TS500

ICS 91.080.
40 TRK STANDARDI TS 500/ubat 2000

TRK STANDARDI

B R N C

B A S K I

TS 500/ubat 2000

ICS 91.080.40

BETONARME YAPILARIN
TASARIM VE YAPIM KURALLARI

REQUIREMENTS FOR DESIGN AND CONSTRUCTION
OF REINFORCED CONCRETE STRUCTURES

TRK STANDARDLARI ENSTTS
Necatibey Caddesi, 112 Bakanlklar/ANKARA
ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/ubat 2000

i
NDEKLER

0 - KONU, TANIMLAR, KAPSAM..................................................................................................................... 1
0.1 - KONU ........................................................................................................................................... 1
0.2 - TANIMLAR................................................................................................................................... 1
0.2.1 - Basn Bloku ............................................................................................................... 1
0.2.2 - Beton rts ............................................................................................................... 1
0.2.3 - Burulma........................................................................................................................ 1
0.2.5 - Dengeli Donat Oran................................................................................................... 2
0.2.6 - Eilmede Uyum (Momentlerin yeniden dalm)..................................................... 2
0.2.7 - Edeer Basn Bloku................................................................................................ 2
0.2.8 - Etkili Boy...................................................................................................................... 2
0.2.9 - Eylemsizlik Momenti ................................................................................................... 2
0.2.10 Faydal Ykseklik ..................................................................................................... 2
0.2.11 - Kenetlenme boyu ...................................................................................................... 2
0.2.12 - Kesit Alan.................................................................................................................. 2
0.2.13 - Malzeme Katsays .................................................................................................... 2
0.2.14 - Narinlik Etkisi ............................................................................................................ 2
0.2.15 - Net Beton rts ...................................................................................................... 3
0.2.16 - Snr Durum................................................................................................................ 3
0.2.17 - Yapsal zmleme .................................................................................................. 3
0.2.18 - Yk.............................................................................................................................. 3
0.2.19 - Yk Birleimi ............................................................................................................. 3
0.2.20 - Yk Etkisi ................................................................................................................... 3
0.2.22 - Yk Katsays ............................................................................................................. 4
0.3 - KAPSAM ...................................................................................................................................... 4
1 - KULLANILAN SMGELER VE BRMLER .................................................................................................. 5
1.0 - KULLANILAN SMGELER......................................................................................... 5
1.1 - KULLANILAN BRMLER............................................................................................................ 8
2 - YAPI LE LGL BELGELER....................................................................................................................... 9
2.1 - GENEL.......................................................................................................................................... 9
2.2 - YAPISAL ZMLEME VE KEST HESAPLARI....................................................................... 9
2.3 - ZMLER..................................................................................................................................... 9
2.4 - YAPIMIN DENETLENMES.......................................................................................................... 9
2.5 - PROJE DEKLKLER .......................................................................................................... 10
3 - MALZEME.................................................................................................................................................. 11
3.0 - KULLANILAN SMGELER......................................................................................................... 11
3.1 - BETON MALZEMES ................................................................................................................. 11
3.1.1 - imento...................................................................................................................... 11
3.1.2 - Agrega........................................................................................................................ 11
3.1.3 - Su................................................................................................................................ 11

ii
3.1.4 - Kimyasal Katk Malzemeleri ..................................................................................... 11
3.2 - DONATI EL ......................................................................................................................... 11
3.3 BETON....................................................................................................................................... 12
3.3.1 - Beton Snflar ve Betonun Basn Dayanm ......................................................... 12
3.3.2 - Betonun ekme Dayanm........................................................................................ 12
3.3.3 - Betonun Elastisite Modl, Kayma Modl, Poisson Oran ve Isl Genleme
Katsays .................................................................................................................... 13
3.3.4 - Betonun Zamana Bal ekil Deitirmesi ............................................................. 13
3.4 - BETONDA NTELK DENETM VE KABUL KOULLARI ....................................................... 14
4 - BETONUN VE DONATININ HAZIRLANMASI........................................................................................... 15
4.1 - GENEL........................................................................................................................................ 15
4.2 - BETONUN HAZIRLANMASI, TAINMASI, YERNE KONMASI VE BAKIMI .......................... 15
4.3 - DONATININ YERLETRLMES............................................................................................... 15
5 - KALIP VE SKELE ..................................................................................................................................... 16
5.1 - GENEL........................................................................................................................................ 16
5.2 - KALIP VE SKELE YKLER .................................................................................................... 16
5.3 - ZMLER................................................................................................................................... 16
5.4 KALIP VE SKELE DESTEKLER ........................................................................................... 16
5.5 - KALIP SRELER VE KALIP ALMA......................................................................................... 17
6 - BETONARME HESABINDA TEMEL LKELER ........................................................................................ 18
6.1 - GENEL........................................................................................................................................ 18
6.2 - YAPI GVENL....................................................................................................................... 18
6.2.1 - Genel .......................................................................................................................... 18
6.2.2 - Snr Durumlar Yntemi ............................................................................................ 19
6.2.3 - Tama Gc Snr Durumu...................................................................................... 19
6.2.4 - Kullanlabilirlik Snr Durumu................................................................................... 19
6.2.5 - Malzeme Katsaylar .................................................................................................. 19
6.2.6 - Yk Katsaylar ve Yk Birleimleri ......................................................................... 19
6.3 - YAPISAL ZMLEME............................................................................................................ 20
6.3.1 - zmleme Yntemleri ............................................................................................ 20
6.3.2 - Ykler ......................................................................................................................... 20
6.3.3 - Hareketli Yk Dzenlemesi ...................................................................................... 20
6.3.4 - Genleme, Bzlme ve Snme Etkileri................................................................... 20
6.3.5 - Hesap Aklklar ....................................................................................................... 20
6.3.6 - Etkili Tabla Genilii ................................................................................................. 20
6.3.7 - Rijitlikler ..................................................................................................................... 21
6.3.8 - Uyum (Yeniden Dalm)........................................................................................... 21
6.3.9 - Mesnet Momenti Dzeltmesi .................................................................................... 21
6.3.10 - Minimum Dmerkezlik Koulu.............................................................................. 21
7 - KEST HESABI (TAIMA GC) - ELME VE BLEK ELME ETKS ........................................... 22

iii
7.1 VARSAYIMLAR......................................................................................................................... 23
7.2 - TEMEL LKELER ....................................................................................................................... 23
7.3 - ELME ELEMANLARININ BOYUTLARI VE DONATILARI LE LGL KOULLAR............. 23
7.4 - EKSENEL KUVVET VE ELME ALTINDAK ELEMANLARIN BOYUTLARI VE
DONATILARI LE LGL KOULLAR............................................................................................... 25
7.4.1 - Eksenel Basn ve Eilme........................................................................................ 25
7.4.2 - Eksenel ekme ve Eilme........................................................................................ 25
7.5 - EKSENEL BASIN VE K DORULTUDA ELME ALTINDAK ELEMANLAR................... 25
7.6 - NARNLK ETKS ...................................................................................................................... 26
7.6.1 - Genel Yntem............................................................................................................ 26
7.6.2 - Yaklak Yntem (Moment Bytme Yntemi) ..................................................... 26
8 - KESME VE BURULMA.............................................................................................................................. 29
8.1 KESME KUVVET ETKS ......................................................................................................... 30
8.1.1- Genel ........................................................................................................................... 30
8.1.2 - Kesme Kuvveti Hesab ............................................................................................. 30
8.1.3 - Eik atlama Dayanm............................................................................................. 30
8.1.4 - Kesme Dayanm ....................................................................................................... 31
8.1.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi .................................................................................. 31
8.1.6 - Kesme Donats Detaylar ......................................................................................... 31
8.1.7 - Srtnme Kesmesi.................................................................................................... 32
8.2 - KESME KUVVET VE BURULMA............................................................................................. 32
8.2.1 - Genel .......................................................................................................................... 32
8.2.2 - Eik atlama Snr.................................................................................................... 32
8.2.3 - Tasarm Kuvvetlerinin Saptanmas ......................................................................... 33
8.2.4 - Dayanm..................................................................................................................... 33
8.2.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi .................................................................................. 33
8.2.6 - Donat Detaylar ......................................................................................................... 34
8.3 - ZIMBALAMA.............................................................................................................................. 34
8.3.1 - Zmbalama Dayanm ................................................................................................ 34
8.3.2 - Zmbalama Donats .................................................................................................. 37
8.4 - KISA KONSOLLAR ................................................................................................................... 38
8.5 - YKSEKL FAZLA OLAN KRLER N ZEL KOULLAR............................................ 39
8.5 - YKSEKL FAZLA OLAN KRLER N ZEL KOULLAR............................................ 40
9 - DONATININ KENETLENMES VE DZENLENMES LE LGL KURALLAR........................................ 41
9.1 - DONATININ KENETLENMES................................................................................................... 41
9.1.1 - Genel .......................................................................................................................... 41
9.1.2 - ekme Donatsnn Kenetlenmesi ........................................................................... 41
9.1.3 - Basn Donatsnn Kenetlenmesi ........................................................................................ 43

iv
9.1.4 - Etriyelerin Kenetlenmesi....................................................................................................... 43
9.2 - DONATININ EKLENMES.......................................................................................................... 44
9.2.1 - Genel .......................................................................................................................... 44
9.2.2 - Bindirmeli Ekler......................................................................................................... 44
9.2.3 - Manonlu Ekler.......................................................................................................... 44
9.2.4 - Kaynakl Ekler............................................................................................................ 44
9.2.5 - ekme Donatsnn Eklenmesi ................................................................................. 44
9.2.6 - Basn Donatsnn Eklenmesi ................................................................................. 45
9.2.7 - Kolon Boyuna Donats Bindirmeli Ekleri ............................................................... 45
9.3 - STANDARD KANCA DETAYLARI ............................................................................................ 45
9.3.1 - Boyuna Donat Kancalar ......................................................................................... 45
9.3.2 - Etriye Kancalar ......................................................................................................... 46
9.3.3 - Hasr Donatdan Yaplan Etriye Kancalar .............................................................. 46
9.4 - DONATI BKLMES LE LGL KURALLAR......................................................................... 46
9.5 - DONATI YERLETRLMES LE LGL KURALLAR.............................................................. 46
9.5.1 - Net Beton rts ...................................................................................................... 46
9.5.2 - Donat Aral ............................................................................................................. 46
9.5.3 - Demet Donat ............................................................................................................. 46
9.5.4 - Donatnn Yerletirilmesi .......................................................................................... 47
10 - BETONARME TEMELLER...................................................................................................................... 48
10.0 - KULLANILAN SMGELER....................................................................................................... 48
10.1 GENEL..................................................................................................................................... 48
10.2 - DUVAR ALTI TEMELLER....................................................................................................... 48
10.2.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 48
10.2.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 48
10.2.3 - Donatyla lgili Kurallar ........................................................................................... 48
10.3 - TEKL TEMELLER................................................................................................................... 49
10.3.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 49
10.3.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 49
10.4 SREKL TEMELLER............................................................................................................. 49
10.4.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 49
10.4.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 49
11 - BETONARME DEME SSTEMLER ................................................................................................... 51
11.1 - GENEL...................................................................................................................................... 51
11.2 - BR DORULTUDA ALIAN PLAK DEMELER............................................................. 51
11.2.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 51
11.2.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 51
11.2.3 - Donatyla lgili Kurallar .......................................................................................... 52

v
11.3 - BR DORULTUDA ALIAN DL DEMELER.............................................................. 53
11.3.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 53
11.3.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 53
11.4 - K DORULTUDA ALIAN PLAK DEMELER............................................................... 54
11.4.1 - Genel lkeler............................................................................................................. 54
11.4.2 - Tasarm lkeleri ........................................................................................................ 54
11.4.3 - ki Dorultuda alan Kirili Demeler in Yaklak Yntem........................ 55
11.4.4 - ki Dorultuda alan Kirisiz Demeler iin Yaklak Yntemler ................. 55
11.5 - K DORULTUDA ALIAN DL DEMELER ............................................................... 59
12 - BETONARME DUVARLAR ..................................................................................................................... 62
12.0 - KULLANILAN SMGELER...................................................................................................... 62
12.1 - GENEL...................................................................................................................................... 62
12.2 - KEST BOYUTLARI LE LGL KURALLAR.......................................................................... 62
12.3 - DONATI LE LGL KURALLAR............................................................................................. 62
13 - BETONARME ELEMANLARDA KULLANILABLRLK......................................................................... 63
13.1 - GENEL..................................................................................................................................... 63
13.2 - SEHM KONTROLU................................................................................................................. 63
13.2.1 - Genel Kurallar.......................................................................................................... 63
13.2.2 - Ani Sehimlerin Yaklak Hesab............................................................................. 64
13.2.3 - Zamana Bal Sehim Hesab .................................................................................. 64
13.2.4 - Sehim Snrlar ......................................................................................................... 64
13.3 - ATLAK KONTROLU.............................................................................................................. 65
13.3.1 - Genel Kurallar.......................................................................................................... 65
13.3.2 - atlak Genilikleri Hesab ...................................................................................... 65
14 - BNA DAYANIMININ SAPTANMASI ....................................................................................................... 66
14.1 GENEL KURALLAR................................................................................................................ 66
14.2 - ANALTK DEERLENDRME ................................................................................................ 66
14.2.1 - Eleman Boyutlarnn ve Malzeme Dayanmlarnn Saptanmas .......................... 66
14.3 - YKLEME DENEY .................................................................................................................. 66
14.3.1 Genel Kurallar......................................................................................................... 66
14.3.2 - Uygulama lkeleri..................................................................................................... 67
14.3.3 - Baar ltleri........................................................................................................ 67
14.3.4 - Gvenlik nlemleri ................................................................................................. 67


vi

NSZ

- Bu standard, Trk Standardlar Enstitsnn naat Hazrlk Grubunca TS 500 (1984)n revizyonu
olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulu'nun 22 ubat 2000 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna
karar verilmitir.

- Teknik kurul, ayrca bu standardn mecburi yrrle konulmasn uygun bularak ilgili Bakanla
nerilmesini kabul etmitir.

- Bu standard, 21/03/1986 gn ve 19054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan ilgili Bakanlk Teblii ile
mecburi yrrlkte bulunduundan, bu yeni metne ilikin Bakanlk Teblii Resmi Gazete'de
yaymlandktan ve bu kararda verilen gei sresi son bulduktan sonra eski basklar geersizdir.

vii
ATIF YAPILAN STANDARDLAR
REFERENCES

TS 22-1
ENV 413/Mart 1998
imento Har imentosu, Blm 1: zellikler
Masonry Cement Part 1: Specification

TS 498/Kasm 1987 Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap
Deerleri
Design Loads for Buildings

TS 647/Kasm 1979 Ahap Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar
Building Code for Timber Structures

TS 648/Aralk 1980 elik Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar
Building Code for Steel Structures

TS 706/Aralk 1980 Beton Agregalar
Aggregates for Concrete

TS 708/Mart 1996 Beton elik ubuklar
Steel Bars for Concrete

TS 802/Ocak 1985 Beton Karm Hesap Esaslar
Design Concrete Mixes

TS 1247/Mart 1984 Beton Yapm, Dkm ve Bakm Kurallar Anormal Hava artlarnda
Mixing, Placing and Curing of Concrete abnormal Weather Conditions

TS 1248/Nisan 1989 Beton Yapm, Dkm ve Bakm Kurallar Anormal Hava artlarnda
Mixing, Placing and Curing of Concrete abnormal Weather Conditions

TS 2940/Ocak 1978 Taze Betondan Numune Alma Yollar
Methods of Sampling Fresh Concrete

TS 3068/Mart 1978 Laboratuvarda Beton Deney Numunelerinin Hazrlanmas ve Bakm
Making and Curing Concrete Test Specimens in The Laboratory

TS 3114/Aralk 1990 Beton Basn Mukavemeti Tayini
Determination of Compressive Stenght of Concrete Test Specimens

TS 3351/Nisan 1979 antiyede Beton Deney Numunelerinin Hazrlanmas ve Bakm
Making and Curing Concrete Test Specimens in The Field

TS 3440/Mays 1982 Zararl Kimyasal Etkileri Olan Su, Zemin ve Gazlarn Etkisinde Kalacak
Betonlar in Yapm Kurallar
Rules For Making Concrete Exposed to Aggressive Effects of Liquids,
Soils and Gases

TS 3452/ Beton Kimyasal Katk Maddeleri
Chemical Admixtures For Concrete

TS ISO 9194/Kasm 1997 Yaplarn Projelendirme Esaslar Tayc Olan ve Olmayan Elemanlar,
Depolanm Malzemeler Younluk
Bases For Design of Structures; Actions due to The Self-weight of
Structures, Non-structural Elements and Stored Materials; Density

TS 11222/Temmuz 1994 Beton Hazr Beton
Concrete Ready Mixed Concrete


1
0 - KONU, TANIMLAR, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, betonarme yap elemanlar ve yaplarn kullanm ama ve sresine uygun gvenlikle
tasarlanmas, hesaplanmas, boyutlandrlp donatlmas ve yapm ile ilgili kural ve koullara ilikindir.

0.2 - TANIMLAR

0.2.1 - Basn Bloku
Basn bloku, eilme altndaki bir betonarme eleman kesitinin basn blgesinde oluan ve betonun gerilme-
ekil deitirme erisi biiminde olan gerilme dalmdr

0.2.2 - Beton rts
Beton rts, boyuna donat arlk merkezi ile en d beton lifi arasnda kalan uzaklktr.

0.2.3 - Burulma

0.2.3.1 - Denge Burulmas
Denge burulmas, kullanlabilirlik ve tama gc snr durumlarnda tayc sistemdeki dengenin salanmas
iin hesaba katlmas zorunlu olan burulmadr

0.2.3.2 - Uygunluk Burulmas
Uygunluk burulmas, tama gc snr durumunda tayc sistemdeki dengenin salanmas iin hesaba
katlmas zorunlu olmayan burulmadr.

0.2.4 - Dayanm
Dayanm, tanmnda belirtilen koullar altnda o malzemenin tayabildii en byk gerilme deeridir.

0.2.4.1 - Beton Basn Dayanm
Beton basn dayanm, bakm ilgili standardna gre yaplm, 28 gnlk, ap 150 mm ve ykseklii 300
mm olan standard beton silindir numunenin, ilgili standardnda belirtilen hzla uygulanan tek eksenli basn
altnda tayabildii en byk gerilme deeridir.

0.2.4.2 - Beton Karakteristik Dayanm
Beton karakteristik dayanm, beton snfn tanmlamak iin kullanlan, istatistiksel verilere dayanlarak
belirlenen ve bu deerden daha kk dayanm deeri elde edilmesi olasl, belirli bir oran olan (genelde
%10) dayanm deeridir.

0.2.4.3 - Donat Akma Dayanm
Donat akma dayanm, eksenel ekme altnda denenen donat eliinin, akma snrna ulat anda tad
gerilme deeridir.

0.2.4.4 - Donat ekme Dayanm
Donat ekme dayanm, eksenel ekme altnda denenen donat eliinin, kopmadan nce tayabildii en
byk gerilme deeridir.

0.2.4.5 - Donat Karakteristik Akma Dayanm
Donat karakteristik akma dayanm, istatistiksel verilere dayanlarak belirlenen ve bu deerden daha kk
dayanm deeri elde edilmesi olasl belirli bir oran olan ve donat snfn tanmlamak iin kullanlan akma
dayanm deeridir (o tr elik iin ynetmelikte ngrlen en kk akma dayanm deeridir).


2
0.2.4.6 - Ortalama Dayanm
Ortalama dayanm, yeterli sayda deneyden elde edilen dayanm deerleri ortalamasdr.

0.2.4.7 Tasarm Dayanm (Hesap Dayanm)
Tasarm dayanm (hesap dayanm), karakteristik dayanmn gvenlik pay oluturmak amacyla, 1,0 veya
1,0 den byk bir malzeme katsaysna blnmesiyle elde edilen ve kesit hesabnda temel alnan dayanm
deeridir.

0.2.5 - Dengeli Donat Oran
Dengeli donat oran, eilme altndaki betonarme bir kiriin tama gcne, ekme donatsnn akmas ve en
d basn lifindeki betonun ayn anda ezilmesi ile ulalmasn salayan donat orandr.

0.2.6 - Eilmede Uyum (Momentlerin yeniden dalm)
Eilmede uyum, denge alt donatl elemanlarn snek eilme davran nedeniyle ortaya kan ve
momentlerin kapasitesine ulam kesitten ulamam kesite aktarlmasdr.

0.2.7 - Edeer Basn Bloku
Edeer basn bloku, tama gc analizinde (zmlemesinde), basn blokunun yalnzca bilekesi ve
bilekenin yeri nem tadndan, analizi kolaylatrmak amacyla gerek basn bloku yerine kullanlan,
bilekesi ve bilekenin yeri yaklak olarak ayn olan basit gerilme blokudur.

0.2.8 - Etkili Boy
Etkili boy, bir elemann iki bkm noktas (moment sfr noktas) arasnda kalan uzaklktr.

0.2.9 - Eylemsizlik Momenti

0.2.9.1 - atlam Kesit Eylemsizlik Momenti
atlam kesit eylemsizlik momenti, atlam kesit alannn tarafsz eksene gre eylemsizlik momentidir.

0.2.9.2 - Tm Kesit Eylemsizlik Momenti
Tm kesit eylemsizlik momenti tm kesit alannn tarafsz eksene gre eylemsizlik momentidir.

0.2.10 Faydal Ykseklik
Faydal ykseklik, ekme donats arlk merkezinin en dtaki beton basn lifine uzakldr.

0.2.11 - Kenetlenme boyu
Kenetlenme boyu, donat ubuunun akma dayanmna eit kenetlenme dayanm salayabilen en kk
gmlme derinliidir.

0.2.12 - Kesit Alan

0.2.12.1 - atlam Kesit Alan
atlam kesit alan, ekme blgesindeki beton ihmal edilmi ve tm boyuna donat alan betona
dntrlm kesitin alandr.

0.2.12.2 - Tm Kesit Alan
Tm kesit alan, atlamam varsaylan betonarme elemann, donat kesit alan ihmal edilerek hesaplanan
kesit alandr.

0.2.13 - Malzeme Katsays
Malzeme katsays, hesapta kullanlacak dayanm deerlerinin elde edilmesinde, gvenlik pay oluturmak
amacyla, karakteristik dayanm deerlerinin blnmesinde kullanlan 1,0 veya 1,0 den byk katsaylardr.

0.2.14 - Narinlik Etkisi
Narinlik etkisi, bir kolonda, ekil deitirme nedeniyle ortaya kan ikinci mertebe momentinin, kolonun
tasarmnda veya zmlemesinde gz nne alnmasn gerektirecek dzeyde olumasna yol aan
davrantr.

3
0.2.15 - Net Beton rts
Net beton rts, en dtaki donat d yz ile en d beton lifi arasnda kalan uzaklktr.

0.2.16 - Snr Durum

0.2.16.1 - Kullanlabilirlik Snr Durumu
Kullanlabilirlik snr durumu, yap elemanlarnda, ar ekil deitirme, ar atlama, ar titreim gibi,
kullanm gletiren ve kullanm dzenini bozan sorunlarn bulunmasn engellemeye ynelik
deerlendirmelerin yapld snr durumdur.

0.2.16.2 -Tama Gc Snr Durumu
Tama gc snr durumu, yap elemanlarnn tayc zelliklerini yitirerek gmeleri durumunda
ulaacaklar tama kapasitelerinin yap gvenlii asndan deerlendirilmesi snr durumudur.

0.2.17 - Yapsal zmleme

0.2.17.1 -Birinci Mertebe Yapsal zmleme
Birinci mertebe yapsal zmleme, yap tayc sisteminin ekil deitirmeler ncesindeki geometrisini
temel alan ve ekil deitirmeler sonucu ortaya kan i kuvvet deiimlerini iermeyen yapsal zmleme
trdr.

0.2.17.2 - kinci Mertebe Yapsal zmleme
kinci mertebe yapsal zmleme, yap tayc sisteminin ekil deitirmeler sonrasndaki geometrisini
temel alan ve ekil deitirmeler nedeniyle ortaya kan i kuvvet deiimlerini de ieren yapsal zmleme
trdr.

0.2.18 - Yk
Yk, kullanm sresi boyunca yapy etkileyebilecek ve tasarmda gz nne alnmas gerekli olan, eitli
fiziksel etkilerdir (dey ykler, rzgar, deprem vb yatay ykler, farkl temel oturmalar, scaklk deiiklikleri,
snme, bzlme vb sonucu oluan ekil deime etkileri).

0.2.18.1 - Hareketli Yk
Hareketli yk, kullanm sresi boyunca yap zerinde uzun sreli olarak kalmayacak olan yklerdir.

0.2.18.2 - Kalc Yk
Kalc yk, kullanm sresi boyunca yap zerinde her zaman kalacak olan yklerdir (tayc eleman z
arl, tayc olmayan dier kalc elemanlarn arl vb).

0.2.18.3 - Srekli Yk
Kalc ykler ile yap zerinde uzun sre kalaca bilinen hareketli yklerin tm srekli yklerdir (srekli
kalacak eya arl vb).

0.2.19 - Yk Birleimi
Yk birleimi, bir yapy etkileyen eitli yk trlerinin ayn anda yap zerinde olumas olasl kk
olduundan, nemsenebilir bir olaslkla ayn anda oluabilecek yk trlerini biraraya getiren birleimlerdir.

0.2.20 - Yk Etkisi
Yk etkileri, kullanm sresi boyunca yapya etkiyebilecek dey ve yatay ykler, zorlama ekil deimeleri,
scaklk deiiklikleri vb gibi eitli fiziksel etkilerin, yap elemanlarnda oluturduu ve istatistiksel bir dalm
gsterdikleri varsaylan i kuvvet bileenleridir (eilme momenti, kesme kuvveti, burulma momenti vb).

0.2.20.1 Hesap Yk Etkisi
Hesap yk etkisi, karakteristik yk etkisi deerinin, gvenlik pay oluturmak amacyla, 1,0 veya 1,0 den
byk bir yk katsaysyla arpldktan sonra uygun yk birleimine konulmasyla elde edilen ve hesaplarda
esas alnan yk etkisidir.

4
0.2.20.2 Karakteristik Yk Etkisi
Karakteristik yk etkisi, istatistiksel verilere dayanlarak belirlenen ve kullanm sresi boyunca alma
olasl genellikle %10 olan yk etkisidir.

0.2.22 - Yk Katsays
Yk katsays, tasarmda kullanlacak yk deerlerinin elde edilmesinde gvenlik pay oluturmak amacyla,
karakteristik yk deerlerinin arplmasnda kullanlan katsaylardr.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, betonarme yap elemanlar ve yaplarn, kullanm ama ve sresine uygun gvenlikte
tasarlanmas, hesaplanmas, boyutlandrlmas ve yapm ile ilgili kural ve koullar kapsar.
Bu standard, C50 den daha yksek dayanml betonlarla yaplan betonarme yaplar kapsamaz. Bu tr
betonlar kullanldnda, yaplan hesaplar literatrden kaynak gsterilerek kantlanmaldr.

Deprem blgelerinde yaplacak yaplar iin bu standardda ngrlen temel ilke ve koullara ek olarak,
Bayndrlk ve skan Bakanlnca hazrlanan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik
gerekleri de yerine getirilmelidir.

Su yaplar, su tanklar, nkleer yaplar, silolar gibi zel yaplar iin, bu standardn ilkeleri esas alnmal ve
her zel yap tr iin geerli ynetmelik koullar uygulanmaldr.

5
1 - KULLANILAN SMGELER VE BRMLER

1.0 - KULLANILAN SMGELER
a Edeer dikdrtgen basn bloku derinlii, k
1
c
Fiyonglar arasndaki uzaklk
Mesnet genilii
Toplam ekme donats arlk merkezinden llen beton rts
a
v
Ksa konsolda, ykleme noktasnn mesnet yzne uzakl
A
s
Basn donats kesit alan
A
c
Gvde kesiti beton alan
Kirilerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
A
e
Kesit kelerindeki donat merkezlerini birletiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl ortasndan geen evre iinde kalan alan
A
g
Duvarn tm kesit alan
A
n
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
a
n
Paralel kiriler arasndaki net uzaklk
A
o
Etriye ubuu kesit alan
A
ot
Burulma iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
A
ov
Kesme iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
A
s
ekme donats kesit alan
Eilme donats alan
A
s!
Burulma iin gerekli boyuna donat
Kirite, gvde donats
A
sh
Duvarda bulunan yatay donatlarn toplam kesit alan
A
st
Ksa konsolda, eilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
Kolon boyuna donats toplam kesit alan
A
sv
Ksa konsolda, kiri st yznden 2/3 derinlie kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
A
sw
Kesme donats toplam kesit alan
A
t
Elemanlarda herbir ekme ubuuna den etkili beton alan, A
t
= 2ab
w
/n
A
v
Yksek kirite, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
A
vh
Yksek kirite, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
A
wf
Kesme-srtnme donats kesit alan
b Duvar alt temeli genilii
Kiri tabla genilii
Kolon kesit boyutu
b
1
, b
2
Zmbalama evresini (u
p
) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
(b
1
dmerkezlik dorultusundaki boyut)
b
w
Dili demede di genilii
Kiri gvde genilii
b
x
, b
y
Zmbalama evresinin (u
p
) x ve y dorultularndaki boyutlar
c En d donat arlk merkezinden llen beton rts
Tarafsz eksen derinlii
c
c
Net beton rts
C
m
Burkulmada moment katsays
d Demelerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d Eilme elemanlarnda ,faydal ykseklik
d Temellerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d
Basn donats merkezinden llen beton rts

d
m
Merdane ap
d
o
Dairesel yk veya kolon ap
E Deprem etkisi
e Dmerkezlik
e Eilme dzleminde hesaba katlacak dmerkezlik
e Komu iki di arasndaki net uzaklk
e
min
Minimum dmerkezlik
e
x
, e
y
x ve y dorultularndaki dmerkezlikler
E
c
Beton elastisite modl
E
cb
Kirite beton elastisite modl

6
E
cj
j gnlk betonun elastisite modl
E
cs
Demede beton elastisite modl
E
s
Donat elastisite modl (= 2 x 10
5
MPa)
EI Eilme rijitlii
E
c
I
c
Kolon tm beton kesitinin eilme rijitlii
E
s
I
s
Boyuna donat kesitinin oluturduu eilme rijitlii
f
cd
Beton tasarm basn dayanm
f
ck
Beton karakteristik basn dayanm
f
ckj
j gnlk beton karakteristik basn dayanm
f
cm
Beton ortalama basn dayanm
f
cmin
En kk beton basn dayanm
f
ctd
Beton tasarm eksenel ekme dayanm
f
ctk
Beton karakteristik eksenel ekme dayanm
f
ctm
Beton ortalama eksenel ekme dayanm
f
su
Boyuna donat kopma dayanm
f
yd
Boyuna donat tasarm akma dayanm
f
yk
Boyuna donat karakteristik akma dayanm
f
ywd
Enine donat tasarm akma dayanm
F Kuvvet
F
a
p
) iinde kalan plak yklerinin toplam
F
d
Tasarm kuvveti
Tasarm yk etkisi
F
k
Karakteristik kuvvet
G Kalc yk etkisi
Kayma modl
G
cj
j gnlk betonun kayma modl
h Deme kalnl
Eleman ykseklii
Kiri toplam ykseklii
Kolonun eilme dzlemindeki kesit boyutu
H Yatay kuvvet (rnein, zemin itkisi) etkisi
H
d
Ksa konsolda, tasarm yatay kuvveti
I Eylemsizlik momenti
I
b
Kiriin tm kesit eylemsizlik momenti
I
c
Kolon tm kesit eylemsizlik momenti
I
cr
Tarafsz eksene gre atlam kesit eylemsizlik momenti
I
ef
Etkili eylemsizlik momenti
I
s
Demenin tm kesit eylemsizlik momenti
i Eylemsizlik yarap
k Kolon etkili boyu katsays
k
1
Edeer dikdrtgen basn bloku derinlik katsays
! Duvar alt temelinin, duvar dna taan blmnn genilii
Hesap akl
Kolon boyu (eksenden eksene llen)
!
o
Bindirme boyu
!
1
Demenin incelenen dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
!
2
Demenin incelenen dorultuya dik dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
!
b
Kenetlenme boyu
!
bk
Kancal kenetlenme boyu
!
e
Edeer kalnlk
!
i
i kat kolon boyu (eksenden eksene llen)
!
k
Kolon etkili (burkulma) boyu
!
n
Demenin incelenen dorultudaki serbest akl
Eleman serbest boyu
Mesnet yznden mesnet yzne llen serbest aklk
!
p
Kiriin iki moment sfr noktas arasnda kalan uzunluu
!
!
Demenin uzun dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl

7
!
s
Demenin ksa dorultuda, mesnet ortalar arasnda kalan akl
!
sn
Demenin ksa dorultudaki serbest akl
!
t
Deney uygulanan elemann akl, demelerde ksa kenar uzunluu
ki mesnet eksenleri arasndaki uzaklk ve serbest akla eleman derinliinin eklenmesiyle
bulunan uzaklktan byk olan (Konsollarda serbest akln iki kat)
m Deme uzun kenarnn ksa kenarna oran, m = !
!
/!
s

m
d
Deme birim geniliine den tasarm (hesap) eilme momenti
M
1
, M
2
Kolon u momentleri (Yk katsaylaryla arplm zmlemede)
M
cr
Elemann eilmede atlama momenti
M
d
Tasarm eilme momenti
M
d1
, M
d2
Kolon yzndeki plak tasarm (hesap) eilme momentleri
M
max
Elemandaki en byk eilme momenti
M
o
Toplam statik moment
n Demet donatdaki ubuk says
Eleman ekme blgesindeki ubuk says, hasr donatda enine ubuk says
Kesitteki etriye kol says
N
1
, N
2
Zmbalamada, st ve alt kolon eksenel ykleri
N
d
Tasarm eksenel kuvveti
N
gd
Tasarm eksenel kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
N
k
Kolon burkulma yk
p Deme yayl yk
p
d
Dzgn yayl deme tasarm yk
p
g
Dzgn yayl deme l yk
p
q
Dzgn yayl deme hareketli yk
Q Hareketli yk etkisi
q
sp
Zemin tepkisi
r Ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya oran
R
d
Tasarm dayanm
R
m
Snme katsays
s Etriye aral
s
h
Yksek kirite, ekme donatsna paralel kesme donats aral
S Burulma dayanm momenti
t Dili deme plak kalnl
t Tabla kalnl
t
0
Kirisiz demelerde, kalnlatrlm deme parasnn kalnl
T Scaklk deiimi, bzlme, farkl oturma vb nedeniyle oluan yk etkisi
T
cr
Kesitin burulmada atlama dayanm
T
d
Tasarm burulma momenti
t
e
Kutu kesit duvar kalnl
u Eleman evre uzunluu
u
e
A
e
alannn evre uzunluu
u
p
Zmbalama evresi (yklenen alana d/2 uzaklkta)
V Kesme kuvveti
V
c
Kesme dayanmna beton katks
V
cr
Kesitin kesmede atlama dayanm
V
d
Tasarm kesme kuvveti
V
fi
i katndaki toplam kesme kuvveti
V
gd
Tasarm kesme kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
V
pd
Tasarm zmbalama kuvveti
V
pr
Zmbalama dayanm
V
r
Kesme dayanm
V
w
Kesme dayanmna kesme donats katks
W Rzgar etkisi
W
m
p
) iinde kalan alann dayanm momenti
x, y Burulmada, tablal kesiti oluturan dikdrtgenlerin ksa va uzun kenarlar
y En d ekme lifinin tarafsz eksenden uzakl
Deme moment katsays
1
,
2
Kolon ucu dnmesi engelleme katsaylar (
1

2
)
1
Bindirme boyu katsays

8
f
Kesme-srtnme donatsnn kesme dzlemi ile yapt dar a
m

1
,
2
oranlar ortalamas
s
Deme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna oran
t
Isl genleme katsays
Kiri eilme rijitliinin, genilii !
2
olan plak parasnn eilme rijitliine oran, =E
cb
I
b
/E
cs
I
s

Kolon iin moment bytme katsays
s
Kat kolonlarnn tm iin moment bytme katsays
i
Ani sehim
t
Toplam sehim
ig
Kalc yklerden oluan ani sehim
i
i katndaki greli kat telenmesi
M Mesnet momenti azaltmas
m1
lk ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim
m2
kinci ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim
mp1
lk ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim
mp2
kinci ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim
s
Donat birim ekil deitirmesi
ce
Snme birim ekil deitirmesi
cs
Bzlme birim ekil deitirmesi
cu
Beton ezilme birim ksalmas
sm
atlaklar arasnda kalan blgede, donat ortalama birim uzamas
su
Donat kopma uzamas
Boyuna donat ap (eitli aplar varsa, en by)
Dairesel kesitin ap (okgen kesit iine yerletirilebilecek en byk dairenin ap)
e
Demet donat edeer ap
ce
Snme katsays
!
En kk boyuna donat ap
atlama dayanmna eksenel kuvvet etkisini yanstan katsay
Zmbalamada eilme etkisini yanstan katsay
m
Malzeme katsays
mc
Beton iin malzeme katsays
ms
Donat iin malzeme katsays
t
Kalc yk sre katsays
Zmbalama hesabnda bir katsay
Durayllk (stabilite) gstergesi
Kalc sehim katsays
Kesme-srtnme katsays
c
Beton Poisson oran
Kirite ekme donats oran, A
s
/ b
w
d

Kirite basn donats oran, A
s
/ b
w
d
b
Kirite dengeli donat oran
t
Kolonlarda toplam boyuna donat oran
max
Kirite maksimum donat oran
min
Minimum donat oran
tmax
Kolonlarda maksimum boyuna donat oran
s
Donat gerilmesi
atlamada, atlam kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
co
Kalc yk uygulandnda betonda oluan nominal gerilme
sr
lk atlamada, atlam kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
atlak genilii
max
zin verilen atlak genilii snr

1.1 - KULLANILAN BRMLER
Bu standardda, Uluslararas Birimler Sistemi (SI) birimleri kullanlmtr.


9
2 - YAPI LE LGL BELGELER

2.1 - GENEL
Betonarme yaplarn inaatndan nce ve inaat srasnda uygulama iin hazrlanan her trl tasarm ve
denetleme ile ilgili belgeler, en az bu blmde aklanan bilgileri kapsayacak ekilde dzenlenir. Bu
belgelerle birlikte temel zemini aratrma raporlar ve varsa yapm ve bakm iin nerilen zel yntemleri
aklayan raporlar yapnn kullanm sresince zenle korunmaldr.

2.2 - YAPISAL ZMLEME VE KEST HESAPLARI
Elle veya bilgisayarla yaplan zmleme ve kesit hesaplarnn banda Tasarm lkeleri ad altnda
aadaki bilgiler zet olarak verilir:
Yapnn tayc sistemini aklayan krokiler
Temel zemini cinsi, temel kotu, zemin zellikleri ve zemin emniyet gerilmesi
Kullanlan donat elii snf
Kullanlan beton snf
lgili yk artnamesi, varsa zel ykleme hallerine ait bilgiler
Deprem ynetmeliinden alnan bilgiler (etkili yer ivme katsays, sneklik dzeyi, davran katsays vb)
Yapnn maruz kalaca evre artlar ve buna gre maksimum atlak genilikleri
Yatay ve dey dorultularda izin verilen yer deitirme snrlar
Yap ve varsa bamsz blmnn durayllk (stabilite) emniyet katsaylar
Yararlanlan standardlar, artnameler ve kaynaklarn adlar

Elle veya bilgisayarla yaplan hesaplarda sistemin statik ve dinamik zmleme sonular ak ve kolay anlalr bir
ekilde gsterilmelidir. Analizlerde ve kesit hesaplarnda standardda verilenlerin dnda denklemler veya abaklar
kullanlm ise bunlar belirtilmeli, kullanlan kaynak fotokopileri hesaplara ek olarak sunulmaldr.
Bilgisayarla yaplan analizlerde program girdileri ak bir ekilde belirtilerek hesab kontrol eden kiinin elle veya baka
bir programla sonular irdelemesine olanak salanmaldr. Kullanlan programn, inceleme konusu yap iin yeterli
olduu yetkili kurulularca daha nceden saptanmamsa hesaplarla birlikte programn kullanc el kitabndaki bilgileri
ieren bilgiler kontrole verilmelidir. Program ktlarnda her zaman sistem denge denklemlerinin saland
gsterilmelidir.

2.3 - ZMLER
Betonarme yaplara ait tasarm almalarnn her aamasna ait izimler, ilgili aamann gerektirdii ayrnt
ve lekte amaca ynelik bilgileri ak bir ekilde gstermelidir. Uygulama projelerine ait kalp plan ve donat
detay izimlerinde en az aadaki bilgiler bulunmaldr:
Kullanlan beton snf
imento cinsi ve standard numaras
Kullanlan donat snf
Agregann en byk dane bykl
Beton kvam
Kalp ve kalp skm ile ilgili uyar ve neriler
Deiik elemanlarn deiik yzlerindeki pas paylar
Donat almlar ve varsa, yapm srasnda gerekletirilecek donat dzenlemeleri
Beton iinde braklacak deliklerin yerleri, boru ve takozlarn yer ve boyutlar
Tasarmda gz nne alnan iletme ykleri ve inaat srasnda oluabilecek en byk ykler
Temel izimlerinde, zemin kotlar, zemin zellikleri, zemin emniyet gerilmesi, temel altndaki zeminde
alnacak nlemler
izimler aras ilikileri gsteren bilgiler

Yukarda sralanan bilgiler dnda beton dkm artlarna bal olarak braklacak inaat derzlerinde ve
genleme derzlerindeki dzenlemeler izim ve aklama notlar ile tanmlanmaldr.

2.4 - YAPIMIN DENETLENMES
Yapmn denetimi, yetkili teknik elemanlarca, projede ngrlen koullar gerekletirebilecek ekilde ve
zenle yaplmaldr.

yerinde, deiik ilerin yapl tarihlerini gsteren gnlk defter tutulmaldr. Bu defterde agrega ve
deiimi, su/imento oran ve betonun kalitesi ile ilgili olarak, taze beton iin izin verilen kme (kvam),
agregann doal su ierii, kumda llen kabarma gibi ek bilgilerle, numune alma, don olay tarih, sre ve
izleme saatleri ve gnlk scaklk bilgileri belirtilmelidir. Gnlk defter, yap sahibi veya denetleyicinin her
istediinde gsterilmelidir.

10

2.5 - PROJE DEKLKLER
Uygulama srasnda ortaya kan nedenlerle yaplmas gerekli grlen proje deiiklikleri, projeyi yapan
mhendis tarafndan onaylanmal ve durum imzal bir tutanakla belgelenmeli, ilgili kurulularn onay
alnmaldr.

11
3 - MALZEME

A
c
Kirilerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
E
c
E
cj
j gnlk betonun elastisite modl
E
s
5
MPa)
f
ck
f
ckj
j gnlk beton karakteristik basn dayanm
f
cm
Beton ortalama basn dayanm
f
cmin
En kk beton basn dayanm
f
ctk
f
ctm
Beton ortalama eksenel ekme dayanm
f
yk
f
su
Boyuna donat kopma dayanm
G Kayma modl
G
cj
j gnlk betonun kayma elastisite modl
!
e
Edeer kalnlk
u Eleman evre uzunluu
t
Isl genleme katsays
ce
Snme birim ekil deitirmesi
cs
Bzlme birim ekil deimesi
su
Boyuna donat kopma uzamas
ce
Snme katsays
c
Beton Poisson oran
co
Kalc yk uygulandnda betonda oluan nominal gerilme

3.1 - BETON MALZEMES

3.1.1 - imento
Yapnn ve yap evresindeki durumun gerei olan koullarda gerekli dayanm salayan, betonun
dayankllk (durabilite) ve dayanm kazanma zelliklerinin yeterli olduu deneylerle kantlanmak artyla,
tasarmcnn Madde 2.3 e uygun olarak belirttii standardlara uygun imento kullanlmaldr.
imento, kullanlaca yere standardnda ngrld ekilde getirilmeli ve zelliklerini kaybetmeyecek
ekilde korunmaldr.

3.1.2 - Agrega
Betonda kullanlacak agrega, yapnn kullanlma ekli ve yap evresindeki durum da dikkate alnarak,
TS 706ya uygun olmaldr.

Agrega granlometrisinin beton nitelii zerindeki nemli etkisi nedeniyle, kullanlacak agrega ile nceden
yaplacak deneylerle amaca en uygun granlometri belirlenmelidir.
Betonda kullanlacak agregann en byk dane bykl, kalp geniliinin 1/5 inden, deme kalnlnn
1/3 nden, iki donat ubuu arasndaki uzakln 3/4 nden ve beton rtsnden byk olamaz.

3.1.3 - Su
Betonda kullanlacak su, ilgili standardlara uygun olmaldr. Karma suyu asit zellii tamamal (pH 7
olmal); zararl etkisi olacak oranda karbonik asit, mangan bileikleri, amonyum tuzlar, serbest klor,
madensel yalar, organik maddeler ve endstri atklar iermemelidir. Litresinde en ok znm olarak 15
g ve yzer olarak 2 g madeni tuz, en ok 2 g SO
3
bulunabilir. Yksek aluminli imento ile yaplan betonlarda
deniz suyu kullanlamaz.

3.1.4 - Kimyasal Katk Malzemeleri
Betonda kullanlacak olan katk malzemeleri TS 3452ye uygun olmaldr.

3.2 - DONATI EL
Beton donats olarak kullanlacak elikler TS 708 e uygun olmaldr. eitli donat snflarnn TS 708 de
verilen mekanik zelliklerinden bazlar, izelge 3.1 de gsterilmitir.

Donat eliinin elastisite modl 2 10
5
MPa dr.

12
Soukta ilem grm donat eliklerine kaynak yaplamaz. Kaynak yaplacak doal sertlikteki donat
eliklerinde ise, TS 708 de tanmlanan karbon edeeri, 0,40 deerini gememelidir.

ZELGE 3.1 - Donat eliklerinin Mekanik zellikleri (TS 708 den)

Donat ubuklar
Hasr Donat
Doal Sertlikte Soukta lem Grm Mekanik zellikler
S220a S220a S500a S420b S500bs S500bk
Minimum akma dayanm
f
yk
(MPa)
220 420 500 420 500 500
Minimum kopma dayanm
f
su
(MPa)
340 500 550 550 550 550
32
Minimum kopma uzamas

su
(%)
18 12 12 10 8 5
32 < 50
Minimum kopma uzamas

su
(%)
18 10 10 10 8 5

3.3 BETON
Kullanc tarafndan antiyede tasarmc tarafndan verilmi zelliklere gre nceden belirlenmi karm
elemanlar miktarlarnn otomatik tartmla harmanlanp makineyle kartrlmasyla retilen veya TS 11222 e
uygun hazr beton kullanlmaldr.

3.3.1 - Beton Snflar ve Betonun Basn Dayanm
Betonun tanmlanmas ve snflandrlmas basn dayanmna gre yaplr. Basn dayanm, ap 150 mm
ve ykseklii 300 mm olan standard deney silindirlerinin 28 gn sonunda, TS 3068 e uygun biimde
denenmesiyle elde edilir. Beton karakteristik basn dayanm f
ck
, denenecek silindirlerden elde edilecek
basn dayanmlarnn bu deerden dk olma olasl belirli bir oran (genellikle %10) olan deerdir.
Gerektiinde basn dayanm, kp deneylerinden de elde edilebilir. Byle durumlarda, karakteristik basn
dayanm f
ck
, geerlilii deneylerle kantlanm katsaylarla dntrlr. Bu amala, boyutlar 200 mm olan
kp iin f
ck
deerleri, izelge 3.2 de verilmitir. Boyutlar 150 mm olan kp iin bu deerler yaklak olarak
%5 artrlr.

ZELGE 3.2 - Beton Snflar ve Dayanmlar

Beton
Snf
Karakteristik
Basn
Dayanm, f
ck

MPa
Edeer Kp
(200 mm)
Basn Dayanm

MPa
Karakteristik Eksenel
ekme Dayanm, f
ctk

MPa
28 Gnlk
Elastisite
Modl, E
c

MPa
C16 16 20 1,4 27 000
C18 18 22 1,5 27 500
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
20
25
30
35
40
45
50
25
30
37
45
50
55
60
1,6
1,8
1,9
2,1
2,2
2,3
2,5
28 000
30 000
32 000
33 000
34 000
36 000
37 000

3.3.2 - Betonun ekme Dayanm
Betonun ekme dayanm, eksenel ekme deneylerinden elde edilen deerdir. f
ctm
deneylerden elde edilen
ortalama ekme dayanm, f
ctk
ise karakteristik ekme dayanmdr. Betonun karakteristik ekme dayanm,
eksenel ekme eleman deneylerinden elde edilecek dayanmn, bu deerden az olma olasl belirli bir oran
olan (genellikle %10) dayanm deeridir.

Betonun karakteristik eksenel ekme dayanm aada verilen bantdan hesaplanabilir.


13
ck ctk
f 35 , 0 f (MPa) (3.1)

eitli beton snflar iin bu denklemden elde edilen eksenel ekme dayanm deerleri izelge 3.2 de
verilmitir. Betonun ekme dayanm, eilme ve silindir yarma deneylerinden de elde edilebilir. Eksenel
ekme dayanm f
ctk
, silindir yarma deneyinden elde edilen ekme dayanmn 1,50 ile; eilme deneyinden
elde edilen ekme dayanmn da 2,0 ile blerek yaklak biimde hesaplanabilir.

3.3.3 - Betonun Elastisite Modl, Kayma Modl, Poisson Oran ve Isl Genleme Katsays

3.3.3.1 - Elastisite Modl
Normal arlktaki betonlar iin j gnlk betonun elastisite modl,

14000 f 3250 E
ckj cj
+ (MPa) (3.2)

denklemi kullanlarak hesaplanabilir. Bu denklemdeki f
ckj
deeri, j gnlk betonun karakteristik silindir
basn dayanmdr. Darbe yklemeleri iin Denklem 3.2 den elde edilen deerler % 10 artrlmaldr. 28
gnlk beton esas alnarak, eitli beton snflar iin hesaplanan E
c
deerleri izelge 3.2 de verilmitir. Bu
denklemle verilen deerler, 0,4 f
ck
gerilme dzeyine karlk olan sekant elastisite modl tanmna
uygundur.

3.3.3.2 - Poisson Oran
Beton Poisson oran,
c
= 0,20 kabul edilebilir.

3.3.3.3 - Kayma Modl
Betonun kayma modl, aadaki bantdan yaklak olarak hesaplanabilir.

G
cj
= 0,40 E
cj
(3.3)

3.3.3.4 - Isl Genleme Katsays
Hesaplarda betonun sl genleme katsays,
t
= 10
-5
/
0
C kabul edilebilir.

3.3.4 - Betonun Zamana Bal ekil Deitirmesi
Salkl verilerin bulunmad durumlarda, betonun snmesiyle ilgili katsaylar izelge 3.3

den, bzlmesiyle
ilgili katsaylar da izelge 3.4 den alnabilir. Bu izelgelerde verilen deerler, 2-3 yl gibi uzun bir sre
sonunda eriilecek deerlerdir. Ksa sreler iin, literatrde verilen, doruluu kantlanm bir yntem
kullanlmaldr. Bal nem, beton ya ve edeer kalnlk ara deerleri iin dorusal oranlama yaplabilir.

ZELGE 3.3 - Snme Katsays,
ce
(Uzun Sre Sonunda)

Ykleme Kuru Ortam (Bal Nem %50) Nemli Ortam (Bal Nem %80)
Annda
Edeer Kalnlk (mm), !
e
= 2A
c
/ u
Beton Ya 50 150 600 50 150 600
1 gn 5,4 4,4 3,6 3,5 3,0 2,6
7 gn 3,9 3,2 2,5 2,5 2,1 1,9
28 gn 3,2 2,5 2,0 1,9 1,7 1,5
90 gn 2,6 2,1 1,6 1,6 1,4 1,2
365 gn 2,0 1,6 1,2 1,2 1,0 1,0

NOT :

ZELGE 3.4 - Bzlme Birim ekil Deitirmesi,
cs
10
3
(Uzun Sre Sonunda)

Kuru Ortam (Bal Nem % 50) Nemli Ortam (Bal Nem % 80)
Beton Bakm
Edeer Kalnlk (mm), !
e
= 2A
c
/ u
150 600 150 600
Yetersiz 0,60 0,50 0,40 0,30
Yeterli 0,40 0,40 0,25 0,25
ce
c
co
ce
E


14
3.4 - BETONDA NTELK DENETM VE KABUL KOULLARI
antiyede betonun basn dayanm, TS 3351 de tanmlanan biimde bakm yaplm numuneler zerinde
yaplan nitelik deneyleri ile belirlenir. Gerektiinde kontrol (denetim) mhendisi, antiye koullarnda
saklanm rnekler zerinde yaplacak sertleme deneyleri de isteyebilir. Madde 3.3.1 de belirtildii gibi, bu
deneyler 150 mm 300 mm standard silindirler zerinde yaplr. Zorunlu durumlarda, kp numuneler de
kullanlabilir. Deerlendirmede herbiri 3 silindirden (veya kpten) oluan gruplar esas alnr.
Nitelik denetimi amacyla, her retim biriminden en az bir grup (3 numune) deney eleman alnmas
zorunludur. retim birimi, ayn hesap dayanm istenen ve ayn gereler ayn oranda kullanlan betondan
oluur. Ayrca, bir birim, ayn gnde dklm ve 100 m
3
veya 450 m
2
alan aamaz. Bir ite, en az 3 grup
(9 numune) alnmas gereklidir. Grubu oluturan numuneler, standard koullarda saklandktan sonra bunlara
basn deneyi uygulanr. Numunelerin her biri ayr betoniyer dkmnden veya transmikserden alnr. Ayn
betoniyer dkmnden birden fazla numune alnrsa, bunlar tek numune saylr ve deerlendirmede
ortalamalar dikkate alnr. Deney numunelerinin alnmas, bakm ve hazrlanmasnda TS 2940, TS 3068 ve
TS 3351 e; deneylerin yaplmasnda TS 3114 e uyulacaktr.

Hazr beton kullanldnda, retim yerinde alnan numunelere ek olarak, antiyede de yukarda tanmlanan
biimde ve sayda numuneler alnmaldr. Deerlendirmede antiyede alnan numuneler temel alnmaldr.
Alnan er silindirlik gruplar, aln srasna gre, G
1
, G
2
, G
3
,.G
n
biiminde adlandrlmal ve her grubun
basn dayanm ortalamas belirlenmelidir. Birbiri ardndan gelen er grupluk partilerin herbiri, P
1
(G
1
, G
2
,
G
3
), P
2
(G
2
, G
3
, G
4
), P
3
(G3, G
4
, G
5
), . ..P
n-2
, aada belirtilen iki koulu birden salamyorsa, beton kabul
edilmeyecektir.

a) Herbir parti ortalamas, f
cm
f
ck
+ 1,0 MPa
b) Herbir partide en kk grup ortalamas, f
cmin
f
ck
- 3,0 Mpa

Sertleme deneyi gereken durumlarda, alnacak numuneler antiye koullarnda saklanacak ve amaca
uygun zamanda denenecektir. En az 3 numuneden olumas gereken sertleme deneyinin amac, beton
bakmnn ve beton saklama ynteminin yeterli olup olmadnn denetlenmesi ve kalp alma sresinin
belirlenmesidir.

Nitelik deneylerinden elde edilen sonular yukarda belirtilen koullar salamyorsa, yapnn veya sz
konusu yap elemanlarnn tama gleri, yukardaki koullardan elde edilmi olan dk beton dayanmna
gre yeniden deerlendirilir. nemli dayanm azalmas belirlenirse, nlem alnmas gerekir.

Denetim mhendisi, gerekli grd durumlarda yerindeki betonun dayanmnn belirlenmesini isteyebilir. Bu
denetim, yapya zarar vermeyecek yerlerden alnacak karot rnekleriyle ve/veya tahribatsz deneme
yntemleriyle (yzey sertlii, ses hz vb) gerekletirilebilir. Tahribatsz yntemlerle denetlemede, o betona
zg korelasyonun belirlenmesi zorunludur.


15
4 - BETONUN VE DONATININ HAZIRLANMASI

4.1 - GENEL
Yapm iine balanmadan nce, projede ngrlen beton karakteristik basn dayanmn (f
ck
), istenilen
kvamda elde etmek iin gerekli ortalama dayanmn (f
cm
) hedef alan karm hesaplar TS 802 ye gre
yaplmal, deneme karmlar hazrlanarak istenilen betonun elde edilebilecei kantlanmaldr.
Gerekli karm bulunduktan sonra antiyedeki malzeme ve karmda elde edilen beton srekli olarak
denetlenmelidir.

4.2 - BETONUN HAZIRLANMASI, TAINMASI, YERNE KONMASI VE BAKIMI
Beton karmna giren malzeme miktar arlk ile belirlenir, hacim esasna gre yaplamaz.
Betonun hazrlanmas, tanmas, yerletirilmesi, bakm ve olgunlatrlmasnda TS 1247, TS 1248 ve/veya
TS 11222 ye, zararl zemin suyu ve gazlarn etkisi sz konusu olduunda TS 3440 ye uyulmaldr.

4.3 - DONATININ YERLETRLMES
Donat elii, kullanlmadan nce kir, ya ve yzeyden ayrlabilen pastan temizlenmelidir. Donatnn
projesindeki biimde yerine konmasnda zel zen gsterilmeli, asal donaty oluturan ekme ve basn
ubuklar datma donats ve etriyelerle iyice balanm olmaldr.

Kolonlarda boyuna donat, enine donat ile sarlarak rijit bir sistem meydana getirilmelidir.
Beton dkmne balanmadan nce, antiye efi ve kontrol (denetim) mhendisi, donatnn ve miktarlarnn
projesine uygunluunu inceleyerek imzal bir tutanak dzenlemelidir.

Beton dklrken donatnn yerinin deitirilmemesi gerekir. ubuklarn etrafnda gerekli beton tabakasnn
salanmas iin donat askya alnmal ve kalpla bunlarn arasna beton takozlar ve iki sra donat arasna
elik ubuk paralar konmaldr. Beton takoz ve elik ubuk paralar yerine, bu amala hazrlanm plastik
elemanlar da kullanlabilir. Etriyelerin de yan tarafta betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmeli ve deme
veya kirilerin st donatlarnn aaya baslmas nlenmelidir. Donatnn betonla iyice sarlm olmas
mutlaka salanmaldr.

Donats altta bulunan bir yap eleman dorudan doruya (temel plaklarnda olduu gibi) zemin zerine
yaplacaksa, zemin tr gz nne alnarak, en az 50 mm kalnlnda beton bir tabaka oluturulmaldr.


16
5 - KALIP VE SKELE

5.1 - GENEL
Btn kalp ve iskeleler iin yeterli durayllk (stabilite) ve tama gvenlii salanmaldr. Kalp ve iskele
elemanlar ilgili standardlara uygun hazrlanmal, birletirilmeli, kurulmal ve fazla ekil deitirme ve oturma
yapmayacak ekilde dzenlenmelidir. Ahap kalp ve iskele elemanlar TS 647 ye, elik kalp ve iskele
elemanlar ise TS 648 e uygun hazrlanmaldr.

Ahap kalplarda, kalp tahtalar, beton sktrlrken imento erbetinin akmasna engel olacak ekilde
yaplmal, vibratr etkilerine kar yeteri kadar dayanmda olmaldr.

Kalplar kullanldklar sre iinde etki yapacak btn kuvvetlerin, gvenilir biimde aktarlmasn
salamaldr. Kat eklenmesi, onarm ve glendirmede olduu gibi, ara demeye veya dier yap
elemanlarna dayanan kalp ve iskelelere zellikle dikkat edilmelidir.

skele dikme yklerinin zemine yaylmas tekniine uygun olmal, rk ve donmu zeminlerde zel nlem
alnmaldr. Yk aktarmasn ve yaylmasn salamak iin dikmelerin altna salam ve yerinden
oynamayacak ekilde, dzgn keli ahap takoz konmaldr (Bu amala hibir zaman ta paras veya
tula kullanlmamaldr). Bu mesnetlerin tek para yaplamad durumlarda, birka kat olarak dzenlenmesi
gerekince devrilme gvenlii salanmaldr. Eik kolonlarn kaymaya kar da gvenlii salanmaldr.

Donat dzenlenmesinde ve beton dklmesinde kullanlmak zere i gvenlii iskelesi yaplmaldr.

Kalp ve iskeleler kolayca, sarsntsz, tehlikesiz ve darbesiz sklebilecek biimde dzenlenmelidir. Bunun
iin de kamalardan, kum kutular, vidalar, kriko, veren veya benzeri kalp skme dzenlerinden
yararlanlmaldr.

Byk aklkl yap elemanlarnn, kalp ve iskele skldkten sonra tasarlanan biimi almasn salamak
zere kalp ve iskeleye ters sehim verilmelidir.

Beton dklmeden nce, kalp ii iyice temizlenmeli, gerektiinde slatlmaldr. Bu maksatla, kolonlarda
dipte, konsollarda kta ve yksek kirilerin altnda temizleme delikleri braklmaldr.

Beton dklmeden nce ve dklrken kalp ve iskeleler iyice kontrol edilmelidir.

Kontrol (denetim) mhendisinden izin alnmadan kalp zerine malzeme yerletirilmemeli ve ylmamaldr.

5.2 - KALIP VE SKELE YKLER
Kalp ve iskelelerin boyutlandrlmas iin dey yk olarak kalp ve iskelenin kendi arl, dklen ve baz
yerlerde yn durumunda olabilecek taze betonun arl, beton tama aralarnn arl, beton
dklrken meydana gelen arpma etkisi ve iilerin arlklar gznne alnmaldr.

Yatay yk olarak, rzgar etkisinden baka, varsa halat ekme etkisi, eik dikmelerin mesnet reaksiyonlarnn
yatay bileenleri vb gznnde tutulmaldr.

zellikle plastik ve akc kvamdaki betonlarda sktrma vibratrle yapld zaman her kvamdaki taze
betonun yan kalplara aktaraca ve 25 kN/m
3
zgl arlktan kaynaklanan hidrostatik yanal basn etkisi
gznnde tutulmaldr.

5.3 - ZMLER
ok katl iskelelerin, serbest duran iskelelerin, dayanm ve duraylk kontrol iin gerekli kalplarn ve
iskelelerin izimleri verilmelidir. Ayn izimde yan kalplar yksek olan ve taze betonun yanal basncnn
karlanmas gerekli olan kalplar da gsterilmelidir.

5.4 KALIP VE SKELE DESTEKLER
Btn kalp ve iskeleler yatay kuvvetleri gvenli olarak zemine aktarabilecek ekilde enine ve boyuna
desteklenmelidir. skele destekleri genel olarak gen oluturacak biimde dzenlenmelidir.

Bunlarn ubuklar, dikmelerde olabildii kadar eilme momenti oluturmayacak biimde dzenlenmelidir.
Kolon ve mesnete yakn yerlerde, ancak saplama ve benzeri nlemlerle yakn sabit noktalara veya salam
duvarlara dayatlarak hareket etmesi nlenen dikmelerde gen takviyelerden vazgeilebilir.


17
Kurulular srasnda da kalp ve iskelelerin yeter rijitlikte olmalar gerekir.

Kalp dikmeleri ilgili standardlara uygun yaplmal veya ahap kullanlyorsa ikinci ve nc snf keresteden
seilmelidir.

Tek katl yerst yaplarnda iskele ykseklii 5 m yi gemiyorsa ve btn ykler kesit lleri yeterlii
nceden bilinen dey dikmelerle zemine aktarlm ise, pheli durumlar dnda dikmelerde burkulma
kontrolne gerek yoktur. Dier durumlarda kalp ve iskele dayanm hesaplar yaplmaldr.

5.5 - KALIP SRELER VE KALIP ALMA
Sorumlu antiye efi tarafndan deney sonucu betonun yeterli dayanm kazand gsterilerek kontrol
(denetim) mhendisinin oluru alnmadan, yapnn hibir blmnde kalp veya dikme yerinden
oynatlmamaldr.

Beton dkm iinin bitimi ile kalp skme arasnda geecek sre, kullanlacak imentonun cinsine, betonun
dayanm kazanma hzna, su/imento oranna, yap yknn cinsine, etkilerin byklne ve hava
koullarna baldr.

Kalp sklmesinden hemen sonra, hesaplarda gznne alnan yklere eit bir yk tamas dnlen
yap blmlerine zellikle dikkat edilmelidir (stteki katn betonu daha sertlemeden altndaki demenin
veya ats yaplmaya balanan yapda at alt demelerin durumlar gibi).

Sertleme srasnda donma olursa, kalp alma sresi en az donma sresi kadar uzatlmaldr. 24 saat iinde,
glgedeki scaklk 0
o
C a derse o gn iin don olay var kabul edilmelidir. Don olay sonrasnda, zellikle
kalp almaya devam etmeden betonun prizini yaparak yeter derecede sertleip setlemedii veya sert
grnp souk etkisi ile donmu olup olmad aratrlmaldr.

Elverisiz ve zellikle donma olan havalarda kalp alma sresi hakkndaki karar, yapnn betonu ile ayn
koullar altnda sertlemi numuneler zerinde yaplacak basn deneyi sonularna gre verilmelidir.

Yedek dikmeler kalp skldkten sonra imento tr de gznnde bulundurularak yeterli bir sre daha
yerlerinde braklmaldr. Bu srelerde scakln +5
o
C den aa dt gnler hesaba katlmamaldr.

zel durumlarda kontrol (denetim) mhendisi bu sreleri azaltabilir. Ancak o anda betonda aranan
dayanmn emniyetli bulunduu deney ile dorulanmaldr.


18
6 - BETONARME HESABINDA TEMEL LKELER

a Mesnet genilii
a
n
Paralel kiriler arasndaki net uzaklk
b Kiri tabla genilii
b
w
Kiri gvde genilii
E Deprem etkisi
e Dmerkezlik
e
min
Minimum dmerkezlik
F Kuvvet
F
d
Tasarm kuvveti
Tasarm yk etkisi
F
k
Karakteristik kuvvet
f
cd
f
ck
f
ctk
f
ctd
f
yd
f
yk
G Kalc yk etkisi
H Yatay kuvvet (rnein, zemin itkisi) etkisi
h Kolonun eilme dzlemindeki kesit boyutu
! Hesap akl
!
p
Kiriin iki moment sfr noktas arasnda kalan uzunluu
R
d
Tasarm dayanm
T Scaklk deiimi, bzlme, farkl oturma vb nedeniyle oluan yk etkisi
t Tabla kalnl
V Kesme kuvveti
W Rzgar etkisi
m
Malzeme katsays
mc
Beton iin malzeme katsays
ms
Donat iin malzeme katsays
Kirite ekme donats oran
Kirite basn donats oran
b

6.1 - GENEL
Betonarme yaplarn yapsal zmleme ve kesit hesabnn amac, yapnn kullanm sresi boyunca kullanm
amacna uygun davranmasn salamaktr. Yap ve yap elemanlar, yapm ve kullanm sresi iinde yapy
etkileyebilecek tm yk ve ekil deitirmeler altnda belli bir gvenlii salayacak ve kullanm bozmayacak
biimde tasarlanmaldr.
Yukarda tanmlanan amaca ynelik hesaplarn, bilimsel kurallara, deneysel verilere ve gemi deneyimlere
dayandrlmas gerekir.
Betonarme yaplar iin yaplan hesaplar, ancak ngrlen malzeme dayanmlarnn salanmas ile geerli
olur. Malzeme dayanmlarnn ngrlenden ok deiik olmas durumunda, elde edilen sonular geerliliini
yitirir.

6.2 - YAPI GVENL

6.2.1 - Genel
Tasarmda, yapnn kullanm sresi boyunca, hem yklmaya kar gerekli gvenlik salanmal, hem de
atlama, ekil deitirme, titreim gibi olaylarn yapnn kullanmn ve zaman iinde dayanklln
etkileyebilecek dzeye ulamas nlenmelidir. Bunu salamak amacyla, yap zerindeki yk etkileri, belli
oranlarda bytlerek, malzeme dayanmlar da belli oranlarda kltlerek tasarmda gz nne
alnmaldr. Bu oranlarn belirlenmesinde istatistik veriler esas alnr.


19
6.2.2 - Snr Durumlar Yntemi
Yukarda tanmlanan yap gvenliinin salanabilmesi amacyla, kullanm sresi boyunca karlalabilecek
nemli snr durumlar, (i) tama gc snr durumu ve (ii) kullanlabilirlik snr durumu ayr ayr incelenmelidir.

6.2.3 - Tama Gc Snr Durumu
Yap elemanlarnn herbirinin Madde 6.2.5 de belirtilen biimde azaltlm malzeme dayanmlar (tasarm
dayanmlar) kullanlarak hesaplanan tama gc deerlerinin, Madde 6.2.6 da belirtilen biimde artrlm
tasarm yk ile hesaplanan i kuvvet deerlerinden hibir zaman kk olmad kantlanacaktr:

R
d
F
d
(6.1)

6.2.4 - Kullanlabilirlik Snr Durumu
Yap elemanlarndan herbirinde kullanm ykleri altnda oluacak ekil deitirme, yer deitirme ve
atlamalarn, Blm 13 de belirtilen yntemlerle hesaplanan deerlerinin, ayn blmde verilen snr
deerleri amayaca gsterilmelidir.

6.2.5 - Malzeme Katsaylar
Malzeme dayanmlarnn istatistik dalm gznnde bulundurularak, hesaplarda kullanlacak "tasarm
dayanm" deerleri, Blm 3 de tanmlanan karakteristik malzeme dayanm deerlerinin "malzeme
katsays" diye adlandrlan 1,0 veya 1,0 den byk katsaylarla blnmesiyle elde edilir. Tama gc snr
durumu iin beton ve elik hesap dayanmlar aada verilmitir.

Beton: f
cd
= f
ck
/
mc

f
ctd
= f
ctk
/
mc
(6.2)

elik: f
yd
= f
yk
/
ms

Yerinde dklen betonlar iin
mc
= 1,5 alnacaktr. Bu katsay, ndkml betonlar iin 1,4 alnabilir. Ancak,
betonda nitelik denetiminin gerektii gibi yaplamad durumlarda, bu katsay tasarmcnn karar ile 1,7
alnr. Donat eliinin tm snflar iin
ms
=1,15 alnacaktr. Kullanlabilirlik snr durumu iin hesap
yaplrken, genellikle malzeme katsaylar 1,0 alnmaldr.

6.2.6 - Yk Katsaylar ve Yk Birleimleri
Yk etkisinin karakteristik deeri F
k
, kullanm sresince bu deerden byk deerler elde edilmesi, ancak
belli bir olaslkla mmkn olan deerdir. Bu standardda karakteristik yk etkileri, TS 498 ve TS ISO 9194 ile
Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan dzenlenen "Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik" de ngrlen yk etkileridir.

Tasarmda, yapya etkimesi olasl bulunan tm yk birleimleri dikkate alnmaldr. Hesaplarda genellikle
karlalan yk birleimleri aada verilmitir.

a. Yalnz dey ykler iin,

F
d
= 1,4G + 1,6Q (6.3)
F
d
= 1,0G + 1,2Q + 1,2T (6.4)

Denklem 6.4 deki T, scaklk deiimi, bzlme, farkl oturma vb ekil deitirmeler ve yer deitirmeler
nedeniyle oluan yk etkisidir. Bu yk birleimi, bu tr etkilerin ihmal edilemeyecei durumlar da gznne
alnmaldr.

b. Rzgar yknn szkonusu olduu durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,3Q + 1,3W (6.5)
F
d
= 0,9G + 1,3W (6.6)

c. Depremin szkonusu olduu durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,0Q + 1,0E (6.7)
F
d
= 0,9G + 1,0E (6.8)


20
d. Yanal toprak itkisi bulunan durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,

F
d
= 1,4G + 1,6Q + 1,6H (6.9)
F
d
= 0,9G + 1,6H (6.10)

e. Akkan basnc bulunan durumlarda, bu basn 1,4 yk katsaysyla arplarak iinde hareketli yk
bulunan tm yk birleimlerine eklenir.

f. Yukarda Madde 6.2.4 de belirtilen kullanlabilirlik snr durumu hesaplarnda, btn yk katsaylar
1,0 alnr.

6.3 - YAPISAL ZMLEME

6.3.1 - zmleme Yntemleri
Yap elemanlarnn kesit hesabna temel oluturan i kuvvetler, yap mekanii ilkelerine uygun bir
zmleme ile belirlenmelidir. Bu zmleme, beton ve eliin gerilme-birim ekil deitirme ilikilerini temel
alan, dorusal olmayan bir yntem olabilecei gibi, dorusal elastik yapsal davran varsaymna dayal bir
yntem de olabilir. ereve kirileri ile srekli kiri ve demelerde, dorusal elastik yntemler kullanlarak
elde edilen i kuvvetler, gerek davran gznne alnarak ve denge koullarn eksiksiz salayarak Madde
6.3.8 de tanmlanan oranda deitirilebilirler.

6.3.2 - Ykler
Yk etkilerinden scaklk deiimi, bzlme ve snme etkileri bu standardda verilmi olup, dierleri TS 498
ve TS ISO 9194 ile Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan hazrlanan "Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik" den alnacaktr. zel yaplardaki ykler kendi artnamesinden alnmaldr.

6.3.3 - Hareketli Yk Dzenlemesi
Deprem ieren yk birleimleri dnda kalan yk birleimlerinde, hareketli yk elemanda en elverisiz kesit
zorlamalarn yaratacak biimde dzenlenecektir.

6.3.4 - Genleme, Bzlme ve Snme Etkileri
Scaklk deiimleri ve bzlme etkileri gznnde bulundurularak, uzunluklar fazla olan hiperstatik
yaplarda, st yapda genleme derzleri dzenlenmelidir. D etkilere ak yaplarda, derz aralklar 40 m yi
amamaldr. Scaklk deiimlerine kar korunmu ve ularnda rijit perde bulunmayan ereve tr
yaplarda, derz aral 60 m ye kadar artrlabilir. Zamana bal davran gznne alan hesaplarn
yaplmas veya bzlmeyi azaltan zel nlemler alnmas kouluyla, bu snrlar alabilir. Simetrik olmayan
sistemlerde ve simetrik olmasna ramen iki yannda yanal telenmeleri nleyen rijit dey elemanlar
bulunan sistemlerde, derzler arasnda kalan blok boylarnn daha kk tutulmasna zen gsterilmelidir.

Hiperstatik tayc sistemlerin zmnde, bzlme etkisi de scaklk azalmas biiminde hesaba katlabilir.
Daha gvenilir bir hesap yaplmayan durumlarda bzlmenin oluturaca ksalmalar iin izelge 3.4 den
yararlanlabilir. Hiperstatik sistemlerde, scaklk deiimi ve bzlmenin uzun sreli etkileri hesaplanrken
elemann eilme rijitlii (EI) azaltlabilir.

Snme hesab iin gerekli katsaylar izelge 3.3 den alnmaldr. Bu durumda, snme birim boy deiiklii
hesaplanrken, beton elastisite modl azaltlmadan kullanlmaldr.

6.3.5 - Hesap Aklklar
Kiri ve demelerde hesap akl, mesnet ekseninden mesnet eksenine kadar olan uzaklk olarak
alnmaldr. Bu deer, mesnetiyle birdkm olan kiri ve demelerde serbest akln 1,05 katna kadar,
mesnetiyle birdkm olmayan kiri ve demelerde ise, temiz akla eleman yksekliinin eklenmesiyle
bulunan deere kadar azaltlabilir.

6.3.6 - Etkili Tabla Genilii
Tablal kirilerin kesit hesabnda, yapsal zmleme ve ekil deitirme hesaplar iin gerekli eylemsizlik
momentlerinin bulunmasnda gznne alnacak tabla genilii, aada gsterildii gibi hesaplanmaldr,
ekil 6.1.

Simetrik kesitlerde (T-kesiti),b = b
w
+ 0,2 !
p
(6.11)
Simetrik olmayan kesitlerde (L-kesiti vb), b = b
1
+ 0,1 !
p
(6.12)


21
Ancak, gvde dna taan tabla genilii, herbir yanda, tabla kalnlnn alt katndan ve komu kiri gvde
yzne olan uzakln yarsndan fazla olamaz. Yukarda kullanlan !
p
, kiriin iki moment sfr noktas
arasndaki uzunluudur. Kesin hesap yaplmayan durumlarda,

!
p
= 1,0 ! (Tek aklkl, basit mesnetli kiri) (6.13)
= 0,8 ! (Srekli kiri kenar akl)
= 0,6 ! (Srekli kiri i akl)
= 1,5 ! (Konsol kiri)

alnabilir. Burada !, kiriin hesap akldr.

EKL 6.1 - Tablal Kiri Kesit Boyutlar

6.3.7 - Rijitlikler
Dorusal elastik davrana dayal yapsal zmleme ile ilgili hesaplarda, bu standardda aksine bir koul
bulunmayan durumlarda, tm beton kesitinin eylemsizlik momenti ve izelge 3.2 de verilen beton elastisite
modl deeri temel alnmaldr.

6.3.8 - Uyum (Yeniden Dalm)
ereve kirileri ile srekli kiri ve demelerde, yapnn dorusal elastik davrand varsaymna dayal bir
zmleme sonucunda bulunan mesnet momentleri aada belirtilen oranlarda deitirilebilir. Ancak, bu
durumda, aklk momentleri de denge koulunu salayacak biimde yeniden hesaplanmaldr.

(-') 0,4
b
ise, en fazla %15 (6.14)
0,4
b
< (-') 0,6
b
ise, en fazla %10

Buradaki
b
, Madde 0.2.14 de tanmlanm olan kiri dengeli donat orandr.

6.3.9 - Mesnet Momenti Dzeltmesi
Srekli eilme elemanlarnda, mesnet ekseninde hesaplanan mesnet momenti,
M = V

a / 3 (6.15)
kadar azaltlabilir. Burada a mesnet genilii, V ise mesnette hesaplanan kesme kuvvetidir.

6.3.10 - Minimum Dmerkezlik Koulu
Yapsal zmlemeden elde edilen ve tasarmda kullanlacak olan kolon u momenti ile hesaplanan
dmerkezlik, aada verilen minimum deerden kk olamaz:
e
min
= 15 mm + 0,03 h (6.16)

Burada h, kolonun eilme dzlemindeki kesit boyutudur.

b
w
b
1
t
b
a
n
b
w
b

22
7 - KEST HESABI (TAIMA GC) - ELME VE BLEK ELME ETKS

A
c
Elemann tm kesit beton alan
A
s
ekme donats kesit alan

A
s
Basn donats kesit alan
A
s!
Kirite gvde donats
A
st
Kolon boyuna donats toplam kesit alan
a Mesnet genilii
Edeer dikdrtgen basn bloku derinlii, k
1
c
b
w
Kiri gvde genilii
C
m
Burkulmada moment katsays
c Tarafsz eksen derinlii
c
c
Net beton rts
d Kiri faydal ykseklii
d
Basn donats merkezinden llen beton rts

E Deprem etkisi
E
c
EI Eilme rijitlii
E
c
I
c
Kolon tm beton kesitinin eilme rijitlii
E
s
I
s
Boyuna donat kesitinin oluturduu eilme rijitlii
E
s
5
MPa)
F
d
Tasarm yk etkisi
f
cd
f
ck
f
ctd
f
yd
G Kalc yk etkisi
h Kiri toplam ykseklii
I Eylemsizlik momenti
I
c
Kolon tm kesit eylemsizlik momenti
i Eylemsizlik yarap
k Kolon etkili boyu katsays
k
1
Edeer dikdrtgen basn bloku derinlik katsays
! Kolon boyu, eksenden eksene llen
!
i
i kat kolon boyu, eksenden eksene llen
!
k
Kolon etkili (burkulma) boyu
!
n
Mesnet yznden mesnet yzne llen net aklk
Kolon serbest boyu
M
d
M
1
, M
2
Kolon u momentleri (Yk katsaylaryla arplm zmlemede)
N
d
N
gd
Tasarm eksenel kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
N
k
Kolon burkulma yk
R
m
Snme katsays
t Tabla kalnl
V
d
V
gd
Tasarm kesme kuvvetinin kalc ykten kaynaklanan blm
V
fi
i katndaki toplam kesme kuvveti
W Rzgar etkisi
m

1
,
2
oranlar ortalamas
1
,
2
Kolon ucu dnmesi engelleme katsaylar (
1

2
)
Kolon iin moment bytme katsays
s
Kat kolonlarnn tm iin moment bytme katsays
i
i katndaki greli kat telenmesi
cu
Beton ezilme birim ekil deitirmesi
s
Donat birim ekil deitirmesi
su
Donat kopma birim uzamas

23
Durayllk (stabilite) gstergesi
Kirite ekme donats oran, A
s
/ b
w
d
Kirite basn donats oran, A
s
/ b
w
d
b
max
Kirite maksimum donat oran
min
Minimum donat oran
t
Kolonlarda toplam boyuna donat oran
tmax
Kolonlarda maksimum boyuna donat oran
s
Donat gerilmesi

7.1 VARSAYIMLAR
Tama gcne dayal kesit hesabnda esas alnacak varsaymlar aada sralanmtr.
Betonun ekme dayanm ihmal edilir.
Donat ubuu ile evresini saran beton arasnda tam aderans bulunduu dnlerek, donat birim ekil
deitirmesi, ayn dzeydeki beton lifi birim ekil deitirmesine eit alnr.
Dzlem kesitler, ekil deitirmeden sonra dzlem kalr.
Tama gcne eriildiinde, tarafsz eksene en uzak beton basn lifindeki birim ksalma
cu
= 0,003
alnr.
Donat eliinin elasto plastik davrand kabul edilir.

yd s s s
f E (7.1)

Tm donat elikleri iin, elastisite modl E
s
= 2 10
5
MPa ve kopma birim uzamas
su
= 0,1 alnr.
Tama gcne eriildii sradaki beton basn blgesindeki gerilme dalm iin, geerlilii deneysel
verilerle kantlanm herhangi bir dalm kullanlabilir. Ancak, hesaplarda kolaylk salamak amacyla,
gerek basn gerilmesi dalm yerine, aadaki zellikleri tayan edeer dikdrtgen basn bloku
kullanlabilir. Blok genilii olarak, edeer basn iddeti olan 0,85 f
cd
alnr. Blok derinlii, tarafsz eksen
derinliinin, k
1
katsaysyla arplmasyla bulunur, a = k
1
c. Bu ifade de kullanlacak olan k
1
deerleri,
eitli beton snflar iin izelge 7.1 de verilmitir.

ZELGE 7.1 - Beton Snflarna Gre K
1
Deerleri
Beton Snf C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50
k
1
0,85 0,85 0,85 0,85 0,82 0,79 0,76 0,73 0,70

7.2 - TEMEL LKELER
Yapsal zmleme, Madde 6.2.6 da ngrlen yk katsaylar ve yk birleimleri ile Blm 6.3 de verilen
ilkelere uygun biimde yaplr. Bu zmlemeden elde edilen en elverisiz kesit zorlamalar ve Madde 6.2.5
de tanmlanan hesap dayanmlar temel alnarak, kesit boyutlandrlr ve donat hesaplanr.

7.3 - ELME ELEMANLARININ BOYUTLARI VE DONATILARI LE LGL KOULLAR
Hesap eksenel basn deeri aadaki snr amayan elemanlar, eilme elemanlar olarak tanmlanmtr.

c ck d
A 0,1f N (7.2)

Eilme elemanlarndan kirilerle ilgili koullar bu blmde, demelerle ilgili olanlar da Blm 11 de
verilmitir.

Kiri toplam ykseklii, 300 mm den ve deme kalnlnn katndan daha kk olamaz. Kiri gvde
genilii 200 mm den az, kiri toplam ykseklii ile kolon genilii toplamndan fazla olamaz, ekil 7.1.

Dili deme dileri, ereve kirii olmayan ikincil kiriler, ngerilmeli ve nretimli kiriler, kiri boyutlaryla
ilgili yukardaki koullara uymak zorunda deildir.

Kirilerde net beton rts, zel yaplar dnda, dtaki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda
20 mm den az olmamaldr, ekil 7.1. Elverisiz evre koullar durumunda ve daha fazla yangn
gvenlii gerektiren durumlarda bu deerler artrlmaldr.


24

b
w
a
t
c
c
h h 300 mm
3t
b
w
200 mm
b
w
(a + h)
d
Kolon veya perde
d

EKL 7.1 - Kiri Kesit Boyutlar

Kirilerde sra iinde veya sralar arasnda donat ubuklar arasnda kalan net aralk, 20 mm den ve donat
apndan ve en byk agrega boyutunun 4/3 nden az olmamaldr. Demet donat kullanldnda anma ap
esas alnmaldr, ekil 9.4. Birden fazla sra oluturulduunda, stste ubuklar ayn hizaya getirilmelidir.

Kirilerde pilye bkm noktalar, kuramsal kesim noktasndan ileride dzenlenmelidir. Bu uzaklk, faydal
yksekliin te birinden ve donat apnn 8 katndan az olmamaldr. Gerekli olmayan ubuklarn kesilme
noktalar ile kuramsal kesim noktas arasndaki uzaklk ise faydal ykseklikten ve nervrl ubuklarda donat
apnn 20 katndan, dz yzeyli ubuklarda ise donat apnn 40 katndan az olmamaldr.

Kirilerde ekme donats oran , aadaki deerden az olamaz.

yd
f
ctd
f
0,8
min
d
w
b
s
A

(7.3)

Kirilerde ekme ve basn donat oranlar fark, dengeli donat orannn 0,85 katndan fazla olamaz.

b max
'
0,85 (7.4)

Ayrca, ekme donats oran, aadaki snr geemez.
0,02 (7.5)

Kirilerde boyuna donat olarak 12 mm den kk apl ubuklar kullanlamaz.

Gvde ykseklii 600 mm den byk olan kirilerde, en az Denklem 7.6 ile belirlenen miktar kadar gvde
donats bulundurulur. Bu donat, gvdenin iki yznde eit olarak, en az 10 mm apl ubuklardan ve ubuk
aral 300 mm yi gemeyecek biimde dzenlenir.

A
s!
= 0,001 b
w
d (7.6)

Aklktaki ekme donatsnn, en az te birinin mesnete kadar uzatlp kenetlenmesi gereklidir.

Net akl, toplam yksekliinin 2,5 katndan kk olan srekli kiriler ve 1,5 katndan kk olan basit
kiriler, yksek kiri olarak tasarlanp donatlr. Bu tr kirilerin tasarm, dorusal olmayan birim ekil
deitirme dalm ve yanal burkulma gznne alnarak yaplmaldr.

25

Yksek kirilerde, donat hesabnda gz nne alnan faydal ykseklik deeri kullanlarak hesaplanan
ekme donats oran , Denklem 7.3 ile verilen koulu salamak zorundadr. Bu tr kirilerin kesme
tasarm ile ilgili koullar Blm 8.5 de verilmitir.

7.4 - EKSENEL KUVVET VE ELME ALTINDAK ELEMANLARIN BOYUTLARI VE DONATILARI LE
LGL KOULLAR

7.4.1 - Eksenel Basn ve Eilme
Dikdrtgen kesitli kolonlarda kesit genilii 250 mm den az olamaz. Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda en
kk kalnlk 200 mm, kutu kesitli kolonlarda ise en kk et kalnl 120 mm olabilir. Daire kesitli
kolonlarda, kolon ap 300 mm den az olamaz. Ayrca tm kolonlarda,

N
d
0,9 f
cd
A
c
(7.7)

koulu salanmaldr.

Kolonlarda net beton rts c
c
, dtaki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda 20 mm den az olamaz.

Kolonlarda toplam boyuna donat oran, aadaki deerden az olamaz.

t
= A
st
/ A
c
0,01 (7.8)

Ancak gerekli donatnn en az 1,3 katnn salanmas kouluyla, bu snr 0,005 deerine kadar azaltlabilir.

Etriyeli kolonlarda her d kede en az bir boyuna ubuk bulundurulmaldr. Fretli kolon enkesitinde ise en
az 6 boyuna ubuk bulunmaldr. Kolonlarda, boyuna donat ubuu 14 den kk olamaz.

Kolonlarda toplam boyuna donat oran aadaki deerlerden fazla olamaz.

Bindirme blgeleri dnda,
t
0,04 (7.9)

Bindirmeli ek blgelerinde,
t
0,06 (7.10)

Kolon boyuna donats, kolon ykseklii boyunca enine donat ile sarlr. Enine donat ubuk ap, en byk
boyuna donat apnn te birinden az olamaz. Enine donat aral da en kk boyuna ubuk apnn 12
katndan ve 200 mm den fazla olamaz. Dikdrtgen kesitli kolonlarda, etriye veya ayn aralkta irozla
tutulmu olan boyuna donat ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm den fazla olamaz.

7.4.2 - Eksenel ekme ve Eilme
Eilme momentiyle birlikte eksenel ekme de tayan elemanlarn hesabnda, eksenel ekme etkisi ihmal
edilemez.

Btn kesitin ekmeye alt durumlarda tama gc hesab, beton katks dikkate alnmakszn, yalnzca
boyuna donats katks ile, aadaki denklem kullanlarak yaplr.

N
d
= A
st
f
yd
(7.11)

Bu elemanlarn boyuna donats olabildiince simetrik olarak dzenlenmelidir. Btn kesitin ekmeye
alt durumlarda, bu elemanlarda bulundurulacak olan boyuna donat oran, aadaki deerden az
olamaz.
yd
ctd
t
f
f
1.5 (7.12)

7.5 - EKSENEL BASIN VE K DORULTUDA ELME ALTINDAK ELEMANLAR
Eksenel basn ve iki dorultuda eilme altndaki elemanlarn tama gc hesab, Blm 7.1 de sralanan
varsaymlar esas alnarak ve geerlilii kantlanm bir yntem kullanlarak yaplmaldr.


26
7.6 - NARNLK ETKS

7.6.1 - Genel Yntem
Eksenel basn ile birlikte eilme de tayan betonarme elemanlarn boyutlandrlp donatlmas, Blm 6.2
de verilen yk birleimleri altnda, dorusal olmayan malzeme davrann, atlamay, betonun snme ve
bzlmesini gz nnde bulunduran ikinci mertebe yapsal zmlemelerden elde edilen eksenel kuvvet ve
moment deerlerine gre yaplr. Ancak, narinlik orannn (! !! !
k
/i) 100 snrn amad elemanlarn hesabnda,
aada Madde 7.6.2 de verilen yaklak yntem kullanlabilir.

7.6.2 - Yaklak Yntem (Moment Bytme Yntemi)
Kesiti ve eksenel kuvveti ykseklii boyunca deimeyen kolonlara uygulanabilen bu yaklak yntemde,
tasarmda kullanlacak tasarm momenti, dorusal elastik davran varsaymlarna dayal zmlemeden
elde edilen ve Madde 6.3.10 da verilen minimum dmerkezlik koulunu salamak zorunda olan, en byk
kolon u momentinin bir arpan ile bytlmesiyle bulunur.

7.6.2.1 - Yanal telenme lt
Yap sistemi iinde yatay kuvvetlere kar yeterli rijitlik salayan perde duvar veya benzeri elemanlar varsa,
yanal telenmenin nlenmi olduu varsaylabilir. Dorusal malzeme davran varsaym ile yatay ve dey
ykler altnda yaplan ikinci mertebe yapsal zmlemeden elde edilen kolon u momentlerinin, ayn
varsaymlar ve ykler altnda yaplan birinci mertebe zmlemesinden elde edilen kolon u momentlerinden
en ok %5 kadar farkl olduu durumlarda, yanal telenmenin nlenmi olduu kabul edilebilir.

kinci mertebe zmlemesi yaplmyorsa, yapnn herhangi bir kat iin tayc sistemin btn gznnde
tutularak hesaplanan durayllk (stabilite) gstergesi aada belirtilen snr amad durumlarda da, o katta
yeterli rijitlik bulunduu ve yanal telenmenin nlenmi olduu varsaylabilir.
0,05
V
N
1,5
fi
i
di
i

!
(7.13)

Bu hesaplarda, atlamam kesit varsaym ve F
d
=

1,0G

+

1,0Q

+

1,0E ve F
d
=

1,0G

+

1,3Q

+

1,3W yk
birleimlerinden bulunan deerlerden elverisiz olan temel alnmaldr.

7.6.2.2 - Kolon Etkili Boyu
Kolon serbest boyu, demeler, kiriler veya kolona yanal destek salayan dier elemanlar arasndaki
uzaklktr. Kolon bal veya guse bulunan durumlarda, kolon serbest boyu, balk veya guse alt yznden
llr. Daha gvenilir bir zmleme ynteminin kullanlmad durumlarda, kolon etkili boyu, kolon serbest
boyu, kolon ularndaki dnmenin engellenmesi ile ilikili olan ve aada tanmlanan k katsaysyla
arplarak elde edilebilir, !
k
= k !
n
. Kolon etkili boyu katsays k yanal telenmesi nlenmi ve nlenmemi
kat kolonlar iin Denklem 7.14 ve 7.15 de ayr ayr tanmlanmtr.

a) Yanal telenmesi nlenmi kat kolonlar iin:

k = 0,7 + 0,05 (
1
+
2
) (0,85 + 0,05
1
) 1,0 (7.14)
Hesap yaplmamsa, yanal telenmesi nlenmi kat kolonlarnda, k = 1,0 alnr.

b) Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlar iin:

m
< 2 ise,
m
m
1
20
20
k +

(7.15)
m
2 ise,
m
1 9 , 0 k +

Bir ucu mafsall olan yanal telenmesi nlenmemi kolonlarda, k = 2 + 0,3
2
alnr.

Denklem 7.14 ve 7.15 de kullanlacak olan deerleri aada tanmlanmaktadr


27

,
_

,
_
kiri
kolon
2 1,
I
I
!
!
;
m
= 0,5 (
1
+
2
) (7.16)

oranlarnn hesabnda, yalnzca eilme dorultusundaki kiriler dikkate alnr ve kiriler iin atlam kesit,
kolonlar iin tm (atlamam) kesit eylemsizlik momentleri kullanlr. Daha gvenilir bir hesap yaplmamsa,
atlam kesit eylemsizlik momenti, atlamam kesit eylemsizlik momentinin yars kadar alnabilir. Tablal
kiri eylemsizlik momenti hesabnda, tabla da gz nne alnmaldr.

Denklem 7.16 kirisiz demelere uygulanrken, ekil 11.2 de tanmlanan kolon eridi kiri olarak gznne
alnmaldr.

7.6.2.3 - Narinlik Etkisinin hmal Edilebilecei Durumlar
Narinlik oran (!
k
/ i) deerinin aada verilen snrlar amad durumlarda, narinlik etkisi ihmal edilebilir
ve tasarmda kullanlacak moment (hesap momenti), yapsal zmlemeden elde edilen u momentlerinden
en by olarak alnabilir. Narinlik oran hesabnda, eylemsizlik yarap i, dikdrtgen kesitler iin eilme
ynndeki kesit boyutunun %30 u, dairesel kolonlar iin apn %25 i kadar alnabilir. Dier kesitlerin
eylemsizlik yarap hesabnda, tm beton kesiti temel alnmaldr.
a) Yanal telenmesi nlenmi kat kolonlarnda,

(!
k
/ i) 34 - 12 (M
1
/ M
2
) 40 (7.17)

koulu salanyorsa, narinlik etkisi ihmal edilebilir.

M
1
ve M
2
, herbir yk birleimi iin yapsal zmlemelerden elde edilen kolon u momentleridir (M
1
M
2
). M
1

ve M
2
kolonun ayn yznde basn oluturuyorsa (tek erilikli kolon), (M
1
/M
2
) oran pozitif, tersi durumlarda
(ift erilikli kolon) bu oran negatif alnr.
b) Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlarnda,

(!
k
/ i) 22 (7.18)

koulu salanyorsa, narinlik etkisi ihmal edilebilir.

7.6.2.4 - Burkulma Yk

Kolon burkulma yk, Euler denklemiyle hesaplanr.

( )
2
k
2
k
E
N
!
I
(7.19)

Kolon etkili eilme rijitlii (EI), daha gvenilir bir hesap yaplmayan durumlarda, aada verilen
denklemlerden elde edilebilir.

( )
m
s s c c
R 1
E E 2 , 0
E
+
+
I I
I (7.20)

veya

( )
m
c c
R 1
E 4 , 0
E
+
I
I (7.21)

Burada E
c
I
c
tm beton kesitinin eilme rijitlii, E
s
I
s
de boyuna donat kesitinin, eleman kesiti arlk
merkezine gre oluturduu eilme rijitliidir. Snme oran R
m
, yanal telenmesi nlenmi sistemlerde,
dey yklerden elde edilen kolon hesap eksenel kuvvetindeki kalc yk katksnn, toplam deere orandr.

d
gd
m
N
N
R (7.22)

28

Snme oran R
m
, yanal telenmesi nlenmemi sistemlerde ise, tm kat kolonlar hesap kesme
kuvvetlerindeki (V
d
) kalc yk katks toplamnn, hesap kesme kuvvetleri toplamna orandr.

d
gd
m
V
V
R (Tm kat iin) (7.23)

7.6.2.5 - Moment Bytme Katsays

a) Yanal telenmesi nlenmi kat kolonlarnda:

1,0
N
N
1.3 1
C
k
d
m
(7.24)

Burada,
C
m
=

0,6+0,4(M
1
/

M
2
)

0,4 ; M
1
M
2
(7.25)
denklemiyle hesaplanrken (M
1
/M
2
) oran tek erilikli kolonlarda pozitif, ift erilikli kolonlarda negatif alnr.
Kolon ular arasnda etkiyen herhangi bir yatay yk varsa, C
m
=

1,0 alnr.

Tasarmda kullanlacak tasarm momenti, Denklem 7.26 dan elde edilir.
M
d
= M
2
(7.26)

Burada M
2
, Denklem 6.16 da tanmlanan minimum dmerkezlik temel alnarak bulunan moment deerinden
az olamaz.

b) Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlarnda:

Tm kat kolonlar iin,

1,0
N
N
1.3 1
1
k
d
s

(7.27)

Burada N
d
ve N
k
,o kattaki basn elemanlarnn tadklar eksenel tasarm yklerinin toplam ve kolon
kritik yklerinin toplamdr. Bu deerler aadaki koulu salamaldr. Salamyorsa kolon boyutlar
bytlmelidir.

N
d
0,45 N
k
(7.28)

Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlarnn herbiri iin ayrca bireysel deerleri de hesaplanr. Bu
hesaplarda C
m
=1.0 alnmaldr. Hesap momentinin bulunmasnda, ve
s
deerlerinden byk olan
kullanlr (M
d
=

M
2
ve
s
M
2
den byk olan).

Ancak, serbest boy ile bulunan narinlik oran,
c ck
d
k
A f
N
35
i
>
,
_
!
(7.29)

olan kolonlarn hesap momentinin bulunmasnda, ve
s
deerlerinin arpm kullanlr (M
d
=
s
M
2
).

7.6.2.6 - ki Eksenli Eilme
ki ekseni dorultusunda eilme tayan basn elemanlar iin her iki dorultudaki momentler katsaylar ile
ayr ayr bytlmeli ve hesapta bu momentler esas alnmaldr.


29

8 - KESME VE BURULMA

A
c
Gvde kesiti beton alan
A
e
Kesit kelerindeki donat merkezlerini birletiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl ortasndan geen evre iinde kalan alan
A
n
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
A
o
Etriye ubuu kesit alan
A
ov
Kesme iin gereken etriye kesit alan
A
ot
Burulma iin gereken etriye kesit alan
A
s
Eilme donats alan
A
s!
Burulma iin gerekli boyuna donat
A
st
Ksa konsolda, eilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
A
sv
Ksa konsolda, kiri st yznden 2/3 derinlie kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
A
sw
Kesme donats toplam kesit alan
A
v
Yksek kirite, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
A
vh
Yksek kirite, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
A
wf
Kesme-srtnme donats kesit alan
a
v
Ksa konsolda, ykleme noktasnn mesnet yzne uzakl
b Kolon kesit boyutu
b
w
Kiri gvde genilii
b
1
, b
2
Zmbalama evresini (u
p
) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
(b
1
dmerkezlik dorultusundaki boyut)
b
x
, b
y
p
) x ve y dorultularndaki boyutlar
d Demelerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
Kiri faydal ykseklii
d
o
Dairesel yk veya kolon ap
e Eilme dzleminde hesaba katlacak dmerkezlik
e
x
, e
y
x ve y dorultularndaki dmerkezlikler
F
a
p
) iinde kalan plak yklerinin toplam
f
cd
f
ctd
f
yd
f
ywd
Enine donat tasarm akma dayanm
H
d
Ksa konsolda, yatay tasarm kuvveti
h Kiri ykseklii
Kolonun eilme dzlemindeki kesit boyutu
!
n
Mesnet yznden mesnet yzne llen net aklk
N
d
M
d1
, M
d2
Kolon yzndeki plak tasarm ve eilme momentleri
N
1
, N
2
Zmbalamada, st ve alt kolon eksenel ykleri
n Kesitteki etriye kol says
p Deme yayl yk
q
sp
Zemin tepkisi
S Burulma dayanm momenti
s Etriye aral
s
h
Yksek kirite, ekme donatsna paralel kesme donats aral
T
cr
Kesitin burulmada atlama dayanm
T
d
Tasarm burulma momenti
t
e
Kutu kesit duvar kalnl
u
e
A
e
alannn evre uzunluu
u
p
Zmbalama evresi (yklenen alana d/2 uzaklkta)
V
c
Kesme dayanmna beton katks
V
cr
V
d
V
pd
Tasarm zmbalama kuvveti
V
pr
Zmbalama dayanm
V
r
Kesme dayanm

30
V
w
Kesme dayanmna kesme donats katks
W
m
p
) iinde kalan alann dayanm momenti
x, y Burulmada, tablal kesiti oluturan dikdrtgenlerin ksa va uzun kenarlar
f
Kesme-srtnme donatsnn kesme dzlemi ile yapt dar a
atlama dayanmna eksenel kuvvet etkisini yanstan katsay
Zmbalamada eilme etkisini yanstan katsay
!
En kk boyuna donat ap
Dairesel kesitin ap (okgen kesit iine yerletirilebilecek en byk dairenin ap)
Kesme-srtnme katsays
Zmbalama hesabnda bir katsay

8.1 KESME KUVVET ETKS
8.1.1- Genel
Betonarme yap elemanlarnda eilme momenti ile birlikte etkiyen kesme kuvvetlerinin oluturduu asal
ekme gerilmeleri, beton ve uygun kesme donats ile karlanacak, asal basn gerilmelerinin de gvdede
ezilme oluturmayacak bir dzeyde tutulmas salanacaktr.
8.1.2 - Kesme Kuvveti Hesab
Tasarm kesme kuvveti V
d
, mesnet yznden d uzaklnda hesaplanmaldr. Ancak, mesnet olarak baka
bir eilme elemanna oturan kirilerde mesnet yzndeki kesme kuvveti esas alnmaldr (dolayl mesnet),
ekil 8.1.

b. Dolayl mesnet
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca kesit
Mesnet kirii
(Ask donats gerekli)
Ask donats
d
d
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca kesit
a. Dorudan mesnet
d

EKL 8.1 - Deiik Mesnetlenme Trleri

Tekil bir ykn mesnet yznden d veya daha az uzaklkta etkime olasl bulunan durumlarda da, mesnet
yznde hesaplanan kesme kuvveti temel alnmaldr.
8.1.3 - Eik atlama Dayanm
Betonarme bir kesitin kesmede atlama dayanm, daha kesin hesaba gerek duyulmad durumlarda,
aadaki denklem kulanlarak hesaplanabilir. Bu denklemde N
d
ekmede de basnda da pozitif alnacaktr.

,
_
+
c
A
d
N
1 d
w
b
ctd
0,65f
cr
V (8.1)

Denklemde, eksenel basn durumunda =0,07, eksenel ekme durumunda ise

=

0,3 alnacaktr.
Gvenilir bir yntem kullanlarak ve gvde beton kesit alan temel alnarak hesaplanan eksenel ekme
gerilmesi, 0,5MPa dan kkse,

= 0 alnabilir.

31
8.1.4 - Kesme Dayanm
Kesme gvenlii iin aadaki koul salanmaldr.

V
r
V
d
(8.2)

Yukardaki denklemde, tasarm kesme kuvveti V
d
, Madde 8.1.2 ye gre hesaplanr. V
r
kesitin kesme
dayanmdr. Kesitin kesme dayanm, beton katks (V
c
) ve kesme donats katksnn (V
w
) toplanmas ile
elde edilir.

V
r
= V
c
+ V
w
(8.3)

Genel olarak, beton katks Denklem 8.4 den hesaplanr.

V
c
= 0,8 V
cr
(8.4)

Deprem durumunda, eleman ularnda (sarg blgelerinde) Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik de verilen V
c
deerleri kullanlmaldr.

Etriye katks Denklem 8.5 den hesaplanr.

d f
s
A
V
ywd
sw
w
(8.5)

Tasarm kesme kuvveti eik atlama dayanmna eit veya ondan az ise (V
d
V
cr
) kesme donats hesabna
gerek yoktur. Ancak bu durumda, Madde 8.1.5.1 de verilen minimum etriyenin bulundurulmas zorunludur.

8.1.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.1.5.1 - Minimum Kesme Donats
Betonarme kirilerde aklk boyunca etriye bulundurmak zorunludur. Bu,

w
ywd
ctd sw
b
f
f
3 , 0
s
A
(8.6)
koulunu salamaldr.

8.5.1.2 - Kesme Kuvveti st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, hesap kesme
kuvveti aada gsterildii gibi snrlanmtr. Bu koul salanamazsa, kiri kesit boyutlar bytlmelidir.

V
d
0,22 f
cd
b
w
d (8.7)
8.1.6 - Kesme Donats Detaylar
Kesme dayanmn salamak iin bireysel ubuklar (dey ve yatay etriye, firkete, iroz vb) ve hasr donat
kullanlr. Kesme dayanmna pilye katks ihmal edilecektir.

Etriye aral kiri faydal yksekliinin yarsndan fazla olamaz (s d/2). Ayrca, V
d
> >> >

3V
cr
olan durumlarda,
etriye aral yukarda verilen deerin yarsn aamaz (sd/4). ereve kirilerinin ularnda, kiri derinliinin
iki kat kadar olan blgede, etriye aral aadaki koullar salamaldr:
s d/4
s 8
!
s 150 mm

Kolonlarla ilgili koullar Blm 7 de verilmitir.

Mesnetlenmenin, kiri alt yznden daha yukarda dzenlendii durumlarda ve dier bir kirie oturan
kirilerde, kesme kuvvetini kiri stne tayan ask donats dzenlenmelidir.

32
8.1.7 - Srtnme Kesmesi
ki ayr malzemenin birletii dzlemlerde veya ayr zamanlarda dklm iki beton yzeyinin birletii
dzlemlerde, kesme hesab ve donat detaylandrmas bu blmdeki kural ve ilkelere gre yaplr. Srtnme
kesmesi iin hesap yaplan dzlemde, nce bir atlak olutuu varsaylr. Srtnme kesmesi iin de
Denklem 8.2 deki koul salanmaldr. Bu denklemdeki V
r
aadaki gibi hesaplanmaldr.

V
r
= A
wf
f
yd
(8.8)

Denklemde, kesme-srtnme donats kesit alan olarak (A
wf
) yalnzca birleme dzlemine dik dorultuda
dzenlenmi donat ubuklarnn toplam alan kullanlmaldr. Denklem 8.8 de, ile gterilen kesme
srtnme katsaysnn deerleri, eitli durumlar iin izelge 8.1 de verilmitir.

ZELGE 8.1 - Deiik Durumlar in Kesme-Srtnme Katsays

Birdkm beton (monolitik) = 1,4
Sertlemi beton ile yeni betonun birletii yzeylerde
przlendirilmi yzey (prz 5 mm)
przlendirilmemi yzey

= 1,0
= 0,6
elik profil ve betonun birletii yzeylerde = 0,7

Kesme srtnme donatsnn kesme dzlemine eik olduu durumlarda, kesme kuvveti donatda ekme
oluturuyorsa, V
r
aadaki denklemden hesaplanacaktr.

V
r
= A
wf
f
yd
( sin
f
+ cos
f
) (8.9)

Kesme kuvvetinin donatda basn oluturduu durumlarda, bu donat etkili deildir. Deprem durumunda,
donat atlak dzlemine dik olarak dzenlenmelidir. Denklem 8.9 daki
f
as, kesme-srtnme donatsnn
kesme dzlemi ile yapt dar adr.

Srtnme kesmesinin aadaki snr gemesine izin verilmez ve bu snr hesaplanrken beton tasarm
basn dayanm f
cd
, 25 MPa dan byk alnamaz.

V
d
0,2 f
cd
A
c

Kesme dzlemindeki dorudan etkili ekme kuvvetleri varsa, her iki yandan yeterince kenetlenmi ek donat
ile karlanmaldr. Bu dzlemde dorudan etkili olan kalc basn kuvvetinin en dk deeri gznne
alnarak kesme-srtnme donats azaltlabilir.

8.2 - KESME KUVVET VE BURULMA
8.2.1 - Genel
Burulma, kesme ve eilme altnda zorlanan yap elemanlarnda oluacak asal ekme gerilmeleri, yeterli
donat ile karlanmal, asal basn gerilmeleri ise, gvdede ezilme oluturmayacak bir dzeyde tutulmaldr.

Yap sistemlerinde burulma, denge burulmas ve uygunluk burulmas olarak iki snfa ayrlr (Madde 0.2).
8.2.2 - Eik atlama Snr
Kesme kuvveti yan sra burulma momentinin de bulunduu durumlarda eik atlama snr aadaki bant
ile belirlenmelidir.

1
T
T
V
V
2
cr
d
2
cr
d
,
_
,
_
(8.10)

V
cr
, Denklem 8.1 den alnmaldr, T
cr
ise aadaki gibi hesaplanmaldr.

T
cr
= 1,35 f
ctd
S (8.11)

Denklem 8.11 deki S, burulma dayanm momenti olup, daha kesin hesap yaplmayan durumlarda bu deer
izelge 8.2 den alnabilir.

33

ZELGE 8.2 - Deiik Kesitler in Yaklak Burulma Dayanm Momentleri

Dikdrtgen kesit S = b
w
2
h / 3
Tablal kesit S = x
2
y / 3
Dairesel veya d bkey okkenarl kesit S =
3
/ 12
nce eperli (t
e
< 1/5 x ise,) kutu kesitler S = 2A
e
t
e

izelge 8.2 de, x ve y, tablal kesiti oluturan dikdrtgenlerin ksa ve uzun kenarlardr. Bu hesaplarda,
gvde dna taan tabla genilii, tabla kalnlnn katndan fazla alnmamaldr.
8.2.3 - Tasarm Kuvvetlerinin Saptanmas
Tasarm kesme kuvveti, Madde 8.1.2 ye gre bulunmaldr. Tasarm burulma momenti, denge burulmas olan
durumlarda, elastik yapsal zmlemeden elde edilen deerdir. Kesit hesabnda bu moment azaltlmadan
kullanlmaldr. Uygunluk burulmasnda ise, burulma momentinin hesabna gerek yoktur, bu deer atlama
momentine eit kabul edilebilir. Bu durumda, Denklem 8.17 ile verilen minimum etriyenin salanmas yeterli
olur.
T
d
= T
cr
(8.12)

T
d
0,65f
ctd
S olan durumlarda burulma ihmal edilebilir. Bu durumlarda, minimum etriye koulu yalnzca
kesme iin, Denklem 8.6 dan hesaplanr.
8.2.4 - Dayanm
Tasarm kesme kuvveti ve tasarm burulma momenti Denklem 8.10 u salyorsa, etriye hesabna gerek
yoktur. Ancak Madde 8.2.5.1 deki minimum etriye ve boyuna donatnn bulundurulmas zorunludur. Denklem
8.10 salanmyorsa, etriye hesab aadaki gibi yaplr.

s
A
s
A
s
A
ot ov o
+ (8.13)
ywd
c d w ov
f n d
) V (V b
s
A
(8.14)
ywd e
d ot
f A 2
T
s
A
(8.15)

ok kollu etriye dzenlendiinde, i kollar burulma donats olarak gz nne alnamaz.
Burulmann bulunduu durumlarda, A
e
alann evreleyen etriyenin kesit alan A
ot
den az olamaz ve burulma
iin gerekli etriyeye eit hacimde boyuna donat bulundurulmas zorunludur. Gerekli boyuna donat Denklem
8.16 dan hesaplanmaldr.

yd
ywd
e
ot
s
f
f
u
s
A
A
!
(8.16)

Eilme ve eksenel kuvvet iin gerekli boyuna donatlar ayrca hesaplanarak, yukardaki donatya eklenir.

Hesaplanan etriye ve boyuna donat, 8.2.5.1 deki minimum deerlerden az olamaz.

Uygunluk burulmas durumunda etriye ve boyuna donat hesab yaplmayabilir. Bu durumda, minimum
donat (Madde 8.2.5.1) bulundurulmas yeterlidir. Ancak bu donat basit kesme iin gerekli donatdan az
olamaz.

8.2.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.2.5.1 - Minimum Donat
Asal ekme gerilmeleri nedeni ile oluacak gevrek krlmann nlenebilmesi iin, aadaki minimum etriye ve
boyuna donat zorunludur.

w
w d
d
ywd
ctd o
b
b V
T
1,3 1
f
f
0,15
s
A
,
_
+ (8.17)

34

Bu bantda, T
d
/V
d
b
w
1,0 alnmaldr. Uygunluk burulmasnda, T
d
=T
cr
alnr. Ayrca, A
e
alann evreleyen
etriye, bu denklemdeki ikinci terimden (burulma minimum etriyesi) az olmamaldr.

e yd
e d
s
A 2f
u T
A
!
(8.18)

8.2.5.2 - st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, zorlamalar
aadaki biimde snrlanmtr. Bu koul salanamazsa, kiri kesit boyutlar bytlecektir.

cd
w
d d
f 22 , 0
d b
V
S
T
,
_
+ (8.19)
8.2.6 - Donat Detaylar
Kesme kuvveti ve burulma momenti birlikte etkidikleri durumlarda, etriye ve boyuna donat iin aadaki
koullara uyulmaldr.

Burulmann ihmal edilemeyecei durumlarda etriye ularnn 90
o
kancal ve bindirmeli yaplmasna izin
verilmez, 135
o
kancal kapal etriyeler kullanlr ve etriye ular ekirdek iinde kenetlenir. Etriye aral da
aadaki snrlar amayacaktr.

s d

/

2 s u
e
/

8 s

300 mm

Burulma iin hesaplanan boyuna donat, kesit evresine datlarak, her kede ap 12 mm den kk
olmayan ubuklar kullanlr. Boyuna ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm yi geemez.

8.3 - ZIMBALAMA
8.3.1 - Zmbalama Dayanm
Snrl bir alana yaylm ykler veya kolonlar tarafndan yerel olarak yklenen plaklarn zmbalama dayanm
hesaplanarak bunun tasarm zmbalama kuvvetine eit veya ondan byk olduu kantlanacaktr.

V
pr
V
pd
(8.20)

Zmbalama dayanmnn hesabnda, yklenen alana d/2 uzaklkta zmbalama evresi ile belirlenen kesit
alan gznne alnr, ekil 8.2.

Tasarm zmbalama kuvveti, zmbalama evresi ile snrlanan plak blmne etkiyen ve plak dzlemine dik
kuvvetlerin cebirsel toplamdr, ekil 8.2. ekilde gsterilen F
a
, zmbalama evresi iinde kalan plak
yklerinin toplamdr (demeler iin deme yk, temeller iin zemin gerilmelerinin toplam).

Zmbalama dayanm V
pr
, aadaki bantdan hesaplanmaldr.
V
pr
= f
ctd
u
p
d (8.21)

Burada , eilme etkisini yanstan bir katsaydr. Plaa aktarlan dengelenmemi kolon momenti etkisinin daha
gvenilir yntemlerle hesaplanmad durumlarda, eilme etkisi aadaki katsaylaryla hesaba katlmaldr.

Eksenel ykleme durumunda, = 1,0

Dmerkezli ykleme durumunda,
d u
W
e
1
1
p
m
+
(8.22)

1
2
b
b
1
1
+
(8.23)


V
pd
=

N
2
-

N
1
-

F
a

F
a
=

p

(b

+

d)

(h

+

d)

a. Kirisiz Deme
atlak
N
1

N
2

d
p
d/2
d/2
h
b
h+d
b+d
Zmbalama evresi

45
0

V
pd
=

N
1
-

F
a

F
a
=

q
sp
(b

+

d)(h

+

d)

b. Temel
atlak
N
1

45
0

q
sp

d
d/2
d/2
h+d
h
b
b+d
Zmbalama evresi

EKL 8.2 - Zmbalama Blgesi zellikleri ve Tasarm Zmbalama Kuvveti

36

Denklem 8.23, yalnzca b
2

0,7b
1
durumu iin geerlidir.
Plak kenarnda veya kesinde olmayan dikdrtgen veya dairesel yk alanlar (veya kolonlar) iin daha
basit olarak ifade edilebilir.
Dikdrtgen yk alanlar veya kolonlar iin,
y x
y x
b b
e e
1,5 1
1
+
+
(8.24)
Dairesel yk alanlar veya kolonlar iin,
0
d d
2e
1
1
+
+
(8.25)
Denklem 8.22, 8.24 ve 8.25 deki dmerkezlikler hesaplanrken, eilme dzleminde kolonun iki yanndaki
plak momentleri toplamnn %40 ve alt ve st kolonlardaki eksenel yklerin fark temel alnmaldr.
Dmerkezliin hesab, ekil 8.3 de gsterilmitir.

EKL 8.3 - Hesaba Katlacak Dmerkezlik

Yklenen alan kenarnda 5d veya daha yakn uzaklkta olan boluklar, zmbalama evresi hesaplanrken
dikkate alnr. Boluklar nedeni ile zmbalama evresinde, u
p
, yaplacak azaltma, yklenen alan arlk
merkezinden, deme boluu kenarlarna teet izilecek radyal dorularn iinde kalan evre uzunluu
dikkate alnmayarak gerekletirilmelidir, ekil 8.4a.

Yklenen alan boyutlar orannn 3,0 den fazla olduu durumlarda h=3b varsaym ile hesaplanacak evre
kullanlmaldr, ekil 8.4b.

Ykleme alan evresinin ibkey olduu durumlarda, teet veya teetlerle ibkeyliin giderilmesinden
sonra elde edilen evre, hesaplarda zmbalama evresi olarak kullanlmaldr, ekil 8.4c.

Plak kenarna yakn kolonlar ve yk alanlar iin zmbalama evresi olarak hesaplarda, ekil 8.5a da
gsterilen iki seenekten k kullanlmaldr. Plak kelerine yakn kolonlar ve yk alanlar iin ise
zmbalama evresi olarak, ekil 8.5b de gsterilen iki seenekten k alnmaldr.

Eer birden fazla kritik kesit szkonusu ise (rnein, kolon banda tabla bulunuyorsa), herbir kritik kesit ayr
ayr deerlendirilip en elverisiz olan gznne alnmaldr.

1 2
2 d 1 d
N N
) M (M 4 . 0
e
M
d2
> M
d1
M
d2
M
d1
N
2
N
1

37

8.3.2 - Zmbalama Donats
Denklem 8.21 ile belirlenen zmbalama dayanm, geerlilii deneylerle kantlanm donat veya profil
dzenlemeleri veya zel elik elemanlarla artrlabilir. Ancak, zmbalama donatsnn etkili olabilmesi iin,
plak kalnlnn en az 250 mm olmas gerekir. Ayrca, bu dzenlemelerle arttrlm dayanm hibir zaman
Denklem 8.21 ile belirlenen deerin 1,5 katn aamaz.
EKL 8.4 - zel Durumlarda Zmbalama evresi

h
b
a 1
d/2
d/2
a 1 d/2
a 1
h/2
a 1
3b
b. Bask dikdrgen kolon kesiti
d/2
d/2
d/2
a. D eme boluklar
d/2
d/2
d/2
c. bkey evreli kolon kesiti
d/2

38
EKL 8.5 - Kritik Kesit Seenekleri

8.4 - KISA KONSOLLAR
Ykleme noktasndan mesnet yzne olan uzakln, mesnetteki faydal ykseklie oran 1,0 veya daha
kk olan (a
v
d) konsollarn tama gc hesab ve donat detaylandrlmas bu blmdeki ilkelere gre
yaplmaldr.

zel nlemler alnmayan durumlarda, konsola oturan kirilerde scaklk deiimi ve bzlme gibi olaylar
nedeni ile oluan ksalma ve uzamalar, konsol zerinde yatay kuvvetler olutururlar, H
d
. Bu yatay kuvvet iin
yk katsays 1,6 alnr. Her zaman ekme olarak hesaba katlacak olan bu yatay kuvvet, 0,2V
d
den kk
seilemez. Konsolun kesme dayanm Denklem 8.26 ile belirlenen deeri gememelidir.

V
d
0,22 f
cd
b
w
d (8.26)

Ksa konsollarda, srtnme kesmesi iin hesap yaplmal ve Madde 8.1.7 ye gre kesme srtnme donats
(A
wf
) hesaplanmaldr.

Toplam ekme donats (A
st
), eilme ve eksenel kuvvet (H
d
) iin hesaplanan donatlarn toplamdr, ekil 8.6.

( )
d b
f
f
0,05
A A
3
2
A A A
w
yd
cd
n wf n s st
,
_
+ +
(8.27)

d/2 d/2
Serbest kenar
Serbest kenar
d/2 d/2
(a) Kenar kolon iin iki seenek
d/2
Serbest kenar
d/2
d/2
Serbest kenar
(b) Ke kolon iin iki seenek

39
d f 8 , 0
) d h ( H a V
A
yd
d v d
s
+
(8.28)

yd
d
n
f
H
A (8.29)

Konsolun Kiriin st yznden 2d/3 derinliine kadar yaylan kapal veya ak yatay etriyelerin kesit alan
olan A
sv
, aadaki deerden az olamaz.

A
sv
0,5(A
st
- A
n
) (8.30)

ekme donats akmay salamaya yeterli biimde kenetlenmelidir. Bu amala, ekme donatsnn, ap en
az ekme donatsnn apna eit bir ankraj ubuuna (ekil 8.6) yeterli biimde kaynaklanmas veya ekme
donatsnn U-biimli firketelerden oluturulmas gereklidir. Bu ankraj ubuu veya firketenin taban blm
(kapal taraf), yk alannn tesine gemelidir.

EKL 8.6 - Ksa Konsol le lgili Tanmlar

8.5 - YKSEKL FAZLA OLAN KRLER N ZEL KOULLAR
Bir yznden mesnetlenip dier yznden yklenen ve net akl, faydal yksekliinin 5 katndan kk
olan kirilerin kesme tasarmnda, bu blmde verilen koullara ve snrlara uyulacaktr. Ayn yznden
mesnetlenen ve yklenen kirilerin tasarmnda Blm 8.1 koullar uygulanr.
Tasarm kesme kuvveti, dzgn yayl yk tayan kirilerde, mesnet yznden 0,15!
n
kadar, tekil ykl
kirilerde ise, 0,5a kadar uzaklkda hesaplanr, ancak hibir zaman bu uzaklk kiri faydal yksekliini
geemez. Burada, a tekil ykn mesnet yznden uzakldr.
Betonun kesme dayanmna katks, Denklem 8.4 ve 8.1 ile hesaplanr.
Yukarda tanmland biimde hesaplanan tasarm kesme kuvveti, aada verilen snrlar aamaz. Bu
koul salanamazsa, kesit boyutlar bytlr.
(!
n
/ d) < 2 ise, V
d
0,20 f
cd
b
w
d (8.31)
a
v
V
d
d
h
H
d
Ankraj ubuu
Toplam ekme donats, (A
st
)
Kapal etriye, (A
sv
)
d/2
2d/3

40

2 (!
n
/ d) 5 ise, V
d
0,017 f
cd
b
w
d (10 + !
n
/ d) (8.32)

Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk olduu durumlarda,
kiri eksenine dik ve paralel olarak yerletirilecek kesme donats, aadaki banty salamaldr. Beton
katks V
c
, Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.
1
]
1
,
_
+
,
_
+
d
11
s
f A
s
f A
d
1
12
d
V
n
h
yd vh ywd v
n
w
! !
(8.33)

Denklemdeki A
v
kiri eksenine dik olarak, s aral ile yerletirilen enine kesme donatsnn alandr. A
vh
ise,
kiri eksenine paralel, derinlik boyunca s
h
aral ile yerletirilen boyuna kesme donatsnn alandr.
Hesaplanan kesme donats aada verilenden az olamaz.
w
ywd
ctd v
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.34)
w
yd
ctd
h
sh
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.35)

Kiri eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.

8.5 - YKSEKL FAZLA OLAN KRLER N ZEL KOULLAR
Bir yznden mesnetlenip dier yznden yklenen ve net akl, faydal yksekliinin 5 katndan kk
olan kirilerin kesme tasarmnda, bu blmde verilen koullara ve snrlara uyulacaktr. Ayn yznden
mesnetlenen ve yklenen kirilerin tasarmnda Blm 8.1 koullar uygulanmaldr.

Tasarm kesme kuvveti, dzgn yayl yk tayan kirilerde, mesnet yznden 0,15!
n
kadar, tekil ykl
kirilerde ise, 0,5a kadar uzaklkta hesaplanr, ancak hibir zaman bu uzaklk kiri faydal yksekliini
geemez. Burada, a tekil ykn mesnet yznden uzakldr.

Betonun kesme dayanmna katks, Denklem 8.4 ve Denklem 8.1 ile hesaplanr.

Yukarda tanmland biimde hesaplanan tasarm kesme kuvveti, aada verilen snrlar aamaz. Bu
koul salanamazsa, kesit boyutlar bytlmelidir.

(!
n
/ d) < 2 ise, V
d
0,20 f
cd
b
w
d (8.31)

2 (!
n
/ d) 5 ise, V
d
0,017 f
cd
b
w
d (10 + !
n
/ d) (8.32)

Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk olduu durumlarda,
kiri eksenine dik ve paralel olarak yerletirilecek kesme donats, aadaki banty salamaldr. Beton
katks V
c
, Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.

1
]
1
,
_
+
,
_
+
d
11
s
f A
s
f A
d
1
12
d
V
n
h
yd vh ywd v
n
w
! !
(8.33)

Denklemdeki A
v
kiri eksenine dik olarak, s aral ile yerletirilen enine kesme donatsnn alandr. A
vh
ise,
kiri eksenine paralel, derinlik boyunca s
h
aral ile yerletirilen boyuna kesme donatsnn alandr.

Hesaplanan kesme donats aada verilenlerden az olamaz.

w
ywd
ctd v
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.34)
w
yd
ctd
h
sh
b
f
f
8 , 0
s
A
(8.35)

Kiri eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.

41
9 - DONATININ KENETLENMES VE DZENLENMES LE LGL KURALLAR

a Fiyonglar arasndaki uzaklk
c
c
Net beton rts
f
ctd
f
yd
d
m
Merdane ap
f
yk
!
b
Kenetlenme boyu
!
bk
Kancal kenetlenme boyu
!
o
Bindirme boyu
n Demet donatdaki ubuk says
hasr donatda enine ubuk says
r Ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya oran
1
Bindirme boyu katsays
Boyuna donat ap (eitli aplar varsa, en by)
e
Demet donat edeer ap

9.1 - DONATININ KENETLENMES
9.1.1 - Genel
Betonarme bir yap elemannn gerektii gibi davranabilmesi iin donatnn betona kenetlenmesi zorunludur.
Aderansn tam olarak salanabilmesi iin gerekli kenetlenme boyu, kesitteki donat ubuklarnn betonlama
srasndaki konumuna baldr.

Konum I : Genel durum (Konum II de olmayan btn ubuklar)
Konum II : Betonlama srasnda eimi yatayla 45
o
- 90
o
arasnda olanlar ile, daha az eimli veya yatay
olup da betonlama srasnda kesitin alt yarsnda veya kesitin serbest st yznden 300 mm den daha
uzakta olan ubuklar

Herhangibir betonarme kesitinde, donatnn ngrlen ekme veya basn gerilmesini gvenle tayabilmesi
iin her iki ynde yeterli kenetlenme boyuna sahip olmas gereklidir. Kenetlenme, dz kenetlenme ile,
manon ve benzeri mekanik balantlarla veya kanca ile salanabilir.
9.1.2 - ekme Donatsnn Kenetlenmesi
9.1.2.1 - Dz Kenetlenme
Kenetlenme, donatnn gereksinme duyulmayan noktadan dz olarak !
b
kadar uzatlmas ile salanabilir.
Kenetlenme boyu olarak tanmlanan bu boy, nervrl ubuklar iin aadaki denklem kullanlarak
hesaplanmaldr.

,
_
20
f
f
12 , 0
ctd
yd
b
! (9.1)

Dz yzeyli ubuklarda, bu deerin iki kat kullanlmaldr.

Donat apnn, 32 mm

<

40 mm olduu durumlarda yukardaki denklemlerden hesaplanan kenetlenme
boyu, 100/(132- ) katsays ile arplarak artrlr.

Denklem 9.1 den hesaplanan kenetlenme boylar, Konum II ye giren ubuklar iin 1,0 ile, Konum I e giren
ubuklar iin ise 1,4 ile arplmaldr.

Kesitteki donatnn, hesaplanan gerekli donatdan fazla olduu durumlarda, yukardaki denklemlerden
belirlenen kenetlenme boylar, hesaplanan donat alannn mevcut donat alanna oran ile arplarak
azaltlabilir. Ancak, bu azaltma ile bulunan kenetlenme boyu, Denklem 9.1 den hesaplanan boyun sinden
ve 20 den az olamaz. Afet Blgelerinde Yaplacak Olan Yaplar Hakknda Ynetmelikte (1997) tanmlanan,
deprem dayanmna katkda bulunan sneklik dzeyi yksek ereve elemanlarnda ve perdelerin kritik
ykseklikleri iinde bu azaltma yaplamaz.


42
Beton rtsnn donat apndan az olduu veya ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net uzakln
donat apnn bir buuk katndan kk olduu durumlarda, Denklem 9.1 den hesaplanan kenetlenme
boylar 1,2 ile arplarak artrlmaldr.

Dz kenetlenmeye ancak nervrl ubuklarda izin verilir.

9.1.2.2 - Kanca veya Fiyongla Kenetlenme
Donatnn ucu bklerek kanca veya fiyong yaplyorsa gerekli kenetlenme boyu azaltlabilir. ekil 9.1 de
gsterilen standard kancalarn bulunduu durumlarda, kenetlenme boyu !
bk
Denklem 9.1 den bulunacak
deerin 3/4 kadar alnabilir.
EKL 9.1 - Standard Kanca ve Fiyonglar

9.1.2.3 - Kaynakl Enine ubukla Kenetlenme
Gerekli kenetlenme boyu ubua kaynaklanm enine ubuklar ile salanabilir. Nokta kaynakl hasr
eliklerde bu tr kenetlenme yaygn olarak kullanlr.

Kenetlenme iin gerekli enine ubuk saysn ve minimum boyutlar gsteren izelge 9.1 nokta kaynakl hasr
donat iin geerlidir. Dinamik veya ok deien yklerin szkonusu olduu durumlarda izelgedeki
deerlere bir ubuk ve 100 mm eklenmelidir.

9.1.2.4 - Mekanik Kenetlenme
zel durumlarda kenetlenme, donat ucuna kaynaklanan veya vidalanan plakalarla da salanabilir. Bu gibi
durumlarda, ngrlen dzenleme bir laboratuvarda denenmeli ve projede kullanlacak ubuk hesap kuvveti,
krlma yknn %70 ini gememelidir. Bu tr kenetlenmenin kullanlabilmesi iin zel izin gereklidir.
(c)
dm
Fs
!
bk
Fs
Fs
!
bk
(b)
dm
12
60 mm
dm
dm
Fs
!
bk
(a)
a
Eleman
kalnl a
c
(d)
Fiyong
Boyuna donat kancalarnda, dm
Etriye iroz ve kancalarnda, dm

6
Fiyonglarda, dm
12
, a
, c

43
ZELGE 9.1 - Kaynaklanm Enine ubuklar in Aranan Kenetlenme Koullar

Konum I Konum II
Donat
Yzeyi

(mm)
n
!
b
(mm)
n
!
b

(mm)
< 8,5 3 450 3 350
Dz
8,5 4 500 4 400
< 8,5 3 350 3 300
Nervrl
8,5 3 450 3 350

Mekanik kenetlenme zel manonlarla da salanabilir. Kullanlacak manonun yeterlilii bu konuda yaplm
deneylerle kantlanmaldr.

9.1.2.5 - Demet Donatnn Kenetlenmesi
Demet donatnn kenetlenme boyunun hesabnda, Denklem 9.3 ile tanmlanan edeer ap
e

kullanlmaldr.

9.1.3 - Basn Donatsnn Kenetlenmesi
Basn donatsna kanca yaplamaz. Donat ubuu btn yk dzenlemeleri altnda basnca alyorsa,
kenetlenme boyu Denklem 9.1 den hesaplanan deerin 3/4 ne kadar azaltlabilir.

9.1.4 - Etriyelerin Kenetlenmesi
Etriyelerin kenetlenmesi, kanca, dz bindirme veya enine ubuk kaynaklanarak salanabilir.

9.1.4.1 - Kanca ile Kenetlenme
Bu tr kenetlenme, ekil 9.2 de gsterildii gibi 135
0
veya 90
0
lik kancalarla salanmaldr. ekil 9.2a da
gsterilen tr, dikdrtgen kesitler, kolonlar ve zellikle burulmaya maruz elemanlar iin kullanlmaldr. ekil
9.2b de gsterilen tr ise, kanca tabla iinde kalmak kouluyla, ancak dili deme kirilerinde kullanlabilir.

9.1.4.2 - Dz Bindirme le Kenetlenme
ekil 9.2c de gsterilen dz bindirme, deprem veya burulma etkisi altndaki yap elemanlarnda kullanlamaz.
(b)
10
70 mm
(c)
!
b
(a)
50 mm

EKL 9.2 - Etriyelerde Kancal Kenetlenme Trleri

9.1.4.3 - Kaynakl Enine Donat le Kenetlenme

Etriyelerde bu tr kenetlenme ancak hasr donat ile yaplr. ekil 9.3 de izin verilen kaynakl kenetlenme
trleri gsterilmitir.


44
EKL 9.3 - Etriyelerde Kaynakl Kenetlenme Trleri

9.2 - DONATININ EKLENMES
9.2.1 - Genel
Donatda eklemeler projede gsterilen yerde ve biimde yaplmaldr. Bu konuda yaplacak herhangi bir
deiiklik iin proje mhendisinin onay alnmaldr.

Donatnn eklenmesinde aadaki yntemlere izin verilir.
9.2.2 - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde ubuklarn bitiik olmas tercih edilmelidir. Eklenen iki ubuk arasnda aralk braklmas
gereken durumlarda, bu aralk bindirme boyunun 1/6 sndan ve 100 mm den fazla olmamaldr.

Demet donatda ek yapldnda, demetteki tm ubuklar ayn kesitte eklenmemelidir. Demetteki bireysel
ubuklar iin gerekli bindirme boyu, Madde 9.2.5 de verilen deer %20 artrlarak bulunur.
9.2.3 - Manonlu Ekler
Betonarme yap elemanlarnda kullanlacak manonlu eklerin, hem ekme hem de basn altnda, manonla
balanan donat ubuu iin standardlarda ngrlen minimum arakteristik akma dayanmnn 1,25 kat
dayanma sahip olduu deneylerle kantlanmaldr.
9.2.4 - Kaynakl Ekler
Kaynakl ek yaplacak ubuklarn metalurjik analizi yaplmal ve eliin zellikle karbon ierii asndan
kaynaklamaya uygun olduu kantlanmaldr. Kaynakl ekler TS 708 e uygun olarak yaplmaldr.

Kaynakla yaplan eklerden her elli taneden birine (en az 5 tanesine) ekme deneyi uygulanmaldr. Bu
deneylerde, ekli donatnn 1,25f
yk
kadar gerilme tayabilecei kantlanmaldr.
9.2.5 - ekme Donatsnn Eklenmesi

9.2.5.1 - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu !
0
, Denklem 9.2 den hesaplanr.

!
0
=
1
!
b
(9.2)
1
= 1 + 0,5 r

Burada, r ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya orandr. Btn kesiti ekme tayan elemanlarda,
1
= 1,8 alnr. Konum I e giren ubuklarda, !
0
, 1,4 arpanyla artrlr.

Bindirmeli ek yaplan ubuk ular kancal ise, bindirme boyu bu denklemden elde edilen deerin 3/4 ne
kadar azaltlabilir.

Bindirmeli eklerde, bindirme boyunca sarg donats bulundurulmas gereklidir. Sarg donatsnn ap, en az
eklenen donat apnn 1/3 veya 8 olmaldr. Bindirme boyunca en az 6 sarg donats bulundurulmal
ve sarg donats aral eleman yksekliinin 1/4 nden ve 200 mm den fazla olmamaldr.

Birden fazla ubua ek yaplmas gereken durumlarda, ek yerleri artlmaldr. ki ekin merkezinden
merkezine llen uzaklk en az 1,5 !
0
kadarsa, ekler artlm saylr.
( c)
3 aralk
30 cm
a
4

a
4

( b)
( a)
a
4


45

Hasr donatnn eklenmesi iin nerilen izelge 9.2, kesitte bulunan donatnn gerekli donatdan en az %50
fazla olduu durumlar iin geerlidir. Kesitteki donat alannn gerekli donat alanna oran 1,5 tan kk
olduu durumlarda, izelge 9.2 deki bindirme boylar ve enine ubuk saylar, (1,5xGerekli donat kesit
alanKesitte bulunan donat kesit alan) orannda artrlr.

ZELGE 9.2 - Nokta Kaynakl Hasr Donat in Bindirme Koullar

Konum I Konum II
Donat
yzeyi

(mm)
n
!
o

(mm)
n
!
o

(mm)
< 8,5 4 500 4 400
Dz
8,5 5 600 5 500
< 8,5 4 400 4 350
Nervrl
8,5 4 450 4 400

9.2.5.2 - Manonlu Ekler
ekme donatsndaki manonlu ekler Madde 9.2.3 e gre yaplmaldr.

9.2.5.3 - Kaynakl Ekler
ekme donatsndaki kaynakl ekler Madde 9.2.4 e gre yaplmaldr.
9.2.6 - Basn Donatsnn Eklenmesi
9.2.6.1 - Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu, Madde 9.1.2.1 de belirtilen kenetlenme boyundan ve 300 mm den az
olamaz. Basn donatsndaki bindirmeli eklerde kanca yaplmamaldr.

Bindirme boyunca, Madde 9.2.5.1 de tanmlanan sarg donatsnn aral d/4 ten az olmaldr.

ap 30 mm den byk olan donat ubuklarna bindirmeli ek yaplamaz. Bu ubuklar yeterlilii deneylerle
kantlanm zel manonlarla eklenmelidir.

9.2.6.2 - Manonlu Ekler
Basn donatsndaki manonlu ekler, Madde 9.2.3 e gre yaplmaldr.

9.2.6.3 - Kaynakl Ekler
Basn donatsndaki kaynakl ekler, Madde 9.2.4 e gre yaplmaldr.

9.2.7 - Kolon Boyuna Donats Bindirmeli Ekleri
a) Kolon boyuna donats kolon orta blgesinde ekleniyorsa, !
0
!
b
olmaldr.
b) Hibir yk birleiminde kolon boyuna donatsnda ekme olumuyorsa, bindirmeli ekler 9.2.6 ya gre
yaplabilir.
c) Herhangi bir yk birleiminde, kolon boyuna donatsnda ekme oluuyorsa, boyuna donatda kolon alt
ucunda yaplacak bindirmeli ekler aadaki koullara uyacaktr.

Ayn kesitte boyuna donatnn yars veya daha az ekleniyorsa, !
0
1,25 !
b

Ayn kesitte boyuna donatnn yarsndan fazlas ekleniyorsa, !
0
1,50 !
b

9.3 - STANDARD KANCA DETAYLARI
Bu standardda tanmlanan standard kancalar ekil 9.1 de gsterilmitir.

9.3.1 - Boyuna Donat Kancalar
a) 180
o
kanca - ekil 9.1a da gsterildii gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt a 180
o

dir. Kanca serbest ucunda, uzunluu 4 ve 60 mm den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca
i ap, d
m
, 6 den az olamaz.
b) 90
o
kanca - ekil 9.1b de gsterildii gibi, bu tr standard kancann donat ekseni ile yapt a 90
o
dir.
Kanca serbest ucunda, uzunluu 12 den az olmayan dz bir blm bulunmaldr. Kanca i ap, d
m
, 6
den az olamaz.

46
c) Fiyong - Fiyong ekil 9.1c de gsterilmitir. Fiyonglarn bklme i ap, d
m
, 12 den az olamaz.
9.3.2 - Etriye Kancalar
a - 135
o
kanca - Bu tr standard etriye kancas ekil 9.2a da gsterilmitir.
b - 90
o
kanca - Bu tr kanca ekil 9.2b de gsterilmitir.
c - 90
o
bindirmeli kanca - Bu tr

bindirmeli kanca ekil 9.2c de gsterilmitir. Bindirmeli etriyelerde
bindirme boyu, Denklem 9.1e gre hesaplanan kenetlenme boyuna eit alnmaldr. Deprem blgelerinde
yaplacak olan yaplarda bu tr etriye kullanlamaz.

Etriye kancalarnn i ap 4 den az olamaz.

9.3.3 - Hasr Donatdan Yaplan Etriye Kancalar
Hasr donatdan yaplan etriye kancalar ekil 9.3a, b ve c deki gibi yaplabilir.

9.4 - DONATI BKLMES LE LGL KURALLAR
Betonarme boyuna donats, ap en az 6 olan bir merdane etrafnda, stlmadan bklmelidir.
Kullanlan donat ubuunun bklmeye uygun olduu TS 708 e gre yaplacak bkme deneyleri ile kantlanmaldr.

Bklm donatnn, beton dkldkten sonra alarak dorultulmas sakncaldr. Bu uygulama, yalnzca zorunlu
durumlarda merdane ap en az 6 olmak kouluyla ve yetkili mhendisin onayyla yaplabilir.

9.5 - DONATI YERLETRLMES LE LGL KURALLAR
9.5.1 - Net Beton rts
Donatya gerekli aderans salamak ve donaty d etkilerden korumak iin gerekli net beton rts izelge
9.3 te verilmitir (en d donatnn d yznden llr).
Yangnn, paslanmann ve dier zararl d etkenlerin szkonusu olduu durumlarda, beton rts gerekli
grld kadar artrlmaldr.

ZELGE 9.3 - En D Donatnn D Yznden llen Gerekli Beton rts

Zeminle dorudan ilikide olan elemanlarda c
c
50 mm
Hava koullarna ak kolon ve kirilerde c
c
25 mm
Yap iinde, d etkilere ak olmayan kolon ve kirilerde c
c
20 mm
Perde duvar ve demelerde c
c
15 mm
Kabuk ve katlanm plaklarda c
c
15 mm

9.5.2 - Donat Aral
Ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net aralk donat apndan, maksimum agrega apnn 4/3 nden ve 25
mm den az olamaz.Bu snrlar bindirmeli eklerin bulunduu yerlerde de geerlidir.

Donatnn iki veya daha fazla sra olarak yerletirilmesi gereken durumlarda, st sradaki ubuklar alt sradakilerle
ayn dey eksen zerinde sralanmal ve iki sra arasndaki net aklk en az 25 mm veya ap kadar olmaldr.

Kolonlarda iki boyuna donat arasndaki net uzaklk ubuk apnn 1,5 katndan, en byk agrega apnn 4/3 nden
ve 40 mm den az olamaz.

9.5.3 - Demet Donat
Yalnz nervrl ubuklarn ekil 9.4 de gsterildii gibi demet olarak kullanlmasna izin verilir. Demetteki
donat ubuu says en ok 3 olabilir.

Demet donatnn edeer ap
e
, aada verilmitir. Denklemdeki demet yaplan ubuklarn ap, n ise
demetteki donat saysdr.

n 2 , 1
e
(9.3)

Demet donat iin Blm 9.1 ve 9.2 deki koullar aynen geerlidir, ancak yerine
e
kullanlmaldr.

47

EKL 9.4 - Demet Donat Dzenlemesi

9.5.4 - Donatnn Yerletirilmesi
elik, kullanlmadan nce kir, ya ve yzeyden ayrlabilen pastan temizlenmelidir. Donatnn projesindeki biimde
yerine konmasna zen gsterilmeli, asal donaty oluturan ekme ve basn ubuklarnn datma donats ve
etriyelerle iyice balanm olmas salanmaldr.

Beton dklrken, donatnn yerinin deitirilmemesi gerekir. ubuklarn etrafnda gerekli beton tabakasnn
oluturulabilmesi amacyla, donat askya alnmal ve kalpla bunlarn arasna beton takozlar ve iki sra donat arasna
elik ubuk paralar konmaldr. Beton takoz ve elik ubuk paralar yerine bu amala hazrlanm plastik
elemanlar da kullanlabilir. Etriyelerin de yan yznden betonla sarlmasna zellikle dikkat edilmelidir. Deme ve
kirilerin st donatlarnn aaya baslmamas iin nlem alnmaldr.

Donats altta bulunan bir yap eleman dorudan doruya (temel plaklarnda olduu gibi) zemin zerine
yaplacaksa, zemin tr gznne alnarak en az 50 mm kalnlnda beton veya benzeri bir yaltm tabakas
ile rtlmelidir.
n=3
e
n=2

48
10 - BETONARME TEMELLER

b Duvar alt temeli genilii
d Temellerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
! Duvar alt temelinin duvar dna taan blmnn genilii
V
cr
Kesmede atlama dayanm
V
d

10.1 GENEL
Bu blm, st yap yklerini zemine aktaran, duvar alt temelleri, tekil temeller ve srekli temellerin tasarm
ve yapm ile ilgili kurallar aklar. zel temeller bu blmn kapsam dndadr.

Temel kotu ve temel tipi, genel olarak yerel koullarn deerlendirilmesinden sonra, zemin mekanii ilkelerine
gre seilmelidir. Zeminin temel ykleri altnda yer deitirmesini snrlayan ve stabilite gvenlii salayan
temel bykl hesabnda, Madde 6.2.6 da tanmlanan yk bileenlerindeki tm yk katsaylar 1,0
alnacaktr.

Temel elemanlarnn kesit boyutlarnn kontrolnde ve gerekli donatnn belirlenmesinde ise, Madde 6.2.6 da
tanmlanan yk katsaylar ile bulunan tasarm ykleri ve bu ykler etkisiyle temel altnda oluacak taban
basnlar esas alnacaktr.

Bu blm kapsamnda tasarm yaplan temellerde, beton rts 50 mm den az olamaz.

10.2 - DUVAR ALTI TEMELLER
10.2.1 - Genel lkeler
Duvar alt temelleri, tayc duvar ykn, zemine gvenli biimde aktarmak zere oluturulan betonarme
elemanlardr.

Duvar alt temelleri, donat gerektirmeyecek biimde boyutlandrlr. Oluabilecek farkl kme ve oturmalar
dikkate alnarak, bu temellerde en az Madde 10.2.3 de tanmlanan minimum donat bulundurulmas
gereklidir.

10.2.2 - Tasarm lkeleri
Duvar alt temellerinin genilii, zemin dayanm dikkate alnarak belirlenir. Kesit hesabnda gz nnde
bulundurulacak kesme kuvveti duvar yznde, moment ise duvar yznden duvar kalnlnn kadar
ierde hesaplanr.

Temel kalnl seilirken, tasarm momentinin homojen atlamam kesit varsaym ile hesaplanan atlama
momentinden, tasarm kesme kuvvetinin de kesmede atlama dayanmndan kk olmas salanmaldr.

Duvar alt temeli, herbir yanda, zerindeki duvardan en az 100 mm dar tamaldr. Duvar alt temeli
kalnl ise, duvar dna taan konsol aklnn yarsndan ve 200 mm den az olamaz.
10.2.3 - Donatyla lgili Kurallar
Duvar boyunca her kede bir tane olmak zere en az 410 boyuna donat bulundurulmal ve bunlar, aral
300 mm yi gemeyen, en az 8 mm apnda etriyelerle sarlmaldr, ekil 10.1.


49

EKL 10.1 - Duvar Alt Temeli

10.3 - TEKL TEMELLER
Daha ayrntl hesap gerekmeyen durumlarda, rijit temel varsaym benimsenerek, bu tr temellerin altndaki
zemin basn dalmnn dorusal olduu varsaylabilir.

Tekil temeller, her iki ynde ba kirileri veya plak ile biri birlerine balanacaktr. Ba, Afet Blgelerinde
Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik kurallarna uygun olarak yaplmaldr.
Tekil temelleri taban alan boyutlar, zemin dayanm ve oturmalar dikkate alnarak belirlenir. Temel kesit
hesab yaplrken, yukarda belirtilen ilkeye gre belirlenen zemin basn dalm gz nne alnmaldr.
Boyutlandrma ve donat hesabnda, eilme, kesme kuvveti ve zmbalama iin ayr ayr hesap yaplmal ve
donatnn yeterli kenetlenme boyuna sahip olduu kantlanmaldr.

Daha kesin hesap gerekmiyorsa, kolon yzlerinden dar taan temel paralar ayr ayr, tek ynde alan
birer konsol kiri gibi hesaplanabilir. Bu durumda, moment ve kesme iin kritik kesitin kolon yznde,
zmbalama evresinin de kolon yznden d/2 kadar uzakta olduu varsaylr.

Tekil temelin planda en kk boyutu 0,7 m den, alan 1,0 m
2
den, kalnl ise 250 mm den ve konsol
aklnn 1/4 nden az olamaz.
Her iki dorultu iin hesapla bulunan donatlar, temel tabannda bir zgara oluturacak biimde yerletirilir.
Donat ubuklar eit aralkl olarak yerletirilebilir.

Temeldeki ekme donats oran, herbir dorultuda, hesapta gz nne alnan kesite gre 0,002 den az ve
donat aral 250 mm den fazla olamaz.

10.4 SREKL TEMELLER
Srekli temeller, birden fazla kolon, perde, kagir duvar gibi dey tayc elemann yklerini bir btn olarak
ve yeterli bir rijitlik iinde zemine aktarabilen temellerdir. Bir dorultuda sralanm dey tayc elemanlar
altnda dzenlenen srekli temeller erit temel, birden fazla dorultuda yerletirilmi dey tayc elemanlar
altnda dzenlenmi srekli temeller ise alan temeli olarak adlandrlr. erit temeller ve alan temelleri, kirili
veya kirisiz plaklar biiminde dzenlenebilirler.
Tasarm ykleri etkisiyle temel altnda oluacak zemin basnlarnn belirlenmesinde, st yapnn, temelin ve
yar elastik (veya inelastik) ortam durumundaki zeminin karlkl etkileim ilikileri temel alnmaldr. st
yapdaki zel rijitlik dalmlar bir yana braklarak, temel tabanndaki ve zemin yzndeki yer deitirmelerin
eitliinin salanmas, genellikle yeterlidir. Bu amala zemin, yar elastik ortam veya daha basit olarak, yeterli
rijitlikte ve yeterli sayda, birbirinden bamsz yaylarla temsil edilebilir. Temel ve zemin rijitlikleri arasndaki
orann belli snr deerlerin zerinde olmas durumunda, 10.3.1 de olduu gibi, zemin basnc iin dorusal
dalm kabul edilebilir.
b
en az 4 10
!
100 mm
h 200 mm

!
/

2
en az
8/300 mm

50

Kirili olan srekli temellerde, kiri ykseklii plak da iinde olmak zere, serbest akln 1/10 undan, plak
kalnl da 200 mm den daha az olamaz. Bu tr temellerde kiri kesitinin 8.1.3 e gre bulunan V
cr
kesmede
atlama dayanm, kolon yznde hesaplanan V
d
tasarm kesme kuvvetinden byk olmas olabildiince
salanmaldr. Bu salanamyorsa, aradaki fark olabildiince kk tutulmaldr.

Kirisiz plak olarak dzenlenen srekli temellerde plak kalnlklar, 300 mm den kk olamaz. Bu tr srekli
temellerde, kolon yzndeki kesme kuvveti ve zmbalama kontrolleri, Madde 8.1.4 ve Madde 8.3.1 e gre
yaplr. Zmbalama kontrolnde donat katks hesaba katlamaz.
Srekli temelleri oluturan btn elemanlardaki minimum boyuna ve enine donat oranlar, bu standardn
kiriler ve plaklar iin ngrd oranlarla tanmlanmtr. Eilme etkisindeki btn kesitlerin basn
blgesinde, ekme donatsnn en az 1/3 kadar basn donats bulundurulacaktr.

Kalnl nedeniyle farkl zamanlarda beton dklmesi zorunlu olan yksek kiri ve kaln plaklarn yatay
dkm derzlerinde, kullanm srasnda oluacak tasarm kesme kuvvetlerini karlayabilecek ve yeterli
srtnme kesmesi dayanm oluturabilecek dey donat yerletirilecektir.


51
11 - BETONARME DEME SSTEMLER

a Mesnet genilii
b
w
Dili demede di genilii
d Faydal ykseklik
E
cb
Kirite beton elastisite modl
E
cs
Demede beton elastisite modl
e Komu iki di arasndaki net uzaklk
h Deme kalnl
I
b
Kiriin tm kesit eylemsizlik momenti
I
s
Demenin tm kesit eylemsizlik momenti
! Hesap akl
!
s
Demenin ksa dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
!
sn
Demenin ksa dorultudaki serbest akl
!
n
Demenin incelenen dorultudaki serbest akl
!
!
Demenin uzun dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
!
1
Demenin incelenen dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
!
2
Demenin incelenen dorultuya dik dorultuda, mesnet eksenleri arasnda kalan akl
M
d
M
o
Toplam statik moment
m Deme uzun kenarnn ksa kenarna oran, m = !
!
/!
s

m
d
Deme birim geniliine den tasarm eilme momenti
p
d
Dzgn yayl deme tasarm yk
t Dili deme plak kalnl
t
0
Kirisiz demelerde, kalnlatrlm deme parasnn kalnl
p
g
Dzgn yayl deme l yk
p
q
Dzgn yayl deme hareketli yk
V Mesnet ortasndaki kesme kuvveti
V
cr
V
d
Deme moment katsays
s
Deme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna oran
Kiri eilme rijitliinin, genilii !
2
olan plak parasnn eilme rijitliine oran,
=E
cb
I
b
/E
cs
I
s

11.1 - GENEL
Bu blm, bir veya iki dorultuda alan, bir veya ok aklkl, kirili veya kiriiz plak deme sistemleri ile,
bir veya iki dorultuda alan dili demelerin tasarmn kapsar.

11.2 - BR DORULTUDA ALIAN PLAK DEMELER
Dzgn yayl yk tayan ve uzun kenarnn ksa kenarna oran 2 den byk olan (!
!
/!
s
>2) betonarme
plaklar, bir dorultuda alan plaklar olarak adlandrlr.

Bir dorultuda alan plak demelerde eilme donats yalnz ksa dorultuda yerletirilir, uzun dorultuda
ise datma donats bulundurulur. Kritik kesitlere yerletirilecek olan donat Madde 11.2.3 de belirtilen
koullar salamak zorundadr.

Plak demelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri, hatl, kolon veya
betonarme duvarlara Blm 9 kurallarna gre kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak yaplabilecek olan
kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden balayarak 150 mm den az olamaz.

Bir dorultuda alan srekli plaklarda yayl ykler altnda oluan momentler, mesnetlerinde serbeste
dnebilen srekli kiri teorisine gre hesaplanr.


52
Plak mesnetlerinin kiri olduu durumlarda, tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentten
M=Va/3 deerinin kartlmas ile bulunur. Burada, V hesap yaplan akla ait mesnet kesme kuvveti, a
ise mesnet geniliidir. Mesnet genilii akln 0,175 katndan fazla alnamaz ve azaltlm moment,
p
d
!
2
/14 deerinden az olamaz. Mesnetlere serbeste oturan plaklarda mesnet momentlerinde azaltma
yaplamaz.

Betonarme kiriler arasnda uzanan srekli plaklarda, hareketli ykten doabilecek negatif aklk
momentleri, kirilerin burulma rijitlikleri dikkate alnarak azaltlabilir.

Srekli plaklarn aklkta hesaplanan pozitif momentleri, iki ucun ankastre varsaylmas ile (serbest aklk
gz nnde bulundurularak) elde edilecek momentten kkse, kesit hesabnda ankastre u varsaymyla
bulunan aklk momenti esas alnr.

Srekli plaklarn kenar mesnetlerinde en az aklk donatsnn yars kadar st donat bulundurulmaldr.

Herhangi komu iki aklnn biribirine oran 0,8 den kk olmayan srekli plaklar iin, hareketli ykn
kalc yke orannn 2,0 den kk olduu eit yayl yk durumunda, momentler aada verilen
katsaylardan yaklak olarak hesaplanabilir.

Aklk Momentleri Kenar aklkta, M
d
= p
d
!
2
/ 11
aklkta, M
d
= p
d
!
2
/ 15

Mesnet Momentleri ki aklkl plaklarda,
D mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 24
mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 8

kiden fazla aklkl plaklarda,
D mesnetlerde, Md = - pd !2 / 24
Kenar akln i mesnetinde, M
d
= - p
d
!
2
/ 9
Dier i mesnetlerde, M
d
= - p
d
!
2
/ 10

Yukardaki denklemlerde, ! deme hesap akldr. Duvarlara serbeste oturan demelerde bu aklk,
serbest akla deme kalnl eklenerek bulunur. Ancak, bu deer hibir mesnet eksenleri arasndaki
uzaklktan fazla ve serbest akln 1,05 katndan az olamaz. Mesnet momenti hesaplanrken, komu
aklklarn ve yklerin ortalamas alnmaldr.

Tek dorultuda alan plaklar iin en kk kalnlk 80 mm dir. Tavan demelerinde ve bir yerin
rtlmesine yarayan veya yalnz onarm, temizlik veya benzeri durumlarda zerinde yrnen demelerde
deme kalnl 60 mm ye kadar drlebilir. zerinden tat geen demelerde kalnlk en az 120 mm
olmaldr.

Ayrca plak kalnlnn serbest akla oran, aada verilen deerlerden az olamaz.
Basit mesnetli, tek aklkl demelerde, 1/25
Srekli demelerde, 1/30
Konsol demelerde, 1/12

Bir dorultuda alan plak demelerde, donaty koruyan net beton rts en az 15 mm olmaldr.

Tek dorultuda alan plaklarda eilme donats oran S220 iin 0,003, S420 ve S500 iin ise 0,002 den az
olamaz. Asal donat aral deme kalnlnn 1,5 katn ve 200 mm yi geemez. Aklktaki alt donatnn,
tek aklkl plaklarda en az 1/2 si, srekli plaklarda ise en az 1/3 mesnetten mesnete kesilmeden
uzatlmaldr.

Ksa dorultuya konulan asal donatdan ayr olarak, buna dik ynde, plak alt yznde, datma donats
bulundurulmaldr. Tm kesit esas alnarak hesaplanacak olan datma donats oran, asal donatnn 1/5
inden az olamaz. Datma donatsnn aral 300 mm den fazla olamaz.

Ksa kenar dorultusundaki kiriler stnde, deme asal donatsna dik dorultuda boyuna mesnet donats
bulundurulmas gereklidir. ste konulacak ve her iki tarafta ksa akln 1/4 kadar uzatlacak olan bu

53
b
w
100mm
t

1/10e

50 mm
d
e 700 mm
donat, asal donatnn %60 ndan az olamaz. Ayrca, S220 iin en az 8/200 mm, S420 iin en az 8/300
mm, S500 iin en az 5/150 mm donat kullanlmaldr.

11.3 - BR DORULTUDA ALIAN DL DEMELER

Serbest aralklar 700 mm yi gemeyecek biimde dzenlenmi kiriler ve ince bir tabladan oluan
demeler dili deme olarak tanmlanr. Bu tr demelerde dilerin aras bo braklabilecei gibi, tayc
olmayan dolgu malzemesi ile de doldurulabilir. Dolgu malzemesi olarak boluklu beton briket, boluklu pimi
toprak veya benzeri hafif malzeme kullanlmaldr, ekil 11.1.

EKL 11.1 - Dili Deme

Demedeki diler ve zerlerindeki tabla birlikte dkldklerinde bu iki eleman birlikte alacandan, dili
demelerin aklk kesitleri tablal kesit olarak boyutlandrlabilir. Tabla genilii olarak iki di ekseni
arasndaki uzaklk alnmaldr.

Dilere dik dorultudaki erit ykler (blme duvar vb) hesaplarda herbir di zerinde tekil yk olarak dikkate
alnmaldr. Bu tr ykn bykl fazla olduunda, yk altnda enine bir di yaplmaldr.

Srekli dili demelerin tasarm momentleri, mesnetlerinde serbeste dnebilen srekli kiri gibi
hesaplanabilir.

Tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentin M (Madde 11.2.2) kadar azaltlmasyla bulunur.
Bu hesapta gz nne alnacak a mesnet genilii deeri dili deme toplam yksekliinin iki katndan
fazla olamaz. Dili deme kesiti basn donats gz nne alnmadan boyutlandrlmaldr. Dili demenin
mesnetlendii kenar kiriinin (son mesnet kirii) burulma rijitliinin gz nne alnmad durumlarda, bu
kirie, Madde 8.2.5 de verilen, minimum burulma donats konmal ve d mesnet blgesinde aklk
donatsnn en az yars kadar mesnet donats bulundurulmaldr.

Komu iki aklnn biri birine oran 0,8 den kk olmayan bir dorultuda alan dili demeler iin,
hareketli ykn kalc yke orannn 2,0 den kk olduu dzgn yayl yk durumunda, momentler Madde
11.2.2 de verilen denklemler kullanlarak yaklak olarak hesaplanabilir.

Dili demelerde en byk tasarm kesme kuvveti V
d
nin, kesit kesme atlama dayanm V
cr
deerini
amamas amalanmaldr. Bu kuraln salanamad durumlarda, Blm 8 de kirilerin kesme dayanm ile
ilgili olarak ngrlen btn kurallara uyulmaldr.

Bir dorultuda alan dili demelerde diler arasndaki serbest aralk 700 mm den fazla olamaz. Tablann
kalnl serbest di aralnn 1/10 undan ve 50 mm den, di genilii ise 100 mm den az olamaz. Toplam
di yksekliinin (plakla birlikte) serbest akla oran, basit mesnetli tek aklkl demelerde 1/20, srekli
demelerde 1/25, konsollarda ise 1/10 den az olamaz.

Bir dorultuda alan dili demelerin akl 4 m den fazla ise, tayc dilere dik, en az ayn boyutta
enine diler dzenlenmesi gereklidir. Akln 4 m ile 7 m arasnda olduu durumlarda bir enine di,
akln 7 m den byk olduu durumlarda ise iki enine di dzenlenmelidir. Enine diler, akl
olabildiince eit blmelidir.

54

Dilerde eilme ve kesme donats kirilerdeki gibi hesaplanr. Ancak, hesap kesme kuvvetinin kesme
atlama dayanmndan kk olduu durumlarda, minimum etriye kouluna uyulmayabilir ve ak etriye
kullanlabilir. Bu durumda, etriye aral 250 mm yi geemez.

Dilerin stndeki plakta, her iki dorultuda datma donats bulundurulmaldr, ekil 11.1. Bu donat herbir
dorultuda plak tm kesit alannn 0,0015 den az, donat aral ise 250 mm den fazla olmamaldr.

11.4 - K DORULTUDA ALIAN PLAK DEMELER

Dzgn yayl yk tayan, drt kenar boyunca mesnetlenmi ve uzun kenarnn ksa kenarna oran 2,0
veya daha kk olan betonarme plaklar (!
!
/!
s
2), iki dorultuda alan plaklar olarak adlandrlr. Ancak,
kirisiz demeler (Madde 11.4.4), mesnet koullarna ve bu orana baklmakszn, iki dorultuda alan
plaklar olarak hesaplanr.

ki dorultuda alan plaklar kiri veya duvarlara oturabilecei gibi, dorudan kolonlara da oturabilir (kirisiz
deme).

Kritik kesitlere yerletirilecek olan donat, Madde 11.4.5 de belirtilen koullar salamak zorundadr.

Plak demelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri, hatl, kolon veya
betonarme duvarlara Blm 9 kurallarna gre kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak yaplabilecek olan
kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden balayarak 150 mm den az olamaz.

ki dorultuda alan plaklarn hesab geerlilii kantlanm bir yntemle yaplmaldr. Bu tr yntemlerle
kritik kesitler iin bulunan tasarm zorlamalar dikkate alnarak, Blm 7, 8 ve 13 de verilen ilkelerle tama
gc ve kullanlabilirlik snr durumlar kontrol edilmelidir.

Plaklarn hesabnda Edeer ereve Yntemi, Akma izgileri Yntemi vb yntemler kullanlabilecei
gibi, ki dorultuda alan kirili veya kirisiz, kare veya dikdrtgen plaklarn hesaplar iin, aklklarn biri
birinden fazla farkl olmad veya daha kesin hesaba gerek duyulmad durumlarda, bu blmde verilen
yaklak yntemler de kullanlabilir.

Kirisiz demeler donat hesab ve dzenlemesi bakmndan kolon eridi ve orta erit olarak iki blgeye
ayrlr. Kolon eridi, kolon veya perde ekseninin her bir yannda ayr ayr, !
1
/4 veya !
2
/4 genilikleri ile
tanmlanan eritlerden dar olanlarnn birletirilmesi ile elde edilir, ekil 11.2a. Kolon eridi, eer varsa,
moment hesaplanan dorultudaki kirileri de kapsar, ekil 11.2b.

Kolon eritleri arasnda kalan deme paras orta erit olarak tanmlanr.

ki dorultuda alan kirili demelerin kalnl Denklem 11.1 de verilen deerden az olamaz.

80mm h ve
4
1
m
20
15
h
s sn
,
_
!
(11.1)

Bu denklemde,
s
deme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna orandr.

ki dorultuda alan kirisiz demelerin kalnl, aada belirtilen deerden az olamaz.

Tablasz kirisiz demelerde, h !
n
/30 ve h 180 mm
Tablal kirisiz demelerde, h !
n
/35 ve h 140 mm

55

Tasarm, Madde 11.4.4 de verilen yaklak yntemlerden biri kullanlarak yaplyorsa, kirisiz deme
kalnl, Denklem 11.2 de verilen deerden az olamaz.
200mm h ve
30
h
!
!
(11.2)

Kirisiz deme kalnl, olabildiince zmbalama donats gerektirmeyecek biimde seilmelidir. Kirisiz
demelerde plak ve kolonlarn moment aktaracak balantsn salamak iin kolon kesitinin aklk
dorultusundaki genilii, ayn dorultudaki eksen aklnn 1/20 sinden ve 300 mm den az olamaz.

Tabla ve balk boyutlar iin uyulmas ngrlen koullar, ekil 11.3 de gsterilmitir.

ki dorultuda alan plak demelerde, donaty koruyan net beton rts en az 15 mm olmaldr.

11.4.3 - ki Dorultuda alan Kirili Demeler in Yaklak Yntem
Kirili deme sistemlerinde aklklarn biri birinden fazla farkl olmad veya daha kesin hesabn
gerekmedii durumlarda bu yntem kullanlabilir.

Moment hesaplarnda, negatif moment iin mesnet yzndeki, pozitif moment iin ise aklk ortasndaki
kesit gz nne alnmaldr.

Birim genilie den deme momenti, izelge 11.1 de snr koullar ve uzun kenarn ksa kenara oranna
gre verilen katsaylar ve Denklem 11.3 kullanlarak hesaplanmaldr. Denklemdeki !
sn
deeri ksa
dorultudaki net aklktr.

m
d
= p
d
!
sn
2
(11.3)

Denklem 11.3 ile hesaplanan momentler Madde 11.4.2 de tanmlanan orta eritler iin geerlidir. Kolon
eritleri iin, bulunan momentlerin 2/3 alnabilir. Akl fazla olmayan demeler iin bulunan moment,
deme genilii boyunca geerli saylabilir.

ki komu plan ortak mesnedinin bir tarafndaki negatif moment dier taraftakinin 0,8 katndan az ise,
aradaki farkn 2/3 komu plaklara, deme erit rijitlikleri orannda datlmal, donat hesabnda byk
olan deer kullanlmaldr. ki moment arasndaki fark daha az ise, tasarmda byk olan moment
kullanlmaldr. Bu yntemde mesnet moment dzeltilmesi yaplamaz.

Serbeste oturduu varsaylan demenin kenar mesnetinde, dnmenin herhangi bir yapsal dzenleme
nedeni ile engellenmesi durumunda, d mesnetteki moment, izelge 11.1 de deme aklk ortas iin
verilen momentin belirli bir oran olarak alnmaldr. Dnmenin tam olarak engellendii durumlarda bu oran
1,0, dier durumlarda 0,5 alnabilir.

Demenin bu yntemle hesapland durumlarda, kiri hesab iin, ykn mesnetlere dal, kelerden
45 ayla izilen dorularn kesimesi ile oluan alanlara gre hesaplanr.

11.4.4 - ki Dorultuda alan Kirisiz Demeler iin Yaklak Yntemler
Kirisiz demeler dz plaklar olarak dzenlenebilecei gibi, balkl veya tablal olarak da yaplabilir, ekil
11.4a, b ve c. Balk eimi 45 den az ise, hesapta balk olarak kolon yznden balayan ve 45 eimle
tanmlanan blm dikkate alnmaldr, ekil 11.4d.

Kolon ile deme arasnda tabla oluturulmas durumunda, tabla kalnl t
o
, deme kalnlnn yarsndan
az, tablann kolonun herbir tarafndaki uzunluu, o dorultudaki deme aklnn 1/6 sndan ve tabla
kalnlnn 4 katndan az olamaz, ekil 11.4a.

Kirisiz demelerde zmbalama dayanm Madde 8.3.1 deki ilkelere gre kontrol edilmelidir. Balkl ve
balksz demeler iin zmbalama evresinin konumu ekil 11.4 de gsterilmitir.


5
6

ZELGE 11.1 - Drt Kenarndan Oturan ki Dorultuda Donatl Dikdrtgen Plaklarn Moment Katsaylar, .

Ksa aklk dorultusunda moment katsaylar Uzun aklk

Demenin snr koullar

!
!
/!
s
=1,0

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,75

2,0
dorultusunda
(btn !
!
/!
s

deerleri iin)
DRT KENAR SREKL
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda

0,033
0,025

0,040
0,030

0,045
0,034

0,050
0,038

0,054
0,041

0,059
0,045

0,071
0,053

0,083
0,062

0,033
0,025
BR KENAR SREKSZ

0,042
0,031

0,047
0,035

0,053
0,040

0,057
0,043

0,061
0,046

0,065
0,049

0,075
0,056

0,085
0,064

0,041
0,031
K KOMU KENAR SREKSZ

0,049
0,037

0,056
0,042

0,062
0,047

0,066
0,050

0,070
0,053

0,073
0,055

0,082
0,062

0,090
0,068

0,049
0,037
K KISA KENAR SREKSZ

0,056
0,044

0,061
0,046

0,065
0,049

0,069
0,051

0,071
0,053

0,073
0,055

0,077
0,058

0,080
0,060

-
0,044
K UZUN KENAR SREKSZ

-
0,044

-
0,053

-
0,060

-
0,065

-
0,068

-
0,071

-
0,077

-
0,080

0,056
0,044
KENAR SREKSZ

0,058
0,044

0,065
0,049

0,071
0,054

0,077
0,058

0,081
0,061

0,085
0,064

0,092
0,069

0,098
0,074

0,058
0,044
DRT KENAR SREKSZ

0,050

0,057

0,062

0,067

0,071

0,075

0,081

0,083

0,050

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/Revizyon

57

EKL 11.2 - Deme eritleri

!
1

!
2B

orta
erit
kolon
eriti
orta
erit
!
2A

a. Kirisiz deme

!
1

orta
erit
kolon
eriti
orta
erit
!
2B

!
2A

b. Kirili deme
!
1
/4 veya !
2A
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2B
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2B
/4
(kk olan)
!
1
/4 veya !
2A
/4
(kk olan)

58
Kirisiz demelerde, dayanm ve kullanlabilirliin salandnn kantlanmas kouluyla boluk braklabilir.
Demedeki boluklar dikkate alnarak hesaplanan zmbalama dayanm Madde 8.3.1 de ngrlen gvenlii
salyorsa, aadaki durumlarda eilme iin ayrca kontrole gerek yoktur.

a) ki dik dorultudaki orta eritlerin kesitii blgede, gereken donatnn yerletirilebildii durumlarda,
b) ki dik dorultudaki kolon eritlerinin kesitii blgede, boluun en byk boyutunun, kolon erit
geniliinin 1/8 inden fazla olmad ve boluklar nedeniyle yerletirilemeyen donatnn boluk kenarna
yerletirilebilecei durumlarda.

Kirisiz deme hesab aadaki iki yaklak ynteme gre yaplabilir.

11.4.4.1 - ereve Yntemi
Kirisiz demeler, biri birlerine dik iki dorultuda ereve olarak zmlenebilir. Bu tr bir zmlemede,
yatay eilme elemannn genilii olarak, ereveye dik yndeki iki komu demenin aklk ortalar
arasndaki uzaklk alnmaldr.

zmlemede, her iki dorultuda da deme yknn tamam alnmaldr. Kolon ve deme rijitliklerinin
hesabnda kolon bal, tabla gibi nedenlerle artan eylemsizlik momentleri hesaba katlmaldr.

Dey yk altnda zmlemesi yaplan katta kolonlarn uzak ular ankastre varsaylabilir.

ereve zmlemesinden bulunan momentler izelge 11.2 ye gre, Madde 11.4.2 de tanmlanan kolon ve
orta eritlere datlr. Bu momentler, her akla ait mesnet ve aklk momentlerinin toplam sabit kalmak
koulu ile, en ok t%10 orannda deitirilebilir.

ZELGE 11.2 - ereve Yntemi in Datma Katsaylar

D mesnet momenti
erit
mesnet
momenti
Aklk
momenti
Kenar
kirisiz
Kenar
kirili
Kolon eriti 0,75 0,60 0,80 0,60
Orta eriti 0,25 0,40 0,20 0,40
Kenar kirisiz 0,40 0,30 0,40 0,30 Kenar kiri veya duvara
Paralel yarm kolon
eriti
Kenar kirili 0,20 0,15 0,20 0,15

11.4.4.2 - Moment Katsaylar Yntemi
Aada sralanan koullarn hepsini birden salayan kirisiz demelerin hesab bu yaklak yntem ile
yaplabilir. Yntem yalnzca dey yk zmlemesi iin geerlidir.
a) Her ynde en az er aklk olmaldr.
b) Uzun kenarn ksa kenara oran 2,0 den fazla olmamaldr.
c) Herhangi bir dorultudaki komu plaklarn aklklar arasndaki fark, uzun akln 1/3 nden fazla
olmamaldr.
d) Herhangi bir kolonun ereve ekseninden dmerkezlii, moment hesaplanan dorultudaki akln 1/10
undan fazla olmamaldr.
e) Hareketli ykn kalc yke oran 2,0 den fazla olmamaldr.

Herhangi bir demede, aklk momenti ile iki mesnet momenti ortalamasnn toplam, aadaki denklemde
belirtilen o gze ait toplam basit kiri momentinden deerinden az olamaz.
8
p
M
2
n 2 d
o
! !
(11.4)

Denklemde !
n
hesap yaplan dorultudaki serbest akl ifade etmekte olup, kolon yznden kolon yzne
olan uzaklktr. Bu deer hibir zaman 0,65 !
1
deerinden az alnamaz. Daire veya dzgn okgen kesitli
kolonlar, ayn alana sahip, edeer kare kolonlar olarak deerlendirilebilir.
Tasarmda gz nne alnacak mesnet momenti, mesnet yznde hesaplanmaldr. Madde 6.3.8 de sz
edilen moment uyumu, basitletirilmi yntem ile hesaplanan plaklarda uygulanamaz.

59

Denklem 11.4 ile hesaplanan M
o
momentinin aklk ve mesnetlere paylatrlmas aadaki ilkelere gre
yaplmaldr.

Aklklarda, Aklk momenti = 0,35 M
0

Mesnet momenti = 0,65 M
0

Kenar Aklklarda, D mesnet momenti = 0,30 M
0
mesnet momenti = 0,70 M
0

Aklk momenti = 0,50 M
0

zmleme yaplan dorultuya dik dorultuda, perde duvar gibi elemanlar kullanlarak demenin d
mesnedinde ankastrelik salanyorsa, o akla ait mesnet momentleri 0,65M
0
, aklk momenti de 0,35M
0

alnmaldr.

Mesnedin iki yzndeki momentlerin farkl olduu durumlarda, byk olan moment kesit hesaplar iin temel
alnmaldr.

Hesaplanan momentlerin kolon eridine datlmas aadaki gibi yaplmaldr.
a) mesnetlerde, yukarda hesaplanan toplam mesnet momentinin % 75 i kolon eridine verilmelidir.
b) Kenar mesnetlerde, zm yaplan dorultuya dik kenar kirii yoksa, yukarda hesaplanan toplam kenar
mesnet momentinin tm kolon eridine aktarlmaldr.
c) Kenar kiri varsa, kolon eridine toplam mesnet momentinin % 75 i aktarlmaldr.
d) Aklklarda, yukarda hesaplanan toplam aklk momentinin % 60 kolon eridine aktarlmaldr.

Hesaplanan momentlerin orta erite datlmas aadaki gibi yaplmaldr.

a) Orta erit momentleri, toplam moment ile kolon eridi momentleri arasndaki fark olarak alnmaldr.
b) Yukardaki yntem kullanlarak bulunan kolon ve orta eride ait mesnet ve aklk momentlerinde en ok
t%10 orannda deiiklik yaplabilir. Ancak, yaplan bu deiiklikler sonucu deme plann Denklem
11.4 ile hesaplanan toplam statik momentinde hibir deiiklie neden olunmamaldr.
c) Birdkm sistemlerde, deme mesnetini oluturan kolon ve duvarlar, deme zerine etkiyen tasarm
yklerinden oluacak momentlere kar yeterli dayanma sahip olmaldr. Bu momentler, Madde 8.3.1 e
gre yaplan zmbalama hesabnda gz nne alnmaldr. mesnetlerde daha kesin hesap yaplmad
durumlarda, Denklem 11.5 ile belirlenen moment, o mesnetteki alt ve st kolonlar arasnda eilme
rijitliklerine gre paylatrlmaldr.

( ) ( ) [ ]
2
'
n
'
2
'
g
2
n 2 q g
p p 5 , 0 p 07 , 0 M ! ! ! ! +
(11.5)

Bu denklemde, p
g
, !
2
ve !
n
komu aklklardan ksa olanna ait deerleri gstermektedir.

ki dorultuda alan deme plaklarna her iki dorultuda yerletirilecek olan donat, kritik kesitlerde, Madde
11.4.2, 11.4.3 ve 11.4.4 ilkelerine uyularak bulunan hesap momentleri kullanlarak ve Blm 7 kurallarna
uyularak belirlenir.

ki dorultuda alan kirili ve kirisiz demelerde, her bir dorultuda 0,0015 den az olmamak kouluyla, iki
dorultudaki donat oranlarnn toplam, S220 iin 0,004, S420 ve S500 iin 0,0035 den az olamaz. Donat
aral ise, tablasz deme kalnlnn 1,5 katndan ve ksa dorultuda 200 mm, uzun dorultuda 250 mm
den fazla olamaz.

11.5 - K DORULTUDA ALIAN DL DEMELER
Blm 11.3 de verilen genel ilkelere uygun olarak, iki dorultuda alan dili demeler de dzenlenebilir.
Bu tr demelerin yapsal zmlemelerinde yap mekanii ilkelerine, boyutlandrma ve donat
dzenlemelerinde ise Madde 11.3.3 de verilen kurallara uyulmaldr.

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/Revizyon

6
0

EKL 11.3 - Kirisiz Demede Tabla ve Balk Boyutlar

0,4 !
1
h 150 mm
t
0
h
"!
1
/20
300 mm
!
1
/10
h 150 mm
!
1
/10
!
1
0,4 !
1

6
1

ekil 11.4: Kirisiz demede kolon bal ve tabla

d = demenin faydal ykseklii
h
d/2
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d
Deme
Balk
(b) Balkl
h
d/2
faydal ykseklik = d
Deme
(c) Balksz
Etkili balk boyutu
45
45
(d) Etkili Balk Boyutu
h
t
0

(d+t
o
)/2
faydal ykseklik = d + t
o

d/2
faydal ykseklik = d
(a) Balkl - Tablal
Deme
Tabla
Balk
d
h

62

12 - BETONARME DUVARLAR


A
g
Duvarn tm kesit alan
A
sh
Duvarda bulunan yatay donatlarn toplam kesit alan

12.1 - GENEL
Deprem perdeleri, silo, rezervuar vb zel yap duvarlar ile istinat duvarlar gibi yapm ve tasarm zel
kurallara bal olan betonarme duvarlar, kendi trleri iin verilmi olan koullar sakl kalarak, bu blmde
verilen kurallara da uymak zorundadr.
Betonarme duvarlar, duvara etkime olasl bulunan bzlme, scaklk deimesi gibi zorlamalar da dahil
olmak zere, her trl yk etkilerini gvenle tayabilecek biimde boyutlandrlp donatlr.
Betonarme duvarlarn boyutlandrlmas ve tasarm, Blm 6 ve 7 de verilen ilkelere uygun olarak
yaplmaldr. Bu duvarlarn donats, Blm 12.3 de verilen koullar salamak zorundadr.
Betonarme duvarlar iinde kap, pencere veya benzeri boluklar braklmas gereken durumlarda, Blm
12.3 de belirtilen minimum donatya ek olarak, boluun her bir kenarna en az 216 donat yerletirilmelidir.
Bu ubuklarn boluk kenarndan llen kenetlenme boylar 40 den az olmamaldr.
Ayrntl zmlemesi yaplmayan durumlarda, her bir tekil yk iin kesit hesabnda alnacak olan duvar etkili
boyu, tekil yklerin eksenleri arasnda kalan uzaklktan ve ykleme alan uzunluuna duvar kalnlnn drt
kat eklenerek bulunacak uzunluktan daha fazla olamaz. Ayrca, tekil yk altnda kalan blgelerde oluacak
ekme gerilmelerine kar, yk eksenine dik dorultuda asal ekme donats bulundurulmaldr.

12.2 - KEST BOYUTLARI LE LGL KURALLAR
Betonarme duvarlar, planda uzun kenarn ksa kenara (kalnla) oran en az 7,0 olan dey tayc
elemanlardr. Betonarme duvarlarn kalnl 150 mm den az olamaz.

12.3 - DONATI LE LGL KURALLAR
Betonarme duvarlarn her bir yznde yatay ve dey ubuklardan oluan donat alar dzenlenir.
Hesaplarn daha fazla donat gerektirmedii durumlarda, betonarme duvara yerletirilecek olan dey ve
yatay donatlar bu blmde belirtilen deerlerden daha az olamaz.

Betonarme duvarn iki yzndeki dey donat alanlarnn toplam, duvar tm kesitinin (A
g
) 0,0015 inden az
olamaz. Ayrca, iki yzdeki yatay donat alanlarnn toplam da ayn deerden az olamaz.

Dey ve yatay donat aralklar, duvar kalnlnn 1,5 katndan ve 300 mm den fazla olamaz.

Betonarme duvarn iki yzndeki donat alar, 1 m
2
duvar yzeyinde en az drt tane iroz ile karlkl olarak
balanmaldr.

63
13 - BETONARME ELEMANLARDA KULLANILABLRLK

A
t
Elemanlarda herbir ekme ubuuna den etkili beton alan, A
t
= 2ab
w
/n
a Toplam ekme donats arlk merkezinden llen beton rts
d Kiri faydal ykseklii
E
c
f
ctd
f
yd
h Kiri ykseklii
I
c
Tm kesit eylemsizlik momenti
I
cr
Tarafsz eksene gre atlam kesit eylemsizlik momenti
I
ef
Etkili eylemsizlik momenti
!
n
Eleman serbest boyu
M
cr
Elemann eilmede atlama momenti
M
max
Elemandaki en byk eilme momenti
n Eleman ekme blgesindeki ubuk says
y En d ekme lifinin tarafsz eksenden uzakl
i
Ani sehim
ig
Kalc yklerden oluan ani sehim
t
Toplam sehim
sm
atlaklar arasnda kalan blgede, donat ortalama birim uzamas
t
Kalc yk sre katsays
Kalc sehim katsays
Basn donats oran
s
atlamada, atlam kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
sr
lk atlamada, atlam kesit varsaym ile hesaplanan donat gerilmesi
atlak genilii
max
zin verilen atlak genilii snr

13.1 - GENEL
Betonarme yaplarda ve yap elemanlarnda, yklmaya kar gvenlik salanmasnn yansra, ngrlen
kullanm ykleri altnda elemanlarn ve yapnn tmnn ar atlama, ar ekil ve yer deitirme ve ar
titreime neden olmayacak biimde boyutlandrlp donatlmas gerekir.

13.2 - SEHM KONTROLU

13.2.1 - Genel Kurallar
Eilme etkisindeki deme ve kiri gibi yap elemanlarnda, ilevi gletirecek, grn etkileyecek ve bu
elemanlara bitiik tayc olmayan dier yap elemanlarnn atlamasna veya ezilmesine neden olabilecek
dzeyde sehimler olumamaldr. Bu elemanlarn kalc ve hareketli ykler altndaki ani sehimleri ile bzlme ve
snme etkisi ile oluan sehimlerin hesabnda, betonarme elemann atlama durumu gznnde tutulmaldr.

Kiri ve zellikle demeler sehime duyarl yap eleman tamyorsa ve bunlarla ilikili deilse, eleman
yksekliinin akla oran, izelge 13.1 de verilen snrlarn zerinde kalmak koulu ile sehim hesab
yaplmayabilir.

Betonarmenin davrann gz nnde tutan ve yap mekanii ilkelerine uygun daha gvenilir bir yntem
kullanlmyorsa, ani sehimler Madde 13.2.2 de verilen yaklak yntemle, zamana bal sehimler de Madde
13.2.3 de aklanan yntemle hesaplanabilir.

ZELGE 13.1 - Eilme Elemanlarnda Sehim Hesab Gerektirmeyen (Ykseklik / Aklk) Oranlar

Eleman Basit
mesnet
Kenar
aklk

aklk
Konsol
Tek dorultuda alan deme
ki dorultuda alan deme (ksa kenar akl ile)
Dili deme
Kiri
1/20
1/25
1/15
1/10
1/25
1/30
1/18
1/12
1/30
1/35
1/20
1/15
1/10
-
1/8
1/5

64
13.2.2 - Ani Sehimlerin Yaklak Hesab
Kalc ve hareketli ykler altnda betonarme eilme elemanlarnn ani sehimleri, akl boyunca hibir
kesitinde atlamayan elemanlarda (M
max
M
cr
) tm kesit eylemsizlik momenti kullanlarak, atlayan
elemanlarda (M
max
> M
cr
) ise, Denklem 13.1 den bulunacak etkili eylemsizlik momenti kullanlarak ve mesnet
koullar gz nnde bulundurularak yap mekanii ilkelerine gre hesaplanmaldr. Bu hesapta kullanlacak
elastisite modl E
c
, Blm 3.3 den alnmaldr.

cr
3
max
cr
c
3
max
cr
ef
M
M
1
M
M
I I I
1
1
]
1
,
_
,
_
(13.1)

y
f 5 , 2 M
c
ctd cr
I
(13.2)
Kesitin atlama momenti, 13.2 denklemine gre hesaplanr. Srekli kiri ve demelerde, aklk ve mesnet
kesitleri (iki mesnetin ortalamas) iin iki ayr eylemsizlik momenti, Denklem 13.1 den hesaplanmal ve iki
deerin ortalamas, etkili eylemsizlik momenti olarak kullanlmaldr. Konsollarda ise, mesnet kesiti
eylemsizlik momenti kullanlmaldr.

13.2.3 - Zamana Bal Sehim Hesab
Betonarme yaplarda snme ve bzlme etkisi ile oluan zamana bal ek sehimlerin hesab, genel olarak
Madde 3.3.4 de verilen deikenlere gre hesaplanmaldr. Daha kesin hesaba gerek duyulmayan
durumlarda, zamana bal sehimleri de ieren toplam sehim, Denklem 13.3 ten hesaplanmaldr.

t
=
i
+
ig
(13.3)

50 1

t
+
(13.4)

Denklemdeki
t
katsays, kalc yklerin etkime sresine gre izelge 13.2 den alnmaldr.
, kesitte
bulunan basn donats orandr.

ZELGE 13.2 - Kalc Yk Sre Katsays

Ykleme sresi Sre katsays
t

5 yl ve daha fazla
12 ay
6 ay
3 ay
2,0
1,4
1,2
1,0

13.2.4 - Sehim Snrlar
Eilme elemanlarnda izin verilebilecek sehim snrlar, serbest akla bal olarak izelge 13.3 de
verilmitir.
ZELGE 13.3 - Sehim Snrlar

Eilme eleman ve yeri Sehim nedeni Aklk / Sehim
Blme duvarsz at
elemanlar
Hareketli yklerden oluan ani sehim !
n
/ 180
Blme duvarsz normal
kat elemanlar
Hareketli yklerden oluan ani sehim !
n
/ 360
Blme duvarl
(*)
at ve normal kat
elemanlar
!
n
/ 480
Blme duvarl
at ve normal kat
elemanlar
Srekli yklerden oluan toplam sehim ile
hareketli yklerin geri kalan blmnden
oluan ani sehim toplam
!
n
/ 240

(*)
Blme duvar bulunan veya byk sehimden etkilenebilecek elemanlar tayan

65
13.3 - ATLAK KONTROLU

13.3.1 - Genel Kurallar
Yaplarn grnn bozacak veya donatnn korozyonuna neden olabilecek genilikte atlaklarn
olumasna izin verilmemelidir. Kesitlerinde, d yklerden oluan eilme, kesme ve burulma gibi i kuvvetler
yannda, genleme ve bzlme gibi hacmsal ekil deitirmelerin kstlanmas veya mesnet hareketleri ile
ortaya kan ekme gerilmelerinin belli snrlar amas ile oluan atlaklarn genilikleri, elemanlarn
bulunduklar ortama gre, izelge 13.4 de verilen deerleri gememelidir.

ZELGE 13.4 - atlak Genilii Snrlar

Ortam
max

Yap ii normal evre koullar 0,4 mm
Yap ii nemli ve yap d normal evre koullar 0,3 mm
Yap d nemli evre koullar 0,2 mm
Yap ii ve d agresif evre koullar 0,1 mm

Aada belirtilen koullarn tmnn saland durumlarda, atlak kontrolu yaplmayabilir.

Nervrl donat kullanlm olmaldr;
Betonarme elemanlarn ekme blgelerinde, Blm 7.3 de verilen minimum donat koulu salanm
olmaldr;
Zararl etkili evre koullar bulunmamaldr;
Donat aralklar, 200 mm yi amamaldr.

13.3.2 - atlak Genilikleri Hesab
izelge 13.4 de snrlar belirtilen, tasarm atlak genilii, , nervrl donat iin aada verilen denklemle
hesaplanr. Dz donat iin bu deer, 1,7 ile arplarak artrlr. Donat gerilmesi
s
, yk katsaysyla
arplmam ykle hesaplanmaldr. Ancak, bu deer yaklak olarak 0.7f
yd
olarak da kullanlabilir.
( )
5
s
3
1
t
10 c A 1,3

(13.5)

ekil 13.1 de tanmlanm olan A
t
, elemanlarda herbir ekme ubuuna den etkili beton alandr. Donat
aplar farkl olduunda, toplam donat alan, oradaki en byk apl ubuk alanna blnerek bulunan
edeer n (ubuk says) deeri kullanlmaldr.

Elemandaki toplam ekme donats, hesapa gerekli olann 1,2 katndan daha fazla ise, atlak genilii bu
oranda azaltlabilir.

EKL 13.1 - atlama Blgesinde Donat evresi
b
w
d
h
2a
a
2a
a
b
w
c

66
14 - BNA DAYANIMININ SAPTANMASI

h Eleman ykseklii.
!
t
Deney uygulanan elemann akl, demelerde ksa kenar uzunluu.
ki mesnet eksenleri arasndaki uzaklk ve net akla eleman derinliinin eklenmesiyle bulunan
uzaklktan byk olan (Konsollarda net akln iki kat).
m1
lk ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim.
m2
kinci ykleme deneyinde yk altnda llen en byk sehim.
mp1
lk ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim.
mp2
kinci ykleme deneyinde yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim.

14.1 GENEL KURALLAR
Binann tmnde veya bir blmnde bu standardda ngrlen yap gvenliinin salanamad kukusu
nedeniyle gerekletirilen bina dayanm inceleme ve deerlendirilmesinde bu blm koullar uygulanr.
Binadaki sorunlarn yap gvenlii zerindeki etkileri tam olarak anlalabilmise ve yapsal zmleme iin
gerekli olan eleman boyutlar ile malzeme dayanmlar saptanabilmise, yap gvenlii analitik olarak
deerlendirilebilir.

Binadaki sorunlarn yap gvenlii zerindeki etkileri tam olarak anlalamamsa veya eleman boyutlar ile
malzeme dayanmlar saptanamyorsa, bir ykleme deneyi yaplmaldr.

14.2 - ANALTK DEERLENDRME
14.2.1 - Eleman Boyutlarnn ve Malzeme Dayanmlarnn Saptanmas
Yap elemanlar kesit boyutlarnn, yap gvenlii asndan en kritik olan blgelerde saptanmas yeterlidir.
Donat ap ve konumlar, yerinde yaplan lmlerle saptanmaldr. Ancak, yapnn eitli blmlerinde
zenle seilmi yeterli sayda noktada ve deiik trden elemanlar zerinde yaplan lmler projeye
uygunsa, binann tm iin projede gsterilen donat ap ve konumlarnn doru olduu varsaylabilir. Yeterli
say ve lm yerleri, deerlendirme sorumluluunu stlenen mhendis tarafndan saptanr.

Beton dayanmnn saptanmas gerekiyorsa, rselemeyen yntemlerle kapsaml bir alma yaplmaldr.
Ancak, bu yntemlerle elde edilen sonularn, ok daha gvenilir olan karot sonular ile ilikilendirilmesi
kesinlikle gereklidir.

Yap gvenliini etkilemeyecek konum ve byklkteki karotlar, sorumlu mhendisin gsterecei sorunlu
yerlerden alnr ve doal nemini saklayacak biimde ambalajlanarak tanr.

Karotlar suda saklanmadan ve balk yaplarak denenmelidir. Deneyden nce, sorumlu mhendis karotlar
tek tek incelemeli, her birinin uygun olup olmadna karar vermeli ve atlak, boluk, donat paras vb
zellikleri not ederek deerlendirmede bunlar gz nnde bulundurmaldr.

Karot deney sonular kesinlikle sorumlu mhendise deerlendirilmelidir. Bu deerlendirmede boyut ve ekil
etkileri ile rselenmilik dzeyi ile ilgili dzeltmeler yaplmaldr.

Gerekli grldnde, donatdan alnan numuneler denenerek, donat eliinin mekanik zellikleri
saptanmaldr. zellikle donat mekanik zelliklerinin yangn nedeniyle deimi olabileceinden kuku
duyulan durumlarda, bu tr deneyler kesinlikle gereklidir.

Tayc elemanlarn ve deme kaplamas, blme duvar gibi tayc olmayan elemanlarn boyutlar, yeterli
sayda ve gvenilir biimde llebilmise, yap gvenliinin analitik deerlendirmesinde kullanlacak kalc
yk katsays, 1,4 yerine 1,2 ye kadar azaltlabilir. Malzeme dayanmlar gvenilir biimde saptanabilmise,
zmlemede kullanlacak malzeme katsaylar da azaltlabilir. Ancak, malzeme katsaylar hibir zaman,
beton iin 1,3 den, donat elii iin ise 1,1 den az olamaz.

14.3 - YKLEME DENEY
14.3.1 Genel Kurallar
Ykleme deneyi, yalnzca eilme sorunlar ile ilgili durumlarda uygulanr. Ykleme deneyinde, baz
elemanlarda veya binada ani krlma veya gme sz konusu ise (rnein, stabilite, kesme ve zellikle
zmbalama gibi), ok tehlikeli olacandan deneye izin verilmez.


67
Ykleme deneyinde, yklenecek aklk ve deme gz (panel) says ile yk dzeni, yap gvenlii
asndan en sorunlu grlen blgede, en byk sehime ve en byk i kuvvetlere neden olacak biimde
seilmelidir. Btn kritik blgeler iin bir tek ykleme dzeni yeterli deilse, birden fazla blgede ykleme
deneyi yaplabilir.

Ykleme deneyinde, belirlenen aklk veya deme gzne uygulanacak toplam yk, varolan kalc ykler
de gz nnde tutularak; 0,85(1,4G+1,6Q) deerinden az olmamaldr.

Ykleme deneyinin uygulanaca kat betonu en az 56 gnlk olmaldr. Eer mal sahibi, yklenici, denetim
rgt ve proje mhendisi aralarnda anlaarak ykleme deneyinin beton 56 gnlk olmadan
uygulanabileceini bir protokole balamlarsa, betonun yana baklmakszn ykleme deneyi yaplabilir.
14.3.2 - Uygulama lkeleri
lmler, belirlenecek sehim veya atlan en kritik olduu blgelerde yaplmaldr. Ykleme yaplmadan
nce alnacak olan sfr okumalar, deney balangcndan en ok bir saat nce alnmaldr.

Deney yk, en az drt aamada uygulanmal, yk basamaklar olabildiince biribirine eit olmaldr.

Yk uygulama amacyla, imento torbalar, tula, kiremit, kum, su vb kullanlabilir. Yk olabildiince dzgn
yayl olmal, ylan malzemenin kemerlenme ile yk belirli noktalara aktarmas nlenmelidir.

Yklemeden 24 saat sonra alnan lmn ardndan uygulanm olan tm yk kaldrlmaldr. Ykn
kaldrlmasndan 24 saat sonra bir lm daha yaplmaldr.
14.3.3 - Baar ltleri
Ykleme deneyi uygulanan yapnn veya yap elemannn yeterli saylabilmesi iin aadaki ltlerin
salanmas gerekir. Ykleme deneyi sonunda yeterli olduuna karar verilen bir yapnn dey ykler
bakmndan gerekli yap gvenliine sahip olduu kabul edilir.

Denenen yap veya yap elemannda, betonun basn altnda ezilmesi, basn donatsnn burkulmas gibi bir
ar hasar grlmemelidir.

Yklenen elemanlarda, kesme krlmasna yol aabilecek nitelikte nemli eik atlaklar olumamaldr.
Yklenen elemanlarda eilme donats boyunca, kenetlenme zlmesi belirtisi saylabilecek atlaklar
olumamaldr.

Yk altnda llen en byk sehim,
m1
ve yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim,
mp1

aada verilen deerleri gememelidir.

h
00005 , 0
t
t
1 m
!
!
(14.1)
1 m 1 mp
25 , 0 (14.2)

Yukardaki koullar salanmazsa, ykleme deneyinin tekrarlanmasna izin verilebilir.

kinci deney, ykn boaltlmasndan en az 72 saat sonra yaplmaldr. kinci deneyde aadaki koul
salanrsa, ykleme deneyi uygulanan yap veya eleman dey ykler altnda yeterli saylr.

m2 mp2
0,2 (14.3)

Bu koul da salanamazsa deney tekrarlanamaz.
14.3.4 - Gvenlik nlemleri
Ykleme deneyi srasnda, alanlarn gvenliini salamak iin gerekli olan nlemler zenle alnmaldr.
Deneyi gerekletiren mhendis gvenlik nlemlerinden de sorumludur. Mhendis deneyi srekli olarak
izlemek ve herhangi bir tehlikeli gelime gzlendiinde deneyi durdurmakla ykmldr.

TS500

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS500

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ICS 91.080.

40 TRK STANDARDI TS 500/ubat 2000

Basn donats merkezinden llen beton rts

Kirite basn donats oran

Basn donats merkezinden llen beton rts

Kirite basn donats oran, A

Etriye iroz ve kancalarnda, dm

ICS 91.080.40 TRK STANDARDI TS 500/ubat 2000

You might also like