Joseph Regal iin

Olur her lemn bir km-rn Ki ol karnn olur shib-krn Cihndan ol gider bir gn yirini Biri dahi tutar anun yirini Hakkat bu cihn bir reh-gzerdr Giden gitti kalan da gidesdr MATRKI NASH, SLEYMN-NME 1534

Kuzey Denizi

NGLTERE

KU TS AL
A M RO
BAVYERA SAKSONYA

hri Ne Ren
BURGONYA SVABYA

U U RL TO RA PA M

Tun a

Neh r

Atlantik Okya nusu

Viyana

FRANSA

SVRE

Milano Venedik

St Jean de Luz Marsilya Barselona

Floransa PAPALIK Ad riy ati DEVLET kD eni TALYA zi Roma

PO RT EK Z

Napoli
SARDUNYA

SPANYA

iz den Ak

SCLYA

Cezayir Tunus

AFRKA

K MPARATORLUUN ATIMASI

POLONYA

LT VA NY
A

Budapete

AR AC

N TA

Belgrad

EFLAK Tuna Nehri Karadeniz

EL RUM

Boaz

stanbul

Gelibolu OS anakkale MA Boaz ANADO NL LU I M PAR ATO RLU U Halep

Van Gl

Tebriz

Musul
RODOS

AN R
Badat Kuds

Kahire

ARABSTAN

 M PA R AT O R L A R K A R I K A R I YA

11

KUTSAL ROM A M PAR ATO RL U U

STANBULDAN VYANAYA

K
Pressburg

Tun a

Viyana Budapete

AVUSTURYA Zagreb SLOVENYA HIRVATSTAN

Dr ava Ne hr
i

C MA

AR

Moha

Sava Nehri

Osijek Petrovaradin Sabac Belgrad

hri Ne na Tu

BOSNA SIRBSTAN

TA N

rya Alpleri Avustu

Gns

TRAN SLV ANY A(E RD EL )

Ad r

Ba
iya tik
KOSOVA

Sofya

De

niz

ARNAVUTLUK

OS STANBUL MA NL I M PAR ATO RLU U

BULGARSTAN D a la r Edirne Filibe L ME RU

lkan

Karadeniz

U OL AD AN

Koron AKDENZ

NDEKLER

Teekkr nsz

17 20

BRNC PERDE: ZARLAR ATILIYOR

1. Bir mparator Avrupaya Ayak Basyor 2. Osmanlnn Klc 3. eytann Olu 4. Srmal Budalalar Alan 5. Haydi Olsun! 6. Akn ve Savan Sultan 25 31 39 50 60 64

KNC PERDE: AT KUYRUKLARI VE SOLUCANLAR

7. Solucanlardan Oluan Bir Yemek 8. Allahn Glgesi Kuzeye Doru Yaylyor 9. Henrynin Tirad 10. Krallarn ve Papalarn Kan Sporu 75 91 98 103

NC PERDE: ATADAN KALMA STEKLER

11. Kutsal Duman 12. Zehirli Hristiyan Ylanlarn Yuvas 13. Kelimenin En Doru Anlamyla 14. Izdrabnn Son Safhasnda 113 119 127 137

DRDNC PERDE: BR KRALIN YAKALANII

15. Byk Plan 16. valyelik ann Son Muharebesi 17. erem ve Yaamm 18. te Yeniden Kralm 143 153 162 174

BENC PERDE: MOHATAN KT OLAMAZ

19. Altn Parmaklkl Paravan 20. Gaza Yolu 21. anlar ehrinde Az Dala 22. Cihadn Av Sahas 23. Ana Domuz ve Yavrusu 187 194 199 207 216

ALTINCI PERDE: ROMANIN YAMALANMASI

24. Heyhat, Zavall talya 25. Sahne Hazrlanyor 223 232

26. Para! Para! 27. Ayaktakm Porta San Spiritoda

241 249

YEDNC PERDE: RNESANSIN SONU

28. Tekli Dv 29. Blackfriarsda Yzleme 30. Masa Ba Sohbetinden Fazlas 31. Azndan nciler Dklyor 263 268 278 290

SEKZNC PERDE: VYANA KAPILARI

32. Ren Nehri Kylar 33. iman ehirde Ta Giyme Treni 34. Protestonun Aments 35. Hafza Kayb Treni 301 312 322 331

DOKUZUNCU PERDE: AVRUPADA SON NEFES

36. ki E 37. Beyhude Diplomasi 38. Gns Bata 39. brahim Paann Azameti 339 345 350 362

ONUNCU PERDE: DOAL DMAN

40. ki Irak 375

41. arlken ve Berber Deniz Kurtlar 42. Tunus: Son Hal Seferi 43. Badat, Bar Diyar 44. Byk Bir Dostluun Beklenmedik Biimde Sona Erii

381 387 395 402

Son Sz Seme Bibliyografya ndeks

407 415 425

TEEKKR

Kanuni ve arlken / Avrupa Uruna Sava 1990l yllarn banda balam olan, M.S. 1000den 1632 ylndaki Galileo davasna kadarki srete tarihin dnm noktalarna odaklandm bir seriyi tamamlyor. lki Aslan Yrekli Riarn ilk Hal Seferi ve Selahaddin Eyybiyle karlamasn, ikincisi ise Mslman spanyann Hristiyan gler tarafndan yeniden fethinin tamamlanmasn ele alan Tanrnn Savalar ve Tanrnn Kpekleri kitaplarnda olduu gibi, bu kitapta da Osmanl Mslmanlarnn Bat Avrupann kaplarna dayanmasn inceleyerek yine Hristiyanlk ve slam arasndaki atmaya zel nem verdim. Bu olayda da sava meydanndaki rzgr biraz olsun tersine dnm olsa, modern ada Bat medeniyetinin genel manzaras imdikinden ok farkl olabilirdi.
Bu tarihsel atmalarn tortular bugn de kendilerini hissettiriyorlar: Irakta ve genel olarak slam dnyasnda Batnn Hal Seferine kar Dounun Cihadnda, Avrupadaki Trk ve Arap gmenlerle ilgili tartmalarda, Iraktaki Amerikan igli esnasnda ortaya kan ikence ve dier kt muamele skandallarnda, hem Hristiyanlk hem de slamn gitgide radikallemesinde, gnmz Dou Akdeniz siyasetinde Osmanl ve Arap kltrlerinin romantize edilmesinde, Trkiyenin Avrupa Birlii bavurusu karsnda, zellikle Avusturyada gsterilen dirente Toplamda bu be kitabn her biri er ylda yazld ve Kanuni ve arlken / Avrupa Uruna Sava da bu kurala uyuyor. nceki kitaplarmda olduu gibi, aratrmalarm iin Kongre Ktphanesindeki kk osimle Woodrow Wilson Uluslararas Bilim Merkezi arasnda mekik dokudum. Ktphanenin Trk ve Osmanl uzman Christopher Murphy, yardmlarn hibir zaman esirgemedi ve saysz isteklerime hep olumlu cevap verdi. Ayrca, olaanst ktphane memurlar Thomas Mann,

18

KANUN VE ARLKEN

David Kelly ve Mary Jane Deeb, gemi almalarda olduu gibi, bana her trl yardm yaptlar. Zaman zaman gereken Latince ve Yunanca evirilerinde Phoebe Peacock bana yardmc oldu. Wilson Merkezinde de zehir gibi titiz gen stajyerlerle alma frsat buldum: Corinne lgn, Dden Yeenolu ve zellikle de normal staj sresinin bitiminden sonra da benimle almaya devam eden ve Franszca ve Almanca metinlerin evirileri konusunda byk katklar sunan Anthony Bodin (Birok nemli Osmanl kaynan Franszca ve Almanca bulmak mmkn olsa da henz ngilizcede ayn durum sz konusu deil). Ayrca merkezin ba ktphanecisi Janet Spikes, sorduum saysz soru karsnda her daim dakik ve gleryzlyd. Hikyenin talyada geen ksmlar iin iki kez bu lkeye gittim. 2006nn sonbahar aylarnda Romann talanyla ilgili aratrma yaparken, Romadaki Amerikan Akademisi beni iki hafta boyunca misar etti. Akademide ve Vatikan Ktphanesinde yaptm verimli almalardan tr, Akademi Bakan Adele Chateld-Taylor ve Direktr Carmela Vircillo Frankline teekkrlerimi sunarm. Bir sonraki yaz Pavia Muharebesi zerine alrken ise eski dostlarm Cosimo Mazzoni ve Antonella Berardi, Floransa srtlarndaki gzel villalarnda bir ay boyunca beni en iyi biimde arladlar. 2008in bahar aylarnda, aratrmalarn son safhas iin stanbuldan Viyanaya kadar Kanuninin izlerini takip ettiim ok deerli bir seyahat daha gerekletirdim. Buradaki bilim adamlaryla yaptm tartmalarn ou bu kitabn hikyesinin gnmzle olan balantsyla ilgiliydi. stanbulda siyaset bilimciler uhnaz Ylmaz ve lter Turanla, Ankarada Trkiyenin Amerika Birleik Devletler eski bykelisi Faruk Looluyla ve yine stanbulda, modern Trk siyasetiyle uzun zamandr ilgilenmekte olan sve kltr ateesi Ingmar Karlssonla yaptm sohbetlerde, ana konular Osmanl tarihinin ve zellikle Kanuni Sultan Sleymann hayatnn gnmz politikasnda oynad rold. Hikyenin ayrntlar konusunda ise Ko niversitesinden Osmanl uzman Asl Niyaziolu ile Ankaradaki Bilkent niversitesinde alan Osmanl tarihilerinin kutbu Halil nalckn bilgilerinden faydalandm. Harikulade Topkap Sarayna yaptm ziyaretleri, sarayn mze bakan lber Ortaylyla yaptmz uzun sohbetler unutulmaz kld.

AV RU PA U RU NA S AVA

19

2008 Martnn balarnda, Srbistann Ortaadaki kalbi Kosovann anavatandan bamszln ilan etmesinden birka gn sonra, biraz da heyecanl bir ruh haliyle, Belgrada geldim. Geliimden bir hafta nce Bush ynetimi, dier Avrupa devletleriyle birlikte yeni lkeyi tanm ve bu da Srbistanda ciddi bir aknla neden olmutu. Bulgaristan-Srbistan snrnda, snr polisi pasaportuma pheci gzlerle bakt ve bir uursuzluk haberi verircesine, Srbistanda u sralar Amerikallar pek ho karlanmyor dedi. Belgradda Srp ofrm, 1990larda Amerikan bombalarnn zarar verdii binalar ve Tuna zerinde uaklarmzn yok ettii kprleri bana gstermek iin yolunu deitirdi. Wilson Merkezinden meslektam olan Martin Sletzingerin beni tantrd nemli bir siyaset yorumcusu olan Aleksa Djilasla keyii saatler geirdim. Ortaadan kalma Belgrad Kalesinin surlarn gezerken, Osmanllarn 1389da Srplar malup ettii Kosova Savann anlarnn yirmi birinci yzyl Srbistannda neden hl bu denli arpc biimde hissedildiini konuup anlamlandrmaya altk. Daha sona Gney Macaristana geip Moha Savann yapld alan gezdim ve Budapetede Osmanl tarihi uzmanlar Geza David ve Korpas Zoltanla faydal sohbetlerde bulundum. Ardndan getiim Bat Macaristanda ise ekici bir snr ehri olan Gns ya da gnmzdeki adyla Kszegte, Osmanlnn ezici gcne kar duran bu salam kalenin yneticisi Pocza Zoltanla birlikte yamur altnda kalenin surlarn gezdim. Son olarak Viyanaya uradm. Burada yapmam gereken, yerlerinde gnmzn Ring Caddesinin uzand Ortaadan kalma dayanaksz surlar gzmn nne getirmeye ve Kanuni 1529 ya da 1532de Aziz Stephen Katedralinin kulelerini minarelere dntrm olsayd bu saygdeer ehir nasl grnecekti hayal etmeye almakt. Avusturyallar on beinci yzylda iki kez, yz bin askeri akn Osmanl ordusunu geri evirmilerdi. Bugn Avusturya, Trkiyenin Avrupa Birliine girme abasna kar en ok ses karan muhalif konumunda. Trkleri daha nce iki kez yendik diyordu bir Avusturya gazetesinin bayazar. Bunu yeniden yapabiliriz.

NSZ

Bu kitap epik bir medeniyetler atmas hakkndadr. 1520 ile 1536 yllar arasnda iki devasa ve zinde imparatorluk, Alplerin arasna sokulmu dzlklerde kar karya geldiklerinde Bat medeniyetinin geleceine belirsizlik hkimdi. Merkezi stanbulda bulunan gl Osmanl mparatorluu, ihtiamnn ve genileme arzusunun zirvesindeydi. lke, tarihin grp grebilecei en byleyici grlerden biri olan Kanuni Sultan Sleyman tarafndan ynetiliyor, Kanuninin ynettii imparatorluk douda Frat Nehrinden Cezayir kylarna, batda Balkan Yarmadasndan Macaristann Panunya dzlklerine dek uzanyordu. Bu muazzam kuvvet, Orta Avrupada ise ayn oranda etkileyici bir bykl olan bir Hristiyan imparatorluuyla kar karyayd. Habsburg mparatorluu kuzeyde Danimarka ve Hollanda ile doudaki Avusturyadan spanyaya ve daha tesindeki Yeni Dnyaya dek uzanyordu. Bu byk Hristiyan egemenliinin kontrol ise gen, dinamik ve dindar Kutsal Roma imparatoru arlkenin elindeydi. Hem arlken hem de Kanuni kendilerini, inanlarn savunmak ve yaymak iin Allah tarafndan grevlendirilmi kiiler olarak gryorlard. Bu iki byk imparatorluk, tarihin bu nemli dnm noktasnda, 1529 ve 1532 yllarnda Viyana kaplarnda kyameti andran bir savaa tututu. Bu savan sonular medeni dnyann gelecei asndan kkl deiimlere gebe olabilirdi. Eer Kanuni Viyanada galip gelmi olsayd ki yle olmas da bekleniyordu, Avrupa on altnc yzyln balarnda Ren Nehrine kadar slam egemenlii altna girmi olabilirdi. Sper glerin atma iinde olmasnn yan sra, bu ayn zamanda dinler arasnda ve atalarnn byk ideallerini ve inandklar yaratcnn isteklerini geree dntrmek isteyen tarihsel devler arasnda da cereyan eden bir atmayd. nceki yzyllarda Hristiyan nderlerin Filistin

AV RU PA U RU NA S AVA

21

ve spanyaya dzenledikleri Hal Seferleri Hristiyanlar Mslmanlara saldran taraf haline getirmiti. Bu ykde ise roller tersine dnmekte. Muhteem Sleyman gdleyen ey onun evrensel cihat anlay ve Mslman bir Byk skender olarak dnyaya hkmetme isteiydi. Ama arlkenle arasnda kiisel bir mcadele vard, zira Kanuninin Hristiyan Avrupaya ynelik mcadelesi sahip olduu stn medeniyet ve dinin Avrupadan hak ettii saygy grmediini dnmesinden ileri geliyordu. Sz konusu yllar tarihin dier nemli dnm noktalarn da iermekte. Hem arlkenin Hristiyanl hem de Kanuninin slamiyeti, kendi kurumlam inan lemleri iinde belli sapknlklarla mcadele etmek durumundayd. Almanyada Martin Luther adnda sradan bir Augustinyen rahip, papalarn rmlne ve Roma Kilisesinin suistimallerine kar balatt saldryla Vatikann temellerini sarsmt. Bu yzden, Roma Katolik inanc hem dardan gelen asker zaferlerle hem de ierideki isyanla kar karyayd. Benzer biimde artk stanbula tanm halifelik unvann elinde tutan Kanuninin Snni slam anlay da randaki iilerle kar karyayd. Kanuni, tpk babas I. Selimin yapt gibi iilii bitirmeyi deneyecek ama baarl olamayacakt. Kozlarn son kez paylaacaklar niha bir kyamet arpmasna hazrlanan iki imparator, bu yzden kendi inanlar iindeki ihtilaar da yumuatmaya alyordu. Bu olaanst rekabetin en cra yerlerde dramatik ekilde su yzne kt da oluyordu: Akdenizdeki Rodos Adasnda, Badat llerinde, Almanyann Svabya blgesindeki bodrum kat restoranlarnda, Gney Macaristann bataklklarnda ve Lombardiyann verimli arazilerinde. Worms ve Augsburg gibi yerlerde dogmann nanslaryla ilgili tartmalar Katoliklerle Protestanlar arasnda bir savaa dnyor ve sonu olarak da talyan tarihinin en mthi dnemi olan Rnesansn beklenmedik bir biimde felaketle sonlanmasna neden olan Romann talanna giden yolu ayordu. Kraliyet ailesindeki bir boanma ngilterenin Romayla ters dmesine ve ngiltere Kilisesinin kurulmasna yol ayordu. Kanuninin slamiyeti arndrma arzusu onu Tebriz ve Badata srklyordu. Asl oyuncularn grkemi bir yana, ikincil karakterler de son derece ilginti. Sleymann ocukluundan beri ok sevdii ve daha sonra veziri olan brahim Paa etkileyici bir ykseli hikyesinin kahraman olacak

22

KANUN VE ARLKEN

ve sonra da arpc bir son yaayacakt. Medici ailesinden gelen kederli papa VII. Clement, btn gszl ve acnaslyla, kendini sonsuza dek arlken, I. Francis ve Luthercilerin mengenesinde skm halde bulacakt. kincil neme sahip muktedirler olarak ngiltere Kral VIII. Henry ile Fransa Kral I. Francis, hayatlarnn sonuna kadar iktidar ve itibar mcadelesi vereceklerdi. Yan ykler arasnda Henrynin kralie Aragonlu Catherineden (arlkenin halas) boanp Anne Boleynle evlenme abalar, brahim Paann en stn gce erime arzusu, I. Francisin talyann Pavia blgesinde yakalanmas ve VII. Clementin kendi kutsal ehri Roma ve Orvietodaki tutsakl saylabilir. Ben bu on alt yl on perdelik bir drama olarak gryorum. Sz konusu yky, her bakmdan gereklere sadk kalan tarih bir roman gibi yazdm, ama okurun karakter ve olay rgsn sarih biimde takip edebilmesi iin karakterlerle tarih ve yerlerin saylarn azaltp, asl unsurlar ne kardm. Aslan Yrekli Richardn nc Hal Seferi ve Selahaddin Eyybi hakknda ve Christoph Colombun spanyas hakknda yazdm nceki kitaplarmda slam dnyas tarihiyle Hristiyan dnyasnn tarihini i ie ele almaya almtm. Ayn ekilde bu kitapta da Avrupa merkezciliin, slam merkezciliin ya da gemie dair Anglosakson merkezli bir yaklamn nne gemek amacyla iki dini, iki kltr ve iki medeniyeti ayn kefede deerlendirdim. JAMES RESTON, JR.

Fiery Run, Virginia

BRNC PERDE:

Zarlar Atlyor

1. BR MPARATOR AVRUPAYA AYAK BASIYOR

ays 1520de deerli bir yk tayan bir kraliyet losu Britanya Adasna gitmek iin spanyadan yola kt. Bu deerli yk anne tarafndan spanyann Katolik krallar Ferdinand ve Isabellann, baba tarafndan ise Kutsal Roma mparatoru I. Maximiliann torunu olan spanyann yirmi yandaki kral arlkendi. arlken ayn zamanda anne tarafndan VIII. Henrynin o zamanki kars Aragonlu Catherinenin de yeeni oluyordu. Yedi gn srecek olan yolculuk, arbal ve kararl gen hkmdara, onu Hollandadaki bir manastrdan alp be yl iinde Avrupada gcn zirvesine tayan ve Hristiyanln yeni sekler lideri haline getiren olaanst olaylar lp bimesi iin yeterli zaman verecekti. Bir jbile yl* olan 1500de Ghent ehrinde Avusturyal bir annebabann ocuu olarak doan hkmdar spanyol deil, Flemenkti. lk ele geirdii saltanat, alt yandayken babas Yakkl Philipin lmesiyle oturduu Hollanda tahtyd. Gnmzde Benelks lkeleri olarak bilinen dnemin Alak lkeleri, zellikle de Burgonyaya komu olan blgeler, gen hkmdarn gnlnde hep baka bir yerde duracakt. On yedi yana geldiinde ise, spanyol soylular bu Avusturya ve Hollanda kkenli ask suratl gencin hkmdarlar olmasndan pek memnun olmasalar da, spanyol bykbabas ve annesi Ferdinand ile Isabellann soyundan gelen gen hkmdar spanya tahtna oturdu. Bundan iki

Hristiyanlk inancna gre elli ylda bir gerekleen ve gnahlarn affedildii, esirlerin serbest brakld, borlarn sfrland ve Tanrnn kullarna merhamet ettiine inanlan yl. (.n.)

26

KANUN VE ARLKEN

yl sonra ise, arlken on dokuz yandayken, dier bykbabas Kutsal Roma mparatoru, Almanya hkmdar ve Habsburg Hanedannn lideri I. Maximilian Avusturyada hayatn kaybetti. Maximiliann en byk arzusu torununu Kutsal Roma mparatorluu tahtnn resm varisi olarak ilan etmekti. Ama bu arzusunu gerekletiremeden ld. Bunun sonucunda, 1519 ylnda o byk ve kadim unvan ele geirmek iin iddetli bir rekabet balad. arlkenin en byk rakibi, Avrupann dier bir gl lideri olan Fransa Kral I. Francisti. arlkenden alt ya byk olan Francis, karakter itibaryla vakur rakibinin tam kart bir liderdi. Gl kuvvetli, tezcanl ve keyne dkn bir krald ve Avrupann en zengin mlklerini ynetiyordu. Kutsal Roma mparatorluunun taht iin yaanan rekabette, Romadaki Papann sznn dikkate deer bir arl vard, zira teoride Kutsal Roma mparatoru Hristiyanln sekler lideri iken, Papa da ruhani dnyann lideriydi. Ama otuz yl nce st ste gerekleen igallerle spanya ve Fransa, talyann iliini kemiini smrmt. I. Francis, 1515 ylnda, Fransa kral olmasnn zerinden henz birka ay gemiken Marignanoda svirelilere kar grkemli bir zafer kazand ve talyann en zengin eyaleti olan Milanoyu egemenlii altna ald. Ama arlken, spanya kral olarak Napoli ve Sicilyay egemenlii altnda tutuyordu. Arada kalanlar ise papala bal bahtsz eyaletlerle Makyavellinin bamsz Floransa blgesiydi. Birbiriyle atan bu glerin varlnda, Floransann ve papala bal eyaletlerin bamszlklar her zaman iin risk altndayd. roniktir, onun sekler dnyadaki muadili olmak iin yaran gzn hrs brm liderler arasnda hakemlik yapma grevi yine Papaya dt. Dnemin papas yumuak bal, hrmetkr ve diplomatik davranmay bilen, Floransann mehur ticarethanesi Medici Evinden yetimi ve Muhteem Lorenzonun da ikinci olu olan X. Leo idi. Kendisi ressamlar, heykeltralar ve yazarlarla birlikte bymt. Ona gre sanat, insanolunun dokunulmaz zenginliiydi. Yedi yl nce papala getirilmiti ve bu grevi stlenmesiyle birlikte tam bir Floransalya yakacak ekilde u nl sz sarf etmiti: Tanr bize papal bahettiine gre, bunun tadn karalm. kard da; kutsal sarayn kabul salonlarnda muzr oyunlar sergileterek, hibir masraftan kanlmayan balolar ve

AV RU PA U RU NA S AVA

27

pahal elenceler dzenleyerek. yle ki Vatikan iki yl iinde iasn eiine gelmiti. Bu sagr yoksunluu, mali dzensizlikler ve genel ahlaka uymayan davranlar dnemin aykr seslerinin tepkisini ekti. Bunlardan biri olan Sigismondo Tizio yle yazmt: Kilisenin bann, cemaatinin ihtiyalarna cevap vermek ve onlarn balarna gelenlere zlmek yerine oyunlarla, mzikle, av partileri ve benzer samalklarla gnn gn etmesi kilise asndan aalayc bir durumdur. Ama bu Romada aznlkta kalan bir grt. Keyif ehli ve kibirli Romallar, Leonun hazrlad bu ortamdan memnundu. Korunaksz olabilirdi ama Roma yeniden medeni dnyann kltrel merkezi haline gelmiti. X. Leo, Kutsal Roma mparatorluunun tahtna aday olan rakiplerin hibirinden holanmyordu. Bir sre, bir yorumcunun tabiriyle yannda ift pusula tayarak kat bir tarafszlk politikas gtmeye alt. Papa, ne kan iki adaydan (ngiltere Kral VIII. Henry uzak arayla nc sradayd) arlkeni daha az tutuyordu, zira arlkenin seilmesi halinde talyadaki g dengesinin Vatikann ve Papann ok sevdii Floransann aleyhine olacak biimde deieceinden endie ediyordu. Leo bu yzden I. Francisden yana kt ama yanl ata oynadn ge fark edecekti. Seimde etkili olan etken byk lde parayd. paraya gelince de arlken semenleri satn almak iin daha avantajl durumdayd. Kurmaylar Almanyann en nemli bankas olan Augsburgtaki Fugger Ticarethanesinin kasalarn adeta boalttlar. Yarm milyon dkaya* varan kampanya balar oylar satn almaya yetti de artt. Semenlerden yalnzca bir tanesi, Saksonyann bana buyruk vahi lideri Frederick bu rveti kabul etmedi. Papa X. Leo, son anda, kanlmaz sonu nlemek iin bir uzlama bulunmas amacyla Fredericki aday gsterdi, ama Frederick bunu kabul etmedi. 28 Haziran 1519 ylnda Frankfurt am Main kentinde arlken oybirliiyle imparator seildi. Seim arlkene ve mal destekilerine 850.000 dkaya ml olmutu. O zamana kadar Bat dnyas, dikkafal liderlerin ynetimindeki gevek idare edilen ve birbirleriyle kavgal devletlerden oluuyordu. Ama imdi Hristiyan
* Bir dkann deeri yaklak iki dolard. lk olarak on ikinci yzylda Sicilyada baslan dka, Ortaa Avrupasnn standart para birimiydi. zerinde sann bir resmi ve u yaz bulunmaktayd: Ulu sa, hkmettiin bu dkalk sana ithaf olunsun. Bu yaz Matta ncili 22:21e bir gndermeydi: O zaman Sezara ait olan eyleri Sezarn; Tanrya ait olanlar Tanrnn kl.

28

KANUN VE ARLKEN

Orta Avrupa, bunun gerekten farknda olmasa da, tek bir hkmdarn liderliinde slamiyete kar yaklamakta olan savaa hazrlanyordu. Bu balamda yeni Kutsal Roma mparatoru arlken, ngiltereye ilk resm ziyaretini gerekletiriyordu. ngiltere, arlkenin Ekim aynda Aachendeki Byk Charlemagne Katedralinde Kutsal Roma mparatoru tacn giyecei trenle sona ermesi planlanan uzun bir kuzey turunun ilk durayd. Daha sonra da yeni yln balarnda, spanyaya dnmeden nce, Worms Meclisi adn alacak olan ilk Alman parlamento toplantsna katlacakt. Bu toplantda acilen ele alnmas gereken dier meseleleri grmenin yan sra, devasa Habsburg Hanedanlnn lideri I. Maximiliann resm hale unvann da alacakt. Yirmi yandaki bu yeni imparator artk kresel bir nfuza sahipti. Egemenlii altndaki topraklar Baltk Denizinden Akdenize, Hollandadan Almanya ve Avusturyaya, spanya ve Sicilyaya kadar uzanyordu. Avrupada pusulalarn iaret ettii noktalarn da tesine, Yeni Dnyaya kadar geniliyordu. arlken kuzeydeki ngiltereye doru giderken, kierinden Macellan gneye, Gney Amerikadaki Patagonya kylarna doru ilerliyordu. yle ki Macellan birka ay iinde Tierra del Fuegodan Pasik Okyanusuna gemenin yolunu bulacakt. te yandan Meksikada ise arlkenin acmasz fatihi Hernn Corts, son Aztek imparatoru Montezumann muhteem saraynn altn yaldzl odalarnda tklp kald Tenochtitln Adasn ele geirmek zereydi. Montezuma bir ay sonra lecek ve spanya, Meksikann tamamn ele geirme hedene bir adm daha yaklaacakt. Ama ngiltere seyahati srasnda Yeni Dnya onun iin ok uzaktayd. arlken asl olarak ktaya odaklanm durumdayd. VIII. Henryyle grrken ve daha zorlu bir rakip olan I. Francisle olan ilikilerini gzden geirirken, aklnda yakn gemite imzalanan anlamalar vard. Francis be yl nce Marignanoda zafer kazanp Milan dukaln egemenlii altna aldktan sonra, Noyonda bu doal dmanlar arasnda ksa sreli bir barn hkm srmesine nayak olan bir anlama imzalanmt. Bu anlamann maddelerinden biri de arlkenin Francisin u anda beikte bir bebek olan ilk ocuuyla evlenmesiydi. Bu aslnda sama bir hkmd, zira yirmi yandaki arlkenin bebek yataki bir kzn evlenme ana gelmesini beklemesi sz konusu olamazd. Bununla birlikte

AV RU PA U RU NA S AVA

29

bundan birka yl nce yaplan baka bir anlamada, arlkenin VIII. Henrynin kz Mary Tudorla evlenmesi hkme balanmt. VIII. Henry kukusuz bu ziyareti sz konusu zorunluluun yerine getirilmesini hatrlatmak iin bir frsat olarak deerlendirecekti. Habsburglar bunun gibi kaypak szlerin ustasydlar, zira imparatorluklarn evlilik balar zerine ina etmilerdi. imdi ise kprnn altndan ok sular akmt. arlken artk farkl bir durumdayd ve bir evlilik akdinde bulunmak iin hazr deildi. Aksine evlilie ynelik tutumu, hanedanl iin en iyi formln ne olacana bal olarak ekillenecekti. stne stlk bylesi konularda sinik bir tutum taknacak biimde yetitirilmiti. Noyon Anlamasnn ciddiyet iinde imzaland srada I. Maximilian, torununa, Evladm, demiti, sen Franszlar kandrmak zeresin, ben de ngilizleri... deilse bile, en azndan bu konuda elimden geleni yapacam. Avrupann dier liderlerinin de kurnazlk konusunda aada kalr yanlar yoktu. Fransa hlen Habsburglarn karsndaki en tehditkr gt ve arlkenin danmanlar Franszlar konusunda ona unlar sylyordu: Franszlar ne drstl ne de dostluu umursarlar ve efendimizle olan ilikilerinde de herhangi bir istisnaya gitmeyeceklerinden korkulmaldr, zira onun kendi krallarndan daha byk ve daha kudretli bir hkmdar olmasn ekememektedirler. Yeni imparatorun zihninde henz tazeliini koruyan bir anlama daha vard. Bu anlama 1518 ylnda Londrada yaplan bir toplantda imzalanmt. VIII. Henrynin babakan ve York Bapiskoposu Kardinal Wolsey tarafndan dzenlenen toplantya Avrupann kkl bykl btn gleri katlm, hepsi ksa sreliine de olsa uluslararas bir harmoni dnn etkisi altna girmiti. Eer ktann byk gleri arasnda bir nceki yzylda elli yl boyunca bar hkm srmse, ayn eyin on altnc yzylda da gereklememesi iin ne sebep vard ki? Bu dorultuda hibir devletin saldrgan politika izlemeyeceine dair el skld. Eer bir saldr gerekleirse anlamaya imza koyan tm devletler madurun yardmna koacakt. Oysa bu yce gnll tutumun arkasnda yatan karanlk bir eyler vard. 1494 ylnda Fransann talyay igaline dek geen srede byk Avrupa gleri arasnda greceli bir bar havas hkm srmse bile, ayn dnemde arkta yeni ve tehditkr bir g ykselie gemiti. Sz

30

KANUN VE ARLKEN

konusu g Trkiye topraklarnda gl bir slam medeniyeti kuran Osmanl mparatorluuydu. Osmanllarn 1453 ylnda stanbulu fethetmesinin ardndan Trkler egemenliklerini kademeli olarak kuzeydeki Balkan Yarmadasna doru geniletmiler, Srbistandaki Belgradn kaplarna dek dayanmlard. X. Leo, kendisinden nceki birok papann yapm olduu gibi, Avrupa glerinden bir kez daha aralarndaki atmalar bir kenara brakp Hristiyanln ortak dman karsnda bir araya gelmelerini istedi. 1518 ylnda Londrada dzenlenen kardinaller toplantsndan nce iri yar bir adam olan Papa resmen bir hal seferi balatlmas iin vaaz vermiti. Ama Leonun hal seferi ars kendisine fazla takipi bulamad. zellikle Martin Luther adnda karizmatik bir rahibin Katolik lemini dehete drd Almanyada muhalefet olduka sertti. Bu yeni akm, her trl hal seferi arsn Vatikann inan sahiplerinden para koparmak iin uygulad bir taktik olarak gryordu. Bu bakmdan, Londra Anlamas aslnda gstermelik bir anlamadan fazlas deildi, harmoni yalnzca grntdeydi ve arkas botu. arlken ilk olarak ngiltereye gidecekti. En nemli derdi, ne kadar naif grnrse grnsn, Londra Anlamasnn ruhuna uygun davranmak ve VIII. Henry ile I. Francis arasnda bir orta yol bulunmas iin aba gstermekti. Haziran aynda ngiliz ve Fransz krallar arasnda sonradan Srmal Kumalar Alan adn alacak olan yerde byk bir zirve planlanyordu. arlken, Fransadaki bu aaal gsteri esnasnda arka planda kalp sesini karmayacakt. Ama yeni imparatorluuna kar kurulacak herhangi bir ittifak giriiminin ban ezmek konusunda da kararlyd. Artk Avrupada yalnzca byk g vard, Fransa, mparatorluk ve ngiltere; bunlardan en bykleri ise Fransa ve mparatorluktu. Habsburg Hanedan ile Valois Hanedannn er ya da ge kozlarn paylamas kanlmaz grnyordu.

2. OSMANLININ KILICI

yn 1520 ylnn Eyll aynda, bir baka ktada bambaka bir donanma losu, Trkiyenin Ege kylarnn Antik Efes ve zmir ehirlerinden ok da uzak olmayan bir noktasnda ivedilikle dzene sokuluyordu. Bu lonun da ok kymetli bir yk vard: I. Selim ya da Yavuz Sultan Selim olarak bilinen Osmanl sultannn hayatta olan tek olu. Bu olann ad Sleymand. Bizzat bu isim bile onun yapaca byk ilerin habercisi gibiydi, zira bu isim adaletli ama ayn zamanda da byk bir mcadele ruhuna sahip olan, Kuranda kusursuz hkmdar olarak yanstlan Hazreti Sleymandan geliyordu. Kutsal kitaplarda anlatldna gre, Kral Sleyman rzgara hkmediyor ve atlar, develeri, adrlar ve ordularyla birlikte grkemli bir ekilde savaa gidiyordu. Sleyman, 1494n sonlarnda, Anadolunun dousundaki Karadeniz kylarnda domutu. Onun doum tarihi bile hakknda byk beklentilerin domasna neden oluyordu. Zira doum tarihi Hicri takvimde onuncu yzyln ilk ylna (900) denk geliyordu. On rakam sihirli ve uurlu bir rakamd. Sleyman sultan olursa Osmanllarn onuncu sultan olacakt ve bu yzden an erefe ulamak onun aln yazsnda vard. Fermanlarna, Neml suresinin otuzuncu ayetini aktararak balayabilirdi: Mektup Sleymandandr, Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla (balamakta)dr*.

1520de tahta kmaya hazrland sralar Sleyman yirmi alt yandayd, arlkenden alt ya daha byk, ama Fransa Kral I. Francisle
* Elmal Hamdi Tefsiri. (.n.)

32

KANUN VE ARLKEN

ayn yata. Gerekli hkmet deneyimine zaten sahipti, zira Osmanl gelenei uyarnca stn bir liderlik eitimine tabi tutulmutu. On be yandayken Kuzeybat Anadoluda kk bir vilayetin valiliine atanm, daha sonra da ran ve Hindistan ticaretinin nemli bir durak yeri olan Krmdaki liman ehri Kefede yl valilik yapmt. Bunun ardndan da bu ehirlerin valiliini yapmak zere stanbul ve Edirneye arlmt. Tahta hazrland yllarda ise Anadolunun batsnda, stratejik neme sahip bir vilayet olan Manisann valisiydi ve birka yldr huzur bozucu biimde yaygnlam olan ekyalk sorunuyla boumaktayd. Uzun boylu ve srm gibiydi; uzun bir boynu, ince bir yz ve kartal gibi uzun bir burnu vard. Zaman zaman bu zelliklerini, Krm Tatarlarnn hannn kz, zeki ve gzel bir erkez kadn olan annesi Hafsa Hatundan ald sylenirdi. Ayrca Sleyman yine annesi vesilesiyle Cengiz Hann da soyundan geliyordu (Krm hanlar Mool hkmdar Cengiz Hann en byk olu Cucinin soyundan geliyorlard). Sleymann zarif ehresini soluk bir beniz, ince bir byk ve kk bir kei sakal tamamlyordu. Enderunda ba haremaasnn gzetimi altnda iyi bir eitim ald iin, hal ve hareketleri ll, konumas ise son derece kibard. Sleyman, babas hakknda, heybetli, acmasz ve zamannn ounu Bb- li olarak bilinen saraydan uzakta geiren bir adam olmas dnda fazla bir ey bilmiyordu. Sleymann genliinde I. Selim douda, evinden uzakta sekiz yl geirmi ve btn slam medeniyetini tek bayrak altnda toplamak adna ran iileriyle savaa tutumutu. Ne kadar korkutucu olsa da I. Selim, Fatih olarak da bilinen byk bykbabas II. Mehmetin prestijine sahip deildi. II. Mehmet bundan elli yl kadar nce, 1453te Bizans mparatorluunun son kalntlarn ortadan kaldrm ve stanbulu fethettikten sonra Srbistann byk blmn, Arnavutluku ve Bosnay da ele geirerek Osmanl egemenliini Balkanlar da iine alacak ekilde geniletmiti. Donanmas Venediklileri dize getirmi ve talyann gney ucundaki Otrantoyu ele geirmiti. Egedeki bir dizi aday fethetmi, Karadenizin dou vilayetlerindeki Rum egemenliini sona erdirmi ve Krm da imparatorlua katmt. Ama byk padiah II. Mehmetin yaad iki byk baarszlk ve dolaysyla da kendisinden sonrakilere brakt iki tamamlanmam i vard. Belgrad fethetmeyi baaramayp 1456

AV RU PA U RU NA S AVA

33

ylnda geri pskrtlm ve 1480 ylnda da Rodos valyelerine ait olan kaleyi ele geirememiti. Fatihin 1481deki lmnn zerine o nl Koca kartal ld tabiri kullanlmt. Mezar tana ise u satrlar kaznmt: Rodosu almak ve talyay zapt etmek isterdim. II. Mehmetin yerine tahta geen Sleymann bykbabas II. Beyazt ise ok daha uysal bir sultand ve 1496 ylnda Herseki fethetmesine ramen sava alanndan ok saray tercih eden bir yaps vard. Beyaztn egemenlii srasnda, Gney spanyaya egemen olan Endls Emevileri en sonunda Katolik krallar Ferdinand ve Isabella tarafndan yenilgiye uratlmt. Bu gelimeyle birlikte slam gcnn arlk merkezi de Grnatadan doudaki stanbula kayd. I. Selim, Beyaztn oullarndan en gen olanyd. Osmanl geleneinde tahta kacak kiiyi belirleyen ey ya deil, liyakat ve katksz, mdanasz bir kararlla sahip olmakt. Selim tahta kacak yaa geldiinde erkek kardelerinden ikisi lmt. Biri air, dieri de popler bir siyaseti olan dier iki erkek kardei ise ondan daha az kararl insanlard. ktidar ele geirmek iin sabrszlanan tez canl I. Selim, taht uruna uysal babasyla yl srecek bir savaa tututu. 1511 knda Krmda bin kiilik bir svari kuvveti toplad, adamlarn Karadenizin rzgrl kuzey kylarndan gzlerinin yana bakmadan geirdi, mehur at Karadumann srtnda buz tutmu Dinyester Nehrini ve stanbulun kuzeyindeki dier nehirleri at ve bakente girip babasn tahttan indirdi. air olan kardei Korkut bodurulmadan nce Selime onun acmaszlndan yaknan bir iir yazd. Selimin bu iiri okuduunda samimi gzyalar dkt anlatlr. nlem amacyla, Selim onlarn yan bandaki odadayken Korkutun ocuklar da boduruldu. Tahtta bulunduu sre iinde yedi farkl vezirinin kellesini uurtarak Yavuz lakabn perinleyen Selim, Trkeye Selimin veziri olasn! bedduasnn da girmesini salad. Bu bakmdan, babasnn devletin iktidar iin sert tedbirler almakta gzn krpmayacak yapda olduunu bilen Sleymann drst ve sadk davranmas iin yeterince sebebi vard. Bir keresinde, Bir hal iki Suye yetecek kadar byktr, diye yazmt, ama bu dnya bir sultana ok,

34

KANUN VE ARLKEN

ikisine azdr. Din adamlarna hogryle yaklaan babasnn aksine hibir siyasi rakibe tahamml edemiyordu. 1520 ylna gelindiinde Sleymann babasnn seferleri sayesinde Osmanl mparatorluunun yzlm iki katna kmt. Selimin saltanat srasnda Msr, Filistin ve Suriye, Osmanl egemenliine girmiti. Bu gerekten tarih bir baaryd, zira artk Kahire, Kuds ve am gibi slamiyetin byk kltrel merkezleri Osmanl sultannn kontrol altndayd. Selim, Msr seferinde Memlkleri bozguna uratnca halifelik unvannn yan sra, slam dininin en nemli kutsal ehirleri olan Mekke, Medine ve Kuds de alnd. Bata Hz. Muhammedin hrkas ve sanca olmak zere kutsal emanetler stanbula getirildi. Artk slam dnyasnda Osmanl mparatoru resmen inancn koruyucusu olmutu. Ama Selimin btn slamiyeti Snni mezhebi altnda birletirme abas ksmen baarya eriti. Padiah dou seferine Snni slam hakim klmak maksad ile kt. kmadan nce kendi topraklarn sapknlklardan temizlemek adna Anadoludaki ayaklanmalar bastrmakla balad. Bu seferi iin adnn bana Yavuzun yan sra Adil lkabn da ekledi. ran boydan boya fethedip Tebrize kadar ilerledi. Ama ii inancn ortadan kaldramad ve bu mezhep bir g olarak varln srdrmeye devam etti. Eyll 1520nin sonlarnda, I. Selim bir sonraki seferinin hazrlklarn yapyordu. Rodosta yuvalanm olan kar Hospitaller valyeleri bozguna uratlacak ve ada ele geirilecekti. Ama bykbabas Fatihin tarih macerasn nihayete erdirmekti. Selim hastalanp aniden ldnde stanbuldan Edirneye sefer halindeydi, muhtemelen bir eit kanser ve eyer stnde geen yllarndan kalma irpene ad verilen bir bann bileimi sonucu hayatn kaybetmiti. Bu lm zerine u Trk atasz ortaya kt: Selim kan banndan ld de Macaristan kurtuldu*. Macaristan kurtulmutu ama onu fethetmek Selimin halene kalacakt. Selimin lm yedi gn boyunca halktan saklanmt, zira yenierilerin Selimin halene isyan etmesinden korkuluyordu. Selim, srekli sefere
* Yazarn Trk atasz olarak aktard bu sz, baka kimi kaynaklara gre Selimin lm zerine Avrupal bir tarihi tarafndan not edilmitir (Bkz. http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books-the-boil-of-selim-the-grim-1116614. html) (.n.)

AV RU PA U RU NA S AVA

35

kt iin, yaamlarn savatan kazanan yenieriler tarafndan ok seviliyordu ve byle bir isyan bastrmak ok zor olabilirdi. Yenieri Ocann tarihi Osmanlnn kurulduu on nc yzyla kadar uzanyordu. Ocan kuruluundaki mantk, fethedilen yerlerdeki Hristiyan genleri stanbula esir/devirme olarak getirip, onlar Sultana sadakat gsterecek ekilde eitmek ve liderlik iin hazrlamakt. Bunu yaparken ama, hem Balkanlarda Trklere kar muhalefeti sindirmek, hem de orduda ve devlet idaresinde istihdam etmek iin ehil genler yetitirmekti. Bu devirmelerin en iyilerine eitli armaanlar ve unvanlar balanyordu. Devlet idaresinin st kademelerine grev almalar iin yetitiriliyorlar ve ilerinden generaller, devlet adamlar, valiler ve padiah muhafzlar kyordu. Gelirlerini sava ganimetlerinden elde ediyorlard. Onlar dllendiren sultana kar nasl sarslmaz bir sadakat besliyorlarsa, ayn sultann bu sava devirmeleri babo ve eylemsiz brakmas da ona kazan kaldrmalarna neden olabilecei iin ayn lde tehlikeliydi. Acaba Selimin hale onlarn fetih heveslerini doyurabilecek miydi? Selimin iktidarn sembol olan yedi beyaz at tyyle sslenmi tabutu adrn iinde dururken, bir eli Trakyay ve Boaz ap Manisaya doru yola koyulmutu bile. Elinin tad mesaj, padiahn Sr Taycs diye ard yetmi yedi yandaki Vezir-i zam Piri Paa tarafndan kaleme alnmt. st kapal bir mesajd bu: stanbula gel ve Osmanl Hanedannn klcn teslim al. Sleyman phe iindeydi ve srda ve badanman brahimin pheleri onu iyiden iyiye ihtiyatl bir hale soktu. brahim, Sleymanla birlikte sarayda nderlik eitimi alan bir devirmeydi. Sultan Selim hakknda halk arasnda farkl dedikodularn ortaya kmasna neden oluyordu. I. Selim zamannda u dizeleri yazmam myd?

Ava gidenler sorar m hi Aslnda avc kim avlanan kim?

Peki o zaman Sleyman avc olarak m, av olarak m arlyordu? Osmanllarn hilal ulu klc eline mi geecekti, yoksa boazna m alnacakt?

36

KANUN VE ARLKEN

Sleyman bu yzden arlmasnn arkasnda bir bit yeniinin bulunmadndan emin olana dek seyahatini erteledi. Sonra biricik dostu brahimin de iinde olduu bir kaleyle birlikte gnlk bir yolculuun sonunda skdara vard. Kale burada adet yelkenliye binip Marmara Denizini geti ve stanbula ayak bast. Uzaklarda sisin iinde byk imparatorluk bakentinin yedi tepesi seiliyordu. Yelkenli gemiler Asyadan Avrupaya geerken, gemilerin geebilecei korkutucu geitleri ve sonra da bizzat Byk Seraglionun yaptrd sekizgen kuleleriyle ehrin Avrupa yakasndaki devasa surlar grnd. Bu koca hisar, akntnn, Hali, Boaz ve Marmara Denizinin birletii Sarayburnu olarak bilinen yerde, Bizans saraylarnn kalntlarnn stne Sleymann byk bykbabas Fatih Sultan Mehmet yaptrmt. Sleymann da iinde olduu yelkenliler kyya yaklatka, o muazzam sarayn yksek duvarlar ve ta kaplar gzlerinin nnde ykseldi ve en sonunda da ift kuleleri ve dorultulmu toplaryla byk deniz kaps, yani Topkap grnd. Sleyman bu kutsal mekn gayet iyi tanyordu. Arkada brahimle birlikte, Hrka- Saadet Dairesinden, vezir-i zamn ihtiaml makamndan ve bizzat sultann tahtndan ok da uzak olmayan nc Avludaki saray mektebi Enderunda liderlik eitimi almt. Sleyman burada, aann ve beyaz hadmlarn vesayeti altnda verilen eitim sayesinde Kuran, krk vezirin hikyesini, Filozof Sinbadn tarihini, Hint eserleri Kelile ve Dimneyi ve tabii ki Binbir Gece Masallarn renmiti. Ona Peygamberin dili Arapay ve ranl airlerin dili Farsay retmilerdi. Atlyelerde gm ve altn ilemeciliini renmi ve aralarda da o ok sevdii okuluk, dv sanatlar ve Has Ahrda ata binme eitimleriyle megul olmutu. brahimin bir dost olarak hayatna girii on iki yandayken olmutu. brahim ilk bakta dikkat ekici biri deildi. Yunan bir balknn olu olan bu devirme, orta boylu, koyu tenli ve oval yzlyd, alt dilerinden be ya da alt tanesi birbirinden ayrk duruyordu. Trk korsanlar tarafndan Yunanistann bat kylarnda ele geirilmi ve esir olarak satlmt. Sleyman, brahimin ekiciliinden, keman almaktaki ustalndan ve zeksndan bir hayli etkilenmiti. Aa yukar ayn yalarda olan bu ikilinin cancier olmas fazla zaman almamt.

AV RU PA U RU NA S AVA

37

Sleyman daha sonra stanbul valiliine getirildiinde, ilerini brahimle birlikte sarayn kinci Avlusundan yrtmt. Buras divann topland ve binlerce yenierinin muhteem dar, pembe, kvrml niformalaryla mutlak bir sessizlik iinde selam durduklar genie bir avluydu. Yenieriler ekildiinde, servi aalarnn arasndaki ceylanlar ve bukleli teberciler (ierideki gzel kadnlara bakmasnlar diye uzun balklarnn iki yanndan yapma bukleler sarkard) tarafndan korunan harem kapsnn yaknndaki zarif emeler meydana kard. Sleyman divana arlacan tahmin ediyordu ama hangi sebeple? Celladn makam da kinci Avludayd. ehrin valisi olarak birden fazla kereler, celladn kelle uurma ilemini bitirdikten sonra ellerini ykad Cellad emesinin yan bandaki duvarn dnda iini grn seyretmiti. Sleyman eve dnyordu, genliinin oyun parkyla okul avlusuna ve bir vali olarak nemli ilerini grd yere, gelecekteki yazgsna dnyordu. Buralar uursuz olabilirdi ama ayn zamanda da hayran kalnas yerlerdi, nk mthi bir zarafetle bezeliydiler. Bir Trk kitabe yazar, nsanolu bundan daha latif bir mesken daha ina etmemitir demiti. Sleymann byk bykbabasnn yaam yksn yazan Yunan yazar ise Fatihin eserini yle tasvir ediyordu: inde akla gelebilecek her trl bitki ve meyvenin yetitii byk ve ok gzel baheler... Her tarafndan bol bol taze, temiz ve iilebilir sular alar. Hem yenilebilir hem de tc ku srleri akmakta, arklar sylemektedir. Sanda solunda hem evcil hem de vahi hayvanlar gezinir. Saltanat Kapsnn stnde, atalarnn gururunu yanstan u kitabe vardr: ki ktann sultan ve iki denizin hakan, bu dnyada ve ahirette Allahn glgesi, iki ufukta Allahn gzdesi, Konstantiniyye kalesinin fatihi Sultan Mehmed Han Hasl, Sleymann atalarnn hatr saylr bir arl vard. Vezir-i zam Piri Paa, lo Topkapy getikten sonra Sleyman saray iskelesinde byk bir aaa ile karlad. Sleymann bunun babas tarafndan kurulmu tehlikeli bir tuzak olabileceine dair endieleri, karaya ayak bastktan birka dakika sonra yatmaya balad. Babas gerekten lmt. Tabutu Edirneden yola kmt. Sleyman, Osmanl Devletinin tahtn devralmas iin stanbula arlmt. Ertesi gn kuluk vaktinde Sleyman zenle hazrlanm tren giysilerine brnd: stnde iek desenleriyle bezeli parlak mavi bir kaftan, onun altnda ise altn rengi astaryla yenleri ikin, krmz bir baka kaf-

38

KANUN VE ARLKEN

tan vard. Soan andran kvrmlaryla debdebeli, beyaz sarnn tepesi geleneksel olarak krmz bir tyle sslenmiti. Bir merasim havasyla, kinci Avluda Saadet Kapsnn nne kurulmu, arkasnda kapnn devasa kulelerinin ykseldii o etkileyici platforma arld. Yksek rtbeli ve akil adamlarn arasndan yava admlarla altn tahta doru ilerledi. Sanda krmz, iekli kaftanyla, gururla ve mlk sahibi edasyla vezir-i zam duruyordu. Aadaki ulemann arasnda uzun, beyaz sakalyla, imparatorluun slamiyet konusundaki en yksek otoritesi olan eyhlislam vard. Beyaz sarkl, krk sslemeli giysileriyle Anadolu ve Rumeli kazaskerleri, yenieri komutanlar, donanma kaptanlar, i hizmetlere bakan uaklar ve fetva verme yetkisi olan, eriat kanunlar konusunda en byk otorite olarak Bakad da oradayd. Kat protokol kurallar gereince btn bu mevki sahibi kiiler tahta yaklaarak yeni sultann nnde diz kp ballklarn bildirdiler. Tren sona erdikten sonra Sleyman tebaasn selamlamak iin divann basamaklarna gitti. Amansz bir hkmdar olabilirdi ama I. Selim ona her eyin dzgn iledii ve topraklar bir hayli genilemi bir imparatorluk brakmt. Bir gn sonra I. Selimin tahta tabutu getirildi. Siyah giysilere ve siyah bir sara brnm olan yeni Sultan cenazeyi Saltanat Kapsnda teslim ald. Bunun arkasndan, heybetli bir cenaze alay ehrin sokaklarndan bakentin altnc tepesine doru ilerlemeye koyuldu. Kortejin en nnde imamlar, arkalarnda yaya olarak ilerleyen Sleyman ve onun arkasnda da ok byk bir kalabalk vard. Sultann l bedeni Halii gren yksek bir dzlkte son uykusuna yatrld. Gelenee gre len kiinin ruhunun, bedenin gml olduu yerde dnyada yaptklar ile ilgili hesap vereceine inanlrd. Sleyman babasnn onuruna bir cami ve bir okul ina edilmesi iin emir verdi. Bu trenle birlikte, daha sonra Muhteem lkabn alacak olan Sleyman, Osmann klcn ve bylece geni bir corafyaya yaylm olan Osmanl mparatorluunun dizginlerini de devralm oldu. Kendisinden nceki dokuz sultann yapm olduu gibi, egemenliini krlere kar gaza yani cihad yoluna vakfetti.