KAYNAK YNTEMLER

Ark Kayna Diren Kayna Oksi-Yanc Gaz Kayna Dier Eritme Kaynak Yntemleri Kat Hal Kayna Kaynak Kalitesi Kaynak Kabiliyeti Kaynakl malatta Tasarm

Kaynak Yntemlerinin ki Temel Kategorisi

Eritme kayna birletirme, birletirilecek iki parann, bazen balantya ilave metal ekleyerek eritilmesiyle gerekletirilir rnekler: ark kayna, diren nokta kayna, oksiyanc gaz kayna Kat hal kayna birletirmeyi oluturmak iin s ve/veya basn kullanlr; ancak esas metallerde erime olmaz ve ilave metal kullanlmaz rnekler: dvme (demirci) kayna, difzyon kayna, srtnme kayna
1 2

Elektrik Ark Nedir? Ark Kayna (Arc Welding=AW)

Metallerin birletirilmesinin, bir elektrod ile para arasndaki elektrik arknn ss ile oluturulduu bir eritme kaynak yntemi Arkn rettii elektrik enerjisi, herhangi bir metali eritmeye yeterli scaklklar oluturur ~ 5500 C ou ark kaynak yntemlerinde kaynakl balantnn hacmini ve dayanmn arttrmak iin dolgu (ilave) metal eklenir Baz temel yntemler, arkla kesmede de kullanlmaktadr
3

Elektrik ark = bir devredeki aralktan geen elektrik akm dearj Akmn akt bir iyonize gaz demeti (plazma) tarafndan srdrlr

Ark kaynanda ark balatmak iin, elektrod para ile temas haline getirilir ve hemen ayrlarak ksa bir mesafede tutulur
4

Ark Kayna
Elektrod ucunun yaknnda bir erimi metal banyosu oluturulur Elektrod balant boyunca ilerlerken, erimi metal kendi kanalnda katlar
Elektrod pensi Elektrod lave metal (bazen) Katlam kaynak banyosu Elektrod kablosu Kaynak makinas

Elle Ark Kayna ve Ark Sresi

Elle kaynakta problemler: Kaynak balant kalitesi retkenlik Ark Sresi = (Ark sresi)nin (alma saati)ne oran Dier ad ark-on time Tipik deerler: Elle kaynak ark sresi = % 20 Makinayla kaynakta arttrlm ark sresi ~ % 50

LERLEME YN Ark Para Erimi kaynak banyosu

AC veya DC akm reteci

Para kskac

Para kablosu

ekil 31.1 - Bir ark kaynak ynteminin temel konfigrasyonu ve elektrik devresi

Eriyen Elektrodlar Ark Kaynak Elektrodlarnn ki Temel Tr

Eriyen kaynak srasnda tketilen Ark kaynanda ilave metalin menba Erimeyen kaynak ilemi srasnda tketilmeyen Herhangi bir ilave metalin ayrca eklenmesi gerekir Eriyen elektrodlarn biimi (rtl elektrod olarak da bilinen) Kaynak ubuklar, 22,5 mmden 45 mmye kadar uzunlukta ve 9,5 mm veya daha kk apldr ve periyodik olarak deitirilmeleri gerekir Kaynak telleri, sk sk kesintilerden kanmak zere, uzun tel boylarna sahip makaralardan srekli olarak beslenebilir Hem tel hem de ubuk formundaki elektrod, ark iinde tketilir ve ilave metal olarak kaynaa eklenir
7 8

Erimeyen Elektrodlar
Erimeye direnli Tungstenden yaplr Kaynak srasnda yava yava tkenir (buharlama temel mekanizmadr) Ayrca tel eklindeki bir ilave metalin, kaynak banyosuna srekli olarak beslenmesi gerekir

Arkn Korunmas
Ark kaynandaki yksek scaklklarda, metaller havadaki oksijen, azot ve hidrojene kar kimyasal olarak reaktifdir Balantnn mekanik zellikleri, bu tr reaksiyonlar sonucu ciddi ekilde bozulabilir lemi korumak iin, tm ark kaynak yntemlerinde arkn evresindeki havadan korunmas gerekir Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar Dekapan

10

Dekapan
Kaynak srasnda oksitlerin ve dier kirliliklerin oluumunu engelleyen veya bunlar zerek uzaklatran bir madde Kaynak iin koruyucu atmosfer oluturur Ark kararl hale getirir Sramay azaltr

Deiik Dekapan Uygulama Yntemleri

Toz halindeki dekapann kaynak ilemine beslenmesi Kaynak srasnda ilem blgesini rtmek zere eriyen dekapan maddesiyle kaplanm ubuk elektrodlar (rtl ubuk elektrodlar) Dekapann z halinde iine doldurulduu ve elektrod erirken aa kan tp eklindeki elektrodlar (zl elektrodlar)

11

12

Ark Kaynandaki Akm reteleri

Doru akm (DC) veya Alternatif akm (AC) AC makinalar satn alma ve iletme bakmndan daha ucuzdur ancak genellikle demir esasl metallerle snrldr DC ekipman tm metallerde kullanlabilir ve genel olarak ark kontrol iin daha avantajldr

Eriyen Elektrodlar Kullanan Ark Kaynak Yntemleri

Elektrik ark kayna (SMAW) Gazalt ark kayna (GMAW-GTAW) zl telle ark kayna (FCAW) Elektrogaz kayna (EGW) Tozalt ark kayna (SAW)

Transformatr (AC)

Redresr (DC)

Jeneratr (DC)

13

14

Elektrik Ark Kayna (Shielded Metal Arc Welding = SMAW)

Dekapan ve koruma salayan kimyasallarla kapl bir ilave metal ubuktan oluan bir eriyen elektrod kullanr Bazen rtl elektrod kayna olarak da adlandrlr G reteci, balant kablolar ve elektrod pensi birka bin YTLye elde edilebilir

ekil 31.2 Bir (insan) kaynak tarafndan uygulanan rtl ubuk elektrodla elektrik ark kayna

15

16

Elektrik Ark Kaynanda ubuk Elektrod

Eriyen elektrod LERLEME YN Elektrod rtsnden koruyucu gaz

Elektrod rts Curuf

Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

lave metalin bileimi genellikle esas metale yakndr rt, bir silikat balaycyla bir arada tutulan, oksit, karbonat ve dier katklarla kartrlm toz halindeki sellozdan oluur. Kaynak ubuu, akm retecine bal elektrod pensi tarafndan sktrlr rtl ubuk elektrodla kaynan zayflklar: ubuklarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir Yksek akm seviyeleri, rtnn erken erimesine neden olabilir

ekil 31.3 - Elektrik ark kayna (Shielded Metal Arc Welding=SMAW)

17 18

TS 563- EN 499a gre rtl Elektrodlar

rtl ubuk Elektrod Seimi

19

20

Kaynak Parametrelerinin Etkileri

Elektrik Ark Kaynann Uygulamalar

elikler, paslanmaz elikler, dkme demirler ve baz belirli demird alamlarda kullanlr Alminyum ve alamlarnda, bakr alamlarnda ve titanyumda hi veya nadiren kullanlr.

21

22

Eriyen Elektrodla Gazalt Ark Kayna (MIG/MAG Kayna) (Gas Metal Arc Welding = GMAW)
Elektrod olarak plak bir eriyen metal tel kullanr ve ark, d bir koruyucu gazla korunur Tel, bir makaradan kaynak tabancasna (torch) srekli ve otomatik olarak beslenir Koruyucu gazlar, alminyum iin Argon ve Helyum gibi soy gazlardan (MIG), elik kayna iin CO2 gibi aktif gazlardan (MAG) oluur Koruyucu gaz ve plak tel elektrod, kaynak banyosu zerindeki curuf rtsnn olumamasn salar curufun elle talanmasna veya temizlenmesine ihtiya duyulmaz
23

MIG/MAG Kaynak Donanm

Tel makaras (elik tellerin d bakr kapldr) Tel besleme motoru Hortum paketi Tor Tel Elektrod Ark

Koruyucu gaz

Akm reteci

asi kablosu

Para

24

Makaradan besleme Koruyucu gaz Tel elektrod LERLEME YN

MIG/MAG Kaynann Elektrik Ark Kaynana Gre stnlkleri

Srekli tel elektrod sayesinde daha iyi ark sresi Elektrik ark kaynanda (EAK) ubuklarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir EAKna gre ilave tel elektrodun daha iyi kullanm EAKnda ubuk elektrodun koan ksm kullanlamaz Yksek yma hzlar Curuf uzaklatrma problemi ortadan kalkar Kolayca otomatikletirilebilir

Nozul Koruyucu gaz Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

ekil 31.4 - Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna) (Gas Metal Arc Welding = GMAW))
25

26

zl Telle Ark Kayna (Flux-Cored Arc Welding = FCAW)

ubuk elektrodun snrlamalarnn stesinden gelmek iin rtl ubuk elektrodla ark kaynann gelitirilmi hali Elektrod, znde dekapan ve dier katk maddeleri (rn. Deoksidanlar ve alam elementleri) ieren srekli bir eriyen tptr ki tr: Kendinden gaz korumal FCAW z, koruyucu gaz ieren bileenleri de barndrr lave gaz korumal FCAW D bir koruyucu gaz uygulanr
27 28

ekil 31.5 MIG/MAG kayna iin kaynak torcu

Makaradan besleme

Elektrogaz Kayna (Electrogas Welding = EGW)

Koruyucu gaz Nozul (opsiyonel)

zl tel elektrod Dekapan z LERLEME YN Koruyucu gaz (opsiyonel) Ark

Klavuz boru (kontak boru Curuf Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

ekil 31.6 - zl telle ark kayna. Dardan salanan koruyucu gazn varl veya yokluu, iki tr oluturur: (1) koruyucu gaz bileenleri salad kendinden gaz korumal, ve (2) d koruyucu gazlarn kullanld ilave gaz korumal
29

Ya zl tel elektrod ya da ilave koruyucu gazl plak tel olabilen bir srekli eriyen elektrod ve erimi metali tutan kalplama pabularn kullanr zl tel elektrod kullanld zaman ve dardan gaz beslenmedii zaman, zl tel elektrodla ark kaynann zel bir tr haline gelir D bir menbadan koruyucu gazl plak tel elektrod kullanldnda ise, MIG/MAG kaynann zel bir tr haline gelir.

30

zl tel elektrod besleme

Tozalt Ark Kayna (Submerged Arc Welding = SAW)

Hareketli kaynak kafas (yukar) Hareketli pabu (her iki tarafta) Soutucu su girii Erimi curuf Erimi kaynak metali Katlam kaynak metali

Esas para

Su k

Ark koruyan toz haldeki bir dekapan ile srekli, eriyen plak tel elektrod kullanr Tel elektrod bir makaradan otomatik olarak beslenir Bir huniden yerekimi etkisiyle arkn nne yavaa beslenen toz dekapan, sramalar, kvlcmlar ve radyasyonu nleyecek ekilde ark tamamen rter

ekil 31.7 - zl tel elektrod kullanan elektrogaz kayna: (a) grn basitletirmek iin kalplama pabucu izilmemi nden grn, ve (b) Her iki tarafta kalplama pabular gsterilen yan grn
31 32

Tozalt Ark Kayna Uygulamalar

Huniden toz dekapan LERLEME YN Eriyen elektrod Toz dekapan rts Curuf (katlam toz) Esas metal Erimi toz dekapan Erimi kaynak metali Katlam kaynak metali Toz dekapan geri kazanmak iin vakum sistemi

Yapsal elik profillerin imalat (rn. I-profiller) Byk apl borularn, depolama tanklarnn ve basnl kaplarn dikileri Ar makine imalat iin kaynakl paralar ou elikler (Yksek C-elikleri hari) Demird metallere uygun deildir

ekil 31.8 - Tozalt ark kayna (Submerged Arc Welding SAW)

33

34

Erimeyen Elektrod Kullanlan Ark Kaynak Yntemleri

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna (Gas Tungsten Arc Welding = GTAW) Plazma Ark Kayna (Plasma Arc Welding = PAW) Karbon Ark Kayna (Carbon Arc Welding = CAW) Saplama Kayna (Stud Welding = SW)

TIG Kayna (Gas Tungsten Arc Welding = GTAW)

Erimeyen bir Tungsten elektrod ve arkn korunmas iin bir soy (inert) gaz kullanr Tungstenin erime scakl = 3410C Avrupada, "WIG kayna" olarak da adlandrlr Bir ilave metal de kullanlabilir Kullanldnda, ilave metal ubuk veya tel halinde kaynak banyosuna ayrca beslenir Uygulamalar: alminyum ve paslanmaz elik en yaygndr

35

36

TIG Kaynann Uygulanmas

Tungsten elektrod (erimeyen) LERLEME YN

Koruyucu gaz Gaz nozulu

Koruyucu gaz

Elektrodun ucu

Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

ekil 31.9 - TIG kayna

37

Elektrodun tutuluunun nden ve yandan grn

Kaynan yapl srasnda torcun 38 tutuluu

TIG Kaynann Uygulamasna rnek

TIG Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri: Uygun uygulamalar iin yksek kaliteli kaynaklar lave metal ark oluturmadndan srama olumaz Curuf olmadndan kaynaktan sonra temizleme gerekmez veya ok az gerekir Eksiklikleri: Eriyen elektrod kullanan ark kaynaklarna gre genellikle daha yava ve daha pahaldr

Uzay mekiinin kaynakla imal edilen d yakt tanklar. 2219 alminyum alamndan oluturulan bu tanklarn imalinde hem TIG hem de plazma ark kayna kullanlmaktadr.

39

40

Plazma Ark Kayna (Plasma Arc Welding = PAW)

Snrlanm bir plazma arknn kaynak blgesine ynlendirildii, TIG kaynann zel bir ekli Tungsten elektrod, yksek hzl bir inert gaz (Argon) demetinin, youn scak bir ark demeti oluturmak zere ark blgesine odakland bir nozul iinde kullanlr PAW iindeki scaklklar, kk apl ve yksek enerji younluuna sahip bir plazma jetinin oluturduu snrlanm ark sayesinde 28,000Cye ular

Tungsten elektrod

Plazma gaz Koruyucu gaz

LERLEME YN Koruyucu gaz Plazma demeti Esas metal Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali

ekil 31.10 - Plazma ark kayna

41

42

PAW stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri: yi ark kararll Ark kaynana gre daha iyi nfuziyet kontrolu Yksek ilerleme (kaynak) hzlar Mkemmel diki kalitesi Hemen tm metallerin kaynanda kullanlabilir Eksiklikleri: Yksek ekipman maliyeti Dier ark kaynak yntemlerine gre daha byk tor boyutu baz balant konfigrasyonlarna ulamay zorlatrma eilimi tar
43

Dier Ark Kaynak ve lgili Yntemler

Karbon ark kayna erimeyen bir karbon (grafit) elektrodun kullanld yntem Saplama kayna saplama veya benzer ubuklarn esas metale birletirildii yntem

44

Saplama Ark Kayna (Stud Welding = SW)

Diren Kayna (Resistance Welding = RW)

Birletirmeyi oluturmak iin s ve basnc birlikte kullanan bir eritme kaynak yntem grubu Is, kaynak yaplacak balantda elektrik akmnn geiine gsterilen direnle retilir Temel RW yntemi = diren nokta kayna (RSW)

Saplama Seramik halka

Erimi kaynak metali

Katlam kaynak metali

ekil 31.11 Saplama ark kayna (SW): (a) saplama yerletirilir; (b) akm tabancadan akar ve saplama, ark ve erimi banyo oluturmak zere ekilir; (c) saplama erimi banyo iine daldrlr, ve (d) katlama tamamlandktan sonra seramik halka uzaklatrlr
45 46

Kuvvet Akm

Diren Nokta Kaynandaki Bileenler

Elektrod Kaynak ekirdei Sa metal paralar

Elektrod

Kaynak yaplacak paralar (genellikle sa metal) Karlkl iki elektrod Paralar elektrodlar arasnda sktrmak iin basn uygulama aparatlar Belirli bir sre iin kontroll bir akm uygulayabilen g reteci

Kuvvet

ekil 31.12 - Diren kayna grubunun en yaygn uygulamas olan nokta kaynandaki bileenleri gsteren diren kayna

47

48

Diren Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri: lave metal gerekmez Yksek retim hzlarna eriilebilir Mekanizasyonu ve otomasyonu kolaydr Operatr beceri seviyesi, ark kaynana oranla daha dktr yi tekrarlanabilirlik ve gvenilirlik Eksiklikleri: Yksek ilk ekipman maliyeti ou diren kayna iin bindirme balantlarla snrl
49

Diren Nokta Kayna (Resistance Spot Welding = RSW)

Bir bindirme balantda temas eden yzeylerin eritildii diren kaynak yntemi, karlkl elektrodlarn yerletirilmesiyle salanr Bir seri nokta kayna kullanarak sa metallerin birletirilmesinde kullanlr Sa metalden imal edilen otomobil, ev aletleri ve dier rnlerin seri imalatnda yaygn ekilde kullanlr Tipik bir ara gvdesinde ~ 5,000 nokta kayna vardr Tm dnyada yllk otomobil retiminde on milyonlarca nokta kayna yaplmaktadr
50

Elektrod Akm Erimi metal Kaynak ekirdei

st kol

Elektrodlar Mafsal kolunu harekete geirmek iin pnmatik silindir

Kuvvet Kuvvet, Akm

Alt kol
Akm

Operatr ayak pedal

Nokta kaynak evrimi

Atlyeden salanan basnl hava

ekil 31.13 - (a) Nokta kaynak evrimi, (b) Sktrma kuvveti ve evrimdeki akmn grafii (1) elektrodlar arasna yerletirilen paralar, (2) elektrodlarn kapatlmas, kuvvetin uygulanmas, (3) akmn ak, (4) akmn durdurulmas, (5) elektrodlarn almas, kaynakl parann 51 karlmas

ekil 31.14 -Mafsal kollu nokta kaynak makinas

52

Diren Kaynanda Kaynak Hatalar

Diren Diki Kayna (Resistance Seam Welding = RSEW)

Bir bindirme balant boyunca bir seri stste binmi nokta kaynaklar retmek zere dnen disk elektrodlar kullanr RSEW szdrmaz balantlar retebilir Uygulamalar: Yakt depolar Egzoz susturucular Dier deiik sa metal kaplar

a) nt (kaak) akm; b) Sa kalnlnn deimesi; c) Salarn aralk kalmas; d) Elektrodlarn anmas; e) Sa kenarnda kaynak

53

54

Disk elektrod

Disk elektrod stste binmi kaynak ekirdekleri

Sa metal paralar

Disklerin arasndan geen paralar

Sa metal paralar

Disk elektrod

ekil 31.15 - Diren diki kayna (RSEW)

ekil 31.16 - Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (a) stste binmi noktalardan oluan, geleneksel diren diki kayna
55 56

Tek tek kaynak ekirdekleri

Srekli kaynak dikii

ekil 31.16 - Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (b) disk elektrodla nokta kayna
57

ekil 31.16 - Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (c) srekli diren dikii
58

Diren Kabart (Projeksiyon) Kayna (Resistance Projection Welding = RPW)

Birlemenin, paralar zerindeki bir veya birka kk temas noktasnda olutuu bir diren kaynak yntemi Birletirilecek paralarn tasarmyla belirlenen temas noktalar, kabartlardan, kntlardan veya paralarn yerel arakesitlerinden oluabilir

Kuvvet

Elektrod Sa-metal paralar Kabart (Projeksiyon) Kaynak ekirdei

ekil 31.17 - Diren kabart kayna (RPW): (1) ilemin balangcnda, paralar arasndaki temas kabartlardadr; ve (2) akm uygulandnda, kabartlarda, nokta kaynandakine benzer kaynak ekirdekleri oluur
59 60

apraz-tel Kayna
stten grn

Yakma Aln Kayna (Flash Welding)

Normal olarak aln balantlar iin kullanlan bir yntem. Birletirilecek iki yzey, temas veya yakn hale getirilir ve yzeyleri erime scaklna karacak sy retmek iin elektrik akm uygulanr; daha sonra kayna oluturmak zere yzeyler birbirine bastrlr.

Teller

Kaynak ekirdei

Ark

A-A Kesiti

ekil 31.18 - (b) apraz-tel kayna

61

ekil 31.19 Yakma aln kayna: (a) elektrik direnciyle stma; ve (b) yma paralarn birbirine bastrlmas.

62

Yksek Frekans Diren Kayna (High Frequency Resistance Welding)

Yksek frekansl bir alternatif akmn, stma iin kullanld ve hemen ardndan birletirmeyi salamak iin bir yma kuvvetinin uyguland bir diren kaynak yntemi

Oksi-Yanc Gaz Kayna (Oxy-Fuel Gas Welding = OFW)

Oksijenle kartrlm deiik yanc gazlar yakan eritme kaynak yntemleri OFW, bu grubun yeleri arasnda temel fark oluturan deiik gaz trlerini kullanr Oksi-yanc gaz, ayrca metal levhalar ve dier paralar kesmek ve ayrmak iin alevle kesme ileminde de kullanlr En nemli OFW yntemi oksi-asetilen kaynadr

Kontaklar

Yksek frekans sarglar

Akm Sktrma rulolar

Akm Sktrma rulolar

Borunun ilerleyii

ekil 31.20 Dikili borularn kayna (a) yksek frekans diren kayna; ve (b) yksek frekans indksiyon kayna

63

64

Oksi-asetilen Kayna (Oxy-Acetylene Welding - OAW)

Asetilen ve oksijenin yanmasyla elde edilen yksek scaklkta bir alevle yaplan eritme kayna Alev bir fle ile ynlendirilir Bazen ilave metal kullanlr Bileimi esas metale benzemelidir lave ubuk, yzeyleri temizlemek ve oksitlenmeyi nlemek iin ounlukla dekapanla kapldr

Oksi-Asetilen Kaynak fleci

65

66

C2H2+O2 karm LERLEME YN

Asetilen (C2H2)
OFW grubu iinde, dierlerine oranla en yksek scaklklar oluturma kapasitesi nedeniyle en yaygn yanc gaz - 3480Cye kadar Asetilen ve oksijenin iki kademeli kimyasal reaksiyonu: Birinci kademe reaksiyonu (i alev konisi): C2H2 + O2 --> 2CO + H2 + Is kinci kademe reaksiyonu (d zarf): 2CO + H2 + 1.5O2 --> 2CO2 + H2O + Is

lave ubuk

Kaynak flecinin ucu (bek) Alev Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali

Esas metal

ekil 31.21 - Tipik bir oksi-asetilen kaynak ilemi (OAW)

67

68

 Maksimum scakla, i koninin ucunda ulalr D zarf para yzeyine yaylr ve kaynak blgesini, evreleyen atmosferden korumak zere rter
D zarf, 1260C

Alevin Kimyasal Karakteri

Oksi-asetilen alevinde karm oranlarn deitirerek tr kimyasal karakter elde edilebilir Oksitleyici (oksijeni fazla) alev

Asetilen ty, 2090C koni, 3480C

Ntr (normal) alev

ekil 31.22 - Ulalan scaklklar gsteren, bir oksi-asetilen flecinden ntr alev

Redkleyici (asetileni fazla) alev

69 70

Oksi-Asetilen Kaynanda Kaynak Teknii

OAWde Gvenlik Konular

Karm halindeyken asetilen ve oksijen yksek derecede yancdr C2H2 renksiz ve kokusuzdur Bu nedenle karakteristik bir sarmsak kokusu katlr

Sola kaynak teknii

nce salarn kayna

Saa kaynak teknii

Kaln salarn kayna

71

72

OAWde Gvenlik Konular - devam

C2H2,1 atmnin zerindeki basnlarda fiziksel olarak kararszdr Depolama tpleri, aseton (CH3COCH3) emdirilmi (asbest gibi) gzenekli maddeyle doludur Aseton, asetilenin kendi hacminin 25 katn zer C2H2 ve O2 tpleri ve hortumlar zerinde, hatal gaz balantlarndan kanmak iin farkl ynlerde kapanan diler bulunur
73

Oksi-Yanc Gaz Kayna iin Alternatif Gazlar

Metilasetilen-Propadien (MAPP) Hidrojen Propilen Propan Doal Gaz

74

Gaz Basn Kayna

Gaz trne gre uygulama ekliyle ayrlan bir OFW yntemi
Karm fle geri ekilir fle Yzeylerin alevle stlmas ene Yma kuvveti Yma kuvveti

Dier Eritme Kaynak Yntemleri

Ark, diren veya oksi-yanc gaz kayna olarak snflandrlamayan eritme kaynak yntemleri Eritme iin sy retecek farkl teknolojiler kullanr Uygulamalar da tipik olarak farkldr Yntemler arasnda: Elektron n kayna Lazer n kayna Elektrocuruf kayna Termit kayna
76

(a)

(b)

ekil 31.23 Gaz basn kaynann bir uygulamas: (a) iki parann stlmas; ve (b) kayna oluturmak zere basncn uygulanmas
75

Elektron In Kayna (EBW)

Kaynak iin gerekli snn, para yzeyine yksek hassasiyette odaklanm ve ynlenmi yksek younlukta elektron demeti ile saland eritme kaynak yntemi Elektron n tabancalarnn iletimi: Elektronlar ivmelendirmek iin yksek gerilim (rn., tipik olarak 10 ila 150 kV tipik) In akmlar dktr (miliamper olarak llr) EBWde g deil g younluu fazladr

Elektron In Kaynak Donanm

Elektron n Kontrol nitesi Gzlem penceresi Yksek gerilim nitesi Para Vakum kamaras

Vakum pompas 77 78

EBW Vakum Kamaras

lk gelitirildiinde, EBW elektron nnn hava molekllerince saptrlmasn en aza indirmek iin vakum ortamnda oluturulmas gerekmekteydi retimde ciddi uygunsuzluklar Vakum ilemi 1 saate kadar srebilir

EBWde Vakum Seviyesi

Yksek-vakum kayna (EBW-HV) kaynak, nn retildii ayn vakum kamarasnda yaplr En yksek kalitede kaynak, en yksek derinlik/genilik oran Orta-vakum kayna (EBW-MV) kaynak, ksmi vakumlu ayr bir kamarada yaplr Vakum ilem sresi ksaltlmtr Vakumsuz kaynak (EBW-NV) Para elektron n jeneratrne yakn konumlandrlarak, kaynak ilemi atmosferik basnta veya yakn deerde yaplr Paray n jeneratrnden ayrmak iin Vakum Blcs gerekir
79 80

EBW stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri: Yksek kalitede dikiler, derin ve/veya dar profiller Snrl ITAB, dk sl distorsiyon Yksek kaynak hzlar Dekapan veya koruyucu gaz gerekmez Eksiklikleri: Yksek ekipman maliyeti Hassas az hazrl ve hizalama gerekir Vakum kamaras gerekir Gvenlik konusu: EBW x-nlar retir
81

Lazer In Kayna (LBW)

Birletirmenin, balant zerine odaklanm, yksak younlukta ve koheran k n ile saland eritme kaynak yntemi Laser = "light amplification by stimulated emission of radiation" LBW normal olarak, oksitlenmeyi nlemek iin koruyucu gaz altnda yaplr Genellikle ilave metal kullanlmaz Kk alanda yksek g younluu sayesinde LBW genellikle kk paralara uygulanr
82

Lazer In Kaynak Donanm

Rezonatr Yanstc ayna

Karlatrma: LBW ile EBW

LBW iin vakum kamaras gerekmez LBWde x-nlar yaynmaz Lazer nlar, optik mercek ve aynalarla odaklanabilir ve ynlendirilebilir LBW, EBWnin derin kaynaklarn ve yksek derinlik/genilik oranlarn oluturamaz Maksimum LBW derinlii = ~ 19 mm, oysa EBW derinlii = 50 mm

Koruyucu gaz tp

Lazer n Para

Odak layc mercek

83

84

Elektrocuruf Kayna
Tel elektrod besleme

Termit Kayna (TW)

Birleme iin gerekli snn, termitin kimyasal reaksiyonundan salanan ar sm erimi metalle retildii eritme kaynak yntemi Termit = Tututurulduunda egzotermik bir reaksiyon oluturan, Al ve ince Fe3O4 tozlarnn karm Yangn bombalarnda da kullanlmaktadr lave metal, sv metalden elde edilir Yntem birletirme iin kullanlr; ancak kaynaa gre dkm ileminde daha yaygndr

Hareketli kaynak kafas (yukar)

Hareketli pabu (her iki tarafta) Soutucu su girii

Esas para

Erimi curuf Erimi kaynak metali Katlam kaynak metali

Su k

ekil 31.24 Elektrocuruf kayna: (a) grn basitletirmek iin kalplama pabucu izilmemi nden grn, ve (b) Her iki tarafta kalplama pabular gsterilen yan grn
85 86

Termit reaksiyonundan ar scak elik

Termit Kaynann (TW) Uygulamalar

Curuf Pota Tapa aparat Kalp Curuf
Kaynak

Demiryolu raylarnn birletirilmesi Byk elik dkm ve dvme paralardaki atlaklarn tamiri Diki yzeyi, sonradan ilemeyi gerektirmeyecek derecede przszdr

ekil 31.25 - Termit kayna: (1) Termitin tututurulmas; (2) potann dklmesi, ar snm metal kalba akar; (3) metal, kaynakl balanty oluturmak zere katlar

87

88

Kat Hal Kayna (Solid State Welding)

Para yzeylerinin birletirilmesi iin: Sadece basn, veya Is ve basn Eer hem s hem de basn kullanlyorsa, tek bana s para yzeylerini eritmeye yeterli deildir Baz SSW yntemleri iin, zaman da bir faktrdr lave metal kullanlmaz Her bir SSW yntemi, temas yzeylerinde ba oluturmak iin kendi zgn yntemine sahiptir

Kat Hal Kaynak Yntemlerinde Baar Faktrleri

Baarl bir kat hal kayna iin temel faktrler, iki yzeyin ok temiz Atomsal baa izin verecek derecede ok yakn fiziksel temas halinde olmas gerekir

89

90

Kat Hal Kaynak Yntemlerinin Eritme Kaynak Yntemlerine gre stnlkleri

Eer erime olmazsa, ITAB da olumaz; bylece balant evresindeki metal balangtaki zelliklerini srdrr ou kat hal kaynak yntemi, ayr noktalar veya dikiler eklinde deil, temas eden arayzeyin tamamn birletiren kaynakl balantlar oluturur Bazlar, izafi erime scaklklarn ve eritme kaynanda ortaya kan dier problemleri gz nne almadan farkl metalleri birletirmek iin kullanlr

Kat Hal Kaynak Yntemleri

Dvme kayna Souk kaynak Haddeleme kayna Scak basn kayna Difzyon kayna Patlamal kaynak Srtnme kayna Ultrasonik kaynak

91

92

Dvme Kayna (Forge Welding = FW)

Birletirilecek ksmlarnn scak dvme ilem scaklna kadar stld ve daha sonra eki veya benzer aletlerle birbirine dvld kaynak yntemi malat teknolojisinin geliiminde tarihsel neme sahip lemin gemii, demircilerin iki metal paray kaynak yapmay rendii M.. 1000e kadar dayanr Gnmzde baz trleri hari ticari nemi yoktur

Souk Kaynak (Cold Welding = CW)

Temiz temas yzeyleri arasna oda scaklnda yksek basn uygulayarak yaplan kat hal kaynak yntemi Temizleme, birletirmeden hemen nce genellikle ya giderme veya fralama ile yaplr Is uygulanmaz; ancak deformasyon, para scakln ykseltir Metallerin en azndan biri, tercihan da ikisi birden ok snek olmaldr Yumuak alminyum ve bakr, souk kaynaa uygundur Uygulamalar: elektriksel balantlarn yapm
93 94

Haddeleme Kayna (Roll Welding = ROW)

Birlemeye yeterli basncn, d s ile veya olmadan, merdaneler araclyla uyguland kat hal kaynak yntemi Paralarn ilemden nce stlp stlmadna bal olarak, dvme veya souk kaynan zel bir hali Eer d s yoksa, souk haddeleme kayna Eer s uygulanyorsa, scak haddeleme kayna

Haddeleme Kayna
Merdane

Diki Kaynak yaplacak paralar

Kaynakl paralar

ekil 31.26 - Haddeleme Kayna (ROW)

95

96

Haddeleme Kaynann Uygulamalar

Korozyon direnci iin paslanmaz eliin alamsz veya dk alaml elik zerine giydirilmesi Scaklk lm iin Bimetallic eritler U.S. Darphanesi iin"Sandvi" metal paralar

Difzyon Kayna (Diffusion Welding = DFW)

Genellikle kontroll bir atmosferde, difzyon ve birleimin olumasna yeterli sre s ve basn kullanan kat hal kaynak yntemi Scaklklar 0.5 Tm Yzeylerdeki plastik deformasyon minimumdur Birincil birleme mekanizmas kat hal difzyonudur Snrlamalar: difzyon iin gereken sre, birka saniyeden birka saate kadar uzayabilir

97

98

Difzyon Kaynann Uygulamalar

Uzay ve nkleer endstrilerde yksek dayanml ve refrakter metallerin birletirilmesi Benzer ve farkl metallerin birletirilmesinde kullanlabilir Farkl metallerin birletirilmesi iin, esas metallere difzyonu arttrmak iin, aralarna farkl bir metalden dolgu tabakas yerletirilebilir

Patlamal Kaynak (Explosive Welding = EXW)

Yksek hzl patlamann iki metal yzeyi hzla birletirilmesini salad kat hal kaynak yntemi lave metal kullanlmaz D s uygulanmaz Difzyon olumaz zaman ok ksadr Metaller arasndaki ba, dalgal bir arayzeyle sonulanan mekanik kilitlenmeyle beraber metalurjiktir

99

100

Patlamal Kaynak
ou kez iki farkl metalin birletirilmesinde, zellikle de byk yzeyler halinde bir metalin dierinin zerine kaplanmasnda kullanlr
Patlama Patlayc Tampon Kaplanan tabaka Altlk rs Diki

Srtnme Kayna (Friction Welding = FRW)

Birlemenin, basnla birlikte srtnme ssyla oluturulduu kat hal kaynak yntemi Uygun yapldnda, temas yzeylerinde erime olumaz Normal olarak ilave metal, dekapan veya koruyucu gaz kullanlmaz lem dar bir ITAB oluturur Farkl metallerin birletirilmesinde kullanlabilir Ticari ilemlerde geni apta kullanlr; otomasyona ve seri retime uygundur

Ateleyici Aralk

Kaplanan tabaka Alt tabaka Yzey filmlerinin fkrmas

ekil 31.27 - Patlamal kaynak (EXW): (1) paralel konfigrasyon halinde yerletirme, ve (2) patlaycnn patlamas srasndaki durum
101

102

Dnen kavrama

Dnmeyen kavrama Eksenel hareket edebilir Srtnme oluturmak zere paralar temas ettirilir

Srtnme Kaynann ki Tr
1. Srekli tahrikli srtnme kayna Paralardan biri, sabit paraya doru, ara yzeyde srtnme ss oluturmak zere sabit dev/dakda dndrlr Uygun sl ilem scaklnda dnme durdurulur ve paralar birbirine bastrlr 2. Atalet srtnme kayna Dnen para, nceden saptanm bir hzda dnen bir volana baldr Volan tahrik sisteminden ayrlr ve paralar birbirine bastrlr

Kuvvet uygulanrken dnme durdurulur Oluan diki

Eksenel kuvvet uygulanr

ekil 31.28 - Srtnme kayna (FRW): (1) dnen para, temas yok; (2) srtnme ss retmek zere paralar temas haline getirilir; (3) dnme durdurulur ve eksenel basn uygulanr; ve (4) kaynak oluturulur
103

104

Srtnme Kaynann Uygulamalar ve Snrlar

Uygulamalar: aft ve borusal paralar Endstriler: otomotiv, uak, ziraat makinalar, petrol ve doal gaz Snrlar: Paralardan en az biri dnel olmaldr Yma apa genellikle uzaklatrlr Yma, para boylarn ksaltr (tasarm aamasnda dikkate alnmas gerekir)

Ultrasonik Kaynak (Ultrasonic Welding = USW)

ki parann birarada tutulduu ve birletirmek zere arayzeye ultrasonik frekansta titreimsel kayma gerilmeleri uyguland kat hal kaynak yntemi Titreim hareketi, temas salamak zere yzeylerde mevcut tabakalar krar ve metalurjik ba oluturur Yzeyler snmasna ramen scaklklar Tmnin ok altndadr lave metal, dekapan veya koruyucu gaz kullanlmaz Genellikle alminyum ve bakr gibi yumuak metallerin bindirme tipi balantsyla snrldr
105 106

Ktle Ultrasonik transdser Sonotrod ucu Kaynak yaplacak paralar rs

Aaya doru kuvvet Sonotrod ucu Titreim hareketi

Ultrasonik Kaynan Uygulamalar

Elektrik ve elektronik endstrisi iin tel terminalleri ve balantlar (lehimlemeye ihtiyac ortadan kaldrr) Alminyum sa metal panellerin birletirilmesi Gne panellerinde borularn salara kayna Otomotiv endstrisinde kk paralarn birletirilmesi

rs

ekil 31.29 - Ultrasonik kaynak (USW): (a) Bir bindirme balant iin genel ekipman; ve (b) kaynak blgesinin yakndan grn
107 108

Kaynak Kalitesi
Yeterli dayanmda ve hata iermeyen, kabul edilebilir bir kaynakl balant elde edilmesiyle ve balantnn kalitesini ispat etmesi iin kullanlan muayene ve test yntemleriyle ilgilidir Konu balklar: Artk gerilmeler ve distorsiyon Kaynak hatalar Muayene ve test yntemleri

Artk Gerilmeler ve Distorsiyon

Eritme kayna srasnda yerel blgelerde hzl stma ve souma, kaynakl parada artk gerilmelere neden olan sl genleme ve bzlmelere yol aar Bu gerilmeler srasyla distorsiyon ve arplmalara neden olur Kaynak srasndaki durum karmaktr zira: Istma ok yereldir Bu blgelerde esas metallerde erime olur Istma ve erimenin konumu hareket halindedir (en azndan ark kaynanda)
109 110

Kaynak ubuu

Kaynak dikii Kaynaktan sonra Kaynaktan nce

Distorsiyonu En Aza ndirme Teknikleri

Paralar kaynak srasnda fiziksel olarak snrlayan Kaynak Fikstrleri Distorsiyonu azaltmak zere sy hzl uzaklatran Is Emiciler Srekli diki kaynandan nce rijit bir yap oluturmak zere balant boyunca pek ok noktadan puntalama Kaynak koullarnn, ondlasyonu azaltacak ekilde seilmesi (hz, kullanlan ilave metal, vs.) Isl gerilmeleri azaltmak iin esas metallerin n Tavlanmas Kaynakl parann Uygun Tasarm
112

(a)

(b)

Boylamasna gerilme dalm Enine gerilme dalm

(c)

(d)

ekil 31.30 (a) Aln kaynakl iki levha; (b) kaynakl parada enine bzlme; (c) enine ve boyuna gerilme dalm; (d) kaynakl paradaki muhtemel arplma 111

Kaynak Hatalar
atlaklar Boluklar Kat kalntlar Dzgn olmayan ekil veya kabul edilemez d grn Yetersiz erime Dier hatalar

Kaynak atlaklar
Kaynak dikiinde veya kaynaa bitiik esas metalde, ayrlma tr sreksizlikler Metalde dayanm nemli oranda dren bir sreksizlik olduundan, ciddi hata Bzlme srasnda yksek snrlama ile birleik, kaynan gevreklii veya dk sneklii nedeniyle oluur Genel olarak bu hatann tamir edilmesi gerekir

113

114

Boluklar
Dkmdeki hatalara benzer iki hata tr: 1. Gzenek kaynak metalinin katlamas srasnda skan gazlarn oluturduu kk boluklar Atmosferik gazlar, kaynak metalindeki kkrt veya yzey kirlilikleri neden olur 2. Bzlme boluklar katlama srasndaki bzlmenin oluturduu boluklar
ekil 31.31 - Kaynak atlaklarnn deiik ekilleri

Enine atlak

Dikialt atla

Boyuna atlak Esas metal atla

115

116

Yetersiz Erime Kat Kalntlar

Kat kalntlar kaynak metalinde skm metal d malzemeler En yaygn tr, dekapan kullanlan ark kaynak yntemlerinde oluan curuf kalntlardr Katlama srasnda, kaynak metalinin yzeyinde yzmek yerine dikiin iinde skrlar Kalntlarn dier ekli, normal halde Al2O3 yzey kaplamasna sahip alminyum gibi belirli metallerin kaynanda oluan metal oksitlerdir Erime azl olarak da bilinen, erimenin balantnn tm kesitinde olumad bir kaynak dikiidir

Yetersiz erime

ekil 31.32 - Yetersiz erimenin deiik ekilleri

117

118

Ark Kaynanda Kaynak Profili

Kaynakl balant, dayanm en yksek deere karmak ve yetersiz erime veya nfuziyet azlndan kanmak iin istenen belirli bir profile sahip olmaldr Dzgn profil

Ark Kaynandaki Kaynak Hatalar

Yanma oluu Eksik dolgu Souk yapma

ekil 31.33 - (a) Tek V-azl kaynak balants iin istenen diki profili
119

ekil 31.33 - Farkl kaynak hatalar ieren ayn balant: (b) esas metalin bir ksmnn eriyerek uzaklat yanma oluu; (c) dikiin seviyesinin, bitiiindeki esas metal yzeyinin altnda olduu eksik dolgu; and (d) kaynak metalinin balantdan esas metal yzeyine akt ancak erimenin olumad souk yapma (tama)

120

Muayene ve Test Yntemleri

Gzle Muayene Tahribatsz Deerlendirme (Nondestructive Evaluation) Tahribatl Test

Gzle Muayene
En yaygn kullanlan kaynak muayene yntemi nsan deneti, kaynakl balanty aadakiler asndan gzle muayene eder Boyutsal zelliklere uygunluk Ondlasyon atlaklar, boluklar, yetersiz erime ve dier yzey hatalar Snrlamalar: Sadece yzey hatalar tespit edilebilir hatalar tespit edilemez Kaynak denetisi, ilave testlere gerek olup olmadn saptamaldr
121 122

Gzle Muayenede Tespitler

ke kayna

Diki boyut hatalar D grn hatalar Krma testi ile diki kesitindeki hatalar
Orijinal durum

Syrma kuvveti Nokta kayna

Krma testi Boyut kontrolu Balang yeri Yanma oluu Ar kk sarkkl

Nokta kaynak ekirdei Sktrma kuvveti

Curuf kalnts
123

ekil 31.34 Kaynakta kullanlan mekanik testler: (a) ark kaynakl parann ekme testi; ike krma testi; (c) nokta kaynakl parann ekme-makaslama testi; (d) nokta kayna iin syrma (tear-down) testi

124

Tahribatsz Deerlendirme Testleri (Non-Destructive Evaluation = NDE)

Ultrasonik test yksek frekansl ses dalgalar numuneye ynlendirilir, bylece sreksizlikler (atlaklar, kalntlar), ses iletimindeki kayplarla tespit edilir Radyografik test muhtemel i hatalarn fotografik filmini elde etmek iin x-nlar veya gama radyasyonu Sv penetran ve fluoresan penetran testleri yzeye alan atlak veya boluk gibi kk hatalarn tespit yntemleri Manyetik parack testi (ferromanyetik malzemeler) paradaki manyetik alann bozulmas sayesinde, yzey alt hatalar ortaya karacak ekilde demir tozunun kmelenmesi
125

Tahribatsz Deneyler (Non-Destructive Testing = NDT)

Sv penetran testi Radyografik test Ultrasonik test

Manyetik parack testi

Tahribatl Deneyler
Kaynan, ya deney srasnda ya da deney numunesi hazrlarken tahrip edildii deneyler Mekanik deneyler ama, ekme deneyi, kesme deneyi vs. gibi geleneksel deneylerle ayndr Fark, deney numunesinin kaynakl balant iermesidir Metalurjik deneyler, metalik yapnn, hatalarn, ITABn geniliinin ve zelliklerinin ve benzer noktalarn incelenmesi iin kaynan metalurjik numunelerinin (rn. fotomikrografi) hazrlanmasn ierir
127

Tahribatl Deneyler - rnekler

ekme deney

Eme deneyi

entik vurma deneyi

128

Kaynak Kabiliyeti
Bir metal veya metaller kombinasyonunun, uygun ekilde tasarlanm bir yap haline kaynak edilmesi ve sonuta oluturulan kaynakl balant(lar)n, planlanan serviste tatminkar ekilde hizmet etmesi iin gerekli metalurjik zelliklere sahip olma kapasitesi yi kaynak kabiliyeti aadaki noktalarla karakterize edilir: Kaynak ynteminin uygulanma kolayl Kaynak hatalarnn olmamas Kaynakl balantda kabul edilebilir dayanm, sneklik ve tokluk
129

Kaynak Kabiliyeti Faktrleri Kaynak Yntemi

Baz metaller veya metal kombinasyonlar, bir yntemle kolayca kaynak edilebilirken dierleriyle zor kaynak yaplr rnek: paslanmaz elik, ou ark ve diren kaynak yntemleriyle kolayca kaynak edilebilir ancak oksi-asetilen kaynak yntemiyle kayna zordur

130

Kaynak Kabiliyetini Etkileyen Faktrler Esas Metalin zellikleri

Erime scakl, sl iletkenlik ve sl genleme katsays Baz metaller kolayca erir; rn., alminyum Yksek sl iletkenlie sahip metaller, sy kaynak dikiinden uzaa hzla ileterek problem oluturur rn. bakr Metaldeki yksek genleme ve bzlmeler, kaynakl yapda distorsiyon problemlerine neden olur Farkl metaller, eer fiziksel ve mekanik zellikleri ok farklysa problem karrlar
131

Kaynak Kabiliyetini Etkileyen Dier Faktrler

lave metal Esas metal(ler)le uyumlu olmaldr Genel olarak, sv halde bir kat zelti oluturan elementler, katlama sonrasnda bir problem oluturmazlar Yzey koullar Nem, erime blgesinde gzenee yol aar Metal yzeyindeki oksitler ve dier kat filmler, yeterli temas ve erimeyi engelleyebilir

132

Kaynakta Tasarm Koullar

Kaynaa uygun tasarm - rn, balangcndan itibaren, bir kaynakl yap olarak tasarlanmal ve dkm, dvme veya dier ekillendirilmi form olarak dnlmemelidir Minimum para says - kaynakl yaplar, mmkn olan en az sayda paradan oluturulmaldr rnek: bir yapy basit eme ilemleriyle oluturmak, dz levha ve salardan kaynakla oluturmaya gre daha pahalya malolur

Ark Kayna Tasarm Klavuzlar

Paralarn birbirine iyi uyumu boyutsal kontrolu salamak ve distorsiyonu en aza indirmek iin Bazen tatminkar uyumu salamak iin talal ileme gerekebilir Yap, kaynak tabancasnn kaynak yaplacak blgeye ulaabilecei ekilde tasarlanm olmaldr Yapnn tasarm, en hzl ve enuygun kaynak pozisyonu olduundan, mmkn olduu kadar yatay kaynak yaplacak ekilde tasarlanmaldr

133

134

Ark Kaynak Pozisyonlar

Yatay kaynak en iyi pozisyondur Tavan kayna en zor olandr

Diren Nokta Kayna Tasarm Klavuzlar

3,2 mm kalnla kadar dk karbonlu sa, diren nokta kaynana uygundur Byk dz sa metallerde ilave dayanm ve rijitlik elde etmek iin : zerine takviye paralar eklemek, veya zerinde flan ve kntlar oluturmak gerekir Nokta kaynakl yaplar, elektrodun kaynak blgesine ulamasn salamaldr Diren nokta kaynanda elektrod ucunun uygun temas iin sa metallerde yeterli bindirme boyu oluturulmas gerekir.
135 136

ekil 31.35 - Kaynak pozisyonlar (burada aln kayna iin tanmlanmlardr): (a) yatay (PA), (b) korni (ufki) (PC), (c) dikey (PF ve PG), ve (d) tavan (PE)