Birlemi Milletler (ksaca; BM,) 24 Ekim

1945'te kurulmu dnya barn, gvenliini korumak ve uluslar arasnda ekonomik, toplumsal ve kltrel bir i birlii oluturmak iin kurulan uluslararas bir rgttr. Birlemi Milletler kendini "adalet ve gvenlii, ekonomik kalknma ve sosyal eitlii uluslararasnda tm lkelere salamay ama edinmi global bir kurulu" olarak tanmlamaktadr. Uluslararas likilerde, kuvvet kullanlmasn ilk olarak evrensel dzeyde yasaklayan ilk antlama BM Szlemesi'dir. rgtn, kurulduu yllarda 51 olan ye says u an itibariyle yelii kaldrlan Vatikan ve deitirilen in Halk Cumhuriyeti son katlan ye Karada dahil 192'ye ulamtr. Trkiye kurucu yeler arasnda yer almaktadr. rgtn ynetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yrtlr ve ye lkelerle her yl dzenli olarak yaplan toplantlar yine bu genel merkezde gerekletirilir.

Birlemi Milletler'in kuruluu ve sre

Dnya lkeleri arasnda bar ve ibirlii salamak amacyla daha nce de eitli giriimler yaplmt. ki sava aras dnemde bu amaca ynelik Milletler Cemiyeti adl bir rgt kurulmutu. kinci Dnya Sava sonrasnda zgrlk ve demokrasi cephesini oluturan byk lkeler arasnda barn srekliliini, uluslararas siyasal, ekonomik ve kltrel ibirliini salamak amacyla bir rgt kurulmas giriimleri balatlmtr. Gerekte "Birlemi Milletler" terimi, ABD Bakan F.D. Roosevelt tarafndan ortaya atlm ve 1 Ocak 1942de 26 lkenin Mihver Devletleri'ne kar birleme ve sava srdrme kararlarn ieren Birlemi Milletler Bildirisinde (Declaration by United Nations) ilk kez resmen kullanlmtr. 1944 ylnn Austos- Ekim aylar iinde

in, Sovyetler Birlii, ngiltere ve Amerika Birleik Devletleri delegeleri ABDnin Dumbarton Oaks kentinde biraraya gelerek Birlemi Milletler Ana Szlemesinin temel ilkelerini belirlediler. 1945 ylnn ubat aynda ABD, ngiltere ve Sovyetler Birliinin katlmasyla toplanan Yalta Konferansndan sonra, ayn yln Nisan - Haziran aylar arasnda ABD'nin San Franciscoda 50 lkenin katlmyla Dumbarton Oaksda saptanan ilkeler tartld ve Birlemi Milletler Ana Szlemesi 26 Haziran 1945de imzaland. Ana Szlemenin katlan lkelerin parlamentolarnca benimsenmesinden sonra Birlemi Milletler 24 Ekim 1945de resmen kurulmu oldu. Her yl 24 Ekim gn, ye lkelerde Birlemi Milletler Gn olarak kutlanmaktadr. Birlemi Milletler Ana Szlemesi, rgtn amalarn yle belirler: Uluslararas bar ve gvenlii, anlamazlklarn bar zm ve ortak etkin nlemler yoluyla korumak, lkeler arasnda eit haklara, halklarn kendi geleceklerini belirleme ilkelerine, saygya dayal dosta ilikileri gelitirmek, Uluslararas ekonomik, toplumsal, kltrel ve insanc l sorunlarn zmnde, rk, cins, dil ve din ayrm gzetmeksizin, insan haklarnn gelitirilmesinde ibirlii salamak, lkelerin bu amalarla gsterecekleri abalar arasnda uyum salayan bir merkez olmak. Birlemi Milletlerin temel ilkeleri ise yle belirlenmitir: Tm yeler egemen ve eittir. Tm yeler uluslararas anlamazlklara bar, gvenlik ve adaleti zedelemeden, bar yntemlerle zm aramakla ykmldrler. Hibir ye lke, bir baka lkenin toprana ve siyasal bamszlna kar g kullanmayacak ve g kullanma tehdidinde bulunmayacaktr. Tm yeler BMin Ana Szleme uyarnca giriecei uygulamalar desteklemekle ykmldrler. BM, uluslararas bar koruma dnda, hibir lkenin i ilerine mdahale etmeyecektir.

Birlemi Milletler'in idari yaps

rgt yapsal olarak idari blmlere ayrlmt. Birlemi Milletlerin rgt yaps alt ana organ ile birok yan kurulutan oluur. Ana organlar unlardr: Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Ynetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararas Adalet Divan. rgtn en gz nndeki merciisi Genel Sekreterdir.

Genel Kurul
lk birleimi 10 Ocak 1946da yapan Genel Kurul, rgtn temel tartma organdr. Her ye lke burada temsil edilir ve bir oya sahiptir. Genel kurul, dzenli olarak her yln Eyll-Aralk aylarnda olaan toplantsn yapar. Ayrca gerek duyulduunda zel amal olaanst toplantlar da yaplabilmektedir. Genel Kurul olaan konularda salt ounlukla, nemli grlen konularda ise te iki ounlukla karar alr. Alnan kararlar tavsiye niteliinde olup, yeler asndan balayc deildir. 51 ye lkenin katlmyla balayan Genel Kurul'un ye say s, son yllarda SSCB'nin ve Yugoslavya'nn dalmasyla artarak 179'a ykselmitir. Merkezi New Yorkta olan Genel Kurulun kulland resmi diller Arapa, ince, Franszca, ngilizce, spanyolca ve Rusadr.

Gvenlik Konseyi
lk toplantsn 17 Ocak 1946da yapan Gvenlik Konseyi, uluslararas bar ve gvenlik konularnda temel sorumluluu yklenmi bir organdr. Konsey bara ynelik bir tehlike belirlendiinde sratle toplanabilir. Byle bir tehlike halinde Konsey kendi yeleri, Genel Kurul yeleri, BM Genel Sekreteri ve hatta rgt yesi olmayan lkeler tarafndan uyarlabilir. Konsey bar zm iin nerilerde bulunmak ve gerektiinde bar koullarn belirlemek yetkisine sahiptir. Birlemi Milletlerin tm yeleri Gvenlik Konseyi kararlarna uymakla ykmldrler. Gvenlik Konseyinin 15 yesi vardr. Bunlardan bei (ABD, in, Fransa, ngiltere ve Rusya) daimi yedir. Dier 10 ye lke Genel Kurul tarafndan iki yllk dnem iin seilir. Kararlarda dokuz olumlu oy zorunludur. Usule ilikin konulardaki oylamalar dnda, daimi bir yenin olumsuz oy vererek veto hakkn kullanmas, karar alnmasn engeller. Birlemi Milletler'in ama ve ilkelerine uygun biimde bar ve gvenlii korumak. Uluslararas bir anlamazla yol aabilecek her trl ekimeli durumu soruturmak. Uluslararasnda ekimeli konularda anlama koullarn nermek. Silahlanmay denetleyecek planlar hazrlamak. Bara kar bir tehlike veya saldr olup olmadn aratrarak, izlenecek yolu nermek. Saldrganlara kar askeri birlikler kurularak nlemler almak.

Gvenlik Konseyinin Karar Alma Sreci: Gvenlik Konseyinin karar alabilmesi iin 9/15 oran gerekli olup, daimi yelerden birisini aksi ynde oy kullanmamas gereklidir. BM itihatlarna gre Gvenlik Konseyi karar alrken veto yetkisine sahip yelerden biri veya birkann oylamaya katlmamas bu yelerin karar veto ettii anlamna gelmemektedir. Ayrca daimi yelerin ekimser kalmalar da ayn sonucu vermektedir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Bu organ, ekonomik, sosyal, kltrel ve insancl sorunlarda uluslararas ibirliini gelitirmek grevini stlenmitir. BM ile ihtisas kurulular arasnda egdm salar. Birlemi Milletlerin blgesel komisyonlar da bu konseye baldr. Ekonomik ve Sosyal Konseyin her yl yllk sre iin Genel Kurul tarafndan seilen 54 yesi vardr. Konsey normal olarak her yl New York ve Cenevrede iki kez toplanr.

Vesayet Konseyi
Vesayet altndaki (ou Afrikada bulunan) topraklar yneten hkmetlerin, bu topraklarn kendi kendilerini ynetmeye ve bamszla hazrlanmalar iin gerekli admlar atmalarn salamak zere kurulmutur. Gvenlik Konseyinin 5 daimi yesinden oluan Vesayet Konseyinin grev alanna balangta 11 vesayet blgesi girerken, bunlarn bamszlklarna kavumas sonucu gnmzde sadece ABD ynetimindeki Pasifik adalar blgesi kalmtr. Vesayet sisteminde olmayan dier smrgelerle Genel Kurulun oluturduu zel bir komite ilgilenmektedir.

Uluslararas Adalet Divan

1945de kurulan bu organ, Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi tarafndan 9 yl iin seilen 15 yargtan oluur. Divan, almalarn Hollandann Lahey (La Haye) kentinde srdrr. Amac, Ana Szlemede ngrld gibi, anlamazlklarn adalet ve uluslararas hukuk ilkelerine uygun olarak bar yollardan zmlenmesidir.

Birlemi Milletler Genel Sekreterlii

Genel Sekreterlik, BMin dier organlar iin alan, onlarn getirdii program ve politikalar ynetip, uygulayan organdr. Genel Sekreter, BMin st ynetim grevlisidir. Gvenlik Konseyinin nerisi zerine Genel Kurul tarafndan seilir ve rgtn Adalet Divan dnda kalan ana organlarnn toplantlarna katlr. Birlemi Milletlerin bu alt ana organnn yan sra ok sayda ihtisas kurulular, blgesel komisyonlar ve uluslararas nitelikte rgt bulunmaktadr. 24 Ekim 1945 ylnda 51 ye lke ile kurulmu olan Birlemi Milletler'in bugn en kalabal in (1.3 milyar nfus) en k ise Palau (17.000 nfus) olmak zere 185 yesi bulunmaktadr. rgtn genel merkezi New York'tadr.

Uluslararas Adalet Divan

Uluslararas Adalet Divan, Birlemi Milletler'in yarg organdr. lkeler, istedikleri davay Adalet Divan'na gtrrler. Divan 15 yargtan oluur. Yarglar, Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi'nce seilirler. Grev sreleri dokuz yldr. Divanda bir devletten iki yarg bulunamaz. Uluslararas Adalet Divan, Hollanda'nn bir kenti olan

Lahey'dedir.

BM Ekonomik ve Sosyal Konsey

Ekonomik ve Sosyal Konsey, genel kurulca seilen 54 yeden oluur. yelikleri sona erenler yeniden seilebilirler. Balca grevleri unlardr: Birlemi Milletler'in ekonomik ve sosyal almalarn yrtmek. Uluslararas ekonomik, sosyal, kltrel konularda raporlar hazrlamak. 54 yeden oluan bu konsey, BMin ekonomik ve sosyal sorunlarla mcadele edebilmesi amacyla kurulan bir organdr. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarna ve temel zgrlklere etkin bir ekilde sayg gstermesini salamak zere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilikin olarak, genel kurula sunulmak zere antlama tasarlar hazrlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey grevini daha etkin yapabilmek amacyla kendi gzetimi altnda alacak komisyon ve komiteler kurmutur. Bunlar;

nsan Haklar Komisyonu

1946 ylnda kurulan insan haklar komisyonu, ECOSOC bnyesinde insan haklar normlarnn hukuki bir ekle dntrlmesiyle ilgili olarak faaliyet gsterir. 43 deiik ye corafi blgelerden eit temsil esasna gre seilir. 1967ye kadar insan haklar ihlalleriyle ilgili olarak ikyetlere mani olmak iin yaptrm gc veya harekete geme yetkisi yoktu. 1967de 1235 sayl ECOSOC kararyla komisyon ve onun alt organ olan aznlklarn korunmas ve ayrmcln nlenmesi alt komisyonu inceleme ve aratrma yetkileriyle donatldlar. Bu tarihte insan haklar ihlallerine ynelik inceleme ve aratrma yapma yetkisi verilmitir. 1970de 1503 sayl ECOSOC karar ile komisyona insan haklar ihlallerini soruturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmitir.

nsan Haklar Yksek Komiserlii (UNHCHR)

BM artnn 1, 13 ve 55. maddelerinden grevini alan yksek komiserlik, BMin insan haklar programlarnn koordinasyonunu salamak ve insan haklarna evrensel saygy glendimek amacyla kurulmutur. Merkezi Cenevrededir. New Yorkta bir brosu vardr.

Birlemi Milletler'in resm dilleri

Arapa, Trke, ince, Franszca, ngilizce,

spanyolca ve Rusa rgtn resm dilleridir.

Genel Sekreterlik
Genel Sekreterlik, Birlemi Milletler'in br organlarnn almalar iin gerekli ortam ve koullar salar. Ortaya konan program ve politikalar uygular. Uluslararas bar ve gvenlii bozucu olaylar konusunda raporlar hazrlayp Gvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterlii 2006 ylndan itibaren Kore Cumhuriyetinden Ban Ki-Moon yapmaktadr.milletler aras adalet divan hari dier organlar tarafndan verilen grevleri yapar.

Birlemi Milletler Genel Sekreterleri

1945 ylndan bu yana BM Genel Sekreterlii yapm isimler: Norve || Trygve Halvdan Lie || ( 1946 - 1952) sve || Dag Hammarskjld || ( 1953 - 1961) Myanmar || U Thant || ( 1961 - 1971) Avusturya || Kurt Waldheim || ( 1972 - 1981) Peru || Javier Prez de Cullar || ( 1982 - 1991) Msr || Boutros Boutros-Ghali || ( 1992 - 1996) Gana || Kofi Annan || ( 1997 - 2006) Kore Cumhuriyeti || Ban Ki-moon || ( 2006 - ....)

Birlemi Milletler'in Amac

Madde 1 1. Uluslararas bar ve gvenlii korumak ve bu amala: barn urayaca tehditleri nlemek ve bunlar boa karmak, saldr ya da barn baka yollarla bozulmas eylemlerini bastrmak zere etkin ortak nlemler almak ve barn bozulmasna yol aabilecek nitelikteki uluslararas uyumazlk veya durumlarn dzeltilmesini ya da zmlenmesini bar yollarla, adalet ve uluslararas hukuk ilkelerine uygun olarak gerekletirmek; 2. Uluslar arasnda, halklarn hak eitlii ve kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi ilkesine sayg zerine kurulmu dosta ilikiler gelitirmek ve dnya barn glendirmek iin dier uygun nlemleri almak; 3. Ekonomik, sosyal, kltrel ve insancl nitelikteki uluslararas sorunlar zmede ve rk, cinsiyet, dil ya da din ayrm gzetmeksizin herkesin insan haklarna ve temel zgrlklerine saygnn gelitirilip glendirilmesinde uluslararas ibirliini salamak ve 4. Bu ereklere ulalmas yolunda uluslarn giritikleri eylemlerin uyumlat bir odak olmak.

Birlemi Milletler'in lkeleri

Madde 2 Birlemi Milletler rgt ve yeleri, 1. maddede belirtilen amalara ulamak zere aadaki ilkelere uygun biimde hareket edeceklerdir : 1. rgt, tm yelerinin egemen eitlii ilkesi zerine kurulmutur. 2. Tm yeler, yelik sfatndan doan hak ve karlardan tmnn yararlanmasn salamak iin ibu Antlamaya uygun olarak stlendikleri ykmllkleri iyi niyetle yerine getirirler. 3. Tm yeler, uluslararas nitelikteki uyumazlklarn, uluslararas bar ve gvenlii ve adaleti tehlikeye drmeyecek biimde, bar yollarla zerler. 4. Tm yeler, uluslararas ilikilerinde gerek herhangi bir baka devletin toprak btnlne ya da siyasal bamszla kar, gerek Birlemi Milletlerin Amalar ile badamayacak herhangi bir biimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanlmasna bavurmaktan kanrlar. 5. Tm yeler, rgtn ibu Antlama gerei giritii tm eylemlerde rgte her trl yardm yaparlar ve Birlemi Milletler tarafndan aleyhinde nleme ya da zorlama eylemine giriilen herhangi bir devlete yardm etmekten kanrlar. 6. rgt, Birlemi Milletler yesi olmayan devletlerin de, uluslararas bar ve gvenliin korunmasnn gerektirdii lde bu ilkelere uygun biimde hareket etmesini salar. 7. bu Antlamann hibir hkm, Birlemi Milletlere herhangi bir devletin kendi i yetki alanna giren konulara mdahale yetkisi vermedii gibi yeleri de bu trden konular ibu Antlama uyarnca bir zme balamaya zorlayamaz; ancak, bu ilke VII. Blmde ngrlm olan zorlayc nlemlerin uygulanmasn hibir biimde engellemez.