EVLYA ELEB SEYAHATNAMES .

900421 Bu cilde ilve edilen resimler hakknda izahat Kitaba renkli olarak ilve edilen Kahire ve skenderiye ehirlerine ait bulunan iki re sim, Piri Reis'in niversite Kitapsaraynda Yldz kitaplar arasnda 1521/1 say ile kayt Kitab Bahriye sinin yazma bir nshasnn 302 (Kahire) ye 297 (skenderiye) inci sayfala n kltlerek alnmtr. Resimlerin asl kt'alar 20 X 30 santimetredir. r NDEKLER Duai Hazreti dem Safiyyullah der Hakk Msr bilisan kelmullah iber, 3 - Zikri evsaf ve ehri azmi mahrusei Msr nadirei asr yani mm Dnya Kahirei Muizziyye, 4 - Esmai te Msr ve gayri ktb nadirei asn beyan ider, 4 ELFASLL EVVEL Fi evsaf Fustat Msr bikurbi Cebell Mukattam, 5 FASLI SAN Tufandan sonra Msra malik olanlar beyan ider, 12 - Hikye, 15 FASLI SALS Der zikri ahvali li Amalika, 16 FASLI RAB Hazreti Yusuf Fayyum ehrin bina idb Buhayrei Yusufu biemrillh tahfir eyled beyanndad 6 - Zikri vefat Hazreti Yusuf aleyhisse-lm, 18 FASLI HMS li Reyyaniyan zikrin ayan beyan ider, 18 FASLI SADS Msra dahil olan enbiyai izam beyan ider, 19 - Hikyei erefname, 21 - Ve ehli beyti Res ulden Msra dahil olanlar beyan ider, 23 - Ve Msra dahil olan hukema kudemay beyan ide , 23 FASLI SAB' Mucizat Muhammedl Mustafa berektiyle Msr Kahirei Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl dii beyanndadr, 24 FASLI SAMN Msr hakknda sarihan ve kinayeten ve tevzihan nazil olan yeti erifeleri beyan ider, 26 ELFASLT T AS Zikri fethi Msr fi hilfeti Hazreti mer ibnl Hattab an yedi Amr ibnl s, 29 - Evsaf m rai Msr bedesti Hazreti Amr ibnl s, 31 VI ELFASLL R Fi beyan seltn ve gayri dveli mlkn ile Devleti Ali Osman il zeman Sultan Mehemmed i brahim Han, 34 - Ali Emeviyyun, 35 - Evsaf Devleti li Abbasiyan, 36 - Devleti li T ahiryan, 38 - Devleti Beni Leys Saffariyan, 39 - Devleti li Samaniyan, 39 - Devle ti Beni li Ziyad, 39 - Devleti Ali Bveyh, 39 - Devleti li Sebktekin, 39 - Devleti li Gure, 40 - Devleti Harezmiyan, 40 - Devleti li Selukyan, 40 -Devleti Selukyan Sani, 4 - Devleti Selukyan Rum, 40 - Devleti Ta-cddevle, 40 - Devleti li Ata Bey, 40 - Devle ti li meriyye, 40 - Devleti li Ata Bei Kebir, 41 - li Salhiyan, 41 - Devleti li Eyyu an bin adl Krd, 42 - Devleti erakese, 42 - Devleti li Trkmaniyan, 43 - Devleti Ekrad n, 43 - Devleti li Kara Hatayan, 44 - Devleti li Eyyubiyan, 44 - Devleti li Melhide, 44 - Devleti Beni Artk, 44 - Devleti li Mervan, 44 - Devleti Beni Merdasl Kilb, 44 Devleti Beni li Esed, 44 - Devleti li Beni Hemedan, 44 - Devleti li Beni Akil ibni Ebi Talib, 45 - Devleti li Trkmaniyan, 45 - Devleti li Danimendiyye, 45 - Devleti li Kara Yusufyan, 45 - Devleti li Ak Koyunlu, 45 - Devleti li ah Sahan ran Turan, 46 Devleti li Derbeniyan, 46 - Devleti li amhaliyan, 46 - Devleti li zbekyan, 47 - Devle ti li Cengiziyan, 47 - Devleti li Cengiziyan, 47 - Dier Devleti li Cengiziyan Mavera- nehir, 48 - Tabakai alisi li Cengiziyan, 48 - Tabakai Rabii Devleti li Cengiziyan li Timur Grgn Sahib hurucu cihan, 48 - Tabakai Hmisi li Cengiziyan yani evld Timur Grg 9 - Tabakai Sadisi Devleti li Cengiziyan yani Evld Timur Grgn padiah Hindistan ve Si stan, 50 - Devleti padiah Sindistan, 50 - Devleti padiah Mun-tan, 50 - Zikri ahvali Devleti Hakan in, 50 - Devleti ahvali padiah Fafur, 51 - Zikri ahvali Devleti padiah ylimyan, 51 - Zikri ahvali padiah Belh, 51 - Devleti li nculiyan, 51 - Devleti li M uzafferan,

51 - Devleti li obanyan, 52 - Devleti lkniyan, 52 - Devleti li Kurt-bay, 52 - Devleti li Serabdrn, 52 - Zikri evsaf Devleti li Abbasiyan, 52 - Devleti li Sasaniyan, 53 - Devleti Diyala, 53 - Devleti li Slferyan, 53 - Devleti li Abbasiyan Ekrad, 53 - Devleti li Kiyaniyan Acem, 54 - Devleti li Ekaniyan, 53 - Devleti li Krvaniyan, 55 - Devleti Ma-maniyan, 55 - D evleti Devleti li Sasaniyan, 55 - Devleti li Mahan, 55 - Zikri Devleti li Beni Resul, 56 - Devleti refay Mekke yani li Haimyan, 57 - Zikr ahvali Seltni Msr Kahirei Muizziyye, 58 - Diyar Msr ve H Ahidiyyun, 58 - Devleti , 59 - Ibtida Msra malik olan li Osman, 59 - Ezin Canib, 61 - Ltifei tasavvufane, 62 -Hikyei garibe, 63 VII ELFASLL HAD AER Msr ceziresinde olan krk sekiz seltn ve melikeleri beyan ider, 64 - Sitayii cezirei a ve mm Dnyay kadmi Msr, 65 - Seltni refayi Ali drase, 67 - Seltni Hamud, 67 7 -Seltni Ali Beni Ta, 67 - Seltni Ali Mlsemmn, 67 - Seltni Ali Beni Harn, 67 - S Ali Kmilyan, 68 - Devleti li Beni Agleb, 68 - Devleti Ali Beni Kelb der cezirei Sa kaliyye, 68 - Devleti Ali Badis, 68 - Devleti Ali Beni Hafaz, 68 - Devleti Seltni Fas, 69 - Seltni azmi Devleti Sudan, 69 - Evsaf Devleti Seltni Foncistan, 69 - Devlet Meliki Berberistan, 70 - Devleti Ali Krmanka, 70 - Devleti Ali Begevnski, 70 -De vleti Mlkn Zlyezan, 71 - Devleti Beni li Hill, 70 - Devleti li Afrika, 70 - Devleti Bornu, 72 - Devleti li Afnu, 72 - Devleti Vilyeti Cezayir, 72 - Devleti Vilyeti Tun us, 72 - Devleti Vilyeti Trab-lusu Marib, 73 - Devleti Mlk Dumbiyye, 73 - Devleti li biyye, 73 - Evsaf Devleti Mlk Habe, 74 ELFASLS SAN AER Ruyi arzda mrikinden Kiral dli bedfiali bedahval olanlar beyan ider, 74 - Devleti Kes ra, 74 - li Dadiyan, 75 - Tabakai Evvel li Gr-ciyan, 75 - Tabakai Sarii li Ak Ba, 75 Tabakai Salis li Kril, 75 - Tabakai Rabi li avad, 75 - Tabakai Hmis li Mekril, 75 - Tabakai Sadis li Tacdar ani Macar, 75 - Tabakai Sabi Kiral Mosko, 76 - Devleti Leh Kiral, 76 - Devleti eh, 76 - B Devlet Macar Erdel, 76 - Devleti Ort a Macar, 77 - B Devleti lsfa, 77 - Devleti Atik Felemenk, 77 - Devleti Danimarka, 7 7 - Devleti Dunkar Kz, 78 - Devleti Neme, 78 - Devleti ngiliz, 78 - Devleti Kk Macar, 79 - Devleti bely ekberi Venedik, 79 - Devleti Dobre Venedik, 79 - Vilyeti Kzl Elma D evleti Papa, 80 - B Devleti Fransa, 80 - Devleti Cineviz, 80 - Devleti Igranduka, 80 - Devleti Portakal, 81 - Kiral Eflak, 81 - Devleti Budan, 81 - Vilyeti Cerkezis tan, 81 - Deti Kbcakda ve gayride sakin olan kalmaklar beyan ider, 82 - Devleti Tysa ah, 82 - Devleti Muyncak ah ibni Tysa ah, 83 - Devleti Kuban Kalmk, 83 - Devleti ak Kalmk, 83 - Devleti Gkdelen Kalmk, 83 - Devleti Urumbet Kalmk, 83 - Devleti Sakar Ka lmk, 83 - Zikri ahvali dallet yni taifei Abaza, 84 - Vilyeti Abazai alar, 84 - Vily bazai Arlan, 84 - Vilyeti Abazai enda-lar, 84 - Vilyeti Abazai Byk endalar, 84 - Vil i Abazai Keler, 85 - Vilyeti Abazai Artlar, 85 - Vilyeti Abazai Sade, 85 - Vilyeti Ab azai Kam, 85 - Vilyeti Abazai Sular, 85 - Vilyeti Cerkesi Bozo-duk, 85 - Vilyeti Air Kotas, 85 - Zikri ahvali Rusu menhus yani VIII Kazak k, 86 - Devleti Ali Kayseri Rum, 87 - Devleti Kbt, 87 - Devleti Yunaniyan, 87 - Devleti Batalise, 87 ELFASLS SALS AER Devleti Ali Osmann zuhur tulun beyan ider, 88 - Sebebi gazay Msr bedesti Selim Han, 9 2 - Sergzeti ehzade Selim Han, 94 - ehzade Selim Han Evvelin seyahatde Badaddan K'be geldi, 98 -ehzade Selim Han Evvelin sene 918 tarihinde mstakil ah olduu, 100 - Sultan Selim ah ismail ile aldranda cenk itdiklerin beyan ider, 101 - Selimi Evvel karndalarn ve karndalar evldlarn ehid etdi-dir, 103 - Selimi derken Merci Dabkda Sultan Gavri ile cenk itdiidir, 105 - nhizam evveli Sultan Gavri bedest Selim ah Evvel, 107 - Kal'ai Maarriye, 109 - Kal'ai Hama, 109 - Kal'ai Humu s, 109 - am ve Trablus, 109 - Fethi Kal'ai am, 109 - Beyan kabri Mu-hiddin ibnl Arab, 110 - Fethi Kal'ai lzzetl Haim, 102 - Def ai saniyede Selim ile Gavrinin cengi ve Gavrinin akbeti beyanndadr, 113 - Sene 922 Fethi Kal'ai Msr ba cengi azm, 116 - Der b yan mubahasei Melik Tuman Bay bihuzuru Selim ah ve kbetikr Katli Tuman Bay, 117 -Serg eti azmi Selim Han ba Kurtbay Feday der Kasr mmlkyas, 119 FASLI RAB AER

Refteni Sultan Selim bicanibi Dimyat ve Reid vc lskenderiyye, 122 - Zikri hazanei Sultan Gavri bi Kal'ai lskenderiyye, 122 ELFASLL HMS AER Kavanni Msr fi devleti Sultan Selim Han ibni Bayezid Han, 124 ELFASLS SADS AER Eyaleti Msrda olan hilfetleri ve mirlivalar ve Msr iinde saliyane ile sancak beleri cmle kifliklerin Kanunu Selim Han zre beyan ider, 129 - Msr eyaletinde olan belerbe eri beyan ider, 131 ELFASLS SAB AER Kavanni kaidei ayni divan Msr der ahdi Sultan Selim Han Fatihi Msr nadiretlasr, 1 yii Darbhanei Msr, 135 - Evsaf hkiman Msr ve hacegn, 136 - Der beyan aklm mudhi reyn ve adedi hazaini Msr nadiretlasr, 138 - Sitayii ziri miad Nili Mbarek ve kesr i Adem ve envai hayvanat kesreti ve himaratn vefreti 139 ELFASLS SAMIN AER Kavanni Selim ah zre Msrn yedi ocak askerin ve yevmiyye mevaciblerin beyan ider, 141 IX ELFASLT TAS AER Zikri alay Kanunu Msr, 142 - Blda tahrir olunan asker taifesinin ayda bir ve her a evaciblerin ve icmallerin beyan ider, 146 ELFASLL RN Msr mollasnn hkm hkmatn ve avayid fevayidin ve cmle niyabetlerin ve eyaleti Msr ar beyan ider, 147 - Msr mollalarnn ziri hkmnde eyaleti Msrda olan kazalar beyan -Blda tahrir olunan hazinelerin cemii Msr kullarna ve gayri ulema ve hulefay ve duag ana ve cemii gayri masarifat bezi olunan Msr hazinelerin ve cemii irad hatt erif ile ethda brahim paa cem'i der hazine idb kullei hazniye koduu icmali defteri hmayun sure idir kim beyan olunur, 151 - Der beyan stlhat lehcei mahsusu ahalii Msr, 159 - Evsaf may sdt kiram Nakibleraf Msr, 161 ELFASLL HAD VEL RN Mahrusei Msr kal'asnn ibtida banisin ve cemii imaretlerinin banisin ve cmle binayi az imleri beyan ider, 163 - Hikyei mnasib, 164 - Evsaf ibtida binayi kal'ai Msr bedesti Eyyubiyan Elmelikn Nasr Salhuddin Yusuf bin Eyyub adiyl Krd, 166 - Evvel evsaf i 167 -Evsaf Narin Kai'a ve gayri, 169 - Sitayii kasr Kara Meydan ve tul arz Kara Mey dan, 171 - Kal'ada olan tlsmatlar beyan ider, 171 -Tlsmat akreb, 172 Tlsmat y t yan, 173 - Tlsm humma yani stma, 173 - Tlsm Kulunc, 173 - Tlsm taun, 173 ELFASLS SAN VEL RN Evsaf Saray kal'ai vzeray Msr, 174 - Evsaf Saray veziri Msr, 176 - Evsaf Divanha Gavri, 179 - Der medhi Divanhanei Sultan Kaytbay, 180 - Evsaf sakyehayi Bi'ri Yusuf ve"gayri ahlan beyan ve ayan ider, 183 - Eski Msrda Sultan Gavrinin sukemerlerin v e adedin beyan ide-, 184 - Paa Saray kaPasndaki sakiye dolablar adedin beyan ider, 184 - Aa Msr kuyularnn adedlerin beyan ider, 185 ELFASLS SALS VEL RN Aa Msr kal'asnn dairen madar cirmin ve cemii ebvablarn ve cmle bur barularn beya , 186 - Msrn aa ehir iindeki cmle dereb kapularn beyan ider, 189 ELFASLR RAB VEL RN Der zikri evsaf mahallt ve hanedan saray li ve gayri byutlar beyan ider, 189 - Sitayi Bab Zveyle, 190 X ELFASLL HMS VEL RN Mahrusei Msrda mstecabddave olan cevamii seltnleri ve gayri cevamii kebirleri alelumu beyan ider, 191 - Evsaf Camii Amr ibnlAs, 191 - Der vasf cacayibi Camii Amr ibnl As , 193 - Evsaf Camii Ezheri Kaid, 194 - Evsaf Camii Sultan Ahmed ibni Tuln, 196 - Ev saf Camii Hkim Biemrillh, 198 - Evsaf Camii Tahir Beybars, 199 - Evsaf Cami-hayi Ata Bey, 200 - Evsaf Camii Sultan Meyyed, 200 - Evsaf Camii Sutan Hasan ibni Mehemmed i bni Sultan Klvan, 202 - Evsaf Camii Mahmud paa, 205 - Evsaf Camii Emirahuru Kebir, 20 6 - Evsaf Camii Sultan Gavri, 206 - Trbei Sultan Gavri, 207 - Evsaf Camii Sultan Ba rkuk, 208 - Evsaf Camii Sultan Elmelikl Kmil Mehemmed, 209 -Evsaf Camii Sultan Nasrdd n, 209 - Evsaf Camii Sultan Melikt Tahir, 209 - Evsaf Camii Sultan Klvanus Salih, 209 - Evsaf Camii Sultan Salih, 210 - Evsaf Camii Sultan Eref, 211 - Evsaf Camii Sultan Can-bulad, 211 - Evsaf Camii Sultan Beybars, 212 - Evsaf Camii Sultan Salih Hac Ali Bahriyyenin hiridir, 212 - Evsaf Camii Sultan Kan Bayl erkez, 212 - Arslan Kay Camii

, 213 - Evsaf Camii Sultan Klvan, 213 - Evsaf Camii Sultan Nasr Ferec, 214 - Evsaf Ca ii Sultan zbek, 215 - Evsaf Camii mm Sultan Hasan, 215 - Evsaf Camii Sultan Merdan, 2 15 - Evsaf Camii Sultan Hayrl m, 216 - Evsaf Camii Sultan Abdlaziz, 216 - Evsaf Tekye ane Camii, 216 - Evsaf Usa-mddin Camii, 216 - Evsaf Mahmud Bay Camii, 216 - Evsaf Ca mii Canm Pehlivan, 217 - Evsaf Camii, 217 - Evsaf Camii Canbekiyye, 217 - Evsaf Camii Emir Elmas Hacibi Sultan, 217 - Evsaf Camii ey-huniyye, 218 - Evsa f Camii Muhammed, 218 - Evsaf Camii Altparmak, 218 - Evsaf Camii Merzbaniyye, 218 - Evsaf Camii Sultan Davudiyye, 218 - Evsaf Camii skender paa, 219 - Evsaf Camii Mencikl Yusuf, 219 - Evsaf Camii Fethi Nizami Isfahan, 219 - Evsaf Camii Azablar, 220 - Evsaf Camii Sultan Meyyed, 220 - Evsaf Camii Sleyman paa, 220 - Evsaf Camii Ber e, 222 - Evsaf Camilkas yani Kamaziyye, 222 - Evsaf mescidi Mihmandar Sene 953, 222 saf Camii brahim Aa, 222 - Evsaf Camii Hayre Bayl Mehemmed paa, 223 - Evsaf Camii M u Kefal, 223 - Evsaf Camii Cemaleddin, 223 - Evsaf Camii Sultan Sunkur, 223 - Evsaf Camii Hankah, 224 - Evsaf Camii Veledi bade, 224 - Evsaf Camii, 224 - Evsaf Camii sm, 224 - Evsaf Camii Emirahur, 224 - Evsaf Camil Elyaz, 224 - Evsaf Camii Han Bay, 224 Evsaf Camii Abdlkadiri Tartus, 225 - Evsaf Camil Mearib, 225 -Evsaf Camil Arnr, 22 af Camii Abidin Bey, 225 - Evsaf Camii Merde Bey nal, 225 - Evsaf Camil Cndi, 226 af Camii DavuXI diyyei Kebir, 226 - Evsaf Camii Mutahhar, 226 - Evsaf Damii Bundu-kan, 226 - Evsaf C amii Habeli Mehemmed Kethda, 226 - Evsaf Camii Hakim Kaysun, 227 - Camii Eeyh Kerimd Debbueri ve Camil Hind, 227 - Camii Ktib Eeyh brahim, 228 - Evsaf Camii Habbaniyye - Evsaf Camii eyh a'rav, 228 - Evsaf Camii eyh Halvet, 228 - Evsaf Camii Beek, 22 ii Nakiblcey, 229 - Evsaf Camii Kara Hoca, 229 - Evsaf Camii oyC^229 - Evsaf Camii Em ir Lin, 229 - Evsaf Camis Sultanl Cavli, 229 - Evsaf Camii Emir Yusuf zbek, 230 ELFASLS SADS VEL RN Mahrusei Msrda olan mehur mescidi kebirleri beyan ider, 230 ELFASLS SAB VEL RN ehri Msr icre olan medreseleri beyan ider, 231 ELFASLS SAMN VEL RN Msr iinde seltni selefin bina etdi darlhadisleri beyan ider, 232 ELFASLT TAS VEL RN Msr Kahire ire darlkuralat beyan ider, 233 ELFASLS SELSN Msr Umm Dnya ire cmle mektebi sbyan ebcedhan beyan ider, 234 ELFASLL HAD VE SELSN Msr Kahirei Muizziyye icre olan tekyegh sitanei dervian beyan ider, 235 - Tekyei ey zuku Kefaf, 237 - Tekyei. eyh Rufa, 237 -Tekyei mam afi, 237 - Tekyei mam Eblleys, Tekyei sdt, 238 - Tekyei mer brahim Farz, 238 - Tekyei eyh ahin, 238 -Tekyei eyh Cu - Tekyei Akabei Amirl Cheyn, 239 - Tekyei Besatn, 239 - Tekyei Tirendazan, 239 - Ka demn Nebi, 239 - Tekyei Hazreti Sitti Nefise, 239 - Tekyei eyh Nurullahl Bedev, 239 - Tekyei Hazreti Zeynelabidin, 239 - Tekyet eyh, 240 - Tekyei Eeyh Halvet 240 - Tekye Eeyh Hazreti a'rav, 240 - Tekyei emseddinl Hanef, 240 - Tekyei eyhuniyye, 240 - Te yh Abbar, 241 - Tekyei Ha-cegn, 242 - Tekyei zbekyan, 242 - Tekyei Nizamiyye, 242 - Tekyei Velid, 243 - Tekyei mam Hseyn, 243 - Tekyei Hazreti eyh brahimi Glen, 243 yei Kasr Ayn yani sitanei Hac Bektai Veli, 246 -Tekyei Bektaiyan Hasan Baba, 248 - Te yei Bektaiyan Kaygsz Baba, 249 - Tekyei Abdullah Ensar, 250 - Tekyei Hazreti Abdlkadir Ceyln, 250 - Kara Kaya Tekyesi, 250 - Tekyei Musallyi Sebill Mminn, 250 -Tekyei Glen, 251 kyei Eeyh Ferecullah, 251 - Tekyei Sultan XII Eref, 252 - Tekyei Sultan Kaytbay, 252 - Tekyei Sultan Tumanbay, 252 - Tekyei Mevl evihane, 252 - Evsaf Tekyei Tophane, 253 - Sitayii Timurta, 253 - Tekyei Sultan Gav ri, 254 - Evsaf Tekyei Kademn Nebi aleyhisselm, 254 ELFASLS SAN VE SELSN Msr iinde bay gedaya nmeti mebzul olan darlimaretleri beyan ider, 256 - imareti Sulta n Klvan, 257 ELFASLS SALS VE SELSN Msr Nadiretlasrda olan ruina menzil tahir hammamlar beyan ider, 257

ELFASLR RAB VE SELSN Selef padiahlarnn ve vzera ve vkelnn veklelerin yani hanlarn beyan ider, 260 ELFASLL HMS VE SELSN Fustat Msrda olan bimarhane ve darifay beyan ider, 262 -Bimarhanei Makam Musa, 262 arhanei Camii Ezher, 262 - Bimar-hanei Sultan Meyyed, 262 - Evsaf bimarhanei bdan Da rifayi Sultan Klvan, 266 - Evsaf ameli maacini Tiryak Faruku Azam, 264 - bret nmay azm, 267 - bret nmayi dier, 268 - Der beyan menafii maslkai hayye, 270 - Se.gzeti, - Der beyan neticei Tiryak Faruk, 372, - Ltifei mergub beray tayifei cemma, 273 - De r beyan havass hayyei safi, 273 - Der havass hayyei acibe, 274 - Ltifei ibretnmay gar be, 274 - Hikyi areblgarayibl acibe, 265 - Evvel blda tahrir olunan kursu ef iden h n Tiryak Faruklarn beyan ider, 275 -Tiryak Hekim Halyuu beyan ider, 276 ELFASLS SADS VE SELSN Ahalii Msra hayat viren sebilleri ve halileri ve brkeleri ve emeleri ve cmle kuyular an ider, 277 - Acibei Msr, 279 ELFASLS SAB VE SELSN Msr icre cereyan iden b hayat emeleri beyan ider, 280 ELFASLS SAMN VE SELSN Msr ehri icre olan kuyular ve ac emeleri ve sakiye ve havuzlar umumen beyan ider, 2 ELFASLS SAMN VE SELSN Sevad Muazzam Msr iinden cereyan idb cem'ii zruhu saky idb cmle ehri rey iden hal n ider, 282 XIII ELFASLT TAS VE SELSN ehri Msr icre cereyan iden halilerin zerinde olan kantaralan yani kprleri beyan ider mmet, 284 ELFASLL ERBAN mm Dnya batnnda ve haricinde derya misal brkei muazzamlar beyan ider, 288 - ikinci Fi Brkesi, 288 - nc Brketr Ratl, 289-Drdnc Kiremithane Brkesi, 289-Beinci Brket gett Tabbagn, 289 - Yedinci Brketl Kann, 290 - Sekizinci Brke-t evarib, 290 - Doku ketl Habe, 290-Onuncu Brketl. Beybar, 290- On birinci Brketl Keb, 291- On ikinci B s, 291 - On nc Brketl Ha, 291 - On drdnc Brketl Ay-n ems, 291 ELFASLL HAD VE ERBAN Evsaf ehri mamur benderi Bulak mehuru fak derbenderi calenderi alelitlak, 291 - Camii Sultan Melikt Tahir, 292-Sinan paa Camii, 293-Tershanei sultan, 294 ELFASLS SAN VE ERBAN Evsaf yayla ehri Kaytbay Sultan, 295 - Camii Sultan Kaytbay,. 296 - Menakb resmi pa demn Nebi, 296 - Der beyan vakai Sultan Ahmed Han berayi Kademn Nebi, 298 - Evsaf Cam ii Sultan Ferec lbni Barkuk, 300-Evsaf Camii Sultan Eref, 301- Evsaf Camilkebir, 301 - Evsaf Camii Sultan inal, 401 - Evsaf Camii Sultan akmak, 302-Evsaf Camii Sultan F erec, 302-Evsaf Camii Sultan Tuman Bay yani diliyye, 303- Evsaf Camii Sultan Tavil, 305 ELFASLS SALS VE ERBAN Evsaf ehri Fustat Kadm yani mm Dnyay azm, 305- Der beyan hkiman Msr Atik,306 k, 307-Camii Amr ibnl As, 309 - Evsaf Camii Sultan Mehemmed ibni Sultan Kl-van, 309Evsaf Cami Emir Abidin, 310- Evsaf Camii Mehemmed bin Hseynl Kf, 310-Evsaf Camii Su n akmk, 310- Evsaf Camii Melikt Tahir, 311- Camii eyh Hasan Sveyd, 311- Evsaf anbar inay Hazreti Yusuf, 311-Der beyan sakyehayi Msr Atik,317 ELFASLR RAB VE ERBAN Msr diyarna hayat viren ve gani iden Nili beyan ider, 315- Evsaf noktai Nili Mbarek, 315-Eeyh Sdat, 317- Evsaf Cezirei Ravza ve mmlkyas, 321 - Evsaf havzu mmlkyas, 3 ezirei Ravza, 325 - Evsaf alay Nil Kesimi, 327 - Alay meray Msr, 339 - Alay XIV musahibi Sultan Agagn Tavaiyan, 329 - Alay paa, 330 - Sitayii ketii veziri Msr, 33 vasf kat' Nili Ahmer Sebil, 332 - Der vasf fienkciyan te bzan ustadan, 333 ELFASLS SADS VE ERBAN Evsaf nehri Nili Mbarek b rahmet ve enhar azmi mi zlli Cennet,338 - Der beyan ahv iyyat Msr, 340 - Der vasf cr'eti kavmi cebbarni Msr, 343 - Der vasf ismi uhur bil 4 -Der beyan maza<rat b Nil, 345 ELFASLS SAB VE ERBAN Nil iine hsl olan hayvanlarn beyan ider, 346 - Hassa, 347 - Ve minel acibe, 348 - Ti

msahn aduyi cann beyan ider, 348 - Ve minelgara-yib, 349-Hikyeti garayibi timsah Nil , 350-Hikmeti HudaHassai timsah 351 - Hassai sakankur, 351 - Tlsmat Mikyas berayi t imsah, 352-Esbi Nil, 352-Evsaf tetmmei Nil at, 353-Hassai dier, 353-Hassai dier, 353Hassai dier, 354-Hassai timsah, 354-Hassai dier, 354-Acibei mud-hike, 354 ELFASLS SAMN VE ERBAN Evsaf nc alay azm Leylei ryeti ehri Ramazanlmubarek yani muhtesib gicesi alayn b 356 ELFASLT TAS VE ERBAN mm Dnya Msr iinde nekadar esnafat ehli hiref dekknleri ve nekadar neferatlar var i yan ider, 358 - Evvel esnaf dihkan yani ifti, 359 - Esnaf baban, 359 - nc Esnaf s mmal, 359 - Drdnc Esnaf zeytiharaciyan, 362 - Beinci fasl Esnaf mimar ba, 362 - Al snaf marangozan, 364 - Yedinci fasl Esnaf habbazan ve tccaran gll, 354 - Sekizinci f Esnaf kassaban, 366-Dokuzuncu fasl Esnaf acyan, 367 - Onuncu fasl Bakkalan ve hirefi azarcyan ve hirefi sabuncyan ve hirefi leblebiciyan, 367 - On birinci fasl Cerrahan , 367 - On ikinci fasl Esnaf klcyan, 368 - On nc fasl Esnaf haddadan, 368 - On d f Kazanc ba, 369-On beinci fasl Esnaf zergeran yani kuyumcyan, 369 - On altnc fas yatan yani terziyan, 375 - On yedinci fasl Evsaf esnaf a-drcyan, 371 - On sekizinci f sl Evsaf esnaf otcuba yaycba, 341 -On dokuzuncu fasl Evsaf esnaf Krkciyan, 372 sl Esnaf Kisvebafan, 272 - Yirmi birinci fasl Esnaf tabbagan, 373 - Yirmi ikinci fasl Esnaf diciyan, 373 - Yirmi nc fasl Esnaf sarracan, 374 -Yirmi drdnc fasl Evsa 374 - Yirmi beinci Evsaf esnaf sunufu ehli vukuf mzeyyenan berberan civanan, 374 - Yi rmi alXV tnc fasl Evsaf esnaf nakkaan keman, 376 - Yirmi yedinci fasl Han Halil Hacegiyan - Yirmi sekizinci fasl Evsaf esnaf sunufu bazbazan yani cemii pehlivanan bildkkn, 37 Yirmi dokuzuncu fasl Esnaf sazendegn, 377 - Otuzuncu fasl Alay askeriyan Msr 377 ELFASLT TAS VE ERBAN Msrn gayri diyarlardan ziyade olan ehli sanayiatlarn beyan ider, 380 - Der beyan ahva li kubhiyyat Msr ve suba esnaflar, 381 ELFASLI HAMSN Gayri diyarlarda olub Msr ehrinde olmyan esnafat ve ehli sanayiatlarn beyan ider, 385 ELFASLL HAD VE HAMSN Msrn drdnc alay din ve tertibi kanunun ve drt unvann ve sruru admann beyan i i Alay di Edha ve srr adman dahi byledir, 393 ELFASLS SAN VE HAMSN Msrn kanum zre altnc alay din beyan ider kim bu alay paaya mahsus alaydr kim Ms r, 393 - Sitayii alay vadii Adiliyye ve ziyafati rabbaniyye ve divan osmaniyye adman ii Msr Kahirei Mu-izziyye, 397 Evvel vzerayi Msrn Adiliyyeden alay azm ile Ms ider, 318 - Fasl Neticei vzerai Msr der fasl terifat Ihtirazname berayi vzerai Msr Fasl Msrn yedinci alay azmi Paa eer hni azilde muazzez karsa girdii alay gibi a-syyetnamei fakir Evliyayi briya beray vzerayi Msr, 409 - Fasl sekizinci alay Msr ne mukarrer geldi alay azmdir ki beyan olunur, 410 - Fasl dokuzuncu alay azm Msr h sitanei saadete gitdi alay beyan ider, 412 - Msrn cmle kuralar ve cmle hazine ki dedi ve dirhemi ve dank ve vakyyesi ve arpa ve buday arln ve miskalin bildirir, 41 beyan hazinei Msr, 414 - Fasl onuncu alay hazinenin ocak alaydr, 415 - Amma yle ma kim, 416 - Fasl on birinci alay Paann kendi malndan saadetl padiaha giden ceb harl ider, 416 - Fasl on ikinci alay kl ve haftan geldidir, 418 - Fasl on nc alay M den surrei muhammed alaydr kim beyan olunur, 419 - Fasl on drdnc Hazine alaydr kim ifin siyah kisvesi" alaydr kim beyan olunur, 419-Fasl on beinci alay Emirlhac ve masa ifi hazinei Mekke ve Medine ve huccac zevilihtiyac beyan ider, 422 - Alay azmi mahmi li erif meden Kara Meydan, 423 - Alay Emirihac paa, 424 - Ibtida alay barhanei XVI Huccac ve Emiri hac ubur ide, 426 - Evsaf alay mahmili erif, 427 -Der beyan ibtida s ebebi alay mahmili erif ve cmle esmai meayihi kibar, 437 - Fasl on altnc alay Me'a ve akkmann Msrdan sekiz saatde varub gelb ulemayi Msr ile mahmili erif bizimdir gt ivan Msrda dava etdikleridir, 430 - Evsaf mahmili erif 432 - Fasl on altnc alay Ms ke ve Medineye varnca tariki m zre olan Kabail, 433 - Fasl on yedinci alay Hazinei s urre ve masarifi tamir ve termimi Mekke ve Medinei beyan ider, 433 - Fasl on seki zinci Hazinei alay Emiri hac ile tayin olunan askerin ruzmerre masrufat in ve yz on g de hacca varub gelme masrufatyn verilen hazinei beyan ider, 434 - Fasl on dokuzuncu

Hazine cemii vakful-lahdan Emiri hacca teslim olur An beyan ider, 434 - Fasl on do kuzuncu Ocaklara mahsus olan hacca memur askerin alaylarn ve drt azametlerin beyan ider, 435 - Fasl yirminci Alay Ferahad ki Ezlem askeri alay ve hazineleri masarifler in beyan ider, 436 - Fasl yirmi birinci alay Akabe askerin v0 hazine ve masarifle rin beyan ider, 438 - Fasl Alay perakende 440 - Fasl yirmi ikinci alay Emiri haccn K' beden menzili Brkiye gelb Brkede ol gice temaasn bildirir, 440 - Der fasl hayrat az am Kpler, 441 - Fasl yirmi ikinci alay Emiri haccn hacdan gelmesi alayn beyan ider, 4 43 - Fasl yirmi nc alay Doan hazinesi alayn beyan ider, 415 - Fasl yirmi drdnc a ine doan alvar ve kl ve kaftan geldin beyan ider Temmet, 446 -Fasl yirmi beinci M lema alay ile Msra dahil olduun beyan ider, 447 - Msr mollas alayn beyan ider, 448 yirmi altnc alay. Circe Bei alaydr, 449 - Fasl yirmi yedinci alay Suru Hmayun donan alayn beyan ider, 450 - Fasl yirmi sekizinci alay Mekke ve Medinenin em'i aseli ve buhur ve d anberi masarifi hazinesin beyan ider, 452 - Fasl 22 Hazine Matbah Sulta nye ve kilr hassya giden meklt merubat hazinesin beyan ider, 452 - Fasl 23 Hazinei kanunu padiah zre yedi bin kantar barudu siyah hazinesin beyan ider, 453-Fasl Yirmi drdnc Hazine Msr mollalarnn ve asker kassamnn ve eyaleti Msrda krk alt kadla ir hazinei msrdir, 455 - Fasl Yirmi beinci Hazinei Msr Evkafat seltni mazi ve evka ve yn eraf kad, 455 - Fasl Yirmi dokuzuncu Msrdan mirnin kendye tahsil etd haz ider, 455 -Fasl Otuz nc Hazine Msr vezirinin yirmi mertebe sahibi aalarn kend dkleri hazinei beyan ider, 456 - Fasl Otuz dokuzuncu Hazine Msrn yirmi be meras ve kese bele-rinin ve sair ynn tahsil etdkleri hazineleri beyan ider, 456 - Fasl Krk d zine Msrn hazinesin dahi bu esnafat kendler XVII in tahsil iderler An beyan ider, 457 - Fasl Krk sekizinci Hazinei Msr, 457 - Fasl E einci Hazinei Msrn yedi benderinde tccar taifesinden hasl olan hazinei beyan ider, 45 - Fasl Altmnc Hazine Msrn bu yedi benderine gelen tccarn peyda itdi hazinei be - Fasl Hazine altm beinci Msr icre yz yetmi aded esnafat dahi iki Msr hazinesi k 458 - Fasl Yetmi nc Msrda Anbar Yusufa gelen hububatn hazinesin beyan ider, 458 ELFASLI SNA VE HAMSN Etterifat kavanni avayidi vzerai Msr, 461 ELFASLS SALS VE HAMSIN Menba esrar mercii ebrar kutbu alev hazreti Seyyid Ahmedl Bedevi meayihlerinin alayl arn beyan ider, 463 - Evsaf alay Mevldu Hazreti brahim Dessuk Mvellnnhas, 465 - Ev u hazreti eyh Bekrzade, 465 - Mevldu sitanei eyh brahimi Glen, 467 -Evsaf Mevldu a, 469 - Evsaf Mevldu eyh mer ibnl Farz, 469 - Der beyan kefi eyh Mehemmedi Lebba saf Mevldunnebi Ebssudl Carih, 479 - Menakb pri fan acib ve garib, 471 - Evsaf M m afi, 471 - Evsaf Mevldunnebi be sitanei eyh Eblleys, 472 - Evsaf Mevldu eyh U 2 - Evsaf Mevldu eyh ahin, 473 - Evsaf Mevldu eyh Cu, 473 - Evsaf Mevldu Kademn Evsaf Mevldu sdt hazretleri, 473 - Der beyan menakb sdt Ebt Tahsis, 473 - Evsaf yh Bekr hazretleri, 474 - Evsaf Mevldu mmlkyas, 475 - Mevldu Mahmudiyye, 475 - Mevl irahuriyye, 475 - Mevldu sdt, 475 - Mevldu Sultan Kaytbay, 475 - Mevldu brahimi Gl ekyei Bulak, 475 - Mevldu eyh Bekr Eeyh Tatu, 475 -Mevldu eyh a'rav, 475 - Mev - Mevldu eyh Halvet, 475 - Mevldunnebi der sitanei Hazreti mam Hseyn, 476 Kaidei ha at Msr, 476 ELFASLR RAB VE HAMSN Msr kavminin bu Mevldularndan sonra zevk ve safa idecek has ve m in mesireghlarn b er, 477 - Beledi teferrcgh Besatn 477 - Teferrcgh Kademn Nebi, 477 - Mesiregh Anb ebi, 477 - Armgh mmlkyas, 477 - Safagh Ba Ravza, 477 - Tema-agh ikrgh Cebe Mesiregh eragh Emirahor, 478 - Teferrcgh Kasr Bl'ayn Tahir Beybars, 478 - Mesire i ve Acem baesi ve Frenk baesi, 479 Ramazan Bey baesi ve sahibi ayar Muhammed Celebi baesi, 479 - TeXVIII ferrcgh Cemmiyl Abd, 479, Mesiregh Kasr Sittiyye, 480 - Teferrcgh Rdvan Bey ba regh Turunciyye, 480 - Sey-rangh Tobhane, 480 - Mesiregh Bebekiyye, 481, ikrgh A - Mesiregh Ayn emsiyye, 481 - Teferrcgh Kasr Gav-riyye, 481 -^Mesiregh ziyaretg riyye, 482 - Menafii b Matariyye, 482 - Mesiregh Bi'ri Muazzama, 483 - Teferrcgh Kal Brketlhac, 483 - Mesiregh Kal'ai Sebili Allm, 483 - Mesiregh diliyye, 484 ELFASLL HAM VE HAMSN Msrn areb ve garayihatlann ve ibret nma tlsmat ve acayibat-larn ve halknn kr ve eyan ider, 485 - Acibe, 486 - Ve minelgarayib, 488 - Ve minelacayib, 488 - Ve mi

nelacayibl garayib, 488 - bretnmay sun'u Huda, 490 - Ve minettesirl hacerl acibe, 490 Ve minelhavassl hacerat, 490 - bret nmay arz Msr, 491 - Hikmeti Huda Nahli hurmann vzi kliserin beni Adem ile akrabaln beyan ider, 491 - Ve minelacayib, 492 - Ve minel acayib, 492 - Hassai arz Msr, 493 - Ve ameli nisadr, 493 - Ve san'at amel zm, 493 an'at ameli kavun ve karpuz 494 - Havass hayvan acibe, 494 - Zikri maadini zeheb, 4 94 - Ve ibret nmayi ehri Ayni ems, 494 - Ve minelacayibl garayibden Cebeli Heraman, 495 - Tetmmei Cebeli Her-min oldur kim, 498 - Zikri u'cubei lisan iberiyyei Belmih dir Hl Ebl-hevldir, 499 - Ekli tlsmat Eblhevl, 499 - hsan Huda beray Msr, 500 501 - Ve minel havassul hacer, 502 - Ve tlsmat mmlkyas, 502 - Ve dier tlsmat Miky Ve minelistih-racatn Ncum, 502 - Ve tlsmat Kal'a, 503 ELFASLS SADS VE HAMSN Msrda hasl olub Rumda olmyan meklt merubat ve nebatat ve msmiratlar beyan ider, 50 ELFASLS SAB VE HAMSN Msrn haki pakinde hasl olan nebatat makulesi mekltlarn beyan ider, 507 - Merubatlar ider, 511 ELFASLS SAMN VE HAMSN Msrda olmayan sanayiatdan ve meklt merubat ve hububatlar beyan ider, 512 - Ve ecarat olmyanlar bunlar, 513 - Msrda olmyan maadinleri bildirir, 513 - Msrda hasl olan k eyan ider, 513 - Bid'ati hkiman Msr, 514 XIX ELFASLT TAS VE HAMSN Msrn b havas ve halknn mmkn olduu mertebe ef'al ahvalt bid'atleri ve hasenatlar 514 - Esmai fellhni Msr, 517 -Zikri nisvan sahib isyan, 518 - Esmai nisvan, 518 - Ayn fellh Msr, 519 - Der vasf tac Firavn, 520 - Evsaf suru hitan bintan, 522 - Der vas hitan sbyan tflan, 522 - Haseniyyat ahalii Msr, 523 - Dier haseniyyat ehli Msr, bi fukarayi Msr, 524 - Dier kr garayibi haseniyyet, 524 - Sergzeti, 525 - Der vasf yun, 525-Der vasf melmiyyun, 525 - Der hakk evsaf mecazibunu ilh, 526 ELFASLI STTN Msrda mstecabddave olan ulemalar ve meayihleri ve fuzaly dehirden dersmlar ve eim ebalar beyan ider, 527 - Keramat sbyan garibe, 532 - Srr acibei dier, 533 ELFASLL HAD VE STTN Msrda hukuk kesb etdiimiz veliyynniam efendimiz miri mranlar ve hanedan sahibi ayanla beyan ider, 553 ELFASLL SAN VE STTN Msrn ilmi ncum ve ilmi heyet ve ilmi sturlab zre akalmin ve arz beledin ve tuli neh talii ncnmun ve beynessemai vel arz nekadar mildir ve uryi dnya nekadar mildir an beyan,ider, 535 - Ekalmi evvel, 538 - klimi sani, 539 - klimi salis, 539 - klimi rab i, 539 - klimi hami, 559 - klimi sadis, '539 - klimi sabi, 539 - klimi sani 541 - kli i salis, 541 - klimi rabi, 541 - klimi hmis, 542 - klimi sadis, 541 - klimi sabi, 542 - Zikri evsaf iklimi seb'iye Nevi dier, 542 - klimi sani, 542 -klimi sadis, 543 - kl imi rabi, 543 - klimi hmis, 543 - klimi sadis, 543-klimi sabi, 544 - Nevi dier Evsaf klimi seb'a, 545 - iklimi sani, 545 -klimi salis 545 - klimi rabi, 545 - klimi hmis, 545 - klimi sadis, 545 -klimi sabi, 545 - Darlmlk Msr, 545 ELFASLS SALS VE STTN Msrn kurafelerinde civar rahmete vsl olan Seltni mazi ve me-ayih kad ve kibar ev emrine razi olan sahabei kiramn ve eyimmei mctehidinin merakdi prenvarlarn beyan ide r, 547 - Mesnedi Hazreti Sitti Nefise, 551 - Ziyaretgh mmeti tabin, 554 - Mehedi hazr eti eyhyuh El'imaml hmam El'aliml allme cenabl enam merkadl mrid minhacssakale hazreti mam afi 560 - Kabri Eeyh Elfakih El imamzzahid Hazreti mam Eblleys bin Se durrrhman Eblharis, 563 - Zikri ahvali Seltni Msr min Be XX niyi Eyyuban bin adl Krd Elmelikn Nasr Salhuddin Yusuf bin Eyyub adiyl Krd, 569 af Mevldun Nebii hazreti Ebu Hreyre, 576 - hret nmay dier, 577 - Merhum ve mafurunl ltan a'lemlulema ve efdallfudal hazreti seyhyuh Ali mrlis hazretlerinin keif k er, 585 - Hikmeti Huda, 587 ELFASLR RAB VE STTN mm Dnya Msrda bu ziyaret etdiimiz sultanlarn tariki amlarn ve cmle yn kibarn r ismin beyan ider, 588 - Evsaf te-tmmei ahrah Msr Kahire, 589 ELFASLL HMS VE STTN

Bin seksen tarihinde sultan Seyyid Ahmedl Bedev ziyareti Mevlduna ve benderi Dimyat ve benderi Reid ve benderi Iskenderiyye ve gayri kura ve kasabat belideler seyaha tine gitdiim menazilleri ve sitaneleri beyan ider, 589 - Kasabai ubre, 593 - Cezire i Batnl Bakar, 593 - Kantaratl Melikt Tahir, 594 - Karyei Msrahim, 953 - Karyei frit, 594 - Menzili Kasabai Tffahiye, 595 - Merkadi Seyyid Davudl Arab, 595 - Karyei Mebhum ve Karyei ubreteyn, 596 - Evsaf menzili Kasabai Zifte, 596 - E vsaf ehri Zifte, 596 - Evsaf ehri azmi Mt Gamr, 597 -Ziyaretlerin beyan ider, 598 yei Sirsine, 598 - Evsaf taht kadm ve ehri azmi Menuf, 599 - Ziyaretgh Menuf, 503 zili Karyei Sirsine, 603 - Beledi Tuhu Nasr, 504 - Evsaf menzili kasabai Tanta Haki om-her paki sitan iyanei Eblyetamn Sultan aleu Hazreti Kutblaktab Seyyid Ahmedl - Evsaf Camii Sultan Kaytbay, 605 - Evsaf sitanei Seyyid Ahmedl Bedev, 006 - Evsaf ve destan erif, 509 -Evsaf ziyareti eeyh Abdl Ali, 509 - Bu Sultan Bedev hazretlerin n tariknda olub Tanta ehrinin endurun birununda medfun olan evliyalar beyan ider, 5 10 - Hikmeti acibe, 511 - Menakb Bedev, 512 - Evsaf Mevldu Seyyid Ahmedl Bedev bisah i Tanta, 514 - Evsaf bazba-zan ayyaran ferzendegn zindeg rifan pehlivan ruyi cihan Kr acibei beyan ider, 619 - Garibe, 620 - Dier acibe, 620 - bretnmay dier, 621 - Evs asabai Mahalletl Merhum, 629 - Sengi garayib, 629-Ziyaretgh Mahalletl Merhum, 629 Evsaf Kasabai biyar, 630 - Ziyaretleri beyan ider, 632 - Evsaf beledi kadm ve ehri az i Nehariyye, 932 - bretnmayi azm, 635 - Evsaf ziyaretgh kibar evliyaulah ehri Neh 36 - Menakb eeyh Mehemmed bin Zeyn, 636 - Beledi Kabile, 638 - Beledi Farasdak, 639 - Evsaf kasabai Mahallei Sa, 639 -Evsaf Mahallei Ebu Ali, 640 - Beledi Mecnun, 640 - Evsaf kasabai brahimi Dessuk, 640 - Evsaf ziyaretgh beruk hazreti kutblaktab br XXI himi Dessuk, 641 - Beledi Merkas, 646 - Beledi Rahmaniyye, 647 - Beledi Davudiyye , 648 - Beledi Senhur, 648 - Eysaf ehri kadm ve taht azmi Demenhur, 648 - Bu ehri Dem nhurun enderun birununda asude olan kibar evliyalar beyan ider, 654 - Menakb evld zev lihtiramndan e-eyh Seyyid emsddini Demenhur, 654 - Hikmeti acibe, 659 - Evsaf ehri Huu sa, 650 - Menakb mecazibun 661 - Der beyan Me-dinetl Ukab, 661 - Beledi Cebeli Ka Bey, 662 - Beledi Bastra, 662 -Beledi Zerkun, 662 - Beledi zaviyetl Gazal, 662 Beledi Nasriyye, 662 -Beledi Sintavih, 663 - Beledi Bersik, 664 - Beledi Nahl, 66 4 - Beledi Ebu Hzr, 664- Beledl Kuravi, 664 - Beledl Kafile, 664 - Beledi Desu, 664-B eledi Burke, 664 - Beledi (vjjj/') , 664 - Evsaf metai sun'u Huda Bu-hayrei Buyhi b, 665 - Hassa sani, 665 - Hassai salis, 666 - Hassai raibi, 666 - Hassai hami, 666 - Hassai sdis Hikmeti Hallk lem, 666 - Hassai sabi, 667 - Bele di Skun, 667 - Beledi Brke, 667 - Beledi Ceyrun, 667 - Beledi Muallefi, 667 - Beledi Akiril Bestelkonl beyza, 667 - Beledi Cinan, 66 8 - Evsaf bild khne ve dar kehene hasn hasn ve eddi Iskenderi metn kal'ai skender hernign, 668 - Der beyan fethi Kal'ai skenderiyye, 672 - Der beyan hazayini merkab Is kenderiy-ye, 673 - Evsaf ekli cirmi kal'ai Iskenderi Kbra, 679 - kal'ai lskende-riyy enin dairen madar cirmin beyan ider, 680 - lhazel'an Kal'a deru-nunda' bakyyetlimar olan sr binalar beyan ider, 684 - Kal'a iinde mamur Kalan imaretleri beyan ider, 684 - Evsaf camil Garb, 686 - Aci-bei dier, 687 - Evsaf Galyon Liman, 691 - Evsaf Kal'ai arb, 691 -Evsaf Kal'ai ark, 692 - Evsaf Kadirga liman, 693 - Evsaf kal'ai Kadirga li 693 - Bild kadmi ehri skenderiyyede asude olan kibar kmmeln evliyaullahlar ve sel leri ve sair suleyhayi mmetden yn kibarn merakdi prenvarlarn beyan ider, 695 - Evsaf 'ai Ebu-kir, 700 - Ve minelacayib, 704 - Han Ma'diyei Letum, 705 - Evsaf kasa-bai E tku, 706 - Bu ehirde medfun olan kibar evliyalar beyan ider, 707 - Evsaf ehri mzeyyen benderi Reid, 707 - Bu ehrin enderun birununda asude olan kibar evliyaullahlar ayan ve beyan ider, 712.-Evsaf Kal'ai Reid, 713 - Kal'ai harab Sar Ahmed paa, 714 - Evsaf oaz Reid yani eddi girdab merecelbahreyn 714 ELFASLS SADS VE STTN ehri Reidden mm Dnya Msra giderken Nili Mubarekin iki canibinde seyir temaa etdiim ve kasabatlar ve mamur bdan ehirleri beyan ider, 716 - Karyei zbitl Madi, 716 - Bel Haddiye, 716 - Kasabai Mahalletl Emir, 717 - Kasabai irini Bismbal, 717 - Mahal-l ei Diyyi Kasabas, 717 - Kasabai dfine, 717 - Evsaf Kasabai Mahallei XXII Mutubis, 717 - Mahallei Cemire, 718 - Mahallei Fezade, 718 - Evsaf Ma-hallei Deyru t, 718 - Evsaf Mahallei Sindiyum, 718 - Mahallei Mamuru tf, 719 - Evsaf Kasabai Fuhe , 719 - Mahallei eref, 719 - Mahallei Surum Bey, 719 - Mahallei Salimiyye, 720 -

Mahallei Mlik, 720 - Mahallei umuhzat, 720 - Mahallei Rahmaniyye, 720 - Mahallei br ahimi Dessuk, Mahallei Ebu Ali, 720 - Beledi Merkaz, 721 - Mahallei Diyeyi Kebir, 721 -Mahallei ubrahis, 721 - Mahallei ibri Ri, 721 - Mahallei Mti Cenah, 721 - Mahallei Mecalicse, 721 - Mahallei Sah, 722 - Mahallei Kefri Cedid, 722 - Mahallei Nakle, 722 - Mahallei Farazdak, 722 - Mahallei limiyye, 722 -Mahllei Tahiriyye, 722-Mahallei Kefri Ziyad,723 -Mahallei abuj, 723 -Mahalle i Selimun, 723 - Mahalllei Kefri Nahe, 723 - Mahallei Kefri Cedid, 723 - Mahallei Ebu Ahmed, 723 - Mahallei Buhayre, 723 - Mahallei Zaire, 724 - Mahallei Tunub, 724 - Mahallei Emruz, 724 - Mahallei Tayerne, 724 - Mahall ei Alkamei Eblcav, 724 - Mahallei Temaliyye, 724 - Mahallei Cezi, 724 - Evsaf Mahal lei Tarrane, 725 - Sun'u Huda natrun maadinin beyan ider, 725 - Mahallei Zaviye, 725 - Mahallei Ebu Niane, 726 - Mahallei mun urey, 726 - Kefri erke, 726 - Mahallei ta, 726 - Mahallei mm Dnar, 727 - Mahallei irav ve Mahallei Derav, 727 - Beledi Barud ane, 728 - Mahallei irini ubre, 728 - Mahallei Vetrak, 728 - Evsaf ehri mzeyyeni n Ba a, 728 - ehri Bulak, 729 ELFASLS SAB VE STTN Msrdan Burlos ve Dimyat ve Tine karalarnn kullan yoklamasna gitdiimiz yollarda olan k ra ve kasabatlar ve ehirleri ayan ve beyan ider, 730 - Beledi zbe, 730 - zbetl Hac, 7 30 - Evsaf kal'ai kadmi Burlos, 731 - Menakb kutbu fk knmelni aleltlak eeyh sa i brahimi Dessukdir, 732 - Evsaf Kasabai Beltm, 733 - Ziyareti Kasabai Beltm, 733 - S ergzet, 734 - Kasabai Sinamiyye, 736 - Evsaf ehri azm benderi Dimyat kadm, 736 - Evs al'ai atik Dimyat eddi Nili ribat, 744 - Evsaf Kal'ai Garbiyye mukabelei Kal'ai arkyy e, 745 - Ziyaret eylediimiz skkn Kurafei Dimyatda asude olan kibar evliyaul-lahlan be yan ider, 746 - Evsaf Kal'ai Tine, 749 ELFASLS SAMIN VE STTN Banderi Dimyatdan Msra varnca Nili Mubarekin iki canibinde mamur bdan belide ve kasab atlar ve ehri kebirleri seyr temaa et-diimizi ayan ve beyan ider, 750 - Evsaf menzili hri kadimi Fars Fe-reskr 750 - Kefri, Sleyman Aa, 751 - Beledi erebaz, 751 - Beledi Miti Ebu Galib, .751 - Beledi Re'sl Hali, 751 - Mti Ebu Abdullah, 752 - Beledi Tahi riyye, 752 - Beledi Buat, 752 - Beledi Dinci, 752 - Evsaf Mahallei IVusat, 752 - Evsaf mahallei Sirbn ehri irin, 752 - Kefri irbn, 752 -Beledi Bede 53 - Beledi Betra, 753 - Evsaf Mahallei Bermbal, 753 -Beledi Diyast, 753 - Beldetl Hiyariyye, 753 - Beldei irni Ka, 753 - Evsaf vilyeti Dahkeli mamure ehri mzeyyeni ir Mansure, 753 - Ziyaret eylediimiz evliyay kibarlar beyan ider, 757 - Menzele menzil ine re-vane olduumuz menzilleri beyan ider, 758 - Evsaf ehri kadmi Menzele, 758 - Zi yaretgh Menzele, 759 - Beledi Talha, 760 - Beledi eyh Ramazan, 760 - Mti Hami, 760 Mtl Garaka, 760 - Mti Vi, 760 - Mti Assas, 761 - Mti Npvesi, 761 - Mti S'baniyye, 7 Mtl Meniye, 761 -Evsaf ehri Lt kasabai mamuru Semmenut, 761 - Ziyaretlerin beyan ider , 761 - Beledi Ebu Ali, 762 - Beledi Kaytas Aa, 762 - Evsaf taht sanii vilyeti Garbi yye ehri azm ve benderi kadm Mahalletl Kebir, 762 - Evsaf ziyaretgh Mahallei Kbral Kasabai Semennut, 768 -Mti Ebl Haris, 769 - Mti Ebu Syr, 769 - Mti Burkar, 769 - Bel edi Beneye, 769 - Beledl Manzara, 769 - Beledi Mti Bedr, 769 - Mti Dimsiz, 769 - Beledi Serenci, 769 - Beledi Dehnur, 770 - ehri azmi Mti Gamr, 770 - Kasahai irini Zifte, 770 - Beledi Ma'sara, 770 - Beledl Garib, 770 - Beledi e hric, 770- Beledi Misid, 770- Beledi Sayd, 770 - Mtl z, 770 - Mtl Harun, 770 - Beleds Sffn, 770 - Beledi Tegheni, 770 -Beledi Sind, 771 - Beledi Mti Berr, 771 - Beledi Eb n, 771 - Kefri Mve, 771 - Beledi Millev, 771 - Beledi Behni, 771 - Beledi Batay, 7 71 -Beledi Remli, 771 - Kefri Ebt Tavafeti, 771 - Mti Aattar, 771 - Beledi eydi Hzr, 772 - Beledi Atf, 772 - Beledi Tuhla, 772 - Beledi Cuh, 772 -Beledi Mti Afif, 772 - Beledi Tant, 772 - Beledi Berumus, 772 - Beledi Berum, 772 - Beledi Ebu a'ra - E vsaf ehri kadm Kasabai Kalobiyye 772 - Beledi Subra, 773 - Beledi Servi, 773 ELFASLT TAS VE STTN ehri Msrdan brahim paa emirleri ve nameleri ile bin seksen iki evailinde vilyeti Said Ali hkimi zbek Beye ve vilyeti Elvahat kifine ve vilyeti Berberistan meliki meliki D nklaba ve Foncistan meliki Kakan melike gitdiimiz vilyetlerin kura ve kasabatlarn ay an ve beyan ider, 775 - Beledi Besatn, 776 - skelei Ma'diye, 775 - Menzili kasabai Muhat, 776 - Menzili Kahvehane, 777 - Menzili Beledi Deli Hseyin paa, 777 - Beled i Zaviye ve Beledi Komadeyr, 777 - Beled Meymune, 778 -Evsaf ehri azm ve bbn kadm yf, 778 - Bu haki amberpak-de medfun veliyyllahlar ziyaret etdiklerimiz beyan ider , 779 - Evsaf Kasabai Fene, 780 - Evsaf ziyaretgh Fene, 780 - Beledi Safed Ebu Circ,

1 - Beledi Kilis, 781 - Der vasf ekli dirahti acibl acaib, 782-Beledi Semennutu Said , 782 - Evsaf ehri mamuru Minye, 783 - Evsaf XXIV ehri khne ve dar diyar kehene kasabai muneyn, 786 - Evsaf Kasabai beddav yani ehri 786 - Evsaf kasabai Darudu erif, 787 -Evsaf Kasabai kebiri Sanbu, 788 - Evsaf binay i Lt yani ehri azmi Manfelt, 788 - Ziyaretghlarn beyan ider, 791 - Evsaf Kal'ai Lt admi syut, 791 - Bu ehrin ziyaretlerin beyan ider, 793 - Beledi utub, 794 - Evsaf Ceb elt Tayr Cebeli Tayliman dahi derler Ve acib ve ga-rayib vacibsseyr, 794 - Evsaf kas abai Ebu Sh, 797 - Hikmeti Huda, 797 - Beledi eyh ibni bid, 798 - Evsaf kasabai Tima , 799 - Evsaf kasabai Tahta, 799 - Haki pakinde asude olan kibar evliyalar bildirir , 799 - Evsaf hkmeti beledi Cezire, 800 - Evsaf kasabai Sohac, 800 -Ziyaret etdiimiz sultan lianlar beyan ider, 801 - Evsaf kasabai irini Mensiye, 801 - Evsaf ehri azm t Saidi kadm eyaleti dehlizi Habe ve binayi Tote benderbd ehri mamuru Circe, 802 - B aki tynetpakde haklde olan kibar evliyalar beyan ider, 811 - Circeden Esne ve Asvan e llt ve brim ve Say ve Berberistan ve Foncistan vilyeti padiahna gitdiimiz menzilleri kura ve kasabatlar ve ektiimiz mihnet meekkat iddeti har olan rah dirazlar ayan ve an ider, 812 - Beldei Halid, 813 - Beledi Hamad, 813 - Beledi Mezadi, 813 -Evsaf m enzili Kasabai Belbis, 813 - Evsaf kasabai Fohei Ali, 814 - Evsaf ehri mamur bina be nderi irini Kna, 815 - Bu ehrin endurun birununda olan merakdi velileri beyan ider, 817 - Evsaf Kal'ai benderi Ku-sayr, 819 - Beledi Enbut, 820 - Evsaf ehri kadmi Kus, 820 - Ziyaretlerin beyan ider, 821 - Evsaf vilyeti emuneyn ehri kadmi Kasureyn, 822 Beledi Tut, 823 - Beledi efans, 824 - Beledi Deyri mm Ali, 824 -Menzili kabaili Hcey ze, 824 - Menzili aayiri Redesi, 824 - Menzili Urban iheyke, 825 - Evsaf kal'ai Sils ile, 825 - Ziyareti eeyh Gm Seyyah, 826 - Evsaf kal'ai Kolombo, 826 - ehri Snbas, 827 - Evsaf kal'ai bdad binayi Ad ibni eddad vilyeti Sudan ehri Asvan, 828 - Vilyeti Alev 830 - Vilyeti azmi Nube ehri tvbe, 831 - Hikmeti Huda Acibe, 832 - Ve minelacayib, 8 33 - Ve minel ibreti garibe, 834 - Evsaf ellt Boaz, 835 - Evsaf Kal'ai Ebvab, 836 aili Kenuzeyn, 836 - Kabilei Mihriyye, 837 - Kabaili si Kelfi, 837 - Aayiri Abuhur, 838 - Kabilei Senyal, 838 - Beledi Ktamine, 838 - Beldei Krt, 839 - ibret nmayi Sebu , 839 - Vadii Arab, 840 - Evsaf ehri azm ve binayi kadm taht Ezrak, 840 - Evsaf kal'a kadmi ehri brim, 841 ELFASLL HAD VE SEB'N Vilyeti Ibrimden mtevekkilen alllah deyb bin seksen mah vilyeti Foncistana mteveccih duumuz menazilleri ve kal'a ve bildlar ve belide ve kasabatlar ferden ferden beyan i der, 844 - Menzili vadii XXV Halfa, 844 - Evsaf memaliki ahirlhududu li Osman Kal'ai Say be^ man, 845 - Evsaf tet i Sa, 848 - Sitayii ba remi Rehveni Hind, 848 - Hikmeti garibe, 847 - Dier sun'u Huda 849 - Evsaf vilyeti Foncistan kal'ai Marak zagistan, 849 - Evsaf Kal'ai Tinnare, 850 - Evsaf Kal'ai Sese, 851 - Der vasf mencenik Nemrudu ln, 851 - Evsaf kal'ai Narnarin e, 852 - Evsaf Ma'diyei Hafri sagire, 852 - Der beyan kal'ai Hafir ve taht kebir, 85 2 - Der vasf ziyareti Hafr, 853 - Tarifi Kal'ai Kandi, 854 - Tarifi Kal'ai Narvi, 854 - Hasn metni Kal'ai Sindi, 854 -Menzili sahray Danka, 855 - Der medhi Kal'ai Ver dan, 856 - Sahrayi azmi Hankoc, 857 - Hulu, 859 - Evsaf Kal'ai Tomtosu, 859 - Der t arifi Kal'ai Hilti ukjav, 859 - Evsaf Kal'ai Hafri Foncistan, 859 - Tavsifi Kal'ai M eev, 860 - Kal'ai Tombol, 860 - Buhayrei Feyle, 860 - Sahrayi ldrisin, 860 - Kal' ai Firdaniye, 861 - Kal'ai Difna, 864 - Emdah Kal'ai Arku, 865 - Menzili Kal'ai B etni, 865 - Der medhi kal'ai ntida, 866 - Der sfat kal'ai reti, 866 - Kal'ai Cebiyye, 866 - Kal'ai Hannak, 866 - Fasl Kal'ai Handek, 867 - Kal'ai Kuli, 867 - 'ar Kal'ai B akar, 867 - Evsaf bild Sudan ehri azm ve taht kadm kal'ai Donkolai Berberistan, 868 er vasf hayvan zraka yani zorkepa, 870 - ehri Zegave, 871 -Evsaf Surtanusi, 872 - Vad iyl Afrit, 872 - Tarifi ekli frite caduy Mnelacayib ve minelgarayib temaadr, 872 fi Hisar Kenise, 874 -Der sfat Camii kadm, 874 - Ziyareti eeyh Dlib, 877 - Medhi has bkur, 877 - Beledi Ark, 877 - Evsaf rbat Deffare, 877 - Ekli kal'ai Melik dris, 878 al'ai Grri, 878 - ehri azmi kal'ai Halfahi, 378 - Evsaf nahmiyyei ehri azmi Ilgunu D ola, 878 - Hikmeti Huda, 879 -Der sitayii ehri azmi Koteray, 880 - ehri Idey, 880 Kal'ai Cilletl-mik, 880 - Kal'ai Noci, 880 - Evsaf ehri azm ve kn kadm kal'ai Ar-bac 81 - Kelm acibei o, 881 - Tavsifi kal'ai Itan, 884 - Der beyan vak hali prmell, 884 r beyan sfat gergerdan, 885 - Tarifi dabbei kazk boynuz, 886 - Kal'ai Baks, 888 - Kal 'ai Hilletr Rikb, 888 - Hisar Hiletl Cndi Sev, 888 - Evsaf vilyeti Sudan ve taht

Kal'ai Sennare, 889 - Der beyan haddi Sudan, 892 - Evsaf kal'ai taht Sudan ehri Snna re, 893 - Lisan ber, 995 - iiri Kakan Melik Beli kelimatlarn-dandr, 895 - Esmai beni emi Foncistan, 899 - Esmai nisvan Foncistan, 896 - lmi heyet ve ilmi sturlb ve rub'u dayire ile irtifan alub arz beledin ve tul neharn ve iklmin beyan ider, 898 - Zikri iklmi evvel, 899 - Ziyaretgh taht Foncistan ehri Sennare, 899 ELFASLS SAN VE SEBN Bin seksen Ramazanlmubarek dinin beinci gn taht Foncistan plan ehri Sennareden bizzat melik ile vilyeti Rmeyletil Himal ehrini XXVI seyr temaa iderek grdmz u'cubei dehrden ibret nmalar heyan ider, 902 - Binayi kad Apsuka, 902 - Evsaf ibret nmayi acibe, 903 - Dier ve minelacibe ve garibe, 905 - Ve minel mudhiketl acibe, 907 - Duayi Hind, 909 - Beledi Ebu Temir, 910 - Evsaf ehri B arue, 910 - Menzili kal'ai Boruste ehri beristan, 911 - Lisan ber, 911 -iiri hazret fah aleyhisselm. 911 - Makale, 912 - Hikmeti Huda, 912 -Medhi Kal'ai Donkude, 913 - Evsaf ve acayibi garayibi, Cebeli Sindas Hazreti dris, 914 - Hikmet, 917 - Vadi lceln, 917 - Evsaf ehri azm ve bild kadm Rmeyletil Himal, 918 - Evsaf ehri Rm li Dabbetl Arz, 920 - Ekli Tavil Avc ibni Unuk, 921 - Cebeli Servddnya, 922 - Ekli M ei mukarribn, 922 - Vadii Nar Cahim, 923 - Vadii Me'va, 923 - Ekli garibi s'han acayib, 923 - Cebeli evam, 924 - Evsaf vilyeti ehri Cersinka ve Nili Mbarek matlan beyan ider, 925 - Hikmeti Hudayi Rabbi lyzed, 925 - Sahrayi Hilme. 929 - ehri Cincife, 929 - eh ri Rmeyletil Himal, 929 - Taht Foncistan ehri azmi Sennare, 929 - ehri Bakys, 930 - K l'ai Itan, 930 - ehri azmi kal'ai Arpac, 930 - Hikmeti Huda, 93 ELFASLS SALS VE SEBN Diyar Sudanda Arpac ehrinden Habe vilyetine gitdiimiz mena-zilleri beyan ider, 931 vsaf Vadii Koz, 931 - Cebeli Terca - 933 -Vilyeti Dumbiye, 933 - Menzili ehri Borega , 933 - Ekli misk kedisi, 934 - Menzili Ribde, 934 - Evsaf Kal'ai Nazdi, 935 - Menz ili Vadii Abra 936 - Menzili Cebeli Azln, 936 - Vilyeti Maymunistan, ,937 - Menzili Dnklab, 937 - Cezirei L'l, 937 - Menzili Etle, 939 - Menzili Kum liman, 938 - Evsaf taht kadim Cezirei ehri Sevakim, 938 - Evsaf ehri kadmi Kif, 940 - Evsaf cezirei Deh , 941 - Minelacayib, 942 - Evsaf cezirei kal'ai Musova, 942 - Evsaf Cerrar ba, 946 Evsaf Kal'ai Harkova, 946 - Ziyareti em'i lem ve ra hurrem eeyh hazreti Mazlumu - Menzili Cebeli Vule, 949 - Evsaf Kal'ai Hindiye, 950 - Menzili Kullei Tuzla, 95 0 - Evsaf menzili ehri harab Pehlle, 951 - Evsaf ehri kadmi Zeyl, 952-Zeyldan gayr r ile Harkovaya avdetim beyan ider 955 - Ziyareti sultan mahbub kibar bahzub eeyh Ha zreti Mendub, 956 - Kasabai Seheria, 957 - Evsaf Kal'ai Vikat, 957 - Evsaf ehri Hedi yye, 957 - ehri Razdin, 958 - Sahrayi Ferran, 958 - Evsaf ehri azm ve taht kadm mahmi yei Mukdisu, 958 - Menzili vadii Hunha 859 - Menzili kabilei Hmkale, 959 - Menzil i sahili Bahri Svey, 960 -Menzili Kal'ai Harkova, 960 XXVII ELFASLUR RAB VE SEBN Bin seksen Rebilevveli gurresinde Habeden Msra gitdiimiz menzilleri beyan ider, 961 Menzil mukabelei cezirei Dehlek yani mekn mehlek, 961 - ehri Kif, 961 - Cezirei ehri Sevakin, 961 - Kum Liman, 962 - Vatle, 962 - Cezirei L'l, 962 - ehri Dunklab, 962 - V ilyeti Maymunistan, 992 - Cebeli Azln 962 - Menzili vadii Abra, 962 - Elfaz lisan Hab e, 962 - Lisan ateperesti kavmi Banyan Makam ehnaz Usule safiyane Bestei Evliyay enzili Hanende Ova, 963 -Lisan Sryan, 964 - Menzili kabilei. Okut, 965 - Lisan Imran, 967 - iiri hazreti emuil nebi bivezni mfteilin, 967 - Menzili liman aha, 968 -Menzil i liman Cezire, 969 - Menzili Vadii Cenfit, 969 - Menzili ehic, 967 - Menzili Vadii Canic, 967 - Saidi harim Kal'ai brim, 970 - Der tah-kyk seyahati men, 970 - Vilyeti brimden Msta gelirken temaa etdi-imiz kura va kasabatlar ve ehirleri ve ibretnma lar beyan eder, 971 - Menzili Beledi Sebu', 972 - Kabaili Knuz, 972 - Kal'ai Toman, 972 - Beledi Rukbe, 972 - Kabaili Karh Urban, 973 - Beledi Hammam Firavn, 973 - Ce zirei Bae, 973 - Der beyan Kal'ai Etfu, 973 - Kabaili Hceyze Urban, 973 - Kabaili Ur ban Cafer, 974 - Beledi Kelh, 974 -Kabilei Urban Basel, 974 - Evsaf Kal'ai lsne, 974 - Ziyaretgh ehri sne, 975 - Beledi Isfun, 975 - Beledi Zikat, 975 - Beledi Ermen, 97 5 -Beledi Kurna, 976 - Beledi Nakkade, 977 - Beledi Dendere, 977 - Evsaf Kasabai Hu, 977 - Ve minelacayibi Lyezal, 977 - Evsaf Kasabai Farut 978 - Evsaf Kasabai Seme nhu, 979 - Evsaf Kasabai Berdis, 980 - ehri azmi Saidi Circe, 980 - Circeden Elvaha

t vilyetine gitdiimiz menazil-leri ve ibretnmalar beyan ider, 980 - Evsaf Elvah evvel hri kadmi Harke, 981 - Evsaf areblgarayibat Elvah kebirlacayibat ehri Feli-mon, 983 ikmeti Huda, 985 - Ziyaretgh Elvah, 988 - Evsaf ziyaretgh kadmi ehri Behnisa ve ziya i Seb'a Nisa, 989 - Menzili Beledi Lhun ve cisri Hazreti Yusufu ibretnmun. 994 - C isri Lhun, 994 - Beledi Havvare, 995 - Evsaf ehri kadim ve nazargh azm Behits Ba Fayyum binay taht Hazreti Yusuf aleyhisselm, 996 - Zikri vefat Hazreti Yusufu Sddyk m lk aleyhisselm, 997 - Tetmmei evsaf Fayyumu rem oldur kim, 1007 - Fayyum ehrinde asud e olan velileri beyan ider, 1007 - Beledi Tiamiye, 1008 Menzili Han kahve, 1008 Evsaf vilyeti ark Atfih, 1009 - Evsaf menzili kasabai Cize, 1009-Ziyaretgh Cize, 101 Ziyareti Nahli sa, 1011 - Ziyaretgh dier, 1012 - Der beyan medeni Defterdar Ahmed pa ve kr akbeti 0,1018 - Hikmeti Huda, 1020 - Zikri ahvali asakiri Msr, 1024 -fatihi M Selim Han arndan beru zemanmza gelince val I XXVIII Msr olan vzeray izam beyan ider, 1025 - bu Umm Dnya Msn nadiretlasr Selim Han ru Msra hkimer olan mollalar beyan ider, 1029 Mahmiyyei Msrdan Abdurrahman paann istikbaline am erife gitdiimiz menazilleri ve ku kasabatlar ve acayibat gara-yibatlar sergzet seramcamlar ayan ve beyan ider, 1031 Menzili kal'ai Sebili Allm, 1031 - Beledi Matariyye, 1032 - ehri Ayn ems, 1032- Menzi li Hankah, 1032 - Ziyaretghr Hankah, 1033 -Beledi Evvel Deramis, 1033 - Evsaf menzi li vilyeti arz Hn ve dar kehhanan ehri Belbis, 1033 - Der beyan Saidi Sfl yani ar 035 - Ziyaretgh Belbis, 1036 - Beledi Ri'ni, 1036 -Evsaf Kal'ai Karin, 1036 - Ziyar eti eeyh Abdurrahman Filistin, 1037 Beledi Sennare, 1037 - Evsaf ehri kadmi Salihiyy 1037 - Ziyareti Salihiyye, 1039 - Menzili kal'ai Karin, 1041 - Der beyan sergzeti m en, 1041 - Menzili diliyye, 1044 - Hikmeti Huda, 1045 Bir dem tefe'l murad idinse her sahifei adkca biemri Hayy Kadr hasbihaline mnasib ehir kura ve kasabatlar gele, 1051 Evliya elebinin kayd ettii tarihlerin Arap harflerile yazMetinde geen ve okuma eklinde tereddt edilen birka has ismin eski imllar, ehemmiyetli olan tarih msralarnn Arap harflerile yazi' h ekilleri, ayrca gsterilmitir. Keza, ha arn istinsah ederken unuttuklar harfler de, kelimelerde kavis iinde gsterilmitir. lk alt cildi kdam matbaasnca 1896-1900 tarihlerinde arap harflerile baslan ve yedinci , sekizinci ciltleri 1928 de bugn lvedilmi bulunan Trk Tarih Encmenince yine Arap har lerile neredilmi olan Evliya elebi Seyahatnamesi nin dokuzuncu ve onuncu ciltleri de bu defa Trk harflerile ve resimli olarak Kltr Bakanlnca bastrlmtr ELFASLL HAM VE SEB'N llar indeks 1063 1073 Not: i tr \ Ve ba'de hamdi bhad ve senayi bad ol Hallkul baki Rabbl ibada olsunkim cemii mevcud mevcudat ve arz semavat ve mlevven kinat ademden hitab kn ile (Ayet) J-^^- fj-i j f\ <~ j halk itdi (yet) jras-4ijr^-Ji (Beyit) Halik bitaab Hudayi Kerim Halikul arz Rabbi ar azm ol saniul musavviri lemyezalin hikmeti ezelsi kend ilmi zre ol imi kim mahbub(u) Muh ammedl Mustafa(i) edimi arza getirb beni dem ile zemini zeyn itmegin yedi kudretile e blbeer Adem Safyyullah trabdan halk idb kendi ruhundan ruh urub kmil ve mkemmel Ade i(i) halk itdi Ve civariyyete lyik idb Cenneti Me'vasna koyub cemii gerrubiyanlar i le lfet idb Huri ve Glmanlar ile zevk ve safa idb bil vasta Cenab Barinin cemalin m idb kelimat iderdi ndi Hakda olkadar makbul olub cmle melikei mukarribn Hazreti Ademe secde itdiler(Ayet) jjjC:-j j,t u-*1.' v* i ] CyUijjic-j ijMs^'* *3 Hazreti dem hiret sebebile sene huld berinde sakin olub Havva Ana ile ay ve iret iderlerdi Ahir kr ui.Ujs_iV Allah murad ezlsi zre Hazreti Ademe bu Ayeti erifile emir ve nehy itdi (Ayet) ^uyt^- l'yca ^h* \Ji%i3 Bu nass kata Adem fermanber olub nie sene danei kendmd n dem kendi kendinden tenavl itmiyb hir insan isyandan mrekkeb olmaile emri Rabbi fer mu idb Havva Ana ilkasile bir dane kendm yiyb dem kendi kendyi derghdan ruyi arzda H

istann Serendil (j.*^-) cezire Havva Ana Ciddiye srdrb ayinlerinden hille balarndan t c gidb ryan ac bir kendme muhta olub ruyi arzda serseri gezerlerdi Mfessirn kavilleri zre hubutdan sonra dem ve Havva [1] O^'^-V-o') kelimeleri Badad Kk nshas No. 303, Yldz No. 48 de yoktur. [2] Yldz Evliya elebi 101 2 EVLYA ELEB sene vechi arzda feza' ve ceza' idb seyyahat iderlerdi Ba'de(hu) krlang tuyuru Ademi n sakal telinden Havvaya hedaya gtrd Hayvann keysuyi amber buyinden bir ka tel Ademe etirb birbirlerile Arafatda mlakat olmalarna bais tuyuru krlang olmudur dem ile Hav beli Arafatda buluub grdgin Cebel Arefe dirler Lisan Arabda arefe bilimee dirler a birbirlerile cem olduklarndan safa idb vasta olan krlangca dua itdiler Krlang dah Adem Hizmetim mukabelesinde sizden recam oldur kim benim etim gayet leziz olduund an cemii ylan ve yan bile hasmdr Evldlarm yiyb tenasl bulmam Sizden recam oldurkim nde olursanz benim iyanm hanelerinizde olsun Ya Adem sen lihyen-den bir ka kl vir Hav a dahi sandan bir ka kl versin amur ile mlemma idb hanenizde bir iyan idb sizin s yenizde ho gecub tenasl bulaym deyu reca idb recas kabul olub krlan-ka Adem ve Havv r virb krlang ol muyleri tyn ile tahmir idb beyti Ademde bir iyan sagire bina itdi an tuyuru krlang dem sakin olduu hanelerde olmasnn asl oldur Ve Adem ile Havvann b haneleri Cebeli Arafatn dibinde Matbah Adem didikleri beyti erifdir kim hl ziyaretgh dimdir kim badettufan Ademi sani Nuh neci nebi ol hanei tamir ve termim idb ziyar etgh hacyan gaziyandr Ve Hazreti Havva Ana Site bu Arafatda hamile kalmdr Hakknda n errihler baz rivayetler yv itmilerdir Amma kavli sahih ibni Ademdir Rivayeti uhra oldur kim Hazreti Adem lemi tecerrdde menamnda ihtilm olub menisi zemine db bir yldan Hazreti it Hazreti Adem toprakdan hasl oldu dirler Bir kavilde Beli Hazreti Ademin d azub menisi yire ddkde lk Alem bir ot halk itdikim hl ol ot Bingl yaylasnda ve Erci ve Demavend ve Khu Elb Bursada Cebeli Ruhban misilli yaylalarda dem sfatnda hasl olur Erkekli ve diili bir o tdur Sa sakal vardr Piri civan ve merdi zenan var bir otdur kim acib sun'u Hudadr Li Arabda ry.^\^j ^Ji^^ dirler Baz hukema bu otu edviye in maacinlere korlar Gayet muk avvi ahab-dr Hazreti Ademin zemine den menisinden bu kiyah hasl olmudur Yohsa Hazreti t deildir derler Ve kavli akva dahi budur kim Hazreti Sit Adem ve Havvadan olmudur Zira Hazreti it kend yv yv ile bir rahimden mtak olan kz almyub Hazreti Adem (Ayet) i^, j/2} \-jr}y u>i \ 6i* La LJi Uo deyu Cenab Bariye reca idb Hazreti it in bir Huri istedi Derakab Cebril Emin i le Ademe bir Huri gelb nikh ile Hurii Site virdiler Ol asrda akdi nikh merd zen 8'-r> *a.y 4iy kelimesi idi Badehu it enisi munisi gamkisar SEYAHATNMES 3 olan Huri ile am cennetmeam hakinden Havran nevahilerine varub anda bir mddet meks i db bu Huru Hurandan galat Havran dirler Baldeki cild icre mufassal tahrir olunmudur Mekn evveli Bin yaylasnda mekn Serendil [1] ikinci mekn Cebeli Arafat nc mekn t ile Mekkei Mkerreme yerine gelb vatan idindiler Badehu Cenab Bari Ademe ns lfet in nneti Mevada grd kasrlarn birin zemine nazil etdirb Mekke yerinde vaz olundu smine Mamur derlerdi Bir rivayetde kzl yakutdan idi Bir kavilde beyaz incudan idi Tufan N uhdan evvel Cenab Bari yine zeminden Cennete ref iderken Hacerl Esved andan kopub Tufan suyundan siyah oldu derler Bir rivayetde ussatlar yzlerin srmek ile siyah vi n[2) oldu derler Sonra bu Beytl Mamuru tavaf etmei Rabbl izzet Ademe farz ey leyb Hazreti -A. Cebril Emin talim idb Adem Beytl Mamurda ibadet iderdi Ve nice mddet bu hal zre Mekk ede sakin olub bikavli mverrihin Hazreti Ademin krk bin olu olub tenasl bulub her se ne evld evltlar ile Beytl Mamuru tavaf idb edayi hac iderlerdi Amma kefaf nefisleriy kede ziraat yeri olmamak ile hayli iztrab ekb badehu emri hak ile arz Msra gelb sahi Nilde tavattun idb drdnc vatanlar haki Msr oldu Ve ol kadar ziraat idb hububat gana malik oldlar kim bir buday danesinden nice yz detik (baak) hasl olub her baakdan (Ay -;.<0.%t- hasl olub mahsul olub ibtida Msra Hazreti Adem cmle evltlar ile bir yire Msra dua etdi lisan iber zre ol dua budur Zira Hazreti Adem Cennetden hubut etdkde

t lisan olan arabyi isyan sebebile nisyan zre olub Cebril.Emin talimile lisan ibrenc e [3] kelimat idb Msra etdi dua budur kim hakir kbt tevarihinden ahz idb tercemesil mecmuamza tahrir olundu Duai Hazreti Adem Safiyyullah der hakk Msr belisan kelmuliah iber (\&. Allahm benim imanm Vj^Sy eytandan sakla Uj.jjtt Lojvu kurtar beni kurtar beni (Msra sani) rV cmle meliklerin & y.s* t* bana hizmet etsinler k >J buday ver Ekmek idem (Msra salis) h hir lm olur olur r**S r'-^ benim [1] Yldz Nshas (Ve Hhzreti den ibtida Serend.li mekn idindi) [2] (lev [3] (iberce) 4 EVLYA ELEB Allahm <s\ J-.j>. ij* oullarma bu ehri jkj mamur eyle mamur eyle -A. deyu Hazreti Adem Msr hakknda lisan iber zre mfteiln mfteiln vezni zre bu gne d emii derharlardan (1) evvel il hazel an ve mamur ve abadan bir ehri nsf cihandr Ve am ma ol Hallk Aleltlakn emri erifile Msr azm mamur olub hubutu Ademden beru il hazel gne kimesnelerin kabzai tasarruflarna girb kimler malik oldu Ve ne keyfiyyet ile hkme t etdiler Ve her mlku dvel ka nefer demler idi ve mddeti saltanatlar ve mrlerin he r Zikri evsaf bild kadim ve ehri azm mahrusei Msr nadirei asr yani mm dnya Kahire ^'j ^~Ji obVi^ ojiJ. Evvel bu hakir seyyah lem ve nedimi dem Evliyayi briya bin seksen Saferl muzafferi edinci gn Msra dahil olub derunu birunu Msr im'an nazar idb lemi hayretde olub eng n iderdim Zira Msrda olan binayi sr acibe ve garibeler bir diyarda yokdur Ve bu mutal samatlar ve kh kasr sarayi lileri y kim ina etdi deyu tecesss ahvali Msr iderken utebereleri ve nefis mutemed tevarihatlar tetebbu etdiim kitablarn esmalarn beyan id er Esmai tevarihat Msr ve gayri ktb nadirei asn beyan eder Eyvel f^-i^- ^ gayet makbul sahih tevarihdir kim lisan kbtden ve lisan iber ve sryanden ve lisan dehlev ve moolden ve lisan ltin ve yu uteber tevarihdir kim hl makbul hass mdr Ve ^ jj? ^s2* t sahibi tefsir kadim bir ulu mesnenin tevarihidir fu je-imo^ tarihi dahi gayet muteber ki-tabdr ve vA- .->,> ve (IL,Jk;ft s** dLy v^-5" ve s^-^^ Cr? s" S^-^ ve Jlo if\ wtuTve gUil J.ti j*cjT ve ( t) jjua J\*>\ viuTve ve ^ j-y vby ve 4JlUy* C jodtgli JiUi o^u^tr ve IMJ-Jtf jV ^AlTvc J^f Cr.Ms*> -:<*J y-^* v11-5" ve^l\ i \ EL- yJrjT ve jju^ii&ujuc Cr. i>*.r* i'/ <^t-f ve ve ^jJ'^Us (r) j./*: >" ve ^.U-Jiv^j u^fcj" ve ^-A. ^.ji JLj .1^ ve viiT [I] Yldz nshas (diyarlardan) [2] (aV<).V -r-*) [3] * (*u-nj) SEYAHATNAMES 5 ^jj JiA aUJ ve {rj A^liJc.UuU yt/ve >," Cr.V ,pu vl^Tve vi-J. sJ vl.r LrV ve ^^ijr. jUjSoV vLls" ve jtS *>S^Xi \^ Ju^ve .Ul ^ >.V ve ^yaVl JUJ a.-H j J juOi ^JUaM yt-" ve ^CrV o'j^IJI vUJ^ve jj^' juyj jJ^ji ve -utv cr.V jU vtr ve -^yy eyh -Siyut hazretlerinin .^.U ^ nam kitabn terceme etmidir Amma ltif olmudur ve bu tahrir olunan kitab mteberelerden maada nice mecmualar Ve divanlar ehri Msrda tetebbu ederek elzem levazmmzdan olan delili kat'leri ve ravileri ile hadisi erifleri kilki evsafmz ile s hatnamemiz msveddatna terkim idb hubutu Ademden il yevmina Msrn evsafn ksm zre m hrire cret etdik Elfasll evvel Fi evsaf Fustat Msr bekurbi Cebell Mukattam Evvel hubutu demdensonra ihtida Msra kadem basub vatan idinen ibtida eblbeer Adem Saf yyullahdr Ve olu Hazreti itdir Ve ann olu Enu ve olu Kman(oLi)dr Ve ann olu Mehl olu Hazreti Hud nebidir Olu Uhnuh ki Hrmsdr Lisan iberde Uhnuhdur Ehli ift[l] lisan zre melikeler Uhnuh Hr-mse {^'f dris didiler B me ve melikelere ders didi-

iyn dris Nebi didiler Amma bu Mehlil ilmi ncumda kehenei asr idi btida ilmi ncum b teirdir Amma Hazreti it zemannda maaralarda sakinler idi Bu hakir diyar Msrda nie b r yetimanlar grdm ki iine Ali Osman askeri sar Amma Hazreti it asrnda arz Msra rdi Andan Hazreti Uhnuh andan Hazreti dris Msrda domudur Sayyah lem olub ilmi n-cum h)lyilden grb Hazreti Cebril talimile ilmi kitabetde ve derzilik ilminde kmil ve mkem mel oldukda krk yanda kendye Asvan ehrinde nbvvet gelb Sabiyye kavmine biber[2] olu ili Nilde yz krk pare ehir ina idb ilmi hendesede ve fenni ncumda mahir olub cemii ul garibe ve acibe andan ayi oldu Ve hl dris nebinin Nil kenarnda bina etdi ehirlerde beldeler Vardr Hatt Msr Fustatn mukabelesinde Cize hakinde Hermin (dn*k-*) dalar Ha drisin talimile Surid (j.^-) hakim bina etdirdi kim ilim ile Tufan Nuh olacan bilb c mii kitablarn k-nuzlardan bu Hermin dalarnda hfz etdi Ve Hazreti Adem ve dris [1] Yldz nshas (Cennet) [2] Yldz nshas (peygamber) 6 EVLYA ELEB nebi intikalinden sonra bu Ehram dalar Sabiyye kavmine Kabe idi Her sene gelb ziyar et iderlerdi imal tarafndaki Cebeli Ehram er kiiler ziyaret iderlerdi Cenub tarafnda ki Ehram avretler tavaf a. iderlerdi Amma Hazreti Adem hayatda iken her sene cemii evld ensabile K'bei erif ye rinde olan beyti mamure varub tavaf hac idb kh Msrda ve kh am erifde [1] karib Hav lb sakin olurdu Amma bikavli Tevarihi Sabiyye Hazreti dris ilmi kita-betde yedi tu l sahibi olmagile dnyayi mafihann cemii ahvaltna vkf olub ruzmerre cemii vakayiat t idb bu Ehram dalarnda hfz iderdi Hikmeti Huda anlarn zeman basaadetlerinde Hazreti nebi dnyadan hirete intikal idince Hazreti dris Hazreti iti ibtida Ehram danda defn e di derler Ve Melik Msrayim ve Melik Baytar bin Ham bin Nuh aleyhisselm bu iki khne Melikler dahi Ehram dalarnda medfundurlar Badehu it nebi evldndan nm evldndan [2] Me Nekravu (J^ l Khin minel-kehhan kehenei asr idi Eski Msr olan yerde bir ehri azm ismini ehri Emsus ) kodu ber Usannca Emsus (^) Yeniehir demekdir Kbtler bu ehre Fustat (iu_) didiler Badettufan bu ehri tamir ve te m idi [3] Msrayim (fmJ^-) didiler Hl ann n Msr derler Lisan yunaniyanda Makdoniyye lisan iberde Zarbint (c* didiler Lisan Arabda Kahirei Muizziyye didiler Zira sene 575 tarihinde Sultan Muizzddin Marib Zemin padiah idi Msr padiah Sultan A un idi Melik Muizzddin Melik Ahidiyyundan izin taleb idb Msr iinde bir cami bina etme izin alub Kayid Ezher (,/>;IjAs) namnda bir arab memlkn bin Msr hazinesi mal ile ve e lli bin neccar ve benna ve ammal ve seyyal demleri Maribden prsilh Msra gnderb Ezhe gulm sahib gam Camii Ezhere mbaeret idb yedi ylda itmam bulacak mahalde yz bin aske le Muizzddin Sultan Marib Zeminden lgar ile Msr ebhun idb Msr iinden dahi Camii esile bina etmee gelen asker dahi huru idb Ahmed bin Ali bin Ahidiyyun elinden Msr c en ve kahran alub yeni Msr bina etdi Annn Msr [4] Kahire [5] Muizziyye derler Hl Ya Kahhar ve ya Kabz ismine mazhar olduklaryn cmle ricalullah inkbaz zeredir mii bld (a) n isimleri yad [1 Yldz nshas (erife) [2] (evldnn) [3] (idb) [4] (Msra) [5] (Kahi.ei). seyahatnamesi 7 oldukda Msra mm Dnya derler Amma bu Nakravu Hazreti Ademden sonra bu Emsus ( o\>-' u e mamur abadan eyledi kim tuli mamuru gnlk yol.idi Ve bu Nakravu ( J-j\J> ) yz sekse sene Msra malik olubr.>terki fani eyledikde Heremin cebellerinde defn etder Andan y erine olu Natra ( J-\js ) melik oldu Bu dahi atas gibi stad kmil sahibi kabil idi Vil ti Elvahatda baz ehirler bina etdi Bu dahi fevt olub Cebeli Ehramlarda asude olmudu r Andan yerine karnda Msram (c>^) bin Nakravu Msra melik oldu Hakimi mahir ve kehen hir idi Bu [1] ilm ile cmle esedleri kendye msahhar idb tahtn esedlere ve cnd geyat getirdirdi Bu dahi fevt olub Ehramlarda medfundur Bunun akrabalarndan yine Msra Abk am (ru.c) nam melik olub adalet etdi Bunun zemannda Hazreti dris Asvan ehrinden ref 'i asuman olub mmetlerinden Sabiyye kavmi Idris nebinin asumana uruc etmesi firak ile cmle mteellim olub feza' ve ceza' ve riali idb taat ibadatdan kalmlar idi blisi

elbis aleyhllne beni dem suretine temessl idb bu halka sureti hakdan grinb Ya kavim ler ne giryan ve cier suzan olursz deyu sual etdi Kavmi dris dahi maceray serencamla rn nakl etdiler Derhal blis ider Ey kavim Gam yimen Ben size drisin suretin vcuda ge tireyim Herkes ann suretin hanesinde pinhan idb her gn ol sureti grdkde drisi grm ub tesellii hatr bulsun deyu bunlara drisin suretin ya-pub hanelerinde hfz idb ol su reti grdkde hararetleri teskin olub tesellii hatr bulurlard Kavmi Sabiyye mrur idb ev evldlar bu suretleri babalarndan beru evlerinde grb bu suretlere tapmaa balyub cm yye kavmi bu takrib ile putperest olmalarnn ibtidas Hazreti drisin kavminden kalmdr Hazreti dris asrn-daki Melik Abkam (cuu*) dahi fevt olub yerine Aryak ( Jl^) [3] H arut ve Marut Babil ehrinde bir gar ire ayaklarndan maslblar-dr Hl feza'lar istima r Ulu melikler idi Ceriri Taberde evsaflar masturdur Aryak dahi fevt olub yerine ol u Elhim (^jM) melik oldu ehri ark Ahmim ( ^ ) i bu bina idb yedi yz deyr bina etdi Bu dahi fevt olub yerine olu Huseylim ( ^^i-) melik olub yedi yz yl muammer olub ibtid a ehri Asvan nehri Nil zre bu ina eyleyb ibtida mikyas yani Msrdaki gibi mmlkyas i Ve arz Msrda cemii tar'alar ilmi hendese zre [1] Yldz nshas (Ve) [2] (eyatine) [3] ,. (melik oldu) EVLYA ELEB cerfler (1) idb tar'alar ihdas idb nehri Nili haki Msrda sokak sokak cereyan etdirb a rz Msr rey idb mahsult ziyade hasl olurdu Ve cmle tar'alar ruham somaki ve mermeri e mebsut idb Nilin iki canibine sedler ina idb ehirler bina eyledi Ve bild Nubiye Nil getirb on iki gz bir cisri azm ina etdikim hl eseri binalar zahir ve bahirdir Ve Ha ti Nuh aleyhisselm bu Melik Huseylim () asrnda vcuda geldi Bu asrda ruyi arzda olkad ar beni dem oldukim yer yznde beni demin izdihamndan ziraat etmee arz haliye kalmyu t gala olduundan cmle halk derelerde ve deryalarda manileri sayd idb kefaf nefs ider lerdi Bu dahi fevt olub yerine Melik Tersan ibni Husal (JUyt j.\ aw" diu) melik oldu Hazreti Nuha krk yanda nbvvet geldikde Tersan imana geldi Bundan sonra Melik ery k (jl^i) andan olu Melik ehluk (ijVO ann olu Melik Surid ( joj-) gayet cebbar ve zal im olmaile ibtida ruyi arzda reaya zre harac bu ihdas etdi Ve Beni Seyf yanndaki byk hram bu Surid bina etdiiyn Ehram Surid derler Ve kend anda yatar Bir sengi harada ibe hattile tarihleri vardr Andan olu Efrus ( ) melik oldu Bu dahi fevt olub babas cenb inde defn olundu Yerine ibni ammi Fergan melik oldu Tufan bunun asrnda oldukim kya meti evveldir Ve cmle ilmi sihir batl oldu Ve cemii acibe ve garibe ve mutalsamatlar ve teratibi arabiyye [2] cmle mahv olub Cenab Bari cemii cinailerde [3] mestur ve mahfuz olmu maadinleri ve enhar uyunlar ve trabl ciballer ire yaln kayalar tel erya ile krk gn*krk gice derya cuu hurua gelb cmle maadin ve ciballer ve nihai knuz ahir olub ruyi arz gayri gne oldu ( fJx* %i & ic ^'j1 ) Ol Tufanda Hazreti Nuh Mus ul Kurbinde Cebeli Cudide ketii Nuh derkenar olub yevmi aurede hals olduklaryn her ki e meklt metubat ksmndan ne bulundu ise bir sahrye kazub sahr idb aure a olub cml anlar ol adan tenavl idb kr etdiler Yevmi aurede ol a piirmek Ademi sani Hazreti dir tibar etmek gerek Ve Hazreti Nuh bu cebelde selmet bulduuna delili kat' vardr kim Kur'an azimde (El'ayat) \3 iU-^u Jj\ L jjj jt-'j s-y&tj ' J*t* ^Ji Ayeti Habibi Hud aya nazil olmudur Badehu Hazreti Nuh Cebeli Cudide keti ile selmete kub mbarek arz ol uundan anda sakin olub badettufan ibtida Hazreti Nuh ehri Cudei bina etdi Hl Musul kurbinde Cebeli Cudi dameninde [1] Yldz nshas (hrefler) [2[ ,, (arabiyyeler) 3] (ciballerde) seyahatnamesi 9 bir beldei sagiredir Andan Msr zre Ham olu Baytar gnderb Msra karib arz Hasan () ii bina etdiler Andan Belbisi bina etdiler Zira Tufandan evvel dahi mamur olub on yedi peygamber medfun idiin bilirler idi Andan Baytar bin Ham ( rU. j. >- ) Msra g elb Eski Msr ki ehri Emsus ( j->.. ) dur An ina etdiler Andan Menuf (j.u) ehrin bin iler Hazreti Nuh olu Sam am bina etdi Ve Filistin ve Kuds bina idb bdn etdiler Amm kirin tetebbu etdi Tevarihi Htat Makriz ( ks\/* ^l* ) muteber tevarihdir Zira lisan i erde ve lisan sryande ve lisan kbtde ve lisan arabde ve lisan Yunnda yedi tul v sahibidir Zira kesreti seyyahatde gya Fisago(r)su tevhididir Ann kavli sahihi zre ibtida Eski Msr bina iden hakknd(a) yle ayan ve beyan ve takrir ve tastir idb der ki btida Adem aleyhisselm Eski Msrda tevattun idb hitab Rabbl izzetle ama mteveccih ol

rnda itin bir olu (j>j-) Grbab idi Ann olu Nekravu ( /A,*' ) idi Bu Nakravu cmled ve reid ve cemii ulmda mahir olmagile Hazreti Adem bu Nekravu sevb ismini Msrayim (f} .) koyub Msr mamur etmee memur eyleyb Hazreti Adem am caniblerinde Havran sahralarna raate gitdiler Bu Nakravudan ismi Msrayim olan yetmi nefer taallkatile Kabil zulmnden valid validelerini karnda Tecbarin ( joV? ) [1] ile terki diyar idb ruyi arzda kendl ere mnasib bir vatan bulmagycn kat' menazil ve tayyi merahil iderek hir Msr hakinde eli Gdemas ( u-l.ju" j^-) a gelb b havasn ve dirahti mntehasn beenb anda ikamet et t idb vatan tutdlar Zira dedeleri Hazreti Adem Msrda ok durub bir eseri binadan bir e etmedi Ol asrada ale ve klbe iinde sakin olurlard Amma mezkr Nakravudan Msrayim h tenasl bularak hayli airet sahibi olub baz binalar ihdas eylemee balad Ve her sene d desi Adem afii Samda ve Havran ve Bosrada ziyaret idb hayr duasn alub Adem Safi bu N akravua Melik Msrayim deyu ad kodu btida evld demde iber Usannca Melik namile yad o u Nakravu Msrayimdir Yz on sekiz yl padiah olub cmle aayir kabayiline hkim oldu Amm mmer olduka kati cebbar oldu Ve kendden ulu karnda Zerayil (^h)) den ok ulmu garibe acibeler renb yerden defineler ve knz hazineler karub cmle kavmine emir idb dalar cem idb ol cem etdi malile adr yerinde bir ehir ina idb adn Emsus </j-*i) koku lde Eski Msr didikleri yerdir kim kbt kavmi ol ehire Fustat <]u^) derler Tufan Nuha nce azm mamur [1] Yldz nshas (/A? Tecbarir) 10 EVLYA ELEB bdn belki mamure olmudu kim hl yine ehri atikdir Ve eseri binalarnda olan sengi keb meer Hermin (^^) dalarnda ola Her ta tulen ve arzan yirmier on beer arn talard grb Can kavmi binasdr Beni dem bu talar kaldrmaa kadir deildir dirler Bu muaraza mesnelerin haberleri yokdur Hubutu Ademden sonra beni dem(de) bu kadar tuvn ve zor bazu-ya malik kavim yok idi Ve her bir demin kaddi yzer zira idi Ve hl zemanmz demle ikier zirdan tavil olmaz Amma ilmi cerri ekal ile Khu Bstunu [1] kaldrub bir yerd yere nakl etdirmee kadirlerdir Buna muaraza iden kimesne Jl.l\ ^ JU>o*-; i ve ilm i cerri ekali bilmezler Andan bu Emsus ehri ire beni dem ok olub Melik Msrayim cyuu re cem idb Kabilden intikam almak in am zerine azimet idb Habil dahi azm eri ile Fi n eriki [1] hl Remle ehridir Anda iki asker birbirile cem olub bir sava prha etdile ibtida zeminde hunu Habil in Kabilden nice yz bin beni dem hunu zemine db ol cenk i Msrayim ile Kabildir kim cenk ol sahrayi Remlede oldyn lisan iberde Filistin derle yim Kabili mmhezim idb bu kadar mali gana-yim ile Msrayim Msra gelb mal kuvveti ile N li kol kol kesb hali ve tar'alar ile Nili sahralara tevzi idb ziraat idb vilyet(i) ga nimet etdiler Mukaddema neri Nil kendi hali zre cereyan idb bir kolu vilyeti Nubiye Svey deryasna bir kolu Marib Zeminde Beni Hill vilyetinde ( Cjf') krfezine mahlut o du Amma bu Msrayim ilmi hendese kuvveti ile her arzn irtifan alub ana gre haliler ve su arklar kesb Nili murad idindii yerlere cereyan etdirdi Ve Msr mukabelesinde Heremi n dalarn bu Msrayim bina idb merkadi insan ve medfeni knuzu firavan olmagin ina eyl hir bu Msrayim 715 sene muammer olub mr defteri drlb kendye medfen olmayn bina e ebire cemii mali hazayini ile defn etdiler Ta Tufan Nuha gelince hl tahrir olunduu zr e nesli inkraz bulmyub Msr milkiyyet zre tasarruf iderlerdi Mezkr Nakravuun evld e nefer kimesneler Msra malik olub Tufan Nuh mahallinde blda tahrir olduu zre Melik Fe n (ifc^) padiah idi Mezkr Nakravu Msrayimin evldlarndan Kalimon (o,..!) namnda bir e var idi Ulmu ettaya malik idi Hatt ilim kuvvetile Tufan Nuh ile gazab Huda olacan Tufandan evvel dedesi yurdu olan Msr terk idb ehri Kfe(de) Hazreti Nuh yanna varub nile merref olub cmle iyalile Irak [l] Mkerrer yazlm. [2] Yldz nshas (ehri ki) SEYAHATNAMES 11 vilyetinde sakin oldu Badehu Hazreti Nuhun Ham adlu bir olu var idi Hamn bir olun [1 ] Baytar idi B Baytara Kalimon Khin kzn verb Hazreti Nuha kurbiyyet hasl etdi Vakti z man Tufan ki eridi Hazreti Nuh ile gemiye cmle taallkatile binb Tufandan hals oldu Krk gnden ^i-i a* nass kat zre krknc gnde Cebeli Cudeye (.^ j.*) gemi vsl olub selmet bulub-Hazreti Nuh ibtida Tuf sonra Cude (o^) ehrin imar eyledi Evvel imar hl kasabai Cudedir Badehu Kalimon Khin ve damad Baytar ile Hazreti Nuhdan mezun olub dedesi Msrayimin bina etdi ehri Emsus ki Eski Msrdr ana gitmee azimet etdiler Kat' menazil ve tayyi merahil iderek gark bd

hals olmu payidar [2] rahlar ile tecesss tarik iderek derekden deree urayub Msr kur Ar (jjf) nam mahalle gelb anda nzul idb oturdlar Lisan iberde Ar oturacak yire d a b gazabda gark olmu bir dirahti mntehann haebeleri zillinde bah bahlenmek in rm hikmeti Huda Baytar bin Hamn bir olu Kalimon Khinin kz Jddeje (joj) nam kzdan bir e e gelb bunun dahi ismini Msrayim kodlar Tufandan sonra dnyada vcuda gelen bu Msrayim i Baytardr Bu Arde azm srr admaniler idb ol diraht sayesi bir mbarek yer olmak ile eeri baz bals eyalar ile tezyin etdiler Andan Belbis (^J) e gelb b havasn beenb ks etdiler Tufandan evvel Belbis namnda seherenin ehri idi Harab buldlar Andan haki Msra geldiler Amma Kalimon Khinin ecdad Nakravudu Msrayimi Evvelin bina etdi ehri ki Eski Msrdr Tufann telttumu deryasndan sr binadan bir eser bulmaldr ll Nilin Hazreti drisin talimile bina olan Ehram dalar kalm Tufandan hals olmagyn iine gir arn cmlesi gark olub cmle mallar ile asude yatarlar Bu Kalimon Khin ve Ham olu Baytar bir gayri vatan tedarik idelim deyu arz Msr keti gzar iderek Arz Menuf (j/**) a gel ler kim b havas ltif bir cayi safa ve canibi erbaas bir ferah feza ve tarafeyni nehri Nil ire bir cezirei ra'na Kalimon bir damad Baytar bu vadileri grnce meks idb anda n ice mddet klbe ve haymeler ile sakin oldlar Mruru eyyam ile bunda tenasl bularak zira at ile mali firavana malik olub hayr berekt mteksir yurd imi deyu bu mahalde bir beli ei muhtasar bina idb ismine Menof (Jy-) didiler Lisan ibrence [3] Safa Yeri demekd ir Badettufan [1] Yldz nshas (olu) [2j (uapeyda) [3) Yldz nshas (iberce) 12 EVLYA ELEB ruyi arzda ibtida bina olunan Musul kurbinde Hazreti Nuhun zevrak karar etdi karye Cudedir Saniyen bu Menofdur Bunda Baytar ok muammer olub Menofu bir ehri azm etdii m ahallinde tahrir olunur Andan Kalimon Khinin tahrikile Baytar bin Ham ehil iyalin i alub ehri Emsuski Eski Msrdr Kalimonun ecdad binas olmaile Msr Atik mamur etdi Khin bir sene mamur [1] olub Hermini lda ceddi Nakravu Msrayimin yannda defn etdiler Tufandan sonra fevt olan ibtida bu Kalimondur kim Msrda Elvah ehrin bina etdi Fasl Sani Tufandan sonra Msra malik olanlar beyan ider Baytar bin Ham bin Nuhdur Tufandan hals olub Kalimon Khin kayn atasile Hazreti Nuhd an Msra gitmee mezun oldukda Hazreti Nuh bu Baytara dua idb azna siirb inkraz nesi b Msr meliki olasn Ve mammer olub saadeti dareyn bulasn deyu hayr dua idb Baytar haki Msra gelb Menofu bina idb taht idindi Ve mverrihi lemler bu Baytara Eblkababta didi tuz evld oldu btida evld Msra gelirken Ari nam mahalde diraht bigayesine [2] tevel Msrayimdir Otuz evldndan bu kil ve mil olub anadan dedesi olan Kalimon Khin bu Msray ok ulmu acibeler talim eyleyb feridddehir bir fetayi tvana oldu Ve cemii knuzlar Ka on bu Msrayime gstermi idi Badehu bu Msrayimin babas Baytar sekiz yz elli sene 168 mu mmer olub vefat iddikde Heremi Kebir (e) kayn atas Kalimon Kehenenin yannda defn et diler Badehu Aride doan olu Msrayime hilfet verdiler Mstakil padiah olub Isne (^i) v an (j\^)a [3] ve Sudan (oii,~) a ve Foncistan ( jU-?'/ ) a varnca hkm namiz [4] bir melik oldu Otuz aded karndalarna akalmi Msr tevzi idb her biri hkm etdi diyarla azm bnyad idb hl ol ehirler Hazreti Nuhun duas berektile Baytarn evldlar ismile ehirlerdir Mesel Baytarn bir olu Reid (juij) idi Reid ehrin bina etdi Biri Dimyat ( ) idi Biri skender ( ) idi Biri Tiner ( ) biri Seyfe ( -.- > Beni Seyf j.) ehrin ya pd Ve biri Mine (<.^) idi Ve ^-si ve >Jr-\ ve ve u." ve Kos ^y, ve ve Asvan ve J^.j ve brim *,\ ve j,y ve ju- ve Sennare j^- ve ji>_,- Sudan misilli [lj (muammer) [2] (sayesinde) (3J Yldz nshas (svan) [4] Yldz ns'as (nafiz) seyahatnamesi 13esmah ehzadelerin her biri bir ehir ina idb il hazel'an ol ehirler sahili Nde muamme 1] bdn ehirlerdir Ve bu ehzadelerin her biri birer boy beleri mesabesinde mutasarrfl idi Amma ulu biraderleri Msrayim cmle meliki azman padiah cihan olub ibtida Ari na de rahmi maderden mtak olduu diraht sayesine varub-ol dirahti dibaceler ile puide klu b zkymet ahcar ile ecar tezyin eyledi Ve deti carileri zre ol diraht altnda Hakka ib t idb ol diraht kurbinde bir ehri azm bina idb ismini Dersan (ji-oa) kodu ber dilince

Cennet kapus demekdir Hl Gazzeden Msra gelirken ahrahn sa canibinde asar binalar dir Buhtunnasr Msr harab etdii [2] Dersan ehrin dahi mnhedim etmidir Badehu Msr p n Yusuf Salhddin Sultan Kayt Bay bu ehri Dersanm sengi somakileri ve ruhamlar ve amud u mntehalar ile Msrda cami ve kaalar bina idb Msr imar etmilerdir Ve ehr(i) [3] b Msrayimin bir olu bu harabe ehir iinde bir kubbei serblend iinde medfundur kim eflk serekmidir Ol ehir harab olub bu kubbei bdn olmasnn sebebi cemii Kbtlerin sils ( una mntehidir Hl cmle Kbtler ziyaret idb imar iderler ismi Kbtim ibni Msrayim ibni ibni Ham ibni Nuh aleyhisselmdr Amma Msrayim yedi yz yl muammer olub Eski Msr olka etdikim gya kasr meyyed idi Ve iki yz evld olub evl [4] evld ve otuz aded kardel d) evld olkadar-tenasl buldlarkim iklimi Msr dem deryas oldu Cmlesi dedeleri Nuh N inde idiler Bu Msrayimin evldlar birer iklime hkim olub Msrayim dahi yedi yz yldan s a *iljj^>v emrine ram olub Hermni Kebirde babas Baytar ile Tufandan evvel merhum ola n Melik Surid (jo.,-) yannda defn eylediler Ol asrda bu Ehram dalar ziyaretgh has m Zira cmle Melikleri anda defn iderlerdi Ta Hazreti Ibrahime gelince K'be misal bu Ehramlar tavaf iderlerdi Bade (hu) hilfet Msrayimin ehri Dersanda Kbt kzndan olan (r>j) melik oldu Babas Msrayim bina etdi ehri Dersanda doduu aa dibinde ibadet etm cer perestlik ibtida bu Kbtimden kalub dedesi Nuh nebi dinin terk itdi Ve cmle karn dalar ve otuz aded ammileri dahi mabeylerine tefrika db her [5] birer mezheb ihtira i db mez(a)hibi muhtelife Msrayim olm [J Yldz nshas (mamur) [2] Yldz nshas (itdikde) [3] Yldz nshas (Ve bu ehri) [4] Yldz nshas (evld) [5] Yldz nshas (biri) 14 EVLYA ELEB Kbtimden kald Hayli itihar bulub ulu padiah oldu Cmle Kbt bu nesildendir Ve tevarihi bundan kalmdr Hazreti dris neslinden bir kehene limden cemii ulma malik olub Tevarihi Kbt yazmdr kim hl Kbt keferelerinde olan Tevarihat bir milelde a. yokdur Zira hubutu Ademden sonra ilmi kitabet ve ilmi hisab ve ilmi ncum dris nebi den mnteir olub bu Kababta kavmine ol ilimlerden myesser olmudur Bir kavime benzemezl erdir Hl Msr ikliminde cmle erbab devlet anlara muhtalardr Zira ilmi hisabda ve fik rasetde ve istikametde akranlar yokdur Gayet ehli rz ve meddeb mel'unlardr Hatt yn lara ehil iyallerin inanub cemii menat levazmatlarn bu Kbt kavmi grrler Bir hisab m avmidir kim bir dank masruf etse hisab idb istikamet iderler Amma Msr diyarndan gayri diyarda yokdur Bu kavim Melik Kbtime peygemberlerdir derler Amma yine hl milleti me si-h de dirler Amma ekli rblerinde gayet mutaassb kavimdirler Cemii evkatda Ya Kbtim derler Bikavli Tevarihi Sabiyye Hazreti Hud bu Kbtim asrnda ehri Semudda vcuda geldi derler Ve Hazreti A(de)m-den bu Kbtime gelince efvah nasda lisan iber tekellm olurdu Bu Kbtim ulmu ettaya malik olmak ile elsinei muhtelife bunun zemannda ayi oldu derle r Ve ilham rabbani ile Kbt lisann fesahat zre tekellm iderdi Ve bu Kbtim drd yz se ] padiahlk idb hir oldahi cam nii nu idb Cebeli Herminde babas Msr [2] cenbinde r Andan karnda olan Emun (j*i>) melike oldu Emuneyn ( cr>j^ ) iki ehirdir Bu bina e isan iberde Emun hamelei arz olan kz sfatndaki melein ismidir Anmin bu Emun ehr dur Msr Urban icre mehurdur Bir dem ebleh olsa Behey dem Emuneyn sr msn deyu d Amma hl ehri olkadar mamur deildir U yz payesile l kazadr Kuralar mamurdur Bu dah ub karnda Etrib ( _t/() melik oldu - Bu dahi g yeran grb karnda Say () melik (&-?y>) da sayd ikr iderken kendyi bir fil helak eyledi Gayet ec tvn melik idi H an hududunda intiha [3] serhad olan Say i (ju) ehri ve kal'as bu Sayi melikin bina sdr Andan olu Terars ibni Sayi melik oldu Hazreti Salih bu "Terars asrnda vcuda geldi Bu dahi fevt olub Terars olu Malk fjJU) melik ol du Ancak iki yz sene muammer olub merhum oldu Bil veled bakaya gitmek ile karnda Harb ta ibni Kbtim [1] Yldz nshas (sene) [2] Yldz nshas (Msrayim) [3] Yldz nshas (inthai) seyahatnamesi 15 melik oldu Bu dahi fevt olub olu (jOT) melik oldu Bu dahi bil veled fevt olub karnd

a Melbaye (<U) ibni Harbeta melik oldu Bild Nubede hayli ehirler bina idb hir bu d ki dnya idb olu Toti (jut melik olub azm cebbar sahibi iktidar padiah oldu Hikye Hatt Hazreti brahim aleyhisselm bunun zaman hilfetinde Sara Ana ile Msra geldiklerin bu Toti Sara Anaya destdrazlk etdikde biemrillh eli kurudu Bedehu Hazreti brahim dua idb yine elleri ho oldu Yine nefsi emmarei zabt idemeyb Sara Anaya vaz' yed etdikde yine elleri kadid oldu Yine Hazreti brahim af idb dua etdkde elleri kelevvel drst olu b derhal drst lisan ile Toti ehadet parman getrb naju. r*\Jm\ uywy diyb slama alile Hacer Anay verb Hazreti smail bu Kbt kz Hacer Anadan tevelld etdi Badehu bu T zreti brahime bhisab hedayalar verdi Ve Svey deryasndan Hazreti brahimi Ciddiye gnde Badehu Hazreti brahime muhabbetinden nehri Nili Beni Sveyf (*Mmi~. & ) ehri mukabe lesinden dalar kesb gnlk yol ile Svey deryasna Nili akdub Nil ile Sveyse nice gnderb Mekkeyi ganimet iderler ki yz yl muammer olub yz seksen sene melik olub hir dnyaya dahi malik olub Herminde babas Harbeta-nm yannda defn etdiler Badehu yeri ne kz Haruba melike oldu btida ruyi arzda nisvandan melike olan bu Haruba binti Totis-dir Bu dahi brah im Halil dini zre yetmi sene melike olub merhume oldu Yerine ammisi kz Zalika (u)t me like oldu Amma gayet sehere kopdu Bu dahi merhume olub babas Memum (rj-\*) yannda medfundur Hl Kababta kavmi bu Zalika avrete peygamberdir deyu itikad batla idb Behnis (t-*vo ehrinde kubbesine varub ziyaret iderler Sihrile izhar etdi eyalar mucize ad i db kavmi Kababta tevarihlerine yazmlardr Amma Cenab Barinin yz yirmi drt bin peygam ri vardr lerinde nisvan tayifesinden bir peygambere var [1] gelmemidir Ve bu Zalika melike ok muammere olub bunun zemanmda Kbt kavmi olkadar ok oldikim akalimi Msr dutd Ta Tufan"Nuhdan Baytar ibni Ham bin Nuhdan bu Zalika avret melikeye gelince iki" yz krk bir padiah gelb cmle devletleri 2006 sene oldu Ve bu Zalika avretin asrnda Ben Amalika (uu J.) huru idb Kababta askerin mhezim idb Msra malik oldlar [1] Bu kelime fazla. 16 EVLYA ELEB Fasl Salis Der zikri ahvali Ali Amalika Amlak .(Jttf) evldlarndandr Melikleri Aydos (u^-T) Velidi anid idi Desti Kababtada Ms mamur abadan olduuna tama idb derya misal azm asker idb Zalika binti Memum ile neber di azm idb hir Kbtler Amalika engine takat getiremeyb mnhezim oldlar Velidi pelide hakkm idb Msr Ayasofya kilisesine vakf eyleyb hkimi zalim oldu Badehu Cenab Bari an sb yani [1] pelidi eki idb halk Msr uru errinden emin oldlar Bir cssekr [2] aa idikim bir dii on sekiz batman [3j olsa [4] Velidin bir dii ol eye mevzun olmudu Ya ni kavmi Amalika byle cssedar demler idi Andan bu Velidin olu Reyyan (tfu) melik old u Bikavli Tevarihi Sabiyye Hazreti Yusufa bu Reyyana fir-avn idi Zira Msrda kfr zre m elik olanlara Firavn derler Cemi olsa Feraine derler Bu Reyyan gnc uzlet ihtiyar i db yerine Hazreti Yusuf melik oldu Ve yz sene dahi muammer olub dil ile lem r olub M iyarn imar idi Fasl Rabi Hazreti Yusuf Fayyum ehrin bina idb Bahirei Yusufu biemrillh tahfir eyled beyanndad Bikavli tevarihi eyh Siyut ider Kaankim Hazreti Yusuf lemi fetaliinde Msr azizin abdi memlk olub Zleyha taa-ukyle Hazreti Yusufa i lik Reyyan Yusufu Cize (>-) nam ehirde sicne kodlar kim Canab zzet Hazreti Resule ala tarikul-ksas bu Ayeti erifi nazil idb jla j,*-!^ S* buyurdu Hl ol sicn Msr Atikin esinde Cize kasabas kurbinde belide(i) Busira ( ^-y ) [5] Camiindedir Ve Hazreti M usi validesi sanduka ile firavn havfinden Nile atdu sanduka dahi ol camidedir Yani Hazreti Yusuf ol sicinde sdk bercktile hals olub Msra padiah olub bu duai okudu J\.> ,i- vi> J\ p4i buyurdular Ann in cmle kul tayifesi ve garibddiyar Msrda berhurda nd olub aziz olub amma [1] Yldz nshas (arslan). [2] (cssedar) 13] [41 15] (g-elr) (olunsa) (belide Busir) seyahatnamesi 17 Msrda hasl olan hor hakir zelil "rezil olub gzleri cimloz olur Ve Hazreti Yusufun du

as berektile Cenab Bari ruyi arza on berekt vermidir Dokuzu Msra biri cmle dnyaya Zira iklimi ahardr Mutalsamat acabat [1] ve maadin garayib okdur Badehu Hazreti Y usufa kbeli Hakdan yeriii izzet gelince krk yanda nbvvet geldi Amma sinni erifleri bali iken halifei ruyi zemin olub Msr kavmi cebbarn yeri olmaile Msrdan hicret idb i Fayyuma vard Taraveti havasndan haz idb elf yevmde Fayyumun ehrin bina etdi Elf ye vmden galat Fayyum derler Lisan Arabda tahfifi kelm makbuldr Muarref billmn ref idb F yyum derler Yani bin gnde bina olunmu ehir demekdir Ve bizzat Hazreti Yusuf dameni e rif ile halicin trabn tarken Cenab Bari Cebril Emine emir idb Yeti ya Cebril Yusufum mdad eyle deyince Cebril Emin berki hatif gibi nuzl idb Bahirei Fayyuma bir kanat urub trabn asumana perran idb tahtesserayedek ka'ra endi Ve Said Aliden bir kanat u rub bir tar'a aub Nili Fayyum bahiresine cari idb hl bir bahirei fecci amikdir kim ii nde nice kerre yz bin ecnas mahlkat haerat bahir vardr Ve diyar Msrda cemii tar'al ene nice bin srlar ile tathir iderler Amma bu tar'ai Yusufu Hazreti Cebreil ina etdii il inkrazddevran j>. [2] olmyub b Nil cereyan ider Amma j-. s l- [3] bahireye dahil nca ac olur Bu bahirenin canibi erbaas yz altm alt pare kuralardr kim herbiri ire addan nian verir naallah mahallinde ehri Fayyumun evsaf dahi tahrir olunur Badehu Haz reti Yusuf Fayyumda sakin iken babas Hazreti Yakub firak Yusufa takat getirmeyb Ken 'an Elinden ehil iyalile Msra gel(r)ken melik Reyyan keniini cihan iken Hazreti Yakub gelb buludu Ve duai hayrn alub azm izaz ikram idb Fayyuma gnderdi Hazreti Yusuf dahi baba istikbaline kub hl Milleyni Yusuf derler Fayyumun haricinde balar kenarnda iki m ldir Anda baba oul birbir-lerin barna baub pb grdkde Hazreti Yakub ad olub hz mbarek nergis gzleri mnevver ol-dukda Hazreti Yusuf doksan gulm zad etdi Hazreti Yak ub dilad olub Hazreti Yusufa dua idb on alt sene Msrda sakin oldu Ve intikal idinciye dek gzleri grrd Ahir yine dnyadan gz yumub vasyyeti ile Hazreti Yusuf babasnn na' e Kuds erifde Cebeli Cebrun (6^) da Halilrrahman yannda defn etdiler Badehu [1] (acayib) [2] [3] (cerf) (nehri Nil) Evliya elebi 10 2 18 EVLtYA ELEB Zikri vefat Hazreti Yusuf aleyhisselm Hazreti Yusuf vefat etdikde Reyyan mrd olub olu Darem (r,b) Asvan memleketinde mel ik idi Hazreti Yusufun intikalin istima idb mstakil melik olub Hazreti Yusufun vasyyeti zre bir tuc sanduka ile Hazreti Yusu fu Nile brakdlar Ta Hazreti Sleyman asrnadek Nilde durdu Hazreti Sleyman ins cin ile sahili Nile gelb meks etdkde bir zeni pirezen fertude hredzen Sleymana gelb ider Ya S eyman Bu mahalde bir tuc sanduka ile Hazreti Yusufun cesedin ilka eylediler Frsat dr kim karasn didikde derhal Hazreti Sleyman divlere emir idb sandukai Yusufu kardu rif-de yine Cebeli Cebrunda pederi Yakub nebi yannda defn etdiler Bir nuru mnevver e trbei pr envarda hl asudedirler Ziyaretgh nasdr Fasl Hmis Ali Reyyanyan zikrin ayan beyan ider Hazreti Yusuf intikalinden sonra bu Reyyan (.1,) meliki cebbar olub put perest o lub Nilde gark oldu Andan Kim ibni Ma'dan (o'a. f2 ) melik oldu Bu dahi mrd olub yerin e firavn bni Harm ibni Kenurb ibni Zeyd Musa *j v .r-r> j-.1) geldi H azreti Musdan yirmi sene mukaddem melik Menufu (J,u) taht idindi Ve drt yz yl muammer olub ekser evkat Hazreti Musa ile cenkde mrur etdi Ahir Hazreti Musa ile cenk iderken B ahri Kulzmde Kolundur < j->>'j6) boaz nam mahalde cmle askerile gark olduu delili kat 'ler ile cemii tefasirlerde masturdur Andan yerine Delke binti Zibake ci 4>>nam av ret melike olup ehri Menufu olkadar mamur etdikim cmle imadlarn hadid ile ina idb cmle bina-lar() resas ile puide id e sutuhlarn dahi nuhas ile mestur etdi Ve cmle ebvablarn sar pirin ile tezyin idb yed yz ham-mam ina idb ehri Menuf gibi arz Msrda byle ehir yok idi Lisan Kbtde Men ismidir Yani arusu dnya gibi mzeyyen bir ehir idi Badehu sene tarihinde Delke nam melike sihirle cihan r oldu Amma seltnei asl idi Yirmi sene hkime olub yz altm y

oldu Andan Dergn (6/j>)melik oldu Bu dahi mrd olub olu Tudes (^o/) melik oldu And an Likas melik oldu Andan Merina melik oldu Andan olu Esmaris (^.j^) melik olub kati etdiler btida kati olunan melik budur Zira zalim ve c ebbar gaddar hkim idi Andan (JTK;-,>Cr^li) melik seyahatnamesi 9 olub krk sene hkim oldu Andan olu Balus melik oldu Andan Miyakil 'JT.*) melik oldu kim Lus (o-ji) un [1] karndadr Yz yirmi sene muhkem [2] id rz Mukaddesi ve beyti Mukaddesi bu harab etdi Ahir kendyi bindi at depb helak eyledi u (^r^- melik oldu Andan (.j>v) melik oldu gayet dil ve re(a) ya perver olub Msr ve a rz Kuds mamur idb altm sene v [3] oldu Andan Likas (^uj) melik olub cenkde helak oldu Andan Ko-bi (ju.j) melik olub berre ve bahre seferler idb elli vilyet garet ve zema nnda Krdistandan Buhtunnasr hunu Yahya nebi talebi in huru idb Haleb ve Sam ve ve ristan ve Nablus Remle ve Safed ve Gazze ve Msr ve Iskenderiyye velhasl bin yedi yz pare srail ehri ha ab yebab halkn esir kebab idb hunu Yahya kavmi kati eyleyb Msr kmil krk sene harab k Ermiya (uji) ve lya (u) ve Daniyal (J^'b) peygamberleri dahi Safet (o*-) ehrinde bu lub esir idb ehir hapisde iken vahi geldiin Buhtunnasr mahede idb hapisden tlak id jjvy [4] peygamberin recasile idb ahalii Msr Msra srb Kuds erifi tamir ve termi erdi Bu asrda Rum kavmi Buhtunnasr kuvveti ile srail zre galib olub milleti mesihiyy e cemii mlke tasal [5] eyleyb hatt ran Zeminde dahi nakus erganun yinleri etdiler Res letpenah asrnda (Ayet) ^icJ* Ayeti Rum hakknda nazil olmudur Bu mahalde dahi Ali Am alika ve Ali Reyyanyan temam olub Fasl Sadis Msra dahil olan enbiyai izam beyan ider Evvel Hazreti dem annla Hazreti it olu Hazreti Knan (a) (a':J) suhuf nazil olmudur V azreti Mehlail (jJm-) lemi[6] ncumda mucizesi var idi Ve Hazreti Uhnuh (z/\) Suhuf n azil olmudur Ve Hazreti dris Lkab Hrms i^^-) dr Lisan iberde eyh demekdir Msrda zirei Msr serapa seyyahat idb hl cmle karalar diyarnda makbul isim dris ve Hamd ve Huno ve Cercis ve Kefil dir Hazreti dris cezirei Msrda Sabiyye kavmine ba's olunmu i di Yz krk pare ehir ina eyleyb ulmu hendese ve fenni ncumda mahir olub mucizeleri va di Halka ok ders ta[1] Yldz nshas (Balusun) [2] (tahakkm) (muammer) [3] [4] [5 [6] ( aded) (tasallut) (.mi) 20 EVLYA ELEB lim etdnden dris didiler Badehu asumana uruc etdine CKi nass kat delil olub hl ift [1] me'vd hilledanlar bier dirler Terzilikde ve ilmi kitabetde stad kmil idi Ter erin ve ktiblerin silsilesi ana mntehidir Ve Hazreti brahim ve Hazreti smail Mekke(i ) temam idb melik Totis asrnda Msra gelmilerdir Ve Hazreti Yusuf ve Hazreti Yakub Yus uf(u) grmee on iki evl-dyle Msra geldi Byk olu Hazreti Yehuda idi Ve Hazreti bni l o->) ve Hazreti Sayyah ibni Hazreti Yuhuda ibni Yakub ve Hazreti Miyail (j-V) ve Hazreti Ruil (^jj) ve Hazreti emun (o^) ve Hazreti Meshare (j**-) ve Hazeti Zahi l (j;>ij) ve Hazreti Darem {./i) ve Hazreti Lvi fasi) ve Hazreti Azerya (1,^,1) v e Hazreti Radim (ri\j) ve Hazreti Hesyan (iL-*) bu mezkrun cmle Hazreti Yakub evldl ardr Msra gelb Hazreti Yusufu kuyuya atub kurd yedi deyu iftira etdkleriyn Hazreti ile helllaub on alt sene Msrda gelb Hazreti Yakub merhum olcak cmle Safete gidb B en garnda medfunlardr Amma Hazreti ibni Yamen Hazreti Yusuf ile bir anadan olmaile Hazreti Yusufla Fayyumda kald Ve Hazreti Efrayim ibni Hazreti Yusuf Fayyumda teve lld idb Msrda mer ibni Farz (Jji^jf) kurbinde bu Efrayim ve ibni Yamen ikisi bir kub e medfunlar [2] Haki Msrda peygamberzadelerde bunlardan gayri [3] yokdur derler Ve Msra kadem basan Hazreti Lt ve Hazreti Musa ve Hazreti Harun bu iki karnda Msr hki svan kurbinde ehri Ermen (^.j')de domulardr Badehu Hazreti Mus(i) validesi firav(n) h avfinden bir sanduka koyub Nile ilka etdi Hikmeti Huda firavnn bir saray() dahi Ni l kenarnda idi Alessabah firavnun hatunu Asiye Ana Hazreti Musnn sandukasn aub grseki bir lem'ai ilh bir masum Taauk idb hfz idb perveri ider Hikmeti Huda Hazreti Musn

firavnun bevvab idi Validesi dahi heminan haremi hasdan idi Ahir Asiye Ana Mus(i) validesine verb pes perdeden perveri idb Musa ile firavn kssas cemii ktb ksaslarda dur Ve Hazreti Davud ve Hazreti Melik Racim ibni Hazreti Sleyman ve Hazreti Hud v e Hazreti uayb ve Hazreti Semud ehri Msra karib olmaile Semud nebi her bar Msra gel i Msrda bir deyr vardr Kbtler Deyri Semud deyu ziyaret iderler Ve Hazreti Lokman ve H azreti Hzr (n) bvvetinde ihtilf vardr Amma Lokman yine Sudan (^>-) ehrinde esmerll r stad hazk kimse idi Hazreti skenderi Zlkarneyn Bunun hakknda dahi nice kyl [1] Yldz nshas (Cenneti) [2] (dr) [3] (medfun) seyahatnamesi 21 kal vardr T3azlar hakknda yet vardr Peygamberdir demiler ( yet Sure ) j>M j*-*- d^ 1. W Bu 8une <*rd skender gelmidir Rum kavmi Filkos olu skenderi Zlkarneyn Yunandir ler Amma bir tevarihde skender ibni dir smi (t-v) dr Knneti skenderdir Ol asr otuz iki yla bir karn derlerdi ki karn yani iki otuz iki sene yani altm [1] yl padiah oldyn Zlkarneyn didiler Bir rivayetde alnnda iki et par nuzlar olduundan Zlkarneyn didiler Hikyei erefname Bitlis Hanlarnn ecdad Tarihi erefname sahibi ider Zlkarneyn .a boynuzlar vecandan istirahat edemezdi Ahir bana nice bin huke-may cem idb yine derdin derman bulmyub Zulematda Ab ha-yatadek seyyahat etdi Ab Hayat bulmyub geru Irak vily tine gelb attlarab zllinden nu idince boynuzlarnn veca sakin olub istirahat etdkd namnda grr kim Ya skender bu b Hayatdan nu iderek Musula var atda mahlut olan sular u ide ide git Kang suyun nef'in mahede idb istirahat idersen o nehrin kenarnca gidb tulu nehir mahallinedek varub krk gn anda mukim olub ulu sudan nu idb bu kamlarn veca an hals olursun deyu vakasnda byle grnce cmle hukemasn cem idb Musul canibine azim ice nehirler ubur idb vilyeti Cezire-tlumranca [2] gelen nehri Habur (j^) dan nu idb taze can bu-lub rahat olur Andan ol nehrin kenarnca giderek nehir iki ak olur Bir a kk Hasn Keyfa (k^*.) dan geleni nu idb safa ider Ann sahilince gidb Bitlise karib ( kal'as dibinde nafi olan nehir iki ak olur Mudki (JVO dalarndan gelen nehirden nu idi nce sken-derin feryad enini evce peyveste olur Bitlis ehri iinden gelen nehirden nu idince haz idb atf inan ol canibe evirb Bitlis ehrine geldikde kal'a altnda nehir yi iki kol olur arsu iinden gelenden nu idb safa etmez Amma kal'a altndan gelen nehiri n u idince hayat cavidan bulub ol saat boynuzun biri db biri kalr Hamdi Huda diyb ol n r kenarnca gider Grsekim ol mahalde bu nehir bir kayadan kar Andan cmle askerile meks idb krk gn ol ayni zllden nu idb br karn dahi db skenderin boynuzlarndan ha oldu Andan bu nehrin bana bir kasr li tekye bina idb cemii dervian ve ehli i fan [1] (Drt) kelimesi atlanm. [2] Yldz nshas (Ceziretl mer iinden) 22 EVLYA ELEB' zevk safa iderlerdi Hl yine mesiregh bir yerdir Amma bu sken-derin Bidlis (^i*) namnd a bir hazinedar varidi Gayet mubassr ve mdebbir feta idi Ana mali firavan verb bu ne hrin menbanda bir kal'a ina etkim azametimle bir gelb fethe [1] ciz olur Hl bin altm arihinde Melek Ahmed paa efendimizle Bitlise var(d)kda evsaf mufassalan tahrir olun mudur Amma hakknda bir tevarihde dahi grdm eddi Yecucu ve Msrda skenderiyye kal'as iden Iskenderi Zlkarneyndir bni [2] Tarh ibni Yafes ibni Nuh aleyhisselmdr Ve bir ka vilde skender ibni Darab (_v>) ibni Behmen (,>,-) [3] sfendiyardr Hulsai- kelm bu ske der Msra varub skenderiyye kal'asn bina etdi Bu skender sebebile Hazreti Hzr nebi s rin asker tayifesinden bir piri umurdide msin kimse idi skender ile Zulematda bile idi Hl zindedir derler Amma bunun dahi nbvvvetinde ihtilf vardr Lkin Msra geldi le msbetdir (Ayet) Sene 601 Mddeti hilfet sene 64 Babilde merhum* olub skenderiyyede medfundur Zira Msrda Mer-clbahreyn (jr./ej'y) ki Nili Mbarek Dimyat boaznda deryaya hlut olduu yerdir Anda Hazreti Musa ile lemi seyyahatde ol Merclbahreyn nam mahalle varub Hazreti Hzr bir semek gemisin delb gark iddkde Hazreti Musa lec idb mabeynleri ne mufarakat ddiinde Cenab Bari Muhammedl Mustafaya Bu Ayeti erifi gndermidir (El A ok t~ j^jU 4ji- ^ ji> i* js Ayeti nazil olmudur Bu Ayet delil yeter kim Hazreti Musa

Msrda sakin idi Merclbahreynde Hazreti Musa ile Hazreti Hzr refik olunca Msra varm e Msra dahil olan nebinin biri dahi Hazreti . Yua'dr ehri Fustat ki Eski Msrdr Anda lld etdi Yua' Bin Nundur Zinnun deildir Bu Zinnun dahi Eski Msrda domudur Amma Kabab avminden bir hakimi hazik idi Melik Mukavkis tarafndan Hazreti Resalete elilik ile kbt cariyesi ve bir kl ve bir katr hedaya gtrb Hazrete bu hedayalar teslim id unu Msr dahi kendyi Hazret kulluna teslim idb islm ile merref oldu Hazreti Resalet nin birin Hazreti Eba Bekire ihsan idb Giz emse (wi ) didi Mehemmedi Ekber andan mtak oldu Ve birin air Hassana ihsan idb ismine Drre (o) kodu Ab-durrahman ibni Hassan o l kzdandr Ve birin Hazreti Resul Huda kendsiyn alub ismine Cariyei Marye didi Hazreti rahim ibni Resul bu Mariye kbtden tevelld eyledi Badehu bu zinnun Msra [1] Yldz nshas (fethinde) [2] Mkerrer yazlm [3] Yldz nshas (ibni tsfendiyar Dr) SEYAHATNAMES 23 Amr ibnl mir (s^Cr) i *) [1] e Msr fethinde hazr olub ehid oldukda sahbei kiramdan ba Cheyniyl Amir ^u^- vc dahi ehid olub Zinnun ile birbirlerine karib medfunlardr Amm bu Yua' Bin nun peygamberdir Msrdan am Trablusa varub anda medfundur Ve Hazreti Dani yali ve Hazreti Ermiyay Buhtunnasr esir idb Msr harab etmee geldkde bu iki peygambe le getirmidir Badehu Krdistana gtrmdr Ve Hazreti Isa validesi Meryem Ana bile Nablus inden hicret idb Msrda Matariye de yl sakin olub belisan aalar hasl etdi- Ruyi a iraht grlmemi idi Ta ol aalar Ekradiyyun devletine dek zahir etmi Amma hl kkleri k nda Hazreti Isa bir kuyu kazmdr Sahibi tali olan vzera ve kber(a) nehri Nil amur cere an etdkde ol Matariyye ierler Hl ziyaretgh milleti mesihiyye-dir Andan Hazreti Isa e Behnisa (i-^Jya varub sene dahi anda validsile sakin oldlar Cenab zzet Habibine bu eti erifile Hazreti Isann Msra dahil oldun bildirir (yet) j\j i?j ull^j yetin mfes reti Isann Msra girmesi ile tefsir etmilerdir Cemii mverrihin ve mfessirnin kavli sa leri zre Msra bu zikrolunan peygamberler girmilerdir Amma Msrda bir peygamber medfun eildir ll iki peygamber zadelerin biri bni Yamen bin Yakub bin Efrayim ibni Yusuf me dfunlardr Vesselam Ve ehli beyti Resulden Msra dahil olanlar beyan ider btida Hazreti it Havva Ana ve Sare Ana zevce(i) Hazreti brahim ve siye Ana zevce (i) firavn Bakire iken firavn ehid etdi Ahiretde Hazreti Resaletin menkhas olsa gerekd ir Ve mm Hazreti Musa Yuhine (..>>> Ana ve mm Hazreti Yusuf ve mm Hazreti Yehuda ibn akub ve mm Hazreti Isa Meryem Ana Bu kavle cemii mverrihin muttefakun aleyhdirler Ve Msra dahil olan hukema kudemay beyan ider Evvel ibtida Hazreti dris ktib ve hayyat ve hukema idi Ve Hazreti Lokman ve Fisagor su tevhidi ve Timon (^") ve Filisle (A-M) ve slavs (u-jm-O ve Kvs (u-j^) ve Yezdicrd U^y) ve Bokrat ve Sokrat ve Efltunu ilh ve Oklitis (_-ut) ve Aristatalis ve ilmi ra sadda Batlamo [1] Amr bni s [lj Herkil olacak. evlya elebi gjuaj) [1] ve kletimos (j-.,.u3) ve Filikos ve Zinnunu Msr Ebu Ali Sina ve Eblharis B unlar huk(em)ayi zevilukul kimesneler idikim hl telifatlar ile [2] olunur vesselam bu mmii dnya Msrda hubutu Ademdensonra ve Ademi sani Hazreti Nuh Tufanndan sonra .a. beni Adem edmi arzda tenasl bularak nice bin peygamberler ve padiahlar gelb Msra Muta arrf oldlar Amma cmleden drt az(a)met ile padiahlk davasnda olan mlklar drt taba ul Ali Dadiyan (iUij) dr Ve tabakai saniye Ali Kiyaniyan ('.-VJ) dr Ve tabakai salis Ali Ekniyan (jukjt) dr Tabakai rabia .a. Ali Sasaniyan (^Um-JT) dr Bu zikrolunan gruhu mekruhun ou Iran zemine ve Maverainehr e ve diyar rak ve bild Msra malik oldlar Fasl Sabi' Mucizat Muhammedl Mustafa berektile Msr Kahirei Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As (t)dii beyanndadr Evvel Msrn sebebi feth(i) oldur ki skenderi Kbradan sonra Yunaniyan kavmi cihangir ol b akalmi seb'aya istil idb hir Msra dahi malik olub kbt meliki olan Mukavkis (^yu) ei payes(in)e koyub Mekke ve Medine zre huru etmek in Beni Seyf {>ju~&) mukabelesinde

n Nil cereyan iderken yollarn kat' idb Nil ile Sveyse gemiler gitmediinden Mekke ve Medine kaht gal oldu Bu mahalde Hazreti Resaletpenah dahi kffar hakisara ramen Hazre ti meri seksen [3] asker ile Kudse gnderb Hazreti mer binefsihi Kuds erifi feth id nce Hazreti Halid ibni Vel(i)di Herkili peldi[4]anid elinden am erifi feth idb bu ka dar mal ganayim Medinei Mnevverede Hazreti Resalet(e) bulub Hazreti Resalet Halide Seyfullah m(esl)l buyurdular Ve zeman saadetlerinde ibtida Ruma sefer iden Hazreti Haliddir Badehu Kuds am keferesi isyan idb Hazreti mer hilfetinde defaten feth oldu K far Rum ve kavmi Kbt bu halden perian hatr olub Aya bu arab Muhemmed ile hal niye mnc r ola derken Herkil Kral Antakyeden krk bin atl ve krk bin yaya Rum keferesin kal'a i skenderiyye ve Msra [lj Yldz nshas (Batlimos s^Aj) [2] (amel) [3] . (bin) [4] Yldz nshas (pelidi). seyahatnamesi 25 imdad gnderb cmle kffar ve kbtler taze can buldlar Bu mahalde Amr ibnl As zeman ce idi Amma kavmi Kureyin maldar ve mn'im vaka' vakarl bir kimesne idi Her sene Samda ve ehri Bosrye ve. Kuds erife bulunub bir diraht sayesinde istirahat iderken bir ejd erha misal bir ylan zahir olub gayri diraht sayesinde ann zerine hcum iderken derhal Amr ibnl As tirkrlk idb dest ber kabza (i) keman idb mara bir sehm ok nafaka i(t)di Hayyei ren dahi can havli ile pr ptr olub ceveln iderken diraht sayesindeki hayye bda olub grdikim Amr bir hayye ile cenk idb kati itmi Ol dem Amre sual idb Bu ne haldir Amr ider Zahir etmek ister didi Ben grb bir sehmi muhammed urub kati itdim didikde bu dem Amr ibnl Asn eline ayana db yalvard Amr itdi Benim maskat re'sim Mekkedir n-danm didi Herif itdi Dnya ve hiret karndam ol Sana nice eyilik ve ivaz eylediinin z ola didi Amr itdi Ben ol eyili hasbetenlillh itdim Ticaret ile kefaflanr bir kiiyim Herif itdi Ey birader Ben dahi Msr Iskenderiyyesinde bir tccar azmim Mal firavana mal kim Msr ehri icre nice bin kise ve milk ve emlke malik Hace emmas >.^i. m Amma Kuds arete geldim Hl bunda garibddiyarm Benimle Iskenderiyyeye gel Sonra on bin mmessek si kkei kababta altun ve giranbeha cevahir makulesi eyalar ve gnagn akmie(i) fahireler v irb seni Mekkiye (i)ki katar deve yk mal firavan ile Mekkiye gderem deyb reca etdkde e mstemin taraf taraf Makul deyb Amr dahi muhalefet etmiyb Kudsden kat' menazil ve ta yi merahil iderek on gnde Iskenderiyyeye dahil olub emmasn hanesinde mihman olub ol saat emmas vadesinde vefa idb Amre on bin altun verdi Ve ehrin teferrcgh yerine 'emm s Amri gtrb seyir temaa iderken bihikmeti Huda ukn topu gelb Amrin ba zre karar i uzzar meclis lemi hayretde kalub taaccb iderler Meer Iskende-riyye halk mabeyninde bi r kavli karar varmkim her kimin banda ukan topu berkarar olsa padiah olurmu Cmle ha Amrin ba zre top durduuna ri huda[l] idb Amri ihtihzaya aldlar Bu Arab melik mi olu ilke malik olsa gerek deyu tebessm etdiler Amrin emmasla hanesine gelb derhal ammas ilmi sturlabda yegnei asr ve feridddehir idi Amrin taliine nazar idb grdikim Msr su ht ve baht var Alessabah Amr(e) yetmi deve mal verb ve Amri Msra gnderb Amr Msrda eks idb Msrn cmle ahvaltma vkfulesrar olub bir azm kafile ile Mekkiye gelb cmle hand) 26 EVLYA ELEB ahali(i) Mekkeye ve dahi cemii sahbei kirama hedayalarn verb kal'ai lskenderiyye ve mm dnya Msr olkadar mmeddih [1] etdikim cmle . askeri islm Ah Msr feth olsa dey erdi Bu mahalde Amr ibnl As huzuru Resalete varub hedayalarn arz idb Hazreti Resul hedayasn kabul etdkde el kaldrub erefi islm ile merref olub sahbei kiram zmresine ldu Ve Hazreti Resule lskenderiyye ve Msrn evsafn bedrst vasf idb Hazret safa ve s n cr.j>V s~i rNt buyurdlar Ve gnden gne Msrn ve Kostantniyyenin fethine sahbei ki iderlerdi Ve bir ka kerre Msr meliki Mukavkisden Hazreti Resalete hedaya ve namele r gelb Ya Muhammed Rum keferesi destinden malb ve mazlum olduk Msrmz elimizden aldl yu aciznameleri gelirdi Hazreti Resalet dahi Hicretin altnc senesinde Hudeybiyye g azasndan mansur ve muzaffer Ebi Derda (bj\*) ile (VWU ^jU.a) huzuru Resulullaha ge lb yine bunlar mektubu dr(er)barlar ile Hazreti Resul Msrda melik Mukavkise gndeb M imin vsl olub melik Mukavkisi dine davet etdiler Rivayet muhtelif Bir kavilde name i drerbar Mukavkis barna basub islm ile merref oldu Ve Hazreti Zinnun ile kz ve ve bir kl gnderdii blda tahrir olun-mudur (Beyit) Amma Hazrete gayet muhabbet etdi tahkikdir aj/jl^* Ba-

dehu Ebi Derda ile (.t-U. ^\ .a) Mukavkis tarafndan gelb Hazreti Resalete Msrn b ha e nebatat kiyahatn ve meklt merubat hububatn olkadar medh etdikim Resalet Hazret [2] safasmdan Msr hakknda bir ka hadisi erif buyurdlar Ve mukaddema Msr hakkndatasriha nzihen ve altarikulksas nazil olan Ayeti erifleri eshab gzne tilvet idb Msr gazas klndrrlard [3] Fasl Samin Msr hakknda sarihan ve kinayeten ve tenzihen nazil olan Ayeti erifeleri beyan ider ;lv- ra 6\ >a' (*^ *"-my-j ojA ^. f> ^ja /s [2] Yldz nshas (medh) [1] (Hazreti Resalet) [3] (kandrrlard). SEYAHATNAMES 27 (yet) altarikulhikye ^ lic.yui i^" ji v-'., ^.j'j (yet) An hikye(i) Yusuf aleyhisselm (yet) #.*\ 1.^0 (yet) ^Jjlij >\yi. j/\ o^v ^ ,> Ve hikyei firavn (Ayet) ^j. i- J Vean hikye(i) Yusuf (Ayet) >- p.m ji? ^jl* ui: *3\} >j.n ^jdij ^-i j\5j (ye ) i4uij,. ;iiccn- -.-i' j>^(yet)^j > ;~_jdij ^IS (yet)^^\^0-^-j j^jAn hakk sa ve Me et)^.o } j>.j J1 * <vt>' i-1^ (yet) j>j-j\ 0'> ac (ayet) J'M -i-jJ t-c- iBJ^i (yet) Jo* ^ j. j ii (yet) jm'j ^ o> ^jVj jl* /j > VI -y (Ayet) oU 0. 0. ut^y i' (Ayet) rjt ^ a j., (Ayet) cu^ 6. f^^>^ .:_rr\3^ ^cj (Ayet) UJij. jxji'^t fi/ ju., (Ayet) jit yani mfessirn ,j dan murad Msrdr derler Bazlar am Cen.a. netmeamdr derler Amma aleltlak Msr demi cokdur (Ayet) fsa JS\.f &w .ji ^jv jU (Ayet) Py ,j l'^jj (yet) avi.li j >U- ji l iU.no ^jt Baz mverrihin ba irem Is iler Amma mverrihi lem Htat Makris Msrn cenubinde Sebili Allam olan yerde idi Cena nihan eyledi Hatt ol Sebili Allm mahallesinde baz cevahir talar bulunub bin gurua bey i olunduun hakir grmz Baz mverrihin kavli zre ba irem am kurbindedir Hatt li E bir a'rab devesin yitirb ararken bir cayi behite girb berk barandan semerat msmiratmd an ahcar ecaratndan bir tobra doldurub Samda halifiye gtrb eyalar arz etdkde malml ba irem am kurbindedir Amma Msrdadr demi okdur Zira ba iremi bina iden eddad ib lsi Msrda ehri Asvandr Ba irem Msrda olmas akrebdir demiler Ezin canib Msr hak .Uj (y*-jia# jv s ^. (Ayet) c$*~ 3\> fijl. Hakkaki Msrn asker tayifesinde fasik ve zorba ve lt ve zn gayet okdur (yet) ^ 3L>. y jm Ve cmle ve berayas kavmi ferainedir Ab havasnn hkm zre cebbarlardr Habil Kabilden beru iki lar Biri Beni Haram ft^^ ve biri Beni Czam ^i. dr Suhbu mesa birbirile cenk idb galib olan malbun avreti karnn yarub karnndaki olun kati ider Byle bir cebbar anid kavimdi Ve b Nili nu iden atlar dahi errandir Ve yine atlarn hakknda Cenab Allah bu Ayeti etmidir (Ayet) >YU> *../3 3*J> -i ;YU L>3J Amma Cenab Barinin nazar taallk etdi ehri kadim olmak ile cebbar ve fasik lt ve zni ve zemmam ve nemmam ve fassal muammer olmyub belsn bulur Ve hikmeti Huda ekirge dahi Ms da muammer olmaz Biemrillhi taal cemii zemanda mahsultna ekirgeden zarar isabet etmez Hatt (tar) ihinde Abdurrahman paa Msr valisi iken yle ekirge yad kim emsi ate 28 evliya elebi idb ruyi sema ebri siyah olub [1] oldu Badehu ruyi arza nzul idince azameti Huda Msrn ve cemii kura ve kasabatlarn sagir kebirleri idi Edha i db tenavl idb bir gnde vcudn mnkati etdiler Ve bakyyedddan tayeran idb nehri Nile gark oldular Ve bir ri [2] bakyy si riyhi akimden .helak oldular Hatt Resul Kibriyann zeman saadetlerinde ehri Mekkiye ve vadii Fatmiye ekirge [3] Mekke Ya Reslullah ehrimize ekirge istil eyledi Hal niye mncer olur dikiklerinde Hazret el aub lhi Bu haerat Msra gnder deyu dua iderler C kiram Aman Ya Reslullah Mekke ve Medinede olan mmetlerin maietleri cmle Msrdan gelir Bu ekirge Msra varnca kaht gal olur derler Hazret buyururlar kim Siz elem ekmen Msr b Allahn hifz emanndadr Ve kenanetullah Msrdr Ve Msrn hifz hirasetine necayib yan murlardr Cmle yetmi ricalullahdr Anda zalim ve fasik ve muzr mahlk muammer olmaz buyu urlar Hakikat cmle ekirge Mekkeden Msra gelince cmlesi helak olur l hazel'an yle du udur kim Msra hakaret nazarile bakan hor ve hakir olur Adalet iden selmet bulur (Bey

it) Adalet ideler Msr Kadime Aziz ider an Msr naime Msr hakknda nice yz yeti erife vardr Amma kuvveti hafzamz sebebile ilham rabbani ti erifleri tahrir etdik Amma Resul kibriya ve Muhammedl Mustafa kA] \^ ^ ju*rM ^.i Ut J\^ "*x-ji r<] S j. Zira Hazreti brahimin evld Hazreti smail Msrdan Kababta k andr Hazreti Resul brahim smail zrriyyetindendir mm Resul Msrdan olmu olur Bu hadi Ana ve Msr hakkndadr ^uM^, /Jb ^3 r y*&~ (r>u>e Si) y~*\ <c Si) >j> (.4} 6^ lj- yani esmerllevin adr Kavmi Kbtdir jo f* l.^. f <^ ^ o (r5UHJU Si) o,y j -a 4>\ji. jul* s "<X\ j,. <2>ij sji-i (^iui^* Sj) +jit* } 3 \fi ^ \s v> ^tt ^j^l */j W *}~\ JUHj* ^U *\ r** '-> (ry-,u;'c & >) l\jJ.i l,U j-.it ^ -<X\^ oUj j > u^j JbyjT .j-J .jl- buyurmulardr Ve bu Msr hakkn adisi erifler vardr Amma hakir bu kadar ile iktifa etdik Ve nie ulema ve meayih uara Msr hakknda kasideler etmilerdir Hatt Msr hakknda Hazreteyhl Kendi ajlc- *x\1tkim [1] Yldz nshas (gn yz grnmez) [21 (rivayete) [3] (istil eyledi Ehli) seyahatnamesi 29 T rxt A a^it ii jic Ve mam afi ve Ebl Leys ve mer ibnl Farz dahi Msr olkadar medh etmilerdir kim gya remza-tlimad medh etmilerdir i Resaletpenah sahbei gzni Msr fethine tergiben blda tahrir olunan hadisi erifleri medh iderlerdi Amma zeman saadetlerinde canibi erbaaya gaza ve seriyye etmeden rm b ulmyub v jj'^ deyb gayri diyarlara sefer iderlerdi Biemri Huha civar rahmete terif b uyrulub hilfet emiriilmminn Hazreti Eba Bekire intikal etdi Anlarn devletinde dahi b eynessahabe tefrika db gnagn hadisat zuhur idb Msr canibine bakmaa iktidarlar ol dahi atj emrine imtisal idb eriri hilfet Hazreti merl Faruka nasib olub Msr fethine azimet eyledi Elfaslut Tasi Zikri fethi Msr fi hilfeti Hazreti mer ibnl Hattab an yedi Amr ibnl As ^ Cemii mverrihinin kavli sahihi bunun stndedir kim ibtida bild Msr mmeti Muhammed de girdi Hazreti Resalet penann intikalinden on sekiz sene sonra Hazreti mer hilfetinde Her-kil (J:*>) nam kral Kuds erife istil idb tekrar yine mer krk bin asker ile Kud feth idb vilyeti Msr zre Amr ibnl As ve Esved ibnl Mkdad Msr fethine krk bin a dler Mekkei Mkerremiye mteveccih oldlar Beri canibde Amr ibnl As drd bin be yz fari l Urban ve drd bin gzide askeri Arabistan piyade pehlivan yiitler cem idb kat' menazi l ve tayyi merahil iderek Msra karib Ari ile Remle canibine Amr ibnl As gelb meks etd de Hazreti mer tarafndan bir kasd gelb bir name getirdi Mefhumu kelm Ya Amr Namem vus ulnde eer hakime kadem basm isen Msr stne yr in Allah sn eylesin Ve ill eer i isen askeri islm ile avdet idb beri tarafda rak memleketinde Umman gazas vaki oldu Elbette avdet idb gelesin Bu name kraat olundukda cmle i erlerin ve ahalii vilyet(i) cem idb bu Ari arz Msr mdr Yohsa arz Filistin midir deyu sual etdiler Cmle ahalii a Amr Bu Ari arz Msrn iki menzil dahilinde deyu ehadet idince Hazreti mere nameler t ir idb heccanlar ile Hazreti mer tarafndan Amr ibnl s mtevek-kilen alellah diyb Ms veccih oldlar Melik Mukaykis (jjy-') Eski Msra leti mlhaza kapanub pes perdeden Amr 30 EVLYA ELEB Asa nameler gnderdi Beri tarafda Rum kiral Herkil nam ln An-takyye ve Trablus ve Sayd a ve Akke nam mahalden bin pare gemi ile Belbis (^^Jj) nam ehir fezasnda cenge ahe nk etdiler Bir ay kamil cenk cidal ve harb ktal olub iki asker birbirine karld Tara feynden hadenk ve zenberekler atld Gya iki derya telttum etdi Biri lekeri din biri te rsayi bdin birbirine girb guzati mslimn meydan mare-kede re^me girdi Kimi ba ald ve i verdi (Beyit) Skerdi ceveni pulad nize Veda eylerdi ten can azize Cengi ub oldukim arz Hasanda ktelerden piiteler oldu Askeri slama Cenab Bari nusrat kffar mnhedim (o)ldu Ol cenkde (ji) kpt nam Mukavkisden mektublar getirb bu cenkde bu unmu idi Rumlerin mnhedim olduun grb Msrda Mukav-kise eyledi Kbtler Rumlere etmee baladlar

Andan askeri islm Kavasr (^y) nam mahalde hayme ve harghla-rn kurub meks etdiler Ve (Ka) babta kavmi bu askeri Arab ne kuvvetli askerdir ki bizim Mukavkis melik gibi melikimizi askerile mnhezim idb esir etdi Andan gibi kuvvetli asker Arab elinde e sir bend olub anlar da mnhezim oldular deyu birbirlerile syleirlerdi Bazlar ider Bu Arab kavmidir kim bizim Mukavkis melikin muhabbet etdii Muhammedi Arabi askeridir Anlar ne canibe tevvecch iderlerse mansur muzaffer iderlerdi Andan askeri islm Be lbisden kalkub (-sU.) ehri kurbinde (^Us rt) nam mahalde meks etdiler Eski Msrdan hur u idb sahrayi Hankah (. i'U.) da tekrar iki asker cenge durudular Ve yedi saati ncum uruda vakti gurub olmaile bardlar Ol gn sahbei kiramdan yetmi dem erbeti ehadeti <s i33 Ertesi alessabah Hazreti mer tarafndan drd bin bahadr pak ve gzide askeri namd r imdada gelb cyu mslimn taze can buldu Ve lgn kal'ai Bablyun {'o^^> **) u muhas dahi bir cengi azm oldu Ahir Zbeyr ibni Avam ve Esved ibni Mkdad serden gecdi olub darb manclk ile kal'ann mnhedim olan yerlerinden yry idp kal'ai feth idb guzati nayim ile mutenim oldular Hamdi Huda kal'a fethi mahallinde drt bin gzide asker iki bin heccana ikier ikier suvar olub imdada geldiler Cmle asker seksen bin oldu Ve H azreti merden j* ^< V nameleri gelb askeri islm iinde bir srr admanlar oldu kim cm r Msrda olan kffara bm ra'b mstevli oldu Andan Amr ibnl As meveret idb Msrn ca garet idb badehu Msr muhasara etmei reva grb skenderiyye kal'asna mteveccih SEYAHATNAMES 31 oldular Bahire diyarndan kat'i menazil iderek lskenderiyye kal'asn muhasara etdiler Amma ne are derya tarafndan kffar bedgirdarm tazeden taze imdad gelmekde Amma askeri islm derunu dilden kal'-iye sarlb kmil dokuz ay muhasara idb iinde olan kbt askeri ile kub Demenhur (jJf.'o) ehri canibinde Hu Isa ( ) ehrine gitdiler Ve iinde olan Herkil ln cndu cnb krallarmn reyi tedbiri ile sulhu meyb cenge ahenk etdiler Ahirl emir Hicreti nebeviyyenin on dokuzuncu alinde Kayeri yyede Hekil nam kiral ln mrd olcak skenderiyyede mahsur olan kffar Ruma vaveyla d slm dahi bu haberden agh olub kal'anm manclkdan mnhedim olan yerlerinden cyuu muvahh yryi idb Hicretin yirminci senesinin mah Muharreminde yevmi Cum'ada kal'ai cennetbd eriyyei sengin bnyad feth olub iinde olan kffar gemilerine suvar olub Akke ve Sayda ya ve bazlar talii menhusunu remil idb Remle ehrine gitdiler Askeri islm kal'ai skend eriyyei zabt idb diyur batrikhanelerin cami ve mesacid ve tekyeler ina olunub ilhaz el'an yni muhammed olur Ve Amr ibnl As Hazreti mere mjdesile on bin sanduka altun ve ice yz bin lt silh defterile gnderb Hazreti mere vsl oldukda Hazreti nlerden yer Elbette Msra malik olasn Lebi deryada olan kal'alara naz?r etmiyesin Muhafazas mkild r Her end kffar gemilerle gelse istil ider Amma kffar kara caniblerine gelse biem-ri llh mnhezim olur deyu nameler ile hil'ati fahireler geldi Askeri iglm skenderiyyede olkadar mal ganayime malik oldular kim edna mertebe herkes yz bin takyanus altuna v e bu kadar kalay zky-mete malik oldular Bu kerre Hazreti serdar ekrem Amr ibnl As zem an cehaletde Kudsden skenderiyyeye gelb Hace emmasn hanesine msafir olub ukn meyda in bana ukn topu konmu idi Amrin hatrna gelb doru emmas sahib fira buldu Bir ka irb emmas taze can bulub emmasa yetmi deve mal hazayin ihsan eyleyb emmas dine dave eyb bil tereddd emamas dini islm ile meerref oldu Melik Mukavkis skenderiyyede olan at mslimne etraf kuralarndan meklt merubat makule-sinden hedayalar gnderb askeri i et iderdi Amma yine Mukavkis Rum askerile Eski Msrda kapanm idi Zira Rum elinde mecb ur idi naallah taal aada skenderiyye evsaf alettafsil ahtrir olunur Evsaf muhasara! Msr bedesti Hazreti Amr ibnl s Hicreti nebeviyyenin yirmi bir senesinde Hazreti mer halife 32 EVLYA ELEB iken Hazreti Amr ibnl s derya misal asker ile ehri Fustat ( ) ki Eski Msrdr an uhasara etmee izin olduu mahal Kuds erif fethinden sonra am erifin drdnc seferin inde Habiyye (-^U) nam mahalde Hazreti merden Amr ibnl As drt bin benam askeri islm ayrlub amdan Msr zre giderken ibtida diyar Askalan (W_c) i ve kal'ai Yafai ve ka i Tine (-cJ) i ve kal'ai Dimyat ve kal'ai Berlus ve kal'ai Reidi ve kal'ai andan H u (j ehrin ve kal'ai Fayyumu ve kal'ai Behnisa (L.*,-)y feth idb badehu Msr Atika U ay cenkden sonra nc defada gelen imdad askerinin namdarlarndan Zbeyir binl Avam dad ibni Esved ve lyadet ibns Samt ve iinde eman ile Mukavkis melik cmle etbaile kub uu Isa tarafna gidb Msr iinde mutahassn olan Rum kffar dahi muhasaraya tahamml id ar dahi kal'ai eman ile teslim idb Nil ile Dimyata gitdiler Cemii keniseleri ceva

mi ve nuru levami oldu Bu fethi ftuhun mjdesi Hazreti Omere vsl olub cmle sahbei kira ve ehli Mekke ve Medine admaniler idb Hazreti mer kbelinden Amr ibnlAsa yerli be le mstakillen Msr hkmeti gelb Amr ibnl As adil adalete balyub Msr imar etmee i retin yirmi bir senesinde Amr ibnl As haymesi yerinde bir camii kebir hammam bina idb ismine Hammam Fare kodular Ol hammamn temelinde bir gar kub dnyay san li olduundan Hammam Fare didiler Meer cmle mularn mutalsam imi Ve ene Cize () ehri canibinde bir kal'a bina etdi Ve mmulkyas ceziresinde da hi bir kal'a bina idb ismine Kal'ai Ravza ..)kodu Hl ol cezireye Ravza Adas d er ki ravzatun min riyazucennetden nian verirmi Hl sr binalar zahir ve bahirdir V mr ibnl Asa Msrn etrafnda muti olan Urban taifesinden evvel Kabaili Beni Malik (d U J-) Habir olu kabilesidir Andan kabilei Beni kr (/i J-) Cebell Kep zre sakin olub stat nam haymeleri yerine bir ehir bina idb ismine Fustat (H-*) didiler btida is mi Cebell Kep idi Zira anda kehenei kudema asrnda anda bir ko var idi Gayet musanna tlsm idi Kaankim ol koc einb grgrsa Msra koyun ziyade gelirdi Ann i erler Ve kabilei Beni Hacer ve kabilei Beni Seyf ve kabilei Nafi (^) v e kabilei Hemedan bunlar gelb Arab Amr ibnl Asa muti olub Cize caniblerin de Marib Zeminde Ucle (^y) ye varnca tavattun etdiler Ve kabilei bni Hmam (fu* cr)) ve kabilei Beni Cevvare m s: ^) ve kabilei Beni Ayid (j,\c bunl ar dahi itaat idb Said Alide vatan tutdular Ve melik Mukavkis Amr ibnl Asa bi r Msr haziSEYAHATNAMES 33 nesi zehebi mmessek verb Msrn canibi kblesinde kal'iye havale Cebeli Mokattam (^a.. j ) zre ve dameninde vatan idinmei reca eyledi Amr ibnl Asa Mukavkisin verdii altun ta ftisi kabul etmeyb Hazreti mere neccab ile Mediniye arz etdi Hazreti mer rza ver-meyb mektubu drerbarlarnda buyurmular kim Ya Amr Ol arz mubarekedir Mminlerin mevtasyn e eyle Zira Anda kabri evvel megafirden Hazreti Amir medfundur Ve (ci~) den be nef er kimesne medfundur Ve Hudafe olu Abdullah Sehim ve Abdullah ve Haris Zbeyd I (ju* j .;) ehirlerinden bir ehirdir Ve Ebu Nasr Gaffar ve Amir ibni Ukbei Cheyn medfunlardr kablettufan nice bin peygamberler medfundur Ve badettufan nice bin peygamber za deler medfundur Gurafei mslimnden gayri olmaz deyu Hazreti mer namesinde tahrir idb Amr dahi Mukavkise ol mahalli vermiyb hl gurafei kbradr kim cemii kibar kmmelni Ms edfundur Inaallah mahallinde tahrir olunur Ve ibnl Hakem (ju^ii-j) kavli zre Kuds e Halilrrahman cebelinde Msr zre havale bu Cebeli Arafat andan nehri Murad kenarnca Ru ha ve Halebe Riyha ve Ltkyyeden lebi derya ile yine ta Msra gelince Arz Mukaddesdir d mi Ve K'bl Ahbar dahi bu kavle za-hibdir Amma baz mfessirn ve muhaddisn ve mverrihi fa-kunaleyh dirler kim Arz Hasan (UL Belbis ehridir Andan Msra varnca Arz Mukaddes d ir demiler ..*s> J>i r4s\s Amma Kbt tevarihlerinde Cebeli Mokattam altnda medfun olan lar yevmi ba's olcak bil hisab vel azab Cinana dahil ola derler Hazreti drisin ve Ha zreti Daniyaln ve Hazreti Uzeyrin ve Hazreti Kaffah nebinin hadisleri yle isbat id erler Ve hl bir dem Msr diyarnda gaye-tlgaye hastahal olsa ol dem yedi gn ol Cebel tam zillinde yatlsa [1] biemrillh ifa bulur Ve ems vakti tulda bu cebelin ardndan hur etdikde sayesi ta Eski Msr ki Nil kenarna vaki olmudur ol mahalledek bu cebelin zill i memdud olur Veheb bin Sfpan (6U- ~*j) kavli zre bu Cebeli Mukattamn zilli ddi maha dek Arz Mukaddes ad olunur Zira kablettufan nice peygamberler ve peygamber zadele r medfundur Hakka ki Arz Mukaddes olsa vechi vardr Zira enderunu birunun Msrda yz k hbei kiram medfundur Ve bir kavilde Amr ibnl As zaman hkmetinde Msr ol kadar mamur o m henz arusu dnya mm dnyada(n) dundu Ve Hazreti brahim zemannda Totis melik Nili Sv yasna cereyan etdirmi idi Badehu melik Mukavkisin babas melik Hazreti resaletin tul u zuhurun istima idb Hazrete ramen ol halici [1] Yldz nshas (yatsa). Evliya elebi 10 3 34 EVLYA ELEB sed idb Nil Sveyse cereyan etmeden kalm idi Amr ibnl s bu halici cerf idb yine Nil z aklar Sveyse hububat gtrb andan Cidde ve Yenboa gemiler gidb Mekke ve Medine ganimet lurdu Zira Cenab Bari Cinandan ruyi arza drt kapu meftuh etdi Biri Benderi Ciddiyy e biri vilyeti Askalniyye biri vilyeti Gaviniyye biri vilyeti skenderiyye kim vilyeti Msrdr vesselam Andan Hazreti mer Medinede merhum olub hilfet Hazreti Osmana intikal e tdi Anlarn zeman saadetlerinde Amr ibnl As Msrda merhum olub Hazreti Osman hkmeti M eti Eba Bekrin olu Mehemmedi Ekber Sddika ihsan etdi Amma Hazreti Osmann ktibi Merva

n Himarn murad gayri kimesniye idi Mehemmedi Ekber Msra karib varnca Hazreti Osman ta rafndan ahalii Msra hitaben bir yerli iktiza ider Mervan ktib bir hile ile bu gne emi ina ider kim ijL?\s jj.yuUii lfzn b nukat tahrir idb Hazreti Osmana mhrledir Badehu lfznn bai muvahhadesine iki nokta ile ti m-senna klub eyleyb bir neccab ile Mervan bu emri Msra gnderir Hikmeti Huda ol emir Msrda Mehemmedi Ekbere vsl olur Ol dahi b mri Medinei Mnevvereye gnderir Ehli Medine bu emri Hazreti Osmana gsterdiklerinde H b emirden haberim yokdur deyince cmle halk gulyyi m idb ktibi Mervan isterler Hazreti sman dahi ktibini vermiyp sarayna kapanarak krk gn sarayn ehli Medine muhasara idb k irinci gn Hazreti Osman tilveti Kuran iderken ehid etdiler Blda Medinei Mnevvere evsa da mas-turdur Badehu Hilfet Hazreti Aliye intikal etdi Amma devleti hel-cmelc olub Msrda dahi bhad fitne ve fesadlar zahir olub gnde bir hkim nasb iderlerdi Ol asrdan a zeman Ali Osmanda Sultan Mehemmedi Rabie gelince mmeti Muhammedden Msra padiah olan lar ve malik olmak kasdna Msr zre huru idenleri ve mutasarrf olan mlklarn ismi re kablar ile ve her mlk nekadar nefer olub mddeti saltanatlarn ve mddeti mrlerin beya r Elfasll Asir Fi beyan seltin ve gayri dveli mlkn ile Devleti Ali Osman il zeman Sultan Mehemmed ibni ibrahim Han Evvel sebebi telifi kitab ve baisi mustatiri mustetab olan Evliyay briya fehvayi tra y bu yzden ina ve iml kld ve sebebi hSEYAHATNAMES 35 dii tahriri slf ve sunuf ad olunan mazmunu dilkayi bu tarikle ina eyledikim mverriha m ve nkteperdazan zevilmefhum ki ferden ferda fu 4y U. mumunca [1] blda tahrir olund e ibtida edimi arzda makam idinen Hazreti Eblbeer Adem Safi aleyhisselmdr Evld mnte ub vechi arza beni dem mstevli oldu Lkin esnaf mem in ve eslf mlk in nice ihti Amma skknan Msr ve bild Fayyum ve ecnas m-tenevviai an merzbum bitakdiri Hayyl nile aslda Msr halk etmeden murad kudretin izhar idb habibi Muhammed Mustafann mmet ayi menas olsun in Msr peygamberlerine bnyad etdirb nice bin mlkleri hkim idb h salet penahm halifelerinden sene 21 tarihinde Hazreti merin ibtida kab-zayi tarsa rrufuna girdi Bedesti Hazreti Amr ibnl As L,^ Mddeti saltanat sene ve mddeti mr sene Zeman hkmetlerinde cezirei Msr ki Marib Zemin ilis ceziresi gibi sekiz bin mil bir ceziredir Bu cezire icre cmle on sekiz sikke sahibi padiahlar ve gayri meliklerdir Cmlesi Amr ibnl Asn havfi hayetinden emana gel mut mnkad oldlar Zira niceleri derya misal asker ile Msra hcum idb mnhezim oldlar ara gzar olub asude hal ol-dlar Zira Hazreti Amr ibnl As gayet ec ve bahadr namdar v ebbir serdar zevil iktidar idi Hazreti Resaletden sonra halife olan aryar Gzne Hulefa Raidn derler Ve Emirlmminn derler Hilfetleri mam Hseynde inkraz buldu mam Hasan e hilfeti terk idb Yezid ibni Muaviyeye feragat eyliyb Ye-zidden biat etmedgiyn amda ezidi nice bin yezid cnudu c-nb ile Kfede mam Hseyn ile cengi azm idb sene 61 tari m Hseyn ehid olub Yezid ama mstakil padiah oldu Amma Yezidin babas Hazreti Muaviye va i ktibi ve Hazreti Resaletin olu olub akrabayi Resulden idi Hazreti Ali hilfetinde a m padia-hi idi Sonra Ali Emeviyyun derler nefer 14 kimesnedir htidalar Muaviyedir Anas Hind binti Ayniyye bin Abdemsdir uaviyenin babas Ebu Sfyan nikh ile almazdan evvel Ebu mer ve Hafas binl Mugiretl Mahr mnin avreti idi Muaviye bundan tevelld i(t)di Ve Muaviye halife olduk-da elli seki z yanda idi Vo on dokuz sene ay pahiah oldu Altm sekiz sene mr srd Andan Yezid iye halife oldu [1] Yldz nshas (mucebince) 36 EVLYA ELEB Evfa[l] sene 3 ,ve ehr 3 Mddeti mre sene 36 Helak d fiam Ebl Mslim bir rivayetde T brin aub cesedin ter taze bulub tee yakd derler Andan Yezidin olu Muaviye halife oldu Andan Abdlmelik halife andan Velid halife andan Sleyman halife andan mer halife and an Yezid halife andan Hiam halife Velid halife andan ibrahim halife ve Mervanl Him ar halife(i) Emeviyyun-dur Nehri Frat sahilinde cenk idb mnhezim oldukda diyar Msra kaub Nilin canibi garbisinde Eski Msr mukabelesinde nam karyede Amir ibni Cercan ve Abdullah bin Mazini Mervan Himarn ban kesb kndr zre sancub Ebu Mslime gnderdile vyun da bunda inkr(a)z buldu Mddeti devletleri 91 sene oldu Irak Araba ve Acem ve Msr

a veMarib Zemine yedi yz pare cezirelere oldumuz (oldular) Ve Eba Eyyub Ensar hazret lerin bunlar Kostantaniyyeye serdar idb Islmbolun nsfna malik oldular Amma evsaf klli yeleri am erif ziyaretghlarnda mufassal tahrir olun-mudur Nazar] oluna [2] Andan devl t Ali Abbasiyana nakl etdi Amma hilfetleri sene tarihinde tahta clus etdiler Evsaf devleti Ali Abbasiyan Cmle on yedi neferdir ihtidalar El Mustansr Billhdr kim Msra malik olmudur Ali Abba yirmisi dahi Badada malikler idi Msrda sakin olanlar ile cmle otuz yedi neferdir Al i Abbasiyan Badad Mutasamda inkraz buldu htidalar Abdullah bin Abbas bin Abdl Muttal ir Cmlesinin mddeti hilfetleri be yz krk drt sene olmudur Amma Ali Abbasiyann Ms ulanlarndan El Mtevekkil Alellah Mehemmed ibnl Mtemessik billh Yakubda inkraz bulduu nz gelir Sebebi oldurkim Nasr Tus tahrikile He-lg Han Badada gelb li Abbasiyandan sam billh halifei ehid etdkde bu Mustansr Badad lnde badiye Urbannda bulu-nub Tata nden Badada varamyub serseri gezerken Msr hkimi Tahir Beybars bu Mutansn Msra dave ne 659 tarihinde Msra mstakillen bertaht seccadeniin olub Tahir Beybars ve cmle yn t idb sikke ve hutbe sahibi oldu Badehu azm asker ile ama gidb amdan Badada azimet et de Msr hkmetin yine Tahir Beybarsa verb kendler Badada varub Ali Abbasiyan yine taze n buldu Ve yine ol asrda Helg Han derdinden Ali Abbasiyandan Hkim biemrillh Msrda Ka Kepde sakin idi Krk bir [1] Tam demek. [2] Evliya elebi Seyahatnamesi cIX, s 529 : 565 SEYAHATNAMES 37 sene Msrda halife namna muammer oldu Amma bu li Abbasi-yandan mezkr Hkim biemrillh E eliknnasr Mehemmed bin Klvan (Klavn) asrnda krk bir sene iki ay ve yirmi be gn Hicr yediyz on ylnda Hkimin hkm nafiz olmyub hicabndan yire gecdi Ali Abbasiyandan bunda ih kimse gelmemidir Ahir hemiresi kati etdirdi Andan olu El Mstekfi billh ibni Sleyma Hkim biemrillh Msrda tevelld idb pederi sakin olduu Kal'atl Kepde sakin olub eri e idi Amma hkmet (710) yine Tahir Beybarsn destinde idi Hikmeti Huda bu Mstekfi biem rillh ile Tahir Beybarsn mabeynleri mnafk errinden mttahid olmyub yn tevabiile Sai ehri Kos a nakl eyleyb anda vefat eyledi Sene 737 Meer Hkim biemrillh hayatnda iken olu Mehemmed de hilfeti bildirb l El Mtemessik billh didiler Amma bu Hkimden evvel merhum olub andan Hkim kk olu Ahme kfi billha hilfeti vasyyet etdi Amma Melik Salih Hkim biemrillhn vasyyetin dutmyub adesi ibrahime hilfeti lyk grb lkabn Elvasik billh didiler Amma l'b ve lehve megu n Kosa nefy olundu ibrahim olu Mehemmed halife oldu Bu dahi sefih kopub Kosa nefy olundu Bu halifeler Kosda medfunlardr Andansonra Ahmed ibni El Mstekfi billh Sleyma n sene 13 Msrda yine halife oldu Melik Salih ibnl Melikn Nasr zemanmda sene 753 taund an merhum olub Sitti Nefise cenbinde asudedir Andan El Muktasd billh Bu dahi Msra ma lik olub Sitti Nefise civarnda Medfundur Andan El Mtevekkil billh Mehemmed ibnl Mukt asid billh Ebu Bekir Msra halife olub sene 785 de Barkuk erakeseden halife olub salt anata talibdir deyu El Mtevekkili hilfetden ha'l idb Kal'atl Cebelde (aJ-iu) haps ve alt ay mahpus olub yine Barkuk hapsinden karub halife etdi Sene 797 li Osman padiahla rndan Yldrm Bayezid Han bu Mtevekkil halifiye eli gnderb teberrken tecdidi biat i eb idb halife Yldrm Hana Allah mbarek eylesn deyu hayr dualar idb menurlarile bir gnderdi Bu Mtevekkil halifenin hapsi ve hilfeti ve azli cmle krk be sene oldu Badehu Ferruh bin Barkuk (jyv. Cr. ) asrnda merhum olub Sitti Nefisiye muttasl medfundur Amma bu Mtevekkil halife zemannda ahvali Msr ve am muhtel ve mevvel ahval olub hi 6 tarihinde Timur Han am harab etdikde Msrda Nili Mbarek tamyub kaht azm olub fitn sadlar oldu Amma El Vsik billh mer bin brahim ibnl Mstemessik billh ibnl Hkim biem life olub sene 788 Msrda merhum olub Sitti Nefisede medfundur Andan El Muktasid bi llh Davud ibnl Mtevek38 EVLYA ELEB kil alellah Mehemmed 33 sene halife olub sene 845 merhum olub Sultan akmak (ju>ilku) cenazesine hazr olub Sitti Nefise yannda defn olundu Andan El Mstekfi billh Sle yman El Mtevekkil alellah Mehemmed biraderi Muktasidden sonra mesnedi hilfetinde b erkarar olub ancak dokuz ay halife olub El Melikt Tahir Sultan akmak bunun dahi ce nazesine hazr olub biraderi Muktasid Sitti Nefisededir bunu dahi ol kubbede defn etdiler Andan El Kayim biemrillh Hamza ibnl Mtevekkil alellah Mehemmed halife olub be seneden sonra Sultan Msr nal (Jii) bunlara hatrmande olub skenderiyyeye nefy eyl

ene 863 fevt olub biraderi Mstain billh yannda skenderiyyede medfundur Andan El Msten cid billh Yusuf ibnl Mtevekkil alellah Mehemmed Mddeti hilfet sene 25 Ve dahi 884 sen ede Sultan Kaytbay cenazesine hazr olub Sitti Nefise cenbinde sair Ali Abbasiyan tr besinde defn olundu Andan El Mtevekkil alellah halife olub Abdl Aziz bin Yakub ibnl Mtevekkil alellah 19 senede halife olub sene 903 de El Melikn Nasr Mehemmed Sultan Kaytbay asrnda Sitti Nefise cenbinde medfundur Andan El Mtevekkil alellah ibnl Mstem essik billh Yakub fatihi Msr Selim S/ahda kenisni Cinanda bulunub Selim Han ile slm gidb hayli izaz ikram olunub zevk safada iken Selim Han vefat idb Sleyman Han dahi kendye hadden efzun in'am ihsan idb Sleyman Hana ibtida hilfet emirin Eba Eyyub Ensa bunlar ku-adub Sleyman Han bunlardan biat idb clus etdiler Zira hulefayi kadim Ali A bbasiyandr Hikmeti Huda bu El Mtevekkil alellahn pederi El Mtemessik billh Msrda mer olduu haberi geldikde Sleyman Hann iznile muazzez ve mkerrem Msra varub pederi yerin halife oldu Mddeti hilfeti 23 sene Ve sene 905 de Msr valisi Davud paa asrnda bunlar dahi fevt olub Sitti Nefise cenbinde defn olundu Msr ire halife olan Ali Abbasiyann h iri El Mtevekkil alellahda inkraz buldu Cmle on yedi neferdir Mddeti saltanatlar kmil 332 sene olub amma Msrda bunlarn hilfeti Ali Abbasiyan olduklarna binaen tazim idb e ertebesinde idiler Zabtu rabt ve bastu akdi hal tagallben erakese elinde idi Ve al mak vermek yasnmak asmak cmle erakese destinde idi Bunlar hemen sahibi kelm olub anl ara biat verirdi vesselam Bunlara halifei Resullah derler Bunlardan sonra Devleti Ali Tahiryan (jl^vL j^Jj^) dr Memaliki Horasan Cmle be neferdir btida halife Talha ve ha SEYAHATNAMES 39 life Abdullah ve halife Ali ve halife Mehemmed Mddeti saltanatlar 78 sene olub Msra malik olmadlar Andan Devleti Beni Ley s Saf f ariyan ( \jS^ ^ -'^ ) Bunlar dahi diyar Horasana ve Belh rak ve (I) sfahana malik idiler Cmle dokuz nefer kimesnelerdir Evvel Yakub Kis ve mer Kis ve Tahir Kis Bunlara Lityan (jUJ) derler e c bahadrlile mehurlardr Mddeti saltanatlar 52 sene Amma Msra malik olmadlar Anda Devleti Ali Samaniyan ( L'LL- J ) Cmle dokuz neferdir Evvel Saman smail ve Saman Ahmed ve Saman Nasr ve Saman Nuh ve Saman Abdl Melik ve Saman Mansur ve Saman Nuh ve Saman Mansur ve Saman Abdl Melik Sultan Ve halife yerine bunlara Saman derler Cem olsa Samaniyan derler Maveranneh ir ve Horasan ve ine hkm etmilerdir Mddeti saltanatlar Andan Devleti Beni li Ziyad ( >\j J' Jm o!^) Memaliki Horasan ve Cercan ve Taberistan ve raka mutasarrflar idi Hatt Enuirevan Bada ddan Yemen memleketlerine azimet etmee himmet etmidi Amma Yemen teb'alar kendye mut o lub feragat etdi Bunlar alt neferdir Bunlara mverrihin Adil Merdavunc Jj\c) ve Adi l emkin OO J>\e) ve Adil ve Adil Kabus 0>S Jw) ve Adil ehr ve Adil Enuirevan (oJ-ri>* JaW) Mddeti saltanatlar Hatt efvah nasda Hazreti Resalet buyururlar Kefere Meliki asrnda vcuda ge ldiine Nuirvan gibi Adil zemannda geldik demiler Sene Amma bu [1] tarihde manzurumuz olmad Ve bu Enuirevan ok muammer oldu Andan yine Devleti li Bveyh (*y J jJ^O On yedi nefer kimesnedir Mddeti saltanatlar sene Andan Devleti li Sebklekin ( j^L- JT ^) On drt neferdir Mddeti saltanatlar 176 sene Memalike malikler idi Andan [1] Yldz nshas (bir) 40 EVLYA ELEB Devleti li Gure (J o!^) Be neferdir Mddeti saltanatlar sene Ve memaliki mutasarrflar idi Andan Devleti Harezmiyan (^ji^ ) Dokuz neferdir Mddeti saltanatlar 136 sene Memaliki ehriyarlar idi Andan Devleti li Selukyan (^l-J .Jjj ) U tabakadr Tabakai ula Iran Zemin ve Maverannehire maliklerdir Cmle on drt neferdir B unlara Mddeti saltanatlar sene Andan Devleti Selkyan Sani (JlT Ij^l-jJja} dir Memaliki Kirman Bunlar on bir neferdir Mddeti saltanatlar 159 sene Devleti Selkyan Rum ( jj jts^Ju. oij^)

Bunlar on drt neferdir Bunlar ibtida Maverannehirden gelb diyar Yunaniyana yani Kara man ve Konya ve Sivas Ruma malik oldular Bunlara Kiyaniyan Rum derler Zira isimle ri Keykubad ve Keyhusrev Keyarslandr Ann in Kiyaniyan Rum derler Ali Osma-nn sebebi r f'atlar bunlardr Mahallinde ina olunur inaallah Andan Devleti Tacddevle (<Mui" Alt neferdir Bunlara padiahlar elkabnda li Taciyan derler Memaliki am ve Iraka malikl erdir Mddeti saltanatlar sene Andan Devleti li Ata Beg (dlirT J ^) dir Memaliki am Dimk Alt neferdir Mddeti saltanat sene oldu Andan Devleti li meriyye (*y- J j*) Badel Hicretnnebeviyye iki yz yl mrur idb zuhur etdiler Musul ve Ceziretl mer ve mi Malatyai feth idb darlmlk SEYAHATNAMES 41 etdiler Bedesti Emir mer Bunlar neferdir htidalar Emir Ziyad ve ann olu Emir Sokman ann olu Emir mer ki fatihi Ma-latyadr Badehu devlet kzlar evldna intikal eyledi M altanatlar sene oldu Andan Devleti li Ata Bei Kebir (sf .4 t JfcJ_,,) Bunlar alt neferdir htidalar Hazreti Nureddini ehiddir kim kf-far Hazreti Resul() Kab inden karrken Nureddini ehid am padiah idi Hazret vakasna girb Yeti ya Nureddin eslullah (a) yetib kffarlar kati idb ravzai Resul dairen ma-dar demir ve tun ve res e mlemma sanduka iine koyub ibtida Medinei Mnevvereyi kal'a ina iden bu Nureddin ehid ibni Aksun-kurul Bursukdir am Irak ve Azerbaycan ve Basra ve Lehsa ve Sis ve Tars us ve Adanya malik] oldular Amma) bu Ali Atabeyan alt frka oldular Her tabakas altar ferdir btida bir snf Ali Salhiyan (jU^ J) ki Nureddini ehidin hizmetinde idi Msr diyarnda Reid ve Dimyat spanya firengi bedren istil idb nehb garet etdkde ahalii Msr Nureddini ehidden imdad taleb idb Sultan Nure n dahi emirlerinden Esedddin irkhu ve karnda olu bu Salhuddin Yusuf bin Eyyubu Ms idb yz bin askerle gnderdikde Askaln ve Yafa Reid ve Dimyat kffardan hals idb ehl Salhuddinin ecaat salbetinden haz idb Msra hkim olub sikke ve hutbe efendisi Nureddi smine kraat etdirmeyb Badad-da hulefayi Abbasiyandan El Muttaki billh ismine tilvet e tdirdiin Samda Nureddin ehid istima idb gayet mteellim olub bu Yusuf Salhuddini ama t idb Salhuddin havfinden ama gitme-yb gnagn zrler eyleyb sene 572 tarihinde Msr za malile ina idb ehri Msrn canibi erbaasna yirmi dokuz bin yz ziri mekk bir s var ekdikim il hazelan zahir ve bahirdir Andan Nureddin Samda merhum olub bu Salhud din Yusuf Msra mstakil padiah olub am ve Halebe dahi malik oldu Ve cezirei Msrda on i padiah ziri destine ald Cmle yedi neferdir Mddeti saltanatlar sene Ve bu Salhuddin suf zeman hilfetinde sene 562 tarihinde Merci Uzamda kffar Firengi prrengi bedcenk il e bir sava prha etmidir kim hl cemii teva-rihlerde dasitan dostandr Ol gaz e Msrda mam afide 42 EVLYA ELEB bir medresei li bina etdikim hl vacibsseyirdir Andan li Atabeg-yann bir tabakas Devleti li Eyyubiyan bin adl Krd (^Xbua^.ljTo)^> Baz mverrihin bu Yusuf Salhuddin in Eyyubiyandandr derler Bunlar dahi yedi neferdir B nlardan Melik Eref Halil bin Klavan krk drt gn Akka kaPasn muhasara idb cengi azm i th idb bir dahi kffar istil etmesin in Akka kal'asn esasndan mnhedim etdi Mahallind rir olunur Andan ElMelik Aziz Osman binl Melikn Nasr Salhuddin camiinde medfundur Ve li Eyyubiyandandr Andan El Melikl Kmil halife oldu Andan El Melikl Eref halife olub emannda Kuds erifi sulh ile Firenge verdiler Sene 935 Eyyubiyandan bir rsvayi m halif idi Derdi serinden altm yanda Samda merhum olub medfundur Andan Elmeliks .a. Salih Necmeddin Eyyub Msrda medfundur Bunlar Ali Bahriyyenin hiridir htidalar ecrdd un melikedir Cmle 28 neferatdr 136 sene olub bunlara Memalki Bahriyye derler Andan Devleti erakese (a>T^.^o) dir Seltni Etrakden El Melikl Mansur Seyfeddin Klavanl Ekfiy-yl Alniyys Salih (^Ji^ry 'jT ,vjuUu- j^idttU) erakeze ve Abaza kavminin veliniamleridir kim li erakezeye emalki Brciyye derler Andan Elmelikl Kmil Mehemmed Kmil altm yanda Mansur(e)de me olub na' Msra getirb Camiinde medfundur Msr iinde Beynel Kasreynde mezahibi erbaa in drt medrese bina etdi Ve Ravza

ceziresinde bir kal'a bina etdi Hl eseri binalar zahirdir Andan El Melikl Muazzam Tu ran ah bin El Meliks Salih Necmeddin Eyyub Mansur(e)de pederi vefat etdikde El Mua zzam Turan ah kendsi Krdistanda Hasn Keyfada hkim idi Validesi ecrddrredir Ehlinin rede ldn ay ifa etmiyb Hasn Keyfada olu Muazzam aha lgar ile pes perdeden dem ayda Msra dahil olub eriri hil-fetde berkarar olub sen 648 tarihinde Dimyata mstev olan kffar cmle kati idb Dimyat feth etdi Andan bu Melik Muazzam zre kullar gulyyi Muazzam ehid i(t)diler Hilfet anesi ece-rddrreye intikal idb Kbei siyah setrini da kellfl ina etdir-di Hl hayrat azmedir Bir mlke myesser olmamdr Badehu bu ecer Trkman halife olub lkabna El Melikl Msr didiler Andan Msrda SEYAHATNAMES 43 Devleti li [1] kmaniyan (jLTJ Alt neferdir Bunlar li Atabegyan esnafndandr Badehu mez-k(r) ecerddrre ehli olan Ay Trkmaniye hatrmande idi Zira olu Muazzam ahn katline bu Ay Beut Trkman sebeb olmud u Ay Be eceriiddr zre Musul Beinin kzn alub ecerddrre frsat bulub cevarilerine t cevariler lt silh ile Ay Be zre hammammda hcum idince Ay Be dahi gafil olmayub gizl an ryan idb cevarilere karu durur Amma yz kaan arslana bir nefis nie takat getirsin rbede iken ecerddrre hammam kubbesi zre [2] deliklerinden nigeran eylerken hikmeti Huda kubbe kb ecerddrre Ay Bet Trk-manmn yanma db hurd olur A ariyeleri brakub ecerddrrei kati idb kendi dahi cariyeler kati idb hl Msrda Sitti urbinde Sirkeciler mahallesinde ikisi bir kubbede medfundur Ve ecerddrrenin olu ehid Muazzam ah bunda medfundur li Eyyubiyan bu Muazzam ahda inkraz buldu Ve salta-tanat kullarna intikal eyledi Amma bu aralkda Ay Bet Trkma-nnin Musul Bei kzndan Ali nam a bir olun idb lkabna El Melikl Mansur didiler Sekiz ay melik olub - zemannda Helg Tatar mstevli olub Ye Atabygyandan bir esnaf dahi Devleti Ekradiyan (jW fi cl3>) Bunlar adl Kurd (^yaiaii) den mteferrik olmulardr Yedi nefer kimesnedir Msrda devle helc mele olmudur Mddeti saltanatlar sene Amma cmleden muazzam Sultan Mehemmed Ek-ra dr kim mam afi elinden ald Ve yine Msra geldi Bahedu sene 667 Nube diyarn feth etd ne 687 Firenk elinden am Trablusun feth etdi hir 689 Zilkade vefat idb saltanat on bi r yl ve iki ay ve yirmi gn olub yerine olu El Melikl Eref Salhuddin oldu Ve Akke zre l'asn Firenk elinden feth etdi Andan El Me-likn Nasr Mehemmed bin Klvan Msra nc 733 yine padiah olub hkim Biemrillh bunun eyyamnda Cebeli Cui CA>^ J^)de maktul bulun du zre bir kubbei li bina idb resas nil-gn ile puide idb kendler dahi mam afini inde valideleri ile medfundur Andan [1] Yldz nshas (Trkmaniyan) [2J (menfes) 44 EVLYA ELEB Devleti li Kara Hatyan (^J Bunlar sekiz neferdir li Atabeyandandr Amma hhmetleri Kirman vilyetinde olmudur Mdd altanatlar sene olmudur Ve Devleti li Eyyubiyan (jLj,1 ^ ! Bu snf hkimi Yemen olmulardr Yedi neferdir Yemen diyarn bunlar imar etmilerdir Ecda ta Be Yemende {^y) ehrinde medfundur Mddeti saltanatlar sene Andan Devleti li Melhide (.j^M. Jfoi^) Sekiz neferdir Hkmetleri Vilyeti Kuhsan (L.y) dr Mddeti saltanatlar 182 sene Ve) Devleti Beni Artk ni^-jT^ o)>>) dur Memaliki Haleb ve Malatya ve Diyaribekir Nefer yirmi tbe ki-mesnedir Devletle ri kaln devlet idi Padiahlar elkabnda bunlara Merdziban (al; ^) derler Mddeti hilfetl ri sene Ve Devleti li Mervan (jij^- J.J^) Hkimi Diyarbekir ve Musul ve Cezire idi Yedi neferdir Mddeti devletleri sene Ve Devleti Beni Merdasl Kilb (j.^Ji^b^ ^ J oi^) (y&ttss^s JT cJ-0 Hkimi Haleb ve Mera idi Yedi neferdir Bunlara elkab seltinde Krdn derler Hal Cum Ekrad bunlardandr Mddeti devletleri sene Andan Devleti Beni li Esed (^-i J J. Hukkm Hille ve Tekrid ve ehri Zor Yedi neferdir Krdistanda bunlara li iran (jijjij) ler ve elkab seltinde isimleri Yezdin (a>>) ir Abdal ir Ziyaeddin ir derler Mddeti evletleri sene Ve

Devleti li Beni Hemedan (j^ j> jTo)^) Hkmetleri Musul Harir ve Ardiln ve Zumiyye ve Dum Dumi (jj>fj>) ve Dumbuli (J^o) vi lyetlerine malik olmulardr Cmle alt neferdir Saltanatlar sene olmudur [1] Byle harekelenmi. SEYAHATNAMES 45 Devteti li Beni Akil ibni Ebi Talibi JI^^J^^j) Hazreti Alinin karndadr Evltlar Musulda ve Hille ve Tekridde hkim oldular On neferdi deti hilfetleri sene Andan bunlar Msr zre huru idb li Emeviyyun yol vermiyb azm ce hezim oldular Ve Devleti li Trkmaniyan (V^tf ^ Be neferdir Bunlara elkab seltinde Emir derler htidalar Emir Krboa (t>/ j.) dr An irenk ile cenk idb mnhezim olub sene 495 ban alub Isfahana giderek Huyda ehri haricin de medfundur Mddeti saltanatlar senedir Andan Devleti li Daninendiyye (^^.iib jT cJ>>) Sivas ve Bafraya ve Amasyaya ve Kayseriyeye malikler idi Yedi neferdir Bunlara M elik derler htidalar Niksar kal'asnda medfun Melik Gazi (^jt-a-) dir li Selukyan ile btida Ruma kl uran bunlardr Mddeti devletleri sene Ve Devleti li Kara Yusufyan (U-^y J Bunlara Kara Koyunlu derler Ulu padiahlar idi Cmle on neferdir Memalki Diyarbekir v e Azerbaycan ve rak ve Fars vilyetlerine mutasarrf oldular Bunlara elkab seltinde Bey derler Uzun Hasan bunlardandr Timuru bnura bu Uzun Hasan mut olub Ti-murun rikbnda p iyade yrd Amma Timur fevt oldukdan sonra Timurun evldlarn krub milklerine malik olub zman padiah oldu Arzrumda Hasan Kal'sn bu bina etdiyn Hasan Kal'as derler Badeh tan Mehemmed ile Tercan sahrasnda cengi azm idb Uzun Hasann cmle askeri dendan tii M mme-den geb Uzun Hasan ipin uzadub firar etdine (Tarih) (^viuj oyiaj) tarih dmdr n Tebrize varub kahrndan anda merhum olub camii sahasnda medfundur Mddeti hilfetleri sene Andan Devleti li Ak Koyunlu (j^sJT JTcJj^) Bunlar dahi Diyarbekir Azerbaycan ve rak diyarlarna malik oldular Dokuz neferdirle r Bunlara Bay derler Gayet mn'im padiah olduklarndan Bay derler Mddeti hilfetleri sen e Gayet salih va bid 46 EVLYA ELEB .a. ve zhid padiahlar idi Ali Osmann bir silsilesi bunlara mntehidir Mahan diyarndan gelm ilerdir Edirneli Mehmmed elebi tevarihinde Uzun Hasan bu Ak Koyunludandr demi Bazlar ara Koyunlu demi Hakir ikisin de koyun demiiz Andan Devleti Ali ah Sahan Iran Turan (b/L-J jUU ,b J sJ j^) Tullar Erdebilde eyh Safi j.^) hazretleridir Memaliki Aceme ibtida halife olub kutb iyyet ile hkmet etdi Andan olu eyh C-neyd (a.:*^) Bu dahi Kutbu fk aleltlak kutbiyy adem bas-mdr Ann olu Eeyh ibrahim Han ibneyh Hace Ali ibneyh Sadreddin Musa ib u Ishak Erdebil ki cmle ahlarn ibtidasdr ah Abbasi Evvele gelince cmle be nefer elkab seltinde ah derler lhazePan Azerbaycan ve Iran Turana Gence ve irvana malikler ir Zemanmzda ah gelince ahdr Bunlara lisan Acemde Hudavendigr ve ah sahan ve eh v nah ve Husrev ve ehriyar ve Server ve Tacdar ve Sahibkran ve ah ran Turan derler anda Devleti Ali Derbendiyan (jU-j: J Dokuz neferdir Bunlara Mlk Melik derler Gence ve Sivas amak ve Bag ve Babl Ebvaba va hkimler idi Gayet snnlerdir Enuirevan neslinden idiler ahlar tasallut eyleyb devletl ri inkraz bulub emlklerine kh Ali Osman kh ah Cihan hkm iderler Hl Andan Devleti Ali am haliyan (jli- ru JT oi^) Bunlar dahi Enuirevan neslindendir Gayet mutaaassb snn kimes-nelerdir Padiahlarna hl l derler Anlar amkal derler bir alay ouz taifedir Hl seksen bin askere maliklerdir A li Osman hutbesinde yad idb andan kendlerin anarlar Khu Elbrzn canibi imalinde sakin dir Yedi hanlk yire maliklerdir Kara Budak Hanlkdr ehirleri Tarhu (.>>) ve Kovez 0^5 ) ve AndridsjjJ) ve Tabiseran (^>) dr imal canibleri Bahri Hazer kenarnda Demir Kapud ur Canibi arkleri Gence ve irvan Samandr Kble canibleri Grcistann Temir Han lkesid anatlar hl caridir (<ij> .Aut) Daima Acem ile cenk iderler Zira vilyetleri sarp daist andr Ve kendler ec gaziyandr Andan SEYAHATNAMES

47 Devleti li zbekyan ( LC^. j ) dr Memaliki Belh Buhara ve Horasan Bunlara elkab seltnde derler Hazreti Resalet pena nn bir namei erifile islm() kabul eyleyb cemii kibar evliyaullah bu Horasandan zuhur tmidir Hl mmin ve muvahhid kavimdirler Devletleri hl mebbeddir Bunlardan Msra mali rdr Zira iklimi sadis ve sabi'de vaki olmulardr Cemii eyyamda cenk cidalleri Acem v e Hind iledir Andan Deleti li Cengiziyan ( l^^ J ) Tev (a) rihi Mirhanda clusu Cengiz Han sene Bunlar on iki frka padiahlardr Her snf o on beer hanlar ve mirzalardr Krm ve Daistan ve Mool Bugol Komuk ve Kalmak Dahi on ik Taysdr Yani padiahdr Her Tays ( ^.jU ) onar kerre yz bin askere malikdir Ve kavmi K k ve zbek ve Nogay ve Hedek ve Moskov ve in ve Hata ve Hoten ve Fafur ve Libka (o.) v e Badran (ob^) ve Hind ve Sind ve Acem ve Etraki Trkman ve Ali Osman dahi cmle Tat ardan mteferriklerdir Ve kavli Tavarihi Tuhfetd Dvel ( Jjai^i* yj) hakikat bir tuhfe tev (a) rihdir Ann kavli zre Hazreti Adem dahi Tatar sfatnda idi Cenab Bari ibtida ru yi arz konar ger evli Tatar ile mzeyyen i (t) di Badehu Arab Hazreti Ismailden sonra zuhur idb ibtida lisan arab Hazreti smailden kald Ve bu kavilde Hazreti itin hatunu ennetden gelmi Huri olmak ile Cennet lisan arab tekellm iderdi Adem oullar gayri lisa tekellm iderdi Ta ki lisan arab Hazreti Ismailden ayi oldu Ey imdi hakikatlhal yine r uyi arzda Arab Tatardan gayri ok kavim yokdur Bu hakirin ekser seyyahati Krm ve Dais tan ve kalmk ve Nogay ve Hedek ve Deti Kpakda ok seyyahat eyledik Tatar kavminden ok r kavim grmedim Kalmokdan gayrisi mmin muvahhid kavimdir Hl islm padiahlarndan Devleti li Cengiziyan (l>5o>- J jJj^ ) Hkmetleri Yedi yz yetmi mil cezirei Krmda sakinlerdir Ve yz bin askere ve yz kerre ata maliklerdir Bunlarda esbab ihtiam drt azamet olmyub bunlarda mal at ve deve ve k oyun nahirdir Bunlara Han derler Giray evsaflardr Mesel Bahadr Giray ve Gazi Giray H an derler Krm Tohtam Han asrnda Cineviz kffar elinden feth idb mstevli oldular Ha balarndan yahud biraderlerinden biri sa veziri olub Kalga Sultan derler Ak 48 EVLYA ELEB Mescid nam ehirde olurlar Ve sol veziri Nureddin Sultan derler Orta vezirine Aka derler Ve boybeylerine irin ve Mansur ve Scud ve Olan ( ivy ) derler Olan oldur ki m mesel Hann kzlardan tevelld etmi beylere Olan derler Asker taifesine Krac derler kavmine Bardak (Jbjl) derler Badehu Ali Osmanda Sultan Bayezidi Veli Akkerman ve Kili kal'asm feth iderken Krmdan Mengeli Giray Han ibtida gelb Ali Osmana mut olub ol ahde vefa idb li Osmana imdad idb] sikkelerinde kend isimlerin tahrir iderler Hut belerinde ibtida li Osman badehu filn Giray Han tilvet iderler Sultan Mehemmed Han R abia gelince yirmi Han idi Hl devletlerim eb-bed ola Bu hakir anlarn ihsan in'amn grm Dier Devleti Ali Cengiziyan Maverannehr Bunlar dahi nesli Ozbekdendir On iki padisahdr nkrazddevran devletleri mebbed ola Sen e 119 tarihinde Hiam bin Abdlmelik am halifesi iken bunlara name gnderb islm() kabul lediler Saltanatlar hl mebbeddir Andan Tabakai alisi Ali Cengiziyan JT ^ **J>) dr Memaliki ran ve Turan ve Deti Kpag ve in ve Hata ve Hoten diyarlarna malik olmul i On sekiz nefer idi Nairi Tus tahrikile ve Alkarna vezir hyanetile bu Tatardan Helg Han on kerre yz bin Tatar ile Badada getirb li Abbasiyandan El Mutasam billh () kati li Abbasiyan bunda inkraz bulub Abbasiyann berriyyede bulunan evld sagirleri Msra k anda eyh mesabesinde halife olurlad Bu Helg Han azm askeri bgerana malik idi Cmle 18 ferdir Devletleri 415 sene oldu Bunlara dahi elkablarnda Han derler Tabakai Rabii Devleti li Cengiziyan li Timur Grgn Sahib hurucu cihan jl^sS- J g\j <J ( Wr j>o^jjf J dr Memaliki ran Turan Deti Kbag ve Hindistan Sind ve Moltan ve in Main ve Hata ve Ho ve Moskov ve Bulgar ve Leh ve Krm ve Daistan ve Grcistan ve rak Arab ve rak Acem v Rum ve am cmle memaliki mahruseleri feth idb krk bir padiah SEYAHATNAMES 49 rikbnda piyade yridb ziri hkmne almd Hatt Yldrm Bayezid Hana name gnderb mut idesin didk-de Yldrm Han elisin kovub Timuru bnur derya misal askerle Yldrm Han gelb sahrada cengi azm idb vzerai Yldrm Hann sui tedbirile askeri Ali Osman mnhedim olub Yldrm Han da derunundan b

e kuyruk tay zre meydan, marekede Tatar askerin kova kova nreside at altnda kalub te kerlendi Derhal Tatar askeri Yldrm Hann bana b bir saat piyade cenk idb hir giri Timuru bnur huzuruna getirb eciane nice kelimatlar idb Timur Yldrm Hana baka serape daima saff lide karar idb Timur ile m-sahabet iderlerdi Hikmeti Huda hummayi muhrik adan Timur yannda merhum olub na' Bursya getirb camii hatiresinde defn olundu Andan T imur giderken elebi Sultan Mehemmed ibni Yldrm Han babasnn intikamn almayn Timur Ovas ( J^t) nam mahalde Timur Grgna yetib yle saturu Me-hemmed urdkim hl dasitan Tatar lekerinin derilerini yzb sayesinde meks etdikleriyn bu sahraya Taak Ovas derle ir edebsizce ismi vardr Andan Timur firar idb Kara Balarda meta idb andan evvel bahar da am feth idb bin Msr hazinesi mal alub Msra azimet idb Izzetl Haim (^ii^'o^J e erile ol mahalle vardkda Msr Sultan Sultan Barkuk bir tarafda Mir Ferec (^/jj*) bir tarafda Kurtbay (suy) bahadran cn-diyan ile Tatar bcann ac kurd girer gibi girb Ms Timura bir satr urdlar kim hl ol listanda sthanlar pte pte n-mayandr Timur zimen firar idb ehri medfundur Mddeti saltanat sene Andan Tabakai Hamisi li Cengiziyan yani Evld Timur Grgn (c&jf jy~ ->y? j* Vs&r 0^ ^J dr Memaliki Iran ve Turan Hemedan Nahivan Isfahan nsfcihan Van ve Geyln Azerbaycan me kr diyarlara mutasrnflar idi Amma evld Ali Timur krk bir padiah oldu Ve herbiri birer vilyete padiah olub alt saf oldu Mabeynlerine tefrika db birbirlerin krdlar Ak Koyu zun Hasan dahi Timurun rikbnda piyade yrdnn intikamn almak in Timurun bir ka ev eyb Diyarbekir ve Musul ve Hille ve Badad ve Basra ve Lehsa ve Azerbaycana mstaki l padiah oldu Amma bu mezkr Timur Evliya elebi 10-4 50 EVLYA ELEB evldlar ok muammer olmyub byk olu kalub Hindistana padiah oldu Tabakai Sadisi Devleti Ali Cengiziyan yani Evld Timur Grgn padiah Hindistan ve Sindi tan (jLcjL-j.:* j'Ojf j^f ^Vjl j.j. Jl^CL* Jl cJj.> Devletleri kadimdir Lkin Hazreti Resaletpenahn mektubu drer-barlar ile islm() kabul e leyb hl hanefiyylmezheb azman padiahlardr Ve bild muazzamya maliklerdir Ruyi a aliki azmiye malik olan Hindistan padiahdr Andan Ali Os-mandr Geri Moskov kiral dahi dnyaya malik oldu Karanla varnca mutasarrfdr Amma ill vilyetinin ou iddeti itad r Ve Hindistan iddeti harl yerdir Amma b havasnn letafetinden gayet mamur bdn vil redir Padiahlarna Raya derler Mesel Ekber Raya Evrengizib Raya derler Bir reaya pad iahlar huzuruna gitse Padiahm diyecek yerde Rayam der Elkablar yledir Ve bu Hindistan on yedi padiahlk yerdir Herbiri birer mezhebdedir Devleti padiah Sindistan (jLujJj^) Padiahlarna Mogan derler Mogan Seyyid Mogan Tad Mogan Ray Mogan Serad Byle isimleri vardr Amma yine Hind padiahlarna tbidir ateperestlerdi devletleri mebbeddir Andan Devleti padiah Muntan (_ ^> l-^ j^) Bunlarn isimleri Dadya Muntan Radud Muntan Hels Muntan derler Reayalar bnyandr Bu tai fe Habe Suvakeninde Harkovada ve Musovada gayet okdur Beyaz destar sararlar Cmle at eperestdir Padiahlar Muntandr Yine Hind padiahna tbidir Hl da devletleri mmteddir avmi ateperest ve gvperest ve filperest ve emsperest ve Kamerperest dirahtperest ka vimlerdir Yine Cenab Bariye ikrarlar vardr Eer Tevarihatda tahrir olunan zre tahrir e tsek tatvili kelm olur Ve hakir ilmelyakin ve aynelyakin hasl eylemediim eyi tahrir etmek mutadm deildir Amma iktiza hase-bile tahrir olundu Zikri ahv(a)li Devleti Haka(n) in(j^ (j)lit J()^ /i) Hindistan padiah lkesi kadar vilyete malik deilse sehldir Bahri SEYAHATNAMES 51 Muhit sahilinde on iki bin pare ehire malikdir Padiahlarna Hakan derler Bir padiahda n havf hayetleri yokdur Ve reayas okdur Bir diyardan bir diyara tccar gelse cmle maln n padiahna ol ba-zirgn hedaya ekb Hind ve Acem padiah kulun selm eyledi deyu ol baz padiah huzuruna bu takrib ile varub sohbe-tile merref olub ol tccar(a) avdet mahalli nde metanm yirmi kat faidesi mertebesinde metalar ihsan olunub ol tccarlar vatanla rna azimet ederlermi Hl devletleri mebbddir Devleti ahvali padiah Fafur liol j^- oJj^)

Memleketinin haddi Karanlk Dnyaya mntehidir Her kang padiah olsa Fafur derler Bin otu senesinde bu memlekete Kalmk istil idb nice kerre yz bin kavmi Fafur krub yediler Ha t Fafur Ruhcinan ah (m ^j) bile piirb yediler Zira Kalmak mer-dmhordur Ol asrdan ur inkraz bulub hl Kalmak vilyetlerine mutasarrflardr Zikri ahvali Devleti padiah Deylimyan ^ Bunlara elkab selatnde Kaaniyan derler On yedi nefer snnler-dir Mddeti saltanarlar i yz yldr Memalikleri Deylim ve Kirman Kaandr Zikri ahvali padiah Belh -l-tol j^ f'J) Snn padiahlardr Elkab seltnde bunlara Dr derler Yunaniyan bu Dr ah Musul kurbi mnhezim idb Rum kavmi Iran Zemine mstevli olub Acem kavmi Yunaniyana hara gzar oldlar Hl devletleri mebbeddir Snn padiahdrfl] Andan Devleti li Anculiyan [2] (jU^T jT ^) Kavmi Mogole padiah idi Mool kavmi lisan zre padiahlarna Ancur" (j>*n) derler Memalk ran Zeminde idi U neferlerdir Bu Ancuri sene 700 tarihinde kavmi Mogolu gol gulyyi m idb An-curi kati etdiler Bunlara Haydar Ancur Esad Ancur derler Andan Devleti li Muzafferan (ji>i* J J dr Fars ve Irak Kirman Nefer sekiz Bunlara Cafer Muzaffer Ali. [1] Yldz nshas (padiahlardr) 12] (Inculiyan) 52 EVLYA ELEB Muzaffer derler Hkmetleri yz be sene oldu Bunlar dahi tavaifi mlkdandr Andan Devleti li obaniyan (^'!?>^ J o)j>) dr Memaliki Iran Azerbaycan Nefer on iki Bunlara Emir derler Mddetleri sene Andan Devleti li lkniyan (jUsO, JT dr Vilyeti Azerbaycan Alt neferdir Bunlara Kam derler Tava-yifi mlkdandrlar Amma gay iller idiler Mddeti hilfetleri sene Andan Devleti li Kurtbay (^f J ^) dr Memalik Horasan ve Guristan Hutbelerinde Melik Kurtbay deyu tilvet olunurdu Snn p adiahlar idi Sekiz neferdir Ve mddetleri seksen sekiz mdr Andan Devleti li Serabdran (L-UL- J -!_^) dr Vilyet Sebzevan ve Horasan Elkablarnda Serabdran derler Yedi neferdir Amma hasib ve nesib deillerdir Tagallben Serabdran olurlard Bun lar dahi tavaifi mlkdandr Zikri evsaf Devleti li Abbasiyan J^j- oU_,\ dr Memaliki Badadi behitbd ve Basra ve Lehse ve Yemen ve Mekke ve Medine ve il bild Msr nadirei ara ve am ve Halebe ve Mera ve Diyarbekir ve Erzurum ve Grcis-tana var i Abbasiyan hkm iderdi Amma zeman kadimde eski Badada mutasarrf olanlara Kesra {tj^f) derlerdi Cem olunsa Eksire derlerdi Amma Hazreti Resaletden sonra Badad Devleti A bbasiyana myesser oldu Cmle otuz neferdir Mddeti saltanatlar be yz yirmi sene bir bir gn oldu Abbas Hazretleri Hazreti Resalet penahn ammisidir kim ibni Abdl Muttal ibdir Lkin Hazretden iki sene byk idi Mddeti mrleri 85 sene Hicreti nbvvetden otuz ene sonra fevt olub kabri Medinei Mnevve-rede Bakide medfundur Yerine olu Seffah h alife oldu Mddeti hilfeti dokuz sene sekiz ay oldu Elli sene muammer olub kabr i kfeSEYAHATENMS 53 dedir Andan olu Ebu Cafer andan olu Ebu Abdullah Mehemme-dl Mehdi ann olu Ebu Mehemme dl Hadi andan Ebu Cafer bin Abdullah ve bir olu dahi Ebu Mansur Harunr Reid Bu Harunr Reidin drt olu halife oldu Biri Ebu Abdullah biri Ebl Abbas Abdullah biri Ebu shak M ehemmedl Mutasam billh biri Memun halife Bu Menun bizzat Msra gelb seyir seyran keti ihan devran idb Ehram dalarndan kenzi azimler kar [1] Yunaniyan elinden Adanai ve Sis ve Misis ve Kara Grgezi ve Tarsusu feth idb kal'a iinde Caminnurun sol canibinde bi r muzlim gncde medfundur Memun halifenin itikadnda halel olmagile mezmum olub ziya ret olunmaz Ve Ali Abbasiyann zemanlarnda hutbei otururken tilvet iderlerdi Amma Ebl Abbas Abdullahs Seffah ibni Mehemmed bin Ali bin Abdullah Abbas aya zre tilvet etdi rdi Hl ol yin anlardan kald Bunlar lisan Arabda Halife ve Emirl Mminin ve Emir ve S ve Seltn ve El Melik Hakan ve Meyyed min in-dillh deyu medh iderler Velhasl Abbasiya ndan otuz halife Badad-dan Msra kaim mekam gnderb Msra hkm iderler Ta Helg Han l tasam billhda inkraz bulub evldlar Msra firar etdiler Ve Mansur Devank sene 305 Mal bina etdi Ve Mekkiye gelb Haremi erifi tevsi idb bir minare ihdas eyleyb sene 851 a

ltm yanda Mekkede merhum olub Muallda medfundur -M-, Bu Ali Abbasiyann zeman hil sair bild-larda on iki tabaka padiahlar var idi Cmlesi islm seltnlerinden sikke ve h tbe sahihleri idi Evvel Devleti Ali Sasaniyan (jLL-U jT dj^) Dokuz neferdir Mddetleri 91 sene Andan Devlet Diyala (llo jJ,*) On be neferdir Mddetleri 200 sene Andan Devleti li Slferyan (j\>jl* J jJj.) ) On be neferdir Mddeti hilfetleri 103 sene Andan Devleti li Abbasn bir snf Krdistan dahi on iki tabaka oldular Devleti li bbasiyan Ekrad (^jf jL-U jT jJ) jTabakai Evvel Musula karib Ceziretl merde Hkimi Cezire Yirmi tfenk endaz askere mal ikdir Tabakai Sani Seyyid Han Krk bin [1] kd olacak, fakat her nshada byle yazlm. 54 EVLYA ELEB askere malikdir Tabakai Salis Hkimi uran ( obr ) Yirmi bin. ademe malikdir Tabakai Rabi Hkimi Erdiln ( f L ) On bin askere malikdir Tabakai Hami Hkimi Harir (j-^ f'u) On be bin tfenk endaza malikdir Ve Tabakai Sadis Hkimi Penyani ( ^sju Tu ) Be bin dem olur Tabakai Sabi Hkimi Mahmud Sekiz bin askere malikdir Amma cmle Krdistana beli de mez bir ec ve bahadr atefean askerdir Ve Tabakai Samin Hkimi Hakkri ( tfJisS. f L. ) men krk bin piyadecel tfenkendaz askere ve on bin esbsvar askere malikdir Altm be ta inde bir paa efendimiz Melek Ahmed paaya Van virb hakir Hakkri hkimi Yezdin ire mu ile hil'at getrdm Ol alay azimde askerlerin seyir temaa eyledim Hakkaki atefean asker Hakkriyandr Amma Tabakai Tasi Hkimi Hizan On bin askere malikdir Ve Tabakai Air Hkim i Bitlis Yirmi bin askere malikdir Zira ziri hkmnde yirmi aireti vardr Ve Tabakai Ha di aer Hakimi Hazzu ( f'u ) Sekiz bin Haleti ve ekvan ve Yezid kavime malikdir Ve Ta bakai isna aer Hkimi Palu ( /o f'u ) On bin askere malikdir Bu zikrolunan on iki hkm et Kanunu Selim Han Evvelden beru azil ve nasb kabul etmezler Evld evlda vzera arzile emri padiah ile hkmetdir Ve bunlara taraf padia-hden Cenab Izzetmeab yazlr deyu halii vilyet Han derler Amma bu zikrolunan on iki aded tabaka hkimleri kendlerin ne sli Ali Abbasiyandan ad iderler Bunlardan gayri Arzrum eyaletinde Diyaribekirde v e Vanda ve Musul ve ehri Zolda ve Badad eyaletlerinde kmil iki yz Ocak Beleri vardr B nlarn azil nasblar ve el vilyeti elindedir Mesel livai Ekil ( \ ) ve Mefarikn ( cpjti ) ve Karni ( SX) ve Hirun (j-.*) speir Duzriki ve Bargiri (tfj<>V) ve Malazgir(d) gibi sancaklar vardr Hamdi Huda ol sengistan yerlerde yed i yl bu Krdistan seyyahat eyledik Aynelyakin hasl etdiimiz mertebe tahrir etsek bir m elled kitab olur Ve Ali Osman ile Acem mabeyninde bu Krdistan eddi olmasa Ali Osma n huzur edemezdi Zira Acem hasm kavi ec ve fetadr Msra malik olanlar bu Ekrad Abbasi dandr Andan Devleti Ali Kiyaniyan Acem (r ^f J ^j-) dir Memalik ran Zemin ve Maverannehir On bin neferdir Mddetleri sene Andan Devleti li Ekniyan (U^ JT ^j.) Yedi neferdir Hkmetleri Hemedan ve Dergzin ve Erdebildir SEYAHATNAMES 55 Mddetleri 78 sene Bunlarn ecdad Hazretden evvel zaman cehaletde padiahlar idi Memunda n sonra bu yedi nefer islmda halife olub Ekniyan derler Devlet Ali Krvaniyan j -b-) Alt neferdir Mddeti hilfetleri sene Ve Devleti Mamaniyan ( jUUU cJj^ ) nefer Mddeti sene Ve Devleti Ali Sasaniyan ( jt'LL j ) nefer Mddetleri sene Ve Devleti li Mahan jUL j ^) btida tullar Maverannehirde Mahan diyarnda Cengiziyan derdinden terki vatan eyleyb Ah at diyarnda Sultan Evhadehullah (-HUj>-j\ ) ki Bitlis hkimlerinin ecdaddr Anlarn yan sakin olub eci ve bahadr kavim olmak ile ahalii memleket bunlardan kran zre olub Bey etdiler Yz yetmi sene hkmetleri Ahlatda olub yine Ali Cengiz derdinden Ahlat memlek e' tinde olan milk emlklarn terk idb Konyada Ali Selukyana dahil dmee giderken nehr

ad sahilinde Caber Kal'as dibinde Sleyman ah serdarlar gusl iderken gark olunca Er dugrul serdar -a. olub Ali Seluka mlakat gn Konya sahrasnda bir azm cenge du olub bir cebeli linin zi nden temaa idb grdiler kim Tatar galib karu tarafda Selukyan taraf malb Hemen Koca ul yedi yz fetasile Tatar zre dorlub tirleri brn gibi yaub emiri perran geb muka rn actm Tatara yle bir saturu Erturul ururlar kim cmle Tatarn irisni doru iderle dan Selukyann mrde dilleri hayat bulub Erturula izaz ikramlarn idb atebei lisinde k belerinden Be ider Ve mal Ka-runa gark idb Bursa Tekru caniblerinde nekadar yer feth idersen milkiyyet zre kabzai tasarrufunda olsun deyu serdar muazzam idb biemrillh Er turul ne canibe mteveccih olursa mansur muzaffer, gelb mal ganayim ile Sultan Seluk d yarn ganime [1] iderdi Bu mezkr Erturul Ali Mahaniyan li Osmanm ecdadlar[J Yldz nshae ( ganimet ) 56 EVLYA ELEB dr Hl ehri Ahlatda zeman hkmetlerinde on iki kubbe tahtlar zre silhlar ile terta Cmlesin bu hakir ziyaret etmi-dir Hatt yrn mabeyninde bir deme tam yznden Ahlad ka gibi ne durursun deyu darbmesel olmudur Ve bu li Mahaniyan ceddi Ali Osman inkrazddev ran mebbed ola kim bu slle(i) pak zlldendir kim hl rak Badadi behitbd ve mm d etl asr ve Mekke ve Medine ve bild Engrsa ve Rum ve Arab ve Acem hakan olub Sultanl yni velbahreyn olmulardr Cmle hulefalar bu tahrir olunan seltnlerdir Andan Zikri Devleti li Beni Resul (J^-j j- j cJ f*) On be neferdir Yemene ve Adene ve Sanana malikler idi Diyar Yemene Cezirei Arab de rler klimi rfiyyedendir Bunu arkdan cenuba ve cenubdan garba varnca Bahri Kulzm ihata etmidir Ve mabakisi berriyye canibinden Bahri Lehsya ve Bahire Yemene varnca arkdan garba bir hatt fasl klnmdr Amma vilyeti Yemen denmesinin bir ka nevi zre vechi te ardr Evvel Yemende bir kii canibi arka mteveccih olsa bu iklim canibi yemine geldiy n derler Bir manada K'bei erifin yemininde old-gyn Yemen didiler Zeman cehaletde pad arna Teba' (^J) derlerdi Cemi olsa Tebayia (-ujU;) derler Amma bu sdatlar mutasarrf olaldan beru Melik derler Amma hl mam derler Sultan Murad Rabi asrnda diyar Yemene i til idb mutararrf oldular Amma hl Zeyid mezhebdir Nikh mut'a(i) aikre etmilerdir cretile bir ka gn tasarruf idb Andan bir gayrya varma reva grmlerdir Ve bu iklim t hkmetdir Birbirlerine mut deillerdir Dalarda sakin olanlar cimr Urban ryandr Amm tfenkendaz tefeandr Ve bu ahalii Yemen gayet sulehayi mmetdirler ou refadr Ekser kiramdr Zira Hazreti Resalet asrnda eshab Reslullah bu Yemene nakl etmilerdir Zira Ye men hakknda bir hadis vardr rUc Ve keramat() zahir olmu nice kibar evliyaullahlar aikre Andan 25 Devleti refayi Mekke Yani Ali haimyan Taht tasarruflarnda olan Hicaz ve Tayif ve Abbas ve Medine ve Vadel Kura ve ehri Te mudda nihayet bulub bir ka kerre Yemene refalarile cem olub Msr (a) malik olmaa bezli himmet etdiler Amma myesser olmad Cmle otuz sekiz nefer hasibnnesib rk SEYAHATNAMES 57 tahirden Hseynlerdir Mddeti devletleri hl mebbeddir Bunlara li Hayder dahi derler A Devleti refayi Mekke li Beni Ktade Yirmi yedi neferdir Ali ibni Ebi Talibe mntehidir Bu refalarn kavli sahihleri zre Haz reti Ismailden beru peygamber zadeleriz derler Ceddimiz Beni Crhm kabilesi Yemende n hicret ibb Mekkiye gelb tavattun' etdiklerinde Hazreti smail Beni Crhmden bir kz al b andan tevelld iden Hazreti sinni krka bali oldukda arab kelm ile suhuf nazil olub lisan arab andan kald derler Ve cemii refa Hazreti Re ete hatrmande olduklarndan nesli kadim olma izhar etmegiyn yle derler Hatt birka k kir Mekkede grdm ki cenazenin Rumda ba ileri gider Amma Mekkede ayaklar ileri gidb m inler i y iy derler i J_,-, ^ demezler Hakir baz yaranlarmz refalardan sual et er kim Nihayeti yok bir devadr Vallahi selef ecdadlarmza Hazreti. Resul hatrmande ol ub Mediniye hicret buyurub anda merhum oldu Nin vatan aslsin terk idb Yesrib gibi yer de kaldndan ecdad-larmz dahi Hazrete hatrmande olub &\ y 4\y derler *& a/ demezler cevab etdiler Bir garib acib davadr yle olur Anlar hasibnnesiblerdir Naz niyazdan h ali deillerdir Dahi etmemek gerek Zira elebilerimizdir Jv.r <>Hdii*. Ezin canib Ve bu seyyahat etdiimiz memaliki mahruselerinde nice kerre yz bin sahraniin boylar ve beyler vardr Ve sengistan ve listannda nice bin aayir kabayil beyleri var Amma sikke

ve hutbe sahihleri olmadklarndan tahrir olunmad Amma yine anlar dahi sahibsseyfi vel kalem idiler kim anlarn da hkmetleri min indillhdr kim ellerine leti t hadidi te ur Herbar annla halifei ruyi zemin olan abdi anidin kellesin gaitan idb mazlum ibad ullahlar zalim kimesneler zulmnden emin iderler (Beyit) Ve Cenab Bari kullar zre gruhu halifei prskhun nef'ini gavs zam ve ricall gayb nef ziyade etmidir Lw r Cihan-ban licah halifei ruyi zemin olmasa islm iman ve itikad v t ibadet emri cari olmyub dini mbin muhtel ve mevve olurdu (Ayet Surei Hac) ^L^ c \^3 ^ 3 c-*1 j- ^\ u-u -u^* VA> Ayeti 58 EVLYA ELEB erifi delili kat'dr Ey imdi hemen Cenab Bari bu demi[l] arzda halifeleri daim eyliye (Hadis) U. r<-ao ^ujf y aitun hadisi zre hkim emirbaz olmasa halk birbirlerini yer id Zikri ahvali Seltni Msr Kahirei Muizziyye Dini muhammedde ruyi arza ibtida halife olanlar Hazreti Resalet penahn vekilleri H ulefar Rasidn ve mridin dir kim ismi erifleri Eba Bakir ve mer ve Osman ve Alidir Bun ara lisan Arabda Emirl Mminin derler Ve mam Hasana ve mam Hseyne ve Ali Emeviyyuna ve Ali Abbasiyana dahi Emirl Mminin derler a* riyan gznden ibtida Msra malik olan Hazre erdir Bedesti Amr ibnl As Andan Ali Emeviyyun malik olmudur Andan Ali Abbasiyan ma lik olmudur Bunlar dahi iki tabakadr Bir tabakas Badad (d)an kayim mekam gnderirlerdi Bir tabakas Helag enginde Ali Abbasiyan inkraz buldukdan sonra kk evldlar l urb b Melik Tahir Beybars lden Msra getirb mesnedi hilfetde berkarar idb mstakil halife lar Andan Diyar Msr ve Ali Ahdiyyun (^-^- JTj ^ Cmle neferdir Mddetleri sene Badehu Marib Zeminde li Fatmiy-yundan Muizzddin Kahire n m bir padiah azman Ezher namnda bir habe arab kuluna yirmi bin kise verb Msr i olsun deyu Ahidiyyundan izin taleb etmi Recalar hayyizi kabulde vaki olub Ezher na m abdi memlk temam Camii Ezhere ru idb bu cami behanesile Marib Zeminde nekadar khgen ve benna ve rgat var ise Msra leb berleb oldular Ve Ezher Arab ulemayi Msra olkadar i hsan in'am eylerdikim Camii Ezher natemam iken cmle talibi ilim anda cem olurlard Camiin itmam karib oldukda bir gn iitdiler kim Muizzddin Kahire Msra geliyor Bire ask r tedarik eylen deyince Muizzddin Ahidiyyunun altndan[2]Msr feth idb Camii Ezherde i et etdi Ann in Kahire derler kim Ma-ribden Muizzddin Kahire feth etmidir Nefer de letleri sene olmudur Andan li Beni Bahriyye ( j* J) Yirmi sekiz nefer kimesnedir Devletleri yz otuz alt sene oldu Ve [1] Yldz nshas (edimi) [2] (elinden* SEYAHATNAMES 59 li Fatmiyynden Hafzuddinullah olu Zafir billh Msr kulun kati eyleyb yerine Hafzud olu Ebl Kasm Isa padiah oldu Bu haber Badada li Abbasiyandan El Mtteki billha va> r fasndan derhal vzeralarndan Melik Nureddin Mahmud bin Zengi am ve Msra hkim idb az ile gelb Msr zabt andan am kal'asn muhasara idb derunu hisarda mahsur olan am halif ahiruddin Togtekin cengi ub idb hirlemir basulh kal'ai am Nureddin Mahmuda verdi Sen 62 tarihinde idi ( Yedi satr ak braklm ) Andan sene Devleti li erakese (<JT*. JT ^) htidalar Barkukdur hirleri Tuman Baydr Mddeti hilfetleri sene ve nefer Cmle ibtida b akise Necmeddins Salihden kalmdr Cmle on iki bin ahrec ata suvar olmu on iki abdi m vard Bir kavilde Timuru bnuru Sultan Ferec basub mal ganayimile ve cmle abdi memlkler ile Msra getirb erke ve Abaza ve Grci ve Rus Sultan Ferecden Msrda kald derler Bl sarrf olan seltnler alettertib tahrir olunmudur Ali erakezeden sonra Amma btida Msra malik olan li Osman dan Sultan Selim ah Evveldir naallah mahallinde Msr gazasna azimet idb cemii vakayi tahrir olunur Matekaddem Msr padiahlarna Firavn derler Birka cem olmaile Feraine di er Ve bir snfna Aziz didiler Bir snfna Kababta didiler Cem olsa Ak-bad derler Sultan lim feth etdkde Hadiml Haremeyn erifeyn didiler Kemal paazade Ahmed Efendinin ve Ebs Efendinin nutku eriflerile Hadiml Haremeyn didiler Sleyman Han Engrusu feth etdikde Sahibkran Zeman didiler Ve yine Sleyman Han sene 929 tarihinde Malta kffar elinden ce

zirei Rodosu feth etdkde Bahri Sefid ire yedi yz altm pare cezayirler feth olunub yin e Kemal paazade ve Ebssud Efendi Sultanl berreyn ve Hakanl bahreyn didiler Yine Sleym n Han Badadi behitbd feth etdkde ulemayi Rum Seyyidl Abrabu vel Acem didiler Ve Sle Han Marib Zeminde Tanca ve Cezayir ve Tunus ve Trab-lusu feth etdkde Fatihl Mearib di diler Msrda Tavai Sleyman paa Sleyman Han iznile Hindistandan yedi lke ve i 60 EVLYA ELEB bender feth etmeile Fatihl Megarib vel Marik didiler Hakka ki Sleyman Han krk sekiz s ne hilfetinde yedi iklimden memleket feth idb akalmi seb'adan Ali Osman hissemend et midir -Oc <i\*r-j Amma Ali Osmaha evvel Gazi Osman Bey Urhan Bey Yldrm Bey Murad Bey derlerdi Ta Eblfetih Mehemmed Handa cmle ulemayi Rum llemir didiler Zira Eblfetih mu hibbi ulema olub akalmi seb'adan cmle mtebahhirni ulema ve meayihi cem etmidi Kendle ahi fzl ve lim ve mil ve kmil mcahidi fi sebilullah padiah idi Mesnedi hilfetde ber otururken daima seri saadetinde molla rfu ile oturub divan iderdi Bundan evvel bi r padiah rf giymeyb bunlar giyerdi Evvelki mlklerin talar tabir ve tavsif olunmaz B varan kana hafi deildir Badehu Eblfetih slmbolu feth etdikde Arab ve Acemden Horasan rak-dan yetmi aded kibar evliyaullah bile idiler Hatt Ak emseddin sultan ve Ensar D ede Gran sultan ve mcazibundan sultan ve ulemayi izamdan Molla Gran ve Emir Buhar ve bunlar emsali kibar ulemalar var idi Bu zikrolunan ulemalarn bazs Sultan Mehemmed(e) Eblfeti h Mehemmed Han didiler Ulemayi Rum Sultan dediler Ve cmle meayihan Acem ol fetih gn h an ihsan grnce Sultan Mehemmed(e) Hankr dediler Ve Eblfetih Mehemmed Han badelfethi ol cemii asakiri islm Okmeydannda cem idb azm ziyafetler idb damenine han doldurub gu ati ms-limne bezi etdi Lisan parsde Han (.ji^) ekmee derler Ol gn han bezi eylediiy ayi Acem dahi Hankr didiler Ve bir riva-yetde slmbol muhasara olduu gnlerde Eblfetih ultan Mehemmed Levend iftlii nam mahalde iki yz pare firkate ina idb Okmey-danndan da re gemiler badbanlarn kade klarak Arabistan askeri bu gemileri ah Kulu nam Kapudanm r eyi ile Tershane Baesi kurbinde deryava endirb lt mhimmatlar mheyya olub mde durd gemilerin Okmeydan sahras icre gzer etdi yerler zahir bahirdir slmbol kal'as iinde ray nam mahalde Tekr kral bu krda yelkenlerin aub gelen gemileri grnce Kostantaniyye meyus oldular Zira kitablarnda ncum kuvveti ile yamdkim Muhammed kavminden bir Mehem med Melik gele Banda kad sar ola Ve katra bine Cmle besat kay ola Ve sof giye Ve si ola Ve karadan gemiler yride Gelb Kostantini ala deyu At Meydanndaki arke Dikilita masturdur m'an nazar ile temasa iden yrana zahirdir Hemanki kffar bu gemilerin kara dan deryaya geldiklerin grb bir gayri tedarik idelim derken hikmeti Kadiri Kayyum Sarayburnundan Fransa SEYAHATNAMES 61 kffarndan on iki pare patrona kalyon zahir olub imdada geldiler Zira cmle kffar dery adan emin idi Ve bay gedas kara caniblerinde cenk iderlerdi Ve Tekr kral dahi Eri Ka puda Tekr Saraynda idi Ve derya taraflarnda ku umazd Zira bin pare balyemez toblar Sa ayburnunda ve yz pare top Kzkulesinde ve beyz pare top Tophanei Atik ki hl Galatada K re kapus derler anda idi Hakir lemi sabavetde o Kire kapusnda toblar durub yevmi deyn erde admaniler iderlerdi Murad Han Rabi Hafz Ahmed paay Badada serdar gnderdikde ol lar bozub hrde balyemez toblar ina idb gemilerle skenderuna andan gnde Birecik kal nehri Murad [1] ile Badada gnderdiler Ezin Canib Bu zikrolunan Sarayburnu sacaya boazlar byle balyemez toplar ile rste olduundan havf etleri olmyub imdada gelen on iki pare gemiler kffarm Batrikhaneleri iskelesi olan Fener kapus nam mahalle geldikde bir yaylm tfenk ve bir yaylm top atub bir admaniler iderlerkim tabir olunmaz Badehu anda lenger endaht olub baz nesr karaya kmak sadadin de iken beri tarafda Sultan Me-hemmedin karadan inen iki yz pare hazrba firkateleri ile ah kulu Reis ejder ininden kar gibi kub Avanta kanalya deyb berki hatif gibi kf gemilerine girb biemrillh on iki pare gemiye tob ve tfenk atdrmyub feth idb kean be n ekerek Ter(s)hane Baesine getirirken iindeki Fransa kefereleri lehcei mahsuslar ile Ki perlr sinyor Ki perlar derler Bizim asker dahi Paralamazz Btn alrtz Sizi kree di iz Sizinle vilyet vilyet kfir almaa gezeriz derler Kffar hakisara bu bir rahnei azm i olub vaveylaya ddiler Eblfethe bu gemilerin fethi haberi gidb Eblfetih Edirne kapus mahasarasnda idi Yavedud iskelesinden Ebl fetih bir kaya binb Tershane Baesinde on

are kara cehennem misal cehennem ktklerin grb iinde olan mal ganayimin kanun zre r bakisin gazada bulunan mcahidine tevz etdiler Meer bu gemilerde Fransa kiralnn bir fi ab kz Islmbol Tekrna namzad imi Ol banuyi nakftiye cevari olmak in Akke ve Gazze ve blerin kffar garet etdkde bin aded duhteri nakfte pakize ahter mmeti Muhammed kzlar imi Anlar cmle Ak emseddine Allah emaneti }verb Ebl-feth yine kal'ai muhasaraya me lub biemri Huda Hicreti nebe[1] Yldz nshas (kelekleri) 62 EVLYA ELEB viyyenin sene 857 tarihinin mah Temmuzunda Ak emseddin hazretlerinin tayin eyledii gnde feth olub tarihi (d*>T) vaki olmudur Latif ei tasavvufa ne Andan Eblfetih Tershane Baesine gelb Fransa kiralnn kzile koc kuca olub cihad ekbe l'ai can mezariinin babn kal' idb iine askeri nefs koyulub rahim nam mahalle varnca yryg idb bu kal'a(i) dahi feth ider Hikmeti Huda ol cenkde Eblfetih Beli nam yerden e zade Bayezid enb rahmi mader nam mahalle db dokuz ay on gn cenk ide ide hals olub bir hzadei civan baht oldu Mukaddema bu Fransa kznn kal'asn ol gice Eblfetih feth etdkde adegusl Ak emseddin huzuruna Mehemmed Han gelb dest bus etdkde Ak emseddin ider Bu gi ce hunkrlk etdiniz yani kan aktdnz Fransa kznn bekretin izale eyldiniz buyurdular Ak emseddin ider Sizden recam oldur kim hakikat zre hunkrlk idin Sizinle bu slmbol f thinde bulunan guzati mslimne (e)kmek[l] verin ki size Hnkr demek sahih ola deyb reca etdkde koca Eblfetih Sultan Mehemmed cmle guzati mslimne timar ve ziamet han ihsan e diyn Hnkr didiler Her padiahn birer elkab olub Ali Osmana Sultan ve Hadiml Hareme tanl berr vel bahr ve Seyyidl Arabu vel Acem ve Sahbkran ark ve Garb ve Hnkr denme sl budur vesselam Amma Selim ah Evvel Msr feth iderken Msr Urban ,1- Ujui^ y der lisan Acemde Ali Osmana ah Kayser Zemin derler Ve kend ahlarna Sahi Iran Zemin derler Ve Msr Emirlhaccna Sultanlber derler Hakikatlhal Sultan denilse vechi vardr Ali Osma rduyi huccac mslimnin muini bir ulu hizmetdir Ve l Urbanlarnda baz ocak beyleri var ara lemi seyyahatde ok mihman olmuuz Urban taifesi anlara dahi Sultanlber derler Amm a am l Urban ehirlerine Ali Beni Reid ve Ali Beni mer ve Ali Beni Ribag ve Ali Beni erler Ve Nizamddevle derler Ve Kfili Msr ve Vali(i) Msr derler Ve Msr subal yo ocandan olur Subaya dahi Vali (i) Msr derler Matekaddem subalk firavndan kald Fi lu subalndandr Padiahn gice tebdili came bulub Salibe arusnda padiah salb id il padiah olub ^y fi M didi Mruru eyyam ile Msrda subalk kem-nam olub ta Hazreti m elince Msrda Suba yok idi [I] Yldz nshas (etmek) SEYAHATNAMES 63 Hikyei garibe mam afi Badaddan gelb Msra kadem basdkda haramiler hanesin garet idb cemii ictiha fatlarn ve tasihe gememi nice yz mcelled kitab olacak evrak perianlarn serika ider i perian hal olub ifnay vcud idb telif etdii kitab nefisler ve mesaili azimler gitd mteellim olub Sultan Mehemmed Ekrada varub ve Tiz bir gaddar hunhar kattal bir dem i vali eyle buyururlar Mehemmed Ekrad hazretleri recalarn kabul idb bir gedid demi S uba idb ol dem Msrn altn stne getirir Meer bir mdebbir ve mubassr ve feraset s gice hane' sinde mevld idb cemii ulemay Msr mevlda davet idb esnayi musahabetde Su Ya meayih Mesmuunuz olmudur kim bizi mam afi ra idb Suba etdi Bizden bir tl ( i afide byle etmek hell midir Sizler ulemayi Msr olsanz gerek Bize bu zulm reva gr z deyu sual idince meer cmle ulemayi Msr mam afiye sahibi mezheb oluyor deyu da d r imi Hemen ulemayi Msr itdiler Ya vali Sakn bir ake verme Biz ann mezhebin kabul etm yiz Mezhebi kadim sahibi tefsir Cerir-dir Biz ann nekadar kitablar var ise serika e tdirdik Bir ka gnden sonra cmle telifatlarn atee yakarz Ve kendyi dahi recm. ideriz ud vilyeti Sudana nefyi beled ideriz didiler Suba nezaketle haberi alub ider Ya nuk aba veya stadina Siz mevldu tamam idin imdi surre ve atyyeleriniz alrsz deyu ehri ko olar behanesine gidb doru Sultan Mehemmed Ekrada varr Ulemalardan istima etdi kelima r bir bir takrir etdkde ol gice Sultan dahi atlanub cmle ulemay Suba evinde haps idb emann evlerin basub mam afin cmle emvali erzak meydan muhabbete kub alessabah diva lub Suba eline mam afi iznile mutlak buyrulds verb mam afinin hilfnda olanlar yy irtikb* etmi kimesnedir kati iderler Ve iki yz mikdar dahi taib tahir olub mam af

tecdidi mezheb idb hals olurlar Bu yzden mam afinin kitablar zuhure gelb mezhebi itibar bulub Hl Msr Subalar yz eli nabutlu kavvaslarile ve on iki celldlarile h ba kapusn aub cmle huddamlar hazr olub badeddua Pirperverimiz ve sebebi rifatimiz Ha ti mam afi Uc *\ <rj deyu dua idb badehu taraf taraf gie ve gndz tecesss ahval i hrsz ve neal ve hemyan kesici varise elbetde bulurlar Amma gayri cmle veledizinayi M Subajlarn der defte-rindedir Suba elinde mutlak buyruldus olsa ana Vali (i) vilyet d rler Cmle akyalar andan havf iderler Zira eer sulu ve eer susuz 64 EVLYA ELEB bir nahemvar evza ideni bile kati idb geer gider Islah lem in byle dem kati etmese lhnn zabt rabt,; mmkin deildir Hususa gz srmeli ve eli tesbihli ba misvakli vai le hrsz ve haramilere muin ve yatakdr Velhasl cemii naer' eye ulemay Msr [1] mrt Hatt Icarei tavile namile bir vak-fullah() doksan seneye bir herife beyi iderler Ou l oula milki mev-rusu olub cmle vakfullah() bile byle uurlayub nice bin darkura ve da dhadis ve medarisleri haneler eylemiler Hemen Msra bir hkimi cebbar lzmdr Amma guly db hkmet etmee dahi komazlar mdi ferman milk sahibinde kald Nice dilerse yle iderler sselam Elfasll Hadi aer Msr ceziresinde olan krk sekiz seltn ve melikleri beyan ider Seyyahan Ruma yle malm ola kim Cenab Bari ruyi arzn rub'u mesknunda Bahri Okyanus ve hri Muhiti ve Bahri Sefid icre beni dem ile mzeyyen nize kerre yz bin cezayirathalk etmidir ( suic ^.Jt )Amma on iki cezire Hindistan ve in ve Sindistan deryasnda halk olunmudur Hakir Hind canibine seyyahatimiz olmamaile tahrire cret olunmad Amma Bahri Sefidde yedi yz altm pare sagir ve kebir cezayirat Ali Osmann desti hkmndedir Mesel rdenizde cezirei Krm Akdenizde cezirei Kbrs ve cezirei Mora ve cezirei Yeni fetih Gi rid Bunlar cmle yedi yz altmar ve yetmier mil cezirelerdir Bikavli Batlimos (^.jk) m dis ve bikavli Pader [2] o Kolon ki fatihi Yeni Dnyadr Cezirei Midilli ve cezire li mni ve cezirei Sakz ve cezirei stanky ve cezirei Rodos bunlar dahi Ali Osman hkmndedi r Amma er ve drder yz mil pr mahsul ba behit misal cezayirlerdir Ve yine Akdeniz ic zirei Misina yedi yz mil bir ceziredir kim mamur bdan olal iine ya aya hararami ba anya kiral hkmndedir Ve cezirei Miyorka ve cezirei Minorka dahi yedier yz milde bulun mulardr Bunlar dahi mahsuldar beni demle malmal cezirelerdir spanya hkmndedir Ve cez i Korsika Bu dahi Akdeniz iinde Cezaire karib yedi yz mil bir mamur ceziredir Kh spa nya ve kh Po(r)takal hkmne girmidir lelan spanyadadr Amma Sebte Boazndan tara icre iki bin mil Marib canibine gidb Cezirei [1] Mkerrer yazlm. [2] Yld.z nshas (Padra) SEYAHATNAMES 65 ngilis sekiz bin mil bir cezirei azimdir kim iklimi hami ve iklimi rabi iinde bulun mudur ngilis kratlarnn payitaht Londrine ehri nehri Londra kenarnda bir ehri muazz hirden gayri yedi yz pare ehri mamureler var idi seyyahan Rum mabeyninde mehuru fakd ndan gayri yine Bahri Muhit icre iki cezire vardr. Birine cezirei Biritede [1] ce zirei derler Dairen madar biner mildir Cemii zemanda ngilis hkmndedir Amma ngilis ceziresi gibi mamur ve mzeyyen deil ir Sitayii cezirei azm ve mm dnyay kadim Msr Kairei Muizziyye hakidir Amma Msr ceziresi ngilis ceziresinden bykdr Cemii mhendisin kemayi selef bin kerre berren ve bahren devir idb b havasile arz beledi ve tuli neha rile tahrir idb dairen madar on sekiz bin mil bir cezirei mm dnyay Msr bulmulardr murabba bir ceziredir imale ve yldza nazr taraf Akdeniz Sebte boazndan ta Ar deniz ca iki bin mil Akdeniz sahilinde Sebte ve Tanca ve Cezayir ve Tunus ve Trablus ve Cirbe ve Kibrit ve Beni Hill ve er ay l ubur idb skenderiyye ve Reid ve Dimyat ve i Tine ve bahirei Aride temam olur Andan iki gnde Svey deryasna varnca karadr Blda ha-sebile selef Padiahlar bu mabeyni kat idb sahib cezire olduu mukaddema tahrir ol unmudur Andan Svey deryas sahilinde arz Said Alide nice derbender [2] ehirler var Ve ndan yine yldza ve imale nazr Sves deryasnn kar kylar K'be hakinde Muveylah ve kal'alar hakidir Beri canibi yine Msr ceziresinde Habe hakidir kim sahili bahri Svey sde Benderi Burga ve Benderi Kasire ve Benderi Reyde ve Benderi Abra ve Bender Acu n ve Benderi Dunklb ve Benderat ve Benderi ehri Suvaken Habe paasnn tahtdr Ve Bend Kif andan cezirei Dehlek ve anden cezirei Kal'ai Musova ve andan Kal'ai Hark Ov a andan Benderi Zule andan Kal'ai Hindiyye andan Benderi Tuzla andan Benderi Beh

lle andan Benderi ehri Zeyla Svey iskelesinden bu mahalle gelince iki bin mildir kim bu zikrolunan Habe Bender-leri yine Msr ceziresinden Bahri Kulzm yani Svey deryas k rlarnda vaki olmu benderi mamurelerdir Andan te Bahri Muhit kenarnca Msr ceziresinde eyla ( j ) boazna gelmi andan nehri Nilin tulu bandan dolaur Ta Sebte boazna geli bin [1] Yldz nshas (Birine de) [2] Yldz nshas (derbend) Evliya elebi 105 66 EVLtYA ELEB mil verinde olan benderler ve gayri mamur ehirler cmle Portakal kiralnn hkmndedir Kim snenin tasarrufunda deildir Bu cezirei Msr iinde krk padiahn canibi selsn Portakal etmidir Evvel cezirei Msr yle bir cezirei muazzamdr kim hatt istiva Msra yirmi men ib derbend elltda bulunmudur Hakir anda vardkda rub'u daire ile leyl nehar beraber id Ve iklimi evvel ve iklimi sani bu cezirei Msr iinde bulunmudur Ve iklimi alisin evve li bu cezirei Msrn lskenderiyye ve Reid ve Dimyat ve Tine kal'asnda bulunmad Byle bi ezirei vasilaktardr Ve bu cezirei Nil Mubareki ta ortadan ak idb cezirenin canibi ce nubunda yedi aylk yol ssz beyaban l listan mesmum hayvanatdan muhatara yerlerde Cebe amerden nehri Nil tul idb anda yine nehri Nilden cem olmu bir bahireye dkilb andan ye di aylk yol cereyan iderek bir kolu canibi imale Reide ve bir kolu Dimyat kollar () ana kollardr Derya misal Akdenize mahlut olduu yerlere Mercl-bahreyni yeltekyan derl er Uyz mil ac deryay tatl idb deryann rengin humret zre ider Kaan Rumdan gemiler M geldk-lerin bilmek in deryadan gcile nu iderler Eer leziz ise Reid ve Dimyat iki y l kalmdr bilirler Eer ruzu ruen ise deryann rengini Nil krmz ider Andan bilirler k ve Dimyata karib geldik deyu kurbanlar iderler Ve Nilin bir kolu dahi bu cezirei Msrn canibi garbnda Sudan memleketine cereyan ider Bir kolu da Marib Zeminde Girid c eziresi mukabelesinde Beni Hill memleketinde Akdenize munsab olurmu Hl cereyan etdi y rler aikredir Badehu Seyfi Zleyezen (elllt boazlarn kat idb cmle Nil Msra cerey etine nehri Nil gitme-yb muattal oldu Ve nehri Nilin bir kolu dahi Cebell Kamerden tul etdkden sonra canibi garbda vilyeti Sudana cereyan idb Bahri Muhite munsab olur Ve diyar Msrda nice kerre yz bin tar'ai Nil caridir Amma asl deildir Cmle ameldir uyannda cereyan ider naallah tar'alar mahallinde beyan iderrizVebu cezirenin hatt ist vasndan te cenub canibinde bir iklim kadar arz haliyye var idi iddeti hardan ve mahu f zehirnak haaratlardan beni dem mutavattm olmadu ecilden iklim ad olunmamdr Hl an Portakal sakinlerdir deyu Foncistanda Hamed dris nakleyledi mdi cezirei Msr byle bir ceziredir kim nsfndan ziyade Ali Osmann kabzai tasarrufunda olunan yerleri keti gzar i (t) diimizden maada cenub canibine gitdiimiz ehirleri ve sikke ve hutbe sahibi o lan seltinleri ve gayri melikeleri elkablar ile beyan ider Evvel SEYAHATNAMES 67 Seltini refayi li fdrase (i^ JT ^l^ ^LM- ) dir Memalik Marib Zemin Nefer be Ibtidalar idris olduyn Idrase ( a-ijst ) derler Haz i Aliye mntehilerdir Cmlesi Hseynlerdir Mddeti hilfetleri sene Andan Seltni li Hamud ( ^ JT 4>tt- ) dur Memalki Endels ( Nefer htidalar Nasruddinullah kincisi El Mminun billhdr Bu makule isimleri vardr Mddeti devletleri Sene Andan Seltni li Muvahhidin ( y S\ ^- ) dir Memaliki Marib ve cezirei Endls Nefer on dr btida tutular amdandr Devletleri Seltini li Beni Ta [2] (^U, JT 4^*-) dr Memaliki Fas ve.Mekinas ( j-tjs ) [1] Nefer yedidir Mddetleri sene Banlara Melik dahi derlerdi Andan Seltni li Mlsemmn JT ^^l.) dir Memalik Marib ve Endls Alt neferdir Amma Msr ceziresine alelumum melik olmaa Hab limi kalm idi Bunlarn asl yemenidir Himyer (^) kabilesindendir Hazreti mer hilfetinde m gazasna bile gelb bade feth am Msra Amr ibnl Asa Mlsemmn cmle kabilesi ile gel boybei olub Ucle Tirine hkim oldu Badehu Hazreti Amr ibnl As Marib Zeminde Tanca zre kffarn tuyann istima idb Msrdan elli bin askere Musa bin Nairi serdar idb Ucle U? olan Mlsemmni bile memur idb cmle askerle varub Tanca kal'asm muhasara idb kuvveti bazu ile Tancai feth idb bu Mlsemmn kal'ai Tanca-da sakin kalub tenasl bu larak halife oldular Hilfetleri bu yzden vaki olmudur Mddeti saltanatlar sene Seltni Ali Beni Harn (Jr

Min mlk Fas ve Meranke On yedi neferdir ki yz seksen yldan [1] Mekines [2] Yldz nshas (Tas) 68 EVLYA ELEBl sonra devletleri zillet mezelletle gayre intikal eyledi Amma gayet ec bahadr kavim imiler Bin pare gemi ile spanya ve Portakal nehb garet idb hara gzar olmulard Seltni refayi Ali Kmil yan (jl JT ^M-) dr Memalik Marib ve Fas ve Meranke Yedi neferdir Bunlara refayi Kmil yan derler Mesel smalar Nasrddini Kmili ve Sleyman Kmili derler Ve Sbuu Kmili ^^J) Msr zre huru i al askerle Msra karib geldkde Bahire hakinde Huu sa (^^J1^) nam hl bir ehir var Cm da riyhi sarsardan kum deryas dalar gibi gelb cmlesi anda helak oldlar refayi Kmil u erif Sbuddinde kmil olub kemalinde nihayet buldu Devleti li Beni Agleb (U* > jf j.) Hukkm Vilyeti Afrika On neferdir Bunlara Agleb yan ji) derler Daima cenk cidalleri sp anya ile idi Devletleri sene Hl Marib Zeminde bir dem bir deme tasaddurane gftg eyl avmi Agleb misin deyu efvah nasda darbmeseldir Biemrillt on demleri dmen zre gitse olurlard Ve devletleri sene Andan Devleti li Beni Kelb der cezirei Saklye Dokuz neferdir Maharetleri gemiler ile dmenden intikam almak idiler Devletler sene Andan Devleti li Badis J cJ^) dir Vilyet Afrika Sekiz neferdir Devletleri sene Devleti li Beni Hafaz (- <>. JT Hukkm vilyeti Tunus ve Afrikyye Cmle yirmi iki neferdir Sene [1] 103 Abdl Mmin Emevi n bu diyarlar bin pare gemile feth idb Beni Hafas bunda hkim koyub mnteir olarak hali e olub evldlarna li Beni Hafaz derler Hazreti merin kz Hafasa evldlardr Andan [1 Yldz nshas (603) SEYAHATNAMES 69 Devleti Seltni Fas (^1 ^h*) Marib Zeminde Fas derler bir ehri azimdir Seltnlerinin taht olmala Fes padiah derle l an Abbasiyandan beru devletleri mebbeddir Esmalar byledir Harun Fas Mansur Fas de rler Sevad-lar ta Bahri Muhit sahiline varnca mutasarrflardr Amma khice kal'alarna Po takal keferesi istil ider Zira bu Portakal firengile ma'drlar Ve Seltni azmi Devleti Meranke cJj* ^ 0^-) Cezirei Msrda bundan kadim devlet yukdur On kerre yz bin askere malik malikyyl mezheb kimesnelerdir Devletleri bir canibinden rahne grmemidir Hl Cenab zzet molla [1] karu u Hindu-sitan ile bu rrya [2] Merake vermidir Padiahlarna Sultan derler Cmle beyaz n emler imi Amma hakir grmedim Ve ol diyara varmak myesser olmad Bunlar dahi Portakal ile ma'dr Ve bunlarn cenubunda Devleti Seltni Sudan (bj- ^^l. cJ_^) Padiahlarna Sultan yerine Sudan Mehemmed Sudan Abdullah Sudan Ali derler Bunlar da hi malik mezheb dem deryas kavimdir Birinden birine hilfet intikal etse cmlenin ittif ak olmaynca halife olamaz Yedi yz yldan beru devletleri mebbeddir Ve askeri bpayana m likdir Ve hl yedi yz pare hasn hasn ve eddi metn kal'alar vardr Harbi ktalar dai iledir Gayet ec kavimdir Hakir bu kavim ile Foncistanda ok ihtilt etdik Beyazlbeden i ebru bedende semin ve cesim demleri var Ekseri bihardr [3] Andan Evsaf Devleti Seltni Foncistan (M^y cJj^ U,) Nil kenarnda sakin esmerllevin bir kavmi Urbandr Hatt is(ti)vadan cenuba yirmi konak ieri iddeti harl . yerleri vardr Padiahlarna Melik derler Msrda eyh Bekr zadeler dirler Gayet mmin ve muvahhid padiahlardr Sikkeleri yokdur Amma hutbelerinde Melik Ataullah deyu meliklerin yad iderler Meliklerine May (^U) dahi derler May demek Sultan manasnadr Andan canibi imale [1] Yldz nshas (mal) [2] (bu diyar) [3] (neccardr) 70 EVLYA ELEB Devleti Meliki Berberistan (l=-w. ^j-)

ehirlerine Dunkla (^'ja) derler Nil kenarnda bir belide kadar ehirdir Cmle halk esmer evindirler Amma gayet mahbub ve mahbubesi olur Sikkeleri yokdur Amma hutbelerind e Melik Idris Melik Hamd Melik Hasan deyu yad iderler Mahallinde inaallah tahrir olunur Bu Berberistan gayet mmin ve rouvahhid afiyl mezheb kimesnelerdir Meliklerine Kulu Dunkul Idris Dunkul Hamid Dunkul dahi derler Ve lisanlar drst lisan iberdir Zir a Hazreti dris bu diyarlara ba's olmudur Devleti li Krmanka j JT jjjj) a. Meliklerine Kakan (iLs) derler Mesel Adi Kakan Zeval Kakan dris Kakan derler Mslim ve ehreleri krmzya mayildir Bir kavmi kfirdir Esir idb cellbeler Msrda beyi iderle r sryan tekellm iderler Bir mkil lisandr Andan Devleti li Begevnski [] (^j^. J' Ve Begenski derler Meliki canibi garbide lde olur Sar gzl ahmerllevin yzl Urban kav Amma cirana eman vermeyb yetiirler Bunlarda dahi sikke yokdur Amma hutbelerinde m eliklerine mran (tfj*) derler Mesel Sultan demekdir Ali mran Kemal mran derler Elhasl isimleri her ne ise ana lfz mran muzaf idb Suheyb mran derler Bu kavim Habe ile Nil ubarekin mabeyni olan mabeyne mstevli olmu kavmi bpayan ryandr Ta Bahri Muhit kenarn Portakal ile mua yerleri vardr Silhlar ciran boynuzundan heebetlerdir kim [2] deme ni r gibi gzer ider Ekseriya ihtilflar Portakal ile olub beyi ira iderler Bunlarda bin sene muammer olmu pil dii ve gergedan boynuzu ve keler derisi ve zebad' ve tebir g ayet ok olur Ve bunlarn lisann bir kavim anlamaz ll Portakal veledizinas anlar ma ve etlerile kelmlarn bir tertibe koyub muamelt mhmelt iderler imamlar hutbede Ayet ve ha is hair ve neir nedir bildirirler Amma lisanlar umrandir derler yle bir lisan iitmemi naallah icmalde baz elfazlarile tahrir olunur Andan [1] Yldz nshas (Beganski) [2] > (htleri var kim) ' SEYAHATNAMES 71 Devleti Mlkn Zlyezan (M) jO- j*) Meliklerine Nasr yezan Kasm yezah derler Zlyezandan tahfifi kelm idb Kasm yezan derle Yani ecdadlar Seyfi Zlyezene mntehi olduklarndan Ali Zlyezan derler Mmin muvahhid a mezheb siyah erde canlardr Sikkeleri yokdur Amma hutbeleri ve teberleri okdur Kymet in dahi bilmezler Hatt bu hakir Fon-cistanda bir ehir vardr smine ulumkay ( ^u-^i ) d erler Bu Zlyezan (ii^;) vilyeti ile muadr Anda Zlyezan demlerinden baz demler buldu a kelimatlar mkil Hele Foncl bir dem anlarn lisanndan bilrdi An terceman idinb su Biz on iki padiahz Her yer milkimizde er drder kerre yzbin askere malik-dir Habe diy ardn ihata etmiiz Eer biz olmasak Portakal Habei zabt iderdi didi Amma bunu nakliden demler yle kimes-nelerden idikim Huda limdir bir maymun aya zre kalkub reftar etse b iekil ana benzerdi ekirge bacakl kara karnca va zaif ve nahif kavimdir Amma cemii ben i dem bunlardan havf iderler Amma br kavimleri kfr dallet ve hair ve neir ve Cennet ehennem nedir bilmezler imi Gya bir havyan natklar imi Amma hakir grmedim Allah alemd r Andan Devleti Beni li Hill (J>u J j. Marib Zeminde Ucle (4o0 canibine der Hl Beni Hill ehri Girid ceziresine mukabil bir ir Amma zaman kadimde ehri azm imi spanya garet idb padiahlarn kati eyleyb Ali Hil diahlar imi Ol rahneden inkraz buldu Hl zrriyyetlerinden Beni Hill kavmi derler nice in konar ger urbandr Behayim ma-kulesi hayvanatlar ok olduundan hakir askeri islm il iritde iken Hillden misk rayihal ya gelirdi Ve Msra da getirirler Gayet ltif yadr evvelde padiahlarna Nurullah Hill Sunullah Hill Fazlullah Hill derlerdi Ve Marib Zemi listanmda meks andan kavimi Devleti li Afarika (<*jliT J J^) derler Azm askerdir Hl nie devletmenleri ehirlerde sakinlerdir Hkim ve zabitlerdir An ara Afrika (**>j'0 derler Cemi olsa Afarika ("-jlsi) derler Ve andan 72 EVLYA ELEB Devleti May. Bornu [] (jjj Gayet snn hanbeliyyl mezheb melikdir Ve kavmi dahi keza-lik mmin ve muvahhid kavimdi r Padiahlarna May (^U) derler Mesl May Sencal May Abbas ve May Sadk Sultan yerine Ma y derler Sikkeleri yokdur Ake yerine katr boncuun Msrdan getrb teber alrlar Melikle nisvanlar incu yerine balarna katr boncuun zeyn iderler Her sene huccac Msra sekiz

l aarak gelirler Amma Msr altun teberi ile ganimet iderler Hatt padiahlar May Sen ( j>iJU- ^ ) bin deve malile hacca gitmek in Msra geldikde hakir mlakat olmak myess du Namahreme avret gibi yzn gzlerin setir idb yz koyu uzanub yerde yatub yle kelimat er esmerllevin bir dem idi Hacca gidb gelirken Akabede ecel akabesine urayub mrur ide meyb Akabede yle mes [2] ve mahbus kald andan ve Devlet li Afnu G*T J Jj.) Bunlar yedi kabiledir Bir kabilesi mslimdir Sikkeleri yok Hutbeleri var Esmerllevi n kavimdir br kavimleri dallet niydiin bilmezler Amma snnet olmadklarndan bunlar ga avim cenk ile esir idb Ucile ve Msrda fruht iderler Ve bu cezirede nice mlkler dahi v rdr Amma hakir varub grmedim Amma ol kadar malmum oldkim bu ruyi arzda nekadar mlebbe beni dem varise bu Msr ceziresinde okadar ryan beni dem var Ve Devleti Vilyeti Cezayir (s_\y>- ~>Vj jj_,.s) Matekaddem ispanya elinde sikke sahibi krallk idi Sene tarihinde Sleyman Han feth e tdi Bedesti paa Hl yine vezaret ile bir eyaletdir Sikke ve hutbesi vardr Ve hl on iki bin atefean askeri vardr Andan Devleti Vilyeti Tunus (yy .vj ^j*) Bu dahi spanya destinde sikke sahibi krallk idi Sleyman Han feth etdi Bedesti Durku( d) paa ()yjj3 [3] Eyalet(i) vezaret hl yine sikke ve hutbesi tilvet olunur Yirmi bin askere malikdir olub Ji\4izu Acib ehbazlar vardr [1] Yldz nshas Bornuk). ~! (mestur) [3] . (Durkud) SEYAHATNAMES 73 Devleti Vilyeti Trablusu Marib ^> o,Vj ^j*) Bu dahi spanya elinde idi Sleyman Han sene tarihinde feth et-midir Bedesti paa Hl yir i bin askere malik kim cmle kffar bunlardan kan kaanr (1) Hl sikke ve hutbeleri tilv olunur Kefere destinde iken dahi sikke sahibi bir krallk yer idi Cenklerin-de [2] (j.a ^-U. ur\ &\ iV uui Uui> iluh >.y*.J jO^-a-JiojU ^jyu ^ji_,>u) yazar Gayet olur Zira vilyetlerinde teberleri ok-dur Ve eyaletlerinde Mahallt deri l Arablar var im onlara Ma-hallt derler Baz mahalde Cezayirli ve Tunus ve Trabluslu aske cem idb M ahallt Urban engine giderler Zira zerlerinde mali padiah vardr Eer o Urban eyhleri uz olduu kadar evsaflarn tahrir eylesek bir mdevven olur Amma gayri seltnlerin sikkes inde ibtid(a) -uij^j <S)ivHV Allahtan [3] sonra her diyar padiahnn ismi ne ise an ta r ideler Ve bu blda tahrir olunan seltnlerin ve meliklerin ziri hkmnde Afnu dan ve Bo nu (yjy) dan ve Krmank dan ve Bageniski (g-'m) [1] den ve Fonci (^V) den elbette bir kavmi mahbusu vardr Her seltn ve melikler anlar ile cek idb cellbeler Ms beyi menyezid iderler Cenab Bari de oltatafta dahi byle elence halk etmidir vessela m Msr ceziresinin canibi garbsi tarafndaki seltn devletlerin beyan etdk mdi canibi beyan idelim Canibi ark ve garb itibar nedir deyu sual buyurulursa cezirei Msr Nili ek ta ortasndan cereyan idb canibi garbsi Cezayir Fes Meranke ve Sudandr ark taraf H ve Dehlek ve Zeyla ve Foncistandr Devleti Mlk Dmbiyye ^ iL*u Haddi hasrlarn Huda bilr Siyah erde kavimdir Mezhebleri benandir yani te perest kavi rdir Amma malkaruna malik kavimdirler Andan Devleti li Cabiyye (v> ^j^) Bunlar dahi da ta tutmu kavimdir Meliklerine Radakay (Jibtj) derler Hazreti Nuh evld 'an (m^) zrriyyetinden geinir esmerl-levin abuslvecih kavimdirler Bunlar Gne perestd r Elhasl iklimi [1] Yldz nshas (kuanur) [2] (sikkelerinde) [3] (Allah) kelimesi fazla (Yldz nshas) 74 EVLYA ELEB Habede yetmi melik vardr Herbiri birer mezhebdedir Cmle siyah erde kavimdir Zira idde i Har bu canibe dmdr Amma Marib canibi abadan lebi deryasnda beyaz insan ile mzeyye leri vardr. Evsaf Devleti Mlk Habe (ju ^ ^ _iUji) Zeman cehaletde padiahlarna Necai (^iu) derlerdir Badehu byk devleti dnyaya malik o

Sultan didiler Badehu sene tarihinde Sleyman Han asrnda bakiyyei asker Sultan Elga vri erke Ozdem(ir) [2] Bey Sinan paa ve tavai Sleyman paa imdad-lar ile Ozdem(ir) fa i Habe olmudur Hl cmle binalar ve kal'a ve camiler ann hayratedr Sikke ve hutbe sahi bir vezaret yerdir Amma taht hkmetinde cmle elsinei muhtelife sahibi beni demlerdir k im biri de mezhebi islmda deillerdir Zira daima ihtilflar Portakal kffarile olub anla r dahi daltete drmlerdir mdi Msr ceziresinin iinde olan cmle bu mahalde temam o le mnasib olmaile ruyi arzda kadim ezelden beru dalletbd tekiye-sinin milleti mesihiy ye krallarm beyan ider Fasls Sani Aer Ruyi arzda mrikinden kiral dali bedfial bedahval olanlar beyan ider Evvel ruyi zeminde zaman cehaletde krallk yani ehinahlk ider ibtida Keyumers (*V*O m Nuh nebi evldlarndandr Anlara Amalika (ujte) derler Ve Hazreti Isa asrnda zuhur id en mlkler drd tabaka idi Blda tahrir olunmudur Amma mahalle mnasib olmaala tahrir o Tabakai evvel(e) Drniyan (UVO derler Tabakai saniye Kiyaniyan (U'l.r') Tabakai Sali se Ek-niyan ( Uti ) derler Tabakai Rabi Sasaniyan ( jU-l. ) dr Amma hl Drniyann e Hazreti Resalet dua etmeile inkraz bulmamlardr nkrazddevran mebbeddir Evvel Devleti Kesra (^j"w)^) Drniyandr Cem olunsa Eksire ( > derlerdi Badad Kfe ve Basra Lehsa ve Acem ve Horasan e ran Turan bunlarn ziri hkmnde idi Hatt Hazreti Resul bunlardan Nu'irevan Adl zema vcuda gelb dua etdi Devletlerine Cengiziyan istil idb Gr-cistanda tavattun etdiler Hl cistanda SEYAHATNAMES 75 li Dadiyan (jlob JT ) li Osmana muti olub altarikulhedaye matbah sultanye yz bin bez ve sunkur doanlar ve m hbube Kzlar ve olanlar verirler Bu Dadiyan kavmi b havas ltif cayi menas yer olmaile nasl bularak bu daistan cengelistan icre be tabaka oldular Tabakai Evvel li Grciyan (jlrrjjTJ<z:k) Hl Sefer paadan beru Ali Osmana mutlerdir Tabakai Sani li Ak Ba j>T JT JT <s:U) Kh mut kh isyan idb Arzrum valilerin tayin idb sal mahbub ve mahbubelerin ve zkym an ksmndan metalarn nehb garet idb sulh kabul iderler Amma eci Ak ba kavmidir Anda Tabakai Salis li Kr (j,^ jT ^r .) Bunlar dahi krk bin dem olurlar Amma mutdirler Andan Tabakai Rabi li avad J g\j fci) Enuirevann bir olu dahi avad (*U_,i) idi Bunlar bhisab askerdir Amma mutdirler Tabakai Hami li Mekril (J^C JT UA,) Bunlar ol kadar ecr deillerdir Gayri milelleri yannda m-teayyin deillerdir Kend hall nde reyalardr Tabefzun yannda Knye (^3<) kal'asndan ieri nehri orug ( SJy) kenarnd radeniz sahilinde sakin kavimler Ve bu blda zikrolunan kavmin cmlesi milleti mesihi yyeden olub ncildirler ll kal'alar ve ehirleri ve havadar lkeleri vardr nallah el ihinde seyyahat etdiimiz mahalle mracaat oluna Anda mufassaldr Andan Nui-revnn bir o dahi Hrmz tacdar Tac Nuirevan ile rak Dadi-yanki Khu Elbrz daminindedir anda sakin To(h) tam Han istilsnda Tabakai Sadis li Tacdar yani Kavmi Macar ( M r>' jx- j*-^" J er-1- <S ) Egre (m/\ ) kurbinde Sultan Mehmedin mansur olduu Hr itos 76 EVLYA ELEB (sya-j*) [1] sahrasnda hl bir toprak kal'a vardr Trk Uru derler Anda sakin oldular Bu lara sual etdiklerinde Menar yani Biz drt kiiyiz didiler Menarm deyu ol diyar kralla haber verirler Menardan galat Macar derler Badehu talar Nemse asarna intikal ider And a Vigrad (A/i.}) kal'asn Sleyman Han feth idb tac anda bulub hazinesinde hfz ider And n Al Osman Ferdinad [2] krale tac balyub hl Nemse aar divanhanesinde grmek olm e Alman vilyeti seyyahatimizde masturdur mdi malm ola ki Macarn asl Grcidir Ve Grci mi kadimdir Acemden gelb Macar olmulardr Ve Tabakai Sabi Kiral Mosko (y Jiy <J) Bunlar dahi Enuirevan evltlarmdandr Amma ulu lke sahibi oldular ki iklimde hkmleri o kdan maada Karanlk dnya dahi hkmnde ve ncildir Hl bir krallar mrd olsa Grcistan ir ahrah [3] ekilli bir peldi andi getirb kral iderler Ve elkabnda Kral derler Bu d

atar Hanlar ile zerlerine sefer etdiimiz sene tarihinde mufassaldr Nazar oluna Bu M osko diyar krk sekiz banlk ve on sekiz urbaylk yani vezirlik yerdir Andan Devleti Leh Kiral (Jty J^) Bunlar dahi Dadiyan neslinden geinirler Alt snf kavimlerdir Cmlesi ncildir Krallar ( \> ) derler Ta Devleti eh ( ^ ^) Krallarna Cehdam ( ) derler Bu dahi sikke sahibi ehdam-dr edid kavmi vardr B Devlet Macar Erdel (J^ jU j ) Menuehr evldndan geinirler Krallarna Yoramde (j> fij>) ve Betlngor ( j^o^ ) derler y Ulu Kral demekdir Amma bey-nelhalk Kral derler Ali Osmana mutdir Memleketi drt blkd ir bl Haydavah (^UjUL) dr Bir snf Erdel (JO) dir Bir [l] Keeste, Ha Ova. [2] Ferdinand olacak [3] Yldz nshas (ehzade) SEYAHATNAMES 77 kavmi Saz (;u) dr Bir kavmi Siykel (j.) dir Ve cmle reayas Eflakdr Sikke sahibidir K yrtar guru Banya kal'a [1] kesilir Mamur vilyetleri vardr Bu diyarda hakir ok gaza etmeile ok tahrir etmiiz Sene nazar oluna Andan ta Devleti Orta Macar ( M Bunlar dahi Menuehr evldndan geinirler Zira lisanlarnda ok fars kelimatlar istimal r Flek ve Semendire ve Kermat ve Sian kal'alar bunlarndr lkeleri azdr Amma ehbaz ke erdir Sikkeleri Zolata dr Amma hl Ere ellerinden gideli tenezzlde olub Neme asarna erdir Kratlarna Platno (J-yLu) derler Ve Beni Devleti tsfah ( .U-1 jJj^ j-) Bahri Muhit kenarnda azm lke sahibi kuffardr Hatt on kerre yz bin ger evli Tatar re malikdir Gayri asker taifesinin hisabn kendler dahi bilmezmi Krallarnn elkabma Anpi sfan (U-t^) Anpir Radal (6\>j derler Sikke sahibi kaln kfirdir Neme asar bu kavimden dir Yz yirmi iki yldr mabeynde nice krallar geldi ve gitdi Hl dahi cenkleri bakidir Devleti Atik Felemenk ( jJ_^ ) Ve Fiyamenk ( .^ij ) dahi derler Bahri Muhitden yirmi bir krfezi azmin ark canibi ni hayetin dutmu bir bnihaye memlekete malik bir kraldr Elkabda bunlara Misterdam (fyan i cmleden li-kadir dimekdir Deryada bin pare gemiye malikdir Ve bunlarn vilyetinde o an dirahti azm bir diyarda olmamak ile bunlarda bina olunan gemi meer Ingilisde ol a Bu Felemenk dahi sikke sahibidir Altn ve dkme riyalna ak olsun Tahtlar Amsterdamdr e sene vardnzda tahrir olunmudur Andan ve Devleti Danimarka ( ^U'b ^Jj*) Kratlarna Enkr derler Bunlar dahi Bahri Muhit sahilindedir lngilis cezireleri bunlara mukabildir Hatt vasi vilyetleri vardr Neme arna tabi olan yedi kiraln biri dahi budur Sikke sahibidir Altunu ve dkme riyali vardr tahtdr Andan [1] Yldz nshas (kafasnda) 78 EVLYA ELEB Devleti Dnkar kz (>jU> Jjj) Krallarma Dnkarka (sjU'j) derler Bu elkab krallara mahsus-dur Sultan yerinedir Yine g ayri isimleri vardr Hakir yetmi drt Ramazannda bunda geldikde Kratlar iki kz karnda i soy zre dnkarlk iderlerdi Tahtlar Lunat (iu'^) dr Amma yedi kiraln vezirleri oturu ir ehirdir Zira karus Ingilisin byk ceziresi-dir ve Yeni Dnya [1] iskelesidir Yeni D demleri bunda ok-dur Teber ve pelesante ve yeni Dnya aac ve kavsi kuzah misali balk emikleri getirirler Cmleden gmrk alnub yedi kral hisse alrlar Islmbol kadar Lunat Amma tahtan balar ile seyrek hanelerdir Ann icn byk ehir grnr [2] Anki Islmbol erkat ola Amma b havasna ak olunub blda evsaf tafsil zre tahrir olunmudur Nazar ol kelerinde iki kz tas virin yanyana yazarlar Ve bunlarn bir gne gemileri var yedier k at anbarlar var Ve er yz tuc toplar ve er bin dem alur \ e bin dem kmil ketibanl e ve Syne ve yeni Dnyaya ilerler Dnkarka gemileridir kim a (r)us bazar ve at deirme hamam ve knda baesi var Grmee muhta vacibsse-yir gemilerdir Andan Devleti Nemse cJj*) Neme (W) dahi derler Ve Alaman kiral derler Amma sair k-rallar elkablr gibi elkab var

Neme asar ve imparator dahi derler ehinah demekdir Hatt yedi kirala hkm ider kim b kiralna varnca aziz olmudur Sevad muazzama ve askeri bge-rane malikdir Ve bin yediyz yldan beru kraldr Ve bin yedi yz kaFiye malikdir kim herbiri birer eddi kahkahadr Tah Be ()[3] ve Brak < ji,) [4] dr Ve sikkesinde kend suretleri yazlur Huenk ah evldnd rler Ve tac Grona daima Pojen Voiy) kaFasmda dururdu Ali Osman yvar (j\yj\) feth ideli tac Brak kal'asma getirdiler Cmle evsaflar yetmi drtde vardmzda masturdur Na na Ve Devleti ngilis (^-^ cJ^) Kiralnn elkabnda rlanda derler Sikke sahibi kaln kral [1] Amerika - Nouveau - Monde [2] Yldz nshae (Ne) [3] Viyana [4] Prag SEYAHATNAMES 79 Amma vilyetlerine varmadm Cemii zemanda bunlardan br isyan zuhur etmemidir Ticaret i le geinirler Cmle hkmetleri pare cezirei azmelerdedir Tahtlar ngiltere adasnda L hri kenarnda Londura ehri azimdir kim sekiz bin mil bir cezire iinde vaki olmudur Yo hsa Alman yakalarnda ngilisin hkm yokdur Ve Devleti Kk Macar (;U iU.r^) Bunlar Neme asarna tabilerdir Bir ka kerre Nemeden dil-gir olub Ali Osmana tabi olmul rdr Memleketlerinin ou Ali Osman destindedir Pojega ve Kanije ve Ossek ve Valpovva ve Pecev ve iklos ve Seyyidvar [1] bunlarn idi Hl kendleri Msloven (ojJ-^') vilyeti kaldlar Taht Elgradck ve akatorna o>o derler Krallarna Hersek (m-y) derler Amma yedi tabaka kfirlerdir Her-biri bir namile yad olu nur Evvel ibtida Ziin Olu (^}\ ct.j'j) Torn Oj da sakin olur Ve Begn Olu (^c.j\ fc en vilyeti bunundur ve Nadaj olu ju) Hrvadistan bunundur Hayli yarar kfirlerdir Ve K ipan Olu (^eji ^f) Sumay (^) vilyetleri bunundur Ve var Olu(^j\ memleketi bunlarndr ri Rabe hududdur Gayet sa'b yollardr Yetmi drdde Kprl olu vezir Ahmed paa ile bunda im olduk Berayi sui tedbir Ve Dodoka olu (^i-ji ja) Bunlarn sikkeleri penezdir Zadr adan ieri Venedik krfezi sahilinde Dodokistan azm sa'b sengistan yerdir Amma sene ta rihinde Melek Ahmed paa serdarmz olub sekiz bin asker ile elin vilyetin garet etdiimi z masturdur Amma bu [2] Hersek dahi vardr Lkin vilyetine kadem basmadmz ecilden tahr olunmad Andan Devleti belyi ekber Venedik (dU'j jnTij^ jJjj) Krallarna Becperm (f, ) derler Krk Beyi vardr Krkdan yolile yedi Bay olur Yediden bi i Becberm olub hkmet ider Taht-[ lan venedikdir Cmle ehirleri ehirlerimizle ma'dr H n sulha mugayir bir i olsa Firenk uyuzu gibi ular yirmi yirmi be yl dolar Gcile sul ul iderler Tammei ekber bir mdebbir mel'unlardr. Devlet Dobre Venedik (dU j oAJ* jJj>) Krallarnn elkab arna (b'jU) derler Lisan ltin anlarda istimal [1] Sigetvar [2] Yldr nshas (bir) 80 EVLYA ELEB olunur Ali Osmann tuln kuvvetin ilmi ncumda cihangir olacaklarn istihra idb Bursada U han Gaziye varub yetmi ahid zre tarafeynden sulh kabul iderler kim cmle yz krk ahid o lmu olur kim gkde uan deryada yzen cmlesidir deflerlerindedir Bir canib-lerine [1] ye tmi bin selef padiahlarnn hatt erifleri ve ahidna-meler ibraz iderler Amma camii zema da cemii krallar ile ahid imenlik [2] etmemilerdir Tahtlar Hersek sancanda Nove (..,> kal'asma karib Dobrevenedik kaPasdr Vilyeti azdr Bunlarn karu canibinde Venedik krf ar Vilyeti Kzl Elma Devleti Papa (W ^ lu Jj o,Vj) Krallarna Papa (tlj derler Cmle deryada gezen karada canndan bezen kffarlarn bil te azreti Isa vekili mftileridir Cmle milleti mesihiyye ana secde idb itibar iderler A mma garabet bunda kim ryazat perhiz ile olkadar kadidi mahz olur kim can cismi mur darddan kmaa bir eddi ramak kald dersen yle Byle iken iki yz sene muammer olur Mur abide mrd olan Papa yz sene muammer olduu msbetdir (Misra) Hayf ana kim dam cehl iinde kalmdr zebun Amma hakire bu baid deildir Deti Kbcada iki yz illi yz elli ve yz yanda ata ine -Kalmah tatar grdk Ryazat perhiz ne idn bilmezken yine olkadar muammer olurlar An

Bi Devlet Fransa (<J\j j) Kiralna derler Byk kraldr Ve li Osman ile karabeti vardr Akdeniz sahilinde ve tara Muhit kenarnda hkm vardr Tahtlar Paris (j-jL) ehridir Nice bin pare kaFiye ve kalyon ara malikdir Andan Devleti Cineviz (jy- ^j^) Krallarna Cenvan derler ll vilyeti azdr Ticaret ile geinirler kffardr Hl li Osman ile ulh etmidir slmbolda yedi kral Balyozu variken b z Balyoz oldu Andan ta Devleti lgranduka (<>>^> Akdeniz sahilinde sakin milleti mesihiyyeden baka bir Firenk [1] Yldz nshas (yepsan) [2] (ikenlik) SEYAHATNAMES 81 kiraldr Payitahti Alagorna (o>Vt) ehridir Ve malikdir Devletleri Fransa kadar deildir Deryada karada ticaret ile geinirler Kurallarna Igrando .jJi^ derler Askere ve kaly ona malikdir Ve Devleti Portakal (Jfc"^jJ>*) Krallarna derler Cemii zemanda kimse ile sulh kabul etmemi bir mutaazzm kfirdir Amma yine ncilidir Lkin mezhebi ne papi-tedir ve ne Luteryandir Bir taht Beste [1] boaz k inde dir Ve Msr ceziresinin Bahri Muhit sahili cmle bunun hkmndedir Ve Hindistanda ye di yz cezireye malik olmudur in ve Maine Hata ve Hotene varub bu cihan ceziresin nic e bin kerre devir iden bu Portakaldr Cmle kffardan ekserdir Hindi zebun etmidir Ve z eman kadimde Kiral Eflak (jfl JLi) Byk devleti var idi Amma li Osman elinde zebun olub hl haracgzardr Vilyetleri Tuna sahilindedir imal canibleri Erdel ile m'adr Taht Bkre (j-jy) ve Terkovi (J-j-j*/) ridir Andan Devleti Budan (l.*j> *Jj.s) Bu dahi byk devlet idi Sultan Bayezidi Veli Ak Kerman ve Kili kal'asn ( l*: ) lfz tar hinde ellerinden alub hara gzar oldular Bu Rumeli kfiristannda nice krallar var idi l Osman devletinde devletleri mnkariz olub elleri vilyetleri sair bild slama zam olund u Mesel Islaven ve Kurul ve Tot ve Hrvat ve Srf ve Bulkar ve Ltin ve Hersek ve Voyni k ve Lz ve Haylaz ve Kazak Ak ve Rusu menhus ve Arnavudu rz nabud ve Rum ve Mora Arn avud(u) ve ekona(i) Rum ve Manye(i) Rum ve Lazurum bu makule kiral dallerin devlet leri muzmahil olub herbiri birer kiraln sayei himayelerinde kaldlar Amma hamdi Hud a Hrvad ve Bulkar ve Lz ve Srf ve Voynik ve Arnabud bunlar li Osmann rea(ya) lan olmu ur Amma Andolu canibinde Vilyeti erkezistan (jU->T^ ^d Kral deillerdir Amma biribirleri mabeyninde beleri va(r)dr Anlar [1] Yldz nshas (Sebte) Evliya elebi 10 6 i J 82 EVLYA ELEB Memirze (.;/) [1] dir Cmle airet sahibi belerdir Evvel Taman ceziresi erkezi Kefe pa mutdirler Andan nehri Kubann karu tarafnda (Tt) erkezi Bu dahi sehl tabidir Andan B kezi Aslerdir Andan Jana (l'ij) erkezi silerdir Andan Byk Jana (tij) erkezi sdir An amalka (yu.) Hatukay (^/-O silerdir Andan Vilyeti erkezi Poltkay (^UzJ/) mut deille Andan Vilayeti Bozduk (jj>;>J erkezi Gayet silerdir Vilyeti Memh (^^r) Qekezi Bagdir ndan Vilyeti Bisni erkezi Bunun beidir Tavstan (aiL-jlt) derler Amma cmlenin belerine Mirze derler Krk bin askere maliklerdir Amma hakir bin yetmi yedide Mehemed Giray Han olu Cenbe Giray Sultan ile Sohuma gitdik idi Hamdi Huda ol senei mubarekde cm le Kabart erkez islm ile merref olub cmle domuzlarn krub nehri Cincige (jUi*) dkdi cami ve mesacidler yasadub hakir ezanlar okyub ibtida imameti hakir etdim Amma ga yri erakezeler bir mezheb kaydnda deillerdir Kfir desen demi kati iderler Mslman des taat ibadat yokdur Bir garib kavimlerdir Inaallah anlar dahi islm ile merref olurlar Andan Vilyeti Tavstan (ii-jU) erkezi khice Daistan padiah amhal Hana tbi olurlar Khu Elbrz dameninde sakin olurlar erkez kavminin nihayetidir Krmdan bu mahalledek cm e erkezistan doksan yedi konak yerdir Amma bu erkezistann imal canibindeki Deti Kbcak ire drt padiah Kalmk vardr

Deti Kbcakda ve gayride sakin olan kalmaklar beyan ider Evvel Heyhat (c>Vt) sahrasnn canibi arknda Terek (),") kal'as yannda Devleti Tysa ah (.U ^Jj) On kerre yz bin Kalmah ile nehri Edil (jot) i beri Kbcaa geb anda sakindir Kfr dall har neir ve Ayet hadis ve Cennet ve Cehennem bilmezler Dnya gam in gussa yemezler R arzda nekadar zruh ksm var ise etin yerler Derisin giyerler Su imemiler ve ekmek yem emilerdir Hastelik ve taun zatcezb ve stma ve ar hastelii makulesi cemii emraz muht den berilerdir Pire ve kehle ve tahta biti nedir bilmezler Boza ve kmz ve at sd ierle r Uyz sene muammer oluru vardr Edna mertebe yz yz elli sene [l] Yldz nshas (Mirze) SEYAHATNAMES 83 mukarrerdir Blda Daistana gelirken evsaflar mufassal tahrir olun-mudur Andan Timurl enk mili kurbinde Deleti Muyncak ah ibni Tysa ah(oU j>\ jlf Bu dahi on kerre yz bin Kalmakdr Bunlar dahi islm iman itikad ve kfr dallet nedir bil ezler Amma cmle Kalmaklardan edid ve secilerdir Andan Devleti Kuba(n) Kaimk (jjs jJjj) Bu taife yz bin oba olur Nehri Kuban canibinde sakinlerdir Baz mahalde frsat bulub e rkezistan iinde sakin olan Arslan Bey ve Nevruz Bey Nogaylarm garet idb esir ider Bu Kalmak iinde hl elli bin Nogay mslim esir vardr Andan nehri Edilin te tarafnda Devleti akar (1) Kalmk (jils jlsU ^) Be kerre yz bin olurlarm Amma hakir Edili bu canibden te gemedim Ve ol taifei germedi Amma cmle Kalmk bunlardan gayet havf iderlermi Andan Devleti Gkdelen Kalmk (jLu o)^) Be kerre yz bin mel'un olur imi Nehri Edil ile nehri Cayk (j,L) beynehmasnda sakinler ir Bunlar(n) sihir efsunu br Kalmaklardan ziyade imi Andan Devleti Urumbet Kalmk (jil ^jjji Bunlar dahi be kerre yz bin mel'un olurlarm Nehri Edilin bir canibinde sakinler imi B unlarda olan Nogayn haddi payan yokdur deyu gayri Nogay nakil iderler Andan Devleti Sakar Kalmk (ji!s ^ Bunlar sekiz kerre yz bin mel'un Byk Kbcakda sakinler imi Cmle bu taife arabalar zre alarnda sakinlerdir Her gn bir otlu meyval yerde meks idb ger Hasl kelm bu mel'unl edi padiahdr in ve Mane Hata ve Hotene ve Fafur ve Bul[I] Kaar olacak 84 EVLYA ELEB gara neticei kelm ta Karanlk Dnyay buz olduu mahalden ubur idb te canibde anlarn zu Ylmdrak [1] Dnya yani Ak Dnyada sakinlerdir b hayat andadr Anda giderler Ann in uruz derler Cmle evsaflar blda tafsil zre masturdur Ve muhakkak Beni Asfar bunlar H ^ Amma dallet icre kalan Abaza kavmin beyan ider Zikri ahvali dallet aynitaifei Abaza (JI.H f~) Karadenizin kenarnda vaki olmu Cmle kavimdir Airet airet birbirlerile cenk cidalde ve harb ktalde bir alay akl gznde ec kavimdir Mezhebleri ve kitablar yokdur Hair neir nedir bilmezler Hemen bunlar dahi erez kavmi gibidir Ve erk ez bunlarn imalinde m'adr Baz zeman erkezle ve Mekril (J/") le cenk iderler ark ca Mekrildir Mabeynlerinde Faa ay (^U. *Si) hududdur Bu Abaza ve erakezenin asllar Arab dr Mukaddema tahrir olun-mudur Msrda olan erakese ve Abazalarm asl meknlar bu mahal r ki airet airet beyan olunur Evvel Mekrilistan ile na (mua) olan Vilyeti Abazai alar (jUU %ju o.vj) Mekrilce dahi kelimat ider Belerine aa (<^U) derler On bin kavim olur Andan Vilyeti Abazai Arlan (jY, s;U c^j) skeleleri Ligat (al^y) Bunlar dahi on bin bahadr kavim olur Andan Vilyeti Abazai endalar (jJu>. ^>Vj) skeleleri Kakr (/i) dr Beleri vardr Cmle on be bin dem olur Ve sahihnneseb Abaza b dr Ve bu taifede olan mahbub ve mahbubeleri Abazada olmaz Bunlara Da endalar ( ^u:>]> ) derler Andan garba konak gidb Vilyeti Abaza Byk endalar ( ^ .jl ) Yirmi Be kuradr Ve on be bin aske r Ve iskeleleri vardr

[1] Yldz nshas ( Yldrak ) SEYAHATNAMES 85 Bu Abazalarn dalar ard serapa Mamuh ( j^-U ) erkezidir Daima Abaza ile cenk iderler alar Abazasn bir konak garba ubur idb Vilyeti Abazai Keler ( j% -.Vj ) ki bin kavim olur Ve atl askeri dahi okdur Sipahliile-mehurlardr Andan Vilyeti Abazai Artlar (>-jT SjU ^.Vj) Otuz bin dem olur Amma yiitlikleri hrszlile mehurlardr skelelerine Kepus {o'sf) de f liman vardr Bender iskeledir Ekseriya slmbol gemileri bunda klar Ve bu Artlar dan Vilyeti Abazai Sade (o-u. sjl c-Vj) Ne erkezdir ve ne drst Abazadr On bin kavim olur Hatt eydi Ahmed paa bizim vilyete yu cmle ve da ve dere depesi ile sual idb hakir cevab verdikde yemin idb Sen Abaza de lsin Bizim Sade yiitlerindensin der idi Andan lebi derya ile canibi garba konak gidb Vilyeti Abazai Kam ( ju-I sjU ~>Vj) Beleri var Ve on bin bahadr askere malikdir skeleleri olkadar ilemez Zira pek silerdi r Amma Msrdan Rumdan gelb kalm mslmanlar okdur Ganimet diyardr Bunlara konak Vilyeti Abazai Sualar *j ~>yS) Beleri ve on bin askeri .vardr Ve iskelesi gayet iler Kefiye karu karudur Andan 2 kon ak Vilyeti erkezi Bozoduk 'fs; -.^j) Beleri ve iskeleleri ve on bin demleri vardr Bu kavimden Mengeli Giray Han on bin k avmi bu Abaza bozduundandr Ve Bozoduk iskelesinden 2 konak yine Karadeniz kenarnca Vilyeti Aireti Kotas (^y ^y.) Abaza beleri ve iskeleleri vardr Ve yedi bin askere malikdir 86 EVLYA ELEB Ve Taman ( iU) kurbinde Anapa ( IUT ) liman bu Abazaya iki ko-nakdr Bu kavim gayet mutdirler Zira ilerinde daima Krm ve Taman askeri eksik deildir Bu mahalde dahi Abaza nn on iki kavmi temam olmudur Hakka ki mahbub ve mahbubesi ve namdar yiitleri olur e ci kavimlerdir Asllar yine Arabdr Bu diyarlar Hazreti mer hilfetinde Cineviz kffar e de idi Bunlar Arabistandan isyan idb Cinevize gelb iltica idb bu diyarda sakin olub Abaza lisan peyda etdiler Amma bu Abazann dalar iinde on iki aireti dahi var Amma an lar seyyahat etmedik Amma isimlerin istima idb demle-rile ihtilt etdik Evvel Mekrile karb dalar iinde Aireti Posuhu Andan Aireti Ac epsi ( g ) Andan Aireti Besleb (_~i) n Aireti MekJiyye ( Jsr*) Andan Aireti Aypiga ( u.*T ) Andan Aireti Valakrp ( j,^) Aireti ( jjj**; ) Andan Aireti Maa ( UU ) Andan Aireti Pancar (J-y^l) Bunlarn dahi h leri Bey dirler Her kabile onar on ikier on beer bin askere maliklerdir Sarp engeli stan yerlerde olmak ile bunlar gayet hrsz kavimdir Abaza ve erkez kavmi bile bunlar dan cizlerdir Amma Msr askerinin temeli bu Abaza erkez vilyetidir Lkin dallet iinde rdr Kfir ile mslman Abaza kavmine gsterb Kangsn seversin disen mslmana yaprla olduklarnda galiz mslman olurlar Zira bu Abaza ve erkezde kefere olmaz Varsa kati id erler Ve kilise ve kitab yokdur Hemen da ba bir kavmi sidir Zikri Ahvali Rusu menhus yani Kazak Ak Jl^ f'*) Leh ve Moskov krallarnn taht hkmetlerinde yetmi frka mel'unlardr kim dnyay dutmu Tatar Hana ve kh Moskovdan Lehe ve kh Lehden Karako kiralna tbi olur Ve kh isyan idb e yz pare gemi ile Karadenizin canibi erbaasn nehb garet idb yine gemilerile vilyeti menhuslarna giderler Evvel nehri z ( sj)\ ) caniblerinde Hatman Karda Kazak ( jij J-\ ) Andan Dorozenka ( ) Andan Hatman Sirke (4^..) Andan Hatman Ihmel Ni ( jJ- ) Andan Hatman Braba Andan Hatman Andrya < t,t ) Andan Hatman eremet Andan Hatman Zaporoska ) Andan Hatman Harnestiyan ( aU-i> ) [1] Andan Hatman Uman ( Uji ) Andan Hatman Grlu ( Andan Hatman ehril <Jrf>-) Bu kabil kffarlarn nie yz Hatmanlar dahi vardr Amma [I] Yldz nshas ( Hristima) SEYAHATNAMES 87 elli bir tarihinde elin vilyetin slm Giray Han ile nehb garet etdiimiz kffarlar olmai e tahrir olundu Bunlar cmle Lehe tbidir Amma Moskova tbi olanlar yetmi Hatmandr Cmle zak kal'as dibinden cereyan iden nehri Ten ( & ) kenarndadr Evvel Ten Hat-man (Jui. c

) yetmi Hatman serdardr Gayriler kal'alar ismile yad olunur Cmle kal'alar nehri Ten k enarnda aacdandr erkez (;$%-) Kirmen Andan Mince (a***) Kirmen Andan Seva (^-) Kirmen Andan sor ( ) Kirmen Andan Mujik ( jv ) Kirmen Andan Tokay {<s^y) Kirmen Andan Pra s ) Kirmen Netice ta Azakdan aylk yol Ten kenarnca yetmi hatmanlk yerdir Kirmenleri namile . anlr Kazak klardr Bu mahalde el'unlar dahi temam oldu Amma Rum Ermeni ve Yahudi ve Karay Kbt kefereleri her biri birer kiraln taht hkmetlerinde reayalardr Hususa li Osmanda olan Rum Ermeni bir diya da yokdur Milleti mesihiyyedendirler ama Halebe Antakyyeye malikler idi Devleti Ali Kayseri Rum ( rjj ^ J jJj* ) Cemi olsa Kayasra (^l; ) derlerdi Hezkil [1] kral cmleden ziyade muammer olub Msra da i mutasarrf oldu Zira bldan bu mahalledek tahrir etdiimiz eer mslim eer milleti nes Msra ve Kudse talihlerdir Msra malik olan Devleti Kbt ( j*j jJj- ) Mlklarna Kababta (kLs) derler Cem olsa Akbat (Jj) derler Mddeti devletleri 400 se bakalar krk yedi nefer oldu Andan devletleri berkete olub mabeyne yz yl Amalika Dev i girb yine Devleti Kbtyyeye rucu idb devleti sanide meddeti devletleri yine 168 sen e oldu Ve nefer Amma Hazreti sa ve Hazreti Yahya ve Hazreti Zekeriyya asrnda bulun anlara Devleti Yunaniyan ( ^y_ ) derler Dini Mesihay dutdlar Ve bir snfna dahi Devleti Kbtalise [2] ( <Jlk cJ^ ) derler Sekizi hukemalardandr Batlimos ( s~M ) hakim deflerdi Ann-n Batalise ( oik ) d rler Cmle on drt nefer krallardr Amma [11 Yldz nshas (Herkil) [2] (Batalise) 88 EVLYA ELEB akl Aristo herifler idi Mddeti saltanatlar 207 sene Ve Efltun Bokrad Sokrad Ristalis Fisagors ve filosof cmle Yunaniyandr Ve iskender dahi Yunaniyandr Zeman hkmetinde e yar derlerdi Ol zemanda cihana Yunaniyan mstevli olub arkdan garba hkm etdiler Hatt d vay Kafdan Kafa hkm iden drt kiidir kisi mslman ikisi kefere slmdan Hazreti Sley ahi sken-deri Kbradr Yunaniyandan biri Yanko ibni Madiyandr Biri dahi Buhtunnasrdr Ru i zemini milleti mesihiyye (i) Yunaniyan sertaser dutmu idi Hla yine olkadar kffar vardr kim mverrihin ve ehli hey'et yle yazmlar kim ruyi adh [1] bir siyah kz sureti rz eylemiler Cemii vcudunda nekadar siyah kllar var ise kara abkal kfire tebih eyle Ve ol srn iki gzleri ve boynuzlar arasnda bir beyaz nokta misal kllar olsa mmeti M de tebih etmiler Hamdi Huda mucizat Muhammed' Mustafann berektile cmle mmeti Muhamme far parekende ve perian iderek mansur muzaffer olurlar Hususa Devleti Ali Osman bu blda zikr etdiimiz seltni dni islmdan sonra Ali Osman zuhur etmidir Ve blda tahr yz krk milleti nesr krallar ve Groflar ve Hatmanlar devletinden sonra Ali Osman tul bu cmle mlkdan sonra devlete kadem basdklarn beyan ider Elfasls Salis a er Devleti Ali Osmann zuhur tulun beyan ider Eevvel mverrihan Rum ve nkteperdazan zevil mefhum ki ( rJu, r\xA sy Uj ) mucebince ru i arzda blda tahrir olunan seltn mlklar edmi arzda sakin olmular idi Ve esnaf mem t kesire olmudur Amma skkn Rum ve ecnas mtenevviai an merzbum bitakdirl Hayyl Ka ile aslda kavmi Rum s bin shak evladdr Andan Yafese andan Nuh aleyhisselma mntehidir nlarn rk tahirinden ibtida Ruraa kadem basan Ali Selukyandr Sene 476 tarihinde umerai Danimendiyye ile yek dil yek cihet olub Malatyye ve Kayseriyye ve Aliyye ve Konya d iyarlarna mstevli olub mstakil padiah oldular Tullar Maveranne-hirdendir Hikmeti Hud u mahalde Mahan memleketinden Ali Osmann ecdad Sleyman ah ve Erturul Mool ve Bogol gu beyaban Tatar derdinden terki vatan idb Ahlat ehrine gelb anda sene sakin olub andan dahi Rum arzusile Murad nehr (i) kenarna geldikde serdarlar Sleyman ah Caber kaFas dibinbe gusl [J Yld z nshas (arz) seyahatnamesi derken gark olub anda defn idb Erturul cmle erlerile Selukyan Alddine donlub gelir pte bana kub Konya sahrasna nazar etdkde grseler kim iki derya misal asker biribi rma germ cengi prhada Amma Tatar askeri galib Beyaz destarl Konya askeri mnhezim olu yor Bire Var Alddin cani (bi) ne imdad idelim Bizler dahi Tatardan dilgiriz deyu E rturol Bey bir beyaz livai muhammed kaldrub cmle bu kadar Tatarn ensesine gelb bir ke in-

ghdan Allah Allah(a) reha buldurub saturu muhammed koyunca Tatarn i(in)e tei muhammed aralar firara mbeddel olub Ali Seluk taze can bulub Tatardan bir can hals olmyub Sult an Alddin mansur muzaffer Konyaya gelb Erturula hil'ati fahireler ihsan idb sa kol be verb Bursa Tekru zre serdar idb Bur-sann canibi erbaasnda Bilecik ve Ilbat (Ulubat) Inegn (inegl) ve Yalakbd bu makule yerlerden Erturul olkadar mal ganayim ile Sultan lddine gelb mal gaza ile cmle Rum askerin mute-nim etdi Alddin dahi gnden gne Ert etile aziman padiah oldu Elkab kadiahde Selukyana Seltn didiler Ol asrda Uskda a gstermee kadir deildi Zira Sultan Aldbinin cemii ziri hkmnde yetmi tabi alem sah livas ve askeri var idi Evvel Marada Ali (Z) Ikadriyye ve Adanada Ali Ramazaniyye ve Sivasda Ali Danimendiyyeden Melik Qazi ve Kasta-j monide Ali ve Amasyada Ali Fe rhad ve Ktahiyyede Ali ' Qermiyan ve Ankarada Ali Sbhan ve Sarhan vilyetinde li Sarkan Bay ve Imad elinde A Imad Bay ve Sunkur elinde Ali Sunkur Bay ve Keskin elinde Ali Keskin Bay ve Tek e elinde Ali Teke Bay ve Hamid vilyetinde Hem ayet Bay ve Mentee elinde MenteeBay v e Aydn 1 elinde Aydn Bey ve Lrendede Ali Karaman Bay ve Yalakbdda Erturul Bay Hsl elkablar ile msemma Sultan Alddi-nin yetmi mirlivas var idi Ve zeman saadetlerinde Ha reti Sulta-nlulema Mevlna Bahaddin Mehemmed bin Hasanl Belhyyl Bekr Sultan Alddin nde sene 681 tarihinde Konyada fevt olub olu Cellddini Rum ki Hazreti Mevlnadr halife oldu Ve bldaki meralara Sultanlulema lkab komudur Her biri mahallinde tahrir olunur B dehu Sultan Alddin Arzrum semtine azm asker ile sefere gidb Fenade ( iU ) nam mahald este hatr olub hasta yatarken olu Gyazddin devleti dnya in babas Sultan Alddine z ol mahalde asker dahi Gyasddin (i) pare pare idb ikisinin nan bu yirden Konyaya getir i kal'ada defn etdiler Seltini[ 1] 26 Ali Selukyan bunda inkraz buldu Nefer Cmle [1] Yldz nshas (saltanat) 90 EVLYA ELEB on drt Mddeti devletleri sene Andan cemii ulemayi Rum gulgulei Rum idb Erturulu Bey idb halife olub cmle andan biat etdiler Ol dahi Bursa gazasndan gelirken mecruhan St nam kasabada medfundur Ve Savuci Bey ibni Urhan Tomalc gazasnda ehid olub an dahi Erturul yannda defn etdiler Badehu yine ulemay Rum mever idb Erturul olu Osmanc mstakllen re'si seb'a miede halife idb cmle ayan Seluk dilden biat etdiler Tarihi vildete sene 656 Evvel Osman sene 699 mre 69 Saltanat sene 26 Vefate 726 Andan Urhan Bey halife oldu Saltanat 35 sene olub Urhan Gazi olu Sle yman paa Kara Mrsel Bey ve Ece Yakub Bey krk namdar ile Bahri Ebyaz Kapudat kurbinde Babseki [1] nam mahalden sallar ile karu Rumeli tarafna at karub Gelibolu caniblerin nehb ve garet iderek ipsala ibtida saladan galat olan yeri ibtida Cma gn an feth i db ibtida sal okudk-larycn btida Saladan galat psala derler Ve gnden gne askerin g erek Glibolu kal'asn feth etdikde Gazi Sleyman paa kal'a kapusnda el urub ( wf~> ) t arih olmudur Sene 761 Kal'a (i) kabzai tasarruflarna getirb mal ganayim ile guzati mslimn bay oldular Ve ikr etdkle svanlar akdi nikh ile merbut olub tenasl buldular Badehu Rum Eli tabir klnan yerde o n iki millet kefere var idi Mesel Rum Bulkar Li [2] Eflk Srf Voynik ve Hrvat ve Ltin ve Bonak ve Laz makulesi kffarlarn dar diyarlarn harab yebab iderek kffara gz adrm Tuna kenarna varnca maL ganayimler alarak ikr gelen maryanlarma aan aykrlarmz dl ar ve oul bal gibi zanlar ve sim ebdanlar hasl olub anlar dahi dedeleri olan kffarlar emiri tetab urmaa ahenk iderek dar diyarlarn balarna dar idb nice bin pare kura v at ve beldei muazzamalarn feth etdiler Badehu Sleyman paa Bolayr nam mahalde yaban ka zna doan salub ard sra at braub atdan tekerlenince bana zahm irb merhum olub Bolay kubbei pr envarnda medfundur Hatt cami ve imareti ve tekyesi vardr Vefate sene 760 ( <b--j ) btida Ruma geen bu Sleyman paa ibni Urhandr Urhann dahi mddeti mr sene 83 e 726 Vildeti sene 678 Vefate sene 761 olub olu Gazi Hudavendigr Bey oldu mre sene 65 Mddeti vildete sene 727 Mddeti saltanat sene 31 Edirnei feth idb Kos Ova enginde bir ir leler iinden kalkub kendyi baile urub ehid etdi ehid [1] Lapseki olacak [2] Fazla yazlm SEYAHATNAMES 91 iden Minko [1] Koblki kfiri dahi ol mahalde depelediler Andan na Murad Han Bursada Es i Kablcada defn etdiler Andan olu Yldrm Han Gazi Bey oldu Vildete sene 748 ve Clse 2 ve mddeti saltanat sene 16 olub hakka ki eci padiah bavakar idikim bir ylda Anadolu

dan Rumelinde Eflak ve Budan keferesi zre sefer etdiinden Yldrm Han didiler Geri Yl ezid Han yarar idi Amma mre sene 6 [2] Saltanat 16 Sebebi mevti Timur enginde Yldrm H n mnhezim olub Timurun hapsinde iken hummayi muhrikadan snb merhum olub nan Bursada Y drm Camiine getirb defn etdiler Olu elebi Sultan Mehmed Han halife oldu Sene 804 Vild t sene 7176 [3] Mddeti hilfet sene 3& Mddeti mr sene Andan olu Murad Bey halife oldu ene 834 Mddeti saltanat sene 31 Mddeti mr sene 49 Vefat sene 855 Andan olu Gazi Ehlf h Sultan Mehemmed halife oldu sene 855 Mddeti hilfet sene 31 Vildet sene 935 [4] Mdd eti mr sene 51 Vefat sene 886 Andan olu Bayezid Han halife sene 886 Mddeti hilfet sen 3 ve mddeti mr sene 91 Vefat sene 917 Andan olu Selim Han Evvel Vildet sene 872 Hi a krk yanda bulundu sene 926 vefat etdi Saltanat sene 8 mre 51 Andan olu Sleyman ife odu Vildet sene 900 Saltanat sene 48 mres sene Andan olu Selimi Sani ah Vildet se ne 929 Cluslar sene 974 Vefatlar sene 982 Andan olu Murad Salis halife Vildet sene 95 Cluslar sene 982 Saltanat sene 21 mre sene Terki dnya sene 1003 Andan olu Mehmed Han alis ah oldu Sene 980 tarihinde Vildeti basaadetleri Manisada vaki olmudur Cluslar se e Selse ve Elf Cemazel ulsnn on altnc gn yevmi Cuma idi Sene 1003 Saltanat sene mre 1012 vefat iden [5] olu Ahmed Han halife oldu Sene 1012 Manisada mtevellid olub esn ai clsda arsale idi Pederi bzrk yerine calisi erir ve devlet masir oldular Mah Receb on sekizinci gnnde vaki olmu idi Sene 1013 Ve azmi dar sene 1026 Devlet sene 14 mre s ne 976 Andan karnda Mustafa Han halife oldu ehri Zilkade 23 Sene 1026 Saltanat sene 1 ehr 3 mazul Andan Sultan Osman halife oldu Sene 1037 Mah Rebilevveli Saltanat sen e 5 ehri Receb fi 8 ehadet sene 1031 Defa Mustafa halife Han [6] Sene 1031 ve ehr Halife olub [1] Yldz nshas (Milo) [2] ;, (60) [3] (776) [4] (835) [5] ki defa yazlm (vefatnda) olacak [6] Yldz nshas (Han halife) V2 EVLtYA ELEBt yine mazul Andan Sultan Murad Rabi ibni Ahmed Han halife oldu sene 1032 Saltanat sene 17 mre sene Andan brahim Han bni Ahmed Han halife oldu Sene 1049 Saltanat sene e hadet sene Andan olu Mehmed Han Rabi hl padiah Ali Osmandr Sene 1058 Saltanat mre zddevran devletleri mebbed ola min Ya Muin Amma bu Devleti li Osmaniyana Cenab Barini n nazar taallk etmidir Yetmi mlkn devletlerine mutasarrf olmulardr Devleti Osmana maa sebeb olub Hadiml Haremeyn erifeyn Mevl Mlkl Arabi vel Acem didirmee bais bad e padiah ve krallarn zerlerine tasaddur etdiren Fatihi Msr Sultan Selim ah ibni Sul Bayezid Handr Ne takrib ile Msra malik olduu ilm.ider Sebebi gazayi Msr bedesti Selim ah Mverrihan leme hafi olmya kim ibtida Eblfetih Sultan Mehemmed Han gazi Uzun Hasan Ter an sahasnda mnhezim idb Tarihi atf inann Karadeniz sahilinde Tarabefzun canib (in) e keide klub berren ve bahren muhasara idb kalill imamda [1] fethi teshire getirb iine zade Sultan Bayezidi Veli (i) hkim idb adli adalete bezli himmet idb anda Selimi Ev vel vcude gelb brc erefden fitab devlet ziya verb gnden gne mihri lem tab oldu B blfetih saltanat tarafnda Karaman Oullar nam akyalar zre sefere giderken skdar kur al Tebe nam mahalde merhum olub eriri saadet ve taht hilfet Sultan Bayezide nakl idb olu ehzade Selimin yannda Tarabefzunda o-j-' <>j> f- diyen askerden yirmi bin aske r ile Srf zerine mstakil hkim nasb eyleyb canibi erbaasnda fethi ftuhlar etmei tenb tekid idb kend-ler sitanede mesnedi hilfetde berkarar olub umuru mslimni grmede Ber anibde ehza (de) Selim Grcistan ve Mekrilistan ve Dadiyan caniblerin nehb ve garet iderek vukuf tahsil eyleyb hayli ftuhat iderek Uzun Hasan taallukatlarndan Mira Ha n ehzade Selim Han ile pencapenc olub hahnahah Caniha (^U.) kal'asm Setim Han kuv veti bazu ile feth idb ve cyz kantar gm evani hedayeler ile Sultan Bayezide gnderdi ezidi Veli safasndan ehzadei Selime mukarrernameler ile hil'ati fahireler gnderdi S elim Han da Canihai taht idinb on bin tfenk endaz yiit asker dahi zamime eyledi Zir a Canihe hl Gmhane didkleri yedi yerde gm madeni rmak gibi akar Hikmeti Huda ehz aliine bir altun madeni zuhur [l] Yldz nshas (eyyamda) SEYAHATNAMES

95 idb yz bin mmessek altun andan kesdirb sikkesinde (a.>l ^iLi-j U. sf j.- deyu yz bin ltunu babasna gnderb Ba-yezidi Veli safasndan Selim Memleket sana hell, olsun Feth et din diyarlar sana ihsan eyledim Hemen gayret ve hamiyyet senindir deyu byle istimale t yerlii belileri gelince ehzade Selim ejderi haftsere dnb yedi sekiz senede krk be e ehir ve Koyl hisar (jU> ) ve Niksar ve Bayburd ve ispir ve Tortum ve Erzincan mi silli ehirler ve metin kaPalar feth idb her ne canibe mteveccih olursa biemrillh man sur ve muzaffer olurdu Lkin Sultan Bayezidi Velinin Tevecch Venedik firengistannda M ora vilyetinde Meton ve Koron fetihlerine mukayyed olmaile Kzlba evba ile Merada Z Olu Alddevle yek dil yek cihet olub Tokad ve Sivas ve Amasiyye ve Osmanca varnca K l idb gnden gne Acem irin-lendi Khice Selim ehzade ardlarndan evirir Amma ne care Ah deyb dnrd Bir kerre Bayezidi Veli derya misal asker ile Turhal (ju^y) sahrasna ge cem ile mukabele olub cengi azimde iken Zlkadriyye sahibi Alddevle tarafndan Msr Sle n [1] Gavri askerinden on iki bin ahrec atl Msr askeri Bayezidi Veli askeri iine girb le bir kl bazar olur kim diller ile tabir olunmaz Ali Osman askeri vakti gurubda bir tarafa ehzade Selim askerile Caniha dalarna gidb beri tarafda meydan Acem ve Trkman ve Gavriyanda kalr Amma ehzade Selim Ah Msrl Ah Msrl der idi Cenab Bari bana taht n erzan klarsa Allah ile ahdim olsun ibtida gazam Acem ikinci Zlkadir Olu nc gazam n Anlar islm padiahlar olada Aceme imdad ideler Hayr ola (&\>j\-je. j^-vO deyb sabr i erdi Amma Kzlba ta Uskdardan apar ile ba alub Sivas hanlarna getirirlerdi Bu .a. hal zre hir Ali Osman Aceme ul tobra hara namna vermee balyub Devleti Ali Osman har r olmaa yz dutdu Bayezidi Veli ise halveti tarikndan biat idb taraf hakka mcahediye b ub nefsin kati eyleyb dnyadan el ekdi Sultan Selim Tarbefzun-dan Asitane tarafnda se rikrda kimesnelerle pes perdeden meveret idb Hemen SeKm Sen bize bir tarafdan birez askerle zahir ol Biz sana taht teslim ideriz iden gedi Elbetde yeti deyu haberler va ca Selim Han olu Sleyman Han ehri Trabzanda vcude gelmidi Selim dahi Trabzanda mta Ann in ah smail Sleyman Hana ta'nmiz namelerinde Laz Olu deyu yazard Hemen e elim olu Sleyman dahi tvn yiit [1] Yldz nshas (Sultan) 94 EVLYA ELEB olmudu Babas Sultan Bayezide Sleymanna Kefe taht hkmetin reca eyleyb recas kabul o a olu Sleymana be bin (c*~>;jZ>f-) diyen asker verb iki yz pare gemi ile Trabuzandan mil bir muvafk eyyam ile Kefiye varub ber taht niin olub bana asker cem etmee balad elakib ehzade Selim dahi be yz pare gemi ile on bin asker gemilere dolub muvafk eyya m ile bir gicede Kefe limanna kub Kefe kal'asna girb Tatar Handan Mengeli Giray Han i le mlakat olub kefi raz ider Tatar Han Allah mbarek eyliye deyu krk bin asker koub Se lim dahi yirmi bin asker cem idb kat' menazil iderek Pravadi dsvAr) nam mahalde Ura Deresi namnda bir mahalde meks idb Bayezidi Veli tarafndan divan padiah askeri dahi m kabelei Selimde meks idb Bayezidi Veli Asker(i) tekrar meveret gayri idb Bir hunhar ehzade (i) civan bahtdr Umiddir ki tahta clus idince cmlemizin giribann deire [1] H n bununla cenk eylemek evldr deyu cenge ahenk etdiler Beri tarafda Selim mahvdr Cenk yokdur mlhazasile asude dururken Selim askeri zre bir yaylm tob ve bir yaylm tfenkle atlub Ura Deresinde iki asker birbirine urayub karlub katlnca nice kerre yz bin ti anndan atlnca ehzade Selimin askeri mnhezim olub Tuna canibine firar idb ehzade Seli rifane yan verb Karadeniz sahiline snub Varna nam mahalde rste bir gemiye suvar olub yine taht kadimi olan Tarabefzuna varub gayret hamiyyetinden ba gstermeyb hmuba old mma kaim makam olan Sar Kaya Bey Tarabefzunda hkm hkmat etmede Ve Canihde Mall Ali B dahi hfz hiraset etmede ehzade Sleyman Kefei zabt etmede Sergzeti ehzade Selim Han Hakiri prtaksir bu sergzeti sikkadan olmak zre nakl ide-rimki merhum ve mafurnleh ped rimiz Dervi Mehemmedi Zll yz on yedi yanda dar faniden dar bakye irtihal etdiler N hakir kadar seyyahat etmi ola Amma Ali Osmandan dokuz padiahn erefi sohbetlerile mer ef olduundan maada Sleyman Han ile gazayi Seyyidvar [2] da bile imiler Ve Kbrs fethin e serdar Kara Mustafa paa ile mevcud bulunub Magosa (<-yiU) kal'as feth -oldukda m iftahlarile Selimi Saniye gnderdikde belegan mabelag ihsan in'amlardan sonra Dergh Ali Kuyumcu baln ihsan idb [1] Y'dz nshas (devirir) [2] Sigetvar olacak. SEYHTNMS

95 mebbed hatlar verb Sultan Ahmed asrnda Mekkei Mkerremenin Altun Oluun pederimiz ina i surre emaneti hizmetile sutuhu Mekkiye mizb rahmeti vaz eylemiler Bu bastdan murad yani perimiz umurdide ihtiyar dem idi Sleyman Han rikbdar Kuzu Ali Aa yz krk sekiz merhum oldu Ve Zeyrek banda Pirincci zade hanesi sahibi Abdi Efendi ve Arablar ha mam kurbinde Kara Kz Mehmed Efendi ve [1] zikrolunan ihtiyarlar bir yire gelb mu-sa habet etdkde hakir safa iderdim Bir gn yine bunlar bizim pederle can sohbeti iderk en bir ark tirid nahif demin koltuklarna huddamlar girb kapudan zahir olunca bizim pe derle cmle istikbale kalkub hayli tazim idb saff lide karar idb taraf taraf Safa geld in mrmn var Halimi Efendi diyb tazim ve tekrimler idb beresi rahikler ve mutantan ka ler henz rayih olmudu Bunlar can sohbeti idb keyfler [2] yetidirb kellelerinden araky elerin gectklub Buruh Buruh dimee baladlar Hemen Sleyman Hann rikbdar Kuzu Ali Aa nm Halimi Efendi Efendin Selim ah Evvel ruhiyn ve Efendimiz Sleyman Han ruhiyn olsu mkilimiz hal idin Sultan Selim ile babas Bayezid Han Hac olu Pazar kurbinde Ura Der e uraub bozuldukda Trabzona varub^da derununuzdan nice tebdili came idb seyyahate git iniz Anjnakl^eylen deyu reca etdiler Ol dahi al al olub bizim pederin arkakaan eline lub ider Vallahi akan Merhum Selim Han Tarabefzunda mnzevi iken bir gn hakiri ve Kar a Nedimi yanna arub Ne dersiz olanlar Sizinle bir seyyahat idelim Olur mu didi JBiz d ahi Ne canibe filan dimedik Hemen K>) ^) i^-j deyb fatiha okuduk Hemen Selim Han k oynundan bir Kelm izzet cka-rub Bu esrar bu mahalde kala deyu bizlere yemin verdi B iz dahi Ser ve(r)mek olur srr ayan eylemek olmaz mazmunu zre kasem billh idb Hazine Odasna girb birer kat hrkai^bektaiyan giyb elde i mslimn belde sapan Davudi serlerimizde fitabei Vahidi gec klub bellerimize mmessek ld selatin [3] tennurei l'ilgnu bend klub bir heybe mecmuai tuhf ve birer post ve b irer ehram ketfimize urub meer bir cemender hazr etmi Kitablar ve ehramlar himara tah mil idb vakti sabah lem ayardan bihaber iken Tarabefzundan tara kub yola revane olduk Amma Koca Selim Dede hayli tabanke ar darb bir mutarra tuv[1] Yldz nshas (Bu) [2] , (keyiflerin) [3] (teltin) 96 EVLtY ELEB n tab blend nevcivan mehib yiit idi Hakir Halimi ve Kara Nedimi dahi yirmi yanda Zrt alaban kekleriyiz yola revane olub birdahi devlet kelmn zebana getirmeyb bu diyarlara ok sayd ikr etmi ve hayli ftuhat etmi bir lkeye delim deyb yedinci gnde Daist us) ahn lkesinde Karabudak Han diyarnda camilerde ibadet idb yine kalka amkal Hana b uub Derviler Kanden gelesiz didiler Selim dede Rumdan gelimez didi Bir ka gn anda mi hman olub andan Tarhu (y-J*) ehrine andan Kovn (j,;) ehrine Acem hudunda Demir Kapuy a anda Acem Hanndan nameler alub Bag (y'l) kal'asna andan Geylna Genceye irvana varub Bahri Hazer sahilince Mazendrana varub anda dahi gn gice meks eyleyb andan Kum ke ^i5"(i)a andan Cebeli Deylm (^j--) e andan Horasanda mam hazretlerinden tecdidi biat ve tecdidi sikke idb bir ay anda hizmet idb Ruma Hac Bektai Velinin nefsi evldlarna ektublar alub ve eyhden mezun olub Ispahana varnca yz yetmi pare ehir sey-yahat eyled ik Ol mahalde Isfahana vardk kim Nsf cihan namile bir ehir bnyad olunurdu Isfahanda b ir kalenderhanede meks idb her birimiz birer kei cilvenererek evk safa idb ehr(i) sey r temaa iderdik Selim Dede Kahvehanelerde sadrancbazlk ile yle itihar verdikirri bir stad kmil ann mukabelesinde bir paydak kaldrmaa kadir deildir ehri Isfahan halk S deden cizman-de kalub cmle Acem fal idb didiler kim Eer bu dervi bizim Gzelce ah ile tran oynasa eman vermeyb mat ider lvalla deyu yemin iderlerdi Ahir ah (a) bu Selim D edenin satranbazln derler ah smail dahi Tiz ol dervi(i) huzuruma getrn didkde an rhaniye kr eek arkasnda bir akay gelb Ak ola Abdallar deyu selm virdi Bizler dahi Ak sun Cemali ba kemaline didkde Buyurun sizi ah diliye duradr letelim didkde biz dahi s e yrn zarifan pak hrkai fahireler ile huzuru aha vard()mzda hemen Selim Dede belin iri srafli karub bir zemzemei mu-hammed ard sra zemzemei Haydar Kerrar ard sra o on iki imamlar rumuzun gsterb esmalhsnadan jM\\ jt>y \> J i\ ^vj ^U*J >Wj JjV>_,U deyb on iki zemzemei dahi esmalara sur urub Er Hak deyb de st berbeste idb pertab iderek huzuru aha varub fitabesin kec klub akane rv*-.)\ iU ruf>t- rL* ;i * * deyb berkarar olub bu ebyat terennm eyledi

Afaki eha madeletin nuru prate Hurid gibi encmeni dehre ra ol SEYAHATNAMES 97 Keh nafe gibi eyle deri deti muattar Keh gnce sfat gulene gel zineti ba ol Ra dar cih n eylemesin leme sensiz Her hande isen padiehim diinyede sa ol deyu dualar etdkde ah smail safasndan aya zre kalkub dest berdest zanu berzanu yanna ub Kii sen ho gelmi sen Nere selmn getrrsen didkde ahm Kayser Zeminde Hazreti Hac Velide perverde olub andan Krm diyarna andan amhal Hana andan Buharada Mehedi Sultan Horasan hazretini ziyaret idb eyhden nameler alub gzelce diyarna ahmn gler cemaline geldim deyu nameleri dest sunub ah safasndan Yz basa gelmi sen kii didkde Selim dede Eyle ola ahm deyu bir ru tdi Yani yzn basan didi ah eyhin namesin tilvet idb bize saray linin bir kesinde cik gsterb bir hayli zeman sfahanda meks idb ah smail sohbetinde Selim dede nedimi ha is-lk ve kssaperdazlk idb ah ile hsn lfet* iderdi Bir gn ah ider Selim dede Seni ncbazsn derler didikde Gerekdir Beli ahm Gerekdir didi ah ider Gel Seninle* yekyek m an muhabbetde oynayalm kim ya tah ola ya baht didi Dede itdi Men ahm ile oynamaa kadi r deilim ahlk manidir dedi ah itdi Vallahi ahlk yle dursun Elinden geleni taksirat Hemen meydan senindir gr didi Selim dede Bu szlerde ok tenezzl sz var Huda kerimdi ah ile satranca mbaeret eylediklerinde Selim dede derunundan sual idb ider lhi Eer h mat idersem eli ve vilyeti benim darb emirimle mat olub frsat benimdir deyu oynarke hikmeti Huda ah mat hanesine gelince hemen Selim dede (Msra) Fil file bend olunca ah mat Fil evinden tiz cek hem ah mat deyb fil ile ah mat idince ah gazab lde olub Selim dedeye bir sillei ah urur Selim ider Be ahm vadiye hulf buyurdmz ahlk bertarafdr Elinden geleni diri etme buyurdmz ahi marifetimiz mertebesince diri etmeyb mat etdim Amma ah(m) ben de ahde vefa etmem Bir [l]ola yine ahm mat idem deyu bir rumuz etdi ah anlamyub Bir gne kalm Hele bir oynayalm deyb ol gn kerre oynadlar nde dahi ah mat olub Bire hey Korum mu sa H t m olur deyb Selim dede tefe'-lnde meram murada vsl olub ahdan nice cevahir ma esi ihEvliya elebi 107 [lj Yldz nshas (gn) 98 EVLYA ELEB sanlar alub Hac Bektai Veli stad Trk Trkman Hace Ahmedi Yesev ziyaretine mezun olub ndan nice ehri azimler seyir temaa iderek Yesev Hazretlerin ziyaret idb andan nice k ibar evliyaullahlar ziyaret idb duai hayrlarn alub ve nice kibar evliya-ullahn merkad iflerin ziyaret iderek Tebrize ve Hemedana ve Erdebile ve Dergzine ve Badadi behitbda ve Derne ve Dertenk ve ehribana varub krk gn mukim olub mam Azama ve Abdl-kadirl Ce e eyh ehabeddini Sehreverd ve Selman Pak ve Kassab Cmerde ve mam Musaya ve Marufu Ker hazretlerine ve mam Hseyne ve mam Aliye cmle [1] ehzade Selim Han Evvelin seyyahatde Badaddan K'beye geldi Kibar evliyaullahlar ziyaret idb sitanelerine yz srb ruha-niyyetlerinden istimdad ta etdi Andan Badad huccacile on yedi gnde K'bei erife gelb hacc erif idb anda dahi h a olan kibar evliyalarn desti eriflerin bus idb duai hayrlarn alub sayir ziyaretler i Msr huccacile Medinei Mnevvereye gelb ol hamerde [2] pak gusller idb doru Hazreti R lete Selim dede gelb Ak ola Ya Resulullah deyb ebekei Resulullaha yapub bir na'ra hay dkim bizim zehremiz ak oldu Ya Resulullah Namusu muhammed deyu cihana bir nam kodun Bu ne namusdur kim Msr erkezi keferesi iinde byle yatmak namus mudur Seninle ahdi mi sakmz bu bazar zre olsun kim Msr fethi [3] bana myesser eyle Msr sana vakf idb ki metlerine her sene kisve ve surre ve atyyeler idiyim Ya Resulullah deyu tazarrula r ve naliler idb yedi kerre byle reca eyledi Hemen ebekei Resul dibinde bir kirli pa lasl kimesne Ya Selim Ben mtekeffilim Var iine megul ol Amma -ibadullah(a) zulm taadd i etme Ve ulemayi Mrra riayet eyle Ruh Ruh deyu iaret etdi Hemen kabri erifden Destu r ya Selim destur sadas gelb Selim dede hamdi Huda idb Msr huccacile krk gnde Msra rafei kbrada Meymendi (jsu?) tekyesinde mihman olub lgn Ebssudu Carih Merzuku Kefaf retlerine varub buludmz gibi Selim dede selm virdikde hemen Ebssudu Carih Ve aley Ya sahibi Resulullah [1] Yldz nshas (kibar evliyaullahlar ziyaret idb sitanelerine yz srb ruha-

niyyetlerinden istimdad taleb itdi). Serlevhadan sonra yazlan ayni cmle fazladr. [2] Yldz nshas (Ohmerde) [3] (fethin) m SEYAHATNAMES 99 ve 7a hkiml Mahremeyn [1] erifeyn Ya hkiml Msr cjj\>% Jt cv*ci jj <cl- L deyu k er Ve Merzuku Kefaf dahi byle kef idb drkce fasih bilirdi Tiz koma varub tahta otur Andan Aceme git Anda n biz seni ardmz zeman gel Msrda da durma deyu bizi acele ile kibar evliyaullah M Amma on iki gnde Msrda grdiimiz fk fcur isyan bir diyarda grmedik Zira ol asrda Msrn su kemeri yollarn ya-pub ahalii Msra zulm taaddi idb ulemaya ta tadub aske zabtu rabt etmezdi Bizler dahi ol zulm taaddii grb hemen Msrda birer kheyln atlara s r olub yine meayihlerden mezun olub Adanada Ramazan Oullarndan Halil bin Ramazan Bee mektublar virdiler kim avdetde hizmet ideler Msrdan yirmi gnde Adana (**3) ya Adana dan yirmi gnde Arzuruma drt gnde Tarabefzuna gelb Selim dede validei mfikasna buluu i hayrn alub babas Veli tarafndan sual idb meer Devlet berkete olmal()a yz tutmu flg Budan dahi keferesi krallar isyan zre olub kul birbirine girmiler Selimi davet id Ne gzel Gelmiken aldayub mnhezim etdiniz te yle bir ah zadei km-krdan ayrldk ki ian yokdur Yohsa ol cenkde mi ehid oldu Bu Selim olu ehzade Sleyman Kefeden getrb ek deyu gnagn rey tedbirler iderlermi Hemen saat Tarabefzun-dan dervi . Selim bir mu vafk eyyam ile Asitaniye mektublar yedi gnde varub cmle mmeti Muhammed Bire ehzade Se im sam deyu cemii ulema ve Ocakdan mektublar gidb Aman ehzadem Asker lzm deildir Pe miz doldu Bir gn evvel gelesin deyu nameler yedi gnde Selim Hana (Tarab) efzuna vsl oldu Selim Han yedi yz pare ayka ve karamssel ile yine Kefiye gecb Sleyman barna ba sem kim bir ah Sleyman baz [2] yiit olmu Nergis gzlerinden bus idb (meer) Mehemmed Han ce-did Han olmu Oldahi gelb yetmi seksen bin askerle Edirne canibine karib gel dkde hikmeti Huda Engrs tarafndan kffar hareket idince ehzade Selim [3] Belgrad cani rine gnderirler Selim Sofya tarafna vardkda askeri isl(m) Bayezid Han slmbola gtr n Selim Bayezidin slmbola tevecchn istima idb ol dahi Sofyadan ger dnb Bayezid kalk lim konar Bu minval zre orlu (^>-) nam sahrada cmle kul guluyy m idb Selimi istemeyiz derler Munsf olanlar ider Bire Devleti Ali Os[1] Yldz nshas (Haremeyn) [2] (ahbaz) [3] ioo EVLYA ELEB man elden gitdi deyu meveret iderler hir Selim askeri derya misal ile gelb cenge ah enk idb germa germi cenk esnasnda Sultan Bayezidi azil idb orlu sahrasnda padiah olub Bayezidi Veli ider Selim Hilfeti elimden orl ovasnda zoru bazu ile aldn Yine orl ova cevirli olub evriliviresin Omr(n) az olsun Klcn keskin olsun Ve yenierinin etei bel en ve izmesi ayandan kmasn U ake ulufeleri bedeli berktl olub oullarnn zerler esinler Ve leleri meydanda kalmasn Sipahinin ulufesi ok olsun Berekt olmasn Nimeti zi ade olsun Ve alyileri ve itibarlar ziyade ve leleri meydanda kesilsin Cebeci dahi rab etsiz olsun Ve erbab timar ve erbab zuama dava ve nizadan hals olmasun Etmekleri ev ldlarna miras dee deyu cmle li Osman kuluna byle beddua idb Selim Han kendyi Dimedo gnderirken Havasa(o.'u) nam mahalde ruh teslim etdi Amma nice oldu Namalm oldu * .m *ji> c^j ehzade Selim Han Evvel sene 111 tarihinde mstakil ah olduu Andan Sultan Selimi Evvel mstakil padiah olub slmbol iinde Yeni Bae nam mahalde biat unacak gn Halimi elebinin takriri zre vakti afide yine kii kelevvel libas dervia seraperdei sleymande verai perdeden kub doru Eba Eyyuba andan Eblfethe gelb ziyaret Eski Odalarda Solaklar Odas nam mahalde girb cmle odabalar Safa geldiniz dedeler diy hal hatr soruub tahtelkahve ftur idb esnai kelmda Gaziler Size padiah enici binici m lzm yohsa ksenisin duac m lzm dedi Behey dede Aldmz ulufe vakfullahdan hell ol er idelim Drt yanmz kffar ve Acem alub el vilyet kalmad Hemen sefer idelim didiklerin e Selim dede Bu ikrardan dnerseniz imannzdan dnm olun deyu yemin verdiler Ve anlar da i yemin etdiler Andan Selim dede Bab Hmayun nne varub kanunu Bektaiyan zre bir nefir rub kapuclardan parsa alub Orta kapuya anda dahi bir sur urub Kapuclar kethdasndan i n'am alub Ak Aa kapusuna varub anda dahi sur urub ihsan alub dururken bir aralk bu lub pertab idb Aalar iine btekellf gider Bire gidi hay k diyince Selim Hann ne

edan kadim doru Has Odaya varub taht padiahde ol hey'eti mecmuacile fitabesin gec k i skender var berkarar olur Beri tarafda Bir(e) bir k ieri girdi Bu Ende-runu hassa a lar grseler kim taht lide bir dervi karar idb lenfi] Yldz nshas (918) SEYAHATNAMES 101 ger virmi Hemen krk Has odallar dalsatur olub hcum idince Selim dede bazusm kiiad klu bazubendi ehzadei ayan idince bil-diler kim ehzadedir Zira Selimi ok kimesne grmemi idi Bilen huddamlar grb Hay ehzade Selim diyb payi erifine yzler srb ibtida krk Ha iat etdiler Ey mrde dillerin vuslat ile can Selim [1] Dil hcstelerin verdine derman Selim asla cihaz fakr zerinden ckarmayub eyhlislm ve yedi vezir ve cmle ulema ve suleha v let ol slb zre biat idb Yeni Baede biate muntazr olanlar haberdar olub gruh gruh b r gelb biat etdikde yenieri ocana nbet gelb Eski odallar grdiler kim odalarnda ta min veren k padiahdr Akllar balarndan gidb yoldalar Ahdiniz(e) vefa ider misiz B una durmuz Hemen imdi Uskdara geelim Ve Edirne kapusndan tara kalm deyb ahdi ema idb irtesi gn alay azm ile Eba Eyyubu Ensarden kl kuanub alay ile saray liye ge ferim vardr deyu dellllar nida idb ertesi ol gn veziri zam Piri paa bir otak Fdirne k pus haricine bir otak nhtak skdar(a) kurar Ve cemii krallara nameler ile Kapucba-l le kffar dallet Selimden havf idb azm eliler ile hedayalar gelb tecdidi sulh etdile name dahi ah smail (e) yazub ulcu Bayezid baba gitdi Seni sfahanda kerre mat iden t puzcu baba Selim geldi kim senden ol sille intikamn almaa stne azimet etmi Vaktine ha zr ol deyu ah (a) name varnca ah smail ider Hay meded Bire geen sene benimle satran ayub beni mat iden dervi Selim Ali Osman zade Selim imi Vay vaveyla deyu ken-dyi pa re pare ider te bu hakiri kesirttaksir(e) cmle ihtiyarlar huzurunda koca Halim elebi ergzeti Selim Han bu yzden nakl etdi Amma sahihdir Zira akranlarndan Sleyman Han hudd mlar ve bizim pederimiz merhum bile idi Bu ahvale vkf idi [3] Sultan Selim ah smail ile aldranda cenk itdiklerin beyan ider k Asla muaraza itmeyb saminden loldlar Andan Selim ah W [1] (Ey murde dilin vuslatna can Selim) olmak lzm. I [2] Yldz nshas cdid) [3 Yldz nshas (Asla muaraza etmeyp saminden oldlar) Serlevhadan sonra yazlan ayni azladr. 102 EVLYA ELEB derya misal askerle ah ran zre [1] ldr (jA*) sahrasna varub iki asker birbirine gir (e) ahenk etdiklerinde meer Zlkadir Olu ile Sultan Gavr (i) Msr askerile ama imdad e miler Cmle Acem askeri slama cenge rahne verb dip alaylarmza kl girer Zira Acem e bazdr Mukaddema bu mahalde tarafeynden top tfenk atlmamaa ahid eman dahi olun-mudu He men Selim Hann hatrna gelb ider Ben ah ile sfahanda ahlk bertaraf olub satran oyna etdiimizde ahde vefa itmeyb bize bir sille urdukda Biz de ahm ahde vefay bir gn boza (z) demi idim Ol dahi bozmak budur deyu foblar atlmasna emir idb Ayas paa yenieri aa i Toblara ate idince cmle Kzalba toblar hurse idb Bire Kzalba mnhezim oldu diyince aatde ran Zemin askerinin vcudu kalmyub ah smail yedi atl ile kaarken bir avret ah (i) grb ider Kurba (n) olaym Ik Selim sana Hele bizim ahmz eerine secarak [2] ka arye ihsan idb kendi kendiye maaf ider Ckdr (ldr) gazas mehurdur Tahrire hacet yokd ah smailin Tal Hanm nam avreti ve iki yzden mtecaviz mahbube cariyeleri cmle esir mal karun ile sitanei saadete geldi Andan ol sene Amasyada klyub yine Acem mhimmatn n Meradan Zlkadir Olu Aladdin yetmi seksen bin askerile Gksn (,-^) yaylasna kark elim paay zre tayin eyleyb'bir cengi azm idb Alddevlei evldlarile kati idb yetmi nefer taal-lkatile dest berkafa S Han bunlar ve ilerinde dedemiz Ahmed Bey karnda Salim Beyi bile kayd beyd ile Msrda an Gavriye gnderir Gavri Alddevlenin ba ve cmle evld taallkatlarnm ban grnce H durur carhacmz [3] dahi var idi Ve simden geru tedariki Ali Osman bizedir deyu ted arikin grr [4] mahbusvar anlarn cmlesini zd idb bizim ammimizi dahi zd idb Kuds tabi alemden el ekb Ku-dsde Turu Zitada sengi mezarnda tarihile kabrin bilb tamir te r-mim eyledim Beri Msr tarafnda erakesi nakesin isyan tuyanlar sebebile raya ve beray nn deil belki filn ibni filnn ehil iyalleri veklelerde avan elinde kalub cmle halk a r akyasndan dilgir olub ehri Msrda shhat selmetde olan kibar evliyaullahdan nicesi [1] Yldz nshas (sene 920 tarihinde) [2] (srarak)

[3] (arhacmz) [41 , (ve) SEYAHATENMS 103 Ebssudu Hariciye [1] ve Merzuku Kefahinden [2] varsan mesafei baidedir Gelb mutsarrf olamaz Aceme varsan mezhebinde sbhe var .a Ekrada varsan devletlerinde devam anlar [3] yokdur Gelin Ali Os-mana varalm Hem mmin ve muvahhidler Hem muhibbi ulema ve suleha ve meayih ehli er, ve sahibsseyfdirler H er ne canibe varsa mansur ve muzaffer oluyorlar Gelin anlara varalm deyu ittifak idb fatihai erif tilvet idb Ebssudu Harihi [4] ve Merzuku Kefaf (jj ^jU j.r rUi) dey rre nida iderler Sultan Selim Amasya me-tasmda vzeralar ile can sohbeti idb otururla rm Tavai Sinan paa ve Yunus paa Padiahm kerredir (j*r ^l. L ) lfzn istima etdim iler Sultan Selim itdi Alemi seyyahatde "Msra Halimi ile vardmzda Ebssudu Carih ve u Kefaf hazretleri kef idb ( ^jut , >j ^ L ) didiler Ve biz seni Msra ardmz zeman gel didiler idi Hl ol istima etdiniz [5] Selimi Evvel karndalarn ve karndalar evldlarm ehid etdidir Sadalar anlarn kelm drerbarlardr Tiz Msr tedarikin grn buyurdular Bunlar Msr te n feryadclar gelb Padiahm bir tarafda karndan Sultan Korkud bir tarafda karndan S ed si olub vilvet elden gitdi Sen Msra kande gidersin didiklerinde Selim ah atf inan ltan Ahmed zre idb Bursa Yeni-ehr(i) Yannda cengi azm olub ehzade Ahmed cenkde atdan eker-lenb dest berkafa Selim ah huzuruna getrb asla eman vermiyb otakda manukan ehid db Bursada Koca Murad Sani yannda defn etdiler Ve ol marekede ehzade Ahmedin bir olu hzade Murad Erdebile ah Ismailin yanna firar idb nc senede merhum olub kabri Erdebil ir Ve yine ehzade Ahmedin mhter olu Alddin ve bihter olu ehzade Selim aha iltica id mlardr deyu af olunub Islmbolda matunen merhum olub defn etdiler Ve Selim ahn birade ri ehzade ehinahn olu Mehemmed Han ve biri dahi ehzade Mahmud ve byk oullar ehza hzade Urhan ve biri dahi Sultan Aliah olu Osmandr Bunlarn cmlesin [J Yldz nshas (Carihye) [2] (Kefafye gelb teekki iderler Anlar dahi cmle ulema ve suleha meveret idb Msr Megaribiye) [3] Yldz nshas (sebatlar) [4] > (Carih) [5] (sadalar anlarn kelm drerbarlardr Tiz Msr tedarikin grn buyurdular) Serlevhadan sonra gelen ayni cmle fazladr. 104 EVLYA ELEB Selim biraderi ehzade Ahmed Han zre sefere giderken cmlesin birer takrib ile ele ge triib cmlesin ehid idb Bursada Urhan G. zi cenbinde asude kldlar Zira bu ehzadeler S an Bayezidi Veli asrnda tavaifi mlk dcnb gnagn evza etvar garibeler idb biribirler gi azimler idb reaya ve beraya parekende ve perianhal olub cmle ibadullah te tarafa Aceme tbi oldular Andan Selim ah atf inan Sultan Korkud zre evirb (Kor) kurd dahi ko sundan Etraki haeratdan nice bin akyay bana cem eyleyb hir anlar dahi mnhezim olub Korkud kethdas Piyale ile Teke sancanda birer atlara [1] ile bir gara girb bir ka gn lil ve ac ve muhta olurlar Ahir bir Etrake atn birin urub Var bu at satub bize etme k ve arpa getr derler Trk at alub gardan tara bir mesafe gidince hkimlvakit Sende ni bu at deyu Trke ibram idince Oldahi u dada iki aa vard [2] deyu gara [3] gsterb [4] an Korudu ve Piyale kethday kayd bend ile huzuru Selime getrb eman verme-yb ehid id Ann dahi Bursya na'n gtrb Gazi Urhan kubbesinde defn olundu Badehu devlet kendye m du Mstakil padiah olub olu ehzade Sleyman Han () Kefeden Edirniye getrb hkm hkm tahsil eylesin deyu Edirnede hkim eyleyb cemii umuru ana tevfiz eyledi Zira Sleyma n Han gayet reid ve necib idi Ve kibar evliyaullah Selim sana karndalarndan faide yok dur Yerine halifei zeman olsalar gerekdir deyu tebir etmidir Ha-kikaklhal Selim ahn S eymandan gayri bir evld olmad Sleyman dahi babas Selim ah gibi Tarabefzunda tevelld idi Ve hl valideleri Bozdepe (^ijy) de Hnkr Camiinde medfunlardr Amma ehzade Sleyma re'si miede vcud (a) geldi [6] Sahib zuhur olacakdr Zira Hazreti Resaletden bir ha dis vardr JT u-^. <^ol) ( ^o^^ j. U. hadisine mazhar ddklerinde Selim ah Devleti nus-rat Sleymanndr deyu c cmle biraderlerin kati idb Bursada Emir Sultan ziyarete gidb O^j^l fdc f%.\\) didikl erinde ( jii-at yc\\i jjl.uI f>uyrju j) sadaskabirden[7] erifden rayegnistima olunub cmle hazreti [8] meclis mebhud mtahayyir kalub hemen saat Kemal p

aa zade Mjde padiahm Sana Msr fethi tebir olundu [1] Yldz nshas (atlar) [2] * (ve. di) [3] > (gar,) [4] (gsterir) [51 (sene 900 de) [6] . (geldi) [7] (kabri) olacak [8] Yldz nshas (huzzar) SEYAHATNAMES 105 Selimi Evvel Msra giderken Merci Dabkda Sultan Gavri ile cenk itdiidir [1] Saadetle gayret klcn kuanub [2] ol canibe azimet buyurun didkde Selim ah ( ^ ^'jiicJ deyu Emir Sultan ahanesinde iki yerden gayret klcn kuanub Kemal paa zade bu niyyete Elfatiha diyb el yze srdiler Andan [3] ziyaret idb Selim ah sera-perdei Selimine gelb cemii ulemay Rumu ve mezahibi er baa mfti-lerin izni er'ile Msr zre sefer (e) fetva taleb etdi Hemen Tavai Sinan paa iri zam idi Mukaddema Msrdan gelmi krk kt'a fetvayi erifleri meydan muhabbete kar emayi Rum cemii fetvalar kraat idb mefhumu malmu erifleri oldukda itdiler Anlarn katl ne Msr ulemas re'yile kibar evliyaullahlar byle fetvalar verince bizler dahi evlbitta ik vereceimiz fetvalar bunlardr buyurdlar Mazmunu fetvalar budur kim Bir padiah islm padiahndan olub Mekke ve Medine ve Hadiml Haremeyn iddiasnda olub Kzlba bedmaa ki yar Gzin idenlerden ola ann stne gayri islm padiah sebbi aryar men etmek in Kz mahalde Mekke Medine padiahndan Kzlbaa imdad gelb sebbi laneti men idem diyen padia kl ekseler elcevab ne lzm olur Beyan huyunla Elcevab yle imamn imamiyyeti cayiz de al' farz ayndr Revafz mezhebine girmi Eli vilyeti garet olunub anlara tabaiyyet ideh in demi hederdir Katil olunub esir olunmaz Nisvan-lar haramdr Cevari olunmaz zerine sefer eyleyb milkin hare tevcih etmek[4] gerek Elcevab deyu fetvay Resulullah() Sel im ah eline alub derhal on iki nefer kimesneler Msrda Sultan Gavriye eli gnderirler H men bu elcileri Gavri divanhanesine getrb namei Selim Han ve fetvay Resulullah Sultan Gavri kraat idb ider Mukaddema Selim bizim Zlkadir olu Alddevle (i) yetmi nefer evl kati idb bu kadar paybeste demleri ile huzuruma gnderdi imdi sizleri dahi anlarn kan a bedel hakine feda idb elcilik beha-nesile bana gnderdi deyu on nefer elcileri ka ti idb ikisin zd idb ellerine ahidnameler virdikim Ben an sa iken Msr hakine komam ne hazr olsun Haleb altnda kendyile Merci Dabk sahrasnda grelim Er ise meydanna ge yu nameleri geldikde Sultan Selim tei mahz olub cmle ulema itdiler Cemii zemanda e yyamda [1] Bu serlevha Yldz nshasnda var. Beir Aa nshasnda atlanm. [2] (Gayret klcn kuanub) burada fazla yazlm. [3] Yldz nshas (eday) [4] (eylemek) 106 EVLYA ELEB kefere elcisine bile katil yoiken islm tarafndan varan resulleri katle [1] Gavrinin [2] helldir Kalk hnkrm imdengeru crm anlar tarafna dd Elem ekme deyb Selim ce olda Kara Piri paaya tevfiz idb Rum serdarln ehzade S-leymanna ferman idb kendler n kat' menazil ve tayyi merahil iderek Konyada Hazreti Sultanl ulema ve Hazreti Me vlna sitanesine yzn srb ruhaniyyetlerinden istimdad taleb idb andan Ramazan Olu ya Adanada Devleti Ramazaniyyede gelb meks idb mukaddema lemi seyyahadde Msrdan Ebssud arini mektubile Ramazan Olu Halil Bede meks idb Msr benim olursa senin devletin ibka ideyim demidi Bu kerre yine derya misal askerle gelb Ali Ramazann cemii evkaflarn ve milkiyyet zre mutasarrf olduu eyaletlerin ihsan eylediinden maada iki tu ile sancan san idb Ramazan Olunu Msr zre arhac idb yirmi bin gzide askerle bir konak mukaddem asker oldu Bu mahalde Tarsusa Asitane tarafndan yz pare kadrga ve iki yz pare ayka karamrsel. ve galyon askeri derya misal ve bu kadar ce-behane ve mhimmat levazmat ile geldi deyu Selim aha (a) haber gelb sururu admanndan Selim Han taze can bulub sit anei saadet kayimmekam olan Piri paaya hayr dualar idb Bab Muall kapu-cbalarmdan b pudan Palak Mustafa paaya haber gnderb Bu derya kenarnca yanmzdan ayrlmayasmz deyu varnca Kapudan paa Tarsusdan kalkub skenderun limanna varub lenger endaht oldu Beri tarafda Selim Han Adanadan seksen bin gzide askerle kalkub Msr hududuna dahil oldu

Zira ol asrda haddi Msr Adana idi Andan Kilis kurbinde Merci Dabk sahrasnda [3] nam mahalde meks idb bir dervi gelb itdi Ya Selim Eer man-sur muzaffer olmak dilersen bu Merci Dabk sahrasnda Cenab Ba-rinin emrile Hazreti Davud Calud ile cenk idb Calud mn hezim olduu mahalde Hazreti Davud makam vardr Gavri gelmezden evvel sen ol makama a rka ver Ta ki sun'u Hudayi gresin Zira ol mahalle Cenab Allahn nazar taallk etmidir k m Habibullaha bu yetini nazil etdi ( ^ *Bl*.,-> **A >f> S-'s) nazil olmudur Hemen Ya Selim olmahalle varub eddi skender ol deyb dervi gayib oldu Hemen Selim Han andan kalkub tmab tinaba meks idb canibi erbaa karavullar koyub sudebal yat(d)lar [1] Yldz nshas (catl ide) [21 > * (katli) 13] sahras) SEYAHATNAMES 107 nhizam evveli Sultan Gavri bedesti Selim ah Evvel Ertesi alessabah Sultan Gavri yer gtrmez askerle gelb mukabelei Ali Osmanda meks ey leyb yedi koldan erhalar ve karaollar tertib eyledi Askerinin kesreti undan mlhaza Yi mi eli lobutlu saka ve yirmi bin mehteran hayme ve yirmi [1] sayis ve yirmi bin k avvas fellh var idi 'Hemen on iki bin alaca ahrec atl namdar ve yarar cndisi ve krk b in gayri yegehsvar ve seksen bin aavat mir miran ve miri erakesi var idi Netice bekav li [2] Tevarihi ehab sair haeratmdan gayri iki kerre yz bin klca gelr msellh asker lim ah Merci Dabkda karulad Amma Ali Osman cmle seksen bin idi (Beyit) Seher n germ olub hazar mihrin Asar altun terazusn sipihrin Annn Zhre germ itmidi i nakdi mre kzgn Mteri var Meer mizane ekmi Yusf mah Ki gene am Zleyhayi sehe uri ilh Zmrrd kubbenin zerrin klhi Suvar oldu kamu sahibkranlar Pelengi bebre bindi ivanlar Alaylar cirste ve keminghlar piraste oldukdan [3] tarafeynden askeri bpayan bibirle rine girb yedi saati ncum cengi sultan oldukim ol sahrada Hazreti Davud ile Calut ce ngi yle olmamdr Ne diraz idelim Ahar nesimi [4] Hazreti Selim Han tarafna esb cmle a ri Gavri dendan tiden geub bakyyesseyfleri Gavri ile bile deyb firar etdiler Baz mve h Gavri bu cenkde kati oldu dediler Amma sahih deildir Msra varub yine asker cem et di tahkikdir Andan Selim ah yirmi gn Merci Dabk sahrasnda meks idb yle mal ganayim oldkim. bir trban ve harbende cret ile hizmetkr iken kendileri birer ikier katar de yk mah karuna malik olub ol gn bay oldlar Ve cmle Gavri askeri Sabah cengi sultandir eyu cmle erzaklarn zemine defn idb cmlesi cenkde gayib olunca azameti Huda Ali Osman askeri zeminden bu mal karub cmle gedalar ihtiyacdan beri oldular Andan Selim [1] Yldz nshas (bin) [2] Yldz nshasnda da ayndr, [3] > (oldukda) [4] (nusrat) 108 EVLYA ELEB ah Aziz [1] kal'asna gelb meks etdi Ve askeri islm erkez askerinde mal karun var imi yerek Gavri asker (i) da ve tadan kova kova bulub kati idb maln alrlard Bu hal ile Ga rinin mukaddema ah veziri Senyal ^M- ve Geribay [2] ve Kadabay ricali am veziri Ca n bezdi canndan bezb firar etdi Ve Gazali hamun gazellerine kard Ve Haleb hkimi Hayre Bay mukaddema Halebden firar idb kend ayaile rikb hmayuna yz srb can dilden bendei Han olmudu Selim han dahi yemin billh idb istikamet ile hizmet idb Hayr(a) dellet it Allah ile ahdim olsun Msr feth idersem seni mstakil Msr hkimi ideyim Murad maksudun ar sana asker vereyim Hemen i gr Greyim seni deyu istimaletler verb haddinden ziyade ihsan in'amlar grb Rumelinde Hayre Baya Kstendil sanca ihsan olunub Msr gazasna ge n Halebehba altna meks oldukda Hayre Bay hakkaki hizmetler idb re'yile cmle Haleb ule as ve sulehas ve eimme ve hutabas ve meayih ve cmle askersi Halebin miftahlarm Selim huzuruna getrb cmlesi ihsan' padiah ile eref yab olub sene tarihinde Haleb ema-nile th olunub eyalet(i) Karaca paaya ve mevleviyyeti mleki zade Kemal elebiye sadaka olun ub Selim ah derya misal mansur ve muzaffer olmu askerle Halebde Hnkr saraynda meks id Ulu Camide Hazreti Zekeriyya ve sayir yn kibar evliyaullahlar ziyaret idb ruhaniyyet erinden istimdad taleb idb canibi erbaada olan vilyetlere istimalet hatlar gidb kal' alarn miftahlar ile gelb mut mnkad olan ahali(i) vilyet(i) beyan ider Evvel Mara ve b ve Riyha ve Maarra ve Ruha ve Birecik ve Harran ve Kilis ve Uzeyr ve Haleb ve Hama ve Humus ve Medak ve ecer ve Antakyye ve Ltikyye ve Cebliyye ve Markab ve Hasn v e Trablus ve Berut ve Sayd(a) ve Akke ve Safat ve Remle Zidaniyye ve Balebeke ve akaf ve Taberistan ve Filistin ve Leccun ve Acln ve Nablus ve Kuds ve zzetl Haim bu

akule yz krk pare kal'ai metneler eman ile feth olub ahalileri mut mnkad oldular Ve rbanndan li Beni Selme ve li Reid ve li (Va)hidad ve li Beni Omur ve li Beni Zhdi ni Ribah ve li Beni T-rab ve li Beni Salim velhasl yetmi kabayili Urban ve cemii .Duuz ve Timan ve Yezid ve Mervan ve Hobar ve Marukn ve Akl ve Kzll ve ehab ve eh Sank velhasl Sayda Berut dalarnda mileli dallenin cmlesi kal'alarn fethi teshir oldu istima idince alelumum Selim ahn payi semendi adaletine [1] Yldz nshas (Azez) [2] (Kurt Bay) SEYAHATNAMES 109 yzler srb rehin oldular (fy. <a-J ) yetin tilvet itmee gaz etdiler Andan Seli alebden kalkub Hantimana andan Kal'a(i) Ma'arriye ( ~ U> ) Mirlivaln Ata Bee ata etdi Andan Kal'ai Hama JU &\ ^ lahalisi istikbale kub Selim Hann payi semendine payendazlar idb kal'ai (te)selim eyl eyb mirliva Turhan Be oldu Andan Kal'ai Humus Cmle halk payendaz ile istikbale kub mirlival htiman zadeye ihsan olundu am ve Trablus Gzelce Kasm paaya verilb donanmai hmayun Trablusa gelmek ferman olundu Andan Selim a zametle ah [1] zre gidb ama karib vardkda Hayre Bein hayrhakl sebebile Gavrinin 2] olan Canbezdi cmle ehli am ile ahn payi semendine yzler srb cerayiminden af olunu ine Can berdiye eyaleti am ihsan olunub mevleviyyet Monla Efendiye sadaka olunub Selim ah bir alay azm ile ama dahil olub cemii rahlarna diba ve eyb ve zerbaf payenda idb sene tarihinde Fethi Kal'ai am Bunda dellallar nida idb meta ferman olundu Ve ama i kal'a bina olunmak ferman olunu b kaan Selim ah ehzade iken Tara-befzunda tac ve taht ve raht ve bahtn terk idb seyya hate mteveccih olduu mahalde Tarabefzun kayimmekam nasb eyledii Sar Arslan nam mirliv aya kal'a (i) am metanet zre bina itmei ana ferman idb Selim ah Msr fethindensonra lb kal'ai Sam temam bulunca banisinin ismile am kal'asna sarlub Arslan didi Hl Samn as Selimi Evvelindir kim Sar Arslan derler Amma tara kal'as Maaviye [3] ibni E bi Sfyanndr ki li Um[1] Yldz nshas (am) [2] (veziri) [3] [Mua 110 EVLYA ELEH meyye binasdr Ve Msrdan ama kanad nameli gvercinler gelb Canberdiye vsl olub Canb kadlar Selim ah huzuruna gvercinler ile gtrb kanatlarndan kadlar karub Gavri abkda mnhezim olub firar idenlerin cmle heccanlar Katyye ve Uraml Hasan lnde ac su ak olub hals olan Urban ryan krm Ancak Gavri altm demle Msra yetmi Hl Tuman r yazmadadr deyu mektub sabah yazub Msrdan ama vakti asrda gelb Selim Han taacciib id r Hakikatlhal Msr bendelerindedir Beyan kabri [1] Hikmeti Huda bir gn Selim Han metayi Samda Kemal Paa zade kitab tetebbu iderken Muh iddini Arabnin bir risalesinde ^ij;. cjtJ'.UlSi) (ry*>jt ^ lfz drerbarlarn grb ) d d Selimdir (cijia) den murad Selim ama dahil (^ y^i ^) den murad Muhiddin kabri zah ir ola deyu istihra idb Selim Han bu rumuzu cifre meer mnkir imi Hemen saat Efendi Mu hiddin (i) ziyaret idb kabrin dahi zahir ve ayan beyan idelim deyu ahalii Samn msin demlerinden siial etdiler Asla bir ferdi feride haber vermee kadir olmadlar Kimi di di Bu rumuzatndan malm olur kim am etraflarndadr Amma kabir namalm olduundan (,l,4k uyurduklar oldur deyu Selim Han hayli mteellim olub olgice menammda grr kim Hazreti Muhiddin gelb Ya Selim senin ama gelmene muntazr idim Safa gelb Msr gazan myesser ol Sana tebir etdim Sabah itahlndan siyah ata sva olub ol at seni bana getrb bulur Beni ki mezel-letden kaldrub bu Salihiyyede bana bir t(r)be ve sitane ve bir cami ve ima ret ve medrese ve mektebi sbyan ve hammam ve mahkeme ve hkim hane ve esvak muhtasar alar ve eme ve arklar ile sular getrb benim Salihiyyemi maret ve yr in Allah sn myesser oldu deyu Selim Han bu vakai grb habdan bdar olub Tiz bir siyah at eerlen der Yokdur derler Elbetde bulun deyu ibram ithal [2] ider Bilhare bir siyah akal uyuz saka baygiri var imi Cmle huddamlar bana b buna bir timar iderler kim bargirin akl

lb eerlerler Selim Han suvar olub Ucamn eerhanesine braub ata sehl vurarak cmb me hay-krarak Salihiyye(ye) varub bir mezbelistan gml zre kub at einmee balar Ol im Selim Han stnde takat [1] Yldz nshas (Muhyiddin ibnl Arab) 12] * (ilhah) SEYAHATNAMES 111 getiremiyb bizzarur nzul ider Ta ki ol at eine eine bir arke sengi azm zahir olub einmeden fari olub gyaedayi hizmet etmi gibi Selim Hann yanna gelb epsem durub lisa l ile de kabri Muhiddin der Ol telifat tasavvufatlarn mezayasna [1] Selim Han taa naz ar idb gzel bir celi hatt kf ile (j-jJIju* jA u) tahrir olunmu Meer zeman kadimde tasavvuf atlarnn mezayasna vsl olmyub tekfir idb kabri erifi zre mezbele haki mez kabri erifi namalm olmudu Derhal Selim ah Samn nekadar mhendis mimar ve bennalar ve tlar var ise cem etdirb bizzat kendleri dameni erifleri ile hizmeti eyhde bulunmak i ezbele taynca cmle askeri islm dahi tayub taraftlayn icre tathir idb blda tahrir cmle resas ile puide han ve cami ve imaret ve medrese ve mekteb ve trbe ve mahkeme ve darzzyafe ve darifa ina etmidir kim alettafsil am evsafnda tahrir olunmudur [2 Selim Han am klasnda selikas ilmi cifre db erbab marifetden baz kimesnelerle i [ em sohbeti iderek bir gn Selim Han erbab fnun [4] kimseler [5] ile cifri Camii tet ebbu iderken eyhe Nasr Tarsus hazretlerinden -a, sual idb derler kim Ay Efendi u biz fatihi Msr olabilirmiyiz yohsa gayreti akran ile olur myz ki diyince Nasr Tarsus hazretleri ide(r) Mjde Sana Beim Senin hakknda Hazr esalet huzurunda Ali Osmaniyan Selim Msra malik ola deyu ehadet idb ori j>) (-vJ'jrj m. f (^tJij fj^iU ^c j xy f/deyu buyurmulardr Lfz drerbarlarndan murad Ceziretl Arabdan murad Msr ceziresidir ki cezire tlak olunur Zir Kababta meliklerinden Totis (^J*) Nil nehrin Svey deryasna akdub Msr cezirede kalm Msra cezire tlak olunur Inaallah padiahm Hazreti Alinin bu kelm drerbarlar ile ce eth olunub hadimlharemeyn olursz Zira Ali Osmanda sizden evvel kimse hadimlharemeyn ol mamdr deyu Nasr Tasus Msr fethin tebir etdi Ve bir lim dahi Ya Selim Senin i zet Kur'an Azimde fatihi Msr olacan aikre eylemidir kim bunu dahi Hazreti Ali istih e-yb mam Hseyne mam Hseyin Zeynel Abidine andan eriri Sakat ve andan Cneyde tebli er kim Kur'an Azmin ve Furkan Mecidin her hurufu devri kyamete dek gelb geleceine ia [I] (Ol) dan buraya kadar olan ksm fazla yazlmtr. [2] Evliya elebi Seyahatnamesi c IX, s 547, 548 (3] Yldz nshas (ns) [4] (zufnun) [5] (kimesneler) EVLYA ELEB ret rumuz knuzdur kim (uu U .) dir Amma ehil olan bu kadarca ifa etmee mezunlardr Ziy adiye ruhsat yokdur Ol Ayeti erif budur ^uiitfjjc i/,. j*ji\&f -} o* ->>>j U^/->Jj> ( r-jJ,lj2-J^y-)) Lfz (jlJj) yz krkdr smi dahi yz krkdr Ve Selim olduuna iaretdi yz yirmidir (/'Ji'..j.) dir Yani zikirden sonra yani dokuz yzden sona siz Msr fatih olasz (^/ j^v>ji) yani lfz (^) muarref bil-lmsz zikrolundukda arz Msra iaret olu im eliflmsz olsa mutlaka arz irade klnur yani ki kaidei cifrde bu mana mukarrer olur (jjM.dis.Uc) yani sizi salih kullarndan ad idb varisi Msr ola buyurmulardr Bu mjde s besdir Yr Msr senindir Allah mu(i)nin zah(i)rin ola deyu dua iderler Selim ah tekrar ider Ya eyh Mddeti saltanatmz ne ola didikde (u*) dan gayri bilmem Selimim (s Vi-jJi ji.iV) Defi meclis idb fatih(a) deyb el yze srer Meer lafz (ijlv) sekizdir Msr fet lmbola varub sekiz sene saltanat olub vefat ider (t) e ilmi rumuzu cifriyye byle nih bir ilimdir Andan bu haberlerin shhatin Koca Selim Han am erife zemistann iddetin gec rb b rahmetler cereyan etmee balyub amdan (M^jO") deyb koca bderman asker (i) Sa i ve Gzelce Kasm paa yannda alkoyub mat' [l] menzil ve tayy merahil iderek askeri is azziye gitdiler Selim Han Cneynden ve Nablusdan Kudse varub enbiyay ziyaret idb ruha niyetlerinden istimdad taleb idb yine lgar ile Halilrrahmana gelb cmle enbiyay ziyare idb yine lgar ile zzetl Haima askeri islm sene [2] tarihinde Fethi Kal'ai izzetl Haim Ba sulh anda yedi gn istirahat idb savleti ehriyarden cmle Urban eyhleri gelb payi s ndi Selim Hana yzn srerler Evvel Beni Zhd ve Ali Omur ve Ali Reid ve Ali Ribah ve Ali Maan ve Ali ehab ve li Trab ve li Harfu ve li Habe ve li Said ve Beni Sualim ve Be ve Beni Atyye ve Beni Anran ve Beni Havalim ve Beni Ha varan ve beni Bosra ve Beni

Cafer ve meayihi Nablus ve meayihi Safed ve meayihi Akke ve meayihi Remle ve meayihi Filistin ve meayihi Gazze ve meayihi Kuds ve meayihi Halilrrahman ve meayihi Kerek v meayihi Akabe ve meayihi Sakar ve tevabii il base-rihm yetmi yedi meayihi Urban payb uu ehriyar bus idb her-biri iltifat ihsan Selim ah ile behremend olub cmle aayir ka -leri ile muti oldular Ve cmlesi uuru padiahde can ba ile hizmet m [1] Yldz nshas (kat') [2] (922) SEYAHATNAMES 113 etmee taahhd idb Katyye (-ss) ve mml Hasan (j-i^) ln amaa drt kerre yz bin d ayine nisar etmee amade olurlar Andan Selim ah Gazzeden canibi Msrn l listana kade a *a;. () J baran rahmet yle yadkim o-listann susuzluundan havf iden kavim seyli edder hal olub ruyi arz emen yar olub Han Yunus (^s ili) nam mahalle geldikde Yun us nam paay anda Selim Han katil idb malile han Yunus kal'asn bina idb yende ve reven e uburiycn asker konub andan kat' menazil iderek Arie geldi Bu mahalde veziri zam Ha dm Sinan paa ve Ramazan Olu Halil Bey ve erkez Hayre Bey ileri arha(y)a gidb Katyye asan ln ubur idb Sali-hiyye nam mahalle varub hurma balar icre haerat erakeze n-m cmlesi dendan tiden gecdiler Ve l yanndan binden mtecaviz erakeze getirdiler Cmle emir oldu [1] lt silhlar getiren Urban virdiler Andan Karin {crj)[^\ nam mahalle var da ileri serdar iardan diller gelb huzuru padiahde syledb Belbis (^..j) sahrasnda ultan Gavri sizi katlanr Gafil olman deyu haber verb dilleri zd etdi Def ai saniyede Selim ile Gavrinin cengi ve Gavrinin akbeti beyanndadr Karin den Belbis(e) varlacak mahalde ol sahray b payanda iki asker birbirine girb tob ve tfenk sadasndan iki asker bir birin grmeden kalub emri Huda bir riyhi ltif esb gerdi siyah aradan hicab perdesi gibi kald(r)ub grdiler kim sademat tob tfenkden Gavri askeri sokak sokak olub (-OVU/,-.) kabilesinden ol mulardr Bire frsat ganimetdir deyu Ali Osman bunlara koyulub can kurtulmamak sade(d i)nde iken Tuman bey bir brden ac kurd koyuna sunar gibi sunub vakti zevalden vakti gurubedek bir cenk olmudur Tulu Merrihden beru tarefeynden byle cenk olmamdr Tarafey den tabii asayiler alnub Ali Osman ve Ali Gavri kullu kullarna konub her kes yarasn b eresin sarub zrh skklerin dikb Ali Osman on yedi bin dem ol gice defn iderler Amma bu cenkde Ali Osmana imdad iden Hayre Bey bir eciane cenk itmidir kim hl Msr tevarihleinden [3] masturdur Andan bildiler kim Hayre Bey Ali Osmana kafadardr Ertesi ales sabahki oldu yine cenk tablna turralara darblar [1] Yldz nshas (olub) [2] (Kren en) [3] (tevarihlerinde) Evliya elebi 8 114 EVLYA ELEB urlub Gavri bu meydanda ecel camn nu ider diyince azameti Huda Gavri askeri hemen t obdan Ali Osman zre bely siyah gibi hcum idb yle geldiler kim kazai mbremdir gelir D kl eman virme-yb askeri islm iine kl bazar girince Rum eli askeri mehib esbab-lar askeri iine girb Kosdanice bazar idb yenieriyan bir tarafdan tfenklere te idb mur ndervar tei Nemrud iinde kalub toblar dahi yz altm ahler atlub zemin sman bar kalub grdiler kim Gavri askeri yan virmiler Bire hiledir deyu Ali Osman karmcya binb vara vara grdiler kim kararlar firara mbeddel olub Belbis sahras hunu beni demden ga yri krmz alvar ile llezara bir sahrayi emenzar olmu Ta vakti guru-badek guzati Ali O n Kassab Cmerd keine dnb eli kan klc kan s (i) nesi ryan dillerde hazreti Kur'an rek seraper-dei Selim nne varan kelle ve paa ile belegan mabelg ihsan padiah ile ser az olurlard Bade (hu) cmle guzati mslimn yerl yerinde olub asude hal oldlar Selim Han doru Msr muhasara idelm Hemen bu yzden kalkalm derken Hayre Bey rza verme-yb ider di atlar yorgun Askerdir iki defa [1] sngn verdi geldi geldi yamandr Anlarn iinde elb ette bir fitne kopar deyu Selim ah Msr zre gitmeden men idb c gn Bel (b) isde asker istirahat eylediler Hikmeti Huda ol gn cenkde Gavri sahrann bir kesine [2] kbliye mt veccih bir seccade zre merhum olmu erakezenin biri ban kesb Osman [3] ban almasn ccade (i) le Selim Sah (a) lein getrrler Hayre Bey erakezeleri grb Gavri cesedidir de ler Ba olmadundan nama-lm olub Ol deildir derler Amma on yedi yl sonra Bel(b)isde bi ekteb hocas merhum olacak mahalde Ben Gavriyim deyu vasyyet idb merhum olub parmanda hatemi ve kulanda kl yaresile Gavri olduu isbat olunur Hasl kelm bu Belbis engind

gayib olub basz busuz askeri iine Hayre Bey didi gibi bir gf-tg kopar Ahir olu S medi padiah iderler Askerin bir snf i grmemi bir olan byle kank Rum askerine ne gerek Biz Tuman Bay halife isteriz deyb mabeynde hakka ki Msr iinde bir ay kl bazar ganimet olub hir Tuman Bay canibi galib olub Tuman Bay Dndar Ou\) halife idb linefsin e lkabna Elmelikl Eref didiler lgn cmle namdar kimesnelerle salt gidb Sultan Selim enk kurbinde bir cengi azm idb yine [1] Yldz nshas (kerre) [2] (kesinde) [3] * (Osmanl) SEYAHATNAMES 115 mnhezim olurlar Amma askeri islmda dahi derman komazlar Ertesi yine Hankede cengi azm idb birbirimizle tob tfenk cengi et-miyelim Atebazlk kfir san'atdr deyu Selim er gnderirler Zira tob ve tfenkden ciz kalmlard Klca kalsa Msrlile mukabele olunm ki Acem gibi emirbaz mzrakbaz farislhayl canbazlardr Hasl kelm Bel(b)isden Msr ak inciyedek on bin kerre musaf cengi etdiler Ahir bir dahi Zidaniyye^u;) vad(i)sin -de Sebili Allm j^) sahrasnda Ali Osman ile cenk etdiler kim cengi Ali bile yle olm amdr Ahir bu Osmanl ile biz nice cenk idb krlrz Hemen sancak dibinde Selim(i) kati im deyu ahid eman idb Sebili Allmda cenk germagerm iken Tuman Bay biri Kurtbay bir i Bay in sancak islm dibine varub Tuman Bay veziriazam Ha(d)m Sinan paay Sultan Seli anub bir nize havale idb atdan ykar Zira Sinan paay Selim Han gibi sakalsz ehre idi V e Selim Han her ne ata binb esbab giyse Sinan paa dahi yle giyerdi Bu Kurtba(y) dah i veziri padiah sanub ol dahi an atndan ykar Hasl meram birer veziri ykub Selim ir gidb veziri zam paa olub vakti gurubadek sava azm olub Ali Osman Adiliyye (-W) de meks idb cmle Msrl Msra girb kapanurlar Erte h yine kpek cengi ide ide Msrly kaPaya dkub Msr muhasara idb cem(i)i Urban beler ) mut olub Msra bir dane hubub girmeyb ehrin canibi erbaasn kat enderkat Urban asker ihata iderler lgn Habir Olu ve Beni Seyf Olu ve Suvar Olu [1] ve d (m) Olu ve Hamade cmlesi Nilin karu tarafndaki Urban eyhleri Selim Hann payi semendlerine yzler srb lerinden ziyade tatyibi hatr olub her kes hil'ati fahireleri ile kabayili iine var ub cmle askerleri cem idb Nilin canibi garbsine ku uurmyub muhafaza etdiler Askeri is ibtida i kal'iyi kuadub on iki pare tob ile Gzelce Kasm paa Cui (^*) dandan ikal' ad Rum ili askeri Sultan Hasan Camiine girb Rum li Meydannda meterise girdiler Bab ve zir [2] derler Veziri zam paa ol tarafdan meterise girdiler paa Nizami} ye Camiin den meterise girdiler Ve aa ehri cmle eyaleti Anadolu ve Mera ve Karaman ve Sivas ve Haleb ve Adana ve iyarbekir ve Arzurum Tarabefzun bu zikrolunan eyaletler aa ehri muhasara idb eb ruz c nkde [3] cidalde ve harbi ktalde tarafeynden Allah Allah ile neberdi azm [1] Yldz nshas (Avar olu) [2] (Bablvezir) [3] (cenk) 116 EVLYA ELEB olu(r)du Cmle kapukulu ve cmle sipah ve zaim ve zuama ve tobciyan ve cebeciyat yuka ru i kal'ai derken hikmeti Huda i kal'a bevvablar anlara Elvah Oullar derler Anlar S an Selime haber idb geru matbah kapusun aub Sultan Selim i aalar ve kapukulu ve yedi kubbe veziri ile i kal'iye girerken bir m Arab krk yl kapu dibinde beklerdi (fL. ^lgyi) der yatard Hemen Sultan Selim Han kal'iye girerken Selimin at dizginine yapub (rL. I gy. gjt) diyb ruhu teslim ider Hisab iderler Tarih olur Hl ol m matbah kapus inde medfundur Ve hl evld evlda mirden ulufeleri dayimdir Andan Selim Han Kaytbay div nhanesinin nerdban dibinde meks iderken kal'adan bir ah top gllesi ta Selimin ba ucu dokunub Selim Han andan kalkub hl satrlarn odalar alt krgir mahfuz bina olmaile and s idb i kal'a saray() serapa beyaz vire bayraklar ile zeyn iderler Aadan ehir halk im Msrn i kal'as feth olmu Hemen Msrl iinden cmle Msrl Ali Osmann srr adm ub bir cengi Ali dahi iderler kim meer Gavrinin ol iki bin siyah zeng Arablar Kara Meydannda olurlard Ann in Karalar Meydan derlerdi Rum ili askeri bu Kara Meydanna gi le karalar kra kra can komazlar Leleri kara kara anda kalub Kara Meydam derler Sene 922 Fethi kal'ai Msr ba cengi azm (Tarih) Gfte Kemalpaa zade \rr ^ ^\ A (Die Tarih) Gfte eyh Nasrullah rh oai922 (Dier Tarih) \m diu t\ Geri yukaru i kal'a feth olub cmle vzera ve vkel ve yn devleti divan her kes merte ce hil'ati fahire ile mesrur olub ( .lij .j>4* s f/j) mazmununca koca Selim ah cret i Msr vezaret ile Hayre Bee ihsan idb mevleviyyetin Rumeli kad askeri olan Kemal paa

e Abmed Efendi(ye) sadaka olundu Ertesi gn Cuma olub cemii askeri islm i kal'ada Ka lvan Camiinde cuma namaznn hutbesin Kemal paa zade okyub j*>L jiy- iU, rju iiu-j i&>m Jj.\\ c^i-ioli) (iU. deyu hutbe okuyub Selim Han secdei kr etdi Amma aa kal'ada cmle kesei nakese Hayre Bein Msr veziri olduun iidb cemii derbleri kapayub zahralar sular er inde olub yetmi gn askeri islm ile kemakn cenk iderlerdi Damdan paa ve girdab ve dablar ve cmle minarelerden eb ruz cengi azm olurdu Yine cmle Msr halk tfli>u> ^-iV deyb aa ehirde SEYAHATNAMES 117 yetmi gn hutbe T(uma)n Bay ismine okunurdu Bu hal zre Tuman Bay ve Kurtbay ( ' f ) ve [1] yetmi seksen kerre aa ehre imdad idb sava olurdu Ve her haned (n) larn demir larn sed idb dam bamlar zre ve ahniinleri ve rev (z) enlerinden taifei nisvan-lar guz ti mslimn zre ve ta ve tob ve ss su ve kl ve necaset atarlard Ahir kr Selim Han M lerine ulufe tayin idb aa ehir feth oldu Hl Msrda cevari ulufesi Selim Handan kald emir Selim ah Tuman Bayn izalesin Hayre Bee ilzam idb Hayre Be dahi Habir Oluna ihsan ve in'am vadei kerimeler idb ana ilzam etdi Habir Olu Fayyum canibinden bir sarb k al'a misal yerde Tuman Bayn haberin alub Selim Hana haber ider Anlar dahi Rumeli belerbeisi Mustafa paay gnderb Habir Olu ile mahalli memureye varmada Olmahalde Tuma ay hab ld olub Hazreti Resul menamnda grr Ya Tuman Bay Irzn in gayret idb namusu tirdin Var Selime Seni bana gndersin ve gazi Selim dahi yaknda bana gelsin der Yan i lfz Gazi Selim sene 1423 [2] Hakkaki Selim Han Msrdan Islmbola varub 1463 gnden son a (^j J ^>.j\) emrine fermanber oldu (-uu d!ic*\>) Amma ezincanib Tuman Bay hbdan b (i)dar olub tiz bdest alub iki rikt nemaz klub selm virb atna binb giderken karudan afa paa zahir olub Tuman Bay() dest berkafa Selim Hana getrrken Selim Han dahi vakasn a Hazreti Habibi grb Ya Selim Tuman Bay() bana gnder ve cenazesine hazr olub benimle hdin zre Msr bana vakf idb hali zre braub Islmbola vardkda sen dahi bana gel d(er der Ya Resulullah Msr kime vereyim Resul Huda buyurur Ya Selim Msr Allann himayesind r nk-razddevran islm elinde olsa gam yeme tarihinde yine senin evldlarndan Melik K'b i ibni Ibrahimdir buyururlar Yani lfz Gam yeme 1003 dr Ol senede Msr ire bir ihtill b yine senin neslinden K'b 92 Mehemmed dahi 92 dir Yani Mehemmedi Rabi ibni ibrah im Gam yeme tarihinde yine Msra malik ola demilerdir Bu vakadan hemen Selim ah serasi me kaikub namaz klarken Padiahm Tuman Bay geldi der [3] Der beyan mubahasei Melik Tuman Bay be huzuru Selim ah ve akbetikr Katli Tuman Bay [ 4] Hemen Selim ah nemazdan fari olub tara kar Safa geldin [1] Yldz nshas (Bay) [2] Yldz nshas (1463) [3] (derler) [4] Bu serlevha Yldz nshasnda yokdur. 118 EVLYA ELEB Tuman Bay karde der Hemen Tuman Bay ider Eyi Kardela kabul erdiniz Evvel fetvalarla malmz elimizden ahncyadak Kfir mePun erakes idik imdi karda dersiz Kfir karndan ne olur (r) sun Ey muhayyiri bazar der Selim ah id(er) Milk in yle olu(r) didikde Tu man Bay ider Milk olub babandan kalma milki mevrusun muydk tama dnya in tarafeynden b kadar ibadullah helak oldu Ruzi cezada bunlarn sualin kim verir didi Selim itdi A ceme imdad etdinizn vaciblkatil oldnz d(er) Tuman Bay ider Hs Bizden bedmaaa imdad di Alddevle Msrl nam olsun deyu bir alay Trkman eirrasna krmz alvar giydirb M nn in [1] ban kesb Gavriye gnderb intikam aldn idi Dahi talebin ne idi Selim Elci kati etdiniz didi Anlar huzuru Gavride zebandrazlk idb onu dahi kati olundu kisi zeb an ekmeyb az2d olundu Selim itdi Ya benimle bu kadar cengi nin etdin didi Tuman Bay Ya sen benim ehil iyalim stne gelirsen ve milkim elimden almaa gelirsen maherde seni nle engim vardr didi Selim etdi Ya imdi huzuruma nice geldin didi Tuman Bay itdi Ef endim Hazreti Resul gnderdi Annn geldim didi Bilhare Selim Han grdikim cmle szleri Selim itdi Ya sana nin (l^L. iii-JU\ derler Fukaraya adalet iderdim Benden feragat etmeyb hl aa ehirde kapanub cenk iderler Sen de adalet eyle Cenkden f gat idb sana tabi olsunlar deyu [2] didikde Hayre Bee Selim iaret idb Bab Zveyl (ju; l) de Sultan Tuman Bay () salb idb yedi saat maslb durub yine endirb cenazesine Seli m Han hazr olub Bab Nasrdan tara Adiliyyeye varnca Selim ah bile piyade gidb bir ker tabutun omzna ald Zira Sultan Bay hafz kelmullah ve ehli ilim ve dil idi Hatt Adiliy ann binas olmaile anda medfundur Mermer sandukasnn etrafnda yazub' tarihi ( *Ur ) di ir seramed kubbei lidir Ve bir irin camii ve canibi erbaasnda yende ve revende mihma

n olacak mteaddid haneleri ve Msr vzeralar rm etmekn bir kasr lisi var Msr vz btida anda konub gn gece admaniden sonra alay azm ile andan Msra girer Ve cemii mevalileri ve vzeralar ve cemii Asitaniye gidecek hazine bu Tuman Bay kubbesinde meks idb ruhu eriflerinden istimdad taleb idb ne canibe azimet iderlerse andan mte-v ecih olu(r)lar Ziyaretgh has mdr Adiliyye bir ba irem mesi-reghdr nki Sultan Seli ay salb idb defn etdi Amma [1] Yldz nshas (yle itdigiyn) [2] bu kelime yoktur. SEYAHATNAMES 119 Msrn ii dahi asude hal olmyub ehir iinde gnagn cengi azimler olmada Zira Tuman Bay rinin devleti byk devlet idi Ve Hayre Bey Gavriye dilgir olub Ali Osmana rehber ol arak Msra getrb yine Msra hkim olduundan cmle erakezi nakes haz itmeyb ehir ii ] cenk iderlerdi Ve Tuman Bay in Hayre Bey Arablara fol jL> o^L-H ^-.V) didirdb Seli m Hana iitdirb Ah Tuman Bayn katline Hayre Bey sebeb oldu deyu Msrllar Hayre Beyden d lgir idiler Ahir gayret Hayre Beye db var kuvveti bazuye getirb cmle Urbana taahhdler idb ve ervam-dan asker yazub bir tarafdan dahi Ali Osman askeri yedi ayda Msr asker in kra kra gcile feth idb Hayre Bay mstakil veziri Msr olub Selim Han rahat oldu Bu alde donanmai hmayuna haber gidb yedi yz pare gemi ile anlar dahi Iskenderiyye kal' asma gelb bbak ve bperva yetib tara er dkb feth etdikleri mjdesi Selim aha gelp Dimyat ve Reid ve Iskenderiyye fethiyn yedi gn yedi gece azm admaniler olub henz Ali man Mekke ve Medine padiah olup Mekke refalarna Yemen teba'larma ve Habe necailerine Foncistan kaanlarna ve For ve Dunkala (yjij>) Afnu (yS\) ve Bornu (jjy) melikleri ne ve Sudan Sultanlarna ve Fes ve Meranke padiahlarna ve Marib Zemin seltnlerine ve d (d)a Ali Abbasiyan ve Hind diyarna ve Acem ah ah Ismaile velhasl cmle meliki [2] d sultanlar ve krallarna Benki fatihi Msr Hadiml Haremeyn erifeynim deyu namei muha meler gidp Selim ah Msr (a) mstakil padiah olup elzem levazmatndan ne ise ana megu kue be kue sohbet iderken bir kerre Msr saray () iinde Kasr Kayt (b) ayda vakti sab r hay huy olub bir ey gremezler Amma kasrn da bir tarafnda fireng ipler ile krk elli ula yerde balanm ke-mendler buldular Selim Han bunu grp Msrdan nefret idp Kasr Ay kubbesidir kim hl sitanei bektaiyandr dervi olmaile anda bir ka gece mihman oldu H bei li meramn sa tarafnda maksuresi mmayandr Andan kalkub Ravza adas hakka ki '^J^j dir Sergzeti azmi Selim Han ba Kurtbay Feday der Kasr mmlkyas Anda Ummlkyasda Memun Halife kknde be on gece mih[1] Yldz nshas (kapanub) [2] (mildi) 120 EVLYA ELEB man olub zevk safa iderdi Amma.cmle hasodallar didebanlk idb padiah hfz hiraset zre dan ciz olmulard Ve hakikat Selim Handa vehim tari olub bir an gafil yatmaz imi Hikm eti Huda bikavli Halimi elebi musahibi Selim Han yle hikyet ider Ol gece nsfulleyled ek Mikyasda safa idb camehablarmzda nefiri hab ekmede idik Vakti sabah lem ayardan bi aber kasr iinde Selim ahdan bir feryad kopub Bire olanlar diyince bir ryan dem elinde tii Dahhakden nian [1] bala v(a)rr Bir zeberdest dem padiah yanndan tara kub ci an altm kula aa kendyi bile pertab idb gayib oldu An grdk Bir gemi kasra yapm asrn kubbesi zre durur Meer ol feday() andan nzul etmi Kasr Mikyas ise Nil deryas r kasr lidir kim hl kaddi yz kula vardr Selim ah cmle huddamlarna azab idb hasod gece nbeti kim ise anlar kati etmee kerir Perviz Aa ol Msrda sulehay mmetden rik ahi padiahm Evvel bizi sylet Sonra katleyle Biz Msr feth ideli seni hfz hiraset etm iz olub bu gece nbet ile hnkrmz bekliyelim derken kapudan Hazreti Peygamber zahir olu b yznden saru nikabn ref idb arz cemal eyledi Ve hurma lifinden hil'ati var idi Ve ay aklarnda sar edikleri var idi Ve seri saadetinde sar deve ynnden destan erifinin iki rden taylesanlar var idi Selm verdi Ve aleyke aldk Efendi siz burya nerden geldiniz deyb refiklerimiz kovmak istediler Ben hele syledem didim Ben Hazreti Peygamberim Selim ile ahdimiz var Ol bana hizmet ider Ben dahi ana hizmet idb kendy ve inkrazdd evran ve ganiyyr Rab [2] benim himayemdedir Siz huzurumuzda olun Safayi hatr ile i stirahat eylen yle bir ey olursa ben Selimim menamnda uyarrm Siz elem ekmen diyb ner dan aa enp gitdkde ard sra endik Ne dem ve demizad var Bu ne acaib hikmetdir deyu retde kalub bu refiklerimiz ile meveret iderken cmlemiz eshab kehf habna varmz Bir z ndan grdk Padiahm dalkl kapudan feryad etdiler Ar.:- grdk Bir ryan Urban kendy ( atup gaib oldu te mavak'a budur Ferman padiahmndr diyince derhal Selim Han ider Valla

i billahi bunlarn nakli zre vaka Hazreti Resul ol esbablar ile girb ider Ya selim Hu ddamlarna tenbih etdim Sehl istirahat iderler Anlara muber hatr olma Hazr ol Seni ka tle gelirler Amma korkma Andan sana zarar gelmez Kalk didi Ve ben dahi uyandm Grdm ki bam ucunda ol mel'un Bire hay [1] Yldz nshas (verir). [2] Yldz nshas (inkrazaddevran benim himayemdedir). SEYAHATNAMES 121 Dal kl yerimden pertab idb bunlara haber etdim Cmlesi uyurlar Vakanz vakidir Sizi z dim deyu cmle has odallarn defteri cerayimlerine af kalemin ekb krk has odaly ra herbirine mal firavan ihsan idb krk Msr bei idb herbirine birer saray li ve bir ha ahibi havatnler ra ider Andan Selim Han yine saraya gelb dellarlara nida itdirir kim ahid eman ahdi li Osman olsun Ol gece mmlkyasda katlime gelen kimse gelsin Korkmasn d eyu dellal nida idince bir zeberdest tvana ehbaz Yznden nur dam(l)ar [1] smine erkez azi Kurtbay derlermi Esselmu aleyk Ya Selim deyu bbak ve bperva gelb otur dimeden saf nialde karar ider Selim Han ider Sen misin ol gece benim katlime gelen didkde Naa m Benim didi Nin byle tedarik etdin der Kurtbay ider Ya nice etmiyim Vilyetimiz zre y ag gelb ehil iyalimiz tasarruf idesiz Ve bu kadar ibadullah telef idesiz Ve etdiin cenklerde yedi evldm ehid oldu Bu kadar milk emlkim el eline dt Hususa Tuman Bay gib afz kelmullah ve ec dil Sam akran bir veliniam efendimden ayrldm Ahir bu Selimi ben yu Hazretden izin istemedim Devleti dnya byle irkindir Rzaenlillh bunun stndedir kim vlet erakesden yz dndrb Ali Osmana yz gstere Elbette Selim benim himayemdedir ncitm idi Ahir ol gece Ya Resulullah karar kalmad Selimden intikamm alrm te bu gece katlin giderim didim Gidersen ben dahi Selimi uyarrm didi Ahir sevdam ve oullarm firakn ye iyb bam torbaya koyub geldim Bahil gibi sen de uyandn Can bama srayub bilmem ne ha kendimi deryaya atdm Yohsa benim ol geliime elli demden dnmezdim Ve kerrat ile atmla be yz deme at komu yiitdim Amma bana ol gece ne hal oldu Yze yze karu bir cezireye Andan bir ge [2] vardm Atlandm imdi ahdi misak ile davet etmisin Geldim Emir Allahnd yince Sultan Selim haz idb Behey dem Ne dost yzl sa szl dmen olursun deyu kahkaha im Han glb ider imdengeru benim Msrmda durma Var ykl git der Hemen Kurtbay ider Ms n ne alkan var Bu dnya eski TahtakaFa gibi bir dam tezvir yeridir Kimsenin milki d eildir Akln var ise Msrdan sen var ykl git Ben ldremedim Amma bunda nice bin can a ardr Anlardan bir gn biri seni ldrb bednamlk olur Selim ah bu kelmlarndan gayet ha fir ihsan in'am idb gazi Kurtbay slmbola bile gtrmdr Badehu Selim Han cemii umurun [1] Btn nshalarda (damar) dr. [2] Yldz nshas (kve). 122 EVLtYA ELEB Bee tevfiz idb kendler alatarikulhirase Dimyat ve Reid ve sken-deriyyeye revane olurl ar [1] Refteni Sultan Selim becanibi Dimyat ve Reid ve lskenderiyye Donanmayi hmayundan iki yz pare firkate ve kalite Msr Bla-gna (J&) gelb bir ayin ad r idb cmle gemileri zibi zinete mstarak idp Selim ah mufid muhtasar on bin mikdar m asker ile merakiblere suvar olub Bulak (JVj>) dan adem [2] etdkde yine bir yaylm t op ve tfenk adman iderek Nilin Dimyat canibin-deki tarafnda iki yz pare ehri seyir id rek be yz milde benderi ehri kal'ai Dimyada varub eyh Eblfetih kurbinde seraperdesin kurub ayan vilyetden on Msr hazinesi hedaya gelb cmle halka ihsan in'amlar idb Dimya al'asndan bir yaylm top ve tfenkler atlub Merclbahreyne varub gusl idp Hazreti Musa Hazreti Hzrn mlakat olduklar yerde ibadet idb yine ehri Dimyata eyh ata (u^) hazr ziyaret idp cmle kibar evliyaullahlar dahi ziyaret idp ruhaniyyetlerinden istimdad t aleb idb Ac Derya ile bir gnde benderi ehri Reide vardkda lebi deryadaki kal'ai Tined n top ve tfenk admanlar olup ehri Reid(d)e karar ider Cmle yn vilyet hedayalarn a miftahlarn teslim iderler Anda Gm Efrah rj) ve cemii kibar evliyaullah ziyaret idp badullah hammamna girb gusl ider Hl halvet hanesi mesdud olup halvetdir Meer hasta i lar Biemrillh girb ifa bulmas mukarrer mcerrebdir Andan yine zevraklara suvar olup Re d Merclbahreyninden b saf nu idb altm milde kal'ai skenderiyye limanna dahil olup pare kal'adan ve yedi yz pare Ali Osman donanmasndan bir yaylm top ve bir yaylm tfenk atlub kal'ai skenderiyye semendervar tei Nemrud iinde kalup iki limann mebeyninde se aperdei Selimisin kurub cmle yn vilyet be pare kal'ann miftahlar ile cihann mal f daya getirp herbiri ihsan padiahye mazhar olurlar Zikri hazaini Sultan Gavri be kal'ai skenderiyye

Ol zamanki Sultan Gavri Selim Hann tulu zuhurun istima idb kendi kuvveti taliin Msrn ehli ncumlarna ve talii Selim (i) yok-ladub cemii kehhan ve remmal ve ceffar ve fo l kalar ve lmi Kef [1] Yldz nshas (Fasl Rabi) [2] > (avanta) SEYAHATNAMES 123 ve lmi Huruf ve lmi ane ve ilmi davet sahihlerin Gavriye itdiler kim Bu niyyet etdiin kimesneden sana zarar isabet eder deyu cmle ehli ncum ve ehli cafer [1] Sultan Ga vriye bu kavil zre haber verdiler Gavri dahi ba tedarikine db cemii emval erzaknn g de hafif bahada giran eyalarn skenderiyye kal'as hazinesine mnderic idb dahi etraf bi dan yedi yl mukaddem mal karun tahsil idb skenderiyyede hfz idb elli pare kadrga dai Iskende-riyyede elbette hazr idi Ve Marib Zeminde Sultan Yakub ile uhuvvet-leb Selim den mustar olursa elli pare kadrga ile Marib Zemine firar idb bu kadar mal karun ile Maribe varup anda istil idb yine Msr zre sefer ide Bu mlhaza ile cmle giran mal enderiyyede idi Amma (jji Selim Han Msr zre azimet etmezden evvel veziri Kara Piri p aay slmbolda kaim makam nasb eyle-yb yedi yz pare yelken ile ibtida skedderiyyeyi mu ara etdirb kendler kat' menazil iderek Msr kurbinde Gavri ile cenk idb Gavri ol meyda marekede gaib olub cmle mal karun Iskederiyyede kalub Selim ah skenderiyyeye gelb fet hi bab hazine eyleyb der cengi evvel elli yedi bin Msr kese para kd Ve on iki bin ki mmessek zeri ahiz olundu Ve ibtida Haleb altnda Merci Dabk sahrasnda Gavri mnhedim ol ub firar etdkde Hazreti Resaletpena-hn sanca erifi Selim ahn kabzai tasarrufuna gir r tutub yedi gn kendileri heccan zre sanca Resulullah tayub Hac Ali nam bir sipahiy ca Resul tama kanun idb esed tasvirli (&\& hatl krmz alem dahi skenderiyye haz r cevahir ile musanna bir sanduka ire Hazreti Resalet(in) Ohud gazasnda ehid olan d endan erifi ve bir dutam lihyei erif kllar ve emi nerkislerinin mrmedan[2] ve mild r kt'a ii ziftli hasrdan bdest ibrii ve bir sanabru aacndan tebihi ve bir kt'a im ifi ve bir hezaran alaca asas ve paypuu erifi ve iki kt'a hrkai erifi biri hurma lifi saruya mail beyaz kutun suzeni cilly hil'at ve bir kara kl ve bir deve yn kuak ve bi eve yn rida ve bir deve yn destan erif ve bir beyaz suzeni arakyye Bunla cmle kat en kat zer enderzer zerduz boeler iinde mahfuz olub zerlerinde ( oiaa. ) deyu tahrir idb cmlesine Selim Han yzn gzn srb ( Ui^-j l c*Us ) deyub bizzat kendiler mhr ururla izzat Hazreti Yusufun destan eriflerin teberrken mbarek balarna giyb sandukai mcevhe ire hifz iderler Ve yine [1] Yldz nshas (cifir) [2] (srmedan) [3] (rida) 124 EVLtVA ELEB Hazreti Yusufun bir ba ve sicilide hapis iken vakti salt bilmek in yapdu saat ve sandukasnda [1] mhr ururlar Sonra Yusf destara gre destar sarub zeman hilfetlerind sarile gezerlerdi Sonra Selimi destar icad etdiler Annn Selimi derler Zira Eblfetih v babas Beyezidi Veli molla rf giyerler idi Kendiler Yusf ve Selim giyerlerdi Amma bu azinei skenderiyyede kallvi sarklar buldlar Meer Sultan Kallavandan kalmak ile kallv rler imi Ve aryar Gznin kllar ve selef padiahlarnn tarz ve tavr esbablar ve ve kmil elli bin musanna ve murassa tfenk ve yirmi bin Msr kllar ve on bin zrh ve y bin keman ve bhisab at ve bhisab zemberek ve bhisab cida ve bilhisab tirke ve yanck v krk bin Haleb kalkan ve dmik kalkan ve on bin dmik ht ve bil hisab dmik topu ve yirmi bin katlv ve otuz bin toulgay ve kmil on bin merteban tabak Gavrinin kendi kr idi Merteban Msrdan gayri bir yerden olmazd Ol dahi Gavrinin kendi kr idi Bir ev llah nazar idb daima merteban ileyb her birin birer yna altarikul-kedaye gnderdikde imesne merteban dols altn gnderirdi Tamamdan an kr idinmi idi Ve bunun emsali tahri in olm-yan eyalar Irkenderiyye hazinesinden kub cmle eyai donanma gemilerine doldrub itaniye revane oldlar Selim Han dahi skenderiyyede hayatda olan kimesnelerin ziyar etine varub duai hayrlarn alub merhumlarn ruhaniyyetlerinden istimdad taleb idb yine Akaba ve firkateler ile Msra bir adman ile gelb ol hafta mmlkyasda Nil kesimi idb man olmu kim hl Msr tevarihlerinde masturdur Hatt Selim Han ol sruru adman grb almak murad idindi Cmle ulema ve yn devlet rza vermediler Elfasll Hami a er Kavanni Msr fi devleti Sultan Selim Han ibni Bayezid Han Ve Selim Han Iskenriyyeden gelb cmle ulemayi Msrn iznile Selim Han cmle ehli divan il Eski Msrda Camii Amr ibnl Asda cuma nemazn klup iki kerre yz bin dem cem oldu Zira

bssudu Carih ve Merzuku Kefaf hazretler (i) hazr idiler Anlarn izni erifleri ile Eb ( ^..i\y\ ) hazretleri hutbei erifi tilvet idb ^bjJJ'c^'j2'' <il J"J Jj/.l' <iU - >< ^- f}" Uai-JI ^.j-il C$*J-\?&- &ms*M \SU-j CtjO' 6^U.) [1] Yldz nshas (sandukasna) SEYAHATNAMES 125 deyu hutbe tilvet etdi Ve yine ol sultanlarn izni erifleri ile erifi altunundaki sik kesinde deyu tahrir etdiler Andan Selim ah bir gn divan padiah idb cemii ehli divan l ve ed pr civan cem olub Hayre Bein eline yapub eriri hilfetde berkarar idb bana selimi giydirb stne kendi sorucundan bir zkymet otagai ah koyub srtna bir sammur hilati e beline bir zerrin kemer zre bir murassa haner bend klub Selim bizzat Hayre Bee bu hizmetleri kend elile idb el kaldrub dua idb Hayre Bey Seni vezir etdim Ve bu devlet e kaim makam eyledim Greyim seni Hazreti Resaletpe-naha nice hizmet idersin Ben Msr dan bir ey mniyyesinde deilim Ancak ( b^ a-J-^3^ ) namn kazandm Msrn cmle mahsul ygambere vakf eyledim ahid olun mdi simden geru Hayre Bey sen vakfullah mtevellisi [1] Bir ho hizmet eyle deyb on iki altun tal cevahir murassaata gark olmu satrlar ihs n eyledi Ve yz murassa kemer kuakl i olanlar ihsan eyledi Ve on iki cevahir eerli ihsan eyledi Ve on ikier kat mehterhane hibe eyledi Ve yedi kat ks husrevanler verdi Ve direkli ve krk stun zre sayebanl bir edri mlamraa' verdi Ve krk has odallar miri Msr etdi Ve yz nefer seri krda olan aavatlar-dan yz nefer erakese beleri etdi aftada gn divan olmyub Cuma Cumartesi ve iharenbe gnleri tatil olub be gn divana r gelb divan padiah olub her divanda beher yevm ik (i)-er Msr [2] padiahye bin b cmle ehli divan ve huddamlar ve baid yerlerden gelen ibadullah akileri ve tenavl etsin d eyu kanun etdi Ve divan avularnn sitanesine beher yevm beer koyun ve birer erdeb pirin [3] ades ve nohud ve on hamele odun ve iki vakyye em'i asel ve imam ve mezzinlerine vaz ife etdi l hazelan okurlar Ve akalmi Msrda cmle seksen keafdr Anlarn divanlarnda mal padiahde evm sabah ve akam smad [4] kezalik smadan ve yz erkese be rinin ve [1] Yldz nshas (mtevellisisin) [2] (kise) [3] ki kile) [4] > > (olup) 126 EVLYA ELEB yz nefer blk aalarnn smatlar ekildkde mmei hassa sofra [1] her taam vaktind ralar urlub cmle cuan haberdar olup nimet tenavl etmei kanun idb nimeti daimdir Velhasl byle nimeti firavan bir padiah diyarna mahsus deildir Andan kanunu padiah [2] taraf padiahden hass hmayunu on iki yk krk yedi bin akedir Ve gazalarda Msr Badad ve Habe [3] Selimleri rgu takub Tatar Han bulunduu yerde Tatar Hann altna Msr andan rak andan Yemen [4] din oturur Bu be v r sultanlar makamnda kaim olup sorgu ta()dyn sair vzeralara tasaddur [5] Msr veziri hass hmayunun ve Habee ve rak ve gayri yire serdar olsa kend askerile [6] sefer emek kanunu Selimiyye oldu Amma imdiki asrda Msr kulu galib olmak ile cemii mukataa [7] z re zabt idb paa teyabiatna bir ey kalmyub ancak Msr veziri bin demle i kal'ada sakin olup cemii aavatlar kanun lufeleri ile geinrler Ve yirmi drt aalklar dahi vardr Anlar ile kefaf nefs iderler nn zyz i aalarna ve cmle aavata ve karakollukculara velhasl bin paa aavatlar her sene banda uka ve kumalar ve don ve gmlekleri ve pabu ve mestlerine varnca ve ife kisve idb Karadonlu Beytullah(a) andan ecerddrre nam hatunun vakfndan cmle aavat ddamlarna yllk vermei kanun eyledi Zira ecerddrre hatun selef padiahlarnn i aal arna serapa yllk verir imi Andan Selim ah bu ecerddrre hatunun evkafn yoklyup Bir ei erifi siyah harir ile rterse hl ben Mekke ve Medine padiah oldum Bir K'bei erifi pa diba ile ve eyb ve zerbaf zre incu ve cevahirli eyalar ile zerduz perdelerle K'be i erifi rterim deyu buyurduklarnda cemii ulemayi Msr ve mezahibi erbaa sahibleri ve E bssudu Carih halifeleri destur vermiyb Matekaddem kisve ecerddrre hatunundur Ve ol h at kimseye myesser lmyub Cenab zzet ana muvaffak eylemi Hl ann vakfdr (^jLMi^-^C

vermediler Selim Han gbta idb Hay gidi avret Ne gzelce hayrat balam Bir mlke myess b ana myesser ola buyur[1] Yldz nshas (sofralar virilp) [2] (olmadk) [3 (ve Yemen ve rak valileri) [4] [5] [6] .[7] (teba'lar andan Budum) yani (Budin) (iderler) (ile) (kanunu Selimi) SEYAHATNAMES 127 mular Amma biz Mekke ve Medineye ne hayrat idelim diyp ol kisveden ziyade K'bei mker remenin kapusnn yeil atlas zre zer enderzer perdei erifin ve Makam brahim(i) mcedde ina idb sandukai erifin zer enderzere mstarak etdi Ve Haremi erif minberinin kapus pe desin zer ederzer etdi Ve Haremi erifi mceddeden tamir ve termim etdi Ve Hazreti R esuln rahmi maderden mtak olduu beyti erifki Emine Hatun valideleridir ol hanei nuru mbinin kubbesi resasn mceddeden bina etdi Ve ehri Mekke ire kmil bin sr idb ibtida maniyanm hutbesin Mekkede Koca Selim Han tilvet etdirdi Ve Medinei Mnevverede ve H azreti Resaletin kabri erifi zre cevahirle zerduz bir etri mlemma etdikim cesimler h ayrelenir Ve Medinede bhisab hayrat hasenatlar etdirdi Dahi cmleden Msr mollas Kemal paa zade kalemile Msrn bin pare kura ve kasabat ve belidelerin tahrir etdirb elhasl g e uan ve yerde gezen ve deryada yzen cemii mevcudatlar tahrir etdirb mera ve mltezimi e mukataa tarikile verp cmlesin Haremeyn erifeyne vakfeyledi Ve eyaleti Msr cmle kura tahrir olunmudur Cmlesi drt ksma mnkasemdir Ksm evveli pare kuradr Cmle selef padiahlar hasenatlarnn evkafdr Hini tahrirde vakfa nekadar feddan yani nekadar dnm ber art v tdiyse nazr anlardan mal tahsil idp cmle eimme ve huteba ve meayih ve muarref ve msah ine vazifelerin verp mabaki ne kalrsa mal mir tarafndan zabt olunmak kanun oldu Ve bi r ksm dahi keufiyye kuralardr Yani paann hass hmayunu in ifraz olunan pare kural inde birer kif vardr Yzer cndi ile enp binp paann keufiyye mallarn tahsil ider k yz kise olur Amma zemanmzda bir beld(e) atl olsa ann sahibi olan mltezim maln verme iz olup kynden feragat idb paa stne braub keufiyve k [1] olur Paa dahi reaya idp maln kar(r) Eer talibi olursa paa birine feragat ider Zira kendi imar eyledi Ve ksm eyaleti Msrda mal padiah in zabt olunan belik payesile cmle on yedi kifli bin pare kif hkmetinde kylerdir Her kife yedier blkden yzer dem verp kif da cndiler besleyb vilyetinden mal . padiah tahsil idp tult (cJy) evvel tult sani ve sayf ve itef mallarn bukadar askerle cem idb kul mevacibine ve padiah hazinesine erirler Ve bu kiflerle vilyet bevilyet gezen [1] Yldz nshas (ky) [2] (idp) 128 EVLYA ELEB yedi blk halkna padiah kesesinden beer yz ve altar ve biner guru avayidleri vardr r Msr kiseye kanaat etmeyp kifin zincirinden baz mcrimleri tlak etdirirler Ve ksm r mltezim merhum olsa k [1] mirye kalub paa tarafndan dar padiah [2] krk elli y ll kler satlup cmle reayas ve gayri terekesile mezad sultan() [3] fruht olan maln paa almak k Selim Han oldu Ve ol beledi alan mltezim hni tahrirde aldysa beher sene maln mevacib ve surrei Mekke Medine in verp mabaki bir kise ve yz kise [4] yiz olursa dah i kend mal olup ky imar idp hali hayatnda ol kye mutasarrf [5] evldna intikal etmeyb yine mir olmak kanun olundu [6] Ve ksm hamisi Hazreti Resalet [7] nekadar kef ere ve yahudi ve kpt ve ermeni ve firenk hasl kelm cmle harac havali emini baka hkimdir [8] divan padiahde defte lim idb Mekke ve Medineye surre balanub her sene emiri hac [9] sadisi eyaleti Msrda nekadar mamur bdan kuralar var ise Asitanei saa-detde Darssaade aa zd aalar fevt oldukda cmle kura ve muhallefatlarn paa zabt etmek kanunu Selim idi [10] ibrahim paa asrn da hatt erif varid olub kara aalar tarafndan baka bir aa beytlmal emini [11] lerin iznile cz ve kll esbablar bir yire hfz olunup paa tarafndan dahi bir aa mbair ko

yb padiah lempenaha arz idp Asitane tarafndan bir kapuc ba veyahud bir gelb mezkr mal ve k r bir kuluna m ihsan ider yohsa fruht oluna m buyurmu ana gre kara aalar mutasarrf olduklar kylerin mal n eda idp fayizi her ne kalrsa keyfemayea milkiyyet zre mutasarrf olurlar Ve km [1] Yldz nshas (ky) [2] * (den ky dellal mezad idp) [3] > (olup) [4] (dahi olursa ve nekadar fayiz) [5] (olup fevtinde kendi) [6J (Selim ah bir sene Msrda mukim olup Reid ve Iskenderiyyeye cmle varup gelmesi ile sene olup sene 923 Ruma revane olup sen 925 vefat idp olu Sa r Sleyman Han padiah oldu) [7] Yldz nshas (penah eriati zre Msrda) [8] (yz) [9] [10] (Ve) [11] (olup) SEYAHATNAMES 129 cmle yenieriyan ve garbistan [1] ve mteferrikagn ve gnllyan ve tfenkciyan ve sipaha eytam ve cevali ve keide kaleminden cmle asker taifesinin beytlmallarn paa zabt eylem k kanunu Selim Han oldu Amma bin yetmi senesinden beru mustahfzan yani yenieriyan o ca ve azab oca tegallb eyleyb beytlmallarn ke(n)dler zabt idb nice bin fellhn y tlmalin zabt idb bir sefere memur olsalar ortalarnn cemii masariflerin beytlmalden gr er Ve bir kefere slama gelb kapularma varsa kisve iderler Ve garib yiide kisve ve d irlik verb atlandrrlar Ve bu yoldalar kffara esir olsa an on bin guru da olursa hal ler Ol seneden beru pa*a beytlmallerine vaz'yed idemez oldu Amma maddei azmdir Amma gayri hassa ve min beytlmalini paa zapt idb yedi blkden avular ve as [2] asker tar assam nayibleri yazub izb paa aas iznile paa hazinesine teslim olur Zira paann st Tahsil olan mal mevacibine verirler Eer merhumun varisi gelb isbat vcud iderse akrab as maln paadan yedi blk avular ve kassam defteri mucebince devede kulak taleb idb ndan ksm samini cemii eyaleti Msrda nekadar Mekke ve Medine kyleri tahrir olund ise a lardan altm iki bin altun masrufile altm be ve bin altun Msrdan surre balanub paan ile ve Msrn yedi blnden yedi yz demle am erifde surre eminine teslim idb Medin oldu Mukaddema kanunu Selim Han Islmboldan giderdi Ve yine Msrdan alt bin evkafdan a lt yz kise Msr emirulhacc Mekkenin cmle refalarna ve gayri meayihle-rine ve mcav gtrmek Kanunu Selim oldu Ve ksm tasii eyaleti Msrda ve Mekke ve Medine kyleriki mes ri (^k.) ehri Darudu erif (^ip ajjia) ve ehri (^-) hulssai kelm cmle yedi yz pare k e kura ve kasabatdan erdeb gall Mekke ve Mediniye muhammed gemilerile gitmek Kanun u Selim Han olub Mekke ve Medinei ganimet eyledi Inaallah gayri kavaninler cmle mah allinde tahrir olunur Elfasls Sadis Aer Eyaleti Msrda olan hilfetleri ve mirlivalar ve Msr iinde saliyane ile sancak beleri cmle kifliklerin Kanunu Selim Han zre beyan ider Evvel Msr eyaletinde Sultanl berreyn Msr Emirlhaccdr Evliya elebi O 9 [1 Yldz nshas (azaban) [2] (kad) 130 EVLYA ELEB Msr belerindendir Bazs iki tu ile mutasarrf olur Kanun zre taht Sveysdir Cmle K Emirlhaccna Sultanlber derler Azm hk()metdir kim krk bin huccaca her sene serdar m m olur Ve ikinci saltanat dahi Msrda Svey beidir Bu iki pare kadrga ile Svey deryas ki yz pare gall gemileri ile nice bin huccac Ciddiye gtrmee memurlardr Divan Msrd kise saliyanesi vardr Ve Anbar Yusufdan beher sene erdeb gall alub cmle askerine ve nevatileri ve rebbanlarma ve mcrim ve forsa payzenlerine virb [1] sefer ider Ve ge milerinde fanus ve altun alem tar Buna dahi Sultanlbahir derler Hakka ki saltanatdr Ve nc hilfet dahi benderi Cidde hkmetidir Gayet mstakil paadr Baz zeman iki tul r Zira refa stne tasaddur etsin deyu hayli ruhsat vermilerdir Arabi Urban iinde Vekil Sultan derler Hkmeti azm(e)dir Zira Hind ve Sind ve Yemen ve Habe ve Suvaken padiahla r cmle bu Cidde Sultanna mracaat idb Vekils Sultan deyu itibar iderler Ve daima Hind adiahnn buna namesile hedayas gelir Ve drdnc hilfet eyaleti Msrda Mekke erifidir

erler Ali Osmandan sonra hutbede anlarn ismi yad olunur Badada ve Basra ve Lehisse ve Yemene varnca hkm nafizdir Murad idinse krk elli bin hayyal asker cem'eder Andan yine beinci hilfet Msr eyaletinde Yemendir Ta Sultan Murad Rabi asrnda sene 1033 tar hinedek Msr hkmnde hilfet idi Ol sene Zeyd imamlar istil idb hkm etdiler Andan M e altnc hilfet Habe iklimidir Hl Ali Osman vzeralar mutasarrf dr Byk sultanlkd Habe sultandr gya ki bir tfl siyah, ohar demidir Andan yedinci hilfet Foncistanda hl melikleri eyh Bekriler takribile Msr vez erine mutlerdir Ve sekizinci hilfet Trabulusdur Dokuzuncu hilfet Tunusdur Ve onuncu hilfet eyaleti Cezayirdi(r) kim hl bu hilfet Msra tabilerdir Ve sikkeleri dayimdir sene Msr vezirinden bu on hilfete birer aa istima-letler ile gidb anlardan Msr vezir hedayalar gelir Ve Msr iinde krk tabii alem sahibi birer ve ikier tulu mirliva ve mi imi-ranlar var idi Amma hl zemanmzda yirmi iki yerde tabii alem dilb smmat Muhamme er var Her biri birer ie memurlardr Evvel bir be be yz demile sitanei saadete hazin memurdur (Be yz dem ile Ali Osman padiahnn kilr [1] Yldz nshas (yedirb) [2] (Msra) SEYAHATNAMES 131 miresiyn beher sene nden[l] kise mal alub ehri benderi Dimyatdan ve ehri (j;Cy) den ve ehri (ju. ^ ^Uj) ve ehri benderi Ridden erdeb pirin v e kantar [2] ferede kahve ve yarm erdeb mercimek tahsil idb benderi Reide [3] de de r anbar idb[4] muvafk eyyamla Asitanei saadete yollamaa [5] be dahi defterddar beleddir kim masdar[6] idb cmle beler ve gayriler ana muhtalardr Ve Kanunu Selim Han zre krk aded erakese beleri vardr Amma hl yirmi bedir kim yzer deme mal [7] Ve bir be Ali Osmann mhrine canibde serdar olur ise Msr beinden bir be mhr il e memurdurlar Ve bir be dahi be yz yiidi ehri Bla bekler Ve bir be dahi be yz atl Msr bekler Ve bir be dahi be yz atlile imam afii bekler Ve bir be dahi be yz atlile Sebili Allm bekler Ayende ve revende ve huccac ve zvvar ber har gtrb Ve bir be dahi be yz yiidile Sveyse huccac ve kafile gtrmee memurdur Amma imdi gayri aa kafile y ile huccac ve tccar ol gtrr getirir Ve bir be dahi be yz yiidile daima amadedir kim ne taraf ur iderse Msr veziri emrile ol be ol askya zre \>) gitmee memurdur Ve gayri bel iden aya hazr olurlar Ve daima erhanelerile mde dururlar Ve bu cmle beler hizmetleri mukabelesinde senevi onar on ikier kise saliyane ve anbardan alrlar ve erdeb gall [8] t9l Msr eyaletinde olan oijas) belerbeilikleri beyan ider taraf padiahden iki tu ile ihsan olunub divan Msrdan senevi alt kise alr Ve alt [10] d vardr Ve alt kise dahi ehirden badihavas vardr Bu cmle on sekiz kise mahsult mukabelesinde i [11] kadrga ile Kapudan paja ile alt deryada sefer idb mah kasmda kadrgalarn Dimyatda [1] Yldz nshas (33) [2] (eker ve) [3] (endirp andan crmlere tahmil idp skenderiyye) 14] (bir) [5] (memurdur Ve bir) [6] (tasaddur) [7] Buraya kadar kerre iindeki ksm kitabn kenarna yazlmtr) [8] Yldz nhsas (kadar at yemi alurlar) [9] (Evvel) 110] (Dimyatdan) 11] (pare) 132 EVLYA ELEB limana balyub mutabassr [1] Andan Reid dahi sancakdr Cem(i)i saliyanesi Dimyat bei gibidir Ve dahi iki pare kadrga ile Akdenizde sefer [2] sanca dahi Dimyat Reit gibi Msr divanndan saliyane alub iki pare kadrga ile Kapudan paa ile [3] skenderiyye sanca ir Ve Reid ve Dimyat

sancaklarnda skenderiyye bei serdar olub alt pare kadrga [4] gtrb getirmee memurlardr Eyaleti Msrda drdnc sancak arkdir Beinci sancak Garbi Menufiyyedir Ve yedinci sancak Bahiredir Ve Selim Han gazi fethinden beru Marib Z eminde altun teberi ckarub Ucile nam bir madeni benam azm kiflik idi Sene tarihinde brahim han asrnda Msr veziri Maksud paa eyyamnda Tr ezkr Ucile kifliin tegallben alub il hazePan mutasarrflardr Amma kim(y)a zeheb has kiflik idi Sekizinci sancak Mansure (o.>->:) dir Dokuzuncu sancak Klbiyye dir Ve on uncu sancak Cizei Yusuf (a-* j.-) dur Ve on birinci sancak Beni Suveyf ( .j^- J- ) dir Ve on ikinci sancak Feyyunu [5] Y usuf dur Ve on nc sancak Minye (^.*) dir Ve on drdnc sancak Manflat (J.jU;^)dur Ve on beinci sancak kebir eyaleti azmi Circ dir Ve on altnc sancak Elvahat (oLU) azmdir Ve on yedinci sancak brim (r,t) dir Ve bu sancaklara cmle Msr beleri birer ( m ile ve yedi blkden ocak askerile tultdan tulta yani Kbt hisabnca yldan yla zabt zimmetinde olan mal padiahi defterdara varub kula mevacib ve padiaha hazine balanr V bu her sancakda er drder yz mamur bdan kura ve kasabatlar var Ve bu sancak belerini lesinden ebehi irce( >. )hkimidir ki Foncistana ve Berber Zemine ve Sudana ve Ucile ve Maribedek hkm ider Be bin askere malikdir Baz belere iki tula ihsan olunur azm tdir Ve Msrn b ruyidir Senev iki kerre yz bin erdeb gall Eski Msrda ann tahsil(i le Msr kuluna bundan alik ve ciraye verilir Ve iki yz kise dahi mal padiah verir Ve s ksen paaya kaliyye verir Ve yz kise Circiye yazlan kula ulufe virb muhasebesine mahs ub olur Ve kendsi Sayda vilyetin drt kerre yz bin erdeb galle yrdr Senev kendye i se kalr Badelmasarif Said li derler bir Saddir kim Msra saiden ibaretdir Cenab Bari b e ganimet verdii Saidi safi] Yldz nshas (mansur ve muzaffer safada olurlar) [2] (eer Ve biri dahi skenderiyye) 3] (sefer eer) [4] (ile donanmayi hmayun ile tccar sefinelerin) [5] (Fayyumu) SEYAHATENMS 133 iddir naallah mahallinde tahrir olunur Ve bu Circe paasnn divan Msr vezirinin divan ise ayni yledir Cmle erbab divan hazr olub bir alma verme ve bir asmak, basmak atmak ve tutmak bir akdi hal bazar bir divandr kim tabir olunmaz Ve Circe hkiminin taht hk et(in)de cmle 24 kiflik yerdir Cmlesine Circe hkimi hiFat giydirb Msr veziri mdal Ol kiflikler bunlardrkim zikri beyan olunur Evvel kanundan bozma O^*:*) kifi ve ki (>:hi\ 3jS) kifi ve ( ^i- ^) kifleri ve (^ j>\) ve (es:) kifleri ve (LIjJi) k ) kifi ve (jn^i) ve (JU^) kifleri ve (t) kifi ve {j>j>) kifi ve (%ju\) kifi Nil kaifi ( > ve benderi (-ufj) kifi garbdadr Ve (1^-.) kifi garbda ve (al^ a kifi e (^uj^i) kifi arkdadr Ve (ju J^ ) kifi ve ( ) kifi ve ( ) kifi ve (^L5) kifi adr Ve (J^'-) Nilin garbndadr Ve ( ) kifi garbdadr Ve (ji.iv) kifi Circeden yukaru dr Ve (fu* J^JS) kifi ve (o'jJ) kayim makamlarndr kim Nilin garbnda ve ( *jj>.) ki dadr Ve (fj\) vilyeti kifi kanun zr(e) (yi) rmi drt ks sahibi fasiklar idi [1] Kanun hari Elfasls Sabi aer Kavanni kaidei yini divan Msr der ahdi Sultan Selim Han Fatihi Msr nadiretlasr Divan Msr yle bir divandr kim Sultan Gavri divan hanesi bir vasi divanhanedir kim be in dem alr ki canibi kameriyyedir Yetmi aklanm efendileri ve muhasibleri halifelerile oturub defter tetebbu etmededirler Divanhane ortasnda ol palas denmi mermer zre erba b hacata haftada be kerre divan olub paa kub sa tarafna defterdar paa ve gayri bel n sarklarile meks iderler Sol tarafna ibtida sipah ve gnll ve tfenkciyan ve Yenieri zablar aas oturub bin sahan taam tenavl idb avular kethdas ve mteferrika ba ar ba ve suba ve Yenieri ve azabba avular smata oturmyub st hiltlereile hizmet van db zre taam tenavl idb cmle sahanlar kalkub huddamlar Gavri lienlerin ve ibrikl getrb cmle el ykanub divanhane duacs dua iderek Hazreti Resul yad [1] Ylz nshas ( kifler idi Ve bundan hari alt aded ks sahibi kifler dahi ilhak e baz kssz eyhlareb kifler ile cmle krk drt aded kiflerdir kim cmleleri Msr ku emur kaiflerdir) . 134 EVLYA ELEB oldukda iki kerre tazimen ayak zre kalkarlar Ve bir kerre li Osman padiah anldkda aya

e kalkub badeddua halk dalub erbab hacat kaldkda ikyeti var m deyu avular kethda akiler var ise herbirin birer halile kat' alka ve fasl husumet olunub paa iskemle od asna gidb meydan paa kethdas ve defterdar paa ve mteferrika ba ve avular kethda irye intikal etmi mahll kler var ise beyi menyezid ky dellal nida idb satarlar Anda aya mir mala defterdar ve ruz-nameci el urub taraf taraf tahsiline avular gidb tahsi li mmkin olmyan mltezimleri getrb bu divanhane ortasnda makaralarla aslma kaln urga r vardr t\c ^u ol meksur mltezimi kollarndan ol makarya balyub kik elli celld b emi ryan idb bukadar yn devlet iinde kollarndan berdar idb yle filsik krbac fon herifin feryad eflke serekb kimse reca itmee kadir deildir Zira reca idecek demler a ve bir nevi isterler Gznzde ise tahsil eyle Bize ver deyu baba oulu olgul babay reca etmez Bu halleri Msr [1] Herifi biare mal var ise verb bir burya zre kalr Mal yosa arkhane tabir iderler Cehe m ann yannda arafdan [2] iderler Bir gice (a)nda duran hayat memat bazarnda bulur hir klerin ve emlkin satub hals olur Bu mahalde hkm defter [3} ceradiyyemiz Zira[4] meva ibi hazine tahsili defterdardan ve avular kethdas ve mteferrika basdan matlbdur Yine fterdar Msr belerinin bir ebehidir [5] ahden iki tula defterdarlk ihsan olunur Senev eyaleti Msrdan 4500 kisei Msr tahsil idb para ve he ise yirm be vakyye gelir Ve drt para bir dirhem gelir Her kisei msrsi Msr guruu otuz parya [6] b zre bir msr 3 guru ider Bu defterdarn elile senev yirmi alt bin kise ira^ ve masraf [7] ri destinde bin huddam ardr ah rahdan on iki Msr hazinesi bunun divan mhrile mhrlenir ki hazine dah ha cmle yirmi drd hazine Msr hkinden cem olur Her hazinesi 1200 msr [8] birin mahallile tahrir ideriz Ve [1] Yldz nshas ( ayanlarn bilb ann in reca etmezler ) [2 ( rafdr Anda habs ) [3[ ( dar paanndr Zira czi) [4] ( Zir ) fazla ( dahi ) [5] (Taraf.) [6] ( bu hisab ) [7J (ziri) [8] ( kisedir Ve her ) SEYAHATNAMES 135 bu defterdarn divan Msrda yeri vardr Amma gayri belerin yok-dur Ve eyaleti Msrda M irer kapu kethdalar ve birer sarraflar vardr Divana gelen mal sarrafba sayub naks gelirlerse kapu kethda ] bu defterdarn eli altnda divanhanede sarrafba yahudidir Ann eli altnda yz sarraf yahudi [2J birer yahudi sar varub vilyetlerde hizmet iderler Amma cemii zemanda yahudiler muhayyel eytanatde bihter mel'unlardr Amma bu Msrda olkadar mstakimlerdir kim ulufe alan kul taifesi bi r maksus ve nhas para bulsa yolda sarraflara rast gelse deidirir > Sitayii Darbhanei Msr Ve Darbhane rz padiahdir Bu dahi deftardar hkmndedir Hud-dam Darbhane cmle be yz defterdara mensublar-dr Amma Darbhane Emini paa aasdr Amma sz sahibi sahib ayardr D erdar ana tbidir Zira sikkei ayar sahib ayardan sual olunur Kalb bir sikke buluns a sahib ayarn elini keserler Cmle Darbhane huddamlar ann ziri hkmndedir Elli yahudi s msar vardr Elli furuncu elli kuyumcu ve on haddegn ve on mizandar ve elli kehledar Mesel telden gm kesb kt'a kt'a iderler Ana kehledar (der) 1er Andan yirmi yassbaz irmi sikkekr ve on dollabc ve on perdah ve bir veznedar ve bir sikkezan ve yirmi dideban gayri ie memur deillerdir Herkes hanesinden geldkde ryan idb Darbhanede gayri m ir esbab giydirirler kim esbabnda bir kalb ey olub sikke urmyalar deyu didebanlar da ima gzedirler Ve her eyi vezn ile verb vezn ile alrlar Ve sikke uruldukdan sonra bir dahi atee braub tavlarlar Eer ake ateden siyah karsa ak-iye sikke urann Darbhane ib ayar bey paaya danmadan iki ellerin kat iderler Ve sikkezan bann yevmiye birer er ulufesi var Bir odada daima mahbusdur Kazd sikkeleri sahib ayara teslim idb hazined e mhrlerler Ve hazinenin elli dem nigehban vardr Azm derdi serdir Msr Darbhanesin [ iyen bir diyarn darbhanesin grmek lzm deildir Zira cemii Msr ceziresinde teber gelb Darbhanede tacnlara konub teberi kal idb toprandan ayrub tel idp andan kehle idp an yasslyup andan sikke urulup perdaht olup meydana gelince yz.

[1] Yldz nshas ( ve tekmil ider ) [2] ( vardr Ve her mltezime ) [3] Mkerrer yazlm. 136 EVLtYA ELEHl yetmi kerre elden geer azm derdi beldr Amma cim gibi tatl beldr Amma ehline tatld hline zehri mardan telhdir Kaan Msr divanhanesine dalar gibi altun ylub gitdikde gy hayaldir Talibi dnya olmyana yine bir hayaldir Tafsilden murad manzurumuz olduun t ahkikdir Yohsa hamdi Huda kanaatimiz yerindedir Msrda biz o mecnunlardanz kim kh akda zevkimiz vadisine l ve edna rek ider Evsaf hkiman Msr ve hacegn Divan Msrda defterdar paa (dan) aa hkmet avular ket-hdasnndr Kanun zre be ki yz tevabiata malikdir Cmle avular divan Msra mcevvezelerin giyb alay ile gtr irler Cemii bevaki mal padiah defterdar fermanile bu tahsil ider Andan aa hkmet mt a basnndr Mal keufiyye ve mal sayf ve itef bundan sual olunur ki yz deme malikd terceman basnndr Bu dahi akilerin arzuhallerin alup paa huzuruna getirp mddai mdda dava iderken bu tercemanlk ider Kanun zre mteferrika ba olur Elli tevabie malikdir Ve yenieri ocandan ba avular ve azaban ocandan ba avular be divanda mevcud bulu lik bir yoldalarnn davas olsa bunlarn marifetile grlp yollar ya hacca ya haziniye olup kul kethdas olup andan sancak bei olur Ve divan Msrda bir hkim dahi byk ruzna Msrn rkn zamidir Gkde uan yerde gezen deryada yzen cmle bu ruznamecinin derdefte Hni azilde dilerse paay mflis karr Dilerse mestur karrlar Defterdar ile yan yana Ruznamcei kebirin alt yannda kk ruz-nameci Baz aklm ve Anbar Yusuf bunun der defter edir Byk ruznamecinin dideban olmak in Msr vezirleri kend taraflarndan kitabete m necib ve reid demin kk ruznameci ider Amma gayet ehil dem gerekdir Zira hni azilde nameci paann b ruyidir Ve ruznamecinin canibi erbaasnda elli aded halifeler ruznameci defteri dutarlar Her biri bir vilyet defterine memurdur Cmlesi yerli yerinde otur urlar Andan aa divan hacesi mukabeleci efendidir Yedi blk neferatnn defterleri ve me ibat terakkileri ve girb kmalar ann kalemile olur Bu dahi Msr vezirinin bir mutemed yh demi olur Msrldan deildir Senev krk msr kese hasl olur Elli nefer halifesi var esamesin feragat idb gayre tevcih eylese vazifesine gre bir ehriySEYAHATNAMES 137 yesin alub nsfn mukabeleci alr Maadasn halifeler bah klmdrup [1] iderler Ve gayri d tleri dahi okdur Lkin bu mukabeleciler baka bir yerde halifeleri ile sakin olurlar Amma Canpulad zade Hseyin paa mukabelecisin divanda oturmak ferman idp sayir efendi ler gibi halifelerile otururdu Ve Msr divannda paann divan efendisi bir kede oturur mi iki kise keufiyye senev avayidi var Gayri tayyarat heda(ya)sndan gayri Ve bir kede Msr buyur-ducusu baka bir divan efendisidir Msra mteallik cmle ahvalta vkf bir k van efendisi vekletin idp iklmi Msra cmle buyurdlar ve cmle mektibleri ol Msr k re yazub paa divan efendisi pene buyurdumun ekp cmle avayidin divan efendisi alup sen ev bu Msrl divan efendisine iki kisei msr verir Ve bir kede defter emini dahi paa n olur Ve tara hazine ktibi ve tara mahll ktibi ve tara kaz emini ve hazine emini v abeleci efendi ve muhasebeci efendi ve eytam ktibi efendi ve havale ktibi efendi v e erzak ktibi efendi ve bakaya ktibi efendi ve ktibi yenieriyan ve ktibi azaban bunla r divandan sonra kapularnda otururlar Ve yedi blk ktibleri dahi kapularnda dururlar B unlar divan Msrda st hiPatleri giyp halifelerile otururlar Amma Msr divannda hiVats uran efendiler ve birden bine binden yz bine varnca paa kullarnn ve mtekaidin vazife klmlarn ve efendilerin beyan ider Evvel aklm piyadegn iki kalemdir Yani mukabele kalemi nc aklm keidedir [2] aklm erakese altnc aklm sipah ve yedinci aklm eytam ve sekizinci aklm tavaiyan [3] ve lm cevaliyan ve on birinci aklm mera ve on ikinci aklm mltezimin ve on nc aklm [4] nc aklm hazi aklm surrei Mekke ve Medine ve on altnc aklm sdt kiram [5] ve on sekizinci a nbar Hazreti Yusuf yani ciraye-haran ve on dokuzuncu kalm [6] yirmi birinci aklm gnlliyan Yirmi ikinci aklm tfenkciyan Yirmi nc aklm[7] Svey Nefer yz yirmi be lm tobcfl] Yldz nshas (kalenderi)

[2] (Drdnc aklm mteka) [3] (dokuzuncu aklm) [4] (deie ve on drd) [5] (ve on yedinci akla n) [6] (mteferrikagn ve yirminci aklm cavuan ve) 7] (bahreyn ve yirmi drdnc aklm cemaati piyade) 138 EVLtYA ELEB yan ve cebeciyan ve harbeciyan ve fienkciyan Cmle bunlar piyade mustahfzana nakl ol undu Ve aklm ruznamcei kebir ve aklm arkyye ve aklm garbiyye mukataacs ve ehir m rad gall mukataacs ve msr ve gall mukataacs ve aklm dei ei sura ve aklm Me ve aklm Hasekiyye ve aklm ktibi mahll enderunu hassa ve Der beyan aklm mudhikei emini bahreyn ve adedi hazaini Msr nadiretl asr Hasl kelm blda tahrir olunduu minval zre cmle yetmi kalemdir Cmle haceler kanunu zre divan Msrda kat enderkat mevcudlardr Amma bu divan Msrda sair eyalet gibi tima ziamet defterdar ve defter emini gibi kimesneler yokdur Kanunu Selim zre cmle eyale ti Msrda timar ve ziamete mteallik bir ey yokdur Zira Cmle Msr eyaleti hini tahrirde e mir kayd olunmu kuralardr kim erbab timar ve zuama ve eriba ve alay bei istima o mma blda tahrir olunan kttab efendilerden bir kalem dahi Hrde emini aklmdr Bir garib acib kalem olmaile cmleden geru tahrir olundu Evvel Msr iinde ne kadar hokkabaz ve s rahibaz ve ksebaz ve zorbaz ve peren-debaz ve ehbaz ve resenbaz ve atebaz ve canbaz ve resenbaz ve kubaz ve mhrebaz ve himarbaz ve ylanbaz ve grzbaz ve matrak-baz maym unbaz ve haylbaz ve horosbaz ve simyabaz ve scanbaz ve aybaz ve kssahan ve kameran v e araycyan velhasl cmle baz-bazan mudhikn ve cmle gmrkde arayclar ve hurdeciler v nukre hasl olacak ey cmle Hrde Emini ktibi hkmndedir Ve nie bunun emsali hrde ey tahsil olunub beher senede mirye kise mevacib verb bir Msr hazinesi hasl olur Eyaleti Msrdan cmle seksen bir Msr hazinesi hasl olur Senev uluna dokuz Msr hazinesi mevacib verilir Onuncu hazine Mekke ve Medine refala-rna ve bir Msr hazinesi paaya ve bir Msr hazinesi aavatma ve on nc hazine Emirlhac Ms ne huccac gelirken Ezlemciler ve Akabecilerin masrafna gider Ve on beinci hazine h er sene Mekkenin ve Medinenin tamir ve termimine ve zeyte ve em'i kfurna ve d anberi ne ve sair masariflerine gider Ve on altnc hazine Msrdan ama surre gidb andan Mediney ve Mekkiye gider Ve on yedinci hazine matbah padiahye giden pirine ve eker ve mmesse k eribe ve kahve ve gnagn maacinler(e) gider Ve on SEYAHATNAMES 139 sekizinci hazine Msr mollalar ve asker kassam ve eyaleti Msr ibtida tahrir etdi di bin evkaf idi Hl on iki bini mamur ve mevcuddur Her gelen Msr mollalar evkaf bana rer altun alr Krk elli ve yz altun ald evkaf vardr Bu evkaflarn rezeka ve feddanlar e gayri akaratlarndan iki Msr hazinesi tahsil olub mrtezikya vazife verirler Ve yirmi nci hazine Msrn kifleri tahsil iderler Ve yirmi birinci hazine Msrn mena ve ml-te il idp kendilerine sarf iderler Ve yirmi ikinci hazine cmleden Msrda kura eyhleri tah sil iderler Ve yirmi ikinci hazine Msr ikliminde reaya ve fellhn kendler in tahsil i ler Ve yirmi nc ve yirmi drdnc hazine Msra akalmi seb'adan gelen tccar hayr id e yirmi beinci ve yirmi altnc ve yirmi yedinci bu hazine ad olunub her sene Anbar Yu ufa gall leb beberleb olup kula ciraye ve alik verilir Hasl kelm cmle Msrn i erler vli sahihleri zre beher sene Msrdan otuz Msr hazinesi mir in hasl olur deyu tahrir ur Ve her hazinesi bin ikier yz kisei msr olmak zredir naallah her hazinei mahal-lil ahrir ideriz Amma bu tarika altarikulf ihris iaret oludu mdi azizim bu hazayinler gk de uan ve yerde gezen ve deryada yzenden hasl olur kim h fukaradr Sitayii ziri miad Nili Mbarek ve kesreti beni dem ve envai hayvanat kesreti ve himar himaratn vefreti Ve Cenab Bari Msra Nil ile berekt verdiinden ganimet olup mal padiah cem olur Eer rek on sekiz arn taarsa mal padiah kar Yirmi zira taarsa paa ve mena mltezimin ay olup mallarn gallk idb hals olurlar Eer on sekiz arn tamazsa WV ^\ vilyet rey o ht gal olup cmle mena ve mltezimn meksur olup mal padiah kmyup hazinei tekmil id aa kend yanndan tekmil idp cmle kula cebinden mevacib verir Ve kerre yz bin eli be imme ve huteba ve ulema ve suleha ve maayih sdt ve cmle ehli hibat mtevelli ve nazrla dan ciraye ve ulufelerin taleb iderler ki Msr hazinesi mal olur Ulufeleri vsl olmasa

gulyyi m iderler Amma Msr ganimet olsa ulufe ve cirayalarn alup paaya ve padiaha sah ayrata dua iderler Hasl kelm kubbei minann altnda Ali Osman hkmnde deil sayir selt ziri hkmnde byle bir dem deryas sevad muazzam ve byle bir mahsull Umm Dnya ehri 140 EVLYA ELEB ^okdur Ve amma [1] Dnya denmesinin vechi tesmiyesi oldur kim cemii dnya kaht gala o lsa Msr ol dnyay () besler Allah yle ganimet vermidir .\e ^\ Msr bir gn kaht ols eil cemii dnya mahsul Msra gelse bir gn Msr ganimet idemez Zira Msr dem deryas kir bin seksen ikide gelb seyyahat etdkde Msr ehri iinde sekiz kerre yz hin dem mat merhum olduu mezahibi erbaa sicilltnda masturdur Hatt ibrahim paa bir ky mahllden i da dokuz deme yirmier kise beyi idp yine mahll olurdu Ve yine byle iken sokaklarda om uz omuza skmeyb esvaklar iinde izdihamdan geilmez Ve bu Msrda olan devabat makulesi y ni at ve katr ve himar ve sr ve camus ve koyun ve kei aruyi. bazarda sr sr gezer luu ehri Msr dutmudur Sokaklarda Zahrek ve cenbek ve vec-hek ve yeminek ve yesarek de u hammarlarn feryadndan geilmez Ve baz hammarlar Tariki sapa eydi Tarik diyerek kasde n Rum demlerinin eblehlerin eee inedirler Ve ehir iinde Msrn evvel temcidi segah eek anrmasdr Bir kerre ki bir eek (Ayet) jJ- oi^V> &\ 6' fehvasnca nsfulleylde bir a himar ide n ^ji.Ji ehri Msr ire kmil iki saati ncum himar anrmasndan dem mebh vmi rat saatde deccal huru etdi zan olunur Zira Msrn eraf yn ve cmle nisvan sah r-svardrlar yle farislhimardrlar kim Ozbekiyye ve Salihiyye ve Eski Msr ve Blaka ve baya varnca Zahrek cirid oynayarak gm rahtl ve katife abayili alaca hnnal eeklerle k ayb deildir Zira Msrn kay ve peremeleri cmle eekdir Bir kerre Cir-celi Ali Beyi bin eei var imi Yevmiyye onar pareye ' gall tarm Diyar Msrda mehuru fakdr Ve n dahi krk bin devesi olduu msbetdir Hl yine Msr icre saka develerinden ve saka him dan geilmez Ve Msr icre ylda on iki bayram olur Anlarda mahallinde tahrir ideriz Ol g lerde arsuy bazay [4] iinde asla izdiham beni demden izdiham hammal cemmaldan geilmez Ibretnma vacibsseyir velvelei tantanai debdei [5] Msrdr vesselam [1] Yldz nshas (mm) [2] (makamnda) [3] (ahurda) [4] (bazar) [5] > (debdebei) SEYAHATNAMES 141 1 fasls S a miri aer Kavanni Selim ah zre Msrn yedi ocak askerin ve yevmiyye mevaciblerin beyan ider Evvel Selim ah Msr feth etdkde bin yz on nefer azaban padiahn payi semend olup Selim ah bu kullara hayr dua idb kanunu kadim zre vazifei muayye-nelerin ve me klt merubatlarn kemakn ihsan etdi Zira Hazreti mer ocadr Amr ibnl As hazretleri i ida gelen islm askeri bunlardr kim cemii zemanda mutlerdir Andan Askeri mte-ferrikagn Msr Nefer iki bin yedi yz krk yedi demdir Andan Askeri avuan Msr Aded bin drt y ferdir Andan Askeri tfenkciyan Msr Aded bin seksen sekiz neferdir Andan Askeri gnlliy n Msr Adedi bin yz altm be neferdir Andan Askeri mustahfzan Msr Aded yedi bin neferdir Blkleri yz otuz sekiz blkdr Andan Askeri mteferrikagn mus-tahfizan Msr r Nefer yz demdir Andan Askeri topcyan Blk on Nefer Andan Askeri arabacyan top Blk bir Neferat kmil yz demdir Andan Askeri kal'ai hazane Blk bir Nefer kmil iki yz Askeri Mlzmn Blk bir Nefer Andan Askeri Mtekaidini kal'a Blk bir Nefer iki yz keri cebeciyan Msr Blk Nefer Andan Askeri fienkciyan Blk bir Nefer Andan Askeri mehleran kaVa Blk bir Nefer elli Bunlar cmle yenieri ile mevacib kaldrup anlarn defterindedir skeri er akesei Msr Aded binyz demdir Andan azaban benderi Svey Aded yz altm be unu Selim Han bu tertib zre Msra asker kodu Bugn askeri Msr yirmi bin yirmi be asker ur Amma zemanmzda grdiimiz zre tahrir ide-lim Amma Sleyman Han vezir brahim paa ile Ali yeni-eriyannn birinciden kul kethdasn Msra sancak bei payesi ile yenieri aas oda yenieri koyup i kal'ada eyh Sari hazretleri yannda Yusuf Salhuddinin bina etdii N rin kal'ada krk iki oda yenieri kor Hl odalar yerl yerinde durur Amma bazs muattald larna baka bir sitane etmilerdir Gayet muhte-emane aalkdr Hl kendsi yz tevabia n padia-hde cmle beler ile ve sayir yedi blk aalar ile st hil'atleri giyb divand Ve cmle aalardan aa oturur Amma vak' vakar vardr Aadan sonra hkim yenieri keth sla yeri yokdur Amma kapularnda almak vermek basmak asmak habs etmek ann elindedir Bir gne kallvi alak sark sararlar

142 EVLtYA ELEB Ve krmz pabu ve sammur krk ve atlas kaftan giyerler Kanundur Andan hkm baavularn ce ve atlas kaftan ve yine kallvi sark ve krmz mest ve krmz pabu giyer Divanda yer Gya ocak tarafndan paann muhzr aasdr Andan aa hi'km beytlmalcnndr Sade fera kallvi sark ve krmz mest pabu giyer Amma orta avuu ve kk avu ve alay avuu v sarrac bunlar cmle orta kuak siyah dolma ve kallvi gne sark ve krmz mest pabu giy a bak tayamazlar Hemen beytlmalc olunca siyah dolmai karub ve sade uka ferace giye Msr veziri Msra girdikde ve mazulen eer muazzez karsa ve mahmeli erif emiri hac il ye kdkda paaya huccaca tazimen mezkr yenieriler ve cmle Msr askersi alelmum bir r kim tabir olunmaz Elfaslt Tasi aer Zikri alay Kanunu Msr btida paa Msra girdikde ahalii Msr tazimen vezirlerine veziri ya zir etmee istikbale Adiliyyede karularlar Andan ibtida paalar askerin arlklarn ile ehire yollyub her ke aklarna meks idp pak libaslarn giyb yine alaylarna karu gelir btida suba Bab Nas ed kavvasla ve elli nefer zeban celld bemanlar ile yollar tevsi ve tathir iderek ubur idb ard sra pa-al tatarlar atba beraber ubur iderek andan alay ve gnll g-nagn lan postlu yedekleri ve ifte kekleri ve sammur kabaniese ve sammur tac ile ubur ider ler Alay enigir ve kilrciyan atba beraber ubur iderler Andan mehteran hayme ve sarra dahi rikb rikba ubur iderler Andan ala(y) mteferrikadan prsilh ellerinde kantar sr e ifte kekleri ile ubur iderler Andan vacibrreaya alay() mkellef ve mkemmel lt si ubur iderler Paa askeri munkati olup ard sra alay avuan Msr atba beraber cmle s k serlerinde mcevvezeleri zre ablak teller ve ellerinde mcevher ve smi halis topuzla r ve atlar yanck ve hahr hotas ve sm raht ve kadda-re ve atlarn banda yine ablaklar atba beraber ubur iderler Andan Alay askeri gniilliyan Bunlar dahi zer enderzere ma lik kantar srklar zre krmz bayraklar ve ifte kekleri [1] aalar kslerin dere Alay askeri tfenken* dazan Prsilh te fean tfenkler ile ehbaz yiitler [1] Yldz nshas (ile) SEYAHATNAMES 143 kheylan hssatlar zre atba beraber aalar kslerine turralar ur-larak ubur iderler [1] cmle prsilh pak libas fahirelere mstarak olup ellerinde bayraklar ve kheylan atlar zre kekleri [2] ksleri k ubur iderler Andan Alay askeri mteferrikagn Bunlar muhteem ve mlebbes zengi aalardr [3] postl yedekleri ve rinde yirmier otuzar cebe ve cevenli kekleri ile aalar kslerin [4] blk aalar atb r iderler Yenieri aasile azab aas siyah dolmal [5] Andan Alay erakese beleri gayet -emane sammur libaceler ile ifte ifte atba beraber her birinin kafasnda krk ve elli tife hil'at ile mlebbes kekleri ile ubur iderler Amma bunlarn ksleri yokdur Andan Ala y miriliva beler Bunlar dahi esbab ihtiamlar ile perian destarlar ile enselerinde yet ier seksener pak besatl i aalar ve tara aalar ve ifte satrlar ile mehterhanesiz i yana muhteemane ubur iderler Andan Alay piyadegn neferat azaban btida bayraklar yr esi prsilh tfenkendaz kaplan postlu gazilerdir Balarnda ebklhlar zre cia telleri ki daylar fes zre sark sararlar Ve ortalarnda alay avular orta kuak ve siyah dolma iderler Bu neferatlarn kanunlar sipah olurlar Aalar yenieri aas yahud avular keth ud Msr bei olur Ve bunlarn kul kethdas ve baktibleri ve baavular atba beraber merden beru cmle yetmi iki blkdr Ve cmle sekiz orbacdr Bunlara Reis derler Ve c i odadr Her odada birer odaba vardr Lkin mcerred deillerdir Sefer ep eski-mekile o Cmle evlilerdir Ba avular ve alay avuu ve orta avuu ve kk avu ve aa ve keth r dahi yenieri avular gibi siyah dolma ve perian sark giyerler ve piyade yrrler He tlmalc olduu gibi ferace gi-yp siyah dolmadan kup ata biner Ve cmle orbaclar khey inb atba beraber kethdalarndan oturak ihtiyarlarla alay ile gider Amma ksleri ve meht rhaneleri yokdur Ancak yz demde bir Hazreti meri zikir idb glbangi muhammed ekp sad ah Allah ile Msrn iinde velvele verirler Zira bunlar iyi gruhu askerdir Cmle c bin c pakize dalyan tfenkli askerdir [1] Yldz nshas (Alay) [2] (ve dahi) [3] (aalardr nlerinde) [4] (dg-erek ubur iderler) [5] (dolamal ukadarlar ile atba beraber ubur iderler)

144 EVLYA ELEB Ve sitaneleri Azab kaplsndan ieri bir ulu sitanei merlfarukdur Ve odalar() Karameyd azr yetmi iki beyti hattabdir Bunlar db zre ubur idince yenieriyann alemleri nmaya Alay piyadegn mustahfzan Msr btida bayrak dibinde fitirnev [1] kekler kendlere m r ile ifte ifte ubur iderler Andan balabanlar andan dalyanlar andan daylar cmle prsil isker-led dolmalar ile mlebbes olup krkar ellier dirhem mcevher dalyan tfenkler ile balarnda keeleri ve kaplan postlar ve ayaklarnda krmz yemeni pabular ile reftar i r iderler Ve alaylar ortasnda siyah dolmal ba skf keeli alt nefer avular ve sak erek ubur iderler Andan kr sakall ihtiyarlar kaplan postlar ile ve keeler ile geerler Andan yz otuz sekiz bln odabalar ve gayri ihtiyarlar yine cmle piyade kaplan post un yaldzl iki bin mikdar kalkanl ihtiyarlar keeler ile ubur iderler Amma yz otuz seki orbacdrlar Amma iki yzden mtecaviz muazzam ve muhteem prsilh kheyln atl onar on krl orbaclar atba beraber ubur iderler Ve yetmi seksen kul kethdalndan ve baav rlkdan mtekaid ocak ihtiyarlar kheyln atlar zre enselerinde krkar ellier hizmetkrl ur iderler Amma bunlarda asla krmz Msr alvar yokdur Sipaha ve mteferrikya ve avu ur Bu yenieri taifesi dahi mehterhane ve kssz ubur iderler Saat besaat gnlbangi muha mmed ekerek gzer iderler Ve kethdalar ve yenieri efendisi ve ocak imam ve sayir kti atba beraber ubur iderler Bu taife dahi azm askerdir Cmle yedi bin iki yz otuz sekiz aded neferatdr Amma byle mzeyyen asker Ali Osmanda yokdur Bunlarn dahi odabalklar dlik ile deildir Cmle evleridir [2] Murad idinen ok sefer eb ihtiyar olub ileri ekerl r Ve istidad var ise siyah dolmya girb gelir kethda olur Bir sene kethda olursa bin m r kise hasl olur Bunlarn alay () temam olduu gibi Alay yenieriyan mlazmn Bunlar lerdendir Amma kee skf zre balarnda balkn tellerinden tu tarlar Mesel hnkrn ar gibidir Bunlarn alay () ubura baladkda paann tular ve kapuclar ve kapuclar b tmi aded msellh levendatlar ile konak ba ve mezzin ba yan yana ubur idp andan ba te ifte on beer yirmier kekler ile mlebbes ubur iderler Andan dokuz aded zer enderze e mstarak mcevher zeynli yedekler her fl Byle hareke'enmi. [2] Yldz nshas (evlilerdir) SEYAHATNAMES 145 biri birer kheyl ata suvar olmu mcevvezeli yedekciler ubur idb iki canibi yenieri ml leri andan terceman ba ve mteferrika ba atba beraber ubur iderler Andan avular ket ameci ubur iderler Andan paann on altun tal satrlar zer enderzere mstarak olub gee dan paa dahi sammur kabanicse ve ka-tife alvar zre zerrin kemer ve zerrin emir bend k ub seri saadetinde iki atal sorgucu padiah ve altnda semendi sultan ile iki canibinde tfenk endaz ve matraclar ile gzer idb ensesinde krmz kee skfl silhdar ve ukad hdas ve hazinedar ve yirmi mertebe sahihi i aalar ve gayri iki yz yz msellh ve m ve cevene mstarak i aalar yz aded prsilh eli tfenkli mehterler ifte ifte ubur i paann imam hmam ve divan efendi (i) benam tevabile geb andan yeil sanca Resul al tarafda krmz bayraklar ve dokuzar kat mehterhaneler ard sra i aalar sarraclar ve f ve sakalar ile ubur olunur Ve bu askerin cmlesi paay() alay ile saraya koyunca kal' adan iki yz pare top atlup mehterhaneler alnub admanlar olur Andan cmle kul paadan b se alay ihsan alrlar Badehu azm smmat muhammed cekilb badettaam dua ve sena olub kan Selim Han zre azm divan padiah olub hatt erifler kraat olunub ferman ehriyar bu ra olunursa veziri Msr eridir ll baka hisabdr Amma Msrda bir hkim dahi kapu kulu dr Asitane tarafndan bir yenieri avuu gelb aa olur Cmle kapu kullarnn beytlmalin mcrimlerinin hakkndan ol gelr Amma alaya ve divana gelmek kanun deildir ktiza iderse larnda gelir Amma bir Msr veziri rabet idp Alaya ksunlar ve divanda hazr olsunlar d apu kulu Msrda itihar bulur Ve bir hkim dahi subadr Elinde mutlak ferman var ie bu ti ider Nizam lem subadr Bu suba kapusmda bir od(a) Msr yenierisi ases ba yerin Ve bu Msr icre blda mastur olan esakeze ve tfenkci ve gnll ve mteferrika ve avu krmz alvarl kavim var ise aybdr Haklarndan gelinir Amma bunlardan gayri Msr kavmi i azab gnagn uka dolma ve harrani ve balasnda serbend ve bellerinde muhattem kuak ve deli giyb bellerinde iri a ba [1] Zira hl Msrda yenieri ve azaban muteberlerdi mteferrika ve sipahdan kub yenieri ve azab oldu Amma Msrn kal'a dizdar ve klle ne mehterhane kavmi ve mtekaidin kal'aEvliya elebi 10 10 [1] Yldz nshas (kullanrlar)

146 EVLYA ELEB dan tara alaya ve melya ve halya kmaa kadir deillerdir Zira daima i kal'ada nice bi e mal padiah vardr Daima dideban-lk iderler Ve barudc ba dahi saray meydannda krh lup nsf sarayda ve nsf i kal'ada barud hazinesin beklerler Amma mahbus olduklarna gr lufeleri ardr Ve kal'a mehterleri dahi kezalik bir yire kamazlar Badelaa sekiz kat me terhane ile bir fasl iderler kim Msr vezirlerinin mehterbalar kadir deillerdir Zira biri bir vezirden ra olub kalmlardr Ve gayet ar ulufe [1] vardr Ve sabaha iki saa a yaz ve k bu hal zre lem(a)yardan bihaber iken bir fasl iderler kim uak makamnda u rin hun iderler Amma acib hikmetdir Galiba Msr mezzinleri ile mttefiklerdir Ve saatl eri olmak vardr Hemen Msrn bu kadar bin camii mezzinleri temcidi temam idb sabah ne-m zn okuyub temam idince mehterhane alnmaa balar Cemii zemanda byle irtibat vermiler arib temaadr Blda tahrir olunan asker tayfesinin ayda bir ve her ayda mevaciblerin ve icmallerin eyan ider Kanunu Selim Han oldur kim yenieriye ve azabana ve tobcu ve cebeciyana ve arabac v e mehterana ayda bir mevacib kar Amma mteferri(ka)gna ve avuana ve tfenkciyana ve ve erakesiye ve keidiye ve eytam ve cevaliye ayda bir ulufe kar Bu minval zre senev evacibleri ve yevmiyyeleri nekadar ake ve kise ider an beyan ider Evvel Cemaati mtef errikagn Blk bir Neferat 2745 Yevmiyyeleri 44626 Maa ihracat 7898076 para ider hraca t oldur kim bu neferatlardan bazs tara kifler zre ve kllarda muhafazya gidb ulufe a alrlar hracat oldur Ve bakyyeleri 7705441 Mecmuu senev mstahak olduklar maa tef avu yalnz yz sekiz kese ve ksuru 5441 ider Ve tef avut 192535 para ider Tefavt oldur kim mevacibat verildikde beher krk parada bir para kat idp hazine kayd iradna muzaf olur Defteri avuan Neferat 1449 Yevmiyyeleri para 25055 hracatlar 4424720 Bakyyeleri 4226 558 kise 173 ksur, 1557 tefavt 108162 Ve Defteri Tfenkciyan Neferat 1087 Yevmiyyele ri 9709 ihracatlar ile 1718488 bakyyeleri 1676665 kise 27 ksur 1665 ve tefavt 41823 Defteri gnlliyan Neferat 1365 fi yevmiyye 12575 maa ihracat 2225772 fi yevm 9940 s ene 1759464 bakyye 1716551 kise 28 ksur para 16551 tefavt 42912 Defteri azaban A tik Neferat [1] Yldz nshas (ulufeleri) SEYAHATNAMES 147 3212 yevm 13848 maa ihracat 2450836 bakyye 2391061 kise 95 ksur 16061 tefavt Defter i Benderi azaban Svey neferat 125 fi yevm 267 senev 47426 bakyye 46280 kise ksur 2128 ve tefavt 1156 Defteri mustahfzan Neferat 7238 yevmiyye 63716 fi yevm 11278 bakyye 11002790 kise 440 ksur 2790 tefavt 275069 para ider Ve bu mustahfzanm blkleri cmle 1 8 ve yine mustahfzan mteferrikas nefer 7 blk birdir Neferatlar 100 Ve tobcyan kal'a r Neferat 500 Ve taifei tob arabacyan Blk bir becemaat 1000 ve askeri kal'a (i) haz ane Blk bir becemaat 200 Ve meteka-dni kal'a Blk bir 25 neferdir Ve mehteran kal'ai e derun Blk bir Nefer altm Ve neferat cebeciyan Blk bir Cemaat Bu mustahfzandan aa mevaciblerin cmle mustah-fzanlar ile alnr [1] mevacibleri alnr Ve bu blda tahrir olu an yedi blk askeri islmn senev mevacibleri ceman yekn 124 kise ider Ve ksuru 22167 p ider Vesselam Elfasll rin Msr mollasnn hkm hkmatn ve avayid fevayidin ve cmle Niyabetlerin ve eyaleti Msr ar beyan ider Evvel Selim Han evvel Msr feth etdkde Kemal paa zade Ahmed efendi Rumeli Kadaskeri mevleviyyetin ibtida anlara ihsan eyleyb mstakil hkim nasb idp eyaleti Msr Gazal i mal paa zadiye tahrir eylemei ferman idp anlarn tahriri zre Msr Mollasnn mahsul b dalet iki yz kise olur Ve yz dem huddam kifayet idp hkmet ider Ve divannda mezahibi aadan mollalar vardr Ve seccal ve mukayyd ve ahidleri ve mahkeme muhzr ve huddamlar d ahi yz dem olur Ve Msr yenierilerinde bir oda yenieri orbaclar ile er'i erife ia et iderler Bu yenierilere mlzim derler Cmle siyah dolma ve srmal skf kee giyerler rceman bass ve sicillt emini vardr Baka bir krgir kubbe ire Hazreti merden beru sic hammed dalar gibi ylmdr Bu sicillt emini hkmndedir Andan molla kethdas var Yed bab nayibi ve ehir naibi vardr Ve sitanei saadetden rusu hmayun ile serbevvaban Derg i kapuclarndan bir umurdide maslahatgzar ihtiyar dem muhzrbas vardr Ann t de [1] Yldz nshasna gre bu kelime fazla

148 EVLYA ELEB kmil yz muhzr vardr Kendye senevi be kese hasl olur Haftada be gn divan ehin ana altun zerduz skfn giyb efendi kethdas bana periansin giyb nleri sra cml sra siyah dolmal skfl yenieriler ikier ikier ubur idb molla hazretleri dahi band ve yannda yenieri ukadar ve bazara gideni ve yirmi otuz mikdar sarrac piyadegn ve ar sra sicillt divan krmz kiseler ile geb bu tertib zre divan padiahye varrlar Bu ar [1] bir diyara mahsus deildir Ve bu diyar Msr(da) mollaya Kadasker efendi derler Z ira ibtida fetihde Kemal paa zade kadas-kerlik ile mutasarrf oldlar idi Annn ol zema nberu Kadasker derler Bir azm vas saray lide sakindir Zeman kadimde Ali Fat-miyyunda ultan Muizzddin Kahiri Marib saray() imi Ve molla divannda sitanei sevadnda [2] Ana kadaskeri canibinden bir molla asker kassam vardr Cmle asker muhallefat ann iznile r olunub iinde olup muhallefat paa zabt ider Ve mollann daima Msr divannda paa yannda bir divan naibi ahid-leri ve muhzrlar ile ruz mevcuddur Zira belki badelaa bir ey zuhur ide eriat tarafndan annn bir naibi divan zrdr [4]nn Msr iinde yirmi drt niyabeti vardr Herbirinde birer naibi Rum ve herbiri der mezhebden kadlar [5] huddamlar vardr Evvel cmleden mkellef Mahkemei Bab Hark ve Mahkemei Mehedi Hseyn ve Mahkemei Bab Nasr ve Mahkemei Bab ve Mahkemei Kaysuniyye ve Mahkemei cedidi meydan Rumeli ve Mahkemei Taylniyye (^jU>) ve Mahkemei Bab a'riyye ve Mahkemei Derb i Cemamiz (>>i*- v->s) ve Mahkemei kadimi Sveyfetddellln (^V^c*.,-) ve Mahkemei Babulhadid (*jX\^\,) ve Mahkemei Harics O^-Ji^U-) ve Mahkemesi BlaJc (JM;) ve Mahkemei Msr Atik Hasl kelm cmle yirmi drt m eden cmle mahsult efendiye haftadan haftaya gelb vsl olur Ve bir naib dahi muhtesib i le aruy bazarda kol gezerler Amma leti mlhazadr Nerhi sultan icra idemezler Zira cm mayededir Mani iderler [6] Ve Msr etrafnda nahiye naibleri dahi vardr Beledi ubre ve beledi Besatn ve Kaytbay gibi niyabetler vardr [1] Yldz nshas (molla) [2] (saadetde) [3] (ruz eb) [4] (Molla) [5] (kaalarn) [6] (olurlar) SEYAHATNAMES 149 Msr mollasnn ziri hkmnde eyaleti Msrda olan kazalar beyan ider Evvel cmleden kazai Sitte Evvelden Kazai Qarbiyye yani Mahallei Kebir taht badr Senev i krk msr kise hasl olur Mamur kazadr Bir ka kerre be yz ake mevleviyyet ile sadak udur Andan Kazai Dimyat Otuz kise hasl olur Andan Kazai Reid Otuz kise hasl olur erif kazadr Andan Kazai skenderiyye Bervechi adalet krk kise olur Andan Kazai M.ansure Yirmi yahud otuz kise hasl olur Andan Kazai Minyeteyn (cgr^.u) Bu dahi yirmi be kis e hasl olur Eyaleti Msrda bu zikrolunan kazalara Sitte Evvel tabir olunur Cmleden ebe hdir Ve bunlar [1] kerratile beer yz ake mevleviyyet paye [2] sadaka olunmudur Andan Kazai Menufiye (.Us) andan Kazai Bahire andan Kazai Burlos ( o'hs. ,Li5 ) andan Kazai Fokra ( o/, u; ) andan Kazai Sindyun ( j>x~* Ijj ) andan Kazai mahalle(i) Ebu Ali andan Kazai Abyar (ju\ .us) andan Kazai Nehariyye andan Kazai MahalleiMerhum andan Kazai Bel (b) is andan Kazai Beyti O-mer andan Kazai Zifte andan Kazai arky ye andan Kazai Selmun andan Kazai Hannek andan Kazai Cize eyhlislm Bolav Mustafa Efe ndiye ihsan olundu Andan Kazai Fayyum andan Kazai Benu Seyf andan Kazai Tezmin ( ,.>' .u;) andan Kazai Behnisa andan Kaza Fine andan Kazai Melly .u?) andan Kazai Ma nfalut ( i^u. .u; ) andan Kazai syut andan Kazai Abutih andan Kazai Tahta andan Ka zai Vaktaa ( -u,.ij .u ) andan Kazai Amunin (#^ .U;) andan Kazai Sanbut ( ij- u; ) H azreti Resaletindir Sdtlarnda hkmnde gayet mamurdur Andan andan Kazai Cezire andan Ka zai Sohac ( ^u^-. .u; ) Kazai Mensiye ( u ) andan Kazai Elvahat andan Kazai Circe andan Kazai Farut andan Kazai ark Buit J^s u; ) andan Kazai Esne (o .u; ) Bu kazalar dan gayri Nilin canibi garbisinde kazalar yokdur Cmle karalar vilyetidir Ta bild Sud ana gider Andan Nilin ark-sindeki Kazai sman Say ki intihai hududu Msrdr Andan Kaza andan Kazai Asvan andan Kazai Kus andan Kazai Kana andan Kazai Fu andan Kazai ar kl Hamim andan Kazai Svey Eyaleti Msrda cmle yetmi alt kazalar bu mahalde temam old

ka kazalar dahi vardr Amma mehur kazalar deildir Anlara muzafat derler Ve bu cmle ka zalar Asitanei saadetde berat padiah ile Anadolu kadazkeri etdirb sadaka olunur Msr azalar baka aklmdr Anadolu kadlar mutasarrf olamazlar Ve bu Msr [1] Yldz nshas (bunlarn) [2] (payesi 1 e) 150 EVLYA ELEB kadlarnda Anadolu ve Rumeli menasblarna mutasarrf olamazlar Amma Sitte tbir etdkleri htba mansiblardan Garbiyye ve Dimyat ve Reid ve skenderiyye ve Mansure gibi menasblar a mutasarrf oldukdansonra kanunu Selim Handr kim Anadoluda ve Rumelinde mevleviyye t mansblar ihsan olunub Msr menasblarndan hals olur Yohsa ebekei azimdir Ve kanunu i Msrda mezahibi erbaa eyhlislmlar vardr Zemanmzda Girid Ceziresi serdar gazi Del aann katli in fetva vermiyen Bolav Mustafa Efendi Kprl Mehmed paaya vermediyn ervechi arpalk Cize kazas sadaka olunub hanef eyhlislm idi Amma fetvasna kimse muht idi Zira haceti olan Camii Ezhere varub bir ulemaya iki mankr verb murad maksudu zre bir fetvayi erif alr Hasm dahi varub bir zaif kavil ile ol dahi bir fetva alub elb etde ikisi de hkm etdirirler Ahirl emir ( fis:>Vu:-. jJLJ ) fehvasnca sulhe ekerler T rafeynden birinin hakk icra olunmyub sulha bizza-ruri rza verirler Hsl kelm Msr di hkak hak olmak ihtimali yokdur Zira elbetde bir canibden ilhah ile reca ederler Y ahud himaye idb nahak hkm olmak mukarrerdir Ve yirmi bin fetva sahibi ulemas vardr Gn gun meselei mkiltlar bulurlar Msr bilmee muhta iklimi garibe ve acibedendir Ulema ve zals ulmu garibe ve fnunu ettaya malikdir Ve hukemas b kyasdr Tabiatleri gayet zek Ve sbyan ebcedhanlar gayet necib reid ve tiz fehm olduklarndan elli yedi bin hafz K an vardr Hl cmle dkknlarda ve her ke banda ve ekser hammam kapularnda ve Rumeli lveti Kur'an ider m hafz Kelmullahlar vardr Ve cmle yz yetmi drt bin ulema ve k ardr lm hadis ve ilmi tefsir bu Msra mahsudur Ve on iki binden mtecaviz eimme ve hute as ve on bir [1] meayihi kiram vardr Hemen Camii Ezher revak raylar icre mevcud on ik i bin eli kitabl ve ba misvakl ulemas mevcuddur Ve bu ehri Msrda okunan ulmlar be Evvel hadisi erif vard (r) kim (jL^^ jiIj [1] jy ji.k ^\ ) mazmumunca evvel lmi Tb v i Ferayiz ve lmi Tefsir ve lmi Fkh ve lmi Hadis ve lmi Tecvid ve lmi Hfz ve lmi T mi Ledn ve lmi Beyan ve lmi Kelm ve lmi Kemal ve lmi Adb ve lmi Sarf ve lmi Nahiv antk ve lmi Maani ve lmi Lgat ve lmi Aruz ve lmi Hat ve lmi Ncum ve lmi Cifir ve e lmi Kef lmi Sim ve lmi Simya ve lmi [3] [1] Yldz nshas (bin) [21 (;>uy>^ jjv>) [3] > (Kimya) SEYAHATNAMES 151 ve lmi Heyet ve lmi Hikmet ve lmi Ziyc ve lmi Daniyal ve lmi Ful ve lmi Fal ve lmi Cerri Ekal ve lmi Remil ve lmi ve lmi Vefk ve lmi Esma ve lmi Teshir ve lmi Davet ve lmi Felsefiyyat ve lmi Edvar ve lmi Zayirce ve lmi Usturlb ve lmi Harf ve lmi Huruf ve lmi Nar Necat ve lmi Tay yi Mekn ve lmi hfa ve lmi Tabir ve lmi Sihir ve lmi Feraset Amma edeb yokdur Evsaf [1] Blda tahrir olunan hazinelerin cemii Msr kullarna ve gayri ulema ve hulefay ve duagya a ve cemii gayri masarifat bezi olunan Msr hazinelerin ve cemii iradi hatt erif ile K ethda ibrahim paa cem der hazine idb kullei hazniye koduu icmali defteri hmayun suret (i) dir kim beyan olunur Sebebi tahriri kitab ve tast (i)ri shhat nisab oldur ki hususu tii celilan nigtei sa ei tahrir beyad olmayn hliy muhafazai tahtgh kadimi Yusuf ve himayeti hicab eya mur mudiri umuru cumhur praye bahsi besendi ltfu mkilkayi her yini hafi bani (i) meb i adl dad hadimi esas zulm fesad hafz maalimi islm nasr zuafayi enam reayay perveri let kster ha-mii hicab din devlet mahii sr zulm bid'at saf mukerrem ve dsturu muht vletl ve saadetl veziri dilir brahim paa ( JUj: a JU" 4&\*j ) hazretlerinin huzuru li mahfufu bilmaalilerine akdi meclisi er'i erifi amihl imad muhammed ve tarh mahfili d mnifi rayhl evbad ahmed olunub ilticay rayat sultaniyye ve irtikay erayiki emareti niyye andan umerai namdan Msry-yeden hl kafilesalr beyti atik olan Emirlhac zbek Be mukaddemi ceylmer (a) olan Noval Mehemmed Bey sabkan hizmeti defterdar ile erefyab n Hasan Bey ve Kansuh Bey ve Mustafa Bey ve Yusuf Bey ve sabkan hkmeti eyaleti Circ

e olan Mehemmed Bey ve Ali Bey ve cnd Mehemmed Bey ve Abdullah Bey ve Omar Bey ve aayan firak seb'adan gnlliyan aas Mehemmed Aa ve erakese aas Mustafa Aa ve must fa Aa ve azaban aas Cafer Aa ve tahsili huddam divan msr avular kethdas Sleyma an li Mustafa Aa ve mteferrikas Mehemmed Aa ve cebeciyan aas Cafer Aa ve yedi bl [1] Bu kelime Yldz nshasinda yoktur. Zaten fazladr [2] Yldz nshas (ve) 152 EVLYA ELEB kethdalar ve baavular ve erbab aklm msryyeden defterdar hanei msryye ile eref e ruznameci Abdurrahman Efendi halife evveli Ahmed Efendi halifei sanisi Ali Efe ndi ve muhasebeci Yusuf Efendi ve halifeleri Mustafa Efendi ve Salih Efendi ve ar kyye mukataacs Mehemmed Efendi ve halifeleri Ali Efendi ve Mehemmed Efendi ve Garbi yye mukataacs Hasan Efendi halifeleri Ahmed Efendi ve brahim Efendi ve ehir mukataacs Mehemmed Efendi ve halifeleri aban Efendi ve Mehemmed Efendi ve irad gall mukataacs o lan Murteza Efendi ve halifeleri Mustafa Efendi ve Mehemmed Efendi ve masraf gall mukataacs Rdvan Efendi ve halifeleri Fazl Efendi ve Osman Efendi ve ktibi avuan Efen ve ktibi mtefer-rikagn Efendi havale ktibi Efendi ve yenieriyan ktibi Efendi ve azaba ktibi Efendi ve gnlliyan ktibi Efendi ve tfenkciyan ktibi Efendi ve sipahan yemin v esar ktiban Ali Efendi ve Hasan Efendi ve cebeciyan ktibi Receb- Efendi ve eytam kti bi brahim Efendi ve keide ktibi Baltac Mustafa Efendi ve euvali ktibi Efendi ve erzak ktibi mulkkab Osman Efendi ve yenieriyann ktibi Sleyman Efendi velhasl cemii sigar kibar erbab divan Msr ve sair yn huzzar mahzarlarnda mukaddema tahrir olunan vezir remi marnileyh -ac Jur ^yj hazretleri taraf padiah ve canibi zllullahdan muhafazai ti Msr nadiretlasr ihsan olunub tahtiyei evkat olan es'ad saatde sadr melek fersay() van lii Msra pertevendaz olduklarnda kalemi ruzname ve muhasebeden ve sayir mukataat tarafndan harac arazi ve sayir aklm mteferrikadan dahili hazine tahsil olunan emvalin usul defatirde mfredatile mazbuta ve mahfuza olduu minvali meru [1] zre senevi irad ve masarifinin mersum ve masun ve musahhah icmalleri huzuru saadetlerine arz olu ndukda revnakbah sadr lii divan Msr olduklar tarihe nedek[2] vuzerai sabkyynin ze olan ihtillden nai tahsil olunan emval masarifi lzimiye kifayet etmedi ecilden belki masarifi seneviyye irad seneviyyeden zaid olman beher sene taraf Astanei saadete lazi mlirsal olan bin ikiyz kisei msrden drt yz krk iki kise ile on yedi bin yz elli c r ve noksan oldua. undan maada taraf Asitanei saadetde tahrir olunan minval zre mecmuu masarifi lzimede n zahayiri sultaniyye ve gayri elzem leva-zmatlar in klar miriye laz(m)lirsal eya an krk bir kise ile yirmi bin yz otuz be pra tenkis olman beher sene hazinenin itma ceman drt yz seksen drt kisei msriyye on [1] Yldz nshas (meruh) [2] (tarihedek) SEYAHATNAMES 153 bebir ikiyz seksen sekiz para lzm olduun defatiri aklm ms-riyye natk oldukda vezi emi marnileyh -u.i jur in hazretleri imali efkar say(ib)e buyurub zeman emanlarnda v olan malltlar zabt ve emvali zayiai cem idb tahsil olunan emval zeman saadetlerinde masarifi lzimiye kfiye olundukdansonra defatiri aklm mceddeden tahrir ve tahsil zre t raf sitanei saadete irsal ve ahvalt lzimei memleketi telhis buyurduklarnda matrah na kabul ehinah ve mevkii iltifat hmayunu zllullah olub irsal olunan defatiri erif ha u saadet makruna mzahir olub badelvrud kraat olundukda mazmunu saadetmakrununda pad iah cem cenab cem hamet ve dr azamet buyurdlar kim Senkim hl babl haremeyn erif iretlasr muhafazasnda olan vezirim Eblhayr brahim paasn hatt hmayunu saadet mak-r lnde yle malumun olsun kim mukaddema hazinei Msrn defterleri ve ktibleri Dergh mua ar olunub salh din ve devlet nizam ahvali memleket lyk ve mnasib olan vechi meruh z zinei mezburenin irad ve masarifi tertib olunub ve ol anedek mahede olunan tevi ve ih tilli tashih olunub mceddeden tahrir ve rikb hmayuna irsal olunan icmalleri ve telhis in manzuru hmayunum olub makbul mlknem olmudur Berhudar gam [1] olub saadeti dareyn b lasn Ve niam celiyyei husrevanem sana hell olsun Ve arz eyledn zre baz mevad in t yunum iktiza etmeile tenbihnamei hmayundur ki zikrolunur mdi badelyevm marusei Msr ha zinesinden gerek saliyane ve meva-cibat ve gerek hazane ve alik ve feddan mahllde n vetilmiyb ihtidadan bir ake ve bir habbe verilmiyb Dergh Muallmdan verilmek zre em rifim varid olursa dahi deftere kayd olunmyub ve kanuna mugayir idi Dergh madelet pen hma arz oluna Ve Msr valileri mazul oldukda vali cedid tarafndan kaimmekam nasb olan

miriliva ve mal defterdar ve ruznameci ve mukataaclar ve sayir hazine ahvalinden alkai hizmeti olan kttab ve htddam marifetlerile hisablar hazine defterleri mucebinc e hak zre grilb kazyyede medhali ve hazine ahvalinden alkas o(l)mayanlar minbaad kar ar Ve kayimmekam olanlar zemannda vaki olan mahllt asla kayimmekamlar tevcih etmeyb i hsan [2] eytam in gelenlerin arzuhallerin valii vilyet gelinciyedek tevkif ve tehir oluna Ve mal iradn senevisi sebk klnmyub mal senev iki [3] tahsil [4] terk [1] Yldz nshas (berhurdar mr) , (ihbar) (iken) (idb) 154 EVLYA ELEB tehiri ile tavik olunmya Ve bir ahar mukataada veyahud bir atl ve batl karyede gere k mal karyesi ve gerek gall karyesi hahada ve tenzil olunmak iktiza ederse tenzil i muktazi olan mikdar mallatdan hazinemande olub senev ol mikdar ndan sonra tenzili lzm ve muktazi olmadka iraddan ziyade bir ake ve bir ha(bb)e tenzil olunmaya Ve her sene tut evvelinden bir (v)alii vilyet ve defterdar ve ruznameciler ve muh asebecileri ile hazine ve anbar defterleri alub ve hatt hmayun [1] mayur olan icmall eri kulle(i) hazaneden ihra olunub hazinenin hazineden irad ve masarifi hisab grilb msavi bulunursa yine mahallinde hfz olunub ve ill iraddan noksan zahir olursa vali( i) vilyet olanlara vaki olan mahllllardan ol mikdar hazinemande idb mahfuza olan() de fterd(a)rlar ile tatbik idb ziyade ve noksan zahir olmagiyn kayd olunmas lzm gelen kayd ve tahrir olunmaiyn mahrusei Msrdan irsaliyye hazinesile mutad zre hazine bei n olundukda hazinei Msrn bir senede olan irad ve masraf icmal(i) balyub zikrolunan ic mali ruznameci mhrleyb hazine ile maan rikab hmayunuma irsal ve teslim oluna Zikrolun an mevad vechi mesruh zre cari ola Ve eyaleti Msrn hkimi ve mahkmu bu babda sdr ola man hmayunum ile amel eyliyeler Ve senki vezirim marnileyhsin zeman hkmetinde mevad leri bu vech zre icra idb bunun hilaf bir vaz'u halet irtikb etmeden hazer idesin ve etdirmiyesin nsaallah taal meddddehir dsturlamel olman bu hatt hmayunu evketma sei Msrn kullei hezanesinde hfz ve ibka idesinki her tut evvelinde icmaller olundukd a bu hatt hmayunu madelet makrunum dahi ihra olunub im'an nazar ile nazar olundukda sdr olan tenbih namei hmayunuma mugayir bir i olunmu ise def ve ref olunub ferman hm nnma tevfik oluna deyu ferman erifim muktezasnca ferman kaza cihan sultan ve emri li vacibl ittiba hakan sdr olmagile eyaleti Msrda tut evvelinden ahirinedek bir senede hili hazane tahsil olunan emvalin ve ruzuame ve muhasebe ve mukataat ve sayir ak lm mteferrika defatirinde mfredatile tafsil (i) natk olunduu zre eyaleti Msrda vak kuralarn hara arazisinde mal keufiyyei kebirden iskeleler iltizam malndan ve sayir mu ataatdan vaki olan emvali mteferrikadan veziri marnileyh hazretlerinin zeman erifleri de tahsil olan emvalin irad ve masarifi tahrir olunmagin hatt hmayunu erifim ile ma yur olub erbab aklm kalem ve Msrn yedle-rinde usul defatirin icmalleri Asitaneme v ri marnileyh haz[l]Yldz nshas (hmayunum ile) i SEYAHATNAMES 155 retleri irsal buyurmagin tekrar erbab kalemlerin tahsili tashih ve hatumlarile ma htum olub kullei hazaniye vaz buyurulan aklm seb'-ann mceddeden tahrir olunan defati ri mfredata tatbik olundukda arkiyye kalemine tabi olan kurann hara arazisinde bin s eksen drt kise(i) msriyye ile on iki bin cyz doksan drt para ve kalemi Qarbiyye tabi olan kuralarn hara arazilerinden yirmi alt kise ile on yedi bin yedi yz yirmi sekiz pare ider Hulsai kelm Msrn kkde uan ve yerde gezen ve deryada yzen yetmi yedi aded nihayeti hurda amanetidir kim cmle aklmlardan iki binalt yz elli iki kise ile be bin krk iki para masarif olunan emvalden ruz-name defteri natk olduu zre kefiyyei kebird n be yz altm drt kise ile on bin para ve skele mukataas malndan kmil be yz krk dokuz yz altm be para ider Ve Muhasebe kaleminden tahrir olunan emvali mteferrikadan yz kise ile be bin beyz krk sekiz para ve beher sene valii Msr tarafndan bervehi ekmili hazine in mahlltdan vaki olan Hilvan kura tahtnda matlb krk kise mal ve ecer unun kisvei erif evkaf kuralarndan yirmi iki kise ile on be bin yetmi para Ve Divan M a vaki olan masarifi lzimeden mutad kadim zre krk bir paradan bir para kat olunub te favt lzime dinmekle maruf olan mevatdan senevi elli be kise ile on iki bin beyz para

i ceman senevi blda tafsil ve icmali zikrolunduu zre ibtidai tutdan lar[l] hirine dei harac araz ve keuffiyyeler ve Halvan kuralar ve yedi aded bender iskeleler ve sayi r mukataat ve emvali mteferrika ve gayri mezkr aklmlardan tahsil olunan emvalin mec muu c bin dokuz yz seksen bir kise ile yirmi drt bin sekiz yz krk drt para ider kim v ziri muker(remi) marnileyh hazretlerinin zeman eriflerinde bali oldukdan sonra masari senei kmilei vahidede ibtidai tutdan ahirine dein umerai Msriyyenin senevi saliyan eleri ve me-vacibi asakiri mansureleri ve gayri iki bin yz krk iki kise ve yedi yz doksan drt para mevacibat ve Haremeyn erifeyn yz krk yedi kise ile on yedi bin dok yirmi be para ider Ve Dergh liye irsaliyye ihracat doksan yedi kise mal ile on bin be altm para [2] ihracat mukataat sayir [3] namile mahrusei Msr divannda masraf olan se evi on yedi kise ile iki bin yz yetmi drt para ve eyaleti Msrda vaki olan csuru sul yeler mhimmat ve tur'a raklar in ve cmle keaflarn sayir levazmatlariyn vil[1] Fazla yazlm [2] Yldz nshas (ve) [3] (saire) 156 EVLYA ELEB yet kiflerine tesl(i)m olunan altm kise ile yedi bin beyz yirmi sekiz para Ve vil a vaki olan zevaya ve (rJJ>) ve ulemayi izam ve meayihi kiram in ve masarifi benderi skenderiyye ulemas in mutad kadim zre sarf olunan dt ve mrettebat ve otlakat ve c ve feddanat mallar Ve umerayi Msriyye ve asakiri manzure otlaklar mal cmle ulema mall ar ile senevi yz seksen bir kise ile beyz para ider Ve mahrusei Msrda asakiri hademat uc-caca ve haddemat kisveye ve gayri seri krda olanlara elzem levazmndan olub itira o lunan eyalar bahasile mfredat defteri ruzna-mede mazbut olduu zre otuz kise ile iki n drt yz yirmi drt para ki blda tahrir olunan ulema ve mera ve hilt mevadlarnn mec bin yedi yz seksen bir kise "ile yirmi drt bin sekiz yz krk drt para etmekle haki at ebei aliyyei felek fersay hakanye ve sddei seniyyei selimah sultaniyyeye hazinei mire in irsaliyye cmle bin ikiyz kise Msr [1] ki ceman blda zikrolunan zre c bin dokuz bin kise ile yirmi drt bin sekiz yz krk drt para masarifi seneviyye zabt ve tahrir olunub irad senevi masarifi seneviyye ile msavi olduun zahir ve mbeyyen oldukdansonr a blda zikrolunan mutahasslat seneviden maada veziri muhterem paai marnileyh hazret in sa'y tahsilleri ile zeman tasarruflarndan tarihi kitabe dein ruzname ve mukataat ve defatiri aklm mteferrika natk olduu zre Asitanei saadete irsal buyurduklar icmald sonra ziyadei hazinei mire yirmi kise ile yirmi bin paraya bali olduu marnileyh ve mkerrem ve dsturu muhterem mahzar cumhura isti(n)tak ve istifsar buyurduklarnda cmles i defatiri mez-krede mastur olduu zre senevi divan Msra irad olunan milk [2] meem uz yz veksen bir kise ile yirmi drt bin sekiz yz krk drt paraya bali olduu ve masari seneviyye dahi ruzname ve sayir aklmlarn yedimizde olan defatirleri natk olduu zre As itanei saadet tarafna beher sene irsali lzm olan bin ikiyz kise ile maan masarifi se neviyye c bin dokuz yz seksen bir kise ile yirmi drt bin sekiz yz krk drt para zabt v tahrir olunub irad senevi masarifi seneviyye ile msavi ve blda mezkr olan mutahassla sene-viyyeden maada veziri marnileyh hazretlerinin sai himmetleri ile zeman tasarruf larnda tarihi kitabeti shhat nsabedek ruzname ve muhasebe ve mukataat ve sayir defa tiri aklm mteferrika natka olduu zre Asitanei saadete irsal buyurduklar icmaldensonr iyade ceriyye [3] mire yirmi c kise ile yirmi bin paraya bali oldn [1] Yldz nshas (kisei msriyye) [2j (maln) [3] (cizyei) SEYHTNMS 157 bttav insaf ikrar ve itiraf eyledikdensonra badelyevm hatt hmayunu saadet makrun il e mayur olub dsturlamel olan defatir kayim-makamlar zamannda hazinei mireye ve sayir irad ve masarif emvalinin bir pare ve bir habbesinde zarar ve noksan ve halel v e hsran vaki defterdar mezkr ve sayir erbab aklm mezkre baserhm deyni ahde eyledik ensonra (Ayet Surei) ftu J\ Jji\{x}?- & ^-^v> nass mazmunu belagat mektuba mazhar olan veziri mkerrem hazretleri Jvendlere varid olan hatt hmayun an erif ile memur [1 lub (Ayet Surei) ^ ^Jyj &\yA>\ j^V'k mazmunu itaat nm--nu zre itaati emri padiah ve isali ferman zllullahdan senin sak ihtimam ve tahriki ikdam etmekleri ile badelyevm dahi sezavar istihdam umuru din ve devlet olanlara imtisali itaat farz olduuna vkf o lub umuru diniyyede de evamiri nevahi (i) vilt umur(a) muhalefet ser'a muhalif old uu malmlar olmagle minbadel-yevm umuru mezkrede tegyyir ve tebdil ve tahrif ve tavzih

ve tahvil cilvegeri meclyi zuhur olmasndan ictinab matbah erzak lem ve menba Nili ks v cereyan() maayii beni dem olan mahrusai Msr nediretlasr d(a) fukarai Haremeyni er tarafna ve ayni meayihi kiram(a) atebei aliyyei husrevanden bah olunan mrettebat ve in'am maane sadakai cariye almagin (Ayet sureti) ^ <t ji jLu- jrja^p x u'li jw 4j. i kerimesi fehvas kabul etmemeden hazer zre olub minbaad olTji J^V^ Ji* -^jl ba ferman li hatt hmayunu saadet makrun ile ryii berin olan aklm Msriyyenin defatiri masarifi ve bu kitab shhat nsab dahi veziri mkerremi marinileyh hazretlerinin ve bl unu kitabda esmalar naki levhi beyan olan merann ve merai namdan Msriyyenin ve sayir aayan divann ve aklmlarn bilcmle ittifaklar ile mezkr hatt erif ktb olunub ledel rlamel ve ihticac olunmak zre kullei hazaniye vaz olundu [1] Yldz nshas (bi umur) SEYAHATNAMES 159 Der beyan stlahat nehcei M mahsusu ahalii Msr Evvel bu bild mm Dnyay Kahirei Msr yn erafnn stlahat ibar(a)tlar gnagndu i Cerakesei Haim ve kavmi Abaza Kurey ve kavmi Sada ve kavmi Grci ve Mekril ve Dadiya ve Akba ve Rus ve gayri akvamdan gnagn memalik kavmidir Cenab Kibiryann takdirile b ikrolu-nan kavimlerin herbiri birer takrib ile Msra gelb Hazreti Yusuf gibi esir de yu satlub herbiri birer hanedana db ilim kemal marifet tahsil idb vak'a vakar sahibi olarak ihtiyar olub azizi Msr olurlar Amma diyar Msr Ara(bi)stan olmaile herbiri c l ei mahsuslar terk idb lisan arabde tekellm iderler Amma Abaza ve erke lisan ar li e ara(b) ile trk ile mlemma' ken-dlere mahsus bir gne stlahat ibar peyda idb ahal nde istimal olunur Amma gayri diyarda asla istimal olunmaz Ancak Msra mahsus bir gn e stlahatdr kim beyan olunur Evvela (sJ-cj)Rgif yani Ekmek (uu^t.) Vahid Allah yani A lah bir (Allah str ide) yani Allah rte Hfz ide (.?>*) Ftur idelim yani Kahvalt taam y yelim (Bu yurun gadve idelim) yani le taam yiyelim Ave ide(lim) yani akam taam yiyeli m (Ebrar oldu) yani Ramazan gicesi evvel temcid oldu Ana Ebrar derler (Selm oldu) yani Sabah temcidi oldu (Nil vefa itdi) yani Nil gzel Nil vefa itmedi yani g elmedi Gaim yani acami (jU^jj) Dveydar yani suba kethdas U^-) Cndi Aa demek-dir (iU-) Seccan yani zi (g^) Muvakka yani divan ktibi (o\s<^) Arafat yani divan kaidesin bilici (t-rv) 'Fe rra evleri sprici (Jb.>) Zey-yal yollar sprc (;b-) Hammar eeki (JU-) Cammal devec bah a Kif hkim (J,) Vali suba demekdir (^U) Hacib kapuc (o\j) Kavvas yay tayc hidmetkr (ri*) Mukaddem hkimlerin n sra gidenle e Taradan gelen reayalarn ilerin grici Kldar Hkimlerin n sra kl tayanlar (U bekleyici yani ruusu nayiban demekdir yani nayiblerin ba demek olur Sahih lgatdir ( jtj,i) Rikb-dar yani hkimlerin atlarna biner ve rikbnda yrr (^) Msvedde Smmat zre hizmet idendir stdar a-nigir ba demekdir (Haslba) Alar zre hkimdir (j-U j) Reid ky hkimidir (jUI^) eyhlbeled Kylerde fellhlar hkimi Fellh ifti demekdir ki demekdir (jjL*) Tahtir Ekin ekmekdir rjUo Atl yani bhasl kydr [1] Yldz nshas (lehcei) 160 EVLYA ELEB (Ray olmudur) Sulanm kydr (jjS) uraki Sulanmam kur(u) kydr Kalm (Mesaha olmu) eden feyiz geldi) yan kyden kayide mal geldi umne Buday anbar ve (Isi^) curafa Srlar ile toprak ekecek sa(n)duka Turc Buday harmannda decek den demirleridir fijj-) Curun Buday harmandr (jte) Gll Cmle buday ve arp u.) Hnta [1] Buday {^) Kamh yine buday (j;ic) Alik Arpa tayindir (*^> Ciraye Buday ta yinidir ve yeri Ciraye Ekin ekecek mahalle derler Yani Tarla demek olur (Feddan yeri) ayrl yer demek-dir Muhtekir yani Matrabaz yani ktlk isteyici Msebbib yani Kr idici (Fad etdi) Temam etdi (Galk etdi) yani Kapad [2] yani borlu zindan (*li j.>0 Ark hane Kadasker hapishanesi Deylem yani suba zindan (Jbjtj) Vali deylem Hammal demekdir (jus ju>) Seyyal Neal yankesici yani Himyan kesici de-mekdir (vUi) Nassab Adem dolandrc demekdir (J^) Memlk Kle demekdir (.iiJir) Memalik Kara kul demekdir (^ i Tavai Hadm aa demekdir (Ito) Vekle Han demekdir Rab Evli odalardr (c>i) utuh Evl damdr (lt3^*) Muvalis ki yzllkdr Hrde Gmrkdr (*su) Gayale yleden sonra uyuklamakdr Kehak Halka rekdir (H~a) Baksmat Peksi r Karak Yal lokumdur (jJ.) Mutabbak yal khidir yan (Behtil etdi) yani o beni olkadar urdkim bestil

etdi (Beni vetah etdi) yani beni mecruh etdi (Ben vezmiyim) yani ben ana muhta mym ( ^^l) Ya hazari Ya Sultanm (u;>*lj) Ya nazari ki gzlerim (jji^iV) Tult evvel c aded mi maln yeri (J>\=Jy) Tult sani kinci mir mal ve (JU^) Sayf mal yaz gnleri mal (JU^) al Tut Kbt keferesinin ylbadr c^-i*-) Hamsin Msrn iddeti har olduu azab gnler en bir ky arasna derler (r>) Lmum yani Arab si olub cemiyyet etdi (Bu etdi) yani bir emin derisin yzb iine saman doldurub Msr divanna girmee Bu dirler (er-ran atdr) (Batran atdr) yani Tenbel atdr (Tur'ai cerfe etdi) yani Su arkn ayrtlad (&tp) Yan* t Yl&n (J^) Ammal Irgat (i~) Benna Divar yapc Garame yani Cerime (iiV) armut yani eski y paras (Jfolo May bali yani yle olur Gam yeme (Mala oturdu) yani borcunu vermee ah id etdi Bir dem bir demin (jAv) Bertil Rivet (Bamza ebeke oldu) yani bel oldu (sti yani Laykdr (Klfe verdi) yani tayin nafaka verdi (On be satr ak braklm) [1] Yldz nshas (Rzka) [2] (Arkhane) SEYAHATNAMES 161 Evsaf ulemayi sdt kiram Nakibleraf Msr Cmle ulemann sereme ve serfiraz ve sdt kiramn mmtaz Nakibl eraf Seyyid Burhane id sancanda Eirdir ehrinde yine Seyyid Burhaneddin hazretlerinin rk tahirin-dendir Ec adlarnn nice yz kesif kerametleri zahir ve bahir olmudur Amma kendleri Msrda yetmi m sakin olmulardr gayetlgaye sahibi kerem hanedan sahibidir Rum ve Arab ve Acemden Hind ve Sind ve Semerkand Buharadan seyyahan cihan ki Msra gele elbetde ann hanei bmi nnetinde mihman olub erefi sohbetile merref olub nimeti nefisesin tenavl iderler Ve herbar ihsan in'amn alub hrkai gnagnun giymek mukarrerdir Ve bir iki sene hanesinde mihman olmu can vardr Bir kimesne istiskal etmee kadir deildir Hemen (Msra) Ve daima meclisi eriflerinde ulemay erbab maarif ile mesaili er'-iyye ve baz maarife mtaallik zevkler olurdu Ve dahi ziri hkmlerinde eyaleti Msrda yetmi yirde kaim makaml r vardr Cmlesinin kr mahsultlar mah bemah kendlere vsl oldukdan maada kazai Hankah e bervechi arpalk sadaka olunmudur Ve iki medrese ve yedi nazarete mutasarrflar idi Ve mamur mahsuldar kuralar var idi Ve desti hkimlerinde [1] Msr icre ve eyaleti Msrd 46000 sdt kiramdan hasibnnesib urefalar vardr Alay gnleri paaya istikbale kub al ullah altnda yeil imameli sdt kiram ahrah Muhammedi sebzezar idb nuru Muhammed a' vai Resulullah temevvc ider Cmle refa dab Resulullah zre muhteemane kheyln atlar raber ubur iderler vesselam Ve bu Msrn asker taifesi ve ulemas ve menas ve keaf m klmlar alelihtisar tahrir olundu Amma iaallah mahallile bir ho tahrir olunur mdi Sult an Selim i iiJi.^-}wu 9 ay kmil Msrda ve Reid(d)e skenderiyyede sakin olub blda ta unduu minval zre <<-*}*f tahrir idb cmle asker taifesin yerl yerine ve ulema ve suleh ve meayih alettertib yerl yerine velhasl cemii elzem levazmat gerei gibi kanunu Seli olmak zre grb shhatde olan kibar evliyaullah ve cemii ulemaya ziyafet idb ihsan in'a lar virb duai hayri ile erefyab Ruma azimet etmee mezun oldlar Andan cemii merakidi kibar evliyaullah ziyaret idb mehedi mam Evliya elebi 10 - 11 [I] Yldz nshas (hkmlerinde) 162 EVLtYA ELEB Hasanda bir gnde 100 hatmi erif tilvet itdirb ve cemii ervah evliya ve enbiyadan isti mdad taleb idb 9 aydan sonra Msrda Adiliyyeye bir alay azm ile kub anda dahi cmle a bir ziyafeti li idb sa eline Kemal paa zadei alub ve sol eline veziri mkerrem Hayre Bey paay() alub birbirlerile pdirb dnya ve hiret karnda idb Msr umurn Allaha i hkim nasb itdim Ve ikinizi dahi Msr ayanna Allah emaneti virdim deyu Kemal paa zade i Msr ulemas ve refasna teslim eyledi Hayre Bei Msr yn ehli divan belerine tes ilvet itdi Ve cemii umuru Hayre Beye tevfiz idb sene 923 mah Muharreminde Msrdan Asit aniye azimet idb Hayre Bey ta Gazziye bile gitmek sadedinde idi Selim Han ider Ey Hayre Bey vezirim Msrda hayr grmek istersen sen bu Adiliyyeden geru dn Yeni fetholmu diyar kime brarsn Gzn a deyu Hayre Beye bir gmal virb Hayre Bey giru dnb padi rnca menzil bemenzil Hayre Bey tarafndan padiah yoluna payendaz harirler ve meklt mer batlar bezli hedaya iderek Selim Han Asitaniye revane olmak-da beri tarafta Hayr e Bey serikrda olub saadetli padiahn muha-fazac tayin eyledii Rumeli ve Anadolu asker in cmle Msr ehri iinde perian ve parekende idb gavga ve cidal olmasn maslahat in islm Kara Meydan kal'asna ve [1] kat ic kal'iye doldurub Msr asude hal zre olub bir rd haddinden tecavz etmee kadir olmyub Hayre Bey olkadar adil adalet ve olkadar hkm h

etde cret idb ahalii Msr ile o denl hsn lfet itdikim gzn da ile ksfend ba bi adir deiller idi Ol ecilden cmle ahalii Msr j*;. j bJUi ^-.V) didiler Ha-kikatlhal M zirine Sultan diseler vechi vardr Amma beart an ( 4 & y<i ) didi gibi hir Msr ve selmet ksa hakka ki padiahlkdr Inaallah selmet kmann urut kuyudun dahi mahall riz Andan Hayre Bey Bablvezirde tariki m zre bir camii ruen ina itdi Hl bir mnevver dir Kendleri 255 sene [2] vezir olub Sleyman Han asrnda merhum olub camiinin mihrab n de medfundur Kanun zre camiinin nazareti Msr ve-zirlerinindir Ve hl Msr icre Ali Osm camii vzeralarnn hayratlar Msr veziri nazaretindedir Bina [3] camii azmler vardr ki llah cemii imaret hayrat hasenatlar mahallile feraden ferda alkaderlimkn tahrir ider iz [1] Yldz nshas (yedi) [2] (sene 5 ehr 2) [3] (binai azm) sonraki (azmler) kelimen fazla SEYAHATNAMES 163 Elfasll Hadi vel rin Malrusei Msr karasnn ibtida banisi ve camii imaretlerinin banisin ve cmle binayi zimleri beyan ider Evsaf mm Dnya Msr Kahire (JU-dl. evsaf Msr nice bin ktb tevarihlerde mastur A edimi dem Evliya kalillbizaa ve kesirsseyyaha bu gne mfid ve muhtasar tahrir itmidir im evvel bu fani dnya nice bin dvelden geru kalm dnyadr Msr anden bir emmedir bt en Hazreti Adem olu it ann olu Gurbab Gurbab olu Nakravu binasdr Tufandan sonra Haz Nuh olu Ham ve Ham olu Bay-zar bina itdi Ol asrda bina olunan Eski Msr imi Geri Ms rin ismidir Amma ismi mahsus bu Msra alem olmudur Zira bir banisi Nakravu idi Hazret i Adem ismini Msrayim kodu Ann in Msr derler Amma evvelki ismi lisan iberyande Makd (aJja5^) dirler Lisan sryande Emsus (uo0 derler Lisan yunande Fustat (Ui*.>) dirler isan kbtde Msrayim {f},**) dirler Lisan dirler Baynennas Umm Dnya (Uo r() dirler Lis rabda Kahirei Muizziye ^l) dirler Maribden Muizzddin Kahir huru idb Ahidiyyun elinde ene 358 kahrile feth eylediiv Kahire dirler Hl cemii halk Ya Kahhar ve Ya kabz ism har olduklarndan cmle ricalullah inkbaz zredir Zeman kadimde yle imar imi kim Nil k a tuli er gnlk yol idi Fravn Musa bu Msra malik olmaile h ve kell Q^y fi^\) di zreti Musa enginde Svey deryasnn kolondur boaz nam mahallinde deryaya gark olub eli (ye)ti ve taht Menufu berbad kahr olduuyn bu vehile dahi Msra Kahire dirler Badehu mlk seltinler gelb mamur itmek murad idinb gnede zerre ve deryada katre misal tamir termim idb ancak taht Firavn olan Menufu bir kasaba mikdar imar itdiler Ve Eski Msr o lan ehri Fustat melik Mukavkis dedeleri melik Totis mamur itdi Amma yine Kababta de stinde iken sene 21 tarihinde kavmi Yunaniyan ile Efrenciyan yekdil yekcihet olu b Nili mbarek tuyannda 2000 pare yelken ile Dimyat ve Reid boazndan ieri girb Mansu in garet idb ta Eski Msra gelb nehb ve garet idb nice kerre yz Msr hazinesi alub ve vmin dem deryas gibi sr sr ge-tirb esir idb Eski Msr kabzai tasarrufa alub Ayaso ine Msr () vakf eylediler Kababta kavmi Ruma hara gzar olub 164 EVLYA ELEB Eski Msrn canibi arksinde bir saat baid Cebeli Mukattamm hl Cebeli Cui ve Cebeli Be (^.u j..) ve Cebeli Takatu j.,.) ve Cebeli ark ve Cebeli Muktab (.Lj* j^.) yani Ku tbul aktab da ve Cebeli Lukan (ljl j^) ve Cebeli Hcan j^) dirler Amma Nil ar olan c er Cibali garb ve Cebeli Czam (r\}>. j^) ve Cebeli Hiram (r,.. j-.-) ve Cibali Here meyn (<v*Jt^) dirler Bu zikrolunan ark ve garb ciballerin mabeynleri ta bild Foncista a ve bild Berberistana ve bld Nobuye[l] varnca iki taraflar vardr Ve baz yerleri M idir kim arasndan nehri Nil cereyan idb canibi cenubda Cebell Kamerden gelb canibi im alde ehri Dimyatda ve bir firkas ehri Reidde Akdenize munsab olunca Nil kenarnda nice vasi sahralardan baid bhisab ciballer vardr Lkin Msrn canibi arksindeki Cebeli Muk ve Cebeli Cui namile mehur olan Cibali ark Msra saba yeli gelmee manidir Ve bu da ukda olduu vakit arz Msr zre emsin nuru irakna manidir Ol sebebden ehri Msr zr ikinci saatde dokunduundan mezkr dalarn sayesi gya serdab olduundan zeman kadimde K mi ol cebel icre maaralar bina idb anda sakin oldular idi Andan Yeni Msr bina itmee baladlar Andan islm mlklar gelb Amr ibnl Asdan >v a >v sonra Ali Emeviyyun ve Ali Abbasiyan ve Ali Fatmyyun velhasl blda tahrir olunan mlkl

gelb Eski Msra rabet itmeyb cmlesi Yeni Msr imar eylediler Amma bu hakiri prtaksi di sene on yedi padiahlk yerde nice till ve cibal ve tihi rimal irak on sekizinci pa di(ah)lk yer Kbei erifdir kim cmlenin madsud meram oldur Hamdi Huda sene 1082 tarihin e anda hac tavaf idb Msra seyyahat iderek on dokuzuncu padi(ah)lk yerimiz olub hamdi Bicun tiri arzumuz hedef iniana ve tedbiri st alklik payana erb Msr Kahiriye dahi r gn kesbi heva ve taraveti bah dahi safa itmegiyn inan ihtiyar ele alub arpa ve safi nata suvar olub Eski Msr olan Fustat ve Emsus ve Makdonye ve Msrayim ve mm Dnya ve Ka ire (i) Muizziyye namlarile msemma olan ol hasretl mlk grdm ki hakka ki zeman kadim m nian ve dasitan destan olduu kadar var imi Alyimat sr binalar cihan dutmu Hikyei mnasib Seyyah herifin nakli zre ve halife(i) Badad medh itdiine gre [1] Yldz ushsa (Nub SEYAHATNAMES 165 Badadi behitbd mm Dnya olan Msrn bir mahallesi ola [1] Hatt ol asrda bir seyyah al iderler kim Ey birader Ne diyarlsn dirler Arif herifi zarif Msrlym dimi Msrn k indensin dimiler Herif Badad mahallesindenim dimi Sail demikim Ey zarif herif Badad i le Msrn mabeyni lden aylk yoldur Bu ne cevab viridir demiler Herif ider Msr di i Msr mm Dnyadr Badad ve Basra ve Lehse ve Yemen ve Aden Said ve Asvan ve Sudan vil ri Msrn etrafnda birer mahallesidir dimi Hakkaki herif kelmnda dr dizmi Rivayetdir ravn Msrda rbubiyyet davas itdikde Badad halifesi Fira-vnun ahvalin istima idb demik Firavn Msr gibi bir belideye malik olmaile tanrlk davas ider Ya benim Badadi behit dnyaya malik olsa nelik davasn iderdi dimi Ey imdi mefhumu kelm oldur kim ol zemanda Badad dahi nice mamur bdn olmak var idikim bikavli Tevarihi Yenvan ruyi arzda imart zmelerden Evvel biri Msrdr Biri Badaddr Biri Sindir Biri Irak Dadiyandr Ruyi arzda hri azm sevad muazzamlar imi Amma Msr dnyann ortasnda vaki olmaile gayet mamur imi dimi arzda naziri yokdur Amma sene 912 tarihinde erakesei nakese asrnda asker taife sinin isyan tuyan olmas sedebile kullarna ruhsat virb zulmleri haddin aub ahalii vil cilyi vatan itmekle ehrin imar olan der divarlar ve ke pazarlar haraba msrif olmu eca yerleri trab ve rimal ve gmlk arasnda payimal olmu Eski Msr bir merzubumdur kim ri bum ve masmasa ve kebu-ter iyan olmu Mruru eyyam kurun ile ya yetmi bir pr eh Azayi hanelerine palas gelmi her der divan pr dil olmu lisan hal ile ok zemandan ha ve nice devrandan nian virir Kenar Nilde ve gzergh seyide Eski Msr namnda Fustat b l'ai kadim imikim felek bd imi Ve bir ehir imikim nadirei dehr imi iinde ok msafi ne ve nice hma uurmu iyane benzer ve elden ele dm dar ok blheves yzine gelmi serencam bgaye ve hikyat ve rivayat darayat bnihaye bir dar khne ehirdir Ve derunu b nun acayibat ve garayibat tlsmatlar ile mutalsam grdm Ve nazar cihetinden ahsen ikli mdir Ve hayr yznden evsai ve kura cihetinden ekseridir Ve eyaleti Msrn haddi Asvandan yukaru yirmi konak Fezay ( ^U) [2] kal'as intihai hudududur Foncistan padiah ile mua dr Ve imal canibine nihayeti lebi deryada kal'i Iskenderiyyedir Ve kble canibinde [I] Buraya kadar olan satrlar Yldz nshasnda yoktur. [2] Yldz nshas (Say). 166 EVLtYA ELEB intihai hududu Mekkedir Ve garb tarafnda haddi ledir Byle bir deryadr kim iki iklimde hassas yardr Ve bu arazii Msrda olkadar kiinuzu azme ve defayini cesime ve habayayi kesire ve metalibi azize vardr Hatt yle rivayet iderler Ann bir yeri yokdur kim ol yi rde bir gene nihan olmya Zira Msrn halk hl zemini mezheblerdir Cmle mallarn yire d rler Hatt bu hakir Msr valisi Kethda brahim paaya intisabmz sebebile paa aalar m ler Yaylas nam mahalde kusunlu tlsm kullesi zre sakin idim Seher vakti hanemden kub a ay avular kona nnde bir gavga ve bir cidal ve bir ka agvat huddamlar mecruh olmu edir deyu ileri varub sual itdim Meer olgice ol mahalde define bulmular Tarken yire bhisab altun dklm Tatar huddamlar ve aavat seyisleri ve harbendeleri rast gelb hiss olmyub cenk cidalin asl olmu Hemen hakirin yan sra olan memlklarn ac kurd gibi ol g a mabeyninde cst cu idb yz yetmi altun bulub hanemize geldik [1] Amma kazlan yirin ha irine be dem sard Azm define imi mdi hakikat Msrn bir yeri yokdur kim anda bir k krolunan altunlar yle zeri halis idikim dem elinde em'i asel gibi yuvalamak mmkin id i Cmle er miskal idi Bir tarafnda kf hat ile kelimei ehadet tahrir olunmudu Bir yan ltni zeman vj ? <u.k zy\.) terkim olunmudur Ve bu Msrn canibi garbisinde Nil ar C dur Hazreti Davud ile Caltun cenk itdii maaralar andadr Ve canibi bir top menzili [2 ] Muazzamdr Ve Cebeli Takatu dahi dirler Ve Cebeli Cui dahi dirler Zira eyh Cui hazr etleri ol cebeli linin ta zirvei lsnda camii iinde medfundur Ve ana Cebeli Takatu dim

elerinin asl Msrn i kaFasile bu cebelin mabeyni Hat olmadyn Cebeli Takatu dirler Becamim (^.l* wu>.) dahi dirler Zeman kadimde Beni Mcem < r? J-) [3] kavmi sakin olurmu Bu cebeli azm Msrdan cenub tarafna ta krk konak Asvananadek biribirine muttas u bllar Cebeli Ehramlar ile bu Cebeli Muazzam mabeyninden Nili Mbarek cereyan ider Evsaf ibtida binayi kal'ai Msr bedesti Eyyubiyan Elmelikn Nasr Salhuddin Yusuf bin Ey ub adiyl Krd Sene 572 tarihinde Yusuf Salhuddin am halifesi Nureddini [1] Yldz nshas (Defineye sabah grdk) [2] (Cebeli Mukattamdr) [3] (ieni Becim) SEYAHATNAMES 167 ehid Sultann veziri idi Msr spanya ln bin pare gemi Nil tuyannda Dimyat boaznda ye istil idb canibi erbaai nehb garet itmee balad Ali Abbasiyan halifeleri ve Msrdan ife Nureddin ehid hazretlerine tazallm idb Nureddin dahi mer-hameten Salhuddin Yusuf u Msra seksen bin askerile serdar idb Msra geldikde cmle kffar kati idb Mansurede ve muzaffer ol-dukdan Mansure didiler Evvel ismi Reyhan idi Andan Dimyat ve Tine k al'asn kffardan hals idb salimin ve ganimin Msra geldikde cmle ahalii Msr gulyyi Salhuddin bir uurlu ve mdebir ademdir deyu Msra halife itdiler Nureddin bu vak'ai Ms bb Salhiddini ama davet idb Salhuddin gna-gn z(r)Ier idb ama gitmedi Ve sikkei h nd ismine ve ne Samda efendisi ismine itmeyb Ali Abbasiyan ismine tilvet itdirdi Bu kerre Nureddin Yusufa gayet dilgir oldum Salhuddin mahede idb havfinden Msr ehrine le Cebeli Mukattam zre i kal'asn ve aa ehrin canibi erbaasna 29300 ziri mekke sur m afi kurbinde bir medrese ina itdi Ve Merci Uyunda yine kffar Firenk ile cengi azm mansur ve muzaffer oldukia Samda Nureddin ehid merhum olub Merci Uyun-dan ama lgarub cemii hazayin defainin kabz idb ama dahi mutasarrf olub Msra mstakillen padiah li lub Msr() imar eylemee himmet itdikim mm Dnya iken Arusu dnya oldu Ve yetmi mlk rbiri mddeti saltanatlarnda olkadar imar etdiler kim hl hasretl mlkdur Amma bu hakir valine vakf olduumuz mertebe evsafn tahrir idelm av z-\\ ^ Evvel evsaf i kal'ai Msr Evvel Msrn yukaru i kal'as Cebeli Mukattamm imali ucunda bir burunda vaki olmu bir re bir kal'ai zibadr Ve Cebeli Cuiden kal'aya bir top menzili yerdir Mabeynehmas iki yzer zira bir ukur tal deredir Cmle vilyet khkenleri daima andan Ferhadvar ta kes k iderler Ve kal'a ile Cebeli Cui mabeyni gayet sengistandr Hni muhasarada meterise girmek mmkin deildir Ve kal'ann da taraf gayet metanet zre mebnidir Ve bu i kal'a N sahilinden canibi arka kmil 1500 adm baid bir kal'ai bldr Ve canibi erbaas cah gayy nian verir yaln beyaz kayalardr Ve deri divan sengin bnyad 80 zira kaddi semaya serek i bir binayi Salhuddin hasn hain ve eddi metn kal'ai Zerbd dirler Zerbd dinmesin esmiyesi oldur kim ibtida Salhuddin esasn hafir idb hkm mneccimin ile cmle t line bir kat altun teberi 168 EVLYA ELEB ve burlar yerine mmessek altun nisar eyleyb talii meymundur deyu esasn sa'd saatde al tun zre bina oldugyn kal'ai Zerbd deyu cmle mverrihler tahrir itmilerdir Zira Ms eri kndr Ve ilmi ncumda mahir stad kmillerin talimile ekli muhammes bina olmudur es binada nuhuset vardr Ve ol meknda daima fitne va fesaad(d)an hali olmaz deyu ekl i muhammes bina etdiler Amma (jai ut. ,x juj) hikmeti Huda bina ekli muham-mesdir Amm a talii nuhusetde olub iinde her sene birka kerre cenk cidal ve harb ktal ve gulyyi m eksik deildir Ve matbah kapusun-dan ta yenieri aas kullesine gelince cah gayya kesme kaya hendei vardr Serapa esas kaya zre mebnidir Ve dairen madar on iki klledir ark k llesi ve garb kullesi ve Firenk kullesi ve kapu kulle-si ve yass klle ve Selhuddin kullesi ve Mimar kullesi Bu mezkr kulleler gayet musanna ve irin ve mzeyyen er tabaka kullelerdir Herbirine biner dem sar burlardr Ve bu klle kat blme hisardr Bir ka ri Babnda yenieri odalar vardr Krk drt odadr Gayri ey yokdur Bir kapus garba nazr ann crm dairen madar alt yz admdr Ve cmle iki[l] altm kademdir Ve buna muttasl b a dahi orta hisardr eyh Sari Camii ve eyh mescidi ve avu zaviyesi ve Kethda zaviyesi e Aa kapus ve baruthane mahzeni ve darbhane ve tabhane ve arabaclar krhanesi ve kal' a hammam ve sekiz yz hrde evler ve yetmi aded dkknlar bu orta kal'adadr Ve kapus canibi garba iki klle mabeyninde iki kat demir kapulardr Ve bu kapularn i yznde otuz r kar uzun demir toplar vardr Bir top dahi arabaclar krhanesi dibindedir Ve darbhaney

e muttasl iki kol Gavri emesi var Cmle kal'a halk bu emiye muhtacdr Ve bir kapus d aas meydanna mekuf kapudur Garba nazrdr Cmle yenieri divan bu kapu nnde olur K unmu bir sitanedir Ve bir kapu dahi aa Salhuddin kapus sabah sabah k-ade olundukda thdalar ve beytlmalc ve alt nefer avular ve emle kapuclar hazr olub hayr duada iderler kat demir kapudur Ve bu iki kapu mabeyninde kal'iye girerke sa tarafda di varda drt kt'a mermer zre selef padiahlarnn tarihleri var Bldaki tarih ^JS- y\ \J?3 4J Jfr JJ^J f^J\o^J^f~\ ) L'_^U JjUI dM\ cOJU jlkJUt [21^l)U l V ^r[1] Yldz nshas (bin) [7] Yldz nshas Bu kelime fazladr SEYAHATNAMES 169 <C- c^ ^ &\ jU> ^1^1 J^Ul dUll jlkJlJl JJlj juJlj tahrir olunmudur Ve bu mermer zre dahi Sultan Kaytba(y) tarihidir Ve bir mermer zre bu zikrolunan blme kal'a Yusuf Salhuddinin-dir Amma Sultan Selim Han asrnda ibtida M a vezir olub Hayre Bey sene 923 tarihinde idi Be sene ve iki ay ve yirmi gn hkmet idb Sleyman Han asrnda merhum olub vzerayi[2] Msr Palak Mustafa paaya ihsan olunub andan hayin Ahmed paaya ihsan olundukda Sleyman Han Enrs seferi ve caniblerine mukayyed olm aile beride Ahmed paa frsat ganimetdir Msra mstakil padiah olmak sevdasna db bir ts syuf erakesi nakesi bana cem eyleyb Msrda velvele ara olub isyan etdi Sleyman H is olunca berren ve bahren derya misal askeri Msr zre gnderb donanmay hmayun ile mak veziri zam brahim paay yz pare kadrga ile Msra gnderdi Hikmeti Huda eyyam muva adar ihtimam itdiler ise olkadar heva mted olub hir kara canibine vezir brahim paa k mceddeden tedarik grb adil adalet iderek zalimleri katliderek derya misal askerile Msra gelmede Beri Msrda yn divan ve eraf kibar ulema gulyyi m idb Selim Han en sadematn zahmi onulmadan bu hain Ahmed paann hyanetile yine cenk cidal mi idelim Elb etde paay istemeziz deyu gulgule idb paay hammamda sabiyyan ile safada iken dutub ol kyafetle Bab Zveylede salb eyleyb Msr su-dehal oldu Evsaf Narin Kal'a ve gayri 13 kat blme hisardr Amma vezir brahim paa kat'i menazil ederek Msra gelb adil adalet duine Cell zade Mustafa elebi tarih dimidir Asaf sultan dil Msr bd eyledi Bir sene hkm hkmet idb Msra mteallik baz umu [1] Yldz nshas (u> [2] Yldz nshas (vezareti) 170 EVLYA ELEB ma olar eylerden ibtida bu i kaFiye bir kaPa dahi zam eyledi H l ehre zinet virb ka metanet verdi Dayiren madar crm sekiz yz admdr Ve garbe nazr iki klle mabeyninde iki t demir kapus Sultan Sleyman kaPas dirler Salhuddin kulesinin [1] ta ortasnda ekli mu abba bir kal'ai irin ina itdikim hl [2] var Ve bir kesinde Galata kullesi gibi on tab ka bir seramed klle bina itdikim stad mhendis bir tiesin urmaa kadir deildir Gnagn -nezler ve cumbalar ve ahniinler ve kelerinde mazgal de(li)kleri var Ve kubbesi evce serekmi bir seramed resas nilgn ile mestur bir kubbesi zre alemi iki fersah yerden n ayandr Bu kulede mal padiahden gayri bir ey yokdur Cmle ziri zemindir Defterdar tahsi itdi mal bunda hfz iderler Amma kaPadan tara dizdar ve kethda ve-imam ve mezzin han nden gayri bir ey yokdur ll bir zaviye ve bir anbar ve bir su sarnc var Dizdar yerli yeniceri-yandandr ebruz mahbusdur Bu hazine kulesinden tara Klvan Camii nnde bir kat tin kaPa divan bina itdi Ve Klvan Camiine nazr iki kat demir kapu idb iki yanna seram ed kuleler itdi Ve bir kullei azm dahi mehterhane kulesidir On kat seramed kuledi r inde cmle kaPa mehterleri sakindir Ve bir kullei bl dahi paa sarayna nazr brahim lesi derler gayet byk ve metin klledir ki bin dem alur Ve bir klle dahi anbar kullesi ir Bu dahi saraya nazrdr Ve bir klle dahi Yusuf kapus zre ekli mseddes bir kullei me ndur Bu dahi paa saray(yn)a nazrdr Hasl kelm cmle yedi kurun rtl seramed kubbel Ve her birinde sagir ve kebir krkar ve ellier pare toplar var Cmle paa sarayna nazr im bir dahi paa isyan idb saray toplar ile berbad iderler Bu hisab zre Msrn kat b a hisar() bu mahalde temam oldu Andan i kaPiye brahim paa sekiz bin yenieri doldurub odalarn tamir ve termim itdi Ve Mekke ve Medine umurlarn grb ve cmle vakfullah yokly ve mal padiah yerli yerinde idb Msr vezaretin Gzelce Kasm paaya ihsan idb kendi A mteveccih oldu Andan Gzelce Kasm paa dahi Bablvezirden aa iki hisar mabeyni var idi halle bir kat divar idb bir kal'a kapus ina itdi Annn Bablvezir dirler Andan yz ad ukar(u) bir kaPa kapus dahi Aa kapusnda dua olan demir kapudur Sa kolda bir kat blme

hisar kapusdr Yoku yukaru iki hisar divan mabeyninde gidb iki kat demir kaPa [1] Yldz nshas (kal'asnn) [2] (ehre zinet verp kal'aya metanet verdi Dairen madar crm sekiz yz admdr Ve ga iki klle mabeyninde iki kat demir kapus) SEYAHATENM , 171 kapus dahi vardr Andan ieru kal'a arsus meydandr Bir vasi meydandr Cmle erbab div unda durur Canibi erbaas dkknlardr Bu mahalde bir kat kal'a divan vardr Alaca mnak-ka ivardr ki kat demir metin kapudur Top atan paa kapus derler Klavan Camiile mehterhane kullesi mabeyninde vaki olmu metin kal'a divandr kim l ah toplar cmle meydana naz ir kat kal'a dahi paa aavatlarnm konaklar old yirdir kim gayri kimse anda sakin dei i ahrah vardr Bir(i) kisve kapus tarafnda ve biri Klavan divanhanesi direkleri mabeyn ndedir Gayri yol yokdur Ve iki kat kal'a blmesi dahi Azablar sitanesi semtinde ikie r kat demir kapulardr kim Rumeli Meydanna nazr byk kapudur Cmle bevvaban anda nigehba lk iderler ki kapu mabeyni cebe ve ceven ve lt silh ile mzeyyendir Sitayii kasr Kara Meydan ve tul arz Kara Meydan Ve bir kat blme hisar dahi Hayre Bey paa Msr veziri iken Kara Meydann canibi erbaasna bir kal'a divan ekb iine paalara mahsus bir ba irem etmi Amma kadim eyyamda Kara Mey Kasr Sultan Kaytbayndr Hl gl glistan ve ba bostan bir nahlistan yerdir Paalar he a inb cirid oynarlar Sekiz yz adm tutan bir meydandr Nihayetinde paa delileri odalar ardr Bu kal'ann dahi drt yerden demir kapular vard'r vesselam te bu mahalde has m i 'a cmle temam olub bu tahririmiz minvali zre Msrn i kal'as bilcmle on blme hisa e blmelerde alelhisab 19 kapudur vesselam f kal'ada olan tlsmatlar beyan ider Evvel Msrn kal'as eflke serekmi bir blend kal'adr Anda Zrdler yaylas namnda lar kapusna nazr bir kullei bldr Hakir yedi sene ol klle zre sakin idim Bir cihan-n let hanemiz var idi Revzenimizin altnda bir azm halice crmnde bir kitabe var idi Ol kitabenin ortasnda stad kadim iki dem kaddi mikdar bir ku tasviri var ki kanatl ve ya zre kanatlarn am Ve iki ba var Bir kerre hcremi tamir ter-termim iderken pence kub iskele zre durub temaa itdim stad mermer bu tasviri sihri icaz bir ku misal eyl im cihan mermerleri bir yire gelse bir tie urmaa cizlerdir Bin yldan 172 LVLYA ELEB beru henz stad elinden km zan olunur Amma ta dahi beyaz sengn tadr Ve stad nakka boyalar ile bir hsn virmi kim gya zruhdur ki ba var Bir (i) canibi arka nazr biri arba nazr Maali kelm hemen zolata guruundaki ku tasviridir Asla fark yokdur Amma bund a olan san'at sihri mbndir Ve iki lisan var Kaan imal rzgr iddet zre eser ark ca ann lisan bir savt hazin ile sada verir kim deme dehet hasl olub kartal kuu sadas lunur Kaan yldz rzgr iddetle esse ol suretin canibi gabra nazr olan bandaki dilin ehib sada ile leylek kuu sadas istima olunur Amma bu suretin iki banda olan lisanlar birer pirine tenekedendir Biri pulad nahcivan-dendir Hakir im'an nazar ile dikkat i db nazar itdim Ve bu dillerin nihayeti yine ta icre bir perinli Amma bak gerdanesi gi bi rzgr urdukda lisanlar hareket idb iki rzgrda yle sada virir Amma gayri rzgrlard ve saksaan kuu ve tavancl gibi sadalar istima olunur Ve iki kanad altnda birer delik vardr Adem parma sar i bodur Andan dahi acayib mehib sadalar kar Ve karn bir sah n kadar vardr Tyler nak yerinde Gya ta gbeinde bir delik dahi vardr Bir dem eli s inde kd mhreliyecek derya bcekleri var Kaankim poyraz rzgr esse bir mhlik sada Baz yrn Koma Evliya elebinin kuu kudurdu derlerdi Daima bu hal zre [1] bu kuun ba er satr hat vardr yle bir hat Deryada mutalsam bir garib temaa kudur Azablar kapus yoku yukaru giderken n-mayandr Cmle ahalii Msrn malmlardr Grmedim ll Tuna Belg ndei kenarnda Kazanclar canibinde bir muattal eme vardr Bu ku tasviri zre olan hatt e grdm Amma tilvet idemedim Amma Msrn erbab marifetlerinin takriri byledir kim bu t ne goe safir urursa Msr iinde evvel ku olmaz derler Hakikatlhal Msrda ebeden leylek z Ve saksaan ve ve kartal ve tavancl ve srck olmaz Acib hikmetdir Tlsmat akreb Yukaru kaPada akreb vardr Amma deme zahmi isabet itse asla tesir etmez Bir ka saatd en sonra veca def olur Tlsm Sultan Klvann Divanhanei atiki vardr Krk drt amudu m ub'u mesknda ol amudlar meer Asvan ehrinde ola Akreb tlsm ol amud[J Yldz nshasnda buradan (mutalsam) kelimesine kadar yoktur. i

SEYAHATNAMES 173 larn Tatar kona canibindeki byk kemerin sa tarafndaki amudun ta yukarusnda bir demi r kuak vardr Ol demir ember kuakda tucdan bir akreb sureti kuyruundan aslub dururdur di imdi hl aikrdr Ve Tlsmat ylan Ol akreb tlsm olan amudun mukabelesindeki amudu kuatm bir alaca ylan sureti vardr Y l amudda iki satr hatt vefik vardr Ylan tlsmdr Msrn i kal'as virannda olan y a yokdur Amma biemrillh bir ferde zarar itmer Amma mahuf hayvandr Ve Tlsm yan Bir amudda dahi pulddan yan tlsm vardr Ve iki satr ve~ fik vardr Hl yandan za Tlsm humma yani stma Hamdi Huda bu i kal'ada cemii zeman hummayi rubu ve hummayi muhrika asla yokdur G ayri diyardan stmal bir dem bu i kal'ada gn sakin olsa biemrillh hals olur Vefik hmed Aann kapus dibinde amuda satr vefik tahrir olun~ mudur Ve andan Tlsm kulunc Bir amudda dahi kulunc vefik vardr Ve Tlsm taun Bir amudda dahi taun vefik vardr Ebu Ali Si(n) anndr der~ ler Msrn i kal'asnda bu ir Bir diyara mahsus deildir Amma ishal ve zatccenb ve lukve ve irpene gibi emraz muh te-liteden merhum olurlar Amma bldaki tlsmatlar hamdi Huda da~ imdir Lkin bu zikrolun an her birinde birer stad zufnun gelb yedi tullarn ayan ve beyan itmek in her amuda r vefik itmiler Evvel sar amuda kal'adan kle kamya ve bir amudda hrsz ev amya ve hizmetkr aasna hiyanet itmee kasd iderse eli kurya Ve bir amuda avret zaniye olmya V bir amuda Msrda ihrak olmya Hele hamdi Huda bu tlsm muattal deildir Zira kat 174 EVLYA tiLEL' enderkat Msr gibi bir bild iinde ebeden ihrak olmaz Krmz somaki amudda olan vefik od dirler Ve bir amudda dahi her ayda drder kerre yamur yaa Ve bir amuda dahi sbyannn g e olmya Velhasl bunun emsali nice evfaklar her amudda hl vardr Amma baz Megaribe ve diler ve baz dahme kua define arayc bkayd meFunlar Bu amudlarda olan hatlar define al tidir deyu tecesss iderek baz amudlara kemendlerle kub o nazenin sr vefiklar kim her ri mr dnya deer marifetlere tizb ve simb srerek amudlardan ol hatlar hak idb amell tl idb ne define ne mal kemine peyda idb hayib hair ekdikleri bar mihnet yanlarna k Hl ol zemandan beru Msr ire pire ve kehle ve tahta biti demi kebab ider Ls\c Msrn nei ile tahta bitii bir diyarda yokdur kim beyitlerle diyardan diyara tahta bitind en feryadnameler yaz(ar)lar Hatt hakir tahta bitinden bir feryadname tahrir eyled im Elfasls Sani vel rin Evsaf Saray kal'ai vzerayi Msr Bu kal'a dahi i kal'iye muttasldr Lkin kapular bakadr!l](Ve Tlsmat kelbeyni kuduz cre Kantarai Emir Hseyin ile Kantaratl Musf ortasnda ahrah zre Hammaml Kelb namnda ammamdr Mezkr hammamn temelinde bir kubbecik iinde iki aded tucdan kelb timsalleri v ardr Birbirile ebruz harran feharran dalaub boumadadr Annn ehri Msrda kuduz kp dilb kuduz kelb grlmemitir Ann in ol hammama Hammaml Kelb dirler Tevarihi Kahda(b) stur-dur) Miftahlar paal elindedir Bu kal'a ve saray() dahi Yusuf Salhuddin itmidir V nie mlklar dahi zamime binalar iderek bir saray li olmudur kim gya saray Ali Osman ida divan kapus Arzuhalclar Kapusdr Andan ieri elli adm gidb iki canibi terzi dkkn bur idb Sebil Kapus andan ieri elli adm gidb iki kapudur Sa canibinde ehir havalisi unda Kk kapu Sol tarafda byk divan kapus Andan elli adm yoku aa bir kat kabu dah aray meydanna kar bir vasi sahradr Dairen madar bin adm bir meydandr Ve bu meydann c bi er-haas paa aavatlar odalardr Ve Dheye Camii bu meydandadr (1) Yldz nsh sna gre kerre iindeki ksm (Elfasls Sani rin ) den sonra gelecek. _ m SEYAHATNAMES 175 Ve kethda kona ve ehir havalisi kona ve anigir ba ve kilrc ba konaklar bu me n Kaytbay divanhanesi ve Gavri divanhanesi ve Mukabeleci Efendi kona ve Barudhane v e ve kapuclar kethdas ve atran ve tfenkciyan konaklar cmle bu saray meydanna nazr eydana mekuf matbah kapus andan ieri girb bir kat kal'a dahi matbah keykvsdr Saray nndaki kapudan bir gz kemer cisir ile ubur olunur Aas bir minare boy(u) gnlller ko

r Ol mahal dahi baka bir khne hisardr Amma bu matbah yerden kapul metin hisardr Sul Selime bevvablar bu matbah kapusn aub cmle asker ve Selim ah bu kapudan girdiiyn Ba limiyye derler Ve krk yl bir m Arab Sultan Selim uvey uvey sene 922 deyu tarih diyen u matbah kapus dibinde medfundur Hl oullarnn mirden ulufeleri ve matbahdan tayinatla yimdir Hakkaki acib tarihdir Bazlar bu tarihi cifirdir derler Amma bu Bab Selim he r-bar ilemez Meer paa bir canibe gide yahud aavatdan bir meyyit ola yahud bir nihan b asgm ve bir gizli maslahat olsa aarlar Azm metn demir kapudur Ve bu matbah kal'asnda yz elli aded a konaklar ve baka guslhaneleri ve zaviyelerinde imam mezzinan vard matbah Halilini gremiyen bir diyarda dar nmet grmemisdir Ayende ve revendeye ebruz gan orba tabh olunur Biri ades ve biri buday ve biri pirin orbasdr Sabah ve akam cm karaya nice bin ulbe ve kas'a nmet mebzuldr Amma ancak fukaralar indr Ve matbahhane i ki yz ocak yeridir Haftada be kerre 200 sahan taam pib bu nimeti uzma divanhanei Gav ride has mma bimtinan mebzuldr kim ( i^jj <i\^i\ J>j^S V* o*1*-) dr Ve cmle yz aded ile meml krhanedir kim dem temaa itse hayran olur Ve bu matbaha muttasl tara Saray me dannda Barudhane arhlar vacibsseyirdir kim atlar evirir Cmle tucdan krk aded ha(y)va b ruz ktr ktr ilemededirler Msr barudu Ingilis barudundan keskindir Ve saray meydan havalesi taraf dahi baka bir blme hisardr Ve kapus vardr Uc kapus sakyeler alt u satrlar kana altndadr Bir kapus ehir havalesinin kona altndadr Bu be kapu mk zincir ekilmi demir kapulardr Ve bu kapular mabeyninde vekilhar ve pazara giden ve masraf ktibi konaklar ve bir ka terzi ve sarra ve berber dkknlar vardr Andan kethd raf kat ender-kat konaklardr Amma kal'a bedenleri gibi bedenleri yokdur Amma yine paa Saraynn kal'as divan zre vaki olub evce serekmi saray lidir Baka hammamlar v zazirvanlar ve mteaddd kaii 176 EVLYA ELEB in odalar ve haremi vardr Amma Saray meydanna nazr Canpu-lad zade Hseyin paa kethda Aann kii inli kaas var Ve fskyye ve havuzunun bu Sarayda misli yokdur Andan Evsaf Saray veziri Msr Nice dvelden arda kalm mihmanhanedir Her vezir nasibi kadar sakin olub konub ger Gya ir yan kebuterdir Amma binas yaln kaya zre vaki olmu zemininden yz arn li edd ak Kesradan nian verir binalardr Esasnn y her ta fil cssesi kadar sengi haralardr sene tarihinde Sultan Salhuddin Yusuf ibni Eyyubun Karaku namnda bir maslahatgzar dem i Cize ehir tarafndaki Ehram dalarnn talarn ykub Msrn Saray Kal'as ve Cize ehr etmidir Amma Saray kal'as bedenleri yerine ahniinler ve revzenler ve gnagn maksure v kaalar vaki olmudur Cmle haneleri ve cenub canibine mam afiye ve Cebeli Cuiye nazrd m ol canibe Gurafei Kbra derler Nur berk urur azm mezaristandr Ve cmle uyz altm mus ve mnakka mteaddid hcrelerdir kim herbiri bir vezirin ve bir mlk padiahlarnn asar iri-nin evsafn beyan etsek tatvili kelm olur Amma i aalar iinde bir vas meydan vard i aalar anda cirid ve at ve mzrak ve khc ve tirke ve tfenk ve kalkan ve matrakbazl im iderler Bu meydann canibi erbaas ikier er tabaka i aalar odalardr Cmle revzen nazrdr Altlar paann kendye mahsus olan has tavlas itahldr kim kheyl ksraklar i Ve cmle yirmi nefer meratib sahihleri i aalar bu mahalde olur Hazinedar ve mhrdar da i bu mahalde olur Bundan ieri paann arz odas khne binadr Amma zer enderzer binayi Kay aydr Pencereleri mam afiye nazrdr Hazine odas bu arz odasna muttasldr Ve buna ka ydanna nazr kethda brahim paa iki kasr ibretnma ina etmidir kim tabir olunmaz Cani as serapa billur ve necef ve moran camlardr kim kasr haver-nakdan nian virir Kk kas kirin tarihi byle dmdr (Tarih) Evliya bu kasra tarihn didi Oldu itmam kasr kemyab blend Sene 1081 [1] [lj Yld.z nshas (1U83) SEYAHATNAMES 177 Ve kasr Cihantmaya Resm elebi byle tarih dimidir (Tarih) Grnce Resm dai didi tarih Mkemmel kasr ibrahim paa(dr) Sene 1083 Mezkr Semt [1] elebi i aalarndan bir necib reid bahri maarif ve ktibi maarif kadir fnun zati erif idi Ve ibrahim paa zade Mehemmed Bey efendimiz kendlere mahsus ders t ilvet itmek in bir maksurecik ina itdiklerine hakir tarih demidir Evliya elebi bu kha didi tarihin Oldu itmam ey beim kasr blend Sene 1081 Ve bu kasrn fevkinde cihannma kasr gazi paadr kim cemii bild Msr rayegndr Ve arz i i aalarnn taam tenavl idecek yeri bir azm kaa imi Canibi erbaasnda deri divan ser de elvan talar kapldr Kapusmn atebei lisi zre mermer kitabeler icre talik elebi hatt

le mzehheb tarihi byledir jp^U jllaJU JMlj >)!^U ^JJ! JUl jl$Q!* jS) Bundan ieri Canpulad zade Hseyin paa efendimiz i baiye nazr nm soffal Rum tarz bi a ina itdirdi Inaallah Msrda naziri yokdur Ve eyh Ahmedi Malik bir vefik idb asla si sinek yokdur Ve meyanmda bir havzu ltif icre bir azirvan au'y" ile ina olunub hakk a ki saray Msrda bir cayi menas oldu Andan ieri Bayram paa kaas Bu dahi tarh acib k m nm soffal bir kaadr Kapus zre talik hattile tarihi budur Hazreti Bayram paa kim odur Zinet ryi sarayi milki din Az mddet icre ol sahib kerem Yapd bu kasr ltifi b karin Fethiya itmamna tarih oku __Sene 1037 Evliya elebi 10 12 [1] Yldz nshas (Resm) [2] (c.Vj) 178 EVLYA ELEB Ve bu tarihin i yzndeki kapu zre bu (tarih) Didi bir bendesi bir hoa tarih Taalllah zehi tak mferrih Sene 1037 Ve bu Bayram paa odasnn alt gayet serin meydandr aalar silh talim iderler Andan n Kaytbay kaasdr Bir kubbei lidir kim eflke serekmidir Cmle revzenleri mam afi Andan ierisi haremdir Kat enderkat hcreler ve ile haneler ve hammam ve azirvanlar r evan olmadadr Ve bu saray icre iki kat fevkani hammam vardr Biri paaya mahsus ltif h avuzlu hammamdr Biri i aalarna mahsusdur Ve iki berber dkknlar vardr Yine i aalar Ve i aalar meydannn i yznde bir bae vardr Gl glistan ile mzeyyendir Ve diraht e limon ve turun ve kebbat dirahtleri ve gnagn engr fidanlar kameriyyeler zre zinet v rmidir Ve bu ba irem icre Sultan Kaytbayn bir havuzu azmi var Tuli yz elli ayakdr a sen ayakdr Derya misal bir havuzu azimdir Amma st mesturdur Ve canibi erbaas stunu se ngi haralardr Ve brahim paa bu havuz kenarnda bir maksurecik ina idb anda istirahat i nazenin i aalardan havuza koyub stlerine altunu avu avu nisar iderdi Bir hay huy ile zevk safa idb dnyadan gm alurdu Ve bir bae dahi Bayram paa odasnn altnda minare k r ancak mezbelistan yer var idi brahim paa efendimiz an tathir idb bir senede yle hya an Acem misal bir bae yetidirdikim gya iremzatl imaddr Tuli kmili be yz admdr V dr Bu ba glistan icre bir kameriyyeli bir neimen ortasnda bir havuzu azm idb blda an baenin havuzu kebirinden suyun aub ol havuzdan bu havuza bir minare kaddi yerden su knkler ile pertab idb suyun gurultusundan deme dehet hasl olurdu Ve fevvareler mi nare kaddi pertab iderdi Ve hl bu bada hasl olan zm Msr iinde olmazdr Ve bir ba ina itdii kasrdan bir minare kaddi aa bir mezbelistan var idi Gz nnde durmasn deyu nekadar yz bin zebbal himar ve hammal var ise ve cmle rgatlar var ise cem idb haftad a iki kerre yz bin deve ve himar yk mzahrefat karub nne bir eddi azm bina idb b Badehu Msr icre yedi bin alt yz bacenin babanlarna tenbih idb birer aa getrb yah etdikim gya hyaban Isfahan nsf cihandr Ve gine yukaru havuzlardan sular uur Msr saraynn canibi SEYAHATNAMES 17 erbaasn ba irem idb Bayram paa odas altndan kal'a divarn delb yz elli kademe ta baelere inb Ramazan e-rifde iftar ol hyabanlarda iderdik Andan bir yol aub Kavak me nazr baenin bir kesinde tahtan bir maksure ina idb cmle cndileri bu mahalden sey sum ile hrre urana ok ile kabak urana ihsanlar iderdi Ve Kavak Meydan yedi yz adm tu li bir meydandr Cmle rimal delidir Ortasnda bir gemi direi dikilmidir Kaddi semaya idir Ta zirvei lisinde bir altun yaldzl tob vardr Cmle cndiler ol topa tirbaran bir aaghdr Ve bu meydana nazr Maksud paann bir kasr vardr Hl Canpu-lad zade Hseyin p ol mahalle bir ka mnakka hc-releri ve bir hammam ltif bina idb sitane tarafndan revendegna mihmanhane idb zer enderzer ile deyb bir msa-firhane oldu Ve buna muttasl Evsaf Divanhanei Sultan Gavri Fevkani bir divanhanei lidir kim iine on bin dem alur Sultan Gavri Acem ile lfet itd ikde ah bedhah Gavriye bir azm eli gnderdiin Gavri istima idb drt azamet gstermek adlarn cem idb cgn cgicede bu divanhanei itmam etmiler Amma hakka ki makduru beer ol devleti itmama irmesine bir almet itmi Cemii deri divarlar gnagn ruham talar kapld tavanlar serapa nak bukalemun mzehhebdir Serapa beyaz mermer hemvare delidir Tuli yz

ksen be ayakdr Ve arz elli be ayakdr Ve canibi erbaas otuz tuc penciredir Ve yirmi illur camdr Ve otuz be aded gemi direkleri kiridir Ve bu kirilerin st levha tavandr r kubbe deildir Ve yle zer enderzer nakka tavandr kim demin gz hayrelenir Ve kapu ri paa ierisine biri aa havluya yirmi kademe ta terdban ile inilir Ve biri mezkr ol firhaniye gider Andan dahi aa-a ta nerdban ile inilir Ve bir canibi Saray Meydanna na zr etraf dehlizdir Cmle aklm halifeleri divan gnleri anda otururlar Ve bu divanhane k olmagin drt yerde bacalar vardr Ol bacalarn yerinde makara ile bir kaln ip durur Mir medyun olan me-na ve mltezimini celldlar kollarndan ol demi berdar idb olka-dar tazi ya) ne ekerler kim tazya dndrrler ^ ^ Mahuf siyaset-ghdr Ve bu divanhanenin nsfnda e ibriim halieler zre teltin derileri delidir Altun guru bu deriler zre divan gnle gibi ylub sarraf Yahudiler ad iderler Ve bu demelerin 180 EVLYA ELEB nihayetinde Sultan Selim makamnn sol tarafnda Msr veziri clus idecek soffas stnde kaddi blda fatihi Badad Sultan Murad Rabiin bir levha zre mzehheb celi hat ile turay arras vardr kim mbarek desti hatlardr Ve 9 kat incir aac kknden kalkanlar bir h den bir darb ile deldii kalkanlar andadr Ve paann ba ucunda kaln hat ile bu Ayeti e tahrir olun-mudur [Ayet] ( ^ * jt- s 6 terkim olunmudur Amma divanhanei Gavrinin yemin ve yesar divarlarndaki ru-hamlar zre tahtan ve f evkani gnagn hatlar vardr Amma bu divanhanede paann sofas sanda ve solundaki kele uhamlar icre stad mermer bir ilmi cifrin Sultan Gavriden pinhan in bir gne kf hat mi ile Sultan Selimin bu divanha-niye gelecein bir rumuz ile tahriri ruham itmidir k im gya sihri mbndr Nice yz erbab maarife ol hatlar gsterdim Bir merd ferdi feride mee kadir olmadlar Zira ol hat gayet rumuz ile kraat olunur Evvel paann sol tarafnda rke ruham hatda ( jlkUl lY>i ^ ) yaplmdr [1] Ve sa taraf kedeki ruhamda ( ju ob ^jl, ) deyu yazlmdr kim acayibdir Andan tara iskemle odas Divan gnleri paa bunda sakin olu erin ikyetin dinler iken revzeni Saray meydanna nazrdr ki revzeni dahi Gavri divanhan sine nazrdr Der medhi Divanhanei Sultan Kaytbay Bu odadan tara divanhanei kadim Sultan Kaytbanndr Safi ruham delidir kim be aded mer mnakka stun zre zer enderzer mnakka tav(a)ndr Saray Meydanndan bu divanhaniye yirm ademe ta nerdban ile klr Ve bu divanhanede Selim Han ok divan etmidir Makamnda hl i divara yeil levha kapldr Yine ruyi divarda gayet kaln hat ile (Ayet) yazlmdr Ve bu hattn mukabelesindeki divarda (yet) [J Yldz nshas (yazlmdr) SEYAHATNAMES 181 riasturdur Amma bu divan hanei Gavriden kkdr Tuli otuz admdr Ve arz on be admdr ve bir kapus zre tarihi ( Cu jUj iJjLil jL*i ^ ) tahrir olunmudur Elhasl padiahane bir saray lidir kim medhinde lisan kasrdr Ve Kayt ivanhanesinin alt kilrdr Malmal zahairdir Gmle aavata tayinat andan verilir Bu kilr us Kaytbay asrnda divanhanesi kapus imi Hl yine ol divan haniye dahi kademe ta nerd e klr Lkin muzlim yoldur Amma kadim kapudur Hl Kilr kapus derler Bu kapunn yemin ahrir olunan tarihlerdir JU <i\ jLk J^U iJjLil jlCil I cLlil ^\ ^J\ ^J\ \ ) yLlj S>! JT6 julUlj Vl dJUl jlkJU! l'V^ljjb ilk* j jb <6Cu ^ ^Ui ^Jl y\ J^Vl cULI jtkUl jOtUl J J-u)l tahrir olunmudur Ve bu kapunn sol tarafnd yeil parmaklk iinde Selim Han makam vardr ibtida Selim Han matbah kapusndan ieri girb bu mahalde oturur iken i kal'adan Selim Hana aded top glleleri ururlar Hl yerleri zahirdir kim ol nian yanlarnda aded m ire iinde ( oj** J> (jlJLs dUll jUaJUl IV\ ) tahrir olunmudur Bedehu Selim Han darabat topdan havf idb Saray Meydannn byk kapus deki satrlar kona kemerleri altnda oturub darabat topdan hals olub iki rikt salt Badehu ol an ol mahalde divan feth ider Hl cemii vzerayi Msr bayram nemazna gitmezden mukaddem bu mahalde divan etmek kanunu Selim Handr Ve Msr veziri ibtida alay ile bu saraya girb atndan indikden sonra ibtida Selim Hann nerdban ayanda top gllesi yedi

amda oturub dua ide Andan bayram divanlar olan mahalde dua idb badehu bismillah il e yirmi be kademe nerdbandan Kaytbay divanhanesinde dua idb divan itdikde ibtida Har emeyn glllar ve surrelei defterlerin grb divan ide Zira Hadiml Haremeyndir vesselam M yenierisine Mustahfzan dirler Ve Saray Meydannn canibi erbaasnda be kapudur Biri Matbah 182 EVLYA ELEB kapus biri Byk Divan kapus iki kat metin demir kapulardr Selim Hana miftahlar teslim den El vah Oullar kapuclar bunda beklerler Biri dahi ehir Havale kapus biri dahi Arkh ne zindan muabelesinde zincirli Karanlk kapu kethda kapusdr Biri dahi ann kurbinde Ka a Meydana iner bir demir kapudur Andan biri dahi Kara Meydana inecek Karanlk kapu yoku aa kesme kaya yoldur Andan bir kapu dahi Tlsm kapusu derler Deli Hseyin paa D vardr diyp bir ka top gllesi urmu Almet etmi Amma zarar isabet itmeyb feragat etmi bir demir kapu dahi vardr Yz adm yine yoku aa yz adm gidb sarra hane kapusdr ar sarraclar ve yedekcileri bu kapudan ieri seksen aded krgir odalarda sakin olub or ta yeri bir meydan vasidir Bu sara haneden aa yz adm giderken mabeyni ahur kaps di ir hindi odasnda bir seramed hurma aac vardr Andan elli adm aa byk ahur kapus pa cmle atlar bu ahurdadr Andan yz adm aa gidb bir blme hisar dahi budur Emirahura m ra kollukclar ve yetmi oda sarraclar cmle bu blme hisarda dahi olurlar Bu kal'adan t ara Kara Meydan kaFasdr kim yaln kat divardr Mukddema yazlmdr Amma yenieri i kaF saray () kal'as ve Kara Meydan kaFs ile dairen madar 8500 admdr Ve caninbi erbaas ga ya misal olmagile asla hendei yokdur Ancak Matbah kapus canibinde kal'iye ta kesmeil e 700 adm yerinde kesme kaya hendei vardr Ve bu i kal'a ve paa saray () cmle st a r Amma aa Kara Meydan Kal'asnda kulleler yokdur Ancak 4 kapus vardr Rumeli Meydanna f bir azm demir kapudur Herbar zincir gerilidir Bu kapu yldz canibine nazrdr Yannda b r kk urn kapu vardr Atl gcile geer Ve bir kapus dahi Emirahur saray () dibinde a arba nazr demir kapudr Ve bir demir kapu dahi deliler kona dibinde Zaviye kapusdr Kb e nazrdr Bu kapudan 20 adm bir kapu dahi Kurafe kapusdr arka mekuf bir demirli kapud Bu mahalde i kal'a ve paa saray () kal'as ve Kara Meydan kal'as cmle temam oldu Amma ahrir itdiimiz hisab cmle kal'a 18 kat blme hisardr Ve blda tahrir olundu minval z r ve kebir 70 demir kapudur Her gice mesdud olub ku umaz Yenieri i kal'as kapularnn tahlar yenieri aasnda durur Azablar kapularnn miftahlar azablar aasnda durur Paay y () kal'asnn cmle miftahlar bevvablarda [1] Yldz nshas (paa) SEYAHATNAMES 183 ve paa kethdasnda durur Ve Msrn cmle i kal'as beyan olundu Amma bu yaln khu bl ki ibadullahlarn ve cmle devabatlarn beyan eder Evsaf sakyehayi Bi'ri Yusuf ve gayri ahlar beyan ve ayan ider htidada Salhuddin Yusuf bu i kal'ai bina itdikde bunda sakin olanlara su lzmdr deyu c mii mhendisleri ve cmle. khkenleri cem idb bu cebeli mnteha zre bir su peyda itmek ge ek deyu meveret idb re'yi tedbiri anda karar itdirirler Bu kal'iye su kuyudan gayr i il olmaz 200 kulacda su kar deyu haber verirler Yusuf Salhuddin ibram idb bir vehi elbette bu kal'iye su karmak gereksiz Yohsa cmleniz seyfi mczimden geiririm didikde c le stad cem olub bir kuyu kazmlar Yedi senede temam olar Kmil 150 ziri mekkdir Buna n ip dayanr ve ne de ekmee tahamml ider Ahir cmle khkenler b bu kuyunun canibi erba oku aa kaza kaza mesel ortada kubur gibi kalub canibi erbaas yoldur Ve yolun her tara dan pencereler acub bu yolda kuyudan aydnlk gelr Mesel slmbolda Ayasofya Camiinin tab kalarna kacak yol gibi yoldur Atl yayan refahiyyet zre karlar ve inerler Ta ah gay nince 3000 adlmdr Amma aas gayet muzlim mahuf yerdir Vehham demin kr olmahalle varm ldir Ve andan stad kmil bu kuyuy(i) 3 tabaka itmi Ve tabakai sefili 60 kula idb kuyun n bir canibin maaralar kesb anda arhlar bina idb 2 ift kz ta karndan suy dollablar b bu mahalde kayadan oyma bir havuzu azme dolar Andan yukaru orta tabakada dahi k elev-vel kuyunun bir canibin garlar idb gnagn dollablar ile yine ift srlar aaki h uyu cekb ikinci tabakadaki havuza dker Andan yukar yine drt ift srlar dollablar ile akadaki havuza dkdrb ehire tevzi olub yenieri ocana ve Tavai Sleyman paa hammamma ve baz evlere gider bret-nma vacibsseyir bir kuyudur Hazreti Yusuf kuyusu derler Am ma galatdr Sultan Salhuddin Yusufundur Hazreti Yusufun deildir Temaasna varan demler anuslar ve yel mumlar r (a) gan idb temaa iderler Ta nihayetine bir saatde enilir And a yz mikdar sr vardr Her tabakasnda baka maara ahurlar vardr Amma ta nihayetinde

aa karanlkda bydrler Gayri sr tahamml idemeyb lr ,Zira cemii zemanda kesbi ha zlim yerde eprimidir Amma bu tahakadaki srlar yine 184 EVLYA ELEB sehl kesbi hava iderler Ve sakyei fellhlar cmle ehil evltlar ile bu kuyunun tabakas sakin olur Ulufeleri sakiye emininden-dir Ta aa sakyecilerin ulufeleri bldaki sakyec rden ziyadedir Ve anlarn srlar okdur ebruz bu dollablar deveran etmededir Amma ta a yukaru kuyu azna naz itdikde bir ibret-nma carh felek gibi dollablar Bira geldi ve b ir griv feryad ve bir hay huy kim demi hayret alur Hulsai kelm bu dnyada seyyahat idb bu Bi'ri Yusufu grmiyen cihanda san'at ne idin ve beni dem ne erefi mahlk idin ve m mertebesinde ne ie kadir idiin bilmez Arifi billh olan grnce JLUia" JU.>c.<* deyb b keramet mertebesidir Hakikat makduru beer deildir Amma sehl ur-cadr Lkin zaruretde l ir Ve Gavri muhasarasnda cmle i kala halk bundan nu iderlermi Ve hl baz demler he uyusundan ierler Amma ihtiya deildir Ortahisar dibinde bir sebil var 12000 raviye s u alr Ve aa kuyusu iinde bir sebil var 20000 raviye su alr Ve eyh Saride kezalik ve y ine i kal'ada arsu iinde kz Mehmed paann bir sarnc var 20000 deve yk su alr az ne bu sular Nilden develer ile getirb sarnlar leb berleb olur Ve hammam ile orta kal 'a mabeyninde yz amud zre bir sarn var kim derya misal bir sarncdr Hni muhasarada Yu Kuyusundan ve Nilden nice kerre yz bin deve yk su ge-trrler. Eski Msrda Sultan Gavrinin su kemerlerin ve adedin beyan ider Amma merhum mafurnleh Sultan Gavri Yusuf Salhuddin kuyusile iktifa eylemeyb sene 900 tarihinde cmle i kal'a halkna ve aa Msr ehri halkna su ziyafeti itmee himmet be n hasbeten lillh bin Msr kise ifraz eyleyb Eski Msrda Rav-za ceziresi nnce kal'a mi ir sakiye bina idb kaddi kmil seksen zira zeminden zirvesine dolarak at ile klr Ve b rden dollablar ile srlar Nilden su ekb havuzlara andan su kemerleri ile ta i kal'a sa elerine gelince bir saatlik yerde 313 gz krgr kemer binalardr kim eflke serekmidir B eri uurum yire gelmek ile 80 kula baz yiri 50 kula kemerler ve alak olan yirlerde 100 mik-dar kemer gzleri mesduddur Paa Saray kaPasndaki sakiye dolablar adedin beyan ider Bu kemerler zre Nil suyu i kal'a dibine gelb azm kuyulara SEYAHATNAMES 185 dolar Andan bir kat sakyeler ile ekb Paa Saray dibindeki kuyulara dker Paa Saray i r kat sakyeler ile ekb Paa Saray iinde bir kat sakiye dahi vardr Anlar dahi ekb ma e emelere ve i aalar iin baeye ve havuzlara ve arsu emelerine bu paa sakyeleri u paa Sarayna dahi tabaka sakiye ile Nil suyu kar Saray kal'asmda sakyei Nil iki ye dir Biri brahim paa kk altnda bir sakiyedir Biri dahi ehir havalesi kona mukabeles Amma bu drt gz sakiyedir Sekiz sr eker Amma orta kubbefl] sakyelerin ekdii azabla sine ve ahurlara ve baz emelere gider Ancak sakyeler ac ile mahlt-dur Baz yere gider Kara Meydannda paa delileri kona ardndaki ve Emirahur mahallesindeki ve mer ibnl Fa azretlerin-deki bir sakiyedir Amma cmleden derindir Ve bu dahi mirdendir Ve Yusuf kuyusu dahi ve beer gz sakyeyi kebirlerin cmlesi ve orta tabaka ve azablar mahallesi nde bir kuyu sakiye ve azablar aas saraynda bir gz sakiye ta saraydan[2] beru Sultan Hasan Camii temelinden beru gelr Ve Eski Msrdaki ve paa kal'asndaki azm dollablardr hayratlar cmle Sultan Gavrinindir Senev 200 kise masrufu vardr 250 sr vardr Huddam enieri ocandan sekiye emini orbac memurdur Ve hayrat azmdir kim Msr iinde sudan a ti yokdur Zira Msr ehrinden Nil bir saatlik yir u-zakdr Amma Gavri kemerleri ve suyu nun aa Msr ehrine nef'i yokdur Cmle i kal'iye gider Amma aa Msrn ol kemer sul r Zira aa Msr alak yer olmak ile her hanede ve saray lilerde ve esvaklarda kupular Aa Msr kuyularnn adedlerin beyan ider Hatt Sultan Murad Han Rabi sene 1037 tarihinde Bayram paa Msr Valisi iken Bayram paay ve Circeli Ali Bee ve Emirlhac Rdvan Bee hatt erif gnderb Msr tahrir idesiz dey yurmular Anlar dahi Msrn cemii imaretin [2] Gazal defteri ve Kemal paa zade tahriri ferden ferda cemii han ve cevami ve imaret ve mescid ve medrese velhasl cemii im arat tahrir idb arz eylediklerinden sudan aciz gsterb (Ayet) <r V $,lU-i deyb Msr i e Blakda ve Eski Msrda 2174000 kuyu tahrir idb cmlesi acdr Ve cmle hammamlarmz dah irde Kuyu [1] Yldz nrshas (tabaka) [2] Yldx nshas (sarayndan)

[3J (iamratn) 186 EVLtYA ELEB seti [1] hammam kuyusu ve yedi kuyu dahi b hayatdr deyu arz itmiler Hakikatl hal Nili Mbarek gibi bir leziz su kenarnda ehri Msr vaki olub cmle kuyular ur ola acib ve ga ikmetdir (yet) l~L b hava cihetinde yukaru i kal'ann havas deme hayat verir Zira yaylakdr Ve gayet edid rzgrlar eser Ve sular hamasnde g sovuk olur Hatt baz hasta ifakat bulsun in tebdili mekn itdirb yukaru kal'iye gtrr mrillh birka gnde shhat bulub hals olur Havasnn letafetinden evldiar-nm gzleri m li ve gazali gzl olur Amma aa Msrl gzleri cimloz ve koncoloz gzl olur Acib hikme Elfasls Salis vel irin Aa Msr karasnn dairen madar crmn ve cemii ebvablarn ve cmle bur barularm beyan Evvel bu hakir iki gulmmla pak msellh olub paylerimize izmelerimiz giyb vakti seherd kal'ann Bab Vezirden tara kub canibi arka yoku aa 500 adm gidb Bab Nizamiyye A arka mekuf bir tahta kapudur Andan imale yine 500 adm gidb Bab ukur Qarafe j& ki k hta kapulardr Ve canibi cenuba nazrdr Andan kal'ann divan kararnca gmler icre kmil dm gidb Bab Derebl Ahmeri ut[3] (j^i v_l) arka nazr iki kat tahta kapulardr Bu maha al'a divan icre gaib olmu Amma Davud paa ierden bir kat dahi tula bina kal'a divan e kmiler Bu mahalleri ubur idb 500 adm gidb Bab Hah Marib(^ji\.\ vl)Muizziddin asrnda erin parafesi imi Kbliye nazr bir kk tahta kapudur Ve hl divarlar yeni bina olunmu lan mezaristan cmle eski kal'a divan iindedir Ve bu ka-pudan tara eski kal'a divan dibinden gidb kmil bir admda Kullei Qbm (fJr vy<) Bu klle Msr kal'asnm arka nazr Andan yldz canibine yine kal'a divan kesinden kmil bin adm dahi gidb Bab Nazr {Ji kat demir kapudur Kaddi yirmi arn bl metn demir kapulardr Ve atebei lisinde Cafer lhuddi-nin tarihi vardr Cmle huccac vzera alay bu kapudan girb kar Canibi arka naz ah kapudur Andan yine kal'a divan di[1] Yldz nshas (Kaysun) [2] (Bur) SEYAHATNAMES 187 binden yldz rzgr canibine 500 adm gidb Bab Ftuh (^j?) Canibi arka mekuf iki kat ardr Ve yirmi arun bl vasi kapudur Bu kapudan tara bir varuu azm olmaile kesreti na b izdiham beni dem kapudur Ve andan yine canibi garba kal'a divan evler ve ba ve bael er icre gaib olub ehri hakir ehir kenarnca admladm Amma yine ehrin etrafnda mahalle kular vardr stlerinde kal'a bedenleri ve mazgal delikleri ve bev-vablar vardr Miftahl ar mahalle imamlarnda durur Ve Bab Bahirden baeler kenarnca 1000 adm gidb Babl Bah ^^ji^) Garba nazr bir aa kapudur nnde haerat fahie haneleri ve kahve hane ve boza i vardr Babl Lkdan tara cenuba 200 adm Bob Ibade (.aUc yl) Garba nazr bir tahta kapu Dibinde Camii Valde Ibade krk stun zre tahtan ve bir minareli ve cisri liman kebir v e [1] kurbinde Nil halici dibinden bin adm gidb Babl Bahir-(j9bji,j,) Bu dahi iki k at garba nazr demir kapulardr Ve kaddi on arn bldr Bu kal'a divan kenarnda bir tefe amidir Hareminde bir azm nabka aac vardr kim misli Msrda yokdur Andan yine cenuba ha enarnca 200 adm gidb Acem baesin ubur idb Bab Kantaratd Dekke (<ss. J*-J vl) ye v admdr Bu kantara dibinde Camii eyh azeli hazretleri anda medfundur Ve bu kantara altn dan Ozbekiyye halicinin suyu geer Andan cenuba 1200 adm gidb Bab Sakiniye (^.c^ve Ca mii Saki-niyye bu mahalde bir mferrah camidir Andan ba ve baeler icre tula yapdklar m halli ubur idb cenub canibine bin adm gidb Bab Tabbagn (c^U>^X) Garba nazr bir aa k r stnde kal'a bedenleri var Ve kapu nnde bir gz cisri vardr Andan bostanlar icre cenu a be yz adm varub Bab Sakkaniyye (jii- vl) Garba nazr aa kapudur Bu kapudan ieri g a [2] iinden ubur idb Camii Cebbiyye varnca 200 admdr Ve yalak yolunda Bab Ism (^.) ye varnca 700 adm dahi oldu Suku Nasriyye bu mahaldedir Ve Camii Emirahur bu maha ldedir Mferrah fevkani dilka camilerdir Andan kbliye 600 adm gidb Kantarats Sbu zr ab Cedid yani Yeni Kapu bir azm ah rah aa kapudur Atebei lisi zre bedenleri ve mazgal delikleri var Andan mam Ali kz S Rukyye nnden ubur idb cenuba 400 adm gidb Bab zzeddin (-jj^ wl) Camii Cemaleddin b dedir Cenuba nazr bir kat aa kapudur Andan kbliye Gmlk zre ubur idb 500 admda Bab sara(^juji ..) Garba nazr [1] Yldz nshasna jre fazla. [2] (mahalle) 188 EVLYA ELEB aa kapudur stnde bedenleri ve maz(gal) delikleri vardr Bu ka-punun i yznde Msrn

leri ve nisvan sahib isyanlar ve sbyan irfanlar cmle bu mahalde mevcudlardr Andan yi hir kenarnca kal'a divan gibi yaln kat divar dibinden 800 adm gidb Bab Sitti Nefise ( <u.ii'c.-v.!0 Camis Sultan hayrlm bu ma-hal[l]dir Bu bab Nefise kbliye mekuf tahta ka udur Andan Sitti Nefienin mahalltmn tarasndan dolaub imal canibine 200 adm gidb Ba i Vusta (<>.., v^L) Andan ieru kabri tavil nnden gzer idb canibi kbliye 500 adm gid Karafei Kbra Oj k\} ^ L) Bir ulu tahta kapudur kim canibi arka nazrdr Ve mam afiy bnl Fariza bu kapudan gidilr Andan 500 adm Kara Meydan kal'as divan dibinden gidb B ab Far?; \>) Bu dahi arka nazr tahta kapudur Andan yine canibi arka 500 adm gidb Bab Cammalin (c^^ J>) arka nazr bir aa kapudur Paa Saray() dibinde Kavak Meydanna karibdir Bu mahalde Msrn canibi erbaasndaki kapular temam oldu Amma biz dahi btab bmecal olmadan temam o ub yine gayret iderek Kavak Meydan kal'as dibinden yoku yukaru Matbah kapus nnden ge kal'a hendei iinden admlyarak yenieri odalar olan ii kal'ai dolaub ta yine Nizamiyy usna gelince 2000 adm dahi olub vakti gurub karib olub Bab Nizamiyyeden ieri girb kon amza bmecal ddk Bu hisab zre Msrn aa varu kal'as divan olan yerleri cmle 1 al'a kapusdr Ve cmle 340 klledir 700 bedendir Amma kal'a diva(r)sz olan yerlerdeki ka pular cmle aded tahta kapudur Ve zerlerinde bedenleri ve mazgal de(li)kleri vardr rt esi alessabah yine silhlanub atlarmz ile Bab Nasra varub anda piyade olub ( ^L v v1) diyb yine divit kalemi ele alub Bab Nasrdan ve Bab Ftuhdan tara kal'a haricinde ol n varular ta koyun knaras mahalline varnca andan Tahir Beybars Camiine gelince andan ta Kantaatl zbekiyye gelince andan Kantaratl Meymune gelince bu varuu azm kmil 1000 a dr Hasl kelm evvelki gn kal'a divarl yeri ile ve kal'a divarsz varu kapular ile ve 0 adm kal'adan hari varu ile cmle ehri imarat Msrn etraf dairen madar 43000 admd e irtesi vakti zuhurda hals olub cmle 17 saatde devr itmi olduk Amma blda tahrir olun an i kal'alar ve paa kal'as blmeleri hisabdadr kim ehri Bulak ve ehri Msr Atik ve tan Kaytbay ve mahallei mam afi ve mahallei mam Eblleys ve mahallei merl Farz ve bssudu Carih bu zikrolunan mahalltlar hisabdan haricdir Zira [1] Yldz nshas (mahal SEYAHATNAMES 189 Msrdan birer mesafei baide mahalltlardr Dairen madar yeknu etraf mahrusei Msr krk vesselam Amma bu varu-un cenub tarafnda ve kble arknda ve imalinde olan kal'a divan h ndee mezbele dolmudur Salhuddin asrnda gayet mamur ve mzeyyen ve irin kal'a imi Amma z yerlerde ehrin etrafnda hendek yerine Ozbekiyye ve Nasriyye tur'alar gibi haliler c reyan idb hendek olmudur Bu haliler kenarnda zikri sebkat iden ka-pulardr Her gice pa sbanlar ve bevvablar ve suba ve dveydar ve kavvaslar kol dolaub cmle kapular sed id Zira Msr iinde olan fellhn ve kavvasn ve munsr akyas hrszlar gibi aki haramz okdur Msrn aa ehir iindeki cmle dereb kap ularn beyan ider Ve bu munsrlarn derdinden ehri Msr iinde keden keye birer ikier kat kapulardr V rebe ve atfeden atfiye yn Msr ahiinler idb revzenleri tariki ma nazrlardr Hni m elerden akyalara ok ve kurun ururlar Ve her kesinde birer kapu mukarrerdir Cmle kapul rn bevvablar suba hkmndedir Ann defteri mucebince ehri Msr icre cmle mahallt te 26000 kapudur Amma ehri Bulak ve ehri Eski Msr kapular dahi hisabda dahildir Ve bu cm e kapular h~r gice badela sed olub bir dem kapusndan tara kmaa kadir deildir Ve bu rn cmle miftahlar mahalle imamlarnda emanet durub bevvablar kapularn ardnda nabutlar ayanub nbet beklerler Zira ol gice ol mahalde bir ey zayi olsa bevvabdan sual olun ub ikab olurlar Bevvaba bu hizmet tahtnda gnde birer divan Msr paras ahalii mahalle u ufe verirler Elfaslur Rabi vel rin Der zikri evsaf mahallt ve hanedan saray li ve gayri byutlar beyan ider IEvvel blda tahrir olunduu zre ol crmde olan Umm Dnya Msr Gazal tahriri zre 74 dir Ve bu mahalltlar icre cmle haned(a)n seltn yani selef padiahlarnn 78 aded saray i var kim her birinin vasfnda lisan kasrdr 190 EVLYA ELEB Sultan Cavl saray ve aasnda Mehemmed Bey saray ve mukabelesinde Nezir Aa saray ve ac Rdvan Bey saray ve Emi-rlhac Zlfikar Bey saray ve Emiri hacc sabk Yusuf Bey saray yh Sara saray ve Bykl Mehmed Bey saray ve Noval Mehemmed Bey ve Abbas Aa ve Baltac d Aa ve Rdvan Aa ve Mteferrika ba aban Aa ve yenieri efendisi Bekir Efendi ve Kena

e Tayatr ve Yeni kapul Mehmed Bey ve eyh Bekri ve Hac paa ve zbek Bey ve Mesud Aa s e bunlardan maada 22000 byutuo mslimndir Ve 20 Kbt mahallesi ve 600 byutu keferedir C e 9000 hara Kbtdir Bahreyn emini tahsil ider Cemaati Yehudi mahallesidir Cmlesi bir semtdedir Sokaklar zyk kendileri muzyk Yehudilerdir Tariklerinden at ve deve gemek i htimali yokdur Beer altar kat hanelerdir Ve 50 admda bir tedribe kapular mukarrerdir Cmle aruy pazarlar mahalle-lerindedir Gayri yire ihtiya deillerdir Ve bir oda yenier nda kolluk bekler Cmle 6060 haracdr Ve 4 mahalle Urum 2 mahalle Ermeni vardr Cmle 30 00 haracdr Ve alt yedi bin msafirn yuva kefere harac olur Rum ingnesi yokdur Amma M mi cmle Firavn kavmidir Ve hali kenarnda bir mahalle Firenk kefereleri vardr Amma ye di kiraln balyozlar bu Msrda sakin olmalar' sebebile er bin Firengi bedrenk kefere va dr Biri bir habbe hara vermezler Hasl kelm 70 milletdirler Amma 140 lisan ehri Msrd cuddur 20 aded nesrdan maada Marib ve Endls ve Bornav ve Afnu ve Duuklv ve Berbe Krmanka ve Begenski ve Habe ve Bnyan ve Sudar ve Telmesan ve Rab-ve Maybur ve Far e Nuviy ve bu makule elsinei muhtelife bile Msr iinde malnaldir kim diller ile tabir e kalem ile tahrir olunmaz Amma bu hakir inaallah Msrn cemii ahvalt ve ecnas mahlkat allenle tahrir olunur Sitayii Bab Zveyle Hl Yeni Msr bina iden Muizzddinin olu Hseynl KaiH billh halife iken sene 481 de m Ali Abbasiyandan El-mustansr billhn veziri Emirl Cyu Ebnnecm Bedrddin Cemali Muizz olu Hseyn Kayid billh vezir olub Cevheri Kayidin yapd Msr kafasnn cenub canibin m mceddeden bir azm kal'ai stvar zamime idb hl Kaytbay tarafnda ol sur divarlar gm almdr Bab Zveyle ol asrda mezkur [J Bu ksm Yldz nshasnda yoktur. SEYAHATNAMES 191 Emirl Cyu binasdr kim bu hakir tarihi kitaba dek elli bir yldr seyyahatde yle bir b anna li bab grmedim Amma bu ka-puy Emirl Cyu Bedrl Cemali bina itdikde bir tlsm apuya kanatlar etmeyb daima ak dururdu Amma ol kapunn eiindeki siyah tadan bir dem hainlik ve hunharlk ve yalk in eer at ile ve eer piyade Msra girmek dilese bi-h harami herifin at ayaklar srcb depesi zre db helak olurdu Yahud at irkilb Zveyle yag ve bag ve dag ve harami dem girmek ihtimali yokdur Zira mutal-samdan maada bu m ahalde Hazreti Musa ile Hzr nebi buluub hl Krklar makam deyu ziyaretghdr Badehu El il Nas-rddin Mehemmed hilfetine gelince bu Bab Zveylenin mutalsam amelde idi Bir gn ikl Kmil Msr iinde Camii Ezherde zorbalk ile kapanan akyalar krmak kasdna Bab Z irirken at irkilb mahmiz itdikde at depesi zre yklub Melik kmil payimali rimal oldukd gazab ald olub Bab Zveyle eiinde yz aded koyun kurban kanlar dkilb mutalsam bozl n eiinden ol siyah ta karub kapuya iki kanatlar koyub sair kapular gibi alr kapan zm demir kanatl kapudur Andan nc defada sene 566 Sultan Salhuddin Yusuf yukaru i ka bina itdi Badehu sene 566 Bahaddin Kara Mliyl Esed bir tavasi ulu Bey idi am padiahla dan korkub drdnc kerrede Msrn kal'asn dahi byk idb ziri haim ile 393000 zird Elfasll Hami vel irin Mahrusei Msrda mstecabddave olan cevamii seltnleri ve gayri cevamii kebirleri alelumu beyan ider ehri Msr icre 156 aded seltini selef camileri var kim Rum ve Arab ve Acemde velhasl c emii memaliki islmiyyede bu kadar camii melik seltn bina olunmamdr Ve her biri cenne camilerdir Inaallah alettertib ziyaret itdimiz gibi tahrir olunur Amma cmleden Camii kadim ve mabedi azm ve dua mstecabddave olacak kbei fukara ve meskeni zuafa Msr Ati Evsaf Camii Amr ibnl s (<^<io^j) ki fatihi Msrdr Bu camiin sebebi binas oldur kim kaan Hazreti 192 EVLYA ELEB Amr ve Eski Msr ki ehri Fustatdr an muhasara itdikde askeri islm derya misal ile bu i yerine cemii hayem atlar ile meks idb canibi erbaalarna hendek idb ruzmerre cengi azm idb cmle hedalarn bu mahalle defn iderlerdi Hikmeti Huda kal'a feth olub cmle ha leri bozup ehre nakl itmek iktiza idince grdiler kim bir gvercin Amr ibnl Asn haymesi nin stnde iyan itmi Amr bu kebuteri grb Ol haymei bozman Ol gvercin bizim konuumuz m lzmdr Yavrularn hasl idb uurun Bizim dayire-mize gelen hu tuyur ve insan ve hayv dirler adr bozman buyururlar Ol yavr hasil idb peeleri iyandan pervaz idb herbar A gelb konmaa balyub ns lfet itdiler Amr dahi adr bozub bu mahalde iki deyri kebir v Biri Kbtlerin biri Rumlerin idi kisin dahi mnhedim idb mukaddema hendek kazlan yerde

emel braub bir cami ina idb yine ol gvercinler ol camide iyan etdikleriyn bu camie j-u ) didiler Vechi tesmiyesi oldur 40000 asker ile bu camii itmam idb daima bunda ibadet iderlerdi Ann in ibadethanei kadimdir Menakb okdur Lkin biz ihtisar zre tah delim Hl arke kal'a misal beden bedene bir azm camidir Tulen ve arzan 180 germe admd e taraf iki giru kapu taraf 280 beyaz mermer amudu mntehalardr Ve haremin yemin ve y esarnda dahi 240 beyaz stunu bllardr Ve ibtida bina oldukda canibi erbaasnda divarlar oimi Cmle amudlar zre bina olunmu Hl cabeca amudlarn balar ve baz yerde nmayand i anda vardr Ve mezzin mahfili dahi stun zredir Bu hisab zre cmle 820 amudu mnteha avsi kuzah misal taklardr Ve kemerler st tavan mnakkadr Kubbeler deildir Badehu yin ibnl As Camii metanet zre olsun deyu canibi erbaasma tula bina kal'a divan gibi d ivar itmidir Minberi ve mihrab tarz kadimdir Minberi bir musanna hrde mnakka aa min r Mihrabnda Ramazan erifin hir Cum'asnda iki rikt nemaz klan dnyev hayr muradat olur Ve sahra misal haremi beyaz kfei ta delidir Haremin ta ortasnda fevkan hcrele dr Matekaddem kutbl aktab hazreti Seyyid Al-ddin Tay sakin imi Hl yine iinde sahih usuf ennav sakindir Hl bu camiin canibi erbaasnda nice yz muzlim gncler vardr Her bi de birer arifi billh genleri sakindir Haftada bir iftar iderler Cmleten eyh Ali Farz i ve Ramazan Hatifei Kayseri keif keramet sahihleridir eyh Ali Farziye ilmi musiki okusalar haz [1] ulu sultanlardr Veher sene Ramazan erifin hir Cum'asmda [1] Yldz nshas (ider) SEYAHATNAMES 193 bu cami ire nice kerre yz bin dem cem olub camiin enderun birununda dem deryas olub i badet iderler Elbette lgn ervah evliya ve enbiya bu camide hazrdr derler Ve bu cami c le yedi kapudur 4 minaredir Camiin her kesinde birer minaredir Amma ancak minarei kr kadimlerdir Ve bu camiin sa kesi tarafnda bir kafes ire vzeralarm nemazgh vard reti merin ve Hazreti Osmann mbarek hatlar ile ciran derisi zre kufi Kelm izzetler v Ve ana karib makam hedada 7000 sahabei kiram medfun idii msbetdir Ve bu camiin sol c anibindeki kede arke bir ziyaretgh vardr Makam evtad dirler Ann baka mihrab vard rib yerden er kar blda ar kue bir beyaz mermer zre celi hat ile tahrir olunan tari o*Ul 0} 3 j* <^ ij/Jl Jpj^ j? j* tektib olunmudur Ve bu cami Bayram paa valii Msr iken tamir ve termim itdiine minberi n sa tarafnda bir kula bir levha zre celi hat ile krk elli beyit tahrir olunmudur Ms arih budur Seyr iderken iki eksikli didiler tarih Eserin eyledi eshab gznin ihya Sene 1032 Der vasf acayibi Camii Amr ibnl As Ve bu cami icre bir acib ve garib temaa vardr Giru kble kapus nnde 2 mermer direk bir yire vaki olmu Halk ol zuum zrelerdir kim si ve napak olan ol amudlarn mabeyninden g eemez Eer masum ise geer derler Baz cssedar dem yldrm gibi geer Baz zaif ve nahi hicap ider Hatt Msr Belerinin bir mmtaz satr geeyim dirken kslub geemeyince cml s hay huy ile satrn kollarndan yapub yine beri kmce hicabndan m ne hali acib oldu bilmedi Camiden tara kub ruh teslim idb tarfatlayn icre gasl idb^bade saltc Cum'a b ar kerre yz bin ibadullah cenazesi nemazma hazr oldlar Acib hikmetdir Bu Cami sair cevamiler gibi mzeyyen deildir ki yzden mtecaviz Evliya elebi 10 13 194 EVLYA ELEB huddamlar vardr Ve canibi erbaasnda yetmi seksen fukara haneleri vardr Yohsa canibi e rbaas Eski Msrn harabistandr Andan ibadet-gh sani Evsaf Camii Ezheri Kaid Sene 358 tarihinde Ali Fatmiyyundan Sultan Muizzddini Marib binasdr Bedesti memlk Ez nam bir kul idi Maribden nice bin kise mal ile gelb Msr halifesi Ahidiyyun iznile bu camiin temeline sa'd saatde mbaeret idb on binden mtecayiz huddamlar ve cmle kavmi M earibe idi Cami temeline karib olunca Muizzddin Maribden lgar ile huru edb alelgafle a dahil olub Msrda Camii Ezhere hizmet ider behanesinde olan Mearibeler silha yapub Ahidiyyun elinden Muizzddin Msr feth idb mstakil padiah olub Camii Ezh e mamur eyledikim cemii dnya ulemasn Camii E(z)here cem idb meklt merubutlarn iri a ve kutru nebat verirdi lhazelan Msr iinde yle bir evkaf kavi yokdur Ezher r nam abdi memlk mbair olmaile hla ol ismile msemmadr Amma Muizzddin malile olunub olsebeb ile Msra malik oldu Amma Msr iinde yle bir camaati kesiriye malik bir cami yokdur Zira Msrn ta aynlfiilinde vaki olmudur kim eb ruz bir an secde idecek bi

yir yokdur Zira leylen ve neharen iinde 12000 talibi ilim mevcud(d)dur Ko van ars gibi bir adadr kim demi dehet alur Cmle mubahasei ilme megullerdir Bir e bu camide stat nnde bismillah diyen elbette mahrum kalmamdr Gayet mbarek cam r Ve yan kapudan yan kapuya tuli 170 germe admdr Ve Mcellid kapusndan ieri gi rb kk haremi geb byk harem kapusmdan ieri girb ta mihraba varnca arz 150 germe i ii cmle 120 beyaz amudlardr Yirmisi amel payelerdir kim anlar harem ile cami mabeynine vaki olmudur Amma stunlar kkdr Ve cmle 400 kemerler zre yeil tahta tavandr Kubbeler deildir Ve kaddi dem yksekliidir Sair camiler gib gir binayi liler deildir Amma ruhaniyeyt var ine giren kmak istemez Ve mezahibi erb a in 4 mihrab var Amma mihrab hanef zre (Ayet) yeti tahrir oulunmudur Ve ilahiri Ve minberi mnakka aa minberdir Ve minberin sa can e bir tahta mihrab zre sil lciverd zre beyaz isfidac celi hat ile (Ayet) SEYAHATNAMES 195 Ayeti tastir olunmudur Ve bu cmle cami icre 200 dollabdr Her birinin kaddi ikier dm a dd altar yedier kat dollablardr Bu hisab zre cmle 9000 dollabdr Ve malmal kitabdr i ilimlerin havayicatlar ve meklt merubatlar durur Ve bu cami icre daima iki bin m r'an eksik deildir Ve keakei mu-bahasei ilim sadasndan dem huzu huu ile tadili erkn edayi salt idemez Ve tara haremi bir beyaz balt deli sahradr Tulen ve arzen 150 admd ma canibi erbaasnda yan sofalar vardr Anlar ile 170 germe admdr Ve haremi beyaz ve ga yri musaykal ve mcell senkler ile delidir Baran rahmetden nazil olan emtar bu haremin altnda sarnlar(a) gider Ve camiinn evkaf tarafndan bu sarnca 40000 deve yk Nil suy dururlar Mah Temmuzda cmle taliblere tevzi iderler Harem icre 3 yerden kuyu azlar var dr Bu sarn gya bir deryay zlldir Ve yan sofalar icre dershanelere revak tabir iderl miin canibi erbaasnda elli revakdr Yani elli diyar kavminin meknlardr Hakikatde yine her birinde birer islm diyar ulemas ile malmaldr kim bir revakn halki bir revak demi ne lisann ve ne hal ahvalin bilmezler Herkes kendi igallerine megullerdir Vakti sa lt oldukda ii^ji.Ji gya yevmi hairden bir gn olub-esbablarn ve kitablarn kaldrub te vuzu idb eday salt idb ilme megul olulalar Hele hakir bu Camii Ezherde irkefi dnya istima itmemidir Ve hakir her bar anda vardka aylyk dnyay() feramu idb baka bir nail olub safa iderdim Evvel cami ii ulemayi Msr ile malmaldir 170 yerde mderrisin d rs takrir iderler Andan ravak Rum baka bir kedir Cmle Ervam kavmi anda sakinlerdir Ve gayet pakdir Cmle revak halk revakna mayillerdir Ve evkaflar metindir Ve revak Arab v revak Marib napaklerdir Ve revak Endls ve revak Fonc ve revak Ekrad ve revak Be atar ve revak Dastan ve revak Belh ve revak Acem velhasl cmle elli gne kavim revak alibi ilim vardr Ve cemii ulmu garibe ve acibe ruzmerre tilvet olunmakdadr Ve bu har emin canibi erbaasnda revak tabir itdikleri mahallerde cmle 250 beyaz mermer amudl ardr Amma ellisi amel payelerdir Bu hisab zre cmle amudlar zre 400 kemerlerdir Ve cam iin enderun birununda cmle 12000kanadillerdir Her eb raan olub talebeler em'a muhta dir Ve bu Camii Ezheri Kayd bina tdikde bir tlsm etmidir kim hl bu cami icre leylek ve sere kuu ve krlang ve gercin ve aylak misilli kular girb vatan 196 EVLYA ELEB idemezler Ve derunu camie giremez Acib tlsmdr Ve giru mihrab kapus zre iki minaresi v ardr Beer tabaka Ve cmle 7 kapus var Cmlesi musanna sar pirine kapulardr Ve Karemin canibinde bir afi havuz var kim ^i*> dr Ve bu camiin canibi erbaasnda muttasl yerde edrese ve darlhadis ve darlkuralar vardr Cmlesi haremi kebirin etrafndadr Anlarn dah ersmlar ve talebeleri malmaldir Ve revaklardan maada camie muttasl kat ender(kat) ra blar vardr kim dem ol hcrelere girse gayib olur Anda dahi skara yn ulema ve suleha m ur Velhasl Camii Ezherde 12000 dem mevcuddur Gulv itse hemen Camii Ezherde ulemayi ilmi kar i:*\c ^ Gulvleri gayet fenadr Hatt bir kanl ve bir hrsz Camii Ezhere gir tahir olsa artk hkim ana vaz'yed itmee kadir olmaz Ve ruzmerre binden mtecaviz hatmi erif tilvet olunur Herkes valideyni ve stad ve veliyyi niam ruhiyn bir hatmi erif etdirmek murad idince 30 pare nergi vard vardr Dahi ziyade verirsen kesesile gasb en alrlar 7 saatde bir dem bir hatmi erif tilvet ider Cari hafzlar vardr Ve subhu mes matbah Hudadan nimeti cemii fukaraya bir anak pirine ve mercimek or-basil birer na npare mukarrerleri vardr Ve her leylei Cum'ada pilv zerde ve yahni verirler eb ruz beni dem sadasndan cami ii saika gibi grler Ve mezahibi erbaadan ilerinde hkimleri va dr Rumlere Rum revaknda Mustafa Efendi hkimdir Ve nice kanl ve mcrim dersm olmudur knn bu Camii Ezheriye itikadlar sebe-bile ok tasadduk ve nezaret ve zekt vir(ir) 1er

Ve gayri diyarlardan dahi surre ve atyye gnderirler Evkaf azimdir Medhinde lisan ka zrdr Evsaf Camii Sultan Ahmed ibni Tuln Sene tarihinde Marib Zeminden li Ahidiyyundan Sultan Ahmed ibni Tuln gelb Hazreti Res aletpenah ryasnda grb bu camii bina etmidir Amma an gren kal'a zan ider Zira kebe canibi erbaasnda bedenleri ve iki kat divarlarn metaneti bir kal'ada yokdur ekli m urabba bir camii azimdir Divarnn kaddi kmil krk arun lidir Gya K'bei erif crmnde udur Ve mihrab Hazreti Resuln tahmile olmagin cmle kblelerden sahihdir Ve cmle mikatl ra ve kblenmalara msavidir Hazreti Resaletin nazargh olmaile ruhaniyyet vardr Ve fuk lar kbesidir Zira bu cami mabedgh kadimdir Kbt tarihlerinde bile bu camiin evsafn tah ir itmidir Ve bu cami zeminine tevarihi kadimlerde Arz Ham-rayi Kusva dirlerdi V e dana Cebell Keb derler Amma Hazreti SEYAHATNAMES 197 Amr ibnl s Fustat ehrin muhasara itdikde Beni Leker ( J?. ) kavmin bu mahalle Fustat nam haymelerin kurmaile bu mahlle Cebeli Leker didiler Amma ibtida ismi Cebell Keb idi Ahmed Tuln bir kal'a bina etmeile Kal'atl Keb didiler Zira Kababta asrnda bu maha de tucdan bir koc tlsm var idi Yz Cize tarafndaki Ehram dalarna nazr idi Kaankim ayaklarile einb grgrsa ol sene Msrda koyun ok olub olmahalde koyun pazar olduunda Keb derlerdi Ve yine hl koyun pazar anda olur Hazreti Musa oban iken koyunlarn bu ma alde otladub ibadet itdi mahal hl Ahmed Tuln Camiin mihrab Hazreti Musa ve Hazreti H akamdr kim Hazreti Resul Ahmed Tuluna vakasnda Ya Ahmed karndan Musa nebi makamnda ami bina eyle deyu fermanile Cebeli Yeker [1] mnacat Musa nebi yerinde ve resmi kdem i [2] paki zre Camii Tuln bina olub mabedgh kadimdir Mihrabnda bir vakit nemaz klann ev ve uhrev hayr muradat makbul derghdr Amma bu camiin kble kapusndan Marib kapus uli 120 germe admdr Amma arzen 220 germe admdr Ve kble tarafndan cami ii cmle 90 am lar zre serapa krgir toloz kemer kubbelerdir Ve haremi azmin canibi erbasndaki sofal ar zre dairen madar yz aded amel stunlardr Ve kemerler mabeyninde 160 camlardr Ve cm alt kapus vardr Byk kble kapusndan 18 ayak ta nerdban ile klr Ol canibi uurum Brkesi bu nerdbanlarn dibinde akub cemaat andan abdest alurlar imi Hl asarlar zahir Ve haremi azmin ta ortasndaki kubbe gya K'be misaldir Ol kubbenin altndaa bir afi h u vardr Bu havuzun sol canibinde bir azm hurma aac vardr kim Msr ikli-m(in)de naziri kdur Desturu Resulullah ile Medine hurmas hasl olduu hurmasndan mahede olunur Ve hare i serapa beyaz mermeri ham delidir Ve hareminde iki maksure dahi vardr Ve bir acayi b minaresi camiin imalinde yol ar camiden baid arke ve tabaka ile bir minarei mus ld islmiyyede bir diyarn camiinde yokdur Mesel cemii minareler iinden klr Amma s bu minareye bir san'at hare idb mezzinleri taradan karlar U tabaka ve iki yz kedeme minaredir Hatt Emiri hac Rdvan Bein bir cndisi atile bu minareye kmdr Yine olkada inare deildir Ancak stad kmil bir san'at hare etmi kim (Msra) ( oo _CU y ^ ) [1] Yldz nshas (zre) [2] Byle harekelenmi 198 EVLYA ELEB Tabir ve tavsif ile olmaz Grmee muhtacdr Ve cmle minarelerden lidir Ve ta zirvei ls lem yerine bir gne bakrdan gemi gibi alemi yardr Tlsmdr derler Ve baz erbab maarifl l ta ol minare zirvesinedek taub Msr gark olmas almetidir derler Hele garib temaadr harem divarnn sol tarafnda bir besmelei erif var Sultan Sleyman asrnda Karahisar haz leri K'bei erife giderken Msra urayub bu camii erifde bir asarmz olsun deyu bir bes tahrir eylemi kim tul kmil 40 admdr Vacibsseyir bir hatt azm dir kim her elifi seki run tavildir Ve besmelenin keidesi bir seramed keide sihri mbndir Ve ruyi divar ile m usaykal ve mcel-ldr kim gya snblei besmele bismi ilh ile henz yazlm zan olunur K tahrir olunmudur Rum ve Arab ve Acem seyyahan() mabeyninde Camii Tuln ve besmelei K arahisar mehuru fakdr Ve bu besmele canibindeki divarda bir Vav ve Allah tahri olunm udur U kar kalemdir Ve haremin kble kapus sanda bir besmele dahi vardr Homen evvel ele resmindedir Amma beyaz kalemdir Bu dahi 40 adm tavil seramed besmelei mmteddir Lkin Karahisar Hasan elebisinin ketebesiledir Ve bu camiin kble divarnda Mearibe ar alr iki kapus var Sa tarafndaki kapu kesinde iki tabaka bir minarei pes payesi var l tarafda mahkeme kapus kesinde yine iki tabaka bir minaresi var Mezkr musanna olan minare ile cmle minaredir Ve bir ibret nma dahi haeb minberi ma-nend sihri hill oyma kim grenin akl perian olur Mihrab ke-zalik ruham sadefkridir kim sihri icazdr

Evsaf Camii Hkim Biemrillh li Abbasiyandan bir ehzade idi Helg Han hdisesinde Ba-daddan Msra gelb Kai'atl Ke idi Sene 931 halife namna muammer olub bu cami(i) ina itdi Bab Nasrile Bab Ftuh mabey n dutmu bir kal'ai azm misal bir camidir Tulen ve arzen kmil ikier yz admdr Ve cmle beyaz amel payeler yze naki bukalemun tavandr Toloz krgir bina kubbeler deildir Ve sa ra misal haremi azminin ta ortasnda arke bir divar iinde bir baesi var Gl glistan n ve nabkadr Hatt yle nah-listandr Ve minberi oyma musanna aacdr Ve mihrab kr kad musanna deildir Ve 3 kapus var Biri kubbe divarnda SEYAHATNAMES 199 Bab Nasr tarafna biri Bab Ftuh tarafna biri sa canibine nazrdr 3 minaresi var Amma stnedek minareye dem kamaz Bir kk minaredir Belki bir masum ksa olur Amma iki mi l'a kuleleri gibi metin minarelerdir Aa tabakasna 500 dem sar Beden bedendir Andan y ru tabaka bir musanna erifedir kim tabir olunmaz Andan bir tabaka dahi kkdr Bu dahi m usannadr Andan klah bektaiyan klah gibi dilim dilimdir Hasl kelm gayet musanna min ir Bu camii Hkim Biemrillh bina idb cemaatine imaretinde iri hurma ve kutru nebat ta yin ider Yine byle iken camiine cemaat gelmez Bilhare Camii Ezheri mezbele ile dol durub cmle cemaatin kend camiine doldurur Cmle ulemaya nisyan gelb Camii Ezherdeki m elikei bulamazlar Ahir birer birer Hkim camiinden firar idb Camii Ezherde zebil zre tilveti ulm iderler Ve Camii Ezherden mezbelei arkalar ile tayub mesken iderler Ahir bu hal zre nice mddet geinb bir gn Hkim Biemrillh emrullah ile sene 717 kati idb Msr uru errinden hals oldular Hkimin ok sefahetin tahrir etmilerdir Zira mezhebinde zl rayihas vardr derler Amma baz mverrihin asla bir mezheb kabul etmemidi dirler Ann camide okluk nemaz klmazlar Ancak hareminde mahkeme olmaile bu camiin ortas yol olub Bab Nasrdan Bab Ftuha giderler Evsaf Camii Tahir Beybars Ali Abbasiyann halifesindendir Msrn canibi imalinde ehir kenarnda vaki olmu Bu dahi kal'a misal bir camidir Zeman hilfetinde Kuds erifd kffar dendan tiden geirb Kuds erifi feth itdikde bu camii bu gaza malile ina eyl a vasfnda lisan kasrdr Huda limdir kim Msr icre byle bir musanna camii seril yokdur en ve arzen 180 beer admdr Ve mihrab taraf cmle 170 krmz somaki ve yerekani ve zenb az mermer amudlardr kim herbiri birer Rum harac deer Ve mihrab stnde kubbei li 12 som ki cesim amudlar zre mebnidir kim ol kubbei nhtak eflke ser ekmitir i serapa naki b mun mzehheb ve hrde mnakka camlar ile mzeyyendir Ve bu kubbenin etrafndaki divar sera a somaki ve gnagn mermeri ham ile kapldr Ve bu mermerlerden yukars hrde minas ile g e ecerei tuba ve beharisten nak olunmudur kim emi insan temaasnda hayrelenir Haremin bir ka nabka dirahtleri var Ve 3 minarei muhtasar var Allah 'lem natemam minarelerdir Ve bu camiin [lj [1] Yldz nshas (). 200 EVLYA ELEB kapus var Amma cemaati azdr Mihrab kubbesi kurun rtldr Msr iinde bunun ile [1] ku ler vardr Anlardan gayri yokdur Ve bu cami iinden yol geer Tariki m olmudur Ve cmle a udlar zre sil ve lciverd ile mnakka tavandr Kubbe krgir deildir Ve canibi erbaas m lardr Amma mihrab minberinde ve mezzin mahfilinde olan tasannu bir camide yokdur V e haremin kble kapusmdaki san'ati mimar bir diyarda yokdur Hakka ki vacibtteferrc ca midir Andan demir kapu dibinde Evsaf Camihayi Ata Be Sultan Flasan vzeralarm (dan) dr Yine Sultan Hasan Camiine karib Defterdar hammam sr asnda Ivas Bey hanesi nnde sekizer kademe tarafeynden nerdban ile klr Cmle divarla krmz ve beyaz mnakka camidir Ve derunu camide asla stunlar yokdur Hemen kemerler zr heb tavandr Ve mihrab minberi gayet musannadr Ve iki kapus var Biri sa tarafda abdes thane kapusdr Amma tariki m zre vaki olmaile haremi yokdur Ve kble kapus ahraha a punn yemin ve yasarndaki celi hatlar budur Ayetinden sonra kapunun sol tarafnda >JljrH J\J\ tfjjtt JUl Ji\ \fjU.\ -jjdl lil^l) deyu tahrir olunmudur Evsaf Camii Sultan Meyyed Ol bir padiah litebar imi kim byle bir camii bmisale malik olmudur kim midhatinde di r kasrdr Ve bu cami fevkanidir Serapa alt ziri zeminler ve dekknlerdir taraf kapula

n on beer kademe ta nerdban ile uruc olunur ki canibinde 70 pencereleri cmle esvak su taniyyeye nazrdr Ve izdiham yerde olmaile Cami Ezherden sonra cemaati kesireye mali k olan cami budur Gayet havadar dilka camii ruendir Ve tulen ve arzen orta ayak mes t ile 320 ayakdr Adm deildir Amma adm hisabna bu dahi 160 ( adm olur Mihrab taraf se 34 amudu seramedler zre tak kefi] Yldz nshas (). SEYAHATNAMES 201 radar nian verir kemerler zre mnakka tavanl kubbele deildir Ve hareminin etrafnda o offalar zre dairen madar 95 mermer amudlardr Bu hisab zre cmle stunlar 130 mermer amu d zre serapa tavandr Ve mihrab taraf divan serapa er adm kaddi bl iri ve mevvac ve i gnagn mermer kapldr Ve sahra misal haremi yle musanna ruhamlar ve yle musaykal beya mermerler ile mebsutdur kim mm Dnya camilerinde misli yokdur Daima m-celldr Zira bu ami fevkani olmaile zemini ybuset zredir Ve deri divarda olan mermerler yle mcelldr demin rengi ruy-leri ve cemaatin rk scudlan nmayandr Ve evkaf gayet ok olmak ile h lar dahi ok olub camii daima tathir iderler Ve hareminin ortasnda bir havuzu azmi va r 8 musanna mermer stunlar zre bir kubbei lidir Daima azirvanlar cereyan idb cemaat t cdidi vuzu iderler Ve minaresi vardr Ve kapunn iki canibinde er tabaka minarei lilerd ir Amma birbirlerine gayet yakndr Ve gayet musanna mevzun minarelerdir Ve bir mina resi dahi mihrabn sol taraf ksesi tarafna vaki olmudur Ve mihrab gayet musannadr Ve beri geri aacdr Amma Hind pusus krisi misal hrde mnakka minberdir Ve bir maksure gib ir musanna mezzinler mahfili hrde stunu mevzun zre bina olunmudur Ve cmle 70 penceres tuc kafes pencerelerdir Ve cmle 120 aded kemer camlardr Elhasl gayet musanna camii ferahfezadr Ve bunda olan maslubat avizeler bir camide yokdur Mihrab kubbesinde bir pirine fanus vardr Cmle 2000 kanadili vardr Gya bir fanus mnevverdir Ve bu cami k al'a misal bir metn bina olmak ile sene 1072 de mer paa Msr valisi iken kul isyan idb gulyyi m ile bu camiye kapanub 3 gn 3 gice cengi azm iderler mer paa hazretleri bunla a istimaletler verb crmlerin af idb eman virir Yine muti olmyub cenge ahenk idb cabec ehri garet iderler Hemen mer paa hazretleri Hazreti Resaletin sanca erifin karub P muti olan alemi Resulullah dibine gelsn Ol aslerin katilleri helldir Mallan yama bal ar padiahndr deyb dellallar nida itdikde mer paa Hazreti mer klcn kemerine bend lyemez toplar ekb Suba hammam tarafndan meterisler kurub pencerelerinden ve stunlar unlar dahi tarade v arsu pazar iinden germagerm cenkde iken toplara ate idb Camii Mey ede bir ka tob urunca hikmeti Huda ibtida glle zorbabanm ban kelle bir ba nirana get cmle askya bsersaman kalub kararlar firara mbeddel olub sokak sokak bunlara ti bda nlara ecel camn nu itdirb paa hsn tedbir mansur ve muzaffer kal'iye kub bakyyets bulub anlar dahi adem iklimine 202 EVLYA ELEB yollayub Msr sudehal itdi Hakkaki ecaati adli merdir Hl camiin baz yerlerinde top lmetleri nmayandr Andan Evsaf Camii Sultan Hasan ibni Mehemmed ibni Sultan Klvan liEtrakden bir azman padiah idi hir kullar Sultan Hasan zre gulv idb Yelboa nam asan ah ehid itdi Sonra Yelboay dahi Sultan Mehemmed Klvan neslinden Elmelikl Eref db vcudun pare pare idb Yelboa cezasn buldu Badehu Yelbonn Barkuk namnda bir erk idi Ana Barkuku Osman derlerdi Zira Ali Osmandan Gazi Hudavendigra hizmet itmidi E fendisi Yelboa kann almak in Melik Eref cemii erkez ve Abaza ile gulv idb mnhezim Ahir Barkuku ve cmle Abaza ve erkezi Msrdan srb Samda Sultan Tahir Seyfeddin Ebu Said varub anda vezir olub efendisi Yelboa ruhiyn ve Sultan Hasan Camii imaretiyn bir Ms azinesi altun gnderdi ite Camii Sultan.Hasan gibi azmann anna gre Msrn Rumeli nayi zan cami etmi kim kubbei minann altnda bir camidir Cmle dairesi ile baka bir e engin bnyad kal'ai mamur bddr Asla aa bina yokdur Ve bu camie muttasl bir ey yokdur bi sels tariki mdr Ve esas divan serapa fil cssesi kadar azm sengi haralardr Dairen ar etrafndan 2000 admdr Hatt fatihi Msr Sultan Selim Adiliyyeden bu camii grdkde o inare kal'a nedir demiler Padiahm Sultan Hasan Camiidir derler Acaba Gavri anda m mu tahassm olub cenk ider ki buyururlar Yani ta bu mertebe bir metn ve hasim kal'adr kim Msr kal'asm-dan metndir Hatt sene tarihinde kul isyan idb bu camie kapanrlar Azab ar kltesinden nice bal yemez top vurmulardr Asla zarar isabet itmemidir Hl rahne yerl ri nmayandr Ve bu caminin canibi erbaasndaki divarlarnda onar tabaka medrese pencere leri vardr kim kat enderkat medrese hcreleridir Ve canibi erbaasmda divarmn kaddi km il yzer arundr kim evci semaya serekmi di-vardr Tak kesradan 11 arun li bina olunm

canibi erbaas kerpi saakdr Ve iki kapus var Bir canibi arka Sipah pazarna mekufdur B ami fevkani olmaile iki tarafndaki kapulardan yirmier kademe ta nerdban ile camie k apunn stnde mihrab tarz kemerleri vardr Eder [1] enderkat burma zhlar ve kebirler ile tad kmil mermerde yle san'atlar icra itmi kim gya [1] Yldz nshas (kat) SEYAHATNAMES 20 sihri icaz gstermi Semaya mnkalib olmu seksen arun kaddi bir kapu kemeridir Ve kapunu n kanatlar musanna sar pirincdir Kaddi 20 arsun kanatlardr Ve bu kapunun yannda er d kaddi blda arge tada kaln kufi hat ile ehadet kelimesi tahrir olunmudur kim siyah z mermer ruhma tahrir olunmudur Bu kadar zemandan ber(u) fena bulunmamdr Ve bu kapud an ieri bir ince yoldur Oldahi ruham ham delidir Bu yol ile yz adm gidb harem kapus rr Ve harem kapus dahi ikidir Biri dahi Rumeli meyddanna alr yz adm ruham zre buna ol ile gider Bu dahi hemen sipah pazar canibine alan kapu gibi yle hl ve li musanna udur Amma ieri harem kapus zre tahrir olunan budur tahrir olunmudur Ve bu camiin tuli ve arz 180 ayakdr Adm deildir Ve haremi azminin ca ibi erbaasnda birer azm soffalar vardr Herbiri birer cami kadar vardr Bu cami icre ga yri camiler gibi direkler yokdur Hemen cmle toloz kemer binalar ve stleri ve canib i erbaas 700 medrese hcreleridir Hlen mteehhil cami hud-damlar sakindir Ve bu haremi azmin ta vasatnda ekli msemmen bir havuzu ltif var Canibi smnnde 8 ince mermer stun ir kubbei lidir Amma kire svaldr Ve gayet musanna kubbedir Amma Tarihi Fazali Msrda ahrir iderler kim kaan Yezidi bmezid ibni Muaviye Msr kavmine ramen mam Hsynin seri detin bade Hicretn nebev sene tarihinde Msra gnderdikde bu Sultan Hasan Camii yerine braub nice bin yezidler re'si erifi mam ayaklarile deperken nicesinin ayaklar tulum i ier Hl ol zrriyyetden nice bin tulum ayakl dem vardr Badehu ol seri saadeti Cenab ya hfz in re'si erif etrafnda bir gl aikre olub yezidler re'si erifi depmee kadi Badehu bir muhibbi hanedan evldn boazlyub mam Hsynin ban alub yerine evld ban m yerinde hfz idb badehu Ali Abbasiyanda Mehedi mam imar olunmudur Badehu sene 764 mr runda Sultan Hasan bu Camii ina idb mam Hseynin seri saadeti yerinde zahir olan gln y rinde teberrken bu havuzu azmi yapar Hikmeti Huda Sultan Hasan asker akyalar mam H ba durduu havuz kenarnda Hseyin gibi Hasan 204 EVLYA ELEB ehid idb hunu Hasan Hseyn yerine rizan olub ol an havzun suyu kurur Badehu evld Sulta n Hasan ve vezir eyhun mezkr havuza bir sakiye idb hl camii prenvarn havuzu sakiye k sile dolar Ve hl havuzu Sultan Hasan makam re'si mam Hseyndir deyu tecdidi vuzu idb u Hasan Hseyni yad iderler Ve bu camiin mezzinan mahfili mihrab soffasnda 8 ince am ud zre gayet [1] n-ma ina olunmudur kim Msrda misli yokdur Ve mihrabnda olan Hind pu krisi hrde ku gz sadefkri san'ati makduru beer deildir Ve minberi vacibsseyir bir i ibretnmadr kim bir camiin minberine mabeheti yok mermeri ham bir tarz ahar minberdi r Cmle Fahri oymas gibi im enderim burma zhlar ve Rum ve mihriban gller ve islim g er ile stad mermer bu minareye bir kalem vurmu kim cemii khken ve mer-merkrlar bir ti vurmaa cizdir Gya bir muallk minberdir Altndan demler gelb geerler Ve bu minber so taraf divan er dem kaddi beyaz mermer ve krmz somaki ve iri ve yerekan tahta mermer pldr Ve Sultan Hasan bizzat mihrab nnde eflke serekmi bir beyaz kubbe iinde medfund llar ehid itmilerdir Amma Huda limdir rub'u mesknda yle bir mzeyyen kubbei prnuru i yokdur Zer ederzer naki bukalemundan maada anda olan ktb nefise ve kelm zzetler ve t maslb avizeler ve giranbeha zerduz halieler ve nice yz mcevher kanadil ye sem'idan ve buhurdan ve glabdanlar meer Hazreti Resa-letpenahn kubbei erifinde ola Ve mihrabn biri sanda ve biri solunda iki pencere vardr Sultan Hasan trbesine nazrdr Tuc kafesl ri vardr Biri turbiye girmee kapu gibi alr Bu pencerelerin kanatlan vardr Her biri kaddi bldr Ve ennilii ikier kulapr Serapa altun ve gm zre sil ve ljiverd rumm minalar ile mnakka kanadlardr Herbiri birer Msr hazinesi oldu derler Ve hakikatdr Hl stad zerger ana bir mat-raka ve suhan urmaa kadir deillerdir (Msra Beyit) * . c msra bu camii prenvar hakkndadr Ve mihrab divan zre iki minarei lisi vardr Sol tara Defterdar brahim paa asrnda mnhedim olub esasndan bir minarei cedid ina itmiler Amm ki tabaka alak minare olmudur Amma sa tarafndaki eflke serekfl] Yldz nshas (ibret) SEYAHATNAMES

205 mi minarei lidir Be tabaka kanadil raan olur Msr iinde bu minareden li minare yok iinde camiin sutuhuna knca 90 kademe ile klub kapusna klr Anden minare icre ta 90 kademe ile klub cmle 180 kademe olur Amma her kademesi nsf mimar arndr Hakir imde tab mecal yoidi Byle bir minarei lidir kim ilmi hendese zre minarei mezburun or ta tabakas i kal'a kapusnn eii ile beraberdir Ana gre kyas oluna kim i kal'a dahi r li havadar yerdir Ve bu camiin'altnda yol geb iki canibde krgir bina elli dkkndr shane ve afi havuzlar ve mihmanhane ve kubbe leri vardr Azm binayi metn ve evkaf kav r Nazrlar Msr vezir lerinin hazinedarlardr Senev kise halvani olur vesselam Ve bu Hasan Camiinin mihrab nnde yol ar Esvaf Camii Mahmud paa Sultan Sleyman vzeralarndandr Msr valisi iken bu camii ina idb olgice vakasnda Ma kim Sultan Hasan eriri hilfete geb bir divan li idb cemii ulemay Msra emir idb im Mahmud paa ile er' davam var Nin benim hududumda cami yapub cemaatim serika eyledi er'an buna ne lzm olur diyince cemii ulema iderler er'an buna hil'at lzm Zira Allah ahmetine mazhar olmak mniyyesile cami bina idb rahmet uur-lam derler Hemen Sultan Has an gazeb ald olub Ben bu Mahmudu kati iderim deyu celld getirb beni kerb kati eyledi eyu bu vakai Mahmud paa imamna nakl idb tabir itdirir mam dabi hsn libas ile tabir i ayrdr derler irtesi gn Mahmud paa alay ile Sultan Hasan Camii nnden geerken bir cnd mud paaya bir kuruun urub zalim herif firar iderken Mahmud pea askeri herifi atndan endirb Mahmud paann cesedi stne herifi ykub kl ile boynun rrken hikmeti Huda kl rast gelb Mahmud paann kellesin teninden cda iderler Katil herifi dahi Mahmud paann y nnda kati iderler Hl Mahmud paann mihrab nnde bir kubbei li iinde medfundur Sebeb e bu msra tarih dmdr Akbet Mahmud d Sene 975 Amma camii bir fevkani Rum tarz camii zibadr 12 kademe ta merdban ile klr bir kk r Ve slmbol tarz bir minaresi vardr Ve bu Mahmud paa Camiinin solunda yol ar 206 EVLYA ELEB Evsaf Camii Emirahuru Kebir Bu dahi fevkani bir musanna kk camidir Ve cmle deri divan mnakkadr Ve sa tarafndak a iki tarafndan on altar kademe nta erdban ile klr Ve bu kapunun kemeri zre beyaz celi hat ile bu Ayet tahrir olunmudur Jjj^ JJ^\j J>J^ J^_U uj Jsj f- J\Cj*~J\*&\f~*. ) (\jr^* )UaJL-vil4 <y ^*>-\ J. nass erifi masturdur Ve yine bu kapunun yemin yesarnda mermer zre gayet kaln celi hat ile byle tahrir olunmudur deyu menkudur Ve kapus 4 tabaka ve ar kue bir minarei mevzunu var Bu iki cami Sdltn c mileri deillerdir Amma Sultan Hasana muttasl olmak ile ol takrib ile tahrir olundu Andan Evsaf Camii Sultan Gavri [] Sene 916 tarihinde bina olunmak ile kariblahd olub cmleden camilerdensonra bina ol unmaile stad mhendisi her camiden birer san'at serika idb bu Gavri camiinde icray mar ifet iden stad mimar yedi tulsn ayan ve beyan eylemi Deri divarnda olan sun'u Huda g ebr mermerleri ve somakileri tertib zre yle hemvar idb birbirlerine yle imtiza itdir ikim bir pay pue iliecek yeri yokdur Ve zeminde olan ruhamlar olkadar mmtezic itdirmi im im'an nazar ile nazar olunsa yek pare zan olunur Misli meer bu cami sahibi sara yndaki kaas ruhamlar ola Ve bu cami Msrn aynlfiilinde Gavri arusnda olmak ile gay i kesiriye malikdir Amma edayi salt olub kapular mesduddur Zira camii Msr fellhndan h ls etmek mmkin deildir Zira bu cami bir havadar ferah fezay dilka kasra manend bir ca mii arz behitdir Heran kadeolsa mih-man saraya dndrrler Ve bu cami fevkanidir Suku s an icre iki tarafdan dokuzar ayak ta nerdban ile klr Ve bir kapus dahi giru kble k kyeciler iine mekufdur Buna dahi on kademe ta nerdban ile uruc olunur Ve bir mihrab m usanna malikdir kim [1] Buradan ( Tbei Sultan Gavri) >e kardar olan ksm Btir Aa nshasnda yokdur- Yld n alnmsdr. SEYAHATNAMES 207 Hind stadlar yle punuskri nak etmee cizlerdir Amma minberin mfid muhtasar etmilerd d aacndan bina olmayn sade bir minber kalm Ve bu camiin canibi erbaas cmle toloz

belerdir Asla amudlar yokdur Ve gnagn zmymet avizeler ile mzeyyendir Ve suku sultanye nazr pencereleri zre sihri icaz hrde ku gy camlar var kim gne pertev urdukca camii un al nur olur Bu camlarn misli Islmbolda Sleymaniyye camiinde ola Lkin bu cami tenk mahalde vaki olmaile asla haremi yokdur Gya bir kasr lidir Ve mihrab zre kubbesi eflk sercekmi bir kubbei nilgndur Serapa lciverd ki ile mesturdur Ve bir minaresi var Drt tabakadr Ta zirvei ls ataldr Ve bu camiin mukabelesinde yol ar Trbei Sultan Gavri Evci asumana sercekmi st kurun yerine lciverd ki rtldr Hl zaviyedir Cemaatle vardr Bu-dahi fevkanidir 10 kademe ta nerdban ile klr bir zaviyedir Amma gya bir ka sahdr Canibi erbaasnda revzenleri esvak sultanye nazrdr Ve bu kubbe zer enderzer nak ukalemun olmu Gya sun'u Hudadr Bir san'ati azm ile mebnidir kim irem kasrlarndan bir asrdr kim diller ile tabir ve tavsif olunmaz Hatt merhum Sultan Gavri bu kubbei ken dlerine trbe olmak zre can zedb byle sun'dzedb itmam etmi Amma j& -&\} jj. juj. S nginde gaib olmak ile hl zaviye olmudur Ve bunda bir dollab icre Hazreti Resalet pe nahn bdest makremesi ve srmedan ve mildan ve rii erifinden bir ha kllar bir mcev re mahfuz dollabda mahfuldr Baz yna [1] teberrken gsterb ziyaret iderler Hatt hakir istan vilyetinden geldikde, iddeti hardan didelerim hayrelenb srmedan Rerulden kstaha e bir kerre dide-lerim mkekhal itdim Kuvvei basarm ve baide tiri nazarm ziyade olub nef'in mahede itdim Ve bu trbede ve karu camide bir tl-tlsm vardr kim acib hassad sinek ve kara sinek ve tahta biti olmaz Ve bir bitti garib dem bir ka gn gelmee mdave met etse piresi ve kehlesi kalmyub cmle mrd olur Garib ve acib tlsm Hele hakir vkf o m Asla sivri sinek ve kara sinek yokdur Ekseriya hakir nazr ile anda varub eshab ke hf nevmine mdavemet iderdik Zira bir havadar serdab ve sinekden bazab yer olmaile i sti[1] Yldz nshas (nazr) 208 EVLYA ELEB rahat iderdik Ekseriya zurefayi erbab Msr anda can olur Hasl kelm vacibsseyir camidi esselam Andan te [1] Evsaf Camii Sultan Barkuk li erakezenin gzidesi " bir mcahidi fisebilullah padiah idi Bu Sultan Barkukun ihtida tulu Ali Etrakden cami sahibi Sultan Hasan ehid iden Yelboanm bu Barkuk abdi mteras Tebeni erkezi kabilesinden bir eci feta idi Bir Melik Eref bu Barkukun efendisi Yelbaay Sultan Hasan kati itdiiyn kati eylediklerin hemen bu Barkuk bana krk elli bin erkez ve Abaza cem idb efendisi kann taleb itmeiy idb hir mnhezim olub cmle erkez ve Abaza kavmi ile bu Barkuku ama srdiler Anda azm lub Akka ve eyda ve Berut ve am Trab-lusda azm fetih ftuhatlar idb andan derya misal asker ile^ Msra padiah olub hutbesinde (Jc ^j & 3js ju-*i o-jj^.- ^lUiam ) deyu hutb n tilvet iderlerdi Sene 800 btida erakizden bu padiah olub bu camii gaza malile suku sultande ina idb cemaati kesireye malikdir ve fevkanidir 8 kademe ta nerdban ile uru c olunur kr kadim ve binayi azm camidir Tulen ve arzan 170 ayakdr Hareminin canibi e rbaasmda ar soffa toloz binalardr Ve hareminde bir havzu azim var Ve mihrab minberi tarz kadimdir Ve minaresi var Biri birine asla mabeheti yokdur stad kmil kasden herb rine birer himmet sarf idb sihri icaz minarei zibalar itmi Ve er tabaka minarelerdir Ve arsuya nazr kapus bir camide yokdur Eer taklar ve zhlar ve eer pirin kanatl k f ve tahrirden mberra bir kapu-dr kim cemii cihanket seyyahan mabeyninde Bab Barkuka mehuru fakdr kim diller ile tabir olunmaz Ve bu camiin mihrab zre (yet) yeti masturdur Ve bu yetin altnda tarih (vvv J^v jikJU t'Vr rin j ojUv/*0 terkim olunmudur Ve bu cami icre asla stun yokdur Hemen cmle toloz binadr Ve haremin de olan ruham gnagn bir camide yokdur Sene 631 ve bu camie muttasl [1J Yldz nshas (andan te sene 777 bina olundu) SEYAHATNAMES 209 Evsaf Camii Sultan Elmelikl Kmil Mehemmed Ali Eyyubiyann gzide padiahlarndan bir eci namdar dindar kmil padiah imi Amma camii an vaki olmudur Ve asla tarif ve tavsife hacet yokdur Sultan Barkuk Camii ne tarz z re ise bu dahi j*ijU ikisi bir binadr Asla farklar yokdur Ancak fark bunun minaresi bir gayri tarz

ir Ve kubbesi evce serekmi bir kubbei lidir Amma aadan mdevver kubbedir Ve ku(r)un i mestur olan kubbenin biri dahi budur Ancak fark minare ve kubbedir vesselam Andan Camii Barkukyye bunun bir canibindedir Yine ol srada Evsaf Camii Sultan Nasrddin li Eyyubiyann mmtaz bir hasibnnesib gazi padiah Cem akrandr kim asarndan bellidir ii azme malikdir kim gya Sultan Hasan Camiidir Ve derunu olhendese zre tarh olmu cay i soffadr Ve toloz kemerli binalardr iinde asla stun yokdur Tulen ve arzan yz ellier yakdr Ve minaresi klle misal bir gne musanna ve mnakka minaredir kim tabir olunmaz Ve hareminde ^i. bir havzu afi var Ve harem kapus zre yazlan tarih budur J^Ul ^j\kU\ j *lf I * .itil ^\ jI ^) deyu tahrir olunmudur Ve bu camiin sokak ar mukabelesinde Evsaf Camii Sultan Melikt Tahir Bu li dandr Bu cami dahi fevkanidir Bir ka kademe ta nerdban ile klr bir camii atikd(ir) Tulen ve arzan yz yetmi ayakdr Ve hareminin erbaasnda 4 sofa zre toloz krgir kemer binalardr Ve hareminde bir havuzu var Ve mih rab minberi tarz kadimdir Ve minaresi 3 tabakadr Haremi ruhamlar olkadar musanna dei ldir Amma bu camide ruhaniyyet vardr Ve bu camiin mukabelesinde yol ar Evsaf Camii Sultan Klvanus Salih l bir azman padiahdr arsu icre camii fevkanidir Evliya elebi 10 14 210 EVLYA ELEB Kapusndan ta nerdban ile klr musanna kapudur Bu kapu zre tarihi byle terkib olunmu ( c- >-Vl^-j j dUS jU l-cl j^j j'3& 4lj lUii merkumdur Bunun dahi haremi azminin etrafnda 4 yan soffalar vardr krgir kemer bina zdur Amma mihrab taraf soffa-snda stun mermeri mnteha zre zer enderzer mnakka tavand mihrab gayet hrde sadefkri mihrab musannadr Amma minberi hrde kfe ile mnakka le ir Ve hareminin meyannda hrde necef mermer stun zre tavanl bir kebbei li tahtnda \jJ ir afi havuzu var Fevvareleri selsebil s cereyan ider Ve yol zre camiden baid kal'a kullesi gibi biribiri iinde er kat minare si var Eflke serekmidir Ve gayet cemaati kesiresi vardr Zira bimarhane ve imareti su ltan cmle bundadr Ve evkaf kavidir Ruzmerre be on bin garayib deme nimeti mebzuldr h bimarhane ve imaretin mahallinde tahrir ideriz Andan beru yolun mukabelesinde bu Sultan Klvanm pederidir kim Evsaf Camii Sultan Salih li Ekrad(d)andr Msra nizam intizam virb Mansure ve Reid(d)e kffar mnhezim idb gaz bu camii bina etmidir kim Sa-lhuhhin Yusuf ibni Eyyub adiyl Krddir Tarz kadim camidi mma gayet ruhaniyyet vardr Mihrab taraf kapus toloz kemer binalar ile soffalardr Amma haremin 2 yan taraf sekizer aded hrde mermer stunlar zre medrese hcreleridir Pencere leri cami haremine nazrdr Ve mihrab ve minberi sadece tarz kadim zre mebnidir Ve hare minin ortasnda bunun dahi bir afi hvuzu var Ve bir kapus ve bir minaresi var Ve hare minin solunda sebilhanesi ardnda bir kubbei lide Sultan Salih medfundur Gayet ulu padisahdr 7 nefer evldlar padiah olub dahi evld evld halife olmulardr Hl evkaf miin tamir ve termimine mihrab zre yazlan tarihdir jjy SEYAHATNAMES 211 [1] 4LBu cami bir khne bd iken bir cedid bd olub drrii beyzsa nuru mahz bir camii nur iken run ala nur prnur olmu bir camii kadimdir Ve bir camii seltni mazyye dahi bu tariki m n karu tarafnda Evsaf Camii Sultan Eref li Eyyubun aharidir kim bu camii fevkandir [2] kademe ta nerdban ile uruc olunur bir camii mnevverdir Ve henz stad benna elinden km gibidir Bir musanna ve ferah feza ca ir Bu dahi Sultan Salih camii misal mihrab taraf soffalar toloz kemerlerdir Amma y anlarnda soffalar yokdur Hemen divardr Ve bu camiin ortas akdr Ve haremi yokdur Ve c mnakkadr Ve canibi erbaas birer dem kaddi bl gnagn mermer kapldr Bu dahi suku s olmaile cemaati kesiriye ve 3 tabaka bir minaresi vardr Ve bu blda tahrir olunan pa diah camii birbirlerine divar divara ve minare minareye karibdir Ekser Msrn camileri

yle vaki olmudur Andan Bab Nasrda Evsaf Camii Sultan Canpulad l 10 kademe ta nerdban ile klr bir fevkani camii ibret nmadr'Bu camiin nerdban kal'adan taradr Ve cami kal'a divarnda bina olunmudur n Bab Nasra muttasldr Haremsiz bir kk camidir Amma Msr iinde deil sair islm diy etdiimiz yerlerde nazirin grmedim Evci asumana serek-mi 2 kubbei lidir kisi dahi ar vri kubbelerdir Serapa arn tadan bina olunmudur Bir diyarda tadan kubbe grlmemidir la st kire ve kurun ile mestur deildir Hemen tadr Bu tadan kubbe marifeti Msra ma ir ka yerde dahi byle tadan kubbeler vardr Amma anlar gayri mkerrer resimdedir Ve Ms ennalar zeman kadimde birbirlerine arz marifet itmek in iki eyi iltizam idinmiler B cemii camilerin kubbeleri birer gne ]1] Yldz nshas (1063) 12[ (Alt,) 212 EVLYA ELEB bina olunmudur Asla ve kat'a birbirlerine mabeheti yokdur Ve biri dahi Msr ehrinin ce ii minareleri biri birinden musanna ve her biri bir tarz zre tarh olunmudur kim ehr i Msr icre zinet virmidir Ve bu Canpuladiyye camiinin [1] tabaka bir minarei mevz(u )nu var Bu dahi gayet musanna minaredir Ve bu camide Emirlhac Msr mah Saferlhayrn al K'beden Msra geldikde mahmeli erif ile bir gice bu camide cmle ulemayi mea-yih ile ih a idb ta sabahedek Mevldu Nebi tilvet olunub tevhid tezkirler olur Irtesi alessabah alay azm ile mahmeli erifi Emirl-hac paaya getrb teslim iderler Canpuladiyye Camii bir mbarek camidir Andan Bab Nasrdan ieri girb Cafer Aa veklesi civarnda Evsaf Camii Sultan Beybars li Abbasiyan kullarndandr Olkadar byk deildir Amma gaza malile bina olunmain ruhaniy vardr iinde asla stunlar yokdur Canibi erbaas ar soffa zre toloz kemerlerdir Ve har nin etrafnda olan divara kapl gnagn sun'u Huda iri talar kapldr kim her biri birer s ade crmnde gayet musaykal ve mcell ru-hamlardr Ve mihrab ve minberi tarz kadimdir Ol ar san'ati mimarisi yokdur Ve minaresi er tabaka tarz ahar musanna mina-naredir Ve Suba kapus dibinde ve Demir kapu nnde Evsaf Camii Sultan Salih Hac Ali Bahriyyenin hiridir Allah 'lem bu dahi Salhuddin Yusufun ola Zira camii atikdir Lkin olkadar byk cami de ir Cmle 40 stun zre mebnidir Mihrab ve minberi olkadar musanna deildir Hareminde bir azm nabka aac ve camiin er demir kapus var Suba sarayndan tarafa kapus mesduddur favkandir Alt ziri zeminlerdir Hl subann deylm tabir itdikleri ah cahim misal zi Cemii kanl ve mcrim vaciblkatil anda mahbusdur Ve bir minarei atik var ki tabakadr Ve bu camiin kble babnda mahkemei er'i Resul mbini vardr Ve Nizamiyye Camii kurbinde Evsaf Camii Sultan Kan Bayl erkez li Trkmandan yedi padiah bir gnde azil idb bazsnn gzlerin [1] Yldz nshas () SEYAHATNAMES 213 oyub ke balarnda saillik itdiler Yedisi dahi bu camiin mihrab nnde medfundurlar Ann amie Seb'i Seltn Camii derler Ve Sultan akmak dahi yedi aded padiahlar mabeyninde me dfundur Ve kbliye nazr ancak bir kapus var Bu kapunn iki tarafnda mermer zre celi hat ile tarihi budur (<djl &\ ^ ^ U'i ^J\ 41^.) yeti il ahiri tahrir olunub badehu tahrir olunmudur Amma bu cami gayet kk fevkani camidir Bir alak minaresi var ki tabak dr Ve camiin kubbeleri tadan mebnidir Cemaati azdr Amma havadar yirde vakidir Andan i kal'a-da ve Babl Vezirden aa maml [1] Hasan Camiden [2] ieri garafei mcavirinde attal gmler kapusnn i yznde Arslan Kay Camii Alt ayak nerdban ile fevkan bir musanna camidir Amma kk-dr Ve haremi yokdur ki taba r ibretnma musanna minaresi vardr Kible kapus meydannda Buday pazardr Bu cami kal'a arna muttasldr Amma gmler topra kal'a divarn gark idb bu cami ahalileri Msr hara havf iderler Evsaf Camii Sultan Klvan li Eyyubiyandandr Bu dahi i kal'a iinde bir kat dahi kal'a misal beden beden bir cam ii azimdir Tulen ve arzan yz ellier ayakdr Ve mihrab taraf 38 amudu mntehalar zre ta dr Amma mihrab zre olan kubbei li eflke serekmi beyaz kire ile puide bir nuru mahz

dir i serapa mzehheb halkri naki Behzad-dr Ve bu kubbe on aded somaki krmzye amudu e bina olunmudur Ve mihrab hrde ta oturtma musanna mihrabdr Ve minberi bir alak beyaz mermer minberdir Ve minberin kapus[3] l4l("<$C'M.j 41 j) .a. Ayeti tahrir olunmudur Ve minberin sa tarafnda arke bir defi] Yldz, nshas (Umml) (camiinden) [3] (zre) [4] * GfcMj* jUi) 214 EVLYA ELEB mir kafes ire paalara mahsus nemazghdr Bu ebeke yle musanna kafesdir kim gya Fahri o s misal sihri icaz demir kafesdir kim gya kr Hazreti Davuddur Bu kafesin misli Medin ei Mnev-verede ebekei Resulullahdr Ve bu camiin mihrab[l] etrafndaki soffalar zre cm 21 beyaz mermer stunlar zre olan kemerler st serapa mnakka tavandr Ve cmle sil ve ve l'l elvan boyalar ile halkr mina tavandr Amma serapa sekiz ke ukur ukur mnakka kse kse tarh olunmasnn asl oldur kim Sultan Klvann ruzmerre smmat Muhammedsinde rteban taam tenavl olunur imi Ol mertebanlere almet olmasyn bu cami tavannda bi ali mnakka ukurlardr kim her birine birer dem sar Ve bu camiin serapa divan beer d i naki in misal sadefkr divardr Baz yeri hrde ruhamdr kim sihri hilldir Msrda b divan mnakka mermeri ham kabl cami yokdur Ve iki yan kapus var kble kapusn top atan p mesdud etmi Amma yan kapular musanna pirine yan kapulardr Ve mezzin mahfili hude on alt mermer stunu rakik zre yine beyaz mermer bina bir mezzin mahfili var kim gya bir maksurei iremdir Ve camiin bir kapus dahi mihrabn sol kesinde bdesthane kapusdr Ve minare bu havuz tarafnda iki tabaka yeil k minarei mevzundur Ve haremi serapa beyaz mermeri ham delidir Ve evkaf metindir Yenieri oca baavular nazrdr Ve bunda olan bir camide yokdur Her eb temcidlerin paa istima eder Ve ekseriya paalar Cuma ne-maz m bunda eda iderler Ve bir stad kmil bu camiin hareminde evkat selse bilinmek in bir mikat etmi Gya kim mika-t Ali Kucidir Ve bir cami dahi paa saray meydannda Evsaf Camii Sultan Elmelikn Nasr Ferec dir Amma Dheye Cammii derler Kakabta asrnda Dheye <<u*>) namnda bir Kbt kznn de derler Amma Cami Sultan Ferec binasdr Alt kademe nerdban ile uruc olunur fevkani bi r camidir ki yan kapus var Kble kapus yokdur De-runu camide cmle aded arke amel pa kler zre yeil tahta tavandr Byk kapunun yemin yesarnda Sultan Ferec tarihi var Saray eydannn imalinde revzenleri meydana nazr haremiz bir kk camidir Bir tabaka a bir minaresi vardr Ve mihrab [1] Yldz nshas (haremi) L2J () SEYAHATNAMES 215 bir ke muharref dmdr Hakkaki zeman kadimde deyr imi Amma iki ho vz mezzini ve eyh Salim hatibi var kim b akran ve b bedeldir Andan Brkei Ozbekiyye kurbinde Evsaf Camii Sultan zbek Ali dendir Alt kademe fevkanidir Tulen ve arzan yzer ayakdr Ve cmle otuz sekizer mermer stn zre nilgn mnakka tavandr Minberi ve mihrab mdir Ve iki yan kapus ve bir kble kapus var Ve bir minarei mevzunu var Gayet musann adr Ve tabakadr Ve Derebl Ahmerde Evsaf Camii mm Sultan Hasan fevkanidir kim yol zre olan kapusndan camie sekiz kademe ta nerdban ile klr Ve drt bir minarei mevzun musanna var Gayet musanna camidir Amma haremsizdir Revzenler i tariki ama nazrdr iinde amudlar yokdur Serapa kemerler zre mnakka tavandr Mihrab beri sadedir Andan yine bu tarik zre Evsaf Camii Sultan Merdan li Ekradn tccarlarndandr Zeman kadimde bu kimesne kas-sab imi Ruzmerre bir hatun gel Merdandan birer koyun alur-larm Bir gn bu merdan bu avretin ardna db y bu [koyunu et neriye gtrr diyb akabince gzedb Cui danda bir maaraya bu avret koyun ile gir a bir mehib ay var imi Koyunu avret aynn nne koyub tenavlden sonra ay avrete cima e assab Merdan bu ahvali grb lemi hayretde kalur Gr-seki ol garn ii bir kencine kim gy ir dahmei Efrasiyabdr Andan Kassab Merdan rifa(ne) dkkana gelb yine alessabah avret bir koyun dahi alub yine azmi gar yar'gar ayu deyb gider Merdan ka-sab saturu Cmerdi n merdane kemerine bend klub gara varub ayu avret ile mahalli faslda iken bir nare

i Allah reha buldurub der cengi evvel vsln hasl(n) Merdan kat idb avreti yledir Val bu kenze bu ay mekkil idi Babam beni bu vsla getirb vaslma irb bu maldan mal alub g irer koyun alub getirir yedirirdim Ve bana cima iderdi ite senin sebebinle ben da hi hals oldum Simden sonra bu mal karun sana kald Ne dilersen eyle der Merdan hayli mal alub avreti padiaha getirb kssai macerayi bir bir takrir ider Padiah ider Ya Me rdan rn bize virb keyfemayea ol mala mu216 EVLYA ELEB tasarf ol deyu Merdana izin virir Merdan tamadan bizar olub cmle fukarayi Msra bezli al ider Andan bu camii ol kenzi gnc-verden bina iderken pahiah fevt olub Merdan ah ms akil padi -ah iderler Amma bir irin ve musanna ve mzeyyen camii fevkanidir Altm merme r stun zre mnakka tavandr Bir vasi haremi vardr Ve iki yan kapus ve bir kble kapus ka bir minaresi vardr Ve minberi mnakka haebdendir Amma gayet musannadr Ve mihrab sad fkridir Ve zikymet avizeler ile mzeyvendir Ve pirin fanuslarnda biner aded kenadiller r(a)gan olur fanuslar vardr Bunda olan ibriim haliceler gayri camilerde yokdur Zira bu camiin cemaati cmle Ervam kavmi olduundan cami huddamlar pak derler Ve huddamlar dur Evkaf vardr Ve Sitti Nefise kurbinde Evsaf Camii Sultan Hayrl m Yedi padiahn validesi olduundan Hayrl m derler Camii atikdir Lkin cemaati azdr Amma camide kr kadim sanatlar var kim diller ile tahrir ve kalemler ile tahrir olunmaz Minaresi fena bulmu Efkaf berbad olmu Ve buna karib Evsaf Camii Sultan Abdl Aziz li Abbasiyandandr Bir kck camidir On iki mermer stun zre ibret nma tavandr Mihrab e minberi hasebi mnak-kadr Ve gayet musanna minarei mevzunu vardr Sitti Nefise hazre tleri bu caminin mihrab nnde medfun olmaile Sitti Nefise Camii derler Evsafn mahallin de tahrir ederiz Ve aa ehirde Kavukclar iinde Evsaf Peykhane Camii Tahtandir Amma gayet cemaati kesiriye malikdir Ve Vezneciler iinde Evsaf Usamddin Camii Gayet kk camidir Ve Rdvan Bey saray nnde yol ar Evsaf Mahmud Bay Camii Haffaflar banda haremsiz bir kk Camidir Amma gayet pak ve musanna camidir Ve mihrab h e ta ile mnakka bir tarz ahar mihrabdr ki canibinde kol kalnl sengi yerekani stu m gya kehrbadr Sarla mbtel olan kimesneler c Cuma irtesi mdavemet idb bu stunla a biemrillh yerekan maraSEYAHATNAMES 217 zindan hals olur Bu Camiin bir ho musanna minaresi vardr Ve yine bu sukda Sarrahane iinde Evsaf Camii Canm Pehlivan Fevkanidir Alt kademe ta nerdban ile uruc olunur Gayet irin camidir Cmle minarelerden msellem c tabaka bir minarei mevzunu var kim ibret nmadr Ve buna karib Evsaf Camii Bu dahi fevkanidir Ve cemaati kesire ile malmaldr Bir minarei seramedi var tabaka m inarei mevzundur Ve adrclar banda Evsaf Camii Canbekiyye Kapus yanlarnda (yet) yetinden sonra ( 4jL <bk j j^l ^ ) tahrir olunmudur Ve tarafeynden beer kademe nerdban ile klr camidir Fevkanidir Lkin i ruendir Ve Suku Salibe kurbinde Evsaf Camii Emir Elmas Hacibi sultan Bir kk camii tahtandir Amma gayet pakdir Ve ruhaniyyat vardr Ve daima cemaati eksik d eildir Zekt verilmi mal ile bina olunmudur Annin iinde hal sahibi kimesneler sakin bir dem mteellim olsa anda bir vakit ibadet itse taze can bulub dilad olur Ve yirmi sekiz amudu mcell zre mzehheb halkri tavandr Ve hareminde bir nabka dirahti vardr kadar meyve hasl olur Ve ar nahif mermer stunlar zre girec sval bir kk kubbecii ef musluklar vardr Ve mihrab tarz kadimdir Ve minberi beyaz mermerdendir Kapus zre t h C- jvVi J ^ril\ jy\ jjJJl iljU( jfeU \\& Alil ^\ ) tahrir olunmudur Bir minareli camidir Ve minaresi babayane bir musanna makam bankd

ir Adan Salibe carusnda karu karuya 218 EVLYA ELEB Evsaf Camii eyhuniyye Ve Sultan Hasan veziri Ekradul asl olduundan gayet eci olub mer siret idi Ve ismi eri fi dahi mer idi Ve asar binalar birbirine mabih iki imaretdir Amma tariki min sol can bindeki bir li camii ruendir kisi de yedier ayak fevkanidir Tulen ve arzan yz altmar akdr Ve cmle krk be beyaz mermer stunlar zre mnakka tavandr Ve bir kapus var Ve h apa ruham delidir Ve evkaf kavi olmaile bu camiin huddamlar okdur Ve gayet pak dutarl r Gya drr beyzdir Bir musanna aa minberi vardr Ve mihrab elvan hrde talar ile mze mihrabdr Ve sol tarafnda divarda bir levhai azm zre bir stad kmil kemalin gstermei ei erif resm itmidir kim gya j-J'jU Mekkei Mkerremedir Ve karusndaki imaret Tekyei eyhuniyye hemen bunun tbkdr Amma teky Kadirdir Tekyeler evsafnda tahrir olunur Ve bu eyhuniyyeden yukaru Rumeli Meydanna g iderken sa tarafda . Evsaf Camii Muhammedi Bir fevkani kk camidir Ve bir mnteha kad seramed minaresi vardr Amma iine girb ibade tmedim Andan Evsaf Camii Altparmak Efendi Alt kademe ta nerdban ile uruc olunur bir camii zibadr Vz ve nash ve cmle cemaati vmidir Bir kapus var Amud-lar zre sade mnakka tavandr Amma haremi yokdur Fevkani olma le alt aded dkknlardr Ve bir alak minaresi vardr Siyeri Nebi sahibi Altparmak Efendi hrabnn nnde medfundur Ve bu camiin mukabelesinden sehl aa Evsaf Camii Merzbaniyye Be kademe nerdban ile uruc olunur bir dilka camii irindir Cmle yirmi amudu ra'na zre lkri tavandr Mihrab ve minberi gayet musannadr Ve hareminde bir azm nahli hurmas vard Evsaf Camii Sultan Davudiyye Sleyman Han vzeralarndan Tavai Sleyman paadan sonra valii Msr olub bu camii bina it ma hakka ki an vzeray icra idb bir cami ina etmi kim vzera camilerinde naziri yokdu raf kapusndan yirmier kademe ta nerdban ile uruc olunur SEYAHATNAMES 219 bir camii lidir Cmle altm amudu musanna zre ina olunmudur Mihrab taraf ve hareminin f cmle altm aded krgir mdevver kubbelerdir Ve Cmle beyaz kire ile mesturdur Her kub mermerden hrde alemleri vardr Ve haremi bir vasi mermeri ham deli mermerdir [1] Ve mihrab ve minberi ve bir tabaka minaresi cmle Rum tarzdr Ve fevkani hareminden gayri tahtan bir vai haremi vardr Cami bu haremin ta vasatna vaki olmu beden beden bir k 'a misal bir camii pr mealdir Bir yire ittisali yokdur Ve cemaati gayet okdur Anda n Evsaf Camii skender paa Dukakin Mehmed paadan sonra valii Msr olmudur Bu dahi Sleyman Han vzerasndandr Amma a ki yerinde bbedel bir ruina gzel ruen camidir kim Islmbolda gya Rstem paa gibi ce leylen ve neharen daimdir Ve fevkani bir camidir Bir ka-pusndan sekiz kademe bir kapusndan on be kademe nerdban ile klr Camii mnevverdir iinde sekiz aded stunu v leri ahraha nazrdr Mihrab minberi sade gzelidir Amma haremi yokdur Tenk mahalle vaki olmudur Giru tarafndan halici Msr cereyan ider Ve minaresi Rum minaresi gibi bir ta baka ehane minarei zibadr Evsaf Camii Mencikl Yusf Sultan Hasan vzeralarndandr kim am erifde Gk Meydandaki Mencik kk bunundur Bu cam ye Camiinin altnda bir alak kaya zre bir minareli camii atikdir Evsaf Camii Fethi Nizami Isfahan Bablvezir haricinde baka bir pte zre cihannma bir camii ruen binadr Cmle ehri Ms an berkemaldir iinde stunlar yok bir ltif mnakka tavanl ve er tabaka bir mevzun mi si var Ve bu camii eyh Nizami Isfahan Sultan Mehmed ibni Sultan Klvans Salih hilfet hell malile bina itdi Sene 736. tarihinde itmam buldu Ve eyh Nizam Isfahan hazretler i bu cami iinde medfundur >.j>JU^- Amma bu cami tariki halvetde bir tekeyi lidir Te kyeler mabeyninde evsaf tahrir olunur Ve Azablar kapusndan ieri [1] Yldz nshas (haremdir). 220 EVLYA ELEB

Evsaf Camii Azablar Bir kk camidir Amma Azablar sitanesinin nnde olmala cemaati okdur Lkin haremi yokd brahim Kethda Rum tarz bir minarei mevzun itdikim tabir olunmaz Ve bu camiden yuka ru yine kal'a divan zre bir atfe icre Evsaf Camii Sultan Meyyed Matekaddem Bab Vezir bu cami dibinde imi Hl mesduddur Yar zahirdir Fevkani bir camii ir Bab Vezir tank zre olan kal'a divan zre pencereleri vardr iinde stunlar yok bir ir Ve haremi dahi yokdur Mfid muhtasar bir minaresi vardr Ve yukaru i kal'ada Evsaf Camii Sleyman paa Sleyman paa [1] vzeralarndan Tavai beyaz Sleyman paa derler ki kerre Msra vezir o pare gemi ile Sveysden Hindistana varub ehri Bend(er)i Div ve ehri Benderi Sarti v e yedi pare ehri feth idb cmle Portakal firenklerin dendan tiden gei-rb bu kal'alar padiahna hibe idb bu kadar mali ganayimle Yemeni feth idb zdemir Bei Habee serdar i abei feth idb gaza malile bu camii bina etdirmek iin kal'ann can derundr Asla ahaba bir ey yokdur Krgir binadr Ve camii yekpare mdev-ver bir kubbei nilgndur inde asla a stun yokdur Camiin deri divan serapa ruham gnagn tahta mermerler kapldr Ve mihrab ga et musanna hrde talar ile ina olunmudur Ve mihrabn iki tarafnda dem kaddi altun yald idanlarda ikier dem kaddi em'i aseller her eb raan olur Msrda bir camie mahsus de minberi mermerden musanna irin krl minberdir Ve cami icre nice bin' maslb avizeler v ardr Ve mihrab nnde krk kt'a Kelm zzetler var kim her biri birer gene averdir Ve ha eri diller ile tabir olunmaz Camiin iki yan kapus ve bir kble kapus var Tulen arzan yz yirmier ayak kk camidir Amma drr yetimdir Tara haremi dahi tulen ve arzan yzer akdr Yan soffalar zre cmle on stunu mermer zre cmle hrde mdevver kubbeciklerdir B e hur*de kubbeler cmle lciverdi ki ile mesturdur[2] Ve mihrab kapus yl musannadr kim sihri icaz sihri mbindir Ve bu harem soffalarnn divarlar birer dem kaddi dairen mad at [1] Yldz nshas (Han) [2] (ve mihrab kapus i'e mesturdur) SEYAHATNAMES 221 tahta mermerler ve gnagn somakiler kapldr Ve bu mermerler zre kf hat ile stad merm zemin zeman bir Ayetlkrsi tahrir etmi kim bir hatt kufiye mabeheti yokdur Seyyahan marifet gelb temaa iderler Ve harem serapa beyaz mermeri ham deli ve yle pak mcelld demin rengi ruyleri nma-(yan) olur Bu haremin kapus vardr ki yan kapu biri kble k Sahbei kiramdan eyh Sari hazretleri anda bir kubbei li iinde medfundur Ol Sariyedir kim hazret hilfetinde bu Sari hazretlerini Acem diyarnda Nehavend ehrine serdar idb anlar Acemde cenkde iken Medinei Mnevverede Hazreti mer Cum'a gn hutbe okurken kalb gzile grrler kim Acemde Sari hazretleri bozuluyor Hazreti mer hemen hutbei okurken (j-i U-iJ \A- t) deyu na're ider Cmle cemaat lemi hayretde kalub Nehavend cenkde [1] an askeri islm iinde nie adm ve Sari hazretleri Hazreti merin na'resin istima idb da ka verb biemrillh Acemi mnhezim idb mansur muzaffer Mediniye geldklerinde Cum'a gn H eti merin (jj-i Aiji- l) naresin istima idenler ve Medinede istima idb tarih koyan lar Hazreti mere can gnlden bende olub ziyade muhabbet iderler te bu cami iinde medfu olan sahbei kiramdan eyh Sari hazretleridir Kendler bir garda medfundur zerinde kub be ve tekye ve trbedar ve hcresi vardr Ve camiin kble kapus zre tahrir olunan tarihl dir JT ^JL-, l jlJb jlUJl i) jlr JUl jlUJl V i * ) ( \V0 <u y\-J\ 41 ^jls <^jl jSj ^l tahrir olunmudur Ve bu kble kapusnn murakka' ve Msr kapus-nn sa kanad zre bir ki ehheb celi hat ile ( \yj i-I J "j^j >"l Jr-j ^J1 ^Jl ^,rJ. ) ve sol kanadnda ( ^kJt 41 Jju* l^l^l c^j UjUlSI ) yetleri tahrir olunmu bir bab mualldr Ve bu ca iin bir harem [1] Yldz nshas (enginde) 222 EVLYA ELEB dahi kblenin arkndadr Anda bir havuz ve azirvan revan olub havuzun musluklarndan cema ti kesire tecdidi vuzu iderler Ve bu cami Msrn gayri camileri gibi stleri kire sval dir Serapa lciverdi kii in ile rtldr Baidden gren kurun zan ider Ve iki tabaka bi i vardr Msrda cemii minarelerden lidir Ve aslnda zemini dahi lidir Ol ecilden Msrda

an li minare yokdur Ve islmbol tarz bina olunmudur Ve bu camiin mihrab bir nm kubbe i re vaki olmudur Mihrabn pencerelerinden tara bir gl glistan baesi var kim camide iba iden cemaatin dimalar skfei gnagn rayihasndan muattar olur Bu camii ruenbdm naz lar olduundan metin evkaf vardr Ve evkat hamsei yenieri aas bunda eda itdiinden ga ve mamurdur jur ani <z&i>. Ve Bab Lkdan ieri Evsaf Camii Bermei Bir mamur ve mzeyyen camidir Ve cemaati gayet okdur Ve minaresi mevzunu tabaka sera med minarei musannadr Ve Derebl Ahmerde iki yol banda Evsaf Camilkas yani Kamazyye t1 Fevkanidir Altnda serapa dkknlar sekiz kademe ta nerdban ile uruc olunur bir kk cam Amma gayet ltif ve ruen ve musanna cemaati kesireye malik camidir Amma haremi yokd ur Canibi erbaasndan yol geer Bir tenk yerde vaki olmudur Ve bu camiden yukaru Habel i Mehemmed Kethda veklesi dibinde Evsaf mescidi Mihmandar Sene 953 Be kademe nerdban ile uruc olunur kr kadim cami gibi mesciddir Amma olkadar mzeyyen d eildir Amma suku sultan icre olduundan cemaati cokdur Revzenleri tariki ma nazrdr Bir minarei bls iki tabakadr Ve yine Derebl Ahmerde Evsaf Camii brahim Aa Msr yenieri aalarndan karibl'ahd olmaile henz stad elinden km bir camii mahbub d ve rana ve fevkanidir Mihrab ve minberin tarif etsek diller ile tabir ve tavsi fi mmkin [IJ Yldz nshas (Camil Kamas) SEYAHATNAMES 223 deildir Ve minarei zibas kezalik tabaka serfiraz minarei lidir Ve ana karib Evsaf Camii Hayre Bayl Mehemmed paa Sultan Gavri vezirlerinden idi Gavriden rugerdan olub Sultan Selime tabi olub bu nun re'yi tedbirile Selim Han Msr feth idb sene ibtida Msr vezaretin bu Hayre Beye ih an idb be buuk sene Msr Valisi oldukda bu cami(i) ina etmisdir Hayre Baydansonra Ms iri Lala Mustafa paa olub bir yldan sonra deri devletde veziriazam olub yerine Kasm paa andan Hayin Ahmed paay kul salb etdiler Amma nuru mahzardr Cmle deri divan yeim arkan ve somaki ve mermeri ebrler ile kapldr Mihrab ve minberi sihri mbindir Lkin k toloz bina deildir Cmle tavandr Ve hareminde hanef lleleri ve bir ka nahli hurmas va Ve kendleri tariki m zre bir kubbei lide asudedirler Ve bir minarei irin kr ile mna emii minarelerden birer emme marifet bu minarede mevcud tabaka bir seramed minarei ranadr Amma Ms-rn erakese kavmi bu cami nnden ubur etdiklerinde camiine ve trbei p rna nazar itmeyb ubur iderler Zira Msrl bu Hayre Beye hatrmande olmulardr kim nin ma vesile olub Msra getirb erakese elinden bu devleti aldrd deyu camiine bak-myub ub iderler Amma camiin huddamlar ve evkaflarnn metaneti ve pak ve pakizelii Msr camileri in birinde yokdur Andan Bab Nasr yolunda Evsaf Camii Merzuku Keff Fevkanidir ar stun zre mnakka tavanl bir kk camidir Ve eyh Merzuku Kefaf hazretl yesidir kim tariki Bedevidir Bir musanna minaresi var Andan yine Bab Msr tariki m zre bu camie karib Evsaf Camii Camaleddin Fevkani bir minareli kk bir camidir Lkin haremi yokdur Andan yine buna karib Zlfikar Kethda han kurbinde yol ar Evsaf Camii Sultan Sunkur Fevkani bir kr kadim camii ruendir Ann bir minaresi ekli murabba bina olunub biri bir i iinde maksure misal minarei gayri 224 EVLYA ELEB mkerrerdir Hareminin feri azm mermerlerdir Ve gayat mcell ve musaykal haremi zibadr V bu camiin yol ar mukabelesinde Evsaf Camii Hankah Tahtandir Ve otuz drt amel stun zre serapa mnakka tavanl bir camii atikdir Mihrab eri tarz kadimdir Ve bir va-s haremi ve bir tabaka sade minaresi var Hayli vas cami dir Ve Bab Lkdan tara Evsaf Camii Veledi tbade Hali kenarnda tahtan bir camidir Hareminde bir azm nabka dirahti var Ve ana karib

Evsaf Camii Tahtandir Yirmi stunu mermer zre hayli vas camidir Ve bir alak tabaka minaresi var Ve hareminde bir khne nabka aac var Lkin gayet meyvedardr Ve buna karib Evsaf Camii tsm Tahtandir Ve gayet musanna camii atikdir Hareminde azm em-miz aalar vardr Lkin bu c cemaati azdr Kapus daima mes-dud durur Ve buna karib Evsaf Camii Emirahur Fevkanidir Altnda dkknlar vardr Bir ruen bd camidir Lkin haremi yokdur Ve Kantarat en ieri Evsaf Camil Ebyaz Fevkanidir Hali kenarna vaki olmu yirmi beyaz mermer stun zre mnakka tavanl ve hare e bir minareli camidir Canibi er-baasnda ba irem misal bacelerdir Hali kenarnda olmag le tefer-rcgh camidir Andan Evsaf Camii Han Bay Mahbub camii ruendir Andan bir kk minaresi vardr Amma cemaati okdur Cmle cemaati hz bu camide ksenisin bir kac hal sahibi kimesneler vardr Andan _ M SEYAHATNAMES 225 Evsaf Camii Abdlkadiri Tartu Ortas kade bir camidir Haremi yokdur Ve tabaka bir minaresi vardr Ve mezahibi erbaa drt mihrab vardr Ve minberi haebdendir Andan Bab Hadidin i yznde Evsaf Camil Mearib Yirmi alt amel stun zre ortas ak bir camidir Tulen ve ar-zane ellier ayakdr Ve Bab i suku sultan ire Evsaf Camil Amr Otuz bir stn zre mnakka tavanl haremsiz ve bir minare ve tabakal camidir Andan v Evsaf Camii Abidin Bey Fevkani yirmi kademe nerdban ile uruc olunur Alt serapa dkknlardr Ve cami ii cmle yi drt aded beyaz mermer amudlar zre tavandr kim Mani ve Hassan ve Behzad- kalemin ekm ede cizdir Ve bir slmbol tarz bir seramed minaresi var kim Msrda deil ruyi arzda cem islm diyarnda byle bir minarei sihri naki bukalemun minarei mevzun yokdur On alt ke h olunmudur Her kesi mabeyninde esasndan erifesine varnca er pay tabir iderler bir Her tarhnda an ekb icra etmidir Mzeh-heb hatay kd zre cedval ile ekmede cizdi tidadan intihayedek gnagn islimiler ve balamalar ve kerhler ve rumler icra eylemidir kim gya bu minare suru hmayunda bir nahli sultanye benzer Ve tabakasnda yle mukarnez ve medine ve keviler etmidir kim gya bir kadehi arh felekdir Ve olkadar ra-kik bina olunmudur -.j. Ve Yeni Kupu dibinde Evsaf Camii Merde Bey nal Fevkani halk kenarnda e stunu li zre safi mnakka tavandr Amma haremi yokdur Pencer raha ve halice nazrdr Cami iinde mahkeme vardr Ve bir kirhe kirhe furuka furuka bina lunmu tabaka bir minarei cihan mumadr Hatt eyh Ali mr-lesi damad Kad Mansur Efe in nazr iken tamir ve ter-mim idb bu camii nuru mahz eyledi Hakka ki irin camidir Ve bu camiin iki kapus var Sol tarafndaki kapuda hali zre bir haeb Evliya elebi 1015 226 EVLYA ELEB cisir vardr Ve bu camiin hali karusunda mahallei Sukul Dellliy-ye iinde Evsaf Camil Cndi Alak minareli bir kk camidir Ve yine bu aru icre Evsaf Camii Davudiyyei Kebir Fevkanidir Dokuz kademe ta nerdban ile uruc olunur bir camii mzeyyendir Ve tabaka bi r minarei mevzunu var Mihrab hrde sadefkardir Mermer minberi kapus zre .a. Ayeti tahrir olunmudur Ve cami kapus zre celi hat ile bu eb-yat tarihidir Jjj -U? ^j^b ^\ <X~> Ve Bab Ftuhdan tara Evsaf Camii Mutahhar Cemaati kesiriye malik bir kr kadim ve binay azm bir minareli camidir Amma dahil olm ak myesser olmad Fevkani bir camidir Andan Evsaf Camii Bundukan

Bir ziba fevkani camidir eri girmek myesser olmad Amma bir musanna kapus ve bir mnakk abaka minaresi var Ve ana karib yine Bundukan rah ire Evsaf Camii Habeli Mehemmed Kethda Be kademe nerdban ile uruc olur [2] bir camii cediddir inde [1] Yldz nshas (I,.) [2j (olunur) SEYAHATNAMES 227 krk amud zre mnakka tavandr Kbliye nazr bir kapus ve bir Rum tarz minaresi var And Evsaf Camii hakim Kaysun Ve Davudiyyei Kebir kurbinde yeniri efendisi merhum Mustafa Efendi hanesi nnde Camii Eeyh Kerimddinl Debbueri ve Camil Hind Babl Hark yolu zre hali kenarnda sehl fevkani kk camidir Tariki m zre kapusna sek nerdban ile klr fevkani camii sagirdir Altnda aded dkkn ve bir minarei musanna leri brke re nazr mnakka tavanl aru icre cemaati kesireli mabedghdr Fil Brkesin n bir camii azimdir Haremile cami ii tulen ve arzan yz altm admdr Ve enderun hirunun ve mahfil altnda on aded beyaz mermer stunlar ile cmle yz aded amudu mntehalar zre c mnakka tavandr Mihrab hrde ta ile ruhamdr Ve minberi geri haebdir Amma ^ayet musa kapus vardr Atebei sflilerinde sengi zen-bur talarda gnagn tasvirler vardr Ve b sahra misal hareminin ortasnda arke akak divar icre bir bagesi var kim ,kfe rayihas min dima muattar olur Ve azm nahli hurmalar var Ve kble kapus cenbinde bir zmrrdva e mebni tabaka minaresi var Gayet lidir Ve kble kapusnn .sa tarafnda Ayeti ve sol tarafnda [2J (jUijLc JUT 4IJI jjAJl -Ul 5^UI .lf I .ll ^\) Vu bu camiin canibi erbaasnda cemaati cmle yn eraf Rum olmaile camii huddamlar gaye ir dutarlar Ve bir mahdumu mkerrem hatibi var kim Kur'an azmi ve furkan mecidi tilvet tdikde istima iden taze can bulur Sulehayi mmetden elebi demdir stadmz eyh Ali Sm zretlerinin telmizlerinden olmaile bu hakirin erik(i)dir Msr hakinde byle halim selim ve [1] Yldz nshas (JUlj^-,, j*iiJJL..H) .[2] * (JUli^-^s tahrir olunmudur) 1 228 EVLYA ELEB suzinak muhrik savt hazinli sebkruh elebi yokdur Yevmi Cumbada hutbesin istima etmee olkadar cemaati kesire gelr kim camide bir saat mukaddem bir yer bulunmak ihtima li yokdur Andan yine Fil Brkesi kenarnda ve Kantaratl Sunkur kurbinde hali kenarnda Camii Ktib Eeyh brahim Tariki m zre ancak bir kapusmn tarafeyninden altar kademe nerdban ile uruc olunub mez kapunm yemin yesarmda mermer zre celi hat ile Ayeti tahrir olunmudur Amma tarihi yokdur Ancak tabaka minareli bir irin kk camidir e pencereleri ah raha ve imal pencereleri halice nazr bir tuhfe bina camii ranadr Evsaf Camii Habbaniyye Yirmi stun zre bir camii ruendir Alt kademe nerdban ile uruc olunur bir kk camidir gayet metin binadr Ve kapus zre tabaka bir minaresi var Selim avu bu camie nazr ol beyz s bir cami etdi Andan Bab a'riyyede Evsaf Camii eyh a'rav On bir kademe nerdban ile uruc olunur fevkani camidir Alt cmle dkknlardr Olkadar vasi cami deildir Ve haremi yokdur Zira bir taraf ehir iinde cereyan iden halicdir On iki amud zre tavandr Mihrab ve minberi mfid muhtasardr Ve bir musanna c tabaka minaresi ar eyh a'rav hazretleri bu camide medfundur yz mcelled kitab telifatlar vardr And cin karu tarafnda hemen kenarnda Evsaf Camii eyh Halveti Tahtan bir camidir Yirmi amud zre mnakka tavandr Krgir kubbe deildir Mihrab nberi sadedir Pencereleri halice nazrdr Hareminde bir kk baesi iinde bir azm irahti vardr Gayet leziz nabkas olur Ve eyhin kesinde hemen meydanda^, yek p re yeil somakiden bir mihrab var Msr iinde misli yokdur SEYAHATNAMES 229 Amma Kuds erifde vardr Ve tabaka bir mnteha minarei mevzunu var Bu sitani Halvetin nibi erbaasnda yetmi seksen aded fukara hcreleri vardr Mahallinde tahrir olunur Anda

n Derbi Cemmamiz kurbinde (erakezedendir Sene 813 de Samda Timurlenge firar etdi) [1] Evsaf Camii Beek Tariki m zre tahtan bir ltif ve irin ve mzeyyen camii kadimdir Cmle enderun birunund n alt stun zre tavandr Hareminde nahli hur(ma)lar var Gayet musanna camidir Ve bir mi narei mevzunu tabakadr Andan Camii Nakiblcey Kara Koca Camiine karibdir Amma gayet musanna camidir Ve kadimdir Andan yine Kan taratl Cemamizde Evsaf Camii Kara Koca Kk camidir Amma cemaati okdur Andan yine Derbi Cemma-mizde Kantaratl mer mukabelesind Evsaf Camii ( ofzS~) Tariki m zre bir kk camidir Amma bir ibretnma minaresi vardr Ve gayet musanna ve mz camilerin biri dahi budur Andan Babl Cedid yolunda KaPatl Kep dibinde Evsaf Camii Emir Lin Be kademe nerdban ile klr bir irin camii ruendir Minaresi gayet nahif ve seramed [2 drt mermer stun zre ibretnma mnakka tavanl camidir Sultan Melikt Tahirin veziridir Patl Kepde kal'a divan zre ziyareti Evsaf Camis Sultanl Cavli Hakir girmek myesser oldu Bir zaviyei lidir Ve tabaka arke bir minaresi var Andan C i Taylndan aa mahalle iinde [1] Bu cm'eler (tariki m) u evveline gelecek. [2] fldz nshas (ve mzeyyen minaredir Revzenleri tariki ma nazr bir camidir) 230 EVLtYA ELEB Evsaf Camii Emir Yusuf zbek Bir ke banda fevkani bir irin ve ltif binayi ziba camidir ar kemer zre mnakka tav assa mihrabl ve mukarner haeb minberli ve ibretnma mzeyyen mahfilli canibi erbaa div an elvan hacerler ile kapl tabaka minareli bir camii dilkadr Amma haremi yokdur Eer Msr ire olan bin cevamilerin cmlesin ^ tahrir eylesek bir mcelled kitab olur Amma ga yri cevamilerin esmalarn beyan imam Hseyn Camii Ve mam afi yolunda Mesih paa Camii v na karib Kaysun Camii ve cenbinde Sultan Hasan validesi Camii Kabri Tavil kurbind e Camii Seyyid Bedred-dinl Vesa ve ana karib Camii Hatuniyye ve ana muttasl Cami Eref iyye ve buna karib Sirkeciler mahallesi iinde Camii ecerddr K'bei erifi siyah harir i e rten ecerddr Melike Hatunun camit kadimidir Ve Kantaratl Musiki nnde Camii Zeyniyy ir minareli bir kk camidir Ve Babl Vezir dibinde tariki m zre Aytmu Camii Tahir Bey vezirinindir Amma bir minareli ve kubbeli metn camidir Ve Cami eyh emseddini Hanef Ma ur bir cami ve hankah ibadetgh kadimdir Cemaati kesiresi vardr Ve hareminde bir ecer ei kebiri meyvadar nabkas ve bir minaresi var Bu camilerden maada mahrusei Msr icre nekadar bin vakfullah var ise Kadasker Efendinin der defterindedir Zira ibtida Msra dahil oldukda akalli her vakfdan birer altun ve beer ve onar ve elli ve yzez altun aldu evkaf azimler vardr kim Kadasker Efendi cmliye nazr nuzza(r)dr Ve teftileri cmle evkaf anlarn der-defterinde masturdur kim evkafdr Elfals Sadis vel rin Mahrusei Msrda olan mehur Mescidi kebirleri beyan ider Kim hakknda yeti erif vard(r) (u* ti^. ^cjj^ <\!ULIii\j ) Ve secde-gh mslimn knda Cenab Kibriya Kur'an Azminde ve furkan mecidinde buyurur ( >V'r..J'j -M ct^' ^u^ ) ilhiri hvan zevilfehuma malm olakim diyar Msrn zeman kadimde kavmi olkadar maru mma ve sahibi unf imiler kim bir dem on deme malik olsa gayri demin camiine varub iba det etmee tenezzl etmeyb elbette hanesinin bir kesinde bir zaviye veyahud bir gayri y erde cami ve mesacid yapub cmle teva-biile anda ibadet idermi Ol ecilden Msr iinde li Eyyubiyanda ve li Trkmande Msr icre yz yetmi yedi bin mihrab var imi SEYAHATNMIS 231 Hl Kaytbay ve garafelerde divar divara minare minareye muttasl olduu zahir ve bahirdi r Amma hl evka(f) daim ve cemaati ka-yim krk alt bin mihrab mesacid mamur abadandr Ba minaresi var Bazsnn minaresi yokdur Malmumuz olduu mertebe mesacidleri beyan ider Ev vel kal'ada Aba mescidi Klvan mescidi ve ar mescidi kat kal'ada avu Aa m klle mescidi Ve Azablar odalar mescidi ve Sarrac-hane mescidi ve Kara Meydan mesc idi ve Kavaflar mescidi ve Gl-en mescidi ve Harratn mescidi ve Sdt mescidi ve Mearib

escidi ve eyh Bekri mescidi ve Derbl Ahmer mescidi ve brahim Aa mescidi ve Kantaratll imon mescidi ve Hasan azel mescidi ve Bab Hark mescidi ve Cemmamiz mescidi ve Tabba gn mescidi ve eyh Ken'an mescidi ve cauddin mescidi ve Resul Efendi mescidi ve Zlfika r Kethda mescidi ve Reyhan Aa mescidi ve Seyyid Ali mescidi ve eyh Abbar mescidi vel hasl Gazali tahriratna nazar idb cemii mesacidleri tahrir eylesek makduru beer deildi r Bir mcelled kitab olur Ve Kamaziyye Camii kurbinde mihmandar mescidi Elfasls Sabi vel rin ehri Msr icre olan medreseleri beyan ider Evvel Hazreti mer fethinden sonra Ali Osmana gelince Msra mutasarrf olanlardan Emeviy yun ve Ali Abbasiyan ve Eyyubiyan ve Ahidiyyun ve Fatmiyyun ve Ekrad ve Trkmaniyan ye erakese ve Ali Osmana gelince on yedi devleti seltnde yz krk nefer padiah Msr rf olub herbiri birer medrese bina etmilerdir Ve anlarn nie yz vzera ve vkellar ve lar Msr imar idb bin alt yz medresesi abadan var idi Amma mruru eyyam ile evkafl lub medreseleri dahi harab olmudur Lkin hl imarlardan Sultan Hasan ve Sultan Klvan ve Sultan. Salih ve Sultan Barkuk ve Sultan Ferec ve Sultan Kaytbay ve Sultan akmak v e Sultan nal ve Sultan Eref ve Sultan Seyfeddin ve Sultan Aybet Trkman velhasl Msr elli alt seltn ve ibns Sultan camileri vardr Cmlesinin birer medresesi hl mamurdur aka minareleri var Anlar gren cami zan ider Amma deildir Cmle medresedir Ve Bab Hark urbinde skender paa medresesi Rum tarz hcreleri ve hareminde havuz ve azirvan revan o mada [1] Dersm ve talebeleri mevcuddur Ve Medresei Davudiyye [1] Yldz nshas (dr) 232 EVLYA ELEB ve Salibeden aa Medresei Sultan Sargtm Cami gibi tabaka minaresi var Mevleviyyet p ile dersm var Nazr ve mteaddid hcreleri ve hareminde havuzu azmi ve mihrab vardr erzuku Kefaf kurbinde Medresei Karafiyye fevkani medresei kadimdir Ve Medresei Sle yman paa Sarrchane iinde Rum tarz cmle hcreleri krgir kubbedir Hareminde bdesthane i mamur mzeyyen medresedir kal'ada eyh Saride camii olan Tavai Sleyman paadr Yenier azrdr Ve Medresei Bastyye aded ahane medarislerdir Ve mer ibnl Fariza giderken M eymuniyye tahtan azm bina medrese [1] Drd ve tabaka bir minaresi var An grtn bir ca azm sanur ki canibinde /A, Ayeti tahrir olunmudur Dahi altnda ( tarih ) Ve Medresei Hisabiyye mamur medresedir Ve Medresei Elmelikl Kmil Msr iindedir btida M icre darlhadis bu medrese bina olunmudur Ve mam afide Medresei Elmelikl Kmil ve yin i trbesi kapus nnde bir afi havuzu ve bir azm sebilhane suyun kariyei Besatn kurbi tl Habeden su kemerleri ile Nil suyunu getirb hayrat azm iden bu Elmelikl Kmildir Ve i Dimyatda dahi bnihaye hayratlar vardr Ahir kr Kmilin devleti kmil olub sene 635 de u Elmelik Adil Ebubekir halife oldu Ve Medresei Sultan Salhuddin sene 575 de mam afi urbindedir Ve sene 572 de Msrn i kal'asn bina iden Yusuf Salhuddindir Elfasls Samin vel rin Msr iinde seltni selefin bina etdi darlhadisleri beyan ider ehri Msr icre cmle sekiz yz altm mahsus darlhadis vardr lmi hadisden gayri bir f men Camii Ezher etrafnda krk darlhadis vardr Cemii Meyyedde Mslimi Buhar tilvet olu arlhadisi Ezherde dahi Buhar grilr Hasl kelm cmle darlhadisleri bir bir takrir ey mdevven olur Hem hulsai kelm ehri Msr hadis kmdr Elli binden mtecaviz mu [lj Yldz nshas (dir) SEYAHATNAMES 233 kimesneler vardr Her birinin derununda ravisile yirmier otuzar bin hadis vardr Ve K ur'an azm huffaz gibi mehur hafz hadis 'mlar vardr kim gayri ulema yanlarnda bir nmaa kadir olamazlar Ve Msrda ulemayi muhaddisn sayir ulemadan muteberdir kim izaz i kram iderler Amma ne hikmetdir Her kim ilmi hadise malikdir Yznden nur dam (la) r Ve bu cmle darlhadislerde dahi birer mihrab ve fukaralar ve hcreleri ve dersmlar vard Haftada kerre azm cem'iyyet olub muhaddisn gruh gruh derse giderler Elfaslt tasi vel rin Msr Kahire ire darlkuralar beyan ider Evvel Msr iinde yz yetmi darlkura vardr Ekseriya camilerde selef padiahlar eimm e mezzinan ecza han in herbir camide birer eyhi kura tayin etdklerinden maada yn ki dahi gayri yerlerde mahsus kubbeler ile darikura ina etmilerdir Cmle meayihi kurrala r talebelerine vasyyet idb Kitab Cezerden bu ebyat okur (Bezit)

diyb temam ilmi tecvid zre maharici hurufu <*>. icra etdikden sonra (Beyit) kavli temam olub hfz tekmildensonra bni Kesiri tekmil idb Ceze-riyye ve atbde tahrir duu zre cemii mahazleri zabt idp kraati lmi Kesire ve Kraati Seb'iye andan Kraati A andan Kiraati Takribi tekmil fnn iderler Amma Msrda baz imamlar on yedi kavil zre mi rabda muktedayi nas olub imamet iderler Amma cmleden Msrda kavli Kalun ve kavli Ebu Amru kavli zre okumak makbuldr Amma Rumda Hafas kraati makbuldr Bu kraatler Hazreti er hilfetinde men olub kendlerindensonra kerimeleri Hafasa Hazreti Osman ile Camil Kur'an olub Hafasa kzdan ahiz olundu-yn Kraati Hafas derler Amma Rumda asrmzda Hafa tinden gayri bni Kesir ve Seb'a kraatleri itihar bulmam idi Amma stadmz Evliya Efen an stadlar eyh Ahmed hazretlerile 234 EVLtYA ELEB Islmbola gelb cmle ulemayi Rum ilmi hafasa mukayyed olub ilmi Kraat dahi ayi olub eyh Ahmed merhum olub stadmz Evliya Efendi eyhlkura olub Kraati lmi kesir ve Seb'a ve A s Takrib kraaetleri i (ti) har bulub amma sair diyarda Rum kadar icray hu* ruf ider ler Rum halk necib ve reid mukalliddirler (Beyit) " * \j 3 <^3e\lzc\ j& 3 kavli zre maharici hurufa riayet Ruma mahsusdur Amma Msrda ok lhni celi ve lhui hafi derler Ekseriya huruflar teshil ve terkik imaleile icra iderler Amma ser hafzlar okdu Hususan Msrdaki asrmzda eyh Selme ve eyh Abdlhak ve eyh Mehemmed Gam* zav ve ey Isbut bunlar fasihllisan ve bedilbeyan Aere ve Takrib sahihleri Ve bunlarn emsali yed i yz eyhi kura var idi Hakir tilvet etdkde yemin iderlerdikim Siz Samden tilveti Kur' n etmisiz derlerdi Ve Msrn cmle hamelei Kur'an ulemas gayet muteberdir Elfasliis Selsin Msr mm Dnya ire cmle mektebi sbyan ebcedhan beyan ider Evvel ehri Msr icre cmle iki bin on be evkaf daim mektebi sbyan tflan pseran ebc Ve iki bin dahi evkaf muattal mektebi hasbi vardr Ve yz elli alt seltn camilerinin se illeri stnde elbette birer mekteb mukarrerdir Ve sayir vzera ve vkel ve aniya sahibi ayratlarn sebilleri cmle drt bin aded sebildir Elbette her sebili li zre mnakka muka z revzenli kasr Yusuf misal mektebler mukarrerdir yn Msrn deb'leri byledir kim cml bler sebiller zre mebnidir Ve etrafnda gnagn perdei zenburler ile setr idb iinde cem sbyan tilveti Kur'an iderler Bu hisab zre Msr icre cmle 6176 aded mekteb olur Amma c den Seltn camilerinin mektebleri mkellefdir Evvel Sultan Gavri mektebi ve Sultan Has an mektebi ve Sultan Klvan mektebi ve Sultan Eref mektebi ve Sultan Meyyed mekte bi velhasl cemii seltn SEYAHATNAMES 235 mektebleri ve vzera ve ayar mekteblerinin haceleri nsf Ramazanda cmle fakir fukara ve yetimi bnevalarm krpe kuzularn haceler bana cem eyleyb boazlarnda kitab Kelm iz alay alay el ele verb halifeleri vesile olub cmle sbyann nsf ^ L fN der ve nsf jU deyu savt l ile aruy bazar icre ubur idb muallimleri akiblerince mekteb nazr hanes arub cmle sbyan vak-fullahdan birer kat Msr alacas ve harir hil'atler ve harir arakyy -ler badan ayaa geyinb krkar ellier Msr paras mretteblerin alub yine azmi rah idb le j*:. I ^:>L diyerek ubur iderler Bu hal zre ehri Msrda nsf Ramazandan yevmi Arefiy gelince mektebi sbyan gya tuyan idb gruh gruh nazrlarna gelb gitmededirler Hakka vkaflardr Vakti zuhur ve vakti asr oldukda cmle seltin camilerinin minarelerinden Bi lller edayi ezan Muham-medye aaze etdiklerinde s Msrn her ke banda vaki olmu ektebde krkar ellier tiz blend vzl pseran masumlar cmle bir henkde banki Muhammed uldukla-larnda kmil bir saati ncum Msr iinde makam hicaz ve segah ve hseyin ezan r Byle mekteblerde ezan virmek bir diyara mahsus deildir Ve badesselt cmle sbyan bir yire cem olub alelumum Surei Mlk tilvet idb andan selt taviliye mdavemet idb sahib ta sevabn hibe idb ve hayr dua iderler Bu yn dahi bir diyara mahsus deildir Amma ekse iya mekteblerde mcell tiz nefesli sbyanlar birbirlerine hasmane mselsel ezanlar tilve t etdiklerinde istima idenler hayat can bulur Baz yn devlet ve baz vzeralar alay ile ur idb sebil (1) erinden b saf nu etseler yukaru mektebden cmle sbyan (Ayet) ( j4\> ) deyu feryad iderler Baz ehli kerem anlara kerem iderler te Msrn cemii mektebleri bu ve tertib zeredir Malmu izzet ola vesselam Amma mektebi Ervam yetmi yerdedir yle seb iller zre kasr li misal mkellef mektebler deildir Mahalle ilerinde ekseriya Glen h

ri tekiyesi kurbinde stad kmil hattatlar haceler dkknlarda yetmi seksener Rum halk p tfllar vardr lmi hisab ve ilmi kitab ve ilmi kraat okurlar Bunlarda fellhn ve hz yokdur Rum haceleri bu mahallerde sakinlerdir. Elfasll Hadi ve Selsin Msr Kahirei Muizziyye icre olan tekyegh sitanei dervian beyan ider Evvel ehri Msr icre yz altm tarik meayihleri kim vardr 1236 EVLYA ELEB Cmle tariklerin sertac tariki ulema ve sulehayi ehli eriat ve ehli tarikat ve ehli marifet ve ehli hakikat Muhammeddir Andan tariki sani Hazreti Ebabekrs Sddk ve ol ga ralar refikdir [1] kim ibtida Hazreti Resaletden cihaz fakr kabul idb Hazretden bia t idb tariki Nakibendiyye olmudur kim anlara Tariki Hacegn derler Velveleleri Belh B uhara ve Horasana ve Ruma ve Krdistana dmdr Bu tarikden on iki tarik mteferrik olmu Cmlesi Naibende mntehidir Andan tariki sani Hazreti imam Alidir kim Hazretden cihaz f akr k?bul idb Halveti tariki olmudur Ve tariki Halveti gibi yz tarik bu Alinin Halvet tarikndan mteferrik olub cmlesi tariki Havetye mntehidir Andan tariki mam Azam cm klere sirac olmudur Andan tariki afi andan tariki Maliki andan tariki Hanbel ve Kadi ri ve Sa'd ve Bedev ve Rufai ve Ra ve Dessuk ve Burhan ve Vahid ve Yesev ve Kembill bbas ve Edhem ve Bekr ve Sdt ve Veys ve Alev ve Hayder ve ems ve Mevlev ve Vele ay ve Yemen ve Bekta ve Kalenderi ve Samud ve Bayram ve Hamzav ve dris ve mer RuGlen ve Sinan ve Zeyniye ve Nimetullah ve Nurbah ve Mutav ve enav ve Suud ve Le Hamu velhasl cmle cyz altm tarikden maada nice bin tarik meayihleri vardr kim se Sakaleyn hadisi erifinde buyururlar kim (Hadis) jt>uL j>\*\ ^j -\ <jt J>!t mazmunu z e nice bin tarik vardr Amma dideduzu sahayifi sr iber olan erbab basara hafi deildir im silsilei aliyye meayihi kiram bihasbelamearib bir ka subiye mnaib olub herbiri bir er diyara ahai sayedar berk barl kol salmlardr Amma er binden mtecaviz tariki fukar mevcud olub yini Muhammedi iderler Cmle ehli Msr ehli tevhiddir Halen bu tarikler in hri Msrda bin altm tekye vardr Amma mamur bdan olanlar beyan ider Evvel cmleden e yz sitanei Seyyid Ahmedl Bedev vardr Ve eyaleti Msrda halifelerin defteri mucebince bin altm tekyei Bedevidir Her sene halifeleri Mevldu kebiriye gelb tecdid ve biat i derler Zira Msr halk cmle Seyyid Ahmedl Bedevye mutekidlerdir Hatt bir ie mustarib ar ^iju'jur) ju-l derler Ve mahkemede yemin icab etse ^ s ^ ^.U> deyu yemin iderle r Msr iinde azm sitaneleri ve metn evkaflar ve kerre yz bin beyaz krmz rdal aralar vardr Baka sitaneleri Msrdan iki menzil imal canibinde haki Garbiyyede kasab Tantann vasatnda bir azm sitanedir nil] Yldz nshas (garur refikdir) SEYAHATNAMES 237 aallah mahallinde tahrir olunur ^ Amma Msr iinde ulu si-tanesi Kadasker Saray kurbin tariki m zre Tekyei eyh Merzuku Kefaf Halifei Bedevidir Selim Han Evvelde hayatda olub Ebssudu Carih ile j.A\ ^ju j.r ^U di en eyhin biri dahi bunlardr Tekyesi cami iindedir Krk elli hcre fukaras var Nimetleri mebzuldr eyhleri Ahmed halifedir ve Tekyei eyh Rufa Sultan Hasan Camii dibinde bir ulu sitanedir Tariki Brhandir Yz bin fukaras vardr Ms de bu tarik halk dahi okdur Mahmeli erif alay() gnleri be yz aded beyaz alemlerle yo r tezyin iderler Seremelerinden ibrahim Dessuk Brhandendir Seyyid Ah-medl Bedev ile olup Bedevinin ibrahim Desuk karnda oldr Buna dahi Msr halk gayet mutekidlerdir rleri mabeyninde yemin etseler ^UJt J,. ^ derler Yani Bakr alemini dn-derici ibrah im Dessuk derler Hakikat bir ulu almet zahir olarak olsa ibrahim Dessuknin kabri eri fi zre olan bakr alem bir ka gn evvel dnb hareket etmee balarlar Andan malmlar ol r almet zahir olur Bu ibrahim Dessuknin dahi iki kerre yz bin Burhan fukaras vardr As nesi Reide karib Nil kenarndadr Mahallinde tahrir olunur Ve yine Msr iinde Tekyei mam afi Gayet ulu sitanedir Her sebt gicesi be alt bin fukara ve zuafa ; cem olub sabahadak ihya idb iki yz yz hatmi erif tilvet olunur Baka bir mahalledir Cmle fukarayi af kfullahndan fukaralarna nimetleri mebzuldr Ve Mevldu erifin de on bin dem meklt me r ile varup ihya iderler kim ol gice ervah Resul Ekrem anda hazrdr derler Ve ana kari b

Tekyei mam Eblleys Bu dahi bir ulu sinanedir Baka bir mahalledir Msrn cenubu canibinde ehir haricinde bi ulu ziyaretghdr Bunlar dahi Selim Han asrnda hayatda olub J ^u j.r ^jul diyen bunlar dr Nice bin keif kerametleri zahir ve bahirdir Fukarasna Suud derler Bir halim selim demlerdir Ve ulu sitanedir Andan 238 EVLYA ELEB Tekyei Sdt Bunlara Msrn nsf vakf olunmudur Bunlar Marib Zemininden geldiklerinde sene Msrd kaht gala olur Ehli Msr reca iderler kim Nili Mbarek taa Anlar Nile emir idb derhal N il yle cuu hurua gelp sene gelmedi bir anda gelir Cmle Msr halk (obUL -v L) d ve fukaralar okdur Ve Cebeli Cui dibinde Tekyei mer ibrahim Farz Her Cum'a nemazndan sonra be alt bin dem cem olub Surei Kehfi tilvet idp evrad ezkrl ansonra tevhidi sultan olup ar erifler tilvet olunmaa balar kim cemii hoelhan hafz imtihanen murad idindikleri ar erifden tilvet idp cana safa verirler Andan cemii ho end savt hazine ile eyh merin Taiyye kasidesin aazei hicaz uak ile tilvet etdiklerin cmle uak mest medhu bhu olurlar Zira ol gn anda cmle kan sadkan budala ve mena ba ve nukaba ve meca-zibun melmiyynn andadr Ve nice kerre Hazreti Resaletin cemali bakemalin mahede etmi sk serbaz mmtaz serfirazlar vardr Ve her Cuma bizzat Hazreti l Kibriya hazrdr deyu byle izdiham olur kim dem demin omuzunda otursa bir dem rencid atr ol-myup cmle mahzuz olurlar Acib hikmetdir Ve bu sitanede bay ve geda dimek yokd ur Cmle balk gibi biri biri dizine meks iderler Alt yz miktar fukaras vardr Nmetler s orbasdr Cmle hazr olan ihvana mebzuldr Andan yukaru Tekyei eyh ahin Hakka ki ahin kayas misal bir kaya zre ehri Msr taht pay-de nmayan bir li sitan ve minaresi var Bunda dahi bade saltl Cum'a kan cem olub tevhid tezkir olur ki yz mi lar fukaras vardr Andan Tekyei eyh Cui Cebeli Mukattam ki Msrn i kal'asna havale bir cebeli li zre bir sitanei cihannmad Msr ziri yayde nma-yandr Ve gayet havadar tekyedir Bir camii ve krk elli dervianlar rdr Ab hayat sular aa Msrdan develer ile paa kethdas doldurur Andan deyre gider ede SEYAHATNAMES 239 Tekyei eyh Akabei mirl Cheyn Sahbei kiramdandr Sene 1063 tarihinde Haseki Mehmed paa mceddeden cami ile ve minare sile ve tekyesile kal'a misal bir si-tane bina eylemidir kim tabir olunmaz Yetmi se ksen fukaras vardr Andan Tekyei Bestn Nile karib bir beled iinde havuz ve azirvanl bir ba irem tek-yedir Nakibleraf hkmn ukaralar refalardr Mteddid maksure ve matbahlar vardr Andan Tekyei Tirendezan Kademn Nebiye muttasl bir tekyedir Cmle kemandaran ve tirendazan anda gelb kesbi hav a iderler Baka matbahlar ve mteddid haneleri ve sakyeleri vardr Ve her pehlivann bir nian talar vardr Ve buna mattasl Kademn Nebi vardr Cmle bu hayratlar defterdar ibrahim paanndr Inaallah mesirekhlar mahallinde ta r ideriz Zira hayrat azimdir Andan ehir kenarnda Tekyei Hazreti Sitti Nefise Bir ulu ahanedir ki yzden mtecaviz fukaras ve trbedar ve tekyeniini ve nazr vard ve revende(ye) nimeti mebzul dr Andan Kabri Tavil kurbinde Tekyei eyh Nurullahl Bedevi ki yz mikdar fukaras vardr Andan Gavri Kemerleri kurbinde gmlk iinde Tekyei Hazreti Zeynelabidin Kal'a misal beden beden bir ulu sitanedir inde krk elli fukaras var Amma nimetleri yo kdur Madekaddem azm evkaf imi Andan ehir iinde ve yine Msr iinde Bab Hartus Sakkayi binde 240 EVLYA ELEB

Tekyet eyh Bir minareli bir kr kadim khne cami(i) var Meydannda fukaray mslimn gll satarlar V Msr iinde Kantarats Sun-kur karbinde hali kenarnda Tekyei Eeyh Halveti Ulu sitanedir Fukara savmaalar var Ve bunda yekpare bir yeil somaki mihrab vardr kim diller ile tabir olunmaz Aziz Abdur-rahman Efendi hazretleri seri saadatine siy ah destan Ali sarub nice bin fukarsaile mezkr yeil mihrab dibinde tevhid tezkir id erler Ve bu sitanede Cum'a klunr Ho camii var Halveti Camii namile ehre hre olmu bi ii tahtandir Ve haremindeki baiye muttasl bir b hayat kuyusu vardr Ve matbahnda eb eti fukaraya mebzuldr Ve yine Msr iinde Babu a'riyye kurbinde Tekyei Eeyh Hazreti a'rav Halen hayatda[l] eyh dr Celebi Efendi nice yz aded fukarasile ebruz tevhidi Rabblizzete megullerdir Ve matbah Hamnda ebruz fukaraya nme mebzuldr Andan ehir iinde Tekyei emseddinl Hanef Halice karib ulu sitanedir Camii ve tekyesi ve yz elli fukaras daima tevhid tezkir idp mteaddid hcereleri vardr Ve yende ve revendeye nmeti mebzuldr Andan Salibe skun Tekyei eyhuniyye Sultan Hasann veziridir Bir azim sitanei eyh Abdlkadirl Ceyln tekyesidir On alt st ebni tavan mnakka bir sitanedir Hareminin vasatnda bir havuzu azmi sekiz stun zre b yaz kubbei lidir Haremi serapa beyaz mermeri ham delidir Ve bu sitanenin sa kesinde kapudan ieri st mestur bir meydandr Etraf kat enderkat fukarayi Kadir hcreleridir V l meydanda cmle fukara sima tevhid safa iderler ki yzden mtecaviz fukaralar vardr Fak fakada riyazat mcahede sahibi kimseler vardr kim yzlerinden nur dam(l)ar Ve mecma fu kara ve ulema kn bir sitanei Kadirdir Ve evkaf gayet kavidir Ayende ve revende[1] Yldz nsSas(dr) * SEYAHATNAMES 241 ye nmeti mebzuldr Nazr Msr valilerinin imamlardr Senevi doksan bin para imama helva olur Ve bu tekyenin ahrahdaki kapus zre () tabaka bir minarei seramedi var Ve bu teky eye nazire tariki min karusmda Camii eyhuniyye var Tekye ile cami ikisi bir tarz zre bina olmudur Pencereleri ahraha nazrdr Ve bu tekyenin eyhi Emir elebidir Halim selim sahibi tab sdt kiramdan mahdumu mkerrem elebidir Ve ehri Msr ire drt yerde tekyei ardr Amma bu cmleden mkellefdir Ve buna karib yine Salibe arus ire Tekyei eyh Abbar Halen hayatda mazannai kirame bir byk kimesnedir Zaviyesinde sakindir Hanesinden t ara asla kmaz Mnzev ve perhizkr savm Davud ile geinir bir zati erifdir iftarda yir em arpa etmei yiyb bir kse sd ier Gdalar oldur Alim ve mil ve fazl ve kmil mstec azizi mteverri ve ehli perhiz ve sahibi ryazat kimesnedir Menakb eyh Abbar ( &\ o-) H att hakir Defterdar Ahmed paa nzulinden gn mukaddem eyh Abbar hazretlerinde idim E kelmda Paa ne krdadr buyurdlar Hakir idb Mekke ve Medine hizmetine tekayyd idp dua rnza meguldr didim Hemen kefidb buyurdular kim Acaba gnden sonra bizim zaviye n sual idermiki buyurup bir rumuz iaret etdiler Huzzar meclis olanlar eyhin iaretinde n nak alub Paa fukara muhibbi deildir deyu baz seham ta'n ve teni ile paaya zebandr tdiler Hemen eyh L l Ne olursa min indillh olursuz Beddua etmen Biemrillh bu Msrda z nkr ekirge durmaz Helak olur Ve beni demin de zi-yankr durmaz Ve eb ruz fitne fesad i en dahi muammer olmaz deyu iaret miz kelimatlar buyurdlar Hikmeti Huda nc gn Rumeli annda cmle asker prsilh olub bir gulyyi m oldu-kim dem derya gibi temevvc idb Azab us nnde Abdl-fettah nam Anbar Yusuf ktibin atndan ykub pare pare etdiler Ve paann taleb etdiler Bilhare paay bilsebeb azil idb aa endirdiler Paa tevabii levahik il rus iinden ubur idb eyh Gabbarnin huddamlar paaya selma durub paa eyhin hal hat y ile Hac paa saraynda meks idb anda mihman oldu Hasl meram eyhin gn mukaddem Pa alay ile geb hal hatrmz sual ider mi iareti nc gn vcud buldu Byle keif kerame esnedir Cemii ze-manda kend eline ne ehil evld destine haramdan ve hellden dirEvliya elebi 10 16 242 EVLYA ELEB hem dinar girmemidir Amma altariklhedaye pirin ve bal ve ya ve kamh makulesi hedayala r alr Kisveleri yine hdaya boas hil'atlerdir Byle bir azizi Cemcenab sultan fukarad yesinde cmle fukara rza lokmasile kefaflanrlar vesselam Ve Rumeli Meydannn ark nihay

nde Tekyei Hocegn Bir kn fukara tekyedir Cmle Ozbekler ve Belh Buhara fukaralar anda sakinlerdir Evkafl ar zaif olmaiyle nezerat ile geinrler Hatt Selim Han slmboldan azmi Msr deyb geli fukarayi Nakibend drt yz vakyye bir krmz sengin amudu somaki paresin ketfine urub S Hann nazarnda bu ta ta Msradak getirp badelfetih Selim bu tekyei kendye bina idb h ekyenin cenbinde medfundur Ol amud pare tekyenin kapus zre demir zincirler ile mas lbdur kim yende ve revendenin manzurdr kim bir deve bar parei somakidir Hakka kim ker metdir Ve ana karib Sultan Meyyed Han bimarhanesinde Tekyei Ozbekyan Bir kk tekyedir Evkaf yokdur Hemen rza lokmalar ile geinir zbek ve Hind ve Belh elman ve Mool ve Bogol bir alay fukaralardr Bir zaviyeleri var Ve eyhleri mazannai ki rame bir kimesne olduundan cmle fukara em'ine pervane olub cem olurlar Andan (Br satr ak braklm) Tekyei Nizamiyye Sene 733 tarihinde eyh Nizamddin hazretleri tariki Halvetde bir ulu sultan imi Kend m allarile tekyegh fukara olmagiyn Sultan Mehemmed bin Sultan Klvandan mezun olub Babl zir haricinde bir pste zre cihan nma bir sitane bnyad etmidir kim Msr iinde naziri Bir camii ltifi ve iki yz mikdar fukara hcreleri ve mteehhil fukara hcreleri baka m ed baka ve bir meydan lide tevhid olunur Beyaz mermer ile delidir Ve matbah lisinde e ve revendeye nimeti mebzuldr Hatt hakir Canpu-ladzade Hseyin paa efendimiz asrnda b u hakir bir sene nazr olub canibi vakfn fayzinden bir Msr kise hare idp cami ve teky r beyzs oldu Ve iki vakit taam mebzul oldu Senev yedi kise SEYAHATNAMES 243 irad drt kise masrufu vardr Gayet mtemeyyin [1] evkafdr Hatt slmbolda merhum olan M fendi krk sene bu Nizamiyye tekyesinde sakin olup fnunu ettaya malik olmu Bir ruhani yyetli tekyedir eyh Nizamddini Isfahan hazretleri bu sitanede asudedirler Ve Sultan Hasan Camii dibinde Tekyei Vahid Cmle Hindiler bunda sakinlerdir Yaz meydanlar ve k meydanlar ve birka hcreleri vard aflar yok idi Canpuladzadenin hazinedar brahim elebi iki ciraye ve tekye sakfnda on d kn akarat etdi Krk sene dnya kelmn sylememi Hindi vardr Hemen fi ^ olup ruz eb ib ldr Bazs ay aya zre durur badet idp yine kayim olur Byle fukaralar vardr Andan Tekyei mam Hseyin Sene tarihinde Ali Abbasiyandandr Binas bir ulu camidir Camiin iinde olan amudlar K' bei erif cirminde olmak ile K'bei erifin siyah rtsn paa seyr etdkden sonra bu camie rb mezkr direklere kuadub her sene k'be rtsn bunda dikerler Bu tekye-nin baka fukar e trbedarlar vardr Nimetleri kendlere ancak kifayet ider Ulu sitane olduundan canibi rbaadan nezerat ve meklt merubat ok gelir Ve Demir kapu kurbinde Tekyei Hazreti eyh tbrahimi Glen Sene 940 tarihinde Sleyman Han asrnda kend mallarile bina etmiler ah rah Muhammedi z bir ulu sitanesi var Hareminin kapusmdan yirmi kademe ta nerdban ile klr Biri biri i t kapudur Tariki ma mekuf evvelki byk kapunn sa taraf erivesinde (U M-3 & Jl J>> Vy esi rrJ^J^ ^ ) Ayeti tahrir olunmudur Ve bu kapu ile orta kapu mabeyninde bu ebyatlar bir levha z re celi talik hat ile tahrir olunmudur (Kta) Dergh Glen kim pr zevk pr safadr cra olan hep anda yni Mustafadr Dergh Glen kim gedas halka hadii rehnmadr {!] Yldz nshas (metn) 244 EVLYA ELEB deyu terkim olunmudur Ve bu kapudan ieri girerken sebilhanei fukaradr Sebilci dede cmle kzeleri d amber ile b rakik ile mebzul ider Andan geb yedi kademe nerdban ile emi erife kar kim bir beyaz mcell mermeri ham deli ak sahradr Ve bu meydann bir mi anna var stnde beyaz mermer zre celi hat ile (Ayet Surei Bakara) Ayeti terkib olunmudur Bu haremin canibi erbaas kat enderkat fukara hcreleridir Ve her hcrenin altnda fskyyelerdir Hcre sahihleri merhum oldukda ol fskyye ziri zeminin efn iderler Ne muhallefat kalursa beyi idb malna gre eczai erif ve hatmi erif vakf id cmle fukara ruhu erifiyn tilvet idb Duac dede merhumun ismin yad iderler Bir tekyede

e hayrat yokdur Ve her hcre alt mezarlk olmak bir tekyeye mahsus deildir Acib tarz zr e tarh olunmu bir sitanedir Ve halen bu derghda yzden mtecaviz fukarayi Glen var ve pakize canlardr kim herbiri kei vahdetde ibadetle megul olub ryazat mucahede ile melflardr Ve bu hareme her leylei Cum'da ibriim zkymet halieler denb salt a ed Mlk tilvet olun-dukdan sonra cmle .uak hazr olup evrad ezkrlar temamndan sonra tevh ultanye balyub cmle uak el ele kol kola olub deveran iderek sima safa idp tevhidi e megul olurlar kim asitanei Glen gleni ba irem olur ki koldan zakir ve akir an-de azlk ve nameperdazlk idb makam uakda cmle uak mest medhu idp rast karar iderl fukaralar ile micmerler ile d mlebbesler yakub cmle zvvarn yzne glb nisar idb c erbeti bezi iderler Yedi sekiz saat bu tertib zre tevhidi sultan olurken cmle zakir an akiranlar ho avaz ile kol edvar zre on iki makam ve yirmi drt u'be ve krk sekiz te kib ve yirmi drt usul zre icra idp savt hazin ile zakirler birbirlerine hasmare msels l kr ve nak ve zikr ve amel ve zicli dbeyt ve taksim ve savt ve haznegir ekilli tasn i-fatlar okuyarak dervian kan sermest iderler Zakirin biri tevhide fasla olup fukara hl rahat olsun icn savt Davud ile Fuzul ve Ruh ve rf ve Hayyam ebyatlarndan bir dbe hud pen beyt taksim idp cmle fukara kendden geb bir gayri makamde tevhid tezkire ahen idb ilmaaallah bu slb zre tevhid iderler Vu bu asitaniye gelen cmle erbab marifet vlet Ervam halkdr SEYAHATNAMES 245 Bunda evld Arab giremez Ve bu sitane haremi muhtereminin ta ortasnda eflke serekmi b hubbei li iinde brahimi Glen hazretleri aded evld evldlar ile asudedirler Bu derg ale bir musanna ve murassa misal simi halis ile yollar ve gller ve kitabeler ile mebni bir bab mualldr Atebei lisi zre (Ayet) yeti terkim olunmudur Ve bu hattn fevknda bir kitabe icre celi talik hat ile mzehheb ve lciverd ile stad kmil bir sr etmikim bu kadar mruru eyyam ile iddeti hardan ve n zerre kadar rahnedar olmyub bir b hayat hatt ltifdir Tastir olunan tarih budur tahrir olunmudur Ve bu kapudan ieri zvvar girdikde dembeste ve hayran olur Olkadar zer ziver ile mzeyyen olkadar zkymet maslbat vizei musannalar vardr kim beni dem i ar ile nazar etseler dem hayran kalur Binden mtecaviz sm kanadil ve billur necef ve moran kanadiller ile mzeyyendir Ve sandukai eriflerinin canibi erbaasnda gnagn ebr andilden ve em'i-dan gnagn ve buhurdan ve glabdan var kim biri birinden ll-l musann ar var Teberrken Horasan padiahlarndan Seyfed-din Sultan iki radan ve em' idan gnde n anlar altun zan ider Amma sar pirincdir Ve yle musannadr kim zemanmz stadlar an mee kadir deillerdir Herbiri birer dem kaddi-dir Ve nice bin em'i kfur ile her eb rler Zerduz hali-eler ile mefrudur Bu kubbenin ta vasatnda bizzat kendleri sanduka i cre asudedir Canibi erbaasnda Sleyman Han ve Selim Han ihsan Yakutu Mustasam ve eyh v e Karahisar ve Dervi Mehemmed ve Abdullah Krim hatlar ile Kelm zzetler var kim her rer Msr hazine [1] deer Ve hususan kendlerinin telifatlarndan nice yz mcelledler ve ab manevleri ve divanlar desti hatlar ile ktb mutebereleri hazrdr Ve kendleri kub divan tarafnda yeil imameleri ile asudedirler Gayet mehabet vardr Ve kabri brahim i Glen zadelerden Eeyh brahim Efendi ve bn [J Yldz nshas (hazinesi) 246 EVLYA ELEB eyh Alii Safvet ibni Ahmedi Hayal ibni Hasan ibni Hayal ibni hazreti Ibrahimi Glen > t Ve alt yannda Eeyh Ahmedi Hayal Mate sene 977 Ve alt yannda Eeyh Alii Safvet eyh Ahmedi Hayalnin oludur Nebir ir Mate sene 1005 Ve ann alt yannda Eeyh Hasan ibni Seyyid Hayal Mate sene 1012 Bunla rn yerine damad Eeyh Mehemmed Efendi halife olub mate sene 1014 Amma bu kubbe ire san (u)kas yokdur Lkin yine bu derghda medfundur Zira bu kubbenin alt ve tara simahane ha remi alt serapa ziri zemin fskyyedir Cmle meayihi Glen ve yn Glen ve Ruen a u brahimi Glen Horasana ve Belhe varub mer Ruen hazretlerinden cihaz fakr kabul et mer dahi Seyyid Yahyayi irvanden izin almlar Silsileleri "Hazreti Alii Kerrara mnteh olur tarikdir Ve ulu dergh-dr kim Rum ve Arab Acemde ve Belhde byle bir evkaf metn t ekye yokdur Ve yende ve revendeye nmeti nefisesi mebzuldr Msrda naziri yok bir ruhani yyetli tekyedir Ve bunda olan erbab marifet dervian zan bir tekyede yokdur Herbiri te kmili fnunu tarik etmi arifi billh dilriler var Ve ilmi edvar gayib olsa cihanda bir aaze kalmasa icadna kadir nefes sahihleri fukaralar var kim gya herbiri Abdullah Fa ryab ve Gulm Nasr ve Gulm ad ve Fisagorsu Tevhidi mertebesi stad kmiller vardr V

duumuz mertebe bu tekyenin evsafn tahrir eylesek tatvili kelm olur Ve bundan sonra e hri msrda Tekyei Kasr Ayn yani sitanei Hac Bektai Veli ehri Msrn garb canibinde sahili Nili seyide bir hyaban koyah iinde ba irem misal b regh yerde Kasr Bl Ayn dimek ile msemma bir teferrcgh yerdir Nice mlk seltni sel ghdr Amma ibtida banisi Sultan Melikt Tahirdir Ve her sahibi hayrat birer sr ilhak et ek ile kat enderkat kaa ve soffa ve khlar ve mteaddid hcreler ve havuz ve azirvan sa hniinler ina etmiler kim cemii yn Msr gelp ol hcrelerde ay iret iderler Amma bu rtasnda evce sercekmi bir beyaz kire ile mestur bir kubbei azm sitanei Bektaiyandr D nu kubbe bin dem alur bir meydan azmdir Serapa beyaz mermer ile delidir Bu derghn ca i erbaasnda kurban postlar delidir Mihrab dibinde eyh Mehmed dede alt yannda ba hal ndan imam andan mezzin andan duac andan eriatci andan tarikatci andan SEYAHATNAMES 247 asdar andan alemdar andan meydanc andan mihmandar andan aba andan ekmekciba hasl kara postlar zre yollu yollarnca berkarar olup talarn gec klup her biri kend igalle olup kimi ders ile mukayyed kimi tilveti Kur'an kimi kesbi irfan idp bir alay ehl i snnet velcemaat abdalandr kim yende ve revendiye hizmet idp Safa geldin Can deyp ol msafir cann yoluna can ba zre kulluk idp canlar feda iderler Ve bu kubbei linin cani i erbaasmda olan tuc kafes pencerelerden taras gya iremzatlimad badr Anda baz meay taiyan medfunlardr Ve bu kubbenin iinde dairen madar nice bin koyun kurban aklar te ibi bir ipe dizilp kubbei ihata etmidir Baz msafirne reca idp derler kim Ask Senin d u derghda bir kurban an olsun deyu kurban reca iderler Ve bu tekye icre selefde gelen nice bin abdalann zerdeste ve perdestesinden ve palhenk ve kabak ve kekl ve sapan ve teberi ve umman kiramesi maslbdur Ve nice alemler ve tabi kudm nefir ziller ile rste dir Ve mihrabn tarafeyninde alemler ve mzehheb em'idanlar ve gnagn zkymet radanla diller ile tezyin olunmudur Ve Selim Han 'lemi seyyahatde Msra geldkde bir ka gice bu tekyede mihman olup badelfetih ahde vefa idb cmle has odallar ile gelp yedi gice bun da mihman olup Kasr Bl Aynm demiler (Beyit Gftei Evliya) Denildi Han Selimin mantkndan Kasr Bl Aynm Mecaz ger hakik n ann tebihidir evl Hakka ki cayi safagh padiahane bir makamdr Hl bu kubbenin sa kesinde Selim Hann ya alde hl bir maksu-recikdir Kimse anda oturmaz Tekyenin vakf kitablar anda dur [1] Ve bu derghn matbah Haydersinde pabrehne ve serbrehne mutarra ardarb canlar vardr ki iri filn ibni filndr Amma tecrid olup masevadan el cekp gnc uzletde gncinei rze mal up herbiri bir ie memurlardr Ve habbazn furunmda kal olup kl ayb dan mberra hassulhas olmu canlar has beyaz nan puhte idp kana bezi iderler Ve matbah Halilinde sofrai bim an subhu mesa yinde ve revendiye ve cmle derviana herese ve pilv bminnet daim baki i nndan daimdir Ve bu sitane icre baz zeman kibar yn gelp dede efendiden baz dervian e'arn tilvet etmesin reca iderler Sereme dede dahi erbab marifetden eyda dedei ve Ta dedei ve Ak dedei ve Kurban dedei ve Talebkr dedei ve [1] Yldz nshas (durur) 248 EVLYA ELEB Ric' dedei ve Gavvas dedei ve Civanmest dedei ve Medhu dedei nazargha krub Baka Canla Msafirlerimiz sizlderden birer ebyat e'ar okumanz reca iderler Kerem idersiz didik de Eyvalla Ba stne mrm diyp ikier ikier hasmane meydan muhabbete kup ellerinde z ve bellerinde mecmualar ile meydan nazma girb seraaze bed' idince keden eyh Ber cem kemali Muhammed Mustafara salevat diyince uaralar dahi Ey dost ^Li) 3jta 4>y>- <_ta j diyp mfredat ve dbeyit ve mselles ve murabba ve muhammes ve mseddes ve msebba ve mse n ve muaer ve kasayidi tercii bend ve mersiye ve ar enderar ve mstezat reddl aczi ale sadr gazellera ve bahri taviller ve nice mkilt eyleri birbirlerine hasmane yle okurla kim gya herbiri Hassan ve Imrl Kaysdirler Andan dervianlarn ablak ve sablak ve aktop lak keklerinden Can gl kek Ten bal kek ve ir Ali ve Can Veli ve ahme Memi nam k in gec klup pabrehne ve serbrehne teltin tennurelerin giyp ve nefirlerin ve teberleri n ve zerdestelerin ellerine alup anlar birbirlerine hasmane olub Msr gl gibi seramed beyaz gerdanlar arz idp kfuru em'i asel misal pazularm sayup meydan muhabbetde marek girlik idp letayife mteallik Kaygsz Abdal ve Musa Abdal gftelerinden ekil rbe mteal ifemiz tekerlemeler okyup gnagn akalar idp herbiri bir gne arz marifet idp msaf i ler taze can verirler Ve Bengilerin esrarna mteallik olkadar letayifatlar vardr Adem

hande etmeden Bengi gibi mebhut olur (Beyti Bengi) ii= jU- ji jijj j\ <->j* -k? ,3^ Bu gne nice ebyatlar terennm iderler Ve her gelen erbab maarif bu dergha bir sr idp rir iderler Hatt bin seksen birinci tarihinde valii Msr olan brahim paa bu Kasr Aynn r kesinde Cirid Meydanna nazr bir kasr li ina etdkde hakiri prtaksir SEYAHATNAMES 249 kstahane bu ebyatlar tahrir etdik Cmle levha ve lciverd ile hatt talik krk aded kitab i mnakkadr Tarihi Kasr Ayn Taalllah zehi zatlbruci kasr nev bl Bu Nilin cilveghnda yapld krs val Tariki H sitannda Acib menzilgeh etdin oldu gya Cennetlme'va Yedi iklimi ket etdim nazirin gr edim her gez Meer tarh nda stad Ezel mislin ide peyda irem Kasrile Kasr Yusfn ancak a kald Yapaldan bu havernak kasr gazi ibrahim paa Menem seyyah lem kim cihan serteser g zdim Zeminde misli yok varise bu kasr saadetca O denl nimetin mebzul olubdur Umm Dny ada Ne Cem grd bu darat ne hod Iskenderi Dr ilhi bu makam glsen abadn mebanisin Em kederlerden ki oldu menba ita Dua hengmn hatm it durduka sa olsun Szm dinler meal ider bir himmeti l Dua idp aidim ey Evliya bu kasra tarihin Zemin durduka dursun bu mekn asuman s Sene 1082 Bu kasr dahi bir ahane kasr olup Kasr Ayna hsn verdi Andan bir tekyei Bektaiyan dahi ablar odalarnn ta ortasnda Tekyei Bektaiyan Hasan Baba Alemdar Resulullahdr Amma bir kk kubbe bina idp tekyei Bektaiyan olmu Yirmi mikdar arifetden hal sahibi fuka-arlar var Nimetleri Azablar sitanesi metbahndan tayndr Anda n Tekyei Bektaiyan Kaygsz Baba Kadasker kapus kurbinde beynelkasreyne karib bir atfe iinde bir karanlk derbde bir ka e derghdr Amma ol kadar vasi deildir Evkaf yokdur Parsa ile geinir yirmi mikdar ihtiy r ehli rz dervileri vardr Bir kk meydan ve bir trbei prenvar var Her Cum'a edayi nra hak yetidirb yende ve revendiye elbette bir koyunu ve yogurdlu pilvlar mukarrerd ir Annla hret 250 EVLYA ELEB bulmulardr Cenab Bari hazayini gaybden verir Ve yukaru i kafada Mukabeleci kona iind Tekyei Abdullah Ensar Sahbei kiramdandr Amma Bektaiyandan bir ka fukaralar {mutasarrflardr Bir hayl evkaflar vardr Ve Kethda saray kurbinde Melik Tahir zaviyesi dibinde Tekyei Hazreti Abdlkadir Ceyln Eba Eyyubu Ensar hazretlerinin biraderi ve eyh Sari hazretlerinin biraderi anda me dfundur Bir kk tekyedir On mikdar fukara sakindirler Lhm nanlar paa tarafndan ihsan ur Her leylei Cum'ada eyhuniyye fukaralar gelp azm tevhid tezkir iderler kal'ada kon karib olmaile leylei Cum'ada varup zikrullah safas iderdik Andan Kara Meydanda Kara Kaya Tekyesi Emirahurun kona nnde bir darack Abdlkadir Tekyesidir Yedi sekiz fukaralar eksik dei Tayinatlar eyhuniyye imaretinden gelir Ve Rumeli Meydannda Tekyei Musallyi Sebill Mminn Sene 912 tarihinde Sultan Kansul Gavri binasdr On iki kademe nerdban ile uruc olunu r bir derghdr Kubbe kemerleri zre beyaz ham mermer zre celi hat ile tarihi budur deyu tahrir olunmudur Ve Rumeli Meydannda er'ile nekadar dem kati olunursa ve Msr ii nekadar yn kibar merhum olursa bu tekyei m (mi) nnde nice bin dem ile nemazlar kl ekyei musallay mslimndir Etrafnda hcerelei ve sebili var Amma matbah yokdur Ancak drt stun zre krgir kubbe bina bir sitanedir Her Cum'a tariki mutavaa fukaralar cem olub b ade sal-tl Cum'a bir tevhid ide(r)ler kim yz altm tarikin biri byle tevhid etmee k ldir Mesel bunlar r esmas ile nefeslerinde meddi cezm halinde iken yani soluk alub v erirken ra sadas istima SEYAHATNAMES 251 olunur Amma bunlar haleti vecde geldkde bazs kheyln at zre suvar olur gibi bir elinde cida ve bir elinde kl alar gibi birbirlerine hamle iderler Ve bazlar ok yay kullanr i tir keman atarak ol ann okundan hals olur eklinde bazs urulub az kprb zir zeber

ade elinde ht atar gibi dmenin urup ikr olur gibi gzleri tas prhuna dnb azndan er saarak na're haykrarak birbirlerine hamle iderler Baz zeman olur kim ikisin birb irinden eyhleri gcile halas ider Bazs birbirlerine kaan arslan gibi grleyp hamle id verir Bazs grleyp na'reler rrken kedi ve kpek gibi temellk idp yire yuv(ar) lan-m Bazs ejderi heftser gibi gzlarken biri dahi ana grgrub gelirken bu grgran hemen az beti benzi berki hazana dnb gmleinin yenin yzine rtb mahcub avret gibi bir kede ot ri dahi bu avret gibi oturann stne gelp na're urdukda grrsekim bu avret evza ideni g ar'a tutup gzleri tas prhuna dnp yle na'reler reha buldurur kim istima idenin zehresi k olur Hemen stne kgran dem ya eyhin yahud bir gayri fukarann ardna gizlenp hamu elm Kur'an azm hakkyn bu sitanede bir halet ve bir esrar Huda var kim temaa iden m hu olur Grmee muhta bir tariki Mutavidir kim ilmelyakin ve aynelyakin hasl etmeyince ezayasna vsl olunmaz Zira (Msra) demilerdir Ve Hkim Biemrillh Camiinde dahi yevmi Cum'ada bu Mutavi tarikinin on yerd e tevhidleri olur kim diller ile tabir ve kalemler ile tahrir ve tavsif olunmaz Andan ehri Bulakda Tekyei Glen Sahili Nilde fevkani tahtan bir ahane tekyedir Amma ol kadar vasi deildir Erbab maar ifden otuz mikdar pak ve pakize sahibi slk dervileri vardr Evkaflar metn olduundan ve reven-deye nmetleri mebzuldr Ve senede bir kerre Seyyid Ahmedl Bedev gemileri avm (avd) idecei gnlerde Msrn nekadar ulema ve suleha ve eraf var ise bu tekyeye gelp vld olur Andan yine ehri Bulakda Tekyei Eeyh Ferecullah Bu dahi sahili Nilde bir kk tekyedir Amma eyhi mazannei 252 EVLY ELEB kirame ve aizzei izame byk kimesnedir Etraf erbaadan hayli nezerat gelp krk elli fuka rasile yle geinrler Tarikleri Yemenidir Ve tekyeleri bir kk binadr Cmle asarlar di emmiz ve dirahti nabka sayesindedir Asla gne tesir itmez Gya bir hyaban Acemdir yend e revendeye bir mutantan fincan kahvei Yemenisi mebzuldr Amma bu kahve Gya cellb zllb Bir ayan devlet hanedannda piirmek ihtimali yokdur Ve bu kadar kahve bir devletmen d hanesinde bezi olunmak ihtimali yokdur Bir acib berekt azeldir Ve tekyede bizzat Ee h Ferec hazretleri medfundur Anlarn ruhani-yetleridir kim byle berekt Halil var Ve B ulak ehrinde nice tek-yeler var Amma bunlar ile iktifa etdik Cmle krk betekye vardr A ndan Sultan Kaytbay yaylanda Tekyei Sultan Eref Yekpare bir azm beyaz kire ile puide kubbei lidir Gya Kasr Ayn tekyesinin kubbesidir alkelm iinde bin dem sar ahane bir mdevver krgir bina bir kubbei minadr Tariki Ha olunmu evkaf metn yzden mtecaviz fukaralar ve her birinin baka hcreleri ve kifayet ar taamlar vardr Tekyei Sultan Kaytbay Bedev tariknda bir ulu sitanedir Kaytbay Camiinin karusndadr Ylda bir kerre Mevldu ur Tekyesinde mteehhil yz fukaralar vardr Nmetleri Kaytbay imaretindendir Ve bu Kay a on bir tekye vardr Andan diliyyede Tekyei Sultan Tumanbay Tekyeleri tahtandir Msafirn kasrnn altnda bir hayli vasi tekyedir Tariki Halvetde yi mikdar fukaras vardr Andan ehri Msr iinde Suku Salibe kurbinde Tekyei Mevlevihane Bir ulu sitanedir Kat enderkat hcreleri ve ziba simahanesi ve mesnevihan fukaralar var Hatt Hasan zade Efendi Msr mollaln terk idb fakr fahr ile kanaat idb ksenisin t Islmbolda Klle kapus mevlevhanesinin eyhi Adem Efendi K'beden Msra gelb bu teky ndur Mevtine tarih SEYAHATNAMES 253 Adem diyemez [l] iderek gitdi Cinane Sene Ve Msrda Camii Taylniyye tekyesi oldu yire Kal'atl Kep ve Cebeli Leker dahi derler ti Musa Cenab Bari ile ol mahalde ok kelimat etmilerdir Ol cebelden kayalar tecelli i cemale tahamml idemeyb [2] hl anda dua mstecabdr Tekyesinde fukaralar ekseriya Ma dir eyhleri Aziz Nasrullahdr Ve mstecabddave kimesnedir Daima hsn hali savm Davud il ukayyeddir aiuju Ve

Evsaf Tekyei Tophane Msrn canibi ark haricinde ehirden rubu baid Sultan Kayt-bayn hayratdr On be kade le klr bir kubbei mnakkai bukalemundur kim bunda olan naki Mani ve Veli Can Yeman arda yokdur Kubbei nilgn icre sil ve lciverd ve l'l ve cengr boyalar ile gnagn k e balamalar var kim didei beni dem grdkde hayrelenir Byle sihri caz kubbedir Amma bey z kire ile mesturdur Resas nilgn deildir Ve mihrabnda olan san'at sadefkri ve ar di kapl olan yeim harkan talar zre mzehheb Msr balamalar bir sr binada yokdur Ta olunmudur U yz() mtecaviz fukaralar vardr Nimetleri kifayet mikdar evkaflarndandr misal bir tekyedir Cmle fukara anda sakin olur Ve senede bir kerre azm Mevldu olub g gice sohbeti hassulhas olur Ve bu derghn kble taraf bir hyabanvar nahlistan gl g Andan Sitayii Tekyei Timurta Bu dahi Tophaniye karib tariki Halvet in bina itmidir Amma bir sitanei kubbei azm der imam Alidir Her leylei Cum'ada nice bin uak gelb yni Hayder iderler Yerinde camii li esas bihemta Sene 1075 [3] Bal ve baeli ve fukara hcreli ve simahane meydanl mamur mekn derviandr [1] Yldz nshas (dedemiz) [2] (pare pare olmudur Ve) [3] Buraya fazla yazlmtr. Yeri aada air Zekinin syledii tarih kitabesindedir. 254 EVLYA ELEB Tekyei Sultan Gavri Msrn arknda bir saat baid bir sitanei Tariki Bedev in bina olunmudur Bu dahi Toph si gibi nigrhanei naki in gya naki mihri nigin gibi hrde bahar ile mnakkadr Ve fer ruhamdr kim tabir ve tavsif mmkin deildir Ve bu ahanede mihrab minber dahi vardr Cum 'a eda olunur Ve bu Gavri baka esvak muhtasar ile bir mahalledir Cmle bin mikdar fuka -rayi Bedevidir Evkaf zaif olmagile nmetleri yokdur Kendiler kefaf-lanrlar Amma sul ehayi mmetden bir salih kimesne tarik eyhi vardr Bunda dahi ylda bir kerre Mevldu azm olub tevhidi sultan olur Evsaf Tekyei Kademn Nebi Aleyhisselm Sene 1074 tarihinde defterdar ibrahim paa hazretlerinin muhabbeti Resul Huda Muham med Mustafa in kend malinden elli Msr kise ifraz idb Hazreti Resul Mbinin kademi flke serekmi bir kubbei li ve ana muttasl bir camii kebir ina etmidir kim vasfnda l kasrdr Ve lebi Nilde fevkani tahtan ehli teferr in kaa ve maksureler ve mteaddid n divanhaneler ve Cirid Meydanna nazr bir kasr li ina idb tahtansin cmle ehli teferr alar ile araste olunmu bir sitanei kbradr Ve camii zibas alt beyaz stunu mermer zre murabba mnakka tav(a)nl ibadetghdr Ve mihrab sade gzelidir Ve minberi mnakka haseb dr Ve cami ii zkymet ibriim halieler ile mefrudur Ve gnagn avizeler ile cami ii m Ve mihrab n bir kfezar baedir Tulen ve arzan yz ayak camidir Kble kapus zre altu lciverd ile mnakka talik hat ile tahrir olunan tarihdir . Camii Cennetmisale dd tarihi temam Oldu ibrahim paa camii dar selm Sene 1078 Ve bu camiin iinde sa tarafnda kapu icre kubbei Kademn Nebidir Bir gm kapakl dolab Hazeti Resuln mbarek kademi erifleridir i glb ile lebberlebdir Cmle zvvar payi er re tesir etdi yire yzlerin srerler (Beyit) Gli glzar nbvvet o kadem sahibidir Ahmeda durma yzn sr kademine o gln Ve bu kubbe icre serapa kii Cindir Ve gnagn hsnhat ketebe SEYAHATNAMES 255 sahibi kimesnelerin asarlar vardr Hakirin dahi vardr Ve brahim paa bir levhai mzehheb re bir turai garra ekmidir kim sihri mbindir Ve dolablarda giranbeha zkymet eyalar v Ve bu kubbe kapus zre terkim olunan tarih budur Bu makam dilkada resmi payi Mustafa Kinatn emine oldu gubar tutiya Bu kadem res ihls ile her kim yz srer Batn olur mnevver zahiri hem ruina Hatifi gayb pesend i i tarihini Oldu hakka kim mferrih resmi payi Mustafa Sene 1077 Mihabn sol tarafndaki levha zre eyh tarihidir Bab resmi kademi paki Nebiye tarih tdi brahim paayi cihandad bd Bu tarih kubbe kapus zre talik ile merkumdur (Dier tarih) Cn temama iricek hatif didi tarihini Byle imale muvaffak oldu Firdevsi irem Sene 1074. Ve dahi ta tara kble kapus zre yine talik hat ile levha ve lciverd ile tarih yazlmd

Cenab Hazreti Sultan Mehemmedi Gazi Vcudu pakini hayrata mazhar etdi Huda Dua idb d idi itmamna Zeki tarih [1].......... Ve dollablar zre tahrir olunan tarihdir Bu binay eyledi resmi kadem zre cedid Klsun ibrahim paann Huda mrn mezid Ve lebi Nilde olan kasr linin kitabeleri icre talik hat ile tahrir olunan tarihdir Didi Nak bu bina tarihini Kasr eyvan zre oldu . . . Sene 1083 Ve bu camiin Rum tarz bir tabaka bir minarei mevzunu var kim gya bir servdir Ve bu tekyenin bir matbah keykvs var Ve eyh Mehemmed elebi tariki Halvetde salih kimesned Ve bu sitane* [1] Yudz nshas (Yerinde camii li esas b hemta Sene 1074) 256 EVLYA ELEB den baid baka bir ba iremi var Gnagn limon ve turun ile mzeyyendir Ve yedi nevi zm bu mahalde bir sakiye ve ve bir havuz azirvan revan olmadadr Ve bir zaviyesi var M ihrab zre mzehheb ve lciverd zre Karahisar tarz celi hat ile kitabet olunan tarihdir Vaz olundu sakiye Sultan Mehemmd namna Bir sebil dahi yapld sakyenin yanma Cn temama iricek hatif didi tarihini Bu sevab oldu revan Sultan Mehemmed adna Sene 1077 Hsl kelm bir ziyaretgh has m tekyei benamdr Ve mahallinde bina olunmu bir hayrat esselam ehri Msr icre nice yz tekyeler dahi vardr Amma mehur olanlar ve binayi kebir i bunlardr Ve bu derghlarda bir zaviye ve cevamiler olmas hasebile cami ve mektebi sbyan tertibinde tahrir olundu Amma kadim eyyamda hemen Garafei Kbrada mamur bdan ev kaf cari yz altm alt tekye var imi Msra bir fukara msafir gelb mihman olmak mur gece bir tekyede mihman olub wi.^Ji rf \ fehvasnca ol msafire ikram idb sabah olun ca tekye eyhi ol msafire bir Msr para hammam akesi ihsan idermi Dilerse ol msafir bi ene akin olsun Yevmiyye birer para canibi vakfdan in'am olunur-mu Ve sene banda bulun an seyyahana bir hrka dahi ihsan olu-nurmu Baz fukara her gice bir tekyede mihman o lub bir parei muayyene alub bir gayri tekyeye gidb bu minval zre Msrn Garafe tekyele rinin yz altm alt tekyei devir idermi Ve ehir iinde olan lyuad ve lyuhsa tekyele rir ve tavsif etdiklerimiz kal-mdr Nimetleri hemie daim ola Elvasls Sani ve Selsin Msr iinde bay gedaya nimeti mebzul olan darlimaretleri beyan [] Evvel bu mm Dnya Msr iinde bu kadar tekyelerin imaretlerinden gayri yediyz seltni vamilerinde birer darnni'me imaretleri var idi Mruru eyyam ile evkaflar harab olub rezeka ve feddanlarn ve belidelerin mirye muzaf ide [2] nicesi muattal olub erakese asrnda yz elli alt camiin matbah darnnimeleri kald [lj Vldz nshas (ider) [2] (ide ide) SEYAHATNAMES 257 Anlarda dahi slmbol imaretleri gibi ruzmerre kerreteyn taamlar mebzul deildir Cum'a giceleri ve aziz gnlerde nice bin sahan taamlar mebzuldr Ve Msr iinde nimeti daim ola imaretlerin cmlesinden Paa saraynda olan matbah keykvsde ruzmerre kazgan azm sa gan kebir badelasr bay gedaya ve pr civana orba mebzuldr Andan mara ti Sultan Klavan Subhu mesa has ama zuafa ve mesakne mah sal JUVb sofrai b imtinan mebzuldr kim ( o^. Vij V- J'^J ) dr Cemii mr-tezikaya bin sahan taam muayyeneleri virildikden sonra cmle fukaraya nice bin kas'a ve ulbe ve sefal ve mcver orbayi ades ve hnta bezi olunur Amma her leylei Cum'ada fukraya dahi lhm ve ruz verirler Geri fukrann taamlar eimme ve huteba ve megayihn taam-lan gibi deildir Amma daimdir Zira matbahnn kapus zre (Aye ) ( iy&\3\jJ\y> *M ) yazlmdr Bu krhanenin krk a baz ve krk kilrcisi var Ayandan baz kimesneler imaret ken bir sofra taam mahazar getirirler Kr kadim Klavan sahanlar ve mnakka sini ve t rikler getirb msafirne riayet iderler Azm hayratdr -o* ouic^-j Bunlardan gayri sayir eltnlerin nimetleri daim deildir Zalimler evkaflarn harab etdiklerinde ylda bir kerre her camii seltnde Mevld oldukda nimetleri mebzuldr Amma nazrlar yine cami huddamlarm mah bemah lhmiyye ve em'iyye ve haberiyye behalarn vazifei muayyeneleri ile berabe r verb evkaf namesine mahsub ider Elfasll Salis ve Selsin Msr Nadiretl asr olan ruina menzil tahir hammamlar beyan ider

Blda tahrir olunan nice bin vakfullah cami ve mesacidlere ve sayir vakfullahlara a karat ehri Msrn b ruyi olan hammamlardan ibtida yukaru i kal'ada Tavai Sleyman paa alvetli ve bir afi havuzlu bir kk hammamdr Amma binas ltifdir Suyu Yusuf kuyusundan l urcadr Amma cmle asker tayifesi girdiinden cemii esvablar ve hammam ve dellkleri r Lkin badezzuhur bizim valideler ve hemireler girer Nsfulleylde havuzun tathir idb pak su doldururlar Ve Sultan Hasan Camii kurbinde Evliya elebi 10 17 258 EVLYA ELEB Sipahi hazarnda Mustafa paa hammam Byk hammamdr Msr iinde bundan byk ve mferr ve b havas ve havuz ve azirvan daima revan olmada byle bir hammam yokdur Ve b halvetinde birer hanefsi mukarrerdir Ve zemini serapa elvan ruham ile mef rudur Ve camlar rengrenk billur ve necef ve moran camlar ile mzeyyendi r kim herbiri ahteran sema gibi ule verir Ve azirvan germab ile pertab idb ta kubbeye mntehidir Ve tarada ve cameknnda bir havuz icre mahiler inaverlik i db fevvaresi kubbeye pertab ider Ve cmle dellkleri penei fitab glehre m ub ve merali ve gazali Hoten ahusu gzJ ve irin szl ve mnevver yzl dellkleri n a bedeni ryann sarub hizmet iderler Ve cmle esbablar pak harir ve kuskus petemal havl rdr Gayet pak havas ho hammamlardr Ve iftedir Nisvanlar hammam bakadr Andan Beek dahi iftedir Ve gayet pak hammamdr Ve Altparmak Camii kurbinde Kayseriydi brahim Ke thda hammam Andan Derbl Ahmer hammam iftedir Amma kkdr Suba hammam dahi ifte m Ve ekerciler hammam cmle hammamlardan pakdir Zira Yehudi ve Kbt ve Urumlar girmez Sahiblhayrat yle art etmidir Ann in nice sulehalar bu hammama girerler Gayet ltif h r hammamdr Andan Harabe hammam kk olmaile gayet izdiham hammamdr Ancak erler gire ektadr ifte deildir Andan Bakrc paa hammam hubhavay germa hammamdr Andan Saka ha erlere iler Ve Kadasker hammam iftedir Mercis hammam Mercis ar-us iinde bir lti Ve Bab Nam hammam andan Bab a'riyye hammam iftedir Andan Sa'rav hazretleri ham ftedir Ve Kantaratl Musik hammam iftedir Ve Cici Ali Bey hammam Yahudiler mahalles ine karib olmaile cmle Yahudiler anda girer Ve iftedir Ve Hammaml Kelb bir ukur yerde kesif hammamdr Erlere ve avretlere rayegn hammamdr Zeman Kadimde bina olunurken temelinden iki kelb sureti tudan birbirile dalar grinr Meer kuduz kelb tasviri i i Sahiblhayrat ol suretleri in-citmeyb hammamn temelin bir gayri yirden iderler Hl o kelb suretleri durduyn Msrda kuduz kelb olmaz Ve deme zarar isabet itmez Anniin lb derler Ve Huzu Nefis hammam yine Huzu Nefis mahallesi iindedir Yalnz hammamdr Amm a havas hubdur Ve Bundukani hammam yalnzdr Amma gayet izdiham hammamdr Mehdi yye Sultan hammam iftedir Ve Babl Hark hammam yalnzdr Ve Emir se [1] kantaras ha m ve [1] Yldz nshas (Hseyn) SEYAHATNAMES 259 zbekiyyede eyh Bekr hammam ve Kapudan hammam iftedir Amma gayet ltif hammamdr Ve ga usanna ve ruen camlar vardr Ve Taht Rab hammam yalnzdr Ve Abidin Bey mahallesinde Ab n hammam iftedir Ve Kantarai Sunkur hammam yalnzdr Ve Habbaniyye hammam ve Derbi Cema iz hammam yalnzdr Ve Mustafa Bey hammam ve Sukud Dellal hammam ve Yenika-punun i yz erzuk hammam yalnzdr Ve Hazretl Hindi kurbinde Avretler hammam Ve Sultan Hzr kurbind ammam andan Tayln hammam birbirine karib mferrih hammam-lardr Cmle Mearibe bunlara rler Ve Salibe hammam ifte hammam kadimdir Ve havas asla baa urmaz Ve Dud hammam ve K ysuniyye hammam iftedir Hakim Kaysunun hikmet ile bina etdi b havas ltif hammam ru bl Vezir hammam yalnzdr Ve mam Hseyn kurbinde Salihiyye mahkemesi hammam kadim hamma Kantaratllimon hammam yalnzdr Bu tahrir olunan krk bir hammama kerratile girmek vaki olmudur Amma girmediimiz on drt hammam dahi vardr Bu hisab zre nefsi Msrda elli be m has m vardr Bunlardan maada selef seltinlerin saraylarnda ve miri miranlar ve sdtl ve meayih ve ulema ve karaaalar ve anka bazirgnlarn saraylarnda birer hammam has muka rerdir Ve bazsnda ikier hammam vardr Amma Emirihac Rdvan Beyin ve Kaytas Bein ve Circ li Ali Bein [1] ve Zlfikar Bein ve Ebu evar Bein ve nice musahib aalarn saraylarnda beer hammaml saray okdur Bu hisab zre ehri Msr icre tahrir olunan saray hammamar in altm hammamdr Sultan Murada byle arz olunmudur Amma hikmeti Huda cmlenin sular u Meer Nil tuyan etdkde ehir iinde halilerden cereyan iderken halice karib olan hammaml rn sular lezizdir Mesel Kay-sun hammam gibi lezizdir Amma bikavli hukema ac su germa ola gayet nafi olup demi tendurst ider Ve her hammamda fskyye ve selsebil ve havuz e lbette mukarrerdir Zira Msr halk cmle Ervam-dan gayri afiyylmezheblerdir afi havuz

se pak olmazlar Ve Msrn b havasna afi kulleteyni nafidir Ve Msrn cmle hamma(m)l nnemlii yokdur Ve canibi erbaasndaki divarlarnn ard dahi bo deildir Hemen kuru divar ammam-larmn scakl hemen suyunun gayet scak olduundan snr Ve cmle azirvanlar kulleteynlere mi germa ile leb berleb ve havuzlar dahi leb berleb ve cereyan ide n cirkbm yolu yokdur Hemen hammamn ruhamlar zre alyub [J O tarihte Circeli Ali Be erveti hakknda Naimda tafsilt vardr (c v, s 448) 260 EVLYA ELEB gider Anlarn iddeti harnda hammam yle iddeti har zre olur kim dem yire basamaz Ve as bir hammam baa urmaz Zira alt auk deildir Ve sular asla sovumak bilmez ebruz germab d rur Zira her hammamn biri biri zre drder beer kat kurun kazanlar vardr Birbirinden t hammam iine cereyan ider Ann in daima ssdr Amma kumda scak su hazinesi ve sovuk su si bakadr Ve anlarn kazan bakrdr Amma Msrn beer altar kazan cmle kurundur Ac mahsus deildir Vacibsseyir akla muhalif bir san'atdr Ve cmle hammamlarda asla odun yakmazlar ille tabir etdkleri nebatat kiyahatdan hasl olan sr tezei didikleri eyi y ar Ve hammamcnm cretile tutulmu drt be dane zebballeri yani sprndicileri vardr Cm r gezb yle pak sprrler kim bir zerre har haak komazlar Cmle klhana getirb dalar e an yakarlar Hammamclarn re'si malleri zebildir eb ruz zebballer zenbil zenbil zebi li tayup yakarlar Ve Msrn cmle hammamlarnn zabitleri Msr valisinin adr mehterba edir Hammamclar ve dellk sbyanlar ve sahib isyanlar birbirlerine incinb gavga et-dkl nde mabeynlerin mehterba slah ider Ve bu hammamlardan hasl olan mali hazayini cmle va kfullahlara masruf iderler vesselam Elfaslur Rabi ve Selsin Selef padiahlarnn ve vzera ve vkelnn vek-lelerin yani hanlarn beyan ider Evvel ehri Msr icre cmle handr Cmleden metin ve mamur ve kavi kal'a misal Han Halil n ve arzan yz adm bir han azimdir Canibi erbaas iki yz krgir bina dkknlardr Ve fev i drder kat odalardr Herkes haremile sakin olurlar Ve ortasnda bir abdest havuzu zre fevkani bir camii var Alt cmle dkknlardr Camii cmle ahabatdandr Krgir deildir Ve ati Rum bazirgnlardr Ve bunda nice bin kiseye malik anka bazirgnlar vardr Misilleri m eer Bulakda ola Cmle Msrn mal karunu bu Han Halildedir Ve kal'a kapus misal iki kat r kapular vardr Ve bu hann tarasnda canibi erbaas krgir dkknlardr Msrn bezazis bu Han Halilde cmle akalimi seb'-ann zkymet eyalar bkymet firavandr Andan ana mut n Rum ve Arap Aceme hnna bu handan gider Havlisinde nice yz uval hnna dalar gibi y hi vasi handr kat en-derkat yz hcre Ve cmle esir bunda beyi olunur Ve buna karib SEYAHATNAMES 261 Byk Dveydar Han hakka ki byk handr Kk Dveydar Han mamur handr Ve Hafz arusu Andan Kasm Kethda han ve Cevali han azm handr Ve Bundu-kani han ve Kbrsl Ahmed A a han ve Murteza Aa han ve Ebutakiye han ve Mehmed Aa han ve Cafer Aa han ve Esir ellbe han ve Receb Aa han ve Zlfikar Kethda han nevbina kal'a misal bir han azm ol bi erbaas dkknlar ve er kt hanelerdir Her birinde ehil iyalile sakin olma-giyn tarh mudur Tuli yz elli admdr Arz seksen admdr Ortasnda bir zaviyesi var Evliya grdnde etdi pesend Didi tarihini Binayi Azm Sene 1083 Ve buna karib Habeli Mehemmed Kethda han Bu dahi nevbina bir han zibadr Ve Bab Nasrd ieri Nasryye han ve mukabelesinde Zeyt veklesi Cmle am ve Kuds ve Gazzeden zeytun v tun ya bunda gelir bir yal handr Anda sakin olanlarn dahi esbablar ve yrekleri yal a karib Bekriyye han ve buna karib Sabuniyye han ve buna karib Krdiyye han ve kurbind e Caferiyye han ve Behar Veklesi Paann ehir havalesi Hind ve Yemenden Habe ve Adenden gelen meta beharm gmr bunda aldyn Behar Veklesi derler Bu gmrk paann stne rr nefi kendnndr Ve Habeli Camii kurbinde Habeli Kethda han ve ah Merdaniyye Camii de yine Habeli han kat enderkat yeni handr Ve Davudiyye Camii kurbinde Mesud Aa han v e Babl Vezirden aa Hafz paa han Bu veklelerden maada nice vekleler var Amma herbir iinde kalm mteaddid hanlardan deildir Amma bu zikri sebkat iden hanlarn herbiri birer kal'a misal er yz hcreli kat enderkat hanlardr kim her birinin kapularnda onar bevvab n pasban dide-banlar var Bunlardan maada Msr iinde sekiz yz elli rab vardr yani evli anlardr Mcerred dem komazlar Avret ve olan ve merd zenan bir yerdedir Mahrem namahrem yokdur Bir turfa kr-hanedirkim (Bir satr ak braklm) iine grenin burnunun orta dirgei dp dem am cinnine dner Neuzbillh cml fellhn ve ri sakindir Gayri kavmt dahi komazlar Kat enderkat mukassi hcrelerdir

262 EVLYA ELEB Elfasll Hami ve Selsin Fustat Msrda olan bimarhane ve darifay beyan ider Evvel kadim a'sarda Msr icre dar mecazibun ve darifa var imi Hl eseri binalar ha flar mirye muzaf olmaile hl muattaldr Lkin elhalethazihi zeman seyyahatimizde drt e vardr Biri Beynelkasreyn kurbinde Bimarhanei Makam Musa Evkaf yok bimarhanei hasbdir Sahibi hayr olan kimesneler hastalara herbar taam gnder irler Ve baz fukaralar bimarhanelere hasb hizmet idb herkes anlara malnn zektn ihsan erler Andan Timarhanei Camii Ezher Bu dahi hasbdir Amma avkaf metn olandan ziyade nezerat ihsan in'am it'am gelp huddam lar mn'am kimesneler olmudur Amma Camii Ezher evkafndan deildir eyh Mehemmed Matvis iyesindedir Andan Bab Vezirden aa zbekler tekyesi olduu mahalde I Bimarhanei Sultan Meyyed Bir havadar yerde bir binayi lidir Ve cmle krgir banayi sultandir Mteaddid kaalar ve releri vardr zbekler tekyesi iinde eflke serekmi bir kapus vardr Ve hastalar kesb meiyn gnagn maksureleri var Gayet musanna binadr Lkin bunun dahi evkaf yokdur Ol ec huddamlar zbek tekyesinin fukaralardr Ve dervian zbekiyan sakinleridir Andan ehri iilinde Evsaf bimarhanei bdan Darifayi Sultan Klvan Blda cami ve imareti tavsif olunan Klvan camii hareminin bir kuesinde bir binayi azm imarhanedir kim Rum Arab ve Acemde misli yok bir binayi ibretnmadr kim tarh tarznda akl perian olub hukemalar il idb dem ziakl olur btida tulen ve arzan bir mcell ve mermer ile denmi yz ellier adm bir haremi azmin ta ortasnda bir havuzu azmi var F [1] Yaldz nshas (zahirdir) SEYAHATNAMES 263 leri iki dem kaddi pertab ider Ve bu havuz kenarnda bir musallas var Ol havuzu azm zr e on iki stunu mevzuun zre mnakka tavanl bir kubbesi var Ve bu haremin canibi erbaasn a birer kaai azm vardr kim her birine biner dem sar ki canibi soffalardr Ve krgir k er zre mnakka tavanlardr Ve bu kaalarn feri serapa gnagn ruham ile denmidir kim nkdir Ve bu kaalarn ta nihayetinde ikier dem kaddi bl sebiller vardr Silbvar revan o Bu soffalarn ortasnda cereyan idp haremin ortasndeki havuza munsab olur Ve drt kaa d ahi bu tertib zre bina olunup soffalar zre bmar gamharlarm camehablar ve harir yarka nlar icre yatarlar Baz bimar ifakate karib olunca ol cereyan iden selsebillerin k enarnda istirahat iderler Ve huddamlar pervane var hizmet iderler Amma deli birade rlerimizin bazs muzlim gncde ve bazs kade hcrelerde havuz ve azirvanl hcreler i gerden halkai zencir ile mukayyed olup baks ra'd s grler Bazs sudehal durur Amma bu vas ybuset zre olduundan cmle halk sevdaydir Ve meer zeman ok olmaile ekseriya h memkrdur Hemen ol demi ahalii mahalle paaya arz edb buyurdi erif ile bimarhaneye koyu timar iderler Buyurd olmasa bimarhaniye komazlar Zira ruzmerre bir guru masraf var dr Ol ecilden asrmzda Klavan bimarhanesinde yz alt bimar ve mecnun kimesneler var i aretden taam kacak mahalde cmle on iki etbba telmizleri ile herkesin tabiatine gre ta m ve maacn edviyeler verirler Ve hukemalarn. cr'et sahibi celld mereb huddamlar var A lar deli biraderlerin bazsna kzlck denei hoab yedirirler Akl bana gelir Bu sit ira ve mecnun gelse biemrillh krk gnde ifakat bulub rengi ruyi verdi hamraya dner Zir a bu kn ifada Bokrat ve Sokrad ve Efltun ve Fisagorsu Tevhidi ve Ebu Ali Sina misill i hukemalar her biri Mesihs mrde dili ihya iderler Amma bu ehir halknda hukema hasl o maz Cmle garibddiyardr Yine kavmi Arabdr Zira lmi Tb evld Araba verilmidir Cmlede evazmndan ilim lmi Tbdr Zira Hazreti Resalet buyururlar (Hadis) U^c ^\ u* ^ bWi\^c J nutk etmilerdir Bu hadisi erif mazmunu zre lmi Tb arabdan ayi oldu Geri Ademi Sani N Neci asrnda ve skenderi Kbra asrnda lmi Tb Filosof [1] ve Filikos ve Calinos asrnda idi Amma Resaletpenahdan sonra kibar evliyaullahlarn kerameti bhireleri sebebile lm i Tb ile hukema itihar buldlar Andan Yunaniyan ve Firenk dakikna vsl olub hukemayi Yu aniyan Firenk [1] Yldz nshas (filosok) EVLtYA ELEB itihar buldlar Amma yine Araba muhtalardr Zira bu kavmi Arabn zhd takvas ve ilmi ku

le bir hastya can ve gnlden yapub hizmet etse biemrillh ifa bulur Hususan bu Klvan hanesinde cemii stad kmil ve fassad mil ve hazik ve dil bu Klvan bimarhanesindedir astenin nabzna el urup tabiatine mnasib mualeceler ider Biemrillh ifa bulur Zira bu Msr diyarnda iklimi evvelde Said ve Elvahat ve Habe ve Foncistanda ve Cebell Kamerde gnagn nebatat kiyahat hayvanlar vardr kim belki Hindistanda olmaz Ol edviyeler Msra g lb hukemalar ile marizlere mualece idb ifa bulurlar Annn Arab ve Acem Rumda Msrn K rhanesi mehur ve bu darifann bir tarafnda nisvan bimarhanesi vardr Bu dahi azm teke nadr Cmle huddam-lar yine avretlerdir Ancak hukema mahremdir Anlar bbak bperva girp e raz muhtelifesine gre deva iderler Amma [1] hikmetdeyim baz havatni marize ve mecnun e bu bimarhanede evld hasl iderler Acib hikmetdir Hatt ibrahim paa asrnda bir gulm te elld idp ismini ifay kodlar Hulsai kelm byle bir binayi azm darifa keti gzar r manzurumuz olmamdr Evsaf ameli maacini tiryak Faruku Azam Seyyahan zufnuna malm ola kim nitekim edimi arzda hukema vardr Her diyarda Tiryak Far uk yaparlar Amma Msr Faruku kadar olmak ihtimali yokdur Zira Faruk kursu Msra mahsus dur Evvel kurs tabir etdiklerin beyan [2] Evvel bu kurs ylann vcudundan hasl olur Bu ultan Klvan evkafndan vazifeharan krk nefer kimesnelerdir kim ylda bir kerre hizmet i derler Cize nahiyesinde Habir Olu kuralarnda sakin olurlar bir ocakdr Ylda bir kerre mah Temmuzda tiryaki Faruk ylan sayd iderler Amma kaankim yla(n) sayd idecekleri mah al oldukda cmlesi bir yire cem olup serapa kaln geceden esbabrar giyerler Ancak gzl eri grnr Yzlerin dahi setr iderler Uzun srklar zre beyaz kee pareleri balyup Behn yum ve Cebeli Ahzar caniblerine varub Faruk ylanlar olduu mahalle sabah sovuunda varr lar kim iddeti har olmadan ylanlar bcandr Yine byle iken Faruk ylanlar ile cengi az rek nice binini sayd idp Faruk ile mlemma olmu zenbillere koyup mest medhu olurlar Y ine byle iken zenbillerin azlarn dikerler Baz zeman vaki olmukim sayyadlar ylanlar i cenk iderken ylan sayyadn yzne atlup gznden urursa hals [1] Yldz nshas (bu) [2] Yldz nshas [ itdikleri nice eydir beyan oluna ] SEYAHATNAMES 265 olmyup sayyad ehid olurmu Zira gayet semmi helhil ylanlardr kim devei kulandan kat sokup n vahidde helak ider Byle bir kattal ylanlardr Bunlar sayd etmek bu mezkr heri re mahsusdur Yohsa gayri beni dem bu kra tahamml idemez Biemrillh anlarn ocana mahsu ir alay tariki Sa'di demlerdir Amma gayet salihlerdir Bu tayife bu kadar ylanlar sa yd idp zen-biller ile himarlara ykledp ehire gtr(r)ken Besatin nam bir ba irem kur ldkde ylann biri reha bulup zenbili getren himar sokup fakir himar tepesi zre yklup atlayn icre himarm vcudu ip fil cssesi kadar olup can teslim etdkde her payleri stu e dnp sayyadlar baz yakinde olan demleri baide kovarlar imdi himarm aesi atlayup ra size tesir ider deyu halk kuvarlar Ol himarm yk olan zenbiller ile ylanlar alup bir g ayri himara yklediken me(s)mum olan himarm aesi atlayup cemii sthanlar bile su olup eyan ider Hamdi Huda bir kimes-niye zarar isabet itmeyp ol mahalde olan kimesneler filhal himarm cifesi stne toprak yup setr idp defn iderler Gayri himarlar y-kile K imarhanesine getirp hekimbaya ve nazra teslim iderler Hakir mukaddema temaas in hek reca etmidim Ol saat hakire haber etdiler Derhal ata suvar olup Klvan bimarhanesine vardkda Farukhanenin kapusn aup hakiri ieriye alup yine kapuy sed etdiler Zira (j^ ^ .n^) deyp marifetleri aikre olmamak in ve nice bin ylan beman ile malmal bir muha olduyn ecnebiden kimse komazler Amma bu Farukhane bir azm medresedir Cmle deri divan e zemini serapa gnagn mermeri ham ile kapldr Ve yle medresedir kim ilmi tbdan gayri b r ilim grlmez Bu medresenin haremi etrafnda sofflar vardr lgn soffa-lar deyb bad nazr aa ve evkaf ktibi ve evkaf mridi ve hekimbann on aded halifesi ve duac ve on er sayyadlar ve piiriciler ve kassablar hulsai kelm cmlemiz otuz nefer kimesne idik Taradan kapuy dak idb ieri girmek murad idi Nenin haddi payan yok idi Amma kapuy gaye sed idb hakire Sak havf etmiyesiz deyu bir kandil yakacak alak sepa zre kub temaaya oldum Cmle otuz nefer kimesneler kalkub pak abdest alub ikier rikt kaza nemaz klub cm e lt besatlarn meydan muhabbete getirdiler Evvel yz mikdar ktk pareleri ki her bir k zre ve her ktn ortasnda birer kar kaddi gevele ekserisi mahalli tomruklardr Ve y ti Dahhakden nian verir kassab satrlarile arkas kaln Freng demirden keskin satrlard mikdar sral byk toprik rctcverler 266 EVLYA ELEB

kim herbirine birer dem sar leri b nabile meml Bazs bo ve nice kalayl Klvan z iler ve bir erdeb mik-dar ince elenmi tuz ve elli mikdar enderun birunu sral azm su ri gibi Amma dibleri vasi Azlarna bir dem kellesi sar Cmle bu gne nuhas ve trab ev ar hazr idb duac kyama gelince cmle huzzar meclis dahi ayaa kalkub ibtida besmele v dele ve tarziye ve tasliyeden sonra ibtida Ali Osmana ve sahiblhayrat velhasanat Sultan Klvana ve Lokman Hekime ve Fisagorsu Tevhidye ve Sultan hukema Ebu Ali Sinaya ve sayir hukema ervahlarn alettertib yad idb hazrun selmetliiyn ve hekimba ve naz ib aba ve cmle halifeler ve sayir huddamlarn selmetlerin yad idb badeddua tekbir i ai erif tilvet olub el yze srldkden sonra koca sayyad ba ve ylan kassablar har duran on iki zenbilin birinin azn sokunca uckJ\ nice bin ylan beman semmi helhil ha bulunca hakir keri mrtefi mahalden temaa iderim Amma aklm bamdan gitdi Ylanlarn saa kimi sola dem boyu pertab idb girgrarak safir urarak kendulerin divara urarak he vlile srarken hekimba huddamlar ve sayyadlar cmlesin bir yire cem idp Faruk ile ml r ihramlar vardr Anlarn iine koyunca cmle ylanlar harektdan kalup sakin oldlar Anda kr tomruk tabir etdiimiz direk paralarnn yanna koca sayyad ve kassab oturub elleri turlarn alub ihramlar iinden birer birer ylanlar karup bir nevi kk beyaz ylanlar koymalarna kor-korlard Anlarda olan misk rayihas hakiri mest etdi Hekimbaya sual etdi m Misk ylandr Bunlar Faruk olmaz Gayri edviye ideriz imdi grrsn didi Ani grdm Ne k yaz ylancklar var ise cmle bir yire cem idp b Faruk yaplanmedresenin bir ksnk bir m yani glge yere bir uzun ibriim krmz gaytan ip balayup cmle ol beyaz kk misk yla ytan ipe boazlarndan alettertib sra ile dizp mezkr ipi bir divardan bir divara gerp c e ylanlar kald Badehu ol ylanlarn azlarna penbe ile susa zeytun yandan damladnca olup herbiri imee balad Bu hal zre bu ylanlar krk gn ve gice asl durup cmle ic ibi dane dane misk olup kuvvetinden demin burnu kanar Ta bu mertebe Andan bir gne kk ksa mnkair ylanlar balar gya yarm ceviz kabuu gibi mdevver bal ylanlard ual etdim Bunlara Hay-yets Safi derler Hazreti Adem ile Cennetden srilen ylanlarn ne s-Undendir Bunlar dahi Faruk olmaz Gayri derde devadr didi Andan SEYAHATNAMES 267 on zenbil ylanlar cmle arayup misk ylan [1] ve mezkr mii-devver ba(l) Safi ylanlar klatd Meer Safi ylan gibi yumurtadan yavru karmazm Sayir hayvan gibi duururmu Hil iye muhalif bir hikmetullahdr Andan cmle Faruk ylanlarn saydlar Sagir ve kebir sekiz bin yz ylan olub teslimi mtevelli olup sekiz yz guruluk ylan olduunu ktibler ve tere kayd etdiler Badehu koca sayyad ve ylan kassab tomruklarn bana oturup uu at y}\ di^j deyp ihramdan bir byk ylan karub mezkr tomruk stnde ekserya ylann orta lile ylann ban kuyruun beraber dutup sa elindeki satrla bir kerre edirp ylann vc uyruksuz mermer zre pertab etmee balad Ba ve kuyruk koca sayyadn elinde kalup elindek saturun arkasile ylann ban eyp mermer zre brakd Ve bir kerre (*bi.ju>) didi Cmle eclis (*iVMM) deyu haykrdlar Amma ylan kesdkde ekerek dutup ba ve kuyruu parm er Badehu kesilen ylanlar bir kassab dahi alub altun bala karnn yarup barsaklar ve alarn karub bir gayri kassaba atar Ol dahi alup ylann derisin trnaile koparub ekinc n baa soyda [2] Gya evvelden dahi derisi ariyeti imi Deriden zrpadak bir beyaz et kar Amma ylan yine pertab ider Andan gayri hukema eline der Kassablar vaz'yed etmezler H ekim ba halifeleri soyulmu ylanlar alup mezkr mc-verler iinde pak gasil idb mezkr tuzlyub korlar Malmal olup atee koduklarnda hekim ba saat dutub kplerin altna germa santa aac yakarlar Amma cmlenin lisannda tevhid tezkirdir Cmle havf ve hayet zredir ylanlar ihramdan kardkda azna tkrp tomruk stne kodukda ylan mest medhu olur A Elhasl on iki sayyad ve kassab bu minval zre on zenbil ylan cmle krup ba ve kuyrukla aka bir deva in saklarz deyu byk katramiz ieleri vardr Ana doldururlar Hakir ibram l etdim Kat'a cevab vermediler Amma allah a'lem akl kasrm ile banda olan zehirin ka rengistana gnderirler Zira bir kerre Dunkarkz kiralna bir ipde dizilmi bin mikdar yla ba Msrdan hedaya getirdiler Kiral bedfial haz idb ipinden yapub Grofa teslim etdi ibret nmayi sun'u azm Amma' bu ylanlar kassablar kati iderken, saturu bir drst [1] Yldz nshas ( ylann ) 2] Yldz nshas (soylub) 268 EVLtYA ELEBt urmyub gvdede ya ba yahud kuyruk bir zerre denli ilise hemen hekim ba yerinden sray i-i deyu feryad ider Yani At ylan At ylan deyu feryad etdkde der an ylann basile gvdesin sayir ylanlarn bars

talar iine atmyub baka bir yire brakdlar Derhal kol kalnl olub ol ylan idi Amm k kalnl idi Bir ho kesilmemek ile bandan zehir vcuduna tesir idb idi Anmin hek tdrd Ve tomruk ile ol saturu dahi atub gayri tomrug ve satur getirdiler lgn hikmeti Huda on zenbil ylandan yetmi be ylan ho kat olunmyub cmle ltile atdlar Amma ol at vakfa yazmyub sayyad ve kassablarn stne yazub tahtelhisab vazifelerine mahsub olur A cib temaadr bret nmayi dier Bu kati olunan ylanlarn derilerin ve barsaklar ve yumurtalar dalar gibi ylub kass olub her ylan muzahrefatlarma mezkr biraz dalanm ince tuzu saub mlemma iderken kassa biri elin ekb bir h serd cekdi Ve vavelda deyu feryad etdi Derhal koca sayyad ba her fin parmana az yarn ilka idb mcverlerde gasil olmu ylanlardan ylan getirb her d Derhal ylann dahi kol kalnl oldu Anlar kaldrub ylan dahi sardlar Anlar oldu Anlar dahi kaldrub koca sayyad ba herifin parman azna alub cerahat yerin emb e tkrb herifin parmana sehl Faruku Azam srdiler Veca teskin olup herif mesmum olmada als bulub taze can buldu Meer kati olunan ylanlarn birinin ba ve kuyruu bir alda eyen ylanlarn birisi sehven ylan yumurtalar ve mzahrefatlar iine sehven brarlar B kassablar yumurtalar ve cierleri ve barsaklarn tuz ile mlemma iderken mezkr drst ylandan herifin parmana zehir tesir eylemi Blda tahrir olunduu zre herife mualece ls eylediler Hasl kelm bu sayyadlar ve kassablar gibi can pulad ve senk ,d demler gr im H ki anlar beni dem ola Geri hakir bir ibret nmasm grdm Amma her derice ve daki lm bamda deil idi Seyrine vardma nadim oldum Ve hekim basdan yine sual etdim Bu yl erileri ve barsaklar ve cierleri ve yumurtalarn tuzlyub kpler iinde salamura idb h iz Bunlar neylersiz didim Hekim ba Sen neylersin Sual etmen didi bram ilhah idb tekra r sual etdim Cevab etdikim Bunda Frenk balyozlar SEYAHATNAMES 269 vardr Anlar bizden itira idb Frengistan hukemalarna gtrb cemii emraz muhtelifiye he un baka baka deva iderler kim tarfetlayn icre tesir ider didi Badehu cmle tathir olm u tuzlama ylanlarn on iki kt'a kt'a sral kplere koyub haremin bir kesinde matbah koyub altna santa aac tei germagerm verb hekim bann bir elinde asas ve bir elinde yine kend halifeleridir kim her biri tekmili fnun etmi stad kmil telmizlerdir Ancak im ba hazr olub evkat gzedir U saat ylanlar kpler icre kaynayub kpler zre kehrbar r sar yalar zahir olub hekim ba kendi eline kepe alub ol sar ylan yalarn kepe il katramiz sra ieler vardr Anlara doldurdu Cmle kplerden byle yalar cem idb katram oldurub yine ylanlarn kpleri altna germagerm te urdlar Malmu saadet ola kim ylanla olduu bakr leti tencere ve kazgan deildir Zikrolunduu zre ii ve d sral toprak hekim ba kepe ile aldu ylan ya zre Marib vilyetinde Susa ehrinin b hayata ben ylan yan vezn idb be vakyye ylan ya ve be vakyye zeyti halis ya beraber iele ei nerm zre koyub badehu atei germ idb saatden sonra endirb say ya misal mk amb ihal bir ya oldkim rayihai tayyibesinden huzzar meclisin dimalar muattar oldu Hakir s br tahammlm kalmayub hekim basya sual etdim Vallahi Hindistanda emraz czam ve behak v beras misilli marizler gayet okdur Ann b havasna bu ya gayet nafidir Bir kerre bu ya n ol maraza mbtel olanlarn vcudna srse biemrillh vcu-dnda illet kalmyub drr bey u iklimi Msrda nef'i yokdur Bin kerre srseler tesir etmez Amma Msrda cerebe ve hafaka na mbtel olanlara krk gn bir dirhem yediriniz Biemrillh hals olur Badehu ylanlar kp e saat dahi pib suyu bir kar mikdar tenezzlde olub cmle kpleri ateden endirub c ra olmu ylanlar iri bakr sinilerin iine koyub sovumaa kodlar Beri tarafda kpler ir ylan maslkasn bir aydan beru nece efaat nameler ile gelen yn Msrn kseleri ve i arn dollablardan karub her kesin ismi resmi ve maraz bakralar zre bir mikremede k yazlub ol ylan orbas suyundan kse ve bakralara doldurub baz marizlerine gre maslk hi edviyeler zam idp her kese kse ve bakrlarn teslim idb nie yz yire byle ylan or Badehu cmle huddamlar ylan orbasn sahanlara doldurub etmek dorayub yemee balarlar Be aklm gitdi Andan hekim ba ve nazr aa ve 270 EVLYA ELEB ktib ve sayir huddamlar fincan fincan ylan maslkasndan nu etmee baladlar Hakire de incan getirdiler Kabul etmedim Hekim ba ve nazr aa Vallahi sultanm mukavvidir Kuvveti basar ziyade ider ve reyhi bevasur kat ider deyu ibram ilhah eylediklerinde Emir Allahn deyb var kuvveti bazuya getirb El ile gelen dn bayramdr Anlar idiler Ben da im deyp cr'et iderek gzm yumub dilerim skub Bismillah Niyyetifa diyerek filcandan

Amma bir misk rayihas istimam etdim Andan bir fincan dahi getirb mezkr zeyt yaile yl n yandan bak ucile cz ya filcana ilka idb nu etdim Amma Huda limi danadr Misk ra fta dimamdan gitmedi Der beyan menafii maslkai hayye Hamdi Huda Mekkeden kalkub Bedr Huneyne geleceimiz gice zerimize Arab enb bir hayli cenk etdiimiz blda tahrir olunmudur Ol mahallerde sklub vcudumda bir hararet zahir udu Bu ylan maslkasndan iki fincan nu idb bir haftada vcudumda zerre ve emme illet b vcudum smi halise dnb ten drst oldum ve nice nef'in mahede etdim Sergzeti Cmleden bir nef'i dahi sene 1056 tarihinde Venedik kafalarndan Bosna serhaddine mua ebenik kal'asn Benli[l] Mustafa paa ile muhasara idb krk gn krk gice kal'a gp topl e kal'ai db fethi myesser olmyub bfetih avdet idb Danilova nam mahalle meks etdkde i erbaasn iki kerre yz bin Uskok ve Dudoka ve Frenk ve Hrvad kfiri ihata idb yedi sa cengi azimden sonra askeri Ali Osmana inhizam vaki olub kffar bir tarafdan mmeti M uhammedi krmaa balyup hakir ol asrda yenieri odasile gidb vekilhar idim Yedi klemi ksen yoldalarm cmle gzm nnde dendan tden kfir geirdiklerin grb cmle emval e r kheyln atm var idi Veziri zam Kara Mustafa paa ihsan etmidi Bir tarafa at brakdm hrayi bpayan kffar bu hakire seyran devran etdirdiler Ahir payime ire-meyb nam nianm emediler Hfz iden Allah gstermedi Ahirl-emir vakti gurubda cihan bama dar olub at br bir ormana klcm ve tirkeimle girb yedi gn alt gice dalar icre vahi huu tuyur ve c ile lfet idb nebatat kklerin ve baz meyveleri [1] Yldz nshas (Tekeli) SEYAHATNAMES 271 ile kefalenirdim Amma piyade yrmek ile tirke kl ve kemerimde seksen esed ve yz elli n kemerim kesb btab bmecal etdi Ahir tirkeden oklar karub yay kabzasndan kabzma a e iki tabancal kol tfein ve silhn ve belimde kemeri gurular ile yaylk iine koyub b altnda iri talar kaldrub klc ve tfenkleri ve kemeri anda Allah emaneti idb defn e dan sebkbar olub * bir dereye gelb pak abdest alub iki rikt hacet ne-maz klub cemii e nbiya ve evliyadan bu Evliyay briyai zaif ruha-niyyetlerinden istimdad taleb idb lem i hayretde iken bonak lisan ve lehesi ile Bire Mecu deyu bir sada zahir oldu Ol sad aya karlk bir sada dahi to veli yani lisan bonakca Ne dersin didi Hodamu sinko Hoda di yani Beri gel canm oul gel didi Hakir bu bonak lisann istima idb canm yerine ge taze can buldum vs Amma efkr fasideye ddm Ay bu dalarn reayas cmle Hrvat Uskok mudur Kfire tbi ol n geirdirler Ay bu sada anlardan mki deyu fikir iderken bu evvelki istima etdiim sad a sahipleri meer olu ile daa gelb odun keserken vakti zuhur olub ezan okudu Hemen ha kir bildimki mmeti Muhammeddendir leri varub bunlara selm verb ainalk etdim Hemen koc herif bonak lehesi ile Ya sen safa celdun Ya samisun Ya sen bu dalarda nelerisun did i Ha(k)ir hemen Bir ka yoldamz var Anlar ile bu bildiimiz dalardr Av avlamaa kdk 'as yenierin-deni zdidim Ya bozulan askerlerden haberiniz var m didi Yedi gndr anlar bozlub Kinin kafasna ve Helona kafasna geldiler didim Baka seran didi Ya kfir Kilis k afasn nice ald didi Hakirse can paza-rndaym kim kenin kafas muhafazasna memur olub ca ekiirim Neticei kelm bunlar ile refik olub aheste revi Glamo kafasna giderken yolda lamo kafasnn dizdarma rast gelb ahvali prmelli bir bir takrir idb ol saat huddamnn atdan endirb hakiri bindirb Cenab zzete bin hamdi senalar idb bglar eyledim ki saa lamo kafasna alay ile girb dizdarn hanesinde evvl mihman olduk Hikmet budur kim islm kafas yannda Bir saat peri havfin-den yedi gn gicesi enisi munisim tilki ve akal ve e rneb ve geyikler olub yatardm Ertesi dizdardan on atl reca idb dada kayalar dibinde enisi munis yrn yargarlarm bir dada brakmm Anlar yollym deyu on refik ile dala yollar ile doru tirke ve tfenkler ve kemerim brakdm mahalle vardkda atm refiklere ahalde bir teselsl ideyim deyu ileri varub talar devirb silhlarm aldm Amma tirkein ki mi akal m yemi bir hal ile belime bend klub kemeri dahi alub tfenkleri 272 EVLYA ELEB belime takub hamdi sena iderek refiklerim yanna gelb atma suvar olub yine bir saatd e Glamo kaPasna gelb yedi gice kal'ada mihman oldum Hikmeti Huda Bir gice hablde iken ihtilm eklinde bir ey vaki oluyor Amma belimin arsndan habdan bidar olub camehab zr ururken belim boanub kzl kan ve irin ve nefis bir saat cereyan idb vasla vasla nazil

lub yedi gn dahi hasta kaldm Badehu ifakat bulub dizdar Mehemmed Aa bir at ve bir k at esbab ve sayir vn devlet ikramlar idb tatyibi hatrm ile mukayyel olub bize bir hi tkr verb bir hayli dem ile bizi Helone sahrasnda Benli [1] paaya vsl olub taze can b uk Amma dostlarmzdan kimse bulmadk Cmle dost [2] kffarda ehid olmular Kffar kal'ai i almlar ve iindeki askerin krmlar Lkin Tekeli paa nefiri m idb ahalii vilyet il hafazya balad Hakir varub kendye buludum Bir at ve bir kat esvab ihsan etdi Ainalk e idi Bizim Melek Ahmed paann kayn babas ve Kaya Sultan validesin dutard Neticei kelm c >^ f>Jt mazmununca bu sergzet serencam nakilden murad ol giceki Glamo kal'asnda belim boanub asla bir reculiyyet hakirden sdr olmyub ihtilm bile olmazdm Netice zrriyyet m at oldu deyu bu hakir meyus idim Ta ki yirmi yedi sene ubur idb bu hakir Msra gelb bu Klvan timar-hanesinde bu Faruk gn iki fincan ylan maslkas yaile idiim gice birbi iki kerre ihtilm oldum Alessabah yine timarha-niye varub hekim basya sergzet serenca mm nakl etdim On vakyye ylan maslkas ve bir hokka zeyt ile mlemma ylan ya verdi Be n maslkasn istimal etdim Olkadar tendrst oldumkim lhm ahmm zre fndk krlrd Ol Ve nice nefilerin dahi mahede etdim Der beyan neticei kursu Tiryak Faruk Hasl kelm hekim ba bu ylan maslkasn cemii ibadullah (a) bezi idb biirdikleri yla siniler icre sovuyub hekim ba ve telmiz ve halifeleri sinilerin bana oturub cmlesi e lerin pak ykyub ve kollarn svayub mezkr ylan yahnilerin birer birer ellerine alub yl arkasnda onurka kemii tabir etdkleri bel kemiinin iki canibinde kalemtra sap kalnl arkasnda ylann kesilen kaddince yle uzun ipler kar Gya bir sicim ipdir te Tiryak su deyu tabir etdikleri budur kim tiryak zam [J Yldz nshas (Tekeli). 2] (desti). SEYAHATNAMES 273 bu ip gibi andan hasl olur Her ylan birer miskal kurs indr Cmle pimi zas asla Far yabana atarlar Ve fukaraya bezi idb bazsn ayak basmaz yire defn iderler Ltifei mergub beray tayifei cemma Ve bazsn cimadan kalm deme verirler Ol dem ylan yahnisin te-navl idb hatunile be cima idp kanaat etmedii ecilden ehli mteezzi olub alessabah mahkemede bir cima dava s olmak mukarrerdir Hatun Maazallah bu derde tahamml idemem deyu ikyet ider Ylan eti yiyen herif on kerre cima etdim deyu hikyet ider Kadasker efendi mabeynlerin yir [ 1] cimaa sulh ider Bu davay() istima idenlerin ou orbasn ip ^ ^\ deyu bu duai iderle u-lsai kelm mezkr ylanlarn srt etlerin aa dibeklerde ve yine aa havan elile dgb sahk idb mizanda vezn iderler Bu mahalde buna Kursu Ef'i derler Beyaz bir macunu ekber olur Badehu cemii edviyeleri ince elekden gemi hazr ba olup ev-zanlar zre vezn dp Rumun mkerrer kaynam halis bal ile cmle edviyeleri kursu ef'i ile mahlut idp behe ene kazgan Tiryak Faruk bier btida iki kavanoz sadetl padiaha ve bir kavanoz paay itanede veziriazama ve eyhlislma ve hekim bana ve Msr Mollasna hedaya gnderp maba nazr vakfullah in hfz idp bimarhanede sahib fira olan bimarlarn marazna gre viri ve Arab ve Acem ve Frengistana velhasl akalmi seb'aya Tiryak Faruk Msrdan gidp bu te tib zre hasl olur Daima ylda bir kerre piermi Amma bu fakir Msrda iken hekim ba bi l olmaile bir senede kerre pierdi Der beyan havass hayyei Safi Amma blda tahrir olunan beyaz Adem Safi ylanlar binden mtecaviz olup Tiryak Faruk yap n medresenin kapusn aub bir kk caml hcre vardr Ol hcre icre bir keden bir kiye ler Badehu hekim ba ol beyaz ylanlarn cmlesin birer birer krmz ibriim ile kuyrukla ub mezkr ipe asup alettertib zeyn etdi Cmlesi can havli ile abalyarak birbirlerin so karak ince beyaz ydanlar kol kalnl kadar olup kapular ve hcrelerin menfezlerin cmle ayup tara kdlar Krk gnden sonra yine hcrei aup cmle Safi ylanlar ince sicim gibi sinin ilerinde kemikleri bile kakule danesi gipi siyah siyah dane Evliya elebi 10 18 [1] Yldz nshas (yirmi) 274 EVLYA ELEB dane daruyi huser olmu Kokusundan demin akh gidp sermest medhu olur Dier havass hayyei acibe Ve blda tahrir olunan yarm ceviz kabuu gibi mdevver bal ylanlar kassablar bellerin iskier idb alaca derisile anlar dahi alup kursum hokkalar iinde hfz etdiler Zira kar ca pek er Ylan eti ve insan eti gayet lezizdir

Ltifei ibretnmay garibe dem etinin lezzetin Heyhat sahrasnda sakin olan merdm hor Kalmuk kavminde grdm Birbir lerinin mrdelerin yerler Ve baz esirleri olan Nogay fakirlerin boup yerler Amma kan gitmesin deyu boazlamazlar Hemen boub piirp yerler Anlarn kavli dahi dem eti ve ylan i ve domuz etinden leziz yokdur derler Ve cmleden hnzirin kuyruu ve beni demin dahi kuyruu yeri gayet lezizdir derler Hahikatlhal Rumda bu lezzetden haberdar Kalmuk m ez-hebli demler okdur Amma hakirde beni dem lhmi leziz idin mahede etdimki bir kerr dem mahbubun bus etse hayat ca-vidan bulup mesrur oldur Andan bildimki insan eti lezizdir Neticei kelm Msra varup bu Faruku Azam nice hasl olduun grmiyen ruyi arzda b r ibretnma grmemidir vesselam Ve Msrda bir demin evine veya gvercin kmesine ylan m lsa hanenin huzuru gitse mezkr ylan sayyadlarm birin bulup elbette birka pare verir sin Eve girb bir kerre nare idp belinde bir dd var An alar ve azile bir gne slk fir gibi bir sada zahir olunca hemen ylanlar tararaf taraf grnmee balyup balarn kal sayyad ile enk etmee gelir gibi pertab iderek geldike sayyad cmlesin tobrasna dolduru p ol hane ylandan emin olur Amma bu ylanlar Faruk olmaz Faruka mnhasr baka ylanlardr rriyyede olurlar Ylan hikyeti gibi yalanmz dahi tahvili kelm oldu Amma BU^S. byle o Sene 1085 tarihinde Canpulad zade Hseyin paa efendimizin imam Ahmed Efendi var idi Ann odasnda ylanlar cemiyet idp imam hcresinden kardlar Bir gn imamn bir kheyl en burnundan bir ylan at sokup ld Lei fil kadar olup bir tarafa gtrmek mmkin deil mahalde bir hafir kazup defn etdiler Amma asla imamn hanesine varlmadan kald Hakir bir gn sayyadn birine rast gelp imamn odasna getirdim Bir nare karub bir kerre dd SEYAHATNAMES 275 balynca ben on dane kol kalnl birer kulacdan tavil ylanlar balarn kaldrub sayyad alk firar idp hakir divan efendisi konana firar idp pencereden temaa etdim Bir saat b elki sayya ile cengi azm etdiler Ahir on bir danesin uvalna koyup Allah berekt virsi n deyu dua iderek gidp kona ylandan hals imam yine odasna gelp meks oldu Hikyei areblgarayibl acibe Birka gnden sonra Rumeli meydanna vardk Meer sayyad ylanlar Rumeli Meydannda on bir anbazlara on bir guru-a virmi Amma Huda limdir her biri birer ordu misal mehib ve mf rit ylanlar idi Ylanbaz bu ylanlar birka gnde yle talim et-mikim Rumeli Meydannda gibi raks iderlerdi Bu sayyad-larda ne acib ve garib efsun ve sihri fsun vardr All ' lem kera-mat evliya ile anlara verilmidir vesselam Amma garabet bunda Bir mashariy yatdr kim tabir olunmaz Rumeli meydannda ylanbazlar imamn ylann oynadup raks itdirirk n hemen vahi ylann biri yerinden pertab idp bir masuma ayandan sokar Hikmeti Huda ol ahalde bir tariki Sa'di fukaras bulunub masumun ayandaki zehrin emp yire tkrd Filhas sumun aya zehri mardan hals olup kelevvel oldu Amma hemen Sa'di fukarasnn karar kalm ( jjdtjj rj fM-, f^ L j-l ) deyb ol masumu sokan ylan kavrayub cayr cayr yemede Beri tarafta ylanc Paa imam ylandr On bir gurusa aldm Vaveyla deyb feryad etmede Ahirk hkim olan hrde emini yasaks gelb fukaray Sa'diyi paaya getrb paa huzurunda bile tenavl iderek az kprm Ylanc ise Ejder gibi ylanm gitdi deyu feryad idb kudurmu mu zehirden hals etdiin huzzar meclis ehadet etdiklerinde paa eyhden haz idb iki yl hi huzurunda yedirb elli altun eyhe ve on altun ylanbaza ve be altun zehirden hals ol an gulma ihsan idb defi meclis etdikim garib temaa idi Ve bu mahalde Tiryak Farukun evsaf ve mnasibile gayri ve ibretnmalar tahrir olunub Klvan bimarhanesi dahi temdih v e tavsif olunub Msr ire Klvan bimarhanesinden ltif binayi azm ve evkaf metn yokdur cnunlara ve hastalara hanende ve sazendeli bir dar ifa Kn devahanei bhemtadr kim rub' mesknde naziri yokdur Her hususda tarif tavsifden mberra bir hayratdr btida Tiryak F aruku peyda iden /^t- cr. Js dur kim Kbt melikleridir 276 EVLYA ELEB Evvel blda tahrir olunan kursu ef'iden hsl olan Tiryak Faruklarn beyan ider Geri hukemay kudemay selef nie gne tiryak telif etmilerdir Amma cmleden muteber tiry kberdir kim yz yetmi alt gne derde devadr Ve altm yedi edviyeden hasl olur Ve Faruk aa Hassas midede ve em'ada olan riyah galizay ve krk gne emraz dahi def ider Ve Tirya Tyni M.ahtum Bir dem semmi katile ise ve ylan ve sayir haarat sokmu ola bir miskal ye e biemri Huda hals ola Ve Tiryak Tyn Bikavli Hkimi Crcan ylan sokana ve tenkyei tam yene gayet nafidir Ve Tiryak Yabis Hassyyeti cemii haarat sokmua nafidir Ve Tiryak Ab banu Cemii riyha ve ylan ve yan sokana nsf dirhemin su ile ezb ie Ta ki ifa bula V k Hurms Kebir Cemii smuma nafi olduundan maada vasfnda lisan kasrdr Ve Tiryak Emir

s Garib terkibdir nsan mahbub ider Ve levni saf ider Aada olunan tiryaklar cmle Kl arhanesinde tabh iderler Amma asrmzda yapdklar Tiryak Hekim Halyuu beyan ider Evvel bu bir tiryakdr kim dnyay buna bedel verse bedel olmaz Ve buna malik olan dnya ve dnyay mafihaya malik olmudur Her ne emraz muhtelife in yise ifa bulur Evvel cza sa ve bunlarn emsali emraz mhmeliye birer miskal yiyen biiznillh bedeninden arak ile her maraz kub ten drst olur Terkibi budur Evvel Kursu ef'i ve karanfil ve sad ve ze bil ve cevzi bevva ve kakule ve cintyana ve mey'iyabis ve kasb mrr ve asl kebre ve hn a ve udlkahr ve bezri kermes ve bezri cezr ve flfl esved ve dar flfl ve habbl kar B dan er dirhem Ve za'fran ve nuhve ikier dirhem ve tloy drd dirhem Bu cmleyi kifayet m kdar aseli halis ile macun idb gn bir sra zarf iinde ahkoyub badehu afyon ve laden a'fran her birinden er dirhem ve meyiai sailiyye Bunlar dahi tekrar sahk iderler Ve bir miskal himar mayesinden bu meshuk eczaya muhkem halt etdiler Bu kerre ol sra k ab iinde olan macuna bunlar dahi ilhak etdiler Ve arpa iinde Faruk gibi ve sair maa cin hfz ider gibi sakladlar Ta ki mahallinde birer miskal yiyeler Nef'ine had ve g ayet yokdur Buna malik olamaz kimse SEYAHATNAMES 277 Elfasls Sdis ve Selsin Ahalii Msra hayat viren sebilleri ve halileri ye brkeleri ve emeleri ve cmle kuyular an ider Zira cemii halkullah (a) sudan aziz ve leziz bir ey yokdur kim ann hakknda bu ye ti erifi nazil etmidir (Ayet) & 0*&> & ) ' buyurmudur Hususan ehri Msr suya muhtacdr Nefsi Msrda sudan aziz hayrat hasenat ol undan Amr ibnl As fethinden bu ne gelince yedi vz yetmi padiah Msra mutasarrf olu birer cami ve camie muttasl bir sebil ve gayri ke balarnda dahi mahalle mnasib yerle de nice bin sebil ina etmilerdir kim herbiri onar on beer bin deve yk raviye su alr s biller vardr Ve sayir vzera ve vkel ve yn eraf ve kibar kmmelnler su hayr azm o der kademe ta nerdban ile } uruc olunur pirin ve tuc kafesli musanna pencereli mnakka sebiller var kim herbir i kii in ve yeim yerkan ve mermer ve somaki ruhamlarla mzeyyen sebillerdir Ve bu lardan gayri saray liler \ cenbinde ve baz haneler altnda ltif sebiller var Neticei kelm ehri Msr icre Gazal iri zre krk alt bin sebil var imi Halen d(r)d bin sebilhanedir Ve bunlardan gayri her ke balarnda ve baz de1 kaknler mabeyninde bil hisap ta tekne sebiller vardr Amma Msr iinde cmle sebiller zm sebil Sultan Gavrinindir Suku sultannin izdiham yerinde olmaile pek iler Drt hudda vardr Sabandan vakti gurubdan mi tahir bezi etmededirler Amma yirmi bin deve yk su a lr derya misal bir sebildir Ve efkaf metindir Ve binas kavidir yle hikyet iderler ki sarncnn canibi erbaas serepa kursum dklmdr derler Ann in suyu lezizdir Ve pence hat ile -a. Ayeti tahrir olunmudur Baz sebilde ( u** l) bazsnda ^ ( k^A bazsnda (l^~*> y n i kal'ada kz Mehemmed paa sebili ve kal'a kapus sebili Bunlar dahi onar bin raviy e su alr Ve yenieri aas sitansi dibinde yenieri aas ibrahim Aa sebili dahi on iki viye su alr Penceresi zre tarihi budur Mazhar ltfu ilh zbdei erbab cah Ql cenah akbet endi ibrahim Aa 278 evliya elebi Sa'yi himmet etdi tahsili rzayi Hak in Byle hir tana sebili selsebil etdi bina Nu ide n mi zllinden didi tarihini Bu sebile cuyi aynndan dola su daima Sene 1037 Ve bundan sonra gayet iler Sultan Eref sebili ve Sultan Hasan sebili velhasl suku s ultande olan sebiller daima caridir Ve her sebili evsafile tarihlerin tahrir eyle sek hemen evsaf sebil bir Hmayunname kadar divan olur Amma asrmzda Darssaade Aalnd l Abbas Aa bir sebilhanei cedid ina etdi On bin raviye su alr Ve yle mnakka ve mzeyy sebilhane etdikim gya nigrhanei naki Cindir stnde bir mektebi sbyan dahi ina etdi Ve zinedar Sultan Mehemmed Han Ali Aa ol dahi bir sebilhanei mnakka ihdas etdikim cemii atsana hayat verir Bu bin yaviye u alr Bunun dahi stnde mektebi ebced han vardr Ve D vudiyye kurbinde Musahib Ahmed Aa dahi bir sebili ziba ve mektebi tflan ebcedhan et

dikim gya naki Mni Erjenkdir On bir bin raviye su alr Ve Kundak hanesi kurbinde Abdl i orbac bir sebil ve mektebi pseran bina etdikim cmleden msellemdir Ve Derbi Ahmerde Habeli Mehemmed Kethda bir vekle ve bir sebil ina etdi Felek msaade etmeyb han ve se hanei beyii men yezid idb sitanei saadetde Darssaade Aas Kethdas Mustafa Aa alub te hccetlerin Kzlar Aas Yusuf Aaya gnderdi Amma cmle sebillerden ilekdir Ve yirmi bin e su alr Ve stnde bir mnakka mektebi glman var Mzehheb ve mnakka bir sebildir Ve Zlfikar Kethda sebili ve mektebi cedid mnakkadr Ve ana karib yine Habeli Mehemmed Ket a sebili ve mektebi Bu dahi bir sebili ibret nmundur Bu bin deve yk raviye su alr Hsl elm yedi ylda yetmi sebil hanei cedid bina olundu Amma kadim selef padiahlarnn cmle illerinin ii ve deri divan serapa kurunludur Ve mah Temmuzda sular buz paresi olup h er sene canibi vakfdan tathir idp yine Nilden tayup doldururlar Zira Msrda su hayrat n byk hayrat azm yokdur Nil Msrdan bir saat baiddir Ve eyh Ukbei Cheyn hazretlerin ki Mehemmed paa kal'a misal bir tekye ve cami ve imaret ve medrese ve sebil etdik im on be bin deve yk su alr Penceresi zre tarihi budur Sebili selsebili cuyi hevser Sere SEYAHATNAMES 279 Ve Msr iinde bu drt bin sebilden gayri nice kerre yz bin himar ve at ve deve ile Nild en su tayup ahrahlarda di. a^- diderek su gtrrler kim bu sakalarn izdihamndan M geilmez Yine byle iken Msrn dem deryasna su kifayet itmeyp saka ba defterile yirm nasran ve gayri sakalar vardr Ve cmle hanedan sahihlerinin birer at ve deve sakas mu karrerdir Acibei Msr ehir Msr ire kaan brn rahmet yasa su ktlk olur Amma gayri diyarlarda yasa cmle ahmete mstarak olurlar Msrda yamur yasa su kahtmdan birbirin yerler Zira Msrn tra Msra rahmet yasa ne at ve ne dem ve ne deve evlbittarik kapudan tara kub su getirme ri ecilden yle kaht olur kim bir arka sakasnn kei tulumu suyu be pareye kar Sebiller e merubat in alub bezi olunur Sayir levazmat in su ktlk olur Ol ecilden valii vil uba krk elli bin zebbal hammarlarm trab yabis ile getirb tariki mlar zre dkb halk mee balar Zira ehri Msr ire asla kaldrm yokdur Ann in amur olurkim Allahmme f ilisre ehrinde ola Lkin diyar Msr sevahil memleket olmaile ylda bir kerre iki kerre r yaar Eer Rum gibi herbar yamur yasa Msr harab olur Hatt seksen tarihinde yedi g ece karl yamur yaub dem deme varmadan kalub nemazgha duai istiskaya gitmee kadir ola ar Yirmi aded hazer fellh evleri mnhedim olup bir kaht ma oldkim hl dasitandr Ve ka damlar zre ve halk zre beyaz beyaz yadka evld Arap (l^Ji^ ii* J>\) lfzn derlerd r bu kkden pamuk yaar derlerdi Rum kavmi Elhamdllh Allann rahmetin grn deyu kar yer Evld Arab cabeca cem idb kar azna kod saat (jUiv. I derlerdi Yani sovuk ate deme kar sehl yad ve gayib oldu Amma Bahirede be saat kmil kar yam Ve ol sene Msrda bi yadkim her danasi beer altar dirhem geldi Amma biemrillh Msrda nebatat hububat yam muhta deildir Zira Nili Mbarek tuyan ile geldikde ay akalimi Msr kibkrmz derya Badehu su ekilb ziraat iderler Altm gnde mahsul kemalin bulub der enbar iderler Ann i amura muhta deilerdir Adetullah bunun stne byle caridir kim acib hikmetdir 280 EVLYA ELEB Elfaslus Sabi ve Selsin Msr icre cereyan iden b hayat emeleri beyan ider Yukar i kal'ada cmle yirmi bir emedir Anlar dahi cmle Sultan Gavrinin hayrat hasenat an Nili Mubarekden yr altm gz kemerler ile i kal'iye gelen sulardandr kal'a dibi dan dollablar ile ebruz ekilb azm su hazinesi kubbeleri vardr Anlar malmal olub aless bah be yz kal'a sakalar ile emeden tayub kal'a hanelerin sakyiderler Drt krbada bi alrlar Mezkr emelerin biri i kal'ada Darbhane dibinde bir kubbei azimdir Ve iki kol k alnl lleleri vardr Paa Saray kurbindeki sakyelerden gelir Ve bir eme dahi eyh S havuz azirvanlarnm baka sakyeleri vardr Sehl nemkind (ir) Yenieri kal'as harici ima Camii Kan Bay Sultan Camii kurbinde yaln kayadan kesme bir ah gayya kuyudan sakiye gelr Bir eme dahi tara kal'ada paal konaklar iinde krk direkli Sultan Klvan diva inde bir kubbei azm(e)de iki llesi kol kalnl b zll emei canfezadr Cmleden pa r su tarlar Bu dahi Gavri kemerlerinden gelen zlldendir Ve bir eme dahi paann saray annda dirahti zeytun ve nahli hurma altnda bir kubbei azm(e)de iki lleli bir b nab s r Bu dahi Gavri kemerlerindendir Ve bir eme dahi Ekmeki ba krhanesinin kurbinde alt elerdir Ve abdest alnr musluklardr Cmle paallar bu (n) dan defi atsan iderler bir ser

b tahurdur Bu dahi Gavri sakyelerinden gelir Ve bir eme dahi paa matbah iinde iki ko alnl ve iki lle emei can perveridir Bu dahi Gavridir Ve bir eme dahi paann has a i lleli ab safdir kim cmle hassan safinatlciyad kheyln atlar bundan nu iderler Bu vridendir Ve bir eme dahi Azablar odalarnn ta ortasnda alt kademe nerdban ile enilir r kubbei li emei aynlhayatdr Kol kalnl yan yana iki lledir Bu dahi Gavridir Andan hi Azablar Kapusnn i yznde huccac mslimnin asker tayifesinin konaklar ve menzil h hurnda bir gz eme cereyan idb cmle atlar bu mi rakikden nu iderler Bu dahi Gavridir lerden gayri Msr iinde ve i kal'ada b hayat eme yokdur Eer sual olunursa bu yirmi le bir sevad muazzam dem deryas mm Dnya Msr Kahirei Muizziyye nice kifayet ider di Sultan Murad Rabi ferman ile tahrir SEYAHATNAMES 281 olunan kuyular ve eme ve sakyeleri zikr ider Amma ba ve bae ve besatn sakyeleri mteaddid deildir Anlar baeler ile hisab olunur Elfasls Samin ve Selsin Msr ehr(i) icre olan kuyular ve ac emeleri ve sakiye ve havuzlar umumen beyan ider Evvel fatihi Badad Sultan Murad Rabi asrnda Bayram paa Msr valisi iken ferman ehri cemii imaretleri suku sultanlerinde olan dekknleri ve cemii mevcudat tahrir idb Mura d Hana arz etdiklerinde iki kerre yz bin ve yetmi drt bin cah m tahrir olunup arz olu ndu Zira blda tahrir olunan selef padiahlarnn vzera ve vkel ve yn ve eraf kibar erinde ve saray lilerinde beer ve alter kuyular vardr Akalli birer kuyu mukarrerdir V nice bin cami ve mesacid ve han ve imaret medreselerde dahi birer ikier cah mlar m ukarrerdir Ve her sokak banda ve baz atfeler icre yende ve revende msafirnin atlar v evir ve cemal ve himarlarn sulamak in her kede birer havuzu taviller vardr kim her bi i musanna stunlar zre mnakka tavanlar ile mebni sakyelerdir yznde kuyulardan dola e ekb her bir sakyede er yerden arslan kellelerinden ve div kellelerinden ve ejder ke llelerinden sular cereyan idb havuzlar leb berleb olup cmle hayvanlar nu idb defi at san iderler Ve ehri Msr icre byle dokuz bin iki yz havuzlu sakiyedir kim herbiri bire r padiahn ve birer vezirin ve ayanlarn hayratlardr Ve ehri Msr icre cmle eer ahr rbi mahallt ve eer suku sultan alelhisab sekiz bin dokuz yz tariki mdr On yedisinde m halle kapus yokdur Hemen ahrahdr Her gice suba alt yedi yz demleri ile ve dveydar dolaup hfz hiraset zre olurlar Ve alessabah bu tariki m cemii hammamclarm zebballeri ak ve pakize silp sprrler Badehu her hane sahibi ve dkkn sahibi blda tahrir olunan ardan yollar sulyup suku sultanileri ve tariki mslimnleri ve ahrah has ve m yle tah serdab olur kim gerdi gbardan bir zerre kalmyup cmle ehli suk rahat olurlar Ekseri ya hrah azmler byledir Ve baz atfelerde dahi hanenin sakalar dahi yollara sular nis serdi rah olurlar Ve Msrda Nil kesimi olduundan sonra Msrn iinde ve tarasnda krk ili Mbarek cereyan idp cmle halilerden sakalar su tayup bir 282 " EVLYA ELEB deve yk su bir Msr pariye ve bir kei tulumu su iki mankra olup Msr halk b nab i maa balar Evvel bir (i) Halici Gavri sakyeleri dibinde Cisri Ebl Menca halicikim ana efvah nasda Nil kesimi halici derler Ve Cebeli.Cui dameninde fnay (^\) nam bir kuyu vardr Ibtia Harut ve Marut asumandan yer yzne endiklerinde bu cah kazup ilmi rasad b u kuyuda peyda idb keva-kiblere bakard Ve cmle ehli Msra ilmi ncumu ve ilmi sihri Har t ve Marut redb cmle ehli Msr sehere oldlar Hl ol fnay kuyusu durur Amma susuz ol uattaldr Hkim Biemrillh tathir idp Harut gibi rasad karmdr Elfasls Samn ve Selsin Sevad Muzzam Msr iinden cereyan idp cemii zruhu saky idp cmle ehri rey iden hali beyan ider Evvel detullah bunun stne caridir kim mah Temmuzda cemii dnyada sular tenezzlde olur ma bu Msrda Nili Mbarek mah Temmuzun Kbt senesi banda Tut tabir etdikleri gnde Nil ua gelp derya misal temevvc iderek gelp Tutdan yetmi gn sonra Ummlkyasda yirmi aru Nil beraber ol-dukda cemii Msrn yn eraf ve ulema ve sulehas vzeras ve miri-mranl vri sakyesi dibinde Ebl Menca nam bir gz cisir banda krk elli bin dem cem olup dua v ena ile Kbt meliklerinden Mukavkisin bina etdi halicin sed olan topran kal-drup aJII ili Mbarek derya gibi cuu hurua gelb kati yaydan ok kar gibi kup ehir su bassnn hir iinden cereyan idp saatlik yer ta Gavriyye kkne varnca Msr ehri ire bu cer icin iki taraf kat enderkat kaalar ve mteaddid hcreler ve havuz ve azirvanl saray li dir Ve bu halicin sahilinde ba iremli maksurelerde herkes yaran basafalar ile ay ve i et idb ebruz hanende ve sazendegn ile sohbet perin idp Hseyin Baykara meclisleri olup

bu hali kmil ay cereyan idp Msr halk sudan mstani olurlar Bu hali zre ahalii M k ve safa idp giceler Kadir ruzu ruenleri ruzu di Edha olur Ve herkes ahbabile muka rnezuli [1] ve mnakka ahni-inlerde honiinlik idp ebekeleri ile mahi sayd iderler Ve e dilberanlar bu halice gelp can cananlar ol mahbub civa[1] Yldz nshasl ( mukarnezli ) SEYAHATNAMES 283 namlar bilhicab futasz uryanen halice girp saf billur nur teni mnevveri ile bahri ma arifvar gm bal gibi inaverlik idp maliki Nilvar gavvaslk iderlerken baz kan bu eri dil ritesile sayd idp derkenar iderler Ve bu hali gnleri Msrda yle gnlerdir kim uru ahdir Herkes gyagy sohbetdedirler Ve cemii dilberan Msr bu halice girp klar ak ve bperva koc kuca deragu olunurlar Ve bu hali icre nie bin kayk gelp gitmede ve e kyasa gemileri mnakka idb gnagn bayraklar ile tezyin idp kayn knda herkes Ar meclis kurup (Msra) Piyale elde iken durma badenu olalm deyp camlardan arab nab nu iderler Hanendegnlar neva ve uak ve buselik ve segah a astda karar iderek (Msra) Durman idelim zevku safa byle dem olmaz diyerek az (l] iderler kim sadayi ho elhanlar istima iden ua-kana taze can verir Ve b z kimesneler iki kay yanyana balyup stn diyp sazendegnlar enk tanbur ve santu e musikar ve artay ve kanun zre fasl idp on iki makam ve yirmi drt usul icra iderek d ireden kmyup ubur iderler Gya ki fasllar fasl Faryab ve Gulm ad fasldr Bu sl er ile mzeyyen olmu kyasa ve kayklar mehterhane ve sade cura zurna ve na're ile kan rei hu ile gzer iderler Bu gnlerde asla ayb deildir Msrn bu mahalli cemii kubhun set dp hissiyyat zahir ve bahir olur ikinci Hali Kasrl Ayn dibinde Halici Sultan zbek der ler bir vasi halicdir ehrin ba ve baeleri icre cereyan iderek zbekiyye brkesi iine g r Andan Acem Ba-esi dibinden cereyan idp ta Kantartl Limona varnca nice bin ba ve gay anlar rey idp Tahir Beybars katarsandan ubur idp Kalyop ( y^Jl) hakin rey idp anda ga ib olur Amma Msr iinden cereyan iden hali ehrin imalinde Kantaratl Cedidi brahim pa zl Abd ( uJi>*- ) kenarndan gep konak ta Belbise gidp rey ider halici azimdir Amm kiyyeye gelen hali hemen baeler icre cereyan idp bunda dahi nice bin gnagn zevk safal r olur Amma erazil ve h aerat yeridir ehir iindeki hali gibi ehli rz yeri deildir ulak kurbinde Barudhane dibinde Sultan Bar-kuk halici Bu dahi Bulak ehrinin ba ve bae ve gaytanlar ire rey idb Kalyob hakine gider Bunda dahi cabeca zevk safa olur Drd [1] Yldz nshas (aze) 284 EVLYA ELEB YLalic Bulak ile Kasr Sebtiyye mabeyninde Halici Sultan Kaytbay Bu dahi bir azm hal icdir Kalyop hakini ve arkyye hakini rey ider halici azimdir Beinci Hali Bulak ile B eliedi bre mabeyninde Halici Sultan Nasruddin Ta arkyye(ye) cereyan idb rey ider Bu h lileri selef mhendisleri aub cemii vilyeti rey iderler Ve alt ay kmil bu halilerde g lerle gezerler Ve vilyet vilyet gill gtrb getirirler Amma bu halici kebirleri sonra g len mlkler tur* a kesb Msr ehrinin canibi selsmda olan gaytanlara taksim idb be ay a dahi gemiler ve kyasalar gezer Cmle krk tur'adr kim ehri Msr krk be yerden ak ali tur'alar mevsi minde Msr cennet olub suya gani olurlar Ve bu halicilerin tathirine her sene Msr valisinin kethdas memurdur Her hane sahibinin hududu ne mertebe is e ol kend haddini tathir ider Maadasn Cize ve Kalyop ve arkyye hkimi reaya ve demler en crafa srlar gelb tathir iderler Beher sene yedi kise masrufu vardr stne bir kap r olup ayda pak idb bilhisab mzahrefat karrlar Elfaslt Tasi ve Selsin ehri Msr icre cereyan iden halilerin zerinde olan kantaralar yani kprleri beyan ide met Evvel Nil kesimi olan Gavri sakyesi dibinde Ebl Menca cisri bir gzdr Amma gayet metin dir Zira Nil kesildikde ibtida Nilin snrn bu kantara eker ikinci cisir Kasr Ayn yolun da Cisri Sultan tarihi Sene 841 Bir gz bir metn kprdr nc cisir Yeni kapu nnde Ka derler Ve gz bir eddad binayi metn kantaradr Sene tarihinde Sultan binasdr Kantar ismile msemma olmsmn asl cisrin Bulak canibinde beyaz mermerden at cssesi kadar iki dane mehib arslanlar vardr Gren anlar zruh zan ider Bir vasi cisirdir Ve bu mahal Ha li iskelesidir Cmle kayklar bunda hazrdr Suvar olub ne canib (i) murad idinirsen gtr Ve buna muttasl Yenikapu Camii hareminde Drdnc kantara Sultan nal kantarasdr Gemi d

klerinden aa kantaradr Piyadeler ubur ider Halicin karu tarafndaki cemaat cimaa [1] u bur etmesiyn bina olunmudur Amma hl tariki m olmudur Beinci kantara Omresi bir g metn cisirdir [1] Yldz nshas (camie) SEYAHATNAMES 285 Altnc kantaratl Cemamiz Bir gz vasi cisri azimdir stnde ah niinli ve hcreli iki ya vehaneler ve yirmi aded dekkin-ler vardr Kahvehanelerde oturan kimesneler volta il e balk avlarlar Yedinci katarats Sungur Bir gzdr Amma gayet vasi tak kesra misal keme ri azimdir stnde iki tarafda krk elli dekknler ve mnakka mferrih kahvehaneleri vard pencereleri halice nazrdr Msrn erbab marifet (i) bu kahvehanelerde sakinlerdir ahrah mdir Sekizinci cisri Babl Hark Sleyman Han veziri skender paanndr Kazanclar tarafnd ahane fevkani camii var Cmle cemaat halici seyir iderler Bir havadar camidir Cisi r bir gzdr Amma cmleden enli ve metin ve mstahkem binayi kudret kemeridir Cisir zre k k aded ahane dkknlar vardr Amma kahvehanesi kantaranm te banda Bulak canibindedir G aye Msrn izdiham rah cisridir Dokuzuncu hantarai Emir Hseyn Bir ayndr Lkin bu dahi va i cisirdir Bunun dahi stnde mkellef kahvehanelerinin maksureleri Nile nazrdr Ve otuz adet zbbad ve attarn dkknlar vardr Cmlesinin revzenleri halice bakar azm ahrahdr ntaratl Musik Bir gz vasi ve li sratdr ki canibi serapa mnakka dekknler ve ad sureli kahvehaneleri var kim Hkim Biemrillh padiahn sazendelerinden Miskal erf zad bi as olduundan kantaratl Musik derler Amma hakikatthal bir kade cisri ltif olmaile c b marifet ve ilmi musiknin umml edvar bu kahvehanelerdedir Bir hay huydur kim subhu mesa sohbeti dara iderler On birinci kantaratl Eeyt tariki m deildir Ancak bir cisi r zre bir kasr l gibi bir ahane hanei zemane vardr Ve buna karib On ikinci kantaratl Nev bina bir cisirdir Amma bu dahi tariki m deildir Hasdr Amma hassulhas cemii ehli dilnn rmgh ve safagh bir hanei zibadr kim yende ve revende (ye) nimeti mebzul K hp.nei bminnetidir On nc cisri Bab a'riyye Bir gz kr metn bir cisri azimdir kim idir Ve yle izdiham tariki mdr kim ammeten cmle erbab hacat andan ubur ider ki taraf k-kinlerdir Amma kahvehanesi baiddir On dkdnc kantaratl Huzub Bir gz kr musanna cis stnde bir kahvesi var Tahtan ve fevkanidir Tahtansi Nil kenarnda bir ferah feza ramg Baz canlar kh kh ayaklarn suya sokub ebekecikler ile balk sayd iderler stiyen suya inaverlik ider Bir mzeyyen kahvedir Gayri dekknler yokdur On beinci kantaratl Haha gz cisirdir Amma tnde dekknleri yokdur Mamur deildir Zira ubur [1] Yldz nshas (pak) 286 EVLYA"ELEB etmezler Ancak altndan kayk ile gzer iderler Andan On altnc kantarai Eblhayr brahim Sene 1083 tarihinde Yemen mhimmat ubur idb Sveyse keresteleri gesin in nevbina bir g r metin cisirdir ehrin haricinde Tahir Beybars Camiine karibdir Amma gayet musann a cisirdir On yedinci kantaratl Lz yani Kaz Kprs Bir gzdr Ve ehirden taradr On se antarai Cemmizl Abd (.uJ ) ehrin imal taraf haricinde bir gz ibret nma cisirdir Melik Tahirin hayratdr Bu cisirden iki taraf Cemmizl Abd derler azm cemmiz dirahtleridir ki m Msr diyarnda misli yokdur Bir abdi esved dikb her birinin altnda ibadet idermi Ann emmizl Abd derler Msrn baz ayanlar kayklarla gelb sayelerinde zevk safa idp giderl kenarnda bir mesiregh ve teferrcgh rmgh yerdir Ve bu mahalde Msr ehri icre cereya li zre olan cisirler temam oldu Hulsai kelm ehri Msrn enderun birun ve canibi erbaa ur'a ve haliler zre cmle m yz krk alt cisir vrdr Zira Msrn canibi erbaasnda ba mabeynlerinde Nil cereyan idb stnde cisirler vardr Ve bu hali ve tur'ala cereyan ide rek Msrn enderun birununda olan halilere lebberleb olur Elfasll Erbain mm Dnya batnnda ve haricinde derya misal brkei muazzamlar beyan ider Evvel ehri Msrn ta aynlfiilinde cmleden byk Brkei Ozbekiyye bir bahirei azimdir C aas dayiren madar iki saat ihata ider yerdir Nil tuyannda leb berleb olub derya mis al temevvc idb iinde nice yz kyasalar ve kayklar halk evden eve saraydan saraya ta gnagn mahiler sayd iderler Ve nice Eblhayr kayklar var Yani bir byk kaykdr kim i kndr Meklt ve merubat msmiratdanne murad idinsen iinde mevcud (dur) Ana Eblhayr ka vden eve saraydan saraya azup [1] nakli tarab fruht ider bir gne kayklardr Ve bu Ozb ekiyye brkesinin dayiren mader etrafnda kat enderkat kaal ve ahniinli ve maksur (e) v e kameriyyeli gnagn hyabanl baeler icre kh havernak vall naki in haneli saray iraste bir brkei muazzamdr Ve canibi erbaasnda emenzar sofa camiler var kim herbiri

birer mlk selef hayrat hasenatlardr kim [1] Yldz nshas (gezp) SEYAHATHMES 287 midhatinde lisan kasrdr Brkiye an virmi camii dilkalardr Ve bu brke kenarnda cml saray lilerde anbar emini Ramazan Aa saray ve Cidde bei Baklac Mehemmed Bey saray ve m zade saray ve nie yz saraylar dahi vardr Amma cmleden hazreti eyh Bekri zade Aziz M hemmed Efendi hazretlerinin ecdad izamlarndan intikal idb milki mevrusu kadimeleri olan saray lidir kim bu brkenin cenub taraf kesin dutmu bir kanei azimdir kim kat kaalar ve divan haneler ve gnagn maksure vs havuz ve azirvanlar ile mzeyyen yz altm did hcreleri ve baka msafirn ve mcavirin haneleri var kim bir iki sene sakin olmu de r vardr eb ruz smmat Muhammedden tenavl idb sene banda bir kat libacesin alup duai der Ve Aziz hazretlerinin iki ferzendi nurudidesi var Biri Uluhaca da dl Mevahib e lebi sahibi kerem mahdumu mkerremdir Andan bihteri zati erif Zeynelbidin elebidir Se bk ruh ve garip dost ve diluvaz ve sahib kerem pr marifet ehli dil bir necib reid ele bilerin dahi hanedanlar baka haremleri ile birer hammaml ahanelerdir Amma Azizin han edannda iki hammam vardr Enderun birunda mkellef hammamlardr Hazreti Eba Bekrin rk ta irlerinden hasibnnesib lebilerdir Ecdad izamlar Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As h etleri ile gelb sakin olmulardr Ol asrdan beru mutbahlarnda teleri snmeyb has ve gedaya subhu mesa nmetleri mebzuldr Ve teleri daym olduuna iftihar idinrler Msr ey e nie bin evkaflar ve belideleri ve feddan ve rezakalar vardr Msr ayanlarnn biri da Bekrilerdir kim padiahane zevk safalari var Hususa eyh Bekr hazr (etler) inin muta d kadimleridir kim her sene mah Rebilevvelin on ikinci gice isneyn gecesi oldukda M evldn Nebi aleyhisselm iderler kim vasfnda lisan kasrdr Ol mahallerde iddeti hardan nin suyu alt ay durub kurur Bir e-menzar feza olur Ol Mevld gnleri yz krk tarik meay eri bu brke sahrasna hayme ve sayebanlar ve sahabeleri ile gelb be alt yz adr ulem leha ve meayih nice bin fukara ile def ve kudm alarak gn gice tevhidi sultan ide brkenin canibi erbaasnda olan hanedan sahihleri herkes hududu mertebesin ve ahniin ve deri divar revzenlerin nice kerre yz bin kanadiller ve me'al ve fanuslar ile raan iderler Ve brkenin etrafnda olan cevamile-rin nazrlar kat enderkat minareleri ve cam iin brke kenarnda sof-falarn yle zeyn iderler kim gya Resalet penah ol gice rahmi maderden mtak oldu Ol gice Msr zre nur lemean ider bir acayib brkei azimdir Andan 288 EVLYA ELEB kinci Fil Brkesi Bu brke Ozbekiyye brkesinden sehl kkdr Amma canibi erbaas olkadar mamur abadandr ki ziri mekk arz haliye yeri yokdur Kat enderkat kaa ve fiskyye havuzlu ve ba iremli ha edanlardr Ve havas gayet ltifdir Cenubdan imale tuln vaki olmu bir brkei azimdir Ve a yende ve revende kayklar girb kacak yeri yokdur Nilden suyu Yenikapu tarafnda ziri minden gelir Brke iinde hanedan sahihlerinin kendilere mahsus firkate ve filika ve kayklar vardr Birbirlerinin saraylarna kayklarla varub gelirler Gayet ehli rz yeri b edir kim ehri Msrn mzdeham mamur bdan yerinde vaki olmudur Etrafndaki hanedanlarn n nakibleraf Ali Haimyandan rk Hseyn Burhaneddini Eirdir bir pri natuvandr Doksa hanesi hanei bmin-netdir kim yende ve revendiye nmeti mebzuldr Ve haznedar mu-sahib ahin Ahmed Aa saray ve kzlar aalndan mutak Abbas Aa hanesi va mteferrika ba a sdt hazretlerinin bihteri hanesi ve yenieriyan ktibi Bekir Efendi saray () ve Kansu Bey saray () sultan saray imi Vasfnda lisan kasrdr Ve musahib Salih Aa hanesi ve bal Mehemmed halife saray ve damad saray () ve Sleyman Aa saray () ve yenieri efendisi m afa Efendi saray () ve musahib Halil Aa saray () ve Kaytas Bey saray () ve kzlar aal mazul Nezir Aa saray () ve Bonak Mehemmed Aa saray () ve Emirlhac saray () ve sdt erinin muhteri Ebl Mevahib saray () ve tfenkciler aas Mustafa Aa saray() Yenieri ba med Aa saray () ve Sleyman Bey saray () ve Sleyman avu hanesi velhasl bu Fil Brkes inde yetmi aded saray seltni selef ve iki yz hanei muazzam vardr Ve bu brkede ancak Eblhayr gemisi vardr Saraydan saraya gezb meklt merubat fruht ider Ve bu brkeye Fi si tesmiye olunmassn asl oldur kim Firavn sahirlerinden bir sahir arz marifet idb ken dyi fil suretine koyub bu brkede ve sahilinde otlayub sulanrm Annn Fil Brkesi derl ir rivayetde Badaddan Memun Halife Msra geldkde iki yz fil getrb bu mahalle koyub ke taravet iderlermi Annn Fil Brkesi derler Ve baz hanedan sahihlerinin Mevldlar ve s oldukda ol gice brkenin canibi erbaasndaki saraylar kanadiller ile tezyin idb kayklar ve firkate-lerin filandra ve bayraklar ile mzeyyen idb toplarn ve tfenklerin endaht

iderek nice bin fiengi havayler ve badaloka ve smanler evce mnkalib olub sehmi ncum nzul ider Ve nice bin bahr SEYAHATNAMES 289 fiekler birbirlerile gavvas var inaverlik idb dalub mahileri puhte iderler Ve bu brk enin suyu kmil on ay baki kalub yabis olan yerlerini bostan iderler Gayet leziz bd ar kavunu ve karpuzu mahsuldar bu brkedir nc Brketr Ratl ekli mdevver bir brkedir Bir saatde devr olur b hayat suyu vardr imal ve garb canibi fi olur [1] baelerdir ark ve kble ve cenub canibi serapa kat enderkat saray lilerdir leden Darb-haneci Mehemmed elebinin saray gya ba iremdir Azm ve azir-vanlar vardr firkatesi vardr Ve Seyyid Ahmed Gazi saray() ve Hasan Bekr saray () ve nice bdan sara lar vardr Ab havas gayet ltifdir Ve buna yende ve revende kayklar ok gelb giderler karibdir Drdnc Kiremitane Brkesi b zll bir ekli murabba brkedir Beinci Brketl Gasil b zll b rakik olduundan cmle ehrin meta napaklerin bunda gasil idb pak etdikleri assal derler Hassa Hatt Fayyumu Msra bir gn bir gicelik yoldur Anda mahileri sayd idp zenbiller ile Msra getrp bed rayihasndan dem yanna varamaz Hemen himarlar ykile c zenbillerin bu brkiye braub her bal birer kerre ykyup biemrillh mrde iken gya i laklarndan kan tamup zindevar olur Amma bir leziz balk olur kim Msrl an yama ider Se i Yusuf Mayidei Yusuf ve Hutu Yusuf derler bir mnakka balkdr Amma hakir Fayyumda <CJ iotr <$>- kavli zre Yusuf bal yedik Amma bu Brketl Gassalde gasl olunmu Yusuf bal ik Asla balk rayihas yokdur Mk rayihal ilik misal bir balkdr Biemrillh bu brkede g unduu ecilden kudret mayidesi gibi bir balk olur Bu Brketl Gassal yle bir hassal brk di mehuru fakdr Czam olan kimse krk gn girb gusl etse ve zllinden nu etse vcu Altnc Brketl Tabbagn Abidin Bey mahallesind(e) ekli mdevver bir brkedir Canibi [1] Yldz nshasna gre (olu limesi fazladr. Evliya elebi 10 19 290 EVLYA ELEB erbaas [1] drder kat hanesi mamurelerdir Bir canibinde tabba-lar krhanesi vardr Bu dahi b zll olduundan leziz manileri vardr Bu brkiye mahsus kabakdan kayklar vardr maniler suvar olub ebekeler ile balklar derkenar idb sgya ekerler Hassa Bir dem M kan yani sarlk zahmetine mbtel olup yz gz ve cmle vcudu sar kehrbaya dnb asfa esi alessabah defi cu etmeden bu brkiye girb kerre b nabndan nu etse zerd gn vcu yaz simi halis vcud olur Yedinci Brketl Karun Karun binasdr ekli muhammes brkedir Canibi erbaas mamur baelerdir Hassa Bir dem kr se nhusetden hals olup eline mal girer Hl tlsmat yle cari bir brkedir Amma su>u se ur Asl Nildendir Amma yine nemkindir Sekizinci Brket evarib Kadm a'sarda ihdas olunmu Amma Ebu evarib namnda bir Msr bei bu brke zre bir saray meile Brket evarib derler Hassa Bir masru dem yedi gn iddeti harda yani vakti zuhur rb gusl idp bndan nu etse biemrillh hals olur yle mutalsamdr ve mcerrebdir Ve Dokuzuncu Burkul Habe ekli murabaa bir bahire misal b zll brkedir Hassa Bir hyza avret girse olan nifasda olur Ekseriya suba defterinde olan zaniye nisvan sahib isyanlar bu brkiye girerler Acib hikmetdir Hakir bir ka havatne sual etdim Tahkik yledir didiler Onuncu Brketl Beybars Msrn imalinde Sultan Beybars Camii kurbinde bir kk brkedir Hassa Nebatat makulesin unda gasil iderler Ispa(na)k ve salata ve mlhiyye ve bamya ve turb velhasl sebzevat bunda ykandndan yle ter ve taze ve sebzgn olur kim zeminden henz kal' olmu zannolu gn pejmrde olmu nebatatlar dahi gasil ederlerler tazelenir Acib tesirdir [1] Yldz nshas (er). SEYAHATNAMES 291 On Birinci Brketl Keb

Msr iinde Cebeli Keb dibinde ekli mselles bir brkedir Hassa Keheneler asrnda bunda adan oyulmu kayk var idi Drd dem binb bu brkeden Nile varub gelirler idi Hl ol tek Kal'atl Kebin cenbinde bir kemer altnda durur On ikinci Brke Ayn ems Kurbaa ve ylan yan haerat ma olmaz On nc Brketl Hac Hl mutalsamdr Havass oldur Bu brkeden bir tulum suyu hacca gtrp getirseler ve bir s ir cerre icre hfz etseler asla lezzetine tegayyr gelmez Ve On drdnc Brketl Aynu ems Mutalsamat kadimdir kim bu brke yerinde arke bir dikili ta vardr Ol amudun canibi er snda gnagn tasvirat acibeler ve gnagn hatt garibeler var Amma bu amudun ta zirvei l r hatt dris var Kavmi Kbt kraat ider Gayri ferdi feride kraat idemez Ol hatt rumuz ce manas budur Bak yzme Kaz dibimi Gafil [1] kande ise mal andadr demi Bu hatt istihr idb -A. alan demlerden nice dem helak olmudur Ahir bu amud dibinden su kup her sene alt ay olur Ve alt ay kara olub define kazclardan^ kavmi Mearibe il haz el'an kazmaa al elam velhasl ehri Msr icre on drt brkelerdir kim herbirinde birer hassa vardr Zeman mde herbirin bir stad kmil ina idb birer tlsmat etmilerdir kim hl hkmleri carid cre bu brkeler an verp mi tahirlerile ahalii Msr taze can bulub kesbi taravet iderler Elfasll Hadi ve Erbain Evsaf ehri mamur benderi Bulak mehuru fak derbenderi calenderi aleltlak Msrdan canibi garba bae ve gaytanlar icre bir saatde varlr sahili Nili Mubarekde ka enderkat bir ehri muazzamdr Lisun 11] Yldz nshas (kil). 292 EVLYA ELEB Arabda Bulak demekdir Kbleden garba, tuln kmil iki bin be adm bir ehri mamurdur Ve a edi yz ve sekiz yz baz yeri yz ve baz mahalli be yz adm enli bir ehri mzeyyend arnda vaki olmala gayet mamur abadan iskeledir Ve Msr ile bu ehrin mabeynehmas serap amur mahsuldar ba ve bae ve besatnler ve feddan ve gayetandr Hkimlvakt padiah taraf krk tevabi levahik ile resale aas kkimdir Paaya senevi yirmi kise mirsaliyye verb k i dahi yirmi Msr kise hasl ider Dimyata ve Reide ve sne ve Asvana varnca sagir ve keb r on bin pare gemi bu resale aasnn derdefterinde olub cmle reisleri taht h-kmetinde b Said Aliden mir gll tadup Anbar Yusufa korlar Bu seri krda resale aas ehri Bula r Amma Bahreyn muarrifi cmle gemilere hkim olup ann defterinde gemiler Said vilyetin e gidb gll getirirler Ve eriat tarafndan Msr mollas hazretlerinin hkmnde yz p hkimdir Ve Msr defterdar canibinden mal padiah tahsile iki yz dem ile gmrk emini er yevm zerine birer Msr kise iltizamdr Ve Msr yenierisi ocandan bir oda yenieri bac gmrk mukabelesinde yenieri tekyesinde hkmet ider Mkellef sitanedir Cmle deri d lh ile rste ve piraste Hac Bektai Veli sitanesidir Ve bir Msr bei yz tevabiile ku k kanundur Bir aydan sonra bir be dahi gelir Ve bu ehir cmle krk be mahalledir Alt bi yedi yz mamur bdan hanei lilerdir Ve cmle yz altm mihrabdr Ve elli alt hutbed lef ve mkemmel suku sultan icre cemaati kesiriye malik Camii Sultan Melikt Tahir Camii kebirdir Cmle otuz iki mermer stunu mnteha zre mnakka tavandr kim ehri Bulakd li yokdur Camlar ve tavanlar yle mnakkadr kim gya naki Erjenkdir Ve sadefkri minbe kdir kim misli meer Sinab Camiinde ola Ve bir mnakka mihrab ibret nmunu vardr iinde i hat ile mzehhep ve lciverd ile (Ayet) \j \yfj\ ^ JJVO A Ayeti tahrir olunmudur Mermer zre b hayat hatt Yakutu Mus-tasamdir Ve bu Ayetin zirin e yine celi hat ile mermer zre a J^*o ^JLI jUaJU\ <J>ij^\ .lfU* Alil y\) ( uU JI \s-j jJ y\ SEYAHATMMES 293 tahrir olunmudur Bu camiin haremi safi ruhamhdr kapus ve bir minaresi tabakaldr den sonra Nil kenarnda Sinan paa Camii

Rum tarz yek pare mdevver krgir kubbesi resas ile mestur bir camii nurdur Mihrab ve minberi gayet musannadr Tulen ve arzan yz elli ayakdr Ve tara yan soffalar zre dahi s rapa kursum rtl kubbelerdir Geri Msr camileri gibi ruham ham rengrenk il mzeyyen gzeli bir binayi ltifdir kim hl Msr mimarlar grdklerinde pesend iderler kim Rum s yek pare kubbei azmi nice berkarar etdi deyu taaccb iderler Zira Msr kubbeleri ekse riya santa aacndan mdevver binadr Yahud tavandr yahud Canpuladiyye Camii kubbesi gibi arn tandan kk kubbelerdir Amma bu Sinan paa kubbesi tula bina bir mdevver kubbei kim gya erh felekden kmdr Amma lebi Nilde olmak ile haremi yokdur Amma yannda bde mus(luk)lar vardr Ve Rum tarz bir tabaka bir minarei mevzunu var Mihrab nnde gl gl l baesi var Hl evkaf metn bir camii ra'nadr Ve Glen tekyesi nnde Camii (c>\jSj haremi yokdur Lkin cemaati okdur Bir alak minaresi vardr Ve Camii Ustdariyye Bunlarda n maada mesacidlerdir Ve on bir medrese ve alt darlkura ve darlhadis ve krk mektebi yan ebcedhan ve alt tekyei dervian Cmleden sahili Nilde Tekyei brahimi Glendir Otuz erbab marifetden tekmili fnun idb " Glenden ruene erp en adman olmu rif bill herbiri bir cell sahibi klardr Hatt Seyyid Ahmedl Bedev Mevldu gnleri bu titanei gice yn Msra ziyafetleri olup Mevldn Nebi idp cmle kan hidmeti pri civanda o enet birle hizmet iderler Alessabah Bedev gemileri alay azm ile avm iderler azm sitan ei Glendir Ve ehri Bulakda cmle sagir ve kebir yetmi han vardr kim her biri kal'a demir kapulu ikier er hcreli ve haremlerinde birer zaviyeli hanlardr Cmleden byk ze klesi ve natrun veklesi ve Sinan paa veklesi ve Karamanl veklesi ve birine veklesi v emi veklesi ve Zlfikar Kethda veklesi ve Kayseriydi ibrahim kethda veklesi ve Kulkr klesi ve mehuru fk olup kal'a misal olan hanlardr Gayriler yz ellier hcreli hanlard er birinde birer Msr hazinesine malik bazirgnlar vardr kim Hind ve Yemen Sindde ve A den Frengistan Rumda erikleri var anka bazirgnlar sakin olur Bunlardan maada Nilde kmil 294 EVLYA ELEB iki yz mahzen vardr On ikisi mir anbarlardr kim Mekke ve Medine gllleri hfz olunur E l umnei kbra ve umnei sura ve umnei deiei kubra ve umnei deiei sura ve anbar M nei Muradiyye ve mahzeni Hasekiyye ve hl fatihi Kandiye ve fatihi Kamanise olan Sul tan Mehemmed Han Rabiin Haseki Sultan Mekkei Mkerremede bir darifa ve bir darzzayf v ir imarat t'am ina etmilerdir Anlarn zahiresi hfz olunmasyn arpa emini Mustafa Efe Bulakda kal'a misal bir umne bina etmidir On pare topu olsa bir ay muhasara gtrr bir mahzendir Dairen madar crm alt yz admdr Ve ehri Bulakda cmle alt hammam-dr Nil ke an paa hammam alt kademe nerdban ile uruc olunur tarz Rum bir mferri(h) hammam ruin arsu iinde Nevbina hammam Ltif germa hammamdr hammam Ve cmle bin alt yz dkkndr an yokdur Amma Sinan paa arusu iki ba demir kapul iki yz dkkndr Ortas bir sansa et eya anda bkymet bulunur Ve yirmi adet mkellef ve mzeyyen ahane kahvehaneleri vard le bazirgn-larn rmghlar kahvehanelerdir Ve cemii esvaklar olkadar izdihamdr kim de sndan omuz omuzu skmez Zira akalmi seb'ann demleri bu benderdedir Cmle yedi iklim met larn gtrp getrmededir Ylda on bir pare gemi ve kayasa ve erim ve firkati ve ayka ve te gelb Rumdan ve Nille Foncistandan meta getirirler Cemii vilyetin benderidir Ve cmle halk tccardr Ve gemi bina idici neccardr Ve cemii gll ve meklt ve merubat ve Bulakda mevcud olub ganimet benderdir Ve dahi iskele banda Tershane(i) sultan andadr Canibi erbaas kal'a divan gibi bedensiz bir divarlardr Dayiren madar iki bin admdr i nice kerre yz bin kereste ile malmaldir Zira Yemen mhimmat in Rumdan gel -ahdir Svey kapudan hkmnde emini ve krk nefer kethhdalar ve nazr ve havaleler v debanlar ve bevvablar vardr Tuln vaki olmu st mekuf bir.binay azimdir Derunu bha gn lt mhimmat ibret nmn ile memldur Ve mahazinler var kim anda mnderic nice Msr l hazayin deer bakr ve kurun ve kalay ve demir ve mismar ve top ve glle ve gayri lt eranda mnderic nice Msr hazinesi mal hazayin ile lebberlebdir ki bab lileri var Biri nuba mekuf kara canibin-dedir Biri Nil kenanndadr Amma Kethda brahim paa Yemen SEYAHATNAMES 295 gazasna memur oldukda bu mhimmat levazmatlar ilmelyakin hasl etmeiyn her bar bu Ter iye gelp aram etmekn bu Nil kapus zre bir rmgh bir kh havernak yapdkim ehri Bul r kasr Sebtiyye ola Ve gnagn mteaddid hcreler ve kilr matbahlar bina idp padiahane ve safa idp mhimmat sefere mukayyed olurdu Bundan aa Bulak ehrinin aa taraf ima tiyye nam bir li kat enderkat kasri havernaklardr Ve havuz ve azirvanl kaalardr ahni

ve revzenleri Nile nazr bir teferrcgh mesiregh kasrdr Cemii vzeralar haftada bir ker bunda gelb bah bah taravet kesb ider Zira bu Bulan b havas gayet ltif olduundan hal gi ruyleri humret zredir Ve evldlar olkadar firavandr kim biemri Huda ifte ifte tevel iderler Ve halk daima pr zevk ehli evk ehli ak ve ehli tevhid demlerdir Ve cabeca lt f baeleri vardr Kibar evliya ve ziyaretlerile mahallinde tahrir olunur Elfasls Sani ve Erbain Evsaf yayla ehri Kaytbay Sultan Bay sahibi tab bir padiah Cemcenab olmaile enp binp sayd ikare mayii olup bu ehrin dan haz idb imar etdi Zira Msrda hamasn gnleri tabir iderler alt gndr UW ^u Aa ka bir nuhuset vt kesafet ve emraz muhtelifeler arz olup elli gn Msr halk btab ve b sersem ve serseri gezerler Ve bu gnlerde taundan bezerler Hal ahvali pr melalleri perian hal alup drd be aylk masumlarnn beyinleri st atlayup merhum olur Ve msin iine bana kana ve kuuna inhidar enp kimi merhum kimi hals olur Hazreti Musnn kavm beddua idp elli gn bel nazil olan hamasn gnleridir kim Msr halknn ^j-b- f\-j* jt> havf etdikleri gnlerde Msr paasnn yz gler Zira ok kyler mahll olub nice bin ak lp paaya ayid olur Amma hikmet bu Msrda hamasnin bed gnleri Rumun bahar mevsiminde le afeti gnleridir Acib hikmetdir Bu hamasn gnlerinin kesafetin def etmekn Sultan Kaytba bu mahalde alt ay sakin olurdu Ol ecilden bu yayla imaret idp hl Kaytbay Yaylas de bir havadar dilka ve ferahfeza ve can safa yerdir [1] Msr ile bu Kaytbay Yaylas ekli llesdir Mabeynehmalar birer saatlik yerdir Serapa ba ve ba-ei imaristandr Msrn ar Bab Nasrdan tara Adiliyyeye [1] Yldz nshas (Bulak ile) 296 EALYA ELEB varnca slmbol yolu ve hac yoludur Ve Kaytbay bu ahrah zre vaki olup ol tariki min ye yesarnda on bin mamur abadan saray liler etmi Ali Osman kabzai tasarrufuna Msr girel en beru Ali erakesiye inkraz gelp Kaytbayda hanedanlar harab olup ancak on bir saray bin mikdar hane (i) fukara ve yetmi dekkn ve bir hammam ve yetmi mihrab ve on yedi ca mii seltn kalmdr Amma herbiri binay azm ve seltni kadim camileridir kim tahrir olu el Camii Sultan Kaytbay Cmleden mamur bdan ve mzeyyen camidir Ve sekiz ayak ta nerdban ile klr fevkan bi andir inde asla stunlar yokdur ar taklar zre mnakka ve zerke tavanl ve caml nur Canibi erbaasnda deri divarlar serapa ebr yeim harkan ve mermer gnagn somakidir Bi ell ve musay-kal talar kapldr Ve bir minbere malikdir kim stad hurdekr byle bir sad erkr minber ina etmemidir Ve mihrab Hind pususkrisi gibi hayalpesend bir mihrab nurdu Ve mzeyyen mahfili dahi bir maksurei sihri icazdr Ve camiin feri ku gz ahcarat ile m ratibi sihri icaz dmdr Ve gnagn avizeler ile zkymet maslbat kanadiller ile mzeyy mie muttasl eflke serek-mi cmle tadan mebni bir kubbe icre Sultan Kaytbay medfundur zkymet hali(e)ler ile mefru bir kubbei mnevverdir Menakb resmi payi kademn Nebi Bu sitanede Hazreti Resaletpenahn taa tesir etdi payi erifleri almeti vardr Hatt A n padiahlardan Sultan Ahmed Han Yeni Camii [1] bina bir gammaz gamz idp Padiahm Msrda Sultan Kaytbay trbesinde kademi Reslullah vardr Arap iinde kalm Ol padiahmn camii dr deyu tahrik iderler Filhal Sultan Ahmed bir hatt erif ile Murad Reisi Msr vezirine irsal ider Anlar dahi kademn Nebiyi Kaytbaydan kal' iderken bir ra'd ve berk ve r iyhi sarsarlar esb kademi erifi karmadan feragat idp vukuu zre deri Devlete arz idp e mstakillen bir hatt erifile bir serbevyaban dergh Ali gelp Kaytbay kubbesinde bir m erif tilvet idp hir kademi erifi skenderiyyeden kadrga ile Murad Reis yz bin ren e lm edayid ekerek yedi ayda Sultan Ahmede haberi varup ol gece kademi erifi Sult an Ahmed Eyyub [1] Sultan Ahmed Camii SEYAHATNAMES 297 Sultana gnderb askeri li Osmana alay azm tenbih olunub s-lmbolun pr civan kebir s rd nisvan alessabah kademi erifin istikbaline kub muntazr olurlar Sultan Ahmed kanunu pa-diah zre alay azm ile Eba Eyyubu Ensariye varub payi erife yz srp seri saadetl koyub gezdirirken bilbedahe nutku eriflerinden bu ebyat drerbar cevahir nisar sdr olu (Kt'a) Nola tacm gibi bamda getrsem dayim Kademi resmi drr hazreti ah Resuln Gl i glzar m sahibidir Ahmeda durma yzn sr kademine o gln

deyu bu ebyat terennm idb badehu bu ebyat ilmi musikide stadmz olan babayi lem sult ende Dervi meri Glen pengh makamnda leylei Ramazanda tilvet olunacak tebih balad a ey oldu Andan Sulta(n) Ahmed alay derya misal ile Eyyub Sultandan kademi resmi er ifi bizzat rk tahirden olan nakibleraf hazretlerinin deraguna verp alay ile Islmbol girdkde dem deryasnn gulyyi aramdan efaat ya Resulul-lah diyp feza* ceza* idp nakib sarlan dem deryasndan bizar olup bilhare solaklara ve asesba ve subaya ferman idb ahm celldlar halk ziyaretden men iderler Yine byle iken Eyyubdan ahamadek kademi erif i Yeni Camie gcile vsl iderler Der beyan vakai Sultan Ahmed Han berayi kademn Nebi Ol gece Sultan Ahmed vakasnda grr kim cemii islm padiahlar alelumum bir divan liye mu Hazreti Resulullah kad olmu Hemen Sultan Kaytbay ayaa kalkub Ya Resulullah Senin e 'i m-binin zre Ali Osmaniyandan Ahmed kulunda davam vardr er'i erifine davet eyle der Derhal Hazreti Resul Ahmed benimdir Bana hidmet etdi Ve beyti erife hidmet etdi Ben davet iderim deyu Ya Ahmed taal deyu ferman iderler Hemen Sultan Ahmed Lebbe y(k) ya Resulullah deyb huzuru seyyidl kevneyne varub "OSU^t .Uc ry_j der Hazret ^ja> L cyu fi.uj buyururlar Ya Ahmed akndan ve senden akiler var Hasmnla mrafaai er' ol eyb Sultan Ahmed Sultan Kaytbayn alt yanna durur Hazret Ya Ahmed Sen hayatdasm st can ibe dur der Sultan Ahmed mafevkna durur Hemen Hazret Dava eyle ya Kaytbay der Heme n Kaytbay Ya Resulullah Dini mbinin uuruna mcahidi fisebilullah idim Gaza malile sek iz yz cami bina 298 evliya elebi etdim Malmu saadetindir Bir cami dahi ina idp dar baki in kendime bir iyan etdim An demi erifinden bir resmi erifi rk tahirinden Seyyid AIii Ebtahden krk bin altuna alub zer ender zer sandukla trbemde mde etmidim An ziyaret sebebile beni dahi ziyaret idp ie bin fatihai erife sevabn ticaret idp garik garik rahmet iderdim imdi bu zalim beni efendimin payi erifi resmin serika ideli rahmet yzn grmez oldum Ferman ya Reslullah senindir deyu cevab idince Hazreti Resalet Ya Ahmed Sen ne dersin Neam ya Reslull ah Hl vekili mutlakm Hadimlharemey-nerifeyn benim Istima etdimki nam gm in Kaytb karndam bir ka cami bina etmeile mruru eyyam olub cami harabe ve msrife [1] olmail ndimin payi erifi resmin fellhni napak iinde payimali rimal olduuna vkf hal olub te etim hasebile muhabbetimden Ruma getirdp tazim tekrim ile camiime Hodum Emir seyy idl kevneynindir deyu hamu oldukda hemen Kaytbay Ya nkim mtevellii bgaraz idin Nice kane benim evkafm tefti ve tefahhus iderek benim evkafm tamir termim et-meyp fayizin dahili hazine etdn Yohsa benim evkafm yle on evkaf imar eder didi Hemen cmle seltini selef Ya Reslullah Msr devleti Ali Osman eline gireli evkaflarmz cmle harab idb mal e muzaf etdiler Bunlarn elinden Msr devletin alup gayri devlete ver deyu reca iderl er Hemen Hazret ider Yok Biemrillh onlar Mehdi zuhurunadek yetlkrside JivV dan viiy [ ] ye gelince nekadar huruf var ise olkadar mlk Ali Osmandan gelp Msra ve cemii kfiris ana malik olub bu ruyi arzda kffar kalmyub Yeni Dnya arzna giderler Andan rat saat ol r Amma Ahmed bunda hikmet vardr Benim biare klarm var idikim hakipayime yz srmee t er Bu takrib ile resmi payime yz srp murad maksadlarna nail oldular Sen dahi (4fciir " ji^c Ju ) zre sevaba nail oldun Lkin Kaytbaymn gaza malile alnan resmi payim tiz e(si)ne gnder Yohsa sen bilirsin deyu ferman idp halli meclis olur Ol saat Sultan Ahmed habdan bdar olub eyhlislm Zekeriyya Efendi ve nakibleraf Kuds Efendi Kara Snb Efendi ve Evliya Efendi stadmz ve skdar Mahmud Efendi ve pederimiz Dervi Mehemmd Zi ve Dervi meri Gleni(i) huzuruna davet idb vaki olan vakai bir bir takrir idp anlar i hemen vakfullah yerine gnderin didiklerinde hazineden bir kantar smi halis kup hakirin pederi ol [1] Yldz nshas (harabe msrife) [2] (ytyi ^iy.011) dan (VSIVO ye gelince SEYAHATNAMES 299 asrd(a) ser zergeran Dergh Ali idi Krk gn krk gecede bu kademn Nebiye kalemkri alt be ve mutallhaller idp sib ve minalar tezyin idp bir dellab etmitir kim hl Msr ii erger yokdur Hemen dolla(b) nice temam olub yine Murad Reise kademi erifi teslim e tdkleri saat bir eyyam muvafk olur kim yedi ayda yz bin rene ina ile gelmiyen resmi paki kademn Nebi yedi gnde Iskenderiyyeye bir gnde Msra dahil oldukda cmle yn Ms e Kaytbaya getirp yine kelevvel yerine vaz iderler Hamdi Huda bu zaif Evliya yz srp z inde oldum Ve pederimiz ameli hattn grdk Hakka ki ibret nma musanna dollabdr Ol dolla

simi mzehheb zre tahrir olunan tarihi hsn hatdr ^j .IjJI jJL Sso 4 Jls j^J <J~* ^"j ^ ^1 jlkJL, ^ ^11 300 EVLYA ELEB Bu ebyatlar cmle smi halis zre pederimin kalemkrl hattile tahrir olunmudur Ve bu re ayi Resuln mukabelesinde yine bir Ievh dollab icre hazret kademi erifi vardr Ol dah i iki kademdir Dollabnn ii kfur mk amberi ham ile memldur Ve bu kubbede divara geril ir seccade vardr stad kmil anda ebyat e'arlar dokumular kim hetv gren kerametdir der ii kfur misk amberi ham ile ve glb tri ah ile lebberlebdir Cmle zvvar yzlerin s derler Ve Sultan1 Kaytbaya rahmet okurlar Bir musanna trbe ve bir camii mnevverdir Amma haremi yokdur Ve tabaka bir sera(med) minaresi vardr Ve bir sebili ve bir mek tebi sbyan ve medrese ve darlkuras ve bir imareti t'am hass m vardr Ve bir han m han mcavirini vardr Kal'a misal bir han lidir Cmle iki yz hcrelerdir Amma munsr h en bu hanelerde ehli rz duramaz Cmle fukara sakinlerdir Ve krk mikdar dkknlar var Gay t mamur evkafdr Bir ulu azman padiah imi Hakir bir kerre nazrnn muhasebesin grd enev on Msr kise fayizi vard(r) Kylerinden tahsil olur yz huddam var Her feth etd de birer ikier camii var Hl hutbesi tilvet olunur yedi yz camii var Ve nice bin hayra t hasenat vardr Mekkei Mkerreme icre yz hayrat vardr a* <u Ve bu camie karib Evsaf Camii Sultan Ferec ibni Barkuk Tuli yz seksen ayakdr Arz yz yirmi ayakdr Ve otuz sekiz amel stun zre naki bukalem t nmn tavan mzehhebi nilgn-dur Ve hareminin vasatnda bir mzeyyen baesi iinde nahl e dirahti nabka ile rstedir Ve yine hareminde bdesthanei hanefsi vardr Gayet musanna e mzeyyen ulu camidir Lkin garib beyabanda kalm cemaati azdr Ve iki minarei seramedle ri var kim asrmz khkenleri ve mermerberleri bir tie urmaa kadir deildir kisi de bir emde ina olunmu tabaka minarei bllardr Ve camiin sol tarafndaki kapud(a) Ayeti tahrir olunmudur Ve bu tarih merkumdur SEYAHATNAMES 301 Ve bu camiin iki canibinde biribirine mabih bir resimde ve bir kt'ada mnakka ta ile m bni kubbei liler iinde Sultan Barkuk evld iyalleri ile anda medfundur Amma sitanede olan Kelm kadim hsnhatlar bir camide yokdur Hatt bir byk Kelm zzet ' eczalar var derler On iki yanda bir duhteri pakize ahter tastir etmi Amma sihri, icaz mertebesi nden bir hatt b hayatdr kim Ayetn minyatullahdr Yine tahrir iden kerimei seltine ol anda medfundur Elhasl bir cami emdah ve evsaf-dan ari bir pak camii ruen bddr Ve bu na karib Evsaf Camii Sultan Eref Bu dahi fevkanidir Ve serapa krgir binadr Asla ahabatdan bir ey yokdur Kapus zre bir id muhtasar minaresi var Bu camiin cmle pencereleri tucdan ina olunmu bir camii ruen dir Sebili ve sakyeleri ve tekyesi ve mektebi sbyan ve yz mikdar haneleri vardr Ve bu a karib yol ar Evsaf Camilkebir [1] Bu dahi fevkani ve haremsiz ve bir minaresi tabakal camidir Bu cami hemen Sultan K aytbay resmindedir kisi bir stad bina-sdr Bir kapus zre tarihi dir Ve bu cami(e) muttasl bir kubbei li iinde Emirlkebir medfundur Amma Huda limdir t adan bina olunmu enderun birunu yle hurdegir mnakka kubbedir kim zirvei ls semaya s iinden maada diyar Msrda badl bir kubbei bnazirdir Ve camiin dahi deri divan safi el zkymet ahcarat kapldr Ve cen-binde bir sebili ve fevkinde bir mektebi sbyan ve mukab lesinde yirmi dkkn var Yz mikdar hcreli han var Cmle halk m-teehhillerdir Ve bu c asl divar divara Evsaf Camii Sultan nal Bu dahi fevkani ve haremsiz Dahili camide asla stun yokdur He-ma(n) ar kemer zr e zer enderzer mnakka tavandr Garaibi gayet hrde ruhamdr Ve minberi ahab musannad Ve feri meratibi [1] Yldz nshas ( Camil Emirl Kebir) 302 EVLYA ELEB sihrs ruhamdr Revzenleri zre safi billur camdr Kulkethdas Kundak merhum tamir term e gya kasr huld berin olmudur Endern birunu deri divan serapa mnakkadr Ve kapus zr ahif ve musanna minaresi var kim gya servi glistandr Amma sayir camiler gibi byk deil

ir Amma kati ibret-nma camii mz(eyy)endir Ve tariki m zre vaki olan sol kapu yanlarnd a beyaz mermer zre kazlm (.llij* vHUUj" dXU!d.\L ^\ JS) yeti tahrir olunmudur Badehu j>) J>^11 jUaJUl LVr I'jl- ^UI ** Ali t y\) JU Merkumdur Ve bunun mukabelesinde yine ahrah zre Camii Sultan Qavri bir binayi azm i mikim feleki atlasda byle bir kr olmazd Lkin Gavri Selim Han ile cenk idb Gavri cenkd nabud nabeydan [l] olduundan bu cami natemam kalmdr Eer itmam myesser olsa memaliki lmda yle cennet s bir camii ltif olmazd Andan Evsaf Camii Sultan akmak Bu dahi bir camii zibadr Ve bilcmle krgir binadr Bir minaresi var ki tabaka alak mina edir Amma bu cami dahi cemaatden tarafa garibdir Andan Evsaf Camii Sultan Ferec Tariki m zre fevkan bir camii ahandir kim binas manendi kiyandir Olkadar byk deil kati irindir Gya bir kasr iremzatlimaddr Enderun birunu safi mnakkadr Ve mihrab min dahi Fahri oymas gibi hrde ruhamdr Minberi ahabdr Amma o dahi sihri mbindir Ve cmle cereleri tariki ma nazr tuc kafes pencerelerdir Ve iki rakik ve musanna minarei ib ret nmas var kim bir birlerine mabih sihri icaz minar(e)lerdir Ve bir kapus var arka azr gayet musanna kemerli ve zhl kapudur Ve yannda tab hanesi var Msrn baz yn an t iderler Ve bu camiin mukabelesinde yol ar bir teferrcgh kasr lileri ve mteaddid k var Haftada iki kerre kibar Msr gelp zevk safa idp ok [1] Yldz Dshas (napeyda) SEYAHATNAMES 303 tfenk atup cirid oynarlar Ve ^v ^t*. bir havzu azm(i) var Ve bu mastabaya muttasl bir azm bahar veklesi Maksud paa asrnda Hind ve Yemenden gelen baharn gmrn bunda alr ma makul iderlermi Kat enderkat iki yz hcreli bir vekledir Me-safei baideden an gren al'a zan ider Andan Evsaf Camii Sultan Tuman Bay yani Adiliyye Fevkani onar kademe nerdban ile klr bir camidir Enderun birununda amud yokdur ar keme zre mnakka tavandr Cmle divarlar rengrenk hacerler kapldr Ve mihrab ruhamdr Ve ka ahab amdr ki stun zre mezzin maksuresi gayet irkrldr [1] Ve feri [2] Eski M de otuz alt bin mescid ve sekiz bin ilek sokak ve bin yz yetmi hamam hass m ve iki k e yz bin dekkni esnafat var idi Badehu sene 428 de .A Ali Fatmiyynden Elmustansr Billh kul(l)ar Msr iinde cengi azm idb asla askeri [4] ol sene bir kaht gal ve bir taunu azm olub cmle halk Fustat mezkr Elmustansr Billh Temim sa'd ibnuz Zahirl Aizzad ibnullah Ebi Hasan Ali ki hulefayi Fatmiyynin gzides i idi Fustat halk Elmustansra gelb ikyet etdiklerinde Elmustansr ehli Fustatdan on ne er dem Kostantiniy-yeye [5] dem Ali Selukyann boy beyi olan Erturula zahire tale-biy asuluk ehrine demler gitmede Amma beri tarafda dera-kab Kostantiniyyeden Msra gemile rle zahire gelirken biemri Huda Msrda Elmustansr Billh merhum olub zahire giru Ruma gidp Msr dibelik kaht galadan harab ve yebab olub yine $p [6] demler gnderb [7] dahi Tekrdan Msr in zahire iste(y)b varan eli Ayasofya deyrinde cemaatle bir cuma nemazn klma reca ider Eli yz uluup recas makbule geb yv Ayasofya kilisesinde bir Cuma nemaz klub hutbei Ali (8) Emrillh is(m)ine tilvet etdi Amma Msra zahire gelmezden mukaddem Kafi] Yldz nshas (irinkrldr) [2] Bumdan 304 nc sayfann 31 inci satrndaki; (ham) kelimesine kadar olan ksm Yldz 3 nc fasla yazlmtr. [3] Yldz nshas (435) {4] (taifesi) [5] > (de bu on nefer) [6] > > (Erturula) [7] > > (Erturul) [8] > > (Fatmiyyundan Kaim bi) 304 EVLYA ELEH yim Biemrillh alkdar asakiri Msr ile Kudsde nesrnn Kama-mein aup yz Misiz hazi aldklarn Kayasra Kral istima idb bin pare gemile Silifkeden ta am Trablus ve Birut Sayda ve Akke ve Remlede olan islm kal'asna cmle kefere istil idb Kuds Kamamesinden a an mallarn bei kadar hazinei firavan alub bu kadar [1] ehri ol hadisede [2] kffar is

til etmesin deyu Nilden bir saat baid Cebeli Mukattam damenine sene 357 tarihinde Muizziddinullah veziri Cevher kayid Maribden gelb ibtida Msr Cedidi ol bina etdi Cev her kayid Muizzin babas kulu idi Ve Ebil Hasan deyu ana lkab takmt Aslnda Rum gulmd a tavai enher Kayidi. terbiyet idb tarihi Hicretd(en) sene 348 Mu-izze Kayid (ve)zi r olub Maribde Fas ehrin ve Telmesan ve Me-rankei ve Tanca ve Sudan ve Asvan ve Habei ve Yemende Irakda ve Fars ve Hind ve ine varnca yirmi padiahlk yeri alt ylda feth id ine Maribe gelb andan Msra sene 358 de Msr bina etdi Amma Msra Kahire didiklerinin rivayeti var Amma sahihi oldur kim kaan Cevher Kayid Msra temelin korken cmle mneccim ler sa'd saat gzetmek in bir ipe bir an asub talii mey-mun gzedp cmle ammal benna el inde hacerleri temele braa-lar Amma jaI <a^ Hikmeti Huda bir karga mneccimlerin anna dokunub an alndkda cmle ammaller Msrn temelin bra-nca mneccimler Bire nil firkatidir yani stlah mnecciminde talii Kahire Merrih yldzna derler ki felek cellad Msr iinde kan ve cenk cidal ve fitne ve fesad eksik de-deildir mdi talii Kahire de te meli brakldndan Msr Kahire(i) Muizziyye derler Elbud bin Kafat bin Msra bin Ham bi ti Nuh Neci Sala'amdr Ve bu Elbud ehri Fustat imar idb nehri Nili ehir nnden ibtida lbud (a^j^) akdub ol asrda Nilin ad Beln (zj>) idi Hl vilyeti Nube kavmi nehri Nile eln derler ham gnagndur Cmle pencereleri tuncdur ki mukar-nez bablar vr Biri mihrab rnda biri giru kble kapus Dairen madar haremi yokdur Ve bir mmtaz bl tabaka minare rdr Nazr bu camii tamir termim idb kasr huld berin oldu Ve bu camiin sa tarafnda ay sercekmi bir kubbei seramed iinde Sultan Tuman Bay bir mermer sanduka iinde medfund ur Sanduka etrafnda Ayetlkrsi tarihinden sonra tarih [1] (Rsvay oldu ve ol senr 459 tarihinde Msra dahi Rum ve Frenk malik olub on sene kamil Msra taun isabet idb Fustat) [2] Yldz nshas (Hadisei jrrb hi) SEYAHATNAMES 303 Tahrir olunmudur Selim ah ile Gavriden sonra bu Tuman Bay padiah olub dokuz ay cenk idp Selim ah Tuman hir ele getirb Bab Zveylede bu Tuman Bay salb idb cenazesi nem m Han klub bu kubbede defn etdi Enderun birunu mnakka kubbei zerkedir Ve cmle arn ta st kire ve kursum ile puide deildir Ve bir havlisi var Canibi erbaas muhasara getr 'a divandr iinde yzden mtecaviz mteaddid hcreler ve kaa ve msafirhaneler ve zaviyele e paalara rmgh in kasr liler ve mteaddid kilr ve matbah ve kahvehane ve kasr li ve havuz ve yerde sebil(I)er var Ve tarasndaki meydan mu-habbetde Adiliyye didikler i kasr lide Tuman Bay haftada bir kerre Msrdan anda varup adalet etmekn divan iderdi le bir cayi adalet camii imaretdir Ve Kaytbay kurbinde Evsaf Camii Sultan Tavil Tahtandir Ve bir minaresi var Amma hakir iine girp grmedim Hamdi Huda dahil olup iind e ibadet idb ilmelyakin aynelyakin hasl etdiimiz imaretleri tahrir etmei iltizam etm iizdir Ve bu Yayla Kaytbayda olkadar harab ve yebab cevami ve minare mescid ve medre se ve tekye ve han ve hamam sebil ve sakiye hayratlar var kim zeman kadimde Msra mua dil bir ehri azm imi Huda imar eyliye Ve bu yayla Kaytbay geri virandr Amma havas aye ltifdir Ve hl erbab tabiat ola(n) kimesneler Msrn menhus hamasni gnlerinde iki iyalile bunda sakin olub dl d dkerler Ve baz dem evldlarn bunda sd anaya verp ke an gzleri gazal gzlerine mabih olur Amma Msr ehrinde hasl olan evldlarn biemrill olu gzlerine dner Msrn bu kelm darb meselidir yani gzleri cimroz olur Ve hamasnd idb ehli hamile kalsa rahmi maderden mtak oldukda masumu biemrillh bir emraz muhtelif e ile tevelld ider Ve be alt aylk masumun beynisi st deilb tara boza gibi kub si karak masum helak olur Amma bu Kaytbay yalanda perveri olan masumlar bu ftdan beriler ir Byle bir havayi ltif can safa yayladr Annn baz demler gerler Elfass Salis ve Erbain Evsaf ehri Fustat kadim yani mm Dnyayi azm Evsaf nice yz bin mcelled kitablarda ve nice bin ktb muEvliya elebi 10 20 306 EVLtYA ELEB teberelerde ne gne mamur abadan idii masturdur Lkin bu hakirin grd mahallerdeki mamu nl beyan ider [1] Evvel babettufan yle imar olmu kim garbdan cenuba tuli menzilde ir ehri azm imi Buhtunnasr am ve Kuds ve arz Hasanda Beldisi [2] ve bu Fustat Ms Andan yine mamur idb Hazreti Resalet asrnda Yunaniyandan Herkil nam Rum Kayser Kir al spanya Efrenci ile yekdil yekcihet olub Nil tuyannda Dimyat ve Reidden bin pare ge mi ile Nilden Msra gelb kuvveti bazu ile Msr Melik Mukavkis elinden Yunaniyan alub s

lda Ayasofyaya vakf eylediler Amma bu Eski Msrn ibtida banisi Hazreti Adem evldlarnda n Nakravu Msramdi Andan Tufan Nuhdan sonr(a) Hazreti Nuh olu Ham ve Ham olu Bayzar Ka imon khinin kzn alub Hazreti Nuhun iznile Arie gelb andan Beldise [3] Msra gelb mam dkleri blda tahrir olunmudur Lkin elha-lethazihi asrmzda mamur olduu zre beyan ol bir saat canibi cenuba me(yi)lli sahili Nilde Gavri sakyesi dibinden ta gmre varnca cenubdan imale bin sekiz yz adm tuln bir ehri kadimdir Ve sekizer kat ve beer kat sa ilerdir Ve bu ehrin arz yz ve drd yz ve be yz ve baz yerleri alt yz adm ensiz e mzeyyen yerleri Nil kenarnda vaki olmudur Cmle Msr yn Msrn Nil kesimin seyir at enderkat kaal ve ahniinli ve mteaddid odal ve ba ve baeli ve fskyye ve havuzlu mad misilli mnakka saraylar var kim diller ile tabir olunmaz Cmle sagir ve kebir ani a ve fukara haneleri drd bin alt yz hanedir Lebi Nilde olmaile bender iske-keledir T a Foncistan diyarndan ve Say vilyetinden ve Nube vilyetinden ve Elvahat ve Said vily etinden ylda on bin pare sagir ve kebir gll gemisi gelb bu Eski Msrda derkenar olub h mlere teslim olur Der beyan hkiman Msr Atik [4] Eski Msrda yedi himesnedir btida Msr belerinden bir gzide gerrfer ve darat sahi r be yz .prsilh cndisile belere meruta bir saray li vardr Anda sakin olub hk kmil mehterhanesin alub smmat Muhammedsin [1] Buradan itibaren Yldz nshas karktr, [2] Yldz nahas ( Belbis ) [3] Yldz nshas (Belbise) [4] (Evvel birinci hkim) SEYAHATNAMES 30? bezi idb bevvabdan gayri muhafazac be gelir Kanun budur Kank be muhafazas zemannda ve revendeden ve ehir iinden bir ey nehb ve garet ve serika olunsa bee ilzamdr Elbet te isbat olundukdan sonra bee hkm iderler ^^^V be hrszlar ya bulur ya garame verp ibin mteselli ider ikinci hkimi er'i m-bin tarafndan yz elli ake payesile Msr Moll bi hkimdir [1] Ve paa tarafndan bir mkellef kapucba yz neferatile hkimdir kim Hazr ufun anbar zre nazr aa deyu cmle kttab ve emin ve tarras ve seyyal havf iderler Bir g de aalkdr Amma ilmi kitabetde ve istikametde bir dem yeridir Zerre kadar hyaneti zahi r olursa arzuhalle mankrna dner Ve bir hkim dahi anbar eminidir Msr kullarndan bir b dr Yz aded neferatile bin aded anbar huddamlarna ve cemii ketibanlara hkm ider Ve [2] hkim dahi Yenieri ocandan bir orbac krk elli tevabiile hkm ider Ve 6 hkim dahi g Gkde uan yerde gezen deryada yzen eyay mevcudatlardan gmrk alr Ve 7 hkim dahi Esk asdr eb ruz altm adet kavasile hfz hiraset zredir Ve 8 hkim dahi Yenieri ocand yz msellh Yenieri ile muhafaza iderler Amma lebi Nilde bir sitanei ra'na tekyeleri va r kim diller ile tabir olunmaz Asla gne tesir etmez dirahti mntehalar sayesinde gya cezire [3] tekyedir Gmle sakalar eb ruz Nilden nisar idb zemini serdab olur kim dem hayat bulur 9 hkim dahi Sultan Gavrinin sakyesi emini Yenieri ocandan bir orbacdr Y eksen neferatile sakyeye hidmet idb Msr teski ider Evsaf Kal'ai Msr Atik Camii mverrihinin Msr deyu tahrir etdikleri bu ehir Eski Msrdr kim on sekiz kerre im olmaile on sekiz ismi vardr [4] smi Emsusdur 3 ismi Kasr em (^^) dir Bir burcu lisi ir mutalsam raan var idi Tufan Nuhdan ta Hazreti Musya gelince ol em' yandndan Kas derlerdi Hl ol burcu linin esas zahirdir Badehu Fustat ehri haricinde bir ehri azm a olunub [5] ismine Makarr Asker denildi kim sene 22 tarihinde m - (3) [2] . (5) [3] Yldz nshas ( koyah ) [4] > . (2) [5] (4) _ 308 EVLYA ELEB ve mezkr Makam Asker ehrin imar eden Ebi Avn (j,c ^t) sultandr kim babas Abdlmelikdir Badehu senede diyar Irakdan Ahmed ibni Tuln gelb dahi ziyade Msr imar idb ve Bl Av a etdii sarayda sakin olub Kutayi (c>?) nam bir ehri mzeyyen bina etdikim kmil yz bin hanei muazzamlar idi Ol asrda bu ehir Ahmed Tulnn tahtgh idi Badehu Ahmed Tuln dev temam olub Kutayi ehri de harab oldukda Marib zeminden Cevher Kayid askeri bhad ile Msra gelb Kahire ehrin bina idince Mearibeden ve diyar Acemden Msra on alt padia

nlarn kimi Asker Makar ehrinde kimi Fustat ehrinde kimi Kuta' (iw) [1] ehri harabesin e sakinler idi Bu halifelerin evvelkisi Mehemmed bin Sleyman idikim Ahmed Tulnn hem kulu ve hem ktibi idi kim lkabna Ktibi Lord dimekle maruf idi Zira Lord ad [2] olmai e Ktibi Lord derlerdi Hl Msr ire camii vardr Sene 292 de mezkr Mehemmed bin Sleyma nlarn hir kesi Melik Ahmedl Ahid idikim bunun elinden devleti Maribden gelen mezkrlar Cevher Kayid alub Muizzddin Msra padiah olduu mahallerde Beni Abbasn devletleri ihtid sndan temam iki yz yirmi be sene gemidi Bunlardan sonra otuz drt yl ve on ay ve yirm (d) gn geb Ahidiyyandan Ahmed bin Ali binsene 358 tarihinde idi Bazlar kavlince bu e ri Fustat yerinde bni Arslavu J-^Ji c/} nam bir melik bir kasr li bina etmidi kim her ay banda gne bir buredan bir burca intikal etme olsa ol gece ol kasrn zerinde te d Andan emsi tetab bir buredan bir burca intikal etdiin bilirlerdi Annn bu ehrin[3 Arslavu Lisan iberde ems Evi demekdir Badehu bu ehri Firuzu Dalkidan jsj) olu Buhtu harb idb kmil be yz yl berbad yatd Andan bir ehir dahi zamime olub [4] ismine ehri Yeki Koda bazar n yerdir Ve buna karib bir ehri azm dahi bina olunub sene 7 ismine Hamrayi Kusva f o^-j ^jf) didiler Bedehu sene 258 Marib Zeminden Ali Fatmiyyun halifelerinden Muiz zddinin gulm Cevher Kayid Msra gelb hl Yeni Msr bina idb 8 ismine Kahirei Muizz Badehu 9 ismi Kutayi (^lU) kurbinde ehri mzeyyen idi kim Ahmed Tuln bina etmidir Bad ehu Rum krallar Kababta kratlarna galib olub Msra Ercas bin Mkrats (^.Ui/u cr. olup Fustat yerine bir ehir yapub [1] Yldz nshas (>) 12] (demi) 3] . . (5) ' [4] * (6) SEYAHATNAMES 309 10 ismi Fusta Ercalis (^iLji *u_*) idi Baz mverrihler kavli zre Buh-tunnasrdan sonra Msr Frs padiah [1] ateperestler idi ilerinde Hasn Kesra Cu(^ jj~r nam bir padiah ir zamime bina idb 11 ismine Kubbetd Dhan c>lumv) dediler Zira bunda bir azm tegede e midi Hl Eski Msr haricinde tegede kubbeleri sr zahirdir kim hl Eski Msr hkim sakindir Amma Eski Msr hkimi Cebeli Mukattam dameninde Emun bin Kbtim (^lj jr. t*^) ir ehir bina idb ismine Oti tis (iri* H) didi Ve Cize tarafnda ehri Etrib (v/t) yine trib Melik bina-sdr Ve Msr kurbinde Kandume ehrin Hirun vezir Haruba Melik in bina e (A)mma bu hkimlerin birisi Eski Msr kal'as iine hkm edemez Hazreti merden beru ii n Kbtlerin ahidna-meleri vardr Bir ferd vaz'yed idb duhul idemez Zira cmle Kababta r anlar sakin olub deyri kadimleri var Meskeni atikamzdr deyu iinde bin mikdar Kbtler indirler Ve deyrleri ire meliklerinden Kbtim ve Filbatr ve Mihayil ve Mikyil ve Toti s melikler yatr Ve kal'as bir khne bd kal'ai beraddr Amma munsr hav-finden tamir ve mim idb garba nazr bir alak kk kapu etmilerdir At girmez Amma himar ve piyade dem g Bu kal'a dayiren madar iki bin admdr Bir ahane kullei azm misal bir deyri lileri var dr Bu kal'ann canibi esbaas amik hendeklerdir Ve hl her sene tathir iderler Bevvablar kendlerdendir iinde asla gayri dem yokdur Ve komazlar da Ve bu kal'a zeman kadimde a zm kal'a imi Hl deri divarlar ve bur barular zahir ve bahirdir Lkin bu Kbtlerin s i kal'a imi Ve ehrin canibi kblesine vaki olmudur Canibi erbaas gmistan ve harabist Amma varuu Eski Msr mamurdur Ve iki yz yetmi mihrabdr Ve iki mamur bdn camii sult Cmlede kal'a misal camii kebir mstecabdua ve kbei fukara Camii Amr ibnl As Blda alettafsil cemii evsaf ire tahrir olunmudur Amma Msr iinde bundan byk ve dr cami yokdur Gayri cevamiler birer ikier minareli camilerden [2] Andan Gavri saky esi kurbinde Evsaf camii Sultan Mehemmed ibni Sultan Klva(n) Nil kenarna karib bir camii garibdir Tulen ve arzan yz onar [l] Yldz nshas (padiahlarndan) ^2] (camilerdir) 310 EVLYA ELEB ayakdr Amma kble taraf mnhedim olup amudu mntehalar yerde yatar Hareminin canibi erba snda cmle altm sekiz amudu gna-gn zre khne tavandr U kapus ve iki minaresi var K ki canibinde dem kaddi blda tahrir olunan tarih budur JU il Jl jrAJI jl*)I i)jUl Ia .lijl ^\ ^J\ -Ol^j ) terkim olunmudur Ve rk kurbinde Ummlkyas mukabelesinde

Evsaf Camii Emir Abidin Nil kenarnda drd amudu ltif zr (e) sekiz kagir bina mdevver kubbeli bir camii ltifdir Ve ortas akdr Kafes urmulardr Ve cami iinde deri divan serapa kii in kaphd(r) Ve lik mnakka inidir Ve mihrab mnakka haebdir Minber kapus zre tarih Sene 1070 Ve Rum tarz bir tabaka minarei lisi var Ve tariki mma nazr demir pencereleri cmle Isl bolean gelmi Msrda naziri yok pencerelerdir Ve aru iinde minaresi eri Evsaf Camii Mehemmed bin Hseynl Kf Bir taraf harab olmudur (L) nazir muharref minarei lisi var Allah lem yle bina olunm r acib ve garib minaredir Asla mnhedim olmaz Sol kapus bablarnda (Ayet) (olf'J\&*\} ^jLaJl ^Ij J- Vlj ^Jlj 4)1 <c. j> ojJb-L-* j*.* U l) Ayetinden sonra <jy\\ ju-p- a jj^) terkim olunmudur Andan Uzun arfu iinde Evsaf Camii Sultan akmak Camii hasenat derler Otuz sekiz alak stunu gnagn zre SEYAHATNAMES 311 mebni mnakka tavanl bir kk camidir Kapus yanlarnda ve cami iinde bir musanna kurs tahrir olunan tarih budur ^1 a v^UJ dUil (j) uaJt i)jUl I* Alil ^\) Ve kapus zre bir alak minaresi var Ve ana [1] Evsaf Camii Melikt Tahir Bir minaresi var Camaati az olmaile daima bab mesdud olmaile duhul etmedik Bu tahri r olunan cevamilerden gayri cmle zevavilerdir Amma Camii eyh Hasan Sveyd Zaviye iken cemaati kesiresi olmaile sonradan cami olmudur Bir musanna ruen camidir Yukaru aru iindedir Ve bu ehir ire medrese ve yirmi mektebi sbyan ve be tekye va Gmrk kurbinde eyh Ali ya Hay tekyesi ziyaretghdr yle binayi azimleri yokdur Amma mehi ibret nma cemmiz aalar ve ziya-retgh has mdr Amma evkaf yokdur Ve Nil kenarnda b hi tekye vardrBinalar ve evkaflar yokdurHemen msafirn ve mcavirine rmgh ve ibadetg dirahtistan tekyei bimennetdir Gya hyaban Cennetdir Baz sahibi hayratlar mihrab ve s offalar bina etmiler Huddamlar vardr Bu tekyenin yerinde yenieri orbaclar yende ve de meta sahihlerinden bac hakk alrlar Azm zulm hanedir Huda ref ide Bir fukara malnn fn vermeile hals olmaz ibtida Firavnun bac alduu mahal bu Eski Msrdadr Kbtler bu m ubur etdkce dab sernign idp geilir [2] Mehuru fak yerdir Firavun lnin seyyiesidi zulm hl cihangir olmudur Ve bu ehirde matekaddem yedi yz hammam var imi Hl aa vardr Ve on bir vekle vardr Ve on kahvehane vardr Amma Nil kesim gnleri muattal olan kahvehaneleri tezyin idb her birinden saz sz ve Hseyin Baykara demleri olur Ve cmled (en) seksen kade dekknleri var Nicesi mesduddur Amma bezazistan yokdur Ve bu ehrin ta ortasnda lebi Nilde Evsaf anbaran gll Binayi Hazreti Yusuf Bu Anbar Yusufun hikyeti cemii kitab tevarihlerde masturdur [1] Yldz nshas (karib) [2] Yldz nshas (geerler) 312 EVLtYA ELEB Amma bu mahalde ifadesi elzem levazmndan olmaile ihtisar zre tahrir idelim Ol zemank im Msrda Melik Reyyan padiah idi Hazreti Yusuf (u) esir deyu Msrda satub Msr aziz a Zleyhanm taauku kesretinden Hazreti Yusufa iftira idb sicne kodlar Andan yine zindana iki yiit dahi kodlar (Ayet) J\ u*j^i jls o^a ^ jio j) 4> l* j^tfb is^j <JJ J2 "' i' >V Jj \jr ih\ Tefsiri oldur kim Hazreti Yusuf ile zindanda iki yiit dahi komulard Bunlar birer vaka grp Hazreti Yusufa didiler Biri itdi Bamdan ekmei kular yedi didikde heme azreti Yusuf tabir idb Seni salb iderler didi Hikmeti Huda ol saat ol fetay hacibl er zindandan karub salb etdiler Neticeikelm Hazreti Yusuf zindan icre mahbus dururk en muabbirlik ile itihar buldu Andan Melik Reyyan dahi bir vaka grd (Ayet) (U l ^ vu- ^ <v - sji d iX\ Jlj) Ayeti Melik vaka grd kssasdr Hazreti Yusufu zindandan karub Melik Reyyann dn elik Milkinde yedi sene kaht azm olur deyu tabir idb Melik Hazreti Yusufu sicinden hals idp Hazreti Yusufun re'yi tedbirile Melik anbarlar bina etmee mbaeret etdi Amma ecel Melik msemmas [1] temam olup mruru eyyam ile biemri Huda hilfet Hazreti Yusufa

intikal idb bu anbar-lar ina etdi Hakikat yedi yl kaht gal olup Msrn Yusuf Ktl bar YusufIarn asl byle bina olunmud(ur) Amma nie bin mlk elinden girp kup gnag Amma esas binas evvelki zemindir Hl ekli binas gekli murabba birbirine mukabil iki k l'adr Ve acib ibret nma vacibsseyir bir yirdir kim dillerde dasitandr Divarlarnn kadd krkar zira lidir Ve eddi skender misal krmz tula binalardr Dahi fevknda kamdan girse valih hayran olur Amma st ak olunduundan bilhad vel ad remma remma kumru ve k terler kara bulut gibi konub iinde olan hububatdan tenavl idp yine gruh gruh tayeran etmededirler Hikmet ruzu eb nice kerre yz bir hu tuyur bukadar hububat tenavl iderle r Hamdi Huda bir habbe eksilmez Acib ihsan Hudadr Hatt bir kerre bu kadar murgan glli yediklerinden eksilir deyu umnelerin stne sutuhlar yapub setr iderler Ol sene Msra b ir kaht azm mstevli olur kim Kaht Yusuf ann yannda ganimeti suru hmayun idi Badehu a rlar aup hfz etdikleri gllden bir habbe kalmyub cmle kap kara kl olmuj ve damlar z erre yz bin tuyur mrd olmu ^iJi* Ehli Msr birbirlerini cdan tenavl etmek mertebesi ar Cmle ulemayi [1] Yldz nshas (Melikin eceli msemmas) SEYAHATNAMES 313 arifi billhlar bir yire gelb meveret ile Anbar Yusuf zre bina et-dikleri dam bamlar m edim iderler Hl ol asrdan beru mekufdur Amma sene banda Msr veziri cemii menalar v blk aalar ve defterdar ile Anbar Yusufa gelb anbar emininin ve nazrn muhasebesin g de on iki bin erdeb gark b ve zayiat ve tena-vl huu tuyur in muhasebeleri naks gri padiahye mahsub olur Ve bu anbar icre cmle kerre yz bin erdeb budaydr Ve kerre yz bi rdep bakladr Ve kerre yz bin erdeb air Bu cmle hububat Saidi Aliden yani Circe semti nden gelir Msrdan aa Reid Dimyat semtinden Msra asla bir habbe gelmez Ve mahsulleri ara dahi yetmez Zira anlarn mahsultlar eker ve kna ve penbe ve keten ve pirincdir Gl z olur Hasl kelm mm Dnya Msr Saidi Ali vilyetidir kim Msrn anasdr Msr o be h zerine iki Msr hazinesine mahsub olub Msr hazinesinin biri dahi bu Anbar Yusufdur M kke ve Medine ve Deie ve Mehemmediyye ve Muradiyye anbarlar cmle Bulak ehrindedir Ann ktibi ve nazrlar ve eminleri ve keyalleri bakadr Ve gayri aklmdr Mukaddema ol Deie kara aalar destinde olub nazrlar evkaflar harab olman Kethda ibrahim paa saadetl p rz idp hl Hatt erif ile yenieri ocana meruta olup yenieri aas nazr oldu Ve cm iki bin erdebdir Saidi Alide Mekke ve Medine kuralar vardr Evkaf nazrlar kuralardan tahsil idb Bulakda umnelerine korlar Andan Deie Urbanlar on bin deve ile benderi Sve se gtrb anda Mehemmediyye ve Muradiyye ve Hasekiyye gemileri vardr Defter ile cmle gl reislere teslim idp anlar Ciddiye ve Yenboa gtrp Mekke ve Mediniye teslim iderler B u Mekke ve Medine gllinden asla Anbar Yusufa dahil olmaz Mukaddema erakese asrnda Mek ke ve Medine glli Anbar Yusufa dahil olurmu Sultan Selim Msr feth etdkde cmle Ms hm Bizim ciraye ve alikmz icre Mekke Medine glli kard Vakfullahdan yer olduk Malm imetimizin bedi berekt gitdi Padiahm ref eyle deyu reca etdiler Selim Han Evvel ref i dp Bulakda mezkr anbarlar ihdas eyledi Amma azm hayrat eyledi Anlarn dahi stleri ak a bu Eski Msrda nie yz anbarlar vardr Msrn yn eraflarnn umneleridir Cmlesini mma yine bere-ktlar yokdur Msrda nie glli kaht olsun deyu derambar iden elbette bir ar idb malna ve canna ve evld iyaline elbette bir zarar isabet ider Amma Cenab Bari b u Anbar Yusufa bir berekt Halil vermidir kim Msr ire asker tayifesi yetmi kalemdi 314 EVLYA ELEB yenieriyan ve azab ve mteferrikagn ve avuan ve gnllyan ve sipahiyan ve tfenkciyan ci ve topc ve keide ve mtekaidin ve cevali ve eytam ve tavaiyan ve nisvan ve aklm eim e ve huteba ve meayihn ve sdt velhasl bu tahrir olunan yetmi aded aklm-larda krk ye n yz yetmi eli berath padiah kulu ciraye harcn vardr Bunlar Anbar Yusufdan ciraye ikalarn her mah sal juvij^Jl alrlar Bunlardan maada Bayram paa tahriri zre ehri Msr on alt kerre yz bin beni dem tahrir olunmudur Anlar dahi Anbar Yusufa muhtalardr Zi gani ve fakire matlab civan ve pire habbei kamhullah bu ecnas mahlkata mebzuldr kim cemii akl Aristolar vkf esrar olamayup engt ber dihen idb azmi iklim etdiler Yine b imeti Huda mebzul iken mucizei Hazreti Yusuf ile bina olunan anbar hazayini gayb malamadr ki (Ayet) *ut^y j>jWj V * -> Hakka ki Rabbl izzetin kelm kadimidir kim Rabb indir Cmle mahlknn rzk ann stnedir Bu dahi bir ahid deil midir kim bu kavmin sah vardr kim cemii mevcudat ol perveri ider (Beyit) ^ }y*- 3' '\ Hulsai kelm Msrn nice bin ibretnmay temaagh var Biri dahi bu ibretnmayi sun'u az

fdur Hakir devleti Ali Osmana hayli tekipum vardr Amma bu drd nesniye akl kasrm valih olur Biri Islmbolda Tershanei Amire biri dahi Matbah Ali Osman biri dahi Mekke ve Medine ve huccac masruf at biri dahi Anbar Hazreti Yusufdur Bu drdnn irad masrafna c mii ukal dembeste ve hayran kalmlardr Der beyan sakyehayi Msr Atik Ve bu Eski Msrda bir temaagh dahi Eski Msrn aa imal canibi nihayetinde Sultan Ga ir kim ekli msemmen bir kal'ai metindir Kaddi seksen ziri mekkdir Ta zirvesine yoku y ukaru atlar ve srlar kup sekiz yerde arhlar ile sakyeler dnb Nilden su ekb kemer kal'asna gider Baka sakiye emini yardr Taht hkmetinde on bir mahalde cmle 36 dpllabSEYAHATNAMES 315 lardr Ve cmle yz sr ve iki yz huddamlar vardr Senevi mal padiahden yz elli hayrat ve mhim hidmetdir kim Msrn i kaFasna bu sakyelerden yz altm gz kantara u gidp i kal'ada olan ibadullah defi atsan idb Sultan Gavri ^\J\ c*-j -uu hazretler ine dua ider Sekiz sene bu hakir dahi hayrat hasenat b nabndan nu etdik Ruhiyn fatih e bu Eski Msrda Gavri sakyesi dibindeki Melik Mukavkis bina etdi hali ki ehri Msr l kesiminde Ebl Mnca kan-taras altndan cereyan iden Nili Mubareki beyan ider. Elfaslr Rabi ve Erbain Msr diyarna hayat viren ve gani iden kat' Nili beyan ider Evvel Nil kesimi Nil kesimi deyu cihanr olan Nil kesimi oldur Akalmi Msrda detullah un stne caridir kim yamur yamaz Yaarsa da kifayet etmez Ol ecilden Hazreti dris muciz sile ilmi hendese zre Nili Mubarekin mrtefi olan yerlerinde kehenei mtekaddimnler Ni li tur'a tur'a ve hali hali kesp vilyet vilyet cereyan etdirdiler Arazii Msr temam r oldukdan sonra cemii ibadullah Nil ile gelen amur zre ziraat idp yetmi gnde mahsul al ub kuvvet idinirler Hikmeti Huda detullah bunun stne byle caridir kim cemii dnyada su lar mah Temmuzda noksan zre olur Amma bu Nili Mbarek Avustos gn Kbt hisab zre anla ba ehri tut derler bedyin gnleridir kim znnarlarn kuanub nare ihrak olacak melt m lt lilelerin giyp nar nura ihrak olacaklar yine adman iderler Hikmeti Huda bu gnlerd il ol Temmuz gnleri cuu hurua gelp Nile nokta der Yani Nil suyu kp krmz balkl eyan ider Amma bir kerreden gelmez Teenni ile kmil yetmi gnde gelir Badehu Nil kesi mi olur Yetmi gn mukaddem tamasna nokta derler Evsaf noktai Nili Mbarek Evvel kbt tutundan yetmi gn evvel yenieri baavuu Msr veziri koltuunda muhzr a enieriler umuru in hizmet ider Mezkr nokta gnleri karib oldukda baavu paadan mezun kyas [1] tathir etmee giderler Zira Kanunu Selim [1] Yldz nshas (havujjnn^ 316 EVLtYA ELEBt Handenberu anlar beha tathir iderler Anlarn dereidir Zira tathir etmeseler Nili Mbar ek ka arn tad malm olmaz Msr iinde nekadar bin arka sakas var ise ol gn mmlky kyas havuzun pak pakize idp bir katra su kalmadu gibi yenieri avular Msr iinde n blk ocann aalar ve ihtiyarlar var ise her gn birer blk askerini davet idb yedi azm smat Muhammedler ekilb yedinci gn paay mmlkyasa davet idb krk yerde sma ziyafetler olur Badettaam paa yedi blk aasna ve ziyafet sahibi yenieri baavuuna c i hil'ati fahire giydirp paa baavuun huddamlarna yz guru mikdar ihsan ider Amma Ca ade Hseyin paa baavudan gayri aalara hil'at giydirmeyp baavua bir kise guru ihsa r paaya bir at veyahud bir gayri he-daya vermezler Haliye deildir Andan paa bir aka be gemiye suvar olub Nil ile cereyan idb iki canibi temaa iderek Kasrl Ayne gider A nden yenieri ocann cmle yn eraf kethdalar ve avular gelb mmlkayasda paann yerde smat Muhammed ekilir Her smat ikier yz sahandr Bu remma dahi dua ve senadan buhur ve erbet nu olunub giderler Andan badelasr Msrn cemii ulemas ve sulehas ve ei e hutebas ve meayihi izam gelp bir azm ziyareti has olur kim tabir olunmaz Zira ulema gelince mmlkyas Camii iind (e) malmal olan avam nas yenieriler cmle birer yaylm k b ba avudan iki Msr kise ihsan alub iki bin mikdar oda baslar ve daylar cmle gider a ol gece leylei Cum'a olmaile ulema asla gitmeyb sabaha Kadar ihya idb Mevldu erif t ilvet olunub yine ba avu Mevldu erif okunurken petemal petemal nebat hamev ve neb e skker erbetleri mebzul olub kalanlara nisar olarak d maverd-ihrak olarak sabaha kad ar ihya iderler Alessabah yevmi Cum'a olub yine tahtelkahve bir mfid muhtasar smat Halil ekilb badettaam mmlkyas havuzunun kenarna cmle ulema ve suleha varub mmlkya eddad dua idb cmle mmeti Muham-med Amin deyb herkes mesalihi mevanilerine gidp sekiz

gn sekiz gice mmlkyas ziyaretleri ve tathir olunmas temam olur Zira on Msr kise masr vardr Azm dahiyedir Zira sekiz gn sekiz gicede bu zivafetde ikiyz abaz hidmet idb k bin adet koyun ve elli bin tavuk ve elli bin gvercin ve kerre yz bin ekmek,yz bin yal rek ve buna gre sayir meklt ve merubatn hisabn [1] Selim kethda baavu ike idir Zira beher yevm ikier [1] Yldz nshas (bir nevl bilr) SEYAHATNMES 317 sahan taam Ravza balarnda ve Msr ehrinde ve mmlkyas odabalara nmeti bimtinan ziyafetler dua ve senadansonra Nil Mbarek havuzunun canibi erbaasndan sza sza gelb ta ada cereyan iden ana Nil ne mertebe cereyan iderse mmlkyas havuzu ire dahi ol berabe rlikde havuz ire gelir Tathir oldukdan yirmi gn sonra Nokta bu gice der deyu paaya ha ber idb paa dahi srr admanndan vekil harcna tenbih idb iki gn iki gee azm ziyafe u ziyafete ulema ve suleha ve sdt kiramlar ve meayihi izamlardan gayri asker tayifes inden bir ferd gitmez Ancak mmlkyas nazr ve avular kethdas ve mteferrika ba ve terceman ba gelb taam yiyb giderler Paa aavatlar ile kalr Zira ziyafet paanndr mez Ve badelasr ve alessabah ziyafet tercema-nndr Amma ol gece bir Mevldn Nebi olur k im nie yz em'i kfurler ile mmlkyas bkyas kanadiller ile dahi zeyn olup saba-hadek ema olur Hikmeti Huda ol gn ya ol gece Nile nokta der Nokta tabiri oldur kim mmlkyas avuzu ire tathir olun-duktansonra b rakik su dururken kpkrmz kan gibi amurlu su zah a der Cmle ulema hamd idb iki gn iki gecede hafz Kur'anlarn tilvet etdikleri iki y rifi nokta nmayan olunca Mikyas havuzunun canibi erbaasna oturub cmle hatmi erifleri temam idb sdt hazretleri anda bir dua ve sena ider kim gya dem mebhut olub paa vekil harc yz kurban idb cmle ulemaya bezi iderler Ve baz meayihlere ve sdtlar ve eyh Be birer beyaz sof giydirb mahkeme tarafndan nokta dt mahalli sicilli erife kayd idb dilerinin bir ihtiyar paaya mjde idb bir beyaz [1] giyb yetmi seksen altun ihsan dahi alub cmle ulema hamd sena idb herkes hanesine giderler Eeyh Sdt [2] Sene tarihinde eyh Sdt Maribden Msra gelb mnzev iken Hikmeti Huda Nil bir sene ta gal olup ahalii Msr mu-(z) tarih olub Sdtdan dua reca etdiklerinde bir kerre el aub d a idince bir yldan beru gelmez Nil yle gelb vefa ider kim hl ol andan beru Nil ol gnl rde gelb vefa ider Ve ol mahalde Sultan Sdta ziyafet idb Msrn nsfn ana temlik ider vldlar bu mahalle gelb dua idb ziyafet annndr Hakka [l] Yldz nshas (sof) [2] (Menakb hazret eyh Sdt 318 EVLYA ELEB ki ulu nesildir j,> ^.-ii^tl a.u mmlkyas eyhleri ve yz nefer Reddad oullar cmle dir Ve her gece Nili Mbarek nekadar tad ise cmle mmlkyas huddamlar ve eyhleri bir lb bir tabak kgza sar za'fran ile ka parmak tadn tahrir iderler Ol hat budur "J-Ui v^vi ju mij ^ij.ji^ijjc ;V_, JU -mj ^jUI oj. vlJl JJI^U viU* j -u- JjVl^iU- ^-^ iljlil ( jjj- U rc"l r4l d!iT dili ^'1 ^U! ^Jj Uj3 ^ lc' jU Bu hatt mmlkyas eyhinin mhrile ve imzasile eyhinin mhrile ol hatt paay Msr az birer altun paann hazinedar verir ite nokta dd gnden biemrillhi taal gnden gn Msr icre bir surur admaniler olub cemii emsal ve mltezimin ve keaf ve nazran ve y veziri tasadduk ve nezerat verirler Zira Msr halknn ekseri mena ve mltezimindir Nili ubarekin tamasna muntazrlardr WW ^a Tamasa kaht gala olur Ve Nili Mbarek ne mertebe en malmdur (de) nilirse mmlkyas eyhi mikyas havuzu icre otuz arn li bir amudu mnte Anda parmak parmak kertikler vardr Ana nazar idp her sabah birer hccet yapup ibtid a paaya bir aham gidb paann (ta) haremine girer Ana kapu baca yokdur Her ne mahalde o lursa girb ^iU-, <&\dbk>. Jiji itU-jijjj l rcic ) (jj^sr. (2) JUj; JU jjiia iJjLU j^ Badehu Bir arn bir parmak deyu nida iderek bir altun haliyesin olub kmil seksen drt gn bu slb zre paaya ilm ider Amma bu paaya gelen nadinin eli altnda kmil yz al rdr Herbirine birer ikier mahalle verp bu nadileri Msr ire tevzi ider Amma her nadi h dudunda nida ider Gayri mahalliye varlmaz Zira her hanede her gn haliye tabir ider ler avayidi vardr alr Annn gayri kimse varamaz Biri dahi gelse ve hane sahibi kangsn hsan edeceini bil-meyb avayid ve fevayidleri muhtel mevve olmasn in her nadi hududu ida ider Ve bu nadiler muhteem yz nurlu ve boaz ridali ve gzleri srmeli eli asal ih deil ise de eline elli] Yldz nshas (l>L.) [2] (y/, Cfiili ) SEYAHATNAMES

319 bette asa mukarrerdir Ve her nadinin yannda [1] drder beli betemall mahbub Arab ola ar boazlarnda sar ve yeil ve al ve gnagn allar takub her kapunn nne geldkce Ess ir Mahmud ya erif Ahmed ya eydi Ali yahud ya Emirlmerail kiram deyu her hane sahibin in elbette ismile nida iderler JjUi j.Jt U vV bir arn alt parmak ve iki arn par adar oldysa her gn meserret haberlerin Msr iine byle tebli iderler Her kesin istidad e ihsan iderler Geri bunlar yn Msrdan ve paadan beher yevm birer altun alub mal tasi derler Amma bu yz altm Reddad nadilerin ve mmlkyas eyhlerinin mirye para keufiyy Mal padiah verir Ve iklimi Msrda cmle ikiyz yetmi alt pare kasabat ve ehir ben-de Cmle ehirlere nadi Reddadlar gitdikde bu Msr nadisi basdan [2] izin alub keufiyye av yidin verb kaz almaynca vilyet vilyet gezb Nil filn mertebe tad deyu nida etmee r Ve Msrn iki bin altm ba ve baeleri bu Reddad oullar elindedir Zira Nili babanl nlar mjde iderler Zira cmle baeler Nile muhtalardr Ol ecilden cmle balar ve gay-tan unlarn ziri hkmndedir Paa ve yn Msra benefe ve gl ve smbl ve bdar serab eng lsa bunlarn dereindedir Bunlar bulur Kmil seksen drt gn Nili byle nida ider Ta nihaye i yirmi arn Nili Mbarek gelse *\l\y~\) deyu bir kavaid misal nahviyyun vardr Musanni f bu misali Msrda bu nadilerden almlardr (vii'j i) derler Yani mmlkyas havuzu icre kertiklerinin amudu zre baebe yani bir aa tahta cisir va (r) dr Nil ana beraber oldu demekdir Yirmi arn geb yirmi drd arn olduu zeman (jJ-i J j-i-i^) deyu nida iderle r dadan bir daa Nil tad demekdir Dadan murad Msrn canibi garbisinde Cize tarafnda dalar vardr ki byk bir kk amel dadr Anlara beynelhalk Ehram Dalar derler Amma vn Da derler Nili Mbarek anlarn damenine-dek tara (jJ-t j^-ij-) derler Amma Msrl v, i derler Zira yirmi drd arn bu cebellere geldkde Msrn iinde Demir Kapu derler bir k kapusu var Ta Msrn mamur bdn yeridir Anda Nil kapu eiinden zahir olmaa balar ^ ^ irmi alt arn gelse Msr Nil gark ider Ol havfden Reddadlar (jJ-i J jji-tj*) didikleri man (^jl ^s) didiklerinin asl garkdan korkarlar Zira bu Ehram Dalarn muciz (ei) Hazr eti idris talimile melik Surid bina etil] Yldz nshas (er) [2] (pa 320 EVLYA ELEB midir kim Hazreti dris l'ji ilmile Nili Mbarek Msr gark ide* cein bilb bu Ehramlar Surid ina itdirb tlsmat eyledi Annn baz sene Nil ol cebellerin dibine gelir Amma eri karib bir padiah gelb bu dalar barudu siyah ile koparub mn-hedim etdkd (e) dokuzu cu harab Buhtunnasr idi Onuncu harab Nilin tlsmat bozulduundan bu Ehram dalarn ge ab etse gerekdir am nehri Mize harab ide Badadi attularab harab ide Amma Msrda Nili M rek on alt arn gelse mal pa-diah tahsil olur Amma mena ve mltezimin ve keaflar me on sekiz gelse l Cmle keaf ve mena mestur olurlar Yirmi zira gelse cemii akalimi Ms sla bir eraki yer kalmyub rey olur yani kuru yer kalmyub cmle yeri Nil bi.sar Bundan ziyadesi zarardr tt\c ^u Amma yine ww on be arn gelse yine zarardr Ne mah padiah v mal mena ve keaf kmyub Paa uursuzdur deyu aa endirb Yusuf kknde habs idb c arz idb bir gayri vezir gelince paa habs durub Msr belerinden bir be kayim mekam olub meksur olan mena ve mltezimin ve keaflar ark haniye urub kerrat ikence ve Divanda mak rya ekb cmle maln zabt eyleyb fruht iderler Ve cmle mal padiah tahsil idb hals il tuyan zre gelse cmle muhtekir ve msebbibler umne ve mahzenlerde olan glllerin mey muhabbete karub Msr yle ganimet olur kim drd vakyyei osman ekmek bir pareye olur El ili Mubarekin gelmesi acib hikmetullahdr kim bir sene bir seneden mukaddem ve mua hhar tamaz Elbette detullah zre ol tut Kbt gn taar Amma az gelmesi ve ok gelmesi a ib deildir Cenab Barinin kabzai kudretindedir Ve bu keramat aliyye Hazreti merden ka ld derler Hikyet Hazreti mer <l* -oii^j hilfetinde Hicreti nebeviyyenin 21senesinde Hazreti Amr ibnl As Msr feth etdi sene biemrillh deti cari zre cereyan idb tamaz Amr deti kadimimiz oldur kim Nil tamazdan bir gn evvel her sene Nili Mu-bareke bir mahbubei mzeyyene penei fitab duhteri pakize ahteri l'il yakut cevahir murassaat ile rste idb nice kantar kelle eker ve nice bin erdeb gll ve nice kerre yz bin ekmek ve ksmat kz ile Nile brarz Andan ertesi yahud lgn nokta db Nil tamaa balar didi Bu yini keferedir Nil tamasyn nahak kan etmek ve bukadar nmetullah israf etmek dinimi de yokdur deyu cevab etdi Hasl kelm bu minval zre krk gn ubur idb Nil tamyub yeni mu memleket icre nice bin kyl kal cidal olup Arabn aya um imi deyu efvah SEYAHATNAMES 321 nasda gnagn gftg olup misler dahi glli hfz idb Msr icre kaht galaya meddi oldu hazretleri Hazre(ti) Omere blda Tahrir olunan Nile brakdklar kz ahvalin alettafsil ne

cab ile arz idp on gnde arz Mekkede Hazreti mere dahil olup mefhumu malmu saadetleri olunca Hazreti mer dahi Amr ibnl Asa name yazub Berhurdar ol Kffarn yini batllarn ne etdirb Nile kz atdrma men etdiine isabet etmisin Bu kz Nile atasn deyu bir k budur Manas Bu name (i) mer ibnl Hattab Nili Msr (a) gndermi-dir Ey Nil Eer senin taduu vet kudretinle ise tama Cedik Bizim sana ihtiyacmz yokdur Ve eer taduun Hak sbhane alnn kudretile ise tiz ta demekde ve bu kelmlardan sonra (Ayet) f>jj^yi) o V/* <Wf~ A etin dahi yazub Amr ibnl Asa on gnd(e) gelb name vsl oldu Amma halk meyus olmulard Ve nie kimesneler Msrdan hicret milerdi Hemen Hazreti Amr Hazreti merin namesin tilvet idb yn kibar Msr ile hl m mahalle gelb Nile Hazreti merin selmn tebli idb derakab hatt meri Amr Nile ilka i azameti Huda Nili Mubareke ol hatt mbarek dnce Nil derya misal cuu hu-rua gelb ol er ve Ayeti erife beraktile Nil taub cmle ahalii Msr ad handan oldlar Hamdi Huda ol n beru bir gn tahallf etmeyb elbette nokta der Ve nokta den havuzu ve m-mlkyas v e [1] mebnasn beyan ider Evsaf Cezirei Ravza ve mmlkyas Ol mahaldir kim Eski Msr mukabelesinde Ravza derler bir cezirenin ciheti cenubsinde bir kede kat enderkat bir kasr lilerdir ve mteaddid kaalar ve gnagn hcreler ve kil atbah ve iki yz kat enderkat mmlkyas eyhi oullar hanesi ve bir kede krk stunu me kani Sultan Kaytbay Camii ve bir tabaka alak minareli ve bir vasi haremli bir cami ve bu evsaf mastur zre binai alili kasr ldr Ve Tara haremi vasi meydandr Canibi er eviz aaclarile rste bir sayedar teferrcgh fezadr Ve bu mmlkyasn ibtidai banisi K letinde bir kehene Evliya elebi 10 21 [1] Yldz nshas (eki) 322 EVLYA ELEB var idi smine Kalimon hakim derlerdi Ann inasdr kim Tufan Nuhdansonra bina olunmudur dansonra Hsaylem (^-^) derler bir kehene dahi gelp ilmi hendesede misli yok feridi asr bir stad kmil idi Mikyasa baz eyalar kend ihtiramdan gnagn eyler icra idp U e koyub ann ihyasdr Ve Msrn cemii halilerin ve tur'alarn hikmet zre tarh idb nehr lyet vilyet ol cereyan itdirmidir Badehu mruru eyyam ile mmlkyas harab olub sene 198 rihinde Ali Abbasiyandan Memun Halife Badaddan Msra gelp Ehram dalarndan gencine ve g gn ki-tablar karub bu Ummlkyas ol define malile tamir ve termim etdi Badehu sene 785 arihinde yine Ali Abbasiyandan Elmtevek-kil Alellah Mehemmed ibnl Muktasid billh Eb ubekir zeman hilfetinde kaim makam olan Sultan Barkuka ferman idb andan dahi bir gne zamime itdiler Amma Memun Halife Msrda kalmyub Ehram dalarndan kard mal firavan Kayserleri zre sefere gidb cemii dar diyarlarn balarna dar idb deyrlerinde di-var bi kffar bedgirdar ber karar kalmyub cmlesinin kararlar firara mbeddel olub gelb Tarsu al'asn muhasara idb an dahi eman virmeyb feth etdi Badehu Memun krk sekiz yana bali kend karnda Memunu ehid itdi Sene 199 Hl Tarsusda Camin Nurun kurbinde bir muzlim rmer sanduka iinde medfundur Tarihile hakirin mazbutudur Ziyaret etmiizdir Amma me rhum Memun Halifenin Msrda mmlkyasdan gayri hayrat okdur Evsaf havzu mmlkyas mmlkyas galatdr Lisan arabde sahih lgati Mikyasdr yani Su kilesi demek olur Havuzun biridir Amma efvah nasda mmlkyas derler Galat mehur evldr Ve bu Mikyas havuzu Ravza resinin ucunda Memun halife kasrnn altndaki haremin bir kesinde sekiz beyaz mermer st n zre bir aa mnakka kubbe vardr Ol kubbenin altnda ekli murabba safi bayaz mermer i bni bir havuzu azm vardr Umku kmil otuz arndr Canibi erbaas seksen ayak nerdbandr kerre bir haftada yenieri oca tathir etdi tahrir olundu Ve bu havuzun ta ortasnda e bir beyaz mermer amudu mnteha var Kaddi kmili yirmi be arndr Bu amud bir canibe meyi etmeyb karardade olsun in havuzun bir tarafndan bir tarafna bir haeb cisir komulard haeb amud zre basmdr Ve amud annla kayimdir Musannifinin ( .lUyui ) didi bu haebdir Ve mezkr amudun e taraf ta yirmi be arna SEYAHATNAMES 323 knca onar kertik kertik parmak hesabdr Darbmeseldir kim Bana Msrn parmak hisabn v erler Buna mmasil uarann birisi bir ebyat etmidir (Beyit) ntizar cebr ile oldu hell it'am nas Nice hir parmak hisahn gsterir Ummlkyas Bu parm sabndan malm olan ruzmerre gelen Nil Zira her kertik birer parmakdr stad mhendis yle

na etmilerdir Ve mezkr kertikler saylmasyn havuzun i yznde yine mermerden nerdba a havuzun nihayetine enince kmil krk sekiz kademedir Her sabah Mikyas eyhi ol merdba ndan aa enb ol gece nekadar Nil geldi ise mermer amud kertiklerinden malmdur Ve eyhi ikyas bir ucu za'franl kda Nili Mbarek ka arn olduun yazub paaya ilm ider Ve ha mermer zre Caferi hatt kf ile bir gna tarih var Amma Arab ve Acem seyya-hanmdan cemi i erbab marifet temaa idb kraat idemezler Amma Allahu a'lem Memun halife tarihidir k im mermer amudu dutan hasebe kenarnda altun hat ile Ayetlkrsi nihayetinde tarihi yazlmdr Ve mermer amudun banda altun teneke tahtya kapldr Ve bunlar altun idenin tarihi havuzun kenarnda mermer zre mzehheb celi hat ile tarihi budur jyj jU- [\] j^- jUaA- o j-ai >^ <^IU.I l'Vjil ) ^ ctijL 41^4 ^L'l JL^I -*-*f; *H ^\Ji^j^\c 3 ( \ A <C- JLkLI Ju* merkumdur Ve bu Ummlkyas havuzu kenarnda sekiz adet beyaz mermer amudlar zre bir mebb k ve mukarnez ve mnakka kubbei naki bukalemundur kim ibret nmundur Mezkr amud pervazl ar zre zemini lciverd ve rumman beyaz hatt celi ile tahrir olunan sure olan Ayetler b unlar (r ju oijVi^ Uif^\"^j >*T j\ f?~j\cjrj\$\^) ilhiri Ayetden sonra tahrir olunmud (ur) Bu hatdan yukaru kubbe kenarnda [1 Yldz nshas (>.1) 324 EVLYA ELEB jvSI^I i)> fVl JSj cUllr d)L) Andan yukaru kubbe ortasnda celi hat ( <\JLi *L lj^ J> t uj ju ) ilhiri Andan mameliki beyaz ile (Sure) Ayeti ilhiri bir mdevver hat ile yazlmdr Andan kubbenin ta ortasnda bir mdevver ve na hatt beyaz ile (Sure) yeti [1] Bu havuzun canibi erbaas zaviyedir Cemiyyet gnleri nemaz klnan bir gncde mih ab zre mzehheb celi hat ile ('.L ^Jl^ J>l Olijist f^J^J^fJ.) Ayetinden sonra 4>U*fj (ju_^^ ^>jl 4; <lrj'^JIt> j^JIJ*>tahrir olunmudur kim Ve bu mihrabn kble divarndaki kapunun i yznde sol tarafda ar k beyaz mermeri ham zre hrde kf hatt ltif ile byle tahrir olunmudur (j^-Vlf Jlj MJlj ^ ^y 4)U?-L^ ^4 Icl ( ej^- ) ^=>-JI ^J\^S) Ayetinden sonra ( ^?.} ^* ) Andan sonra ( ^jjvJLil %J il jUl ^.li-lJub ) Dua mstecab olacak yerdir Ve bu kubbei mnak ka aa olma1 [1] Yldz nshas (tahrir olunmudur) SEYAHATNAMES 325 ile canibi erbaas pirin telli ebekedir Ve havuzun canibi erbaas dahi parmakl (k) dr m aa bakmaa cret idemez vesselam Ve bu havuzdan tara azm bir kaa vardr Canibi erbaa evzenleri Nile nazrdr Ann fevkinde krk kademe ta nerdban ile karlar bir kasr haver dr Cmle Msr seltinlerinin teferrcgh imi Hl ghi beghi Msr vzeralar anda gel Amma fatihi Msr Selim Han bu Msrda bir gice hab ld iken erakese tarafndan bir feday ay merd ile bir cerime suvar olub Nil zre cereyan iderek Mikyas dibine yanaub erimin direine fedayi nam si kub serenden kasrn kubbesine Selim Hann camehabna nzul idb akden nian virir ti ile Selim Han ehid iderken hemen Hazreti Resalet Selim Han habdan bidar idince hemen fedayi can havli ile kendyi minare kaddi kasrdan Nile atub hals olur Selim Han has odallara itab idb cmlesine Msr belii ihsan idb ve ahdi eman ile iden fedayii getirdp slmbola gtrp izaz ve ikram etdi blda tahrir olunmudur te nibi erbaas revzenli ve sivri kubbesi beyaz kirele mestur bir seramed kasr lidir Ve bu mmlkyas olan cezirei beyan eder Evsaf cezirei Ravza Bir ceziredir kim Cize tarafndan Nili Kebir cereyan eder Eski Msr tarafndan Gck Nil c reyan ider Baz zeman ybusetde Nil kuruyub piyade demler geb gll gemileri gemez old 1086 tarihinde Canpuladzade Hseyin Paa efendimiz iki yz Msr kise masruf idb ayda k

i bin dem ve nice bin curafa srlar rb bir hayhu ile (A)nbar Yusuf yollarn tathir ilden cemii Nil bu canibe cereyan idb Ravza adas bir azm cezire oldu btida Necmddin S alih bu cezirenin canibi erbaasna tula bina bir kal'ai l bina ider Hl Cize canibine n azr mahallerde bur barular eddi skendervar nmayandr Amma bir kal'ai hasn hain ve e musanna binadr kim bu kadar yz yldan beru Nil iinde fena bulmamdr Ve bu cezire ta M as kesinden Bulaa varnca tuli bir buuk saat cezirei glsen bddr kim padiahlara mah ba irem zatlimat misilli bir ceziredir Ab havas gayet ltifdir Ylan ve yan ve haer az mutalsam ceziredir Hl bunda hasl olan kfei gnagn ve limon ve turuncun ve gayri b rayihai tayyibesi bir saat yere tesir idb em idenin [1] Yldz nshas*(Sergzeti Selim Han Evvel der kasr mmlkyas). 326 EVLYA ELEB dima muattar olur Hl iinde yn Msrn yz altm mteaddid hyaban ve gaytanlar va ve karne-riyye ve kaa ve selsebil ve su azirvanlar ve hammam cameknlar var kim bime kn olan mekn idinecei gelir Hl yedi saray ve cami vardr [1] jilj ^ -jj bu cezi lsa sezadr Amma balar [1] ve baeleri hl mamurdur Lkin tevarihde tahrir olunduu zre mamur bad Hasl kelm yine Msrn ba iremidir <X*j>\>j &'*33 deseler vechi vardr Z gece mihman olan hasta hayat cavidan bulub ter taze olur [2] Bu Ummlkyasda mah Temmuzun tut gn nokta dnce paa avular kethdasna ve mteferrika basya ve terceman aaya ve yedi blk aalarna v rine tenbih ve tekid olunub Inaallah seksen drd gnden sonra Nil kesim ideriz Cmle yn kanunu kadim zre hazr ulsunlar Bir yin admanl Nil kesimi olsun deyu paa tenbih edince <tic..e Msr halkna srr adman etmee bahane gerek Der cengi evvel Eski Msrda yz i kira ile haneler dutarlar Ve Bulak ve Reide ve Circeden nice bin pare gemilere m ukaddem tarih ile yzer ikier yz guru byk cerimlere kira verirler Herkes gemileri ve h nelerini nice bin bhisab kanadiller ile zinet etmee balyub ahniin ve revzenleri mnak db deri divarlar beyaz kire svayub Eski Msr mm Dnyasn nev arusu dnya iderler And a mltezimn ve keaf ve mirimiran ve merayi Msr velhasl kanunu kadimi terifat zre c hedayalarn hazr ederler Ve paa aalarndan bir aa Nil kesimi olacak halici tathir etme emur olub be on bin ammal ve rgat ve curafa srlar ile halici krk elli gnde on kise f olub pak ve pakize iderler Bu bin pare aaya creti kadem verirler ki kise masraf k uralardan hane sahihlerinden alub paa kethdasna iki kise ve paaya be kise olur Ve zem an Hseylem ve Kbdn Melik [3] bir hali fissayf ve itada cereyan idb cmle ehli Msr atsan iderlermi Ve zemini serapa ruham deli imi Hl mruru eyyam ile tyn trab ile m alt ay kurur Alt ay Nil kesiminden sonra cereyan ider Bu halici tathir iden aaya kl fe ve bin pare creti kademin verb itmam olunca Bab Nasr mahkemesinde sicille kayd ol ub mezkr aa yedine hcceti er'iyye alub paaya verb artk Nil kesimi alaylar tedarik grlb ve bu mahallerde Nili Mbarek dahi .[1] Yldz nshas (biri Sultan Meyyed evkafdr) [2] t (Elfasll Hami ve Erbain Evsaf alay sani Nil kesimi) [3] (Hseylem Melik Kbtde) SEYAHATNAMES 327 on alt ve on yedi zira olduu mahaldir kim Nil kesimi olacak yerde Ebl Menca cisri v ardr Halici tathir iden aa mezkr cisir dibinde Nil cereyan etmesin deyu bir toprak bend alkor Bend zre ehir subasnn bir byk mzeyyen ve mnakka kay toprak zre bu mahalde iki bin kelle skker miad ve iki bin kutru nebat ve nice bin batman mey va ve yetmi seksen deve yk beyaz has ekmek dalar gibi ylr Ve meklt merubatn env nlar muhtesib aa cmle paa kisesinden mde ider Ve suba alt yedi yz tevabiile bu me ar muhafaza ider Ve Nil kesimi olacak mahalden ta Bulaka varnca bir saat yerdir Ve karu Ravza adas dahi hemnan bir saat yerdir Bu iki tarafda lebi Nilde asla ine braka ak yer yokdur Cmle kat enderkat hayme ve hargh muteberan cetri mlemmalar ve matbah v e kilratdr kim iki taraf dem deryasdr Nil kesiminden be alt gn mukaddem yer tutub ar Ve ehri Bulak Sebtiyyesinde paa kethdasnn ve ehir havalesi ve divan efendisi ve ka uclar kethdasnn ve resale aas ve gmrk emininin ve anbar emini ve nazrn gnagn m i ve Msrn yirmi aded meralarnn ve yedi blk aalarnn ve erke belerinin ve kada ruznameci ve defterdar ve kapudanm velhasl Msr yn erafnn bin bin iki yz pare akab rkate ve kayklar ve cerimler ve kayasalar ve sandallar atlas diba ve iyh ve zerbaf km ha va darayi valy kl ile cmle gemiler zer enderzer zerbaflara mstarak idp elvan elv

rduz bayraklar ve filandra ve sancak ve tular zeyn iderler Velhasl geminin bir lt res ni tehi deildir Cmle tezyin olunmudur Ve cmle gemilerin enderun birunu lt silh mt e mzeyyen iderler kim gya cenge amadedirler lgn olkadar gemi mzeyyen olur kim Sebtiyy e kasrndan ve Bulakdan ve kasr Ayndan ve Eski Msrdan ta Kademi Nebiye varncyadak s erdir Nilin yz keti ile malmal olup gya bir llezar hyaban gemi ormandr Beri tarafd em karu tarafa gemiden gemiye pertab iderek ubur etmek mmkndr Ta bu mertebe izdiham olur Ve cemii ahalii Msr Nil kesime [l] mde olduklarn paa istima idp alaylar yrme Evsaf alay Nil kesimi Bu alay dahi blda paann alay ile Msr (a) girdii gibidir Amma bu alayda ulema ve sule ve refa ve tavai aavatlar vardr [1] Yldz nshas (kesimine) 323 EVLYA ELEB btida alay yrmeden evvel sabahdan yahud bir iki gn mukaddem Msr yn eraf ve pr ci nisvan dkknlar dutup yollar zre i kaFadan ta Bulaa varnca kat enderkat iki saat dem as gibi pr olub paann gelmesine muntazr olurlar btida alay banda suba iki yz eli vvasile ve on nefer celldlar ile yollar tathir idp tevhidi sultan iderek ubur iderler Ardlar sra cemii eimme ve huteba rf izafetleri ile mevc mevc ubur iderler Anlarn ar d sra nice bin meayihi kiram anlardan sonra mezahibi erbaa ulemalar mlebbes siyablar le fevc fevc ubur iderler Andan sonra Msr iinde iki yz altm be yz ake mevleviyyet e harir saakl tayan mollalar atba beraber ve afi ve Maliki ve Han-bel mftileri ve ezhebi eyhlislm Boluv Mustafa Efendi ile Kadasker Efendi ubur ider Anlardan sonra ala sdt miran Msr iinde krk alt bin sdt kiramn mlebbeseleri ileriye suvar olub u yetinde nakibleraf Burhaned-dinEfendi Hazreti Resaletpenahn yeil alemi dibinde db vak r ile canibeyne selm virerek ubur ider Andan alay avuan balarnda mcevvezeler zre ik lak ve atlarnn banda birer aylak ve krmz alvar ve ellerinde gnagn bozdoan bulgur r ile mutaazzmane ubur iderler Andan alay gnlliyan ellerinde sipah bayraklar ve khey tlar ve ifte kekleri ve krmz alvarlar ile atba beraber aalar kslerin alarak alay tfenkciyan Bunlar dahi sipah misal bayraklar ve krmz alvarlar ve kheyln atla kekleri zrh zrh klaha ms-tarak aalar kslerin alarak bayraklarn aarak gzer ide ferrikagn Bunlar semmur krkleri ile beer onar eli srkt kekleri ellerinde srklar rin alarak ubur iderler Andan Alay erakese Bunlar dahi sipah gibi krmz bayrak tayub lerinde ifte kekleri ile aalar kslerin alarak ubur iderler Andan krk elli erakese lay Bunlar gya Msr beleri gibi gayet muhteem ubur iderler Ksleri yokdur Andan alay stan [1] be bin kmil piyade asker addolunur Amma bu Nil kesimi alaynda on bin piyad e eli atal fitilli beli kll dalyan t-fenkli ehbaz ifte ifte yiitler ubur iderler y Yenieriyan sekiz bin addolunur Amma ol gn yirmi bin tokmak tfenkli prsilh kaplan po tlu zerduz skfl Yenieri alay() ubur ider Andan alay aavat paa btida iki yz khey sodakl tatar ya-rakh yiitler ifte ubur ider Andan alay gnllyan drder yz [1] Ydz nzhas ( Azeblistan ) Azabyan olacak. [2] ( Kheyl ) SEYAHATNAMES 329 kaplan postlu yelken takyeli ve salihli tal ahn cal ifte kekli gnll ehbazlar dsra alay deli Bunlar dahi elinde kosdancalarnda kurd postlar sarlm avularnda elv ar ve balarnda semmur talar zre turna telleri ve zaanos ve ahin telleri ve atlarnn ylaklar ve Hasen ve Hseyn Tuna keidi knalar ve yanck ve bahr hotas ve alt pare lt atlar ve beer onar kekleri mzeyyen ubur iderler Andan alay mehteran hayme ellerinde klar ile gzer iderler Andan alay anigiran Bunlar dahi kheyln atlar zre ellerinde ka r ve sipah bayraklarile ubur iderler Andan alay tara kilrciyan Bunlar dahi bayrakla rile ubur iderler Andan alay sarracan hassa Bunlar dahi prsilh ellerinde srklar ve a rnda bayraklar ile ubur iderler Andan alay mteferrikagn Bunlar dahi kheyln atlar zr rakl srklar ile ve birer ikier kek ile ubur iderler Bu Msr paasnda sarca sekban maz Cmlesi mteferrika ve anigir ve kilrci bayraklarna girerler Andan alay vacibraay r muhteemane kheyln atlar zre enselerinde beer onar karg srkl ve zrhl kekler i Andan alay kapu-cba Cmlesi msellh ve mzeyyen semmur krklere mstarak atlar yana sl ve her birinin nnde kheyln yedekleri ve enselerinde on beer yirmi ve otuzar zrh v erpenahl i olanlar ile atba beraber gzer iderler Andan Alay meray Msr Yirmi alt be Cmle perian destarlar ile zer enderzere mstarak mcevher rahtl ve zerd ileri ile kheyln atlar zre nlerinde drder mlebbes satrlarn ellerinde teberi mslimi

e ve enselerinde yetmi seksen mzeyyen arkab tirkeli i aalar ile atba beraber iki b a rikb rikba ubur iderler Anlardansonra Alay musahibi Sultan Aagn tavaiyan Bunlar padiah lalalndan mu'tak olub Msrda drder beer yz ake ulufeleri var Kimi Da n kimi hazinedar ba-lkdan kimi eyhlharemlikden ve kimi musahiblikden zd olub koltuk alardr Bunlar bin mikdar muhteem aalardr kim herbiri padiahane zeri zivere mstarak r Bunlarn alay gibi eer Msrd(a) ve Islmolda byle muazzam ve muhteemane alay yokdur bunlarn herbiri Asitanei saadetde otuzar krkar sene hidmet idb nice bin kise ile ve bhisab cevahir ile zd olub M330 EVLYA ELEB srda byle bir alay gnlerinde drt azamet ile ubur iderler kim tariki m zre temaac dimalar bunlarn mk anberi rayihasndan muattar olur Ve herbirinin ensesinde yetmier s ener penei fitab mehtab memaliki arkab tirkeli gulmlar ile ubur iderler Gayet mzeyyen alaydr Andan Alay paa KaraAalardan sonra paann yirmi alt meratib sahibi st haftanl ve perian destarl pak e abayli muhteem gedik sahibi aalarn enselerinde krkar ellier zrh klhl i aalar er Andan paann tular ve bayraklar vard sra paann dokuz yedei zeri zivere ve cevah aatl zeyn ve raht ile mzeyyen khey-ln atlarn herbiri ba mcevvezeli yedekciler kean ubur iderler Bu yedeklerin iki canibinde Msrn alt yz ba otgaal zerduz skfl ml i elleri tfenksiz bellerinde kllar ile yedeklerin iki canibinde ubur iderler Andan bi zzat paa Klvan divanhanesinden azameti daratile semmur krk zre cevahir arkab tirke k b ve katife krmz alvar giyp selimi zre iki sorgu mcevher takup reftar iderek Kaytb nhanesi nerdbanndan enb altun zincirli ve mcevher eerli ata suvar olub saray meydannd Selim ah makamna nzul idb iki rikt nemaz klub anda hazr olan cmle ulema ve suleha yih huteba ganimete dua ve senalar idb avular kethdas paann sol tarafna paa kethd da kultuuna girp ihtiyar divan avular hayr dua ile alklayub paay ata bindirirler d altun taslar zre aylakl satrlar diba ve seyb ve zerbaf kunturalar ile ve ellerinde teberi mslimleri ile paann n sra gezer giderler Ve paann yan sra krmz dolmal e otagalar ve ellerinde matara ve mcevher dalyan tfenkler ile paa ile ubur iderler Ve paann ensesinde silhdar ve ukadar balarnda krmz zerduz keeler ve bellerinde a r ve silhdar elinde paann seyfi mczemi ile ubur ider Dahi ard sra yirmi drd mertebe ibi ve iki yz dahi cebe ve cevene mstarak eli kantar srkl kheyln atlar zre i aa ehterleri omuzlarnda tokmak tfenkler ile ubur iderler Ard sra paa kethdas ve hazined atba beraber ubur iderler Ardlar sra paann divan efendisi ve imam efendi ve mezzin b r iderler Andan sonra sancak ve bayraklar andan dokuzar kat mehterhaneler eve ar ak makamnda fasl iderek ubur iderler Ardlar sra sarraiyan gulm enderun andan SEYAHATNAMES 331 sakkalar andan piyade akkm ve me'aleciayan me'allerin kfeler ile donadub ubur iderler Bu tertib darat azamet ile paa Azablar Kapusmdan tara knca kal'adan yetmi seksen pare h darbzenler ve kolomborna toplar endaht idb Msr ii ra'dvar gm [1] grler Bu sada asu olunca mukaddema ileri giden yenieri askerinden bir sadayi Allah Allah glbank kopa r kim narei Allah Allah ile ve sadayi glbanki Muhammed ile Msr ii malmal olur Bu n bangi yenieriler temam idb andan azabistan askeri glbank ekerler Anlar dahi kerre id tekrar yenieriler glbank iderler Bu tertib ile giderler Paa hazretleri iki canibine derya misal demlere selm virerek gerrferi evket ile kmil saatde Bulak ehrine bu a ile dahil olub Sebtiyye kasrnda nzul idince *a cXH Nil zre mde olan bin iki bin pare gemiden bir yaylm tfenk ve bir yaylm top atlub ta Kademn Nebiye varnca Nil zre malm an gemilerin top tfenkleri sadasndan Nil tei Nemrud iinde kalr Andan paa Sebtiyye ka a kapudan bein ziyafetin yiyb be kise ve be tavai ve be kheyln at hedayasn alup Sitayii ketii veziri Msr Paa akabesine imam mezzin ve kadasker efendi ve baz sebk-ruh ulema ile akabesine girb reyyan mellhlar akabenin badbanlarn aub bir top atub avm idince ojt^.fc.j yine Nil z e bin iki bin pare gemiden bilhad vel gayet tfenkler ve toplar atlub dudu barutu siy ah fitab btab ider Ve paa akabesinin badban harir kemhadr Ve k ve ba nice yz ze bayraklar ile mzeyyendir Ve cemii lt resenleri gnagn mnakkadr Ve paann oturduu knda st atlas ile puide bir vasi kaadr Canibi erbaas zer enderyer mihaddeler ve ge aliler ile mzeyyendir Ve paann canibi erbaasnda iki yz glman hassa ve cmle mellhl

ki yz pak libasl ketibanlardr Ve badban sereni ucunda iki atal Cezayirkr zerduz fil r var kim yzer zira kaddi vardr Bir ucu Nile isabet ider Ve stunlarn zirvesinde olan orsa bayraklar dahi hemnan zerduz elvan sancaklardr Bu tertip zre Nil zre gider Msr mii yn erafnn akabeleri hemnan zer enderzere ms-tarak ve mzeyyen olub bir hay huy dmani fasl ile def kudm alarak ve kol kol hanende ve sazendegnlar fasl iderek paann d kuzar kat mehterhanesinden maada krk be yerde tabii A. Ali Osmanyan ve bin yerde ks hakaniyan alnub ol gn gya [1] Yldz nshas (gm gm) 332 EVLYA ELEB mrdediller ihya olub lem taze can bulub debdebei Msr velvelei Msr gulgulei Msr tant Msr olub bu yin darat ile paa kmil saatde giderken Nilin iki canibinde kat enderkat yme ve har-ghlarda olan ibadullah paaya el kavrub paa iki canibine selm verb anlar eyke alub Msr [1] aded mektebin sbyanlar iUai-Ji deyu dua iderler Bu tertib zre nc saatde mezkr Nil kesimi olacak halicin azna paann akabesi gelb lenger endaz olub derkenar olur Der vasf kat' Nili Ahmeri sebil Bu mahalde nice bin ulema ve" suleha ve meayihn ve sdt erbab hacat el aub dua ve sena olunub el yze srilb mah Temmuzun tut evvelinde hali aznda sed olan durak [2] zre su irb derhal nice bin Urban ryan beni insan mezkr sed olan topra bozunca <t derya misa mu Nil yol bulub ol halicden ieri ra'dvar grliyerek girdii gibi cmle meayih Fatiha Fa iha deyu feryad idb derakab cmle akabelerden bir yaylm tob ve tfenk atub yine kyamet kopar Ve subay Nil kay ile topar lyub Msr iine kati yaydan ok kar gibi gider Ve l kenarnda muhtesibin hazr etdi iki yz koyun ve elli deve kurban idb Urban yama ve e n iderler Ve muhtesib ve paa vekilharc blda tahrir olunan iki bin kelle ekeri ve iki bin kutru nebat hamev ve nice bin batman ve seksen deve yk ekmek ve elli kantar heksm at cmle Nile atarlar u<,sJa.j bu dahi maherden bir niandr Nice bin Urban ryan bu m rd sra Nile atlub Nil bunlar birbirlerine katub toparlyarak Nile atlan eyalardan bir zayi olmyub cmlesin Nilden karub Nil ile bir tarafa karlar Hamdi Huda bu kadar Urban ni insann birine bir zarar isabet etmez Hakir ol gn ol mahalde Bazar ryan giran [3] didim Hakka ki bu ryan insan ol gn gya suru srafil urulup kabirden kalkmlardr Ve bu kesimi gn Nile bu kadar nimeti uzma atmak zeman cehaletde zer zivere mstarak bir duh er gelin atmaa mukabil bir eydir Ve bu Nil kesilb bu halicden ieri girb Msr ehrinin rtasndan cereyan iderek enp Kalyop ve Mansure ve ar-kyye vilyetlerin rey idp reaya ve beraya ziraat idb ganimet olur vesselam te Msrn Nil kesimi tabir etdikleri bu tertib e olur Vechi arzda bir diyara mahsus deildir Hasretlmlk ibretnma [1] Yldz nshas (Msrda 6176) [2] > (toprak) [3] (giryan) SEYAHATNAMES 333 vacibsseyr bir temaaghdr Cemii tevarihlerde masturdur Anda paa bu acibe ve garibeleri seyr idp halici tathir eden aaya ve sakiye eminine ve subaya ve muhtesib aaya ve paa vekilharcna bu altL kimesniye hil'ati fahireler giydirb lenger koparub Nilden yuka ru yine admanlklar iderek canibeynine selm vererek kasr Ummlk-yasda lenger endaht olu cmle askerile ve yn Msr emiri mera ile tara kub salt zuhru eda idp Nil kesimi skr idb bin bir hamd sena ider Andan cemii yn Msra Msr paasnn ziyafeti olub sm r kim vasfnda lisan, kasrdr Bu mahalde paay yenieri aas alessabah Kademn Nebide zi davet ider Paa dahi davete icabet nola deyb cmle erbab divan ve ulema ve refayi yn taam paadan mezun olub herkes dayiresine gidb ilmi musikide daire ile zevk safa id erler Amma daireleri usulden kmazlar Ol gece paa Ummlkyas kknde zevk safa idb Eski l zre olan iki bin pare gemileri ve bahri hisabn Huda bilr kanadiller ve fanus me'al ler ile zeyn idb ebi zulman ruzu ruen olur Ve Ummlkyas kasrn paa vekilharc kanadil mzeyyen ider kim gya kasr Mikyas fanusu ba cinan olur Ve taraf taraf tabi ve kudm ve nefir ve surna ve nice bin ksler alnub ta vakti sabahadek velvelei Msr olur Ve her sa at berren ve bahirden nice kerre yz bin top tfenkler atlub zemin sman gm gm ter Ve ve Yeni Msrn cemii hanedanlarnda ve cemii akabe ve erim ve ketilerde ve tarafeynde ol n ota ve erge ve haymelerde gnagn mtrban hanendegn saz sz ile Hseyin Baykara mecli lur kim her ne tarafa nazar etsen bir safayi canperveri olmada ve bir ay ve iret o lup halk lem adman olmada ve kayk kayk uak birbirlerine varup gelmede

Der vasf fienkciyan te bzan ustadan Evvel esnaf tebazan yani tariki Ebu Ali Sina kayklarla Ummlkyas kasr nne paa huz fasl havay fienkler atarlar kim her biri evci asumana uruc ider Asman fiekler nzul rken her birinden nice bin kanadil necmi ahab gibi nar nurlar nzul idp zemini ruen i der Ve bir gne srahiler var kim er kaml er kerre havaya kar Evvel bir fienk ik le asumana uruc idb necmi sagire gibi nmayan olurken ana muttasl bir fiek dahi var o l te alub evvelki zemine db ol-dahi eflke kar Bu dahi temam olacak mahalde buna mut k olup br yanan yire db bu dahi verayi ebre girp 334 EVLYA, ELEB iinde keskin barutdan demir ile sarlm bir badalokca taraf vardr Ol te alub gya bul are pare olup cemii gerrubiyan Uai* tPV o\iytj. deyu taviz iderler Evci semaya bir i biri zre er kerre km olur Amma garib ve acib san'atdr Ve bir gne havay fiek da mana suud idb ol temam olunca andan krk elli dane fienk gk yznde canibi erbaye birbi rin kovarak tarumar olur Bu dahi bir garib temaadr Ve bir gne semay dahi ber hava gi dp andan krk elli adet fiek zemine hm gibi szlb rast geldi yeri ykub halk pare ider velhasl ol gice sabahadek paa huzurunda ve dem deryas nazarnda nie yz bin elvan nk ve tark ve habuka ve asuman ve havay ve semay ve evc ve perian! ve bahr ve tavus ros ve kep ve srhab ve cnun ve kestene ve azirvan ve ra'd ve kelebek ve semek de sekiz kerre girp bir gayri yerden kar ve Nil ire gavvasvar Nilin dibin de ina(ver)lik etdi nmayandr Yine kub yine dalar garib temaadr Ve kazdan kaFalar birbirlerile b te feanlk idb cenk iderler Ve fiekden ekli papaslar ve Frenk ve Yahudi ve Kzlba bir birile cengi azm iderler Ve ekli at ve himar ve hnzir ve peri ve divler ve sahih himarlara ve kelplere bend fiengi zeyn idp te iderler Temaaya gelen halk icre bu hay vanlar reha in girp cmle halk birbirine katub mudhikne bir temaadr Ve gnagn badal an ve tulumba ve nerdban ve emsi cihanlar ve kafesler ve atal smanler ve ra'dler ve n ve ejdeha-lar ve kunbara ve havanlar ve hurrevanler hulsai kelm bin yz pare ill te san'at frenge mahsus iken bu Msr stadlar bu Nil kesiminde sihir mertebesinde san'atl ar icra eyleyb arz maharet idb fiekler ile ebi muzlimi ruzu ruen etdiler ve geceleri adir [1] ruzu d olur Msrn cemii sigar ve kibar ' (Drt satr, sayfay doldurmak iin, ak braklm) bu eski Msrda yedi gn yedi gece zevk safa iderler Ve baz yal saraylarn gnde yzer g a ile alrlar Ve baz evlere kasden fiek atub halk tarumar idb temaa iderler Neticei ke tebazlk ilmi Frengi pr renge mahsus iken bu Msr Azabnn tebaz-lna ak olsun Ed ri yokdur Bu Msrda (On bir satr, sayfay doldurmak iin, ak braklm) grdm san'at semender(i) bir d gece ve gndz nice kerre yz bini te bazla mteallik sanayiat gsterb ruyi Nil murgu ar tei Nemrud iinde kalub yz bin guruluk [1] Yldz nshas (ruzlarj SEYAHATNAMES 335 fienk atlr derler Hakikatlhal nice yz akabede ve iki yz erim ve gayri akabe gemileri ikier bin fienkden kaPalar ve nice bin fiekler vardr atlur Beer altar yz guru ab zre yz bin guru te" feanla masruf olduu muhakkakdr Ve cmle gemiler paa nnd e cengi azm iderek ubur iderler Ve cmle beler akabelerinin canibi erbaasn cemii zkym zer enderzer eyalar ile akabelerin donadub top tfengin atarak mehterhanelerin alarak paann nnden ubur iderken paay selmlyub Cize canibine giderler Bu gemi alaylarn da er kesin istidadna gre seyir temaa ider kim her gemi kanadiller ile nur olmudur Ales sabahadak bir hay huy ile nie top ve bilad tfenk ve hitek [1] atlub cah cahim olur Er esi alessabah paa iki yz adet aa-vatlarnn her birin birer Msr beine ve yedi bl e serikrda olan yn devlete gnderb ziyafete davet iderler Anlar dahi her varan aaya y guru ve bir uka ve bir kuma ihsan idb ve kadasker ve nakibi eraf ve afi ve Malik v li mftileri(n) velhasl cmle ulema ve suleha ve meayih ve eimme.ve hutabaya varnca ve yedi blk yn ve aalarna varnca cmle erbab divan sahib unvan cmlesi mmlkyas kas ise ziyafet olur kim efvah nasda yz kise masruf olmudur dirler Kmil er saat bu ziyafe i azme tenavl olunub badettaam erbet glb ve buhurlar bezi olunub cemii ehli manasba y tmi kuaklk ve yetmi evsab ve yetmi edna hil'ati fahireleri cmle ehli meratibe giydir ansblar ibka ve mukarrer olunub anlar dahi mansblarmn keufiyyelerin verirler Zira Nil kesimi sene badr Ve paay alay ile getren yedi blk asker taifesine be kisei Msr yine ol gice mm kyasda paa sakin olub sene ba olmaile aavata birer bender aalklar

hil'ati fahireleri giyerler Bu gnki ziyafet paa kethda-snndr Cmle gedik sahihleri a da ziyafet eder Badettaam paa kethdas bir semmur krk giyer Ve paann mal keufiyyesi sil ider Ve yine bu gice Mikyasda kelevvel kanadil ile Eski (Msr) ve Mikyas ve aka beler zeyn olub top ve tfenk ve fiek sadasndan zemin ve sman dirdir didrer Alessabah Ravza ceziresinde Kenan Bey banda defterdar paa saf Msr azize izaz ve ikram idb bir yafet idb badettaam on kise ve on tavai ve bir donanm at [2] on iki mertebe sahihleri ne dahi birer yelkendez kheyln at ve [1] Yldz nshas (fienk) [2] (safinat verir) 336 EVLYA ELEB baz hedayalar virb paadan defterdar semmur krk [1] paa vakti zuhurda esbi sabareftarn suvar olub giderken Emirlhac paa paann rikbna sarlub yine Ravza balarnda Ali Bey paay davet idb azm ziyafetler ider Ve bu kadar mtrban ve hanendegn ve hokkabaz ve s hibaz gzebaz zarbaz ve atebaz ve ksebaz ve ve kuklabaz ve perendebaz grzbaz velhasl c le yz yetmi esnaf bazbazan bu Emirlhac ziyafetinde arz hnerler idb her biri ihsan v ile behremend olub badehu Emirlhacca paa bir semmur hil'at giydirb atna binb giderken her kank Bey paann kaimekam old ise vakti gurub ziyafetin ol ider Ol dahi hemen Emir hac ziyafeti gibi idb hemen hedayas dahi Emirlhac paa gibi be kise ve mcevher donanm ve be yelkendez ve nice tuhuf ve tefa-rikler ve hedayalar verir Ve on iki meratib sahibi i aalarna birer at pike virir Badehu bu kaimmekam bey dahi paadan bir semmur k giyb badelleyl yine Ummlkyasa gelrYine ol gice sabahadek adman kyamet kopar Andan a essabah serdar merailkiram ahben-deri mirlkelm olan bey gelb paaya yine Ravza balar ziyafet idb be kise ve be tavai ve bir altun zincirli ve murassa eerli at ve gayri z met makulesi hedaya ekb paadan bir hil'ati fahire giyb behremend olur Velhasl gn er ziyafet idb hedaya virirler Ve birer semmur krk giyerler Andan yine ol gn yenieri aas paa akabesine binb cemii mirimiran ve yn sahib unvan ile akabelerine binb paa ru gep top ve tfenkler atarak ve gnagn akalar iderek cmle beler mehterhanelerin al e akabelerle iki saatde Mikyasa varub yenieri aasnn ziyafetin tenavl ider Bir Msr ki ve be tavai ve mcevher tfenk ve mzeyyen rahtl kheylan clfidan at virir Paa dahi bi r krk giydirb yenieri aas paa kethdasna ve ehir havalesi ve divan efendisi ve hazi ve mhrdara birer yelkendez at hedaya eker Andan paa akabelerine suvar olub yelken dkb top ve tfenk atarak Mikyasda ehir havalesi ziyafetin tenavl idb ehir havalesi kise avai ve at paaya ve bir at kethdaya virr Ve paadan bir hil'at giyer Mansb kendye olur Neticei kelm yedinci gn baz vzera halk iinden gcnden kalmasn ve masruf ile m lmasn in gn gice padiahane zevk safa iderler nc gn yine akabelerine suvar o ereyan iderken Kasr Ayn nnde bir kayk ile azablar aas ve kethdas paay Kasr Aynda avet idb bir ziyafet olur kim tabir olunmaz Badettaam paa kise ve at ve bir at f.J Yldlz nshas (giyb) SEYAHATNAMES 337 kethdaya verb paadan bir hil'ati fahire ihsan olunub mansb kendye mukarrer olur Ve yi e paa alay ile akabe suvar olub admaniler iderek Ramazan Bey baesinde avular azm ziy t idb kise ve tavai ve at virir Paa dahi ana hiPat giydi-rb mansbn ibka ider adasnda mteferrika ba nie yz hayme barghlar kurub bir etri mlemma iinde han bim badettaam kise ve tavai ve at ekb paadan bir hil'ati fahire ile mesrur olur Ma ukarrer olur Andan paa yine zevraka suvar olub kelevvel tabiin dverek ve top ve tfe ngin atarak kasr Sebtiyye gelr Badehu Nil zre nice bin gemilerden ve Niln iki tarafnd aki hayme ve harghlarda olan asakiri islm bir yaylm top ve nbet glbank ekilb adm ub gya bir hayali zil idi Halk tarumar olub yine paay alay ile saraya gtrmee giderler Andan paa Sebtiyye kasrnda ruzna-meci efendi ziyafetin tenavl ider kise ve at ve b sm devat ve on kt'a ktb nefise hedaya virb paadan bir kakum krk giyb mansb mukar dettaam paa deti kadimesi zre cmle asakiri Msr ile esbi saba reftarna suvar olub gid Alay () salis iderek saf saf mevc mevc fevc fevc alay alay blk blk asakiri islm kavan n ve kaideleri zre alettertib ifte ifte atba beraber muhteemane evket ve vekar ile g gruh ubur iderler Paa dahi padiahane selimsi zre iki otagasm seri saadetine zeyn klub sem-mur kabanise zre murassa tirke ile ubur idb bu Msrn ahra-hmn her tarafnda kat pr ve civan ve sagir ve kebir merd ve nisvan istikbale durub paa bunlara selm virdi kce nisvan taifesi (cju;) naresi iderler Ve ihtiyar eyh ve ablar(lj j*. \p\ *ui 4j u &\ .ilki. s*a iuj/3H julm *J^*) deyu gnagn elkab ile hayr dua itdiklerinde bir can

nde matarac ba bir tarafnda atrc ba huddamlar ellerinde birer Msr kiseden paan dua iden fukaraya (Ayet) jj j>- ^IjjjUj Ayeti mazmumunca ksmeti zre ol kiselerden ma l taksim ve bezli nisar iderek paa obur iderler Andan cmle mekteb sbyanlar tariki mla r zre (jiku ^ VI) deyu dua idb anlara dahi ihsanlar olunub bu tertib zre paa Azablar babndan ieri girerken kapuclar(a) ihsanlar idb kal'ada saraya vsl olunca yine kal'ada yetmi seksen pare toplar atlub cmle askere Gavri divanhanesinde drt bin smat Muhamme tenavl olunub yedi gn yedi gice (Nil) kesiminde bu ziyafet ile kmil yetmi ziyafet ol ub bunda temam olur te Nil kesimi ve alaylar ve admanlar hakirin vkf esrar olduu b be tahrir olundu Amma paaya Nil kesimi haliyeleri dahi ziyade gelir Evliya elebi 10 22 338 EVLYA ELEB Anlar kavanni terifat Msrda inaallah tahrir olunur Amma Can-puladzade Hseyin paa as gayet tenezzlde olduu mahal idi Nil kesimi olmyub yine haliyetl haliye tabir etdkler i he-dayalar verdiler Amma ey'i kalil hedayalar geldi Ve paa kethdas ve sayir aavatla a dahi cz' pi keler verdiler Zira Msr halk Kethda ibrahim paa asrnda mflis olduk kesimi etmediler Amma Msrn kanunu kadimi seltni seleflerden beru on iki bayramn biri ahi bu Nil kesimidir Rum ve Arab ve Acemde ve cemii mverrihi lem lisannda hre (i) fak olmudur Ve nie bin uara ve fusaha ve blega ehrengizler etmilerdir Hasl kelm ruyi a ziri yokdur * Elfasls Sadis ve Erbain Evsaf nehri Nili Mubareki b rahmet ve enhar azmi mi zlli Cennet hvan durbin efkra ve seyyahan zeviliktidara malm ola kim ruyi arzda cereyan iden enha rlar hakknda nie ihtilfat kesire etmilerdir Amma bni Abbas u^j dan Avk rivayet ide dimi arzda cmle uyunu sagire ve kebire beni dem vcudunda uruklar nice ise yer yznde s ular dahi yledir der Ve Bat (1) imos hakim kavlince ruyi zeminde iki yz nehri azm v ardr Ve krk drt bin uyunu sagirei cariye vardr Ve iki yz nehri azmin birbirinden bu'd tuli elli fersah yerden bin fersaha varncadr kim bin fersah-d(an) zayid ve elli f ersahdan naks deildir Ve iki yz nehri azimlerin cmlesinden drt nehri kebir vardr kim alk katinde ve Hak yannda memduhdur kim cmleden zami Nili Mubarekdir kim hakknda Cen ab zzet Kur'an Azminde ve Kur'an [1] Mecidinde tasrihen ve tenzihen on alt yerde Ayet erife vardr kim ol-^y \J'h) {?/ ^}JJj Ayetin mfessirn bu Msr hakile ve nehri Ni ile tefsir etmilerdir Ve bir (ye)ti erife dahi (yet) .uc\i '.U u>'1- J>jWd Ayetinden murad arz Msr ve mi Nildir Ve nie Ayetler dahi vardr Ve enhar Nil ha a nie hadis vardr *\~ wj,-o Jtf (U-\ t^K cAjii\j cui> by^-t .*.- ^-i hadisi dan msllim mteferiddir Ve nice hadisler vardr Amma bununla iktifa etdik [1] Yldz nshas (Furkan) SEYAHATMMES 339 Amma nehri Nili Mbarek j. j>. /.i ber kavli sahih Batlimos hakim tahrir etdi zre nehri Nilin mebdei Msrn canibi cenubsinde yedi aylk yolda Ceb merden kar Ve menba on iki ayni azimdir Ve hatt istivadan cenuba hulf bu on iki ayni azmler bir bahirei kebireye mansub [1] olurlar kim gya ol bahire derya olur Bu ba hireden Nil bir kol dahi olub canibi imalde iklimi evvelde ve iklimi salisde vilye ti Krmanka ve vilyeti Kaan ve vilyeti Foncistan ve vilyeti Berberistan ve vilyeti Nub ve vilyeti Say ki Msrn nihayet hududunda bir kal'ai azmdir Msrn blk kulundan ask aclar vardr Msrdan iki aylk yoldur An ubur idb vilyet Esne ve vilyeti Asvan ve vil di Ali olan Circe-ye urar Andan bir ayda cereyan iderek ehri Meniyye ve ehri Tahta v e ehri Ebutic ve ehri Isyut ve ehri Manfalt ve ehri Sanbu ve ehri Melluy ve ehri Men ve ehri Fene ve ehri Beni Seyf ve andan mm Dnya Msra urar Anda Msrdan aa be (j^J^t) namnda bir mahalden Nil -iki kol olur ehri Dimyata giden frkas zre olan ehir erin gzidesin beyan ider Evvel ehri Mitgam (^c--) Mansure kifi hakindedir Ve mukabele sinde Garbiyye hakinde kasabai Zifte a;> ve ehri Mansure Nilin arknda Mansure hakind edir Ve kasaba(i) Semennut (A^u-) Garbiyye hakindedir Ve ehri Kus gur (jyflfp) Ca nibi arkde Mansure hakindedir Andan ehri benderi azm Dimyat dahi Nilin ar-kyye hakind dir Anda Nili Mbarek Mecmal Bahreyn nam mahalle varub Bahri Sefide mahlut olur Ve Nili Mubarekin bir kolu mezkr Batnl Bakardan Reide giderken Nili Mbarek uradu ehirl ki zikrolunur Evvel mahallei Tunub (vj^) ve mahallei Beir ve mahallei Ebu Ali Gar

biyye hakindedir Ve mukabelesinde mahallei Rahmaniyye Bahire hakindedir Ve buna mukabil mahallei ibrahim Dessuk Garbiyye hakindedir Ve mahallei Malik ve mahallei Garbiyye ve mahallei Emir Ali Garbiyyededir Ve ehri benderi Reidi Bahire hakinde ubur idb Mercl bahreynde Nili Mbarek Akdenize ma hltdur Bu blda tahrir olan ehirler Nili Mubarekin iki tarafnda vaki olmu yz altm p lerdir Ve Say kal'asna varnca aylk yoldur Bin sekiz yz pare mamur ve mzeyyen kurala ardr Nil kenarndan maada olan kuralarn nisabn Huda bilr Ve fersah hisab zre ibtida N n menbandan hiri Akdenize varnca bin fersah yerdir Ve blda tahrir olunan Nilin menb olan bahireden Nili Mbarek dokuz(a) mnaib olub me-maliki Sudana ve Fes ve Meranke c anibleriki canibi garbdr kol kol, [1] Ylldz nshas (munsab) 340 EVLYA ELEB ol taraflara cereyan idermi Amma hakir ol taraflara varmadm Amma hatt istivadan ieri Nil kenarnca canibi cenuba arz 12 derice 41 dakika olan yerlere gitdiimiz inaallah Foncistan seyyahatinde mufassalan tahrir olunur Ve minelacayibdir kim kendi seyy ahat sergzet serencammdr Ve Fes Merang canibine akan Nlerin dokuz bl dahi canibi yan idb cmlesi bin fersahda Bahri Okyunus ki Bahri Muhitdir ana mahlut olur deyu F oncistana varan kimesnelerden sual etdim Ve Nilin ol caniblerinde timsah olmaz d eyu cevab etdiler Sultan Meyyed zeman hilfetlerinde bir ka kerre Nilin bana demler g sekiz ayda varub metalarn alub gelmiler Ve daima Foncistan demleri drt be ayda varub e tarafda metalarn Portakal frengine fruht idb yine be ayda Foncistana gelirler Ve b u Foncistan padiah Maliki mezheb padiah olmaile Msrda eyh Bekrinin mutekididir Anlar aima demleri gidb gelmededirler Ol takrib ile Msr paasna dahi elileri ile fil derisi n kalkanlar ve fil dii ve gergerdan boynuzu ve kiler derisi ve abno aac ve zbad misil li hedayalar getirirler Nil Kenarnda sakin kavimlerdir Amma bu vilyetlerde Nilin s ahili olkadar imar deildir. Zira bir ala(y) uuz akvamdr Amma Nilin mamur bdan yerleri Say kal'as ve Der o) ehri ve brim kal'as ve ell vilyeti ve Asvan ve Esne ve ehri hri Kana ve Kava ve Circeye andan blda tahrir olunan Msra varnca ehirler ve Dimyat ve Reide varnca Nilin iki canibi kat enderkat mamur abadandr Htatda ve heyet papamonta ve Atlas ve Minr ve corafya kitabla-rmda Msrn berren ve bahren eklile bdanlarn ta milerdir Der beyan ahvali haseniyyat Msr Amma hakir seyyahat idb aynelyekin hasl etdiim tahrir eyledim Bu Nili Mbarek taub cem ii Msr vilyetinde yedi bin hali ve on bir bin tur*a vardr naallah anlar dahi her bir ahallile ina olunur Mezkr tur'alardan Nil cereyan idb cemii Msr rey olmak ile ziraat olunur Yohsa iklimi Msrda yamur yamaz Ancak ylda bir kerre ve iki kerre baran rahmet azil olur Nili Mbarek tamasa Di iLH kaht gala olur Annn bu Nil kesimine itibar idb aniler iderler Yohsa Msr pek cezire bir yerdir Amma Nili Mbarek murad zre gelse cemi i eyaleti Msr derya olub arazii Msrda eer keufiyye ve mena ve mltezimin ve Mekke ve ne evkaf seyahatnamesi 341 ve gayri evkaf kuras ve belid(e) ve kasabalar ve mecltlar [1] ve keferleri cmle cmle pare kuradr Cmle kura ve belidelerse birer mrtefi yerde vaki olmudur Derya gibi Nilin iinde cmle kuralar cezire cezire ka lub cemii hurmalar evce serekmi nahlistan Nil deryas icre kalrlar Ve bu Msr memleket ilmi hendese zre tarh olunmudur Zira kuradan kuraya mlka tabir etdikleri iki ky mabe yninde olan yerlerdir Kaan ol vadileri Nil basar kyden kye gitmee toprakdan cisirler ymlardr Beer onar dem kaddi seyyid [2] bldr Kaan Nil tadkda ol sedler cemii h eleri ve emenderleri ile ubur iderler Ve Nili Mbarek ol sedlere dek malmal oldukdan sonra on gn bir yeri Nil rey idb andan ol sed(di) binden [3] aub bir vadiye dahi N il gidb derya olub gayri beled hakini rey ider yani suvarr Ve cenk cidal olmasn in hk m tarafndan asker demlerden mutemdn aleyh demler pur silh olub Nili kylerden kylere erb rey iderler Yohsa hkim tarafndan dem olmasa Urban ve Fellhn birbirlerini katil id rlerdi Ve baz yerlerde kantaralar yani kprler vardr Altndan Nil cereyan idb bu kuraya dahi giden Nil yoluna tur'a derler yani rmak demekdir Ol arklardan Nil cereyan idp vilyeti suvarr Elhasl cmle Msr haki byle kol kol hali ve tur'a ve brkelerdir kim e) ilmi zre Hazreti dris talimile selef keheneleri ve mhendisleri haki Msr bu gne ta eylemilerd(ir) kim grmee muhtacdr Ve bu Nil kesimi [4] sene (i) mazi ahari olmak ile

cemii keaflar Msr [5] ve mena ve mltezimin reaya ve bevvaban [6] mahsultn bittemam kabz etdkde [7] kiflerin hkm() nafiz olm-yub yerine bir kayim [8] ve bir msellim ve r havalet hal 4\ nasb iderler Andan paa tarafndan cemii keaflara birer aa tayin olunu cmle kifler Msr divanna ihzar ve davet olunduklarnda varan aalara drder bin pare r kheyln at haliyedir Elbette verirler Anlardan ziyade verirse kifin kendi keremidir Ve ki(f) lerin azli gnleri kbt senesi badr kim lgn elbette Seyyid Ahmedl Bedevi dan infidadna on be gn onbe gice bir hay huy Mevldu Nebi olur Bu dahi vacibsseyir ibr (t) nma bir cemiy[1] Yldz nshas (mahalleleri) 12] > (eddi) [3] (eddin bendin) [4] (seneba ve) [5] Mssr kelimesi fazla [6] (beraya) [7] (cemii) [8] (makam) 342 EVLYA ELEB yetii uzmadr Baz keaf ve mena ve mltezim mflis olduysa paa tarafndan buyurd erif gelen aadan mflis kif firar idb Seyyid Ahmedl Bedevinin sitanesine dahil db padi lmazlar Zorbazu ile karaym diyenin eli kurur Ve anda olan ulema ve meayihn fukaralar kanl ve hrsz ve mflisi vermezler Amma hkime itaat idb mestur olan kifler divan pa muhasebesi grilb zimmetinde olan mal padiahyi eda idb hil'ati padiahi melbus olur [ kimini mflis ise arkhanede mahbus olub ikence ve keserat ve nakibendeler iderler Ve divan Gavride makaraka e kb uw ^\ kollarndan berdar idb fil siki ile celldlar bu ryan kife olkadar sik ekerl l*\c ^\ yiyen bilr Baz ehli edeb dem hicabndan helak olur Baz hals olur Mal mameleki mezad sultande satub kifi bir borya zre bir bor-yaya [2] koyub mal padiah [3] ider r veziri Msr merhamet iderse yine senei tiye in hil'at giydirb mansbn mukarrer idb u ad olur Amma alt ay kmil Nil kesiminde vilyet derya olub kifler alt ay menasblarm emeyb gemiler ile kayasalar ile kayimmakam beer altar yz dem ile hkm hkumat ide Am ahalde cemii Fellhn yedi bal ejderi heftsere dnerler leri ve gleri yok Ve bir de z lunmu mallar yok Ve akya-lar ok nabuduna gzedb [4] vilyetden vilyete hrszla g i garet iderler Zira kifin yedi blkden askeri yle olmaduundan kayimmakamdan asla havf etmeyb cemii Fellhn ve Urban ryan hkimsiz kaldklarndan ba kaldrub birbirlerinden lmak kasdna say iderler Zira hikmeti Huda bu Msrn Fellh Urban Hazreti Adem evldlarn abil ve Kabil zamanndan beru iki frkadr Bir firkasna Beni Haram derler eci demler olu Kabilidir Ve bir kavmine Beni Czam derler Habildir Gayet mekkr ve harami nabekr gar et ikr kavimdir Bir yire musallat olsa bu Beni Czam czam uyar leir birpr marizi ariz Amma gayet dilver fetalar vardr Bunlar Habildir Ve ellbette bir kyde cmle Czam kabi idir Ve bir kyde cmle Beni Haram kabilesidir .Ve birlirlerine hasm kavi aduyi canil erdir Hatt birbirleri zre levm idb yani asker cem idb karada cisirleri zre yahud kaya sya gemiler ile kyleri basub de de elbette biri galib gelb malb olanlarn eyh ve ve klcdan geirb avret[1] Yldz nshas (Derbeyan fiili kubhiyyat Msr) [2] (bir borya zre) [3] (galik) [4] (tkrp gemilerle) SEYAHATNAMES 343 lerinin karnn varub masumlarn karub atee yakarlar Ve av(r)etlerin memelerin kesb medf n olan mallarn sual iderler Elbette cmle mallarn bulub ve cmle hayvanatlarn srb bele atee urub ihrak binnar idb harab yebab milkin trab ahalisin kebab idb bbak bperva bu ar mal ganayim ile meval trkleri arub bir hayi hu ile aka iderek beledlerine giderle eled sahibi kynn nehhi garet olub ihrak olduundan mflis olur i:'* Msr Fellhlar ka un bir alay kavmi cebbarn ve anud hasud fessak kavmidir Grmee muhta kavimdirler Amma aydan Nil deryas eki(l)b balk kalan yerlere cmle Fellhn mallarn yire saub zir lar balanr Ol zaman keaf ve mera ve mlteziminin yrekleri yalanr Andan cmle kea n Babe ve Henur aynda kend askerile vilyetin hatirefl] yani ekin ekmee gidb iki aydan yine andan cemii keaf ve yedi beden Kanunu Selim han zre muhafazaclar alub her kea n bin be yz atl esker ile Circe hkimi vilyetlere kub menasblarna mutasarrf olurla

i mltezimn dahi murad zre Rum yiitlerinden krkar ellier ve yzer namdar ve feta yii zub klerin zabt idb hkmet iderler Artk kayimmakamlarn ve yedi ocak iznile tayn olan imlerin hkm cari deildir Hkm hkmat cmle kiflerindir Ve Nil tuyannda isyan idb lar nehbi garet idenleri zemini ketrun gv ahmer bonuzunde pinhan olmu bir tedbiri ah sen ile sayd idb eeddi ukubet ile cmle refiklerin sylede sylede cmlesin ele getirb h tlarnda derilerin yzb ellerin ve ayaklarn krub cmle nehbi garet olan mallar tahsil i lesin slah lem in katil idb Der vasf cr'eti kavmi cebbarni Msr Garabet bu kim kaankim Msr Fellhnn bir harami man-suru [2] bir takrib ile kiflerin girb katil idecei mahalde ol harami kife iki kise mal verb beni bo idb alay ile van Msra kar deyu reca ider Derhal kif kiseleri alub recasm kabul idb ol haramii ce meydan siyasete getirb armha gerp hayatda iken arkasndan derilerin gsne ve gsn arkasna yzerken kendsi ttn ib meval murabbalar arub kendnin demleri krdn ah dimeden celldlar ellerin ve ayaklarn krub badehu btn derisin fl] Yldz nshas (tahtire) [2] (< (munsr) 344 EVLYA ELEB yzb saman doldurub le(i) murdarn alay ile divan Msra Filn haramidir deyu libaslar bindirb Msra gtrrler Garib temaadr Bu tertib zre gkde uan yerde gezen deryada y diahi tahsil idb paaya teslim idb hazinei sultan balanr Amma bu kadar mal padiah dan hasl olur Ba ak yaln ayak bir aba al iindedir Amma mallar okdur Gayet Ferhad ar ve mellhlardr Zira Cenab zzet Msra rahmeti nazar etdgnden altun biter derler Hak altun biter didikleri gerekdir Zira hakknda kelm ekbir vardr ^ji^j ._~s ^jij ^ ^ rdr Hakka ki Msra kim galib olursa ol hkim olurdu Hazreti Yusufdan beru tagallben zab t iderler Seltinleri hasib ve nesib deillerdir Halk ehli meskenet deildir Cmle asker ayifesi isyan tuyan zre olub zorbazu ile tega (11) ben hkim olur Ve haki Msrda altun iter didiklerinin ehli[l] bir kile bulub zer iderler Yirmi kile mal biter Fruht i db altun iderler Ve bu Nil suyunun ve baklasnn hassasndandr ki suyundan sene ien e demi dahi olursa b rahim ve cebbar olur Ve zenanesi gayet mah-bub olub kalilledeb ve kalillhaya olur Ve atlar Nil suyun nu idb erran ve batran olub Katiye ve Umml Has b deme halile ve gayri diyara varmaz Amma himar gayet mdrik ve muklem [2] ve yorgadr Ve Nilin cemii arklar ve hali ve tur'alar cerf iden yani tathir eden srlar Adana cam su kadar iri srlardr Gayet cefakrlardr Cmle Msr hkimi nice kerre yz bin srlar leri kol kol hendek hendek cirafeler ile yani bir nevi kzak sandklar ile topran tayub haliler kazmlardr kim grmee muhtacdr Der vasf ismi uhur bilisan Kbt Bu Niii Mubareki selef hkema ve keheneleri ilmi hendese ile byle tertib idb Nil hak i dahi ylda drd gne libas giyb on iki ay drt ksma mnkasem idb her ksmn ay tar olur [3] Evvel Kbt Usannca aylarn ismi c* [4] ve ^^vec/ Bu aya lisan arabde Zilk lhicce ve Muharrem derler Bu aylarda akalimi Msrda detullah bunun stne caridir kim c> y ay ki mah Temmuzdur dayimdir uhuru arab gibi deveranda deildir Bu [1] Yldz nshas (asl) [2] (muallem) [3] (Fasl evvel) [4] (*-) SEYAHATNAMES 345 Tutda ay Nili Mbarek derya misal olup arazii Msr gark idb krmz libas giyer Zira u ol mahalde kp krmz amur cereyan eder aydan tenezzlde olduu mahalde bu aylardr Babe (U) ve Henur (.>/,) ve Qeyhek (ai^O aylar Lisan Arabda Safer Rebilevvel Rebilahi r aylardr Cmle arazii Msrdan Nil ekilb amuru siyah mk anberi ham misal bir yllk i cllb misal szlm yedi kudret ile tahmir olunmu akrabamzdan tyni dem zre reaya raat etmee mbaeret idb bu mahalde arz Msr siyah hiPat abas giyer Ve cmle dihkanle ri bersim tabir etdikleri tohmu bersim bir gnde biemrillh bir kar aikre olub hayvanat balarlar Yonca gibi bir kiyahatdr Hayvanata gayet nafi olub semin ve cesim iderler Msr eninden hrkai peminei abasn karub sebz elvan yeil zmrd var kubalarn giyb olub cemii devabat Ve beni dem taze can bulur Bu mahalde Rumda k kyamet iken Msrda t ze bahar olub atlar ayra kar Fasl salis bu aylardr Tuba (*_,!) ve Imis (xt.*\) ve n (U's) Bu aylara lisan Arabda Cemaziel-evvel ve Cemazielhir ve Re'ceb aylar derler Haki Msr yeil rehay katife camesin karub sar za'fran misal hil'ti fahireler giyp z alis misal altun olub cemii kiyahat nebatat kehrba var olub vakti harman olur Ve b

u mahalde Msrn on iki Msr hazinesi mal padi-ahsi ve gayri evkaf hazineleri hasl ol d vakti olur Fasl rabi Lisan Kbtde Bermudi {gi^s) ve Benes (,jSi) ve Budine t*'^) yan ehri aban ve Ramazan ve evval aylardr Bu ayda hisad kalkub yine zemin sar altun m olub V*S ^.ij^ ^ kelm yerin bulub cemii devabatlar bu kuralarda orun yani harman yerl erine kopurub cmle kiyahatn hayvanat tenavl idb yine arz Msr ay siyah Abbas hrk ne Nile nazar adetullah byle cari olub dayi-mddehr inkrazddevran byledir Acib hikmeti Hudadr Her [ 1 ] deni byle devam etmededir Amma deveran iden bizim aylarmzdr Yohsa Kb aylar sabitedir Elhasl hali ahvali dnya byledir Akalimi Msrn bir iklime mabeheti y az ve k kuzusu ikier kerre hasl olur Ve sebzevat ve meyvesi biri biri ard sra hasl Acib sun'u Huda memleketdir Der beyan mazarrat b Nil Ve bu Nil hakknda nie kylkal olmudur Amma hadisi erif mazmununca alelittifak Cennet n hirlerinden nehirdir demiler Hakka ki mi Cennetdir Bu Nili Mubarekde olan lezzet meer Erzuru[1] Yldz nshas (dehri) 346 EVLYA ELEB mun kal'asmda Cennet punar suyu ola Yahud slmbolda Krkeme zlli ola Amma Nil tul et beri gelince gayri nehirler kendye mahlut olmaz < Olursa yine kendden mteferrik ne hirler vardr Anlar munsab olur deyu cemii tevarihlerde ve hey'etlerde masturdur Lk in tabiati kabz zre balgamdir Ve nokta Nile db tamaa baladu mahal yeil cereyan i ay byledir Sahibi tabiat olan kimesne ol mahallerden ihtiraz idb Nilden imemek ger ek ierse b rakik yani bardaklardan damlyub sakz ile kay-nadub imek gerek Yahud Msr i arknda iki saat baid Ayni ems ehri kurbinde Hazreti Isnn validesi Meryem Ana ile ka du kuyuya Matariyye derler Andan su getrb imek gerek b hayat nafi ve mucizei Isa bir canfeza sudur Ve bu Nil bir ay cereyan [1] yeil cereyan idb muzr olmasnn asl oldur ki senei sa-bkdan hali ve tur'a ve buhayrelerde yllam sular vardr iddeti harda zehirna ahlkat haerat ve akreb ve ylan ve yan ve kepe kuyruk misilli mesmum mahluklardan lb urdlanm ve mstamel olmu nice bin buhayrelere Nili cedid girb dahil olunca cmle zehirn k sular srb karub Msrda cereyan etdikde Nili Mbarek yem yeil akar Andan nu idenle te ya aya tulum gibi ier yahud bedeninde ur olur yahud hayas debe olub ol mahalde hat unu gebe olur Mtevellid olan masum czam olur Pek ihtiraz lzmdr Bir ay sebillerde b h t sular imek gerekdir Ve b Nil ata ve avrete gayet nafidir Lkin Feraane memleketi ol mak ile b havasnn hkm cebbar ve mtekebbir olur Ve sehl zemane ve halleri mkedder ol vletleri ber de(v)am deildir Zira maietlerine vakfullah karmdr Ve Nilin nie hassas ma bununla iktifa i(t)dik Elfaslus Sabi ve Erbain Nil iinde hasl olan hayvanlarn beyan ider Evvel Nil iinde nice bin elvan mahiler vardr Amma cmleden timsah derler mehib ve ziy ankr hayvandr kim Rumda hasl olur bir gne kertenkele ve keler ve vezka tabir iderler nevi hayvanlar var Bu timsah dahi hemen aynile anlara mabeheti vardr Drt aya ve k vardr Lisan Arabda .ana timsah derler lisan Farsde nehenk derler Trkde levi (^) derle Lisan Mogolde elkun (^u) derler Vilyeti Nubede vuli (Jjj) derler Vilyeti ulvde un ) derler Mel'un rnahlkdur Amma bu timsahn kaddi on be [l]Bu kelime fazladr. SEYAHATNAMES 347 argn tavil olur Ve arkas pul pul olub leti harbden tfenk dahi kr etmez ll kula alt umakdr Gya kim kulak ahmesi gibi terdir Andan ururlar Yahud kalleine dirhemli tfenk i abet iderse murad olur Hassa Ve sayyadlar yan alub iddeti harda insann bedeninde olan. sz yerlerine srseler biemr def olur Ve cemii hayvanatn alt enesi oynar Bunun st enesi alr kapanr Alt enesi a eket etmez Ve st enesind(e) altm dii var Alt enesinde krk dii vardr Ve alt enesin un dii vardr st enesinde burnunun delikleri yannda iki delik vardr Ol iki uzun diler alt enesinden st enesi deliklerinden tara kar Amma hakir in'am nazar [1] ile nazar e m Kklerinin yokdur Amma byklerinde ti Dahhak-dan nian verir iki byk dileri alt Nil kenarnda koyun kurd adam ve at ve sr ve deve su ierken sine sine ibtida kuyruile rpub urduu hayvan Nile ekb eman virmeyb gtrr Amma adam koyunu eman virmeyb yudar uda dbr yokdur Takazay haceti oldukda Nilden tara kub cezirelerde deveran ider Biemr uda sahili Nilde pervaz ider Bir koca [2] alaca tuyur vardr Rumda rdek gibi ayakla

r ksa minkarl ve nahanli bir kudur Hemen hma var pervaz iderken timsah ol kuu grnce ider Baz timsahn teka(za)y haceti gelmemidir Cezirelerde esile* seyran iderken mezkr kuun karn ackub timsahn burnun kakarak hah nahah timsahn azn adrr Baz timsah ke ku timsahn azndan ieri girb ta karnna varub muzahrefat depe depe ee ee emek ek casetin azna getrdkde hemen timsah Gartiman [3] megak azn aub cmle muzahrefatn me rub timsah safa ider Ol ku dahi muzahrefat ire kur(d)lar bulub tenavl idb defi cu ide r Hem kendiye nefaka hasl ider hem timsah sikletden hals ider Acib hikmetdir Darb me seldir kim Saksaana danai smne bitlemez arkasnda kurdun ve akrasm bulub yemek in da itler dedikleri gibi bu ku dahi yle hizmet eder Baz ku kendine yarar nev(a)le bulmyub yine timsahn karnna girb bir hayli muzahrefat dahi karr Amma timsah yudarken kuu hi bile yudar Hemen ol murg timsahn [1] Yldz nshas (im'an nazar) [21 (nevi) [3] * (Gar Yetirnan) 348 EVLYA ELEB azna gelb kikmeti Huda kuun tepesinde bir sivri kemii vardr Ol ku darlub timsahn d ku tepesindeki sivri kemii bir ka kerre urub timsah acsndan ejder misal azn aub ku der Bir hikmeti garibe ve acibedir kim dbr olmyub her timsaha birer huddam tuyur tay in etmidir .liA. *aj.i Ve minel acibe Bu timsah Nili Mubarekin ejderhasd(r) Cmle mahlk andan havf idb cmlesin ekil ider Nil iinde andan apik andan edid hayvan yokdur Amma karada gayet batidir Zira elleri ve ayaklar ksadr Karn yere srnb kendi cst apik hareket idemez Ve ok gezemez Ve tar e duramaz Hemen mrd olur Timsah [] aduyi cann beyan ider Amma Cenab zzet byle bir ejderhaya bir sebebi mevt halk etmi] Bunda gelincik derler drt ayakl mua hasm bir hayvandr Hemen ana benzer tyl bir hayvandr Nil iinde olur T ibi karada da srne srne gezb timsah arar zira gayetlgaye timsaha hasmdr Ve timsah fatn karr kuu dahi sayd ider Bir kk gelinikdir Hemen timsah tekazayi hacete tara n bu gelincik kum zre yryerek timsahn yanna varub timsah an grmez zira biemri Huda t ahn gzleri tepesindedir Ve gerdan yokdur Yekpare gl tendir Saa ve sola karada bakamaz Yire kaan mezkr ku timsaha defi cu in hizmet etmee geldkde timsah azn aub ku i zameti Huda timsah bicenah prg-nah sadlek ah iderek kendyi yerden yere urub can havli le kendyi Nile urur Hatta Asvan ehrinden gemi ile gelirken bir timsah azm Nili derya misal temevvcledb berki hatif gibi Nil icre saa ve sola kati yaydan ok kar gibi kub verlik idb azndan Nil suyu minare kaddi havaya kar Hakir mlhaza etdim Ya Hac Reid ah nin bvle ider deyu sual etdim Ya sultanm kendden byk bir timsah an kovar dedi Ya ez dedim Ey imdi eini arar derken hemen Timsah bizim geminin yanna gelb memalik-ler ine Bire urun kurunu didim Bir iki kursum atdlar Tesir etmeyb hir Nilin canibi garbi sine kub pr patr idb rene ina ekerek ol bayra trmaub kald Biz dahi ard sra tara kub [1] Yldz nshas (Timsahn) SEYAHATiNAMES 349 temaa iderken timsah azndan bir gelincik kub seirderek Nile kad Timsah orada mrd o di kmil otuz iki ayak idi Krk elli ayak olur timsahn kaddi vardr Hakka bu Esna ve As van vilyetlerinde olan mfrit timsah Nilin gayri yerinde yokdur Hatta Hafiri Kebir derler bir kal'a vard(r) Foncistan melikinin veziri mesabesinde Kr Hseyin Bein kal'a sdr Bu kal'ann kapusma demir yerine bir timsah azmin derisin kapu kanadna er vekyy mismarlarile mhlamlar Ba ve kuyruu yokdur Hamam gvdesi derisinden hakir kasden zira e ldrdm On drt zir[l] ve yedi zira arz etdi Taaccb etdim Baz Foncistan ihtiyarlar tleri olur didiler Amma timsahn bir hasm dahi Nil atdr Nube diyarnda ve Berberistan v ilyetinin Dunkala ehri hudutlarnda Nil at ok olmala ol diyarlarda timsah azdr Amma N diyarnda timsahn ismine vuli (d*}) derler ve ulv vilayetlerinde uar (jU^i) derler Ve minelgaraib Bu timsah ei ile cezirelere kub cima murad idindikde diisin arkas zerine yatrub cima erken baz arab taifesi belsovukluu marazna mbtel olub ann def'iyn yahud nefsi emmar ezkr herif kendyi rimal ve engelistan iinde pinhan idb dahi timsah cima etmede Diisi rkas zre yatarken keminkhdan zahir olub bir na'ra haykrnca timsah erkei firar idb ke

Nile atub hals olur Lkin diisi a(r)kas zre kaskat kalr Gya kaplumbaa gibi kalr A ete iktidar() olmaz Zira elleri ksackdr Mahareti suda kuyrugile ve aziledir Ta ki erk ei cima ibb diisini srt stnden dndrmeyince hali zre kalr Ve k [2] ayaklarndan urad idinen meln timsahn k ayaklarn kum ile rter Kuyruu zre daha hayli kum yar B hayetsiz fiili enia mbaeret ider Amma cimamdan lezzet alan fa'ali ln yemin idb bikri nevkfte cimamdan lezizdir deyu medh idb gayet iddetli har vardr Ve ima bikriyyet zredir ll kan nazil olur der Cima idenin bir hafta avret yerinde misk rayihas demin diman muattar idb bir hafta zail olmaz Ve ferci cevari(i) habee ferci g bi beyaz hatay feredir derler ve gerekdir Circe hkimi zbek Bee [1] Yldz nshas (kaddi) [2] Kenarda u yaz vardr: Ve minel acayib Mahlku Nil eyhiilbahir yani cisi (vs--) der beni dem sfatl ve kaba vcud(l) balkdr Mur ile ica olur Amma mekn dutdu kalur 350 EVLYA ELEB birin getirdiler Dii idi Hemen tahrir etdikleri [1] gibi bir mdevver ksam var idi Ve bu timsahn yla mnakka ve mzeyyen zahr var idi kim gya hayvan nak bukalemun idi Hikyeti garayibi timsah Nil Hatt hakir elll diyarn keti gzar iderken esnayi kelmda bu timsah sadedi ald Hane Ebu Ceddullah dirler bir eyhi kebir ve Felein germi serdin ekmi yarandan bir kimesn e idi O hikyet ider Alemi fetaliinde Nilde benim bir timsahm var idi O hikyet ider A lemi fetaliimde Nilde benim bir timsahm var idi Dii idi Ol asrda ebeke ile balk sayd db baka kordum Bir gn bu timsah inaverlik iderek ubur etdi Amma gayet bir mahbub tim sah Hemen sayd etdiim semekelerden bir kann balarn urub Bu hal zre gidb geldi Her g e balk verirdim Bir gn karaya bbak bperva kub reftar iderek kuyruunu kaldrarak srt Benim hatrmdadr kim bizim arab taifesi timsah ile cima ider Hemen biz dahi etek der meyan idb bir kerre vardm Sa-fayi hatrmdan aklm bamdan gitdi Bedehu elime nabudu alu imsahn arkas ile kum mabeynine sokub bir canibe durdum Oyn-yarak gidb bana bakarak N ile girb olkadar oynadkim divane oldu der U sene kamil bununla geindim Cmle elllde o airetim bilirlerdi Bir gn ben varmasam beni arard Amma sair timsahlar havfinden Ni l kenarna varamaz oldum Her bar bu benin timsahm Nil kenarna gelse zebat gibi bir r ayihai tayyibe bir ya Nil kenarna yaylrd Alub bir saksya doldurub onar gurua yla dm der Hikmeti Huda bir gn Nil cezirelerinden bir cezireye vardm Hemen benim timsahm ardm sra gelb cezireye kd Ve biraz gezb yuvarland ve can teslim etdi An grdm Ka lhal zulmet gidb benim timsahmn ba ve gvdesi bir penei'fitab kz ehresikim aklm g yaklar ve ferci yine timsah ferci idi Meer Knuz o^-f ) Urban eyhinin kz olduu sabit shrile timsah olub biiemri Huda haleti nezide sihir batl olub yine kelevvel hilka ti zre ruh teslim idb cmle halk ile ol cezire (de) defn etdik deyu nakl eyledi Ve a halii vilyetden baz kimesneler hazr idiler Beli byle idi deyu gehadet eylediler Zira ol diyarda timsah ile cima eylemek ve timsah kati idb derilerin kapularna mhlamak ayb deildir ve yiitlikdir Ve timsah ile cenk etmiyen feta deildir Anlarn mabeynlerind e baka mubahaseleri var Timsah katil idene ve fil ldrene kz ..verirler Zira timsah o ldiyarlarda ejderdir Gayet muzrdr Adem hayvanat [IJ Yldz nshas (etdiimiz) SEYAHATNAMES 351 su ierken ve sbyanlar Nil kenarnda inaverlik iderken kapar Gayet ziyankr meFundur Ve bu diyar halknn timsah ile cima etmelerinin asl oldur kim ekseriya halknn belleri gev kdir Sk sk bel sovukluuna mbtelkerdir An def in cima idb hals olur Bazs timsah ikb etmeyb siyah habee cariye veta idb hals olur Habeenin dahi olkadar iddeti harare olub cezzab olduundan vcudu insanda meni ve gayri eyadan bir ey komyub cezb ider Hikmeti Huda Hassai timsah Timsah ei ile karada cima idb diisi yumurtlar Deve kuu yumurtas kadar olur Lkin mdev deildir Srahice ve mnak-kadr Diisi yumurtasn kum iine gmb yine Nile gider Ve her zar ider Bazs tarada kalub iddeti hardan yumurtann iinde beyaz pier Sarsndan krk ur (j^i:.--) hasl olur Amma timsahn kum iinde kalan beyazlarndan biemkillh timsah has olur Timsahn dimanda bir zar perdesi hasl olub Nil iinde gezmee mstaid olur Amma sa kurda ol zar bitmeyb karada kalrlar Ve timsahn on on iki yumurtas olur Kimi timsah v e kimi sakankur olur Amma bu sakankur Nile girb kar Nilde tavattun idemez Hukema bu na sakankuru mah derler Amma bu sakankurdan hasl olanlar (a) sakankuru berr derler Asla Nile girmek deil mrnde su imez Rimalistan ve listanlar (da) olur Hukema gayetlg

nef'in yazmlardr Hassai sakankur Hikmeti sun'u Girdigr erkeinin iki hayas olur Diisinin iki ferci olur Sa yanndaki fer inden sadr olan sakankur olur Sol fer-cinden tul iden keler olur .>t& j .Lij u <&> jte Bir dem cimaa takviyet in bu sakankuru sayd idb ban ve kuyruun tiryak Faruk y kesb yabana atub gvdesin glgede kurudub bir miskal Msr yani bir altun ar sakankur n ve iki miskal siyah zm ile havanda sahk idb a karnna yese olgice on cariyesi var is e pehlivanlk idb gleb cmlesin eline alub yene Ve hatrlarn ho ide Byle mukavvidir lak Amma sakankur bir demi srsa ol dem derhal suya girse hals olur ve sakankur lr Am eer sakankur evvel suya girse sokduu dem helak olub sakankur hals olur Hemen sokulan dem ol an suya girmek gerekdir 352 EVLYA ELEB Tlsmat Mikyas berayi timsah mmlkyasn sebebi tesmiyesi hakknda efvah nasda ayi nice kaviller vardr Bir kavilde b diahn Mikyas namnda bir penei fitab kz var idi Hikmeti Huda ol kz sahili Nilde ina ider-ken bir timsah kapub gtrd padiaha mnakis olub padiah ah vah derken Hikmeti Hud mahalde kibar evliyaullahdan eyh Ebubekri Batrin hazretleri bulunub kzn hals in du emrillh timsah kz salimen yine ol mahalle [1] kz hals olur Padiah dahi ad olub ol ma le bu kasr bina idb ismini kzn namile mmlkyas korlar Sebebi tesmiyesi oldur Badehu atrin hazretleri mermerden bir timsali timsah etdirb mmlkyas havuzu altna ol mermerde timsah suretine bir vakf zam konub anda defn ider Hl ol zemandan beru timsah bu mmlk sadan aa gese hemen arkas altna gelb kenara knca depelerler Annn Msrda asla lam Esbi Nil ellatdan yukaru ve Nube vilyeti derler Anda Nil at olur Gayet mfrit hayvandr Gya atd ma yelesi ve kuyruu gayet okdur Karada ok seyran idb bir siklet grse Nile firar ider Ve karada taayy idb on at kadar yiyb tarlalar harab ider Ve baz ksraklara aub kuln lub karada kalur Gayet mahbub heyeti mecmua olur Amma sair atlar gibi cefaya tah amml etmez Amma yine binilir Hatt Kos hkimi Ali kifin bir Nil at olu var idi ki ya bir gn Nil kenarnda bir mastabada cmle aa-vatlar ile cirid3 oynayub zevk safada ike n sahili Nilden bir at sahili zahir olub cmle atlarmz oltarafa mteveccih olub kulakl arn dik-diler Hemen saat bir sahili ra'd var dahi istima olunca Nil at olu iki ayak zre kalkub licamile kavvasn elinden reha bulub eerile ve rahatile seyridb kendyi Nil e vurunca cirid meydannda olan atllar akibine db vardlar Amma kaln Nile girb gayib Bir zemandan yine tara kub burnundan kanlar akarak Nilin kar tarafna kd Hemen ard tlarza benzer bir dabbetlm Nilden tara kub tayn ard sra kovarak srarak tay yine y ile ikisi gayib olub tay ol saat yine tara Nil yzine kub inaverlik iderek Nil toparlyub aa cereyan ider Hemen beri [1] Yldz nshasl (bragub) SEYAHATNAMES 353 tarafdan bir ka fedayi kavvaslar ryan [ 1 ] kendlerin Nile atub der-akab taya yetib b izden tarafa karddar Tara knca bir hayli cnb eyledi Derhal ard sra Nil at kt urdlar kim haceti olmyub yine Nile girb gayib oldu nc gn lei Kna ehrinde kenara hakir bu temaai mddeti mrmde grmemi idim Oldiyarda Nil at gayet ok olur Evsaf tetmmei Nil at Gayet eci at olmaile Nil icre timsah ile cengi azm idb timsaha galebe ider Ve at old uu yerde timsah tavattun idemez Geri kara atlarna mabihdir Amma kuyruu gayet rakik ol b aavatlar atlarna bahr hotaz idb ve kuyruu sr kuyruu gibi uzundur On ayaklarnn olduund (an) eti helldir Ve vcudunda tyleri gnagndur Amma biemri Huda timsah gibi st si oynar Ve kheyln at gibi kiner Ve derisinden diyar Nubede ve ehri Dunkalada kalkan yaparlar Asla ok ve kl ve kndr ve ht gemez Amma kurun geer Ve zekerinden krba i r demi at sikile der Hikmeti Huda yine Nilde bir balk olur semeki riade derler Her kim dutub yemek isterse ol an eli kurulur [2] Elind en brarsa eli yine iyi olur Annn cmle sayyad- , larn ebekelerinde kdkca zd id ir bir sar balkdr Amma baz zeman ls karada bulunub hassyyeti in alrlar Ban sa astas olan ban get-rb khi khi koklasa sa (r) lkdan hals olur Tevatr ile mehurdu nsfn er ve nsfn avret misk ile getrseler birbirinden asla ayrlmayalar Gayet mcerreb Amma yemiyeler Belki dem helak olur Ve bu balk iki vakyye gelir Ba mdevver yumua (k

e tulum gibi bir semiz balkdr Kaan biri sayd olunub lse br ei de helak olur Acib hik dir Andan Hassai dier' stma dutan dem olbaln ls (n) gerdanna bend eylese biemrillh hals olur Hassai dier Bir dem sud yani ba arsna mbtel olsa bu bal dirice olba aryan kimesnenin b als olur [1] Yldz nshas (uryanen) [2] (kurur) Evliya elebi 10 - 23 354 EVLYA ELEB Hassai dier Bu baln etinden ya erde ya avretde bir yaresi olub yannda getrseler birbirine muhabbe t idb ta lnce birbirlerinden ayrlmya Bu baln tesiri sebebile nice bin dem Saidi l de bir zenaye [1] mekkariye rast pabend olub kalmdr Bu bala Havt dris dahi derler Alabalk gibi mnakka bir balkdr kim nie derde devad ti dris bu diyarlarn halkna ba's olundukda Cenab Bari drise gkden maide yani pimi b tere gnderb tenavl idb defi cu etdikde kemiklerin Nile atdkca bu balk halk olurmu A n Hazreti dris mmetini bu bal yemeden men idb hassyyetlerin mmetlerine bildirdi l mualece in istimal iderler Amma yemee cret idemezler Hassai timsah Bir demi sar'a yani dutarak dutub L ol derde mbtel olsa bir timsahn cierin atee [2] ru olan demi buhurlasalar yani cierini dtsi verseler biemrillh ol dem ifa bulur Hassai dier Timsahn necaseti azndan kar Zira dbr yokdur Ol neca-setden bir mil ile ak den ve e ekseler biemrillh ifa bulur [3] Ba blk ba olan Msr Babl Lguna vara gele cz ub [4] ib burnunun orta direi db a (?) cinnine dneyazd Bir ka vakyye timsah eti rub yannda tayub olann vcudu mukaer beyza dnd Bu hakirin manzuru olmudur Hakir g etdim Vallah timsah eti mmessek kokar deyu cevab etdi Acibei mudhike Nil kelbi derler bir hayvan vardr Hemen zub yani srtlan kurdu gibi alaca tyl bir hay vandr Nilde ve berde taayy idb gezer [1] Yldz nshas (zenanei) [2J Yldz nshas (yakup) [3] Kenarda: (Hassai dier Timsah diri iken gzn karub czam zahmetine mbtel olan k e boynuna assa biemrillh deva bulur) [4] Yldz nshas (yz ve gz) SEYAHATNAMES 355 Timsaha gayet hasmdr Timsahn yavrularn dutub yer Eer bu timsah yavrularn yemese Nilde timsahdan geilmezdi Ve iri timsahlarn koltuu altna bir kerre girerse timsah elinden hals olmyub hah nahah ldrb timsahn cierin yer Gayet mudhik ve hiyel ve eytanata mal leri ve ayaklar ksa bir mahlkdur Kaan kim karn pek aksa timsah bir hile ile yer kim ayran olur Evvel timsah olduu yerlerde bu kelp, N ilden tara kub amura uyup Nil kenar a gnee karu yatar Timsah bfelh bunu grb bir ikr sanub kuyruile alub alub yudar imsahn karnndan cierin yiyb karnn yarub tara kar Timsah dahi can havlile kub hela sevahili Nilde sakin olan Fellhn kavmi bu malkelbin bir uzvun bile gtrb timsah errin emin olurlar Amma hikmeti acibe budur kini kaan kim bu kelbi Nili halk avclar dutu b yine kelbi Nile atub zd iderler Zira hayalar ar hasteliine ve hummay muhrikye ta yet nafidir Bade zema-nn kelbi m hayasz hayat bulub yine sayyadlar ebekesine girdikd e hemen kelbi m arkas zre kaldrub sayyadlara hayas olmadun gsterir Sayyadlar bilirl m hayasz kelbdir kim mukaddema bir dahi dame dm deyu sayyadlar gle gle taaccb idb iderler Gayet mdrik ve mudhik kelbi irindir vesselam Eer bu Nilde olan ecnas mahlkatl ar grdmz gibi evsaflarn tahrir eyle-sek bir mddevven olur Zira Nili Mbarek derya m r nehri azmdir Asvan vilyetinin canibi cenubunda bild Ulve derler bir memleket vardr Amma olkadar imar deildir Ol diyarn ark canibinde nehri Nil kenarnda Ebvab derler bi r nahiye vardr Anda Nili Mbarek yedi blk olub canibi garbda nice memleketlere cereya n idb rey ider Badehu yine asl Nile (r) cu idb mahlut olur Amma herbiri bir renk ile gelb mahlut olur Hatt sene 1082 tarihinde Eblhayr ibrahim paa asrnda nehri Nil kmil i ay yem yeil Nili Mbarek cereyan idb sahibi tab olanlar imee havf idb matariyyeden v gayri leziz sakyeler ve sebillerden nu etdiler Baz anka kimesneler sekiz saat Kaly obda Firavnun veziri Hmnn bir kuyusu vardr Bi'ri Hmn derler bir azm kuyudur Hl on

den sakiye dollablar dner bir b rakikdir Baz tenperver ve server dilver kimesnelerin uddamlar Bi'ri Hamandan su getrb nu idb ve Nilin ol yeil suyundan iemezler vesselam mahalde dahi Nili Mubarekin kat' ve evsaf ve havass ve donanmas ve iinde olan haaratl r ve havassn ve alaylarn temam idb gayri alaylar beyan olunur 356 EVLYA ELEB Elfaslus Samin ve erbain Evsaf nc alay azm Leylei ryeti ehri Rama-zanlmubarek yani muhtesib gicesi alayn ehri azmi Msrn on iki alay di vardr Bu muhtesib gicesi alay azmdir ki kan arif isvan derler Zira bu gice ehri Msrda avretin zabt etmek mmkin deildir Elbette ol gice alay temaasna giderler Zira akdi nikhda bu gice alaya gitmek artile nikh olunmudur K nunu Msr byledir Bir hafta evvel kira ile esvak sultande be on gurua ve bir gurua d dut-mulardr Ve yahud inlar hanelerine gitmilerdir Hasl kelm baz demler ol gice idin deyu sual idemez Acib temaadr Ve cmle halk Msr Ramazan erif gicesidir deyu saf dan eb bk fasl iderler Ve bu muhtesib gicesi ta sabahadak Msrn cemii arsuy kazar k nice kerre yz bin kanadiller ile ol gice ehri Msr tezyin idb herkes klye metaile r knesin zeyn idb herkes yaran basafa ve maukyle muhtesib alayna mun-tazr olu(r)lar B yn ibtida sebebi oldur kim asrnda Ramazan erifin gurresi ne gne deceinde ek bhiye db cemii ulema ve yn izmande kalrlar Ahirlemir muhtesib aa nisabdr deyu abanl muazzamn yirmi dokuzuncu g muhtesib bei gerrferiie Msr mollasna gnderb Yevmi ekden haber alasn deyu tenbih e Muhtesib dahi alayile kadaskerden afi haber alub padiaha mjde idb hl ol zemandan ber amazanl mubarekin gelmesine tazimen ve tev-kiren eayiri islm in cemii ibadullah eriat kapusma alay ile varub haber almak beru kanun olmudur Ve hl yle bir yn kalmdr kim bu alay adman dahi diller ile tabir ve kalemler ile tahrir ve tays olunmaz Ve Msr ire serbest hkimin biri dahi bu gice ve sair gnler muhtesib bedir Elin e mutlak emri olmamak ile katil idemez Amma cemii esnafa hkm idb siyaset ve rf idb ha bs ve tecrim etmee kadirdir Evvel ryet gicesi ola yani ay grnr m grnmez mi yevmi ce muhtesib aa ve suba aa muhteemane beer yz kendi demlerile at ba beraber subai arak alay ile Azablar kapusundan ieri girb badelasr paaya kub divan Gavride paaya v buluduk-da yer pb sabit kadem olur Hemen paa ferman idb muhtesibin sammur krk zre b ve zerduz kuaklk hil' ati fahire giydirb pasa kendi elile selimisin muhtesibin bana koyub ve kend SEYAHATNAMES 357 otagalarndan iki mcevher sorgucu sultan muhtesibin bana gei-rb ve evbab er'i Resul ezhebi erbaye [1] eyhlislmlarna ve kadasker hazretlerine selm eyle Haberin al kim ya amazan erif midir Deil midir bir ho haber alub getr deyu ten-bih eder Nola deyb muhte ip yer pdkde paa kethdas paaya ider Sultanm Muhtesib kulunuza bu hil'ati fahire ile sorgucu sultanye erzani grdnz r1"^ ^ kanunu kadim zre sultanmn cemii alay besatlar araclar ve tfekiler ve satrlar ve yedekler ve cmle mehterhane ve cmle aavat kullarn a binmei reca ider deyu paa kethdas yer pb reca ider Paa dahi recasn kabul idb Var lzem levazmatndan gerei gibi alayn tedarik eyle deyu ferman idb muhtesib tekrar yer p kethda ile tara gidb ve muhtesib ile paa kethdas yerine kapuclar kethdas cmle pa dar olub paadan bir hil'ati fahire giyb zemin bus idb gider Ard sra muhtesib ile yedi blkden alaya memur olan asker serdarlar dahi birer evsat hiFatler ile erefyab olub a nlara paa basiret zre olub Bu gice tevabileriniz bir ho zabt idin deyu tenbih tekid idb anlar dahi deyb zemin pus idb tara giderler Andan suba gelb dveydar ile yer p hil'ati fahire giyb buniara dahi paa azm tenbihler idb tara karlar Andan saray meyda cmle paa askeri mde olub ibtida suba celldlar ile yol tathir iderek ala (y) ile pa rundan gzer iderler Andan alay tatar ve alay deli ve alay gnll ve alay anigiran v ciyan ve alay mehteran hayme ve alay serra-can glman hassa ve alay mteferrikagn ve cibrreya ve alay kapucbalar ve paann dokuz mcevher eerli yedekleri ve altun taslar r enderzere mstarak satrlar ellerinde teberi ms-limleri ile ve muhtesib aas kapucl asile at ba beraber ayni Msr veziri gibi paann dokuzar kat mehterhanesin derek paa undan ubur idb kal'adan aa iner Amma bu alayda tu ve sancak ve bayrak ve alemi Resubu llah yokdur Bu tertib zre Bab Vezirden aa enb yedi blkden ikier yz asker gelir Zi ez Zira bunlar asker taifesidir Alaydan sonra ihsan alrlar ok asker gelse anlar (a) bahi vermee muhtesibin iktidar yokdur Ancak yedi blkden bin drt yz dem prsilh m yyen asker gelb paal askerinden ileri ibtida suba ard sra iki yzba telli ve eli t

keri avuan ard sra iki yz gnllyan andan alay tfenkciyan andan alay erkezan ve a rrikagn andan dolay azabistan andan alay yenieriyan ba telli [1] Yldz nshas (erbaa) 358 evliya eleb zerduz skfl mlzimanlar paa satrlarnn tarasndan muhtesib bein yansra piyade ve cndiyan atba beraber alettertib akam nemaznda Rumeli Meydannda Mahmud paa Camii n alay gelb tevakkuf idb merterhane dahi sudehal durub muhtesib be ve gayri yn Mahmudiy e Camiinde salt maribi eda idb sehl tehir iderler kim leylei muzlim mahalli olub muh tesib bein desti hkmetinde olan cmle ehli hiref alaylar temam ola Elfaslus Tasi ve Erbain mm Dnya Msr iinde nekadar esnafat ehli hiref dekkinleri ve n dar neferatlar var ise an beyan ider Bu zikrol (n) cak erbab suk cmle muhtesib beyin ziri hkmnde olman tazimen ve kanune alay admani iderler kim gya suru hmayundur Camii Mahmudiyyede muhtesib beyin hamd se na idb esbi sabareftarna suvar olunca asker taifesinden bir yaylm tfenk admanisi olub ve bir nbet glbangi muhammed ekilb Msr ii sadayi Allah ile pr olub ibtida yine ala i yz elli nabutlu kavvaslar ve bin mikdar Ayal [1] Urbanile ve yz me'ali ile ve Ms i mtrban ve engileri ziri hkmnde olmaile nice yz sazendeler ve rakkas ve iftebaz ve saz ve sz ile ubur iderler kim gya bir deccaldr kim hay huyden gya kyamet kopar Ve su ba celldlar kol kol herbiri bir tarafda dellllk idb jiU_Jt [2] >i> iai^ *^J i l maaya kan dem deryasna Eman Osman deyu tenbih iderek gidb suba dahi esbab ihtiam yannda srklar zre nice bin kanadilden iareler yannda r (a) gan olub krk elli pen ehtab misal zrh zrh klaha mstarak gulmlar ve ard sra drder kat mehterhaneler ile ler Amma bu muhtesib gicesi alaynda asla yn eraf ve ulema ve suleha ve meayih sdt ve mme ve huteba ve mevalli ve kuzat yokd (ur) Cmlesi suku sultande alay temaasna munta zrlardr Yohsa alay binmee memur deillerdir Ve ol gice ehir ii sabahadek yle ragan m Leylei Kadir olub desturu ah olub avret ve olan yer yer cem olub ve zurefa mabeyn inde bu muhtesib alayna Alay Dilberan derler Zira ol gice ehri Msr icre nekadar mmta mstesna gzide dilberan var ise peder ve made[J Yldz nshas (Hayal) [2] > > (^y\) SEYAHATHAMESt 359 rinden ve mevlsndan reca ile ariyeti esbab alub zer enderzere ms-tarak olub kheylan a tlar zre esnaf eyhlerinin oullar ve akraba-szlar zkymet mcevher raht ve eerler z kler ile elbette her ehli hiref olu bir gne libaslar ile balarnda sorgular ile mehter haneleri alarak ubur iderler Ve baz arifan bu alaya Alay kameran derler Ve mudhikn de rler Hakikatlhal Msrn iinde nekadar mashara var ise evlerinden kub bazar iinde gna iderler Badehu bu suba alayndan sonra Evvel esnaf dihkan yani ifti btida bunlardr Zira cmleden evvel kadim esnaf zrradr Bil bad vel ad akvamdr Pirler ti Ademdir Ve andan Esnaf hey* yal yani buday lc Nefer iki bin Esnaf grbaln Bunlar e buday alkalar Buday ve arpay ve mercimei ve pirinci ve bakla ve nohudu ve danei ha e bir yere mahlut olsa tarfe-tlayn icre birbirinden ayrrlar Ve grbal icre buday alkan rak -ut^ -JiV yazar ve Ai^j ve a l ve Jul ve j^l bu gnagn esmalar yazarlar Dkknlar Amma cmle bin neferdir Be yz () Anbar Yusufda gll alkar Be yz Msr ayanna hizm Esnaf elekciyan Bunlar elek ve grbal yaparlar Cmle yz yetmi dkkndr Ve nefer [1] Esnaf baban Msr iinde iki bin altm ba bostan ve gaytan vardr Pirleri Hazreti smaildir Ve cmle in yz babandr Ekinciler ve keyyal grbalc ve babanlar cmle balta ve kazma ve apa belleri ellerinde*1 ve Ya Halik ve Ya Hazik Ya Mn'im Ya Muni ve Ya Gani esmalar di llerinde ve serapa kendlerini gnagn kfeler ile ve reyhan ve snbl ve mersin ve hnna esrin ile balarn zeyn idb ellerinde limon ve turun ve hammasili dallar ile keyyal ba e baban ba atba beraber yine mahbublar ile mehterhanelerin alarak ubur iderler Andan nc Esnaf sakkayi hammal Bunlarn dkknlar yokdur Cmle bin neferdir Esnaf sak' kayi hammal [2] Bunlarn dahi kdur Sekiz bin kmil [1] Yldz nshas (neferat) [2] Yldz nshas (himar) 360

EVLYA ELEB saka ve hammal vardr kim Msr iinde anlarn izdihamndan geilmez Esnaf sakkayi piyade ekiz yz neferdir Esnaf dk' kn m fru Bunlar dahi krk bin dkkndr Ab rakik damla e dkknlar gnagn bardaklar ve kseler ve taslar ile zeyn idb nu iden keremine gre ed ebe bir nukre verirler Cmle yz kiidir Baz piyade mmessek tulumlu pak sakalar vardr Bu dkknlarn su doldurub erbab devlete b nab su bezi ider Pak taslar var Zehebi halis gi musaykaldr Ve gnagn kse kzei tutiya ile mi hayat bezi iderler Esnaf dkkn rk su uyu kaynadub satarlar Rumda Mentee ve Aydn ve Sarhanda ve cezirei Istenkyde ok hasl o ur bir tatl kkdr Suyu Msrlya gayetlgaye nafidir Tezkerei Davudda balgam in ve mesa r in olkadar nef'in yazmlardr kim tabir olunmaz Hakikatlhal Msrn nehri Nili balga halknda ksrk mukarrerdir Cemii diyarda evld Araba oho oho deyu ulaub ltife iderler k sus suyundan ib Ehhu tu didikde lkoz gibi balgamlar kub hals olur Nafi sudur Cmle dkkndr Amma neferatlar cmle iki bin demdir areler ile yani toprak detiler ile ar Ya Irk sus deyu feryad idb bir ksesin bir mangra verirler Ve iddeti harda nu idenin udu buz paresine dner Bu esnafn pirleri Halvayi merdir Esnaf hoabc Dkkn cmle krk i Gnagn meyve hoab mevcuddur Amma hakir mmessek temirhindi erbetine ak olsun didim her yevm birer ksesine Hu didim Esnaf sbyacyan Dkkn krk nefer yetmi Sbiye tabir et Dimyat ve Firiskr ve Menzile pirincinden beyaz sd gibi boza yapub iine darcn ve kar anfil ve cevz bevva koyub ve eker ile dahi nur olub bir keyfiyyet ve germiyetcik v erb vcuda takviyet verb harareti def ider Esnafan bdkkn erbetciyan Evvel kalayl cllbyan Zerdal ve kays cllblar fruht iderler erbetciyan berberis Siyah zm kur e bahar vardr Sovuk nu olunur Bir humuziyetcii vardr erbeti sa'leb Lisan Arabda Huss sa'leb yani Tilki hayas dimek olur Yaylalarda ve Bursada Cebeli Ruhbanda okdur Sar msak dii gibi di di bir beyaz nebadatdr Kurudub havanda sahk idb seker ve asel ile e t idb zencebil ile nu olunur Amma piirmesinin art oldur kim palre gibi kartralar T olmya iki fincan ien veca sadrdan hals olub kuvveti basar ziyade idb bedene takviyet rir Esnaf paldeciyan Dkkn alt nefer yedi Esnaf lebban germa Dkkn yetmi nefer y dkknlardr Amma Alessabah scak sd satarlar Urban taifesi gayet mbteldrlar ine SEYAHATNAMES 361 gcik dorayub tenavl iderler Bazlar fincan ile nu ederler erbeti ay ve badiyan Dkk kdur Yirmi demdir briklar ile ss gezdirirler Buharl erbetciyan Bunlarn ca a dkknlar vardr Amma ekseriya hammamlarda ve bunlarda ibrikdar ile gezdirb fruht iderler on bir dkkn ve yz elli neferat Esnaf sirkeci ecerddr C kurbinde bir mahalle serapa yz hane sirkeci evleridir Neferat bin demdir Esnaf t urucu Dkkn krk nefer altmm Esnaf kahveciyan Bulakda ve Eski Msrda ve y yaylasnda ve Msr iinde cmle alt yz krk kahvehane vardr Muazzam kahvehaneler iner dem alub drder maksure zre hanende ve sazende ve bir kasrda meddahan ve bir kasrda mahbub civanan ve bir kasrda uarai stadan bediulbeyan ve fasi-hullisan u ralar cem olur Ve baz kahvehane Nil kenarnda emen sar sofa ve maksureler ile mebni yaz kahveleridir Amma cmleden itihar veren Harabe kahvesi ve Gavriyye kahvesi v e Yeni kahve ve Bab Ftuh kahvesi ve Bab 'ariyye kahvesi ve Sunkuriyye kahvesi ve H abeli kethda kahvesi ve Rumeli Meydan kahvesi ve Sultan Hasan kahvesi ve kal 'ada kahve ve Cemamiz kahvesi Bunlar fskyye ve havuz ve sebilli kahvehanelerd ir Ve her birinde gnagn stad kmil hanende ve sazendeleri vardr eb ruz bir hay dur kim tabir olunmaz Amma bir hsn oldur kim Rum ve Arab ve Acemde bir seyy ah lem gelse kahvehanei bminnetin bir kesinde mihman olub cmle erbab marifet ile g k bir mecmalirfan yeridir Ve bu kahvehanelerin cmlesinde bin dem olur Esnaf kah eciyan piyade Bunlarn dkknlar yokdur Nazk ibrikler ile suku sultanlerde mutantan mmessak kahve fruht iderler Bakarsan bunlarn baz kr ider Amma cmleden Harabe kahvesi her gn birer ferede kahve srer Ve her gn Habeli kahvesi yevmiyye birer kantar kah ve srb azm kr iderler Paann atrbasna avayid verirler Zira ann himayesinde nebi fru Bunlarn dkknlar yokdur Ancak kahvehanelerde kavun ekirdei ve abdleziz atarlar Neferat cmle yz Esnaf duhan fru Alt yz krk kahvehanede birer tt maada ehri Msr ire bin altm dkkn duhan fru vardr Suba defterinde mastur delllar ile cmle iki bin demi vardr Kahveciler ile alaya binerler Esnaf kahve d Yetmi dkkndr Her birinde beer onar dibek havan vardr Ve cmle yedi yz neferdir Es ddahan Nefer yedi yz Bunlar kahveciler ile alay iderler Esnaf mukallidin ve mudhikn Nefe yz Bdnlar kahvehanelede ve bozahanelerde ve meyhanelerde kamerlik iderler Amma alayda

362 EVLYA ELEB kahveciler icre gnagn akalar iderek ubur iderler kim veledi zinann yetmi ilesi vardr naf boyacyan Bunlar mslimlerdir Yetmi be bozahane ve alt yz neferatlar vardr Esna ane-ciyan Bunlar serapa keferelerdir Dkkn iki yz neferat alt yz Bu taife naer olduu baka alay olmyub kahveci basdan sonra ubur ider Zira menkb ve mezmumu lem keferelerdi Amma blda nc fasldan beru tahrir olunan sakagn ve bc ve erbeitcyan ve cmle mr i kahveciler alaynda bir hay huyu azm ile her demin elinde birer em'i kfur ve nice bi kanadil eareler ile cmle rakkas ve civan baniler ile def ve daire ile gnagn fasl ide rek kahveci ba ve sirkeci ba atba beraber olub ard-lar () sra mehterhaneleri ile ub erle Drdnc fasl Esnaf zeytiharaciyan Yani bezirciyan Krhane yz yetmi neferat bin sekiz yz Bu esnaf anka demlerdir Amma gay etlgaye kirli ve pasl ve mlevves kavimdir Esnaf irlanc Krhane iki yz neferat yedi zeyti asfur ve zeyti badem ve zeyti sim sim karrlar Bunlr dahi ankalar Ve amma yal v e kirli demlerdir Msrn cemii fukaralar zeyti har ve zeyti sim sim ve zahine [1] yerle r Her gece nice bin batman zeyti har yanar Bahusus Mevld giceleri ve Ramazan gice leri ve bu muhtesib gicesi nice yz bin batman ya yanar Ve cemii vilyete Msrdan bezir ya gider Anmn bu esnaf mn'am demlerdir Amma bunlarn alayna bir esnaf tbi olmyub b d tevabileri ile gnagn dehniyyatdan me'aller yakub ve palas palas esbablar giyb bazs n olub ya tulumlarn iirb omuzlarnda getrb suku sultande izdiham idenlerin stlerin larn srerek cemii esnaf ve halk glerek yollar tulumlar ile aarak defi dair (e) ve dep lek alarak bunlar dahi dilberanlar ile mehterhanelerin alarak ubur iderler Cemii Msr halk bu esnafn havf inden be on gn mukaddem dkknlar dutub seyir temaa idb esbablar lmadan hals olurlar Beinci fasl Esnaf mimar ba Bu esnafa tbi ok ehli hiref vardr Hirfeti neccaran Dkknlar yokdur Amma mslim ve gayr lim cmle c bin demdir Hirfeti [1] Yldz nshas (tahine) SEYAHATNAMES 363 khken Yani ta kesen Cui danda ve Kademnnebi kurbinde Ferhad gibi dalar kesb khu b dir Cmle iki bin demdir Hirfeti mermerber Yani ruham ve havuz ve hammam feri d()eyici Dkkn altm neferat yz Bunlarda olan marifet bir diyara mahsus deildir Msr imaret m ile mehuru fakdr Ve hirefi ah bken yani kuyu kazc Nefer yz Ve hirefi sakiye d deirmeni yapc Neferat iki yz altm Ve hirefi ammal yani rgat Cmle Berberistan kav* m Fellhn azdr Cmle iki bindir Defterlilerdir Herkes rgat olamaz Msr acayib diyardr C olmaile mazbutdur Ve hirefi lamc yani beytlhal tathir idici Msrn cemii ayak yollar eildir Gmle kuyulardr Her sene bu lamc esnaf tathir idb tara gmle dkerler Bu e r Lkin her sabah Salbede ve Rumeli Meydannda ve gayri kelerde kazma krekleri ve zenbi leri ile dururlar Cmle bin iki yz demdir Hr-feti tobcyan yani tulac ve kerpici Bunla knlar yokdur Ancak Nil kenarnda balkl yerlerde kaminleri vardr Neferat cmle alt y irfeti mlekciyan Gavriyye sakyesi dibinde ve Eski Msrda ve gayri yerde Dkkn yz elli rat bin kmil Balgam eribe ve maacin hokkalar yaparlar kim gya kr Cindir Ve hirefi ha mkr Bunlar baka yz elli stad kmildir Hammam bina eylemek bunlara mahsusdur Ve hire reciyan Msrn haricinde Sitti Nefise kurbinde Eski Msrda ve gayride cmle yedi yz oca bin demdir Ve hirefi Cibirciyan yani al deirmenleri Dkkn iki yz Neferat bin iki yz refi balat kesici yani mermer gibi bir beyaz tadr Gayet yumuakdr An des-tere ile kesb cmle haneler ve camilere mermer yerine an derler An kesenler cmle alt yz demdir Ve Keresteciyan Cmle iki yz dkkndr Neferat be yzdr hirefi tabutcyan Dkkn on nefer refi mahafeciyan Huccaca mahfe sahabe ve tahtrevan yaparlar Dkkn krk Neferat yz altm hirefi serirciyan Hurma ubuundan erirler yaparlar Ve eker kafesleri ve tuyur kafesl eri yaparlar Dkkn elli nefer seksen Ve hirefi harratn yani krklar Dkkn yz elli n Ve hirfeti doramacyan Derblahmerde Dkkn sekiz nefer yirmi Hind sadefkrisine ma-nend an'at gsterirler Ve hirfeti kundakcyan Dkkn yirmi neferat otuz Ve hirfeti nakkaan Dkk ar yokdur Evlerinde ve ina olunan hanelerde ilerler Neferat yedi yzdr kmil Behzad Man kadar stad kmil nakkalar vardr kim kalemin ekmede sayir diyarn nakkalar () cirdi fi kutucyan Dkkn yirmi nefer seksen361 EVLYA ELEB

dir Ve hirefi tanhura krciyan Dkkn dokuz nefer yirmidir Bu beinci fasldan beru tahri lunan yirmi drt esnaf cmle 1546 aded gzide asker olub cemiisi mimar aaya tabidir Her kes hirfetile alay alay gruh gruh akalar iderek ve gnagn arz kly idb saz sz ile v bin kanadil ve sem'i kfurler ragan iderek ubur iderler kim gya meydan arasat gn old an mimar ba ve nakka ba at ba beraber cemii dilberanile mehterhanesin alarak ubur i r Altnc fasl Esnaf marangozan Yani gemi neccarlari Bunlarn piri Hazreti Nuh olmaile mimar alayile gitmeyb kend hir fetlerile kapudan kethdas serdar olub alay iderler Evvel Esnaf bihar merakib Dkknlar dur Bulakda Tershaniye muttasl Anda tekyeleri vardr Cmle neferat sekiz yz altmdr Ve efi kalafatcyan Nefer be yz Ve hirefi tulumbacyan Dkkn iki nefer on Ve hirefi ziyt ve katran fruht Dkkn yedi neferat on be Ve hirefi katranl keten bkc Dkkn yedi nefer halat bkciyan Dkknlar yokdur Nefer yz elli Bunlar Msrn yetmi drt bin kuyularn n halfa otundan bkerler Ve hirefi yelkenciyan Dkkn c neferat yimi Bu esnaflar cmle Bu lak ehrinde mevcud olub cemii gemiciler prsilh olub kk kayklar ve kayasalar kzakla lndra ve bayraklar ile donadub matar [1] iinden bu gemileri ekerek Eyamola Eyamola d eyb feryad iderek Bulak reisleri ile Eski Msr reisleri birbirlerile tob ve tfek atub cenk ider eklinde admaniler iderek bu ecinne askeri ile Svey kapudannn kethdas fil yraklarn ve orsa filndra ve sancaklarn aub yetmi seksen dilberanile muhteemane maran basile atba beraber mehterhanesin alarak ubur iderler Bunlarn alayndan gayri sancak ve bayrak yokdur Andan Yedinci fasl Evsa(f) esnaf habbazan ve tccaran gll Msr gibi mm Dnyada cmle yetmi etmekci dkkn vardr Byle dem deryas dnya anas nur denirse aniya ve ynn saraylarnda birer furun mukarrerdir Ve her fukarann hanesind birer tennuru kek vardr Herkes hanesinde beyaz has etmekleri piirb arsuy bazarn her nde tabla [1] Yldz nshas (Msr) SEYAHATNAMES 365 tabla hubzlar sbyan ve nisvan ve bintan fruht iderler Annn yetmi aded etmekci dkkn yet ve bu dkknlarda neferat cmle alt yzdr Amma cmle furunlarda at tezei ile etmek p er Mezhebi afiide necis haram iken bizzarruri odun ktlndan at fks yakub etmein ye tmekcilerin piri Amr ibni Berberidir Hazreti Resalet huzurunda Selman Pak belin balad Seksen , yedi yanda merhum olub Baki'de Hazreti Abbas yannda medfundur Andan Es naf rekciyan ve brekciyan ve gevrekciyan ve kkci-yan ve kbciyan ve gurabiyeciyan ve s mitciyan ve katayifciyan ve lokmaciyan ve ehriyeciyan mutabbakciyan ve gzlomeciyan ve peksi-metciyan ve temr ayciyan hurmal rekciyan ve ayi aklciyan yani akl ekmei lunan on be hirefin iki yz elli dkknlar vardr Bunlar tezek yakmazlar Bakla saman ve lebi kabuu ve nacakc tala ve bu gne sazlar yakub bu fatrlar () piirirler Ve cmle f cebr noksan iki bin demdir Ve esnaf niastaciyan Krhane on bir nefer yz elli Ehli hire i elekciyan dakik Bunlarn furunlarndan un alrlar Neferat iki yz Hirfeti tuzcyan Mahaz nleri yz yirmidir Ve esnaf natrunciyan tuz ile malmal mahzenlerdir Ve Msrda tuz ile s oandan ok bir ey yokdur Neferat tuzciyan drt yz demdir Gayet gani demlerdir Ve esna enciyan esb Cmle iki yz bin deirmendir Yz ellisi muhtesibe tabidir Maada ocaklar ve a lar himayesindedir Amma yine bu alaya gelirler Cmle neferat bin yz altm deirman es Amma hrsz yatadr Amma deirmenlerin birer at yahud sr dndrr Garib temaa esbabla maada saray lilerde birer deirmen mukarrerdir Amma muhtesib bee sual etmediimizden m almum deildir Esnaf tccar gll Bunlarn Bulakda ve Eski Msrda ve dahili Msrda km enleri vardr Anka bazirgnlardr Cmle bin sekiz yz demdir Anbar emini ve anbar nazr nde bunlar ismi ve resmile mektublardr Zira hini mahalde gll lzm olsa anlardan alrlar Bunlar dahi prsilh ve mzeyyen olub yedinci fasldan beru tahrir olunan yirmi ehli hir ef ile cmle krlarn icra ederek gnagn rekler ve halka lokumlar halka bezi iderek ve ifden libaslar ve peksumatlardan tebihleri ve iri somundan molla sarklar ve gll fruht ar halk zre gll nisan iderek gnagn akalar idb etmekci ba ile msebbib ba beraber inde penei fitab prsilh gulmlar ile mehterhane alarak ubur iderler 366 evliya elebi Sekizinci fasl Esnaf kassaban Dkkn alt yz neferat bin sekiz yz Pirleri Cmerd kassabdr Knyeti Ebu Akil Vadi Nasr k dr Laab Cmerd kassabdr Badad iinde medfundur ehri Msr icre yevmiyye bin iki yz k

Evsaf salbaneci Bab ftuhdan tara bir krhane-dir Msrn cmle koyunlar ve sr ve k muslar anda zebh olunur Zira mirdir stnde emini ve bir yenier (i) orbacs vardr Gay e koyun boazlansa tecrim iderler Bu krha-nede iki yz neferdir kim yzlerinde nur yokd ur Bu krhanede nekadar hayvanat boazlanrsa derileri mirdir Ali Celld namnda bir fell ltizamndadr Evsaf sr kassab Dkkn yetmi nefer iki yz Bunlar deve eti dahi satarla hudi hassab Dkkn yirmi nefer otuz Bunlar (da) n bir kimse lhm almyub kendlere mahsusd r Ve hirefi katalebban yani yogurtclar Dkkn seksen nefer iki yz Hirefi lebban tis Nef r iki yz Bunlar aruy bazarda sr ile beled keileri gezdirb st satarlar Bir vakyye urad idinsen gulbesine keiden sd saub bir vakyyesin sana verb ziyadesin yine keinin dkb esvak mahalle icre o^cL- deyu keilerle feryad idb gezerler Andan hirefi cebni ca lm yanj peynirciyan Dkkn iki yz nefer yz Cmldeden ltif peynirci Bulakda Meyit Ol bir Arab demi var Anda olan peyniri gnagn bir yerde yokdur ve anda olan cebni ganem in lezzeti am erif kariesinde yokdur Gayet serilhazm cebni cabumdur Amma yehudi peyni rcileri bakadr Ka nefer olduu malmum deildir Esnaf ba baz [ 1 ] baciyan Dkkn k i Bunlar kassablara yamakdr Hirefi koyun ciercisi Pimi ve i fruht iderler Dkknlar abla zenbiller ile fruht iderler Neferat iki yz Hirefi ikenbeciyan Dkkn seksen nefera t yz yirmi Bunlar dahi kassablara yamakdr Alara tabi deildir Esnaf mumciyan Krhane ferat yz Zikrolunan on esnaf mkellef mkemmel ve prsilh olub herkes metalarm arz ide kassablar semiz koyunlar diba ve siyb ve zerbaf ullar ile ve mcevher kemer kuaklar z re mcevher hanerler ile ve beer altar boynuzlu koyunlarn boynuzlarn veraklyp gm e kean berkean ekerek ve boazlanm semiz koyunlar seyishaneler zre tahmil idb ubur Ve kassab ba prsilh dilberan kafadarlar ile mehterhanesin alarark ubur iderler Amma yet mzeyyen alaylar vardr [1] Yldz nshas (abaz) SEYAHATNAMES S67 Fasl esnaf dokuznncu [1] acyan Dkkn alt yz neferat bin yz Pirleri Hazreti Ibrahimdir Bunlar paa a bass himayesi eri oldur Der ser ldrr kovar Cmlesinin zabt ve rabt elindedir Muhtesib aa vaz ye ma bu alaya a bann ba halifesi ve ehir a bass ala (y) da atba beraber olurla an Dkkn yz nefer iki yz alt Esnaf yahnici Dkkn yz neferat yz Esnaf sdl a nefer yetmi Esnaf sebzevatcyan Bunlar salata ve spanak ve mlhiye ve bamya ve badyan v kurkas ve karnabit ve zater ve turb ve tere ve acur ve kissa ve hyar satarlar Dkkn iki yz nefer iki yz ellidir Esnaf helvacyan Dkkn seksen nefer iki yz Msrda srle ve zlbiyat bir diyarda tenavl olmaz Pirleri Hazreti meri Halvay-dir Esnaf ekerciyan kn yz elli neferat iki yz Ve krhane (i) ekerhane krk neferat yz mir miad ekerle h vekilharc Asitaniye gnderir Esnaf acyan balk Dkkn seksen neferat yz Esnaf bal alt yz Cmle mirdir Bu cmle esnaf matalar ve krlarn arz idb ragan ve gnagn ak ss ile paa a halifesi atba beraber mehterhanelerin alarak ubur ederler Onuncu fasl Bakkalan ve hirefi bazarcyan ve hirefi sabuncyan ve hirefi leblebiciyan Bunlarn cmlesinin pri Uza bin Nebbadr Selman pak belin balad Yz yirmi yanda merh Kuds erifde Ayni Selvan kurbinde medfundur Bu taifenin cmlesi birlikde olmak ile cml e bin altm dkkndr ve iki bin demdir Pak mkellef ve mkemmel esbablar giyb gnagn kal atba beraber mehterhanelerin alarak ubur iderler On birinci fasl Cerrahan Dkkn yirmi nefer altm Pirleri Ebu Ubeyd kassabdr Selman Pak belin balad Kabri Lehsa snaf hukema Dkkn on dokuz neferat krk Prleri hazreti Lokmandr Ve Hazreti Resalet asr Znnunu Msrdir Hazreti Ali belin balad Andan Esnaf maacnciyan [1] (Dokuzuncu fasl Enaf) olacak. 368 EVLYA ELEB Dkkn iki yz neferat iki yz yirmi Haim ve esrar macunu gayet ziyade istimal olunur Esn f mi devakr Bunlar zater ve na'na ve lisan sevr ve hidiba misilli kiyahatdan su karr Bu ehli hirefin cemlesinin dkknlar yokdur Amma hanelerinde ilerler Yetmi nefer kimse lerdir Ve bu bldaki esnaflar cmle yz altm asker olup prsilh meddebane hekim ba a beraber mehterhane ile ubur iderler On ikinci fasl Esnaf klcyan Dkkn yz on nefer yz Esnaf mzrak demrencisi Dkkn otuz nefer altm be Esnaf mz asan Camii dibinde on dkkndr Yirmi neferdir Amma cmle Urban bunlara muhtadr Esnaf b Dkkn iki yz neferat iki yz altm Ve Esnaf knacyan Dkkn yirmi nefer otuz Sadc y

yan Dkkn otuz nefer yetmi be Esnaf vezne' ciyan Dkkn yirmi nefer elli be Esnaf tuf si Dkkn on nefer on sekiz kmil Ve esnaf barutc Demir Kapu dibinde Dkkn on nefer on s z Pirleri Cemidedir Ve bunlar cebeciba-ya tabidir Esnaf tfenk jitilciyan Dkkn alt n on bir Amma iki bin dahi Berberi kavmi keten pnden ve yedek fitil bkerler Bunlar dah i ellerinde birer ikier kandiller ile ve omuzlarnda ular yanmi fitiller ile lisanlarn a akalar iderek bu blda zikrolunan cmle iki bin sekiz yz elli iki dem tfenklerin atu rz kl iderek kl ba ve tfenkci ba beraber mehterhanelerin alarak ubur iderler On nc fasl Esnaf haddadan Dkkn iki yz neferat sekiz yzdr kmil Bunlarn piri Hazreti Davuddur Amma Resaletpenah da Ebu Zeydi Mslmdir Selma-n Pak belin balad Kabri San'andadr Esnaf nalkesen Dkkn r yz elli Esnaf mismaran yani enserci Dkkn yirmi nefer yz yirmidir kmil Esnaf eeci yesi altnda Dkkn alt nefer ondur Ve esnaf keserci Dkkn alt ve nefer yirmi Esnaf mi n yani destereciler Bunlarn testereleri gayri gnedir Dkkn alt nefer yirmi Esnaf kmr Bundukani kurbinde ve Nizamiy-ye cenbinde ve gayride Dkkn elli ve neferat altm Esna f kilidci' yan Dkkn on nefer on be Esnaf ilingiran Dkkn elli neferat yz doksan giciyan Dkkn krk nefer yz elli Esnaf SEYAHATNAMES 369 makasciyan Dkkn yirmi nefer altm Esnaf nalaciyan Dkkn on be ve nefer on be Esnaf on be nefer yirmi Esnaf hurdeciyan eyhniyye dibinde ve Rumeli Meydannda ve gayride dkkn altm ve neferat seksen Esnaf nalbendi hassan yani at nalband Dkkn seksen nefer i yzdr kmil Esnaf nalbendi himar Dkkn iki yz neferat yz Msrn himar ok olma on be esnaf cmle 2003 prsilh asker olub herkes besatlarile klyi metan arz idb adma le ragan iderek demirciba ve nalbend ba rikb rikba olub cmle dilberanlar prsilh hterhaneleri ile ubur iderler Andan On drdnc Fasl Esnaf Kazanc ba Pirleri Ebu Habil Muhyiddini Buhardir Dkkn cmle" altm be neferat alt yzdr kmil A lar gibi stad kmil deillerdir Esnaf szrciyan Krhane nefer krk Bunlar eski bak an Han Halilde ve Salihiyye ve Klvan kurbinde cmle yz on be dkkndr Nefer iki yz o a bazirgnlardr Herbirinin dkknlarnda ve mahzenlerinde beer onar bin guruluk bakr av 1] eyalar vardr maret kazanlar ve kif tancereleri bunlarda bulunur Msrda yapamazla umdan gemilerle gelr Esnaf kalaycyan Dkkn yz elli nefer yz Esnaf dkmeciyan Hakk acayibi ruzigr ve tiekr stad kmillerdir Cmle cami ve imaretler kafeslerin pencerele ve gnagn musanna sebil pencere ve kapularn bunlar ider Amma hakka ki bir diyara ma hsus deildir Dkkn yetmi neferat be yz Bu be esnaf cmle 1065 nefer olub prsilh olu nin ellerinde em'i kfur ve me'aller ile raan iderek kazanc ba ve dkmeci ba yan rhaneleri ile ubur iderler Andan On beinci fasl Esnaf zergeran yani kuyumcyan Pirleri Nasr oni Abdullah zergerdir Selman Pak belin balad Dkkn be yz neferat iki eri kbt taifesidir Acayib stadlar vardr Esnaf cevherfru Dkkn on nefer yirmi Esnaf Pirleri Hazreti Yusufdur Dkkn be nefer on iki Esnaf sikkeciyan-ba Darbhahede olur Bi deme mahsusdur Gayri olmak ihtimali yokdur Ve kimse ile ihtilf etmez Ve yanna dem d ahi komazlar Ve tamgac ba Bu dahi bir deme mnhasrdr Esnaf domatclar Evliya elebi 10 24 [1] Yldz nshas (avan) 370 EVLYA ELEB On dkkn yirmi demdir Kuyumclar ve sarraflar ve gayri yerlerde sprndilerden gm hur r Esnaf darbhaneciyan Cmle yz neferdir Emin aa birdir Nazr aa birdir Sahibi ayar b Veznedar aa birdir Sarraf ba birdir Amma Esnaf sarrafan esvak Dkkn iki yz nefer unlarn nsf divan Msra memurdur Her divanda mlteziminden gelen mallar sayarlar Esnaf yan Dkkn nefer yirmi Esnaf kalemkran Dkkn yirmi nefer otuz Esnaf hakkak Dkkn k snaf mhrken Dkkn nefer Esnaf srmakean Dkkn alt nefer on iki Bunlar daima k naf davatc pirin [1] Dkkn-ve nefer bir Emir elebiye mahsusdur Misli yokdur Gayet sta ldir Kbei erifden birka ift koyun getirb biemrillh ikier ikier kuzulyub hl Msr andan mnteir oldu Esnaf tenekeciler Dkkn sekiz nefer on sekiz Cmle yehudilerdir Faru in ve baz eyalar in kalayl tenekeden kutular yaparlar Bu blda tahrir olunan on do umcu esnaflar cmle 2931 nefer olub her biri marifetin izhar idb prsilh akalar iderek aann kuyumcu bass ve darbhane emini ve nazr ve tamgac ba bunlar cmle cevahire gar ba beraber mehterhaneleri ile ubur iderler Andan

* Esnaf on altnc fasl [2] hay yatan yani terziyan Pirleri Hazreti Idrisdir Amma Resul Ekrem asrnda pirleri Da-vudu zahir olub Selman belin balyub prperver oldu Dkknlar yedi yzdr Neferatlar bindir Ekser Rum Kbtd Ve Esnaf sipah hazar Sultan Hasan dibinde krk dkkndr Amma bir vasi tariki m olmail in dem cem olub bazar ertesi ve penenbe gn Han Halile gider Esnaf hallacyan Pirleri M nsur ClL Ju>,i ->>-:* > dr Selman belin balad Rey diyarnda yatar Badaddaki Mansur hal la deildir Beli eyh Mansurdur kim berdar olub berhurdar olmudur Andan dkkn hallacan lli nefer iki yz Esnaf kellepuciyan Dkkn krk nefer altm Esnaf takyeci* yan nisvan fer yz Esnaf kavukciyan Dkkn yz nefer yz Esnaf yorganciyan Dkkn elli nefer yz a yan Yz elli nefer iki yz altm Esnaf rciyan zkymet eyleri gve yese ya bir hata il bu rcler rerler kim kelevvel-dir Dkkn on iki nefer otuz Esnaf penbe duz Pirleri Amm bini [1] Yldz nshas (pirin devatc) [2] (On altnc fasl Esnaf) olacak. SEYAHAT NAMES 371 Yarsdr Selman belin balad Dkkn krk nefer yz Esnaf iplik-ciyan Dkkn elli nefer z Pirleri Abdullah bin Caferi Tayyardir Dkkn yz nefer bin alt yz Esnaf dmeciyan yz elli Ekseriya yehudilerdir Esnaf ipekciyan Gavri arusmda Dkkn yz neferat yz ell on drt esnafn cmlesi 6046 aded prsil ve mzeyyen diberanlar ile arz cemal ederek pa bass ve ehir terzi bass atlar ile baaba be kat mehterhanelerin alarak gzer iderl On yedinci fasl Evsaf esnaf adrcyan Pirleri Nasr bin Abdullahl Mekkyyl Hayyandr Selman belin balad Kabri Badadda mam H dadr Dkkn yz nefer altyz Gayet stad kmillerdir Geri Haleb ve slmbol hayyamlar Amma hub ve mergub kt'a ota ve erge ve adr yaparlar Esnaf kolancyan Dkkn ellin ef li Esnaf tnabcu yan Dkkn deildir Hali yerlerde ilerler Neferat yz demdir Esnaf h ipciler ve fireng sicimciler Bunlar dahi muattal yerde ilerler Nefer bin be yz fukar alardr Esnaf zincef cs Dkkn nefer alt Bunlar adrclarn krlarn dahi tler bi mutaflar bir marifetde olmaile adrclara mutaf ilte ve ilye maznac[l] olmaile muta r adrclara yamakdr Dkkn iki yz nefer alt yz Esnaf cameuyan dkkn seksen nefer i z rpclar adr bezlerin gasil etdikleriyn adrclar ile alayda bile olurlar Bu alt yen ve prsilh kmil ve mkemmel 3256 aded pak asker olub gnagn akalar iderek adrcba sile ubur ider On sekizinci fasl Evsaf esnaf okcuba yaycba Bunlarn piri Ebu Muhammed bin Umranl Kavvasdr Hazretin okun ve yayn tadyn kavvas yay yapard Amma Sa'd ebi Vakkas atard Kemankelerin piri oldur Sonra yayalara Hazret i Ebubekir olu Mehemmedi Ekber pir oldu Msrda Zeynelabidin kurbinde bir gmistan iinde medfundur Yayalar ve okular elbette bir dkk.'nda olurlar Cmle dkkn krk sekiz neferat yz altm Esnaf kemandaran Dkknlar olmaz Ancak pehlivanlardr letleri snneti Resulul (yeti erif) j3 4tj&)>c~oj> nazil olmudur Bu pehlivanlar cmle sekiz yzdr Kimi piyade kemanlar [lj Yitdz nshas (matbah) 372 EVLYA ELEB ekerek kimi esbsvar kepazelerin kean her kean iderek ubur iderler Esnaf sayyad tuyur unlar okclara yamakdr Cmle neferat alt yz Cmle murgan sayd idb okulara cenah ve pe getirirler Velhasl Msrda hemen ggn kuundan ok yokdur Esnaf mervahacyan yani yelpa kn on iki nefer yirmi alt Esnaf kubaz Dkkn yirmi neferat otuz Esnaf zekirci Hseyin kimesnedir Gayri yokdur Bu yedi esnaf cmle 1629 aded dem olub prsilh raanlar ile y az ve yz matrakbaz krsazlk iderek okcuba ve yaycba atba beraber mehterhanelerin d derler On dokuzuncu fasl Evsaf esnaf krkciyan Bunlar paann krkcibas kuvveti ile ve anka olduklar ecilden var kuvveti bazuya getir esneye tabi olmyub alay etdiler Pirleri Huenk ahdr btida krk ters giymek anlardan ka adehu halk zarif olub tn ieri gizlemee baladlar Amma Hl Daistan ve Kazan ve Tarar le tn tara giyerler Dkkn krk-ciyan Msr iki yz nefer sekiz yz Zira kurd [1] kr r Esnaf kalpakcyan Dkkn alt nefer on alt Esnaf av-cyan Cmle alt yz demdir Bu c llh nefe-ratlar olub arslan olub arslan ve kaplan ve bebir ve kurd ve vaak deriler ine demler girb ikier er zincirler ile ekerek giderken sey-ranclarn stlerine perta lk perian iderler Paann ve ehrin krkci bass baka mehterhanesin alarak ubur iderle

Yirminci fasl Esnaf kisvebafan Yani Kbei erifin siyah rtsn dokuyanlardr Bunlar Yusuf kknde ilerler Neferat yz gzleri cimrozdur Amma krlar kr insan deildir Sihri icazdr kim makduru beer deildi nlarn harirlerin boyayan Ehli hirefi boyacyan Cmle on yedi Krbaneleri mirdir Neferat demdir Esnaf it basma-yan Dkkn krk neferat yz seksen Esnaf bezzaz Dkkn iki yz Gmlekciler blde tahrir olundu Esnaf cllab Pirleri Hazreti itdir Dkknlar bin sekiz Neferatlar bin demdir Bu ehli sanayiin kesreti Msra mahsusdur Haneler-dekilerin hisa Huda bil(r) Esnaf kerekeciyan Alaca Arab kerekesi dokurlar Dkkn iki yz neferat bin sekiz yz Esnaf halcyan kr[1] Yldz nshas (Kuzu) SEYAHATNAMES 375 hane yirmi neferat yz Bu dahi Msra[l] gayri bir diyara mahsus deildir Meer sfahan v ihande ola ki bin bin gurua ibriim kalieler dokurlar kim emi insan hayrelenir Esna as ve katifc baf Krhane yz ustadan alt yz Bu on esnaf cmle bin nefer dem olub arz k rek kisve nazr ile harir emini atba beraber enselerinde mzeyyen ve mahbub kekleri il ehterhanelerin alarak ubur iderler Yirmi birinci fasl Esnaf tabbagan Ahi Oran ocadr Amma pirleri Zeydi Hindidir Ve ravii hadis-dir Hazreti Ali huzurunda Selman belin balad Kabri Mekkededir Dkkn iki yz ve mualliman iki bin Esnaf keeciya elli nefer yz elli Esnaf taciran yani sahtiyan ve mein satc Dkkn alt nefer dokuz Bu aan cmle demdir Meinden ve sahtiyandan dolma ve klahlar giyb sereme Ahi Baba at zr mane ensesinde kekleri ile tabi kudmn derek ubur ider Yirmi ikinci fasl Esnaf diciyan Bunlar pabu derler Dkknlar azdr Amma veklelerde bhisabdr Dkkn iki yz Cmle nef naf zarbuncyan Beyaz meinden fellh sarbanu dikerler Bunlar gayri esnafdr Dkkn iki y erat alt yz Esnaf pabucu erkez dikici Dkkn yetmi nefer iki yz Esnaf mestciyan Dk sekizyz Esnaf terlikciyan Dkkn elli nefer yz elli Esnaf cizmeciyan Dkk(n) krk nef li Bunlar ancak paalya ve msafirine izme fruht iderler Yohsa Msrl izme giymezler C filar giyerler Esnaf eskiciyan Hammam kapularndan maada dkknlar alt yz yetmidir Nef i cmle bin iki yzdr Camilerde ve gayride babu serika iden bunlara beyi men yezid ide r Esnaf kavvafan Bunlar Demir kapu kurbinde ve Han Halilde cmle cyz dkkn bakdr Nef tyz elli Bu pabu dikenlerin ve tacirlerinin pirleri Mehemmedi Ekberi Yemenidir Selm an Fars belin balad Yz yirmi sene muammer olub kabri Cezairi Umman-dadr yani Basra di yarndadr Bu yedi esnafn cmlesi bin msellh gzide ehli hiref olub dikici ba ve kavaf ablhanelerin db gnagn aka ve aragan iderek ubur iderler [1] Yldz nshas (Msrdan) 874 EVLYA ELEB Yirmi nc fasl Esnaf sarracan Pirleri Ebn Nasr Hatemi Badaddir Selman belin balad Dkkn alt yz neferat bin altm anka ve salih kimes-nelerdir Andan Esnaf ka'takciyan Bunlar eerin aalarn yaparlar Dk yirmi nefer elli be Esnaf tekleticiyan Dkkn krk nefer altmdr kmil Esnaf tulumc;y a meki yapc Dkkn yz neferat alt yz Msrda elzem levazmndan marifetdir Cmle hucc acdr Ala kr iderler lerinde ehli hal demler vardr Esnaf sepet sandkcyan Dkkn kr i Esnaf semerci' yan [1] Dkkn seksen be nefer yz be Bin msellh dem olub arz kem dilberanlar arz cemal iderek ellerinde em'i kfur ile ruzu mnevveri ulesi bir yire ge a ebi zul-metd(e) mihri lemtab tulu etdi Dilberan sarracan mehurdur Bunlar yz bin aka ile sarrac ba tabiin derek ubur ederler Andan Yirmi drdnc fasl Evsaf esnaf attaran Pirleri Hssam bin Abdullahl Basrdir Hazreti Resalet huzurunda Selman Fars belin bala d Nice yz esnaf bu attarlara tabidir Zira cemii mevcudat attarlarda mevcuddur Dkkn b in iki yz nefer bin sekiz yz Esnaf suku kahhamn Bunlar hukema atlar ve edeviyyeleri s atarlar Dkkn yz hacegn yz elli Bunlar cmle hukemalardr Esnaf dkkn em'i asel Ade ksen iki Esnaf miskciyan Dkkn on nefer on be Esnaf misk sabuncyan Dkkn yedi nefer o Esnaf d ve amberciyan Dkkn on nefer yirmi Esnaf mi glb iru Dkkn krk nefer yz r-ciyan bunlar Mekke ve Medineye muambern buhur ilerler Dkkn yimi nefer yirmi Esnaf f incancyan Dkkn krk nefer elli Esnaf attan mlekciyan Dkkn iki yz neferat iki yz Z ve mcver ve bardak ve cerreden bir dem ancak sar Amma bunlar gayet suleha demlerdir Esnaf kibritciyan Bunlar dkknda iliyemezler Rayihas beddir Evlerinde ilerler Nefer ik

yz Esnaf fiekciyan Dkkn sekiz nefer krk Bunlarda nice bin muhayyel eytanat ile yap fiekler vardr Hatt bunlarn dkknlar Demir kapu dibinde olurlar brahim paa asrnda r sbyanana bir delice fiek satar Derhal delice olan delice fiee ate idince fienk delil derhal dkknn iine girb nice bin fiengi [1] Yldz nshas (Prleri Ebazeri Gaffardr) SEYAHATNAMES 375 ve bir ka kantar barudu tutudurub ol izdiham tariki anda cmle dkknlar haraya pftire i atub krk elli demi fieki baba ile kebab idb iki yz dem kadar mecruh oldu Byle bir n krdr Amma yine byle iken bu esnaf bu attaran alaynda ol dem deryas icre ve cmle es tavanlar khne ve iyan ankebut olmu yerlerde bu kadar bin tfenk ve fienk atarlar Bi lhi taal bu kadar ate feanlkda asla ihrak olmaz Eer ol ate Islmbolda olsa tarfetla slmbol berbad olurdu Huda Msr hfz emanda etmidir Esnaf krhanei ieciyan krhane rclar okdur Esnaf kmacyan Baka bazirgnlardr Neferat yz Vekle-lerde mahzenleri an Dkkn seksen neferat iki yz Gnagn mnakka hasrlar dokurlar kim ibret nmadr Ve ib bedir kim baz m hasrcdr Ve garayibliber baz mlar hurma yaprandan mnakka yelpa ve Baki ve ifalkulub misilli kelimatlar yazarlar Garib temaadr Esnaf Jce-netciyan Dk iki yz neferat iki yz elli Esnaf kahve tccaran Anka bazirgnlardr Cmle atl yz dem bu alayda hud-damlarn gnderb halk zre kahve nisar iderek ubur iderler Pak gulmlardr E naf pirinccyan Bunlar dahi anka bazirgnlardr Hud-damlarn prsilh idb alaya gnderirl rat bin beyz kmil Esnaf kapancyan Dkkn yz nefer beyz Esnaf balka rc Dk ttaran alay cmle askerdir Bunlarda olan mehabet ve daratl alay azm bir alayda olmaz Ve bunlarda olan dilberan ve raan bir esnafda olmaz Attarba drder kat mehterhanesin alarak i gulm ar ile bir hayhuy ile ubur iderler kim tabir ve tahrir olunmaz Andan 1 Yirmi beinci Evsaf esnaf sunufu ehli vukuf mzeyyenan berberan civanan Pirleri Selman Pakdir Bizzat Hazreti Resalet huzurunda Hazreti Ali belin balad yz otu sene muammer olub Badad kurbinde medfundur Ylda bir kerre acayib cemiyyeti olur Dk kn sekiz yz neferat bin Esnaf ayak berberi Cmle neferat iki bir Esnaf ham* mamciyan e hammam elli bedir ve hammamc dahi elli bedir Pirleri Muhsin bni Osmandr Esnaf dell in iki yz Esnaf natran Bin Pirleri Mansur bin Kasmdr Esnaf ustura arks Dkkn yed be Esnaf sarkciyan Berberlerden gayri yukaru kal'ada Dkkn bir nefer Cmle erbab di vveze ve perian ve kallvi bunlar sarar nefer dilsizlerdir Bu yedi nefer 376 EVLYA ELEB esnaf cmle askeri prsilh olub pak mzeyyen mahbub civanlar arzuhal idb berberba ferah kesb idb gulmlar ardndan ' tabularn derek ubu Yirmi altnc fasl Evsaf esnaf nakkan keman Hanelerinde ilerler Nefer Amma herbiri fenninde Behzad Manidir Esnaf zergb yani altn varak Dkkn nefer on bir Esnaf mzehhib Dkkn yedi nefer on birdir Amma stad deil iicellid Cmle krk sekiz dkkndr ve yz elli demdir Esnaf sahhaf Dkkn yirmi nefer ot i Abdullah yetimdir Habein Hark ovasnda medfundur U kerre ziyaret myesser oldu Ziyare tgh has mdr Andan Esnaf kdciyan Dkkn elli nefer altm sekiz Esnaf mhreciyan k uz Esnaf remmaln Dkkn ve nefer krk kmil Amma gayet kmilleri vardr Esnaf Ktibi arz kn ve neferat krk be lerinde yine Ervamdan serilkalem kimesneler vardr Esnaf mrekk Dkkn nefer alt Amma bunlar Rum mrekkebi gibi dibekde d-mezler Atede kaynadrlar vviran Neferat yirmi Dkknlar yokdur Her kande bir cemiyyet yeri olsa anda divarlara tasviratlarn dvarlara mhhyub arz cemali bcan etdirir Esnaf camcyan Dkkn sekiz nef i Bu blda tahrir olunan esnafat cmle nefer dem olub arz meharetler idb ragan ve admaniler iderek nakkaba mehterhanesin derek gzer ider Yirmi yedinci fasl Han Halil Hacegiyan gnagn Cmle bin be yz dollabdr Bunlar her gice bekliyen Esnaf pasban alt yz berberidir Ell e harbeler ile mde eci kavimdir Ve her gice bu Han Halil etrafnda bin kanadil rag didebanlar nigehbanlk iderler Esnaf eli beratl dellln Nefer yz Esnaf kefilli del er alt yz Esnaf at bazar dellllar Neferat altm Esnaf at canbazlar Nefer iki yz V r ve orbac ve ktib c Esnaf meyancyan at bazar Neferat iki yz Es-nf meyanciyan H at yz Ve dahi Esnaf simsa> ran Ham Halil Neferat elli Bu taifenin marifetler (i) old ur kim bir dem nadiratdan bir ey murad idinse simsarlar lpulub haber iderler Esnaf u

kacyan Dkkn on nefer sekiz Ve Atlasciyan ve katifeciyan ve hiVatciyan ve halcyan ve g ebeciyan ve abacyan ve dlbendciyan ve sofyan ve bezzazan ve esirciyan SEYAHATNAMES 377 Bu zikrolunan esnaflarn cmlesi ^ bin msellh ve mzeyyen askeri derya misal olub bunlarn alaynda olan akalar srr adman ve raanl ve tavsifden beridir Bazirgn ba ve ah bender ve nakka ba ve sahhaf ba atbalar be rn alarak ubur iderler Andan Yirmi sekizinci fasl Evsaf esnaf sunufu bazbazan yani cemii pehlivanan bildkkn Cmle bazbazan blda frade frade tahrir olunmudur kim cmle yetmi bin nefer esnafdr E rinin mahiyyeti evsafn tahrir eylesek tavil kelm olub deccali medh etmi oluruz Amma bunlarn ol gice etdikleri aka ve ibretnma temaalar pirleri olan Ebu Ali Sina etmemid r Cmle temaaclar engt berdihen idb valih hayran olub glmeden mebhut olurlar Hakka ki Arab veledizinas Frengistanda ve Hindistanda yokdur Bunlarn iinde pehlivan atebazan b u alay icre nie tefeanlklar ile ragan iderler Bu tayifenin mehterhaneleri yokdur Zir endleri mehterhaneden ziyade temaaghdrlar Bunlarn akibince Yirmi dokuzuncu fasl Esnaf sazendegn Bunlarn piri hakim Fisagorsu Tevhidi ve Abdullah Faryab Bu tayife cmle yedi yz neferd ir Krk yedi gne saz ile fasl iderek ubur iderler Andan bunlarn akibince Otuzuncu fasl Alay askeriyan Msr Kanun zre alay alay mevc mevc ve fevc fevc ve gruh gruh herbiri bir alayn mabeyninde bu kadar bin raan. ve kanadil ve me'al ile ubur iderler Ve her bir frkann iinde piyade reki [1] ve airler ve hanende ve sazende fasl iderek iderler Msrl alayndan sonra blda tarif olunduu zre mkellef ve mzeyyen ve mkemme ay mrettebleri ve raanlar ile atba beraber ubur idb paann yedekleri ve iki canib yenieriler (i) ve altun tal satrlar ve mataraclar ile muhtesib aas zer enderzere ms olub padiahane serinde iki otaa ile esbi saba sr'ati dahi mcevher zeynli ve altun zincirli at zre [1] Yldz nshas (krc) 378 EVLYA ELEB iki canibine selm virerek paann kapuclar kethdas ile atba beraber ensesinde zer end re mstarak yz ift zrh klhl mah-bub i gulmlar ile dokuz kat mehterhanesin alarak kmil altnc saatde bu alay azm ile Msr mollasnn sarayna dahil olub bir yaylm tfe olub Msrn divan avular al-klyub kadasker efendiye varrken efendi istikbale tara ad (r) alde karar etdkde kahve ve glb buhurdan sonra muhtesib aa mollaya hitab idb i ler kim Sahibi devlet efendimiz cenab erifinize selmlar idb bu leylei mbarek Ramazan olub sabah yevmi Ramazan erif midir Yohsa yevmi ek midir Tatavvuan niyyet idelim mi Bize ilm buyursunlar deyu bu kullarn vekil idb Ramazan erife tazimen sultanma gnde eyb hamu oldukda kad asker hazretleri buyururlar kim Tiz mezahibi erbaa eyhlislmlar sin deyince cmle ulema ve suleha ve eyhlislmlar gelb Eer hill nmayan olduysa isbat r icilltda masturdur Beli sultanm Alessabah yevmi Ramazandr deyu hcceti er'iyye(i) mu tesib aasna verir Aa dahi kethdasile mjdesin paaya gnderb paa hccet (i) kraat i a siyama niyyet idb ibtida Saray meydannda Dehie Camii minaresinde andan Kalvan Camii minarelerinde ta baka tabaka kanadiller ragan olunca i kal'a-dan azametullah krk elli pare toplar nsfu lleylde atlnca zemin asuman dir dir ditreyb cmle Msr iinde sekiz yz altm minarele ler ile mzeyyen olub nurun alnur olub her kes teravihe gidb edayi salt idb sabaha niy yet iderler Eer muhtesib aa molla efendiden sual etdikde hill grnmediyse tehir in ka zre kad asker efendinin summat Muhammedsi gelb tenavl olunu (b) cmle avam ve yn e an defi ciyan iderler Andan cmle esnaf molla saraynn havlsnda gnagn aka ve hay huy k alay alay esnaf esnaf raganlarile hulsi asker [1] ve muhtesib aa huzurundan ubur i derler Andan fiek bazlar Nil kesiminde etdikleri gibi 7000 lubdebazlk yle fiek tefe r idb saat dahi bunun temaas olunub hanendegn ve sazendegn alay temam olunca Ms ay dahi yrmee balar Bu mahalde etraf eknafdan mah Ramazan grnmedi deyu haber gelirs a yle ilm idb kanadiller yanmayub Ramazan olmayub yevmi ek olur Bu hali zvecheyn zre lbette muhtesib haberi paaya gnderb molla efendile veda mahallinde paa tarafndan muht esib mollaya bir samur krk giydirir Zira mollann bu gice ziyafetinde bin guru (u) g ider Ulema taifesinin bir guruu gitse akl gider Ol ecilden kanundur [1] Yldz nshas (kad asker)

SEYAHATNAMES 379 Bir krk gnderir Bu slb zre yine muhtesib alaya girb aheste aheste sabaha yakn cmle ile hanesine varub nzul etdkde her kes esnaf eyhlerin dahi alaylar tarik tarik akalar idb bir hay huy ile Msrn iin dolaarak eyhlerin hanelerine kovub her kes vatanna gi mma muhtesib aa hanesine alay ile vsl oldukda kerrferi evketle sandal niin olub cmle di blk aalarna kahve ve erbet ve buhurdan sonra cmle asker taife terifatda tahrir o minval zre iki Msr kise haliye bahiini verb cmle asker Msra gider Ve paa aavatl kise ve paaya iki kise ve kethdaya yarm kise ve paann i aalarnn on iki mertebe sah e ve tarada on iki mertebe sahilerine cz' ve kll hedayalar virb tatyibi hatr ider Bu rtib ile Msrn muhtesib gicesi alay ibret nmas temam olur Badehu muhtesib aas Bu hal eyu paaya ve kethdaya ve paa aalarna ve Msrn yedi blk halkna verdikleri bahii enderun birununda taht hkmetinde olan otuz aded tabii hane sahibi esnaf eyhlerinden ve anlar dahi ziri hkmnde olan yz altm nevi ehli hiref kethda ve nakib ve avular i tahrir olunan ehli sanayiden on Msr kise tahsil ider Amma bir ka esnaf paa huddamlar taht hkmetlerinde olmaile bir hare havayic almaz Evvel f cmle alar paann a bass himayesinde ve cmle kahveciler atr ba himayesinde esinde ve paann kuyumcu bass himayesinde cmle kuyumculardr Padiah hizmetindeyiz deyu rbhane huddamlarndan Emin aa bir ve sahibi ayar bir ve sikkezan ba bir ve nazr aa bir ve veznedar aa bir ve kehle bir krk ve haddeke on be ve dollab ke on ve subeke ke yir i ve kalc yirmi ve furuncu be ve yassc on ve sayc on ve sikkeciler on ve mizanclar o e kurucular on ve cilclar on ve krk ke-anlar on ve gm arayc simsarlar on ve odun sarraf ba bir ve sarraflar on Bu cmle be yz demdir Bu darbhane huddamlar muhtesibe ey vermezler Ve cmle terziler paann terzi bass himayesindedir Bir ey vermezler Ve c krkciler paann krk bass himayesindedir Bir ey vermezler Amma cmlesi alaya kar A ar zahiren muhtesib aa (ya) imdad vermezler Amma paann hni azlinde atr ba ve a b olmaz deyu havf lerinden pes perdeden yine muhtesib aaya imdad verirler Zira serb est hkimdir Korkarlar Ve cmle ,ehli hiref muhtesibin alay masrufna imdad iderler Kan unu Msr byledir Ve Msrda alay t bayramn biri dahi muhtesib gecesi alaydr kim ruyi arzda misli yokdur kimhni nikhda ehlin bu alay gecesine koyuvermek zre 380 EVLYA ELEB nikh olunur vesselam Eer bu temaay grdiimiz zre mufassalan tahrir eylesek bir mcell tab olur Amma biz muhtasar kldk ta temam Elfasls Sabi [1] ve Erbain Msrn gayri diyarlardan ziyade olan ehli sanayicatlarn beya n ider Evvel blda timarhane evsafn tahrir olunan Klvan Sultan dar ifasnda pien tiryak F mesknda yokdur Akalmi seb'iy kursu ve Faruku bu Msrdan mstevli olur Ve muristanda yap an semm helhil ata katra trnandan tesir ider Ve ameli pan-zehri Ken'an bu semmi hel kat ider bir iksiri zam makulesi panzehirdir Yksk gibi bir sar levin ve sengn bir eyd r Hamdi Huda birine malik oldum Ve mezkr Ken'an merhum ilmi hafi ararken bu pan z ehri hasl etdi Amma ilmi kfda dahi kmil zeri halis ayarna malik idi Ve Cemidi fen idi Elinden asla bir marifet kurtulmazd Hatt kendi ihtiramdan yetmi icad vardr kim pesen -didei lemdir Ve macunu akreb Bu dahi bir ibret temaadr Klvan evkafndan vazifehar vel d demler vardr kim eytan anlar () gr-dkde islice der Anlara sayyad akarib derler O Kaan hekimba akreb macunu yapmak murad eylese ol sayyadlar viranis-tana varub yerl eri ukur ukur kazub her hafir iine birer sral kse kenarndan topraa msavi idb her er pare cier paresi korlar Ve gayri cier paresi mezkr sral kse kenarndan yire sre ekb yine cier(i) hfz ider Ta ki nsfulleylde akrebler ikre kub seyran idb meFabe alde gezerken cier rayihasn yirde duyub kelb gibi suylrarak ksenin kenarna varnca gel n der gelen der Sabahadek kse akreb ile leb berleb olur Tara kamazlar Sayyadlar gel bleri torbaya doldurub Klvan muristannda hekim basya verb anlar dahi kuyruun ve ayakl rn mikras ile kesb mlekler iinde piirb yan baka alub vcudun ekker ile macun ide absi bevle Hanei ekerhane Bu dahi vacibsseyr bir ibret nma temaaghdr Ve kdr-hanei ni an Bu dahi grmee muhta bir marifetdir Mahallinde tahrir olunur Ve krhanei giiherileci yan Bulakda bir krha-nedir Amma grmee muhta bir ibret nmayi azimdir Gayri kuralarda d ahi okdur Cmle mirdir Barudu siyahi bundan yaparlar Ve []] Yldz nshas (Tasi)

seyahatnamesi 381 maadini natrun Bu dahi toz gibi bir maddedir Msr halk ekseriya taama tuz yerine bun u korlar Tarfetlayn icre eti ve gayri ve taam hal idb piirir Lkin dahi taam i iken e hal ider Annn Msr taamnda lezzet yokdur Msrda odun az olduundan taam tiz pissin d natrunu korlar Amma ok istimal idenin hayas debe olub sidiin dutmyub selslbevle mbtel lur Ve ieciler istimal iderler Islmbola Msrdan gider Sehl ate ile srai su gibi erid Bulanda mahzenlerde dob doludur Ve baka emanetdir Mir mal verir Esnaf hammam kazanlar yapc Cmle hammamlarn suyu stan kazanlar kurumdandr Acib temaadr Derbeyan ahvali kubhiyyat Msr ve suba esnaflar Cmle mel'un ve bdin kavim bu tayifedir Esnaf fahiei Babl Lk Cmle sekiz yz fahiedir ehli isyandr Gmler mabeyninde ve Babl Lk kapus hisar dibinde kubbeleri vardr Esnaf hanei Bunlar mesture ve ehli rza meFunelerdir Hanelerinde pes perdeden geinirler Am ma vastalar vardr Cmle iki bin yz fahiedir Subann derdefterinde olub mir mal veri sker tayife-lerinin kabzai tasarrufunda olana suba vazyed idemedi fahie hisaba gelme e Babl Lk sbyan() Kahvehane ve boz(a) hane ve meyhane be Rumeli meydandr Cmle vre n hizan andan bulunur Bunlar dahi mir mal verirler Ve eyhlarasat U demdir Biri Bulakd biri Eski Msrda biri Yeni Msrda Cmle fahie ve glman bunlarn der defterlerindedir M nlardan matlbdur Ve avuan Babl Lk Nefer krk Bunlar her fahienin hanesin bilb kang inde yatd yatmad bunlar bilr Esnaf deyyusan Babl Lk Bunlarn ellerinde ake tahtas r meskede hane behane gezb at bazar ider gibi bazar idb kr iderler Ve Esnaf vastai n an Bunlar koca karlardr Gelen zanilere l fahire zaniyeler bulub cret alr yz fertut i zaman mel'unelerdir Ve esnaf hazara gidenler Bunlar Babl Lkda olan boza hane ve m eyhaneden ve kebabc dkknlarn ve sair leti tarab nakillerinden baz eyalar getirb kef lar Ve baz esfehssfeha taze civan makulesi aalarndan hamam bahanesile mezun olub Babl Lka gelb bir klbede bir nigre ile sinesaf olurken nigr bir pare erab ve kebab ister D rhal bazara gidene bir ake verb murad idindii eyalar mde idb bade ve boza iine ve tatule ve kulak kiri ve hasr kl koyub ol civan bir kadeh iince 382 EVLYA ELEB elebi kna uval gibi devrilb der an cmle esbab bak ve haner ve kise gidb forra rub z ipden kazkdan kutulmu haaratlar elebiyi murad meramna vasl idb bir gnce veya bir e) birarlar elebi aylub grseki ryan kalm i faide kefi raz dahi edemez Gitdi gider er Eer yannda mal ok ise der an kati idb gmerler Allahu 'lem ve danadr Can pulad za yin Paa asrnda byle ahvaller vaki oldu didiklerinde bir kapuc bassna ferman verb Mal iahiden getim Ben aramesin ekerim Tiz varub u feseka haneler mn (he) dim et deyu ferm an idince merkum aa bukadar bin berberi ve fellhn cem idb cmle Babl Lk-lar ve bo (z nelerin yire beraber idb cmle fahielerin nefyi beled idb Msr tathir eyledi Ve bu gn af trehhat yazmadan murad mahsudumuz ten (b) ihl gafilindir kim Msrda byle ihtiraz e ek yerler vardr htiraz edeler Msr bilen bilir Her kesinde birer kemingh ve hatarnak er vardr Ve eyhi sailn yani dilenciler eyhi bir demdir Rumeli Meydannda tekyeleri var Cmle dilenciler anda cem olurlar Ve on iki nefer avular vardr Paa kapusnda ve kad kapusnda hazrlardr Paa ne canibe azimet etse cmle dilencilere haber idb ol tariki m kat enderkat olub dururlar Cmle sailn Msr dokuz bindir kmil Ve dilenciler eyhinin d erindedir Paadan ve ayandan takdir olan mertebe ihsanlar alub hayr dua iderler Amm a bir dilenci bir deme zeban (masha-riyyat dier)[l] drazlk etse eyhine tenbih idb an kkndan gelir [2] Ve kisvei erif kduu gn dilenciler eyhi bir himara suvar olub band feti ile ve yannda bir gzl ve bir kollu ve kel bal huddamlarmda falaka dineile nie b dilenciler ubur iderler Bu dahi bir diyara mahsus deildir ll Msr Esnaf kandilciyan D krk nefer iki yz Bunlar Mevld geceleri ve donanma geceleri ve ehri Receb aban ve Rama zanda cemii dkknlar her gice kade olub kanadiller ile zeyn iderler Ve ak olmyan tcc lar nne elbette birer kandil yakarlar Ve donanma giceleri kezalik ehri bunlar ragan i erler Nekadar bin kandil yakmak murad idinirsen anlar ile bazar idb hane ve tarik i mlar tezyin ve ragan ederler Bu dahi Msra mahsusdur Ve esnaf cellbyan yani kara i tccar Nefer iki bin Bunlar Msr iinde veklelerde olub her sene birer kerre ta Foncis ana ve Afnustana ve Krmanka ve Beganska vilyetlerine gidb siyah esir getrrler Bu tayi fe esmerllevin Elvah ve Asvan ve brim vilyetinden demlerdir Esnaf cer* [1] Yildz nshasnda kerre iindeki kelimeler yokdur. 12] Yldz nshas (Mashariyyat di# SEYAHATNAMES 383

rah cellb Nefer on demdir Hanelerinde olur Bunlarn krlar tW krk elli ve yz aded ka burn ve Cacuv ve Krmank ve Begensk Habe ve Fonc ve Afnuv siyah erde masumlar tav dettaam za'franl erbet verb alettertib yz ikiyz ibadullah masumlar dizb bir ucundan ura ile zeker ve hayalarn kesb zekeri yerine bir kam sokup vilyeti Sudandan hasl olur bir nebatat gbardr an ekb biemrillh kan munkat olur Ve stne santa aac yapra t yah yal mein pareleri koyub armut bez pareleri ile sarub cmle masumlar bu hal zre ka enasl ider On nefer brahm beman cellbedir kim yzlerinde ve gzlerinde nursuz ve uursu bus zit ve esmer ehre demlerdir Kethda brahim paa hedaya in yzer ikier yz ^JUv i Hakir ankasd varub temaa etdim t\c r\ Kimi can havli ile boazlanm tavuk gibi Krd re pur putur olurken anlar balarlar Kimi st endam yatar Kimi bir ka gnden merhum olur Byle celld brahm beman cellbelerdir Bu dahi Msra mah-susdur Ve esnaf hahciyan Krh neferat yz briim halice ve seccadeler dokurlar kim metdhinde lisan kasrdr Geri U e ve Kulada ve Alaehirde halieler dokurlar Amma Msrdaki gibi bir diyarda yokdur Meer Esfahanda ola Ve esnaf himaran Neferat bin kmil Zira Msrn peremesi kay himardr menderler varkim yorga atlar yetimezler Amma Msr iinde krk bin himar vardr derler Cm Msr himar suvardr Ayb deildir Snneti Resulullahdr kim Hazreti Resul Ekrem ve Nebiyy terem daima Yakur namnda bir hmarlar var idi Ana suvar olurdu Annn himara binmek snn Resuldr Hatt bir dem dahi istihzaen Himara binenin hali budur dise kfir olur dimi-le r Esnaf himartra Dkkanlar yokdur Amma baz cayi mahude-leri vardr Anda dururlr Ayda b kerre Msrn cemii himarlarn ve develerin mikras ile krkarlar Neferat iki yz yle krka kim gya ustura ile tra olmudur Tnden asla bir almet kalmaz Esnaf nealln yani hem er Bunlar suba hkmndedir yle demlerin cebinden ve koynundan bteessf ve bil teredd in ve bak ve hanerlerin uurlarlar Cmle yz neferdir zdiham yerlerde bunlardan pek i lzmdr Byle stadlardr kim srmeden gz alarlar Srme yerinde kalr Bu mertebe hayyal Baka sancaklar vardr Suba murad iderse serikadan eyay ol saat bulur Zira cemii nea lar ann defterindedir [1] Yldz nshas (kara arabcklar) [2J Yldz nshasnda bu kelime yoktur. 384 EVLYA ELEB Esnaf serirciler yani hurma aacndan eker kafesi ve dem yatacak erirler yaparlar Nefer Bu dahi gayri diyarda yoadur Esnaf zebbal Neferat Bunlar cmle tariki mmn kar baaklerin sprb klhanlara ve iehanelere ve ekmekilere ve cebiscilere ve kireilere ve bardak a gtrb yakarlar Amma bu esnaf gibi Msr iinde bir turfa hey'eti mecmua ve ehre ezkr ve garibe turfalika kavim yokdur Gya nesh olmu bir mahlukdur Amma (Msra) Ehli hal olan bilr hali ne hacet sylemek ebyat mazmunu zre hakir grdm ki Msrn baz sulehayi mmet' den kimesneleri grdm ki e medhul mezmum zebballeri tenha grdkleri zaman ellerin pus idb geerler ok kimesne ol itikad zredirler kim Msrda evliyaullahlar ve zebballerde ve budala ve melmiyyun esk icilerde ve ayak berberlerindedir derler .ny ^y (Hadisi erif) ^ r4 s>J ^Uji Ve Esn af pimi deve eti satc ve deve cieri satc Dkkn ve nefer on Rumeli meydannda fukaralar taamdr Amma gayet le r Hakir ok yedim Esnaf pimi san satc Dkkn deildir Rumeli Meydannda klbe ve ad Nefer yirmi Amma bu san mevsimi vardr Nil kesimi zeman oldukda sayyadlar sayd idb Ru meli Meydanna getfb beyi iderler Kk bir hayvandr Amma gya tavan sfatmdadr Biemri rakdan hasl olur Nsf toprak ve nsf trab ift srerken saban demiri iyanna urayub kir grmek olmudur Annn mezahibi erbaada tenavl olunmas mu-bahdr Kmil oldukda yeri tebek gibi yn yn ider Andan bilirler kim kmil bir san vardr Yeri kazub karrlar f suret hayvanckdr Ve zindesi altm dirhem gelir Amma gayet semindir Lhm ahm hafifdi mukavvidir Ve gayet seriulhazimdir Hakir Elvahata giderken ok yedim Ve ziri zemin de ann ekli rb nebatat kkleri ve otlardr Zruh ksmndan bir ey yemez Esnaf erbet Rumeli Meydannda dkkn iki Bengilii geceden sladub suyun szerler Ve iine sehl aseli affa koyub erbabna kse kse satarlar Nu iden abdalan canlar cananlarn yzlerine bakdkc ayran olub bin bir ebyat e'ar bir ayak zre okurlar Hayal keyfiyyeti var (dr) derler Ve Esnaf sbyeciler Pirincden bozadr Blda tahrir olunmudur Msra mahsusdur Esnaf rk eri Blda tahrir olunmudur Bu dahi Msra mahsusdur Esnaf temirhindi erbetileri Rahat bir erbeti candr Bu dahi Msra mahsusdur Ve Esnaf akveciler Kl SEYAHATNAMES 385

kadar akve Arab haneri yaparlar Rumda yokdur Ve Esnaf hasr-yan mnakka ibretnma has r kim krk elli guru kymet alurlar Ve Esnaf acyan Kuskus pilv ve mlhiyye ve bamya ve karlebit bu taamlar dahi Msra mahsusdur Ve Esnaf helvay miray Bunlarn dkknlar yokdur Amma cmle krk neferdir Helvayi miray o kim mnakka aacn ucuna bir ayna koyub ekeri kvama getirb helva ider Badehu ol helvay in altna yapdrub ayna aacnn ucun yenine sokub helvay ekb uzadarak yollar (da) eby uyarak her dkkn nne varub bir beyit okuyub bir pare helva verb bir paresin alub duai hayir ile gider Bu gne bir helvayi dervidir Esnaf dervian hahar Ekseriya bunlar dervi Yemenilerdir Bir petamal iine gnagn reyhan ve snbl gl ve yasemen koyub ahrahlarda r eldii yna ful ve akayik Noman verb ihsan alr Bunlar cmle yetmi seksen neferdir Bun i ehri Msra mahsusdur Elfasl Hamsin Gayri diyarlarda olub Msr ehrinde olmyan esnafat ve ehli sanayiatlarn b yan ider Evvel rifan nkteinasan mabeyninde mehuru fk olub darbmesel olmudur kim Msrda at nalband yokdur Cmle himar nalbanddr Ve mariz okdur Ve hekimi hakim yokdur Ve alil ma kdur Kehhal yokdur Bu darbmesel gayet sahih kelmdr ki demin biri biemri Huda alil olu b gzleri cim-riz [1] olur Bu dahi darbmeseldir kim bir dem bir eye bir ho nazar ideme se senin gzlerin Msr kulolusu gzne benzer derler Hakikatlhal biemri Hayyi Mteal ee olu olursa da Msrda mtevellid olan sayanlarn [2] gzleri mevve olub ertegan cere hekim yokdur didikleri hkimi er'e ve hkimi rfe hkmet itdirmezler Cmle ey himayeded cak veziri bir mltezim mesabesinde mal tahsil iderler Ve dahi su deirmeni yokdur V e ayazma yani su kaynar bir pnar yokdur Amma kuyu okdur Unkapan ve yakapan ve balkapa n mahsus yokdur Mizan harir ve em'hane ve penikhane ve srmakehane ve tahmishane ve es r-hane ve bedasten bu mezkrunlar vardr Amma mahsus mir in bir mteayyin mekn yokdur bedasten asla yerile yokdur Hemen bedasteni gya Han Halildir Mahsus uncu dkkn ve kel[1] Yldr nshas (cimroz) [2] Yldz nshas (sbyanlarn) Evliya elebi 10 25 386 EVLYA ELEB leci dkkn yokdur Ve puslac ve kblenmac yokdur Vetar yani kirii yokdur Ve hirdlcin ur Ve salta yapc yokdur Ve adac dkkn yokdur Ve zrhc dkkn ve kalafat dkkn v enk ac dkkn yokdur Zrh zrhklh Dastan ve erkezistandan Kalkan Halebden gelir Sa lir Ve tfenk tabancas Cezayirden gelir Makbuldr Ve papuc kepekcisi ve demir kantarcs ve pirin terazucs ve burgucu ve mahsus keserci ve destereci dkknlar yokdur Ve yksk apc ve kuyumcu ve haddeci ve ok temrencisi ve mehterhane borucs ve zurna ve davul ve beni miskal nakkare yapc dkknlar yokdur Amma acayib kif ksleri yaparlar Ve cam ta c sahan dkcler yokdur Ve elmas hakkaki dkkn ve demir tel ekici dkkn dahi yokdur F dan hazr gelir Ve kalay dmeci ve kurun berber koseresi ve kurun tahtac dkknlar dah r Amma Hac Nasr namnda bir reid dem hakirin talimile dezgh ve kalbn peyda idb bin urun tahta d-kilb Mekkei Mkerremede Haseki Sultan imareti ve drifasma su kuburlar derdi idi [2] Ve zihkerci ve hillci ve talim-haneci ve dutkalc ve matrak dkknlar ve guccu ve gderici ve dlbend brkc ve yenieri keecisi ve kamc dkknlar yokd(ur) Bu rn metalar canibi erbaa vilyetlerden gelir Cemii eyay zkymet bkymet bulunur Ve k b ile gm karc ve esnaf varulcyan ve horasanciyan ve lknciyan ve suyolc-yan ve k e kaldrmcyan bu zikrolunan esnaflarn biri yokdur Ve Msr ehri bu esnaflara muhta de e cemii giran-beha eyalar Hind Yemenden fravandr Esnaf ( Bir satr ak ) Elfasll Hadi ve Hamsin Msrn drdnc alay din ve tertibi kanunun ve drt unvann ve sruru admann beyan i Evvel Msr vezirinin Msra dahil olmas alay ve ikinci Nil kesimi alay nc muhtesib e drdnc bu Ramazan id alaydr kim mahbuban cihann mzeyyen olduu gnlerdir 11] Yldz nshas (hardala) [2] Yldz nshas (gnderildi) SEYAHATNAMES 387 Ve Msr nisvamnm akdi nikh bu din temaasna gitmek zre nikh olunub art olunur Muhte i alayndaki gibi yabanda yatmyub gice hanesine gelmek artda dahildir Evvel her Ramaz an di alay ve divan in arefe gn paann saray meydanna mehter ba seraperdei sley mehterhane calciyan in saye-ban kurub tnab tnaba saray meydan rste olur O gice meh k nefer tevabiatla dokuz kat mehterhane ks hakaniyan tabii Ali Osmaniyan getrb on iki makamda sabahadek on iki fasl iderkim her fasl gya fasl Hseyin Bayka olub ota iinde

e aavatlara mutantan ve mcevher kahve ve erbet ve buhur bezi olunur Bu slb zre vakti abah olub azizi Msr bayram nemaznm [1] kend saray ire klar Ve tarada saray meydann arl denb cemii mirimiran ve eraf yn ve erbab divan saray fezasnda salt fecir snn divanhane mezzini segah makamnda kamet idb divanhane imam di erife mteallik yeti eallik Ayeti erife tilvet ider kim l>., ua u jycr 'Jh'1, ^ J>1 ^ I yetlerin okuyub salat subh eda olunub cmle hasrlar ferralar ref idb cmle ehli div ettertib herkes merkezinde sabit kadem olub dururlar Ve paann kethdas ve on iki st hi l'atli nbeti aalar semmur hil'atler perian destarlar ile mde dururlar Paa dahi ie er drtile krmz semmur krk ve banda selimi zre iki otaa mcevher zeyn idb yemin v dar ile Kaytbay divanhanesine knca paann koltuunun sa canibine kethda ve sol canib havalesi girb silhdar paann ard sra banda krmz kee zerduz skf lipaesi iyb kli katife alvar ve elinde mcevher bir emsin" tetab ve ukadar dahi byle mzeyyen iki n yana paann kafasnda kafadarlk iderler Ve on iki mertebe sahibi i aalar dahi birer fi mczem ile semmur krklere mstarak olub paann ard sra gidb paann n sra avu ferrika ba ve dahi ileri terceman ba ve kapuclar kethdas ve dahi mukaddem paann on l'atli divan aalar ellerinde gm asalarla Kaytbay divanhanesi nerdhanndan aa paa rikbda zer enderzere mstarak mcevher zeynli at zre suvar olunca muhtesib ve suba cel r ile ileri gidb cmle aavatlar dahi alettertib paann n sra piyade gidb yz adm g ran istikbale kub paay Selim Han. divanhanesine i(n)diririler Amma Canpuladzade Hse yin. paa Kaytbay divanhanesinden Selimiyye divanhanesine tevazu eyleyb ecdad sitanesine teberrken ve teyem' [1] Yldz nshas (nemaza) 388 EVLYA ELEB miinen ve tazimen piyade geldikde cmle ehli divan duai hayr etdiler Hakka ki derv ilik etdi ^tii^ Bu divanda Selim Han tahtnda ber-karar olunca tara etri mlemma ve say ebanlar iinde tahllara tur-ralar ile darblar urlub engi harb usuller harbce alnrken ta-rafda ibtida Emiri Hac paa ve kayimmakam paa ve defterdar paa ve eblkelm ve sayir meralar dahi musafaha idb tara karlar Ve andan krk erakese beleri ve avular keth rrika ba ve terceman aa ve sayir ihtiyaran erbab divan alelacele destpus idb badehu p atna suvar olub cmle aavat atlerile ileri camie gidb andan cemii meralar dahi ikier kier atba beraber gidb muhtesib ve suba celldlar ile ve paann yannda cmle mleb ar ve tfenkci ve mataraclar ile paa Klvan camiine ol mahalde varrkim gne kullei f a gsterb cemii mezzinan dokuz tekbir ve iki rikt bayram nemaz deyb rik'ateyn salt b minbere karken kapuclar kethdas hatibe bir beyaz sof ferace giydirb hatib minberde ilvet iderken i mehterleri micmereler ile d ve anber ile camiin iin muattar iderler Hatib ve meayih musafaha idb biner pare ihsanlarn alub yine paa alay muhtasar ile sar aynda Gavri divanhanesinde berkarar- olunca cmle divan avular alklyub paa smmat ana otururkim kmil bin sahan mmessek ve muamber bir nmeti ne-fisei hassulhas taam k enderkat sahan sahan zre bir dem kaddi ylm nmet gelp sofras bana paa oturub sa ayimmekam be ve gayri beler ve solunda defterdar be ve eblkelm blk aalar ta saff ablar aas oturur Amma cebeci ba ve topc ba ve tob arabac bass ve muhtesib aa ve suba ve avular kethdas ve mteferrika ba ve terceman ba bunlar divan padiah hu paa ile smmata oturmazlar Amma dalar gibi ylan sahanlarn te tarafnda yedi blk i ular kethdas ve mteferrika ba davet idb smmat bana gruh gruh gelb otururlar Pa n eninde [1] kebablardan ve tavu ve gvercinlerden herbirine birer vasla atarken kim inin banda mcevveze-sine urub mcevvezesi db bir handei nihan olur Ve kiminin ehres r ve kiminin sakalna gvercin kebab kanadlarndan ilib tebessm iderler Bu hal zre pa rine birer para taksim idb Bismillah diyb taam yemee mbaeret idince gerude byk Gavr anhanesinde sahra icre iki dem kaddi kat enderkat on iki bin sahan nmet deryasna bu kadar ehli cugan gav[l] Yldz nshas (nnde) SEYAHATNAMES 389 vas var dalub cmle yenieriler ve erbab divan huddamlar tarfetl-ayn icre Huda limdir o iki bin sahan taam yama idb pir pak iderler Ol yama mahallinde beni dem hay huyundan ve bakr avani sini sahan sadasndan Msr saraynn ii ra'dvar grleyb sudehal olurlar i yz paa anigirleri tar-fetlayn icre cmle sahanlar didebanlar ile aa yollyub da Ve paa yine smmat has banda herkesi tazim iderek smmata davet idb bir remma dahi er ri gelir Anlar kalkub yine yedi blk ihtiyarlarndan ve yetmi yedi kalem divan hocalarn

davet idb anlara dahi paa birer para atub mcevvezesi bandan der Bazs hicabndan errika Ba ve avular ketddas tercemana otur derse oturub derakab kalkub yine hizmetde lub smmata ihtiyarlar davet iderler Amma paann on iki divan hiFatli aalar v: hasl he aas bunlar aya zre hizmetdedirler Badehu taam yenb paa yerinden kalkub Selim Han secc desi zre oturub cmle meralar kalkup el ykamaa muntazr-iken kapuclar kethdas alc t idb engi harb tablna turralar urub yenieri baavuu kal'a kullesinden topc basya ce ui- krk elli pare toplar atlub Cebeli Cui cuu hu-rua gelb azm sytu sada kopar Be rafdan paann anigir bass iki yz neferatlar ile derakab bin sahanlar pasa iderke ar zre akideden kubbeler vardr inden ngrakl gvercinler ve horoslar ve tavanlar ivan icre bir temea olur Badehu cmle sahanlar ref olub divan ferralar ve arraflar Sul tan Ferec ve Sultan Klvan ve Sultan Kaytbay asrndan kalm kr kadim altuna benzer pir ve ibrikler ve gnagn sabundanlar ile arraf ba ibtida paann nnde yer pb paann d mikramas koyub biri dahi mmessek ve muambern sabun verb paa elin ykyub cmle bu ter e ellerin gasil idb herkes yerli yerinde berkarar olub duac efendi Kuran Azimden Ay eti surei maidede l^u J>t \t3 yetin tilvet idb dua iderken Hazreti Resalet-penah ya d oldukda cmle yn eraf tazimen ve tekrimen ayak zre kalkarlar Ve ik kerre Ali Osman p adiah yad oldukda yine cmle ayak zre kalkarlar Andan dua temam olub el yze srb ibtid eler kalkub kn kn gidb halice kenarna vardklarnda cmle alettertib dizilb selm n avular alklyub selmlarlar Andan krk erakese beleri selmlar Yine avular selm yedi blk aalar selmlar Andan ocak ihtiyarlar ve avular kethdas ve mteferrika ba a selmlyub cmle erbab divandan divan avular kalkub paa dahi 390 EVLYA ELEB kalkub avular selmlyub anlar dahi paay alklyub paa ieri arz odsna girer avul ler Paa Kaytbay odasnda sandalya zre destarile oturub ibtida kethda be dest bus idb hil'at semmur giyb berkarar olur Andan ehir havalesi ve divan efenidi i ve imam e fendi ve mezzin efendi ve mukabeleci efendi ve kapuclar kethdas ve ba kapuc ba ve r aas ve beytlmal emini ve hasl hare ve on iki meratib sahibleri ve badehu cmle kapuc aslar alettertib ve vacibrraaya aalar alettertib ve mteferrika ba maa tevabiat alelu ve deli ba maa tevabiihm ve gnll aas maa taifethm ve se mehteran calcyan maa mehteran hayme maa tevabiat ve vekilhar aa ve aba tevabiile ve etmekci ba ve mat ve kilrc ba ve masraf ktibi ve kilr ktibi ve etmek ktibi ve beytlmal ktibi ve ar ktibi ve ahur ktibi ve mataracyan ve atran ve anigir ba maa tevabiihm ve emirahur ferathm ve arpa emini ve enikci ba ve kethday stabl ve sarrac ba ve yedekci ba arbende ba ve seyis ba ve cillvdar ve me'al ba ve akkm ba bunlar cmle yllk u in giyb paann destin bus idb iltifat olunurlar Zira hini seferde bu karakollukcu lzmd Amma alc mehterba ve adr mehterba ve vekilhac ve a ba ve anigir ba ve me hil'ati fahirelerile erefyab olurlar Zira mehter ba leylei idde sabahadek on iki m akamda on iki fasl ider Ve adr mehter ba saray meydann serape(de) 1er ile tezyin id lli neferatile hizmet ider Ve a ba be gn be gice on be bin sahan taam piirince k bab olur Ve anigir ba dahi iki yz tevabiile bu kadar bin sahan tarlar Ve me'alci ba lli neferatile leylei dde saray meydannda iki yz me'al ile ve Kaytbay ve Gayri divanh anesin nie bin kanadiller ile ragan iderler Bunlarn bu hizmetleri mukabelesinde hil' ati fahireler ile behremend olurlar Bunlardan sonra alay avular dahi onar altun ihs an alub cmle aavatlar selmlyub giderler Andan Esnaf i aalar ki anlar gulman hassa babayi lem imam hassa ve mezzini hassa dest pus ider Andan hazinedar aa ve silhdar aa ve ukadar ve nianc ve mhrdar ve hazine ktibi ve mahll ktibi ve kil(r)c ba ve ka tah gulm() ve sark ba ve amarc ba ve kaftanc ba ve berber ba ve dellk ba an ba bu yirmi meratib sahibleri alettertib dest bus idb gzer iderler Andan gnagn akm i fahiriye mstarak penei fitab misal civanbahtlar yollan ile db zre turnalar SEYAHATNAMES 391 dest bus iderler Andan dahi kk penenoz krpeleri dest pus iderler Andan hedaya gelmi y etmi seksen Habei Fonc ve tavailer dest pus iderler Andan i mehterba otuz neferatile su yed iderler Andan alt aded i olan avular dest bus iderler Badehu paa istirahat id dezzuhur yine baz nekadar ayan ve eraf kimesnelerden gelb musafaha iderler di erifin ertesi alessabah yine avular kethdas ve mteferrika ba ve terceman aalar gelb hazr btida mteferrikagn ihtiyarlarndan krk nefer kimesneler gelb paa ile bayramlaub des iderler Derakab zerenderzere mstarak i aalar cmliye birer kahve mikremeleri verb av iderler Ardlar sra yine bir remma mlebbes ic aalar tavus reftar iderek her biri bir

b harektile her birinin elinde zeytuni ve neft ve sar ve hatay ve mnebbed fenacinler e kahve verb fincanlar almaa muntazr olub kahve nu olunca yine db zre fincanlar ve mikremelerin alub giderler Andan sonra bir remma i aalar dahi gnagn mnakka yalklar mii msafirn yanlarna koyub giderler Akiblerince bir remma dahi i aalarnn sa ellerin gn mcevher zkymet fafur tabaklar icre giranbeha argl ve armud ve zihl ve ehane e hatay ve pani kseler icre gnagn eribei muambern ve mmessek sandal ve benefe ve ri e anber bars ve gl limon ve nilfer ve humma ve dud ve temir hindi ve koruk ve gayri nie gne merubat makulesi eribei ergavanlar ile meml kselerler ile birer ellerinde m ka Kaya Sultan yalklar ile i aalar her ynn nne ber zanu durub kseler ile erbe tutarlar Anlar dahi azlarn silb i aalar gelb sa ellerinde zkymet glabdan iind ve tri ah ve m (i) kdi ve mi kfe ve m (i) zmran misilli triyyatlar ile birer el met tabaklar ile aalar gelb cmle ynn ellerine glb nisar idb giderler Akiblerince b a ve bir gne libas fahireye msrtarak olmu i aalar dahi gnagn buhurdanlar icre d ve amberi ham ihrak idb cmle yn rayihai tayyibiye mstarak olub dimalar muattar olu a Msrl mabeyninde bulunurken balarna al rtmek memnudur Zira bir ka kerre buhur ver n dilemilerdir Ve bazs kahve ve erbeti ier imez ekli ider Zira bir ka kahve ve er ehirlenmilerdir Andan havf iderler Andan bu mteferrikagn ihtiyarlar gidb avuan ihtiy ar gelb anlara dahi slbu sabka zre izaz ikram idb paa bunlara yahi dilnvazlk ide ah ihtiyarlar andan tfenkciyan ihtiyarlar andan gnllynn ihtiyarlar gelb her (bir hadle392 EVLYA ELEB rinden ziyade tazim ve tekrim olunub revane olurlar Andan yeni-eriyann ba avular gel ahibi devlete buluub Ocamz ihtiyarlar sultanma di erif mubarekiye gelmek isterler d estur alub yetmi seksen aded minkale koca kokonoz ihtiyarlarn ihtidas kul kethdas ard sra ann stad dahi ard sra alettertib deste bus [1] idb her kes makamnda kaim olub g limat iderler Bunlara dahi ziyade riayet olunur Zira Msrda yenierinin azm itibarlar v ardr Ve bunlar yenieri kethdalndan ve ba avuluk-dan ve serdarlkdan mtekaidin bin ik anka kimesnelerdir Bunlar dahi tatyibi hatr olunub giderler Ardlar sra azaban oc ann ba avuu paadan izin alub cmle azaban ihtiyarlar gelb dest pus iderler btida ard sra alettertib meks idb bunlara dahi blda tahrir olunduu zre bkusur riayetler i lar dahi revane olurlar Amma Canpuladzade Hseyin paa yenieri ve azaban ocaklarn bir yerden huzurna arub bayramladlar O dahi nezaket-dir Bu iki ocan gayet i(ti)harlar le ziyade tazim gerekdir Bunlardan sonra baz meayihn gelb di erif mbarek sultanm de re yecirr babna girb gider Bunlar gidince hemen paa At diyb cmle askerile mehterhanes n alarak bir mesiregha gider Kanunu Msr byledir Ve bu d umum alay() dahi bu gne tah lundu Cmle yn erafa desturu ah bir mevhibei ilhdir kim ol gnlere erien canlar zer e mstarak olub-gruh gruh bir birlerine varub d mbarek derler Bu gnlerde Msr iinde evde erbet iilmez Subiye tabir olunduu pirine obzas iilir Blda evsaf tahrir olunmu ma bu gnlerde drt gn mukaddem yapub iine eker ve darcn ve karanfil koyub biraz dil olduu mahalle bir hmzeteik mahede olunduu mahal zalim gayet nafidir [2] Hararet ider Bu dahi Msra mahsusdur Ve bu di erifde gn gice yle admaniler olur kim giceleri ar ruzu Id olduu bu gnlerdir Rumeli Meydan ve Kara Meydan ve Imra-hur mahallesi Meyda n ve Eski Msr Meydan ve Bulakda ve Bab Nasrdan tara ve Mahallei Abidinde ve Msrn ydanlarnda nice bin salncak ve dollab ve beik ve atl karaca ve krk tabir etdkleri s van mahiyan binb iki kolan ile bir canibe salnrlar Bir temaadr (Beyit) Idgha varalm ol gnde dollab seyrine Grelim yinei devran ne suret gsterir [1] Yldz nshas (dest bus) [2] Yldz ns'as (nafi ve mkavv ve nferrihdir Ve defi SEYAHATNAMES 393 fehvasnca baz kan sadkane mahedei cemal idb tesellii hatr olur Ve bir temaadr E dem bir dilberan grdkde bbak ve bperva yanma varub di erifin mbarek ola deyu gl c en buselik makamnda gllerin dirersin ve muradna irersin Kanunu Msr byledir Ayb deil e bir ibret ey dahi bu Msrda oldur kim byle levendat ve askya ve erazili ok diyarda ifin desturu ah gnleri ola avret ve olan gruh gruh rem-ma remma gezerler Bir merd bir nisvana ve sebyana ve glmana dest drazl etmek ihtimalleri yokdur Bu hususda gayet em n emandr Ve bir ibret dahi budur kim bu kadar kerre y(z) bin dem deryas ire bir serho em tariki m zre yklarak dalbak olarak ve baz dem urarak bir mest dem grlmemidir ydir Eer grseler derhal dutub kapusma gtrb ya esamesin celldlar yahud Kbrsa ve yahu cistan hududunda intihai serhadleri olan Sayi kaPasma srerler erab ib yolda gezmek g

ayet menfurlardr Amma gayri melanetleri vafirleridir Amma bu di erifde birbirlerine ziyafetler idb krmz alvarl dilberanlar ile kheyln atlar zre gv sohbetler etmede u di erifin ve alaynn vasfnda lisan kasrdr Malm ola Fasl Beinci Alay di Edha Ve srr adman dahi byledir Lkin bu di Edhada yevmi arefeden ahir sels gnnn vakti asrnadek cmle halk ve meayih fukaralar tekbir ide ide birbirlerinin hanesine varub Eyyam erifi Arafat myesser ina llah diyb birbirlerine tazim ve tekrim idb [1] idiirler Ve kethda brahim paa Msr m si iken koyun emininin defterile be kerre yz bin koyun ve sr ve camus ve deve kurban olduu makyud ve murakkamdr Ta bu mertebe dem deryas ehri muazzamdr Ve byle bir di E Srr admani Ramazan dinden ziyade olur kim dillerle tabir olunmaz Elfaslus Sani ve Hamsin Msrn kanun zre altnc alay din beyan ider kim bu alay paaya mahsus alaydr kim Ms r Bu paay alay blda tahrir olunmudur Amma Msr kulunun [1] Yldz nshan (musafaha) 394 EVLYA ELEB Kanun alaylar ve yollar ve erknlar ve payeleri ve frka frka adedleri ve senev mevaci riyn tahrir olunmudur Amma bu alay paaya mteallik elzem levazmat ve cmle ahvalt b Evvel bu alaya Msrl Alay istikbal derler Paa Msra gelirken bir ay mukaddem asakiri azamet ve evket unvanlarn ve derya misal cyularn gstermek in canibi erbaadan asker tmek in vilyetden vilyete avular gidb birden bine binden yz bine varnca asker cem de derya misal asker olur Amma beri tarafda paa Msra gec gelirse msellemlie gelen ehi havalesinin kr kisbine ok ihtill verir Evvel Msr vezirine elzem levazmndan olan ol im ehir havalesine biribiri ard sra ulaklar gnderb te filn gnde filn yire vsl o gelince ehir havalesi ve Msr kayimmakam Bey metanet bulub gft gdan emin olurlar Bad Gazzeden elbette bir ulak dahi Mah filnn filnc gn inaallahrrahman Gazzeden kalkar aber gelmesi elzem levazmndandr Zira evvel cmle Msrn ocak aalar hedayalar ile hay rghlar ile istikbale karlar Evvel avular kethdas etri barghile ve mahal benghil il suyu ve bin kutu skkeri nebat ve yz kavanoz eribei gnagn ve bhisab meyve ve yirmi eve has ve beyaz etmek ve rek ve gnagn meklt ve merubat ve bir mcevher eerli ve al cirli ve altun kaddare ve cevahir topuzlu ve murassa rahtl ve zerduz abayili bir kheylan at ve bir tav(a)i ve bir yelkendez at ve kise hedaya istikbale getrr Bunlar aliyedir Bunlardan maada Msra gelince virecei tuhf hedayalar paann namna ve unvan kev eb ve cr'etine gre verirler Gayet sarraf ve nakka heriflerdir Paay grnce bal mdr v e zehir midir ve llbat suyu tabiatinde midir Grdkleri saat miheke urub ayarn bilb ana gre erisi arh [1] iderler Ve bu avular keth-dasil iki yz mcevvezeli yz tadan g avulardr kim her biri kr(k) elli paa yollam sz ebesi akl Aristo avular gider Ve errika ba dahi avular kethdas gibi he(da)yalar getrb amma at altun zincirli deild le hedayalar pakdir Ve iki yz mteferrikagn ile ve hayme har(g)-hile azmi rah ider n emanba Bu anlardan alak hedaya verir Ve bunlar ile on nefer celldlar bile gider Ve dr dnc Yenieri ocandan baavu Krk elli haymesile ve iki yz ba tulu ve gm ynlk bbes mlzim neferat-lar ile istikbale karlar Amma bunlar paaya bir hedaya getrme-[1] nshas (hare) SEYAHATNAMES 395 yb cmle ml()zimler (1) piyade piyade yrdenler L beher yevm biner pare alrlar Baavu nsra piyade yryb yevmiyye yirmi pare alr Ve yenieri sakas yz pare alr Ve cm aadan yz guru alr Ve mtefe(rri)-kagn kezalik yz guru alrlar Beinci Paa ms e paaya istikbale gidb alay mhimmat in deve yk i aalarna mest ve papu ve i ya bir sammur kabanice ve bir mcevher tirke ve bir murassa emir ve bir krmz katife ve bir selimi ve iki sorgu ve bir ift erkez filri ve bir mcevher zeynli ve altun zin ir ve cevahirli raht ve topuz kadarasile bir kheyln at getrr Altnc Kayimmekam kethda zalik bir murassa rahtl ve mcevher eerli bir kheyln at ve bir yelkendez at dahi getr unlar Msrdan drdnc gnde Salihiyye ehrine varub .anda meks idb cmle asker paann g untazr olurlar Zira andan te garba varnca Ari ve Katiye Umml Hasan lleridir .l su r vadi ve l listan ve bir beman yerdir Amma paa msellimi hedaya ve mhimmatlar ile yeden arkyye kifi bin atls ile ehir havalesin bu lden Arie paaya vsl ider Paa slim idb elzem levazmndan ne cevablar var ise syleirler Amma bu mahalde ehir havales ayrhah devlet olub gayet mutedil dem gerekdir Ol gice paaya arkyye kifi paaya (2)

afet idb bir kheyln at haddince ekb ve iki yelkendez at ekb paa ol gice Ariden kal abahadek alt saat (3) cisrine gelb anda sahabeler kurub istirahat iderken avular kethdas ve mteferrika ba ve terceman ba ve ka am kethdas cmle hedayalarile gelb bu mahalde (4) gelb paaya buluub hedayeleri arz nub kabul olunur Amma yenieri baavuu Salihiyyede kalr Ve anda paa alessabah czi f yiyb yine azmi rah idb alt saatde Salihiyyeye karib oldukda yenieri baavuu piyade m rile selma durub zeminbus idb paa iltifat idb paann nne der Gya muhzr aa yer un dahi banda balkl tellerinden sprgesi vardr Orta kuak ile krmz izme ile piy paa gemici baavu ihtiyar olmaile Ata bin deyu tenbih etdi Devletli kanun deildir ata binmek Asitanei saadetde ocamzdan korkarz deyu zr diledi Paa Ben dsturu mkerremim Bekli] Yldz nshas (mlzmn) [2] Bu kelime fazladr. [3] Yldz nshas (saatde) [4] lle) 396 EVLYA ELEB ta Veli kendiyem Krk yl evvel sitanede sprge aldm Ben izin verdim Tez ata bin diyi zzaruri paann dizin pb Devletli Msr ocamzda ihtiyarlarmzdan beni kurtar Kanunu b sinler deyu uuzane z(r) 1er dileyb avuu yedi dem gcile ata bindirdi Paa dahi ltif edi dem gcile bindirdi Koca-msn diyince Yedi dem bindirdi Koca vezir Amma yirmi dem iremez diyb at sratd Paa haz idb yetmi drt altun ihsan etdi Bu slb zre paa alay yye ehrine dahil olub seraperdei saf berhiyasnda karar idince sandalyesinde berkara r olub ibtida divan Msr bunda olub azm davalar is(ti)ma olunub kat' alka fasl husume lunur btida defterdar Ahmed paadan Msrl bir konakda havf etdiler Zira kimseden bir ha bbe ve bir cbbe almyub herkese istidadna gre ihsanlar idb kadasker gibi davalar fasl tmidir kim fark olunmaz Ve bu Salihiyyede paa otaa nzul idince iki yz koyun ve elli s e on deve kurban idb urban ve ryan yama iderler Temaadr Salihiyyeden kalkub Karine va rnca hedaya gelen Nil sularn cmle askere bezi iderek nm rahda yine arkyye kifi azm t idb yine bir yelkendez kheyln at hedaya eker Andan paa Karin kasabasna gelb etri a meks idb bunda dahi divan idb yedi blk aalarndan hedaya gelir naallah cmle haliy alarn kanunnamei Msr terifatnda tahrir ideriz Karinden ehri Beldise (1) karib gelirke cmle ehli belde istikbale kub ruznameci ve cmle erbab divan ve erakese beleri ve ye blk aalar istikbale gelb destbus iderler Anda dahi azm divan olub yine arkyye kif aile ziyafet ve cmle meklt merubat drt gnde anndr On be kise masruf ider Ve bu di d Urban eyhi sahibi direk olub asakiri islm bir ho ubur etdkleriyn meihati gidb ke arrer olub hil'ati fahire ile behremend olub kheyln feres ve ferise ve hayaller ge tirdiler kim herbiri safinatlciyat misilli atlardr Andan kalkub Hankaha nm rah kaldk da cmle mera ve Emirlhac ve mal defterdar ve sayir mera ve gayri erbab divan gelb pa buluurlar Andan alay azm ile menzili kasabai Hanke yani Hankah Bunda dahi azm divan olunub Kalyob kifi haki olmaile azm ziyafetler idb be kheyln imke eker Herbiri bin deer Bu divanda Deie Urban eyhi eyh Safer hil'at giyb eyhlii kendye mukarrer olur fndan ok kimesneler gelb buluurlar Anda kaim mekam bir alay azm ile gelb destpus id ahir makulesi koyun i^i hedayalar getirir Kahve ve erbet [J Yldz nshas (Belise) SEYAHATNAMES 397 ve buhur ile ikram olunub ehir havalesile yine Msra giderler Bunlardan sonra yine k ibar Msr gruh gruh gelb destpus idb giderler Sitayii alay Vadii diliyye ve ziyafeti rabbaniyye ve divan osmaniyye admanii Msr Ka (i) Muizziyye Ertesi gn byk alay ile paay Adiliyyeye be saatde getirb seraperdesinde padiahane ka db smat ba olan be paann payine yz srb Hizmetdeyiz Sultanmn kulluundayz Buyur ziyafete davet ider Paa kalkub smat banda oturub sa tarafna Emirlhacc ve sol saraf erdar ve tertib zre meralar ve erakese belerin ve yedi blk aalar ve sayir ocak ih turub smat muhammed tenavl olunub badehu alay avular cmle aavatlar divana davet i ede paa Adalet soffasna oturub mehterhane ve ks hakaniyan alnub davalar dinlenb kat' ve fasl husumet olub divan yarna kalub alay avular nida idb U gn gice oturakdr h iderler Ve Msrn sagir ve kebiri bir haymiye malik olmyan cret ile yahud ariyeti ahi bba ve asdikasile diliyye sahrasna gelb adr ile meks iderler Bu vadide bu kadar bin h ayme ve haregh[l] kur-lub yle bir orduyi bazar olur kim gya emapur askeri meks etmidi Ve bu gnlerde Msr iinde bir hanede ve bir kesde bir adr ve erge ve ota kalmyup d

hrasna veTophaniye ve Sebili Allm fezalar ve Gavriyye vadileri cmle etri mlemma ve sa abeler ile llezar misal gnagn adrlar ile tezyin olub orduyi Dr ah manendi olur J s olunub eb ruz yle adma-niler olur kim geceleri nice kerre yz bin kanadil ve me'ale ve fanusu cihan ile ragan olub geceleri Leylei Kadir olub ruzlar ruzu d olur Ve her e b nece bin adrlardan toplar ve tfenk ve fienk ve tei prrenk atlub zemin sman dird Ve her hayme ve otaklarda gemi direkleri zre ikier, bin kanadiller iare icad idb ka adilden emse ve mhr Sleyman ve servi ve azirvan ve kasr ve emse suretleri idb encm lur Ve paann ota nnde ikier gemi direkleri biri biri zre balyub eflke ser-ekmi a gemi ipleri zre krk elli bin kanadiller ragan iderler kim ebi zulmet ruzu ruen olur Ve bu Adiliyyede gn gicede pikeler yrr kim i mehterleri tamaa [1] Yldz nshas (hargh) EVLYA ELEB ciz olurlar Cmle belerine tekrar birer cevahir rahth atlar ekerler ll kaim makam deft rdarn iki atlar mcevher eer ve rahth ve altun zincirli maadas sim eer ve sim rahtld zkymet hedayalar dahi verirler Ve yedi blk aalar ve musahibi sultan kara aalar ve e e beleri ve ruznameci efendi ve yetmi aklm efendileri ve yetmi mena ve yetmi keaf v ab mltezimin cmle paaya at ve tavailer ve gayri hedayalar ekerler Velhasl paa kethd yirmi be meratib sahibleri aalar ve seyis basya varnca ihsanlar mebzul olur Neticei kelm paann ba namnda nekadar seri krda huddamlar var ise Msrl anlara birer tuhf irler Elhasl paaya iki yz kemer rahth kheyl atlar ve iki yz dahi sade yelkendez atlar gelir Ve yirmi be mertebe sahihlerine dahi birer at hedaya gelir Emirahurun Sali hiyyeden bu Adiliyyeye gelince paa kehdasile avayid fevaid almada beraberdir derle r Eer Msrn bu Adiliyye evsafn malmumuz olduu mertebe tahrir eylesem bir Ceriri Taber r Ve bu Adiliyyede gn gece ziyafet cmle padiah kisesindendir kim Selim Han Kanunud Krk kise masruf hemen be bin para amber iki bin para d akesi miskci ba alub defterdar mahsub ider Azm ziyafeti israfdr Cmle taamlar skke-rdir gn bu seraperdede bir dem z Cmle eker erbeti nu iderler Bu israfata gre Msr halk bu gn gicede sohbeti has dar mal sarf idp israflar iderler kim gya her biri birer miras yedi elebilerdir Baz y bin guruluk fienk atmdr Krk guru fienk atan bir pes paye dem krdr Amma bunda m Msrn kevakibi Zhreye mensubdur Halk srr admana behane isterler Ve Hamdi Huda Msr yet mn'im-dir En ednasnn be on pare vazifesi var Avretlerinin bile ulufeleri 'malarn ile ciraye ve camekiyyeleri vardr Sefaheti etdiren deme maldr darb meseli trkmandir k m Arabm ya ok olsa kimin yer kimin hayasna srer derler Msr Ya Gani Ya muni ismine m dr Evvel [l] vzerayi Msrn diliyyeden alay azm ile Msra dhulin beyan ider Ve gn gece nsfnda Msrlnn ve cmle paa aalarnn hayme ve hargh bozlub cm valesi her aaya tahrir etdi konaklara gb her kes yurdunda [1] Yldz nshas (btida) SEYAHATNAMES 399 esbab ekallerin braub pakce besat ve nazif ltif esbablar giyb konaklarnda birer hudda kalub yine Adiliyyede paa alayna gelb vsl olurlar Bedehu andan alessabah yenieri aa yedi blk aalar ve azablar aas ve paa ile salt fecri eda idb taht[l] tenavl olun r alaylar rste ve keminghlar piraste olub cmle asakiri bmar yemin ve yesar mde ol ua ve sena azizi Msr muazzez ve mkerrem padiahane izaz ikram ile esbi zlcenahna bil suvar oldukda cmle avuan [2] Yan uzun olsun Yaricin Allah olsun Tanr padiahmza m Devletile ok yaa diyb alklayub sa'd saatde mneccim bann iznile safinatlciyad sr ultan Tuman Bay kabri nne gelb bir fatihai erif ruhiyn tilvet idb sevabn ruhuna hi laya gelir Bu mahalde sman s dokuzar kat mehterhaniye turralar urlub gm gm grliyb yrmee balyub on iki eli gm uknl zer enderzere mstarak olmu alay avular ba ve atlar banda ablak ve alar ve bahr hotas ve alt pare yancklar ile mzeyyen atlar tablbazlarna turralar urub alay dzb asker iine girb yemin yesar diyb Aadura hayhu di agn akalar iderek ala(y) tertib idb yrdr btida suba yedi yz harcssyf teva-biile r iderek yrr Andan paann Tatar askeri prsilh sodakl ve savatl iki yz askerdir bti lar yrr Andan Alay deliba yz kaplan postlu ve yelken takyeli ve salihli takyeli v r tal ve ahin ve turna telli gazilerle her atlar Hasen ve Hseyn Tuna geidi knal ga laca bayrakl ubur iderler Andan Alay gnll aas Bunlar dahi hemen deliyan gibi mlebbe mzeyyen ve ifte kekleri ve alaca bayraklarile ubur iderler Bunlar deli alayndan mzeyy ndirler Andan Alay a-nigiran Bunlar dahi bayraklarile ubur iderler Alay d kilrc Bun ahi bayraklarile ubur iderler Amma bunlar msellh ve mkemmel aa yollu demlerdir Alay m

hteran hayme Cmle beyaz bayraklarile ve kantar srklarile mzeyyen ubur iderler Andan A lay sarracan glman hassa Bunlar dahi (pr)silh kheyln atlar zre ellerinde beyaz bay ile ubur iderler Andan Alay mteferrjkagn Bunlar dahi kheyln atlar zre ellerinde krm aklar ve ifte kekler ile ubur iderler Andan Aiayi vacibrraya aalar Cmle kekleri z lleri sarg (3) srklar zre sar bayraklar [1] Yldz nshas (tahtelkahve) [2] ( avular) ' .. (3] > . (karg.) 400 EVLYA ELEB ile ubur iderler Amma bunlar mkellef ve mkemmel aalardr Andan Alayi kapuc baslar Bunl r dahi sammur krklere ve cebe ve cevene mstarak olub enselerinde yirmier otuzar eli k argl taze civan ser kaplanlar ile ubur iderler Amma bu kapuc baslar gedik sahibleri olmala ileri giderler Andan paa aavatlar alay() temam olub Msr alay yrmee balar Mkellef ve mkemmel sammur libaslar ile mlebbes olub mcevvezeler zre ikier ablak ve a lar banda birer ablak teller ile ubur iderler Amma bunlarn enselerinde keklei yokdur nlarn huddamlar alaylarda Kanunu Selim Han kavvaslardr Andan Ala(yi) sipahiyan Bunl ar yeil bayraklar ile mkellef ve mzeyyen krmz alvarlar ile enselerinde elli karg ri ile yan yana rikb ri-kba atba beraber ubur iderler Ve bunlarn yz nefer orbaclar kier ubur iderler Amma ellerinde srklar yokdur Srklarn nleri sra kavvaslar Diref i gibi dikb gtrr Bu aavatlarn orbac olduklar andan malmdur Ve herbirinin ardnda henpu silhdar ve kafadar mahbub kekleri vardr Andan bu tayifenin iki yz nefer avu ezeleri ile ubur iderler Ellerinde topuzlar ve enselerinde kekleri vokdur Zira bunl ar sipah taifesinin blk avulardr Bunlardan sonra iki sipah kethdalar ve huddamlar ar ile ubur ider Andan kttablar ifte kekler ile ubur iderler Andan sipah aas nnde rile ve canibi erbaasnda krk elli piyade kavvasyle ve ensesinde gnagn akmiei fahiriye mstarak eli karg. srkl yeil bayraklar ile krk elli prsilh hampa kafadar silhdarl at ks haknlerine zarblar urub gzer iderler vesselam Andan yine bunlara manend Alayi s ipahi tfenkciyan Blda tahrir olunan sipah askeri gibi kethda ve kttablar ve aalar i erin alarak ubur iderler Amma bunlarn anlardan fark soldur kim ellerinde bayraklar s ardr Andan Alayi sipahi gnllyan Bunlar dahi bldaki gibi rikb rikba prsilh krmz ar kethdalar ve kttablar ve aavatlar ile kslerin derek atba beraber ubur iderler r cmle krmz bayak tarlar br askerden farklar uldur Andan Alayi erkezan Bunlar da olunan kaideleri zre gzer iderler Bunlar dahi krmz bayrak tarlar Andan Alayi mtefer Bunlar Msrn yn kibarlar muhteem ve mlebbes ve mzeyyen askeridir Kafalarnda onar o irmier mzeyyen ve msellh katife anterili ve safi krmz alvarl kekleri ellerinde srkl huddamlar ile aheste J [1] Yldz nshas (alvarlar) SEYAHATNAMES 401 aheste gzer iderler Andan Alay erakeze beyleri Msellh ve M-lebbes ve mcevher eerli ile balarnda perian destar ile her birinin enselerinde kantar srkh atlas ve katifeye mstarak krkar ellier mstesna mahbub kekler ubur iderler Lkin bayra ve sancak ve k ur Hemen sade gzer iderler Andan Alay merai Msr Cmle bunlar sammur krklere mstarak alarnda perian destarlar ile nlerinde drder satrlar beyaz sarkl ve pak atlas hil' ellerine teberi mslim ve belerin yanlarnda krkar ellier kavvaslar ve enselerinde y e yz ellier zer ender-zer ile mzeyyen olmu eli srkh i aalar ki herbiri prsilh Sa n nian verir hali haim nian anl mahbuban atl kekler ile revane olurlar Amma bayrag cak ve ksleri yokdur Andan Alay Kapuc bayan meratib sahihleri Bunlar paann emek-darl an yari kadimleri ve nedimi haslar olmak ile bunlara birer aalk vade olunub paaya ka rib sammur krkler ile muhteemane balarnda perian destarlar ile ikier ikier atbalar eraber ubur iderler Lkin yedekleri ve i aalar ileride sade kapuc baj aalar ile prsi erler Ancak bunlar onar on beer pak ukadar ve sarraclar ile atba beraber ubur iderle r Bunlar yirmi yedi kapuc baslardr kim mansblar() bunlardr kim zikrolunur Evvel cml serdar(a) msellimlik ile gelen ehir havalesi olur Sa vezir kethda ve sol vezir ehir h avalesindedir [2] Ve risaliye aas anbar emini ve beytlmal emini ve arpa emini hasl h are ve vekilhar ve Svey aas ve Dimyat aas ve havale ktibi ve kk ve Reid aas ve. skenderiyye aas ve Menzile aas ve emirahur ve Bulak gmrk emini va emini ve darbhane nazr ve mukabeleci ve kk ruznameci ve defter emini ve selm avuu

kapuc ba ve Beni Seyf aas ve Meniye aas ve Manfelt aas ve Circe aas ve kapucla clar kethdas bu yirmi yedi aalar cmle perianler ile ve sammur st hil'atleri ile iki r ubur iderler Bunlardan sonra tular ortasnda alay bayra andan dokuz aded beler kim h erbiri lil cevahir zmrd ve elmas ve lli Bedahana gark olmu cmle altun zincirli ve mu sa eerli ve incu dikme abayili kheyln atlardr kim herbiri bir Rum harac-deer yedekler ir Ve bu safinatlciyad misilli yedekleri kean berkean yedekciler ekb anlar dahi mlebb s ve balarnda mcev-vezeler ve krmz alvarlar ve ayaklarnda erkez fellrlar ile esb arz kl iderek ubur iderler Andan imrahur aa ile kapuclar Evliya elebi 10 26 [1] Yldz nshas (atba) [2] Yldz nshas (havalesi payesindedir) 402 evliya elebi blkba piyade ubur iderler Ve imam efendi ve mezzin efendi pak ve pakize ve mlebbes Am a perian giyerler Huddamlar piyade ubur iderler Ve kapuclar kethdas ve selm a eylan atlar zre tevabileri piyade ubur iderler Bunlar dahi perian destar giyerler B un-lardansonra Msrn Alay asakiri Arabistan [1] bayaklar yrr Krmz zerduz baydaklar kk taze oullar ard sra kmlar [2] dahi ardlar sra fituz yiitleri dahi ardlar s oda baslar cmle lt harbe mstarak kaplan postlu ve altun kalkanl gazilerdir kim ba n kal ve turna telli bir gne turfa ebklhl ve krkar ellier dirhem badalocka isali tfenkli msellh ve mzeyyen askerdir Yzer admda bir duaclar glbangi Muhammed guzati mslimn sadayi Allah Allaha reha buldurub Msr ii sadayi Allah Allah ile lebb erleb olub bu tertib zre ubur iderler Amma tabii kular yokdur Bunlarn avular ve d bayraklar ubur idb andan Alay Yenieriyan btida bunlarn dahi kekleri ve yanaklar g i gibi piyade yrmeden verdi handan olmu cananlar hande iderek gzer iderler Andan da lyan vasla-lar ubur ider Andan daylar ubur idb nicesi kart yiitlerdir Herbiri yetmie r seksener dirhem dalyan tfenk ekerler Bu kadar ar silh ile piyade ciran gibi seird rler Bunlar cmle gnagn uka sefer dolamalar giyerler Ve serlerinde cmle gnag estar sararlar Andan baba daylar gemee balar Cmle gm yukll zerduz skf r iderler Andan koca yayalar cmle kaplan postlu ve balar turna telli yayalar ubur i derler Andan eski mtekaid odabalar prsilh olub ketflerinde altun yaldzl kalkanlar i zre krkar ellier dirhem tfenkler ile ubur ider Andan ihtiyarlar aheste aheste cmle asker mevc mevc fevc fevc alay alay saf saf gruh gruh get-dke ortalarnda siyah dolam al alay avuu ve kapuclar ve sakka-lar bile ubur ider Ve yz admda bir duac glba ekb cmle asker can dilden Allah Allah didiklerinde zemin sman dir dir ditreyb dem dehet gelir Her bir bahadran dilveran civa-nan ve tvana zeberdest yiitler ifte ifte ran misal sekerek ve glbangi Nebi ekerek tavusu irem gibi reftar iderek gayet medde bane ubur iderler Kim kadirdir kim bir bam ve dam ve penceriye bakub sz ata Ol d em an dembeste idb dil taziri iderler Ve askeri Ali Osman askerinde bir gzide cyuu mslimndir Ve gayet ok askerdir Zira cmle topcyan ve cebec ve fiekciyan ve tob ara-bacyan ve kal'a mehteran cmle bu nezkrunlar Yenieri alay i [1] Yldz nshas (azaban) [2) Yldz nshas (kmilleri) SEYAHATNAMES 403 ubur iderler Cmle 7888 aded askeri namdardr Amma yirmi bin asker kadar hretleri vardr Amma bunlarn dahi tabii kular yokdur Hemen cmlesi piyade ubur idb byk bayraklar ge ar temam olur Amma bir serdar ile iki yz yz yiit sefere gitse ks alarlar Ve bu piy enieri askeri dahi gep yenieri aas ve azablar aas alay yrr btida azablar orbac sammur libaeler ile ve nlerinde cidalar ile ve enselerinde cmle krmz alvarl ve ka gilmanlar ile ubur ider Bunlarn sanda Yenieri orbaclar hemcnan kheyln atlar zre eraceler ile ve nlerinden cidalar ile andan eski avular ve serdarlar ile ve eski koko os kethda ihtiyarlar ile sol taraf arabistan [1] sa taraf yenieriyan atba beraber u derek ba avular paa yannda dur(ur) [2] Beytlmalclar kapularnda kalr Ancak azab k aber ve Yenieri aasile azablar aas beraber enselerinde prsilh keklerle ubur iderler n yenieri mlzimleri yrr Drd yz gm yklkler ve zerduz skfl ve balkl telli o piyade gnagn uka dolmal pak askerdir Andan paann satrlar zer enderzere mstarak ol nde teberi mslim ve serlerinde altun talar [3] zre ota-galar ile paann yemin yasarnd bur iderler atrba banda perian destar zre balkn sorgucile paann sanda bir c nde il para fukaraya bezi ider Ve matarac ba dahi sanda krmz dolama ve zerduz sk matara ile ve cmle tfenkciler dahi krmz saya dolama ve skf ile paann damenin duta

paa dahi altun zincirli ve murassa eer ve mcevher rahtl incu arkab dme abayli esbi reftar zre eninde sammur kabanise zre mcevher tirke kuanub ve katife alvarile aya z fellr giyb seri saadetine selim destar zre iki sorgucu sah takub sanda sekiz cell olunda piyade suba ve muhtesib bile paa ile mutaazzmane ubur iderken paa iki canibine tevazula selm vererek fukaraya ihsan iderek ubur iderken bayi geda ve pr ve civan (s** *&)\ s**'-rjp\ s** 'irA UL~l j- ) deyu dua iderler Ve paann ard sra zer ende tarak olmu silhdar elinde emiri murassa balarnda zerduz krmz skf ve ukadar hem kethdas ve divan efendisi mlebbes sammur krkler ve balarnda perian destarlar ile v -lar sra paann yirmi iki mertebe sahibleri ve gayrileri cmle k[1] Yldz nshas (azaban) [2] Yldz nshas (Ve) 13] Yldz nshas (taslar) 404 EVLYA ELEB heyln atlar zre altar pare sm yancklar ve bahr hotasl atlar zre rtahcevaniye ms b cmle gngn makaremelerin taylesan muhammedlerin sarkdub ellerinde on yedier buu ile ubur iderken i a r i aalar icre tertib zre dizerek ubur ider Andan i mehterba krk i mehterleri ile ubur iderler Andan paa hazinedar ve i mezzinba ile atba beraber andan sancag ve bay e mehterhane ra'dvar gm gm grli-yerek ubur iderler Andan i aalar sarralar andan sak etmi seksen neferatlar ile cmle sakka bargirlerin gnagn kfeler ile zeyn idb misk v leri dahi sebzegn yapraklar ile tezyin idb ubur iderler Andan akkm ve me'alciyan dah i cmler me'allerini elvan elvan beharlar ile tezin idb raks idb pertab idb < <3U=u.)i ^;,y > diyb el urarak < J1** ) haykrarak ubur idb bu tertib zre paa Msra dahil olu sipah ve tfenk endaz ve gnll ve erekes ve mteferrikagn atba beraber Rumeli Meydan enderkat yemin ve yesar zlcenahvar selma muntazr dururlar Paa gelb badesselm ubur idi ce cmle atllar kendi hanelerine giderler Paa Azab kapusndan ieri Bismillah ile kadem basnca azablar ocandan yz koyun kurban idb ganemlerin kan paann pay semendine dor idb paaya hayr dua iderler Amma Azabistan[l] ve yenieriyan paa ile piyade ta Saraya giderler Andan paa bu kerrfer ve azamet ile saraya dahil olunca iki yz koyun kurban olub duaclar dua idb paa fatiha tilvet iderek binek tanda esbi saba sr'atin-den eni cmle avuan alklyub paa nzul etdi yerde fatihi Msr Selim Hann ibtida oturduu aa teber-rken ve teyemmnen sehl oturub andan Bismillah ile yirmi beer kademe ta nerdb ndan yukaru Sultan Kaytbay divanhanesine kub sa tarafnda paa kethdas ve sol tarafn kethdas koltuuna girb Sultan Kaytbay seccadesinde clus idb cmle avuan Allah mba Kademin kuvvetli ola Devletile ok yaa deyu alklarlar Hemen yenieri baavuu kal'aya m e gsterb tobhane kullesinden krk elli pare atlub Saray Meydannda mfid muhtasar bir di an mehterhanesi fasl temam olub avular kethdas Davaclar ve maslahattlar var m deyin e erbab divan yemin ve yesar merkezinde hamuba dururken karudan Mekke ve Medine hava lelerinden alt kimesneler zahir olub ilerinde bir maslahat gzar mustalah kimesne il eri gelb Ya vekili Sultan hadiml haremeyn-erifeyn Hayr makdem Safa geldin deyp Mekk Medine umuruna mteallik elbette bir arzuhal verirler btida paa ol arzuhalleri elin e [1] (Azaban) olacak. SEYAHATNAMES 403 alub teberrken Bismillah deyb sah ekb buyurdu verir Zira Msr veziri ve li Osman padi ekilidir Ali Osman ise hadiml hare-meyndir (01 ecilden ibtida divan Msrda Mekke ve M edine hizmetine vaz kalem olunub divan hane duacs bir azm dualar idb fatiha tilvet ol nur Andan Msr ayanlar ve eraflar kanunlar zre esnaf esnaf dest bus idb tecdidi biat ler Bu mahalde kal'a mehter hanesi Saray Meydannda Mbarek bad fasln alub bin pare ha liyelerin alub giderler Cmle erbab divan bir saatde el pb divanhane duacs fatiha deyu avular kethdas ve mteferrika ba paay Sultan Kayt bay yerinden kaldurub paa cml selm verb cmle avuan alklyub selm alrlar Badehu paa ieri gidb cmle cemiyyet atde Gavri divanhanesinde krk kii En'am erif tilvet idb mutad zre her sabah yine En' f okurlar Paa ieri iskemle odasna varub istirahat in soyununca yedi blkden alay avu haliyeleri olan alay ile getirdikleri bahlarn isterler Canpulad zade iki kise Yenier i ocana verdi Birer kisei Msr yedi ocaa verb cmle dokuz kise oldu Ve bu tahrir etdi evsaf alay cmle Canpulad zade Hseyin paaya olmudur Zira andan gayet hicabda idiler Zi ra Msra padiahane geldi Paa ol gice istirahat idb alessabah smat divan olub bin m haftada iki kerre kanunu Selim Handr Paa etmeyb an hazineyi yahud kendye korsa hini

azilde paadan muhasebesin isteyb her smat ikier kise hisab idb senede doksan iki kis paadan taleb iderler Badehu bin sahan taam tenavl olunub divan padiah olub nice da ar ihkak hak olundukdan sonra keide ve eytam ve cevali ve mteferrikalarn mahiyye ulu feleri paann huzurunda verilb mstahak namstahak olduu malm olub herkes isbat vcud esin alrlar Bu gn dahi divan bu hal zre olur Ve yine yn Msr gruh gruh mbarek bad hal zre derya misal demler mubare [1] gelb gitmededirler Bu gn gicede gelen heda hisabn Cenab Bari bilr Amma almamak klne hare-ketdir Eer bir maslahat tahtnda aln (me'vi bali) derler Msrl kelmdr Eer bir maslahatn eda etmeyb alrsan hni azilde r Hulsai kelm Msrn beinci alay dahi bu yn zre tahrir olundu [2] vesselam [1] Yldz nshas (mbarek bada) [2] Yldz nshas (temmet)106 EVLYA ELEB Fasl Neticei vzerai Msr Der fasl terifat htirazname berayi vzerai Msr Blda tahrir olunan alaydan sonra Msr veziri klne kareket idb ehli menasba giydiril tler padiah tarafndandr Ziyade giydirilirse paa tarafndandr Azm masarifdir Hni azil ya hayli rahnedir Bundan gayet ihtiraz lzmdr Kethda brahim paa hkimi Msr iken bu h ri babend eyledi l ve evsat ve edna diyb gne hil'atdir Hil'ati l iki bin pareye n pareye edna be yz pareye tahrir idb bir Yahudii hil'atci ba etdi Senede alt bin hil at ider btida paa Msra geldii gibi cemii me-nasblar ve keaf ve meralar tecdid et Salihiyyeden alay ile yollarda ve Adiliyyede ve sarayda cmle bin krk be hil'at gide r 'Kimi padiah kisesinden kimi paadan ihsan olunur Zabt olunmak gerekdir Ve bu kad ar hil'at gidb tecdidi menasblar olub yedi gn yedi gicede paaya bin iki yz der cengi evvel deramed hsl olur Bikavli kethda brahim paa Amma kil olan paa bu mena-sblar t tdkden sonr(a) bir smmat Muhammed idb cemii yn devlet taam tenavl idb meveret i y sabkn zimmetinde bevaki var m yok mu Ruznameciye mracaat idb malmu ola Eer mazul arnnda bir mal var ise kethdas ve ehir havalesi ve divan efendisi ve beytlmalc ve has harc velha[l] divan Msra ihzar idb ruznamede paayi atikn,zimmetinde mahlltdan ve hazineden ve desiseden [2] bine binden yz bine varnca g de uan yerde gezen deryada yzenden sual olunub paann olunmasyn mubassr ve tahsil (e uc ve b edeb ihtiyar avular ve her blkden ihtiyarlar ve avular kethdas [3] keth gulyyi m ile mazul paaya varub hukuku sabkya asla riayet itmeyb [4] vezir Karnnda filn kadar yz kise bakya mal padiah vardr deyu ruzname defterin paan verirler Paa dahi Paa karndamzla yarn merref oluruz Borcumuz var ise veririz ders ederler Eer inad ve muhalefet ederse Kasr Yusufa ve yahud aa ehirde Tayatr sarayn idb her blkden bir orbac nefe-ratlar ile saraynn canibi erbaasm muhasara ve muhafaz derler Zira bir kerre Koca Mustafa paa bir gice sarayn bir canibin mn[1] Yldz nshas (velhasl cemii serigrda olanlar) [2] Yldz nshas (ka sene Msrda hkim olduysa birden) [3] Yldz nshas (ve cemii ocaklarn) [4] Yldz nshas (paann huzuruna gelb Baka) SEYAHATNAMES 407 hedim idb lgar ile padiahn rikbma yzn srb yine Msr ibka ve mukarrer idb krk g nice bin Msrli dendan tigmden geirb namna Kulkran didiler Hl ol ecilden paay ha ne alr Ve eer yeni paa merhamet idb Bu mal benim zimmetimdir Be otururum dirse molla mezahibi erbaa eyhlislm ve yn kibar ve ulema ve suleha huzurunda paann stne derz icilli er'i Muhammedye kayd iderler Paa baki kalan yerlerden tahsil idegidb hini azil de paann giribanm deirb muhasebe isterler Ve eer mazul olan paann bevakisi(n)e otur erse yani deyni stme almam derse devletli vezir mazul veziri Asitanei saadete arz idb Selefimiz filn paa zimmetinde u kadar bakaya mal padiah kabul haziniye noksan z olmak icab ider Ferman padiahmndr deyu arzlar gnderir Krk elli gnde bir emri padia r kapuc ba ve yahud bir salahor gelb Senki Msr veziri filn lalamsn Muzul lalamn zi e kalan mal pa-diahi tahsil idesin deyu ferman erif sdr olursa neuzbillh mazul pa krda olan aavatlar cmle Yusuf kullesine habs idb cemii emval erzak ve memaliklerin b azara karub fruht idb paa've cmle tevabiatlar bir borya hasr zre kalub sekiz dokuz bir yl habs olub flsu ahmere muhta olurlar Bade edaildyun hapisnden hals olub bir sar ya ger yahud yine ol sarayda kalr Amma zerinde dideban kul tayifeleri kalkarlar Bade hu canibi erbaadan davac ve ikyetiler yrr Her nekadar naer' ve mesalihi mslimni g lar bertyl eyalar var ise an taleb idb dava iderler Eer Msr veziri ianet idb kada t iderse her kese czi ey virb mabeynlerin slah iderler Eer paa ve kadasker ve yedi o

mddailere zmaz iderlerse paa ve aavatn hali harab ender harab olub aavatlar kapudan puya kean ber-kean srye srye rsvay m iderler Neticei kelm Ve ill paa arif ve m zilden be alt ay evvel Msrl ile muhasebesin grb paann zerinde deyni kar ve km eyb Asitane tarafna mracaat idb hni azilde msellim ile yahud kapu kethdas demile b padiah ve yahud bir hatt erif sdr ola kim Senki filn Msr vezirimsin Hatt hmayun krunum vsl oldukda Msrdan mazul olan filn vezirimi muazzez ve mukerrem Asitanei saade time irsal idesin deyu ferman ehriyar sdr oldukda * bu kerre mazul olan paay mcidd iki ay mcid-den koyvirmezler Zira deri devlete gidiyor Ebette veziri zam olur deyu ne Msr veziri ve ne kadasker ve ne cmle Msr kullar un era dimee kadir olmyub p de bir habbe kald di408 EVLYA ELEB mee kadir olmazlar Ve bir iki ayda paa kapus levazmatn tedarik idince iki yz yz k ve ve bin mikdar atlar ve tavailer ve mal firavanlar gelir kim hni azilde Msra mutasa rf olmak kadar hedaya gelir kim brahim paaya bin kise mal hedaya geldi ve muazzez v e muhterem Asitaniye giderken kendye am erif eyaleti geldi Fasl Msrn yedinci alay azmi Paa eer hni azilde muazzez karsa girdi alay gibi o Baz vzeraya dahi alay iderler LW ^ut eer menkben Msrdan mazul olub Asitane sahib k a ne tazim ne tekrim Bir gice tevabi ile Adiliyyeye kub ahi enin ile Asitaniye rev ane olur Akil. olan Msr veziri bunlardan ibret alub Msra mutasarf iken basiret zre ol b hfz hiraset zre ola Ve selef'(i) zemannda Arkhanede mahpus olan mera ve mltezimin v e meksur olmu keaflarn ahvaline vkf olub her birinin birer tarik ile tlak eylemee s e Ve Deylim ve mahpushanei medyunda ve avuhanede velhasl yedi blk ocaklarnda mahpus o up mal matlb olanlar tefti ve tefahhus idb mal taleb ide btida elzem levazmatndan bu rdr Hni azilde sual etsen Hal hapisdir Zeman hkmetinde iki gznden almak gerek idin ani idi derler Ve bir elzeminden dahi mir gll bakayas kimin zimmetindedir An sual ide ler Ve zalim ve zorbalardan mazlumlarn hakkn alverb zalimlerin her birinin barna bir iri tiz ve bir nizei sertiz b tiz semmi tir urub Rumeli meydannda hengmei can hazarnd a nakdi hayatlarn fruht idb ke'em serleri celld felek elinde ukn tob misal galan ey gerek Ve bazlarnn defteri cerayimlerine kalemi af keide klnub rakam keremile merkum una ki ^ ^Jt ^ ^ rji\ fehvasnca af olunub hals iderler Ve nice ihsan in'am ve nicel er dendan tii berrandan elzem levazmatndandr Zira kanunu Msr byledir Bu hal zre gi den rivet alnmya Zira hni azilde yine alrlar Ve ehli fesad ve gammaz ve hemmaz ve fes sak szne itimad etmiyeler Keyfe-maye mutasarrf olub salh elden komyub rahat olurlar er mah ruznameci ve cmle ehli divan ile muhasebe grb bakaya tahsiline gayet mukayye d olalar vesselam Ve Msr vezirine lzm olan bir mstakim ve dindar ve mutemednaleyh de ruznameci ide Zira hni azilde cemii muhayyel eytanat ruznameci elindedir Ruznameci Abdurrahman Efendi Kethda brahim paann iki yz kise SEYAHATNAMES 409 ihsann grb yine hini azilde brahim paa zerine alt yz kise Benderi d zimmetinde yedi se bakayas kalmken ruznameci tahrikile brahim paadan alt yz * badehu Canpuladzade bir hyanetin duyub ruznameci Abdurrahman Efendi badettaam g al elakib bir ferdin agh yok iken katil idb erbab divan cmle hamdi Yezdan idb elinden ve dilinden fiilinden cm le halk ciz ve naln ve zebandrazlndan cemii mera ve keaf giryan olmulard te el znameci bir dindar dem lzmdr Vasyyetname (i) fakir Evliyay briya beray vzerayi Msr Ve i;-\c Msr paalar blda evsafile tahrir olunan alaylarn alyi ryiine ve sayir t m ve iltifatlarna aldanuub hkmetde marur ve vu,x. hareket ider Zira b Nili nu idenin cebbar ve mtekebbir olmakdr Zira Feraane tahtdr Amma herkes ile hsn lfet idb rfk i ele idb cmle mesalihi mslimni er'i erife havale ide Ve hazinei padiah avular keth rrika ba ve defterdara havale idb her saat tahsiline (i) bram ilhah eyleye Ve gelen mahllt fruht etmeyb zabt ide Zira Asitane tarafmdandan hatt erifler ile mu'tak Dar e aalar ve gayriler evamiri padiah ile gelb terakki isterler Ve hacca giden ve slmbo haziniye giden ve dhan ile giden ve Mekke ve Medineden neccablgile gelenlere ve se fere gidenlere ve ceb harlna gidenlere ve be dil getirenlere ve cebel mjdecilerine ve bunlarn emsal(i) nice kimesnelere terakki lzmdr Mahllt zabtetmek gerekdir kim senev i bin ake terakki vermek kanunu Selim Handr Cmle paadan matlbdur Ekseriya Msr vezirl

bu tarafndan ve Anbar Yusufdan ve ruzname kaleminden ve meksur ve mflis keaflara ki k vermeden mezmum ve mttehem olurlar Ve hni" azilde mal padiah ve terakkiler paadan m tlbdur Ve Msr hkimleri vakfullahlara vaziyed etmiye Yani evkaf tarafndan celbi mal et meyb hasbce tefti ve tefahhus idb tamir ve termim etdi-rb mamur idb akibeti hayr ola bir mfsidin szne itimad idb gavre ermeden bir kimesnei katli nefs etmiye Ve Zlfikarl ve Kasml kuludur bu asker taifesine tab olub akyaya muin ve zahir olmya Ve ayda on i kalemden muhasebe grb mukabelei zab ide Neticei kelm daima padiah veziriazam tarafn e lden komya Lisan trkde bir darbmesel vardr Bu mahalde mnasibdir Eere virecein ha 410 EVLYA ELEB ver Bee verecein paya ver fehvasnca hemen padiah tarafna dokuz ve on al Padiah vezi afn elden koma Ve Msra azm askerle gelme Otuz aa ve yz kara kollukcu kifayet ider E rbazu ile zabt iderim deyu on bin dem getirsen deryada katra gnede zerre Eer bin ask er getirsen ehre komazlar Vilyetin tahamml yokdur Ziza cmle kuralar mal mirdir Cml u huddamndr Hemen suhuletle cmlesini kullan Ve herkesle itidal zre gein (Beyti ra'na) Ne yavuz ol asl ey dil Ne yava ol da basl itidal zre gein arif isen Elhasl herkesle hsn zindegne etdkde inaallah bervechi adalet Msr senevi iki bin ms utar Eer kura mahllatlar dahi ziyade derse bin kise olur Ve senevi bin kise hedaya ir Amma art vardr Ol deme gelir kim unvan ve an evket sahibi ve nan ve ti sahibi ve ulkavil vakar sahibi olanlara riayet idb mal verirler Yohsa Msr halk nice bin hmaperv azlar grmlerdir Herbiri nice vzeraya ve nice padiaha hizmet etmi Darssaade aalar v vardr Bunlarn herbirile hsn lfet idb geinmek gerek (Beyti bnazir) Herkesin geri gnlnce deildir lem Mmkn olduka geinmek gerek dem Bunlar ile hini mansbda geinmek gzel Amma ah ah vah vah hini azli mel'undur mel'un Fasl Sekizinci alay Msr vezirine mukarrer geldi alay azimdir ki beyan olunur Evvela Msr vezirinin bu mukarreri Belis ehrine gelince ileri haber gnderirler kim al aya hazr olalar Ol gn paa kethdas alay avularna tenbih idb cmle aavat alaya md cmle matbah Adiliyyeye getrb ziyafet tertib olunur lgn ol gice Msr iinde bir velve cemii ahalii Msr alay temaasna dkknlar Bab Nasra varnca icariye ve dutarlar Erte bah paa kethdas paann iznile sade mehterhane fasl iderek alaya gider Amma Kethda ibr m paa asrnda mukarreri padiahi ve hil'ati ehriyari ve seyfi sultandir gelen drt il mek gerek deyu kethdasna umumen mehterhanei ve cml i aalarn lt silha msSEYAHATNAMES 411 tarak idb giderken sade mehterhane ile gitdik Mukarrer ile gelirken mehterhane tab ii derek gelin deyu tenbih idb ibtida Tatar alay ve deli alay ve gnll alay ve ca( ay ve kilrci alay ve sarracan alay ve mteferrikagn alay ve vacibrreaya alay ve kap ve kethda alay ubur ider Kethda ile avular kethdas atba beraber ve mteferrika ba valesi divan efen-disil kapuclar kethdas cmle zer enderzer kekleri ile mstarak Ms er idb Bab Nasrdan tara karlar Amma bu alayda Msrn asker tayifesinden bir dem yo ku sultani dkknelerinde seyir temaaya muntazrlardr Andan Adiliyyeye varub mukarreri iren emriaharu sultan mdr kapuclar kethdas ve salahor veziri zam aalarndan m her k kethda ayaa kalkub badelmusafaha smmat Muhammedi ekilb cmle aavat ve yn tenavl i buhurdan sonra yine atlara suvar olub blda tahrir olunduu minval zre alaylar yrr Amma paa kethdasile mukarrer getiren aa kethda ile at ba beraber giderler btida aann ha da hil'ati fahire kethdasnda murassa emir ve aann giribannda mektublar ve elinde iy e ve zerduz bu hatt hmayun ile ubur iderken dokuzar kat mehterhane alarak Bab Nasrdan ieri girb zlcenahn var iki blk asker alay al saf ve mevc mevc ve fevc fevc ve gruh gruh ve sr sr ve katar katar ve remma remma esn f vezir Msr iine bu tertib zre girerler kim ahalii Msr drt Ali Osman ne idin bi a zre iseler mukarrer geldnden haz idb aruy bazar olkadar izdiham olur kim nie bu tertib zre M bir hayhu ile tabii Osmaniyan derek kal'a (i) Msrda saray sultande Sultan Gavri divan hanesine ka paa ta nerdban bana varub istikbal idb Selim Han tahtndan aa paa durur Derhal muk gelen aa zer enderzer hil'ati padiahi boeden karub ellerinde dutarlar Ve hatt eri mri padiahi dahi boei zerduzdan karub pb bana koyub paann eline verir Paa dahi n efendisine verir Ol dahi pb bana koyub ile turayi garra tahrir olunmu mhrn bozub ifi karnca Gavri divan hanesi kat enderkat dem deryas olub bin bir ayak bir ayak zre urub saminden olurlar Badehu divan efendisi bhicab pr cevab bbak bperva savt l ile

ifi tilvet idb ekseriya hayr dua ve reaya ve beraya ve Mekke Medine ve hazine ahval i yazlub bu senei mubarekede senki ibka ve mukarrer etmiim deyu hatt erif kraat olunu b cmle avuan alklyub cmle erbab 112 EVLtYA ELEB divan ad ve handan olurlar Derhal gelen kapuc ba hil'ati fahirei kend elile paaya giy irirken paay zan hil'ati padiahnin giribann bus idb geyince yine cmle avuan Alla esn deyu alklarlar Ve yine akabnca gelen aa kend elile paann beline mcevher emir erine bend klub paa kethdas ve gelen aa paann koltuuna girb Sultan Gavri seccadesi b ayag zre dururken varid olan emri padi-ahler yine savt l ile kraat olunub her neki rman olunmu sa ol saat amel olunmasyn taraf taraf beyaz buyurdlar ile avular ve aav tevzi olunur Divan Msr bozulunca i kal'adan yetmi seksen pare toplar atlub Mbarek b dmanileri olur Ol saat kal'a mehteranlar gelb bir fasl azab alnub bin pare haliye ihs nlarn alub giderler Ertesi alessabah smat divan olub cemii erbab divan ve cmle ehli m nasb cem olub mansblarn ibka ve mukarrer idb serapa hil'ati fahire ile mesrur olub h erkes hanesine revane olub paa mehterbas Mbarek bad fasln alub bin pare haliye ihsan ve uka ve kumalarn alrlar Ve anlardan sonra paann yirmi drd mertebe sahihleri gruh arek bada gelb ihsanlarn alrlar Ve bu divanda bazlar menkb olub mansb ahare tevcih o ur Ve ehli menasblarn cmlesinden paann keufiyye mal tahsil olunub^ ve terceman basd vular kethdasndan on kise ve mteferrika basdan on ve ruznamecidcn be yenieri aasnd e azablar aasndan be ve be blk aalarndan drder kise ve suba ve muhtesib aasnda asl ol mukarrer gelb cmle menasblar tecdid olub yedi yz yetmi hil'ati fahire giyenler en cmle yz altm kise hasl olub yirmi otuz kisenin mukarrer getren ser bevvaban md eziri zam aas mdr ana ihsan idb ve on kise mikdar dahi at ve raht ve tavailer ve sa eda(ya)lar verir Ve paa kethdas ve Msrn sayir erbab man-sblar dahi ziyafetler idb r verb Asitaniye yollarlar Neticei meram Msra mukarrer ile gelen aa yz kise mal intif a ider te Msrn mukarrer alay dahi bu yzden temam oldu Fasl Dokuzuncu alay azm Msr hazinesi Asitanei saadete gitdi alay beyan ider Evvel blda tahrir olunan muharrer gelb cemii menasblar tecdid olunduu gibi sene ba e Msr hazinesi paaya ilzam olub tahsiline ihtimam olunub defterdar paa ve avular keth s ve mteferrika ba ve paa kethdas ve ehir havalesi ve havale SEYAHATNAMES 413 ktibi bu serikrda olanlar ihtimam ile mena keaf ve mltezimin valiler zimmetinde bevak leri tecesss idb Tliti evvel oi? ve T-liti sani ve Tliti salis ve sayf ve itef mall galik alma-myub baki kalm mallar meksur menalardan yz bin rene ina ekerek tahs(i)l der hazine ider Baz husuli mmkin olmyan keaflar ele getrb Gavri divan hanesinde mak kollarndan ekb salb idb sthanlarndan kanlar cereyan iderek Ark hanede hapis iderek adiahi tahsil iderler Buna Hazinei Kebir derler Acib dahiye gzadr Bu hazine kan ile kanden tahsil olduun beyan Msrn cmle kuralar ve cmle hazine kisesi ve adedi ve dirhemi ve dank ve vakyyesi ve e buday arln ve miskalin bildirir Evvel eyaleti Msr cmle yedi yz altm pare ehirdir Ve bin pare belidedir Ve bu alt dr Ve blda tahrir olunduu zre cmle eyaleti Msr yirmi drd kazadr Ve eyaleti Saidi t kazadr Ve cmle keufiyye ve evkaf ve mena ve mltezimin ve evkaf seltn ve evkaf H e yn ve gayri belidelerden beher sene yirmi drd Msr hazinesi tahsil olur deyu Gazal d fterinde masturdur Inaallah mahalli ile herbiri alettafsil tertib zre tahrir olunu r Amma on iki Msr hazinesi mal padia-hye mteallikdir Anlar dahi beyan olunur Amma bu azinei Kb-ra in divan Msrda ve sitanei saadetde mal padiahdir deyu feryad etdikle inedir kim Ramazan di erifinin mevacibine i*f ^.j il irise ge.rekdir kim beher sene bin iki yz msr kise hazinedir Ve her kise sekiz yz kr alt gurudur Ve her guru otuz olmak zredir Ve her kise yirmi sekiz bin paredir Ve her pare bir dankdr Ve bir dank on a(r)pa ardr Ve drd dank bir dirhemdir Ve bir dirhem krk semin arpa ardr Ve bi hnta ardr Bu hisab zre bir msr kise vakyye gelir Divan Msrda teltin kseleler denb cmle yz sarraf sarraflyub ve cmle veznedarlar tartu ylub divan mhrile defterdar paa saf Msr muvacehesinde mhrliyb hasl harca teslim dahi Gavri divan hanesi icre hazr am sanduklar icre er kise koyub her sanduk mismarla rla mhlyub stne ve iine keeler kaplyub dahi stne ya sr derileri ekerler Ve fr muhkem sarub krmz kilimler ile setr iderler Bu tertib zre hazine tahsil bir maldar m' min seferi ak olan bey414

EVLYA ELEB lerden birin getrb hazinei padiah seferine olunub Hazr ol deyu tenbih ve tekid iderler Ard sra yenieri ocandan kethdala ve be blk r yolu gelmi m'min ihtiyarlar ve birer avular ve birer bayrakdarlar ile velhasl bu haziniye memur olanlardan yetmi iki nefer kimesneler hil'ati padiah ile d ilad olub mde olurlar Ta ki mah Receblmreccebin gurresi ki oldu bir azm smmat diva emii erbab divan ve cmle ulema ve suleha ve kadasker ve nayib divan ve ahidan ktiban sicilhan meydan muhabbete gelb divan hanede dalar gibi ylan sanduklar paa kethdas rer paa ve ulema ve suleha ve hazine bei huzurunda ad idb hazine beine ve yedi ocak serdarlarna teslim iderler Ol mahalde paa hazine beine hitab idb Be Padiahn bin iki isesini bkusur benden alub kabz etdin mi Ol dahi Aldm Kabz etdim Hl kabzai tasarrufu mdadr didkde paa-ahid olun diyb sicilli er'i mbne ketb olunub divan hane duacs du ha tilvet olunur Andan cemii sanadikleri Gavri divan hanesinden aa saray meydanna end irirler Andan paann iki yz msellh ve mzeyyen bagil katarlarn erdilvkerek(?) ve bin e gnagn ngrag ve celacilleri ile kean ber kean ekp cmle memur olan keeli yenier arafna ve azabanlar bir tarafna ve her katrn ba(n) birer skfl yenieriler tutub he ier sanduk tahmil etdklerinde altar msr kise olur cmle ykledb Derbeyan hazinei Msr Alaylar yrmee balar btida paann kanun zre tahrir olunan alaylar Andan Msrn yedi n yedi yz asker ile cmle gnderegidb paa huzurundan sarayda ala(y) gsterirler Cmle al erin aarak her serdar kslerin alarak hazine bei dahi banda periansile sammur krk ensesinde cmle penei fitab kafadarlar zerzivere mstarak olub drder kat mehterhanesi lt kat kslerin alarak tu ve alemlerin aarak paay selmlyub paa dahi Yr Allah s ib ile kal'adan aa enince Msrn kanun zre on sekiz bin vazifehar kullar tazimen alay esnaf esnaf mahlut olub aheste aheste Msr iinden gzer iderken yine tariki mlar icre k at enderkat dem deryas seyir temaa idb naallah Ba selme deyu ricalleri dua iderler N anlar savt l ile urub k mauk birbirlerine rast gelb anlar dahi ^Vj urur-lar Asaki e tavus gibi reftar iderek gnagn akalar ile gfSEYAHATNAMES 415 tar iderek Bab Nasrdan diliyye nam mahalde herkes kullu kulla-rnca yerli yerince kon ub hazinei bein otana dalar gibi yub derakab zencirke gelb ve sayclar ve yedi bl gelb cmlesin ad idb her sandukda birer demir halka vardr Ol halkalardan zincirleri g eirb iki ucu bir yere gelb kildlerler Badehu cmle sanduklarn stne kimleri rtb hazi anibi erbaasn cmle halk ihata idb beklerler Ve cmle askerler dalub memur olanlar kal cmle sanduklarn stlerin krmz kilimlerle setr iderler Allah setr eyleye lfz bundan sel kalmdr Hla Msrl iinde istimal olunur U gn gice Adiliyyede meksolunub azm k ve egane ve mehtehane fasllar olub hazinei beklerler Bu mahalde hazine knca Sebili llm beine ve Kalyob kifine ve ehir su bassna fermanlar gidb cmle askerleri ile haz erin diliyye sahrasnda ortya alub nice yz me'aller ve kanadiller ile askerin canibi e rbaasn ragan idb beklerler Ve ehir subas diliyyei bekledi hatriyn dveydar as fayet etmiyb yenieri kulkethdas her gice Gavriyye altnda bin iki bin yenieri ile prs sabahadek ay iret idb nie yz hanende ve sazendeler ile sabahadek sohbet idb prsilh kol dolaarak Msr beklemek yenierilerin direidir Ve hazineye memur olan neferatlar bir r aylk pein ulufelerin alrlar Ve hazine bei kalkaca gn Kalyob kaifine ferman varid hazinei padiahi arkyye kifine askerinle vsl idesin deyu emir olunur lgn yine alay le ocak aalar ocaklarndan sefere memur olan serdarlar Adiliyyeye karrlar Fasl onuncu alay hazinenin ocak alaydr nc gn paal ve gayri asker yokdur Hemen cmle ocak ihtiyarlar ve ankalarnn alayd mzeyyen ve m-lebbes alaydr lerinde sefere memur olanlar cmle prsilhlardr Amma mem nlar sade birer kl ile ubur idb azm hayhuy ile ve kslerin alarak Adiliyyeye varr Ve re memur olanlar kalub mabakisi helllesb avdet iderler Andan hazine bei nefirlerin a lub nc borda ks rihletler alnub Kalyob kifi bin hayyak ile menzili Hanike anda kifine salimin hazinei teslim etdine hcceti er'iyye alub paaya gelir arkyye kifi paasna teslim etdine hccet alub paaya gelir Paa dahi Elhamdlillah henz hazinei ha ne teslim eyledim Elhamdlillah am hududna girdi deyu paa rahat olub gayri umuru mhimm elere mukayyed olur 416 EVLYA ELEB

Amma yle malm ola kim Bu mezkreynin iki yz msr kise olan hazine zerre ve emme ve bir nukre masarfna varnc mumur olan askerin meklt merubatile ve hil'at ve ihsanlar ve kira katarlarnn masrufla ve katr zre kilimleri ve askerlere hayme ve harghlar ve benghlar ve masarifi sandukla r ve bu askere edayi hizmet idb Msra dahil olduklarnda belerine terakki ve yedi blk rna ve odabalar ve avu bayrakdar ve teberdarlarna velhasl sekiz yz deme birer tmi hil'atliye ikier ake terakkiden kmil bin ake yevmiyye terakki idb selmetle gelir se behremend ve hissedar olurlar Bu masraf hisab zre beher hazine kmil iki bin msr ki se ider Zira bu terakkiler cmle paann kendi avayid fevayidi yz dokuz guruadr Paaya bu hayli rahnedir kim yz kise mal ider Hakkile bu ve namevcutlarn tefti ve tefahhus idb ana gre terakki vereyim dise ve edayi ve el idince ol saat paann bana kyamet koparrlar Ahirlemir hemen yedi ocakdan mahllt yok ise her ake yirmi beer gurua sulh idb akesin alrlar Alelgafle yokladlar U yz dem mevcud bulunu im paaya emirler gelb yz ademe terakki verb gayri n era diyemediler Azm derdi se lah kanunu Selim Han byledir Fasl On birinci alay Paann kendi malndan saa-detl padiaha giden ceb harln beyan i Evvel byk hazine am erife varub vsl oldu mjdesi hazine bei ve ocak aalar mekt gelb mesrur dilad olub mah abann gurresinde ceb harl hazinesi balanmaa balar Bu en memur olmaz Ancak paa aalarndan bir vaki vakar sahibi ve bir kerrfer drt ve katar ahibini paa serdar idb Tatar ve deli gnll mteferrika ve gayri ocaklardan prsilh mut yiitlere ihsan in'am idb yz dem paandan ve yz dem dahi Msrn yedi ocandan iitleri birer ake terakki ile yazarlar Zira bunlar lgar ile gidb byk hazinei ubur id n be yirmi gn evvel deri devlete varsalar gerekdir di erifde padiaha ceb harldr D e mahsus onu bir dirhem gelmek zre kesilir Ortas halkal smi halisden kesilir Bu hazi neye mahsub deildir Paann kendi kisesindendir Cmle kisei msrdir Ve bu hazin ye karSEYAHATNAMES 417 lk yz kiselik dahi Hind ve Sind ve Acem ve Yemen ve Habe tefaruklarndan zkymet a reler ile yz yetmi boge meta balanr Evvel on bage Valide Sultana ve beer boge Hase anlara ve beer boge ehzadelere ve beer boge gayri Sultanlar Valide kethdasna bog a be boge ve bakapu alarna iki boge hazinedar basya ve iki boge ba oda basya ve i ilhdara ve ukad(ar)lara ve rikbdara ve Eski Saray aasna ve baltaclar kethdasna ve k i basya Bunlar cmle Saraya mtealliklerdir Andan veziri azama on boge ve on bin altun ve veziri zam kethdasna be boge bin altun ve reisi kt-taba be boge ve bin altun recilere birer boge yz altun ve mektubcu efendiye ve ruznameci efendiye birer boge altun veziri zam kapuclar kethdasna ve sadr zam hazinedarna ve kapuclar blk bass Bunlara cmle birer boge ve defterdar paaya ve eyhlislma ve kad askerine ve slm-bo sna birer boge verirler Amma eyhlislma ve defterdar paaya beer boge ve biner altun verirler Ve yedi kubbe vezirine dahi birer boge verirler Hasl kelm blda tahrir olunan yz yetmi tevzi olunub kifayet etmediinden maada kapu kethdas yz boge dahi aldm deyu ti defter gnderb ve bu bogeler ile veziri zamin on iki bin altun diyyesinden maada bu hazine ile on bin altun dahi sayirlere diyye in gnderilir Msr vezirlerine azm ebek beldr Bu cib harl hazinesinden sonra ibrahim paann bir mkellef aas yirmi aded pe ulmlar beer re's kheylan atlarile saadetl padiaha gnderb yz aded kheylan havvare i yn devlete hedaya gnderdi Amma garabet bunda kim bu blda tahrir olunan diyye boge lmbol ayanna verildiinden maada beri tarafda Misiz veziri Kethda brahim paa bir mutaa zm kapucbasna seksen bin kilei slmbol pirin ve yz bin kile mercimek ve yz kile n la ve alt yz ferede kahve ve bin kantar eker ve bin kavanoz muanbern eribei gnagn ve ift mnakka hariri bukalemun ve yz elli re's mahbub tav(a)i aalar ile sayir tuhf ve y digrlar cmle yn devlete yz re's kolar ve cikanlar ve yaban 9 srlar ve yz kafes v papala ve deve kularn Reid ve skenderiyyeden yarar gemilere koyub deri devlete heda ya gnderdi Bu (kadar mal menali paa hazine aasna teslim idb yine kelevvel kanun zre p l alay msellah ve mzeyyen ve mkellef alay ile Adiliyyeye giderken paa kethdas ve h s atba beraber bir alay azm ile paallar Adiliyyede meks idb cmle hazine (i) aan Evliya elebi 10 27 418 EVLYA ELEB yarlar Anda paa kethdas hazine aasna drd msr kise harcrah ve her paalya drder

r Ve hazinenin canibi erbaas-na Msrl ve paallar kat enderkat olub konarlar Ve yine Se ili Allm bei ve Kalyob kifi direi olmas takribile iki atl ile gice hazinei ihata iraset ider Andan hazine aasile ketdda vedalaub yine kethda Msra girb andan hazine H iye varr Andan Belise varub arkyye kifine teslim idb ol dahi on gnde Gazze paasna aas ama am dahi Hamaya andan kat' menazil ve tayyi merahil iderek di erifden evvel b azine defterdar paaya vsl olub andan saadetl padiaha arz olunub hazinei padiahye tes olub cmle tahrir olunan diyye hedayalarn kapu kethdas defter mucebince yerl yerine i idb ard sra nsf Ramazanda Msr kulundan mjdeciler varub hil'ati fahire ve terakkil e behremend olurlar Ramazann yirmi beinde alay azm ile Msr bei hazinei teslim idb c rdarlar ile hil'ati ehriyar ile mesrur olub bir vezir saraynda meks iderler Bu hazi nei sayub sar-rafhyub elbette be on kise naks getrb bapu kethdasndan tazmin iderler A dan Bayram mevacibiyn kula ulufe .verirler Andan bu Msr beile gelen askerleri yoklyub nekadar mevcud bulunursa u-kadar dem edayi hizmet idb hazinei teslim idb terakkiye ms ta-haklardr Bu esamelerden maada namstahaklardr deyu Msr paasna fermanlar gelb alel hazine ve ceb harl vsl olduu tahtnda paaya bir kapuc basile khc ve haftan gelb at getiren kapucbaya ve yahud bir salahora on ve on beer kise verir Fasl On ikinci alay Kl ve haftan geldidir Bu dahi blda tahrir olunan mukarrer alay gibidir Asla fark yokdur Msrl bu alaya km paa askeri sade nukre ile Adiliyyeye bir gn mukaddem matbah gidb nimetler tenavl olu nub gelen aa ile paa kethdas beraber Bab Nasrdan ieri Msr iinde temaac ben de e ubur idb kal'ada saraya varub divan padiahde emirler tilvet olunub Hazinem gelb bit emam vsl oldu Berhurdar ol Sana hil'ati fahirem ile bir em-irim irsal etmiim Reaya ve berayra ve Mekke Medine hrmetile mukayyed olasn deyb paa hil'ati fahirei giyb emiri b meyannda bend klub paa bir hayli tabu tuvan sahibi olur vesselam te alay ceb hazin ve alay hil'ati sultan ve seyfi padiah gelmesi alay dahi bu tertib zre tahrir olundu Amma gayet mzeyyen ve mkellef alaydr SEYAHATNAMES 419 Fasl On nc alay Msrdan am erife giden surrei muhammed alaydr kim beyan olunur Kanunu Selim Hanide bu hazine yok idi Sene 1082 tarihinde Kethda ibrahim paann re'yi tedbirile ferman ehriyar Mediniye Asitaneden surre eminile gitmek emri asr olub am ile Msr mabeyni yirmi konak gidb surre eminine teslim olub teslim iden muteayyin dem elbette am paas ve surre emini Asitaniye hafif gi tmesi vechi hasen grilb mah Ramazanl Mubarekin on beinde am mdebbir aaya serdar olmagyn hil'ati fahire ihsan olub paa a(a)larndan on bayrak yiit cmle dara biner pare ihsan idb ve Msrldan yz prsilh yiide biner pare verilir Amma mirde kileri yokdur Bu sefer anlara ocaklarndan suhre hidmetdir Ve paa aasna bir kise harcr ah ihsan olunub divan Msrda cmle ulema ve suleha ve yn huzurunda paa kendi elile alt bin sikke (i) hasene furunii erif atlunu aaya teslim ider Amma bu altun yle mmessek dir Gya misk za'frandr kim cmle kzlgadr Ve herbiri kmil birer miskal bundukdir He yz hnta ardr Ve yz altun yz on alt dirhem gelmek zre kmillayar tamlmizan olmak ir altun bir hnta naks gelse Mekke erifi ve Medine eyhlharemi Bu sene surremiz naks g ldi deyu arz iderlerse hal ahvali veziri Msr mevve olur Ol ecilden pak ve pakize zeri halisden altunlar gider Cmle bu altunlar Msrn saray meydannda yine paann mzeyyen rna ykledb cmle paal ve muayyen olan Msr kullar alettertib paa huzurundan ubur id a mehterhaneleri yokdur Ancak paa aasnn ve hazinedar serdarlarnn kslerine turralar u Msr iinde dem deryas iinden ubur idb Adiliyyede meks iderler Andan yine direk hkim yob kifi arkyyeye ol dahi Gazzeye Gazze paas dahi am paasna vsl idb andan surre eminine teslim olunub elli gnde yine Msra dahil olur Bir alay hazine dahi budur vess elam Fasl On drdnc Hazine alaydr kim Kbei erifin siyah kisvesi alaydr kim beyan olunur Blda bir ka kerre bu kisvei erifin evsaf zikri sebkat etmidir Amma bu dahi bir azinei sultandir Ali Osman hayrat deildir 420 EVLYA ELEB li Ekraddan yine seltnei 'zemane ecerddr nam bir hatunun evkafdr Cemii mlke nasib hatuna nasib olmudur Hl Msra karib on pare mamur bdan kuralar vardr Ol kuralardan yz yetmi kise hasl olub kisve nazr yetmi kantar harir ve kantar simi halis alub m ld(d)a stadlar ru idb mah Recebde kisve nazr numune in bir ka vasla temam idb

l nazif ise nazra ve stadlar(a) hil'at ihsan olunr Eer musanna deil ise tazir ve ita ikab olunurlar Andan mah evvalin gurresinde kisvei erifin itmam mjdesi paaya vsl o lay tenbih olunur Amma bu alayda asker taifesi azdr Ancak avular kethdas ve mteferri ba ve terceman aa ve kisvei erif nazr ve kisve emini maada cmle yz yetmi tarikin f lay ider Alaydan bir gn mudakddem kisvei erifi ve bab erif ve makam brahimin strn p etrrler Kantara urub srmas ve haririn tahmin idb kisve nazrnn muhasebesin grrler ediyse nazra hil'at giydirirler Eer zerduzunda noksan var ise nazrdan bir ka kise ber il alrlar Ertesi gn alessabah kisvei erifi ve bab erifi cmle Yusuf kknden karrl ilenir Andan karub Bab Vezirden tara Mekkei Mkerremenin bab erifi perdesin bab er ve misal aalar gererler Ve bu aalar kzaklar zre bina idb Megaribe kavmi ekerler B perdesi gayet yksek olub kal'a kapusna smadndan kal'a kapusndan tara aarlar Ve yi siyah Kabe rts ve yirmi tabla beyaz pembe urkanlar kim kisvei erifi K'be-de ipler il balarlar Ve tabut gibi yirmier zira tuli ve sekiz aded kua tabutlar kim zerlerinde K i erifin sekiz para kuaklardr Ve Hazreti ibrahim makam dahi bir ar kue erive haeb m Cmle bunlar tedyin idb andan cmle meayih lere haber olub Bab Vezirden alay ta Bab mehedine yrmee balar btida tabla tabla kisvei erifin habilleri gider Andan beyti er kara donu tabla tabla gider Baz demler teberrken gtren Me-riblere ihsan idb tablasi nna gtrb teberrken ve muhab-beten yzlerine srerler Ve bu tablalarn her birin birer r balar stnde gtrrler Bu gnki gn meydan muhabbet Megaribe karninindir Andan cmle u'J^-.? ju? * deyu gtrrler Zira beyti erifin kisvesi cmle siyah harir zre mevc i olunmudur Cmle siyahdr Ann in Kara donlu Beytullah derler Ve bu kisveden sonra kisvei rifin dairen madar kuaklar mezkr uzun kafes tabutlar zre tulleri yirmier zira uzun ta butlar zre zer enderzer kuaklar kim her birine dem nazar etdkde gzleri hayrelenir Ve bu SEYAHATNAMES 421 kukalarm zerk(en) arnda (yet Sure ) -u- f\> ^sj -z^ yeti tahrir olunmudur Zemin zerduzdur Gayri elvan nak yokur Bu kuaklarn arz ikier zirdr Tuli yirmier arndr kuaklar dahi cmle Maribin gtrr Andan bunlarn yanlar sra asker tayifesi gider kim e zarar etmiye Bu tertib zre zeyn idb Kara Meydanna paann huzusruna gt-rb manzurlar da kisvei erife yzlerin srb dua ve sena olub alettertib paa huzurundan cmlesin ubur e dirirler Andan yz yetmi tarikin meayihleri ve krk elli bin fukaralar ile tevhidi sult an ve zikrullah yezdan idb nice bin lem ve saraf ve def ve kudm ve nefir ve zil ve be ve nakkare ve tabii kus ve kudmler alarak cmle kan mest medhu olub tariki m zre u evhidi erreler iderek ubur iderler Ve ho elhan savt hazinli ve ho elhanl zakirun ve a kirunlar zikir ve meval azzal ve gazeller okuyarak ubur iderler Bu cmle meayihler on bin bayraklar tevhid iderek kmil drd saatde ubur iderler Badehu Hazreti Ibrahimi n makam ubur ider Bu dahi gnagn mnakka ibriim ile zerduzdur ar kue bir sanduka rt banda den klara hafi deildr Andan ksvei erifi dokuyan krk stad kmil paadan yana ubur ederl ra tebeiyyeten Msr iinde nekadar atlasc ve katifeci ve kmha c ve dara karlar Amma bu alay izdihamnda ok dem mecruh olur Zira kisvei erifi ve am Ibrahimi tariki min iki tarafnda dem deryas tablalar ire olan kisvelere yzlerini srmede damla n kisve zre sarnn ucun teberrken kisveye dokundrayn derken aada haaratn biri d bi damda baka kalr Bu asakiri ustadan dan sonra emiri hac askeri ubur etmee balar A nlar dahi ifte ifte msellh ve mzeyyen rikb rikba ubur iderler Andan Kbei Mkerremen ifi rtsn Maribler kzak zre tevhid tezkire ile kean berkean ekerler On arn bl ukalemun ve bir ibretnmun kapu rtdr Bunda dahi zerduz ile .j^j f u>ty*!>y hatlar mudur Bu dahi ubur idb ard sra hnnal mahbub deve zre mahmeli erif ubur ider Canpula e Hseyin paa azizi Msr iken mahmeli erifin kisvesin zer enderzer mcedded idb gya nu olmu Hulsai kelm vasfnda lisan kasrdr Bu sene mahmeli erif bu alay ile dahi ubur etd ayri zeman Emirlhac ile ubur ider Mahmeli- erif ann bab erif yannda nece bin akkm me iyan def kudmlerin alub -u^UL -on Ujt., ou ^~y deyu feryad iderek ubur 422 EVLYA ELEB iderler Andan esnafbalar andan kisve nazr ile Emirlhac kethdas-ve kisve emini paada a Meydanda giydkleri hit'at ile at balar beraber enselerinde msellh ve mzeyyen i aa dahi akiblerinde Emirlhac paann mehterhanesi ve kslerine turralar urlub ubur idb Ms

de dem deryas temaa idb izdiham azm(i) skerek kisvei erifi mam Hseyn makamna var ifi ve sayir mhimmatlar anda koyub yedi gice anda cemii ulema cem olub ihya iderle r Ve kisvei erifin asdarlarn ve kolanlarn dikerler Zira mehedi Hseynin crm hemen Kb f crmnde hayrat azimdir Zeman kadimde Yemen tebba'lar her sene mnakka Yemen hasrile rlermi Tebba' Yemen padiahlarna derlerdi Cemi olsa Tebabia derler Badehu Ali Abbasi yyundan Harunr - Reid alaca diba ile str ider Memun halife krmz diba ile puide klm Ali Etrak Mekkiye malik olunca Sultan Ay Beiyyl Trk-man namnda perian ahn Secerdd blda tahrir olunduu minval zre siyah harir kisvei erif ann evkafdr Kyleri muaf ms ir Her kim kisve nazr ise iki yz msr kise ann ilti-zamndadr Gayet mamur kuralardr ltan Selim Msr feth idb dahi hayrat zamime idb ol zerduz kuak Selim Hanndr Ve bab yman Han hayratdr Ve altun oluk Sultan Ahmed Han hayratdr Ve makam brahimin her sene ecdidi Sultan Ibrahimindir Ve hazineden birez mal padiahler dahi ilhak etdiler cer ^c Hakka ki an padiaha lyk olan hayratdr Ve bu alay bir alaydr kim bir padiah Cemcen k olmamdr kim vacibsseyirdir u^-j ^ Fasl On beinci Alay Emirlhac ve masarifi hazinei Mekke ve Medine ve huccac zevilihtiy ac beyan ider Alay Emirlhac Bu dahi ahalii Msra bir alay ddir Mah evvalin yirmi nc gn bir a im cemii Msr halk be on gn mukaddem beer onar gurua kira ile dkknlar dutub ehil iy ile ve meklt merubatlar ile dkknlarda ve tariki m zre sakin olurlar Zira bu alay ve li erif sabahdan vakti asrdan sonra ancak ubur ider Ann in herkes taamlar ile dkknl sakin olurlar Bu deti kadime ta Sultan Tahir Beybars-dan beru kalmdr Evvel mahmeli e rifi bu yn zre alay ile karmazlar imi Sultan Tahir acib yni tahir etmi Jc <&\<rj y SEYAHATNAMES 423 gicesi badelkasr [1] Emirlhac kethdas cemii meayihi izam ve ulemayi kiram ve Emiri ha ccn askerile Alay azmi mahmeli erif meden Kara Meydan [2] Cmle asker ve nice bin fukara alem def kudmleri ile ta mahalden mahmeli erifi donad ub tezyin ile karub alay ile Emirl-baccn cemii msafirni huccacn nie yz katar arl Kbei erife gidecek sahabe develeri yani sebil develeri nie bin krba yk mi tahirle v ar giran ile askeri bpayan ve meayihi dervian zanlar ile Emiri hac kethdas ksleri y ile mahmeli erifi Kara Muydana getirb Tahir Beybars sebilhanesi saffasnda mahmeli erifi devesinden endirb anda korlar Ve cenbinde Emirlhac kethdas ergesin kurub meks der Ve sayir Emirlhac askeri ve sayir ve meayihan Msr cmle hayme ve barghlarn ve ba kurub meks iderler Ve cmle nice bin develeri Kara Meydanda tavla tavla balyub kara r idb paaya mahmeli erifi Kar Meydana geldi deyu haber olunub derhal paann sayebann e irahur soffasna korurlar Bu gice Kara Meydanda hkmet Emirlhac kethdas ve kisve nazr dir Ve Marib ezanlar okunub edayi saltdan sonra ol gice Kara Meydanda nekadar hayme ler var ise nice yz bin kanadil me'al ve fanus ile Kara Meydan ragan idb ak meydan n olur Ve ahalii ehirden nice bin meayih ve fukaralar gelb mahmeli erifin canibi erbaa sn ihata idb ta sabaha dek ihya idb taraf taraf tevhid tezkir iderler Ve paa tarafnda n bu meayihlere on smat muhammed taamlar gidb paa anlara ziyafet ider Zira paaya mis rlerdir Riayet iderler Ve paa i mehter ba ile nsf vakyye d gnderb buhurdanlar ile alev buhurlar yakub cemii meayihan ve dervian zre glb ve mi kdi nisar ider Ve sabah Mevldu Nebi tilvet olub nice yerde hatmi erif ve nice yerde tevhid ve tezkir iderle r Alessabah olub Emirlhac kethdas ve kisve nazr kslerin alub cmle haymeleri ve kar i bozub barlarn develere ykledb mde dururlar Andan vakti seherde cmle erbab divan ve ai erakese ve mirimiran ve cmle emiran gelb paann etri mlm-ma icre sedelyelerde ka rler Ve cmle hacca memur olunan orbaclar ve serdarlar ve avular ve bayrakdarlar ve te berdarlar ve [1] Yldz nshas (badelasr) [2] Kenarda y.'e dzeltilmi ( Alay azmi mahmeli erif Kara Meydan meden ) EVLYA ELEB klcdarlar ve yn ve eraflar ve sahabe sakkabalar msellh ve mzeyyen yanakl ejder tavus develer serlerin keide klub hicaz heccanlar ile Kara Meydan fezas malmal beni m ve devabat olub develeri gezdirirler Ve her devede elli altm hrde mnakka bayraklar ile ve gnagn sancag ve bayraglar ve mnakka mahafe ve sanduka ve havuchaneler ile tez yin olub deveran erdirirler Ve taraf taraf tabii ve nakkare ve nefir ve kudm ve K ara Meydan kara donun karub srr adman donun giyb mzeyyen olur Andan kadasker yirmi

ibleri ve cmle tayifesile herbiri rf izafetleri ile gelb paann etri ta sadr lide ka de olub Emirlhac gelmesine muntazr olurlar Andan nie bin piyad eddin hazretleri Haz reti risalet penahn alemi erifile kend alaylar ile gelb kadasker hazretler ve meayih ve eimme ve huteba ve eyh Bekriler ve sdtlar alay alay gelb paa etrinde nzul idb ka srasnda meks iderler Andan yedi blk askeri ile Kara Meydan hncahn olub bin ayak bir ak zre berkarar dururlar Andan Alay Emirihac paa Geri Msr meralarmdandr Amma iki tulu miri mirandr l Urban bu Emirlhacca Sultanl raf padiahden masa-rfyn otuz alt kise ihsan olunur Ve Emiri haclara mahsus mamur ku vardr Krk kise dahi kuralarndan olur Ve divan Msrdan on iki kise saliyane ulufesi var Hakikatlhal Msr Emirlhacc azm drta malikdir Hatt kethdas Msr sultan gibi mc sorgu sokar Zira vekili sultandr Ve mirden iki yz deve verirler Ve bin deve dahi ke nd malile alub kifayet etme-yb dostlar imdad idb be yz deve dahi hasl ider Cmle iki deveye malikdir Zira cmle Msr huccac kendye muhtacdr Ve yedi blkden be yz kul cid verirler Nsf Svey der-yasile C/ddiye meunetlerin gtrrler Nsf Emirihac ile gidb se le bir sene muhafaza idb Mekkede kalrlar Ve be yz kul dahi Yetmili tabir iderler Anla r dahi Emirihac ile gidb gelirler Ve Emirlhac bukadar alay ile mehterhanesin alarak nmayan olunca Kara Meydan iinde olan derya misal asker iki ak olub bir tarafa azab istan [1] ve yenieriyan dizilb selma durur Ve bir tarafa yedi blk atl sipahiyan kat erkat zer evderzer olub prsilh esbi hur hur zre cidalar ellerinde Emirihac selmna muntazr olub [1] (Azaban) olacak. SEYAHATNAMES 423 Emirlhac dahi alay ile bu iki askerin meyanndan gzer iderek iki canibine selm verb me hterhanesin derek paann otanda nzul idb cmle emirann zerlerine tasaddur idb kar alay toblarn meydan muhabbete getirb bir harman crmnde meydan idb alemi Resulullah e zre ve mahmeli erifi dahi deve zre ol meydanda deveran etdirirler Andan paaya Emir ihac geldi Ve cmle asker alayile seyre muntazrlardr diyince paa dahi alaya binb ibtid a vacibrraaya aalar piyade kapuc baslar birer at zre birer ikier hidmetkrlar ve pe arlar ile ve selm avuu ve kapuclar kethdas ve terceman ba ve mteferrika ba ve ar zre andan paa sammur hil'at ve selimi sile ve enselerinde silhdar ukadar skflar v varlar ile ve yirmi dr(d) mertebe sahibi i aalar atlar zre birer kllar ile Ka- ra da etri mulmmaa nzul idb cmle avuan alklyub paa yerinde karar idince ibtida Emir us idb yerinde karar ider Badehu *5n-x kelmda paa Emirihacc cmle yn Msr icre hu idb cmle masrufatn ve cmle yollar ze-' rinde olan direk eyhleri surrelerin ve cmle M ei Mkerreme masarifi refa surresin ve sayir masrufatlar ve mhimmatn cmle benden ald ul etdin mi deyu paa sual idince Emirlhac Aldm Kabz etdim Bir cbbe ve bir habbe kalm ad diyince paa Monla Efendi yazn deyu ferman idb ol mahalde sicille kayd iderler And an paa hacca memur olan serdarlara ve avulara dahi cmle mhimmat ve levazmat meklt v batlarnz ve tr ve katarlarnz ve birer sene pein ulufeleriniz alub kabz etdiniz mi re sual idb anlar dahi Aldk Kabz etdik didiklerinde paa ahid olun deyb sicille kayd o unur Badehu Emiri hacca bir hil'ati zeri eer Emiri hac paann katinde muazzam ise bi r sammur krk giydirir Andan kethdasna ve dveydarma ve yedi blk serda(r)larna ve alem a ve mahfil avuuna ve mahmel kadsna ve mahmel imamna ve mezzinana ve paa aalarndan l aasna ve ktibine velhasl bu alayda kmil iki yz on hil'ati fahire giyerler Andan pa azretleri /ri-J^J'i'^ diyb yerinden kalkub etek derme-yan klub piyade mest ile yryb m ahmelijerif devesi yanma varub yzn ve gzn mahmeli erife srb ^r*. deyb devenin gm ine alub bir ka kerre ol Kara Meydanda devei devir etdirb strban Reslullah olub hizme ider Ve cmle beler dahi yaln ayak paa ile bile gezdirb asker icre bir griv feryad ko ub efaat Ya Reslullah feryad asumana peyveste olur Paay bu halde deveci suretinde gre canlarda alamadk can miskalr Badehu pa426 EVLYA ELEB a Emirlhacca hitab idb ider Mekke ve Medine padiah li Os-mandr kim hadimlharemeynl eyn erifeyndir Ben ann bu gnki gn vekiliyim ve abdi memlkiyim Vekletim hasebile san meli erifi teslim etdim Dini mbn urna etek dermeyan idb var kuvvet(i) bazuye getirb cac mslimni salimin ve ganimin Allaha smarluyub tardm Mahmeli erifi aldn m der Em ahi Aldm Kabz etdim deyu gm zinciri eline ald gibi paa ahid olun deyu sicille kayd r Andan paa sayebannda karar idb Emirlhac mahmeli erifi gezdirirken alaylar yrmee b

u mahalde olan huzzar meclis cmle uhudlhal sicilline kayd olunub bir azm dua ve sena ve glbangi Muhammed ekilb alaylar ekilmee balar Emirihac paa ile vedalaub esbi hic ar olub mahmeli erifin licamn eline alub azmi hicaz ider btida alay barhane(i) Huccac ve Emiri hac ubur ider Evvel nice bin mzeyyen mahbub tavus develer trbanlar ve ak-km me'alcileri ile ubur r Andan Muraddiye ve Mehemmediye sahabe develeri sular bezi iderek cebeciyan ve topcyan ve alt pare ah toblar gara cmle yz asker ubur andan Emiri haccn cemii bar hayme ve hargh ve bar bengh ubur ider Andan fukara develeri eyhlerinin alemleri ile develeri zre ubur iderler Andan yetmi seksen mahafe develeri ki rah hacda hasta kal an fuka-ralar() bindirirler Bunun emsali nice barhaneler ubur idb andan alay Msr yrr da alay avuan andan gnlliyan andan t-fenkendazan andan sipahan andan mteferrikagn a yedi blk aalar ve erakese beleri andan cmle Msr beleri ve andan alay Emirihac ri ubur iderler Amma yle mzeyyen alay ile ubur iderler kim midhatinde lisan kasrdr And an cemii ulema ve suleha ve eimme ve huteba ubur iderler kim cmle rf izafetleri il e muhteemane ubur iderler Andan nie bin yeil destarl hasen ve hseyn mlebbes ve mze yln atlar zre cmle sdt kiramlar licam licama beraber ubur iderler Andan alemi Resulul ah dibinde avular n sra giderler Bunlar gren salvat getirirler Bunlardan sonra Emi yedekleri si ile Emirlhac banda mcevvezesi ile atba beraber ubur iderler Paa kethda ar ard ard sra dahi ard paa mehterhanesi ile dahi ard sra kethda tevabileri ubur i i Msr mahmeli erifin gelmesine muterakkb olurlar SEYAHATNAMES 427 Evsaf alay mahmeli erif mahmeli erifi Emiri hacca almeleinnas teslim etdi Amma Emiri hac Kara Meydand(ar) t ara mahmeli erifi karnca eyh Merzuku Kefafi hazretlei tarikinin seremesi eyh Must m ile Seyyid Ahmedl Bedev meayihleri ve Biirhan tarikinde eyh Rufa Emirihacca sarlu meayihun Emiri haccn elinden mahmeli erifi alub devenin licamn Merzuku Kefaf halifes i eyh Mustafa eker Zira cemii meayiha seremei eyhlyuhdur Emirihac mahmeli erifi b afai Rumye teslim idb alayile gider Der beyan ibtida sebebi alay mahmeli erif ve cmle esmai meayihi kibar [1] Ve bu mahmeli erifi meayih gtrmesinin asl nedir deyu sual buyururlarsa ibtida bu mahm eli erifi byle tazim tekrim Adiliyyeye alay azm ile gtrmei kanun iden erakez padia Sultan Elmelikt Tahir Beybars kanun etdkde Merzuku Kefaf hazretleri kibar kmmelnden lu sultan imi Anlar ol asrda hayatda olub Tahir Beybars elinden mahmeli erifi alub strbanlk iderek crij"'1 a-^3 uri^1 deyb feryad iderek piyade mahmeli erifi Kbei erif trb Medinei Mnevvereye dahil olub ravzai mutahharay ziyaret idb ebekei Resulullahdan ri girb tara kdkda Merzuku Kefaf hazretlerinin banda bir murassa ve mcevher deveci r Andan yine mahmeli erifi piyade Msra getirir Nitekim hayatda idiler Her sene fuka ralar ile Mekkiye gidb mahmeli erifi ol getrd Ol ecilden hl kanundur Kefaf eyhi Mu fendi Emiri hac elinden alub ta vakti gurubadek Adiliyyeye gtrrler Bu kanunu kadimd ir Bu gnki gn mahmeli erif meayihan fukaralarnndr Buna n era olmaz Mahmeli fukar in asl budur lerinde asla asker tayifesinden bir ferd yokdur Cmle fukaralardr Eer as tayifesinden var ise bir tarikden biat idb fukara zeylinde yrr Zira (Hadis) tf>/*Jl buyurmular (Beyit) Fakr fahrile tefahr ideriz vallahi Ann in gezeriz biz fukara eklinde mazmununca Msr icre bin on yedi tarikin fukaras vardr Amma yz krk seremedir Blda rvian evsafnda mufassalan tahrir olunmudur kim bir tetmmei terkyne dahi muhta deil [J Kenarda u yaz vardr ( jU-JI 4* 6Ijj:>U ) 428 EVLYA ELEB Amma yz krk sereme sahibinin Msr iinde yz altm tekyesi-nin fukaralarndan cmle i Seyyid Ahmedl Bedevi fukras bl ve bhisabdr Bedevinin velvelesi arz Msra dmd hi Msra ve Krdistana dmdr Amma seyir pivayi tariklerin velvele ve gulguleleri her ma dmdr Abdlkadiri Geyln debdebesi Hindistana ve Badada dmdr Amma Mevlevi Hal Bekta Ruma dmdr Amma Vahid ve Hayder ve ems ve Bekta ve Kalenderi ve Liveys dden sonra tariki Brhan fukaras okdur Haddi hazrlarn Cenab Bari bilr Amma fukarala rlerin grnce ne tarikde olduun bilirler Ezin Caib Mahmeli erif alaynn ihtidas serbaz mtakan yani tariki Mutavuiyan cmlesi sermest medhuan hayran can cananlardr Eller(i) ida ve mz(r)ak kl ve kalkanl iki bin fukaralardr Alaylarnda def ve kudm ve tabii ve

are ve zil bem ve zurnai alarak ve be alt yz alaca * alemelerin aarak tevhid ve tezki re icre birbirlerine cenkde hcum ider gibi hcum iderek keysularm mergule mergule v e fitile fitile tarmar misal perian klub tevhidi erre ile ubur iderler Bunlardan s onra tariki Vahid ve Hamzav ve Bayram ve Samud ve Uak ve ems ve veled ve Alev ve Bekr ve Edhem ve Abbas ve Yesev ve Brhan ve Dessuk bunlar cmle nie bin fukaralar in kaldurub tarik tarik meayih-leri atlar zre canibi erbaas alemler ile zeyn olub gn agn tevhidi sultan iderek def kudmlerin alarak yle tevhid iderler kim sadayi hudan Ms ii malmal olur Bu tarik icre Dessuk ve Brhan fukarasndan ok yokdur Beyaz ve neft sa ar ve sakai alemleri vardr Ve bunlardan sonra tariki Hasanr Ra ve tariki Ahmedr Rufa e Sa'd ve Ahmedl Bedev fukaralar aio-k.M yirmi binden mtecaviz gnagn fukaralardr k flarnda muharriran cihan cizmandedirler Amma Ahmednin livalar krmz sancaklardr Men at zre ortuya alub nnde nie bin uak hu ismine megul olub nice bin tabii kudm def kkare ve ziller ile ubur iderler Bunlardan sonra tariki Abdlkadirl Ceyln fukaralar ni ce bin keysudar pabrehne ve serbrehne mcazibun kan tevhid iderek ubur iderler Ve tari i Merzuku Kefaf ve tariki Keunas ve tariki nbab ve tariki inav ve tariki Kemeyl ve t ki Nakibend hace Kli ve tariki Ruen ve tariki Glen ve tariki Hamu ve tariki Sinan i Nimetullah ve tariki Nurbah ve tariki Suud ve Leys ve Farz ve Zeyn ve Fenay ve Ye Cneyd ve dris ve Ali Abay ve ahin ve Giyus ve Cheyn ve SEYAHATNAMES 429 bu tahrir olunan cmle ehli turukullah herbiri yini kadimeleri zre tevhid ve tezkirl erin iderek tabii ve nefir ve nakkare ve kudm ve boru ve zurna ve def ve ziller al acak mest medhu ubur iderler Andan tariki Yemeniler Bunlar cmleden meczub bir esna fdr Cm-dal ryan kl ve gnagn e teber ve topuzlar ve kalkan ve aac-dan kllar il gnagn sancaklar var Amma tev-hidleri mesmuum olmamdr Bunlardan sonra tariki Fenayle kseriya bunlar bpirehen sineak ve pabrehne ve serbrehnelerdir Ve bazlar hrkai pemin giymiler Hrkalar krkar ellier vakyye gelir lerinde gnagn cibleri vardr Meklt m e ibrii ve kahvesi ve ttn ve nevaleleri cmle hrka iindedir Gya bir ayakl hcredir bunlar haneberduandrlar Kande murad idinse anda yatrlar Fls ahmeri yanlarnda komazla ezar heza-ran pare hrkalar vardr Ve bazlar musanna zerdeste ve teber ve mzrak ve hit nabut ve bozdoanlar ile balarnda gnagn fita-belerin ge klub gzer iderler Ve klah e ynnden pskl pskl Fenay destarlarile her bir buna birer ihls erif ile yaplm llerinde mnakka ve mzeyyen tennureleri zre kemerlerinde yeim yerekani ve balgam ve pi uze palehenk ve dide ci ve umman kirame ve sapan davud zre kemerinde gnagn mecmualar zeyn Acem abdalannn nefzirenlerine pesend iderdim Amma hakka ki bu Msr Yemenilerinin nefirzenl erine fil var dembedem dem ururlar Demlerine dembedem ak olsun Surlarn istima eden haya ve tariki Farz ve tariki ahin ve tariki Cuyu ve tariki Cheyn ve tariki Yesev bu kasayidelerin ve gayri arab e'arlardan kraat iderek ubur iderlr Bu mezkr tarikler Msra mahsus-dur Gayri deryada hret ulmamlardr Bunlardan sonra tariki Halveti db zre vakarlar ile ukkalarn aub tevhid bur iderler Andan tariki Celvet Bunlar dahi hul ve huu ile tevhidi Ali iderek ubur iderler Andan tariki hacegn yani tariki Nakibend hazreti Ebabekire mntehidir Ekseri ya zbek tayifesidir Tevazu meskenet zre tevhid iderek ve ulemalarn! 1] kade klub ubu derler Amma def ve kudm ve tabii ve nakkare ve boru zurna ve davullar yokdur Adab z re herbiri birer tarz tavr zre tevhid ile ubur etdik-lerinde demin zehresi ak olub m ebhut mtehayyir kalub dembeste ve hayran olur Ve ol gn Msrn gce ve hazarnda nur a' mm Dnyadan nur doar Ve lgn zerine nur yaar Andan tariki hazreti mer Ruen ve tar Glen Bunlar [1] (Alemlerin)olacak 430 EVLYA ELEB dahi def ve kudiimsz ve hay huysuz be yz pak asel ve suzeni nkndeli celly hrkalar rnda kimir lhar ve bahar allar sarub fukaralar tevhid ile ve eyhleri elebi Efendi emlerin kade idb ubur iderler Andan tariki Hac Bektaiyan yenieri ocana riayeten mah rife yakn giderler ki yz pak ve pskize beyaz hrkal pabrehne ve serbrehne canlarn b duvar deh imamann akna penbezar, dalar ile ve aryar Hayder Ali ve mer Veli ve Osman li ve Ebabekiri atik Beli akna argl dalarla ve ehidan deti Kerbel akna bazllar k-lerinde maktell Hseyn erha erha srmlarn ayan iderek b pire cesimleri mkehhal ve ri mkemmel eli kolu kan dilinde hazreti Kur'an ve cierleri pryan sinei bkineleri ryan

bir alay ikan ve sadkan derviler dilrian ismi Celle mazhar db ubur iderler Baz k rinde zerdeste ve bellerinde palehenk gldeste fita-belerin gec klub arsuy bazar ire u bur iderken yek beyit ve d beyit ve m(se)llesve murabba ve muhammes ve mseddesler v e muaer ve kaside ve ar enderar ve medhi Nebi okuyub birbirlerine nazire bu gne e'ar li okurlar (Medhi Nebi) Oy*r J&'j 0* ^fj* Sf. ^ry- yS^y deyu buna muadil nice vasf Resul Haimi tilvet iderek ubur iderler Fasl On altnc Alay Me'alciyan ve akkmnn Msrdan sekiz saatde varub gelb ulemayi M i erif bizimdir Gtrrz deyu divan Msrda dava etdikleridir Bunlardan sonra bir askeri bpayan sadas istima olur kim her kim iiderse iki dizi stne gelb dehet alub cieri hun dili pr-hun emi ya siyli Ceyhun ve siriki Seyhun didei nemi yem gibi cereyan ider Ve def ve kudm ve dbelek ve tabii ve nakkare ve ziller sadas evce peyveste olur Bu sada sahihleri aheste aheste gelerek meer bunlar yetm i bin huccac mslimnin akkman ve mehteran ve me'alciyanlar on bin mikdar ecnas mahl i haerat derunu dilden ve can gnlden -u^-il -&>li ikU-H^- -il deyb tevhid dua idere r iderler Amma vallahil azm bu gruhu SEYAHATNAMES 431 pr usuln savt hazinlerinden dem dembeste ve valih olur Ve gnagn safalar iderek omuzla da mesaileri iin elvan fufe kfeler ile meml me'aller ile ubur iderler Bunlarn iin serdarlarnn ve Emirlhac ve diveddar ve sakka baslarn me'al baslar on iki kiidir B akeml Msrdr Bu kadar bin me'al-ciyana bunlar serdardr Cmle huddam me'alcileri bunla t ider Hazreti Omer(e) sils(il)eleri mntehi derler Azm davalar vardr Ve bu on iki se reme seirdimle meydan almlardr Vakti hanef de Msrn Bab Nasrndan tara kub yi lbise varub mahkemiye urayub hcceti er'iyye taleb idb asla durmyub Bel-bisden te kmi in dem gidb yine avdet idb mahkemede hcceti yazlm bulub badelveda azmi Msr deyb y e on ap-gun atl demlerin ellerinde uzun srklar ucunda snger ile sular seirden dem rak Msr(a) gelirken baz atlar atlayub kalr Ve bu me'alci yine arkasnda on iki vakyy ka yaka gidb ta vakti asrda Msra girince jj'c^.n bu dahi Msrn bir temaa gndr C def ve kudmleri ile deyb Bab Nasrdan ieri hay huy ile paa saraynda seremeleri olan varr Ol dahi paadan bir hil'ati fahire giydirb buyurdu erif ile mahmeli erife mea'le i ba olub peyki Resulullah olub cmliye sereme ve zabit olur Her kim bir me'alci murad idinse bundan alub kefilname bir guru alr Amma baz me'alci byle seirdirken atlamd si Msra gelemeyb yolda kalmdr Bunlar kmil bir ay itman idb sonra seirdir Ve paada giyb aa ehre inb yine asla durmyub Msr deveran idb badel-gurub hanesine varub ol yal esbablar giydirb huddamlar cemii vcudun ova ova rahat olub yine kalkub elnik dey aks ider kim beli helak olm(y)a Hakka ki pehlivanlkdr Byle meydan muhabbet alub meal ba olmaa mstaid olub ol alay gn yine paadan hil'a giyb mahmeli erif n sra cmle e bu tertib ile gnagn akalar iderek ubur iderler Ve bu me'al-ciyan ile meayihanm ibra him paa asrnda azm mcadele ve muba-haseleri ve mnaazalar kedi Meayihan didiler kim Beybars kanunundan beru mahmeli erif getrmek bizimdir didiler Me'alci-yan didiler kim Eer Kbei erifedek mameli erifi bu tertib zre gtrrseniz hakka ki size stahaldir mbarek eyleye Feemma eer Bab Nasrdadak getrb tara knca bize teslim idb sizler he a huzurda kalrsz Amma bizler mahmeli erifi Mekke ve Medine(ye) biz gtirb getiririz Ms sultan mahmeli erifi bizim Emirlhac paaya verdi Biz dahi padiah vekilinden bil'atler giydik 432 EVLYA ELEB Bu alayda mahmeli erif n sra gideriz deyu dava etdilerhirlemir bgaraz demler buyurd kim cmle meayih fakara Msrda kalub kat' cevab verb sicille kayd olunub me'alciyan el ine senedi habli metin alub cmle o^l diyerek ubur etdiler kim demin zehresi ak olur Bunlarn akabince bir azm met kopub bir hat ifi Rabban sadas gibi bir mehib sada zahir olub iinde asla yz krk tarik meayihleri nice bin sancag ve bayrag ve alemleri altna girdiklerinde rzay ehli hal ve ehli slk meayihlerin yanlar sra halifeleri ve na-kibler ve avular cmle er ile cem olub tevhidi sultan ile ubur idb nie bin alemler iinde mahmeli erifi ortay a almlar Bir hayi hudur kim gya gulgulei Msrdr Mahmeli erif devesi ise zer enderzere arak olub tavusu ba Cennet misal hraman hraman iki canibine reftar iderek ubur ider nice bin dem mahmeli erife yz srer Yetimiyen stne destarin ve makrimesin atub mahmel er ve ucundan destan ve makrimei ekb teberrken mahmele dokunmu makrimei yzne srer

Evsaf Mahmeli erif Mahmel oldur kim Hazreti Risaletpenahn hudcdur kim iinde hrkai erifi ve misvak ve nal in ve ii ziftli hasrdan bdest ibrii ve bir Kelm izzeti velhasl gayri cihaz fakr y mi Resulul-lah olub Ayiei Sddika suvar olurlard Hl ol resimdir Amma teberrken selef p diahlar ve Ali Osman muhabbeten arke ibriim zarf h bir sivri siyah harirli kubbedir V ta zirvesinde bir srahi altun top zre bir altun alemi vardr Ve canibi erbaasndaki k uelerinde dahi birer altun foblar vardr Ve serapa siyah harir zre endenrzer srma bkme mnakka icre jjij^-j juf .yuSty tahrir olunmudur Dahi ard sra mahmeli erifin arab m ne ve tabii ve nefirleri ve zilleri develer zre alarak ubur iderler Ve baz dekknlerde temaaya kan yn kibardan kimesneler var ise cmle meayih mahmeli erifi ol dkkndak uradub sehl tehir idb ol kimes-nelerin muvacehesinde alelumum cmle meayihan iC^o -S Ayetin tilvet idb ubur iderler Ve her yn grdkleri dkkn nnde byle iderler Ann i abahdan Kara Meydandan kub vakti asrda Bab Nasra gelb badehu Adiliyyeye varub tevhid ezkir ederler kim Msrn enderun birunu tevhid nurile prnur olub kablelgurub cmle fukar a ile mahmeli erifi Emiri hacca teslim idb cmle meayihan Emiri hac ile vedalau b herkes vatanna SEYAHATNAMES 433 avdet iderler Emiri hac dellllar nida etdirb gn Adiliyyede meks idb levazmatlarm g Bu tertib zre Emiri hac alay dahi temam oldu. Fasl On altnc alay Msrdan Mekke ve Medineye varnca tariki m zre olan kabail Evval kanunnamei Selim Handan beru Msrdan Mekke (ye) varnca tariki mstakim zre istika et sahibi olan kabail meayih urbanlarmn surreleri ve atyyeleri ve kisveleri ve nefa kalar bir hazinedir Ve ol meayihan ibtida Msrdan Sveyse varnca Ali Beni AA A Safer jl* j-_ JT ve Ali Beni Abid j.U j- JT ve Akabe caniblerinde Ali Beni Salih u ^ J andan Hazereti uaybd(en) Medyen ehrine varnca Ali Beni ahin ^ JT andan Yenbol re varnca Ali Beni Zeyd >i s; ve dahi nice Kabaili Urban surreleri vardr Her sene Emi rlhac elile bu meayihlere ihsan olunur Amma ol art ile kim her konakda huccac mslimni yollarnda meklt merubatlar ve kuvvetli develer getirb orduyi huccac ganimet ideler V menzilden menzile imdad idb yol gstereler Ann tahtnda surre ve atyyeleri verilir Amm a imdiki halde huccaca hidmet etmeyb bkusur meva-ciblerin alrlar Bir nukre naks veril se huccacn rahlar zre sular gesb ah malara leler bragub kuyular senk saz ile pr emin yesarndan ve kuddam akibinden rehzenlikler idb gnagn keminghlarda haramiler ile huccac nehb ve garet idb geirmezler Ol ecilden surre ve atyye ve kisveleri Msr divan a hazine olub paa kethdas paa asker ile alay azm idb Adiliyyede Emirlhacca teslim i t alr Ertesi gn yine Fasl On yedinci alay Hazinei surre ve masarifi tamir ve termimi Mekke ve Medinei beyan ider A Evvel bu" dahi kanunu Ali Abbasiyan ve kanunu Sultan Kayt-baydr Amma Selim Han Msr fe h idb ahidnamesinde refayi Mekkiye dahi ziyade ihsanlar idb surre ve atyye ve kisvele ri ve Mekke ve Medinenin tamir ve termimi masarifi dahi bir Msr hazinesi ad olunur Ve hakikatlhal yledir Her sene Emiri hac elile cmle refaya taksim olunur Bir altun n aks gele u\c ^\ Alelumum cmle refa saadetl padiaha arz idb Ecdad izamn Sultan Seli adakas bu sene kmil gelmeyb vsl olmad deyu arz iderlerse Msr vezirinin bana ky Ve refalarn baz Evliya elebi 1028 434 EVLYA ELEB tarikleri li Osman zre rb hakkmz olan Rum harac geldi derler Sadakai padiah dimezl alrz derler Esfehssfehalar okdur Neticei meram bunlarn surre ve atyyeleri Msr div ub paa kethdas paal alay ile azm vezni zre mkellef ve mzeyyen alay ile diliyyede dahi Emirlhacca teslim etdine temessk alub sicilli er'i Resule kayd olunur Fasl On sekizinci Hazine alay Emiri hac ile tayin olunan askerin ruzmerre masrufa t in ve yz on gnde hacca varub gelme masrufatyn verilen hazinei beyan ider Evvel kanun zre Msrdan Mekkei Mkerremiye otuz alt konakdr Ve yirmi gnde Mekkede m rldr Ve on gnde Medi-nei Mnevvereye gelirler Ve iki gnde Medinei Mnevverede meks ide rler Ve yine otuz alt gnde Msra dahil olurlar Bu cmle yz drd gn olur Amma tekadler on gn olur Amma murad idince Ssveyse geldikde iki gnde Msra dahil olsa yz gnde Ms

cca varub gelmi olur Elhasl bu konaklarn her birinde yevmiyye biner altun masruf ol unmasyn yz yirmi bin altun divan Msrda balanr kim Emirlhac huccac mslimne usre Hazine(i) Kebir dahi budur Amma brahim paa asrnda baz harc namakuldur deyu on bin alt un tenzil olunub kanunu Selim aha riayet olunmadndan Msr huccac Medinede iki gn mek ml gibi on iki gn meks idemeyb alelfevr Hazreti ziyaret idb avet iderler Ve bir hazi ne dahi Emirihacca asker tayifesiyn ve meklt merubatlarnn tahmili in bin deve al lnca huccac zevilihtiyac rahat olurlard Zira bu K'be yolu dimek deve krlmas yolu dim n ibaretdir Ehli basiret olan bu Mekke suvar olub Kbiye gitmee tvbe idb kuvveti kudr eti var ise atile yahud piya olursun Hsl kelm bu huccacn yevmiyye mesariflerin yine paa kethdas paal ala bin altunu teslim idb vakti hacetde ibraz olunmasyn paa kethdas Emirlhacdan Fasl On dokuzuncu Hazine cemii vakf ullahdan Emiri hacc(a) teslim olur An beyan id er Evvel cemii Seltn evkaflarndan ve vzera ve vkel ve yn kibar evkaflarndan ve haya s ve m sahiblhayrat velhaSEYAHATNAMES 485 senat surrelerinden nice kerre yz bin altun olur Ve nice bin esvab ve ekal ve sera vil ve kamis gider kim haddi hasrn Cenab zzet bilr Msrdan Mekkiye giden iki hazine da i bu olur derler Amma bu alay ile gitmez Ancak evkafat nazrlar Emirlhacca teslim et dik-lerinde ellerine sened almak in birer temessk alrlar Eer bu Emirlhac ahvalin mal uz olduu mertebe tahrir eylesek bir mcelled divan olur Fasl On dokuzuncu Ocaklara mahsus olan hacca memur askerin alaylarn ve drt azametle rin beyan ider Amma bu alayda hazine ve ne paal askeri yokdur Ancak hacca memur olan ne eklde asker dir deyu yedi ocakdan tayin olunan askerler isbat vcud iderek paa huzurundan ubur i derler Blda evsaflar tahrir olunan hazine alaylarnn nc gn alessabah yedi ocakdan lduundan bunlara Yetmili derler Amma K'be rah rah mbarek olmaile ikier yz dem yaz ri dahi ziyade olur Hsl kelm cmle bin aded msellh ve mzeyyen ve mkellef ve mrette r Bu asker huccac gtrb getirmee memurlardr Bu yedi ocakdan yedi serdar ve yedi kethd e yedi avu ve yedi bayrakdar ve yedi teberdar ve yedi oda ba ve yedier orbac cmle b ed gzide askere bunlar hkimdir Ve bunlara muadil bir aded pak ve pakize askeri cid davdir Bunlar Mekkede bir sene kalub muhafaza iderler Bu mezkr iki bin gzide asker herbiri blkleri ve aalar ve orbaclar ile paann gz nnden lt silha mstarak apusndan girb bir kapusndan gruh gruh kub her aa kslerin alarak ubur iderler Lki eleri yokdur Cmle serdar ve orbaclar ve kethda ve avular kalub divan hanei Gavride c si hil'ati ehri-yariyar ile erefyab olub cmle yetmi pare hil'at giyb badeddua vessena paa bunlara tenbih idb duayi hayr ile veda idb giderler Andan yine alaylarna vsl olub Bab Vezirden tara birden bine binden yz bine cmle asker hacca gidecekleri gndermek i tla-nub bir alay hassulhas iderler kim tabir olunmaz Bu alayda ancak Msr vezirinin on iki gm uknl alay avular alay tertib etmek in gelir Andan gayri cmle gzide a laylara Msr ynmn maldar ihtiyarlar suvar olmazlar Amma huccaca riayeten bay ve geda c e binb bir alay mzeyyen iderler kim tabir olunmaz Amma bu alayda kheyln arab ksrakla ve tavus m436 EVLYA ELEB zeyyen punaklar ile bezenmi heccanlar ve nakalar ile gruh, gruh, asker ubur ider And an malmdur Bunlar hac askeridir Mukaddema Emirihac ile alt pare toplar gitmi idi Bu alayda toplar yokdur But asker tayifesi Msr iinden tfenkler atarak glbeng ekerek; u iderler Amma bu askerin izdihamndan Msrn alay yollarnda dem demi skb ubur idemez b zre cmle asker arz kl iderek Adiliyyeye varub hazine ve harghlarnda meks idb. Ms nlar ile vedalaub kalan kalr Giden gider Andan Emirlhac ol saat tun Brkiye gnderb e kendsi dahi rihlet idb cmle hucac mslimn ile drt saat Brkiye varub meks iderler Fasl Yirminci Alay Ferahad ki Ezlem askeri alay ve hazineleri masariflerin beyan ide r Evvel huccac mslimn Mekkeden Msra mteveccih olduklarnda, beri tarafda Msrda huca edi blkden askeri islm tayin olunub Mekkei Mkerreme ile Msr mabeyninde Ezlem {j\ kal' s nsf rahdr kim on sekiz konak yerdir Cmle asakiri Ezlem anda giderler Sultan Tahir B eybarsn hayratdr Huda rahmet eyleye Acib hayrat azimdir kim diller ile tabir olunmaz

Evvel Msrdan erakese belerinden bir be hil'at giyb Ezlem seferine memur olub Msr en er yz dem prsilh gzide asker yazarlar Amma bunlarn terakkileri yokdur Suhre sefe rler Amma meklt merublarna, ve hayme ve harghlarna imdad idb mal padiahden krl derler Ye cmle iki yz bin askere klfe ye barha-neleriyn bin re's cemal verirler Muhte sib aas cmle develeri zahayir ile mde idb masrufu muhasebesine mahsub olur Zahireleri beksimat ve cibni halm ve bal ve ya ve kahve ve pirin bakla ve ar ve gayri zahayirdir Ve alt ah top ve bir oda tobc ve ser oda cebeci tayin olunur Ve bir oda tob ara(ba) cs dahi gider Bu sefere memur olanlar cmle huddamlar ile be bin msellh dem olur Ve dem dahi tccar kavmi olur Anlar dahi prsilh giderler Zira Akabe derler bir tenk ve tar ve mahuf muhatara dar boaz vardr Bir kerre Urban bu Ezlem askerin anda hasare idb nice yz demi rumhu sinandan geirmidir Ann in bu asker mkemmel mazbut gider Ve mal gtrrler Bu asker huccaca varmasa huccac selmetle Msra gelmemesi mukarredir Zira t ar iki bin deve yk bakla ve ar ve pirin ve un ve bal ve ya ve beksemat velhasl ku a an dahi gtrrler Ve nice yz deve Nil SEYAHATNAMES 437 suyu hedaya gtrrler Ve herkes dostlarna nice bin kutu skkeri nebat ve halviyyat ve zl iyyat ve yogurd gnderirler Huccac ciz-mande iken ve zar ve zebun frumande iken ve cm le hasta ve yorgun argn ve develeri durgun ve huddamlar dargn Ezleme geldikleri gib i taze can bulurlar Ve paaya bu seferin hccaca byle fayidesi oldum bgaraz kimesneler lm idince cemii tccara ve cmle cemmallara tenbih olunur Ve asker ziyade kmasna gayet htimam olunub Cmle memur olan asker huzurumdan bir bir ubur etsin deyu ferman olu ndukda mah Zilhiccenin yirmi beinde be bin gzide asker alaylarile saraya kub paa huz nda blk blk kslerin alarak glbangi Nebi ekerek ubur idb yetmi aded serdarlar velhasl serikrda olanlarn cmlesi paa huzurunda hil'ati padiah huccac mslimne bir ho hrmet idn deyu vasyyetler idb cmlesi zemin lerin alarak kal'adan tara knc e askeri bunlar alay askeri bir yire cem olub alay azm ile gruh gruh Msr iinde nice kerre yz bin temaaya km demlerin duai hayrlarn alub Cjaf\ Zira bunlar huccaca vsl olunca ferah ad olduklarndan bu alaya Alay Ferahad deyu tesmi e olunmudur Byle alay temaa ile mehterhanesin alarak tfenkle-rin atarak glbangi Muha d ekerek Bab Nasrdan tara kub Adiliyyede gn meks idb nice bin tccar bilhisab meks iderler nc gn vakti afide toplarn atub nefirlerin ve ks rihletlerin alub d zili Brkiye varub anda dahi gn meks idb azameti Huda arkyye ve Kalyobiyye ve Buhayr e Reid Dimyatdan yedi bin sekiz bin deve yk meklt merubatlar dhi gelb Ezlem bei an i toplarn endaht idb tayyi merahil surlarn alub azmi rah Ezlem idb kat' menazil ve t i merahil iderek on gnde Akabe kal'asma varr Anda bir gn meks idb sulanub cemii deve leri su ile ykledb sekizinci gnde Ezlem kal'as sahrasna dahil olunca bunlardan bir ya ylm top ve tfenk atlb kal'adan dahi bir yaylm top ve tfenkler 'tlub cmle asakir, v kal'ann dibinde ta bir saat yire varnca huccac yolunuh tarafey(ni)ne orduyu bazar adr lar krulb herkes cz' ve klli meta m meydn muhabbete karub arz kly iderler Ert em bei bin askerile ve Ezlem aas yz askerile huccca istikbale kub vakti ada al dahi gelb bunlar Emiri hcc selmlyub yine ly azm ileEzlem kal'asha gelince kal' top a'tlub admanr olur Badehu cmle hccc Ezlem fezasna ihesk idb taze can bulub erler Yorgun ariri durgun develeri 438 EVLYA ELEB braub yeni kira develeri dutarlar Ve herkes cmle metan satarlar Ve herkes devecikler in katarlar Amma bu Ezlem askeri icre nice bin dinca dine neal ve hemyan kesici ve srmeden den gz alc hrsz vetahc ve kemendei ve ayyar haramiler huccac brevac ii meakkati ekmi btab ve bmecal zar zebun asker iine bu taifei melnler girb a kurd k ar gibi sunub gice ve gndz Said Arab ve Karayazc ve Canpulad Olu vurduu gibi huccac mni yle nehb ve garet iderler kim am yolunda Kara Ali paa asrnda Ryed Olu huccac Gafil olan huccac bu Ezlemde fls ah-mere muhta olur Akil olan basiret zre olub sahibi havayic olur Netice her gece huccac icre taraf taraf Bir (e) Koma gitdi Ha vard ha diyerek hrsz kollarlar Yine byle iken yarlmadk garar ve serika olunmadk havu ve y adk hemyan kalmaz Bu Ezlemde gayet ihtiraz lzmdr Hatt bizim evvelki senemizde Emiri h ac at zre hkm hkmat iderken atndan rikbn aldlar Nevatir nam menzilde yine huddaml inden ol serika olan zengiye muadil bir rikb bulub yerine koyub setr etdiler Ta bu mertebe haramileri okdur Gayet hazer gerekdir Ve bu mahalden Msra huccac mjdecileri

shhatde olanlarn ve merhum olanlarn haberin heccanlar ile yedi blkden demler gider B Ezlemden huccac gnden sonr(a) kat' menazil iderek Msra gelmededirler Andan Fasl Yirmi birinci alay Akabe askerin ve hazine ve masariflerin beyan ider Buradan dahi yedi ocakdan bin dem tayin olunur Ve mazul keafdan ve mteferrikadan bir i dahi yz askerile Akabe serdar olur Bunlar cmle iki bin asker olur Amma terakkileri yokdur Serdarlarnn hidmeti mukabelesine selmetle edayi hizmet idb geldik-de bir kift k yahud bir aalk ihsan olunur Ve bunlarn meklt merubatlaryn bin deve zahire ve bin uccaca imdad verirler Ve alt pare top ve bir oda tobcu ve cebeci ve bir oda araba cyan tobcu meunet mhimmat levazmatlar ile mde idb on kantar ba-rudu siyah verirler V le masraflarile bunlara dahi krk msr kise gider Bu Akabe askeri hisab ile Msrdan yle lar kim huccac mslimn dahi Ezlem kal'asma gelmi ola Bunlar varub huccac gelb Akabe ka l'asnda mlakat olurlar Badehu mah Muharre-mlharamn yirmisinde cmle iki bin prsilh k a paa saraynn bir kapusndan girb bir kapusndan alay ile paa huzurundan SEYAHATNAMES 439 gzer iderken yetmi aded sereme aalar ve kethda ve avular cmle hil'ati fahireler gi ayr dualarn alub yine'alaylar ile kal'adan tara kub cmle alay kebirlerine karub M y azm le gruh gruh Msrn temaaclar icre ubur iderek Bab Msrdan tara kub nda dahi etraf vilyetlerden be alt bin deve ve bagal ve himar ile alt yedi bin tccar silh gelb bilhisab meklt merubatlar get-rrler Hemen bin deve yk Nil suyu Msr ile dostlarna mukabil gnderirler Zira Akabeden beru Tih sahrasnda ve Mesani Acerut menzillerinde su yokdur Ve cmle tccarn barlar arpa ve bakla ve eker ve bal ve yadr D ziyade getr-dkleri bo develerdir Bu mahalde paa emir idb Msr iinde nekadar hammal kean develeri var ise cmlesin Akabe seferine srerler Badehu Akabe bei Adiliyyeden to plarn atub Akabiye gitmede Hikmet Sene 1089 Muharreminde Abdurrahman paa Msr mtevelli si iken Akabe bei bu kadar mal hazayin ile Akabe boazna varub am tarafndan Beni Zhd Beni Rseyd ve Ali Omur kabileleri haeratlar Akabe askeri ile Akabede bir cengi azm i db bir yaylm top tfek atub yz mikdar Urban ryan helak olub cmle Urban Akabe boazn s etdiler Beri tarafdan Akabe serdar klne hareket idb Akabeden avdet idb bir otlu ve ulu vadi iinde meks idb canibi erbaasna karavollar koyub derakab Akabede bamza byle bei ikab elim geldi deyu gn gice neccab Abdurrahman paa hazretlerine haber gelince kmeti Huda divan padiah idi Cmle erbab divan engt berdihen idb valih hayran olub De i vezir Huccaca bu Akabe bei imdad yetimeyince halleri dirgn olur didiklerinde paa h emen hazinedar arub hazinesinden krk msr kise meydan muhabbete koyub atile donile Mal istiyen yiit gelsin deyu yedi ocaa ve sayir Urbana alay avular haber idb derhal ir beyaz sanca Muhammedi paa saray meydanna dikb tarfetlayn icre Emiri haclikden maz Yu nde tiz ban sana gerek ise be yz yiit kend askerinle ve bin yiit benim malimle e asn Yohsa padiah baiyn ban keserim deyb srtna bir hil'ati fahire giydirb myb demir pencered rbab divan grb taaccb etdiler Ertes fa deyb vakti asr be yz prsilh gzide asker i emin derek paa sarayndan mkellef ve mkemmel alay ile paa huzurundan ubur etdk-de pa sndan bir zer enderzer hil'ati fahire giydirb bana sorgucu ah takub alay ile Msr i ubur idb Adiliyyede meks 440 EVLYA ELEB itdiler Ol gice sabahadek ehri Msr iinden c-* 'f\ diyenlerden bir iki yz bahadran dil ran yiitler yazlub Adiliyyeye kdlar Akib-lerince ah top varub derakab toplar atu ar ile salt iki bin dem drt gn drt gice Akabe askerine vsl olub cmlesi bir yire gel taa piyade askeri dkb askya Urban bu hali grb derya misal asker gelir Hemen kaidei na viyyun zre ^iJ ^ ctjrj deyb kararlar firara mbeddel olub cmle asakiri islm selmet aub te tarafda huccac mslimni konmu buldular Amma halleri(n) dirgn buldular Cmle h bu Akabe askerin grnce taze can bulub derakab shhat haberlerin Cebel mjdecileri ile paaya gnderb drdnc gnde paaya haber vsl olub paa adman olub mjdecilere beer 'atler ve surreler ihsan etdi Andan huccac mslimn Akabede kalm develerin tebdil iderl er Ve huccac mslimn yle ganimet olur kim bir yem bir msr pariye olur Andan huccac ahe te aheste Msra gelmek zre iken Msrn cmle erbab divanlar paadan kanun zre divanda leb idb huccac mslimn istikbaline mezun olub giderler Bu gnlerde alt divan smmat ma alt kise paaya kalr Fasl Alay perakende Bunlar yedi blk aalar hayme ve harghlar ve bar benghlar ile her aa blile alay

Bab Nasrdan ta Br-kiye varnca ol vadiler ve fezalar adr adra tnab tnaba kurlub r ibtida Bab Nasrdan tara ehir havalesi gmrk alma-gyn ad Bey kknde meks ider A azablar kethdas meks ider Sebili Allmda tfenkciler aas meks ider Ebu Camus mastabasmd gnllyan aas meks ider Mehmed Aa sebilinde tfenkciler aas meks ider mastabasnda meks ider Ve Brkede mteferrika ba ve avular kethdas ve paa kethdas ve divan efen aavatlar Brkede meks idb huccac gelmesine muntazr olurlar Amma Yenieri oca Brkeden sahrada be alt yz hayme ve hargh ile meks iderler Fasl Yirmi ikinci alay Emiri haccn Kbeden menzili Brkiye gelb Brkede ol gice temaas dirir Temam mah Saferin beinci ve altnc ve yedinci gnleri olunca huccacn ihtidas yrr Emi hmel ile Dar Hamra nam mahalde meks etdi haberi Brkede paa kethdasna haber gelir SEYAHATNAMES 441 Der fasl hayrat azm benam Kpler Ve paann tahsil hare aas dahi gn mukaddem deli ve gnll askerile Kpler nam mahal sen pare mkellef ve mkemmel ergeler ile hasl hare meks idb lgn Msrn nekadar bin d kkalar ve himar sakkalar varise cmle hasl hare ile gelb cmle sular mukaddema vzeral sahiblhayratlar ina etdkleri kplere ve havuz ve sarnlara doldurub badehu Brkeden c eveler ve atlara huccacn dermanszlarn bindirirler Ve paann Tatar askeri ve deli gnll mteferrika askerleri huccacn yollar zre durub gelen ehli atsan huccaca b Nili bezi id rler Ve yz deve yk ekmek ve bin deve don ve bin gmlek ve yz koyun ve mkellef ve mkem smmat Muhammedi ile gelen cian huc-caci toplyub ve b rahmet ile saky idb defi atsan dirb cmle fukarayi ryan huccac giydirb hayr dua iderler Amma acib hikmet-dir Msr a e bin su develeri ve sakka bargiri vardr Bu gnki gn her kim devesin ve bargirin hasl hare aa ile bu Kplere su tamaa gndermese cmlesi uyuz olub sahibi hayrn grmez Ve b erde Kalyob kifinin direidir Huccacn yolun ta Dar Hamraya varnca gn gice hfz ub huccacn evvelinden hirinedek ikier yz Arab hayya ile didebanlk ider ki bir tarafda n Arab akyas cizmande kalm huccac nehb garet etmesin deyu mukayyed olur Zira huccacd ol mahalde bir ey zayi olsa Kalyob kifine ziyan lzm gelir Zira bu mahaller ann hududu ur Ve her gice kif hasl hare haymesinde nbet bekler Bu tertib zre gn hasl hare pa nden t'am m idb siyab ve seravil ve kamis bezi ider Ve sayir kul beleri ve ocak aalar irekleri olan yerleri hfz hiraset zre olub huccac mslimni bir ho ubur etdirb bazsn erine davet idb ziyafet iderler Ve her ocak aas adn nnde yetmi seksen kb su bezi id Ve her eb nie bin haymelerde nie kerre yz bin kanadiller ile zeyn idb top ve tfenk s dasndan Sebili Allm sahras velveliye varr Ve Sebili Allmda olan kul bei dahi hayli ma raf ekb yende ve revendeye nimeti mebzuldr U gice bu dahi at zre huccac muhafaza ide e bu Tabhaneden ta Brkiye varnca drt saat ahrahn iki taraf kat enderkat hayme ve harg bar bengh ve seraperdeler ve namusiyye ve sayebanlar ve sahabeler ile sahrayi Adi liyyede adli dad olub hayemat gnagnler ile llezar olur U gn gice Msrl hucCac i dr behanesile ay ve iret ve zevk safa iderler kim bir diyara mahsus deildir Dillerd e dasitandir Bu dahi 442 EVLYA ELEB baka bir lemdir Msrn evld Arabi bu istikbale Ceyiyyei pah pahl huccac der yani Huc as Askeri derler Emirlhac saba(h) Brkiye gelecei mahallerde paa kethdas divan efendi paadan mezun olub Brkede adrlarna giderken ibtida Tabhanede azabler kethdasna uray fetlerin tenavl idb birer at haliyyelerin alrlar Andan sipahiler aasna andan gnllle andan tfenk-ciler aasna urayub ve birer smmat Muhammedi taamlarn eki idb birer kh arn alub Brkede kend haymelerine varub ol gice nsfulleyl olunca atlara suvar olub ni ce bin Msr yn nice bin me'aller ile ragan iderek paa kethdas ve Divan efendisi v ba ve avular kethdas ve sayir paa aavatlar esbi sabareftarlarma suvar olub paal le ebi zulman gya ruzu ruen olur Bu hal zre alessabah Aa mastabas Emirlhac Hazretin a erifile ve mahmeli erifile zahir olub kus tabii kudmn derek cmle yn eraf ile ub grb alaub pb kocuub bir sayeban Muhammedi tilvet idb salt fecri eda id tenavl olunur Mutantan ve Nilde suvar olub cmle istikbale kan mtakanlar ile grer azm ile Brkiye gelind bir azm ziyafet tenavl olunub paa kethdas bir mkellef ve mkemmel donanm at pike ekb Emiri hac suvar olub otana gider Amma Abdurrahman paa kethdas Ali Aa donanm basnda ekb Emiri hac ol ata suvar olub Brkiye geldkde kendi otana enb paa kethdas tmedi Amma Nili Ali kethda azm ziyafet idb paal alay ile Msra giderler Emiri hac p

ce Brkede kalub azm top ve tfenk admanlar iderler Ve etraf belide kasabatlar hucca ol gecede Brkede kalrlar Amma cmle Msr huccac ve sayir diyar huccac mah Saferlmuza beinci ve altnc ve yedinci gn bu gn iinde Msra dahil olurlar Cmle seferleri yz db gelirler brahim paann bir aas bir mhim mstacel maslahat in Msrdan neccabli rif hazretleri Arafatda vakfiye durmu bulunub huccac ile hac idb yine erifden mektu blar alub bir gn Mekkede sai tavaf idb ertesi azmi rah Msr deyb on beinci gnde Ms olub otuz gnde kmil Mekkiye varub gelb hac etdi Yani Msrdan hac etmek pek yakn ve emi tarkdir Ve ol gice Emiri hac Brkede kalub cmle istikbale kan yn Msra ve blk a kethdasna azm ziyafetler idb ol gice tob tfenk fienk admanisinden aca-yib temaa olu tesi gn alessabah Emirlhac kend askerile ve 443 istikbale kar yn Msr ile mahmeli erifi nne alub yol zre olan yedi blk aalar r selmlyarak ubur ederek Bab Nasra karib vardkda Abdurrahman paa UjU a^ alaylar n alayin braub derhal at boynuna db se-irderek mahmeli erifin yanna vardkda atdan n k elli adm seirde seirde mahmeli erifin damenin bus idb efaat ya Resulullah deyu yz aat reca ider Hemen oldem Emirihac mehterhanesin dikdirb kendsi andan piyade olup paann payi saadetine yz srb badelmusafaha Abdurrahman paa Emirlhac paaya bir sammur at giydirb Emiri hac zemin bus idb paa diliyede karar ider Emirilhac alay ile Bab Nas a varub ol gice anda Canbuladiyye Camiinde mihman olub mahmeli erifi camiin kapus nn e koyub cmle ahalii Msr gelp ziyaret idb yzler srerler Ol gice Canpuladiyye Camiinde mii ulema ve suleha ve meayihan cem olub sabahadek ihya olub Mevldu erif tilvet olun ur Msrda ibtida tilvet olunan Mevldu erifin evveli budur kincisi eyh Bekri ve Glen vltlardr Mahallinde tahrir olunur Amma bu Canpuladiyye Mevldunda Emirlhac ulemaya bin guru mevldu erif tilvet etdikleriyn ihsanlar ider Ertesi alessabah mah Saferin yedi gn cmle ahalii Msr aruyi hazarlar hncahn olub Emirlhaccn hacc erifden gelmes r Fasl Yirmi ikinci alay Emiri haccn hacdan gelmesi alayn beyan ider ehri Ms^da alay deynin biri dahi budur kim nisvan tayifesi-nin nikhnda bu temaaya gi siyn zikrolunur Nikh olunur Ve bir ay mukaddem alay ubur idecek tariki mlar zr(e) dek inleri icare ile dutarlar Evvel Msrn yetmi aklmnda birden bire binden yz bine varn e haran cmle eimme ve huteba ve ulema ve suleha ve meayihan cmlesine huccaca istikb ale kmaa farz mesabesinde oldugyn cemii yn eraf tavaan ve yz krk tarik fukaras bale kub dkknlarda ve aruyi hazarlarda sayir temaaya mde olurlar Ve huccac evvel g cmle fukara ve meayihan sancag ve bayraklar ile alaya kub mahmeli erifi getrmezler bu alayda azabistanfl] ve yenieriyan askeri dahi kmazlar Kanun deildir Ancak be blk k ve Emirlhac alay ile ubur ider Cmle ata dona kadir olan tfenk endaz bl ubur ider gnlliyan andan erakeze ve andan avuan andan [1] (Azaaban) olacak 444 EVLYA ELEB mteferrikan ok okfl] alay alay ubur iderler Andan be blk aalar kslerile gzer ider Emiri hac alay alettertib yz gz iddeti hardan yanm asker ile ubur ider Andan yeni erinin iki yz beli kll ve ba zerduz skf l ve ba otagal yenieri mlzimleri an keze beleri Bunlar ks sz ubur iderler Ve i aalar prsilh ve mzeyyen olurlar Andan E paann yedekler (i) andan satrlar ve Emiri hac nnde mahmeli erif reftar iderek ve Emi c mehterhane ve kslerin derek alay azm ile Bab Nasrdan ieri girb cmle ahalii Ms ubur iderek ta Kra Meydanda at ban ekb paann seraperdesinde karar ider Andan molla h etleri ve cmle [2] emirlkiram ve yn divan zevilihtiram etri mulmmada hazr olub pa raydan bizim asker ile enb seraperdesinde karar idince Emirlhac zemin bus idb paann e line mahmeli erifi teslim ider Paa dahi trban Resulullah ve vekili zllullahl hase mahmeli erifi seyran ve devran etdirb kend(i) kethda eline teslim etdi gibi Emirlhac paaya mahmeli erifi teslim etdi sicille kitabet olunub etri mulmmada baz kelimatlar nur Paa kethdas paa askerile mahmeli erifi alay ile Kara Meydandan Azaplar Kapus nn ab Vezire getrb mahmeli erif Kal'a Kapusna smayub mahmel devesin anda kerb cmle yub kisve nazrna teslim idb ol dahi cmle besatlar Yusuf kknde senei tiyedek hfz i cemelin Emirlhac emirahuru Beledi Rife gtrb cmle mir develer ile sene (i) tiyedek be rler Andan paa kethdas yine Kara Meydanda paann etrine gelirler CK mahalde Emiri hucc ca paa Berhurdar mr ol Padiah ekmei sana hell olsun deyu hayr dualar idb zer enderz i hil'ati fahirei Emiri haccm za .rina korlarken Emiri hac giriban hil'ati bus idb

zemin bus idb mezkezinde clus ider Badehu hacca serdar olan yedi blk serdarlarna ve vularna velhasl yetmi aded ocak aalarna hil'ati fahireler ihsan olunub Emiri hacdan m ada cmle hanelerine revane olurlar Emiri hac ile paa Wb ^au. ahvali Mekke ve Medine ve Yemen imam ahvallerin ve refay bivefay pr cefa [3] Emirlhac Medine eyhlharemey Mekkei Mkerreme refalarnn ve bizzat erif hazretlerinin ve ve gayri sinin mektib arzl paaya verb Kara Meydanda otak divannda kraat olunub mefh paa defter[1] (Fevc fevc) olacak [2] Yldz nshas (emiri) [3] Yldz nshas (lan) SEYAHATNAMES 44 5 dara ve ruznamecilere hitab idb Tiz Emirlhac paann muhasebesin hak adi zre deyu ferma n ider Zira deramed mahallidir Cmle erbab divan muhasebesin grmee ru eylerler Alacak var ise alrlar Virecek var ise rirler Andan Emirlhac dest bus idb hanesine gitmee mezun olub kapuclar kethdas cmle aalarna serdar olub alay azm ile ve mezkr yenieri mlzimleri yine Emiri haccn nine cc hanesine vsl idb Emiri hac asude olur Bir kise kapuclar kethdasna alay ile getire aa aalarna nail' beha ve mlzimlere yz guru verb safayi rahatde olur Ertesi alessaba rlhac kanunu terifat zre on kise zkymet Hindusitan tefaruklar yirmi emame amber ve e gbek mk a(n)ber yirmi vakyye d tut [1] mina ve erirler panzehir ve on karn zebad on tavaii Habei yah ve on hiini tavus ve on hassan Hcaz ve bir kiselik hedaya ke on iki mertebe sahihlerine he^ dayalar verir inaallah terifat faslnda tahrir olunur Ve yedi blk serdarlarndan kezalik hedayalar gelir Velhasl eer paa bir vaka vakarl a bir kevkeb sahibi veziri zan ise hemen huccac hedayasndan yirmi bin guruluk hedaya g elir Ve on bin guru-Iuk hedeya Mekke ve Medine refalar ve ayanlarndan gelir Ve on ki selik hedaya Cidde beinden gelir Zira bunlar cmle Msr vezirlerine muhtalardr Surre ve cerayalar cmle Msr veziri elile gelir Eer Msr paas apurdasu mekerus ise bir ka fi e ve Hind servileri ve karg srklar ve bir ka klce destar ve Kabe srmesile gzn boyay dadrler Hemen Msr vezirinde drt ve hret lzmdr vesselam te bu tertib zre Emiri lmas alay temam oldu Fasl Yirmi nc alay Doan hazinesi alayn beyan eder Evel Kanunu Selim Handr Msr keaflarndan yahud Msrn erakese belerinden biri paa ire giyb doan hazinesine memur olub ziri destinde Msr hazinesinde doan hazinesine bal edi yz dem doanc badr Bunlar cmle muaf ve msellemdirler Bunlarn krlar yaln ka ve muhatara yerlerde nekadar ahin ve zaanos ve balaban hasl olursa sayd idb talim id erler Bu Msrda olan kara ayakak makulesi yani balaban ye zaanos bir diyarda yokdur Zira azm yaln dalar vardr kim semaya ser ekmidir Ve ormanistan ve engelistan olmama Msr, [1] Yldz nshas (ve) 446 EVLYA ELEB diyarnda dal doan yokdur Sair diyardan gelse dahi yaamaz Zira yayla kuudur Ormanlkda olur ,Msr sevahil olmaile doan durmaz Geri cemii diyarda andan doan durmaz Amma Ms oan hi durmaz (Beyit) Yaar kerkes kemzr olduunca Doan durmaz ziyankr olduunca mazmunu zre Msrda doan olmaz Msrn bahar eyyamlarnda sekiz yz aded huu tuyuru Ms i kantaralar kurbinde akya talim etdkleri mahalde doan yazs olub yedi blkden terakk ile yzer yiit yazarlar Yz yiit dahi doanc bann tevabii olur Ve yedi yz dem dahi aslardr Cmle iki bin dem olub bunlar alaylar ile paa huzurundan pr silh ubur iderle cmle doanc Arablar himarlar zre herbirinin elinde ve kolunda ve banda birer doa (n) ubur idb on yedi nefer kimse paa huzuruna kub doanc basile ve kethdasile ve on aas iFatleri giyb alay ile ubur iderler Lkin bu doanc ba be olmamak ile mehterhane alm r kat ksn alarak ubur iderler Andan Msr iinde kend alaylar ile cmle hmabazlarn b zyin idb Adiliyyede meks iderler Bunlarn alayna gayri asker karmaz Zira olkadar muazz am alay deildir Amma masarifleri bir hazine deyu arz olunur Bu kadar iki bin demin meklt merubatlar ve melbusatlar ve kira bargirleri ve sayir masarifleri bir hazine a d olunur Andan kat' menazil ve tayyi merahil iderek dergh saadet medara varub sadra zama saadetl padiaha arz olunub alaylar ile huzur ehriyarden ubur idb cmle bazlar d sya teslim olunub doanc ba hil'ati padiah ile behredar olub kendnn baz doan heda rn murad etdii oire teslim ider Bu hazine makbul ehriyar olunca Dergh li kapucba

d haseki ve salhor ve musahiblerden birine saadetl padiah bu doan hazinesile gelenle ri yoklama emr idb mevcud bulmadklarna emirler alub cmlesi Msra gelb mstahak oldukl akkilerin paadan alelakib alrlar Fasl Yirmi drdnc alay Msr vezirine doan alvar ve kl ve kaftan geldin beyan id Temmet M sitanei saadete bu doan hazinesine varan askeri izni padiah ile her kim tefti idb mev ud olan yoklad ise yine saadetl padi[1] Yldz nshasnda bu kelime yok. SEYAHATNAMES 447 ah Msr vezirine doan alvar kl kaftann verb on be dem .ile kat' mesafe ve tayy Msra karib Belbise geldkde bir demin ileri paa kethdasna gnderb ol saat Adiliyyeye gidb ertesi alessabah cmle paal sade zurna ile fasl iderek paa. kethdasile Msr i r ider Amma bu alayda Msr askerinden divan avular ve avular kethdas ve mteferrika eman aadan gayri yokdur Cmle paal alaydr Amma mkellef alay iderler Bu tertib zre eye varub taam yiyb andan atlanub alay ile Bab Nasrdan ieri girb gelen aa ile paa k atba beraber olub Msr iinden alay ile sade mehterhane fas-lile ubur iderek temaa ider er oUaj^y deyu ubur iderler Asker] dahi db zre kal'ada saraya varub Gavri divan hanes inde nzul etdkle-rinde paa istikbale kub gelen aa ile dest bedest sadr lide karar i i padiah ve hatt erifi paa pb bana koyub divan efendisi kraat idb mefhumu malm aa hil'at padiah paaya giydirb ve paa dahi krmz doanc kadife alvarn giyb ve anunu Msr zre cmle yedi blk aalarna ve cmle menasb sa [1] yetmi pare hil'ati fahireler giydirilir Ve cmle divan avular Yan uzun olsun Hil'atin versin Devl tile ok yaa deyu alklyub cmle erbab divan hil'ati fahireleri ile divan haneden yetmi seksen pare ra'ds toblar grliyb admaniler olur Darakab kal'a mehteran bir leziz [2] cmle hil'at giyenleri paa mehterleri devir idb tahsili mal iderler Badehu cmle hil'at gi yenlerden deramed hasl idb gelen aaya on kise virb Asitanei saadete ganayimle yollar lar Fasl Yirmi beinci Msr mollasnn ulema alay ile Msra dahil olduun beyan ider Elbette Msr mollalar sitteynde mazul olub Msra karib Hanke nam mahalle geldkde vekilh arc matbah Adiliyyeye gnderir Ertesi gn paa kethdas ve avular kethdas ve mtefer eman ba ve paann cmle askeri ve Msrn kale yekul der ulema ve sulehas ve eraf ve asi ve cmle meayih kberas mlebbes olub cmle Adiliyyeye istikbale karlar Bu alayda i yenieri mlzimlerinden ve molla kapusnda bekler iki yz yenieri gediklilerinden gayri a ker tayifesi yokdur Cmle ulemadr Paa ket[1] Yldz nshas (hibleri erbab divana seraser yz) [2] (andan) 448 EVLYA ELEB hdas molla hazretlerine ziyafeti yedirb cmle atlara suvar olub ibtida paal alaylar u zre mevc [1] fevc ve esnaf esnaf ubur iderler Andan paa kethdasile avular kethdas a n cmle ulema gruh gruh ve kimi atda iri oturur Kimi eer kana yapm gibi bir elile dutar Kimi dizgini eer hanesine brakm cimroz gzleri grmez atlarn bicann huddamlar r kean eker kim JjU ^ deyu ubur iderler Bir seyri azimdir Ekserisi donsuzdurlar Am ma balarnda rf izafet mukarrerdir Geri bunlar ata binmede farislhayl deildir Amma far slfesahati velbelgadr Takrire gelseler fasihllisan bedilbeyan fuzalddehrden hafz ham i Kur'an mkilkayi mesaili ediyan sahibi rahmet demlerdrr Bunlarn hakknda (Hadis) & l^^.uu buyurmudur Fahri lem Bir esnaf dahi eimme bir esnaf dahi huteba ve bir esn af dahi meayihan krsi ve bir snf dahi be yz pare payesile saakl aba-yili eyh Bekr lar andan mezahibi selse mftileri andan cmle piyade yenieri mlzimler ba tulu andan r kapus gedikli yenierileri andan bir esnaf cmle mderisn ve bir esnaf cmle muhaddisn bir esnaf dahi yirmi drd mahkeme nayibleri ve bir esnaf cmle hazr kuzat tayifeleri ve asker kassam ve divan nayibi ve cmle sdt kiram ile nakibleraf ve cmle ulemayi zher mahkeme muhzrlar ve keeli muhzr paas ve molla kethdas andan molla efendi Hanef Boluv Mustafa Efendi atba berabler ubur iderler Tabi lhane ks 24 ve sefir sadas olmad n bu tertib zre molla hazretlerin paa kethdas sarayna endirb paa kethdas saraya ge nn selmn paaya tebli idb yine lgn molla hazretleri paaya kub mlakat olacak Msr mollas alayn beyan ider Evvel molla hazretleri sarayna geldi gn yahud ertesi gn kendye mahsus tayifesile pa

anna revane oldukda ibtida ileriye Msrn yirmi drd mahkeme muhzrlar yedi rivet olan tvanlar ellerinde aslarile piyade ifte ubur iderler Andan elli ifte mlebbes kheylan ar zre molla divanna memur mcevve-zeli divan avular andan yirmi drd mahkeme nayibler ebbes kheylanlar zre piyade huddamlerile andan yerli muhzrlar piyade andan yz aded ba ar skfl ve siyah dolmal balar otagal yenieri mlzimleri andan bir yenieri orbac le andan molla kethdas perian destarile ve yannda Asitane kapucla[1] Yldz nshas (mevc ve fevc) SEYAHATNAMES 449 rndan zerduz skfl kapuc muhzrba andan bab nayibi ve divan nayibi yanyana atlar zre mezahibi erbaa kadlar ile kassam efendi andan keeli mlzimlerin ardlar [1] kadasker k at zre banda rf izafeti ve yannda menevi dolmal ve zerduz skfl ukadar ve ba aded piyade ukadarlar ve ensesine [2] yirmi aded mlebbes kheyl atl mahbublar ile ubu idb saraya vardkda paa divan haniye karu kub grrler ziyafeti azimden sonra umuru ye mteallik nie kelimatlar olub badelmuhalle gidecek gidecek mahalde paa efendiye b ir sammur krk giydirb muhabbet iderler Ve bir hil'ati fahire kethdasna ve bir hil'at muhzr basya ve bir hil'at bab nayibine giydirb kahve ve buhurdan sonra ve dalaub yi ne tevabileri ile sarayna revane olur te kadasker alay budur Amma hni azilde alaylar kdur Fasl Yirmi Altnc alay Circe Bei Alaydr Nil kesiminden sonra cemii keafflar ve meralar ve beler Msr divanna muhasebelerin g eldiklerinde bu Circe bei bir alay azm ile gelir kim tabir ve tavsif olunmaz Zira U rban buna JijJ'^ f Uj Ju 6^*- derler Yirmi altt kadlk yire bkm ider Cmle Msr halk tacdr Zira Msrn ganimeti Saidden gelir lgn paa Kara Meydanna nzul idb Circe bein gitmesin ve eer gelmesin Kara Meydan kasrndan temaa ider Mu-habbeten Msrllar dahi al yna karub bir alay azm olur kim vasfdan mberradr Hsl kelm bldaki alaylar .gib ydr Ammma bunun sayir alaylardan siyah zeng bin piyade ceberti tfenkendazlar var kim her biri kara ylandr Ve iki bin ksrakl havvare atl farislhayl kantar srkl namdar U ve bin Elvahat sbyanlar ki bunlar kara memleketinde ve Foncistan diyarlarnda cenk i db mali ganayimden siyah erde gulm ve bintan getirirler Andan bein muhafazac askeri v e kendi askeri gruh gruh tabi ve nefir ve kudmleri ve Habe makrakalarn derek piyadel ciran gibi sekerek ubur ider Bin fitil Rum yiidi olmynca ve on bin asker olmaynca C irce iklimi zabt rabt olunmaz Zira Circe bei iki iklimde hissesi vardr Hkm nafizdir Byk memlekete malikdir Ve Msrn b ruyi Circe vilyetidir Andan kend dahi mehterhanes iki yz prsilh mmtaz glman haslar ile paa Evliya elebi 10 29 [1] Yldz nshas (sra) _ [2] Yldz nshas (ensesinde) 450 EVLYA ELEB huzuruna gelb mehterhanesi rm idb kendi atndan nzul idb paa huzuruna geldikde serbe n idb paann payi saadetine yzler srb berkarar olur Paa sehl ta'namiz kelimatlar idb bir zerenderzer hil'ati padiah giydirb yirmi drd kifile ve gayri tevabi ve deftarlar ve kethdalarile cmle yetmi yedi hil'at giydiri-lb paa defterdara ve ruznameciye hitab idb Bein muhasebesin bir ho grn deyu ferman idb mal tahsiline bir aa tayin olunub b aya kub yine alay ile paa aas atba beraber bein sarayna giderler Ertesi gn bein lar yrr An beyan ider Evvela krk re's havvare kheyln hassan atlar gelir Ve on ksrak n tavai ve on kise ve be bin erdeb air ve bin erdeb hnta ve bunun emsali nie zkym ve hedayalar gelir Ve paa kethdasna kise ve tavai ve be hsan kheyln gelir Ve be sahihlerine dahi meratiblerine gre hedayalar gelir Bunlar haliylhaliyedir Ziyade ve noksan kabul etmez Bu hedayalarndan sonra elbette muhasebesin grb zimmetinde ol an mal padiah b-kusur tahsil olunub kula mevacib verilir. Fasl Yirmi yedinci alay Suru Hmayun donanmay alayn beyan der Bu alay ol alaydr kim padiah Cemcenab Cemhamet bizzat kendileri bir vilyetde bir kal' feth etse ve bir ah zadei civanbaht vcuda gelse ve yahud bir suru hitan ve yahud bir suru zifaf olsa ve VjAc bir padiah clusu olsa Asitanei saadet tarafndan bir hnkr kapuc bass veyahud haseki aa ve yahud bir musahibi ehriyar veya emirahur aa veya sil larndan biri gelb Belbisden filn hizmet ile memur olub gelmiiz deyu gelen aa paa keth sna haber gnderb derakab mutad zre paa kethdas dahi matbah Adiliyyeye gnderb cml a askerisine haber olub alessabah yine paa kethdas mutad kadimeleri zre paa askeri silh olub cmle mehterhane bile gider Amma giderken fasl olunmaz Msr iinde bu alay ile

Bab Nasrdan tara varub ziyafetler tenavl olunub gelen emirahor aa ile paa kethdas f a beraber farislikk iderek alay admaniyle Msr iinden mehterhane ile ubur idb divanh Gavride paa karu kub divan Msrda fetahnalar kraat olunub hatt erifde ne tahrir ol giydirilb cmle divan avular alklyub dua iderler Andan paa subaya hatt eri e desturu [1] Yldz nshas (de olduu minval zre krk) SEYAHATNAMES 451 ah ve sruru admandir Dellllar nida etsin deyu ferman idince vali erafa divan hil'at giydirilir Badehu kal'adan toplar endaht olunub mehterhane fasllar havalesine kona k verirler Badehu ehri Msr iinde krk gn krk gice yahud yirmi gn yirmi gice hatt h riri zre Msr dnya icre donanma olur kim diller ile tabir ve kalemler ile tahrir ve te rkim ve tavsif olunmaz (Msra) demiler Bu gnlerde ehri Msrn nekadar maldar ve mn'im ve devletmend dem(i) var ise a e beyan olur Zira herkes niye malik ise czi ve klli zer ziverden ve cevahir murassa atn ve ibretnmuna metalarn bazar hsne karub ruyi dkknn bezeyb arz kly idb M v arusu dnya olur Hatt hakir sene tarihinde Kethda brahim paa asrnda Msrda bulunub n Mehmed Han Rabiin Kamanisefl] kal'as fethinin admanisini grdm Engt berdihen idb yretde kaldm Halknn giceleri Kadir ve ruzlar ruz di Ekber idi -'c-kJi Asker tayifes evvel ve hir zabtu rabtlar mkil iken desturu padiah olmaile ^ diyb bu gnlerde olan t kubbei nilgn altnda olmyub yine Msrda olur Zira gulgulei Msr ve debdebei Msr ve i Msr ve tan-tanei Msr ve ccai Msr ve mm dnyai Msrdr Geri slmbol byk zredir Amma Msrn asker tayifesi ekavet zre olduklarndan cmle pr ve civannn bay bendleri alnub eran atlar gibi bir depime ve bir hudur kim bir kimse bu gnlerde evld ve hizmetkrna ve memalk ve ehil iyaline tahakkm idemez Herkes taraf taraf ay iretde v sohbeti hasdadrlar Her ne gne donanma olsa byle hengmei ad-maniler olur Amma veziri am bir kal'a feth eylese on iki gice donanma olur Zira Mhr kimde ise Sleyman oldur Amma sade serdar muazzam bir kal'a feth etse on gn on gice yahud yedi gn yedi gice a dmani olur Ve bu Msrda bu mertebe srr sadmaniler olup mehuru fk olmas(n) m asl ikl ir Ve cezirei Kahire vilyetdir Halk sehl behane ile depimee balarlar Tab' Msr Zhre ve sze ve lbu lehve halk mayildirler Ve halk gayet okdur Ve mal firavana malik olduk arndan zevk ve safaya sarf iderler Ve azizi Msr hatunu Zleyhaya nice malb idiyse hl lk ol zamandan beru avretleri ve huddamlarna malb [1] Kamnie kalesi. 452 EVLYA ELEB olub alelgasb zevk ve safa ve ekaya mayillerdir Frsat bulunca azm admaniler Hatt Keth *brahim paa Kamanise donanmasyn. Kara Meydanda etdi admani devri Ademden beru ne ol ne olacakdr Cemii bazbazana ve tefeanlara ve Msrn arz marifet iden erbab maarifine msr kise masraf idb Kara Meydan yz bin kanadiller ile mzeyyen idb nur meydan etdi . Fasl Yirmi sekizinci alay Mekke ve Medinenin em'i aseli ve buhur ve d anberi masari fi hazinesin beyan ider Evvel blda tahrir olunan hazine alaylarndan sonra tertib zre bu alaydr kim bunda asla asker alay yokdur Ancak miskci ba ve paann hasl harc cmle em'i kfur ve em'i mu ve Bulakda nekadar srk hammallar var ise cem idb em'a haneden kantar beyaz em'i kfu bu kadar esnaf tablalar ile balarnda gtrrler Ve bukadar tabla kamlar iinde mmesse ambern buhurlar ve elli kazan klle glb ve elli emame amber ve on iki bin kubbe kanadi ller bu Msra mahsusdur Bir kubbe kandil iinde bir kandil dahi zeyt bunda durub yana r Ve Marib zeminden her sene bin kantar suse zeyt ya b hayata benzer Bunlar dahi cerr lar ile srk hammallar divana karrlar Ve be yz sandk kanadilleri cmle alay azm i lalar ile cmle esnaf lku^v diyerek Gavri divan hanesinde paa huzuruna karub paa bir lmumunu krub cmlesi hilesiz kfur ise miskci basya ve hasl harca ve mumcu basya hil'a r giydirilb kapanclar gelb cmlesin kantardan geirb ruznameiye kayd olunub miskci bas aln defterdar paa bir sa yerden gsterb tahsil olunub ve bu em'i kfurlar cmle keel lar icre hfz idb paa huzurunda Svey reislerine teslim olunub kiralar dahi canibi mir eda olunur Bu dahi hazine budur Amma kirlice masrufdur Fasl 22 Hazine Matbah Sultanye ve kilr hassya giden meklt merubat hazinesin beyan eyan ider)

Bu hazinei padiah tahsilinde Msr askerisinin alay yokdur Ancak Msr veziri merai Ms hine hil'ati fahire giydirb kilr padiah bei ider Gayri sefere ve gayri kullara memur lmaz Ancak kendsi be yz dem ile eyaleti Msrda kazai Mernkrden [1] ve [1] Yldz nshas (Friskrden) SEYAHATNAMES 453 Menzil ehrinde ve Benderi Dimyatdan ve kazai Birmgaldan ve benderi Reidden ve air pi rine hasl olan yerlerden be kerre yz bin erdeb pirinci ve iki bin kafes skkeri ve mi ad ve yz ferde kahve ve iki yz bin erdeb mercimek ve iki yz bin erdeb nohud ve yz k kna ve be yz resid hurma ve sayir meklt ksmndan tahsil idb Reid ehrinde bir azm r vardr Cmlesin malmal yarlar Ve Asitane tarafnda helvahanei hasdan hassatan bir hali e gelb emri padiahlerin divan Msrda paa huzurunda emri eriflerin ibraz idb Msrn e baelerinde ve ehri Fayyumda nekadar hyarenbe aac ve nekadar hummas limon aac var rye kabz olunub helvac ba bunlar mevsimile hyarenbe emini marifetile cmle ve Fayyum glb ve mi kdi ve nice yz elvan triyyat dhniyyat behalarn defterdar hazinei padia alar cem idb yz kantar mmessek gl limon ve benefe ve hummas ve temir hind ve nilfer bu nevi eribeler olur Beyaz ve amberi baris makulesi olmaz Ve maacinlerden yetmi n evi macunu mmessek ve mukavvi ve mferrih ve nafi maacinlerden tiryak Faruk ve Faruk u erbaa ve macunu akreb ve macunu sakonkuru beri ve macunu sakonkuru mah ve ayney i timsah ve kalbi timsah ve[l] timsah() ak dm gze glen mil ile ekeler biemrillh g kuvveti basar ol mertebe ziyade ide kim vakti zuhurda semadaki seb'ai seyyarei gre Bu kadar maacinler ve reel eribelerin enyandan paaya on kavanuz kethdaya kavanoz h ac ba verb mabakisin helvac ba kilr hassa[2] [3] hcceti er'iyye alr Andan kilr bei bukadar birine ve ekeri mevsimile sitanei saadete gndermek in er elli pare gemi tehiz idb yelenkenlerin dahi alr [4] Hals ider Baz zeman kanun zre enderiyyiye on iki pare kadrga gelb cmle kilrci bey kadrgalara koyub cmle kadrga be den hcceti er'iyye alub edayi hizmeti temam olur Bir hazinei Msr dahi kanunu Selim H an zre budur Fasl 23 Hazinei Msrdan kanunu padiah zre yedi bin kantar barudu siyah hazinesin beyan ider Bu hazine alaynda cebeiyan ve barudcyan ve fienkciyan alaylarndan gayri asker alaylar lmaz Paann saray havlisi kesinde [lj Yldz nshas (sinni) [2] (ya teslim eder) [3] . [4] , (Ve) (lar) 454 EVLYA ELEB iki ehane kubbei li barudhane vardr Herbirinde krkar civan vardr ebruz arhlarn atl barud derler Acib temaagah-dr Amma temaas dahi barut gibi mel'undur Anda cmle barud' r kmil olub divan Msrda paaya ani gster(ir)ler Hakka ki Msrn barudu Badaddan l ayet ltif beyaz deirmen ta kadar olur Yetmi pare mir kuralar vardr Mltezimleri bu rlardr Her hafta ikier katar deve gher-ile gelb kslerin alarak mltezimler cebeci ba slim iderler Bu ghercileleri dahi her bar paaya gsterirler Eer siyah ise red iderler Yahud mltezimler cebeci basya teslim iderler Badehu bu barudu siyah paa beenb cebeci basya ve blk orbaclarna ve kethdalarna hil'atler ihsan olunup i kaFada barudhanede in kantar barud kean keten uvallarna koyub edde edde deve derilerine sarub Msrn e mal beygirlerine ve hammal develerine tahmil idb ibtida fienkciy alay() ellerinde a salar ile ileri gidb orbaclar atlar zre Kardeler ttn imen Ve usta kazanc ve usta e yakman deyu tenbih iderek ubur iderler Ol gn ol sokaklarda bir kimse duhan imez M ezbur [1] demirci ve kazanc ve kuyumcu ve ilingir dkknlarnda ate yanub ileyemezler V u ahrah zre olan hanelerde dahi ate yanmyub kimse evinde duramaz Azm derdi serdir kim nice bin at yk atei gazab eker (A)dan ykler katar katar yrmee balar Herbirinin ya dem elinde dineil arparak halk urarak ttn ubuklarn krarak bu slb zre ubur ider kantar dahi keten fitili geer Bunlar dahi edde edde Yemen ferdeleri ir(e) atlar ve k atrlar tahmil idb bu fitilleri bken bin Berberi kavm dahi fitil ykleri yannca pab lerinde aslarile fellhlar urarak ubur iderler Hatt paa aalarnn mflisleri 6 ltife yedekle kdm ve be yedekle kdm deyu yemin eder An 7 istima iden kheyln at yede l mflis ise Msrdan fitil yedeile kmdr Andan orbaclar at zre alay alay gzer id

ek barudu siyah bely siyah gibi gtrrler Andan cebeci ba eninde sammur krk zre h ile ensesinde krk elli gulm haslar ile kslerin derek alay te ile bir beldr ubu cmlesin gemilere doldurub andan Reide Reidden cirmelerle Iskenderiyyeye andan kadrga lara tahmil idb cebeci ba kapudanlardan hccet alub hals olur te bizim [2](M)sr haz ahi budur vesselam [1] Yldz nshas (a bir) [2] (ite bir) SEYAHATNAMES 455 Fasl Yirmi drdnc Hazine Msr mollasnn ve asker kassammn ve eyaleti Msrda krk leri dahi bir hazinei msrdir Fi zemanina dahi ziyadedir Zira baer' tahsili mal ider oldular Amma Msr mollasna sene vi bervechi adalet yz kise hasl olur Gayet ltif mevleviyyetdir Andan hl Kanunu Mehe d Han Ra-bidir Mekke mollas olub andan Islmbol olur Fasl Yirmi beinci Hazinei Msr Evkafat seltni mazi ve evkafat vzera ve yn eraf k Sultan Selim Msr feth itdkde Hayre Be Msr veziri olub Kemal paa zade Ahmed Efendi M askeri olub Gazali ka-lemile hakan Msr tahrir etdiklerinde nefsi Msr icre yetmi yedi n evkfullah imi Hl on iki bin mamur abadandr Her gelen Msr mollalar emri padiah i afullahlarn tefti ve tefah-husuna memurdur Senede bir kerre yoklayub en edna vakfda n bir altun ve krk elli ve yz iki yz be yz ve bin altun alduu evkaflar vardr Ve bu e flarn azm mamur kuralar ve rezeka ve fed-danlar ve mrettebatlar ve mirden mallar va zal tahriri zre bu evkaf kuralarndan Msr hazinesi dahi hasl olur deyu defterhanei asturdur Fasl Yirmi dokuzuncu Msrdan mirnin kendy e tahsil etd hazineleri beyan eder Kanunu Selim Hanidir kim Msr valilerine hass hmayun mukabelesinde drt yz yetmi kisei keufiyyesi vardr Ve yine taraf padiahden beher yevm hare tasaddukat fukara zre bin p dir Senevi doksan kise(i) msr ider Anlardan maada beher sene altarikulhedaya bir Msr hazinesi miktar zkymet mcevher eyalar ve giranbeha tefaruklar gelir Ve bunlardan maad a senevi ikier Msr hazinesi mal dahi elbette tahsil olur Hele bu hakirin zemann-da K ethda brahim paa Msr veziri iken er Msr hazinesi tahsil itdirdirdi Zira Asitane ta Kprlzade veziri zam Fazl Ahmed paa hmisi idi Ve Cenab zzet ann tevliyyeti eyyamn taun oldkim bir ky ayda dokuz kerre mahll olub divan Msrda beyi olundu Bu baht hal Bazlar istidracdr demiler Ahir muammer olmad Amma merhum Hatemi Ta Caferi Ber456 EVLYA ELEB mek misal kerem kn bir veziri licah idi er hazinesinin birin harc makulne sarf idb kendye kalrd Fasl Otuz nc Hazine Msr vezirinin yirmi mertebe sahibi aalarn kendler tahsil e i beyan ider Evvel kethda bir mubassr ve mdebbir dem ise bin kise mal ol tahsil ider Eer naehil is azn havaya aar Ve be yz kise ehir havaleleri kazanmdr. Hakir Dervi Mehemmed paa hakire didikim Tabanyass Mehemmed Paa Msr veziri iken ben ehir havalesi idim Be yz e kr etdim deyu vezaretinde hakire nakleyledi Divan efendisi ve mukabeleci ve kap uclar kethdas ve hazinedar ve mhrdar ve mahll ktibi ve emirahor ve beytlmalc ve ha vekilhar ve kethdas ve anbar emini ve risale aas Dimyat aas ve Svey aas ve Reid yye aas ve Beni Seyf aas ve Minye ve Manfalut ve Circe aas Bu yirmi be aa dahi kend ki Msr hazinesi mal tahsil iderler Ve hir hazine dahi gayri aavatlar ve gayri kara kollukcular be aa dahi kendlere iki Msr hazinesi mal tahsil iderler Fasl Otuz dokuzuncu Hazine Msrn yirmi be meras ve krk erakese belerinin ve sair sil etdkleri hazineleri beyan ider Evvel eyaleti Msrda cmle kurann mir mallar galk yani kapanub eda olundukdan sonra ruzname defterinde mastur ve murakkam olduu zre cm le yn Msra be Msr hazinesi fayiz mal hasl olur deyu tahrir olunmudur Hakka ki dah hasl olur Hatt Kethda brahim paa azizi Msr iken slambolda sakin padiah mukarribler gayri yn erafn Msrdaki kylerinin Msr hazinesi mal hasl () olur deyu ruznamec fendi brahim paaya arzetdi Paa dahi deri devlete telhis etdkde ruznameci Abdurrahman Efendi(i) huzuru ehriyarye [1] idb muva-cehei padiahde yine o minval zre cevab yerdi de padiah Cemce-hab buyururlar kim ya mal fayiz kalur deyu sual buyururlar Ruznamec i Vallahi padiahm Be Msr hazinesi mal mera ve yn eraf kullarna kalur deyu cevab v t ehriyarye mazhar olub muazzez ve mkerrem yine Msra geldi Ve ann zemannda Ms [1] Yldz nshas (ihzar)

SEYAHATNAMES 457 irad masraf beraber olub tedahl ref oldu Badehu brahim paa Mekkiye bin kul yazub sek en iki haccnda erif Sa'di hal idb yerine erif Berekt erif oldu Ruznameci Abdurrahman fendi huzuru padiahde byle kefi raz etdiiyn hir Canpuladzadiye ruz-nameci(i) katil diler te Msr hazinesi bu tertib zre sekiz Msr hazinesi dahi byle tahsil olur Fasl Krk drdnc Hazine Msrn hazinesin dahi bu esnafa* kendler in tahsil iderle beyan ider Evvel eyaleti Msrda ve eyaleti Saidde cmle bin pare kuradr Bunlar drd ksma mnkasemd r ksm cmle mir mal padiah verir beledlerdir kinci yahi keufiyye kuralardr nc eaf ve mera ve mlteziminin kuralardr Lkin bu kura sahihlerine fayiz hazineleri tahri lundu idi Amma bu kuralarn eyhlbeledi ve sahibi direkleri ve ahidler ve mridleri ve k b kbtleri vardr Bunlar dahi kendler in bir Msr hazinesi mal tahsil idb kendler se Fasl Krk sekizinci Hazinei Msr Blda zikrolunan eyaletlerin kuralarnda bilhad vel gaye vel hisab dem deryas olan re e beraya var ise arazi(i) Msr ziraat idb senede yedi kerre ekb yetmi nevi mahsul hasl olur Byle mahsuldar trab ve byle Ferhad gibi alr reayayi Arab cezirei dnyada byle ellh ve byle kavmi cebbarn ve bslah reaya yokdur Gkde uan yerde gezen ve deryada yz -j^ kendler in mal tahsil idb rlerin aalarna ve nazrlarna ve mltezimlerine ve k erub deyinlerin galk i(t)dk-lerinden sonra bu reayaya be Msr hazinesi mal kalur deyu tahrir olunmudur kim bu reaya kr hazinesile elli hazinedir Fasl Elli beinci Hazinei Msrn yedi benderinde tccar taifesinden hasl olan hazinei b n ider Kethda brahim paa Reidi ve skenderiyyei yevmiyye birer kise iltizama verdi Ve Dimyat benderi senev yz krk kise verdi Ve Bula ve Bab Nasr ve Eski Msr ve Besatn mukab iyyei dahi bunlar tahrir eminine senev yz elli kise verdi Ve yz kise [1] dahi benderi Tenvisi virdi ki ana bahar emaneti der[1] Yldz nshas (kise) 45S EVLYA ELEB ler Bazsnda be yz kise hasl olur Bu hisab zre iki Msr hazinesi dahi bu yedi benderd sl olur Cmle elli yedi hazine alelhisab Fasl Altmnc Hazine Msrn bu yedi benderine gelen tccarn peyda itdi hazine (i) be Evvel Arab ve Acemden Hind ve Yemenden velhasl eka (Iimi) seb'adan cemii tccar meta getirbfruht idb Msr hazinesi mal tahsil iderler Fasl Hazine [2] altm beinci Msr icre yz yetmi aded esnaf at dahi iki Msr hazinesi r Ve ekalmi seb'ann islm diyarlarndan gelen huccac mslimn dahi hazinei msr mal sa deyu arifler ve vkflar tahrir itmilerdir Fasl Yetmi nc Msrda Anbar Yusufa gelen hububatn hazinesin beyan ider Bu anbarlar Hazreti Yusuf bina etdi Eski Msr evsafnda mev-sufdur Ve bina etmesinin se ebi surei Yusuf Ayeti erifelerile musar-rahdr kim (Ayet) lu ^-Ji-u. j>->j Ayeti ve M elik Reyyan vaka grd (Ayeti) al j^\s e^ vu- ^ 04kL ^ sJ <i> iUJ&j Ayetleri Hazret akknda Habibi Hudaya altarikulksas nazil olmudur Cemii tefasirlerde musarrahdr Amma b iz ihtisar zre tahrir etdik Ol asrda Melik Reyyann vakasn Hazreti Yusuf tabir idb yed sene kaht gal olur deyu tabir etdi Badehu Melik Reyyan bu anbarlar bina iderken mr vefa etmeyb merhum oldu Mruru eyyam ile Hazreti Yusufa hilfet ve nbvvet gelb anbarlar azreti Yusuf bu anbarlar bina etdi masturdur Hl mezkr anbarn drd dahi hububat ile e malmal olduunda cmle ahalii vilyet ve cmle ocak ihtiyarlar ve yed blk aalar ve a Anbar Yusufun bablarn kade klub dua ve sena ile drd bayraklar dikilb anbar emini p bir azm ziyafet idb bir sm eerli ve mcevher gaddare ve topuzlu bir kheyln at eker r yelkendez at eker msr kise ve tavai ve bin erdeb gll hedaya verb hil'ati fah lunub stikamet eyle deyu tenbih olunur Ve badelasr ziyafet paa aas anbar nazrnndr yafe dahi bir mkellef ve mzeyyen bir kheyln at ve bir tavai hedaya [2] Yldz nshas (Fasl Altm beinci Hazine) SEYAHATNAMES 459 ekb bir hil'ati fahire ile behr(e)mend olub anbar orbacisi ve anbar ktibi ve keyyal cmle yirmi nefer kimesne hil'ati aziz ile azizi Msr olup mesrur handan hanelerine gi derler Andan Anbar Yusuf leb berleb olub bayrak dikilmi deyu Msr ahalisi admaniler id

erler Amma cmle mseebbib ve muhtekirler mahzenlerinden hububatlarn tara karub cierle dalyarak gill-lerin ucuz verdikleriyn alyarak metalarn beyi iderler Ve bu an-barla mynca mm Dnya Msr ganimet olmaz Zira Msrn cmle asker taifesi ve keidede ve eyt cevali ve tavaiyan ve tayifei nisvan ve gayri cmle eli beratl krk yedi bin yedi yz b eni Adem ve Bayram paa tahriri zre on alt kerre yz bin dem bu anbar Yusufa muhtalard askerlerin alik ve cerayalar vardr ki ay nefakalarn almasalar paann bana mm Dn rkes gulv idb cerayelerin paaya tadan yetirdirler Ve bu Anbar Yusuf c^-]s Vc Circe ey aleti ve Saidi Ali vilyeti berektile dolar Ve bu anbarlar ktibleri baka aklmdr Cmle mi halife ve yetmi tarras ve yetmi kehhal ve yetmi grbal ye-dindedir Bunlar asker tai esinin gllin galburlyub pak verirler Bunlar cmle anbar huddamlardr Amma kttaplar k at hisab etmilerdir kim Anbar Yusufa beher sene gelen gll hnta kerre yz bin erdebd gll ar erdepdir Ve gll ful erdepdir Bu gllleri suku sultan()de beyi men yezid etmek iktiza etse seyrnnas sekiz Msr hazinesi mal olur deyu tahrir olunmudur Livas Eer Nil tamyub ganimet olmasa cml bu sekiz Msr hazinesi(n) paadan taleb iderler Ve sekiz hazine gll olduu muhakkakdr Ve mehuru lemdir Ve cmle beni Ademden maada semada tayeran ider leri cmle Anbar Yusufdandr Anbarn st mestur olmamak ile cemii huu tuyur remma remma konub tenavl ful iderler Ve be heva pervaz per ururlar Bu Anbar Yusufun irad masarfna cemii vzera ve =~* Aa f". diyen ehli kalem olan feridd ehr akl Aristo kimesneler bu Anbarn irad masarfna akl ergrememiler Hazel an bir k evrandr Daimddehr deveran idb dolub boalub cmle mahlku Msr andan kefaflanmadadrlar kiz sene bu hakir dahi andan hissemend idik Amma bu hakirin akl kasn zre cemii Msr vz rasnn hni azilde ekdikleri lm edayidler bir demin mesahilin bitirmeden: alduklar dandr Ve meksur ve mflis kimesnelere kiflik vermeden ve Anbar Yusuf nezaretin naehle verb mah bemah mu hasebesin grmemelerinden meksur olup mahpus olurlar Bu ey den iht z iden vzera Msrdan selmetle hals olur naallah Zira 460 EVLYA ELEB Msr mekri mekri azimdir Hatt Kethda ibrahim paa gibi bir mdebbir ve bir mubassr vezi a kariblahdde gelmemidir Ve ilmi muhasebede yegnei asr idi Bu mertebe ehli kalem ik en irad ve masarifi beraber etdim ve bukadar bin ake yevmiyye mahllt cem idb cmle def terleri gm kafesli sanduka koyub Msrn hazinesin Tuta bahyub Msr bikr etdim derken mazul olub selmetle Adiliyyede karar etdi Amma iki aydan sonra Canpuladzade Hseyin paa hazretleri Msra dahil olub ibrahim paay muhasebiye davet idb Anbar Yusufdan zim inde iki yz yetmi kise bakayas kalub ibrahim paadan taleb olundukda tarfetlayn icre e da etdi Zira mna'im dem idi Ve gayri keaflar ve mena ve mltezimin zimmetlerinde brah paann yz kise bakayas kalup Hseyin paa brahim paa borcuna oturmad Ben kend mal ee ancak kadirim Yerime bir dem ko Tahsil idelim deyb brahim paa kapuclar kethdasn akaya zre koyub brahim paa am eyaletine mutasarrf olub gitdi Yani Anbar Yusuf byle k zeminidir Zira hrszlar okdur Mstakimleri yokdur Hemen ol anbar pr iden Cenab Hakd Allah setr ide Neticei kelm Msra mm Dnya didikleri kadar vardr Hakka ki cemii dnyay gibi besler Alem harab olsa Msr yapar derler Ve ahvaltlarna vkf olamaz diller Ve bir vech ile tarz ve tavr va yin ve kavanni diller ile tabir ve tahrir ve tavsif olunma dan mberradr Ancak bu hakiri prtaksiri kalillbizaa ve kesirsseyyahe alkaderttaka mm lduu mertebe kilki bzebanmz kale getrb kstahane deryada katra ve ginede zerre kada tahrir eyledik hvan zarifana yle malm ola kim bldan beru tahrir olunan eer alayl laysz minvali meruh zre tavsif olunan Msr hazineleri cmle seksen hir hazinei Msr id her hazine hin ikier yz kiseden cem'an bu kadar mal hazayin kank diyarda hasl olur H emen Msrn mm Dnya olduu bundan malmu saadet ola Ve bukadar mal hazayine kank Sel malik olmudur <iCc ^ ~>j ^ ->-j'/> J> Ve Msr vezirinin ibtida Msra alay ile girmesi ve kmas ve Nil kesimi alaylar ve hazine alaylar dah le Otuz be alay azimler dahi bu mahalde temam oldu Amma paann ylda bir ka gn Anbar a gitmesi alay() ve ylda bir kerre Ramazan erifin hir cumasnda Msr Atikde Amr bn e alay ile gitmi ve haftada iki kerre Kademnnebi ve Besatn ve Ummlkyas ve Kasr Ayn e Sebtiyye .a. ye Kaytbay ve eyh u ve Kasr Gavriyye ve Kasr Adiliyye ve Kasr Tabhane misilli seyir ana alay ile mehterhanesin derek gitdi alaylar hisabda deildir. Ve bu hazine tavsifle ri tahrir olunur-

SEYAHATNAMES 461 ken cabeca mahalle mnasib olmala kavanni Selim Han terifatlar tahrir olunub tiz geild Amma bir mahalde kulliyyatHe yazlr. Elfasl isna ve hamsn Etterfat kavanni avayidi vzerai Msr Evvel paann hass hmayunu Ana keufiyye derler Senev drd yz seksen kise olur Ve tara n tasadduku habib in fukaraya bezi oluna deyu yevmiyye er bin pare tayin olunmudur Se nev doksan kise ider ve yenieri beytlmalinden gayri cmle beytlmal (i) paann beytlma ni zabt ider Ve yedi bender gmr ve kylerin mahlltlar ve ulufe mahlltlar cmle pa Paa zabt ider Ve Msr yenieri aas paaya alt kise keufiyye verir Aa dahi yenieri n on kise alr Ve yenieri aasnn taht hkmetinde yedi nezarei var Sleymaniyye ve by retidir kim Mekke ve Mediniye beher sene erdeb gll yenieri aas yedile vsl olub dei Urbanna ref etdirmek in paadan yenieri aas yirmi iki kise alub deie Urban(n) ska e verir Bu deie Urban eyh olmaa paaya kise ve kheyln ksrak ve elli deve veri mnde olmala aaya dahi bir kise ve paa kethdasna bir kise haliye verp nie yz bin Bulakdaki anbarlardan glli Sveyse tar Andan gemilerle Mekke ve Mediniye vsl olur Ve r kethdas ibtida paa geldikde Salihiyyede bir gm eerli ve altun zincirli ve murassa tl ve murassa sorukdal [1] bir kheyln at vev on kise verir ve nice mcevher zkymet he a-lar verir Ve mteferrika ba senev paaya sekiz kise keufiyye verir ve iki kise paa k asna verir Ve yirmi bin pare divan efendisine verir ve mteferrika ba dahi eyaleti Msr a nekadar kal'a dizdarlar var ise kanunu Selim Han zre mteferrika ocandan olmalar se ile mazul idb yahud mukarrer etdkde yetmi bin pare alur ve Reid (d) e Paa Han nezaret mteferrika baslara mensubdur Ol nezaretden er kise gelir Ve miskci bann paa Msra bir donanm at haliyyesi vardr brahim paa ol at almyub Msr mollas geldkde miskci mollasna vermei haliye olunub miskci bann keufiyyesine mahsub olur Ve sekiz bin pare arn hizmeti miskci basya ilzam olunub paaya teslim ve miskei ba' paa ^hazinedarna n ve kethda hazinedarna drd bin kethdaya bir kise pare verir Amma hni mahalde mirden [1] Yldz nshas (topuz ve gaddareli) 462 EVLYA ELEB mallarn kurtarmak tahtna verir Zira miskci ba paaya ve kethdaya ve ehir havalesine n dar balmumu giderse andan alnur Ve Mekke ve Mediniye nekadar kantar em'i asel ve b uhur ve amber giderse andan alnur Ve paa ibtida Msra geldkde Adiliyyede gn gice buhur Ve amber ve misk sarf olunursa cmle miskci ba yedile Sumat beine teslim idb ake in mirden alur ve paa miskci bal mukarrer etdikce bir kise keufiyye alnr Eer ol onlas gelirse Msr monlasna virecei ata mahsub ve anbar emininden paa on yedi kise ve edi tevai ve kheylan ryan at paa Msra vsl olunca hedaya verir Haliyedir Ve iki k thdasna verir Ve bir at ve bir tavai dahi verb cmle on dokuz kise keufiyye olur Amma nbar emini bin pare gll bana beer pare alur Ve reisler glle toz ve toprak mlmma etdkleri n hakk skt reis bana onar yirmier krkar ve ellier guru alr Ve k erler yani ikinci gelide her reisden beer onar guru skker beha alr Ve bir kise tarras basl ve bir kise keyyal bal ve bir kise kbt kitabetlerin fruht ider Ve sair ta dan cmle elli kise olur Ve baltama derler bir eytanat vardr Eer andan dahi mal alsa y kise hasl olur Amma ona kul taifesi rza vermezler Gavga olur Zira ol mal kulun glli nden hasl olur Ana rza virmezler Ve paann aasndan biri anbar nazr olub paaya ki ve bir tavai verir Nazr aa dahi anbar emininden murad zre ya mahiyye ya divye senev kise ulufe alr Amma anbar nazr ilmi kitabetde akl Aristo dem lzmd(r) kim cmle gl si hni azilde andan mesuldr Ve her kimden birer ikier guru mhr akesi alr Ve nie he getirirler Ve risale aas paaya yirmi be kise keufiyye verir Kendisi krk elli kise ta sil ider Ve paa kethdasna kise verir Divan efendisine on bin pare ve hazinedara on b in pare verir Ve paa kethdasna Dimyat ve Reid ve lskenderiyye ve Minye ve Circe aalar dan birer kise avayid gelir ve paaya Circe beinden gelen keufiyye hedayalar Circe bei alaynda tahrir olunmudur Divan efendisinin cmle kanun zre avayidi on be kise haliyet ha-liyesi vardr Cemii keaf ve mena ve mlteziminden alr Ve gedik bana krk pare alur ev krk at hedaya gelir Ve yirmi raht gelir Ve paa kethdasna hrde emininden ve yedi em netden ve cemii kifleri ve mltezimden ve belerden ve fruht olan kuralardan cmle senev d yz kise hasl olur Haliyyesi vardr Ve Nil kesiminde krk raht ve elli at haliyyesi v ardr ve ehir havalesinin yedi benderden ve cmle emanetden ve hrde emininden ve da rbSEYAHATNAMES

463 hane ve bahar ann kalemidir Cmle senev mahsult iki yz kise haliyyesi vardr Cmle nan lhmi tayi (n) dir Hatt atlar ca-rya [1] gitdkde cemii paybend ve ksdekler ve gayri m matlar hrde emini grr Ve ehir havalesinin i aalar darbhane nazrndan on sekiz bin ye alrlar ve ehir havalesi sarraflar ayda bir mevacib banda sarraf basdan yirmier liye alr Ve bahar gmrnn kantarclarndan ve ktiblerinden ve simsar yahudilerinden ve larndan ehir havalisinin ve hazinedarlarnn ve sarraclarnn haliyeleri vardr Blda ni yeleri mahallile tahrir olunmudur Ve divan efendisi kisedarile cmle divan huddamla r efendilerin kisedarlar otuz iki neferdir Yevmiyye ikier ake mirden vazifeleri var i di ibrahim baa ref etdi Ve paa kethdasnn ve ehir havalesinin velhasl paann krk me ibi aavatlarn kanun zre cmle keaf ve mena ve mltezimin hydudlarnda otlak-ve bersm ri vardr Istiyen aavat atlarn gnderir Istiyen otlak hakk alur Ve paa hazinedarnn ke cmle keaf mena ve mltezimin zre krk kise olur haliyesi vardr Paa emirahoruna sene ise olur haliyesi vardr Paa emirahoruna senev drt yz kise hasl olub ayr ziyafetinde kise ve tavasi ve bir mzeyyen at ve iki safinatlciyad atlar hedaya verb cmle pay ksdek ve ul ve topra ve cmle atlara ve develere saman emirahorun boynunadr Amma sene de paaya iki yz at gelir Her at bana bir uka ve kuma ve destar haliye alr (ki satr bo braklmtr) Blda tahrir olunan alaylar ve hazine alaylar ve kanun zre dleri alnmas tamam olub mah Temmuzda kbt hisab zre Tut gelb sene hiri olur Gayri a hazineden bir ey kalmyub ill Seyyid Ahmedl Bedevi Mevldunun alay() kalur Ve terifat paadan ve molladan ve mirden ltarikussadaka me-klt merubaf ve gayri ilhak levazmatl An beyan ider Elfasls Salis ve hamsin Menba esrar mercii ebrar kutbu alev hazreti Seyyid Ahmedl Be dev meayihlerinin alaylarn beyan ider [2] Evvel kbt senesi evveli olmaa baz Nil kesimine altm gn-kalub nokta dd gn aduu gn Sultan [1] Yldz nahas (ayra) [2] Kenarda (Kar sahifadaki Mevldu eyh Bekr mah Rebilevvelde olmaile ibtida bu maha l Mevld yazla Gaflet olunmya) Yldz nshasnda buraya yazlmtr. 164 EVLYA ELEB Seyyid Ahmedl Bedevinin pabrehne ve serbrehne keysudar fukaray alam derler bir kavim dir Def ve dayire ve kudmler ile aruy bazarda def ve kudm ile kaside ve mevaller oku yup tevhid iderek Mevldu Bedev(i) halka iln iderler Badehu Nil kesimine elli be gn ka larak mehuru fk kutbu aleltlak hazreti Seyyid Ahmedl Bedevi Eblyetamn hazretlerinin ara avular gn gece Msr iinde cmle meayihana ve derviana haber idb mah mez e yirmi bin fukaralar ve meayihleri nice bin krmz sanca ve bayrak ve alemler ile esv ultanler llezara d-nb altun alemler ba kaldrub tabii ve kudm ve def ve nakkare ve su r suru Israfilvar nefhi sur urarak yedi yz meayihi kiram ve nice hin b pirehen sine ak ser brehne ve b pak fukarayi ba-bullak tevhidi eriyye megul olarak ve Ya Rezzak ismile saf saf ve gruh gruh alay azm ile paa saray() meydanna varub anda tevhidi sul iderler kim cemii mnkirn lemi hayretde dembeste ve valih hayra(n) kalrlar Badehu cem ii meayihan divan hanei lide Canpuladzade Hseyin paa hazretleri huzuruna kub badeddua vessena Ya Sultan Seyyid Ahmedl Bedev hazretinin kanunu Sultan Kaytbay zre Mevldunebi olmas in ferman erifiniz reca iderz deyu recalar makbble geb divan efendisine hit erman erif tahrir olunur Siz kim meayihan halifei Bedev eyhlerine Mah Cemadelulnn de cmle fukaranz ile alay gemileriniz ile Bulakdan avm idb ehri mezburun idesiz Ve z iri destinizde olan fukaray ve zvvaranlar bir ho gzedb hiraset zre olasz Ve senki Ga yye hkimi Hasan Besin ve senki Menufiyye hkimi Mirza Kifsin Taht hkmetinizde ve civ asitanei Seyyid Ahmedi Bedev Mevldunun evvelinden infidad gnnedek cmle askeriniz ile a meydanna haymei harghlarnz ile gelb mek sideriz Tccar ve zvvar basiret zre olub Ve Urban akyalarndan bir ferdin elinde nabut ve belinde akvei kut ve asker taifesin den gayri eli mzrakl Urban bulursan katil idb hfz hiraset zre olasn deyu kiflere hi buyud(i) erifler tahrir ol-lunub eyhlere verirler Cmle meayihi kibarlar paaya hayr lar idb badeddua paadan cmle meayih haliyelerin isterler Evvela elli pare gemi fukar a doldurmaa risaleden isterler Paa buyudu verir Ve muhtesibden elli kantar beksama t ve soan ve cibni halm in byrdm isterler Ve selef vzeralar viregeldi terifat h n ihsan olunageldi zre Seyyid Ahmedl Bedevnin kabri erifi ne iki yeil destar ve iki man d ve bir ibriim seccade ve iki em'i asel ellier vakkye ve elli hatmi erif iin e

altun paadan seyahatnamesi 465 haliyetlhaliyedir Kanunu terifat zre alub badeddua paa ile cmle meayihan vedalaub a meydanna nzul idb cmle fukaray() tevhidden dindirb celldlar eyhi buyurd(i) erifi ydannda cmle ehli divana karu tilvet ider Badehu yine cmle kan sadkan yine tevhid le ehir iinden bir hay ve bir hu ile gnagn fukaray mecazibun reftar iderek halife haz retleri at zre iki canibine selm virerek ve Merzuku Kefaf hazretleri halifesi eyhyu Mustafayi Rum cmle eyhlere serdar olarak dahi ileride filn gn Mevldu Bedevidir deyu d llllar haykrarak ubur idb eyh halife hazretlerin alay ile Merzoku Kefaf hazretleri si anesine endirb eyh halife hazretlerin alay ile Merzuku Kefaf hazretleri sitanesine e ndirb cmle meayihan ve fukarayi kan vatanl vatana giderler te ferman vezir ile ol rifinin evveli budur Andan yirmi gn sonra Evsaf alay Mevldu Hazreti brahim Dessuk mvvelnnhas Bu dahi bir alay azm ile nice bin fukara ve meayihan def kudmlerin alarak sancaklarn rak yaln ayak balar kabak esmai Ya Rezzak ekerek tevhid tezkir ile dab Resulullah zr ul huu zre ubur iderler Bunlarda melmiyyun ve mecazibun yokdur Zira bu tariki Brhan t rik sultandir slbu sabk zre divan Kaytbaya paadan izin buyurdlar alub tevhidi err olarak ubur iderler Bunlarn terifat zre haliyeleri yokdur Amma Msr veziri merhameten bir yeil destar ve bir vakyye d ihsan idb eyhi erfddin hazretlerinin dadi hayrlarn der Anlar dahi alay azimler ile eyhlerin hanelerine getirb herkes vatanna giderler B u Mevld alaylarndan sonra Msr iinde her gice birer Mevldunnebi olub cmle yz altm olur kim giceleri leylei isra ve leylei kadir ve ruzlar ruz di Ekber olur On ikisi ferman vezir ile olub dellllar nida ider Biri blda tahrir olunan Seyyid Ahmedl Bedevi mevldudur kincisi brahimi Dessuk Mevldu ncs Emiri Hac huccac ile Msra beled ve edinci gicesi Bab Nasr dibinde Can-buladiyye Mevldu Blda hac alaynda tahrir olunmudu u dahi ferman vezir ile Ve drdncs Evsaf Mevldu hazreti eyh Bekrzade Mah Rebilevvelin on ikinci gice isneyn gicesi Msrn bin altm tabaka minaresi nice bin kanadiller ile Msr minaEvliya elebi 10 10 466 EVLYA ELEB releri tezyin olur ehir ii nuru mnevver olur Ol gice zbekiyye brkesi kenarnda Mevldu Bekr hazretleri Mevldu gibi bir tantanarakl ve tumturakl Mevldunnebi olmazdr Zira on gn on gice evvel cmle yn Msra esnaf esnaf ziyafet ider Bir gn eimme ve hutebaya bir ema ve sulehaya bir gn meayihan refaya ve bir gn yn erafa ve bir gn nakiblerafa zahibi erbaa eyhlislmlarna ve bir gn mderrisine ve bir gn mollalara ve Msr mollas gn Msr vezirine eer mutekid ise muhab-beten gelirler ve gelegelmilerdir Zira ulu sit nedir Ve bir gn cmle meraya smat muhammedler ekb ziyafetler iderler kim Keyk-vs d eti firav(a)n bezi etmee kadir deildir eb ruz yz yire smat Ebabekr ekilb ihsan in' ass ma bezi olunur Ve zbekiyye brkesi iinde ol mahalde su kalmyub bin feddan sahrayi aside nice yz otak ve sayeban erge ve adr ile cmle meayihan ve yn meks idb yz kr ukaras cem olub tevhid tezkir olur Ve bir tarafda orduyi bazar kurulub meklt ve meru bat fruht olunub gnagn hazarlar olur Ve brkenin canibi erbaasnda olan hanedan sahihle ri deri divarlarn ve dam ve bam ve rev-zenlerin ve brke kenarlarn nice kerre yz bin kandiller ile zeyn idb encm ahteran misal ragan olub nice bin tfenk ve fienk endaht nub admaniler olur Ve brke etrafnda olan mirlivalarn ksu hakan ve tabii Ali Osmana tu ralar urlub sadas evci asumana peyveste olur Ve eyh hazretlerinin saray lileri kat en derkat maksureler ve ahniinler ile rste bir hanedandr kim tabir ve tevsifde meddehan izmandedirler Ve bu sitaneler serapa kanadiller ile mzeyyen olub taraf taraf kue kue derya misal beni Adem anda zevk ve safa etmededirler Ve eyh hazretlerinin kadi a zminin havuzu kenarnda cemii ulema ve suleha ve meayihler Mevldu Nebi kraat etmes haz olub hoelhan mveihler savt hazin ile bir ahenk du-tup Mevldunnebi okurlar Ve krmz tmi seksen mahbub huddamlar musanna ve murassa micmerler ile d amberi ham yakub mk a nber ve snbl Hatay rayihasndan uaklarn dimalar muattar olur Ve mmessek skker ve tabla tabla yrn safalara bezi olunur Andan mmessek ve muambern eribeler gnagn mce ur ve mnebbet kseler ile bezi olunub ta sabahadek ihya olunub kerre Mevldu erif kr lunub alessabah mveihn ve karilere ihsan ve in'am olunub herkes bir canibe mteveccih

olurlar Elhasl midhatinde lisan kasrdr ve yine bu gice seyahatnamesi 467 Mevldu sitane(i) eyh tbrahimi Glen ^s Yine mah Rabilevvelin on ikinci gice isneyn gecesi olur Baz kan eyh Bekri Mevldna r Baz canlar Ibrahimi Glenye gelirler Baz yrn eyh Bekriye andan Ibrahimi Gleniye Amma bu Glen Mevldu cuh uhunlu ve fellhn ve avam nas in deildir Havassulhas in asker taifesi ve erbab marifet ve tarikat ve nazif ve zarif ve air ve erbab tasnif k imesneler gelirler Gayri enayi ve ecnebi ve cmle ve mhmel demler gelemez Badelaa azi z hazretlerinin merkadi amber haki olduu kubbei mnevverenin nndeki mcell ve musaykal aremi azmi musanna zkymet ibriim halieler ile denb cmle uakan gruh gruh gelb e salt aa etdkdensonra yni eyh zre cmle fukara yek dil ve yek cihet olub tilvet i akir bir tarafda zikrullaha megul iken baz uak vecde gelb ayag zre kal-kub simaa bal ar Andan cmle dervian erbab dilrian fakr faka ile zan aziman canlar deveran etme rler ve akirler tarafndan gnagn savt ve remiller ve tasnifat ve ameller ve ilhiler ve zikir ve cemiller[l] ile yekgh ve dgh ve segah ve argh ve pengh ve e gzede gz anna hzngirler idb khice $aka neva mahbub buselik idb makam uak gerdaniyyede kara ri etmezler Ve bir kol zakirleri kekler cem idb nekriz ve ahnaza ve harak makam zen geb gerda-niyye iderek kavli sfahan zre rast karar idb mabeyninde on iki makam zre on iki brucdan nian verir on iki halka kre kre pi ender pii uak birbirlerine sarmaub erin deragu idb muhabbet rekleri germagerm olub cemii uakan birbirlerini kemerlerind en zabt idb halkai glende zikrullaha megul olub tevhidi erre ile mest medhu bhu olub sa(i) muhabbetde vlih hayran olurlar Ve cmle zakiran ve akiran retar ruen iderek Haya ve Cemali ve Abdl Ahad ve Gafur ilhilerini zakiran birbirlerine has-mane mselsel haz in esvat ile hanendelik idp yina cemii uakan med-d cezm tevhidiki Allahmme lfzdr an emet etdklerinde Huda limdir can kulagile istima iden can bcan ve bmecal iken prme-ca l olur Hullassai kelm bu slb zre on iki makamda on iki fasl tevhidi sultan olur kim y krk tariki meayihann birinde olmaz Meer tariki Mutavide ve yahud tariki Burhande ola u fasllardan sonra elebi Efendi halvet hanesinden kub cmle mtakan tazim idb dest pu varrlar Amma kimisine dest pus etmee rza veril] Yldz nshas (zeciller) 468 EVLYA ELEB mez ll birkimesne kendden biat idb cihan fakr kabul etmi ola Ol mahremi esrar olub t kde olduyn yedi yunmasnn keffini pus iderler Ve bu elebi Efendi asla hanesinden tar vam nasdan bir merd ile ve gayri bir derdmerd ile asla ihtilt etmez Ancak senede b ir gice Meludnnebiye kar Daima gftgdan perhiz zre gice kaim gndz saimdir Daima taa adet idb tilveti Kur'an ile mukayyeddir Ve kendnn sebebi maiet(i) in hsn hatt var yiltlar yazub teberrken baz yrana hedeya gnderir Ve Mevld gicesi tara kmalarnn a lar biat idb tarika girerler Baz msfaid kimesneler asitanede krk elli sene ifnayi vcu d idb bir diyarda post sahibi olmaa istidad tahsil etmi an irad idb sahibi seccade id r Ve baz dostan muhibban ile ylda bir kerre merref olub anlara hayr dua iderler Ve mi hrabn sa tarafnda seccadeniin olur Skn zre dururlar Badehu tevhid tez kirden dahi f ub kol edvar zre bir stad kmil krsiye knca aada cmle mveihler ve zakirnler an krsi zre Mevldhan Bursal Sarmsakc zade Sleyman Efendinin telif etdi Allah adn zikr idelim evvel Mevldunda sahibi telif beste etdi zre on iki makamda ve yirmi drt ubede ve krk sekiz rkib zre ho vz ile tilvet idb mabeyninde zakiranlar nice savt ve zikirler tilvet id sabahadak bu slb zre sohbeti has olur Ve hazreti Risaletin rahmi maderden saadetle mtak olduklar mahal gelb Dodu ol fahrl enam diyince cmle ka(n) pr civan ayag zre kalkub tazim iderler Bu kerre zakirler (Beyit) Ya Resulullah cemalin kefddecca deil mi Habiba senin kelmn belgulul deil mi ebyatlar savt hazin ile pencgh makamnda okunub andan cmle huddam fukarayi Glen tab a eker ve nebat ve halviyyat ve zlbiyyat ve gnagn hamev kandnnebatlar yn erafa be r Ve baz fukaralar futalar icre eker ile mlebbes badem ve leblebi ve am fsd ve muka fnd ve envandan nakiller ve muamberin ve mmessek eribeleri rengrenk ksei fafur il erler Ard sra bir remma fukaralar dahi cemii hazrunlara mutantan ve mcevher kahveler ve ay badiyan ve sa'leb ve malleb(i) ve balde ve lebni halis ve buharl eribeleri taraf taraf gl glen

SEYAHATNAMES 469 fukaralar bezliderler Andansonra bir sr fukaralar dahi glabdanlar ile mi glb ve kdi i ah ve mi buhur makulesi rayihai tayyibeli mlar cmle huzzar meclis zre nisar idb buhurdanlar ile d ve amberi ihrak idb cmle kann dimalar muattar olur Bu mahallerde evldu Nebi temam olub giden gider Kalan canlar demler ider Yir;e fukaralar tevhid tezkire balarlar Tevhidden sonra kan arhan (Ayet) fcMJ ^sa o^'j.-.* ar erifin ddua aziz hazretlerin baz kan ziyaret idb hanelerine revane olurlar Baz canlar canan ukaralarn hcreciklerine varub mihman olurlar Elhasl pak pakize tariki sitanedir kim med-hinde lisan kasrdr vesselam Ve bu ayda bu Mevld giceleri Mevld okutmak i(n) sahib hayratlar gndzden minareleri mikrame ve destar ve kumalar ile minareleri zeyn ider ler Andan malmdur ol gice ol camide vardr. Cemii halk ol camide olurlar Ve ol gece ol mahallenin cmle sokaklarn evden eve ipler gerb kanadiller ile kahvehaneleri ve a ruy bazar zeyn iderler Bir diyara mahsus deildir Hakka ki Msr nadirei asrdr Ve baz minarelerde okurlar Nekadar kimesne tilveti Mevld iderlerse minarelerd(e)ki harir derstarlar anlar alr Ve bir minareye krk elli altm dem sar Zira her minare klle mi aka tabaka bina olunmudur Her tabakas ellier dem alur Ta sabahadak bir mikrama in kr lli Arab feryad figan idb sadalar evce peyveste olur Bittemam Ve Evsaf Mevldu eyh Ahmedr Rfa Tariki Burhandir Mah Receblmreccebin evveli Cuma gicesi olur sitaneleri Sultan Hasan Camii dibinde mzraklar iinde bir tekiyei azimdir Blda tekyeler icre evsaf masturdur Mevld dahi izdihaml deildir [1] sulehayi mmetden can [2] sahihleri mazanni kirame ki mesneler cem olurlar Acib sohbeti hassulhas olur kim diller ile tabir olunmaz Evsaf Mevldu eyh meribnl Farz Msrn canibi cenubunda Cebeli Cui dameninde bir sitanei azimdir Ylda bir kerre Mevld b iki yz bin dem cem olur Ulemayi Msrn cmlesi bu kavle mttefiklerdir kim ol gn anda h Reslullah hazr derler Zira ol Mevld mahallinde cami iinde nur berk urur Gayri cami lere mahsus deildir ll meribnl Farz [1] Yldz nshas (Cmle) \\ (hal) 470 EVLYA ELEB camiine mahsusdur Ve bu Mevlda mutaazzm ve mtekebbir kimesne varamaz Varrsa ol sitane nin muhibbidir Cmle fukara ve gureba ve mesakn ve budala ve melmiyyundan kimesneler varr Ve lgnde nice kimesnei keif keramet izhar ider Der beyan kefi eyh Mehemmedi Lebban Hatt Defterdar Ahmed paa imam() ile hakir mezzin mahfilinde otururduk Hemen mecazibu ndan Mehemmed Lebban ayak zre kalkub bukadar ecnas mahlkat iinde imama hitab idb ru' fLt L fy-Jl rjjMi r_m ^'J* J*J? J>' J>* deyb ol mahalde yine kb oturdu kim krk yedi edir ol amud dilinde sakindir Bu kelm istima iden jrjj! ru l jy didi Ay imam lr m y imamn oturduu mahfil yklr m deyu gnagn haiyeler verdiler mam havfinden aa endi imden hareket etmiyb metanet etdim Yedinci gnde Defterdar Ahmed paa ve imamn Aa Ms b gulyy m ile mazul etdiler Meer eyh Lebbannin iareti bu imi Yani ol sitanei mer nie mazannei kirame kimesneler vardr Tarif ve tavsiflerinin midhatlerinde zeban bz ebandr Zira ol makam ehli hal kuesi olmak ile nie meaiyyun ve irakyyun kavmi gibi bz n kelimat ider demler vardr Ruyazat mcahede ile ol mertebiye varmlardr kim haftada bi iftar ider mcerred pak demler vardr Hudaya malmdur Hakir nitekim Msrda idim Her Cuma namazndan sonra yinleri olup nice bin dem cem olurlar Hakir dahi elbette lgn ol cemiy yeti hassada hazr olurdum Nice kerre baz alyimatlar ve nice keif ve kerametler zuhur iderdi Hakir Msrda olduka bir Cuma mnfek olmazdm Zira bir safa kesb ider-dim Ve gnag ahvaltlara vkf esrar olurdum Vu bu sitanede her Cuma gnleri mer ibnl Farzn taiyye okundukda baz kan aklarndan vecde gelb balarn amudlara ururlar Biemrillh asla bi sabet etmez Ve nice hovz kimesneler savt hazin ile birbirlerine hasmane ar erif ve k yid na'ti erif tilvet iderler Neticei kelm (b)lda tekyeler evsafnda tahrir olunmudur r dua mstecab olacak sitanedir u.* Bunda olan Mevlda Mevldu fukara derler Cmle kan cem olurlar Andan sonra Evsaf Mevldunnebi Ebussuudul Carici [] Eski Msr ile Yeni Msr mabeyninde bir belidedir Her iharsen-be gn Mevldu olur Amma s bir kerre bir azm orduy bazar [1] Yldz nshas (carihi) SEYAHATNAMES

471 kurulub nice kerre yz bin kanadiller ile tezyin olub gn gece sabahlaradak tevhid te kir sadasmdan zemin ve asuman dir dir ditrer Ve bu mahal Msrn cenubuna bin adm baid aka bir kasaba olmak ile iki kerre yz bin dem himarlara suvar olub ol vadi hi-marla r ile malmal olub beni Adem dahi mevc mevc olub dem deryas olub hac hacunu azm olur Zira Ebssudu arc [1] hazretleri kariblhd olmak ile nice kerametlerin bilb Mevldna iderler Bunlar Sultan Selim Han asrnda hayatda olub ^ c UJ^\ j- diyen bunlar idi Menakb pr fan acib [2] garib Ve bunlarn erefi sohbetleri ile merref olub muammer olmu bir kimesnei Canpuladzade Hs yin paa hazretlerinin huzuru eriflerine ol kimesnei getirb paa desti erifin bus idb d ai hayrlarn alub behremend oldlar Amma bu piri fani Msr iinden deildir Menufiyye hak endir Ab havas ltif olduundan muammer olmu dem vardr Hamdi Huda bu abdi hakir Evliya hibi briya Ebssudu Carci hazretlerinin mnevver cemalin grb erifi sohbetile merref fani yz yetmi yanda demin desti erifin pus idb duai hayirile behremend olduk Ulu sul olduundan Mevldu azmi olur Andan mah' Evsaf mevldunnebi hazreti mamu afi <ic <*Ua\> Her Cumartesi gecesi nie bin dem ziyaretine varub ta sabaha-dak nie yz hatmi erif idb ihya etmei mezahibi afi ulemalar art etmilerdir Krk elli seneden beru terk etmemi den efzundur Amma bu Mevldunnebi [3] gn gice orduy bazar kurulub ma(m) afi kasabas dem deryas olub baz sene izdihamdan kubbei li iin olmak vaki olmudur Bu mertebe izdiham olur Tatvili kelma hacet yokdur hvan hasafaya sefa ile undan malm ola kim bizim zamanmzdaki Mevld gicesi drd yz yirmi hatmi e olundu Zira anda ol gicelerde nice bin hafz kelmullah cem olur Defterdar brahim paa senesinde yedi yz krk hatmi erif tilvet olundu deyu rivayet iderler Ve ol gice anda cemii ervah aktab ve evliya ruhaniyyetleri hazrdr derler Ve bu Mevld giceleri in Ms aflar be on gn mu[1] Yldz nshas (Carhi) [2] (ve) [3] (senede) , 472 EVLYA ELEB kaddem mam afi kasabasnda beer onar gurua haneleri icare ile dutub ehli iyali ve mek ubatlar ile gelb zevk iderler Ve nice yz hayme ve hargah ile meklt merubat fruht idi tccar gelb meks idb azm orduy bazar olur Ve nice yz zvvar adrlar giceler kanadille e minareler ve her hanenin dam bamlar nice kerre yz bin kanadiller ile ragan idb ehri tezyin iderler Neticei kelm midhatinde kilki drer nisar dilim dilimdir Ve bu mam afi evldu temam olub bir ferd perian olmadan alelumum mam afiye karib Eblleys hazretleri vlduna giderler Evsaf Mevldunnebi be sitane(i) eyh Eblleys Bu dahi hakeza kyas remev gibidir Yani mam afi Mevldu gibidir Amma musannifin ve me en nice kimesneler telifatla-rn Eblleys Mevldna getirb mezahibi selse eyhlislmlar m olub telif etdi kitab ve risalei huzuru ulemaya koyub cmle fuzal tilvet iderler Ee lenin muteberi oldu ise memhurlyub ve sahifei kitaba imza idb tilvet olunsun deyu i zin verirler Ve ol telifat bir iki gice Eblleys hazretlerinin seri saadetleri ucun daki sanduka iinde korlar ok vaki olmudur kim bir ka gnden evvel nshai sandukadan k baz yeri hak olunmu bulunur Ve baz yerleri tashih olunmu bulunur Bir kerre bir kimes nenin akayide mteallik bir risale telifi sanduka iinde muhterik bulunub sabah cild i kavrulmu bulunur Ebnnur Mehemmed paa asrnda olmudur Yani hazreti Eblleys mam hma unda ulema ve suleha ve huffaz kelmullah cem olub ta sabahlaradek gn gice nice bin tmi erif tilvet olunur Byle ulemayi kibar mevldu olur kim vasfnda lisan kasrdr Andan e uak eyh Ukbiye giderler. Evsaf Mevldu eyh Ukbei Ch(ey)n <A*<Cui^ Matekaddem harabe olmaile Mevldu muattal idi Badehu sene 1063 tarihinde Ebnnur Mehe mmed paa yani Haseki Mehmed paa vakasnda grb mceddeden bir camii li ve bir tekye ve sebil ve iki sakiye ve bir matbah ve eyh hazretleri zre bir mahbat prenvar bina idb i ki yz msr kise masruf idb bir hayrat azm etdi Ve her sene Mevldu erifi masarfna b kf idb zerine yenieri ocan nazr etdi Ve bu Mevld dahi kesayirttahrir Mevldu sultan m eyh Ukbei Cheynyyl Amirinin ruh(u) ad olur Zira evkaf tarafndan meklt merubatla olmaile ulema ve suleha ve fukaraya nmeti mebzuldr Bundan sonra Cebeli Cu dameninde SEYAHATNAMES

473 Evsaf Mevldu eyh ahin >>)i ^ros Bir teferrcgh ziyaretgh cihan nma yerdir Bunda dahi bir gn bir gice Mevld olur Amma y ln kayalar zre vaki olmaile dar yerdir Olkadar izdiham olmaz Amma acayib Mevldu sulta n olur Andan Evsaf Mevldu eyh Cu Bu sitane dahi Cebeli Mukattam zre ta zirveio lsnda hayme-ler kurlub Mevldu azm olu cami ve hazreti sahibi Ali Abbasiyandan Elmustansr Billh veziri emirlcyu Ebnnecm Bedr Cemalyan veziri litebar bina etdiinden Cu da derler Amma dann ismi Cebeli Mukatta Evsaf Mevldu Kademn Nebi Azm sitanedir Camii kebiri ve resmi kademi erif zre bir kubbei li ve tekyei tir endaz tekyesi Defterdar brahim paanndr Blda tavsif olunmudur Bunda dahi bir gn bir gice azm olub sahiblhayr Defterdar brahim paaya hayr dua iderler Andan Evsaf Mevldu sdt hazretleri Kurafei kbrada mah Sabanlmuazzamn nsfnda nam mahalde ecdad izamlar medfun olduu ma tanede gn gice nice hayme ve haregh ile orduyi hazar kurlub baz Msr meralarnd i) olanlar otaklarn getirb camiin minaresin ve sitanenin deri divarn ve cmle haymeler in nice kerre yz bin ka-nadiller ile tezyin iderler Ve dem deryas gelb cemii yende ve revendeye nmet mebzul olub bir mevldu azm olur kim vahidi kefdir Ve nice kerre yz b in sigar ve kibar ve merdi zenan cem olub deti sahray hadden birun ve kyasdan efzu n beni dem cem olub taraf taraf ziyaretlere giderler Zira bu mahalde nie bin sahbei kiram ve kibar evliyaullahlar medfundur Ve peygamber zadelerden bni Yamen ibni Ha zreti Yakub ve Efrayim ibni Hazreti Yusuf Fayyumda tevelld idp bu mahalde medfundu r Ve bunlarn emsali niceler dahi medfundur Ziyaretgh mahallinde tahrir olunur Derbeyan menakb sdt Ebl Tahasss Ve sdt hazretlerinin uluasi evh Ebl tahassis hazretleri bir mu-taazzm bir Cencenab ol aile huzuruna yn erafdan gayri ulema ve sulehadan gayri bir ferd varamaz Sohbetleri inkbaz zredir Amma ecdadlar sitanesine leylei Mevlda geldiklerinde bin iki bin mea474 EVLYA ELEB yih kiram ile gelb eriri hilfetde karar idb trbei prenvar iinde nie yz bin kanadi 'i kfur ile nuru mnevver olub iki bin beni Adem azndan evrad sdt tilvet etdkleri l azm deme bir vecd hasl olub cmle masevadan geb kalb gz pr envar olub ve mahalde etlerinin desti erifin bus idb ibtida kimesnenin ismin sual idb ana bir knye yani lka b koyup gerdenine iki zira dlbendi rda sarub fukaralarndan olmaa mezun olur Her Mevl a bin drt bir demin bazuuna rda sarub hir lkab buyururlar Acib hikmetdir Bir deme b rduklar knye (i) bir deme dahi komazlar Ve mddeti mrnde hilfetleri asrnda bir lkab dememilerdir Acib surullahdr kim .U-Jij. J>r iip-i ilham rabbani ile lkab korlar Hak re Ebussafa deyu knye verdiler Hamdi Huda nefesi mbareklerinin sebebile zevk ve sa fadayz Ve hakirin gerdenine bir kimir al sardlar Ve baz erafa dahi gnagn al lhu duai hayr ider Ve bir kerre knye koduu demi on senedensonra grse knyesile JWi> t ve deyu namn syler Ne kuvveti kuds mertebesi kuvveti ha-fzya malikdir Ve bir kerre rda v rdii deme elbette sene gelse yine verir Bu dahi azm mal bezi etmekdir Hulsai kelm bir vech ile ahvallerine vkf olunmu [1] Ve bu sdtlarn her biri birer sene yz kadar de ve be yz alt yz huddam ile kbei erife gidb azm mal sarf iderler ve selmet gelirler meddeb ve anka ocakdr Hengme ve hacc cehuna mayii deilderdir Amma bizzaruri ylda bir erre bu Mevldu azme gelb cmle ahbab ile merref olurlar ve bundan sonra Evsaf Mevldunnebi eyh Bakr Hazretleri Mah Temmuzda hamasn gnnde mam afi Kubbesi dibinde eyh Bekri hazretlerinin ecdadlar ndc sdtlarn Mevlduna karlk bir Mevldu erif iderler kim nmet ile ve ihsan ve in'am ile cmle Msr halk ve bay gedalar ihtiyacdan mstani iderler Bunda dahi nice hayme ve rgh orduyi bazar olub cami Ve minareleri ve kaalar nice kerre yz bin kanadiller ile ragan olub ruzu ruen olur Sabahadek ihya olub fasl Mevldunnebi tilvet olunur Bu ir Mevldu azimdir Andan Evsaf Mevldu Ummlkyas Blda evsaf tahrir olunmudur kim yenieri oca Mikyas ha-vuzn tathir etdklerinde y edi gice adman olub sekizinci [1] Yldz nshas (olunmaz) SEYAHATNAMES 475 gice asker taifesi gidp Cuma gicesi Mevldu azm olub alessabah baavu dahi ziyafetlerd hals olur Andan sonra Nile nokota gicesi

Evsaf Mevldu sani der Ummlkyas Bu Mevld Ummlkyasda Nil taaca gice olur Cemii lemay sulehay ve refayi Msr cem ol ekil harc paa kisesinden smmat muhammedler ekb Mevldu erif olur Ve cemii ulema Nil de olmasna muntazr olurlar Ve bu Mevld terceman bann direidir 'lima masrufu paada i blda mufassal tahrir olunmudur Andan sonra Sultan Hasan kurbinde Mevldu Mahmudyye ve ana karib Meyldu Emirahuriyye ve Camii Ezher iinde yine Mevldu sdt ve ehir haricinde Mevldu Sultan Kaytbay Bu dahi Mevldu azimdir maretinden nimeti bimtinan bay ve yedaya ve zuafa ve fukaraya mebzuldr Ylda bir kerre azm cemiyyeti kbra olur Ve Mevldu brahim Glen der tekyei Bulak naallah mahallinde tahrir olunur Ve dier Mevldu eyh Bekr Eeyh Tatu w* Bab sultan a'rav kurbinde Mevldu azm olur Ve Mevldu eyh a'rav Bu dahi cmle ulemayi kibar Mevldudur Zira Camii kk olmaile kesretnnas olmaz Amma Mev rifinde acib ruhaniyyet vardr Ve Mevldu eyh Hanef Bunda dahi cemiyyeti kbra olur Ve Kantartus Sunkur kurbinde Mevldu eyh Halvet Bu dahi meayih Mevldudur Gayri izdiham olmaz Ve 476 EVLYA ELEB Mevldunnebi der sitanei Hazreti mam Hseyn Mukaddema yetmi seneden beru Mevldu erif mnkirin ilka ve igvasile muattal olmudu Bade hu sene 1089 tarihinde refalar Abdurrahman paa -huzuruna kub bu senei mubarekede cedd i izammz mam Hseyn zre Mevldu erif olunmasn reca ideriz dediklerinde olan recalar kabulde vaki olub subaya ve muhtesibe ve kadaskere hitaben buyurdlar tahrir olunur Mah Muharremin on ikinci aura gicesi cemii minarelerde kat enderkat kanadiller yan a ve cemii aruy bazar gice ve gndz donanub kandiller ile ragan ola deyu dellllar nid di [1] Mehedi mam Hseyn icre Mevld in alt bin pare ve bir yeil destar ve bir vakyy ir kantar em'i aseli kfur verb ilhazelan mam Hseynde Mevld olmak Abdurrahman paa h cemii refa ve ehli Msr dua iderler m ,iUKaidei hasenat Msr bu mah Muharremlharamm on ikinci gnne varnca mam Hseyn Mevldu gicesinin ehri Ms n Yahudiler [2] er bir sra gelb ellerinde byk zenbiller icre gnagn triyyat buhur bir yerden yle feryad iderler kim cemii esvakda ve mahallat derblerinde feryadlar a sumana kar Bu dahi bir deti kadimdir Ve buhur rayihasile ehri Msr mah Muharremin on ine dek muattar iderler Temaayi ibretdir Ve bu meva-lidlerden maada Msr iinde her sa hiblhayrat hanelerinde ve cami ve zaviyelerinde nice bin Mevldu erif iderler Sair d iyarda Mevldu erif etmek mah Rebilevvele mahsusdur Amma Msrda yln on iki aynda nic evld cemiyyeti iderler Baz mahalde be alt Mevld bir giciye vaki olur Zira Msrn halk ti Risaletpenaha kereti muhabbetlerinden bezlimal idb Mevldu erif etmek ile mehuru fk olmulardr Zira itikad mezhebleri drst ehli snnet velcemaatdir Musalli kavimdir Ve bl tahrir olunan Mevldlarn bazs ferman vzera ile olur Bazlar yini meayihan zre ider ir olunan mevalidlerin dahi nie yzne vardk Amma tahrir olunmas mkil olmaile bu kada iktifa etdik Amma tara kura ve kasabatlarda hkim fermanile olan Mevldu erifleri eks eriya ol dua harmanlarnda hazr olmuuz naallah her biri mahallinde alkaderlimkn tahr unur [1] Yldz nshas (idb) [21 . . (er) SEYAHATNAMES 477 Elfaslur Rabi ve hamsin Msr kavminin bu Mevldlarndan sonra zevk ve safa idnenk has v e m in mesireghlarn beyan ider Evvel Msrn cenub canibinde iki saat baid Beledi teferrcgh Besatn

Bir mamur karyedir Cmle nakibleraflarn zri hkmetlerin-dedir Bu beled icre sahili Nil arib bir azm ba iremin ta vasatnda bir kasr havernak ortasnda bir havuzu ltif ile r r mesi-gh rmghdr Ve cabeca fevkan mteaddid hcreler ve matbah ve sakyeler ile mamu ka yerdir Ve Teferrcgh Kademn Nebi Defterdar ibrahim paann hayrat hasenatndandr kim azm sr ltifdir Gnagn kasrlar v ve matbah Keykvs ve tekye tirendazan tekyesi ve zaviye ve sakyeler ve hcreler cmle i rahim paa hayratdr kim blda tarihatlar ile mufassal tavsif olunmudur Andan Mesiregh Anbar Yusuf nebi Acib ve garib temaaghdr Ve Armgh mmlkyas Bu dahi mufassal mevsufdur Andan yine bu cezir(e) de Safagh ba Ravza Nice mlk eline girmi bir anedir Sahihleri iyann terk idb elden ele intikal etmi bi ve koyah iinde ^i. ^c. bir havzu azmin ortasnda bir kasr li hauz icre mebni olunmu ile ubur olunur bir temaagh su icre bir kasr ltifdir Ve kat enderkat mteaddid hcrele ile rste vacibsseyir bir teferrcghdr Andan Temaagh ikrgh Cebeleyni Herremeyn Efvah nasda Ehram Da derler Avam mabeyninde Firavn Dalar derler Lisan kbtde Berab Bikavli Tarihi ibni Cell 478 EVLYA ELEB ibtida bu Hiremler dalarn bina iden Kayn olu Hunuh olu Mahvil olu Derms.il olu Berab na etdigiyn bu dalara Hermini Berab derler Amma Nilin canibi garbisinde vaki olmu iki byk ve bir kk dalardr Canibi erbaas ciran ve kav beyaban ve kurd ve harg makul nur naallah aada mahallile banisi ve ne in bina olunub mutalsam olundu an beyan ide esselam Ve Mesiregh eragh emirahor Bu Cebire [1] hakinde n Baba hududlarna gelince safi ayr ve emen zar bir vadidir Kim emle ahalii Msrn ve Msr vezirinin cmle atlar anda ayrlar bir ferah feyyaz ahzaris Huday deildir Ameldir Bersim derler bir otdur An tohumdan ekdkleri gice biemrillh sa ahbdak iki parmak biter nc gn hayvanat otlamak mmkindir Msrn cmle atlar annla ca tabir eidkleri misilli bir kiyahdr Cmle Msrn asker taifesi ve paa emirahoru anda e ve harghlar ile kmil ay atlar ayrladub seyir ve safa ay iret iderler Bir lle r sahradr Bunda paa emirahor(u) mutlak buyurdsile mstakil hkimdir kim aki ve haramile e asla eman vermiyb kati ider Ve Habir Olunun hududu olmak ile her gice bin kheyln a tl hayyal Urban gelb paann ve gayri asker taifesinin atlarn muhafaza etmee memurlard emirahor aann paaya bir ziyafeti azmi olub paaya kise ve tavai ve kheyln satl ki mcevher rahtl atdr Paa dahi ana bir sammur hil'at ihsan eder Ve paa kethdas hazinedarna birer at keide ider Sayir aavatlara dahi hedayalar mebzuldr Zira Msrn -horluu kethda ile avayid fevayid beraberdir Msr emirahorluun-dan belerbeis olmak ka dur Senev iki yz kise ayr satar Ve iki yz kise sayir tayyaratdan olur Paaya senev ik in at hedayalar gelir Akalli mayekn her at bana birer uka ve birer kuma emi-rahora vi rilmesi mukarrerdir Bundan kyas oluna kim Msr emira-hurunun mahsultlar ne mertebededi r Eer efendisinin katinde vaka vakar dahi ziyade ise kethda ile beraber kr ider Anda n Teferrcgh Kasr Blayn Tahir Beybars Sahili Nilde sitanei bektaiyandr b havas ltif bir seyran-ghdr Blda tekyeler evsa olunmudur Lkin Kethda [1] Yldz nshas (Cize) SEYAHATNAMES 479 brahim paa ba ireminin kesine bir kasr li ina eyledkde hakirin bu ebyat ana (tar Dua idb didim ey Evliya bu kasra tarihin Zemin durduka dursun bu mekn asuman r Sene 1083 Ve bu kasra muttasl Abdurrahman paa bir kasr mahbub dahi zam eyleyb Zeki Halil Efendi bu tarihi etmidir Cayi mferrih dilka Sene 1088 Ve Nil kenarnda krk elli yerde dirahti mnteha cemmiz draht-leri sayesine mastabalar yani sofflar var kim her biri

Zeki da didi ann tarihin Buna Kasr Cennet denilmek seza Sene 1088 Tarihi Bekri Dci seyr etdi didi bu kasr li tarihin Bbedel rana zehi Ve [1] ruhefza sayedar yerlerdir [2] Mesiregh Tobatan baesi vc Acem baecsi ve Frenk baesi Ve Bulak yolunda Ramazan Bey baesi vc sahibi ayar Muhammed elebi baesi Ve bunlarn emsali avam ve hassya kapular meftuh yz yetmi baeler vardr kim he biri i tlimad misilli gaytan ve mesire-ghlardr Ve Teferrcgh Cemmiyl Abd ehir iinden cereyan iden halicin tara imal tarafnda halicin iki canibinde azm cemmi aalardr kim her . birinin sayesinde [1] Yldz nshas (Cayi mffersh dilka sene 1088) [2] (Nil kenarnda krk elli yerde dirahti mnteha cemmiz dirhtleri sayesinde mastabaha yani soffalar varkim her biri) 480 EVLYA ELEB biner koyun sayelenr birer ferahfeza yerdir Ve her biri Nil zre sahalar salub koya h glge olmudur kim asla fitabn tesiri yokdur Ve her dirahtin dairesinde ihvan safa ve ahibban bavefa ile saz sz fasln idb Hseyin Bayka (ra) zevkin iderler Ve Bulakda Mesiregh Kasr Sittiyye [i] Sahili Nilde kat enderkat kaalar ve ahniler ve mteaddid hcreler ile rste paalara ve ayanlara mahsus rmghdr Paalar Asitaneden Msra deryadan gelse ve Ummlkyasa Nil kesi etse bu Sebtiyye kasrndan alay iderler Sultan tavannn etrafnda banisinin tarihi budur ( jJUji- 1 A V Andan Teferrcgh Rdvan Bey baesi Ana Rdvaniyye derler Bir baa cinan ravazai Rdvandr Msrda manendi yokdur Andan Kantar iman haricinde halici eyh Bekr kenarnda Mesiregh Turunciyye andan Seyrangh Tobhane Sultan Kaytbay hacca gidb gelince veziri bina etmidir Naziri Msrda ve Medayinde yokdu r Evci asumana serekmi bir kubbei (m)nakka bu kalemun zaviyedir Ve iki ta kademe zemi nden lidir Ve bu kubbenin iinde olan deri divarda sun'u Huda ruhamla-r ve zkymet elv [2] elvan somaki ve yeim ve harkan ve burkan ve arakan ve sengi ferah ve balgam ve eb r talar meer Kudsd erifin Sahratullahndan ola Amma bunda olan hatt kf ve musanna a mabih gnagn mermerler zre olan [k-feler ve Msr balamalar ile mzeyyen cihan l sernignu iinde asla bir hali yer olmyb sihri icaz mnakkadr kim Mani ve Hassan ve ad Erjenk ve Frengi sa-hib renk kalemin ekmede cizlerdir Hakka ki evayili a'sarda a cayib [1] Yldz nshas (Sebtiyye) [2] Yldz nshas (an) SEYAHATNAMES 481 stad kmiller var imi Ve bu kubbei linin sol taraf bir ok menzili ba iremdir Ve s bi yende ve revende in kaalar ve mihman hanelerdir Hasl kelm ibretnma te rcghdr Andan Mesiregh Bebekiyye Cmle cndlerin Atmeydan ve Okmeydandr Mteaddid kaalar ve matbah ve havuzlar var tefe Andan ann canibi cenubunda dalar icre bir saat baid ikrgh Ayn Musa Yani Cebeli Becamin Bir sengistan iinde Hazreti Musann na-zargh() bir ayndr Amma sehl urcadr Nil gibi leziz deildir Cmle Urbann rmghdr Atna silhna dayanan baz Ms gazalleri ve harami Arabi Urban ve ryan sayd iderler Muhalif yerdir Andan Mesiregh Ayn emsiyye Ve blda tahrir olunmudur Amma bu Ayn ems ehrine muttasl ehri Ferna hl trab ile m 'alar ta Hazreti Is-nm kazd Matariyye kuyusuna varr Ferna ehri imi Anda bir ark an gayri imar kalmamdr Cmle harab-dr Mverrihan Arab sebebi harabsn yle tahrir etm

Hazreti Yakub olu Yusufu ziyarete giderken bu Ayn ems ile Ferna ehrine cmle yetmi nef r eyjd? zevilihtiram ile konub asla izaz ikram etmedkleri cn Yakub nebi bu ehirlere b eddua idb hir harab olmudur Ahir Hazreti Yakub Fayyumda Hazreti Yusuf ile on alt sen e gzleri alub Yusuf ile grb Fayyumda badelvefat vasy-yetleri zre na' erifin Haz lilrrahmanda Cebeli Ci-j-ujda defn etdiler Andan Teferrcgh Kasr Gavriyye Sultan Gavri binasdr Nilden baiddir Amma Nil tuyannda kasr Nil iinde kalr Evce sere r tarz kadim kasr lidir Bu kasr altnda bir kaai azmi var Ve birka hcreleri var Amma r asarlar yokdur Lkin bu kasre karib ba iremler iinde hemen Tob-hane kubbesi gibi fev ani musanna ve mnakka kubbei lidir Lkin camidir Hemen Tobhane kubbesinin tbkdr Andan Evliya elebi 10 31 482 EVLYA ELEB Mesiregh ziyaretgh Bi'ri Matariyye Msrn imalinde iki saat baid ba ve baeler iinde nazargh Hazreti Isa aleyhisselmdr r destinde iken azm binalar var imi Hl ancak kir kaa ve bir zaviye kalm Ve anda bir h vuz vardr Cmle mariz andan girb ifa bulurlar Cemii tevarih-lerde ve Tevarihi Yunanler de. masturdur kim Hazreti Is validesi Meryem Ana ile Nablus ehrinden hicret idb bun da sakin olmulardr Ve nesr zu'munca bu Matariyye kuyusun Hazreti Is ile validesi ile[ l] kazub gusul etmi ola Ve bu havuz anlarn binasdr derler Ve sahihdir Zira Msrn cemi uyular acdr Amma bu Matariyye kuyusu mucizei Resulullah ile olmaile b lezizdir Dollab ar ile mi nazifin srlar ekb canibi erbaasndaki ba iremleri rey ider Ve matekaddem belsim ve belisan aalar var imi Hazreti Is mbarek desti erifleri ile dikmi Msrdan yarda olmaz imi Yan karub teberrken padiahlar hazinesinde hfz iderlerdi Ve dem zeh andan bir krat tenavl etse hals olur Ve bir demi akreb ylan ve yan ve bir srsa so [2] belisan drtseler ve yedir-seler hals olur Ve szya srseler ifa bulur Hususan kff allar mabeyninde gayet muteberdir mrnde bir kffa(r) belisan yandan bir pare srnmese emese drst hristiyan yani drst kfir olmaz Ve bu Matariyye(ye) yedi iklim ve arkede ar gelb ziyaret idb havuzunda gusl iderler Ve bu bada hasl olan sarsan aac yapraklar ste deste karup birbirlerine vilyet vilyet hedaya gndrrler Ve yapraklarn baz kitabla ne koyub hfz iderler Amma belisan ve balsam aalarn hakir anda grmeyb huddam-larma su etdim Msr Osmanl elfne gireli kurudu deyu cevab etdiler Amma kbe yollarnda hl belisa c gayet okdur Ahalii vilyet yn yn karub huccaca cerre cerre satarlar Menafii [3] b Matariyye Ve Msr paalarnn sahibi tab olanlar Nil tuyannda yeil cereyan ider Badehu humret z l mahalde paalar ve sahibi tab olanlar Nili imezler Sebebi oldur kim Msrn tur'alar ve halileri icre senei sabkdan kalm semmi helhilden nian verir yeil sular kalmdr Yen ince ol yeil sular halilerden srb cereyan iderek Msrdan ubur ider Ol yeil sud her kim nu [1] Fazladr. [2] Yldz nshas (yire) [3] (b'iri) SEYAHATiNMES 483 derse elbetde bir marize mbtel olur Ol ecilden paalar ve sahibi tab olan ayanlar bir ay bu Nilden imeyb Bi'ri Metariyyeden nu iderler Gayet b hogvardr Ve bir m havadar yerdir ve Mesiregh Bi'ri Muazzama Muhallak katinde Hazreti Musa binasdr Baz hukema Matariyye kuyusundan lezizdir ve n afidir deyu tarif ve tavsif iderler Amma hakir iememidir Ve Teferrcgh Kal'ai Brketlhac 'Cmle huccac Msrdan kub bunda gn gice meks idb nice kerre yz bin tulum Nil su e gtrrler Acib hayrat azimdir Nilden bir brke yapmlardr Gya bir buhayrei azimdir M at karibdir Baz vezira [1] ve yn Msrdan o tarikile gidb yine Msra gelirler Mesiregh Kal'ai Sebili A lm Ayda bir kerre bir Msr meras be yz demile nbet kolu ibekliyb yende ve revendei bi raset zre olur Cirid meydan bir ikrgh yerdir Amma Urban dahi khice demi ikr idb M yar Veli kei gibi ()demi Urban ryan pryan [2] idb Gleciler tekyesi pehlivan gi erler Amma b havas ltif bir sahradr kim diyar Msrda Sebili Allm sahras mehurdur Selim Msra gelirken Tuman Bay Sultan ile altnc cengi bu Sebili Allmda olub veziri zam

Tavai Sinan paa hu meydan marekede ehid.olub yedi bin guzati mslimn Ali Os-mandan yir i bin dem Ali Msrden ehid olub hl Sebili Allm vadisinde makabiri hedadadrlar Z Ve bu Sebili Allm kal'asndan kol beyi sakin olacak kaalar ve mteaddid fevkani hcreler ve sakyeler ve canibi imalinde teferrcgh iba iremler vardr Ve anda bir mkellef ve l kubbe bina Rum tarz minareli ve sebil hane ve mastabalar vardr Ve alt ka--deme ner dban Cmle kagir bina olan camiin mihrab solunda celi lat ile (Tarih) -byle tahrir olu nmudur tdi bu camii erifi bina Kn nam gibi kamu hasenat [1] Yldz nshas (vzera) [2] (piryaa) 484 EVLYA ELEB Miri ekrem Hasan Bein eseri Ecrini vire rafidderecat Byle nu (r) an camie tarih Lmiin ur camilhasenat Sene 1063 Fevkani bir tarz cedid alt stun zre bir camii mzeyyendir Lkin haremi Ve Sebili Allmd Msra gelirken Msra iki saat karib Mesiregh diliyye Zeman kadimde bu vadide kabayili dili sakin oldugycn ve Tuman Bay Sultan bu mahalde adalet kk ina idb divan adalet etdgiyn diliyye derler Havas gayet ltifdir Bir f dir Hasta varsa ifa bulur Sultan Selim ile Tuman Bayn blda bir ka yerde arbedeleri ta hrir olunmudur Amma nie cenk cidalden sonra Selim han Tuman Bay ele getirb Bab Zveyle e salb idb Msr iinden fitne fesad munkat olub Selim Han yine Tuman Bay () endirb cen si nemazn bile klub bu Adiliyyede merkadinde defn etdi Ve sulehayi mmetden hafz kelmu lah bir padiahdr deyu evkaflarna vazyed etmeyb trbei prenvarn mzeyyen klub her ba an gelb ziyaret iderdi Hl evci semaya serekmi bir kubbei nh takn ortasnda bir merme duka iinde medfundur Sandukann canibi erbaasnda celi hat ile mermer zerine Ayetl-krsi kazlmdr ve bu tarih yazlmdr tahrir olunmudur Ali erakeze bunda inkraz buldu Sahibi hayrat padiah imi Han ve cami ve tekye ve imaret ve sebilin ve sakiye ve matbah ve zaviye ve mteaddid hcreler ve kaalar ve paalara mahsus kaalar ve kasrlar ve kal'a misal havliler ve etrafnda nic e msafirhaneler cmle Tuman Bay Sultann hasenatlarndanldr *-6 <^^> Mahallinde teferrc r vardr Amma ilmelyekin deil aynelyakin hasl idb zevk safa etdiimiz bu tahrir olunan teferrcghlardr Tavsifine cret olundu ol--U Amma cmleden ltif teferrgh ziyaretgh a ademn Nebidir SEYAHATNAMES 485 Elfasll Hami ve Hamsin Msrn areb ve garayibatlarn ve ibret nma tlsmat ve acayibatlarn ve halknn kr kis ider bu mm Dnya Msrn ahvaltna akl kasrmz erdi zre halknn rengi ruylerin ve k uu mertebe tahrir idelim Evvel bu blda tahrir ve tavsif etdiimiz Msr kadim eyyamda m r ve bdn olan ehri Fustat ki Eski Msrdr hl bu Yeni Msr ann bir mahallesi deild lem ve lim ve miller yle tahrir ve tastir iderler kim Msrn haddi Reid ve Dimyat ve eriyyeden ta brim ve Say kal'as hududuna varnca aylk yol Nil kenarnca yle mamur b Reideden bir mektub baban elinden baban elile Saidi Ali ve Min-yeden ve Esne vej As van ehirlerine vsl olur imi Ve Msr Atik yle mamur ve mzeyyen imikim Nil kenarnda ilerin damlar zre horos damdan dama pertab iderek Bulakdan Eski Msrdan Makdenya ehri ki Kademn Nebi olan mahaldir horos ol mahalde varr imi Byle mamur bdn imi' Msr e taraf imal canibine alt saat ta Ayni emse muttasl imi Nehri Nilin tarafeyni yle dd ir taraf iki konak yer ta Fayyuma varnca ol mabeyninde [1] gl glistan ve ba bostan im ikim mabeyninde bir zira arz haliye yok imi Hl yine nazar cihetinde ahsen iklimdir Ve hayr yznden evsa ve kura cihetinden ekseridir Ve bu arazi (i) Msrda knuzu azimdir V efayini cesime ve habayay kesire ve metalibi azize vardr Bikavli mverrihi lem eyh Ms ] buyururlar kim Msr zemininde bir ziri mekk arz haliye yokdur kim anda bir gncinei k hene olmya derler Hl yine her sene bir iki define bulunmadadr Ta bu mertebe Nil kena lar mamur imi Nitekim Cenab zzet Kur'an azminde ve Furkan mecidinde Msr hakknda H ltarikulksas Firavn hakknda bu Ayeti erifi nazil etmidir kim ru* > L>3 uy? > "^- u* yetin mfessirn bu arz Msr ve nehri Nil ile tefsir etmilerdir kim badehu salifzzikir -nun kabih er a'mali ve er ef'ali sebebi ile ehri Msr ve halk Hazreti Musmn bedduas zhar db imarat harab ve ba ve kostan traba tebdil olmudur Nitekim Kur'an az et)

[1] Yldz nshas (mabeynde) [2] Yldz nshas (Makrisl) 486 EVLYA ELEB 'o^fi >VL.j \*y 3 by^j 4 i^lv* j Msr Firavndan sonra harab olduundan maada ehli hikme Msr in yedi kerre harab ve yedi kerre imar olsa gerek derler Amma Muhyiddini Arabi hazretleri Ftuhat kitabnda Msr bin yz tarihinden sonra yle mamur ve bdn ola kim s 1] ve gmistan zre bir zira arz bin altuna beyi olunub Ali Osman padiahlarndan bni K'b gelb safa idb taht idine der Ve milkin tesiri sebebile cerhi felek devir iderek Msrn cmle l ' clistan ta Mekke ve Mediniye varnca beni dem ehirler bina idb ba ve ba imar ola Ve b hayat nehirler zuhur idb cereyan idb Akdenize munsab olub Gazzeden ce zirei Kbrsa bir ah rah alub at ve katr ve deve ile krban gidb gele Ve Msrda Cu cem cenabn himmetile Nili Mbarek san'at ile cereyan ide Ve ehri Msr icre yerden ger -zahir ola yani lca suyu ka deyu koca Muhyiddinl Arab rumuz: knuz ile tahrir eylemi !t ^ Acibe Hakikathal Msrn msin demleri hikyet iderler kim yetmi; seksen sene mukaddem biz Ms bae bilmezdik Ancak Kara Meydanda Kaytbay baesi ve ehrin haricinde cabeca cemmiz. ve nabka aalar var idi Anlardan gayri meyve bilmezdik Hl imdi yirmi gne meyve hsl ol r Ve ylda bir kerre cz yamur yaar ve yamaz idi Ve Msrda bir kimesnenin krk giydii ik Ve beylerden maada krk giymek ayb idi didiler Ve k olmazd Amma imdi iddeti ita o zm yamurlar yaub so-vukdan krk giyerler olduk dediler Hakikatlhal Kethda brahim paa a bir sabah baya kar yaub zemini beyaz eyledi Ve yine on mahallerde bir azm teerk yan i dolu yaup herbiri otuzar krkar dirhem gelirdi Evld Arab kar grb birbirlerine u Ju sual ederlerlerdi Biri dahi ^L;j .^^ j> yani gkden pembe yad derdi Evram kavmi haml e [2] idb kar yerlerdi Arablar eline atnca ate gibi yakub ^y jtJi ^y ji. X derler ve doluyu grdklerinde U-JJij^ (<.-'<?.> derlerdi Hamdi Huda gnden gne Msrn b havas tli kar gidp brn rahmet yaub matar ile Msr yle ganimet olur kim misli ruyi arzda ol enz Umm Dnya arus gibi mzeyyen olmaa balyub uaklar sayd etmee balad Ve Msra U n asl budur kim cemii dnyada olan ecnas [1] Yldz nshas (mezbelistan) [2] (hamd) SEYAHATNAMES 487 mahlkat ve yetmi iki millet ve yz krk lisan kelimat iden halk ve mezahibi erbaa kavm i bu Msrda mevcud olub Msr sebebile bu kadar mahlk (u) Huday Cenab Rab besler Ann rler Ve Msrn her kang ehrine varub im'an nazar ile nazar eylesen dem deryasndan omu zu skmeyb tariki mlar icre &>-j ljUj iU-ij ve tarik [1] sadasndan gemezler Ve aru cre at ve katr ve deve ve himar ve sakayin izdihamndan rahat zre ubur olunmaz Zira h alk gayet fellhdr yani rencberdir Ferhad gibi alub Msr() ganimet idb bu cmle dev beslendiiyn mm Dnya derler Ve cemii dnyayi ana gibi besliyb cmle meta aklmi se W ^ Cmle dnya kaht olsa Msr mader gibi dnyay besler Amma Huda hfzide Eer Msr kaht ii dnya Msr () besliyemez Zira cemii dnyada nekadar hayvanat var ise hemen Msr diyar andan ziyde gnagn bhad ve bhesab devabat ve mahlkat vardr Ve beni Adem dahi kezalik bhad ve bpayandr Amma asker tayifesi zulmnden reayas kavmi Firavn olub Ya Kahhar ism mazhar olduklarndan fakir ve hor ve zelil olmulardr Cmle tahsilatlarn askers Sultan lub fellh zelil kalr Bu Msr hakknda ve reayas hakknda K'bl Ahbar hazretleri bu ms an lisan hal ile buyururlar kim ...ae LI ujI "J> Buyururlar Hakikatlhal bu manayi celile zre Msrn zaif ve zuafas ve zelil fukaras hadd n efzundur Hatt sene tarihinde Abdurrahman paa mtevellii Msr iken gll hububat ganime e iken hkmatda sui tedbir olduundan msebbibler habsi gll idb Msr iinde bir kaht m ukim baz fukara meyyit tenavl etdi Ve baz kimesneler ehli ile bir gmlee malik olub gn ehli giyb kefaf nefse alrd Gice kamis ile setr olunub yirmier bakla ile kafaflanr yz bin dem mflisi mendebur olur Ve bu mezkr hazineler cmle yetmi gne mahsulden hasl Hsl kelm hemen keiden ve kazdan ve odundan ba ve gmrk alnmaz Yohsa gkde uan yer deryada yzenden gmrk almub hazine hasl olur Cmle eya mukataadr Bir fakirlhal btv ] fls ahmere muhta prmell anlar dahi mir mal verirler Mukataadr Amma [1] Yldz nshas (tarik) [2] (bneva zebbal) 488 EVLtYA ELEB

Ve minelgarayib Msr iinde baz fellhn sr sr semin kazlar gezdirb ol izdihamda aruyi hazarlarda e fakir kazlar payimali rimal olub remma remma gezdirb fruht iderler Ancak bunlard an gmrk alnmaz Yohsa cemii mevcudatdan bac ve r Sultan alnur Ve minelacayib Gmrk hasl olan mudhikenin biri dahi budur kim deryada ve haliler sahilinde nice fellh lar yatub sakin olur Bir dem bir kaz yahud bir rdek almak murad idinse ol klbe iinde olan Araba varub Ya haci Bize bir viz yani kaz yahud bir rdek disen derhal Arabn yannda bir kabak paras var Arab ol kaba bana giyb krk elli kula kurnan eline alu ab deryaya dalub rdee talib kenarda kalub Arab inaverlik iderek kaz ve rdeklerin yann a varub bu kadar hu ve tuyurun mabeynine girb elinde olan ibleri rast gelen rdekler in paylerine paybend idb fakir murglarn ruhlarnn haberi olmaz Zira yanlarnda gezen bi r kabakdr Amma Arab kabak deliinden kular temaa iderek kayd bend badehu kendsi beri ara gelb elinde resenin ucun rdek talibine verir Ol dahi habli metini elden komyub kean berkean ekb kenara yakn gelince fakr kular ne hale uradklarn bilb prputur dahi muradn zre birka dane semnlerinden alub birer pare verirsin Maada zaiflerin zd dersin Mezkr Arabn ol murglar iltiza-mndadr Mal padiah verir Gayri dem ol murglarda d ileseler tecrim Ve her kaan olsa zd idilen kaz ve rdekler yine ol fell-hndr kim g tuyura bir mekr eylemidir Msr fellh bu gne acib ve garib eytanata malik Ve minelacayibl garayib Ucubei dehrden biri dahi budur kim on bir yumurta (i) ve at fks iine gmlb yirmi gn ir tavuk yavrusu kub civ civ diyerek ol an gezmee balar Akl insan perian olur Acib ib et n-ma temaadr Amma bu kr her kes idemez Abyar kazasnda Msr meralarndan [1] Sl rinden Berme nam kydr Anda bir asl nesil nesle vardr Fkda tavuk karmak anlara mahs ili karmak murad idinen kimesne anlardan bir dem alub kangi kazaya gtrmek murad iders n gidb anda ibtida bir furun ina [1] Yldz nshas (serdar) SEYAHATNAMES 489 ider kim pili kmak in mahsus furundur Gya etmek furunu gibi st kubbe ve alt bo b dur i tula ile blk bulub her hane ikier parmak kaln yanmam penbe gibi atlm yuma niye ellier yumurta kor Amma her yumurtai gnee tutub nazar ider Eer taze yumurta ise kor Eer clk ise komaz Zira fk hararetinden parelenb sayir yumurtalara dahi zarar is t idb yavrular kmaz Ol ecilden cmle taze yumurta korlar Ve kang yumurtadan horos ve k ag beyz(a)dan dii pili kma yumurtasndan bilrler Ve bu yumurtalarn stlerine dahi fk rtb frnn iin yumurta ile byle zeyn idb badehu altna nerm te ider Amma yin kmaz Bu hal zre kmil gn dr(t) [1] Drdnc gn mezkr pilici baba ryan olub furunu gibi kurk kurk diyerek serapa cmle yumurtalarn altn stlerine dndrr Amma elinde yine vuk tnden yaplm bir gne eldivandr Ann ile her hcredeki ellier yumurtalar birer dirb mabeynle-rinde bir ka tavuk tleri kor Ve bir gne bohur yakub dtsi verb furunun apayub gider Amma bu kr kimsiye gstermez Amma hakir kasd idb ol beledde yirmi iki gn meks idb aynelyakin hasl etmegin temaa iderdim Ve yirmi gnde kerre pili anas her girb cmle yumurtalar devr iderdi Yirmi gn temam olmadan ecinne askeri gibi pililer h uru etmee balyub furun icre k emee balar Derhal anlar tara karrlar Zira dahi am yumurtalar vardr Anlar harab etmesin in hemen yumurtadan kan yavrular tara kar olmu yavrular tavuklar vardr Cmle yavrular ann ard sra civc civc deyb sr sr [2 Huda bu fkda hasl olan pililer tavuk altnda hasl olan pililerin lezzetinde deildir olundukda bir ar lhm ahm vardr Firavn doan aylak kuu bu pililere gayet hasmdr vardr Anlar gzedirler Yohsa aylak cmlesin bir gnde tayub dgeldrd Msr iinde a r Badehu bu mezkr pilileri on gnden sonra dipsiz kilelere doldurub reaya zerine beer onar kile tavuk verirler Hamdi Huda tavuk kile ile beyi ira olunduu Msr diyarnda grd e paa kilrc bass tarafndan baka bir aa memur olup nice bin bililer yapdrub paa m miyye beer yz [ tavuk boazlanub tevabiata tayin verilir Ve bu bililer nice hasl olduu grmiyen Msr fellhnn ne mertebe eytan idgin kimse [1] Yldz nshas (gn) [2] bu kelimeler fazla. 490 EVLYA ELEB bilmez Ve hakikatlhal akl ihata etmez bir srr acaibdir (yet) Cj.j jyU fitj Tjj. .lij iijik U yeti delili kat'dir

bretnmay sun'u Huda Blda evsaf tahrir olunan Sebili Allm nam mahalde bir gne elvan hrde talar olur Msr li Allm ta mehurdur Ol sah-rade yz gurua ve be yz gurua lil yakut ve elmasdan mc bulunur Ve beer onar guruluk Aynulhr ve Ayns-semek ve Aynlhir makulesi talar firavan Baz zeman iddeti ruzi-gr zurgr cmle rimali perian idb bilhad ve lgayet talar bu hakkak bu ham talar hakkidb perdaht idince her biri bir surete girb bkymet iken zky uht olunur L'li Bedahan-dan bdar ve elmasdan fertur talar bulunur Amma Msr mverrihle ve ulemalar bu zu'm zrelerdir kim Iremzatlimad binayi eddad ibnl d bu Sebili Allmda a etmidir deyu mttefakunaleyhdir-\ee Hakikatlhal bu Sebili Allama vadisinde cabeca binay azm temelleri zahir ve bahirdir Ve Kethda ibrahim paa hni azilde bu Sebili Allm sahrasnda yetmi yedi gn meks idb vre huddam-lar minkale oynamak in bu Sebili Allm cemi idb minkale oynarlard Bazs hakkake verb yzk ta iddirb cmle huddaman sahibi lar Yani bu mertebe zkymet talar bulunur Acib temaadr Ve minettesirl hacerl acibe Yine bu Sebili Allm sahrasnda prnr asferllevn bir sengn ta bulunur Dayima Frenk huke ar ol iddeti harda gelb ararlar Hassas oldur kim bir dem mezkr ta iki elile dutsa d b m-desi bulanub istifra idb ta ol ta elinden brakmynca ol dem gaseyandan feragat Amma cemii ahltdan safra ve sevdadan . hals olur Ve miidesinde bir ey kalmyub pak miide olur 1 Ve minelhavassl hacerat Yine Sebili Allm fezasnda bulunur boncuk misal bir alaca tadr Kank hatun an cima maha linde beline balasa her kez hmile kalmya Hatt bu ta Msr Babl Lgunda olan fevahiel lunur Hatt bu hakirin vaz' hamil iderken re'si kebirimiz validemizin masdarndan usr et zre kduundan ferci nakfte dar tar-mar olub kabih oldu ecilden hmile kalmadan tdinden SEYAHATNAMES 491 bu Sebili Allm tandan daima tayub peder ile haleti mahzda beline balard Ol ta nam lidemizde dahi bulunurdu bret nmay arz Msr Bild Msrda Arablar san yer derler Hakikat imi Amma ne gne fare idiiin an beyan id a hasl olan bir nevi sandr Ana farelgayb derler bir mudhik heyet mahlkdur Kaan Nili M rek taduu mahal cemii arz Msr gark ider Ol zeman yeri kalmyub taar karlar Ol maha yan ve nisvan sahralara kub su gark iden kenarlarda mezkr sanlar sayd idb tobra tobr olduru hanelerinde hoazlayub yerler Ve ilden fruht iderler Gayet semindir Ve kuyruu k a ve burnu uzun ve st duda tavan gibi yarkdr Eklde bir boz sandr Her biri yzer Ve birer batman gelir mahlkdur Bunlar biemrillhi taal yerden hasl olur Hatt yeri yn Sayyadlar andan bilirler kim anda fare vardr Kazub san karub tenavl iderler Hikmeti da bazs belinedek san olmu Belinden aas dahi toprakdan ayrlmam Kan toprak ile m prakda yine san heyeti vardr Lkin dahi et olub ruh gelmemi Byle iken yerden karsan hevadan helak oluyor Zira kemalin bulmamdr Arabardan sual etdim Ya bunlar iftleir mi didim Naam iftleirler Amma biemrilillh yavru hasl etmezler [1] didiler Ve hakir nef' in sual etdim Gayet seril hazmdr Ve demi semin ider Ve gayet mu-kavvdir Cimaa takviye t verir dediler Bu dahi garib ve acib hikmetdir Amma bu sun'u Hudaya kasrulakl ol an mutezil tayifesi istibad idb-kabul etmezler Amma bu hakir kend gzmle grb karan ara beer onar pare ver (b) temaa etdm Nsf canl nsf trab ile kanl Bazsnn nsf f trab idi Ve Haktaalnn sun'una gre bunda dahi ibret nma beni Adem deil midir kim (A ) -on^Us >T Cuu. .l'.ii U- vi,~X * *a-u ui '^c&l* u* ^ Cjjiji Ayeti delil burhan utezil mezhebine nazar etmiyb ehli er'in mezhebine nazar idb mutekid olan kimesne j_ m Jf ^\ji. deyb hamuba olur Hikmeti Huda Nahli hurmann ve cevzi kliserin beni Adem ile akrabaln beyan ider Her sene diyar Msrda dii hurmann kalbi yani beynisi zre-erkek hurmann bir daln soku a etdirirler Ol sene ol dii hurma. [1] Yldz nshas (etmez) 492 EVLYA ELEB on be yirmi salkm hurma verir Eer byle cima iddirmeseler hurma vermez Ve hurma aac ay a bir hayz grr Adem gibi beynisi vardr An kat etsen hurma kurur Amma gayri dallarn ke sen dahi seramed olur Ve hurma beynisine kalblbelh derler Gayet leziz ve mukavvid ir Msrda cimadan kalm demler istimal idb ol gice ehlini hayli mstamel idb bizar ide

gne beyaz kat peynir gibi sd lezzetinde bir gne leziz eydir Nahli hurmann beni Adem le karabeti vardr derler Kaan Cenab Bari vcudu Ademi bir kabza toprakdan halk etdi B akyyei toprakdan Cenabullah nahli hurmay ve glser aacn yani kara Hindistan cevizi aac ve ecerlvakvak aacn halk etdi Ve yerde olan hakinde Yebruhussanem yani Abds-selm derl r Yerde hasl olur dem gibi sal ve sakall ve diili ve erkekli biter Hemen dem sfatn otdur Ol dahi beni Adem toprandan hasl oldu derler .lA* <uija Ve minelacayib Msrda bir kavim vardr Diri ylan yerler Ve bir evde ylan olsa bu demlerden biri ol ha e varub bir gna ddk alub cmle ylanlar bana b cenk ide ide cmle ylanlar dutu ev ylan errinden hals olur Ve bu herifler baz demin yanna gelb ol demin haberi agh n cebinden ve koynundan ylan ve akreb ve yan karr Ve baz demin cebinden elma ve emr eftal ve zm karr Halen ki ol meyvelerin mevsimi deildir Ve baz demin koynundan a u karr Ve baz deme iaret idb sarn gsterir Herif bandan sarn karnca sar bir ylan ve akreb kub hemen herif sarn yere urub serbrehne bdestar firar ider Merhu ahim paa bu gne akalara mail idi Amma hakka ki sihri icaz mertebesi bir marifetdir Ve Msrn Asvan diyarnda fellhlar timsah ile cima etdkleri blda Nil mahlkat evsafn lunmudur Ve minelacayib Msrda cemmiz aac derler bir dirahti mnteha aacdr Msr diyarnda andan byk ecerei umun nar mntehalarna mabeheti var bir sayesi hohavay dilka dirahti mntehalardr fiyyet ile verir^Tlsmat byle bulun-mudur Her kimin ba ve baesinde ol diraht hasl ol l ba-e sahibi bir ka dem ile ittifak idb ba sahibi mukaddem bir SEYAHATNAMES 493balta ile baa girb mezkr cemmiz aacna kub bir ka yz balta urub cemmizi zahimdar id tefik olan kimesneler gelb Bire dem Bu Allah mahlku taze aac ne kesersin derler Herif ider Kend malimdir keserim ki bamda olur Asla mahsul vermez Sayesi ddi yerde emen z Kesb atee yakarm der Aadan herifler Ltf eyle kesme Dahi taze aacdr Ah Ne gzel d udaklar ve yapraklar var Kesme Meyve versin deyu reca etdke herif balta ile aac delik delik etdi yerlerden krmz kan misal yalar cereyan ider Aadan yine herifler reca id di kerre meyve versin Biz mtekeffil deyu yemin idb ol herifler diraht sahibinin el inden baltasn alub bir canibe atub cmle aacn vcuduna ellerin kuadub kucaklarlar Ve bi ka demler dahi hazr olub ahid olurlar Badehu ol balta deliklerinden ve gayri yerler den ylda yedi sekiz kerre yle meyve verir kim tabiri [1] olunmaz Ve meyvesi gya inc ir gibidir Amma iinde incir gibi dars yok i bodur Her biri yirmier otuzar dirhem gel hazmlifrat leziz meyvedir Levni ahmer ve sar ve beyaz olur Ve garayib bu kim sayir meyve ince dallarda hasl olur Amma bu iki dem kalnl gvde aalarnda olur Ve yle desinde hli yeri olmaz Gayet mahsuldar aacdr lmi tb zre tabiati itidal zredir Be al -sin tenavl idb zerine su isen iki amel idb kuvveti basar ziyade ider Ve bir demin l ti olsa yeil yapran db suyun nu etse kabz ider Ve aacnn vcudu sebz gndur Nece h a hukema mezhebinde olanlar dahi l bilr Bir temaa aacdr Hassai arz Msr Msrda keinin boynuzun yire gmerler ve sulayub timar iderler Bir ka gnden sonra yeil l filizler seramed kamlar hasl olur Ve ameli nisadr Msrda dem necasetinden nisadr hasl iderler bret nma kr-hanei acibelerdir kim blda assal tahrir olunmudur Ve san'at amel zm zm dahi koruk [iken Msr fellhlar kibrit yakub korua ba--hur yakub bir ay evvel zm ib eytanatdr [1] Yldz nshas (tabir) 494 EVLYA ELEB Ve san'at amel kavun ve karpuz Msrda gvercin necasetine re'slmal derler Msr fellhlar gvercin tersin kavun ve karp bir ay mukaddem b--dar ltif kavun hasl olur Havass hayvan acibe Msrda eker kam olduu yerde gelincee mabeheti var bir hayvan munisdir Bir turfa hrakoz mudhik bir hayvandr Hatt baz evlerde beslerler Adem ile gayet lfet ider hayva ndr Hatt Fayyum ehri balarnda gayet okdur Ol olduu yerde ann rayihasndan ylan ve

a durmaz Zira rayihasndan hemen ylan helak olur Amma insana rayihasnn nefi vardr Acib hikmetdir Zikri maadini zeheb Msrn canibi kblesine iki saat baid Cebeli Cui ardnda Ayn Musa dalarna Cebeli Bicam er Anda bir kzl renk kire topra hasl olur Ol trab atede yaksalar altun kar Amma lduundan kan altunun harc haslndan mahsul olmaz Hkim Biemrillh halife iken yedi sen b badehu mesdud etmi Hl asarlar zahir ve bahirdir Msrn canibi garbisinde Cebeli Hal madeni vardr Ve canibi arksinde Cebeli Mukattam ki Cui dadr anda altun madeni vardr Said vilyetinde :zmrd madeni var Ve Buhayre hakinde nazrun [1] madeni vardr Ve her kuralarnda gherile madeni hasl olur Ve cemii buhayrele.rinde tuz hasd olur Ve ibret nmayi ehri Ayn ems Msrn canibi imalsinde iki saat baid Matariyye kurbinde bir ehri azm imi Hl harabe kadimde darlmlk imi Hl sr binalar ile amali tayilden ve a'Im hayilden ve ebnayi r acibeden nice eyler zahir ve bahirdir Evvel Islm-bolda Atmeydanndaki gibi arke bi du seramed vardr Kaddi yz ziri mekkdir Canibi erbaasnda Kababta hatlar okdur Ve ita esinde bir aryah [2] zre suvar olmu mcevveze sarkl [1] Yldz nshas (natrun) [2] (arpa) SEYAHATNAMES 495 adem sureti var Selim Han Msra gele deyu iaretdir Canibi erbaas Atmeydanndakinin nak bi mnakkadr Ve hl bunda olan mesdud tlsmat garibe bir diyarda yokdur Hl meftuh ol yegndr Feth etmee cidd cehd idenler cmle anda med-fundurlar Ve mverrihan Msr bu Ay afnda bir kasr medh etmiler kim yz seksen penceresi var imi Her gn ems bir pencerede irb kasrn iin taban etdin Ayn ems derler Ve bir rivayetde Ayn ems namnda bir me i derler Ve bu kasra yz seksen menzilde ems temam olub evvelki menzile gelince avde t ider Hl eseri binalar zahirdir Ve zeman kadimde kal'ai azm imi Esas divarlar bahir Ve minelacayibl garayibden Cebeli Heraman Nilin canibi garbisinde Cize kasabasndan bir saat baid Cebeli Heraman <3uj~ derle r dadr Ruyi arzda bunlardan ok evvel bina yokdur Ve bunlardan l bina yokdur Gya li kafdr Azm binal dalardr Herbiri birer sanem heremanlardr Byk heremana Cebeli Be j.>. ortadakine Cebeli Mlheviyye ve ednasna Cebeli Eblhevl J^->\ j.. derler Bu amel d arn hakknda nice bin gft kyl kal vardr Baz mverrihler Tufandan evvel Ad bni edda ler Ve bazlar Tufandan evvel Surid melik kehenelerinin ilkasile kendye medfen bina etdi derler Ve itmamndan sonra bu ehramlar mali hazayin ile pr idb lt silh ve H sin cemii ulmlarnn kitablarn koyub tlsmatlar ile mekkiller nasb idb heremeynlerin n dibace ile puide klub kenz etdi Ve sahili Nilde bir ehri muazzam bina idb heremeyn lerin muhafzlar ol ehirde sakin olur Ve her sene vakti rebde cemii dnya halk gelb K isal tavaf iderlerdi Ve hl imal tarafndaki ehramn yine imal canibine nazr bir kapusu rdr Andan ieri sa tarafdaki talar zre iber lisan zre kazlm hatlarda Ben ki banii t senede temam etdim Sonra gelenler alt yz ylda temelinden ykmaa kadir olsunlar Ykma od yapmadan ehvendir Ve ben dibace ile setr kldm Gelen mlklar burya ile puide klmaa ir olsun deyu yazm Hatt Memun halife Badaddan 'Msra gelp heremeynde medfun genci fir n feth etmee bel balyub yedi ay kmil ihtimam himmetiniz [1] ile bezli himmet idb odun ar ydrub ateler yakup zerlerine srklar dkerek ve mancnklar ile sengi azimler ata arn mikdar [1] Yldz nshas (himmetler) 496 EVLYA ELEB yerin mnhedim idb zeberced murassa kb bulur inde bin altun bulunur kim her altun bir vakyye idi Ve bir hacer zre yazlm bir hat kim Ey bu dahmeden defayin fethi in temenn den Her nekadar cid ve cehd idb mal sarf idersen olkadar mal karrsn Ziyade tama iders en bu dnyay faniden gidersin deyu mastur ta grnce cmle askeri Memun valihi hamun olu edi aydan beru ekdikleri renci ina ile bu kadar masruflar mukabelesinde ol zikrolu nan bin altun bulundu Ve mukaddema zikri sebkat iden imal tarafnda kapudan ieri ta zr e tahrir olunan hatda gelen mlk hasr ile puide klsn didnden bu rumuz(u) fehm idb mun ferman eyleyb ol ehram nsfna dek Msr hasrile mestur etdkleri mahalde bir riyhi r olub hasr ve huddamlarn hevaya doanc pfterisi misal perran idb hasrlar aki ak bcan olurlar Ahirlemir Memun halifenin veziri Hseyn bin Sehlin reyi hasen(i)le fer

agat idb rcu iderler Hl ol ehramanm Memun halife asrnda mnhedim etdi yerler nmayan a Yusuf Salhuddin Msr kal'asn mceddeden bina etdkde Heremeyn cebellerinden talar k i kal'asin ve aa kal'asin bina etmidir Ve badehu Sultan Meyyed dahi heremeynler kurbi de on bir kantarai etmidir Cmle Heremeyn dalarndan kan talar ile bina etmidir Hl karedir Bu hakir e'dim Heremeyni bina iden Surid Alt ylda bina etdim Benden sonra gelen mlk alt ylda mnhedim idebilsin deyu davayi murad etmi Bu hakir ana yz kantar b du siyah ile alt hazineli bir Kandiye kal'as lm atsam Ehram dalarn ihram gibi hevay lib idb an saatde ka'r zeminde Nile sr binadan temeli bile kalmazd Amma haki-katlha hi arzda byle bir binayi azm grmedim Hamdi Huda brahim paa asrnda ehramlar tarafnda rmz ayrda iken be on gn anda zevk ve safa iderken ol takrib ile bir ka kerre varub s r temaa idp hayran durduk Bir kerre dahi varda Emirahur aann ve Behll aann' ve gay larn baz tevabiatlarndan kr be dem olub me'aller ve muammal fanuslar ve em'i riyh heremi kebirin imal canibindeki babn rimal ve har ve haakin tathir idb neuz besmele ile girdikde hakir kblenmay ve saate nazar idb cenub canibine kmil yedi yz adm yriy ahrah yoldur st toloz kemerlerdir kim yirmi zira aldir Ve tarikin vsti on zira enlid r ki canibinde mteaddid maaralar ve mebni kaalar var Ve kubbeleri kesme kayadan mut all ve mzehheb ve mnakka kim gya henz stad Behzad elinden kmdr Ve her hcresi b malmal idi Ve her bir kelle yz kile SEYAHATNAMES 497 kendm alur Sagir ve kebir kellei gnagnun hisabn Cenab Bari bilr Ve yol zre derisine m bir incik kemii var idi Hakirin kar ile yetmi bir kar idi Ve bunun emsali nice iravan idi Ve bir gar azimde malmal hurma lifi kefenli beni demler yatrlard Ve nice y kadidler var idi Her birinin kadleri yetmi ve seksener adm idi Amma gurab kadar y arasa kularnn necaseti rayihasndan dem helak olur Cemii kayalarda minkarlarndan herbi i aslub dururlard Ve bazs fanuslara ve me'allere kendlerin urub per balleri ihrak ol u Ve bazs ehremize ururdu Bu mahalde bir ka refiklerimiz bir iki fanusu ile havfleri nden rcu eylemiler Amria biz yine otuz be dem ile kalub cret iderek sehl eni [1] Amm ikavli mverrih bni Cell bu Ehram dalarna lisan kbtde Berab derlerdi Zira ibtida bu ynleri bina iden Kayn olu Hunuh olu Nahvil oludur Neid olu Berabdr Annn bu dalar er Bazlar d(e)rler ki avret firavndan evvel melike iken ol avret yapd Zira ol fera anelerden idi Annn Firavn dalar() derler Zira mruru eyyam ile diler ki kar neslinden len melikler Validei kadimimiz binasdr deyu imar iderlerdi Andan anlanr kim diler k i avret binas ola Ve bazlar Tedre adu j*L jji binasdr derler Ve Esmun a^- ve Esrib v a u keheneler idi Tarihlerile ehramlarda yatrlar Amma bikavli Tarihi ehab Tufandan evvel bu ehramlar bina iden evvel Surike bin ehlk bin iryak bin Tumidun bin Tedresan in Husal melikler yapmdr ehramlar bina idb (2) Kble nmamz muktezasnca kble canibine kmil bir saat dahi gidb Tak Kesradan nian verir kaalar ve her birinde kadid dem cesedleri var Kimi oturur ve kimi yatarlar idi Bunlar cmleden kaddi kametde ky amet demler idi Yanlarnda rm buryalar ve hurma lifinden bezler paymali rimal idi Bun ileri elli adm mikdar yoku aa gidb bir havzu azm b saf ile meml idi Amma canib ab misal kular ve kaz kadar mahuf kular havuzun kenarnda oturmular Hemen bizi grnce c e kanatlarn kakub bir ra'd var g(r)ld zahir old kim beyinlerimiz gya kulaklarmzdan Ve ebpere yani yarasa kular bizi ve esbablarmz risvay eyledi Ve me'alciler ra az k ler Neticei kelm cmlemize bu ikab kularn kanad grldsinden bir vehm tari olub ol havu n ileri bir kadem atmaa iktidarmz olmyub alelittifak avdet idelim derken kular tarafn an bir riyhi akim kopdu kim iddeti ifasndan helak mertebelerine varub me'aller ve fa nuslar snerse halimiz niye varr [1] Buradan (2) iaretli yere kadar yldz nshasnda yok. Evliya elebi 10 32 498 EVLYA ELEB deyu geru avdet iderken ebperelerin her biri kebuter kadar kend-lerin peravanevar atee ura ura ve yzlerimize kendleri kanadlar ile arpa arpa bizleri bizar etdiler Hul i) kelm her nehal ise rcu idb giderken bakdmz talar almetleri ile cmlemiz shhat l firar iden yarenlerimiz bize rihand idb Ne bu m-levvesane ehre ve ne bu ekli ucube eyu akagne kelimatlar iderlerdi Amma Huda limdir btab ve bmecal selmete kdk Amma a ve temaalar etdik Havuzdan ilerisin Huda bilr te bu hakir hiremin birin byle grdk Ne zine ve ne define grdk ll medfun demler grdk Amma mutalsam olduuna bhe yokdur Zir vuza vardkda cmlemiz mebhut olduk Tara knca bcan kub kesbi hevadan yine can buld

Bir dahi girme myessr olmya Badehu tarada adrlar ire fturlar ve kahveler iilb ehr anibi erbaasn temaa etdk ki ehramlar tulen ve arzan ar kueleri ikier yz admdr ,B her biri dairen madar sekize yz admdr Ve her tann cssesi tulen ve arzan yirmier otu rndr Ve kaddi bls ta zirvei lsna varnca iki yz arndr Byk ehramn imal cani mma br ehramlarn kapular aikre deildir Amma Eblhevl ehram gayet kukdr Amma ikis r kue sivri dalardr Hakir girdiimiz ehramn zerine kdm Ta zirvesinde on hazineli bi etir adr kurmak olur bir meydandr Ve baz ta deliklerinde ahin ve doan gndeleri ve c gvercin kpeleri ve halhallar buldum ' Cmle Msr ziri pada nmayan idi Ta bu mertebe llerdir Ve bu ehramlarn canibi erbaasnda kara ta ile mebni mutalsam binalar vardr ki m evsaflar tahrir olunsa bir mdevven olur Tetmmei Cebeli Hermin oldurkim Melik Mukavkisden Hazreti Risalete elilik ile gidb paymane gelen Zinnunu Msr Saidi A lide ark Ahmen nahiyesinde-mstevli olmu feridddehr bir fusahay blega kimesne kii id elfetih Amr ibnl Asn iznile bu Zinnun-Ehram dalarna girb anda olan ibretnma hatlar o lisan arabye terceme ider (Ol hatlar budur) 1 SEYAHATNAMES 499 Trke manas Sen azad olmu kullardan ve yetimilerden ve ibadet idici askerden ve yaband n gelb harb iinde kalm Nabt tayifesinden korkun dimekdir (Dier hatt ahar) (Yani) Bir nesnei Adem olu tedbir ider Ana Hak Taalnn kazas gler (Amma) Kk ehram ki mon hakimin kablettufan binasdr ki anda tahrir olunan beyitdir -Al ^ L jy^-J I tjj * (Yani) Sen yldza bakarsan bir i ilersin Bundan habrin yok ki yldzlar yaradan isted Zikri ucubei lisan iberiyyei Belmihdir Hl Ebiilhevldir Ekli tlsmat Eblehevl Bu dahi nc Kk ehramn ark tarafndan hammam kubbesi kadar bir sengi beyazdan bir k dir Ancak gerdeninden yukarus vardr Maada vcudu ekli yokdur Hemen unkunedek bir kelle dir Ve yz canibi arka nazrdr Ka ve ba ve gz ve dii ve kulaklar ve gerdan var r kim ba zre yz dem otursa mmkindir Ve usta [1] selef buna Ferdad var bir tie urmuk zuruh bir kelledir kim tebessm idb durur Ve mili mermerber bu kelliye byle bir gne k eysuler gstermi kim im ender im ve ham ender ham ve mergule mergule ve fitile fitile ve kre kre mebrum mebrum tarmar kkller ve keysuler gstermi kim gya sihri icaz idb ttn izhar eylemi Ve zeman kadimde bu kelle yende ve revenede ile kelimat idermi yle t sm olmu Msr stne bir bag padiah gelecein ve kaht tam olacan ve brn yaacan nekadar gelecein ve gelmiyecein ve kim lecein ve lmiyecein ve elhasl cmle mugayyeb seden haber verirmi Hazreti Musya bu Eblhevlin [1] Yldz nshas (d) 500 EVLYA ELEB gayet [1] haberlerin verdi haberi vsl olunca Hazreti Musa Ebl-hevl katine gelb bir ha li kelimatdan sonra Hazreti Musa buyururlar kim Cmle kelimata kadirsin Allah Hak p eygamberine iman getir buyurmular Eblhevl idris peygamberi bilirim Gayri bilmem de yince Hazreti Musa gazub bir padiah idi Elindeki sa ile Eblhevl tan bir ka yerden yar b azn burnun krub ^.ul ^Ct deyb gider Hl Hazreti Musdan beri dnya kelm etmeyb h a gz krkdr Amma acayib musanna kr insandr Ve bir rivayetde yine sehereler sihir i mma nisvan taifesile kelimat edermi Bir avretin bir hayli mal zayi olub ol nisvan s ahib isyan Ya Eblhevl Benim eyalarm kim ald Filn dem ald der Derhal avret hkime var rifin hanesin basub cmle eyalarn bksur bulur Mezkr sarik herif da1 dilinden Eblhev kub edebde yestehi brnzede ider Ol zemandan beru tlsm bozlub kelimat etmez oldu de Hazreti Musa hikyeti kavli sahilidir Zira llazimdir Ann mucize darbile smmn bkmn ka maagh ibret nma bir kelledir -Ve buna karib bir temaa-gh dahi vardr Bir deyr kapus imal ve hak ile mesdud olmudur Lkin kapunun atebei ulyasnn kemerinde bir gne hatlar dr kim mermer zre tahrir olunmudur Hakir gnagn hatlar kraat etmede maharetim vardr A bu hatlara manend bir hat grmedim Bir hurufu kraat olunmak muhaldir Amma bu tlsm kel lemi [2] yani kelle (i) Eblhevl bikavli tarihi bni Cell sene 781 tarihinde Hankah alh sakin Mehemmed Sofi nam bir mutaassb Hayvan suret(i) haramdr deyu bir gn hkimden iz insiz Eblhevlin azn ve burnun Hazreti Musa krdndan ziyade krarken hikmeti Huda lg hi akim esb Cize ehri mezruatlarn kuma gark idb bersim ve gll gelmez olub derhal Mehe med Sofii hkim huzurunda pare pare idb Eblhevl yannda defn iderler Hl Eblhevlin tema gelen bu sofi (i) nadrstn kabrine ta atarlar

 ihsan. Huda beray Msr s0 - Diyar Msrda asla ekirge olmaz Sayir diyardan* gelse muammer olmyub cmle helak olur Ha t. Hazreti Risalet, asrnda Mekke ve Mediniye ekirge istil eyleyb sahbei kiram Hazreti Risalete hallerin ilm idb ceradn defi in reca etdiler Hazret el aub dua etdi[1] Yldz nshas (gayib) [2] (hemii) SEYAHATNAMES 501 kim Ya Rabbi Bu cerad senin kenann olan Msra def eyle didile(r) Sahabei kiram etdile r Ya Resulullah Mekke ve Medinei ganimet iden Msrdr ekirge Msra varrsa ' mahsult t kaht gal olur didiler Hazret buyurdu kim Msr Allahn hfz emannda-dr Her kim Msra ine hakareti nazar idb zulm iderse ve ziyankrlk iderse muammer olmaz mdi bu cerad Ms Msra varnca helak olur buyurdular Hakikat yine yledir Hl Msrda ekirge olmaz Ve Cam re gvercin ve sinek ve ylan ve yan ve gayri huu tuyur girmez Tlsmatlar vardr Hl dirler Ve mineltlsmat Hl Msr iinde Kal'atl Kep derler Anda bir atik kal'a vardr Ana karib Sultan Caveli z si vardr Ol sitanenin nerdban altnda bir yeil yek pare mermer havuz vardr Gemi gibi bina olmudur Zeman kadimde bu ta gemiye drder dem binb nehri Nili te ve beri ubur id erdi Be dem suvar olsa gark olurdu Kehenei kadimler yle tlsmat etmilerdi Ve halk gemi in mutadn bilb drd demden ziyade binmee havf iderlerdi Binenler berki hatif gibi gide rlerdi Ta Kfuru Ahid zemanna gelince ol gemi Nil zre tarfetlayn icre varub gelb ina k iderdi Bir gn melik Kfuru Ahsid ider Bire canm Bu tan an suya batmakdr Ya bu ta bu kadar yz yldan beru drd dem ile Nil zre gemi gibi varub gelmededir Ay asl ne ola bu ta gemi kesim drd ola deyu ferman idb gemii Nilden karaya evirdiler Grdi-ler kim a geminin altnda bir satr hatt iber ve bir balk tasviri var Balk ekli zre kazlm Bunlardan gayri bir ey yok Kfuru Ahid cemii ulemayi Msr cem idb ne gne hat id-in ede ciz oldular Badehu yine ta gemii Nil kenarna koyub yine kelevvel dr(d) dem suvar olub gemiyi Nile at verdiler Gemi ve demler Nile gark oldular Meer nazar insan taall uk idince yahud karaya knca ameli batl olub gark oldu Ol ta tekne hl mezkr Sultan C zaviyesinin merdban altnda mi zll ile ebruz memldur Ayende ve revende hayvanatlar iderler Yine lebberlebdir Suy(u) ne canibden geldi malm deildir Bulak rah zre olmak i e yende ve revendenin nazarnda bir temaagh lemdir Ve ol tekne geminin canibi erbaasn Hazreti Sleymann divan tertibi yazlmdr kim cemii zruh mevcudatn ins cinnin hu ve envai eklleri ol ta gemide saf saf alay alay yazlmdr Amma gya kalemi Behzad ah kul Bir vacibs502 EVLYA ELEB seyir divan Sleymandr Gren divane olub yz divane dutar Zira bu ins cin ve huu tuyura iden Sleymana kalmad dnya deyb terki maseva ider j~i Ve minel havassul hacer Msr diyarnda Cebell Ahzarda bir gne alaca ta olur Ol ta her kank etmek furununa ko ek hamuru taub frndan tara karm Amma hakir grmedim Lkin Marib huccaclarn hakir rmanile tahrire gitdiimde Huu Isa ehrinde Behce [1] ve Cnad i*1"* Urbanlar nakletdf hl bizim Izzeddinede vardr deyu nakl etdiler Ve tlsmat mmlkyas Mikyas havuzunun canibi erbaasnda bir hatt garibe vardr Ann tesirile her sene elbett e Kbt Tutu geldkde ol gn Nili Mubareke nokta db tuyan ider Ve dier tlsmat Mikyas (Mi) kyasn havz (u) iinde eyh Batarn hazretleri bir timsah timsali ina idb ol suretin sadrna bir vefk zam kazmdr Ol-zemandan beru Nil ile timsah Ummlkyasdan aa cereya Nilin tuyanndan ubur iderse batn yukaru gelb mrd olur Ol mahallerde timsah havfinden azm talar yudub ar olur Ta Nil tuyan zeman gzer idb Nil berrak olunca ay Nilin ah yahud tyn trab ile kefaflenir Andan Ummlkyasdan ger dnp timsah Mikyas tlsmndan Ve minelistihracatn Ncum Msrda Babl Kasrda bir deyri azm vardr Hl medresedir Kadim zeman keheneleri anda tuc ir sureti mnevver etmiler Yznde mutall ve mzehheb bir nikab vardr Ahir zeman peygam bu suretde olub mmetleri Msra malik olalar ve adalet ideler ve feth idecek demler ba del Muhammed sene 18 tarihinde Hattab olu merl Faruk ve vezir Amr ibnl As ola deyu b in beyaz deve zre sar hrkal sureti beyaz mermer zre kazmlar ve mnakka yazmlar Ve c sureti zre beyaz mermere Ayetl

[1] Yldz nshas (Behice) SEYAHATNAMES 503 [1] Yldz nshas (sakz) ncil yetin Bu dem An Riyun zer aullardr Yerfenutun pey~ gamberdir Tunuminin Ann ism anis Muhammeddir Bistubis iki dnya sahibidir deyu lisan yunanca hatlar var Amma Am r ibnl g Msr muhasara iderken keferei fecereler Hazreti merin mermer zre-suretin bozm ar Ve tlsmat i kal'a Klavan divan hanesinde krk sekiz amudu mntehalarnn her birinde bir ervefk azm olduu kal'a evsafnda tahrir olunmudur (On iki satr ak braklm) Amma Huda limdir Eyaleti Msrda nice kerre yz bin garayibat ve acayibat vardr Ve nie y mzdr kim her birinde dem valih hayran olur Elfaslus sadis ve hamsin Msrda hasl olub Rumda olmyan meklt merubat ve nebatat ve msmiratlar beyan ider Evvel diyar Msrda on yedi gne hurma olur kim Badad ve Basra ve Lehsede olmaz Msra m leziz hurmalardr Evvel beyaz hurma nevi Badadin hastav hurmas gibi mevzundur Biemr di di olub gya skkerdir Ve gayet terdir demin dimanda mahv olur Ve bir nevi dahi an ksadr Amma ekirdei arpa kdar olur Bu dahi nebat hamev gibi terdir Ve briri dahi baya yazdr Misk rayihas mahede olunur Amma bu nevi hurma iddeti hardan kuruyub bir diyar bir diyara gitmee tahamml etmez Zira gayet terdir Hemen ratbiken beyi olunur Ve k esret zre deildir Andan sar hurma Bunun dahi enva() vardr Gayet leziz hurmadr Bu dahi kemali nezafetinden kurumyub taze iken fruht olunur Ve krmz hurma be nevidir Bir nevi beleddir kim Msr ehri icre nehri Nil ile perveri olmu bir cesim ltif hurmadr Birine ay selvan birine meden birine hamev birine ahm ve birine bostan derler Ratblar Gaye iz ve mukavvdir Ve bundan maada bir gne mor hurma olur Nahlinde kemalin bulub skker [1] gibi olur Gayet lezizdir Ve siyah hurmas dahi 504 EVLtYA ELEB gne olur Biri uzun olur Biri mdevver olur Biri hrde olur Amma bunlar dahi kemalin b ulunca gayet leziz olur Ve hurmay elvah yedi nevi olur Bir gne kuru hurmas olur Deve derilerine koyub Msra ve gayri diyara gider akl ta gibi akl akr ter Bir yerde o a asla zarar ermez Ve an fare dahi yiyemez Ve gayri diyarlarda suda sladub yerler Gayet [1] hur(ma)dr Ve bir nevi dahi Saiddir Belki on nevi olur Ve hurmayi Asvan Bu dahi leziz hurmadr Ve Asvan ve elllede si hurma dahi olur Cmle hurmann seramed nahil r(i) olur Bu si hurma atal ata(l) olur Berkleri yass yass olur Hurmas yzer dirhem ve tmier dirhem mikdar olub cssesi yumruk kadar olur ekirdeinin ii bo olub iine biber r Meyvesi leziz deildir Fellhlar yerler Ve hurmayi tyn Zenbillere malmal idb vilyet v lyet tarlar Ve hurmay kaderi Bu dahi bir gne akik Yemeni gibi hrde hurmadr Amma gay zizdir Zenbiller ile Islmbola ve Selnie ve gayri diyarlara ok getirirler Ve bir gne h urma dahi Burullus derler iri ve krmz hurmadr Ve mdevver ekillidir Bu ratb iken olka yenilmez Bunu cerreler ile turu yaparlar Gayet ltif olur Ve ekisi cier tazeler Ve b u hurmadan dahi sirke olur Amma bundan ltif olur Ve bu Msrda Soan turusu Rayihas dem elak ider Amma fellhlara gayet nafidir Balgam def ider derler Ve Cibni halm turusu y ani peynir turusu Tuzlu suya koyup be alt aydan sonra kplerin azn atklarnda Rum d yihasn itimam etdkde helak mertebesine varub firar iderler Amma Arablar cerreler band karar idb kurdlu peynir suyuna hob gibi etmek dorar Ve iinde kanadlanm kurtlarn at tenavl iderler Ve birbirlerine annla ziyafet iderler Ve Limonu katus semmum Bir gne kk ve mdevver sar limondur Amma safi prbdr Mevsiminde yz danesini bir pariye verir a bir pariye deme can otu olub deme hayat cavidan verdigiyn katus-semmum derler Ve Hu mas limon(u) Bu dahi vefret zre Msrda olur Asitanei devletden helvahanei hassa hali felerinden bir muallim gelb cendereler ile bu hummas rubun karub padiah in nie yz k z mmessek erbetler biir(ir)ler Ve burunc olur Amma eki olur Ve tatl limonu ok olur n i ve nar ve yedi gne engr ve eftalisi ve zerdalsi olur Amma kays olmaz Ve erii ve olur Amma az olur Ve armudu ve ayvas Fayyumdan ok gelir Ve Turu Sinadan gemilerle Sveyse andan develer ile elma ve emrud ve ayva gelir Zira Msrda elma az olur Ve mu z gayet okdur Ve cem-miz dahi gayet okdur nar aalar gibi dirahti mntehalarn dal-[1 as (berk) SEYAHATNAMES 505

Iarnda olmyub seerin kaln gvdelerinde olur Turfa mesire disahtdr ncir gibi bir meyve olur Beyaz ve sars ve krmzs gayet lezizdir Suretde incir gibidir Amma ii bodur Toh dur Ve iki yz yz bir yerde tob tob olub biter Yz bir pariye beyi olunur Amma meak tasil olunur Ham iken trbanlar ile demler aacna kub her birinin gbein bir gne ir esb snnet iderlerse gayet leziz olur Kesilmese lezzetli olmaz Ve mmessek rayihal bir seriulhazm ve mukavvi semerdir Bu meyvei sere ve florine ve saka kular tenavl edeme sin in meyve olan dallara cmle balk alar ekub huu tuyurdan emin olur Ve dirahtin sa gayet hevadar koyahdr Asla gne tesir etmez Ve zillinde istirahat iden hafif kalkar Gya uyumamdr Ve Meyvei nabka Bu dahi Rumda al tabir etdkleri meyve ktasnda ve lez r Amma ann iinde ekirdei altdr Bu mezkr nabkann birdir K gnleri hasl olur Cevi hrde al ve sar ve krmz elvan olur Hemen gya aldan azm dirahti mntehalar olur Ve mer olur [1] sene muammer olmu Eski Msrda Mansuru Ensar sitanndaki dirahti mntehalar herdem taze meyve verir ekirdei kiraz ekirdei gibidir Annnn Msrl Bizim kirazmz n Amma tabiat kabz zredir Ve Meyvei Fumda Trabuzan hurmasnn tazesi lezzetinden bir turfa eydir Ademin azna dutkal gibi yapr Amma lezizdir ve mukavvidir e dirahti mntehalar olur Ve Meyvei hyarenbe Ceviz aalar gibi ecereleri olur Berkler i ana karibdir Ve sar iekleri olur Meyvesi birer zira ikier zira uzun f gibi meyvesi ur Bir tarafdan bahardir Bir tarafdan meyvesidir Ylan gibi uzun uzun temaa meyvedir htidas yeildir Kemalinde siyah siyah olur inde yine boum boum siyah bal olur Hukem maacinlere korlar Gayet mshildir Ve ltif reeli olur Mshil glbe eker kadar nefi vardr yet makbul ve muteber edviyedir Sar iein dahi hamire ve reel iderler Gayet makbul has dr Amma cmle aalar mirdir Sahibi bir hyarenbe koparmaa kadir deildir Baka emanet sa)hiblerine on yedi yk ake virilb meyveleri zabt olunub mlk in Asitaniye gider Ve m n fruht iderler Meyvesi her aacda taze iken birer birer ad idb deftere kayd iderler Biri naks olsa ba sahibin tecrim idb hakkndan gelirler Ve serv aac firavandr Ve Dir i am fsd vardr Nakibleraf niesinde[2] vardr Ve am aac Bu dahi nakibleraf han i yokdur Ve Ceviz aac "KaPatlkep dibinde Nazr aann gayta[1] Yldz nshas (Bin) [2] Yldz nshas (bahesinde) 306 EVLYA ELEB nnda bir aadr Gayri yokdur Amma Fayyumda okdur Ve Tebih dirahti Bu dahi ceviz aacna er bir aadr Amma yapraklar hrdedir Dallarnda salkm salkm tebihler biter Kemalin bu delb tebih iderler Ve Sbhanallah deyu taaccb iderler kim Cenab zzet kullarm sevab ed r deyu tebihlerin mdevver mdevver dirahtde halk itdiiyn Elhamdlillah deyu kr eder n'ullah mahede idb otuz kerre dahi Allah ekber derler Ve Dirahti santa Bir iki dem i kadar seramed dirahtlerdir Berkleri lgn aac yaprakldr Amma meyvesi olmaz Hasebinden gemiler yaparlar Ve atee yakarlar Asla kl olmaz Krmz kor olur Gayet kuvvetli aadr ale nafidir Havanda sahk idb bal ile mahlut idb beer dirhem a karnna istimal etseler fa bulur Gayet sa'b aac olur Deryada gemisi yz yl muammer olur Ve baz binayi atkiler kim biner bin beer yz sene olmu esaslarda abanoz olmu santa aalar , bulundu Maahaza i arzda bundan ve e(m)irden sengin aa yokdur Bazlar Yeni Dnya aac budur derler Amma vas levnin mtegayyir eder derler Ve Sac aac Bu aa olkadar byk olmaz Bunun dahi yapr idir Yaz ve k dayimdir Nil kenarlarnda ok olur Bu dahi Msrda makbul aadr Amma meyv dur Ve Kna aac Rumun erik aalar kadar olur Bunun bir gne kfesi olur Rayhai tayyi iman muattar ider Babanlar ayanlara hedaya gtrrler Amma meyvesi olmaz Hemen rayihas lara can balar Amma bu hatunlar knas aac deildir Dirahti hnnay desti payi zenan B arin ehirlerinde firavan olur Kk aalardr Daima sakiyeler ile svarrlar Mevsiminde s nisvan cem olup yapraklarn yolub deirmenlerde db kna ederler yle lilgn olur kim b denin topuklarnda grdkde safa iderdim Ve St aac firavandr Msrda yapra sarla hk idb suyun skub bir kse ile bir gice ayazda dura Sabah istimal ide Biiznillh hals o lur Ve yrekde kurdu krar Ve Kavak aac Cabeca sulu baelerde vardr Ve Kara sakz aac cabeca vardr Ve Dud aac Beyaz ve mor ve eki siyah dudu olur Amma Nil brkesi kenarnda mirlhac Zlfikr Beyin saray havlisindeki dud aac rub'u mesknda naziri yokdur Vcudun kucaklar Amma cemii dallar sarayn havlisini sayedar idb cmle dallar altnda krk alt ar vardr Ve sayesi bir azm divanhanedir Ve mastabasmda iki bin dem her bar taam yer ler Leziz beyaz ahdane ve bdar dudu olur Hsl kelm cihanda misli yokdur Ve Mersin aac et okdur Amma Haleb mersini gibi meyve virmez Ve Atle aac Servi yapra gibi berki olur Amma SEYAHATNAMES

507 servi gibi aac srahi deildir Bunun dahi meyvesi olmaz Ancak hasebin kereste yaparlar ve hatabn atee yakarlar Ve Temir hindi aac Cabeca bahelerde bulunub meyve verir Amma mashara yapra olur Ve Ceviz aac Blda masturdur Ve Sekseban aac Muammer olmaz bir g er kam balar etrafna [1] olub ann kfesi rayihasndan ol baa san ve gelincik ha abn yemezler Ve aacnn kmrn parladakorlar Ve nice seerler dahi vardr Amma tatvili sayir tahriratmza mani olmasn in bu hadar dirahtlerin evsafile iktifa olundu Elfaslussabi ve hamsin Msrn haki pakinde hsl olan nebatat ma kulesi mekltlarn beyan ider Evvel muz bir turfa eydir Aa desen deildir Amma kaddi aa kadar vardr Her sene yerde dem kaddi kadar kub ve dem uyluu kalnlnda olub ii malmal sudur Skarsan suyu Ve yapraklar yorkan kilim kadar yeil yeil filn-dra bayraklar gibi yapraklar olur Ve praklar maheyninde ta zirvede birer salkm muz verir Ve her salkm mum sofras gibi bir yeil tekerlek kenarnda ikier kat sra sra derilmi ya ikiyz dahi ziyade ve noksan sar lcan misal muzlardr Kemalin bulunca sapsar kehrbar olur Andan koparub tenavl ederler Ibtidas yeildir Ger(i) suretde patlcan misal mevzundur Amma iinde patlcan gibi tohumu yokdur Hemen leb beleb bir macunu mukavvidir Ucundan kabuu soylr Ve eker ile tenavl o lunsa dahi ltif olur Drt be tanesi tenavl olunsa lhm yemi kadar gna verb gayet tok S^erilhazmdr ve gayet nafidir Bedene kuvvet verb menii ziyade idb kuvveti basar dahi ziyade ider Ve tabiat itidal zre ider Hakknda Hazreti Uveys in halk olundu derler Kaa kim Hazreti Ri-saletin Ohud gazasnda mbarek dendan erifleri ehid oldukda Hazreti veys istima idb y bu diimi ehid oldu Ay bu mu deyb otuz iki dilerin muhabbeti Resulullah mbarek az yarlarn zemine ilka idince biemrilillhi taal ol yarn az yarndan bu muz emen diyarndan sayir diyarlara mstevli oldu Ve bu Yemen ulemalar bu kavle mttefikler dir Amma aac kam aac gibi yerden bitb biri meyve verince an kat iderler Yanndan bi biter Byle halk olunmu Berut ehrinde gayet ok [1] Yldz nshas (etrafnda) 508 EVLYA ELEB olur Hatt mir male baldr Baka aas vardr Ve Msrda ve Dimyat ehrinde dahi ziyade ayet ok olur Amma tohmu her sene amdan gelmee muhtacdr Zira Msrda hsl olan hyarn ei mazide acur olur Ol ecilden her sene hyar tohmun amdan getrrler Ve Acur Bu dahi hy ar gibidir Lkin zh zh ve iri br olur Ve Kaa Bu dahi hyarn bir nevidir Tabiati b Kuranda (Vi-j ) Ayeti vardr Ve Batihul asfer yani kavun Msrda yedi sene kavun olub k rre kavun ekerler Bir ylda [1] kavun hsl olur btida dmeyr derler bir gne mdevver dilim dilim yeil kavun olur Gayet lezizdir Andan ellye ( ou ) hsl olur Hanke h kinde hsl olan gayet leziz ve bdar olur Ve Karpuz Her ehrinde ziyade olur Amma givek olur Lkin Burlur karpuzu byk olur Ve kabuu ince olur i ekseriya burun kan gibi lil b bdar olur Ve Mavi karpuz Bu dahi bir gne karpuzdur Amma ii clkdr Rumda yabana atarl ar Amma Msrda baz mahalde birer altuna satarlar Zira Msrn b havasna gre deme hay fi llbdr Ve akik misal kutrdur Bir hasta iddeti hardan helak mertebesine varsa bu mav i karpuzun suyundan bir iki filcan nu etse vcudu buz paresi olup harareti def olur Acib hikmetdir Hakim Davud Mfredat telfinde ol kadar nef'in tahrir etmikim Tabiri [2] olunmaz Ve bu batih geyri diyarda bulunmaz baka bir soydur Ve Abdllvi Bu dahi k avun ta'mnda abdllvi derler bir turfa eydir Ortas yumru iki balar ikier er kar e br ve bir zarf br ylan alacas misal alacadr Ve ii yine kavun ekirdei gibi e zetde sehl humu-zeti var Ve hikmet zre tabiati brudet zredir Amma mesane mecrasna ga yet mdrirdir Amma ylan eklinde olmak ile tenavl olunmada deme ikrah gelir Amma tb ki larnda bu abdllvi Hazreti peygamberin mucizesile halk olunmudur derler Sebebi oldur kim Hikyet kavmi Kurey kfirleri Hazreti Risaletin tulu zu.a. hurundan muztarib olub Hazrete nice bin ihanetler itdiler Ahirlemir intikam almad a ciz olub hile ve eytanata salik oldular Dasitan [3] Acemden bir kutu akrebi kiyan g tirdiler kim r4 niteri seni haradan gzer ider kim hl Kiyan akrebi rub'u mesknda m tu ile ve bir gayri hedayalar ile Kurey melunlar huzur Resulullah.a altarikulhedaya gtrdiler kim Hazret adukda sokub helak ide Hazret buyurdlar kim Bu hedayanz nedir didiler Anlar [1] Yldz nshas (kerre) [2] Yldz nshas (tabir) [3] (Kiyan) SEYAHATNAMES 509

dahi Ya Muhammed Nevzuhur smi namalm bir kavundur didiler Hazret buyurddar kim Biz bu mahlka Abdllvi diyelim didiler Zira Hazreti Risalet kavunu pek severdi Hemen cml e Kureyler muvacehesinde Bismillah deyb kutunun kapan anca biemrillhi taal cmle a u Msrda olan Abdllvi olmu Hazret Bismillah ile tenavl idb cmle huzzar meclis olan kiramlara taksim eyliyb tenavl etdiler Kurey mnkirleri bu hali grb ol saat yetmi ne kimesne imana gelb maadas Hakkaki Ya Muhammed sihri efsuna maliksin deyu gidb dalle tde kaldlar (Ayet) ^ j.j jj^tU dr Ve hl Abdllvi Hazreti Risaletin mucizesidir Ve yla kreb gibi olmasnn asl oldur Msra mahsusdur Ve Acururul ahzar Bu dahi Abdllvi gibidir n yeildir Ve alacas dahi yeildir Ve eklde hemen Abdllvi gibi iri brdr Ve iinde tabiati sovukdur Ve ta'm bir nimete mahebeti yokdur Ve Rumda Msr kaba derler bir md kabakdr kim fakir mzeb-zebinde kalm kabakdr Gayet okdur Ve srahi dolma kaba ve su Frenk kaba ve Eivah kaba Bunlar gayet okdur Ve Hahblleziz Nil kenarlarnda biter nohu ibi olur Sarmtrak bir eydir Gayet leziz ve mukavvi nukuJdur Ve Kasabusskker yani eke r kam Her kuralarnda bhisab olur Azm mahsuldr ve Kurkas Bursa turpu gibi bir siyah n ir Vukarlar [1] istimal iderler Kestane lezzetindedir Ve Karnebit Laya [2] misal bir nmetdir Lkin sar sar iei var Frenk inciri Ve iki dem kaddi yeil aac olur L c gibi yeil yeil biri biri zre yaym aacd(r) Ve yapraklar dahi papu gibi kaln yapr arlarnda beer onar incir biterAmma inciri srahice ve sar ve al gnedir Ve incirinin ca nibi erbaas dikenlidir Ve iinde incir gibi darusu vardr Amma ta'm bir meyveye benzem ez Amma gayet mukavvidir Ve levzn nebi yerde alak kk mugeylandr Her birinde ikier m biter Hemen badem lezzetindedir Hazret am erife gelb ticaret iderken ol yollarda C enab Bari Habibi in halk etmi Msr hakinde dahi okdur Mukavvi ve lezizdir Ve Mulhiyy zurefa-lar muhabbetinde mlkiyye derler Baz padiahlar taam odur [3] Nane misal bir yei otdur Ispanak gibi burani iderler Serilhazm ve mukavvi ve kara Arablar taamdr Ve te vailere gayet nafidir Ve Banya [4] Yeil yeil ehane plaminde bir taamdr st keler d [1] Yldz nshas (fukaralar) [2] (lahana) [3] > (ola) [4] > (bamya) 510 EVLYA ELEB gibi dikenlicedir Amma tabh oldukda dikeni mahv olur Lhm ahm ile biince ve iine limon suyu koyunca gayet nafi taam olur Ve iinde mercimekden kk krmz mercimekleri vardr sarmsag ve yogurd ile biirb burani iderler Acib nimeti leziz olur Ve Sarmsak Olur A mma fena olur Ve semmi helhil kadar demi helak ider semumiyyeti vardr Ann in makbul d ldir Cmle Rum sarmsa istimal iderler Ve soan ve tuzundan gayri ucuz ey yokdur Ve Ket Gayet okdur Amma cmleden Nehariyye ve Fayyum keteni gayet kuvvetli ve nazif olur B ir tob keten bezi on be pareyedir Amma ok dayanmaz Ancak bir kamis iki ay giyilir Ve ivit Bir yeil ile gk mabeyninde bir otdur Kemalin bulub azm kpler, iinde biirb y iinde tokmaklar ile de de hal idb suyun alub gayri kplerde suyun kaynada kaynada z dibine ker Badehu kle kle kurs idb boyaclara fruht iderler Vakyyesi drt guruad distanda olmazdr Ve Bersim Ol eydir kim ol ziraat olundu gnn ertesi bir kar zuhur i le hayva(na)tlarn ayr oldur Yohsa biemri Huda Msrda ayr olmaz Ve'Reyhan kam Haya boum seramed kam-dr Ttn ubuu iderler Ve Msr hasr Gnagn naki bukalemun Buhay olur kim krkar ellier gurua ilenir Bu dahi Msra mahsusdur Baz st adlar sihri icaz r Ve termus Bakla gibi yassca ve mdevverce ve sarca bir nmetdir Tuzlu suda asladuvir irler Bazlar biirirler Ve bazlar bu turmusu deirmende ekb un iderler Badettaam elleri e srb su ile gasil idb cmle taam zefirin demin elinden izale idb demin elin bezm ide le Msr hanedanlarnda sabun yerine el ykamaa badettaam an istimal iderler Rayhai tayy si vardr Baz ten perver olan demler hammama girb bu turmusu cmle vcuduna srer Cmle ref idb demin vcudun yle yumak ider kim gya paldei ter olur Ann in dilberanlar h larna srerler Hazz vardr Amma esbab ykamaa olmaz Ve gasul Bir gne sabundur kim Isken yyeye giden Nasriyye tur'as kenarnda hasl olur bir nebatatdr Dalar gibi bir yire cem db ise ururlar Ttnden biemri Huda sra olur Msra girb natrun ile bir dahi kal idb b lur Anlar ise tanmyub [2] mezkr atrdilde [3] db hamur ile mahlut idb rek rek id kebe ve uka makulesi eyalar annla ykanub sabun gibi kprb [1] Yldz nshas (ince) [2] (eer atee yakmyub) [3] (dbekde) seyahatnamesi

511 beyaz ider Amma ince dlbend ve ince gmlekler gasil etmee yaramaz Acib srdr kim asl ot lkdur Atede yanub sra olur Otluu toprak ile mahlut olub sabun olur gasuldr Bir temaa lijl. &\ j.i ve Hlbe u Bu dahi mercimek gibi bir hububdur Surre surre bezler ile s u iinde sladub Arab sa gibi birbirine bakub biter Beyaz beyaz filis verir An sbyanl navl iderler ve orbasn dahi piirirler Gayet leziz taam olur Ve Msrda buday ve air v la ve nohud ve mercimek ve pembe ve pirin ve susam cemii diyarlardan okdur Van ve Geyln ve Hindistan pirincinden pirinci lezizdir ve danedardr Hususa Menzile ve Fer eskr pirinci gibi vechi arzda pirin olmazdr Ve iinde ta yokdur Ve sultan pirin cml yazdr Ve Natrun tuz gibi eydir Msrda odun kaht olduundan bu natrunu taama koyub tarfe tlayn icre eti ve gayri taam maharri ider Amma yini devletde istimal etmezler Geri t aam tiz tabh ider Amma an istimal idenin edebde , hayasn debe ider Ve devletli gibi salnr Ann in Msr halknn ou debedir Anlara zurefa devletlu derler Ve esnay kelm vletli desen mteellim olur Zira nezaketle debe demekdir Ve bu natrunu Msr Buhayre v ilyetinde Tarrane *'t> kaif-lii hakinde canibi garbn dalarnda yaln kayalar zre deyrleri vardr Ol deyrlerin nnde bir azm gl vardr Cmle natrun develerle andan gelir e mir maldr Ve ruyi zeminde Karunun malinden bu natrun ve tavuk kalmdr Andan maada ma lile hl Karun bu Buhayre ikliminde yire gemekde dir kim natrun garib temaadr iine at e katr velhasl cmle mevcudat dse ol an natrun olur Ve diyar Msra mahsusdur Cemii d dan gider Ve Rumda ie hanelerde istimal idb ie-(i) su gibi mahv ider Ve diyar Msrda bir senede kuzu hasl olur Ve sayfi itada sebzevat eksik deildir Ve Merubatlar beyan ider Evvel subya yani pirin bozas Blda tavsif olmudur Ve Mav?a Bu budaydan hasl olan boz ma gayet sekir verir mel'un eydir Ve Berberlis Kuru siyah zm erbetidir iinde bahar ve sk-keri vardr Ve Hurma raks ve mi asel yani bal suyu Rumda gibi deildir Bu demi ayak alub ke ban bekledir mel'un eydir Ve Benki bade Rum bal ile esrar sladub bir gice anub sabah elekden szb yeil renk bir bde benk prrenk bicenk olur kim bir ayak ien aya ande atdun bilmez Ve Ma esrar 512 EVLYA ELEB Bu dahi bengilik ile Halilrrahman bekraezin bir yire halt idb iki gn cellb su iinde y atub berrak olub cmle har haki aa kb Rum ili Meydannd esrar harlara kse kse beyi in esrar dili ayan ve beyan olur Ve Ab rk sus yani beyan kk suyu Rumdan gelir Dibekle de sahk idb bir gece su iinde ya-tur Bedehu cedid at tobralar iinde szb bir krmz katra akub nu iderler Ve keyfiyyet ve germiyyeti yokdur Amma Hakim Davud yetmi ad ed nef'in tahrir eylemiler Cmleden hassa(i) kbras mesanei gayet pak idb idrar ider Ve cmle fazalat balgami yerinden kal idb karr Zira Msrn Nili balgamdir Ve vcudu in harareti refider deyu menafii kesiresin yazm Ve Msr halk bu rk susu nu etmeseler i aradan czam olurlar deyu yazm Hakikatlhal J'-V'jj-^cemii Msr kavmi b rk sus ierl gayet nafidir Ve Mi temir hind Bu dahi Msra mah-susdur Keyfiyyeti yokdur Lkin cier ta eler Ve safra ve sevda pareler bir humziyyetlice erbetdir Ve nice merubat makulesi eribeleri okdur Amma malmumuz olan bunlardr Elfasls samin ve hamsin Msrda olmayan sanayiatdan ve meklt merubat ve hububatlar beyan ider Evvel Msrda emi alil ve mevveluyun demin nisabn Cenab Bari bilr Maahaza yine ehhal yokdur At ok nalband yok Marizi ok hek(i)mi yok Debesi ok kat' ftk ider cerra Ademi ok hkimi yok Hkm etdirmezler Kads ok ve lecuc kavmi ok Meskenet ile kelimat id yok Ve asker tayi-fesi ok zabitleri yok Askere mdar[l] iderler Ve tahsil hazinesi ok Mstakim muhasebecisi yok Bu kelimatlar hl Msr iinde darbmesel olmudur Efvahi nasda ir Ve meklat hububat ksmndan olmyanlar bunlardr Evvel Yulaf ve kaplca ve avdar ve d e lazut ve heldine ve burak ve brlce za'fran ve pamuk ve fsdk ve kiraz ve vine ve mu ve vez ve karayemi ve kocayemi ve ilek ve gknar Trabzan hurmas kzlck ve kkem ve stane ve pelid ve ahc ve ku yemii ve [1] Yldz nshas (mdara) SEYAHATNAMES 513 Evliya elebi 10 33 [1] Yldz nshas (elde) [2] (Mayburno) Ve ecaratdan olmyanlar bunlar Ve ergavan ve nar ve kavak ve grgen ve emir ve kzlck ve ard ve hlamur ve kayn a

am ve tuz aac ve mrver aac ve mee aac ve sarma aac ve fndk aac ve kara al Hulsai kelm blda tahrir olunan meyvelerin ve ecaratlarn biri bu Msr diyarnda olmaz reste ve ahabat Rumdan gemilerle gelmee muhtacdr Annn odun ktdr Bir hamele odun sek akyyedir Yirmi otuz paraya fruht olunur Baz mahalde tutya misal attar dkknlarnda vak si bir paraya beyi olunur Rumdan tccar odun getirsinler deyu odundan gmrk alnmaz Ann le Msrn yn eraf kibar nebatat kiyahatdan hasl olmu g(iy)h ve bakr cilas yani s le halk boka muhtacdr Ve Msrda olmyan maadinleri bildirir Evvel demir ve bakr kurun ve kalay ve gm ve cva olmaz Amma hasl olan maadinleri bil Ayn Msrda Cebeli Becamimde altun olur Amma nefi eyi kalildir Ve Saidi Alde zmrd mad rayegndr Circeli Ali Bey daima istihra etdirirdi Ve Nube diyarnda zeri halis teberi vardr Altunu kfur balmumu gibi eldu [1] uvala-nur ve yuvarlanur yle bezme ram altun u olur Ve Cebeli Ahzarda ve Uclede ve Karalar vilyetinde velhasl bu Msr ceziresinde mverrihi lemlerin tahriri zre yedi yz yerde teberi vardr derler ou Karalar vilyetin lm bir alay behayim makulesi dem iinde kalmdr Maymornu [.2] vilyetinde altun teberi boncuile mbadele iderler Andan kyas oluna kim altun anlarda nekadar brabet imi Ve M cibz madeni vardr Yani al madeni ta vardr Ve blda mahallile nice maadinlerin evsaf hrir olunmudur Msrda nice bin namalm maadinler vardr Ve Msrda hasl olan kfeleri beyan ider btida Msrda bina olunan bake Eski Msr mukabilinde Cezirei Ravzadr Lisan arabde ba Andan sonra nice bin gaytan-lar mamur olub badehu kariblahd Tobatan Ba ba iremzat im i Andan nie baeler dahi imar olub hl anlarda gl glistanlar ve reyhan ve blbl vandr Glnden mi glb hasl 514 EVLYA ELEB olur kim demin dima muattar olur Karanfil ve benefe ve yase-men ve fulu katmer ve re yhan katmer ve reyhan keysudar ve reyhan mekk ve reyhan knay ve sadef ve ebbuy ve n ve mar-sama ve hnna ve zanbak ve snbl ve lle ve miski rum ve akgl ve karg henz zuh di Ve ekayik ve zerrin deve boynu ve buhuru Meryem ve ssen ve amberbuy Bu blda tahri r olan kfelerin envamdan firavandr Amma ilmimiz lhik olan bunlardr Dahi ne gne kf ek murad olunsa vcude gelir Amma Msr halk olkadar zarif ve nazif deillerdir Bu kfe esi eyalara ta-kayydleri yokdur Yohsa Nil hakinde kfe deil can canan gl hasl olur can otu derler O kim buday otkim [1] Hakknda Ayeti erife vardr Cihan an hasl ide eh ganimet ide Bid'ati ef'ali hkiman Msr [2] Evvel Msr ehrinde bir yahudi mrd olsa lae(i) murdar in cmle yehudiler Su basdan ve nice yz me'aller ra-gan idb askerler prsilh olub gece ile Besatn kurbinde mead urad olan yehudileri yz guru hare idb getrrler Gndz gtrmek gayet memnudur Hele b udiyye gayet azab elimdir Allah ziyade ide Amma Keferenin meadlar bir ka yerdedir Bi r(i) Eski Msr kurbindedir Elfasluttasi ve hamsin Msrn b havas ve halknn miimkin olduu mertebe ef'al ahvalt bid'atleri ve has beyan ider Evvel bu hasretl mlk olan Umm Dnya Msrn b b Nildir Andan gayri suyu yokdur Bl vsif ile temdih olmudur Amma havas Tebrizi dilviz kadar ltif Ve asla Msr halknda s az Hususa blda tahrir olunduu zre i kaPann havas canfezadr Aa ehir sehl andan h tenezzldedir Lkin bina cihetinde evsadr Ve bostan ve ba ve bae ve kue kue mteadd z ve kaalar icre azirvanlar ile blar revan olub blbllerin naamat hoelhan tuyurlarm e t deme hayat verir Bu safalar yukaru kal'ada yokdur Amma havas hubdur []] Yldz nshas (otudur) [2] Bu para kenara yazlmtr SEYAHATNAMES 515 Aa ehirde bir dem hasta olsa yukaru kal'a(ye) karrlar Aa ehrin yukaru kal'a dar enderkat binalar olmak ile tarikleri tenk olub muzlim olmudur Annn cmle evler birbiri ne havaledir Her evde kesbi heva in damlar zre birer bad-ban misal badgirleri vardr Andan kesbi heva iderler Badgir Ebu Ali Sinadan kald derler Msrn cemii ruzigrn ilm il hapsidb herkes istidadna gre Ebu Ali Sinadan birer masara ruzigr birer altuna alub h erkes aldu masaralar sutuh zre koyub andan ruzigr girb halk Msr teneffs iderlermi lerin asl Ebu Ali Sinadan kald derler Ol ecilden aa ehrin havas muttard deildir Bi n hava olur Amma tiyab havas canibi eser Rumda

ana derler Msr halkna rahat candr Amma cerrelerde ve kal'alerde suyu sovutmaz Ve Melisi derler bir ruzigr vardr Rumda ana lodos derl er Geri scak eser Amma sular buz paresi ider Ve bir ruzigr dahi ana Mezkeb _.r> derle r Halk serasime idb ka'r zemindeki gbar kaldrub Msr toz ile malmal idb cmle hal mma edid esdiinden cmle Cidde gemilerin huccac ile Msra getrb ganimet ider Msrn h ltif havadr Ve Msrda aleddevam poyraz ve lodos beer ay eserse Rumdan gemiler gefb Ms imet ider Andan Sveysden yine poyraz ile huccac getrb Ciddeye ve Yenboa huccac gtrb ke ve Medinei ganimet ider Ve be ay k gnleri lodos eserse Cidde ve Yenbodan huccac ve bahar Sveyse gelb Msr ganimet ider Ve yine lodos ile Ruma gider Bu iki hava Msra ve lkna gayet nafidir Ve Msr icre havas ltif Cebeli Mukattam yani Cebeli Cui ve Kaytbay yla ve Adi-liyye Sebili Allm ve Matariyye ve Brketlhac bu mezkr yerlerin havalar gay ltifdir Amma aa ehir icre brkeler kenarlarnda olan hasretlmlk nice mlk sahihler r olan mlk Seltn saraylarn dahi ferah feza ve dilkadr Amma yine ehir iinde vek vardr kim beer altar kat evlerdir Neuzbillh anlarda hamasn gnlerinde tahta biti ve ve kehle ve sivri sinek derdinden ve bed rayihadan fellhnin rengi rular masru olmu d em ekline dner Zira Msrn keriz yollar cmle kuyulardr Hususa bu Msrn hamasn gnl hal keriz yollarn ol gnlerde tathir idb bir gne ufunet peyda olur Amma ahalii mahalle ye haber iderler kim neuzbillh baz sahibi tabiat olan kimseler drt be aylk masumlarn ytbay mahallesine yahud i kal'iye ve yahud gayri kuralara karrlar Ht^u Ol mahallerin funetinden masumlarn tepesinde bmgldayk tabir etdikleri beynisi st kabarub delinir V e beynisi boza gibi ekiyb tara kub 516 EVLYA ELEB masum lr Elhasl hamsinde hava gayet beddir Ve hamasn tabir etdkleri ol gnlerdir kim C nab Bari Beni israil kavmine be haftada be bel verdi Taun ve akreb ve ylan ve kaht ve bed havayi semum Bu be belyi sman elli gnde temam olub Hazreti Musa duasile def oldu Hl yine ol be hafta gnleri geldikde Msr halknn etekleri du-tuub zekt sadaka verme ihtiyarlarn bana kyamet kopar Zulemat ve kesafet mstevli olub lecekler lb paalarn eldiinden gler Zira cmle mahllt paanndr Ve hamasnin bed havalarndan elli gn sahi lan kimesneler ehillerinin yanma varub cima etmezler Zira cmle vcud lgnlerde sstendam ve menide kuvvet yokdur Eer sabr etmiyb cima iderse veldlar gl ncl ve gncl ve a' dam topal kopal olur Ve Msrn bu nuhuset gnleri Rumun Cennet bd ve ferah bd olduu m behar gnleridir Amma Msrda Cahim gnleridir Ve Arden beri Msr tarafna bdi saba ve im esmez Amma sam yeli dahi esmez Amma sayir diyardan bir dem Msra gelb mutavattn ols a b hevasna alub ten drst olur Zira Hazreti Yusuf duas berektile garibddiyar ve k si gayet ten drst olub anka olurlar Amma yine hikmeti Huda oullarnn gzleri elbette ve elbette cimroz olub kul olu gzl olur Asla tahallf etmez Acib hikmetdir Biemri Huda b az evld tevelld etdkde mevvelayn yani Msr gzl doar Ve halknn ou natrunlu t olurlar Ve avretleri] ol hal ile gebe olurlar Ve fellhnin birer ayaklar tulumlar gi bi olur Ulemay Msr yle kikyet iderler kim kaan kim Yezidi bmezid mam Hseynin seri n ama gnderb anda ziri hkmnde olan Msr Sultanna gnderdi Oldahi seri saadeti Rum il dnda Sultan Hasan Camii yerinde braub mam Hseynin ban Yezidler put pa ile gaitan e Zira Yezidler ol asrda Msr icre vefret zre idiler Amma re'si mam Hseyne depme ile he im urd ise urdu aya tulum gibi olanlar ol yezidlerin veledi nabekrlarndandr deyu u byle nakl iderler Ve yine bu demlerin birer ayaklar idiinden maada yzleri ve gvdele ska fuska imidir Ve fukarasnn ounun ve gayri demlerin yznde ve gznde ve gvdesi eti derler bir marizdir ok demler ol derde mbtellardr Rumda ol maraza Frenk zahmeti d erler Yani Frenk uyuzunun hsn tbiridir Msrda gayet okdur Ve ayb deildir \Ji* deyu e a dklm demler ile Msr fellhlar ihtilt idb bile taam yerler Bu emraz muhtelife a havf etmezler Zira Msrn miskin haneleri yokdur Amma sayir diyarlarda baka miskin h aneler vardr ehir iine komazlar SEYAHATNAMES 517 Ahalii vilyet her sene mallarnn zektlarn vet(i) erife emri zre \ o\ju \t\ nass dakatlarn anlara verirler Amma bir habbe vermezler Ve bu mariz Msrda ok olmasnn sebeb Babl Lklar mubahdr Fevahieler sr sr gezerler Ve halknn rengi ruyleri esmerllev ri vasatlhaldir Amma kura fellhlar dabbetlarz misal zeberdest ehaslar vardr Lisanlar b-dir Amma Mekke Medine ve Badad ve Meval ve am Urban gibi fesahat ve belagat zre tek ellm iderler Fellhn ve kavmi Firavn ve cebbarn olduklarndan galat kelimat iderler jus jJ yani gel otur diyecek yerde tahfifi kelm idb juur der Ekmee ^J-j der Ve ^i. kal

dr der Ve sy suya der i* diyecek yire ^> der Bunun emsali elfaz mhmel ve chmeleleri o dur Fesahat zre ea (r) larndan budur (Beyit) ifjc\\ o'l j ijj Jj 4!L amma mezhebleri pek mutekid afiyylmezheb ademlerdir Esmai fellhni Msr Cedullah ve Ataullah ve Hayaullah Abdlhalik ve Abdssamed ve Abdlgafur ve Hamaullah ve Hakem ve Taha ve Yasin ve Merzuk ve Hmdullah ve Hamd ve Seray ve Tahir ve Abdlh ay Ve bu makule esmalar var Bu zikrolunan esmalar avan [2] esmalardr Havaslar mahal linde zikrolunur Ve zikrolunan Msr kavmi esnaf esnafdr Bir snf dahi tccardr Anka baz lardr Ekseriya kavmi hazardirler Mmin demlerdir Ve bir snf ehli hiref ve sanaat ve k atdir Ve bir tabakas Ervamdr Cmle asker tayife-sidir Ve eksesiya kul tayifesidir Aba za ve erke ve Grci ve Urus ve kara Arabdr Cmle mkellef ve mzeyyen ve mlebbes pr si askeridir Msr fellhna taban yass derler Asker olmak [1] Yldz nshas ( f;r,*) [2] (avam) 518 EVLYA ELEB memnuu Selim Handr Ve her kes istidadna gre esvab giyerler gnagn uka havraniler ve ma lar ve krmz alvarlar ve mu-tall dlbendler giyerler Amma ehli hiref bu esbablarn yerl n giyse bana ukubet getirirler Ehli sanaatin libaslar Msr alacalar ve gnagn bezler ler Amma asla akr giymezler Fssayfu ve-ita baldr blak gezerler Ve nice yz bin do Fellhlardr Cemii Msr kavmi donsuz ve odunsuz ve dutumsuzdur Ulemas ise evlbittarik as a don giymezler Hemen allak gezerler Zikri nisvan sahib isyan Ve cmle zenaneleri dahi donsuzdur Meer Rum hatunlar ola kim don giyeler Ve salarnda g akya ve altun ve murassa takya ve sorgu ve istefan ve tavk ve kollarnda bilzikler v e murassa kemerler elbette mukarrerdir Ve diba ve iyb ve zerbaf ve atlas haftan m ukarrerdir Ve stlerinde beyaz hare ve siyah izar rtnrler Ayan havatinleri selmiyye ta kye giyerler Ve ayaklarnda asuman paypu ve sman i edik ve bazlar sar paypu ve sa rler Ve himarlara suvar olub sokak sokak gezerler Mk am-berancas esvak sultani muatta ider Amma cemii diyarn mahbub mahbubeleri memduhu lemdir Amma biemrillh Msrn merd ze anmda mahbub ve mahbube olmaz Acib hikmetdir Meer baz devletmend demler Behce ve Hna di ve Hazari Urbanmdan kz alrlar Ve Rumdan mmtaz mstesna mahbube duhteri pakize ahte r nakfte goncefem bakireler getrr kim her biri birer Msr hazinesi deer sahibcemal v itidal hubmanzar ve peri peyker hadden efzun emsitbn misal hsn cemal sahibi mahbubele ri olur kim fjs ^->-ij ol-JViliUA dem hakknda nazil olmudur Ve mahbub gulmlar yine t diyarlardan gelmidir Yohsa Msrda dilber olmaz Olursa muammer olmaz Ve bu mertebe me mduhu lem olan mahbubei cihandan bir drr yetimi yek dane tevelld etdikde hikmeti Hud a yine gzleri cimroz olur Amma Hazari kzlar var kim seramed ve serblend kaddi blend k afeti eh levend balaban kzlar olurkim gya bizim validemizdir Esmai nisvan Meryem ve Havva ve Azra Safa ve Verka ve Ummehan ve Glsm ve Rabia ve Rukyye ve Zeyn eb ve Sitiyye ve Zleyha ve Zilha ve Saliha ve Demriye ve Acibe ve inas ve Tahire v e Samia ve Mahiye ve nice turfa esmalar var Amma bu kadar tahrir etdik Ve SEYAHATNAMES 519 Habee ceva(r)iler esmalar var kim dem hayran olur Mesel Hasise ve Festisefl] ve Nefi se ve Fitne ve Emitne ve Semsiyye ve emune ve Reyhane ve Hediyye ve Hamra ve Kamra ve Amberiyye ve Cemile Ve bunun emsali nice namlar vardr kim tahririnde mellet va rdr Amma ehri Msrn haricinde kura ve kasabatlarda Said ve Bedevi mahbublar olur kim ali ve gazali Hoten hus gibi mkahhal gzl irin szl ve mnevver yzl peri peykerleri edhinde lisan kasrdr yni[2] fellh Msr b ve ecdadlarndan Hazar fellhlarnn kaid(e)leridir kim zikrolunur Kaankim bir Arab k lmana vermek murad edinse kaide zre nikh olunub zifaf sancas bir vasiye bir iki akra ba ve teallkat ve gayri mteallikat haarat ol vadiye cem olub mlhiyye ve bamya ve kurk z ve cibni halamlar tenavl olunub bu ziyafeti azimden sonra badeaa bu fezann bir ca nibinden bir taze civan yenieri banda al ve serbendi ile ve belinde muhtem kuak elind e gml bak bir elinde nacak mest evkr haykrarak halk urarak bukadar demleri yuvara

ovarak baz eyalar krarak meydan muhabbdtde dal bak mestane var reftar ve gftar ider lirken baz demler kalkub o dilberin nn alub yzn bus idb bir kuede oturddlar Meer an dilber askya olan gelin imi Yine yerinden kalkub L'ju- & deyu feryad ider Meer ko casn arar bulub kati etse gerek Nice demler reca idb & deyb huzzar meclisler ile p lmasnn eteklerin dermeyan idb ifte baklar yerine koyub gider Meer bu nazenin arusu mi Ol gidince derhal damad bulub getrb bir kuede esbab ihtiamile meks ider Baz yaran varub kr Elhamdlillah Maukum geldi Gazab alde olmu Seni arayub bulmad Ebette bir ha erdi didiklerinde ol dahi aya zre kalkub Bah benim maukam beni kati etmek ister imi e vrim nedir Yoluna on kise cihan ve filn filn diyerek bir iki aydan beru nekadar ma sruf etdi ise dilli defter gibi cmle huzzar meclis mabeyninde bir bir beyan ider A mma ha-kikatdir Annla tefahlenirler kim filn elebinin kz bu kadar mal olub kocaya var eyu ferah kesb iderler Yine damad dahi dalbcak olub cmle sur halk icre gazab ald gelb bu kadar mal sarf etdim deyu takrir idb maukumu bulsam kati iderdim deyu reftar i derken [1] Yldz nshas (Fesise) [2] > (suru) 520 EVLYA ELEB ol fezann bir tarafnda yine arus nmayan olunca hemen damad firar idb bir kede muhtefi olur Arus yine gayri ekl ile gelb eninde krmz sof ferace ve boaznda rda banda u bub elebi zat ulema kyefet gelice istikbaline akrabalarndan yahud mkellim [1] bir ka em kub yer gsterirler Yok benim filn kes ile yani kocam ile davam vardr Beni ldrmek ermi Beni babam ve anam ana bu kadar kise cevahir ve sim ve zer ve evani meta ile veridi deyu ol dahi cmle cihan huzzar meclis(e) bir bir arz kly ider Andan bilirler kim filn bakire bukadar mal meta ile filn kiiye varm derler Ve kz mtekellim deil is dan akrabalar telkin iderler Badehu kz yine ban karub gvei arar gibi oldukda damad firar ider gider Yine arus dahi gider Andan damad dahi bir gayri kyafetle gelb ol dahi bukadar maldan kdm Anasna bu kadar babasna bu kadar haletesine ve ammesine buka dar mal ve hedayalar verdim deyu bir bir takrir ider Andan arus piyade krmz alvarl be li hanerli cndi slbunda gelir Yine dal haner olub damad arayub nekadar zkmet cihazl ise bir bir beyan idb gider Andan meayih kyafetile gelb eyhane evza etvarla idb nasi at miz szler syleyb gider Andan damad dahi bir elinde as bir elinde eyh [2] ban sal gelb bir hayli tevhid idb gider Hasl kelm ol leylei tavilde ta vakti afiye varnca g ve gey onar kerre gnagn kyafetlere girb gelirler Ve gnagn mnakaalar idb gider Be ise nie yz me'aller ragan olub ks harbler ve beer kat mehterhaneler alnub nie b ile ol feza zeyn olub herkes ok ok zevk evk iderler Ve her canibde blend vz ile kasa idler ve mevaller okunurken yine bir tarafdan me'aller zahir olub bukadar piyade tevabiatile arus bir murassa eerli at zre sammur krke mstarak olub cemii zeri ziveri giyb banda Firavn tac zre atal sorgu ile yine yz ak iki canibe cemiyyetde ola ek cmle fellhnler ayag zre kalkub selm alarak arusun iki canibinde nice yz eli mumlu yan nisvan 6^-'* V> deyu feryad figan iderek arusu meydan muhabbete getrrler Elinde destimali bandaki Firavn tacna srb ol makre-mei cmle halkn stne saldka cmle fe Der vasf tac Firavn Deve gnnden sekiz ke bir byk tencere kadar bir kavuk-dur Lkin gesi zerduzdur M ri zeman kadimde incu ve muti] Yldz nshas (mtekellim) [2] (tebih) SEYAHATNAMES 521 rassa imi Hl yerleri zahirdir Ve ii katife kapl nkndeli ve ii penbeli bir kavukdur rvesinde elma kadar Seyln ta var Kenarlar camie piruze akik yemeni talar ile mzeyyen Ve kenar knkre knkre yani beden beden bir turfa garayib tacdr Badehu bu meydanda aru atndan enb Kani bencileyin licenab almak deyu damad ister Damad daha gerrfer ile gel nce arus dalhaner olub damadn sakalna yapub altna alub balamak sade(d)inde iken mabe muslihn girb arusu bir eve yahud bir baa ve yahud bir ka cariyeye ve yahud bir ka ki se mala elhasl damadn istidad-dma geru [1] olmahalde huzzar meclis mabeyninde bukada r eyaya arusu sulh idb hazrun cmle ahid olub fatiha tilvet olunca hemen damad arusu b kadar demlerin mabeyninde koyub bir odaya yahud bir haymiye ve yahud bir kede derha l damad kz Firavn tacile alt idb bir l sahk ekb Firavnn ta ve tahtn tarmar idb k ale ider Derhal kz kann akdarak yarakdan kurtulmu gibi soluyarak babasna ve anasna ve bu kadar kavme kann gstererek ikyet gne kelimat ider Bu mahal dahi anlara bir tefa-hr kim kzmz pakize bulundu derler Zira Arab tayifesinde bahusus bu cemiyyeti iden Haza

ri fellhn kabilesinde kzlar pakize bulunmak mkildir Andan kza babas ve anas ve akra teselli verb ve kzn bandan artk Firavn tacn alub veolda [2] deyb baba ve ana kzn ek cemaatin zerine al kanl bezleri atarak damad ol meydana davet idb Nin byle kan et deyu sual iderler Damad dahi inkr ider Hemen kz esbabna bakn Hl benim bekretim kan dedir didikde damadn esbabna cmle hazrun bakarlar Grseler kim damadn st ba kan Da inden kz yapr Baba ve ana herifin belinden yapub sy-^LA deyb geiden kan beha iste beynehmaya girb musli-hun ana ve babaya dahi hayli kan beha hadayalar verb dahi me ta isterlerken bir tarafdan damadn dahi babas ve akraba ve taallkat-lar gelb bir azm enk cidal idb Bizim olanmz ryan idb nahak maln almsz deyu dava idince Beli Aldla n ehadet iderler Yine tarafeynden demler girb kzn anas ve babas damadn anasna ve b e akrabalarna hakk skt hayli hedayalar verilb barlub griilb cmle bir yerde otur l olurlar Andan ta sabah nemaznadek bir srr adman ve tfenkler ve fienkler atlub kavaz engiler ve mtrblar ha-baziler ve hanendel fasl iderler kim Firavnun ruhu habisin ad [1] Yldz nshas (gre) [2] Yldz nshas (Vavelda] 522 EVLYA ELEB idb cima ile yad iderler Ayini fellh Hazar byle Amma ilerine ecnebi ve enay (i) kimes e komazlar Ve ol tac Firavnu gayet hfz iderler Daima mutad fellahn budur Evsaf srr hitan bintan Byle bir azm suru srr dahi kzlarn snnet etdklerinde azm dn olur Azm alay ile n isyan harsvar olub mehterhane ile kz hammama koyub yine alay nisvan ile hanesine ge trb ol nice avret cerrahlar vardr Kzn ol kestanelik korusu atlanda bzeban bir kr imi Diline mil girb andan dilberler mtak olsun deyu ol dili keserler imi Azm dn o e bu hitan bintan Hazreti Ibrahimden beru kalmdr kim kaan ibrahim nebi Mekkede iken M meliki Totis brahim nebiye Hacer nam cariyei hedaya gnderdikde Sare Ana kskanub bi r nice Hacer Anann fercindeki lhmi zayidi keser Amma bihikmetin olmu kim cima dahi leziz olurmu Hl ol zemandan beru Arab Urbanan-larn snnet etmek Hacer Ana(d)an kalmd Hazreti smail Hacer Andan domudur Der vasf suru hitan sbyan tflan Bu yni Msr cmlesinden ltifdir Kim snneti Resulullaha itti-baan eer l ve eer edna ve fukara kaan evldlarn snnet etseler birbirlerine imdad idb evldlarn sekizer kat m erhane ile on onbe yirmi masumu pakleri pak pakize idb cmlesin zer zivere gark idb kh yln atlar zre suvar idb cmle balarnda ahane sorgular ve n sra prsilh murassa v e altun kalkanl yedekler ekilr Ve dahi n sra mahallesi ve civar mahallesi ihtiyarlar ilh zer enderzere gark olarak gnagn akalar iderek saf saf alay ile ubur iderler Ve b u asker meyannda gnagn musanna nakiller ve kanadiller ve alemler ve bayraklar ile u bur iderler Andan muallim cerrah bir kheyl at zre suvar olub n sra cemii snnet idecek larn bir gne sanduka zre zeyn idb dem ba zre ol sanduka ubur idb muallim dahi hali ile mlebbes ibriim petimallar ile piyade gzer iderler Ve snnet olacak sbyanlarn nle knal ve hasrdan yanckl ve tilki kuyruu hotasl srlara ve himarlara ve ahgeda atl lmu kamer ve dahk ve mukallidler gnagn akalar iderek ubur iderler Ve Msrn cemii esv bu hal zre mehterhane alarak snnet olacak glmanlar deveran etdirirler Bay geda bu ha ldedir Ve sayir SEYAHATNAMES 52* dnleri dahi gn c gece byle bir hay huy ile ziyafetler olub k(y)amet kopar Ve her i Msr icre byle yz yerde hengme srr admaniler olub dnler ve mevldlar olur Ve ol llelerin cemii sokaklar nie bin kanadiller ile ragan olub nimeti uzmalar mebzul olur Ve aylar olunca vali tarafndan delll^ lar nida idb ta sabahadek kahvehaneler ve civa rnda olan meklt merubat dekkinleri cmle meftuh olub sabahadek beyii ira iderler Am cemiyyetine ak olsun Zira bu hadisi erife amel iderler (hadis) JiA )t Jb$\fJe-\ de yb azm vezni zre hay hu ile azm seyir temaal szler iderler Elhasl tantanai Msrdr a olmaz Ve Haseniyyat ahalii Msr Bir dem Msrda hasta hal olsa cmle ahalii mahalle hastann hal hatrn herbar hedayalar sual idb vasyyet etdirirler Merhum olduu dem beytlmali mbne haber idb tehiz tekfin hazr idb cmle ahalii mahalle kapus nne gelb tevhid tezkir ile gasil idb kanun zre erbaas parmakl yahud Rum tarz tabutlu [1] iine koyub gl glb ve reyhan ile zeyn idb ulema ve suleha ve meayihan alem ve saraflar ile tevhid tezkir iderek cenaze(i) C

amii (E)zher iine koyub cemaati kesire nemaz klub andan kurafiye gtrrler Yahud Rumeli Meydanna Zaviyetl Cenaze yani Sebill Mminin nam mahllede nesmaz klub mam afiiye ya n iki kurafenin birine gtrrler Amma efdal kurafe Cebeli Cui dame-ninde Hazreti Yusuf karnda bni Yamen yahud eyh Ukbe yanlarnda defn iderler Amma fellhn Eski Msr kurb iderler Zira kurafei atik oldur Firavn suba iken ol kurafenin canibi erba-asma su r ekb gelen meyyitden bac alrd Fellhlar cenazelere alemlerle ve avretleri cenaze akab ca himarlara suvar olub ellerinde makremeler evirerek ve yzlerin aub salarn yolarak a arak ubur iderler Amma bu fellhnin tabutlar Rum kefereleri harputeri gibi ayakl nerdb nlar ile gtrrler Amma gayet tezyin idb mevtaya, riayet iderler Ve tehiz ve tekfin ve iskat saltn er* ile iderler vesselam Dier haseniyyat ehli Msr Ehli Msrn bir yini ltifleri dahi elbette her Cuma gecesi nece yz bin harsvar merda ve nisvan on iki kurafiye gidb dem [1] Yldz nshas (tabutun) 324 EVLYA ELEB deryas olub hatmi erif ve yasni erif tilvet olunub cmle fukaraya tasadduklar verilb aret iderler Ve cmle merkadleri kagir bina ile mebni fskyye tabir etdikleri ziri ze minde mahazinlerdir kim herbiri beytlhazenlerdir Baka kapular vardr Toprak ile mesdu ddur Hni mahalde aub defn iderler Yz iki yz meyyiti bir fskyyeye defn iderler Amma to rak ile rtmezler Hemen kefenile yle korlar Kimi rr ve kimi kadid olur Badehu kapus(n orasan kire ve cibs ile mesdud iderler Zira Msrda kefen hrsz gayet okdur Hatt Canp de Hseyin paa asrnda bir ka ahz olunub slah lem in Rumeli Meydannda boaznda ug alaca kaza urdlar Bedehu her mezarn hece talarnda tarihi musanna ve m-zehhebler kaz ar Ve gnagn st ak kubbele dzerler Ve husu tuyur in sular ve budaylar dkerler V rin ba ucuna gl glistan mersin ve reyhan korlar Ve bu gnlerde bir hatun asla ehlinden mezun olmyub Kurafe ziyaretine gider Ehli dahi kand(e) idin deyu sual etmee kadir olamaz Zira nikh byle munakid olmudur Gayri hususda dahi ehli Msr Kande idin deyu su al idemez Zira azizi Msr Zleyhaya nice malb idi Hl ehli Msr ol zeman-dan beru avre malblardr Hasl kelm kanunu msr byledir Ehli kubura etdkler(i) muhabbet bir diyar Ve K(r) kisbi fukaray Msr Ve halknn vechi maietleri dnyada cemii mevcudatdan gnagn musannaat eyalar peyda ider vcuda getirb kr iderler Dier kr garayibi haseniyyat ehri Msrda mah Muharremde Mevldu mam Hseyn gecesinin [1] Msr icr(e) nice bin yehud bir yere gelb ellerinde byk zenbiller icr (e) gnagn buhurlar yakub satarken yehudiler hsn savt ile teganni idb feryad ederek bir gne buhur satarlar kim tabir olunmaz Ade ti kadimedir kim ta mam Hseyin seri saadetleri Msra gelelidenberu Sitti Nefiseden be ru det kalmdr derler Amma bkr beler(i) zurkr dilencileri okdur Cuma geceleri mezk erde sayili cebbardan geilmez Ve baz bir muhteem dem yanna gelb selm verdikden sonra r hoa kelimat ederken neticei meram cerre yecirr babna kar Hemen pak ve bperva ehr *> *i>s** f'ai- L Jsd deyu ehlinin iyalinin harln ister Fukaras ise aruy bazarda d irmezler [1} Yldz nshas (gicesinde ki) SEYAHATNAMES 52S Sergzeti Hatt hakir bir gn tekazayi hacet defin Sultan Hasan Cami-inin hacethanelerine gidb ba bn sed idb lem ayardan bihaber deyb bal bana lem idb defi hacet ederken bir her aub elin azadub l?a^ fVaU t ^\ deyb el at Hakir dahi ol mahalde taharet elimde ne bul und ise diri etmeyb verdim Herif dahi fiL\* ai deyb gitdi Anda hakir taharet idb tar ecdidi vuzu idb Sultan Hasan Cami (i) icre edayi salt idb bir yar ve-fadarma rast gel serencam sergzeti buna takrir eyledim Hemen ol itdi Bire dem Vay meded Sen divane misin Allah seni slah slah eyliye Hi yle demin eline dem necaset srer mi dedi Hakir i itdim Ya yle dem ayak yolu kapusn aub demin avret yeri mekuf iken *&\ idb ake ist didim Ol yar itdi Bire ol dem sar sakall orta boylu ve yass alnl ve deirmi yzl ta li bir nuran dem mi idi didi Hakir Beli Tatar ehreli sar sakall adem idi didim Ah zal im ite ol Msrn kutbudur Seni anncatafl] beyti halda sana yle grnd Nin hakaretle ne necaset srdn Ol dahi sana dua etmi szJ dimi Bundan sen ok ihtiraz eyle diyince akl

bamdan gidb bihud [2] oldum Ha-kikatlhal badehu iki ay mikdar zahir marazna mbtel o it-U: >h\j didi nefsi vcud buldu Hamdi Huda yine bu hakir tasadduklar ile shhat selme t buldum mdi her fakaras icre byle binam bnian indi Hakda aziman demler vardr (Be -Cl Oy dJLl;_ J^J*\^ Der vasf melmiyyun Ve Msrda nice bin gt ba pabrehne ve serbrene mecazibun kimesneleri var kim ake al maz Ve kimi ekmek alr Ve kimi almaz Ve kimi asla kelimat etmez Bzeban gezer Amma H azret Kur'an tilvet etse demin barn ezer Ve bazs kisve alur Herbiri bir gne evza et areket zredir Ve nice bini Marib kp kadar uka kenarlarndan sarnr kim bir pehlivan v rinden kaldrmaa kadir deildir Seksen doksan ve yz vakyye gelir sarklardr Ve baz [3] a lifinden sark sararlar Bunlar dahi hammam kub[1] Yldz nshas (imtihane) [2] (bihu) 13] (s) J526 EVLYA ELEB besi gibidir Amma hafifdir Bunlara Ebullif derler Ve bazs anadan doma ryan gezerler Hammama girse futa tutarlar Tara ksa bey-nelhalk ryan gezerler Byle budalalarn haddi ayan yokdur Ve fukara ve mecazibun ve melmiyunlar dahi lyuad ve lyuhsadr Bunlarn hakk a hadisi kuds var ^c. rWi^ ^'^ bunlar hakkndadr Dahi taarruz etmemek gerek Zira anla r fakru faka ihtiyar etmilerdir kim anlarn hakknda Fahri Alem buyurur ^i (Beyi t) Fakru fahrile tefahr ederiz vallahi Artn in gezeriz biz fukara eklinde deyb fakr faka ile fahirlenb geinirler Amma muhtalar okdur Bir habbe ve cbbeleri yo Der hakk evsaf mecazibunu ilh Cmleden mazannei kirame Bulak yolunda mahallesinde eyh smaili Sanafir u .- Nice keif kerametleri zahir ve bahir olmudur Amma c ri defterdar Ahmed Paa damad bey ve mhrdar Ahmed aa ve hakir ve anigirba ve birka van bir ka vakyye fevve nar alub hedaya getirdik Bir eekhane veklesi iinde sakin olur u Vardmz saat eyhi toprak iinde yatr grdk Zahrnda bir beyaz kisvesi var Yenlerin avret yerinden aa ryan haki mezelletde pirehen yatr Yanndaki fukaralar bizi eyhin davet idb bilselm biz dahi oturduk Herbirimize birer lisan hal ile iltifatlar idb nar ar nne koduk Hemen yatd yerden narn birin ol zehrimar kabu ile tenavl edb ve fuk er nar ve cmlemize birer nar verdi Bizim getrdmz cmle dokuz nar idi Anlar on sekiz n taksim etdiler Ve her birimize birer para yatan talar verdi Bir byk ta dahi Bunu paa verin Askeri versn Ruma gitsin Badad gelsin Badad gelsin deyu tekrar idb gayri kelim at etmedi Vel dua vel sena etdi Bizler dahi kalkub saraya gelb mezkr ta paaya verb kelimatm paaya takrir eyledik Paa Sbhanallah deyb ta kitablarnm yanna kodu Dokuzunc bir gulyyi m kopub asker ba kaldrub Ahmed Paay aa endirdiler Mazulen Msrda otur imi Huda alimdir byle vaki olmudur (Drt satr ak braklm) SEYAHATNAMES 527 Elfasl Sittin Msrda mstecabddave olan ulemalar ve mea-yihleri ve fuzaly dehirden dersmlar ve ei tebalar beyan ider Evvel Msrda cmle ulema ve suleha ve meayihi izamn ser-emesi eyhyuh ve sahibi t Eeyh Ali mrles If-ltj^ Jt j.r *uju ehli hal ve ehli ver ve dindar bir zati erifdi (i) Msrda mrles ^Jj^ nam bir belidedendir Lkin biemrillh maderzad bbasar idi Amma Ezher icre drt yerde ders takrir idb on iki bin telmizi var idi Mubahasei ilimde ln azirdir Ve hanesinde dahi iki kerre ders der idi Mkilka ulemayi mtebahhi-rinden byk esnedir Ve veli olduuna bhe yokdur kim cemii ktb muteberlerde olan mesaili er'iyyele grm gibi Bu mesele Kad hann yahud Tatar haniyyenin yahud Camissagirin filn sahifesin ve yedinci satrdadr deyu iaret buyurdu Hamdi Huda bu hakir erefi sohbetleri ile merre olub teberrken ve teyemmmen anlardan at-*. grdk Fazileti bahire sahibi feri-dddeh esnedir Ve bir keif keramatlarndan dahi oldur kim mr iinde bir dem ana selm verb a se ismi resmin kura ve kasabasn ve pederi ismin sual iderdi Be on yirmi seneden so nra yine ol dem gelb selm verse Ve aleykm selm Ya ibini filn deyu pederi ismiie ol d bilirdi Cemii telmizlerine evl bittarik selm verince Ya filn der idi -osu-u Andan Ee h Ahmedl Acem lmi hadisde bunlar dahi yegnei asrdr Amma bunlar a'ma deildir Kuvveti ada fer(id) ddehrdir ^jU; ve ve gayri ktb mutebere hadisi eriflerinden ravileri ile y

etmi bin dadis hfzmdadr deyu ibrahim paaya nakletdiler Ve eyhlislm Boluv Mustafa E li Osman devletinde eyhlislm iken Kprl ve-veziri zam cezirei Giridde olan Deli Hsey Kandiye kal'asn feth etdiiyn katline fetva taleb etdi Boluv Efendi dahi vezire Biz D eli Hseyin paann katline ol zaman fetva veririz kim siz dahi anlar gibi mhrsz serdar lub cezirei Giride varub feth iderseniz Deli Hseyin paa teksl etmi olur Ol zaman dahi katline fetva veremem Zira feth nusrat Allah ihsandr Hseyin paa katline fetva vereme m deyu cevab verince Kprl vezir itdi Ey imdi Efendi bir dahi sahibi seccade olub ^u iitv^i-t olur olmaz diyemezsin deyince hemen Boluv Efendi Ne gzel te imdi ben kendimi hizmeti fetvadan azl eyledim deyb Kprl meclisinden kalkub gitdi Akibinde 528 evliya elebi demler gnderb avdet etmedi Ve bir dahi fetvaya imza etmedi Andan fetvay() Esir() Mehm ed Efendiye verdikleri saat Deli Hseyin paann katline fetva verb Yedikullede mahbuse n ehid olunub Boluv Efendi(i) Msr(a) nefy eyleyb kendye Cize kazas bervechi arpalk olunub Msrda ilmi fkh aikre eyleyb cmle ulemay Msr fakih oldular Gya hanesi m talebelerine merreteyn nimeti nefisesi bimtinan mebzul bir Hatemi ta Caferi Bermek mereb ve bir cmerd sabihi vekar va fazl salhda namdar ehri Boluv diyar ve bir ulema k mesnedir M^i- Ve Dersm Abdl-kadir Efendi Haki Badadi behitbddandr Cemii ulmda tekm tmi bir ehli dil kimesnedir Kethda ibrahim paa bunlardan Msr valisi iken ol igali kes re icre ^ ve ^ i bunlardan tekmil etdiler Hl zemannda umman maani belki Noman Sanidir Ve ilmi aruzda selis fars ve trk pakize e'ar drerbarlar ve gayri ar ender arlar ri tahallus ider bir zati serifdir Ve Eeyh Abdullah Marib Geri krsi vz deildir A mii Ezherde talebelerine vaiz nasihat etdiklerinde cmle telmizleri feyizyab olurla rd Zira nefesi gayet messirdi Ve eyh Amed Merhum Menuf hakinde Mahalletl Merhumdandrl ar eyh mrles hazretleri efendimizin telmizlerindendir Amma ilmi tasavvufa salik olub lmi lednne malik olmu sahibi usul bir mahbublkulb elebidir aHIjJj* ve Eeyh Yahya Ma ltan Mehemmedi Rabi huzurunda Van Efendi ile mubahasei ulm idb ilmi tefsir ve ilmi ha-disde Van Efendi (i) mat idb Msr hazinesinden yz ake yevmiyye ihsan ehriyar olu Bar yar klub Camii Ezherde rakre-vak vustada dersm idi Bir sebkruh ve ltifegy mte kimesnedir Ve eyhi Sdt Ebttahsis Blda Mevldu eriflerinde evsaflar tahrir olunmud e fazl deildir Amma mil ve devletmend demdir Ve salh hal ile marufdur Ve nimetleri il mehurdur Ve Eeyhi Sdt Ali Efendi Bunlar Ebttahsis hazretlerinin biraderi mihteridir e Eeyh Hazreti Mehemmed Bekr Hazreti Ebabekrs Sddikn rk tahririnden sahibi seccade arafndan mridi kmil mili fazl ilmi esmada sahibi hal elebidir Nimetleri Msr halkn >uHibi; Ve bneyh elebi Blmevahib Salh hal ile sahibi perhiz dindar elebidir Azizi ur Ve E$eyh elebi Zeynelbidn Bu dahi azizin kk evlddr Amma yarandan zarif ve nkt sinas ve nedimi hassulhas elebidir Cmle ahalii Msrn mahbublkulbudur Ve Eeyh Seyyid neddini Eirdir Rumda Hamid sancanda Egir(d) ir nam kasabadandr Seksen senedir Msrda in olub nakiblerafdr Ve yende ve revendeSEYAHATNAMES 529 ye nimeti mebzul olduundan maada muhta olan fukara ve msa-firne birer hrkas daimdir B r Hatemi Ta sahibi hal ve piri zal kimesnedir Ve Eeyh brahim elebi Efendi Bizzat hazr eti eyh Ibra-himi Glen hazretlerinin evld zevilihtiram Hayal elebi ann olu Seyyi olu Eeyh Ali Salvet Seyyid Ali ann olu] bu elebi Efendidir kim hasibnnesib olduuna bir almet bu yeter kim bir ke re vechi erifin gren k [1] olub bin can ile kendye bend olub anlardan cihaz fakr ka db fukara-yi Glen olur Zira vechi erifleri tarikleri gibi gleni nuru mnevverdir Amm ma- uzletniin ve meayihi pn gibi bir pri miskin recl salihdir Ve halkdan munkat k tde lemi vahdet ider Senede bir gece sitanelerine varub Mevldu erife kar Andan gayri anesinden bir kadem tara kmayub halk ihtilt etmeden beri olmu sahibi cazibe bir elebi ir Ve eyh Mehmedi Key-sudar Mukaddema tariki kadirde Sal Mehmed Efendi demeile maruf birkimesne idi Bir ebi Mevldda eyh Glen elebi Efendi bunlara bir nazar idince Keysud Mehmed Efendinin cazibesine takat getiremeyb keysularn tarmar klub kadir tankndan fer agat idb elebiden Glen tarikna inabet etdi Badehu elebi Efendinin bir kerimei afif e tezevvc idb damad eyh Glen oldu Bir laubali ve bir yrn li ve uhu engl mereb kesire(de) mahir ve tevarih muhazaratda kadir ve trk ve arab e'ar vafir ve tel(i)fat kesiresi mteksir ve bir hayli mtefennin ve hsn hat(t) kesret ile mteayyin lezizssoh ha-senlmuhavere bir azzi nadirlmevcud bir ehli cuddur Hat senede bir ziyareti beyt am iderdi Ekseriya Mekke(ye) piyade giderdi Ve daima byle hac iderdi Ve Eeyh Hara Har

a namnda bir belideden olmaile karyesinin ismi kendye alem olub eyh Hara derler Amma mi erifleri dir Mfessirn ve muhaddi-snden bir muhaddis ve fazl kimesnedir kim ^jii ve ^j- ^l ve $A>?- c^0* ve O^r* J'y** Cmlesi hfzndadr Bundan maada Camii Ezherde c ers takrir idb binden mtecaviz talebeleri vardr Kimi ibni kesir ve Seb'a ve Aere ve Takrib Kraati tilvet iderler Amma takriri ders iderken atepare ve gazubdur Ekmen [2 ] feyzi var Bir kerre talimin istima idenin derununda jiji olur Bir dahi simaa mu hta olmaz Ve Eeyh Ayya eyh Ali mrles hazre(ti) nden telemmz idb Sultan Meyyed Bir vakar heyet vecahet ve fail] Yldz nshas (k) [2] (Lkin) Evliya elebi 10 34 530 EVLYA ELEB sahat ve belagat kimesnedir Bir miinim ve kerimlkerem ve beynel-halk sahibi kelm v e bir recl salih ve fazl kimesnedir Lisan tr k kelimat etdiinden sayir ulema Osmanl htilt ider deyu hased iderler Amma bir hamul ve mutedil sakin demdir ve Eeyh Abbas Su ku Salibe kurbinde zaviye hareminde ksenisin mil ve lim ve fazl ve kmil ve mstecabddave bir mteverri ehli perhiz ve sahibi riyaza kimesnedir Blda Ahmed paay azl iderler deyu kef etdklerinde menakbi tahrir olunmudur kim misli da yok bir azizdir Ve Eeyh Ahmedi lskenderan Msr Kahirede nadi-retlasr ekmeli fuzal r ve efdali ulemayi kitab ezvar ve hovz sahibi niyaz ve garib dilnvaz ve lfte ve a hohal bir kimesnedir Cemii ulemayi kibarda ve mirimiran sigarda Mevldun Nebi olsa e lbette bu eyh Ahmedi lskenderan olmaynca olmaz Zira bunda nice bin kasayid naati eri f ve kasayidi taiyyei mer ib-nlfarz davudi blend vz ile kraat etdkde istima iden cde gelb gya maru olurlar Nefsinde garib hal var kim demi valih hayran ider eyh Ali (i) Uryan hazretlerinden feyz al-mdr Ve gayet sulehayi mmetden recl salih ehli tevhi mdir iki senede bir hacc erife onar on beer cemel barhane ile gidb badettavaf Medine Mnevverede Hazreti Risalete gelb muvacehei Resulullahda makam azal ile ^-Uiiu deyb savt l ile feryad etdkde hakir hazr idim Ol an mest medhu olub valih hayran oldum Ve ara [1] h acdan Msra gelince bunlar ile hem inan olub ol leyle(i) tavilelerde Emirlhaccmz olan bek Bey ile atba beraber olub bu eyh Ahmedin naati erifelerin istima iderek zevk saf a ile menzile gelirdik Ve cmle huccac rah[2] iken bu eyh Ahmedin naati erifi sadasnda n taze can bulurlard Ve herkes duai hayr idb destin pus iderler babayi lem bir kime snedir Ve Eeyh Bekr zade Efendi eyhl zam ve hmaml muhterem bir hanedan sahibi kimes Hazreti Ebabekrin bunlar dahi [3] tahirindendir lmi kasayidde ve naati erifde yed i tul sahibidir Hatt bir naati erif etmilerdir kim leylei Ramazanda teravih mabeynin de tesabih yerine tilvet olunur Makam seghda karar bulmudur Cmle ulemai izam ve matbu u fuzalyi zevilihtiram olmudur Ve Nakibleraf Seyyid MeHmed Efendi ibni Seyyid Burhan eddin Efendi Merhum olan nakib Burhan Efendiden kamil ve fazl ve Sleymaniyye medre sesine vsl ve kelm hakka kayil ve hsn hatda kmil bir mahdumu kayildir [1] Yldz nshas (rah) [2 (meakkatdan bzar) [31 (Nesli) kelimesi eksik SEYAHATNAMES 531 Pederi Burhaneddin yz krk yanda dar gururdan dar srura ubur idp bukadar mlk (e)ml esi sahilinde hanedan elebiye intikal etdikde cmle taksid ve hccetler elebinin zerind e bulundu Ol asrda Canpuladzade Hseyin paa vali(i) Msr bulunub bu hccetler ve bu tak idler sahtedir deyu medreseleri ve Hankah kazasn gayriye arz idb gayri(ye) tevci h etdi Ve Farasdak ve Besetn beled-leri temessktlarna dahi amel etmeyb bunlarn bkas in bir hayli mal alub emi ahvali felek gec nazar idb elebiye devleti dny ok grb let zd Ahir elebi Canpulad zade azlinde maln dava idb bir hayli ey alu eynleri sulh olundu Amma yine da derunundan sitanei devlete gitmek in elebi Iskenderi ye kalasine varub anda Kamnise(ye) memur olan Msr askerile salimin ganimin deri dev lete varub hummayi muhrikden ol vcudu nazenin ihrak olub Krkemede krkyerden b baride dkerek tein teskin idemeyb tomar mr yanub drld Ve huddamlarnn kemerleri kad ke irne haricinde Emir Buharde medfundur ^Ji^i^j Ve Seyyidina Hakim Beyln zade Darifay medresesinde talebelerine haftada iki gn Kanunu ifa ve Mfredat Davud okudurdu lm i Tbda gya Firagorsu Tevhididir Bir salih ve dindar ve haziki sahib itihar sehiyylvcud kimesnedir Hanesine varub merref olan kimesniye elbette tehi gitmemek in l kimesnenin nabzna el urub tabiatine mnasib meklt merubat-dan bir maacin edviye v

erirdi Bir tabibi mahir ve hazik kadir ve Msrda nadir bir stad mil idi Ve Camii Ezhe hatibi Efendi Salih ve mtedeyyin demdir Ve Hatib eyh ahin Paa saray() meydannda Dehie Camii hatib Vaznda tesir var Salih mteverri demdir Ve Seyyid Ahmedi Cezi Mahkeme huddamdr Ve Seyy id Tacddin Bu dahi mahkeme huddamdr Ve Kadasker shakzade Ulemayi Rumdan tekmili fnun tmi elebidir Ve Kad asker Hsm Abdlbaki Efendi Mni ve mustalah ve sahibi slk fuza n kimesnedir Ve salh hal (i) ol mertebedir kim evkat mrnde bir vakit nemazn kazaya ko mamdr Ve Kad asker Kebiri zade Alim ve mil ve kmil ve mteerri ve ceri molladr Ve K Tezkireci Efendi Hoca tevarihinde hayli mahareti vardr Ve ilmi sarfda masdar ukur unda tehave katele ve fesaka sagale masdarlarn ve tahsili mal ilimlerinde lim ve t ahsildardr Ve Kad asker Uak zade Sdt kiramdan lim ve hkim ve zahid ve edid ve ce ir fit3-* didii yerden dnmek ihtimali yok bir sabit kadem hkim idi Ve Kad asker H Hafz Kur'an hkimi edyan lim ve ari mslman babay lem idi 532 EVLYA ELEB (Be satr bo braklm) Ve bu blda tahrir olunan ulemay ve sulehalarm iinde fuzalydde-hirden tekmili fnun etm nice bin zufnun kimesneler vardr Eer bu sultanlar ile ihtilt idb her birinden birer e me grdiimiz ve bildiimiz mertebe keif ve kerametlerin alettefsil tahrir eylesek Huda hakkyn on mcelled kitab olur Ancak arz marifet olmasn in gayri seyyahat etdiimiz i mahruseler evsaf ve tarifi gibi alkaderttaka tahrir olundu Kusuruma nazar olunmya Amma mea-yihi kibarnda keif ve keramat mukarrerdir Amma Keramat sbyan garibe Kethda ibrahim paa valii Msr iken Kamanise seferi duasyn Msrn cemii mekteb hocal olunub haftada iki kerre Camii Ezherde duaya cem olunub dua ederlerdi Badehu fer man vezir ile gayri Seltni selef camilerinde dua olmaa balyub Kama-nie fethi mmted fetih ftuhat ve meserret haberleri gelmed-nden halk meyus olub duaya gitmee bati oldu lar Bir gn ibrahim paa blda tahrir olunan Msr mollas Ishakzade Efendiye esnayi kelm endi Mekteb hocalar sizin taht hkmetinizdedir unlara tenbih ve tekid edin Fetih duasn mdavemet etsnler dedi Kadasker Nola diyb mahkemeye varub cmle mekteb hocalarn getir er birinin dizlerine krk (ar) ellier aa urun Zira Arabis-tanda falaka yokdur Zira cml e fellh dinsizdir [1] Ayaklarna d-seler dbrleri alr Annn Arabm dizine ve gtne ice fukara hoca dizlerine gtei yiyb h enin iderek mek-teblerine varub canlar acsnda ar dahi sbyanlarn ol mahud fena yerine tenhada kzl kzlck aalarn ekerler Sbyanla alli mahudun acsndan feza' ceza' ederek badelasr azad olub bir nice sbyan mekteb bir yere l'b lehv mabeyinde yedikleri aalar paa ve molladan bilb bedduaya balarlar Baz ifler Paa bize herbar ihsan ider Ana beddua itmeyiz Amma kad hasis ve lem ve hem sta dlarmza darb edid idb ol ecilden bizler dahi tazir olunduk Gelin kadaskerin cenazesi emazn klalm deyb bir eski psk meyta slbunda bir tahta zre koyub nice yz glmanlar den grdkleri zre kimi hande iderek kimi glb kimi tevhid iderek esvak sultan icre ubu derken ehli suk U* J>\ o^r* k deyu sual i (de)r-ler Anlar dahi j^e. j^. derler Ba z zr ider Baz mukayyed olmaz Bu slb zre cmle sbyan ehrin haricinde bir gmlk [1] Ydz nshas (donsuzdur) SEYAHATNAMES 533 cem olub ol armutun nemaz klub mam afi yannda defn iderler Beri tarafda kadasker canm evi deyb ertesi gn ruh teslim idb mam afi yannda ta sbyann ol armutu defn halde defn iderken armut yarleri [1] yerden kub yine ol mahalle defn iderler Uc Amm a Srr acibci dier nkim sbyanlar kadasker eklinde ol armutu dzb nemazn klub filn ve mezzinlik iden drt glman gtrenler cmle on iki necib ve reid masumlar hl ol gnden beru ll olub b ve giryan mecazibundan olub on ikisi dahi Msrn gmstannda ve harabistannda serseri ge ler Acib srrullah-dr Badehu brahim paa havfe db bu masumlarn tazirine bais bari ben m deyub havfinden cmle mekteb sbyanlara ve hocalara olkadar ihsan ve in'am eyleyb g eda [2] bay bay [3] yani [4] idb zaruretden mstani etdi Elfasll hadi ve sittin Msrda hukuk kesb etdiimiz veliyynniam efendimiz mirimranlar ve hanedan sahibi ayan ar beyan ider

Evvel Emirlhac zbek Bey ibni Ebevarib Ulu hanedan sahibidir kim beyz askere malikdi olu beydir Ve Novah Bey Bir sahibi hanedan nmeti firavan bir eci bahadr pehlivan hkim demdir Ve Kansu Bey Msr kuloludur Ve sulehayi mmetden ehli ilim ve ehli fazl kimesne ir Ve Mlkkab Ali Bey Yarandan alfte afte meclisr babayi lem bir merddir Ve Ramazan andiye gazasna serdar olub giderken Hanya kurbinde kffar ile cengi azm idb esir oldu Kasm Bey Beiktal Kasm paa zadedir Bir namdar ehbaz yiitdir Farislhayl ve namdar b askere malikdir Ve Adbullah Bey iki kerre defterdar oldu Muhassl demdir Ve Bosnav iylasldr Ve Zlfikr Bey Abaza demi idi Circe hkimi olub Kaid diyarn emni eman etdi an Dilver Bey Abaza [1] Yldz nshas (pareleri) [2] (y) [3] > (.) [4] (geda) 534 EVLYA ELEB demi idi brahim Paa Circe hkimi idi Sahibi kerem veliyn-niam bir mer(di) Hudadr Ve v Bey Haseki Mehmed paa hazinedarlndan oldu Grciyylasldr Badehu Canpuladzade Kamanirdar oldu Ve Defterdar Hseyin Bey Anadolu hakipakinden-dir Bir ho sohbet demdir Ve Kaytas Bey erkeziyylasl bir mdebbir demdir Emirlhac Yusuf Bey Haremi hasda nev nema u erke kiisidir Ve Baklac Memed Bey Bosnaviyylasl ihtiyar umurdide (de)mdir Ve gay bahadrdr Ve Bykl Mehmed Bey Bosnavdir Lkin tevabii levahk ok deildir Ve Cndi M emi hasda nev nema bulub zorbalara tabi olmaile cezirei ilminde mahbusdur Ve Kr mer B ey Grciylasldr Haremi hasda perveri bulub cirid lubdebazlmda bir gz ehid olub Su i Rabide Msr belii ihsan olundu Ve yeni be-lerden brahim Bey Ekradlasldr Abazalar ken Ciddei Canbulad zade Hseyin paa ihsan idb ra fruhte eyledi Ve Musa Bey Msr ku sm Bein kethdas iken defterdar Ahmed paa recasile Abdurrahman paa Girce eyaletin ihsa idb ra ruen eyledi Hebeli Mehmed Bey Grciyylasldr Yenieri ket-hdasyken ocak Abdurrahman paa kendye sancak belii ihsan eyledi Nice zeman mutasarrf olub sefer eme iktidar olmyub Medinei Mnevverede mtekaid olub gitdi Ve nar Mustafa Bey Yenieri kul hdasyken Ahmed Paay () endirmee bu zorbalar ile yekdil yekcihet oldu Badehu Abdurrahm an paa asrnda cmle yenieri ihtiyarlar guly edb Ocamzda byle zorba muini dem ist r Abdurrahman paa dahi defteri cerayimine af kalemi keide klub sancak belii ihsan idb Cidde bei oldu zmir ehrinde bir pabucc Ermeni demi var idi slm ile merref olub dev oldu Ve Hseyin Bey Abdurrahman paann avular kethdalmdan Mansure beliin [1 ] ihsa Haki Anadoludan miri kelm ve mtekellim ve bir maslahatgzar demdir Ve Hatemi Tadir Vel iyynniam yenieri aas Koca Mustafa aa Haki Kastamo-nidir Gayet salih ve mtedeyyin dem Ve Mazlum Ali Aa sitanei saadetden hatt erif ile gelb kayd hayat ile yenieri aas Kundak Mustafa kethda ve Zlfikar kethda ve Hseyin kethda ve Habeli kethda ve Muha thda ve Kenan kethda ve Karyad Ali avu ve Selim avu ve Gemci avu ve elebi avu eyin avu ve erif avuu Abdurrahman paa manukan boub kati etdi Ve Selim Efendi ve Beki Efendi ve Deli Hseyin Efendi ve Receb Efendi ve Kr kapuc zade Abdul[1] Yldz nshas (belii) ' SEYAHATNAMES lah Efendi ve pederi Kr kapuc Ali Aa ve Ruznameci Abdurrahman Efendi ve Eytam ktibi ibrahim Efendi ve Erzak ktibi mer Efendi ve avular ktibi Hseyin avu zade elebi Efe ky dellal Ahmed elebi ve Azablar aas Hasan Aa ve Mteferrika ba aban Aa ve Tercem ve Azablar kethdas Ahmed Aa ve Nakib avuu Seyyid Hanefi ve Koca Hseyin avu ve Mirz e Musahibi ehriyar Hadm Mesud Aa ve Abdl-halim Aa ve Nezir Aa ve Abbas Aa ve Hazine in Ahmed Aa ve Hoca Salih Aa ve Beir Aa ve Abdurrahman Aa ve Sultan Murad musahibi ko ca Halil Aa ve eyhlharem Davud Aa ve Terceman Acem Mehmed Aa ve Lala Yakut Aa Bu bl hrir olunan Aa namile cmle hadm aalar herbiri Ali Osman padiahnn koltuk veziralar u aalardr Nie bini dahi var Amma veliyyiniamlarmz bunlard(r) Ve erakese bei Sleym Abdurrahman paa ra hazinedar Ali Aa oulluu Sleyman Bey ve karndal kk Sali stafa Efendi ve yine Yenieri ktibi Grci Sleyman Efendi ve Selim kethda ve ismail kif kayn babas Balkl koca Hseyin Aa ve Buhayre kifi Mehmed kif ve Kara Ali kif ve Aa ve alk Mustafa Aa Elfaslus sani ve sittin Msrn ilmi ncum ve ilmi heyet ve ilmi sturlab zre akalmin ve arz beledin ve tuli neh talii ncumun ve beynessemai vel arz nekadar mildir ve ruyi dnya nekadar mildir a( n) beyan ider

Evvel hukemay kadim alillah tefekekkr idb ahvalin tahrir etdiler kim to^SJ ij/J> "is *y\& h/Z* buyurulmudur Ann maz-mununca alaillh tefekkr idb ilim kuvveti ile ve tul az mr nazeninlerin tecrbe ile cemii ahvalt dnyaya vkf esrar olub yle tahrir ve te diler kim vechi arzdan ruyi erhaya v(a)rnca yz elli alt mildir Bu hisab zre ruyi arz ni cezirei dnya bu hahri umman icre dayiren madar yirmi bin yz altm mildir Ve Msr cez resi dahi bu dnya ceziresinde dahildir Ve mikdar kutr(u) bu dnyann imal cenubuna alt bin drt yz mildir bnlverdi Cezire sinde demidir kim Batlimos hakim katinde istidarei arz yirmi [1] Yldz nshas (vzeralar) EVLYA ELEB bin yz altm mil olduu takdirce seksen bin fersahdr Ve her mil ziri mekk ile bin z ir ziri mezburlarn herbiri ibrdir Ve her ibr on iki sbadr ve her sba be arpa uzu dr Ve nahni arz yedi bin alt yz ve otuz alt mil olduu tac-dirce iki bin be yz krk b ah ve sls fersahdr Ve basiti arzn kllisi yz otuz iki bin kerre bin ve alt yz bin mi iki yz seksen sekiz fersah olur Amma bu tahrir olunan kaviller Buk-ratos Kratfili kos ve Filosof ve Batlimos hakimlerin kavli sahihleridir Ve anlar cemii ulmu grib e ve acibe (ye) malik olub fnunu ettaya kadir olub ilim kuvveti ile tahrir etmiler idi Ol zeman (ve)cehi arz serapa devr etmeyb ket gzar etmeden ve ilmelyakin ve ay-nel yakin hasl etmeden ilmi akliyyat ile cirmi dnya yirmi bin yz altm mildir demiler Amma lfz sene 889 tarihidir Sultan Bayzidi Veli Akkerman kal'asin muhasara iderken iki ruhban gelb Sultan Bayezid ve S(i)vas Kara emseddin hazretlerine buluub bu Akkerman kal'asin filn gnde ve saat ve derice ve dakikada feth idersin deyu mjde etdiler Bu rahibe Padra derlerdi Ve patrike Kolon [1] derlerdi Bu Kolon Portakal idi Padra s panya idi Beya-zid Han bunlara huddamlar tayin eyleyb alarkadan nezaraye aldlar Hi kmeti Huda filn gnde kal'a fetholur deyu vakit tayin etdk-leri saat kal'a feth oldu Ve Kili kal'asinin bu anda miftahlar gelir deyu mjde eylediler Hakikat yle oldu Bu kal'ateynin feth (i) tarihi t**^ lfzdr Badehu bu ruhbanlara hayli tazim ve tekrim ve ihtiram ihsanlar olundu Asla mmkin olub bir ey kabul etmediler Badehu bunlardan sual etdiler kim Siz bu kal'anm feth olacam neden bildiniz didiler Anlar dahi mi lleti mesihiyyenin rahibleri ve hristiyanla-r ve limler(i) biz ilim kuvveti ile bi ldik Ve padiahma iki mjdemiz var Trabzanda anda olan Selim olun Msr sultan olub Mekk e Medine padiah olur Ve Sleyman olun Kzl Elma sahibi olur Ve Ali Osman devletinin tal i kuvvetdedir Bu dnya ceziresin bsbtn kabzai tasarrufa alrsn Amma padiahma bir ulu z var Cmle padiahlardan azmansz u devlet size myesser ola deyu yz krk yldr ben m Ve yz on be yldr bu Padra seyyahat ider Ahir ikimiz bukadar mddeti medid mr dirazd u dnyay yedi kerre devr idb hir bu dnyann Sebte boazndan tara kimimiz ilim kuvveti bi garba yedi bin mil gidb Yeni Dnya namnda bir dnya bulduk Bu dnyada ol-myanlar anda mevcuddur Ve anda bir gne behayim makulesi rag ve ba demler vardr Hair neir bilmezl e sularnda altun [1] Kristof Kolomb SEYAHATNAMES 537 vardr Ve cmle dalarnda maadinler ve sahralarnda emenzar-lardr Ab havas Dahi bu dnya kavminin aya basmam bir bikri dnyadr Padiahma myesser deyu mjde etdim didiler Bayezidi Veli buyurdlar kim Bize Mekke ve Medine ve bu c ezirei dnyann fethi teshiri lzmdr yle derya ar mesafei bai-diye bizim gitmemiz lz eyu cevab idince Padra ve Kolon nam rahibler destpus ile veda idb doru Papaya vardl ar Yeni Dnya evsafn ayan beyan idb bu spanya bunlara on iki pare galyon verb Yeni Dnyaya malik oldu Andan ngilis malik oldu Andan Fiyamnil yani Felemenk kral oldu Hl Yeni Dnyada on sekiz kral mstevli oldu tarihinden beru altm pare kal'aler in olunub hl maadin hududlaryn cmle krallar birbirleri ile Dnyada cengi azm etmedirler var feth etdiimizden sonra eli Kara Mehmed paa ile Nemse asarna Alman diyarna dkda asarn papen-teleri ile yani hatla Bahri Muhit kenarnda Lunat nam ehri azme va Yeni Dnya karakalar var idi Her birinde er bin dem var idi Ol gemiler ire tl kas Yeni Dnya demleri var idi Tetmaslar ile yani Nemse Tercemanlar ile Yeni Dnya ahval in sual iderdim Padra ve Kolon nam papaslara serlerdi kim Dnyamz bir sde dnya n bu dnya demleri gibi tamakr kavmi dnyamza doldurub her sene cenk ide ide mrlerimiz ksa oldu derlerdi Neticei meram ve hsl kelm yle dnyay ilim kuvvetile bulan ekser eyyahat ile bu dnyay kef [1] gzar idb deveran iden Padra ve Kolon nam ruhbanlar i fnayi vcud idb nice bin tevarihat tetebbu idb kitab heyetlerden Atlas ve Minr ve coraya teva-rihlerine mracaat idb mr diraz seyyahatd (e) geirb heyet

y mavaka zre tahrir etdiler Ve zeman kadimde Filikos ve Batlimos hakimlerin iddet i itadan ve iddeti hardan ve mahuf ve ve muhatara olub varlmyan yerlere mezkr Pad ra ve Kolon berren ve bahren birer tarik ile dnyann imal cenubuna sarkan ve garban bir ka kerre deveran iderek varub cismi dnyay seksen yedi bin mil tahrir etm ilerdir Amma Akdeniz Karadeniz kenarna deildir Halen bu dnyay Bahri Muhit ihata e tmidir Ann kenarnca ket gzar idb tahrir etmilerdir Hl Bahri Okyunus ve Bahri Hind rkz ve Danimarka ve Yeni Dnya ve Portakal mellhlar bu Padra ve Kolon rahiblerin t ahrirleri zre hartalarnda amel idb deryada inaverlik iderler Gayet mutemed har talar vardr Zira nie bin kerre tecrbe idb anlarn tahriri zre Bahri Ummanda gemile als olmudur Cemii dnya deryasnda liman liman dkndi talar [1] Yldz nshas (ket) 538 EVLYA ELEB ve s yerleri ve demir tutar b havas ltif limanlar tahrir etmilerdir Ve berren kezal yi arz da ve ta ve b havasile ve her nehri menba tulu ile tahrir etmilerdir Ve cm eyet Dnyay Atik alelittifak Padra ve Kolon kavilleri zre seken yedi bin mil ve her m il ziri esved ile drt bin zirdr Ve her zira yirmi drt parmakdr Ve bir mil drt bin ad heste revi ile kmil at [1] yerdir Ve bir fersah on iki admdr saat bu ruyi arz ilmi sturlab ile kudemayi hukema ekalimi seb'a zre tarh eylemilerdir Ekalmi [2] evvel Msr ceziresinde dahi bulunur Ta Nili Mubarekin ihtidada tulu etdi Cebell Kamer zre u klim ad etdkleri ol eydir kim ilmi sturlab ile arkdan garba mesel bir radde ekilmi l raddenin zerine vaki olan ehrin cmlesi bir arzda ve tuli neharda vaki olmudur klimi evvelin cenubunda bu Msr ceziresinin cenubunda Habe haki hududunda bir iklimlik ye r dahi vardr Hl Portakal hkmndedir Ana ilmi hevetde Medar Cedi derler kinci iklimin ayetine Hatt stiva derler Alelittifak yle itibar olunur Amma iklimi evvelin arz on i ki derece ve krk dakika ve Hatt stivadan cenub tarafnda arz dnya bir burun kalub ol b run idde (ti) hardan bban olmamak ile iklim [3] olunmamdr Zira ol taraflar Bahri Umma ve Bahri Okyunusdur Ve baz cezireler nmayandr Amma bikavli Batlimos Hatt stivann ver ysnda on alt derice ve 25 dakikaya varnca vilyet mran ve etraf vilyeti Zenc ve ekal bee karib baz bldanlar vardr Amma iddeti hararetden beni dem takat getiremednde (n n ve fil ve sayir mahlkat memldur Dahi veras Bahri Ummandr Hatt hakir seksen trihin mah Temmuzun ol iddeti harnda Foncistan memleketin seyyahat ederken Hatt stivadan cen ub canibe yirmi yedi gn kat' menazil ve tayyi merahil idb rubu dayire ile irtifa al ub hisab tul nehar saat ve on alt derice ve yirmi bir dakika buldum Amma iki () mi ev velin vasat bilittifak ol mahaldir kim arz 6 derice ve 37 dakika ola Ve atveli neh ar 13 ola Ve [1] Yldz nshas (saat) [2] (klimi) [3] (tarh) SEYAHATNAMES 539 klimi sani nin mebdei yle bulunmudur kim arz 20 derice ve 27 dakika ve atveli nehar 13 saat (1) ola Ve klimi salis in mebdei arz 27 derece ve 35 dakika ve atveli nehar 13 saat ve 45 dakika ola Vasa ti arz 32 derece 37 dakika ve tul nehar 14 saat ve rubu ola Ve klimi rabi in evveli Iskenderiyye ve Reid ve Dimyatdr Msr ceziresinin iklimi temam oldu Amma bu takrib ile gayri ekamlimlerin evsaflar beyan olunur klimi rabiin mebdei oldur kim arz 35 derece ve 45 dakika ve tul nehar 14 saat ola Vasati arz 36 derece 22 dakika o la Ve atveli nehar 14 saat ve nsf ola Ve Ekalimi [2] hmis in nebdei arz 38 derece 15 dakika ve tul nehar 15 saat ola Vasati arz 41 derece 15 d akika ve tul nehar 15 saat ve nsf ola Ve klimi sadis in mebdei arz 43 derece ve 22 dakika ve tul nehar 15 saat ve rubu ola Vasat (i) arz 45 derece ve 3 dakika ve tul nehar 16 saat ve nsf ola Ve klimi sabi in mebdei arz 48 derece 24 dakika ola Ve atveli nehar 31 saat ola Vasati arz 48 der

ece ve 19 dakika ve tul nehar 12 saat ve rubu olur Hatt bu hakir seyyah lem Evliyay b yayi sahib burya bin yetmi yedi senesinde Mehmed Giray Han azlinde Dastana firar et dikde hakir nan nemek hakkna binaen Dastanda ta Kara Budak Han lkesine varnca bile gi andan Tarhuy ve Karun ve Andri diyarlarn temaa iderek Demir Kapuya gelb andan gemi lere suvar olub Moskovun Terek kal'asine Bahri Harez ile gn gicede [1] Yldz nshas (on be dakikada Ve bu iklimi saninin vasat ol makamdr ki arz 20 de ve 30 dakika ve tul nehar 13 saat) [2] Yldz nshas (klimi) 540 EVLYA ELEB selmetle varub anda rehn olan erakese beleri ve Terek kal'asinin Moskov kiralna gitm ek mniyyesile alt gnde imale Bahri Harez sahilince vilyeti Kazan blda tahrir olunmu ndan imale dokuz gnde kh Deti Kbak ve kh sahili Bahri Harezde vilyetleraf Budahi m r An dahi ubur idb yine imale yirmi bir gn Heyhat sahras icre gidb vilyeti Hedek j3 ehri Edil kenasnda bir diyar azmir Moskova tabi cmle yedi kerre yz bin mmeti Muhammed ir Cami ve medreseleri vardr Amma minareleri yokdur Moskova ylda birer altun hara v erirler Hazreti Risaletin bir mektubu drerbar mkbarlarna man getirmilerdir Anlarn d a yedi ay evvel iddeti itada seyyahat idb nehri Edili te canibe tb Yuvanie nam kal'i varub anda leyl nehare yirmi bir buuk saat idi iki buuk saatde sabah olub yatsu nem azm Yuvanie kal'as demleri klmazlar idi Hakir dahi anlara tabi idim Yahi ulemalar var Amma cmlesin lisanlar Moskov lisandr Kur'an azmi tilvet iderler Manasn urusca okur imadlislm urus lisan zre terceme etmiler Ve baz fkh fera-yiz kitaplarn cmle terc Ve iklimi sabi ekseriya Moskov memleketidir Fafur ve Bulgar ve Leh ve Danska ve Ka rakov ve eh ve Isfe diyarlar cmle iklimi sabidir Amma bu Moskov diyarnda iddeti itad imaret ve sknadan sr binalar kalildir Ekseriya Heyhat sahralardr Ve ok imar yerlerin lmak Tatarlar harab etmidir Hakir ol Edil nehri ile nehri alk mabeyninde ket gzar id en arz altm derece ve tul nehar yirmi bir buuk saat buldum Velhasl [1] bir laka lake orbasn tabh idin-ce kullei felekden ems nmayan olub bir cida kaddi ems pertab i erdi Anda gnein asla tesiri yokdur ki krk giymee muhtacdr Gayet sovuk yerlerdir Amma oskov diyarnn eer mslim Hedeki ve eek mujik keferesi gayet eblehdir ve eci deillerd ol diyarda asla ba ve bae olmaz Amma nebatat ve kiyahat ve hayvanat huu tuyur gayet okdur Ve buday gibi ldna ve heldinesi ve kzl dars ok olur Bir kilesi yz kile mahs r Zemini gayet kuvvetlidir Moskov diyarnn seyyahlar ve patrik papaslar hakir ile hay li mkleme idb diyarlarn sual etdim klimi seb'ann nihayetinde buz deryas iinde Kolon am bir cezirede sakiniz Deryamz alt ay donlu alt ay gne domaz muzlim yerdir Biz anda akiniz Gece iki saat ve gndz yirmi iki saat olduu gnler olur didi Hakir bu Edil kena rndan ka gnlk yoldur didim Anlar itdi Biz andan kal il-hazel'an drt aydr Henz ge r Hakikatlhal henz gelb [1] Yldz nshas (Elhasl) SEYAHATNAMES 541 balk dii ve sammur danesi getirmilerdir Ve iddeti itadan yzleri pare pare olmudu ki sar sular cereyan iderdi yle olsa Mos-kovun yedinci iklimin verasnda da Hatt Istiyann verasndaki gibi arz mamure var imi Kurtub Mesalikinde tahrir eylemikim iklimi evvel c anibi arkdan mutasavver olduu takdirde kadbild irden sevahlisinden mrur ider Badezali lccei Habeeye dahil olub cezirei Lke vsl Badehu cezirei Arab ve Yemene ve beriyye(i) Marib sahili Bahri Maribde nihayet bulur Pes bild marufeden ve emaki-ni mevsufeden Togar ve Umman ve Aden ve Hadrmut ve San'atl Yemen iklimi evvelde ola Ve klimi sani canibi mezburdan muteber olduu zre bild Yemeni ve Hindu Sindi mrur idb badehu Bahri L hseye ve Basraya ve Tihame ve cezirei Arabi ve Yemene ve Bahri Hicreyn ve Hicaz v e Mekke ve Tayif Medine ve Bahri Kulzm kat idb arz Maribe ve bild Afrikadan Bahri Ma vsl olur Ve klimi salis Bild Sine ve Hindistan ve Kandehara ve bild Sindin imalinden ubur idb Kabil ve Kirman ve irut ve Secistan ve sevahili Kasra-dan mrur idb Medinei Istahar ve Sahur ve Mihr iban ve iraz ve ve Selkir ve Gr ve Ehvaz ve Garak ve Vast ve Kfe ve Badad ve Abyar ve Hit andan baki am ve Hama ve Homus ve Sur ve Akk ,ve Remle ve Save ve Taberiyye v e Gazze ve Beytlmukaddes ve Askalan ve Medayin ve Kulzm Selmiyye Badehu esafili ar z Msr kat idb Krma ve Tenis ve Dimyat ve Reid ve Iskende(r)iyye ve Fustat ve Fayyum bild (ar)rkyyei ubur idb arz Afrikadan geb Bahri Maribde nihayet bulub pes Trablus us ve Cezayir ve Tanca ve Fes ve Endls ve Kurtuba ve Merank Cmle bu diyarlar nc ik

e ve klimi Rabi Bil(d) Sind ve Horasan ve Semerkand ve Belh Buharay Hirat ve Isfahan ve Serhas ve Tus ve Zabilistan ve Niabur ve Nehavend ve Dinur ve Halvan ve Nusaybin ve Musul v e Hucend ve Fergan ve ve Kali ve Kala ve Rakka ve Birecik Badehu imali ama mrur idb Malatya ve Haleb Kayseyriye ve Antakye ve am ve Trablus ve ve Tartus ve Adana ve Tarsus ve Mamuriyye ve Silifke ve Cezirei 542 EVLYA ELEB Kbrs ve Cezirei Girid ve Cezirei Misine ve Portakal ve garb nihayetinde ispanya ve Cineviz ve Fransada ve [1] drdnc iklim nihayet bulur Yedi bin mil Yeni Dnya bu Fran sa kylarna mukabildir Lkin dahi iklim(i) tarh olmamdr Andan klimi hmis btida bild Yecucdan geb in ve Hata ve Hoten ve bild Horasandan baz ehirlere uray iinde urayub Karamandan Adalyaya andan Akdenizi ubur idb Kalavra burnuna ve Budukan i Venedik ve Duduka ve (A)laman deryasnda nihayet bulur Mukabili yedi bin mil yine Yeni Dnyadr klimi sadis Bild Harezden Bahri Taberistana varmadan bild Tercana mrur idb Bahri Maribde nihayet lur Ve Kostantaniyye ve ev(a) hiri bild Efrenc bu iklimde temam olur Hukemayi kude ma slm-bolu altnc iklimde tahrir etmiler Amma itifada arz beldei ve tul nehari bein limin evahirindedir Zira arz Kostantaniyye krk bir derecedir Ve on be dakika ve saa t atvali nehari indelimtihan on be saat olduu ezhari mineemsdir Ve klimi sabi dahi canibi arkdan itibar olunduu zre imal canibinde eddi Yecuc nihayetinde bild Etr ve Sakalibe ve Moskov ve Leh ve ek sfe ve Felemenk ve Dunkarkz ve Danmarka ve Alman ve Lnat ve mukabelesinde mil cezirei ngilis ve dahi mukabelesinde yedi bin mil Ye ni Dnyada temam olur vesselam Ve Zikri evsaf iklimi seb'iye Nevi dier Evvel ikl(i)mi evvelde yirmi da ve otuz nehri azm var Ve halknn rengi ruyleri cmle ka alardr Amma Sudan Kavmi beyazlardr Yine Msr ceziresindedir Andan klimi sani de yirmi yedi da ve yirmi yedi nehri azimdir Ve bunun dahi halknn rengi ruyleri esm erllevn ve bir snf zitrudur Bu dahi Msr ceziresine urar Nil sahilleridir Ve [1] Yldz nshas (fazladr) SEYAHATNAMES 543 klimi salis de otuz c cebeli azm ve yirmi iki nehri azimdir Amma Msr cezi-resindeki nehirlerin cm lesi Nilden idiler Ve bu iklim dahi Msr ceziresine urar Ve Msr ceziresi yle vasi bir eziredir kim iklim' de hissesi vardr Ve yetmi mlk mutasarrfdr Dairen madar cirmi k sekiz bin mildir Vu bu cezire iinden nehri Nil tul idb yine bu cezirenin imaline Ba hri Sefid(d)e benderi Dimyatda ve benderi Reid(d)e mahlut olur Tulunda(n) gurubuna dek sekiz aylk yoldur Ruyi arzda bukadar mesafei baideden cereyan ider nehir yok dur Ve klimi rabi de yirmi be da ve yirmi iki nehirdir Ve ahalisi cmle ebyazlve-cihidir a ja* Ve klimi hmis de otuz da ve on be nehri azimdir Ve beni demi cmle beyazdr Ve klimi sadis de on bir da ve krk nehir var Bahusus cmleden nehri Tuna mebdei yz on konak yerdir A lmandan kub kendye yedi yz nehir mahlut olarak Karadenize be yerden biri Kili boaznd iri Tunca boazmda biri Suluna buaznda biri Bedepe dibinde biri Kara harman boaznda Ka adeniz [1] derya olub mahlut olur Ta Bee ve Praa ve Almana varnca nie bin pare ayka v e Karamrsel za-bma [2] ve traa [3] ve Srnba gemiler yrr bin nehri azimdir Hamdi Huda nehri Tunann evvelinden hirine yani Alman diyarnda tulundan Karadenize gurubunadek bu nehrin iki tarafn be kerre seyyahat idb temaa etmiizdir Ve klimi sadis de on khu bl vardr Hususan Dastan kurbinde Khu Elbrz kadar rub'u mesknda yle bir r Zirvei lsna bir ferdi

[1] Yldz nshas (Karadenize) [2] Yldz nshas (Zarbna) [3] Yldz nshas (Transa) 541 EVLYA ELEB feride kmamdr Gul beyabanler ve yrtc canavarlar vardr Ve canibi erbaasnda be bu mertebe ulu dadr Ve krk nehir vardr Mesel nehri azmi Kuban bu dada(n) tulu idb ve erkezistandan ve Heyhat sahrasnn erkezistan canibi kblesinden nehri Kuban ubur idb Karadeniz sahilinde Taman adas nam cezirede Temrk kal'as dibinde Adahun boyzmda ve Y eliske CL boaznda iki yerden deryamisal Karadenize mahlut olur iinde azm paralar ina lik ider Ve nehri Terek dahi bu Khu Elbrz-den huru idb yine Daistan vilyeti iinden g iderek imal canibde Demir Kapu kurbinde Moskovun Terek kal'asi dibinde Bahri Hare ze yani Geyln deryasna mansubfl] olur bir b zll nehirdir Ve bu iklimin halk ahmerll i ve bahadrdan kavmi olur Ve klimi sabi de on da ve krk nehir vardr Cmleden nehri Edil azm deryay b hayatdr Arz krk mil mil enli yeri vardr Ve umku otuz krk kula amikdir Ve bu iklim halknn rengi ruyleri cm e has beyazlardr ihvan basafaya yle malm ola kim bu hakiri prtaksir seyyah lem Evli akir krk bir sene seyyahatde aynelyakin grdiim nehri azmlerden evvel cmleden byk ne dil badehu nehri Cayk andan nehri Tuna andan nehri attlarab andan Msr diyarnda nehri ili Mbarek Mah Temmuzda derya olur Amma gayri zemanda Badada karib Diyala nehri kad ardr Amma nehri Edil ebedddehr krk elli altm yetmi mil cereyan ider yerleri vardr Bu ilden maada nehir bunun yannda tur'a gibi cereyan iderler Ve ilmi heyet zre cihan k et gzar idenlerin tahrir etdikleri zre ruyi arzda ukalyi durbn ve hukemayi hayret kar n Batlimos kavlince edmi arzda iki yz nehri azme vardr Ve krk drt bin ayn sagiri car vardr ibni Abbasdan Avf rivayet ider Vechi arzda cmle cereyan iden enhar sagir ve k ebirler insann bedeninde damarlar gibidir der Eer yer yznde sular cereyan etmese yer ler pare pare olub bir mahlk tavattun etmek mmkin olmazd deyu naklider Hakkaki yledi r kim (Ayet) U'j.} Ve ibni shak kavlince ruyi arzda yz krk sekiz cibali azmler vardr ice kerre yz bin ciballer vardr Amma murad olunan khu azimlerdir Ve bu dalar hakknda Cenab Bari Kur'an azminde (Ayet) ^_JUU. Jt buyurmudur Makalid lgati Arabda kiliddir E dnyay dalar kilid gibi birbirine girb kucaklam olmasa yer yz berhava olmaz(d) dem Ydz nshas (munsab) SEYAHATNAMES 545 Nevi dieri Evsaf iklimi seb'a klimi evvelin tuli arkdan garba bin iki yz elli fersahdr Ve arz yz doksan fersahdr V in pare ehir vardr Ellisi gayet ehri muazzamdr Cmle karalar vilyetidir Habee ve Yeme e San'a ve Nahcevana ve Togar ve Kars ve zemini Serendib ve Hind ve derbendi in v e Marib zemind(e) Fes ve Merank ve Sudan ve Fonc ve Bornu Ve klimi sani arkdan garba tuli iki bin drt yz fersahdr Ve arz yz otuz alt fersahdr Yirmi yedi k Ve otuz alt vadisi vardr Ve iki bin ehir var Ellisi ehri azimdir htidas Hocend ve Hi d ve Sind ve Mamuriyye ve Hire ve Kend ve Cezayir ve Necid ve Tehamiyye ve Yesri b ve Hicaza ve Deryay Kulzme ve arz Berberiyyeye ve Afrikyye ve arz Msra ve zemini B iye varr Ve klimi salis Tuli iki bin dokuz yz yirmi be fersahdr Arz doksan fersahdr Ve bin ehir ki yz tidas inin imalinde Mogan ve Kandehar ve Kabil ve Zabilistan ve Sistan ve Kirman ve Fars ve savahili Bahri Umman ve Basra ve Lehse ve ve Istahr ve iraz ve Niabur ve Gr ve Ehvaz ve rak ve Badad ve am ve Ferhin ve skenderiyye ve Merkan ve Efrensiyye ve Beki-riyye (de) hir olur Andan klimi rabi Tuli iki bin yedi yz fersahdr Ve arz yz iki fersahdr Ve yirmi e dadr Ve otuz iki va var Ve cmle ehirdir htidas Tibet ve Harhir ve Horasan ve Belh Buhara ve Moltan ve Ta beristan ve Deylim ve Kazvin ve Rey ve Kum ve Kaan ve Safahan ve Hemedan ve Halva n ve ehri Zor ve Musul ve Nusaybin ve Buhara ve Haleb ve Antakyye ve Tarsus ve Mam uriyye ve Cezirei Kbrs ve Girid Venedik Almanda nihayet bulur Ve klimi hmis Tuli iki bin be yz elli fersahdr Ve arz yz iki fersahdr Ve bin krk pare ehir var Ye bender ehirdir Ve otuz be dadr Ve otuz vadisi vardr Canibi arknda olan ehirler evve ve Kanc

Evliya elebi 10 35 546 EVLYA ELEB ve K ve Harzem ve Tibet ve Gze ve Ermeniyye ve Buhara ve Semerkand ve Hocend ve Taka nd ve Glkend ve Kend ve Sincab ve Kirman ve Antalya ve Bahri Rumun garbnda bild Efre ncin Nemse diyarnda Budin ve Ostorgon ve Seyyidvar ve Kanije ve Us-tolni Belgrad ve Tata ve Papa ve Komran ve Yank ve Pojen ve amartin ve Pojab ve Pepehil ve Be ve P rag ve Lunat ve Amster-damda karar idb karu canibi cezirei ngilisdir Dahi veras yedi mil Yeni Dnyadr Ve klimi sadis arkdan garba tuli iki bin yz seksen farsahdr Ve arz doksan fersahdr Otuz vadi ve bin tmi ehirdir Yedi yz bender ehirdir htidas eddi Yecuc Mecuc ve imali Horasan ve baz ve Cac ve nevahi(i) Azerbaycan ve Ermen ve Ahlat ve Rumiyyei Kubra ve Endlsde kar ar ider Ve klimi sabi Markdan maribe tuli iki bin iki yz alt fersah ve arz yz krk fersah ve pare ehirdir vilyeti Fafurda vaki olmudur Ve ehri Kazak ve Mool ve Bogol ve Moskov ve Deti Kbak atar ve Krm ve Kazak ve Leh ve eh ve Danska ve Isfac ve Fele-menkde karar idb karu ca ibi cezirei ingilisdir Yedinci altnc iklim iinde bulunmu bir cezirei azimdir Dayiren madar cirmi sekiz bin mildir Kratlarnn taht Londuradr Sultan Ahmed asrnda pederimiz ervi Mehmedi Zll varmlar Amma hakir varmadm Mukabilinde Lunat benderi azmine varmak karu gemek myesser olmad j^'V s~ f^1 Amma bu ingilis ceziresinden byk Msr cezires yiren madar on sekiz bin mil cezirei kbradr Ruyi arzda Cenab zzet yle bir cezire halk etmidir inde on be mlk sikke ve hutbe sahibi padiah ve yetmi meliki sahib mlklar e iinde bin yetmi pare ehir vardr Yetmi benderi muazzamalardan iptidas Sudan ve Dunkl b ve Fes ve Meranke ve Kurtuba ve Tanca ve Cezayir ve Tunus ve Trablus ve skenderi yye ve Reid ve Dimyat ve Mahallei Kebir ve mm Dnya ehri mahruse(i) Msr J\j .Atuu- gu zirelerde(n) bu muazzamdr UjtDarlmlk Msr ' nc iklimin vasatnda Arz beledi 27 ve 30 dakika ve at veli nehar 14 saat ve 13 dere ve 45 dakika olur Ve tuli[l] 5554 id[1] Yldz niishass SEYAHATNAMES 547 deti sevahil ve har vilyetdir Ve talii ncumsi kevakibi Merih saatde bina olmaduyiin i de daima fitne ve fesad ve cenk cidal ve harb ktal eksik deildir Amma talii gayet kuvvetdedir kim daima ganimet zredir Ve bu Msr icre bir srr Huda var Ruyi arzda zuhur at ilhden (ru) zmerre ne vaki olsa ol gn Msrn efvah nasm-da gftg olur Grrsnki ol sylen szler zuhur ider Mesel Kamanise bugn feth oldu deyu bir heber ayi oldu Bede u krk gn sonra Kamaniseden bir vezir aas sene 108 tarihinde fetih name haberin getirb ol gftg olan gne msadif dt Ve sene mah sjJ^ didiler Beynelhalk ayi oldu Yirmi ikin Kprl olu- mevti haberi geldi Ve bir gn yine bir budala ihir olub i-yv*',J yani paa d nida idb gezerdi Yedinci gn Defterdar Ahmed paay vezaretden drdler Amma bu tesiri mekkil ola [1] ncumun tesir (i) dir kim ruyi arzda bir i zuhura gelmeden gnnde Msr i esir ider Ve biri dahi Msrn canibi erbaasnda asude olan on iki kurafei kbra skknlar ice kerre yz bin kibar evliyaullah ve nice peygamber zadeler belki peygamber medfundur Ve nice kerre yz bin sulehayi mmetden meayihi izamlar medfundur Anlarn ruhaniyyetleri sebebile ruyi arzda ne zuhur etse krk gn evvel Msrda sylenr Z Msrn hl 1 kurafeleri icre nie bin kibar evliyaullah gnc vahdetde hazrdrlar Elfaslus salis ve sittin Msrn kurafelerinde civar rahmete vsl olan Seltni mazi ve ulema ve meayih kad ve k ann ^jJ\^=rJ emrine razi olan sahbei kiramn ve eyimmei mctehidnin merakidi prenva larn beyan ider Evvel Msr Kahirenin canibi arksinde ehre hayil Cebell Mukattam namilc mehuru fk mabethanei Hazreti Musa ve Hazreti Harun ve Hazreti Is olmaile hakknda Hazreti Risa -let penahn kelm drbarlarndan nice hadisi sahihi varid olub mmetlerini Msr fethine b etmilerdir Bedelfetih Hazreti Amr ibnl As asrnda on yedi bin sahbei kiram Cebell Mu azzamn [2]

[1] Yldz nshas (olan) J2J (Mukattamn) 548 EVLYA ELEB zillinde medfun olunmulardr Hl efvah nasda mezkr cebeli mu-bareke Cui Da derler e kubbei felekden ba gsterdikde mezkr cebelin sayesi ta Nili Mbarek sahilinde ehri Fus tat ki hl Msr Atikdir ol ehre Cebeli Cuinin zilli karar bulur ehri Fustat ile Cebel attam zillinde medfun olan mmeti Muhammed ehli cennetdir deyu ravileri ile nice h adisi sahihi [1] vardr Cebell Mukattam lfz dan mehuzdur Lla.^ oTLJlj ,i: fe'U *\ Bir rivayetdej Hazreti Nuh evldlarndan birinin ismi Mukattam idi Ol cebelde sakin oldyn Cebeli Mukattam derler Hulsai kelm hl kibar evliyaullahlar ile her gar ma eli nurdur Alemi seyyahatimizde ol cebeli mbarekde alettertib ziyaret etdiimiz kib ar evliyalar ve mctehidn ve meayihi sulehalar ve selef mlklarn beyan ider Evvel F bu Abdullah Amr ibnl As bin Hasm ibni Said bin Sa'ad bin Amr ibni Heyzum ibni K'b i bni Lui ibni Qalib ibni Fehr -di^i, Amr ibnl As hazretleri nesli Resulullah-dandr Hezreti Resul Huda kendlere Msrn fethini tebir etmilerdi Bade (hu) sene tarihinde me m olub Cebell Mukattam dam eninde medfundur Ve Kabri Ebu Nasrl Gaffar hazretleri Sa habei kiramdandr Hazreti Risalet huzurunda Ali kemerin bahyub icazet verdi Blnazarla rn yani semercilerin piri oldur Ol dahi Hazreti Ali iznile Yusuf Perendinin belin balad ve icaret verdi Semercilerin silsilesi anlara mntehidir Amma Ebu Nasr Gaffar y yetmi sene muammer olub Sitti Nefise hazretleri ile Msr (a) gelb merhum oldu Kabri Amr ibnl As cenbinde asudedir (Mu) sahibi Resulullah-dr Amma ismi eriflerinde ihtilf vardr Bazlar Hamil demiler j^jJj Bazlar demiler Amma mehuru Ebu Nasr Gaffardir u abri hazreti Abdullah bin Haris bin Hrrrdi (Mu) sahibi Resuldr Emri azm ziyaretdir Ve Hazreti Yusuf karnda ibni Yamen ibni Hazreti Yakub ve dahi Hazreti Yusuf olu Hazreti Efrayim Fayyumda mtak oldu Hazreti Sarm ibni Yehud ibni Hazreti Yakub aleyhisselm B az tevarihatda Hazreti Yehudaya suhuf nazil oldu Nebidir derler Kabri Hacer Ana u^i j Ve Kabri Melik Reyyan ve Kabri azizi Msr ve Kabri Yleyha Nigrpare Bu cmlesi Cebeli Mukattam dameninde bni Yamen hazretleri kubbesinde medfunlardr Ziyaretgh hssu amdir A ndan Kabri Abdullah bin Halmets Selma Sahabei Resuldr Ve Cebeli Mukattam zre Ziyaret gh mescidi Haz-reti Msa Bu zaviyede Hazreti sa sene validesi Hazreti Meryem ile saki olmulardr Ol ecilden nasr tayifesi her sene ziyaret "ider[1] Yldz nshas (sahih) SEYAHATNAMES 549 ler Ve Ahmed Tolun hazretleri badehu bu mescidi ve Hazreti Yusuf karnda bni Yamen ha zretleri sitanesin tamir ve termim idb imaret etmidir Ol asar binalar Ahmed Tolun ta rihile masturdur Ve Tennur Firavn Cebeli Mukattam zre hl eseri binas zahirdir Ka-babt a kefer(e)leri bednam gnlerinde ziyaret idb Tamir iderler Ve ana karib Vadiyl Mstafi n ve dahi Vadiyl Melik ve dahi Vadiyl Leyi ve dahi Vadiyd Decle Bu Cebeli Mukattam z re vasi fezalardr Cmle Msr hakipada nmayandr Ta ayni Musya varnca alt saatlik yer dir Ahali (i) Msr ol fezalarda ciran ve ernob sayd ikar iderler Teferrcgh yerlerdir V Ziyaretgh mescidi Hazreti Heravun ahi (i) Hazreti Musa aleyhisselm Hazreti Heravun Musa kelimullahm veziri iken bu zaviyei ina etmidir Mlk maziler tamir ve termim eder ek ilhazel an mamur olub ziyaretghdr Amma atebei lisi zre tarihi (w^l <>1 J^r a\ jjj fjUl Alil deyu tahrir olunmudur Ve Mescidi Hazretz Zbeyr ve Mescids Sahra kayadan oyulmu bir ga r azm zaviyedir Lkin tarihi yokdur Ve Mescidd Deylim bir binayi azm ve kr kadim zav atikdir Ve Mescids erifl Cercan Bunlar cmle Cebeli Cui dameninde mamur zaviyelerdir V Mescidi Maruf Hazreti Musnn mucszesidir Beni dem binasna mabeheti asla yokdur Hakka i mucizedir Cebeli Cui damenindedir bretnmay Msr Kahirenin biri dahi bu zaviyedir Ve scidi Mahmud ibadethanei kadimdir Ve Mescidi Velve Sene 416 Tamir olduu'tarihi var dr Kabri Sakili Bostanr Ra hazretleri ve Kabri Seyyidler (B)ostanr Ra hazretleri bunl ar ikisi biraderler imi Sahabei kiramdan olub Msr fethinde gaza mahallinden alnan ko yunlara oban olub ganemleri ra'yiderken kadre irb Leylei Kadirde ikisi can birliile teslimi ruh idb Amr ibnl As hazretleri cenaze nemazlarn klub mescidl Velve cenbinde defn etmilerdir Hl her sene Leylei Kadirde zerlerine nur yaar ^u. <\<rj eyh Koga u* krj kavlince Mescidi Velve ile Mescidi Mahmud mabedi kadimdir Ve dua mstecabdr buy urmular Haddi zatinde acib ruhaniyyet vardr Ve ehli hal baz sulehayi rical eksik dei ldir Ve Kabri Abdullah bin Haris (Mu) sahibi Resuldr Badelmieteyn vefat etdi Cebe

li Mukattam zeylinde medfundur Ve Kabri Abdullah ibni Hadafetus Sehm Hacerl Habee y annda bir kk kubbede medfundur 350 EVLYA ELEB deyu tarihi byle terkib olunmudur Ve Kabri Emirr Rum Abdullah ibni Hudafe Ve Kabri hazreti eyh Ukbe ibni mirlCheyn <e "l^ij Lkab erifleri Eba Hmile idi Ba bi Seyyide derlerdi Bazlar jt- j,\ Ebi mer ve bazlar Amir derlerdi Sene Semane ve ham sinde Msr fethinde ehid oldu lmi ferayizde ve ilmi fkhda fasihllisan air ve ktib i kend hatlar ile Hazreti Osmann iznile yazd Kelm zzet Amr ibnl As Camiindedir Cebe m zillinde kurafei kbrada asude (dir) Hatt mruru eyyam ile harab olub sene 1066 tar ihinde Sultan Mehemmedi Rabi silhdarlndan vali (i) Msr olan Ebnnur Haseki Mehemmed p mam Nuh Efendi vakalarnda eyh Ukbe hazretlerin grb u haki mezelletden bizi kaldrub idin Allah sizi tamir ide buyururlar Derhal Mehemmed paa ve Nuh Efendi habdan bi dar olub vaki olan vakalarn birbirlerine syleyb ol saat tamir ve termime mbaeret idb ir minareli bir camii l ve tekye ve imaret ve bir sebilhane ve bir sakyye ve bir me ktebi sbyan ve bir havuz ve hanef musluklar ve cami huddamlar haneleri ve elli aded fukara haneleri ve canibi erbaasna kal'a divan misal kagir binal divarlar ile bir imaret ina etmidir kim gya bir eddi metn kal'adir Ay ende ve revendeye nmeti mebzuld ayli evkaf vardr Tevliyyetin yenieri aasna meruta etme-ile gayet mamurdur Ve eyh Uk zretleri stne bir krgir bina bir kubbei ziba ina etmidir kim gya kubbei eflkdir Amma runlu deildir Serapa ta kubbedir Camiin sa canibinde iki kademe nerdban ile enilir ku bbei Huld bern misal bir trbei prenvardr Bu kubbenin ta ortasnda yeil atlas zerduz estur sanduka icre medfundur Haki payleri ve seri saadeti ucunda altun ile mutal l gm em'idanlar ve zer kanadiller ile mzeyyen bir kubbei musannadr Ve eyh Ukbe hazr inin seri saadetleri ucunda bir beyaz mermer amud zre zer lciverd ile tahrir olunmu celi hat ile Zi\ ) ^ ^j^' \Xa ) ( J <jrCO- <C ,J <Xsa ta tahrir olunmudur Ve yine bu trbei prenvarn kblesi divarnda bir beyaz kfee tada kf SEYAHATNAMES 551 ( f^jJl 3 <_yl {j <J Ul) Ayeti erifi terkim olunmudur Hsl kelm hayrat azimdir Ve Mehedi Hazreti Sitti Nefise <\^j Msrn canibi cenubu tarafnda baka bir mahallede medfunlardr marat azme ve hayrat k Baka cami ve merkadi pren-var ve sayir mlkii Ali Abbasiyan cmle anda medfunlardr & j- ftM- Kubbei mnevveresinin atebei liyesi zre sil ve lciverd ve mzehheb celi hatt kadim ile <=U!i .^J\ (j*"J\ ll^o-j aI 'VlJ oIjCJ Gu--I Jk^L* \X& ) *i. waJJ ait Jj iti Ve yet . 0ju Ju**- 4.1 JUJl JaI ^Ac j j^dJLI J^Ja-l jlSCil-u (J^s-I . 1 jrv$ki* ^J^a^ J .I-xJl r^"j^ jk)j <J1 1! <j~i-l jCJI Ol b-^.l)l <u.JaU uj Jl <cJl <JL_-1 J-C-M j^Jl* * jr^-vH <u)l Zj\jLa _JUs (J (jrl Ji\*UVl <jrl j~J-l -CJl <jri JLjI -\ j 4) U jl j 4>M? <U- ^w.J 4jU j 1 * jf\e" <L Uoj}^* ( ojLail <! _> jJl jl^ ^J)l*l j^JLI vLI jlkJUl IVy> fil tastir olmudur Ve bu tarihlerden gayri camiin baz maksur (e) leri kenarlarnda levha lar zre lciverd zre beyaz celi hatt kadimler ile <ui) j*\ >;JIjlc <!i J^il LVr iljUl jlCil* *liil ^1 ) terkim olunmudur Kabri erifinin ahanesine kademe ta nerdban ile nzul olunur Bab s zer enderzer musanna ve mcevher bab mualldr Ve sebzgn atlas ile mestur arke bir san iinde medfundur Bilbedahe dem grnce vcuduna lerzan hasl olur Adem nazar etmee cret ez Zira eski tabiri Resulullahdan-dr Zevceleri Ishak bin Caferus Sadkdr Sanduka (i) erifesinin canibi erbaasnda nice yz kt'a zkymet ve hsn hat kelm zzetler ile ve r evani em'idan ve bahurdan ve glabdan ve murassa ve mcevher kanadiller ile ve bhisa b avizeler ile nigr-hanei in misal mzeyyen olmudur Ve mlk mazilerin vzera ve [1] Yldz nshas fazladr. 552 EVLYA ELEB vkellarn teberrken birer zkymet eyalar ve ibriim halice ile mefrudur Ve evkat ha czahanlar birer hatmi erif tilvet iderler Ve kubbei pr envarnn iinde d ve amber rayi

dan demin dima muattar olur Ekseriya zenan tayifesi ziyaret iderler Ve anlar herbar hayli nezerat getirirler Ve iki evld zevilihtiramlar Kasm ve Tayyib bile medfunlardr Hatt haleti nezide kendleri evldlarna , buyururlar kim Ey oullar Siz benimle hiret s rayna gidermiiz derler Tf l naresideler dahi Naam Bile gideriz derler Varn imdi emane tleriniz teslim idn de (di) klerinde ol an iki ehzade (i) cihan ruh teslim idb kendl er dahi dij Jl ^.^ emrine ferman ber olub teslimi ruh olur [1] Ve eb ruz zvvar yle z iyaret iderler kim bir an hali olmaz Ve ylda bir kerre mah Rabilevvelde o gn gece Me ldu erifi olub nice yz bin dem gelb ziyaret iderler Ve kubbei pr envarnn kubbesi ca de bir kubbei li iinde olan evld zevilihtiramlar ve Ali Abbasiyandan mlk mazi hulef eyan ider Evvel Hazreti Seyyid Yahya ibni Zeyd ibnl Hasan ibni Ali ibni Ebi Talib Radyallah an (Kalel Fuka) ^ ju- y c*~*y- V Hazreti Sitti Nef ienin liebin ve mmin kar dadr Mezkr kubbede medfundur Ve Kabri erafl Hicaz Seyyid Kasm ibni ibrahim Tabataba i smail Ceddr Resin ve ismhu smail Eddibac binl Hasan binl Hseyn bin Ali bin Ebi Tal c jji ^ deyu mermer sandukas etrafnda celi hat ile tahrir olunmudur Ve Kabri Ebu Me hemmed Yahya ibni Kasm ibni Mehemmedl Ul ibnl Hasan ibni Ali ibni Ebi Talib l^Tc -i^j ( j\TU j j~ j <ty\t < 1*j jVl y <jy j ) Ve Mehedi Re'si Zeyd ibni Ali ibnl Hasan ibn Ali ibni Ebi Talib ( v>"L j c^s^- j Ve Mehedi Re'si brahim bin Abdullah bin Hasan ibnl Hseyn ibni Ali ibni Ebi Talib cc Fi sene hamse ve erbain ve mie Bu brahim bin Abdullah hazretlerinin seri saadetle ri Mescidn Ne-berin mihrab () nnde bir kubbei lide asudedir Ziyaretgh has mdr Bu binay imareti Allme hazretleri ina etdi deyu tarihi vardr Ve Mehedi re'si Mehemmed bin Ebubekir <x- -^ij [1] Yldz nshas (iderler) SEYAHATNAMES 553 Bir rivayetde bu Mehemmedi Ekber hazretleri Hazreti Osman hilfetinde Msr halifesi i di Hazreti Osman ktibi Mervan Himarn hilaf emir yazmas sebebile Msrda Mehemmedi Ekber kati olunub Hazreti Osman dahi ol ecilden ehid olundu Hl Mehemmedi Ekber hazretleri nin mesnedi Msrn canibi garbisi haricinde bir gmlk zre bir kubbei harabedir Her kesi almu olmaile olkadar ziyaretgh deildir Kapusu zre tarihi deyu tahrir olunmudur Ve ana karib hdehedi hazreti sultan mam Zeynel Abidn ibni mam H eyin ibni Ali ibni Ebi Talib <c-'-^ Bir gmstan icre kal'a misal bir binayi azimdir C anibi erbaas yle dirahtler ile mzeyyendir Bu imaretin banisi Elmstekfi billhdr kim Al Abbasiyandandr Binayi azimdir Bevvabn ve trbedarn ve me-ayihnin hcreleri vardr Her i ehrde bir gn Mevldu azm olub krk elli bin dem ol sitanenin canibi erbaasnda malm ziyaret iderler Emri azm sultandr Bizzat vcudu erifleri eflke serekmi bir kubbei l vasatnda medfundur Canibi erbaasnda mermer amudlar zre mebni mkellef binadr Ve kabri rifinin kble canibinde bir kubbei azm zaviyesi var Ve hareminin canibi etrafnda yan soffalar zre mermer stunu liler zre Tak Kesradan nian verir kemerler zre mnakka hareminin ortasnda bir ka nahli kurma ve bir azm nabka dirahti vardr Ve harem kapusu nun canibi erbaas yekpare yeil somaki mcell ta olandr Asla bir diyarda nazir(i) grl ir yekpare bab mu-all ve atebei lidir Cmle seyyahan cihanban mabeyninde mehuru fkd bab saadet cay canibi imale mekufdur Ve bu bab saadetin atebei lisi zre olan tak l re byle tahrir olunmutur. ca^ *u j> '-vAJiO <ir' j*- ^ * -y~* ^ ff~^ ^J\ ^^~\) C- (J Af. jI C-\^l? ^J.kil-uc yf- jrl ^JU? (jl ij\ *U1 J\ terkim olunmudur Ve bu tarihi dahi bizzat vcudu erifleri asude olan mermer sandukann seri saadetleri etrafnda yekpare arke beyaz mermer zre kf hat ile tahrir olunmudur garabet budur kim bu hakir bin elli sekizde Badadi behitbda vardkda Zeynel Abidn h zretlerin ziyaret etdk Ol dahi beya() 554 EVLYA ELEB azm sitanedir Badehu bin seksen ikide hacc erifden Medinei M-nevverede Bakie varub ha zreti Abbas cenbinde mam Zeynel Abidini ziyaret etdk Vcudu erifleri (i)n birer Yasini rif tilvet idb ruh(a)niyyetlerinden istimdad taleb etdik Hak kabul dergh ide min Amma mm Dnya olan Msrda nice bin Ali Resul eshab ervahi en(bi)ya ve evliya vardr Amma l eyyahatimizde alettertib ziyaret etdiimiz beyan olunur Ziyaretgh mmeti tabin Evvel eyh (1) Yeker Recl salih idi Camii ibni Ahmed To-lun hareminde medfundur Cebeli Yekerdedir badetgh ve ziyaretgh kadimdir Ve Cab Safi haricinde sa canibinde kble i

tarafnda Babl Cedide yz adm karib Eeyh Eli mamul Alem el'aU lmetzzahid Ebu Mehemme ullah ibni Veheb ibni Mslim sahibi malik ibni Enes Ahadlulemai beynel eimmetl mebru r bin Semi Malik ibni Enes ve ibni Ebi Zib ve Ruh ibni Abdlcebbar ve Hayr ibni Serih ve Elleys ibni Said <c Kibar kmmelnden kibar kimesnedir Ve Kabri Kadi Bekr <c j>\^*j ibni Kuteybe ibni Esed ibni Abdulla h ibni ir (2) ibni Ebi Bekir ibni Haris Mevl(i) Resulullahdr Msra kad olmudur Mteve Alellahdan mukaddem Badehu sene sitte ve erbain ya*- >jws } ^l &\ ^3 medfundur Ve K abri Eeyh Cezai Ulemayi mtebahhirnden kimesne idi Ve Kabri Eeyh Eti Beynelhalk mahbub ulub recl salih kii idi uc ii;rj Ve Kabri Elhayr bin Naam bin Merre bin Lerib Ve yeen i Eba smail Fuzalyi muhaddisndendir Ve Kabri Fatma binti Abdlhamid bin mer bin Hamza Ve Kabri Eerif Tabataba Ebu Muhammed Abdullah ibni Ahmed bin Ali binl Hasan ibni bra him ibnl Hasan bin Ali ibni Talib <.icjiKrj Sitti Nefise kurbinde medfundur Ve da hi ana karib Kabri Ferec erif Tabatabann gulmdr Tabatabadan mukeddem vefat etmidir Ve Kabri Erbain sandukasnn ta() zre celi hat ile byle tahrir alunmudur Ve Kabri Nefalle Abdurrahman o^i- iiv/rUjj j/ <j* Jt^j ^i*. >ij\ j J^j Bu Abdurrahm an Hazreti Osman oludur Hazreti peygamber [1] Yldz nshas (hazreti) [2] . (Beir) i SEYAHATNAMES 555 kz Umm Glsume Hazrti Osman zevcesidir Andan vcuda geldi Sitti Nefise cenbinde medfund ur Ve Kabri Abdullah ibni Revahe Havi Resulullahdr Ve Kuburu Eraf Mekke Cmlesi Sitti Nefise kurbinde Camii Elest sahasnda medfundur Ve Kabri Eblcey Ali ibni Ahmed ibni Tolun Kabri erifleri Hazreti Ebabekir evld Mehemmedi Ekber cenbinde gmstanda bir kubbei li nde medfundur Ve Kabri Eerifl Ca-rudi ve Kabrl Bekr ve dahi Kabrl Makrem Bu nefer e-ler vz nshlar idi Bir yerde medfunlardr Ve bunlara karib Kabri Sagir Ktib ziyaretg imdir Ve Kabr erif Fatma ibneti Mehemmed bin Isa ibni Mehemmed bin smail ibni brahim bnl Hasan ibnl Hseyn ibni Ali ibni Ebi Talib Msrn canibi cenubunda sitanei azimdir v iyaretgh hass mdr Tariki m zre vaki olmaile zvvardan asla hli deildir Hususa nis i bir an mnfek olalmazlar Ve Kabri eeyhl Cami Kaytbay lnde bir kubbede medfundur Ve Kabri eeyh Ebubekrl Edfu Kibar ulemadan eyhl kuradr eyn kurbinde asudedir Ve Kabri eeyhl-Fakih Ebl Kasm Abdurrahman bin Eeyh Ebu-bekirl Ulemayi muhaddisndendir Ve kabri erifi zre Ve kabri erifi pedrinin aya dibinde medfundur Kuburlarna bey-nennas y^t derler Ve Kab i eeyh eVimam Ebi shak ibni brahim ibni Saidl Cibal Elhafz Ut .'i-j Cebeli Mukattam nin-de asudedir Ve Kabri eeyh Ebel Hasan ibnr Rufa Elmusalli Camii Atik kurbinde ev ldlar ile medfunlardr Ve Kabri <*>V*/S Keif ve keramet sahibi kmmeln ve mtab.ahhirn imesnedir Ve buna karib Kabri Elkadi Ebel Hasan Ali ibnl Hasan ibnl Hseyin Elmaruf bi ibnl HaP vW* V-*- Ve Kabri eeyh Eba Abdullah Mehemmed bin eyhlmaruf ^ ^ i'zt Ve ebi ISlasr Sarracl Amir Badaddir Hazreti Ali huzurunda Sleymanfl] Fars belin balyub et Sarraclarn silsilesi ana mntehidir Sene 314 tarihinde vefat idb Sarraclar mescid inde medfundur Maruf zi~ yaretghdr Ve Kabri eyh Eblkasm Elvezir Eblfethssurn [1J Yldz nshas (Selman) 556 EVLYA ELEB ikisi bir kubbede medfunlardr VcKabri Elbestam Kurafei Baskinde Melik Arab hazretl eri ile bir yerde asudedirler Ve Kabri Elcercan padiaha vezir olmudur Zeman saadetle inde kutbiyyete kadem basm ziyareti azimdir Hl Kaytbay yaylasnda sitanesinde medfund Ve Kabri Hazreti eeyh Natk Merkadi pr envarna cmle ahibba ile defn iderken a*? [1] n iderlerken (Ayet) *-}*j*-)Wf- )>uj- cJ\j UjU- Ayetin tilvet etdklerin cmle huzzar istima idb Kabri Natk didiler Kaydbadan kble canibine berriyyede bir kubbei sagirede medfur?dur Ve buna karib Kabrl Ukbe Omerl kds ^*t\it-j Ve Kabri Eblfazl bnl Cevhe 481 merhum olub olu Eblberekt ile kurafei mcavirinde medfunlardr Ve Kabri Ebl Abbas lhattat Ahmed ibni Mehemmedd Debbil Eafi j Sene 373 vefat idb kabri kble canibindedir Ve Kabri Eeyh Eblfazl Essalih *M Ve Kabri eeyh Ebt Tabib Ebil Abbas Ahmed bin Mehmed bin smail bin Ali ibni Abdullah ibnl Abbas Elhaim Elmaruf biibni binti mam afi Wc **&'J Yine mam afi cenbinde asudedirler az *-r- o"-" Ve Kabri Eeyh Ebil Hasan Ali ibnl Kuraf ve dahi Kabrl Kendi V* a\1t-j Sa hibi tevarihdir Fuka hezretleri yannda medfunlardr Ve kabri Yasemen Hl kabri erifi

bnl Farz kurbindedir Yasemen rayihas kabrinde kub zv-varn diman muattar ider Ve Ka reti Temimd Dari Garb tarafnda eyh Bekr hanesi tarafmdadr Ve Kabri Elkadi Ebl fazl ibni ^"Sene 181 tar ihinde vefat etdi Hazret asrinde Msr kads idi Kad Bekkr kurbinde yatar Ve kabri ^j> smi erifleri Ab-dlmelik ibni Hasan irK-^J-K^&jy Cebeli Cuci dameninde medfundur >jJ \r-j"- Ve Kabri Saliml Afif mam Leys kurbindedir Ve kabrl Kehhal Hl merkadi gbarn derler Biemrillh gnde ifa bulurlar Ve buna karib Kabri Elvast Ve yine kurbinde Kabr h Ebil Hasan Essabi Ve kabri Eblls Zinnun u"-4* Ve Kabri Eeyh Elfakih Ebir Rabi Sleyman Ulemayi kebirllisandr Ve Kabri Elfakih Ebissreyy Byle cmle dameni Cuide medfunlardr Herbirinin birer kubbe imaretleri mukarrerdir Ve Kabri Fatmats sevda Kurafede asudedir Ve Kabri ibni Hiam Sahibrraviyedir Bu dahi ku rafei kbradadr Ve Kabri drisl Havln Buna dris ibni Yahya Mehemmed bin Reyyan derler ar Ebu Msliml Havln derler Abdullahl Maaver kurbinde medfundur -u^*. j^j a^l..^. ji^Ve Kabri Ebi Hudafetl yernan Bazlar bni Hudafe-ts Sehm derler Cebeli Mukattam dam nde yatar Ve Kabri \**'-bin Abdl Arabi Bunlar sahbei kiram olan Zinnunu Msr hazret-[1 ] Yldz nshas (lhde) SEYAHATNAMES 557 lerinin eyhidir Ve Kabri Abdullah ibni Avfuz zehri Berriyyeye dahil olacak mahald e sol canibde medfundur Ve Zinnuniil Msr kur.A. binde, kuburl Afiye ziyareti azimdir Ve Kabri Elruzbadi eyhttarik ve imamlhakika ism i erifleri Hasan Hmam Veylini biebi Ali mam Azama andan Enuirevana mntehi olurlar Ev sradan-drlar Lkin afiiyyl mezhebdir Eblleys civarnda medfundur *uyj Cr.j^i <- s Tar ubbei lisinin atebei ulyas zre musarrah-dr Ve Mehedi Esseyyid ah Qlsm ibnetl Kasm med bin Caferus Sadk ibni Mehemmedl Bakar bin Ali Zeynel Abidin bi-nul Hseyn ibni A li ibni EbiTalib oJ -V-J {,er. Ve Me^hedi Esseyyid Yahya binl Hseyn ibni Ali ibni Ebi Talib ^Jb^n isrjj^ j^-t & xr\yl \y\ uii ju -s *jjj Ve^-r* c:ic <<crj Kabri Bilhayr Selme ibni smail bin Cemaa Elkud ilmi fkh bunlar telif etdi Eblleys hazretleri civarnda medfundur Ve Me$hedi Esseyid e Emine ibneti Musa Kzm bin Ceferus Sadk bin Mehmmedl Bakar bin Ali bin Zeynel Abidi n mam Hseyn Bu Sitti Emine Msr iinde medfuudur -A-P'i* \* Ve buna karib ve Mehedi Ess yyid Mehemmed bin brahim bin -Mehemmed bin mam Bakar bin ZeynelAbidin ibni mam Hseyn Bu Seyyid Mehemmed Sitti Nefise cenbinde asudedir Ve Mehed Essiyyide Sitti Zineb ibneti Seyyid Yahya binl Basan bin Ali ibni Ebi Talib Bu Sitti Zinel Msrn canibi gar bnda Bulak ehr(i) rahnda Kantarats Sbu kurbinde bir ulu asitanei lide medfunlardr Ek iya nisa tayifesi ziyaret iderler Camiinin kapus zre celi hat ile tarihi vardr Amma gayet lide vaki olmaile kraat olunub tahrir olunamad Elmehedl maruf Sitti Asiye ibne i Mezahim bin Ebir Rza bin Sehsun ibni Hakan Vekil bin Tolun Salhddin Yusufun bina etdii Msr kal'as altnde medfundur Nisa tayfesi ziyaret iderler Ve erbaa gn giderler iyyeti uzma olurlar Ve bu makama karib Kabri eeyh Ebl Hasan Malik bin Said bin Mali kl Fark ^j Ve Kabri Meymunetl Alide ahat Rabia VU J .jUJ'J Bu dahi Cebell Mukattam nde asudedir Ve Kabri Eheyh Sahib Malik bin Enes Sitti Emine kurbinde medfundur Ve Kabri Hind binti Abdurrahman binl Avfd I>ehri Bir ulu sitanesi vardr mam afi rahn olmudur Ekseriya zenan tayifesi ziyaret iderler Ve Kabri eeyh Mehemmed Abdullah bin Abdlhakem Ktibi Sultan idi Brketl Habei canibinde medfundur Sene 214 vefat etdi Ve K abri Ebi Abdullah Mehemmed bin Abdl Hakem ibni Ayn Kad(i) Msr idi Sene 268 vefat idb Cebeli Cui dameninde pinhandr Ve [1] Yldz nshas (Ebelhayr) .558 EVLYA ELEH Kabri Esseyide Ezzahide Elhbide Fatma bineti Caferus Sadk Kayt-baym kble canibinde as udedir Ve Kabri ^s-* [1] bin Sa'dl Cevheri iSs*jWy Ve Kabri Ebi Mehemmed smaill Kura v-u ^*A* Sene 327 vefat idb kabri kurafei kbradadr Ve Kabri Eeyh Eba Bekrd Dekkak A d Mansur Demeni ce(be)ldedir Ve Kabri Elkadi Abdlvehhab bin Ali bin Nasrlbadad Elmal ik Ve Kabri E'imam Ebi mer ve Osman ibni Said Elmaruf JjJ'tA. Sahibrraviye Hakem bin Mehemmedl Ensar Asrnda kad idi Sene 197 tarihinde vefat idb kabir sandukasnda byle t ir olunmudur Kurafei kbrada medfundur Ve Kabri Kfurl Ahid *.lf"^ J-\<-&cM> Kurafei kubrada medfunlardr Ve Kabri Elvezir EbU fazl Caferlfrat Msr a Kfurl Ahidnin vziri oldu ^ j**y} of s Ve Kabri Eeyh ibnl Hasanl Verrak Cemii

em idi Kabri Ahid cenbindedir Ve Kabri Eeyh Ebi Hasan Ali bin Mehemmed bin Sehld Dinu r Sene 331 merhum olub kabri Eblleys Kurbindedir Ve Merkadi Eeyh Ebi Abdullah Abdurr ahman ibnl Kasm ibni Halid Tufu sene 191 Kad Bekkr kurbinde asudedir Ve Kabri Ebubekrl stabl 1^ *-W^ i^1 i,u ^ Ve Kabri veziri Msr am *V\ <~ >^ f^. -^ '^-J 3/- orA oM-* j&m .j^j bni Yamen kurbinde bir kubbei azm sitanede medfund arke sandukas etrafnda celi hat ile byle tektib olunmudur ayir mlklarn zemannd cenab vezir gel(me)midir Ve Kabri Elfakih Mahall Ebilmal Hazreti drisden zeman Ebulma le gelince yle mverrihi lem gel(me)midir Hatt Hamzename ann telifidir Hl ziyaretgh me nisyan gelse kabri zre yedi gn varub a karnna yedier siyah zm yese akl Aristo ol -kelm olur 00* <-afi Kurbinde Kasidei Brde sahibi Mehemmed Busr hazretleri cenbinde a udedir Ve Kabri eyh Cha yani Nas-reddin Hoca misilli f^ V** w* nedimi has kimesne im i Eblmal ile bir yerde medfunlardr *s* u"-" Ve Kabri Eeyh Qanayimi am Ke-ramat bhi bakat aravde masturdur Kurafei mcavirinde mesturdur Ve Kabri Ahmed ibni Tolun -3/ 271 Fustat ehriki Msr Atikdir Hazreti Osman pederi kabin [2] kabri yannda medfundur Nai ndukasnn etrafnda gnagn hatlar ile tarihleri masturdur Ve kabrinde dua mstecabdr Me zevc(ei) Hazreti Eba Bekir mm Mehemmedi Ekber ibni Eba Bekrs Sddk j, \^\ -u-.I [1] Yldz nshas ( J^iJ ) J2] Yldz nshas (Affann) SEYAHATNAMES 559 Mezkr Esmay menkha idinb Mehemmed bin Ebubekrs Sddik Hazreti Alinin iiey olu oldu B varihde Mehemmed bin Ebubekir Hazreti Ali ile nehri Frat kenarnda Caber kal'asi di binde Sffn enginde bile idi Hazreti Aieyi Sddik karu tarafda kiz karnda olmaile m a)h) etmee hayli ciddi cehd etmee ihti mam idb are olmyub cengi azm oldu hvan safay rbab vefaya hafi olmya kim Msr Kahirei Muizziyenin canibi erba asnda yani ehri kadim ustat ki Eski Msrdr anda ve ehri Bulakda ve mam afi kurbinde ve Kaytbay yaylasnda r)unu biru-nu Msrda on iki kurafe ki vadii hamuanda nice kerre yz bin enbiya zadeler ve belki enbiyalar ve evliyay izam ve kibar kmme-ln ve eimmei mctehidn ve sahabei ki am ve mlk selef padiahlar medfundur (Beyit) Nelerden arda kalmdr dil dnyay syletsen Kimi Cemdir kimi Dr yatan mevtay syletse Mazmununca nice bin kerre yz bin meayihi kiram ve ulemayi mctehidn medfundur Amma mru ru eyyam ile hubutu Ademden beru Ademi sani Hazreti Nuh Tufanndan beru mm Dnya nice hadisatlar grb kh nevarus oldu kh harab yebab ve imar trab olub nice merakidi evliya e en(bi)ya mehedleri mnhedim olub s(r)lar namalm oldu Amma Hazreti Risaletpenah mmet estine gireli arusu zen dnyay Msr beni adem harmen(i) olub imar oldu Bu hakir ol ima ristanda ve muristanda bu si yzm sitanelerine surb ziyaret etdiim kibar evliya ve e zadelerin ruhuprftuh-laryn birer Yasini erif ve ekalli mertebe bir fatihai erif til idb sevablarn ruhu pr envarlarna hibe idb hedayamz ile ainalk kesb etdik (Beyit) Derdi ak ekmiyen akdan veley bignedir Bvesile her kii sultana olmaz in Mazmununca cmle mevtann muhta olduklar Frkan Mecidi ruhu erifleriyn tilvet idb r rinden istimdad taleb et-dk ki zvvar hakknda bir hadisi erif vardr (Hadis) fj^ ^.aj^. >.;.^.\ emrine imtisalen ziyaret etdik Ve ziyaret etdiklerimiz beyan ider Ar- >.jJ< ^ Evvel ibtida hacc erifimizde Msra dahil olduumuz saat Msr sarayndan canibi cenuba mezaris-tan icre iki bin adm bi umsal sah rh ile piyade yryb bir kasaba vasatnda 560 EVLYA ELEB Mehedi hazreti eyhyuh El'imaml hmam El'liml allme cenabl enam merkadl mrid mi lbttalibn hazreti mam afi u^ i^j Hamdi Huda db ile sitanesine rumalide klub kubbei pr en-varna dahil olub nezrim olan atmi erifi temam idb efaatlerin reca eyledim Ve hatmi erifin sevabn ruhu eriflerine h be eyleyb baz fukaralarna tasadduklar idb lfet etdik Hak kabul eyliye Evvel vcudu e ri evci asumana serekmi krgir bina bir kubbei minann canibi imaline karib tarafda asu dedirler Ve bu kubbei nil-gnun i yznde canibi erbaas iki dem kaddi bl gnagn mev-v l ve musaykal somaki ve beyaz mermer ve yeim ve yerekani ve balgam zkymet talar ile k pldr Ve kubbe iinde nie zkymet musanna maslbat avize ve kanadiller ile mzeyyendir V itane icre nie bin kan sadkan seyyahan cihanketin birer celi hat ile asarlar vard ahi anlara tebeiyyeten bir mzeh-heb levha.zre it^ deyu tahrir etdik Ve bu kubbei mi nann ta zirvei ls etrafnda elvan elvan tuhf ve billur ve moran hamlar ile mzeyyendir bu sitanenin kblesi etrafnda bir musanna zerefan ve sadefkr bir mihrab var kim gya

i hilldir Ve gnagn ibriim halielerle mefrudur Ve bu kubbei li zre resas yani kurun Rum kurunu gibi ar (un) tahta kurun deildir Birer tabak(a) kd kt'asnca arke levni saruya mayildir iinde altun vardr derler Ve alemi yeil tudandr Ve alem zerinde yeil tudan bir gemi vardr Ruzmerre huddamlar ol gemi icre arpa ve baday doldurub huu tuyur meks idb tenavl iderler Ve bu kubbei linin canibi erbaasnda tu pencereler vardr Haricinde nice kerre yz bin ulema ve suleha ve eimme ve huteba ve meayih sdat ve vze ra ve vkel ve yn kibar medfundur kim hisabn Cenab Bari bilr Zira ulu sitane olmai vcudun anda vasyyet idb anda bir iyan bina ider Ve bizzat mam afi hazretleri bu' lerin imal canibinde byk bir revzene meyilli bir arke sanduka ire medfunlardr Sandu yeil zerduz atlas ile mesturdur Sandukann arkesinde simi halis toplar ile rastedir B sandukann dahi etraf saba aacndan parmaklkdr kimavanfl} nas sandukasn bus idb mt iyeler Bu sandukann payi erifleri ve seri saadeti taraflarnda azm vezni zre altun ile mutall fl] Yldz nshas (avam) SEYAHATNAMES 561 birer dem kaddi em'idanlar var Ve her birinde amudu mnteha misilli em'i aseli kfur ve gnagn maslbatlar ve rengrenk alemler ile bezenilmidir Ve seri saadetleri tarafnda bir beyaz mermeri amudu mdevver iki dem kaddi kadar vardr ol amud zre celi sls hat ile m heb ve lciverd ile byle tahrir olunmudur l <jri Jbj jl c?\ ^^ll;' <j^-~ o) oC* l cr^-Jl t>' ( J^" {*j ^ J^J ^^r^ ^ *>\c~~*~ Ve mddeti mrleri erbaa ve hamsin Mddeti mrlerinde gn bana birer telifatlar vardr rden Gazze ehrinde mtak olmulardr U sene valideleri rahminde durdular ta ki Noman ibn Sabit yani mam Azam hazretleri dar faniden dar bakiye irtihal etmeyince mam afi do na rahminde durub mam Azam merhu (m) olduu saat mam afi vcuda" gelb yedi sene bali Mehemmedden ve mam Malikden ahzi ulm idb anlarn telmizi olmudur Hl payi saadetleri fnda mam Mehemmed halifelerinden mam afinin iki erikleri sandukas cen-binde bile med lardr Acayib ruhaniyyetleri vardr smi erifleri Eeyh Mehemmed ve Eeyh Seyyid Abdlaz ine bu kubbenin iinde garb canibinde bu asitanei ina eden sahiblhayrat velhasenat S ultan Mehemmedl Krd ve validesi Sitti emse melike medfunlardr Ve bab saadetinde yetmi eksen huddamlar daima hazrdrlar Dellet idb ziyaret erdirdiler Ve kubbei prenvarnn b ll-snn atebei ulyas kemeri zre tahrir olunan Kur'an azm surei Ayetinde siyah ceviz t as zre celi hat ile tahrir olunmudur (Ayet) y ^jjJu* J U \le-jrj J*\ UljUol f-J\ o^J\ \ ^ ) ( >l J * Ayetleri tahrir olunmudur Ve bab muallsnn haricinde iki tarafda olan ziyaretlerin his abn Huda bilir Amma ziyaret etdiimiz bunlardr Evvel Eeyh Ebl Hasanl Bekr ve dahi ke-riyya Elensar ve dahi Eeyh Necmddin l5.*aj ;<-u- >. ve dahi Eeyh Ferhanl Hasen il Elmezzin eriki afidir Ve EEvlya elebi .36 562 EVLYA ELEB seyh ibanr R jy\\tJ^ j-a Nicesin dahi ziyaret efelik Amma ismi erifleri malmumuz ol( maile tahrir olunmad ye bu mam-afi sitanesi baka bir mahalledir ki bin dem sakin erkat alt yz hanedir Hanenin pencerelerinden nice yz kk zenbiller sarkmdr Bir ka l sarkan zenbilleri haneler iinden sbyan nisvan hareket etdirirler yani sadaka ist erler Sahibi hayrat olan kimesneler ol zenbiller(e) birer pare ve yahud birer ma nkr ve ya bir nan kor Anlar dahi zenbiller(i) hanelerine ekb hayr dua iderler Elbett e deebleri budur Ve tariki mda fukarayi sailler mala-maldir Anlara dahi tasadduk iderler Ve mam afi kasabasnda bir camii seltni mazi ve bir medrese ve brke ve havuz akiye ve yedi aded tekye ve mteaddid kaa.ve hcreler ve iki imaret ve yedi zaviye v e haremden hari bir cami dahi on miktar dekkn. vardr Bu hayrat hasenatlarn ekseri sah blhayrat Sultan Mehemmedl Ekrad ve Sultan Elmelikl Kmil binasdr Ve bir saat baid Besa in kariyyesi [1] dibinden nehri Nilden brketl Habe zre klle misal sakiyeler bina idb avsi kuzah misal kemerlerle mam afi mahallesinde b hayat getirb acib hayrat etmid(i her leylei sebtde ahalii Msrda nekadar sulehay mmetden kimesneler var ise mea-yihler i ile frka frka olup def kudmlerin alup tevhidi err(e) ile zikrullah iderek nice bin kanadiller ve fanuslar ve mealeler ile ra-gan idb hub nefesler ile kasayidi taiyye ve e'ar mam afi naat-lerin okuyarak ta vakti sabahadek mam afiye dem deryas var

ler Yetmi seksen sene leylei sebtde mam afii ziyaretin terk etmemi mstecabddave kime ler vardr Kubbei pr envarnn iinde herkesin makamlar() malmdur Anda sakin olub tevhid zkir idb ihya iderler Ve Mevldu erif kraat ederler Ve nice bin a'ma hafz kelm ol gec ok bir yire cem olup evk evk alt yedi yz belki bin hatmi erif tilvet olunmadadr Zi a olan hafz Kur'an bir diyarda yokdur Her leylei sebtde yni kadimleri budur l maalla aimdir Ve senede bir kerre mah mevldu azm olub mam afi mezaristan ve gmistan imar nice kerre yz bin dem cem olub cmle mimarlar [2] kubablar ve revzenleri kanadiller ile ragan idb arsu bazar peyda idb iki gn iki gece cemiyyeti uzma olub Mevldn Nebi kim ibretn-madr Ve sitanei mam afi kubbesinin canibi garbisindeki pencere haricinde Bekr hazretleri ecdadlar ile yetmi aded sultanlar medfundur inallah mahallinde tahri r olunur ^-r1 ?M ^ Ve bu mam afi kabrinden cenub canibine kmil iki yz adm baid [1] Yldz nshas (karyesi) [2] (minareleri) SEYAHATNAMES 563 Kabri Eeyh Elfakih 1 imamzzahid Hazreti mam Eblleys bin Seyyid Abdurrahman Eblharis J\ Akalimi Msrn eyhlislm ve mftiys sakaleyn(i) idi Bu sultan dahi kurafei kbra icre de evci semaya serekmi bir kubbei li iinde medfundurlar Baka cami ve medrese ve tekye ve sebiller ve imaret zaviye ve iki yz mikdar fukara hanelerinde yine zenbiller ' ile sadaka ve in'am m isterler Ve sayir merakidi ulema sitaneleri var Ve Eblleys olu dahi bir kubbede asudedir Ve bizzat kend(i) kubbeleri imam afi kadar kubbei azm deil dir Ancak beyz dem alur Ol kubbenin vasatnda arke yeil uka ile mestur sand(u) ka i fundur Baz maslbat ve kandiller [1] mzeyyendir Bunda cemii Msrn ulema ve suleha ve me ih fukahas cem olub kraati Kur'an iderler Bilklliyye ulema cemiyyet olur Gayri ecnas mahlkat gelmezler Ve sitanesi zre bu tarih celi hat ile tahrir olunmudur (Tarih) <>4)lj l'Vy ta' JUT S^Ju <-e-iy> i)jLii jS^\ ) Ve bu bab muallnn sol tarafnda bir dem kaddi blda beyaz mermer zre celi hatt nmay (o <c-j j ^y^ o^J\ ^) -A. Ayeti tahrir olunmudur Ve dahi altnda ihls erif terkim olunmudur Andan aa kitabet olunmudur Hakir bu sultan ziyaret idb rzayullah in bir Yasini erif tilvet i abn ruhu eriflerine hibe idb efaatlerin reca eyledik Kabul dergh izzet ola Ve Eblle nbinde kabri Davud paa . Sleyman Han vzeralarndandr Tarihi sene 956 vaki olmudur Ve b sitanenin canibi arksinde bin adm baid Cebeli Mukattamn nsf rahnda bir yaln pt sultan kafkanaat sahibi tariki ehli keramet gavslvasln matlbt-talibn hazreti piva n Hakka ki kafi kanaatde ikrn alm gibi ahin kayal kaf zre eyh ahin iyan idb yi ) lerin sayd etmeden hali deillerdir Zira mutasarr-fndendir Cmle gurafei kbrada asude olan kibar kmmelnler bu sultanlarn taht mnkadnda nmayandr Gayet havadar ve cihann edir Baka cami ve tekyesi ve fukaralar ve imareti ve se[lj Ydz nshas (ile) 564 EVLYA ELEB bili vardr Kendleri bizzat camiinin sa tarafnda bir alack kubbe iinde izamlar ve hu i kiramlar ile medfundur Evld kebiri Eeyh Mehemmedl Anka Sa canibinde ve evld sagi h' dullahlVkab sol tarafnda medfundur Likab erifleri fer'ine [1] mtaallikdir Ve hl c hulefalar kezalik lkablar tuyura m-teallikdir Tariki ahini derler uzlet niin fukarala dr Cmle nefa-kalar payi saadetlerine varr Bir yerden vazifei muayyeneleri yokdur (Msr a) Bir alay divaneyz kafi kanaat bekleriz deyb bab tevekkldedirler Amma Cenab Bari herbar nefakalarn ihsan ider kim (Ayet) j i' V^V'j ;'* j-U, Ayeti bab tevekklde olanlar hakknda nazildir. Ve Msr iinde mevlevhan binde imam afi pederi Eeyh dris bnl Abbas ^ ^W-j Bir kk kubbede medfundur Amma evarihde manzurumuz olmudur kim eyh Idris ibnl Abbas hazretleri Gazzede medfundur d emi Zira hazreti afi Gazzede domudur Pederleri eyh dris vefat idince validesile Bad idb anda mam Mehmmedden mam Malikden tahsili ulm etdi demi Amma ulemayi Msr mverrih tevatr ile isbat idb Msrda medfundur derler Hakir ziyaret etmiiz <lc ^'^j Ve dahi Kas rl Ayn rahnda Bab Cemalddnin i yznde Kabri Eeyh Ab' dullahl rak Bir kk kubb ina dutmaz Biemrillh mnhedim olur Ve Derbl Kenisiyye kurbinde kabri Eeyh Eblbekir Elm arref rj^ Ulu ziyaretdir Ve Camii Hatuniyye ile Sitti Nefise yolunda Mehedi kabrt Tavil kubbesi ve tekyesi yokdur Ancak canibi erbaas tariki mdr Kaddi yirmi adm uzun

bir kabir olduundan Kabri Tavil derler Bir rivayetde krk sahbei kiram bunda defn ol unmudur Bazlar Krklar makamdr derler *-u*aVe buna karib Kabri EbaBekrt Teslimat Ve karib Ziyareti elezir Sultan Nasrddin ki yz yanda Selim Hana yetib Hayre Bey ile m b hizmeti ehriyarde bulunub cenazesinde Selim Han hazr olub bu Kabri Tavil kurbinde defn olundu Ve Msr iinde Bab Nasra karib Camii Cemalddin kurbinde Makam Hazreti Mus ley-hisselm Tariki m zre alt kademe nerdban ile nzul olunur kubbeli ve mihrabl bi zaviyedir Dua mstecab yerdir Ve Ozbekiyye brkesinin imalinJe Kantaratd Dikke kurbin de Ziyareti Eeyh Hasanl azel Hzbl Bahir sahibidir Canibinde medfundur Ekseriya masru an kimesnelere krk gn Hizbl Bahir okunub biemrilllh hals olur Mehuru fakdr Sene 65 ihinde merhum [1] Yldz nshas (mrga) SEYAHATNAMES 565 olmudur Vc Ve buna karib Kabri EeyhSakiniyye Yine kend() camiinde medfundur Ve kadask er saray kurbinde Ziyareti Eeyh Merzuku Kefof Tariki Seyyid Ahmedl Bedevide ulu sulta ndr Selim Han ile Msr fethinde mlakat olmudur Circe.i Ali Bey zerlerine bir cami ve b r kubbe mehbat prenvar ina itmilerdir Ve Ebssudu Carih ile hem asr olmaile Sultan akknda ikisi ^J.'J j.r ^L-L buyuranlardan bu Merzuku Kefaf ve Ebssudu Carih >.J*1 \r* o-*5 Ulu sultandr Gayet ok fukaras vardr Tariki Kefaf derler Ahmediyyeye mntehidirler Ziyaretgh hass mdr Kubbesinde halifesi ile asudedirler Ve kubbesinin canibi erbaas zerdeste ve harbe ve ebklh ve tabi ve nekkare ve nefir ve almat-lar vardr Ve Kantara tllimon kurbinde Eeyh Mehemmed nan Ve Derbi Cemamiz kurbind(e) Kabri E-,eyh Hanef *j~ Ulu sultandr Fukaras bmardr Ayende ve revendeye nimetleri mebzuldr Yine kendi camii e medfundur Tekyesinin hareminde bir ulu nabka dirahti vardr Ve Bab a'riyye kurbinde Ziyareti azmi Eeyh a'rav Kutbiyyete kadem basm idi Yine camileri iine medfundur Me r hadden birundur Binden mtecaviz mcelled telifatlar vardr kim ilmi tasavvufda lnazi. dir Tabakat a'rav ve Mizan a' rav cihan r kitablardr Hl ziyaretgh hass mdr kurbinde Sirkeciler mahallesi iinde Ziyareti Sultan Ay Begt Trkman Tariki m zre kubbe iz bir rt altnda medfundur Lkin canibi erbaasnda beyaz mermerden divarlar vardr Ol me merler zre bir gne kufi hat tahrir olunmudur kim Fes ve Me-ranke ulemalar gelb kraat mede cizlerdir Gayet musanna hat-dr Sultan Ay Begt Trkman oldur kim hl Kbei erifin harir kisvesini vakf iden ecerddur [1] nam hatunun ehlidir Bir kerre ecerddur Hatun padiah yerine geb melike oldu ^zma(n) melike idi Hikmeti Huda yerine Ay Begt Trkma ulyyi m ile halife olur Bir gn ecerddur Ay Begt Trkmanye hatrmande olub Ay Be ham iderken ecerddur frsat gani-metdir deyb cariyelere emir idb Ay Bei hammamda gafil bu ub cariyeler Ay Bee khc rb bir ka yerden mecruh iderlerken ecerddur meer gayetlg e msahhama hatunu muhibbi hun idi Hammamn kubbesi zre cam deliinden Ay Bein cenk cdas [2] temaa iderken meer koca Ay Begt Trkman cret sahibi imi Hemen cariyenin birinin e den ryan klc(i) alub ryan Trkman dalyarak olub hammamda cariyelere yarak rrken [1] Yanl olar .k eyn yazlmtr. Yldz nshasnda dorusu yazldr. [2] Yldz nshas 566 EVLYA ELEB ecerddur grse kim Ay Beg yaraklanub cariyelere yarak urmada kudurub hals oluyor Heme n ecereddr can havli ile hammam kubbesi zre firar iderim derken ol mlhham ve mcesseme hatun hammam kubbesile bile aa kb hikmeti Huda Ay Bet Trkman nne db mecruh o rddrr Hay mel'une ve mekkre deyu kati ider Ay Be dahi ol cariye zahimlerinden ehid ol b ol mahalde medfundur ecerddur dahi yine ol mahalde camii iinde Ay Be elinden ehide olan ce-variler ile bir yerde medfunelerdir Amma Kabri ecerddur mamur abadandr Evka f okdur Gayet mn'ime hatun imi Selef mlkle-rinden Beyti erifi harir ile rtmek bir p nasib olmyub hl ecerddur Hatuna myesser olub her sene yr yetmi kise evkafndan mas nub Mekkei Mkerremiye kisvei erife gider Msrda Yusuf kknde yz dem zerduz harir i mam iderler kim vacibsseyirdir Ve kurafei surada Ziyareti Kad Ulu sultandr Ve hulefa yi Abbasiyandan ibtida M>ra malik olanlardan Elmustan-sr Billhdr Holg tatar Ali Abb n() cmle ehid idb ehli Badadin ehli iyalin tumei emir idb Badadi harab ve yebab bi ab ve halkn kebab itdi mahalde Elmustansr billh badi-yei Arabda bulunub hals oldu Ba u Msrda Tahir Beybars halife iken Elmustansr Billahi Msra davet idb sene 659 tarihind Msrda sikke ve hutbe sahibi olup Msr yine[l] Tahir Beybars ile halife Mustansr ama halife amdan ecdad taht olan Bedada gidb Tahir Beybars Msr ve am ve Halebe mstaki oldu Amma sikke ve hutbe Ali Abbasiyan zre tilvet olunurdu Elmustansr Badada varub

Ali Abbasiyan taze can bulub Ali Abbasiyann on yedincisi Elmtevekkil Alallah Msra ge lb Kal'atl Kepde Elmustansr Billh in bina olunan sarayda sakin olub sikke ve hutbe s bi oldu Amma [2] Thir Beybarsn idi Andan sene 666 vefat idb Kabri Elmvekkil Alallah Sitti Nefise kubbesi nndeki kubbe icre medfundur Andan Mehedi Hkim Biemrillh Bu dahi Holgu asrnda badiyei Arabda lemi sabavetde bulunub Msra firar idb Msrda Kal'atl Ke ir sene halife namiie muammer olub hayli sefahetler idb Kademn Nebi nndeki kaya zre b ir rasad icad idb h gicei gndz ve gndz gice idb bir kes ruzu ruen-di kapusundan iderdi Gicedir deyu her kes gndz yatarlard Aham oldukda Msr ragan olub gndzdr de eyi irasna megul olurdu Krk bir sene bu gne evza etvarna [1] Yldz nshas (Tahir Beybarsa verb) [2] (hkm) SEYAHATNAMES 567 Cenab Bari imhal idb hir bir kurada hemiresi kendyi kati idb Sitti Nefise civarnda d itdiler Hl anda asudedir Bab Nasrdaki Camii Kebiri bina idb Camii Ezheri at mezbeles ile pr eyleyb cemaatine birer nan ve birer sahan orba tayin verb kend Camiine davet i derdi Halk camiine varmyub yine Camii Ezherin mezbelesi icre ders okuyub ibadet i derlerdi Ta ki biemrillh Hkim mrd olub Camii Ezheri tathir idb talebeler ilhazel'an a nda malmaldir Hkim camiinde hl cemaat kalildir Zira zulm ile bina olunmudur Anda kln ibadetde lezzet yokdur Ve Kabri Elhkim Biemrillh Ahmed ibni Elmstekfi Billh Sleyman s ene 12 halife olub Sultan Sultan Melik Salih ibni Elmeliknnasr zemamnda sene 753 t aundan merhum olub Sitti Nefise cenbinde hu dahi medfundur Ve Mehedi Elmuktasd Bil lh dahi Sitti Nefise kurbinde asude Ve Mehedi E/mtevekkil Alllah Mehemmed ibni Elmuk tasd Billh Ebubekir halife olub sene 785 Barkuk Sulta(n) erke halife olup saltanata talibdir deyu Elmtevekkili hal idl Kl'atl Cebelde haps itdi Alt seneden sonra Barkuk Elmvekkili hapisden tlak yine halife itdi Sene 898 Yldrm Beyezid Han Rumda halife olu b teberrken Elmtevekkile eli gn-derb izin taleb idb anlardan tecdidi biat itdi Elmte kil dahi Yldrm Hana bir seccade ve bir kelm izzet ve bir kl ve bir at ve bir koyun menur ve yerlii beliler verdi Badehu Yldrm Hana bu vaslalar vsl olunca kanun zre m adiah olup yldrm gibi kfiristan nehb ve garet idb yedi yz hutbe sahibi oldu Beri ta Elmtevekkil Alllahn hapis ve azli ve yine halifelii cmle krk be sene oldu Badehu Su n Ferec bin Sultan Barkuk asrnda merhum olub bu dahi Sitti Nefise civarnda medfund ur -JSHo Ve Mehedi Elvasl Biemrillh mer bin ibrahim ibnl M-temessik Billh ibni Hki illh Sene 788 Sitti Nefise kurbin-deki kubbei lide asudedir Ve Mehedi Elmuktasd Billh Davud bin Elmtevekkil Alllah Mehemmed Sene 32 halife olub Sultan akmak ile am Trabl usu gazasnda maan feth idb mansur muzaffer Msra geldiklerinde sene 845 tarihinde Elm uktasd Billh merhum olub Sultan akmak piyade olub bg iderek cenazesin ketfinde Sitti Nefisiye varnca gtrb nndeki Hulefalar kubbesinde defn itdiler Zira ceddi izamlar ola li Abbasiyanlarn iyan ol makam mbarek idi Hl ol makam erifde nice yz padiah se ehzadegn mr nazeninlerin telef idb pinhandrlar Ve Mehedi Elmstekfi Billh Sleyman vekkil Alllah Mehemmed karnda Elmuktasddan sonra mesnedi hitfete clus idb ancak dok halife olub Elmelikt Tahir Sultan akmak cenazesine hazr 568 EVLYA ELEB olub Sitti Nefise yannda birademi [1] mihteri Muktasid Billh yannda biemrillh defn o lundu Ve Mesnedi Elmstencid Billh Yusuf ibni Elmtevekkil Alllah Mehemmed Mddeti hilfe i sene 25 oldu Sene 884 vefat idb Sultan Kaytbay cenazesine hazr olub bu dahi Sitti Nefisede defn olundu Badehu Eblfetih Sultan Mehemmed Is-lmbolu feth itdkde Elmstenc id Billhn fevtin istima idb hayli teessf ekb gaza malinden bir zerduz ibretnmun cibi Ak emsddin halifesi Burhaneddini Mulav ile Sultan Kaytbaya gnderb Elmstencid Bill erifi zre sandukasna str etmilerdir Hl yine annla mesturdur Bir Firenkpesend bir k nd musanna cebbanlikdir [1] Ve Mehedi Elmtevekkil Alllah Abdlaziz bin Yakub ibni Elmt evekkil Alllah Sene 10 halife olub sene 903 tarihinde Elmeliknnasr Mehemmed Sultan Mehemmedi Kaytbay asrnda Elmtevekkil ile Sultan Mehemmed bir gnde mer-humeyn Elmtevek kili Sitti Nefise civarnda Sultan Mehemmedi Eski Msra defn itdiler Amma bu Elmtevekk il Alllah gayet msin halife idi Hatt fatihi Msr Sultan Selim Han ile fetihde bile idi ler Ba-delfetih Selim Han bunlarn sohbetinden haz idb Islmbola get-rb Piri paa saray eyya itdiler Biemri Huda Selim Han merhum olub Sleyman Han ile lfet iderken Elmteve kkilin pederinin Msrda fevti haberi gelb Sleyman Han iznile Msra halife olmaa mezun b Ebssud hazretleri huzurunda dest bus idb bir donam-nai azm ile Palak Mustafa paa Ka pudan paa olub Elmtevekkil Alllah tevekklen alllah deyb Islmboldan yedi gnde sken

e lenger endaht idb andan iki gnde Msra dahil olub valii Msr Davud paa istikbal idb azm ile ecdadlar taht olan Kal'atl Kepde meks itdirb mesnedi hilfete clus ider Mdd et sene 13 Ve yine sene 905 tarihinde Davud paa asarnda fevt olub Sitti Nefise cen binde defn olunub Ali Abbasiyann Msra halife mesabesinde olanlar bunda inkraz buldu Cmle on yedi neferdir Mddeti saltanatlar sene Amma bunlarn Msrda hilfetleri Ali Abba andan olduklarna tazimen eyhyuh mertebelerinde idiler Ve sikke ve hutbe bunlarn ismi idi Amma tegallben hkmet erakese Sultanlarnn idi Akdi hal almak vermek asmak ve basma urmak ve dutmak erakesi nakes re'yinde idi Bu Ali Abbasiyan hemen sahibi kelm olu b anlara biat verildi Ve hayli itibarlar var idi Ve Mehedi Elmtemessik Billh dahi Si tti Nefise kurbindedir [1] Yldz nshas (biraderi) [1] Yldz nshas (cibinlik) SEYAHATNAMES 569 Zikri Ahvali Seltni Msr min Beni Eyyubiyan bin adl Krd Elmelikn Nasr Salhuddin Y yub adiyl Krd Yedi neferdir Sene 572 tarihinde Salhuddin Yusuf Samda Nu-reddinin veziri iken Msra mstakil padiah olub Msrn i kal'asn ve tara varum [1] Msrn canibi erbaasna Sam din havfinden yirmi dokuz bin yz zira sur ekb Msr imar itdi Ve imam afi-kurbind se ina itdi Sene 575 Merci Uyunda kffar ile cenk idb Firengi mnhedim idb sene 589 Ms camii kurbinde mediundur Bazlar Samda medfundur derler Amma galatdr Merkadinde ta rihile mazbutumuzdur Ve Mesnedi EL melikl Kmil Msrda darlhadisi cenbinde medfundur ma fide hayrat hasenat vardr Ve Mehedi Elmelikl Eref Halil ibni Kal-van Krk drt gn A sn muhasara idb spanya elinden kuvveti bazu ile feth idb badelfetih Msra gelb merhum du Camii sahasnda bir kubbei mnevverede asudedir Ve Mehedi E/me-lkl Aziz Osman ibni E lmelikn Nasr Salhuddin Yusuf Yine kend camii sakfnda mesturdur Amma biraderi Elmelikl Efdal bundan evvel halife idi Hisset ve denaetinden alelakib mazul idb Simyata ne fyidb anda merhum olub na'n yine Msra Biraderi Elmelikl Aziz Osman ile bir kubbede ya arlar Kabri Elmelikl Eref Eyyubiyan Msrdan kendye kulu amdir diler [2] Mhmel ve ch olmaile her tarafdan dman zuhur idb bunun asrnda Kuds erifi musalha tarikiyle spa gine verdiler Sene 535 Badehu kend dahi eleminden nkmil iken kmil altm yanda Dmk lub n'an Msra getrdb camiinde defn itdiler Ve Mehedi ElmeliUs Salih Necmddin Ey\ub melikl Kmil Mehemmed Mansure ehrinde merhum olub Msrda camii sahasnda medfundur Beyne kasreynde mezahibi erbaaiye medreseler bina itdi Ve Ravza ceziresindeki kal'ai b unlar ina etdi Lkin tuyan Nilden harab olub mmkyas tarafnda iziye nazr canibde s ahirdir Ve Mehedi Elmelikl Muazzam Turan ah ibni Elmeliks Salih Necmddin Eyyub Bu "I uran ahn pederi Necmddin Mansurede vefat idince Elmelikl Muazzam Turan ah Hasn Keyfa aPasind (e) ehzadelii halinde sipehsalr olub Acem ile cenkde idi Bu Turan ahn valides i ecerddr Necmddini Eyyubun menkhas idi Eyyub Necmddin Mansurede merhum olcak ec [1] Yldz nshas (varuu) [2] (Sam verdiler) 570 EVLYA ELEB rddr kile ve mdebbire ehlinin merhum olduun bir ferdi feride ifa etmeyb pes perdede Elmelikl Muazzam Turan aha ta Krdistanda Hasn Keyfaya haber gnderb der an Turan ah zerevlik idb krk gnde Msra dahil olunca babasnn merhum olduu fa olub cmle yn v azzamdan biat idb Msra mstakil padiah oldu Ol mahalde mel'un keferei Firengi bedrengi pr cenk Dimyat ehrine mstevli olmular idi Sene 648 tarihinde cmle Firengi kati idb D myat feth etdi Badehu Msra gelb kullar Elmuazzam zre gulv idb saraynda ehid itdil saltanat yetmi gn oldu Msr iinde pederi yannda medfundur Devleti Ali Eyyubiyan bunda kraz bulub validesi ecerddur melike olub yetmi gn ol dahi hkmet itdi Badehu hilfet Ay Begt Trkmaniyye intikal idb vakalar blda tahrir olunmudur Andan devleti Msr Nec yub kullarna intikal itdi ibtida hilfet kul taifesine andan kald Ve am erifden Mekkei Mkerremiye giderken Brkei Muazzam bu Elmelikl Muazzam Turan ahn hayratdr kim ol tari da yle bir hayrat muazzam yokdur Hakka ki havr meliki muazzamdr Ve Kabri Elmelik Ese ' dddin irkhin adiyl Krdi Kaytbay yaylasnda Erefiyye Camii civarnda medfundur Ve Elmelik Sultan Meyyed min indil-lh Demir Kapuda camii sahasnda asudedir Ve Bab Hadid de Krk' lar Makam Camii Sultan Meyyed dibindedir Demir Kapunun ardn* da bir makam kbr dr Hl ehli hal kimesnelerden hali deil bir makam erifdir Ve bu Camii Meyyede karib K i Elmelikl Mu zajfer Ebssaade erakese padiahlarnn beincisidir Hkim dil padiah im afede Kabri Elmelikt Tahir Eblfetih Tatar erakese padiahlarnn altncsdr Vefate s

bbesinin atebei lisi zre bu tarihin fevkinde Fatihi Halebehba deyu tahrir etmi Ve Kab i Elmelikl Aziz ibni Elmelikl Eref Ve dahi Kabri Elmelik Cemalddin Bu ikisi pederler i Sultan Eref ile Erefiyye Camii kubbesi iinde yatarlar Ve Kabri Elmelikl Aziz Imaddd in ibni Salhuddin Yusuf imam afi cenbinde hak lde-dirler Ve Kabri Elmelikl Muizzddi ubiyan kuludur Kaytbay yaylas yolunda bir sed zre medfundur Vefate sene 365 Camii Ez heri Ezher nam Arab bu Muizzddinin mal ile Camii Ezheri Esved bina itdi Sene 361 B u Muizzddin Marib Zeminden Camii Ezher behanesile huru idb lgar ile Msr Ahiidiyyun n alub feth idb baz halkn kahr eyledi Zira Msr halk cebbar ve zemini mezheb olmulard Msra Kahirei Muizziyye derler Ve Kabri Ezher Mayi Burnuy Camii Ezher kurbinde med fun SEYAHATNAMES 571 dur Ve Msrda vzera saraylarn bina iden Sultan Salhuddin Yusufun karnda Kabri Elmeli yfddin bin Ebubekir bin Eyyub bina itdi Lkin gayet sevdazede dem olmaile bir gn gazab ld olub kend kendyi kula dibinden bir mut ile urub binagundan kan cereyan iderek olub mer ibnl Farz civarnda medfundur Ahanenin baz yerleri mnhedim olmudur Ve Mehe lik Sultan Tuman Bay maa Sultan Mehemmed ihni Sultan Gavri Selim Han ile cenk id en Tuman baydr Gavri Selim Han enginde helak olub olu bu Sultan Mehemmed nreside ike n halife olub ilmi savada kmil deildir deyu kul taifesi gulv idb Sultan Mehemmedi haP idb yerine Tuman Bay() padiah idb Selim ah ile krk iki kerre muharebesi ve mukateles sebkat etmidir hir mnhedimen firar idb Fayyum caniblerinde sa'b dalarda Urban habir anetile ele getirb Selim Han Tuman Bay() bab Zveyled salb idb fitne ve fesad munkati olub yine Selim Han merhamet idb cenazesin gasil itdirb ta Adiliyyeye bile gidb Adi liyyede Camiinin sa canibinde kubbei lisi icre Sultan Mehemmed ibnl Gavri ile medfu ndur Sene 922 Mermer sandukas etrafnda yetlkrsi ve bu tarih tahrir olunmud(ur) Ve Kab i ziyareti Eeyh Zinnunu Msr Cebeli Mukat-tamn zillinde eyh Ukbei Amirl Cheyn kurbi bir kubbede medfundur ark Amim nahiyesinde mtevellid olmu Msr meliki melik Mukavkisi nedimi haslarndan kbt kavminden idi Melik Mukavkis an elilik ile iki cariye ile biri Mariye adl cariye idi Hazreti Risaletin ibrahim nam olu Mariye cariyeden oldu Ve bir katr getrd Ve bir kl getrd Hazret katr Hazreti Aliye ihsan itdi Dl Dl didik atrdr kim Mukavkis hedaya-sidir Ve klc dahi Hazreti Aliye verb Zlfikar oldu Cariyeni irin air Hassana ihsan eyleyb Abdurrahman ibni Hassan ol kbt bakiresinden oldu Bu he dayalar Zinnun Hazreti Risalete isal idince Hazretin kemali muhabbetine takat get iremeyb derunu dilden ve can gnlden islm ile merref olub sahabei kiram oldu Hazreti kemerin balyub tabibi haziklere pr oldu lmi tbda Fisagorsu Tevhidi idi lim ve air v ahir ve mair idi lmi tasavvufu Hazreti Aliden grb IjJ ^ ilmine dahi malik oldu Tabi blerin silsilesi ana mntehidir Badehu Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As ile vatan as lsini arzu idb Msr fethinde ehid oldu Maskat re'si olan haki amber pakde kald kim J y dir Ve Msrn canibi cenubu haricinde ehirden bin alt yz adm baid Ziyareti hazreti E Ebssudu Carih Alt yz mikdar haneli ve camili ve zaviyeli ve tekyeli ve sebilli bir ka abadr Bu mahallenin ta vasatnda bir 572 EVLYA ELEB kubbei li iinde Ebssudu Carih arke yeil uka ile puide bir sanduka iinde mahfuzd diyenlerin biri dahi bunlardr Senede bir kerre azm dem deryas cem olub Mevldun Nebi o lur Ziyaretgh hass m enas ve nisvandr Asitanesine yz sren arif insandr Ve Han Hali nde Ziyareti meshedi re'si Hazreti mam Hseyn ibni mam Ali ibni Ebi Talib L,.' '^i H i sbtssaid vesseyid ehid mam Hseyn bin Ali vildeti basaadetleri Ohud gazasnda hazr za ehid olduu an mam Hseyn vcuda geldi Ve baz mverrihler hicretden evvel demiler Ve i mrleri sene 56 idi Yezid ibni Muaviyeye hsn rzasile hilfeti fari olub Yezidden bia tmedigiyn zerine amdan Abdullah bin Ziyad ve mer ibnl Hasan ve Sa'd ve gayriler serda olub Badadin deti Kerbelsnda yz bin bel ile cengi azm olub mam Hseynin iki ehzad baht ve drt nefer biraderleri. bir karnda evld ve be aded ammsi oullar ile ol ne yirmi bin sahbei kiram ve muhacirini zevilihtiram ve erbab soffai sahib huddam hic retin sene 61 tarihinin yevmi Aura gn hamunu Kerbelda a ve zac ve susuz ehid olmular edesti Yezid Badehu mam Hseyn hazretlerinin seri saadetlerin Samda Yezide getirdil er Oldahi adma-niler idb re'si erifi Msrda Muaviye ibni Ceriha gnderdi Ol ln dahi M annda gaitan etdirdi Fravnu cebbarn kavminden her kim mam Hseynin re'si erifine ptp uysa birer ayaklar tulum gibi oldu Hl Msrda nie bin demin birer aya tulum gibi i biemrillh bir hatunun evldnn ban kesb meydana koyub mam Hseynin re'si erifin h(f

ki Msr hkimi Sarih mazul olub yerine bir mmin ve muvahhid muhibbi hanedan gelb ol hat un ol mnevver vechi Hseyni karub hl mehed olan sitanede defn iderler Badehu Ali Abb ndan Elmuktedir Billh ve sair halifeler birer hayrat hasenat ilhak iderek bir bin ayi azm ve bir kubbei kadim binay linin ta vasatnda arke zerduz atlas ile puide san iinde medfundur Gnagn buhurdan ve glabdan ve em'idan ve kanadildan radan-lar ile m ir kim gya Huld bern ve bir camii seltndir Kbei erif cirminde olduyn beyti erif in anda amud-lara kuadub anda dikerler Seb ruz ziyaretghdr (Beyit) Hasanile Hseyndir iki hma Radyallah taal anhma <Beyit) Anlara line selm olsun Yerleri ravzai selm olsun SEYAHATNAMES 573 Ve Cebeli Mukattam* ki Cui dadr ann dameninde Ziyareti eeyh sultanl uakn hazreti Elhameviyyl Msr Kn-yeti Eblhafazdr smi erifi merdir Beni Sa'd kabilesinden olub T am bir kasidei beli telif etmilerdir kim efsahu uara velfu saha bir msrana nazire id milerdir Hatt am erifden Muh~ yindini Arab ibnl Fariza haber gnderb zni erifiniz in Taiyye kasidesine nazire idelim dimiler mer ibnl Farz dahi Sizin Ftuhat Mekke niz izim bu Taiyyeye nazirei bnazr vaki olmudur m'an nazar ile manzurunuz ola buyurmular a bu mertebe beli ve te pare kasidei Taiyyedir Her Cuma sitanesine klar Taiyye den ier ebyat kraat olunca klar mest medhus olurlar Bir ulu sitanesi ve tekyesi ve Camii e imareti ve fukaralar vardr Cmle evkaf .Elmelikl Kmilin hayratdr Zira anlarn ahdi rinde sene 632 tarihinde merhum olmudur Her Cuma gn camiinde yle izdiham olur kim bi r.dem gelse yer bulunmaz derken biemrillh ummam kirame gibi gelen sar Gelen yer bulu r Cmle halk birbirlerinin dizlerinde otururlar Has ve m birbirlerinden istiskal et meyb can birlii ile sohbeti hassulhas iderler Acib hikmetdir Sair sitanelerde bu gne cemiyyeti ruhan olmaz Zira cemii ulemay Msr her yevmi Cuma Hazreti risalet penahn ru hu erifi bu camide hazrdr Ve sair ervah enbiya dahi hazr olur derler Alelittifak cmle meayihan Msr bu kavle mttefiklerdir -t:u *u-j Ve Cebeli Cui zre Ziyareti eeyh Cu tekyesi ve eyh Cu hazretlerinin bir ka haneleri vardr Ve kendileri camiin sol tarafn a bir kubbei sagir icre medfunlardr Bu sitane ta Cebeli Mukattamn zirvei lisinde cih annma bir makamdr Cmle ehri Msrn canibi erbaasnda birer gnlk mesafei baide nmaya belin altnda binden mtecaviz maaralar vardr lerinde ehri Msra en-memi suiahayi m yz fukaralar vardr Gice kaim ve gndz saim hal sahibi mcahid kimesneler vardr eyh Me medi Gamrav hazretleri mcahedei nefs ide ide biemrillh haftada bir iftar ider Gnc vah detde bir padiahdr Ve yine byle iken lilgn beeresi vardr Ve eyh Ali Maz Ol dahi b sakindir Zaif ve nahif bir demdir Amma cmle zvvar kendye taam hedaya getrrler Ol kad r tenavl ider kim Mdi Kelb olkadar taam yemezdi Amma yine byle iken hergez ann tebev vl ve tagavvut eyledi grlmemidir Maaras daima zafran kokar JU <i -ou Ve bir garda Receh ah Van Krk sekiz senedir bu gardan tara k' myub taat ibadet idb tilveti Ku Riyazet ve perhiz ile mehur bir zahiddir Hatt bir ruhban kendye gelb seninle erbane 574 EVLYA ELEB girelim Ne sen taam ye ve ne ben taam yiyeym deyu davayi mer-d() idb garda kap anrlar Yedi gn yedi gice old(ukd)a ruhbana tekazayi hacet arz olub Receb ah Van uhban gardan tara kmaa men idb huddamlar gar sed idb ikisi garda kalr On sekizinc cu'dan helak olub lei murdarn tara karrlar Receb ah kmil krk gn krk krk gice b navl etmeyb erban karr hafz Kur'an kimesnedir Ve yine ana karib Eeyh Masumu ra ve blega kimesnedir Hsn hatta malikdir Savm Davuda mdavemet zre kitabet ile kefafl nr bir merdi kildir Ve yine bir garda Eeyh Frs Gr maa Eeyh Merdem Traburan ki nlerdir Ve halkdan mnzevlerdir Lokmalar mah-medetden hasl olur Kimesne vkf esrar o mdr a -*.u Hamdi Huda bu canlar ile merref olub can sohbetleri idb duai hayrlar esrara mtaallik itdiimiz kelimatlar zeban hale gelmezdir Hemen Cenab Bar mertebelerin daha li ide Ve bu garlarda nice yz sakinan keniinan rifan vardr kim her biririle alimiz tahrir etsek bir mdevven olur Ve bu garlardan aa zemine beraber Eeyh hazreti A ddlah Maarev Bu sultan bir maarada sakindir kim kapusundan nian verir bir gar azimd Bu bin koyun alur bir gar ibret nmundur Bu garn ta nihayetinde Ab-dullah Maarev me fundur Bu sultan teshir sahibi imi Her sene hacc erife gidb mmeti Muhammedin cekdi lm edayidi grb ibadullah iddeti hardan hals olub dalar ve garlar iinden ler deyu eccinniye emr idb Msrdan Mekkiye varnca yol zre vaki olan ciballeri ecin niye kesdirmee balyub ibtida bu gar keserler Hakka ki makduru beer deildir Badehu

Cenab Bari itmamn myesser etmeyb eyh Abdullah merhum olub bu garda asudedir Bu ga r icre krk kibar evliya dahi medfundur Lkin ismi erifleri malmumuz deillerdir E hem zeyinde fukaralar vardr Garn kapus zre deyu tahrir olunmudur Lkin gayet lidir Ve bu garn iinde kue kue mteehhil fukaralar Ve bu sitaniye karib Hazreti Yusuf karnda ibni Yamen ve Hazreti Yusuf olu hazreti Efr ayim ve hazreti Yehud olu Sarira ve azizi Msr Zleyha ve melik Reyyan kubbeleri vardr Cmle anda medfun olduklar blda masturdur Ve bu mahalle kakib Makam Hazreti Musa badet ghdr Ve yine bu makama mlhak hazreti Abdlkadirl Ceyln evld Kabri eeyh sa dr Baz kadiri fukaralar SEYAHATNAMES 575 sakindir Ve kurafei kbrann nihayetinde yine Cebeli Mukattam dameninde Ziyareti eeyhi sdt Marib Ulu sitanedir Bir camii ve tekyesi ve imareti ve fukara hcreleri ile mamur bir sitanedir Msrda sdt' hazretlerinin ecdad izamlar hazretleri ile krk nefer evl medfundur Ylda bir kerre nsf abanda bir Mevldun Nebi olur kim iki yz bin dem hayme hargh ve bar bengh ile gelb meks idb iki gn iki gice cemiy-yeti uzma olub giceleri n yz bin kanadiller ile ragan olub taraf taraf tevhidi sultanler olur Ve hayatda olan evld izamnda(n) sahibi seccade eeyh Ebttahsis hazretleri etek dermeyan idb cmle z eti han ile ziyafetler idb her kese birer knye yani lkab verb ol kimesnenin gerdanna ya bir Kimir ve yahud L-hur veya dlbend rida verb fukaralar olub biat etmi olur Zir ikleri tariki vefaydir Hazreti Resule mntehidir Ulu sitanedir *s* cr- Ve yine bu asi taniye karib Ziyareti Ebiissud Ebaayir Tek-yesinin evkafn Msr valileri mirye muzaf r Ol sebebden fukaralar yokdur Ve Sultan Hasan Camii dibinde Ziyareti eeyh Ah' medi Rufa Cmle evldlar ile ol sitanede medfundur Mamur ve abadan tekyedir Fukaras okdur iki burhandir Halifeleri siyah abbas destar sarub beyaz alem getrrler Ylda bir kerre azm Mev-ldlar olur Ve Sukud Delll kurbinde kutbu fk eeyhi aleltlak hazreti eeyh Emri azm ulu sultandr Camiinin sa canibinde bir kubbei lide medfundur Tekyesinde fuk aras ve meayihi vardr Camiin hareminde bir nabka aac vardr Ve bu asitaniye her ihar nice bin dem gelb ziyaret iderler >j.h o-j.5 Ve Msr Atik mukabelesinde Nilin karu ca ibinde Cize kasabasnda ehrin canibi garbnda Ziyareti Ebu Hreyre *^ Sahabei kiramdandr Hazreti Risaletden hadisi sahih rivayet ider Hazreti Risalet gayet severdi smi er ifi kedilere gayet muhabbet etdndpn Hazreti Risalet knyelerin Ebu Hreyre kodlar Ve Re ul Kibriya bu hadisi buyurdu j^y j- t-* dimilerdir Ve Ebu Hreyre Du kabilesindendir Halid binl Velid am gazasna serdar oldukda Ebu Hreyre dahi Du kabilesine serdar olub m fethinde bile idi Badelfetih Hazreti mer ile Kuds erifi feth idb andan Amr ibnl As le Msr gazasnda bile cenk iderken hadenk ile mecruh olub Cize canibine ubur idb ehid ldu Badehu cesedi erifi zre Amr ibnl As bir kubbe bina etdi Hl bir emenzar kfezar ber pakdedir Dirahtistan nahlistan ire bir vadide medfundur Asi-tanesinde nice bi n hrre ve grbe ve kutta ve piik ve ma ve kedi vardr Her kim Msrda kedisinden b a bu Ebu H576 EVLYA ELEB rereye nefyiderler Annin kedinin hisabn Cenab Bari biliir Ve anlarn nafakasn dahi Ra mn biliir Zikri evsaf Mevldun Nebi (i) hazreti Ebu Hreyre Bu asitanei Hreyrede senede bir kerre mah Temmuzda Mevldun Nebi olub cemii yn ulema v e suleha ve kibar eraf hayme-leri ile varub ol Cize sahrasn cetri mlmmalar ile llezar idb gn gice tevhidi sultan ile sohbeti has iderler Ve nice kerre yz bin kanadil v us ve me'aleler ile ragan idb taraf betaraf zevk olunur Ve nice yz bin kyasa ve kayk li zvvar gtrb getirmede Ve haymeler ile arsuy bazarda ayi iret olunmada bir cemiyye a olmazdr Zira Ebu Hreyre hazretlerinin merkadi prenvar kubbe(i) nhtaknm canibi ark bir b ltif kar Ana Ayn Hrre derler Gya kedi gz gibi mcell ve berrak olduundan rler Ebu Hreyre hazretlerinin kerametile huru etmidir Asitanei Ebu Hreyrede olan nic e bin hreler bu b nabdan nu idb biemrillh defi cu ve defi atsan ider Yohsa olkadar bi grbelerin bir yerden tayinleri yokdur Ancak ol su ile kefaftanrlar Annin Ayn Hre de r Eyyam Temmuzda krk gn cereyan ider Ta ki krk gn temam olub ol cerahatden Ebu Hreyre hid olduu saat beyaz ve koyu cereyan ider Hl ilel an Mevld gnlerine gelince mah Temmu da kzl kan akar Ol gnde haiza hatunlar kanl suyundan nu idb hayzdan kesilirler Ta ki vld gnleri olunca biemrillh kan dinb b rakik cari olur BadeL Mevld ol b ltif zre a ve pr civan ve merd zenan ve cmle kibar meayihan cem olub dua ve sena etdkce kan ke

silb zlli musaffa olur ibtida bismillah ile eyh Ebu Hreyre nu idb Msr vezirine ve ve nakiblerafa ve mezahibi erbaa eyhlislmlarna ve sair merai Msr ve gayri eraf t gnderdikleri ibrik ve cerre ve gzelerine eyh hazretleri ol sudan doldurub cmle yn hedaya gnderb anlar dahi bardaklarda olan eyhin mhrn bozub Niyyetifa deyb nu ider b hayat() getren fukaralara in'am iderler Badehu sair mmeti Muhammed nu idb nice ke yz bin cerre ve bardak su doldururlar Biemrillh bir katra tenezzlde olmaz Ve am ve Halebe ve Badada ve Basrya ve Islmbola bakr kalayl kumkumalar ile teberrken clb Eb deyu hedaya gnderirler Ve bu su Mevldun gnnde clb misal su cereyan ider Ve lezzet a hakkyn gya b Zemzemdir Ve tabiati sehl mshildir SEYAHATNAMES 577 Yetmi yedi emraz muhtelifeye di devadr Bu bdan bir kerre nu iden senei tiyyeye varn la ve kat'a bir mariza mbtel olmyub Hakimi Lemyezelden gayri hkim hukemaya muhta olma z Amma itikad tam ile nu etmek gerek Hatt demi fasidi vcudda olan ih-tilt ve ra'e -v eras ve czam def ider Mezkr ayn senei tiyyeye varnca baya turna gz b ltif cerey illh il maaallah detullah bunun zerine caridir Ve bu Mevldu erifde bu ayn in olkad e yz bin cerre ve barak ve micver ve anak beyi olunur kim hisabn Cenab Bari bilr Ve y ine ol gn olkadar micver Cize yourdu ve kayma fr(u)ht olunur kim cemii zvvarn derunu runu beyaz yourd olur Ve Hermin dalar bu ca-nibde olmaile be on yrn bir yire cem olu imi piyade ve kimi har suvar olub Firavn dalarn temaaya giderler Ve bret nmay dier Yine Cizede Ebu Hreyre hazretleri sitanesi kurbinde Ebu Hreyre ile ehid olanlarn sth ar ol Mevld gnleri zeminden tara kub nice kerre yz' bin heda kemikleri hareket ide hakir gzmle grmedim Lkin mutemedn aleyh demlerden istima idb gemi ile Eski Msra ub ken ellerinde baz kemikleri grdm hedalar uzvudur Berekt in hanemize gtrrz didil retnma bir hikmeti Hudadr Baz demden ve ulemayi Ez-herden sual etdim Tahkik lgn bil ab uzuvlar rayegn olur Amma asl ne idi malmumuz deildir deyu cevab virdiler Bazlar s i kiram ile cenk idb mrd olan Kababta kavminin sthan-lardr kim mrd olduklar gn Te Yine Temmuzda yer kabul etmeyb tara kar dirler Ve Kbt taifesi dahi baz kemikleri alu anelerine gtrrler *sw ^.i ^.jV Msr iinde hali kenarnda Kabri eeyh hazreti Halva edfundur Tekyesi ve meayihi ve fukaras ve imareti vardr Camiin revzenleri cereyan i den halice nazrdr Camii hareminde bir ka seere ile baesi ve bir azm nabka dirahti v amiinin evsaf blda mazbutdur Ve Bab Nasr kurbinde suku sultan icre Kabri Ayn Qazal Ve yukaru kal'ade Mukabeleci Efendi kona iinde Tahir Beybars veziri zaviyesi iinde Ee h Ve ana karib Abdlkadir Ceyln tekyesi iinde Eeyh Mehemmedl Ensar ve Eeyh Abdullahl Yemenyyl Zeyl Bu bir yerde ve rler dahi sahbei kiramdandr Tekyesinde bir ka nefer kadir fukaralar vardr Evkafla gile gelen vali(i) Msr iki vakyye lhm ve on nan pare verirler Hidmetden aavatlar dahi nezeratlar verirler Ve i kal'Evliya elebi 10 37 578 EVLYA ELEB [1] Yldz nshas (kubbe) ede Yenieri odalar cenbinde Tavai Sleyman paa Camii hareminde Eeyh hazreti Sariyetl l Sahbei kiramn ulusudur Hatt Hazreti mer <c s^ij hilfetinde Acem vilyetinde krk e serdar olub Nehavend nam kal'ede cengi azm iderken Acem galib gelb bunlar mnhedim olmak sadedinde iken beri canibde Hazreti mer Medinei Mnevverede Cuma gn minber zre hutbe tilvet iderken btn gzile grseki Acemde serdar Sariye mnhedim oluyor Hemen hutbe okurken Ya Sariyetl Cebel deyu kerre nare urub yine hutbe okudu Baz sahabe tebessm idb Sariye aylk yoldadr Emirlmminne ateh galebe etmi gibi hutbede batl kelm etd azlar bunda bir srrullah vardr deyu tarih kodlar Hikmeti Huda meer askeri islm Cuma g enkde mnhedim olurken Hazreti merin kerre Ya Sariyetl Cebel sadasn cmle guzati mva istima idb cmle cyu mslimn livalarn daa doru ekb ol cebele arka verince askeri bulub cmle haricleri dendan tigden gerb mansur muzaffer olurlar Badehu salimin ve gan mn Mediniye gelb Cuma gn hutbe esnasnda istima etdikleri saday() ehli Mekke ve ehli M ediniye takrir ederler Tarih konulan kelmlara mutabk gelb Hazreti mere can dilden muh abbet iderler Badehu Sariye hazretleri Amr ibnl As ile Msr fethinde bulunub yine Msrda merhum oldu -u*. Ve eeyh Sariyetl Cebel kubbesi iinde sahbei ensardan altm aded kimesneler medfundur Evvel eeyh Davud eeyh Kasm ve eeyh Yahya ve eeyh smail ve eeyh Ve bni Yamen hazretleri civar Zleyha trbesi cenbinde Kabri Sitti Asiye Ana Firavnun hatunu idi Lkin biemrillh baki re idi Hazreti Musya imar getrb Firavn an ehid etmidi Baz tefasirde Hazreti Musa As

Cennetde nikh ile alsa gerek derler Zira bakire merhume olmudur zerine Kababta padiah larndan melik Totis kubbei [1] bina etmidir Lisan kbt zre tarihi var Ekseriya havatn ziyaret iderler Ve yine Cebeli Cui dameninde Hazreti Yusuf biraderi cenbinde Kab ri Abdullah ibni Tahir Nusaybin nam ehirden Ekrad taifesinden mdebbir ve zevilukul Ali Abbasiyandan bir kimesne idi Memun halife Badaddan Msra geldkde Memunun veziri idi' Sene 205 tarihinde Msrda Ehram dalarn Memun halife mnhedim idb kenz karrken b an bir ta db bu Abdullah ibni Tahir vezir merhum olub bni Yamen civarnda defn olundu rine Memun halife azm kubbe ve sitaneler bina idb atebei ulyas zre tarihleri SEYAHATNAMES 579 ( V o <c- aJL^JI jjjU <jrl jUj Ai- ) tahrir olunmudur Ve bu Memun halife mnhedim etdi Ehram dana karib kasabai iziye baid sir nam karyede Kabri melik Mervan Himar Ali mmiyyeden ulu padiah idi Amma naer' iler ile mttehem idi Nehri Frat kenarnda mnhedim olub cmle askeri dendan tigden geb ken r iderek taht olan ama gelb anda dahi karar idemeyb ta Msra firar idb anda karar ide erken akibinden yag askerden Amir ibni Curcan Mervan Himar dutub Abdullah Mazen ban bir cida zre sancub ve yannda olan refiklerin dahi cmle kati idb salimin ve ganimin alay azm ile Himarn ban Msr iinden gerb Gazze ve amdan ve Haleb ve Ir(a)kdan bu e Malatyada Elmelikn Nasr Ali Tahire teslim idb admaniler idb hasmdan intikam ald (B t) Eeri hayli mkildir kii dnyada gam almak Btn dnya deer amma adudan intikam alma deyb y J** V Vi*>J a hamdi sena idb Ali Emeviyyundan evld Yezidi bmezidin uruku bu Mervandan munkat olub bunu Hseyn intikamn aldm deyu cemii islm padiahlarna nameler resuller gnderdi Hl na Mervan Himar Busr nam karyede bir alak kubbe icre asudedir E m dalarn temaaya giden bunu ziyaret ider Bazs etm ider Mezmumdur Ve Eski Msrda Kab bdullah ibni Amr ibnl As Sahabei kiramdan ravi(i) hadisdir Msr fethinde bile olub m erhum oluncak vasyyeti zre hanesinde defn olunub hl anda asudedir Ve Eblleys ile Imam iye karib Ziyareti eeyh Cellddini Siyut >j-J'y- u"-* Saidi Alide sahili Nilde syut cma fukaha ve mfessirn kn olan ehri mzeyyende mtevellid olmudur Yedi yz mcelled u fk ve muteberdir Hl ziyaretgh hass mdr Kal'atl Kepe Cebeli Yekir derler Ahmed amii andadr Ana Karib Sultan Caveli Camii iinde iki kubbei lide akraba ve taallkatla r ile Essultan Caveli hazretleri medfunlardr Amma gayet musanna kuba-b hubablardr Re vzenleri Fil brkesine nazrdr Bu kubbelerin i yznde deri divarlar serapa mevvac ve mu kal ebr gnagn mermerler kapldr Ve atebei ulyas zre tarihi ve Ayeti yeti tahrir olunmudur Ve mermer sandukalar etrafnda dahi gnagn hatt kadim ile mermer oyma hatlar ile (tarihi) 580 EVLYA ELEB terkim olunmudur Ve kurafei kbrada Kabri eeyh Seyyid Hseyni Ahlat ulu sultandr Secca eri hali oldukda Msr hulefalarndan Sultan Barkuk asrnda Yldrm Han ulemalarndan Sima de Acemden gelmi iken Yldrm Han iznile merhum Seyid Hseyni Ahlati seccadesine halife db yevmiyye er yz Msr paras ulufe etdiler Ve Simavna zadenin ismi erifleri Eeyh B n Mehmed bin srail bin Abdlaziz dir Beynelulema vel meayihi Msr imtiyaz bulub Camil F sul ve Kitab Maksuda erhi Ankahl Cevahiri telif idb beynelulema vettalebe muteber kit ablardr Ahir bu dahi yzn canibi Hakka dndrb kurafei kbrada Eblleys hazretleri civar sturdur Hl ulemayi Rum deyu ziyaretgh hass mdr Ve Eblfetih Sultan Mehemmed Hann u Kabri brahim Qlen Sarhandir Hacdan geldikde merhum olub Monla Atik ile mer ibnl Fa da medfunlardr Ve Sukats Sebban kurbinde Kabri eyh Hamude Bir kk kubbede medfundur mii Ezher kurbinde Ziyareti eeyh hazreti Yusufl Acemi Ve tekyei sultan Dengiz kurbi nde Sukul Ganeme muttasl Kubbei eeyh Tacddin Meayihi azimdir Nice bin keif kerametler zahir olmudur Ve eyhl Bekr hanesi kurbinde Eeyh evld nan f*j,^-> u*-* Ve Yeni Ka nde Kantarts Sebbu tarafnda Eeyh Eblbeer >Oc JitVe Kabri eeyh hazreti Ibrahiml Kan efdal ulemasdr Nice sene Camii Ezherde dersm olub sene 1004 tarihinde hacdan gelb yin e Msrda merhum olub kurafei kbrada medfundur Ve dahi Eeyh Salihi Belkn Bunlarn ikis ibrahim akrabalarndan olub eyh ile bir yerde medfunlardr Bunlar dahi Msrn meayihi ki larndan olub ziyareghdr Ve Imam afi sitanesinin sa tarafnda pencerelerin haricind gh sitanei nesli Ebabekrs Sddik (iki satr ak) bni eyh Mehemmedi Bekr hazretleri Veliyyi niamimiz idi Bin seksen yedi Saferinde paa vali(i) Msr iken dar bakiye intikal idb ecdad izamlar yannda defn olunub cenazesine nice kerre yz bin dem hazr oldu Secc

lerine evld mihteri eeyh Eblmeva-hib halife olub cmle fukara anlardan tecdidi biat etdiler Ve kk elebi eeyh Zeynelabidn cmle evkaflar zre nazr oldu fliafei^ ulu sitanedir N mlar zre azm Mev-ldun Nebi iderler Hanedan kadimdir Ayende ve revendeye nimetleri meb zul olub bimtinandr Ve bu sitanelerine karib fatihi Msr Sultan Selim Han Adiliyye sah rasnd(a) Sultan Tuman Bay ile cengi azm iderken Kurt Bay nam bahadr erakese askeri nden davay SEYAHATNAMES 581 merd() ile Selim Han askeri islm iinde ehid etmee ahdi eman idb derya misal Ali Osma skeri iine esnayi marekede at bragub Haunda Ha bunda diyerek veziri zam Tavai Sinan p aaya rast gelir Hikmeti Huda Sinan paann mutad kadimesi yle imi kim Selim Han ne elva esbab giyse ve ata binse ol dahi lgn yle libas fahire giyb yle esbi saba srate suva lurmu Ve eklde dahi Selim Hana mabeheti var imi Hemen Kurt Bay namdar Selim Han budu azasile ta veziri zamin askeri iinde ve livas altnda veziri zam Sinan paaya Kurt Bay ir zeni Msr yetidirb suzeni hayyat harirden gzer ider gibi Sinan paann zrhndan gz yanndan bir yanna karg cida gzar idb Sinan paa anda ehid olub Kurt Bay bbak ve bp ha bulub hasmndan intikam alur Hamdi Huda Selim Hana rast gelmez Hl ziyareti hazret i KurtBay imam afi kurbinde medfundur Cmle erakezei Msr ziyaret iderler Hakka ki bah ve eci ve namdar ve tvana yiitmi ^'-j Ve ehri Msrn ta vasatnda Demir Kapu kurbinde ti hazreti Ibrahimi (glen Blda ahaneleri tavsif olunmudur Ol takrib ile baz evsafla tahrir olunmudur Tarihi fevtleri ( \i * C- ^aIj\ jUjJl J^ ol.) Sultan Sleyman asrnda Ebssud ile mubahasei ilmi tasavvuf ve mebhasi tevhid idb cmle u emay Rumu mat idb Msra gel-dkde kendi mallar ile bu sitanei bina idb anda medfundur dler mer Ruen hazretlerinden mezundur mer dahi Yahya irvanden mezundurlar mer Ruen mulardr lmi lednne ve cemii ulmu ettaya malik kutbl fk ulu sultandr Kubbei pr en iinde bni Ahmed Hayat Mate medfundur Sene 977 Ve yannda Eeyh ibni Ali Safvet Mate s 1005 Ve ana muttasl lbn eyh Hasan Efendi Mate 1012 Hasan Efendi yerine damad Mehmed lebi seccade niin olub badehu fevt oldu Sene 1014 Ve bu asrlarda Ibrahimi Glen halife lerinden eyh Karaman vahdet meselesinde eriatden ta koparub er'ile ban ta yerine ko crayi er'i eda etdiler Kabri malmum deildir Badehu sahibi seccade Eeyh Muhiddin e rnevdir Msrd(a) eeyh Ali Safvet hazretleri ile har olub biatkerdesi ve damad olub b intikal sitanei glende medfundur Ak ilh ile lde bir k serbazdr Tevhid ve tez lar tilvet olunub baz kan mest ve Eski Msrn canibi arksi haricinde [1] Yldz nshas (envarlar) 582 EVLYA ELEB gmler iinde Kabri eeyh Badad ah rah zre bir kubbei lide mesturdur Ve yine ana kar nud derler bir kenise vardr Melik Mukavkis hni fetihde Amr ibnl Asa reca idb mnhedim tmemilerdir Hl ol deyr icre beni demden ve tuyurdan maada bir zruh girse ol an lr Ha aka dermansz Arablar ol deyre girb cmle pire ve kehleleri olub hals olur Acib mutalsa m deyri acibedir Ve bu deyre be yz adm karib yine tariki m zre Kabri eeyh Huveyd B elifatlar vardr Zaviyesi ve minaresi ve iki kubbesi vardr Cmle ehli Msr ziyaretine m emet iderler Keif kerametleri Tabakat a'ravde masturdur s* *j"-5 Ve Kabri Elmevlna Al lm Qaniml Makdes Kutbiyyete kadem basm fuzalyd dehirden gavvas bahri ilmi ledn i i kbrada medfundur *> ^ rjj Ve elmevl Bedri elebi Siruzdir Msr monlas iken merh nl-Farz cenbinde sengi mezar tarihile mastur ziyaretghdr Ve kabri elmevl Maruf Etendi Tarabefzudandr Msr mollas iken merhum olub bu dahi mer ibnl Farz kurbinde Rum ulemal le medfundur Ve kabri eeyh elfazl Emin Tirevdir Sengi mezarnda tarihi sene 987 Msrn afei kbrasnda medfundur Musannif ve mellif ve hattat imi ntikal etdkde kend hattile d telifatlarndan krk iki mcelled ve mmza kitab km Hl ol kitab nefiseler Camii i Meyyedde vakfdr Cmlesi muteber kitab-lardr Ve kabri eeyh Sinan Efendi Ulemay Ekra ndandr mr nazeninlerinde tasadduk ve nezerat vazayifat kabul etmemidir Hemen al babul lah olub cmleden ziyade ganimet zre geinirdi Msrda Krd mahallesi mescidin tamir ve t im idb anda sakin olub anda medfundur Meayihan Msr mabeyninde eyh K(r)d deyu itibar iyaret iderler Ve senede bir kerre Mevld olub cemiyyeti uzma olur Ve kabri elmevl Kk Mahmudzade Abdullah Efendi Mkerrer Msra molla iken merhum olub eyh ahin civarnd zre medfundur Ve Merzbaniye Camii kurbinde Kabri eeyh Mehemmed ibni Mehemmed Eehir b i Altparmak \lc ^ ehri cennet slb olan diyar Uskpdendir akr Kocur zade demekle maru

esnedir Hatt bu hakir Melek Ahmed paa ile Bosnadan gelirken Uskbe urayub hakire Altp rmak Efendinin hanesin yafte ile konak verb iki gn meks idb akrabalar ile sohbeti ha s etdik Erbab marifetden kimesneler idi Hamdi Huda Msrda kendlerin dahi ziyaret etme k myesser oldu Nice telifatlar vardr Amma Siyeri Nebi nam bir telifat vardr kim cemii Siyerlerin mem-duhudur Bahri maani ve Noman sani eyhi ekber aziz kimesne idi Msrda camii kblesi nnde medfundur Sene 1033 tarihinde irtihal SEYAHATNAMES 583 eylemidir Azizi merkum gavvas Bahri Okyunus ulmu etta(ya) malik idi Hatt baban emen ulm azblbeyan ve mantkul-lisan idi Ve mehedi elmevl Zahirddini Erdehil Selim Han Ev srnda Tebrizden Ruma gelb makbul ehriyar oldu Badehu tavaf beytullahl haram niyyetin valisi Hayin Ahmed paa ile Msra vardkda Ahmed paa Msr kaPasine kapanub hayin olunca 1] ol vak'ada Hayin Ahmed paa ile bir yerde kati olub kurafei kbrada ikisi bir sof fa zre medfunlardr Mezkr molla Zahirddin cemii ulmu ettaya malik olub yz kt'a mcel ifatlar vardr i faide ancak bir nam kalur Yohsa cmle nfus kabzai ecelde makbuzdur Hi s ve nakes ve bkes ve varkes ol derde deva bulub reha bul-mamdr Ruyi arz cihangirler i ve gedalar bu emirde yeksanlardr Has ve m ol kantara(i) celilandan ubur etmek mukar erdir vesselam Msr Kahir (e) de evliyay kibarn ve ulema ve sulehann mezarat mtebare i bhisabdr Amma bu ciz ziyaret etdiimiz kibar kmmelnleri tahrir etdik Ve kabri elmev yin paazade Efendi Pederleri Budin veziri Gzelce Rstem paann mahdumu ferhund(e) ahter idir Msr mollas iken merhum olub mam afi cenbinde trbei prenvarmm atebei lisi zr arihi budur Hseyn Efndinin makam dar selm Sene 1023 Merkum mevlna mahbublklb erbab dan ve ehli ilm dani kimesne idi Hanesinde nmeti vendiye mebzul idi Ve kabri elmevl Mehemmed Ehl Efendi Tabib zade Abdurrahman! Efe ndinin biraderi gihteridir Cemii ulmda Peyzeyab idi Hatt Msr mollas iken ilmi narneca tahsil eylemidir Mesih paa Camii sahasnda asudedir mam afiye gidenler ziyaret iderle mma bir Ehl elebi dahi Rodosda medfundur Ve kabri elmevl Abdlbaki Eehir Dursun zade E endi Msr mollas iken merhum olub kurafei kbrada yol zerinde sengi mezarnda tarihi var Anda medfundur Ve kabri elmevl mimar zade Mustafa bin Mehemmed Nice bin lm edayidden sonra mkedder [2] Msra olub anda imam Eblleys civarnda medfundur >j.Jt ^ Ve kabri ee Ebubekrl Kefev Msrda eyh ahin hazretleri ile hem sohbet olub tariki Hakka ynelb yin hin civarnda medfundur Keramat celile ile mehur bid ve zahid ve mteverri ehli hal kim esne idi Ve kabri elmevlna elfazl Rzay Mehemmed elebi Darlmlk Konya kads [1] Yldz nshas (olcak) [2] Yldz nshas (Melekeden). 584 EVLYA ELEB Piri Efendi merhumun mahdumu gihteridir Bu Rzay elebinin mevlduna tarih lfz Rzadr S 001 Ann in Rzay tahallus ider Msr monlas olub Kahiriye dahil olunca Rzay Efendi r yb Kahirede kahra mazhar olub badehu yeri dar cinan oldu Fevtine eyhlislm tarih demi Ah vah Rzay Sene 1039 Tarihi Atay elebi Yakd derunu da firak Rzaynin Ya dkmeile olmad hasl f ra dil Nev zahmi hun fe d Didi Atay mevtine tarih da dil Sene 1039 Merkum elebi Rza hasib ve nesib ve kmil edib elebi ve mellif ve musannif ve air ve ma ir ve her fnunda istihracna kadir hafz Kamusu Ahter bir dervi nihad halk elebi idi ehedi mam Hseyn Camii sahasnda medfundur Trbesinin deri divarlar ve sengi mezar tari r ile pr olmudur Kabrin fazl Rum deyu ziyaret iderler Ve kabri mevlna Cemali zade Ule mayi Rumdan fuza-lyddehir eyhlislm Ali Cemali hazretlerinin mahdumu gihteridir Anadol uda ve Msrda nice yerde sahibi seccade olub hir Msr diyarnda arkyye ve Garbiyye men ma mutasarrif iken dirahti ikbali musdkai Ayeti y.,->^i V olub Msr Kahir(e) de temekk eyleyb kuvveti kahire ile nkudu enfas nakdi vaktini itmam eyleyb amma Eblleys hazret leri civarnda medfundur <:& Sene 968 [1] Tarihi eeyh Adem Efendi Adem dedemiz raksiderek gitdi cinane Sene Msr mevlevhanesinde medfundur SEYAHATNAMES 585 Merhum ve mafurunleh sulta(n) a'lemlulema ve efdallfudal hazreti eyhyuh Ali

hazretlerinin keif keramatn beyan ider Evvel bu hakiri prtaksiri kaliliibbizaa bin seksen de Msra dahil olunca evliya ve enb yalarn ziyaretine ru idb hayatda olan kibar meayihi ulema ile ihtilt etmee tekayyd yii evkat olmasn in teberrken ve teyemmnen Camii Ezherde eyh Ali Smrls hazretleri lub desti eriflerin bus idb duai hayrlar ile behreyab olub Kohistan nam kita b tilvet etmee bed eyledik Biemrillh maderzad a'ma idi Amma bunda olan fesahat ve belagat v e bunda olan takrir talkat emlhu-suara Busar hazretlerinde yokdur Hakir sene hizmeti rifinde olub telmizi olduk Hikmeti Huda Abdurrahman paa sene tarihinde valii Msr ik en stadmz eyh Ali Smrls hazretleri iki ay sahib fira oldu Amma yine cemii telmizl bmin-netlerine varub desti eriflerin bus idb her kes ile kelimat idb dersler grilird i Amma biemrillh evvelki ders takrirlerinden ziyade ders srlrd Amma kendleri olmerteb zaif ve nahif oldular kim vcudu nazeninlerinde her uzvu rayegn olub ad olunurdu Lk in-kuvveti kudsiyyeye malik olman mirati dili emi durbin idi Ve begayet kiyaset niha yet mertebe feraset ve zekyile mevsuf idi An grenler a'may maderzad diyemezler idi H att damad olan kad Man-surda evld duhteri pakize ahteri Rabiai Advviye misal hafza b hatundur Anlar ehli kad Mansura nakl etmi Kad Mansur dahi anlardan cmle huzzar meclis e nakl ider Baz kerre leylei mubare-kelerde mahede etdim ki Hazreti serveri kinat ve mefhari mevcudatn huzurunda sarih ve fasih zebanile ^JjU-.i- l> ^.^3 MJj-ol; f keli -matlar gibi pederim Hazret ile kelimat idb ders tilvet idb ders tilvet etdklerin ker atile istima etmiim deyu binti eyh Ali Smrls ehadet etmidir Hatt bir gn badedders li Smrls huzurunda cmle ihvan basafa eriklerimiz ile berzanu dururken aziz hazretler elm drerbarlar ile huzzar meclis olan telmizlerine al tarikul keif hitab idb buyur Bu sene huccac mslimn y negn alay ile Brketl Hacca revane olurlar deyu sual buyurd Hemen damad olan Kad Mansur itdi Sultanm inaallah ehri ervallmuazzamn on sekizinci mi hamis-de alay Brkiye hurular ferman olundu diyince eyh buyurdular kim Ya kan Mansu r lgne ka gn kald didiler Hemen Camii Kaysuniyye hatibi eyh elebi ba halifemiz i nlar buyurdkim 586 EVLYA ELEB Sultanm huccac mslimn kmaa iki gn kald diyince hemen eyh hazretleri iki aydan ber ira btab ve bmecal bmaa iken Ya Allah deyb camehabndan pertab [1] ayag zre durub be eni icre tavusu ba cinan var yle ceveln ve raks ve sima etdikim gya sima Celaddini Ru ir yle hraman reftar ve harektlar etdikim cmlemizde dembeste olub merdm dideler vali e hayran kaldlar Hakir ise engt ber dihen olub Aya Bu ne haldir deyu mebhut kalmm Azi hazretleri badessima ark ld olup buyurdular kim te oullar Huccac mslimnin Brkiye ah mjde haberlerin virdiler Bundan geru hayat cavidan. dcihan bulduk Cmleniz berhurda r mr olasz deyu cmlemize gnagn hayr dualar etdi Baz yaranlarmz Elhamdlillah Efen ldu deyu ad handan oldular Bazlar nihance bg idb> giryan oldular Amma yine eyh hazre ri cmlemize nutk idb Ey oullar Sizlerden bir recam vardr Ltf eylen Huccac alay ile k bunda har olub beni huccac alayndan mahrum etmen Zira ol gnler hacc ekber gnleridir Ol gn beni bir sanduka icre koyub drd hayvan zre beni tahmil idn Badehu Camii Ezher iinden beni ol sandukayle gern Ve bizim muhib telmizlerimiz ile mcavirinden bir hayli uak ve revak rakdan bir kme uak mtak bizi kurafei mcavirinde koyalar Anda her se imni seyr idelim Turabbiar gubarmz olsun Zira ol kurafe me-merri nasdr Ve anda medfun cmle mslimni nasdr Sizlere va-syyetim budur Beni lgn huccac alayndan mahrum etmen ecalar eydi Cmle telmizleri Nola Sultanm can ba zre Sultanm anda gtrelim didiler C n Efendinin bu sznden haz etdiler Ve yine Efendi buyurdular kim Ey oullar Msr ulemala rndan Mlkkab Ali bee ve brahimi rak trbedar eyh Metbule haber itdn Anlar dahi ma gelb alay huccac seyr etmede bizimle hazr olsunlar didikde anlara dem varub haleti ne zide bulduklarnda haber getrb Sultanm Anlar hastadr Alaya kmaa dermanlar yokdur di emen aziz buyurdlar kim inallah iki gnden anlar hayat dcihan bulub bizimle seyre geli ler Lkin oullar Size mracaatm oldur kim Msr valisi defterdar Ahmed paa nzul gn o kbrada Azablar kapus nnde lhm acn gibi hezarpara olunan stadmz eyh arav hazre larndan fakir Abdlfettaha beddua etdim diki yine arav hazretlerinin kerimelerinden S itti Zehrann merutas olan nezaretimi alm idi Bedduam hedefi icabetde kabul olub Azabl ar Bab nnde gulyyi [1] Yldz nshas (idb) SEYAHATNAMES 587 m ile Abdlfettah pare pare etdiler Sizlerden reca ve temennam oldur kim ann ruhiyn Ca

ii Ezherde krk hatmi erif tilvet idb sevabn Abdlfettahn ruhuna hibe idin Ve beylei C ada helva tabh idb fukaraya bezi idin deyu vasiyyet miz kelimatlar idb yine camehab z re oturub girdebali zre serbali idb yine ftade tel-mizleri nali etmee balyub hayl Amma eyh hab rahate varub rengi ruy(i) verdi handana dnb ark ld olub ol gn nie gne rametleri zahir ve bahir oldu Hikmeti Huda Mah mezburun on sekizinci gn alessabah cmle asakiri Msr prsilh olub huccac mslimn ile Brketl Hacca velvele ve gulgule ve debdebe ve tantana ile alay sadedinde iken ol saat eyh hazretlerinin ruhu prftuhlar canibi Hakka tevecch etdkde Camii Ezherde ve Msrn cemii hulefa camilerinde salalar tilvet olunub eyhin merhum olduu dasitan desta lub cmle huccac ve asakiri Msr pr silh Camii Ezhere varub cenazei eyhe hazr oldular zin rumuzu knuzlar zre nice yz bin asakiri islm ve nice yz bin fukara ve has ve m de misal olub azizin salt cenezesin Camii Ezherde eda idb vasyyetleri zre drt dem hayva tahmil idb nice kerre yz bin ukkai alemler ile tevhid tezkir iderek huccac mslimn al y () ile eyhi kurafei msafirne gtrb anda seferleri temam olub kararghlar darlkara ruhu erifleri dahili evci illiyyn olub dar faniden dar bakiye irtihal etdi ^c j Tarih ruhlaryn elfatiha Hikmeti Huda kelm drerlarlarndan sdr olan keif kerametleri zre Mlkkab Ali Bey ve ibrahimi Irak trbe bul dahi merhun olub alelakib bunlar dahi defn olundular S1* Aziz hazretlerinin kurbinde asudedirler Ve Bab Lk rahnda mahalle de Kahri eeyh smaili Sana1 ir Mecazibu n bir aizzei kiram kimesne idi Tekellfden bertaraf olub pabrehne ve serbrehne bir c an idi Kimesne ile tekellm etmezdi Amma muhibleri olan kimesneleri grdkde hande k-na n baz kelimatlar idb her bir kelm() rumuzu knuz idi Daima bir vekle icre kh buryayi man zre briya olub yatard Kh haki amberpak zre gubar lde olub yatard Bu sultann ha adi Cell bir zaviye ve bir trbei pr envar bina idb sene 1089 tarihinde Abdurrahman paa valii Msr iken azizi merkum nutku 583 EVLYA ELEB drerbarlar ile bu mahe merhum oluruz deyu iaret buyurdlar Ve Ali Osmann Moskov gazasn bu kelmatlardan tarih iaret buyurub deyu tarihi budur ( > *A^ yuAA ^js- <jj cl5 ) . Bu gne huruflar ile iaret buyururlard \u uifc-j Hl ziyaretghdr Elfaslr rabi ve Sittin mm Dnya Msrda bu ziyaret etdiimiz sultanlarn tariki mlarn ve cmle yn kibarn r min beyan ider Evvel ehri Msrn i kal'asinden maada aa ehrin caddei azm(i) olan rah m ve esva lt icre cmle bin tariki mdr Amma Bab Nefiseden ta Bab Nasra varnca Derbssultan de(r)ler kim cilerden ve Suku Salibeden Suku Emir Hacibden ve Suku Hayyamdan ve Bab Cedidden t a Bab Nasradak Derbssultan derler kim Beynelkasreyn dibinden tarik iki frka olub Bab Ftuha varnca Derbi Hkim Biemrillh de. ler Zira zulm ile nice bin hanedanlar mnhedim bina etdi camiine tariki m etdgiyn Derbi Hkim derler Ve Derbi a'riyye-den tarasna hiriyye derler Ve Sukut Taylndan ieri Derbi Abbasiyye derler Zira cmle Msra malik ola n Ali Abbasiyan hule-falar anda sakin olduklaryn Derbi Abbasiyye derler Andan aa Der Bab Cedid Andan te Bab Bulak ve Kantarats Sbu derler Ve ana karib halicin karu taraf Derbi Sevikatd Dellal ve ana karib Derbi Kantarats Sunkur ve Suku mahallei Abidin ve Derbi Babttabbagn ve Derb evarib ve Derbi zbe-kiyye Derbi Kantaratllimon ve Derb Ratl ve Derbi Bab Lk ve Derbi Harratn ve Derbi Beynelkasreyn ve Derbi Kadasker ve Der bi Han Halil ve Derbi Hart Hammaliyye ve Hartussaa yani Gm bazarar ve Derbi Fahhamn Derbi Gavri ve Derbi Bundukan ve Babuz Zahhume ve Suku evayin ve Bab Zveyle ve Hartl vali Sultan Kaytbay suba kapus nnden gememek in bu yolu bir SEYAHATNAMES 589saatde adurub ubur etmidir Hl Hart Vali derler Ol trarikde saka krbalar ve tulumlar matara ve cugele ileyen stadlar aru-sdr Ve Suku Hayyatn' yani adrclar ars ve artl Halife ve Suku Tayln ve Suku Mearibe ve Suku Hazretl hnna ve Suku Kabri tavil ve Suku Emirahur ve Hartssakkayn ve H^rtun Nesara ve Hartl Musiki ve Suku Rumeli ve p aa sarayndan Derbl Ahmer ile ta Camii Ezhere varnca bin yz admdr

Evsaf tetmmei ahrah Msr Kahire Bu hakirin Msrda i kal'edeki konandan aa sipahiler hamam klhan nnden ve vaz B sud Aa kapus nnden Burhan Efendi nakibin sarayna varnca iki bin yz admdr Amma yine aa Altparmak Camii nnden yine Mesud Aa saray nnden Nakib sarayna iki bin y adm ziyade olmu olur Amma yine konakun aa Azablar kapusunda Rum eli meydanndan ve Sal beden ve Yeni Kapuda Kantarts Sbudan geb defterdar Kaytas Bey hanesine varnca kmil admdr Bunun emsali nice mahallt esvak esvak sultanler vardr Eer cmlesin tahrir etse bir mclled kitab olur Amma mehuru fk ve tariki m olan bu tahrir olunan rah izdihaml Kim zikrinde faidesi elbette vardr Ann in terkim eyledik Amma gayri mehurun zikride faide ve beyannda itibar olmyan nenelerin tahrir tatvilirde mellet vardr deyu tahrir etrrieyb bununla iktifa etdk vesselam Elfall hami ve Sittin Bin seksen tarihinde sultan Seyyid Ahmedl Bedev ziyareti Mevldun a ve benderi Dimyat ve benderi Reid ve benderi skenderiyye ve gayri kura ve kasabat beiideler seyyaha tine gitdiim menazilleri ve sitaneleri beyan ider Evvel Msr Kahirenin alkaderttaka mmkin olduu mertebe seyir temaalarn ve cemii ziy idb mehuru fk ve kutbu aleltlak olan hazreti eblyetamn sultan Seyyid Ahmedl Bedev et klub Ay Ne takrib ile ol asitaniye bu ciz yzm srb ruhu eriflerinden istimdad tal sem derken hikmeti Huda bin seksen mah Rebilhirin on ikinci gn Msr iinde bir vel 590 EVLYA ELEIlt ve gulgule zahir olub def ve kudm ve tabi nakkare ve tevhidi erre sadas evci semay a mnkalib oldu Gamhanemizde olan ahbablardan sual etdim Bu gnki gn Seyyid Ahmedl Bed evi ve sultan ulv hazretlerine cmle meayihanlar ve fukaralar cemiyyeti kbra ile zikr ah iderek sahibi devlete kub sene Mevlduna Byrdm alrlar Azm velveler alay fukara de hakir alelfevr paann saray meydanna varub bir kei vahdetde lem ayardan bihaber ik seyir temaaya megul oldum On binden mtecaviz fukaray Bedevi def ve kudmleri ve Direfi Gviyan misal ukka alemleri ile bazs lt harb b ellerinde zerdeste ve nabutlar bellerinde palhenk tennureler dillerinde zikrul lah ile nice yz bin sancag ve bayrag ile saray meydann ve esvak sultanlere fukara ma lmal olub gnagn sancaglar ile ehri Msr llezar idb saray meydannda paa huzurunda karalarna Zikrullah deyince bir azdan nice bin fukara Tevhidi sultanye reha buldurub altun mutall alemler ba kaldrub def ve kudm ve nakkare ve tahllar alnub ve suru sr var nefirler nefh olunub bin yedi yz meayih ve on bin mikdar pabrehne ve serbrehne arayi babul-lahlar tevhidi erriye megul olarak taraf taraf mecazibun nareler urar ak saray meydannda bir tevhidi sultan olmudur kim birabbi K'be sadayi Allah Allah ev ci asumana peyveste olub felekde melekler dahi rek idb taaccbane Sbhanallah didiler Badettevhid nakibi fukara Cenab Bariye hamdi senadan sonra Habibi Hudaya tarziye ve tasli-yeden sonra padiah ruyi zemin fatihi Kandiye ve Kamanise olan Sultan Mehem medi Rabie hayr dualar ve Kethda brahim paaya senalar idb gruh gruh huzuru paaya va re alettertib Karar etdiler Bedev ve ferman Sultan Kaytbay zre beyaz buyurdlar tahrir olunub Garbiyye kifi Hasan Aa ve Menuf kifi Ali Aa ve yedi blklerin mustahfzan ve ocak aalarsz Siz kim Mevldu erife prsilh cmle askeriniz ile hazr olub Mlka meyda idb ihmal olunmyub Urbann askya ve eirralar at ile meydan mel'abiye gelb mzrak ve e akve haner tamya Ve hamirhane ve boz(a) hane ve fevahileri men idb emrime itimad id siz deyu mekkid emirler olub paa dahi meayihane selef vze-ralar etdi ihsandan ziyade yyid Ahmedl Bedev hazretlerinin kabri erifine iki yeil destar ve iki batman d ve elli miskal amberi ham ve bir ibriim halice ve bir harir seccade ve iki em'i aseli kfur ki herbiri dem kaddi yzer batman em'ler ihsan idb cmle fukaraya kurban beha yz altun n'am idb ba halife eyh Mustafa Rum destine teslim olunub cmle meayihan duai hayr ile aann SEYAHATNAMES 591 destin bus idb yine tevhidi sultanye balyub bir tevhid olmudur kim cemii mnkirn lem retde kalub dembeste oldular Yine badettevhid dua sena olunub ihsan olunan secca de ve halice ve d amberi ve destan Muhammedi birer huddama tahmil idb saray meydannd a kanun zre ihsan olunan beyaz buyurdu] celld ba savt l ile Mah Cemzielhirin nsf edevidir deyu nida idb feryad iderek gitmede ve cmle meayihan tevhid ile alay etmed e Bu tertib zre cmle meayihan fukarayi dervian gnc kanaatde zan saf saf mevc mevc h halvethanelerine revane oldular Bu mahalde hakirin seyyah uruklar harekete gelb v

acibs-seyr ziyareti idem derken badelmarib bir i mehteri gelb Buyurun sizi sahibi de vlet ister deyu haber verb der an hakir brahim paa huzuruna varub yni Seyyid Ahmedl B dev mzakeresi oldu Hemen hakir frsat() ganimet bilb Sultanm zni erifiniz olursa ol izmetinde hakiri prtarksir bulunub sultanm hayr dua ile yad idb ol sitanei dahi ziyar t etmi olam didimizde recamz hayyzi kabulde vaki olub Tiz Nili Ali Kethda gelsin dey rman etdi Kethda gelb hakire harcrah yz sikke(i) hasenei furun Kzl krlgalar ihsan Mevldu Bedeviyyeye hazr olmak in tahrir olunan Garbiyye ve Menufiyye kiflerinin emir erin ve tut sene hiridir Kiflerin ol gnlerde hkm() nafiz olmyub "kendler divan Ms asebelerin grmegiyn izin buyurdlar dahi hakire ihsan eyledi Ve Garbiyye kifi Hasan A van Msra avular kethdas etmesinin mjde mektublarn dahi bu kemtere in'am etdi Ve bi f cerge hayme ve on kantar peksmat ve sair meklt merubatdan maada yz vakyye kahve ve ntar skker ve yz em'i asel ihsan idb vedalab Nili Ali Kethda hanesine varub yol zr kadlara ve kiflere ve mena ve mltezimine hitaben mekkid mektublar tahrir olundkim H veraka Evliya Efendi sahibi devlet efendimizin nedimi hass ve kadim yar gar olduundan maada bizim dahi pederi azizi canberaberimizdir Mektubu muhabbet slbumuz her kangnz a vusul bulursa Evliya elebiyi birbirinize salimn tatyibi hatr idb uladrasz Gayet me n mahzuz oluruz deyu varaklar verb be bin pare dahi harcrah ikram idb cmle ahibba ile vedalab ol gice Bulakda risale aas brahim Aa hanesine mihman olub gn gice ehr kerre yz bin kanadiller ile ragan ve tezyin olub zevk saralar oldu Ve yenieriyan tek yesile risale aas saray nndeki meydanda bir gice cmle meayih hazr olub fanus kanadi ile lebi Nili zeyn idb ta sabaha(de)k tevhidi sultan ile Mevldu erif oldu Ertesi ale ssabah Bulakda bra392 EVLYA ELEB himi Glen tekyesinde kanun zre nakiblerafn ziyafeti olub yn kibar kmmeln ve ule ve meayihan Msr ve bizzat kadasker hazretleri ve mezahibi erbaa eyhlislmlar gelb ed ekilb nimeti nefiseler tenavl olunub ol gice tekyei Glen prnur gleni irem olub f olur kim bldaki Mevald evsafna bu Mevld memduhdur Tekrar kederi giderr Ertesi ales ah cemii fukaray Bedev ve sair ehli turukun mecazibun fukaralar ve anka tccar ehli b iharlar on iki pare akabe gemilere suvar olurlar Her akabe ikier bin dem alur Karav ana misal mera kiblerdir kim herbiri dem deryasile Nil deryas zre malmaldir Herbirij drder kat anbardr Anbar sflsnda meklt merubat ve sair mhimmat ve levazmat Dahi u taifei nisvan prisyan ile memldur Dahi fevkinde fukarayi meayihan Dahi fevkinde fellh an mellhan huddaman reyyan ve erbab zvvaran ile zanu ber zanu beni Adem ile memldur Kat enderkat tahtapular ve maksureler ina olunub herkes yrn basafasile zevk ve safa v e aka iderler Ve bu on iki pare akabe kestiler Seyyid Ahmedl Bedevi evkafndandr Ve cm le masarifi evkaf Bedeviden olub tezyin olub ve cmle akabelerin stunlarnn ve serenler inin cundalarna sancag ve bayrag ve flandralar ile tezyin iderler Ve bu gemilerin canibi erbaasna nice bin kanadil ve lemi meayihan ile tezyin iderler Ve nice bin zvv ar ve meayihan bu evkaf akabelerine girmeyb baka gemilere ve kyasa ve kayklar dutub h erkes ahbabile zevraklara girb cmle iki yz pare gemi olub ruyi nehri Nil ketiler ile zeyn olub bu tertib zre on iki akabe ve alt yedi yz kayk ve kyasa krk elli bin dem vakti kulukda ehri Bulakdan azm idb mtevekkilen alllah ile deryaya kdukda cmle ke cre olan asker taifesi bir kat tfenk ve bir yaylm tob atub sadalar teskin olunca ibt ida ba halife(i) Bedevnin tabii kudmleri ve zili bemleri alunub tevhidi sultan iderek Nil cereyan ile cari olarak ks nefirler alarak fukaray muvahhidn gemiler ile n Baba rine mukabil vardkda n Baba in cmle fukara glbangi Muhammed ekb birer fatiha tilv r ve azmi Bedev deyb giderler Hakir ol mahalde baka gemi ile yedi sekiz huddam yrn ba afa ile zevk safa iderek kh eyh Mustafai Rum kh eyh Osman Kennas kh eyh n Babi kh i Kalyob ile lfet iderek Nili Mubarekin iki tarafnda Cennet misal olan mamur ve bdan belide ve kasabatlarn seyir temaa idb evsaflarn tahrir iderek yine Msr hakinde sekiz il aa SEYAHATNAMES 593 Kasabai ubre Sahili Nilde bin haneli ve yedi camili ve esvak muhtasarh ve bir hammaml mamur ve mzeyyen cennet misa(l) nahli hurmal bir bat irem kasabadr Hkmeti Msr yenierisi tai n bir ' odaba hkmet idb yende ve revende yklerin ve karpuz ve kavun yklerinden bire puz bac alub senede iki bin guru faide ider Yenieriyan kolluudur Amma yine baka mltez imi vardr Ol kasabai ubur idb on mil daha aa

Cezirei Batnl Bakar Nam mahal Nili Mbarek vasatnda bir burundur kim Nili Mbarek ol mahalde iki blk olur a reti Nuhdan sonra bu mahalli Seyfi Zlyezen kesb iki ak etmidir Sol tarafda garbe cer eyan iden Nil benderi Reide gidince mildir Beri sa tarafda imale cereyan iden Nil benderi Dimyata varnca mildir Bu iki Nilin mabeyninde olan cezir ei azimdir iki kiflik hkmetdir Biri Garbiyye hkimidir Biri Menufiyye hkimidir Bin par kuray bdan ile mzeyyen bir cezirei azimdir Ta vasatnda Garbiyye hakinde Tant(a) nam bir kasabada Seyyid Ahmedl Bedev medfundur Ve bu Batnl Bakar nam burun Menufiyye ha kidir Cmle mugaylnlar mirdir Msr cebeciba tarafndan mugayln misill dikenleri kur idb kmrn Msrda barudu siyaha korlar Barudi gayet keskin ider bir gne haakdir Bu mah bizim alay gemilerimiz Dimyat tarafna giden nehri Nil ile cereyan idb sa tarafda K alyob hakinde Kantaratl Melikt Tahir Kavsi kuzehvar gz bir cisri azimdir Msrdan Kalyoba ve Mansur(e) ve Dimyata gidenler bu kprden ubur iderler Berat azimdir Hayli mesafeden nmayandr An grb ubur etdk Badehu yine Nil kenarnda Karyei Msrahim eyh Abdullah Msrahim sultan bu mahalde bir beyaz kubbei sagire iinde medfunlardr Cmle gemiler bu mahalle gelb bu sitane nnde def ve kudm alarak bir tevhidi kan idb ub r Bu mahalle Menufiyye haki ile Garbiyye haki muadr Ve bu Evliya elebi 10 38 594 EVLYA ELEB mahallerde telttumu Nil zahir olub gemiler parekende olub baz gemiler iinden hub vzh an ilh Allahmme ya Hadi Asn eyle yolumuz Sehll ubur vadii tiz geir Tut elimiz ilhil terennm iderek ubur olundu Badehu Nili Mbarek kemal mertebe cuu ' hurua gelb vakti ma ibde cmle gemiler tara kenare berkenar olub (Msra) deyb Karyei frit Yani Cin Ky (de)mekdir Garbiyye hakinde iki yz haneli ve bir camili mamur bdah azm ka yedir Ekseriya halk bardak ve anakdr Amma bu belide icre mehuru fk bir ba iremz saray vardr Selef mlklar bir Msr hazinesi mal sarf eyleyb mamur etmiler Yakn zeman azl Aa nam bir kimesne bu saray lide sakin iken bir gice bir azm asker bu saray() bas b cenge megul olurlar Bu Fazl Aa bu ebhun iden askeri munsr yani harami zan idb cmle vabiile prsilh olub cenge ahenk idb haramiler zre hcum idb tfenk atub kl urdukca den bir ferdi merdi prderd helak olmyub hane sahibinin demlerinden bazsnn az ve bur eli ayaklar iri olub bazsn sar'a tutar Bu hal zre bir saati ncum cengi dilirane ide r Ahirlemir ol sarayda cemii mal erzaklarn braub mecruhan Fazl Aa ve cmle tevabileri rar idb karye halk sarayn bablarn ta bina ile mesdud idb hl yle hali zre kalmd bir kimesne mdahale etmee kadir deildir- Hatt biz vardkda baz kura halkndan sual etd Hikye etdiler kim baz gicelerde bu sarayn damlar zre nice bin kanadil ragan - olur V abii nakkarei gnagnlar sadas istima olunur admanlar olur Ve ol gicenin sabahs sarayn varlar haricinde nice yz siyah ve beyaz kee pareleri bulunur Amma ol vaslalar ne kei ynnden ve ne deve ynndendir Bir gne keedir kim bu cihanda misli yokdur ite belidemi cre byle bir bel musallat olmudur Amma ehil iyalimize ve gayri kimesniye zararlar yo kdur Ve grnrde dahi bir ey yokdur deyu hikayet etdiler Ve saray] sahibi Fazl Aa cmle vabiatlar ile ho olub hl hayatdadr Mal milkinin hisabn bilmez Saraynda braub firar alinden bir kat daha ziyade mal Karuna malik oldu deyu seyahatnamesi 595 nakl etdiler Ve bu karyede cmle ehli zvvar gemilerden tara kub sahili Nilde taamlar p iirb zevk afalar etmede eyh Mustafa Rum hazretleri onar koyun alr Kazaganlar ile leb erleb taamlar tabh idb berde ve bahirde olan cuana bezli taam idb sofrai bimtinan me bzul etdikim (Ayet) \^\} ..J.3 L-sC. r.u b^M> dir Bu cemiyyeti kbrada ise nass kat zre fukara ve mesakn ve yetim ve esir cmle mevcud idi Cmle mahl da nimeti celili berekt Halil ile tenavl idb defi cu eyleyb badeddua ve sena tevhid t ezkire mbaeret olunub vakti iada riyhi sarsar sakin olub eyh Mustafa akabe-sinden bi r tob atlub muvafk eyyam msaid cereyan iderek her gemide nie bin kanadiller ile iaret er ragan olub ecnas mahlkat kimi tob ve kimi tfenk ve kimi fienk atarak ol gice Nil k narnn tarafeyninde nice yz ba behit misal abadan belideler ubur olunub Nili Mbarek y

olmu mzeyyen akabeler ile zeyn olub gemilerin mellhlar JjLjj .iU..* diyerek baz gemi ler krek ekerek ve Ya Mevl Ya Fettah sadas ile ubur olunur Bu mahalde ba halife eyh M stafa ^ xf* \ deyince akabesi iinde olan iki bin kan ve sadkan mtakan Bedev alelumum bir dihandan tevhidi erriye aaze idince .cemii gemile de olan fukaralar dahi tevhidi tehlile mbaeret idb ruyi Nil zikrullah ile pr olb b Ni nura mstarak oldu Ve cmle ehli tevhid mest medhu olub kendlerden gedi Def ve kudm v abii ve nakkare ve zilbemler sadasndan sahili Nilde olan kura halk dahi ok ok ve kme kme olub teferrc iderlerdi Bu tertib zre ta selt fecredek gidb salt subhda cmle ge erkenar olub Menzili Kasabai Tffahiyye Lisan Arabda Elma Gz demekdir Garbiyye hakinde yz haneli ve hurma bal ve baeli ve inin minareleri mevzun ve krk elli dkkanl ve bir hammaml mamur kasabadr Baka rltez dr Bu kasabann cenubu canibinde Merkadi Siyyid Davudl Arab Hazretleri bir cami kurbinde bir kk hubbede medfundur Ylda br kerre Mevldu azmi olub miyyeti kbra olur Seyyid Ahmedl Bedev mertebesinde bir grbz er ve ulu sultandr Tabaka (t) a-ravde menakb merkumdur Ahanesinden ieri bir katil ve bir harami ve bir medyun il olsa hkim vaziyed edb almaa kadir 596 EVLYA ELEB olmaz Eer ol dem tahkik bir kabahat ile mttehem ise bu asitaniye dahil olunca taib ve tahir olub deynin eda ider Byle bir ulu sultandr >jJ,y' Bu sitanei cmle ahli zvvar ziyaret idb sehl bah bah ve taravet kesb idb yine gemilere suvar olub zevki safa i le kamil otuz mil Nil ile cereyan iderek Garbiyye hakinde sahili Nilde Karyei Mebhum ve karyei ubreteyn yz haneli ve hurma bal ve camili ve dariedli mamur kuralardr Anlar ubur idb on mi cereyan iderek Evsaf menzili kasabai Zifte Lisan Arabda dimekdir Bu ehrin canibi imal tarafnda Nili Mbarek kenarnda cmle ketiler benger endaht olup cmle cyuu muvahhidn ehli z rakiblerden tara kub nie bin haymeler ile meks idb iki gn ikamet edb cemii kuralarda ira hamirleri ve bagalleri ve cemalleri gelb cmle barhanelerin tahmil etmee megul ol ub giden gidenin olur Baz canlar yevmi Hamisi ve yevmi Cum'ai anda idb ziyaretler ider Zira bu zifte ile Seyyid Ahmedl Bedev mabeyni be mlka yerdir ve be saat karibdr malm ola Evsaf ehri Zifte Nil kenarnda Garbiyye ceziresinde ve Garbiyye hkmnde yz elli ake erif kazadr Nahiyes etmi pare mamur karalardr Kadya senev yedi msr kise hasl olur Ve kzlar aalndan nn iltizamndadr Sahili Nilde bir mamur daredeli var yende ve revendeye nmeti mebzuld mahkeme dahi bu daredde muttasldr Ve cmle be yz toprak ile mestur fellhn haneleri beca hurma balar vardr Amma glli mehurdur Ltif buday olur Ve cmle camii var Cm ebir iskele banda olmak ile cemaati okdur Krk amud zre mebni bir minarei seramedli ca mii ruendir Ve tulen ve arzan yz ayak vasidir Ve minaresi tabakadr Ve cami kaps hareminde bir nabka dirahti var Ve bir cami dahi aa iskele kurbindeki cami Bu dahi Nil ke-1 narnda bir tabaka ve bir minareli bir kk camidir Ve bir dahi nevbina bir kk ami vardr Bundan maada yedi zaviyesi vardr SEYAHATNAMES 597 Lkin medrese ve hammam uzakdur Ve yirmi be dkkn ve alt aded kahvehanesi var Ve bu e olan beled sr ve camus meer Adana ehrinde ola Ve bu ehirde hammam olmamagile Abbas ethdas ile hammam fasl etmek in kayklara suvar olub karu tarafda Mansure diyar haki Evsaf ehri azmi Mt Gamr Lisan Arabda dimekdir Msr hakinde Mansure hkmnde yz elli ake kazadr Nahiyesi " kuradr Senev alt kise hasl olur Bu ehrin iltiza inden Ebsseyf Ahmed Bey hkmndedir Senev alt kise faizi olur Zira skkeri mehurdur Ve man ve hurmas gayet fravandr Ve ba ve baesi ve nahlistan glistan memduhdur ehri s de ve bir dz sahrada drd bin hane (i) mamuru kat evderkat hanei zibalardr Ekseriya sutuhlar kire ile puidedir Zira yn eraf ve ulemayi kibar mehurdur Akalam Msrda v deyu hrei ehr olmu musannif ve mellif nice yz ulemas vardr Ve cmle dokuz mahall d mihrabdr Ancak dokuzu hutbedir Maadas mesacidlerdir Ve cemaati kesiriye malik aru

iinde Camii Kebir Hammad ibni Bakar binasdr Gayet atik mzekkidir Tuli yz ayakdr Arz sen kademedir Kble kapus zre tabaka bir minarei mevzunu var Kaddi iki yz kademe bl ta zirvei lsnda alemi yeri iki ataldr zerlerinde husrevan kb gibi sivri kubbecikler Anlarn stnde iki yeil tu alemleri vardr Hulasai kelm gayet musanna minaredir kim ta olunmaz Ve mihrab ve minberi tarz kadimdir Ve hareminin etrafnda ve cami iinde cmle otuz alt mermer ve gayri elvan stunlardr Ve kapusndan beer kademe ta nerdban ile enilir Bu cami icre evkat hamsede ulema malmal olub mubahasei ilm iderler Sulehay i mmetden kimseler daima hazrdr Andan iskele bandaki camii nevbina bir mesiregh camii ruen bddr Ve cemaati gayet okdur Ve mahkeme kurbinde Camii Muallk On kademe ta ne e klmagile Camii Muallk derler Altnda serapa dkknlar ve bdesthane ve havzu afisi mferrih ve kade camidir Bir canibde altndan yol gier mdr Ve bir cami dahi var smi deildir Bunlardan maada cmle mesacidlerdir Ve yedi medrese ve on iki mektebi sbyan ebcedhan vardr Ve yedi yerde sebilhaneler vardr Ve yedi vekle ve alt yz dekknler var mma kagir bina bezazistan yokdur Amma cemii mevcudat anda mevcuddur Ve lebi Nilde mkellef kahvehaneleri var593 EVLYA ELEB dr Ve cemii ehli hirefi dkknlarnda Kur'an azm tilvet ider Hame-lei Kur'an halk vard nden mtecaviz mfessir ve muhaddis ulemas vardr Msr diyarnda Camii Ezherden sonra kn bu Mt Gamrdr kim ulemayi Gamrav derler Byk demler vardr Hamdi Huda Tefsiri Cerir t olunurken derslerine hazr olub dvai hayrlarn aldk Ve halk gayet zekvet zredir Zira s gayet ltifdir Ve mahbub ve mahbubesi mehuru fkdr Hatt bl-dann mahbubeleri medh o a Ayn Havran ve Ayn Gamran gamzesi efvah nasda cihanr memduhdur Hikmet bu kim diyar olan halkn gzlerinde srmeleri yokdur Cmlesi mevve-layn halkdr Amma gamzei Gamrav r Hsl kelm huy cihetinden ve ganimet yznden bir kesirl gll ehirdir Ziyaretlerin beyan ider Evvel mahkeme mukabelesinde Eeyh Abdullah Bir kubbei lide medfundur Ve ehrin canibi a k haricinde hurma balar iinde Eeyh Mehemmedi Demenhur ve Eeyh caddin enlevan ve Eeyh Ammad ve Eeyh Seyyid Mehemmedl Kasr ve Eeyh Yunusl Ahmed ve Eeyh Muhyve Eeyh Ahmeduz Zenkl ve Esadatl Erban ve Eeyh Mehemmedl Hind <*r( ft-M Bu ziya hammamna duhul etdk Eyaleti Msrda yedi hammamn biri dahi bu Mt Gamr bammam hrei f b havas gayet ltifdir Andan Ulu Camide salt Cum'ai eda idb ehli hal kimes-nelerin h dualar ile hissedar olub tekrar bir gemi ile karu canibde kasabai Ziftiye geb mrid Da ud Beyden bir ka Arab hayyali ve be tfenk endaz sekban refik alub canibi garba teve cch idb yirmi pare mamur bdn nahlistan glistan bostanl kuralar ubur iderek Karyei Sirsine ye dahil olub bir hayli meks idb taam tenavl etdik ki yz haneli mamur kuradr Halknn eri sdt kiramdandrlar Ecdadlar Eeyh Ebl z ve Eeyh Ali Meden ve Eeyh Ramazan i sultanlar kubbeler icre iyan baki idb hab rahatde vadi(i) hamuanda bhulardr Ve b Menuf hakinde vaki olub bir camii ve iki tekyesi ve bir dareddi var Nimetle ri SEYAHATNAMES 599 mebzuldr Kethda brahim paa aalarndan yenieri Yusuf Aa mltezimidir Senede alt kise olur Andan beinci saatde Evsaf taht kadim ve ehri azmi Menuf Lfz Menuf lisan kbtde otuz adedine derler Tufan Nuhdan sonra bina olunan ehirlerin b Musul kurbinde Cebeli Cudi dame-ninde Karyei Cude andan Arz Hasanda Ari ve ehri Be lbis badehu bu ehri atiki Menuf bina olunmudur Ve ehri Nilin arkndan ve garbndan iki saat baid bir sahrayi ferahda vaki olmudur Bikavli mfessirn diyar Msrda medinei kudem bu ehri Menufdur kim cmle mfessirn (Sure) M1 j' ^ ^ J^'j Ayeti ehri Menuf hakknda n l oldu deyu mttefakunaleyhlerdir Bikavli sahibi Tevarihi Htat Makiz mverrihi lemdir K ababta tevarihlerinden ve Hazreti drisin Ehram danda Memun halifenin bulduu tevarihle rinden nie tevarih telif etmi bir lim ve kmil mverrihdir Anlarn tahriri zre ibtida F vn Musa Babilistanda Musul diyarndan huru idb bu Menufda sakin olub nevnema bulmudur ndan Msrda hacib olub hkim olmudur Badehu bu Menufu taht idinb evvelkinden ziyade ima r etmidir Amma ibtida imareti Tufandan sonra Hazreti Nuhun evveli Hamdr Ham olu Bay sardr Ve Baysar kayn babas Kalimon hkim khin ile badettufan Hazreti Nuhdan mezun olub Eski Msrn karusndaki Cebeli Ehramlara gelb Tufandan sonra ol mamur olan ehirlerinde ina ancak Ehram dalarn buldular Grdiler kim skna mmkin deil Ol mahalden kalkub Menuf

lan yere gelb sr binalar etmee baladlar Tufandan sonra arz Msra kadem basan bu Ba Ham bin Nuh Nebidir Cmle taallkatile otuz kii idi Ann in Menuf deyu tesmiye etmilerd Menuf Mafdan galatdr Kbt lisannca Mafa otuz adedine derler Badehu Baysar nice yz yl m ammer olub Menuf ehrinde azm binalar ihdas idb ruyi zemini Msrda ibtida hkim olan bu aysar bin Hamdr Ve ibtida bina olunan bu Menufdur Ve Baysar zeman hkmetinde kayn atas Kalimon khin talimi ile ziri zeminlerden ok hazine ve define istihra idb Msr hakinden ta Esne ve Asvan ve Sudan ve Foncistana varnca ol gnc yaverler ile yedi yz pare ehir bnyad idb Nili Mubareki arz Msr zre ilmi hendese ile sokak sokak halilerden cereyan iren bu Baysardr Ahir Tufandan bin sekiz yz altnc seneden sonra Baysar kayn atas Kali on kehene ile vefat idb Cebeli Ehramann ciheti garbisindeki ehramda defn etdiler A rz Msrda badettufan defn olunan bunlardr Badehu Baysar 600 EVLtYA ELEB olu Msrayim padiah olub ehri Fustat ki Eski Msrdr bu Msrayim bina itdiiinden Msr i Menuf babas taht olmak ile bu Menufu olkadar mamur etmidikim cihanda dasitan idi Badehu yine viran oldu Andan Beasr Delke binti Zibake Msra melike iken Menufu olkada r mamur abadan etmidikim henz cihanda yle bir bina olmamdr Kal'esinin yetmi kapus v Ve cmle binalarn demir ve bakr ve resas ile bnyad etmidi Bu Delke nam avret padiah yirmi sene sonra Firavn tul idb Menufu taht'idinb zibi ziver ile rste bir ehri mzeyy i(t)dikim cemii dam ve bamlar simi halis ile mestur idi Ve cemii camlar necef ve b illur ve moran idi Badehu Hazreti Yahya ehadetinden sonra ve tarihi mevldu Iskende rden yz yirmi sene mukaddem Musul ehrinden Buhtunnasr huru idb am ve Kuds ve Msr u harab ve yebab ve hanelerin trab ve Beni srail kavmin kebab idb hunu Hazreti Yahy a intikamn ald [1] Harab etmidi Buhtunnasr Msr Ne eyvann komu id(i) ne kasr Bu dnya eski tahtelkal'a misaldir Kh imar olur Kh harab Hl imar kadiminden ehri Menu ir cz ve bir mahalle deildir Amma mahsuldar kuralar ile rstedir Garbiyye ceziresi ha kinde Menuf kif ligi baka hkmetdir Yz yetmi kise iltizamdr Hkimi Mirza Kif idi M abdi memlkliinden mutak d(a)mad olub bir salh hal ile mehur eci hkimdir Be yz tev kdir Ve yedi blkden Msr askeri dahi bin nefer dem ile hkmet idb mal padiahi tahs beher sene yz msr kise kr ider l hkmetdir Ve bu Menuf ikliminden cmle mltezimine asl olur Ve bin yk ake mal sahibi beledlere ve fellhn ve mea-yihlere hasl olur deyu namelerde masturdur Ve yz elli aker erif kazadr Uyz yirmi pare mamur kuralar vardr adya onar msr kise mahsul olur Mltezimi Tarak zadiye yedier kise fayizi kalur Amma ne taht olduundan iklimi Msrda bu Mevuf fellh gibi si ve mel'un ve lecuc ve bhaya k Fravn yokdur Daima lmum idb yani cemiyyet ile asker cem eyleyb kura ve kasabatlar neh ve garet idb kif ile cenk iderler Kif dahi bunlar mnhezim idb bazsn kati idb ba Acib ve garibe undan malmu saadet ola kim bu Mevuf kavmi nekadar mel'un ve muann id kavimdir kim kaan kif bu kavimden birin kati [1] Yldz nshas (Beyit) SEYAHATNAMES 601 etmek murad idinse akraba ve taallkatlar gelb kife reca ederler kim Zrriyyetimizin ir ifa kadrine sebeb ol Bu akrabamzn boynunu urma Ve aair kabailimiz mabeyninde bednam etme Bu idb alay ile divan Msra gtr deyu reca idb mcrimi merkumun akrabalar iktid mal firavan verb akrabalarn bu etd-rrler Bu tabiri oldur kim eger munsr yani haram eer neal yani hemyan kesici hrsz ve eer sahibi lmum yani fitne askeri ve cemiyyet sa i vaciblkatl heriflerdir ve eer beni haramdan ve eer beni czamdan ve eer sair hrsz f lardan kif bu makule vaciblizaleleri kati etmeyb akrabalarnn recasile beer onar kise rin alub meydan siyasetde derisin yzerken birka lle duhan ib ecaat ye fetaliine gr le mevaller okuyarak ve akrabalar ile tekellm iderek min endamhu derisi yzilr Gbeine l-dkde mrd olur Badehu derisine saman doldurub akrabalar cmle esbablarn ve lt harbl getirb na murdar (a) postun giydirb kuadub atlar zre laei murdarlarn bindrb eller arn bellerine seyfi meczim akavelerin takub ellerine dizginlerin verb akrabalar yan lar sra seyir ve kavas var hizmet idb atlarn yede-rek Menufdan byle ka askya bu old alay azm ile kif taliai asker olub kslerin alarak bukadar ba ve dil ve bular ile di paa huzuruna varub kif aa ve sair gaziler hil'ati padiah ve terakki ve ihsanlar ile ehremend olub badehu aelerin Rumeli Meydanna braub sair kelleler zeminde gaitan olur Bu tabir etdklerinin asl budur Bununla tefahr kesb iderler Beri taraf-daki sthan cif mrdan kifden akraba ve akrebleri bir iki kiiye alub def ve kudm ve tahllar ile demle

hayyal urarak ve nisvanlar zilkit urarak vilyetleri icre srr admanler iderek aesin rb cifei murdarn defn iderler Ve Msrn Rumeli Meydannda kalan postu kadidin akrabalar lii Msr yani subadan satun alub yine vilyetlerine getirb divan Msra nice kd ise er idb defn iderler Bir acib temaadr Bu kavmi Feraane ol zu'mu batl zredirler kim biz im evldmz ve akraba ve taallka-tmz ve airetimizden filn kimesne bu kadar sbyanlk ar munsrlk idb ban ele verdikde ba ve cann ve maln kife verb divan Msra omuzu kollarn gere gere ve elinde mzrale kheylan at zre Msr divannda sulta(n) huzuruna a sizin olunuz gibi deinde lmedi deyu tefahr iderler Ve inkrazddevran mehur olub a r beynelakran muazzez olur Yine akrabalarndan birine bir ulu kii kzn almaa murad idin eler kff deil iken biltereddd bahadr eci nesildendir EVLYA ELEB Zaman ile anlardan biri divan Msra bu vard deyu biltehir mu-rad idindikleri kz ba e tarlasile virirler Adeti batllar byle bir alay kavmi Feraane ve mel'un kavimdir V e daima birbiri-le Haram kavmi ve Czam kavmi cenk etmededirler Hamdi Huda byle old uu biemrillhdr Ekser cmlesi yekdil yekcihet olsa bile fellha bir Rum demi dmeyb Er min helak idb Msr ve Mekke ve Medinei zabt iderlerdi Bu tafsilden meram maksud oldur kim eyaleti Menufun bu makule mel'un cebbar hunhar ve hunriz kavmi vardr Geri byle firavn kavmi vardr Amma Cenab Bari her Musya bir Firavn ve her Firavna bir Musa ver ir didikleri zre bu cebbarn kavme faili muhtar Allah Msrn bir alay trkce bilmez krm l kullarn bu zalimler zre daima musallat etmidir kim bunlarda dahi asla merhamet ve e fkat yokdur Eman vermeyb fellh topuz ile depeler Hals oldu ise fellh yine topuzu elin e alub pb bana koyub cndiye verir Anlar dahi bir gne cebbar kavimdir Esmalar Rum hal mine muhalifdir Elkab esmalar budur Emir zbek ve emir Timur ve Temirta ve Temris ve Kansu ve Gavri ve Lin ve Kargay ve Pulad ve Kurtbay ve ahin ve Senyal ve Canbezdi ve Canald ve Canverdi ve Cankyd ve Esed ve Seyf i ve Kayt ve Canpulad Bu gne esmalar il e msem-ma eci ve namdar Abaza ve erakeze ve Grci ve Zeng Habe kavmin ellerinde bu M lhlar cizmandedirler Hl Menuf ehri icre bu isimli asker taifesi malmaldir Daima bel de silh lan ile gezerler Ve mamur bdn haneleri vardr Zeman evailde olan imaratnm anc bir emmesi kalm Hl cmle on yedi mahalle ve krk mihrabdr Cmleden Ulu Cami cemaati k malikdir Krk amudu mnteha zre mnakka tavandr Ve bir minaresi var Ve camiin kapusu Ve hareminde iki hurma aalar var kim eyaleti Msrda nazirleri yokdur Gayet mcessem ve na-hillerdir Baz msin kimesneler nakl etdiler kim bu hurmalar Fi-ravndan evvel Delk e dikb sayesinde divan idermi deyu nakl etdiler Ve aru iinde Camis Suvin on sekiz amu u mevzun zre mnakka tavan ile mebni bir fevkani camidir Ve tahtansi serapa dkknlardr iinde vaki olmagiyle cemmaati kesiriye malikdir Ve bir musanna minaresi vardr Anda n Camii eyh Musa gayet ltif dilka ruen camidir Bu camilerden maada mesacidlerdir Ve k k mektebi sbyan ve 3 medrese ve yedi vekle ve drd yz dkknlar vardr Geri bedesteni Amma her veklesi birer bezasten gibi mamur ve mzeyyendir Cemii zkymet mevcud olub an da bkymetdir Ve iki hammam atik var Biri ta Firavn zemannSEYAHATNAMES 603 dan kalmdr derler Hakka ki be alt yz yllk binaya mabeheti yokdur Muhakkak kr ka as gayet ltifdir Ve ehir iinde krk sebil hanesi var Lkin aru iinde Camis Suvin mu de ke banda bir b hayat sebili var Cmleden musanna binayi azimdir Manzurumuz olduu stan bu mertebedir Amma harab bdistan ve gmtan haddi hasrn Huda bilr Ve bild At t oldur kim bu ehrin canibi erbaasnda olan gmstan ancak Msrda vardr Hatt Firavnun s gmler iinde gark olmudur Hl ehrin cemii mezebelelerini ol tarafa dke dke gya ame l olmudur Ve Nili mbarek tuyan etdikde ta Menuf ehrine gemiler gelb meta alrlar Ann s ltifdir Ve eyaleti Msrn haki amber pak(in)de lebi Nilde bile bir kuyu kazsan ure su u kar Amma bu Menufun havas letafetinden kuyular lezizdir Ve nahbub ve mahbubesi memd uh cihanrdr Amma hain ve dilzar cebbar kavmi vardr Ve bu ehir ehri Feraane olmaile y mmetden az kimesneler vardr Ziyaretgh Menuf Mezmum ehir olmaile kibar evliyaullahdan kimesne tavattun etmemidir Lkin (Ayet) r^1 ^ Jl nass kat zre milkllahdr deyb medfun olan kmmelnden bunlardr Evvel Krklar makam ve Eeyh Sleyman Ba bir kubbei sagire iinde Eeyh Zalgin Ulu sultandr Ylda bir kerre cemii ervah evliya b h Gnu ziyarete gelirdirler Zira sulehay mmetden nice yz kimesneler mahede etmilerdir m ol gice eyh hazretlerinin kabri zre bir yeil duman zahir olub Menufun baz tarikler i dahi ol duman ile meml olub gruh gruh demler varub gelb ayaklar tavusu istima olunu

ehrin iinde bir rayihai tayyibe mstevli olub nie demler mahede iderler deyu ehadet ler Amma zahirde bir kimesne nmayan deildir Ancak duman iinde sada istima olunur de yu nakl etdiler <Sc . Hakirin ziyaret etdi bu erlerdir Nice veliler dahi vardr Amma c lenin ruhu erifleriyn bir Yasini erif tilvet idb kifden bir kheyln at ihsan alub Arab hayyali refikler ile Menufdan kub canibi imale 5 saat gidb Menzili Karye(i) Sirsine Blda evsaf masturdur Andan bir saatde 604 EVLYA ELEB Beledi Tuhu Nesr Cmle reayas kbt kefreleridir Zeman kadimde ehri azm imi Hl sr binalar zahir v aretinden sekiz yz mikdar kefere haneleri kalub deyrleri kalmdr Keferei kababta mabey inde bu belede hayli itibar iderler Zira kbt meliklerinden melik Totisin maskat re' si budur Ve bunda bir deyrde medfundur Hazreti Ibrahime iman getrb kbt kz Hacer Anay melik Totis hedaya gnderb Hazreti ismail andan tevelld etmidir Ve Hazreti Amr ibnl A s Msr kbt tasarrufundan alduu melik Mukavkis dahi bu Tuhu Nesrda domudur deyu iti e kbt senede bir kerre bu beledi ziyaret iderler Ve melik Mukavkis dahi Hazreti Ri salete iman getrb kbt kzlarndan iki kz ve bir kl ve bir katr hedayay Zinnunu M Hazreti Risalet kzn birin air Hassana ihsan idb Abdurrahman ibni Hssam ol duhteri pak ize ahterden tevelld etmidir Ve biri dahi Mariye cariyedir Hazret an alkoyub Hazreti ibrahim ibni Hazreti Resulullah ol kzdan mtak olmudur Klc ve katr Hazreti Aliye v fikar ol klcdr kim Acem kavmi ol seyfi kat hakknda bu ebyat ile medh iderler (Beyit) derler Ve Dldl ol katrdr kim hl bu Tuhu Nesr kynde bir bayr vardr Mezkr Dldl idb ayaklar yeri hl aikredir Mukavkis ol katr Hazrete gndermesinin asl odur Ve bu ibretnma ok olduundan Kababta kavmi ok gelb ziyaret iderler Bu kurann mltezimi sit adetde ruznameci Ali Efendi hazretlerinindir Senev yedi kise faizi olur Bu beledi seyir temaa idb Seyyid Ahmedl Bedev Mevlduna bir gn mukaddem varmak in lgar idb mamur kuralar ubur idb Evsaf menzili kasabai Tanta Haki amber paki si-tan iyanei Ebiilyetamn Sultan alev H i kut-blaktab Seyyid Ahmedl Bedev o*-* Bu Tanta ehri Hazreti Seyyid Ahmedl Bedevinin medfun olduu ehri mubarekedir Bir sahr ann vasatnda bir mrtefi yerde ve Garbiyye hakinde vaki olmudur Amma mltezimleri kim edir Mahsultlar cem etmee memurlardr Senev on kise mal faizi hasl olub mal padiah r Lkin ehir Garbiyye kifinin subas SEYAHATNAMES 605 hkmndedir Ve cmle bin be yz evli basz ve baesiz kat enderkat mamur abadan haneli b en ehri irindir Ve alt mahalle ve sekiz mihrabdr Amma cmleden Evsaf Camii Sultan Kaytbay Kal'a misal bir camii azimdir Ve camii seltni selef olub bizzat hazreti sultan Sey yid Ahmedl Bedev bu camii er(i)fde medfun olman eb ruz cemaati kesireden hali deildi amiin cirmi tulen yz yirmi ayakdr Ve arzan yz ayakdr kmil Ve minberi ve mihrab tarz imdir Ve cami ve harem iinde cmle altm aded beyaz mermer mevzun stunlardr Yirmi drd iindedir Maadas haremi erif etrafndadr Ve bu stunlar zre azm kirilerdir Dahi st lardr Dahi fevki sutuhu kire svaldr Kurun rtl deildir Ve iki minaresi var Sa tar re tabaka ve iki yz kademdir Her kademesi dem dizi kaddi kadar yksekdir Ol hisab zre bu minare Msrda Sultan Hasan minaresinden lidir Ve gayet musanna minarei bldr Ve Seyy d Ahmedl Bedev hazretleri bu minarenin kurbinde medfundur Ve sol tarafdaki minare dahi arke klle misal iki tabaka kr kadim minaredir Aa soffasna varnca elli kadem kademesinin kaddi birer zira bldr Amma br minareden ok alakdr Ve mezkrt minareleri nin dahi alemleri yokdur Ancak ta zirvei llarnda bektai klah misal terek terek bina o unmudur Ve bu alak minarenin altnda bir azm sebilhane sarnc vardr On be bin raviye deve krbas su alub cmle zvvara kifayet ider bir azm sahrncdr Ve bu sebil kurbinde ha musluklar vardr Kasr kubbesi gibi bir mevzun kubbesi var Kire ile mesturdur Amma aca yib hayrat azmdir Zira mezhebi imam Hanef buna muhtacdr Ve buna karib t^.j mam afi vardr Buna misal bir havzu azmdir Canibi erbaas hacet hanelerdir Dahi mafevki dayi ren madar fukara ve talebe hcreleridir Ve bu camiin drd bab saadeti var kisi yan kap ulardr Bir dahi abdest hane kapusdr Biri dahi kble divarnda bir muzlim bucakda bir k pudur Biri dahi haremin kble kapusdr zre [1] Beyaz ar kue mermer zre celi hat ile" b tarih tahrir olunmudur

I J~\ 4sJ~1 <CJM^ 411 jfc>[1] Fazladr. 60b EVLYA ELEB Amma cami Sultan Kaytbayn binasdr Zira hakir bir kerre kef idb cmle evkaf nameleri m urumuz olmudur Ve kapula-rndan er kademe ta nerdban ile klr kmil Evsaf sitanei Seyyid Ahmedl Bedev Sa tarafdaki kapuya muttasl Seyyid Ahmedl Bedevinin divandr Bu camiin sa tarafnda yan soffas kubbeleri mabeyninde evci asumana serekmi bir seramed beyaz incu misal yek p are bir m-devver beyaz kire sval ve yeil tuc alemli bir kubbei dergh kutbu rabbanidi e bizzat sultan hazretleri ol mehbat mnevverenin ta vasatnda servi ahabndan parmaklk nde zer enderzer muras-^aat ile mzeyyen K'be rts ile mestur olmu serv levhas ile meb rke sa(n)duka iinde asudedirler Ve bu mzeyyen sandukann arkesinde bir dem kellesi imi halisden mcell toplar ile rstedir Ve mbarek seri saadetleri almeti bu arke san rtasndaki yeil imame destan Msr valisi Eblhayr Kethda ibrahim paa gndermidi Bir a drd bin sahibi tarik meayihan Bedev ve yirmi bin fukarayi alev def ve kudmlerin ve n fir ve nakkareleri ve zillerin db tahllarn alarak tevhidi erre ile bu tertib alay ile destan erifi getrb tekbir ile seri saadeti makamna ba halife sarub canibi erbaasnda o an makremei ^erduzlar destar altna sardlar kim bir cihaz sultan kadar mnakka bukalemu makremelerdir kim hisabn Huda bilr kim biri biri zre rm kalmdr Huddamlardan ve r ferd vaz yed idb bir makreme almaa kadir deillerdir ok dem kasd idb eli kurumudur aann gnderdi hedaya halice ve seccadei deyb d amberi ihrak idb kubbei erifin ii ayyibe-den demin dima muattar olurdu Ve sandukann canibi erbaasnda olan ebekeler zr t avizeler var kim herbiri Rum harac deer Ve tuhfu yadigrlarn dem kaddi gm sem'ida altun yaldzl sem'idanlar ve bakr kalayl sem'idanlar ve altun ve gm vani buhurdan g ve sm mkraslar vardr Ve sadefkr rahleler zre nice yz Kelm kadimler var kim herbir u Mustasa-. m ve hatt ecer ve Karahisar hatt Kelm izzetler ile rstedir Ve kubbei trafnda maslb olan dem kaddi nie yz em'i kfurlar kim herbiri er drder kantar gel ar cmle kefere krallarndan hedaya gelir Zira kefere dahi bu sultana mu-tekidlerdir Zira zindanlarndan kerratle almeleinnas nie bin esar--nn paybendi hadi(d)leri pare p are olub esirler hals olmudur Ve her em'i kfurlerin yanlarnda hals olan mmeti mmedin SEYAHATNAMES 607. krk ve ellier vakyye gelir demir nibeler ve kadana ve pranga ha-did bendler asldr ki er birin ibadullahlar krkar ellier sene ta-yub keramat Bedev ile hals olmulardr Am aslb olan em'alar yanmaz Hemen ryi iindir Ve akalmi seb'ada olan islm padiahlarn rrken birer zkymet tuhfe gndermi Ierdir Mesel cevahir ve murassa kanadiller ve ragd ve fafur bardaklar ve gnagn deve kuu yumurtalar ve altun ve gm toplar ve srahile kim hisabn Huda bilr Ve her seyyah lem kann birer yadigr maslbdur Mesel zerdes lhenk ve def ve kudm ve nefir ve zil ve sapan davud ve alem ve ra ve tennure ve debde ve dedeh ve zil bem ve teberi mslim ve gnagn tac klah ve kekl ve zanid ve fitabe v a ve teltin tennure ve gnagn hrkai pemineler ve aa kalalar ve acibe ve garibe balk eri ve nie imam kirame misali cilbendi muhabbetler ve bu makule eyay gnagnlar var kim cmle cihaz dervian dilriandr Herbiri bir kuede maslbdur Ve bunlardan maada nice bin n eyalar dahi maslbdur Ve her stad hattat honvisin birer yadigr hatlar deri divan t etmidir Hatt hakir dahi kstahane celi hat ile bir levha zre (Ayet) <Hl V &y Ayetin tahrir idb mihrab canibine vaz etdik Ve bu kubbei linin iinde Bedev hazretlerinin se ri saadetleri olan kuede Hazreti Risalet penahn kademi erifleri siyah sengi hr zre ba ub tesir etmidir Ol kuede rayegn durur Sanduka iinde deildir Cemii ehli zvvar ana yz in srb efaat ya Resulullahi derler Ve bu kubbenin canibi erbaasnda tariki ma nazr tuc bekeli pencereleri vardr Ve mihrab sadefkri misal hrde talar ile gayet musanna kk m dr Kubbenin etrafnda gnagn camlar ile rste olmudur Ve bu sitanenin dollablar icre r zkymet mcevher vani ve kitabullah ve kelm kadimler ve evkaf nameler var kim hisabn rverdigr bilr Ve bu kubbei prenvarn bab saadeti canibi arka camiin haremine mekufdur pu kanatlarnn levhalar zre serapa gm gller ve pullar ve smi halis halkalar ve gna abareler mhldr Her sahiblhayrat birer sr ile bab muall-y mzeyyen etmidir Ve bu b rbaasnda mnakka fafuru Cindir Dahi etraf naki bukalemun kidir Bu bab linin atebei bir mdevver ve mzehheb mermer zre celi hat ile (Tarih) tahrir olunmudur Ve bu kubbei pr envarn mihrabnda iki rikt

608 EVLYA ELEB nemaz klar kimesne cemii beliyyat kahrdan masun ve mahfuz olur Ve bir hasm annla muka vemet ve muhasamet idemeyb her giz yoksulluk yzn grmez Ve bu sitaniye bir kanl ve hr e medyun hkim havfinden girb Dahl ya sultan dese asla hkim tarafndan ana vaziyed idb lamazlar Amma ol hareme giren dem tahik mttehem ve vaciblizale ise krk gne kalmaz yem eden imeden kesilb zaif ve nahif olub anda elbetde merhum olur Eer mazlum ise bbak v e bperva hals olur Hatt ibrahim paa asrnda bir kif mal padiah i(n) medyun olup v hazretlerinin sitanesine girb kapand brahim paa tarafndan iki defa aalar gelb c almaa kadir olmayub gitdiler Bir gn mteferrikalardan Ali Aa namnda bir cebbar aa gel yh Selmiye ve eyh Ahmede itab ve utum idb beyaz buyurd(i) eyhlerin yzne urub Tiz k en karn Yohsa efendim bain sizi kayid bend ile huzuru vezire gtrrm deyu firavan F zeban drazlk etdi Meayihler dahi H Biz an karmaa kadir deiliz ite miftahlar E n varub a kapuy() Ferman vezir zre al kifi deyu miftahlar() sundular Neyler(im) miflar Elbette siz aub herifi bana teslim idin Yohsa imdi kapuy krub herifi karub kayid nd iderim deyu gitdi Hakir Bir(e) Ali Aa Gel byle etme Al miftahlar deyu hayli nasi hat etdim Hele miftahlar alub kmil bir saat ren ina ekb amaa kadir olmadndan gaza uddamlar ile bab saadeti kcesinden kat idb bpak ierden kifi karub de de getr asbiyallah deyu lemi hayretde kaldlar Hakir dembeste ve hayran kaldm eyh Selme hazret leri Sabr evi imdi deyu cevab imdi deyu cevab edb hanesine gitdi Mezkr Aa tevabiatle e atla-nub gitdiler ehirden tara Tuhu Nesr kuras rahna kadem bas-cak Ali Aay sanc re ah bire vah diyerek ol mahalde can verir An grdk Kif ve aann huddamlar aann me Tanta ehrine gelb aay kurafede defn etdiler Kif yine sitane iinde kald Ve Ali Aa dam terki maseva idb bede(v) fukaras olub bir kei vahdetde kald Hakir bu ahvali paa idb kife tlak emri gelb sitanedeki fukaralara on bin pare ta-sadduk geldi Hulsai ke le mutasarrfnden grbz erdir >j.j> u-jj Ve sitanenin sa taraf haricinde bir hcre var de sultan Bedevnin hrkai erifi ve yeil imamei erifi bir servi levhasndan demirli sand ka icre gayri cihaz fakrlar ile mahfuzdur Ylda bir kerre Mevldu erif temam olub infid ad olacak hir Cuma gndr Ol gn hrkai erifi ve destan atik evld Bedev Ebl Al hazSEYAHATNAMES 609 retlerinin rk tahirinden bir meayih giyb ve nice tarik meayihleri ve nece bin fukaray i Bedev def ve kudmleri ve tabii ve nefir ve nakka(re) lerin alarak ve nece yz bin a lemlerin aarak tevhidi erre ile bir alay azm idb Garbiyye ve Menufiyye kifleri ve cm askerile prsilh olub bu alay ile eyhi Tanta ehri icre at zre gez-dirb yine ehir iin mii Eeyh brahim Metbulde hir Cumay klub yine alay ile eyhi hrkai erif ile sitane etrb yine hrka ve destan ve kemeri hcrede hfz idb cmle ibadullah andan perian olub s vatanna gider Evsaf hrka ve destan erif Hrka bir krmz ihramdandr Amma nece kerre yz bin yine krmz pareler ile yamaldr Ve ce kerre yz binlik iplikleri vardr Olkadar tavil hrka deildir Destan erifleri deve yn en bir aldr Mruru eyyam ile pare pare olub pareleri dmesin in nice bin ineler sabl yek pare pare bir kk destardr Meayih evldlarndan gayri kimesne giyemez Mk amberi h r bir kirkai peminedir Bu hrkai yerine tekbir ile koyub sayir uakan mtakan veda ziyar ti idb giderler Hazreti Bedev Sultan asrnda hayatda idiler Mddeti mr hazreti eyhi az sene vefate senede vaki olmudur o^u-j Hamdi Huda bu hakir ziyaret idb evkat hamsei anda eda idb on be gn on be gicede hatmi erif tilvet id hu eriflerine hibe eyleyb hamdi Huda takarrb kesb eyledik Evsaf ziyareti eeyh Abdl Ali Yine Seyyid Ahmedl Bedev hazretlerinin trbei erifi srasnda cami hareminin kble kapus annda bir kubbei li iinde medfundur Gayri kimesne yokdur Etrafnda parmaklk kafes iind arke bir servi sanduka zre krmz uka ile mestur zarf iinde asude haldirler Kubbesi dar mzeyyen deildir Sultan Bedevnin krk sene hayatnda ve krk sene mematnda veziri ol sahibi seccade olub yz yetmi bin mride piva olub iradet vermidi Hl bu yni Bedeviyi a idb bu tertib zre koyub byle Mevldu erifler etmidir mr azizleri yz yirmi sene ma olmulardr Ve Tanta ehrin bunlar imar etmilerdir Kuvveti kahire sahibi ulu sultan im i o^-^j Sultan Bedev mecazibundan imi lmi Zahirden behremend olmyub ilmi btnda gav olub hu hu Evliya elebi 10 39 [1] Yldz nshas (muammer)

610 EVLYA ELEB makamna vsl olub ulmu evvelin hirinden haberdar imi Dnyadan hirete mcerred pak int milerdir Amma bu eyh Abdl Al hazretlerin lemi sahavetinde evld manev etmilerdi Cml hal kabz ve bast ann tasarrufunda idi Hl yine Ebl Al hazretlerinin evldlar sahibi sec ade olub cmle devlet evkaf anlarn hkmndedir Amma nezaretleri Sultan Kaytbaydan beru M azizleri hkmndedir Her vezir geldkde eyhlerden muhasebesin alur Zira azm evkafullahd Zira cemii islm diyar mutekit mmeti Muhammedden ve ta bild kfiristanlardan nezerat t sadduklar gelb mali fira(va)n cem olur Ve bu Abdl Al hazretlerinin bab saadeti cami i haremine kbliye nazrdr Atebei lisi zre arke bir levha zre beyaz isfidac hat ile Ayeti tahrir olunmudur Ve civar kubbede yine evld Abdl Alden be halife medfundur isim eri malmumuz deildir >.j.)i j-jls Bu Sultan Bedev hazretlerinin tarikmda olub Tanta ehrinin enderun birununda me dfun olan evliyalar beyan ider Evvel eeyh hazreti Nureddin ve eyh Abdlmecid ve eyh emsddin ve eeyh Hasan ve ee e ehir iinde eeyh Salim ve eeyh Abdlaziz ve eeyh Muziha ve eeyh Sa'd ve eeyh S eeyh Seyyid Halil ve eeyh Seyyid Arf[l] ve eeyh Seyyid Aliyl Berid ve eeyh Veki yid Abdlhak ve eeyh Seyyid Zinnun ve eeyh Seyyid Abdullah Bu sultanlardan maada nie z yaretler dahi etdk Amma bunlar namdar sultanlardr Ve birer sitanelerinde kubbei lile r iinde medfunlardr ^ tSSz-j Ve bir ziyaretgh dahi Tanta ehri iinde Eeyh Ih' rahimi ul Camii Bu ehirde ibtida camii kadim budur Hazreti Bedev nie zeman bunda taat ve ib adet etmidir Hl makam Se>-yid Ahmedl Bedev andadr Harabe olmu idi Hamdi Huda bu abd n Hmile Canpulad zade Hseyin paa bu abdi cize ferman verb mahallinde evkaf namelerine mracaat idb mali faizinden camii tamir ve termim idb ihya oldu Ve halife hazretler i Bedev hazretlerinin hrkasn ve destarn giyb bu cami icre makam Bedevide hir Cuma (i unda eda ider Mabedi kadimdir Ve haremi ortasnda bir dirahti kebir nabka aac vardr Bu cami cmle krk stun zre mebnidir Olkadar mzeyyen cami deildir Mihrab ve [1] Yldz nshas (Ark) SEYAHATNAMES 611 minberi tarz kadimdir ki yan kapusu ve bir makam Bedev kapu-su ve bir alak bir tabaka minaresi var Bu mahalde ziyaretler temam olub iki camiin dahi evsaf temam oldu A mma ziyaretghlar iinde bir mezaristan vardr Anda bir Hikmeti acibe var Bu Tanta kasabasndaki mezaristan iinde bir toprakl pte vardr Ol depe zre her sen eyyid Ahmedl Bedevinin Mevldu gnleri kum kaynayub iinden beni Adem kemikleri hareket e gelb rimal trab zre kar Nice bin demler varub seyir ve temaa iderler Ve baz deml klerden alub giderler Acib temaadr Sonra rzgr [1] rimal trablar cem idb mezkr kemi rtb kemikler gaib olur Bazlar derler kim bunlar Seyyid Ahmedl Bedev fukaralarnn st Mevld gnleri zahir olub uzuvlar hareket ider derler Bazlar ider Bunlar ol kimesnele rdir kim Seyyid Ahmedl Bedev hazretlerinin def ve kudm ile tevhid ve tezkir idb keif keramet gsterdiine dahi taarruz iden zemmam ve nem-mam ve dahhal mnkirnlerin uzuvlard kim hazreti Bedev anlara beddua idb Yerde yatmyasn deyu yavi dua etdunden hl her s le sthanlar ylda bir kerre yerden tara [kmasnn asl oldur derler Huda limdir Bu h defa Mevld gnleri mezkr kemiklerin tara kdum grmek vaki olmudur Ve mel'abe meydan misalj bir zaviyei kebir vardr Minaresi yokdur Amma gayet mamur zaviyedir Mihrab nnd e bir azm brkesi vardr [2] dairen madar cirmi yz admdrr Ve ehir iinde byle mesci rhum Circeli Ali Beyin hayrat ve hasenatdr Ali Bey mastabas dimek ie marufdur Dairen madar cirmi yz admdr Ve hayvanat sakyidecek sakiye havuzlar vardr Cmle havyanat an u iderler Ve cmle ehli zvvar ol brkeden nu idb tecdidi vuzu iderler Hayrat azmdir B iye ile ehir icre cmle krk mihrabdr Blda tahrir olunan iki cami hutbedir Maada zaviye ir Ve bu ehri ehirde bir kk hammam ve iki medrese biri Seyyid1 Ahmedl Bedeynin [medr sidir kim dersm ve bhisab talebeleri vardr Binden mtecaviz hamelei Kur'an ve hafz Ke -lah a'malar vardr Yedier sekizer saatde hatmi erif iderler Ve Bedev camiinin bir im aresi var Ayende ve revendeye ue cmle fukaraya merreteyn buday ve mercimek or bas ve birer nan paresi 11] Yldz nshas (zorkr) 12] . (Ve) 612 EVLYA ELEB

mebzuldr Camiin eimme ve hutebas ve meayihan cmle sekiz yz dem evkaf Bedeviden vazi ciraye alurlar Ve imaretinde yevmiyye erdeb mercimek ve be koyun tabh olub Mevld gn leri fukaraya bezi olunur Amma sair zemanda kifayet mikdar tabh olub sofrai' bimti nan fukara ve mesakn ve zuafaya mebzuldr Ve bu ehirde yedi mektebi sbyan tflan ebce var Ve sebilhane yerdedir Amma Bedev sebili b hayatdr Ve bu ehir icre cmle de kk ldu Nebi mevsiminde ehir iinde hayme ve hargh ve klbeden bin dkkn dahi ihdas iderler bezasteni yokdur Amma ehir icre cmle yedi veklesi vardr Her birinde Hind ve Sind ve Yemen ve Rum ve Arab ve Acem tccarlar zkymet meta-larm getrb bu veklelerde bkymet db cemii mevcudat ol hanlarda mevcuddur Ve yedi kahvehanesi var Her birinde mtr-ban ve sazendegn ve meddahan ve kavaz avretleri vardr Ve bu ehir Seyyid Ahmed vakf deild r ki kimesnenin iltizamndadr Amma Seyyid Ahmedl Bedev vakf yine bu ehire karib imal binde karyei Kahafe ve kariyei Kefrl Gavri ve karyei Necla misilli beldelerde his seleri vardr Ve nice zirbelerde alkas vardr Rezaka ve feddanlar bhisab evkaf azimdir ir kimesne bil-veled fevt olmu olsa cmle emval erzakn Bedeviye vakf ider Zira mutasa rrfnden ulu sultandr Hl nice keif kerametleri zahir ve hhir olmadadrlar Menakb Bedev Sene 1085 [1] tarihinde Canpuladzade Hseyin paa vali (i) Msr iken bnl Avar Oullar n ler sahibi lmum olub nice belide ve kasabadan beer altar yz hayyal mel'unlar ile nehb garet (etdi) iderek bir gn Seyyid Ahmedl Bedevinin evkaf olan Kahafe nam beledden bu kadar cemel ve bakar ve ganem ve hssan alub ky nehb garet etdi Msrda veziri dilir H n paa [2] mnakis olub derhal yedi blkden yedi bin dem Tecridiye karub erakese beyle n erke Koca Mustafa Aay serdar idb bir gicede lgar idb alelgafle bnl Avar basub c de cmle askya bmecal kalub bizzarur kararlar firara mbeddel olub Ya Seyyid Ahmedl Be Tut bizi deyu sitanei Bedeviye firar idb dahl ddler Akiblerince askeri Msr yetib medl Bedev kasabasn muhasara idb bir gn bir gice kal'e misal sitanda mutahassn olub amiin minarelerine kub asakiri Msr kurun [1] Yldz nshas (1084). [2] (ya) I SEYAHATNAMES 613 urdlar Ve askya ierden Ya Bedev deyu taradaki askeri istihzaya alurlar Tecride halk d hi var kuvveti bazuya getrb dilirane ol kadar cenk idb asla akilere gz adrmyub kasa er tarafndan hcur^ eylediler Bir frka asker havfe ddler kim bunlar Ah-med hazretler ahil ddler Biz anlara kasd iderek y halimiz niye mncer olur derken sitanenin ve cami bablar alub ierdeki mcavirn ulemalar kub cmle akiler gaib olub hl cmle atlar ri ve cmle lt silhlar ve esbablar durur Ancak kendler uryanen gaib olmulardr deyu rince Bire akilerin bir hilesi olmasun deyu cmle asker cret idb ehre dahil oldular y ve ksrak ve yz mzrak ve kl ve ok ve ak ve bu kadar esbab karnisi ak ganimeti kabz bu kadar mel'un-lar nice oldu deyu tecesssde iken bir dem beyti halya tekazayi hace t in girb bal bana taraka fasl iderken istima ider kim kehriz lm yolundan dem evakkuf ider Grse kim cmle eirrayi mfsidn keriz yoluna malmal olmular Bire meded dey yti halda herif giriban tumann bend idb seir-derek serdara haber ver (ir) Derhal serd ar namdan maslahat gzar kehrizin ehirden tara kacak mengrn [1] horasan bina ile se anenin afi havuzunun suyun kehriz yollarna koy verb kuyularn sakiye srlarna Hay id suyu ile keriz yollar pr olub cmle askya necaset iinde gark olmadan havf idb bir bir ayak yolu deliklerinden ba gsterb tara kdklarmda necaset ile mlemma mel'unlara yap eil Hemen tara kan boklu hnzir gibi nabut ve balta ve kllar ile deperek yz be diler Amma mel'un Avar Olu avret suretine girb mukaddem firar itmi Badehu bu kadar mel'unlar kellelerin neces ile lde olmu cesedi murdarlarndan kat idb alay azm ile ke murdarlar divan Msra gelb cmle guzat ihsan vezir ile behreyab olub bu kadar mel'un nden asitanei Bedev pak oldu Bu kelm dirazdan maal oldur kim koca Seyyid Ahmedl Bede vnin evkaf olan Kahafe kurasn nehb garet iden akyalar ruhaniyyet ve gayreti hamiyyet edev zuhure gelb cmlesin bu mezelletle vcudlarn irkb dnyada gark idb kelleleri ga Sultan Seyyid Ahmed bu mertebe mutasarrf indendir yy\ Ve askya (i) merkumun garet etdkleri Bedev evkaf Kahafe kynde yine Bedev hulefalarn-dan bir aziz vardr Gaye ve keramet sahibidir Ve cemii islm diyarnda drt bin hulefas ve nice kerre yz bin fuk aras vardr Cmlesinin kr kisbleri ve emval erzaklar sultan Bedev evkafdr Ve [1] Yldz nshas (menfezin). 614 EVLYA ELEB

Rum ve Arab ve Acemde eyullah gezen fukaray Bedeviler tahsili mal idb ylda bir kerre mevld mahallinde gelb cemii tahsil etdkleri eyalar ba halife huzuruna koyub lemi se hatde sahib post olmaa istidad hasl etdi ise leyle (i) ahir mevldunda iki fyz yz hu a sahibi seccade olub bunu dahi ol kice kemer beste idb sahibi seccade iderler Ol halife murad idndi diyara muazzez ve mker-rem tabii ve nakkare ve def ve kudmler ve alem ve saraf ve seccadeler virb dua ve sena ile ol diyara gnderirler Hikmet bu ki m vardu diyar halk tazim ve tekrim ile istikbaline kub ol ehirde tekiyei Bedevi yok i e elbette bir sitanei Bedevi bina idb bu halife(i) anda sakin idb tatyibi hatriyle mk ayyed olurlar Bu dahi berekt Bedevidir Evsaf Mevldu Seyyid Ahmedl Bedev besahrayi Tanta [] Kasabai Tanta ile kasabai Mahalletl Merhum mabeyninde bin adm baid bir vadidir Bu vadiye ibtida Msrn Nil kesimi olmazdan yirmi gn mukaddem cemii ehli hiref ve erbab tc ar gruh gruh Tanta(ya) gidb ta ehirden Mahalletl Merhumun nsf rahna varnca tank nine hyamlardan burya ve neyden halice ve hacim kilimden nice bin dkknlar ve kahveh aneler bina etmee balarlar Badeh cemii meayihan Bedev ehrin canibi imalinde bu esvak tasarnn cenbinde olub meydan melhatde ibtida Seyyid Ahmedl Bedevinin on iki aded sere ba halimleri ariyeti paa otakardan kanunu Ebl Ali Ahmedi zre alettertib tmab tmaba c le fukara haymeleri ile meks iderler ibtida eyh Mustafa(i) Rum ki tariki Merzuku K efafdir Amma Bedeviye mntehidir Andan eyh yni zre haymelerin kurarlar Andansonra ee ab hazretleri konar Andan eyh Kennasi konar Andan eyh inav hazretleri on bin fukaras aymeleri ile meks ider Andan eyh Ahmedi Kalyob meks ider Andan eyh Osman hazretleri karar ider Andan eyh Amrav konar Hulsai kelm cmle hulefalar merkezli merkezine konar lar Badehu nekadar meayihan gelrse bulduu yire konar Badehu bu meayihann ardna Menufi ye kifi bin gzide msel-lh ve mretteb askerile otan kurub cmle meayihanlar orduy afazya mbaeret idb her gice bukadar asker ile kol dolaur Mfsid ve harami bulursa derh l kati ider Badehu gnden gne nice kerre yz bir dem fukaras Hind ve Yemenden Habe ve [1] Bu serlevha aslnda yoktur. Yldz nshasndan alnmtr. SEYAHATNAMES 615 Acem Adenden dem deryas gelb bu vadi(i) ferah fezada ad ferahnak olmayn hayme ve ha ve bar benghlar ile meks ider kim tnab tnaba atlub bu hamun hayme ve sancak ve bayrak ar ile llezar olur Badehu altnc gnden Garbiyye kifi ferman veziri Msr zre iki bin ile ve bin Arab hayyali ile ve beyz elli nabutlu piyade kavas ile tabiin db alemi ej derha peykerin ref idb tularn kkl mahbub gibi perian iderek gelmede Beri taraf-da Me kifi dahi cmle askeri ile prsilh olub Garbiyye kifine istikbale kub kslerin de kifinin Garbiyye kifi gibi beer kat mehterhanesi yokdur Garbiyye mirimiranlkdr Ve pa e Tahir Beybars tahtdr Cmleye tasaddur ider Amma Circe valisine tasaddur idemez Ann mertebesi Saidi Aliden lidir Badehu Menuf kifi Garbiyye kifinin selmna durub iki ask alay azm ile mel'abe meydanndan dem deryas icre ubur idb otaklarnda meks etdkleri m e hakir dahi tevabiimle atlanub ibrahim paa hazretlerinin ihsan etdi haliye buyudlarn verdim Divan kifde kraat olunub Senki Garbiyye kifi Hasan Aasn Badelmevldu Bedev gelb divan padiahde muhaseben grb emri erifime amel idesin demi Ve bir buyurd dah etdiler kim Senki Garbiyye hkimisin eyaletinde olan hazreti Seyyid Ahmedi Bedevini n Mevldu erifi infidadna dek basiret zre olub cemii ehli zvvar ve ehli tccar hfz h e olub Urban akyasn Mel'abe meydannda at zre cida ile belindeki klc ve ak-vesile ge n men idb ol makule mfsidnin haklarndan gelesin deyu ferman tilvet olunub luUj L..- d idiler Va paa kethdasnn mektublarn dahi virb an dahi aikre kraat idb Sahibi devl an Msra avular kethdas itmidir Evliya elebiye bir eerli at ve kise(i) msr virb mukayyed olub bu canibe mesrur gnderesiz Memnun oluruz deyu mektubu muhabbet slb kr aat olunub bir kheylan at sm raht ve mzehheb rikb ve abasile ve bir at dahi ulile ih etdi Ve bir kise mjde in ihsan idb ota cenbinde bize bir hayme diyb gn gic b zevk safalar etdik Ve on gice dahi ba halife hanesinde mihman olmuduk Ve bu iki kif bu Mevld meydanna gelb meks etdikden sonra ol kadar emn eman olub cmle tccar ve r metalarn meydan muhabbete karub arz kly idb ol kadar beyii ira olur kim tabiri b e mmkin deildir Ve her kes hayme ve hargh nn nice bin kanadil ve filndra ve bayrak ncak ve alemler ile tezyin ider kim tavsif olunmaz Hatt bu meydan Mevldda Seyyid Ah medl Bedev hazretlerinin lem ayar616 EVLYA ELEB dan bihaber olduu mahalde ehir haricinde ibadet etdi mahalde soffa vardr Makam Bedev

rler Hl yine ibadetghdr Anda teberrken bir gemi direini bir sahibi hayr dikmidir Ka eksen zirdr Bu stunun canibi erbaasna nice bin gemi ipleri ile germiler Her gice bu i plere krkar bin kanadiller ile raan idb bir direkli vezir ota gibi bir azm ey olur direin ta zirvei lsna bin mikdar kanadiller ile bir erh felek tasviri tab idb bir sa t ile felein erh gibi deveran itmededir Bir hayli mesafeden nazar olunsa ol gice bu meydana otakdan bir nur zahir oldu zan olunur Arabistanda bu makule kanadil tez yinine Iare tabir iderler Kmil krk huddam vardr Her gice onar kantar simsim ya yanar hiblhayrat on be gn on be gice ve yirmi bin pare vakf eylemidir Vacibsseyr bir arused rler kim gya seraperdei Firagorsu Tevhididir Buna manend nice bin yerlerde sagir kebir kandillerden otalar ve mihrab ve minber ve Mihri Sleyman ve emse ve bardak ve kabak ekllerini kanadillerden iareler idb meydan melhati nur iderler Amma bizim tema etdimiz meayihan Mevldu erif etmee mezun olmakn ibrahim paa, huzuruna vardklarnd ar kim Ya eyh efendiler Gresizi [1] Bu sene basiret zre olub bir hoa hfz hiraset zre ub sene (i) mazi (ye)den ziyade admanlar idb Mevldun Nebi idin Zira aairi islm-dr dey maald (e) [2] tenbih idince cmle meayihan /JJ! r^' didiler Bu haber efvah nasa ayi o unca Msr halkna ise zevk safa-ya mtaallik desturu ah olunca azameti Huda var kuvveti azuya getrb muamele ile ake alub mrn zevk safa ile hacc hacunda ve sruru admani ge e teferr etmek yanlarnda leydir Cmle eyaleti Msrn ve am ve Halebin ve Arab ve Ace u sene Bedev Mevlduna yle cemii [3] olmudur kim Urban abalarndan ve kilim ve kebeden [4] maada bin yedi yz adr ve erge-ve otak nhtak etri mlmma cem oldu deyu hisab dan maada sair fukaralarn klbei ahzanlar hisabn alab biun bilr Ve her sahiblhayrat ar banda kplerden sebiller etdiler Zira bu meydann sui azdr Geri b hayat ah mlar bu kadar kerre yz bin beni Ademe ol iddeti harda kifayet itmez Nili Mbarek Mahalletl Merhum tarafna muttasldr Bu meydana bir saat baiddir Ve iki kif bu kadar askeri il e cmle ehli 11] Yldz nshas (Greyim sizi) [2] (mekkid) 13] > . (cem) [4] (klbeden) SEYAHATNAMES 617 zvvar eb ruz ihata idb didebanhk iderler Ve her kolda yine Msr ayanlar tevabi atla nigehbanlk iderler Zira cemii mezahibi muhtelifenin ecnas haaratlar ve harami ve czam i ve sair aair haramzadesi bu cemiyyeti kbrada hazrlardr Her gn bu Meydan Mel'abede o on be bin srkh Urban ryan orman misal mzraklar ile amadedirler Baz zefman frsat b ni Haram ve Beni Gzam birbirleri ile bu akabede [1] alub alma ve birbirleri ile ce nk idb tarafeynden nice yz askya mrd olur Amma ruhaniyyeti Bedev ile tiz def olur Ann le ehli zvvar tnab tnaba meks idb hay-melerden kal'e olur Ol ecilden kiflerd (e) aske leri ile amadedirler Zira bu gnlerde bu meydan muhabbetde nice yz Msr hazinesi mal va rdr Byle bir cemiyyeti kbradr Hatt Kif Hasan Aann mirahuru ve seyisbas ve sarba atlar lt silh ile mzeyyen iderler Ve cmle develeri sancak ve bayrak ve gnagn elbis re ile tezyin idb dkkn dkkn atlar ve develeri gezdirb her dkkndan birer pare alurl n altm dkkndan kul akesi aldm Amma ehire girmek mmkin olsa be bin ake dahi andan u deyu mirahur ve sarban ba hakire nakl etdiler Ta bu mertebe bdan cemiyyet olur Lkin bu dkknlarn cmlesi adrdan ve hasr ve kamdandr Amma leblebici dkknndan ok dek i islm diyarna hummusu Bedev yani leblebi deyu diya(r) diyar gtrrler Nice bin develer yk nohud gelb leblebi iderler Ve alt yz kahvehane ve yz abaz ve iki kas-sab ve el r ve yz gzlemeci ve yz etmeki ve iki yz bazarc ve elli erbeti ve anlardan gayri nic i hiref dkknlar ile bu meydan muhabbete zeyn olmudur Dkknsz ehli hiref ta'dadn fai ar settar Allah bilr Ve yetmi yerde bazar azm durur Mesel bimi etmek pazar ve yemi nice bin deve yk kavun ve karpuz ve abdllv bazar ve at bazar ve koyun bazar ve s deve ve katr bazar ve himar hazarnda Acem krrenay sadas sadas [2] misal himar savt serasime ve aba ve ihram ve ihram [3] pazar Megaribe bazar ve beyaz ve elvan bezle r iplik bazar nisvan ile beni merdan mahlut bir bazar kyametdir Ve baka avret bazar v ardr Binden [4] adrlar ve klbei meskehanelerde suku sultan zre avret pazardr Gmle don ve ukur zb beyi menyezid iderler Acib gmrah pazar nisvan sahib isyandr Her ze[1] Yldz nshas (arsada) [2] Fazladr. [3] Yldz nshas (ve ihram) fazla [4] (mtecaviz) 618

EVLYA ELEB mane metan fruht ider bazar amadedir Ve her kahvehanede seyir temaa olunmak in mahbub glar menglu mkahhal merali gazali gzl olan bazar vardr Bunlar baka cinsi nasz Fellhan Hazer ve hazar anda hazrlardr Her kahvehanede biner ikier biner dem cem ol r hay hudur kim tabir olunmaz ebruz nice bin rakkasyan glman taraf teraf ive ve cnb db keysularnn fitilelerine dili k kdub [1] ol dam ile ayd iderler Ve bir tarafda g vanan ve hanendegn ve mtrban ve gazelhan ve abdalan ve medd (a) han ve senahan ve m udhikn ve mukalldan ve kameran velvelesi cihan pr idb bir admandr kim gya meclisi aykaradr Ve bu kasabai Tantada velvele ve debdebe ve gulgule olur Cilit meydan var dr Anda asla bir hayme ve hargh ve eragh yokdur Ve at trnana dokunur bakla kadar bir yokdur Pak meydan marekedir Cmle psilh cilfidan ve cdan hssanl cndiler gn domadan vda [2] silhorluk idb yetmi yedi pare lt silhla mel'abelerin gsterrler Bir tarafd zl bir tarafda matrakbaz emirbaz ve at zre tfenk baz ve gnagn kemandarlk ve at z rub at ile seirtmek ve at zre iki eller rikbda sernign olub ayaklar berheva at seirtm k gibi ve Msr tarz cilit oynamak gibi pesendde hnerler gte-rb kiflerden ihsan in' arafeynden tabh Ali Osmaniyan ve ks hakaniyan alnub ta vakti hr olunca bu meydanda az vezni zre seyir temaalar olur kim at binb khc kuanan bu zevkin mezayasna vsl olur kii anlamaz - Hakka kim at Cenab [3] ruzigrdan halk etmidir Ruzigr zre bu kadar hn z eylemek hakka ki pehlivanlkdr Bu fnunlar Msr cndilerine mahsusdur Bir mlk buna ma lmamdr -aiiki; Hakire bu saba peyma zre silhorluk temaas ho gelr Zira bu abdi kem mahsur olan Murtaza paann baba harbi zatandsmdan matrakbazlk ve emir bazlk ve keman (r) lk derken hanelerinden be on hane grm idik Annn bu hakire silhorluk temaas u mahalle tahrir olundu Badehu bu Meydan Mel'abe cndilerden hli olub Evsaf bazbazan ayyaran ferzendegn zindegn rifan pehlivanam ruyi cihan Evvel bu Meydan Mel'abede nice yz tarikmj Sa'd ve Bedev klar arz marifet in k kin in kzarm krmz [1] Yldz muskas (kayd idb) [2] (taravetde) (3J (zzet) SEYAHATNAMES 619demirleri dilleri ile yalarlar Ve elleri ile krarlar ve yoururlar Bazs akiki yemeni gibi krmz demir parelerin Ya Hay deyb yutarlar Ve nice atebaz ve perendebaz ve ebbaz e resenbaz ve hayalbaz ve k-sebaz ve hokkabaz ve mihrebaz ve kumarbaz ve kebbaz ve himarbaz ve horosbaz ve tasbaz ve maymunbaz ve kadehbaz ve srahi zorbaz ve iebaz v e matrakbaz ve kumarbaz ve gr (z) baz ve emirbaz ve aynabaz ve ilmi simdadagirbaz [ 1] ve kelbbaz ve keibaz ve ayubaz ve beni Adembaz ve gvbaz ve ylanbaz velhasl yetmi y edi gne esnaf pehlivanan bazbazann arz marifet etdklerin manzurumuz. olduu mertebe t ir etsek bir mdevven olur Ve bu meydan hen-gmei izdihamda cmle nealler yani hemyankes ciler frsat bulub baz eblehan gafilnn ciblerin yarub nice ahmak demi mflis iderler G t ihtiraz lzmdr Gzden srmei alar derler Amma Msrn hrsz yle deildir Srmeden g kalr Bu mertebe yankesicisi ve hrzs vardr Zira bu meydanda ibret nmayi acibe okdur a nazar iderken dem gafil bulunub ryan kalurlar Kr acibei beyan ider Bu hakir bu Meydan Mel'abede temaa etdiimiz bazbazann cmlesine k club hezar hasned Amma cmleden marbaza yani yalanc ylancya pesend idb sadlek aferin idb pesend etdim H da hakkyn oran misal bazu kalnl mfrit ve mahuf ylanlar ve Faruk ankerlerin bu mey mun gibi oynadrlar Hikmet bu kim her ylann bir ismi var Kangsma gel derse gelb ylanc e srayub omuzuna kub koynuna girb kar Ve j~ [2] derse yine ylan gider arduu yl gayri ylan gelse ol gelen ylan dutub bir sar mfrit ylan vardr Ol ismin bil-miyen y stne atnca byk ylan ol ismin bilmiyen ylana sarlub yuvarlanr Derhal fakir ismin b ylan bcan olub kalur Ve ylanlara segah mekamnda delire [3] ile bir gne usul-ile alub raks iderler Usulden bir ive tahallf etmezler ibretnma seyirdir Ve baz ylanlar raks i derken Huda hakk yerden birer dem kaddi balarn kaldrub gerdann yamyass idb dilin rin krmz idb raks ider Ol gn mahede etdimki ylan asla gzlerin aub kapamazm Zira kapa yokdur [1] Yldz nshas (simyadabaz) [2] (Ruh) [3J (daire) 620 evliya elebi ekirgenin dahi gznn kapa yokdur Daima kadedir Ve baz ylanlar birbirile glediri

sarlub yuvarlanrlar Ve bu ylanbazn bir gne Faruku var Her kang ylann burnuna deers ol ylan bcan ve bhu olur Cmle halk bu Farukdan alub ylan acib kr ider Netice bu yl lk keramet mertebesi eydir Garibe Bir gn bu meydanda Garibe [1] ylanbaz ylan oynadrken bir fukaray Bedev hazr olub yl akl bandan gidb bir nare(i) Allah deyu haykrnca ylanlar parekende ve perian olub t larna [2] firar itmee bahyub hemen ol mahalde dervii Bedev raks iden ylann birin kap yemee balad Fakir ylan bklm bklm olub can hevlile derviin kollarna dolaur Dervi yemede Cmle nas lem hayretde kaldlar Ylanc feryad idb mmeti Muhammed ve ya mslim yllk marifetli stad rakkas ylanm yedi Benin kefaf nefsim ve iyalim in krm olan y yu feryad idb Bedevinin giribann ylanc ya-kalyub Bedevnin gzleri tas prhuna dnm dal idb Bedev bbak bperva ylan ikle tenavl etdi Ahir kr ylanc Be-dev(i) er'i r oldukda marbaz Ya sultanm Benim bir marifetli ylanm yedi Kefafm annla idi Kr idb h eminine mal viririm Hakkm hak eyle ya sultanm deyb dava idin-ce Bedeviden sual olun ub Nin yedin didiler Vallahi ya sultanm Semin ve ltif hayye[3] kavi mel'un sultanm di di Kad ylann beha-sn ylancya hkm etdikde ylanc on guru istedi Hah nahah bir altun erin sulh idb Bedev] bir altunu virb azn silerek gitdi te bu meydan muhabbetde bu g debazlklar olur Dier acibe Bir garayib dahi budur kim bir hrkai pemineli bir Bedev dervii var idi Bu meydanda h oros oynadrd Horosun banda krmz at tac nnde bir boynuzu var idi Daima Bedevnin b Herkim varub bir pare horosa virirse ol parei yudub Bedevnin banda iki kanadn kakub bir bangi horos urur Amma yle bir sadayi horos istima itmemiim Andan sahibi horos jt\ j; l di-dkde hemen horos kerre kanat kakub savt l ile jJ- *\ yt < V -a J^-j da limdir cray huruf ile tevhid idb 4\ V derdi Ve [1] Fazladr [2] Yldz nshas (tobralarna) [3] (ill) SEYAHATNAMES kerre zeminde ceveln raks idb yine Bedevinin banda karar iderdi Acib ve garib temaa i Amma Bedev mazannai kirame kimesnedir derler Ve yevmiyye belki horos bu cemiyye tde bin pare yudard Yine aham olunca aadan braub baba horosu alub masruf idermi Bir dr Ve nice bunun emsali ibretnma eyler vardrf mut ei bretnmay dier Bu meydan marekede manzurumuz olan pesendide sihri caz marifetin biri.dahi oldur k im Marib zeminden pehlivan Nasreddini Tancav namnda bir stad kmil cmle hayematlarda n yn kibar birer berki sebz ile ve bir hill ile meydan marekiye davet idb cmle ecna at meydan marekeye kat kat belki kat enderkat oldlar Badehu pehlivan huddamlar ile meydazu marekede dest berdayire deyb bir velvele verdi Andan zemine bir kazk kakd V e cilbendi muhabbetden bir ka krmz turun misal mdevver yuvarlaklar kardub gllebazl i Andan dane iri glleler dahi umman kiramesinden karub bir hayli atd tutdu Ve aceyi bedebazlklar gsterdi Andan bir yuvarla cmle huzzar meclisin nlerine yuvarlyub kimi kd kimi ayaile kakd Tob ukn misal meydanda gaitan olub gezdi Bu kerre pehlivan topu e line alub birez havaya atub tutdu Ve topdan bir ip ucu zahir oldu Derhal temaa-cla rm birinin eline serrite virb ipi kean berkean ekdikce kub zemine hayli ip balad G bunda kim top bir dem kellesi kadar var iinden kan ip bir hammal yk oldu Badehu ipin cun mezkr kaza kayd idb yuvarla havaya atub yuvarlak havada muallk kalub mezkr ipin ucu kazkda ve bir vcu berhava duran tobda kald Badehu pehlivan elile ipe yapub ider J> ^ *M J>' deyu feryad idb ipi hareket etdirir Bir ka kerre byle topa hitab etdi As la krmz tob enmeyb berhava kald Badehu temaaclardan bir ka baldr yiitleri cem id amlar dahi ipi eke eke ip(i) yerde kankal kankal bahyub tob inmedi Yine ipi eke ek ince iken'ektike kaln urgan inmee balad Cmle temaacyan lemi hayretde kaldlar Yin topa[ eri deyu hitab idb top ile biraz kelimatlar idb Ey mmeti Muhammed tob der kim Bu kadar temaa gsterdim Cmle yn eraf Aalarn benim pehlivanma birer parei msr ih Andan yire ineyim Ve dahi nice marifetler gstereyim didi mdi siz kanlardan birer ekir ek gm temenna ideriz deyu cmle yn kibardan on bin pare mikdar cem itdi Badehu 622 evliya elebi yine ipe yapub ditretdi Ey tob Muradn hsl olub Hak berekt virsn Bir kise pare peyda dik Simden geru en aa didi Tob yine inmedi Ya mslimn Cmleniz reca idin Tob ensn diyi sigar ve kibar feryad idb el urub J>'J>* deyu hay hu etdiler Derhal tob kh saa ve

sola giderek ve debrenerek yire indi Derakab pehlivan topu alub cilbendine kodu Ve yerde olan ipler bir rakik iplik imi Cmlesin antasna koyub bu meydan marekede nice marifetler dahi izhar itdi Her marifetine aklm perian oldu Lkin akl kasrm ile yle m itdimki mezkr topun ii eb nem ile yani ciy ile dolu ola iy ise iddeti harareti grdk havaya mnkalib olur Ol mahalde havaya topu atdkim iddeti har kemalinde idi Bukadar keli-matdan ve bukadar tahsili mal idince tob inince iy kalmyub endi Bundan gayre akl czime ihata itmedi lmelyakinim bunu kabul etdi Kaln ipleri urganlar grnmesi simya Amma yetmi drt tarihinde Uyvar kal'esi fethinden sonra Alman diyarnda ehrinde yine byle .berhava tob ile bir pehlivan marifet gstermidir kim hakka ki pehlivan cihan id i Mufassal tahrir olunmudur Amma bu pehlivan dahi meydan Bedevide ibretnma marifetl er gsterdi Her temaa etdiimiz tahrir eylesek bir kitab kbra olur Ve bu meydan Tantada kue kue salncaklar dollab ve beikler ve tahtravanlar ve arhfelekler ve atl karacala mzeyyen olub tahllar ve zurnalar ile sagir ve kebir salncaklara binb kan maukan sa r Gya Mevldu Bedev yevmi iddir Leylei mbarekleri Kadir olur Bu admanlardan gayr (i) k ue kue kan sadkanlar haymelerinde def ve kudm ve tabii ve nakkare ile tevhid ve tez db admanlar olduundan maada her tarafde nice bin kazgan taamlar ve nimeti nef isele r tabh olunub yenilb iilmede Amma hikmeti Huda bu meydana arab gelse bisrr Bedev sirk olur Amma bozahaneler ve f f erbetleri vardr Lkin rk sus ve dahi berberis ve timu ve inebuddis erbetleri ltif merubatlardr Acib hikmetdir kim bu meydanda arab sirke ol ur Ve bu velvelei cihan r meydanda cmle ehli turukun mea-yihleri fukaralar yle def ku ve zillerin ve tahllarn alarak ve alemlerin kaldrarak nareler haykrarak zikrullah id erek fukaralar raks ve sima iderek alay alay fevc fevc gruh gruh Seyyid Ahmedl Bedev hazretlerinin ziyaretine gidb Huda hakkyn tariki mlar icre yle izdihamlar olur kim ba zeman deri saadetde avret ve olan payimal olub merhum olmudur Deme dem cr'et idb ol m halde ziyaret idemez Yani Mekke ve Medine ziyaretleri ve tufanlarnda bu mertebe i zdiham olmak ihtimali yokdur Meer beyti erif .alursa ol zeman izdiham olur Lkin bir s aatden asude olur Amma SEYAHATNAMES 623 bu Bedev ziyareti kmil on gn on gice maher cemiyyeti olub omuz omuzu skmez ismi Hu il e ve sima Hayl kayyum ve tevhidi erre ile ehri Tanta ii narei Hu ile pr olub sadayi z ikrullah evci asumana peyveste olur Ve bu meydanda yn kibardan aniya kimes-neler hay emat ve ergelerin ibriim halieler ile diyb diba ve siyb ve zerbaf ve atlas ve katife e kmha ve darayi vl suzen Hindistan mak'adleri ile diyb gnagn mnakka katife muhi ebalnler ile ve perdei zenburler haymelerin ziver idb gnagn silhlar ile ve zkymet s ] avani ile ryii hayme iderler Ve her adr nnde ucu bayrakl yzer yz ellier karg enmidir Ve nice bin kandil ve me'al ile cragan olub flandra ve alemler donadub her h ayme nigrhanei in gibi, olub eb ruz sohbeti has olunub devam devleti padiahye duai ha r iderler Ve cmle meayihan dahi haymelerin nice kerre yz bin kanadiller ve alem ve sancaklar ile zeyn idb taat ibadat iderler Velhasl bu Mevldu Bedevide ne gne zevk ve evk murad idinsen bulunur Amma (Beyit) Alemi kesretde vahdet zevkin eyle yare bak Kalbini saf eyleyb yine ve didare bak ebyat mazmunu zre arifi billh oldur kim bu alyi ryii dnyaya im'an nazar ile nazar mya Ve lem ayarden bihaber iken kesretde vahdet zevkin idb kalb yinesin mcell idb z bakiye nazar ide Zira bu gibi ziver ve hay huyu dnya fanidir (Ayet) ^tjucL. i jui (GicL. gafletde iken baz arifi billh ehli btnlar ns-fulleylde Hak katinde baki olan t evhidi sultan ve temcidi rabban iderler Ve nie bin yerde Mevldu erifler tilvet olunub naati erifleri ho elhan ile zakiran akiranlar tilvet etdkde sadayi naati Resul Mbin semada gerrubiyan ve yerde perizad ve adem zadlar mest medhu ider Ve bu sahra bilhad ad nice yz bin kerre kanadiller ve me'aleler ile mzeyyen olduundan her ebi mehi ardeh n [2] nian virb ruzu ruen misal olur Neticei meram bu gicelerde herkes bir ey ile lde ir (Beyit) Hallk ezel leme kldkda tecelli Her kulu birer hal ile klm mteselli Bu meyan [3] melhatde bir gruhu enbuh ricalullah dahi bu d-rtla lde olub on gn cede her hayme ve hargh nnde [1] Yldz nshas (besat) [2] (dehden) [3] (maydan) 624 EVLYA ELEB nice kerre yz bin gnagn tfenk ve fienk ve tarak ve asuman ve bedaloka ve bahr ve

e kolar ve deliceler ve kestaneler ve tavus ve horoslar ve fiekden atlar ve kal'al er ve papaslar ve ye-hudiler ve divler ve periler ve cemaller ve azirvanlar ve ha nlar ve tulumbalar ve ebpereler ve pervaneler ve bunun emsali nice suret fiekleri ve barut ve neft ile meml fanuslar ve arhfelekler ve ateden adrlar ve fiekli himarla e kelbler ve camuslarn fieklerine ate idince ve bu hayvanlar havfinden bu derya mis al askerin iine db bir hay huy vaveyla adman olur kim gya gulgulei Hindd (r) Ve nec elvan tebazlk marifetleri icra olub ve nece yz bin tfenkler atlub ve hava fiekler n sa semaya ser-ekb bu sahrayi Tanta murgu semender var tei musanna iinde kalub ebi metleri ruzu ruen misal olur Amma bu tebazlk ad-manlar ibtida Garbiyye ve Menufiyye k erinden zuhur ider gn gice birbirlerine hasmane olkadar tefeanlklar iderler kim i ikier bin guru hemen mezkr fieklere sarf idb nice adrlar ihrak olur Atefeanlk k imdir ki Sultan Kaytbay bizzat Mevldu Bedeviye gelb nice mali firavanlar sarf idb admanlar idermi Hulsai kelm hakir seyyah lem Evliya krk bir senedir on sekiz padiahlk ketgzar itdim Grmedim ll Msr sultanlnda grmek myesser oldu Bu Bedev adman e ve slmbolda suru hmayunda ve derya zre Sarayburnunda kapudan paa donanmas admannd kllar (n) fethi donanmalarnda ve ehzadegn vcuda gelmesi donanmalarnda ve padiah h azadan geld donanmalarda ve mah Receb ve mah aban Islmbolun Kgdhane ebbuk adman avan faslnda ve Hisar kiraz faslnda ve Akbaba sultan faslnda ve Budin eyaletinde Peev irm manendi ba iremin baruthanesi faslnda ve Konyann Meram faslnda ve Malatyann Aspu mevsiminde ve Adalya diyarnn yayla Istmaz behitinde ve Rumelinde Arnabut Sultann lb hri icre mesiregh Bozrk senginde ve Dolyan panayrnda ve Makolor panayrnda ve Alasony anayrnda ve Osek panayrnda ve vilyeti Alamanda Lunat fulunda ve Kefenin Sudak banda aistann rak Dadiyan kurbinde Pen hsnde ve Acemde Geyln hazarnda ve Mehedde mam R tinde ve Tebrizin Yevmi Aura maktell Hseyninde ve Badadin senede bir kerre Selman pak inde ve Hseynde ve mam Alide Bu blda alettertib tahrir olunan cihan r derya misal ask r ile cemiyyeti kbra olan vacibsseyr hasretl mlk teferrcghlar ve mesireghlar ve ziy larn cmlesin grmek myesser olmudur SEYAHATNAMES 625 Amma bu zikrolunan cemiyyeti kbralarn cmlesi bir olsa Mevldu Bedev admanmdan bir cz ub bir gn yahud bir gicesi ad-manl kadar olmya Zira Koca Bedev hl mutasarrfndend daki gibi tasarrufdadrlar Anlar lmemilerdir Zira bu hadisi erif kibar evliya ve mminu hakkndadr J vuny* j c"jOf ^*> .ujij hadisi varid olmudur *\ j^-j & Ja-. Bu hadisi erife iman itikadmz vardr kim ydr Ve bu cemiyyeti kbra anlarn daveti iledir Dnya halifelerinin nece kerre yz bin ul eli kullar vardr Hini mahalde bana asker cem itmek murad idinse cmle askerin zoru baz u ile ve asker sricileri ile kra kra gcile bir yire cem iderler Amma bukadar mahlku H uda Hind ve Sindden Arab ve Acem varmadan [lj Ya Bedev deyb milk emlkin ve evld iyali n terk idb eddi rahl iderek bu kadar mal sarf iderek Mevldu Bedeviye gelb sitanesine yz srb admanlar ider Ve Hudayi m-teal hakkyn ol atebei aliyyeye bir kerre yz sren z muhtelif eden ve memkr ve mehur olmulukdan ve cmle elemi ztrabdan ve havfi hatarda als olub masun ve mahfuz olur M-cerrebdir Amma bu cemiyyeti kbraya muadil Mekkei Mke rremede Cebeli Arafatda davet [2] idb gn gice yetmi bin huccacn Mine Bazar adma deviden sevab cihetinde ve dem deryas ve devabat cemmiyyeti cihetinde Mine Bazar ce miyyeti lidir Ve ol meydan melhatde baka inirah sadr zevk vardr kim cemii maseva ha dur olub her kese Rabbi ile mabeyninde bir hicab perdesi kalur Zira herkes rahmi maderden mtak olmu gibi masumdur Zira bu hadisi erif delildir *J vsy v;jdi j,. ^iu b yurmulardr Bir kerre derunu dild (en) ve can gnlden tvbe iden gnah itmemi gibi olur kul her kande taib ve tahir olsa ana rahminden domua dner Hemen itikad ile talib ol mak gerek (Beyit) Talib olsam bu eyam sen gli ranayi bir Bu meseldir Tanrsn bulur nigra stiyen mazmunu zre Mekke ve Medinede ve Bedevide murad idinen kes-retde vahdet zevkin idb Rabbin bulur Amma kutblaktab her sene Mevldu Bedevde hayr olur derler Nece kerre mah de olunmudur Eer sual olunur ise bu Mevldu Bedevde bukadar can bir yire cem olukdan sonra elbette nice drl fezahat olur dersen kr dnya byledir Ve anlar bir bahri amikdir ve gavsi zamdr Har ve ha-ak makulesinden bahri ummana zarar isabet itmez Ol makam kb[1] (ve Yemenden) olacak. [2] Yldz nshas (Arafatdan avdet). Evliya elebi 10 40 626

EVLYA ELEB rada fitne ve fesada karan naehil elbette anda slah nefs ider yle bir cemiyyeti kbra ahibi sultan Eblyetamndir Himmetleri hazr ola Ve bu Mevldu Bedevinin sekizinci gn m er cmle ehli zvvar mabeyninde nida idb Nehariyye ehrinde Cuma gn eeyh Mehemmed ibni n hazretlerinin Mevldu erifi vardr deyu tenbih ve tekid iderler Hemen ki cmle zvvar b u niday isti-ma etdkleri saat penenbe gn baz zvvar ve ehli tccar hayme dkknlarn b riyye ehrine intikal iderler Ol gnler Mevldu Bedev hazarnda bin deve yk leblebi beyi ub nece bin kantar helva fruht olunur Mbala deildir Zira cemii islm diyarndan gelen i zvvar vilyetlerine mteveccih olduklarnda teber-rken leblebi gtrmeleri mukarrerdir a gayet lezizdir Nohud zre rlaan ya serpb kzgn kum iinde piirirler Bir diyara ma Anmn leziz olur Bu leblebi mehuru lemdir Ve huccac lokumu gibi bir hurdece yal lokum vardr An dahi vilyet vilyet teberrken gtrb hedaya verirler Ve ertesi Cuma gn cml e asker taifesi prsilh olub Garbiyye kifi otana cem olub bir azm smat muhammed t cmle Garbiyye muhafazasnda olan orbaclara bir at birer deve haliyelerini virb Garbiy ye askeri dua ve sena ile veda idb herkes alt ay edayi hizmet itmi olub vatanlarna g iderler Andan vakti zuhura karib smat muhammed Menuf iyye kif inindir Anda dahi ziyaf eti azm olub Menuf iyye orbaclar dahi birer at ve birer deve haliyelerin alub edayi hidmet etdklerine hcceti eriyye alub cmle veda idb vatanlarna giderler Andan Garbiyye Menufiyye kifleri kend askerleri ile sitanei Bedeviye gelb hrka hcresin aub eyhin hazreti Bedev hrkasn ve destarm giydirb alay azm ile eyhi ehir iinden ubur etdi-re Ibrahimi Metbuli Camiinde salt Cum'ai eda idb halifei yine sitanei saadete getrrken c e beni Adem istikbaline kub seyir ve temaa iderler Badehu eyhi sitanede soyub ve dest an yine hcresinde pinhan idb keaflar dahi edayi hidmet etdklerine hcceti er'iyye alu nlar dahi veda ziyaretin idb Msra giderler Zira Meldu Bedev infidad hududdur klimi M gark idb keaflarn hkm kalmaz Msellimler ve kaim makamlar zabt ider Akyay Urban vet itmee balar Andan bu meydan Bedevide hayme ve harghlar bozulmaa balyub bir ibret y vaveyla temaa (i) azm dahi budur Nice kerre yz bin at ve katr ve deve ve himar ile ykler tamub bu sahrada beni dem ile bir varme ve bir gelme ve bir gulguledir kim e hli zvvardan bir ferd kalmaz Zira hkim keaflar mezun olub gitmek ile haarat SEYAHATNAMES 627 Urbandan zvvar ve tccar havf iderler Bir azm dehet gn dahi bugndr Gya ki dnya bir ildir Ortalk bir perianlk olub ol vadide bir senk kalmaz Kani ol cemiyyeti kbra ve h ay huy bir gnde tarmar yerleri murmar olub giden gidenin olur Hakka ki alyii dnya bi r hayali habdr Bunda dahi ibret alacak yerdir Ve cmle sereme halifeler bu fezadan gb i Tanta iine nakl iderler Zira leylei ebden asitanei Bedevi pak pakize idb ol gice(i ) deri saadetde ihya idb bir Mevldu erif olur kim cmle ervah evliya anda hazrdr derl Ve ol gice cmle meayihan ve fukara bindn mtecaviz hatmi erif tilvet olunur Ertesi cml meayihler ve fukaralar dahi veda ziyareti idb herkes meskenlerine azimet iderler Badehu cmle sitane meayihleri ve fukaralar ve cami hud-damlar trbedaran sitane(i) m le gasil idb haremi erifin cmle talarn dahi pak idb ibriim halielerle diyb asude r Ertesi gn Menuf hakinde Karneyn halici nam bir tur'ann maktam ehli beledler aub a zametullah Nili Mbarek derya gibi temevvc iderek gelb bu Mevldu Bede(v) olan sahray() gark idb cemii har haaki gtrb ol feza bir derya olur Gya ki bu arsagha bir dem ayak amdr Bu dahi bir ibretnmadr Hakir bu Tanta ehrinin nice bin drl seyir temaalarn i ile teferrc idb cmle ahibba ile ve eyh Selme ve eyh Ahmed halife ile ve eyh elebi le eimme ve huteba ile vedalaub asitanei Bedevide bir hatmi erifi dahi itmam idb ru hu eriflerinden istimdad taleb idb veda ziyaret(i) etdkden sonra db zre atebesin bus db azmi ehri Nehariyye etdik Eyvel Tanta ehrinden kub dahi derya gelmeden imal canib piyade rev ile drt bin be yz adm bir mlka yer yriyb Evsaf kasabai Mahalletl Merhum Sebebi tesmiyyesi oldurkim ibtida bu ehre Badadi behit bddan bir ehzadei civan baht A i Abbasiyan Holg hurucundan firar idb Msr padiahlarndan sultan gelb dahl der dahi bu mahallei mezkru ehzadiye ihsan idb yle mamur abadan ider kim bir ehri muazzam olur Hikmeti Huda bu ehzade merhum olub camii sahasnda defn idb mevti haberin hali fei Msra arz iderler nc gnde cemaat salt Cum'ai eda iderken kabri ehzadeden bir f ' istima iderler Ay bu ne ola deyu kabre varurlar stima iderler kim ehzade lhdi iinde feryad idiyor Derhal kabri kef idb ehzade kefeni yannda bir cins hayvan ehzadenin ba zu-sndan yiyb mrd olmu Ve ehzadeden hayli kan cereyan idb 628

EVLYA ELEB hayat bulmudur (Der)hal ehzadei kabirden karub tazim ve tekrim ile sarayna gtrb yed e daha hayatda olub badehu intikal etdikde nan Msra gtrb Sitti Nefise civarnda medf Tarihi tahrir olunmudur Ve nice ehli ciffar ve ehli ncum ehzade(i) hayatnda tebir idermi kim Sen bir kerre lrsn Yedi gnden yine dnyaya gelb yedi sene halife olursun derlermi Bu ihrac idenler Cirit mastabasnda medfunlardr Annn bu ehre mahallei sultan merhum derl Garbiyye ceziresinde Menuf hkmnde bir irin kasabadr Vilyet ortasnda vaki olmaile Men kifi tahtdr Daima . askeri ile bunda sakin olur Amma taht kadimi ehri Me-nufdur Baz an Menufda dahi sakin olur Ve Mahalletl Merhum yz elli ake erif kazadr Ve nahiyesi ye tmi pare kuradr Seyyid Ahmedl Bedev Tantas bu kazaya nahiye olub naibi hkm ider Mevl eri Mahalletl Merhum kads kend varub zabt ider Hayli mahsul hasl klur Ve bu mahalle b r dz vasi sahrada vaki olmu bal ve hurma baeli bir mzeyyen ehirdir Byk Nilden iki ddir Lkin baeleri kenarnda Nilden mferrika [1] bir hali vardr Ta Nehariyye nnden c iden hali kenarndadr Sayf ita bu hali daimdir Gemiler iler Amma bu mahalde nihayet b r Tuyan() Nilde bu hali ta Dimyata giden Nile munsab olur azm halicdir Ve bu ehrin ha neleri cmle iki bin krgir bina kire ve toprak rtl mamur hanelerdir Ve be mahalle ve mih-rabdr Amma ikisi Cum'adr Ve cmleden kadim Camii Merhum halife camiidir Badad Cami i ve Medrese Camii derler fevkani alt kademe nerdban ile klur iki kapulu ve bir minar ei mevzunu tabaka ve haremsiz bir camii zibadr iinde amudlar yokdur Ancak artak zre kka ve mzehheb silu ve lciverd ile mzeyyen bir kk camidir Ve dahi aru iinde Cami et cemaati kesiriye malikdir Tulen ve arzan yz yirmier ayakdr Ve otuz sekiz beyaz m ermer stunu mevzunlar zre kemerlerdir Dahi stunlar siyah tahta tavandr Mnakka deildi e minberi haebdir Ta deildir Ve mihrabnn sol canibindeki divar zre bu tarih var (Tari ) [1] Yldz nshas (mteferrik) SEYAHATNAMES 629 Bu ehirde bu iki camiden gayri hutbe yokdur Maada zaviyelerdir Ve yedi vekle ve se kiz mekteb ve kifin saray() dibinde bir kesif kk hammam var Zeman kadimde Badad aray hammam imi Hl sarayda kif sakindir Hareminde olan mzehheb nefis [1] bukalemun i tnma (nmn) bir diyarda yokdur Zira Acem nakkalar krdr Ve bu ehir icre cmle ikiyz yndan Ulu Camie varnca bin adm bir ah-rahdr ki taraf mamur dkknlardr' Ve suy(u) c rdr Amma Nil karib olmaile baz kimesneler develer ile Nil suyu getr-drler Amma bedev erde mamur sebilhanesi var Ve havasnn letafetinden mahbub ve mahbubesi memduhdur V e halk gayet garib dostdur Cmlenin ecdadlar Badaddir Bir tevarihde Mahalle(i) Badadi enuf deyu tahrir itmiler Ve Sengi garayib Bu ehir iinde kif saraynn ardnda bir sengi somaki(i) m-devver vardr Yine bir havuz somaki havzu azmin ta ortasnda durur Yz ift camus ekmez bir mdevver deirmen tadr il delii var Zeman kadimde ehzade merhmun sekiz hane deirmeni imi Hl an iki yz if irmee kadir deildir Amma hl eker deirmenleri yle ta ile deildir Bir san'at ile er ir Bir sr erh evirdikde bir dem durub hem sra Hay der Hem eker kamn cerhin a an et-dikce skker erbeti cereyan idb andan' alub azm kazganlarda kaynadub ameli kesi r ile skker iderler Tafsile muhtacdr Ziyaretgh Mahalletl Merhum Evvel hazreti sultanl Bedevinin halifelerinden eeyh Abdlvah-hah Cevheri Ziyaretgh a sultandr ehrin kblesi haricinde bir kubbei lide medfundur Atebesinde [2] alt kademe ta nerdban ile klr bir sitandr Amma ruhaniyyet vardr Yannda bir zaviyesi var Taba menakb mufassaldr Tahririmize hacet yokdur Ve buna karib eeyh Abdullah Vast Bagda(d -lerindendir Ve kif saray nnde Cirid mastabas kurbinde eeyh Ala Acemi ve eeyh Man unlarn ikisi bir kubbede medfunlardr Bunlardr kim ehzadeye Merhum olub yedi gnden hay olub yedi sene dahi muammer olursun deyu tebir idb Bada[1] Yldz nshas (naki) [2] (atebesine) 630 EVLYA ELEB d halifenin hayatndan sonra bunlarn ikisi bir anda merhum olub ehzadei zde bunlar bi ire defn idb zerlerine azm sitane ina etmi Mruru eyyam ile mnhedim olub hl kubbes r Ziyaretgh nasdir [1] *.>.\jj\ Ve Abdlvahhab Cevherinin mukabelesinde eeyh Seyyid

us Saydav Bir beyaz kubbede medfundur Ve ehir iinde Kabri selse ahavat eeyh Allme ve Deyyan ve eyh mer Bu aziz biraderler birbirlerine karib birer kubbede yatarlar Bu m ahalle asla hrsz giremez Kapular daima mekufdur Ve ruzu ruende beynelhalk hrsz olan esne dahi bunlarn sitanesi nnden gemek ihtimli yokdur Derakab ayaklar dutulub bir hat e atmaa kadir olamaz Acib tasarrufdur Ve arsu iinde Ebu Hamze zaviyesi iinde bir kub bei lide Eeyh Seyyid Mehemmedi Acemi ehzade ile Acemden bile gelmilerdir Bu mahalde m edfunlardr Sdt kiramdan ulu sultan olub nece keif ve keramatlar zahir ve bahir olduu nakb Evliyada masturdur Ve yine ehir iinde Eeyh eydi Yusuf Asker taifesindendir Yin iyesi sahasnda medfundur Ve yine aru iinde Seyyid Abdurrah-man Ve Camil Kebire karib Eeyh Seyyid Abdurrahman Sveyd ehzade ile bile gelb Krdistanda Sveyd vilyetinden u dr Bu sultanlar cmle ziyaret idb ervah erifleriyn birer Yasin ve-yahud birer fatiha tilvet idb ainalk kesb idb ruhaniyyetle-rinden istimdad taleb etdik Badehu Menuf ki Mirza Aadan bir at ve be bin pare haliye hidmetimiz alub ye be hayyal refiklerile M ahalleden imal canibine bir mlka yani bin adm gidb Nil tur'as kenarna gemi ile ub Evsaf Kasabai Abiyar Sebebi tesmiyesi oldur kim Delke zemannda susuz bir mahalle olmaile nie bin kuyular kazub ol ecilden Abyar derler Badehu Delke Nilin bu halici cereyan idb ehir abadan olur [2] Menuf hkimi hkmndedir Baka mltezimi vardr Ve yz elli ake erif kazadr Yz kuralar vardr Kadya senev on msr kise hasl olur Ve ehri sahili tur'ai Nilde bir dz ba ve baeli ve nahlistan glistanl gnden mamur ve bdan olmada bir irin kasabadr M ile sehl harab olmu Amma seksen tarihinde hakir grdkde krk elli yerde binalar imarat a idiler J-i.*)^ ibjjj j>\/\ Canibi erbaasn Nili Mbarek ihata etmi hohava ve dilli] nshas (nasdr) [2] * (olub) SEYAHATNAMES 631 kua ehirdir Cmle bin kire ile puide krgir bina ve gayri muhtasar bina byutlar var okuz mahalle ve krk mih-rabdr Ancak cumadr Maadas zaviyelerdir Gurafei Kbrada Nile b Camil Kebir ehrin canibi arksinde yine ehire muttasldr Amma cemaati azdr Tulen ve n ikier yz ayak camii kebirdir Ve cmle elli stunu mntehalar zre Tak Kesradan nian v merler zre* tavandr Ve sutuhu kire ile svaldr Ve c tabaka bir minarei seramedi ve c s ve minberinin sa tarafndaki bucakda arke bir beyaz mermer zre celi hat ile byle t olunmu Ve yine minberin sa canibinde yine beyaz mermer zre celi hat ile bu tarih kitabet olunmu <\\ 3 '-v~m J* 3 o**J\ *U!t w>) zJo- JU-l Ij c <ju~i-l j>\ <u-j Jl j JUr *\)\ Jl cLll deyu yazlmdr Ve mihrabn sol canibinde arke bir levha zre celi hattile Surei Fetehn r ka Ayet olunmudur Neticei meram dua mstecab olacak ibadetgh kadimdir .Ve bu camiden sonra ehir iinde Camii Eeyh hazreti Ahmedl Becm Bir kk haremsiz camii cediddir Ve bir minarei mevzunu var kim bu ehirde misli yokdur Ve minberi zre byle tahrir olun mudur (n^Y [1] C-cw)^S J ^Jl -u-l' ^ks jjJL iJjUlfc iJjUl Jc*) Ve yine arsu iinde Camii Zaviyets Suk .Mukaddema zaviye imi Badehu Cami itmiler Cemaa ti kesiriye malik bir camii zibadr Bunlardan maada mesacidlerdir ki medrese ve teky e vardr Cmleden tekyei eeyh Ahmedl Cem [2] Camii sahasnda medfundur Fukarahaneleri va dr Nimeti mebzul evkaf azimdir eyhi haki Bada (d) dan bir sulehayi mmet kimesnedir Ve sebili var Amma hammam muattaldr Ve cmle iki yz esvak muhtasar dekkinleri var Bu tariki mlar satran nak tarh olunmudur Lkin dar (a) ck yollardandr Ve Nil tur'as olmak [1] Yldz nshas (1032) [2] (Becm) 6S2 EVLYA ELEB ile havas ltifdir Cabeca mahbub ve mahbubeleri vardr Ve mem-duhatndan cemmizi ve bez ir ya mehurdur Nil kenarnda cemmiz dirahtleri var kim her birinin sayesinde biner ko yun mihman olur disem vechi vardr Ve keteni ve limonu ve turuncu dahi mehurdur Han edan sahihlerinden Ali orbac ve Topal orbac ve nakible-raf Bunlarn nimetleri yende evende (ye) mebzuldr ^ ^ Ziyaretleri beyan ider Evvel ehir iinde mezkr eyh Ahmedl Becm camiinde medfundur Ulu sultandr ok keif ker i aikre olmudur Ve eeyh Seyyid Ali Bey Msr bei iken Ahmedl Becm hazretlerinin nice

rametlerin grb tac taht ve rahtu baht terk idb tu ve tabii alemin ikest idb hazret en cihaz fakr kabul idb hazreti Becmden sonra seccadeniin halife olub bu camii helli zll mallar ile ina idb Ahmedl Becm hazretleri cenbinde medfundur Bir ulu k billh i eeyh Seyyid Ahmedi ryan ve kabri eeyh Seyyid Ebulfetih ve kabri eeyh Alii Burhan yyid Halife ve eyh Seyyid Ahmedl Hesen Ulu camide medfundur C2*r\ fiAc Bu ehri dahi seyir temaa ve ziyaret idb ve cmle ahibba ile vedalaub bu ehirden yldz rzgr canib sahra ile bir kasr mlka yani bir at menzili yer gidb Evsaf beldei kadim ve ehri azmi Nehariyye Firavnu Musdan yirmi sene mukaddem Delke nam bir avret Msra malik olub babas Zibake n am padiahn ruhiyn bu Nehariyye (i) imar idb vakf eyledi Ve ismine kbt lisan zre [1 ad kodu Badehu Hazreti mer hilfetinde bizzat kendleri Kuds erifi feth idb bu Zibak hrine sahabei kiramdan yirmi bin dem gelb yirmi gn muhasara idb biemrillh asakiri isl mnhedim olub yedi bin ibadullah kbt keferesi koyun boazlar gibi boazladlar Bizzat H eti mer ehri Filistin olan Remleye gelb ehri Iskenderiyye ve ehri Zibak ve ehri Msr ine Amr ibnl As hazretlerin seksen bin asker ile ehri Zibak fethine gnderb cmle c-yu uvahhidn ile ehri Zibaki muhasara idb yedi gnde eman virmeyb feth. etdikde mukaddema hid etdkleri sahabei kiramn intikamn almak in yirmi binjcffar koyun boazlar gibi bo b [1] Yldz nshas (ehri) SEYAHATNAMES 633 kanlar nehir gibi akdyn badelfetih bu ehr (e) Nehariyye didiler Ve bir rivayetde fet gn di Edhann yevmi nahri olmaile Nahrariyye didiler Nehariyye Nahrariyyeden galatdr V bir rivayeti harde Ali Abbasiyan sfehalarndan Hkim Biemrillh devaran iklimi Msr id bu ehri Zibake gelb gice gndz ve gndz gice olsun Eer bir dem gndz kapusnda (n) t r dem deyu fermanlar idb cmle Msr halk (Hadis) W )> ^ilu \^\ yf Li** but hadisine im alen bir dem gndz hanesinden tara k-mayub yatarlard Gice olunca sabah oldu deyu her fanuslarn yakub arsuy bazar kandiller ile zeyn idb beyii ira iderlerdi Bu hal zre bu Zibak ehrinde nice eyyam gice gndz gndz gice ol-duyn bu ehre Nehariyye derler dey rihde masturdur der Menuf hkinde keufiyye olmayle Menuf kifinin mridi da-redinde t ider Senev krk msr kise mal verr ve yz elli ake bhasl kazadr Ve nahiyesi kurala ev kise hasl olur Kazayi smandir Lkin beynelkuzat payesi lidir Ve ehri Nili Muba rlm bir tur'a kenarnda bir dz sahral yerde bir sevad muazzam ehir imi Hl nece bi inin sr binalar zahir ve bahirdir Hl gnden gne harabe Halk Abyar ehrinin [1] hicr byar ehri mamur olmadadr Bu ehir haraba yz tutal elli sene olub ol ba irem misal han nlar ve nazenin cami ve medrese imaretleri harab olmadadr Hl mamur-olan cmle yedi yz toprak rtl evlerdir ehri kebir grinr Amma harabbd okdur Dam bamlar okdur Amma i r Bum masasa iyan olmu bir ehirdir Hl cmle dokuz mahalle ve krk mihrabdr On h lt eda olunur Ve bir ka muattaldr Kifler evkaflarn mirye muzaf itmekle harab olmu r olan camileri bunlar ki zikrolunur Evvel ehrin canibi arksinde Ulu Cami tulen yz ad dr Arzan yetmi admdr Mihrab taraf cmle otuz iki mermer stundur Ve harem etraf serap i iki stun zre kavsi kuzahden nian verr taklar zre saderu tavandr Sutuhu kire ile me rdur Ve hareminde on aded nabka dirahtleri ile mzeyyendir Ve bir sebili ta haremin vasatnda vaki olmudur Ve haremin sa taraf kesinde evci semaya serekmi arke drt inarei seramedi var Cmle yedi kapusu vardr Sa canibindeki kapudan hareme yedi kadem e ta nerdban ile camiye nzul olunur Gayri kapulardan beer kademe ta nerdbandr Ve min i khnemi haebdir Mihrabnn yol canibindeki divarda arkze beyaz mermer zre celi hat i tarih [1] Yldz nshas (ehrine) 634 EVLYA ELEB ' tahrir olunmudur Ve mihrab ile minber mabeyninde arke mermer ok tarihi var Amma gayet koyludurma hat olmaile kraatinde usret ekilb tahrir olunmad Lkin tarihi hudur (f U * U c-) Ve aa minberinin atebei lisi zre hu tarih j^ii! cUUI jaJUl LVr *)jUl jjil a* ^1 ^Jl ^J 41 ) (j jOU j <u~?o -uil^i ,3 ^^J-LJl jl J ctjJIj ^ -di *_i yazlmdr Ve haremin canibi arksi tarafnda stad selef kemerler zre bir gne mikat i ncumda kmil olan Behram ve Geyvan ve Fisagzorsu Tevhidi ve Ali Kuu itmee kadir deil ir Diyar Msrda ve akalmi seb'ada mehur mikatdr Cemii bruclar yle ve badelkutur mil

e tahrir itmi Gya ruhu dairei kutu-bdir Ve dahi fevkinde tahrir olunan (Ayeti erif) (jk)i ju Uif^j Ji J{\) Ayeti tektib olunmudur Hulsai kelm sihri mbn mertebesi mikatdr Ve camii dahi mstecab camii mnevverdir Ve bu camie karib Camii seyyidina Srruddin Eblamayim Mferrih camid ir Ve aru iinde Camil Acem bir kk camidir Ve Camil Hanef bir minarelidir Ve Nil k mii Ahmeds Sevvah Minaresi ta hareminin ortasnda vaki olmudur Ve Camil Hac Mansuru Ma ib Bir kk camidir Bunlardan maada mesacidlerdir Amma zaviyei Sitti Rukiyye ve zaviye i Billi Habe gayet mamurlardr Ve vekle ve iki sebili ve mektebi sebyan ebcedhan ahvesi ve ikiyz dkknlar vardr Mevld gnleri nice yz muattal dkknlar dahi mamur olu hammam dahi muattaldr Ve bu ehir icre cemii camilerin ve mesacid vekle ve hanedanlarn ta direkleri ve gayri hanelerin eikleri talar cmle Islmbolda Atmey-dannda olan ark rli Dikilita gibi talarn paresinden direkler ve atebeler olmudur Andan malm ola kim b u ehirde nekadar yle dikilita alyimat var imi Hl temelleri aikrdr Delke melike b etdkde kehenelerine yz altm alt tlsmat ihdas etdirmi kim her bir tlsmat bir g tlara ve gayri SEYAHATNAMES 635 eyalara tesir idermi Ve bu ehri Zibak nne Surid melik Nil zre bir cisri azm bina id tunnasr bu ehri harab etdkde ol cisri dahi mnhedim ider Hl Nili Mbarek tenezzlde ol Nil iinde kantarann payeleri nmayan olur Yirmi payei metindir Her-birinin mabeyni ellier ziri mekkdir Hakir bu kerre grmek myesser olmudur Beridin [1] maa gemileri o elerden ihtiraz zre ubur iderler Ve bu ehri atikde olkadar acayibat garayibat bina lar var imi kim almetleri cmle hanelerin deri divarlarnda iri talar zre ekli garibe cibe tasviratlar ile aikrdr Ve bu ehir zeman kadimde hikmet zre tarh olunub cmle a satran nak yollardr Ve Nil kenarnda olmak ile bu havasnn letafetinden mahbub ve mah i memduhu cihandr Ve nahiyesinde gayet mamur kuralar vardr Bu ehrin etrafnda yedi bi n feddan bir bal vardr Ziraat ider demleri hicret itmein iki bin feddan yani dlm y ziraat idb elli kise(i) msr mahsul olur Maada feddaular muattaldr Amma senede bir ker re on gn on gice Mevld olub bhisab dem deryas olub gice ve gndz beyii iralar olub h viran imaristan olub cmle mahallt tariklerinde alettertib dkknlar olur Meklt meruba duhatndan evvela Neha-riyye keteni Fayyum keteninden ltif ve mlayim ve seramed ldnde ezi gayet rakik olur Ve has beyaz ekmei ve ilbe bal ve Nil kenarnda nisadr krhanele r Anda niadr dem necisinden yakub hasl etdkleri blda Msr diyarnda hasl olan mem afsil yazlmdr Ibretnmann biri dahi budur bret nmayi azm [2] Nili Mbarek detullah zre daima canibi imale cereyan idb benderi Reidde Bahri Ebyaza m hlut olmak takdir olunmudur Amma bu Nehariyye nnden cereyan iden tur'ai Nili byk Nild en nakibleraflara mahsus Beledi Farasdak nnden bu Nili Delke nam melike ayrub geru ce ub canibine ba yukaru zor ile cereyan etdirmilerdir Bu Nehariyye andan ehri Abyar a ndan ehri Ma-halletl Merhum karye [3] urayub ol mahalde karar ider Baz zemanda Beled i ebinde nihayet bulur Nil tuyan etse dahi yukaru cereyan idb Bahri Dimyata munsab olur Gayri zeman Mahalletl Merhumadek kh med ve kh cezim olur Tur'ai ibret nmadr Amma daimdir Sair tur'alar gibi be alt ay kurumadan bu Nehariyye [1] Yldz nshas (Reidin) [2] Bu serlevha aslnda yokdur Yldz nshasndan alnmtr [3] Yldz nshas (Merhuma ka 636 EVLYA ELEB nnde Delke nam melike bir mutalsam idb defn itmi Ol tlsmn tesirile Nil ba yukaru c ider derler l maaallah bu hali zredir Evsaf ziyaretgh kibar evliyaullah ehri Nehariyye Evvel ehrin ta ortasnda Ziyareti kutbl aktab eeyh Mehemmed hin Zeyn hazretleri Camiin n haremi kesinde bir alak kubbei mnevvere iinde prnur olub asudedirler Kubbei pr env ol kadar zib ve zinet ile mzeyyen deildir Ve camii dahi bir kk camidir Lkin cemaati dur Canibi arka bir bab nazrdr Ve bir tabaka bir seramed beyaz minaresi var Bu sulta nn kubbesi dahi beyaz kire ile mesturdur Arab ve Acemde bu sultann menakblar mehurdur Cmleden biri Menakb eeyh Mehemmed bin Zeyn Aziz hazretleri hacc erifden mteveccih olduklarnda baz hule-falar derler kim Sultanm allah ne gn tevecch buyurursun ve nekadar deve yk getrelim derler Anlar dahi buyururl ar kim Hakir ancak bir deve gtrebilrm Sizler dahi tedariklerinizi grn buyururlar Saba

oldukda bir arab bedev bir mahbub beyaz deve getrb aziz hazretleri huzzar meclis il e ol saat veda idb hrkai peminesin ket-fine koyub etek dermeyan idb Ya Hay Ya Kay yu m ve Ya Kavi ve Ya Metn esmalarna megul olub devenin altna girb da paresi devei omuzu a alub ehirden bdi saba srati gibi yola revane olur Bu ne haldir deyu fukaralar ardna db piyade demler eyhe gcile ererler Grseler kim devei yire komu Vakti zuhuru eda i Badessalt azizin cmle ahibbalarn ehire gnderb kendleri yedi dem ile tevhidi erre i devei omuzna alub azmi rah iderler Cemii yetmi bin huccac ve cmle ehli buldan grb le i hayretde kalurlar Hakka ki acayib kuvveti kuds sahibi ulu sultan imi Bu minval zr e sultan hazretleri kat' menazil ve tayy merahil iderek cemeli yedirb- iirerek tazim ile omuzunda gtrerek ta Medinei Mnevvereye krk gnde dahil olub Bab Islmda devei fuk larna virb kendler Hazreti Risaletin sitanesin pus idb ravzai mutah-haraya yz srb b naz niyazdan sonra Ya reslullah Benim ziyaretim gayri mmetlerin gibi olmasun in huzu runa hedaya bir cemel getrdm Kabul eyle ya Reslullah deyu reca ider Derhal kabri eri fden bir sada zahir olub Ya Mehemmed ibn Zeyn Allahu Rabbllemn dahi kabul etdi Ve benim efaatim seninledir Ve heseyahatnamesi 637 daya devenin ruhu Hakka teslim oldu Var ya bni Zeyn imdengeru devene ot su air kaydn da olmyub devenin meyyitine suvar olub Mekkei Mkerremiye ve Arafat ve Merviye varu b Umre ve Safalar eyle Andan krk gnde vatan asln olan Nehariyye(ye) varub ceme lini a nda defn idb sen yine bana gel buyururlar Bu saday Risalet-penahdan bni Zeyn istima idb hamdi Huda idb Enisi munisi gamkisarm olan cemel hedeyam kabul oldu deyub Bab S elma gelrler Greski dervian Deve ruh teslim etdi deyu feryad iderler Derhal bni Zeyn hazretleri Kr bu nevbetest Ey cemel Sen hay iken bana binerdin imdi merhum olcak bi emrillh sana binerim deyb bismillah ile devenin nana suvar olub -oiiiil. ^ j?- I did ikde cemel ayak zre kalkub meyyiti mtaharrik iken yola revane olub on gnde Mekkiye ve Arafata varub edayi hac idb kat' menazil ve tayyi merahil idb yine krk gnde ehri N hariyyeye gelb deve anda harektdan sakin olub na kalur Aziz hazretleri devesin kend m arek elleri ile Emanetullahdr deyu gasil idb defn badehu zerine bir kubbe iderler Hl Kubbei Nakatullah deyu ziyareti nasdr Nice kerre mahede olunmudur kim bu naka kabri i nde deve grldisi istima olunur deyu ehadet etdiler Ve ol sene hazreti bni Zeyn dahi ruhu erifin Hakka teslim idb 1-azreti Risaletin livas tahtnda har olmaa azimet etdi > ^ji Bu mena-kb kariblahddir Hakir hamdi Huda bu sitaneye yzm srb iki gnde bir hat tilvet idb sevabn ruhu eriflerine hibe eyleyb efaatlerin reca eyledik Hak kabul ide V Tanrverdi Camii kurbinde ziyareti eeyh Seyyid Hasan Kasur ve mukabelesinde yol ar ubbel zaviye iinde Kabri eeyh Hseyn Ve Ulu Camiin kblesi nnde yz adm baid bir k ahim Kureyha ve mukabelesinde yol ar Kabri eeyh Secen Bir kk kubbede (e) medfundur lara karib Ziyareti eeyh Na-srddin Eblanayim bir ba irem misal camii cenbinde medfun Ziyaretgh hass mdr Tabakat aravde evsaf memduhdur ./- o"* Ve Kabri eeyh Seyyi iinde bir kk camiinde bir kk kubbe iinde [1] Kabri eeyh Hseynl Acemi Mahalle-t ile Acemden gelb bunda makam idindi Ulu sultandr Ve Nil kenarnda camii sahasnda Kabr i eeyh Osmanl Hanef Camiinde bir kk kubbede asudedir Ve ana Karib Ziyareti eeyh Bi r Sahbei kiramdandr Amma Billi Habe deildir Anlar Samda Kaysun kapus dahilinde medf dr Bu Bill Nehariyyede zaviyesinde medfundur Ziynreti Sitti Rukyye Bu dahi [1] Yldz nshas (medfundur) 638 EVLYA ELEB zaviyesinde medfundur Bir kubbei sagiredir Ekseriya nisvan taifeleri ziyaret ide rler Kabri eeyh Ahmeds Sevvah Camiinin sol tarafnda bir kubbecik iinde mesturlardr Ve hir haricinde Eeyh Nasrddin Eblul Gayet ulu sultandr Bunlarn dahi menakb Tabakat kumdur ehrin kblesi canibi haricinde bir kubbei ebyazda defundur Ve bunun bir ziba camii var Ve bu ehrin canibi imalinde Ziyaretgh evliyay seb' Yedi aded kibar kmmel mahalde medfun olduklarndan Evliyay seb'a derler Cmlesi hazreti Yusufu Grannin zrriy tindendir Ve sahili Nilde bir kubbei sagire iinde Eeyh Yusufl Acemi ve yine sahili t ur'ada kahvehane - kurbinde kabri eeyh Ali Refi bir kubbei [1] iinde sagire iinde asu de iken hikmeti Huda hakir ziyaret etdiimiz gn kubbenin bir canib (i) mnhedim olub derhal yedi benna ve on ammal ve on kantar kire ve cibs ile tamir ve termim idinc e bir an mnfek olmyub gnde bir hatmi erif tilvet olunub sevabn ruhu erifine hibe Hlen drr ebyaz s bir kubbei mnevver oldu Hak kabul eyleye Ve hareminde bir azm nab rahti vardr Ve Nehariyye keteni almaa gelen Megaribe tccarlar bu eyh Ali Refia gayet

mutekitlerdir Daima ziyaret idb faide iderler ve daima seferden mahrum olmyub bir zarar dahi grmezler Ulu sultandr Ve yine Nil kenarnda kif veklesinin kapusu nndeki dirahti sayesindeki kubbei sagirede Kabri eeyh Abdullah Ve buna karib Ziyareti eeyh Me-hemmedl Hicaz Seyyid Ahmedl Bedev hazretlerinin daisdr Kibardan evliyadan ulu sult ndr Ve bu ehir iinde nece bin kibar evliyalar vardr Amma ziyaret idb ainalk kesb et rimiz bu sultanlardr Himmetleri hazr ola Ve refiklerimiz ile bir kyasya suvar olub b u Nehariyye ehrinin mukabalesinde Beledi Kabile ye geb Nil kenarnda yz haneli bir mamur beldedir Msr ruzna-mecisi Abdurrahman Efendin n hkmndedir Sekiz kise faizi olur Anda bir ulu cami vardr Gayet mamurdur Cami harem inin bir kesinde bir kubbei li iinde Ziyareti eeyh Seyyid Abdsselm Kalib Ulu sult e Salihiyyede medfun hazreti ey-hyuh Muhyiddinl Arabnin ammisidir Marib Zeminden ge beled(d)e asude olmulardr An dahi ziyaret idb bir Yasini erif tilvet etdik Ve ana kar b bir kubbei sagirede kend malile ina etdi camii hareminde medfun Eeyh Seyyid Abd ahid Her sene [1] (iinde) fazla SEYAHATNAMES 639 Leylei Kadire irb gnc devlete malik bir mn'im padiah fukara imi Kubbei prenvarnda haniyyet var idi Bir gn bir dem ziyaret etse ebette geda ise bay olur derler Bunla r dahi ziyaret idb yine gemi ile beri tarafda Nehariyyeye ubur idb Mevldu Nehariyye cemiyyetin beyan ider Evvel Meyldu Seyyid Admedl Bedevi Mevldu kadar derya misal dem cem olub tantanai azm olmaz Amma yine nakadar kan ve sadkan var ise cmle bunda mevcud ur Ve nekadar ehli sanayi tccar ve zvvar var ise be oka-dar ziyade cem olub hayme v e harghlar ve klbler ile cedid aruyi bazar ihdas idb ehri Nehariyye taze can bulur Ve Nil kenarnda dirahti mntehalar sayesinde nece yz hayematlar ile dkknlar ve kahvehanel er icad idb on gn on gice beyii ira olub bazar muhabbet reva bulur Ve bu Mevld Nil ke arnda olmak ile cmle ehli zvvar ve ehli tccar ve ehli bihar biltessf gemiler ile gel emiyyeti uzma olub mezeden hali deildir Cmle hasenatndan biri budur kim nice bin pe nei fitabe ve mehru gulm mehcebinler andan Doma ryan olub mliki Nilmisal nehri Nilde verlik idb bilvasta ve bfuta k ile mauk birbirlerin deragu idb koc hucag ve bir b ram olurlar Bunun dahi erbab vardr Kimi vahdetde kimi iretde kimi lemi hayretde Bu l em bir zge temaaghdr Elhasl bu cemiyyeti kbrann medhinde lisan kasrdr Andan onuncu nuf kifi cmle askerile rihlet kslerin alub azmi Msr idince cmle erbab tccar ve eh etilere suvar olub Ibrahimi Dessuk hazretleri Mevlduna azimet iderler Hakir dahi me mlklarmz ile bir zevraka suvar olub krk mil bu Nehariyye tur'as icre cereyan idb iki arafda nie yz abadan mamur nahlistan gulistanl kuralar seyir temaa iderek ana Nile da hil olub Beledi Farasdak Nehariyve tur'asn Delke nam melike bu mahalden kazub Nehariyyeye Nili getrmdr Garbiyy hakinde iki yz haneli ve bir camili mamur beldedir Msrda nakibleraf Brhaneddin Efend nin kydr Bunu dahi ubur idb otuz mil dahi cereyan idb Evsaf kasabai Mahallei S a Bu diyarda Mahallei Kasbiye derler Buhayr(e) hakinde lebi Nilde iki yz haneli ve bir yeni camili ve minareli ve bir zaviyeli ve on dkkanl ve bir kahvehaneli ve bir daredli mamur kasabadr Daried 640 EVLYA ELEB bu diyarda emin ve mltezim sakin olub msafirhane olan yire derler Cmle kura halk mah sulatlarndan ifraz idb bu darede virrler Ayende ve revende mihman olub tenavl iderler Acib hayratdr Hakir dahi bunun darsedinde bir gice msafir olub alessabah mera-kible re suvar olub yirmi mil cereyan iderek Evsaf Mahalle (i) Ebu Ali Garbiyye hakinde lebi Nilde mer orbac iltizamnda yedi kisei msr hasl olur bir mamur abadr Ve yz elli ake kazadr Krk be pare mamur nahiye kuralar vardr Senev kadsna r Ve ehri Nil kenarnda kbleden garba tuln bir irin ve abadan kasabadr Ve cmle sekiz prak rtl fellhn evleri vardr Cmle binalardr Tuladr Ve dokuz mihrabdr kisi camid enarnda mahkeme kurbinde Eski Cami krk mermer stun zre bir camii sadedir Hareminde b ir azm nabka dirahti var Gayet lidir Canibi erbaasma sahalar salub sayedar olmudur V e aru iinde kk cami cemaati kesiriye malikdir Bunlardan maada zaviyelerdir Ve elli mi

dar dkkn muhtasarlar var Ve iki vekle ve sebili ve iki mektebi var Amma hammam yo mltezim mer orbacnn bir kar edd var Biri saray lidir Gnagn mteaddid hcreler ir Anda atlara suvar olub garb canibine bir mlka yer gidb Beledi Mecnun Nil kenarnda yz haneli bir mamur beldedir Msrda yenieri aas Mustafa Aann iltizamn e faizi olur An ubur idb yine canibi garba Garbiyye hakinde gidb Evsaf kasabai tbrahimi Dessuk Hazreti eyh ibrahim bunda sakin olmaile yayi nisb ile Ibrahimi Dessuk derler Garbiyy e hakinde Nilden beyz adm baid erke Kaytas Aa iltizamnda beyz haneli mamur kasabad e mridi ve bin hurd(e) altya malik eyhlarab var Hkmet ider Ve sitamei Dessuk evl amdan meayihleri var Fukaralara hkmet ider Ve Mahallei Ebu Ali nahiyesidir Ve ehri N ilden be yz adm baid bir mrtefi yerde mamur beldedir Cabeca baeleri dahi vardr Ve al hrab ve bir camii seltndir kim Msr padiahlarndan Sultan Kaytbay binasdr Kbl an ta mihraba SEYAHATNAMES 641 varnca bu camiin tuli yz yirmi ayakdr Ve arz yz otuz ayakdr Ve cami ve harem iinde c elli bir mermer ve somaki stunlar zre kemerlerdir Dahi st sade tavandr Minberi aacdr zinan mahfili dahi heminan harabdr ve mihrab tarz kadim sade mih-rabdr stnde celi ha le (oo^- ^U" ^15 jlkL- <Jiijj^\ *U-Ia cli.il y \ ) tahrir olunmudur Bu mihrabn nndeki gurafede ulu sultanlar medfundur Daima nur berk u rur Ve bu camiin drt kapusu var kisi canibi garbda Biri imaret kapusu Biri bdest ha vuzu kapusudur Amma afi havzuna mekuf olan bab kkdr Ancak tecdidi vuzu idenler girer Ve bu camiin nsfndan mihrab tarafna alt kademe ta nerdbanlar ile iki yerden klur B kapula rnn solu canibindeki kapu dibinde bir musanna e hane ve stadane bir seramed m inarei mezunu var kim naziri Msrdan gayri yerde yokdur Evci semaya mnkalib olub taba ka ve be yz kademe bir minarei ibretnmadr Ve bu minare dibinde haremin imal kesinde kapudan ieru Evsaf ziyaretgh beruk hazreti kutblaktab brahim i Dessuk >>'i o^^-a Sahibi nian bnian arifi billahi bgman pivayi mridi nas ve sultan mvelliyn Nuha ce peyveste olmu bir kubbei drr beyz s ksei mnevver iinde nuru Hudaya mstarak olu rler Amma kubbeleri Seyyid Ahmedl Bedev gibi zib ve zinet ile bezenmi deildir Nie ker re avize ve gnagn maslbatlar ile tezyin itmiler Alessabah cmle zkymetleri yerde bulm Annn halen tekellfl deildir Zeman saadetlerinde dahi zinet itmiler ve drtdan haz mi Ancak bu kubbenin canibi erbaasnda bir ka kanadiller ve nice yz em'i kfurler ve han alemleri ile mzeyyendir Ve zemini serapa mermerdir Halice deli deildir Bab saadet imale nazrdr Kubbei prenvarna ehli zvvar girb mihrabnda iki rikt nemaz klub db Bu kubbei mehbatn ta ortasnda bir aacdan musanna kafes iin arke yeil uha ile mestu ka iinde mesturlardr Ve seri saadetleri makamnda yeil imameleri var Hasibn nesib rk irden ve sdt kiramdandr Ve hazreti Seyyid Ahmedl Bedev ile hem asr olub ammizadelerd Seyyid Ahmedl Bedev mecazibundan olub mm olub ulmu evveln ve hirnden haberdar imi himi DesEvliya elebi 10 41 642 EVLYA ELEB suk zahir ve btn cem itmi mtebahhirnden musannif ve mellif sultan imi Hl nece yz ifatlar var kim her biri ilmi lednden haber verir ktb muteberelerdir Ve kane fesaha belagat zre selis ve beli e'arlar vardr Beyneluak ebyatlar tilvet olunur Ve baz m ada ve Tabakat a'ravde menakblarmdan nice yz keif kerametleri tahrir olunmudur kim h i hasr yokdur Ve zeman sahavetlerinde her gez sapar [1] ile l'b lehve megul olmamlar yyam saadetleri gice sayim [2] ve gndz sayim olub nice bin meayihi sahibi seccade idb nice bin demi irad itmilerdir Hl mutasarrifnden olduklarna delilim oldur kim bir t lt ve ariblhamir ehli heva azizin ebyatndan bir ka ebyat istima etse derhal taib ve t ahir olub ehli slk olur Ve sultann kubbei pr envar beyaz kire ile mesturdur Dahi zirv i lsnda yeil bakrdan bir alemi kebiri var Cemii dnyada bir hadisei kbra zuhur idecek sa ya bir padiah lse ol yeil alem kbleden canibe dnb arka ve yahud garba meylidir An bilrler kim alem meylitdi diyarlarda kaht gal veya bir azm hadisat zuhur itmidir dey cemii Urban taifesi bu alem dndgiyn Ya Dessuk ve ya Mvelliyn Nuhas derler Yani bak mi dndgiyn dndrc dimek olur Rumda sultan brahim ehid olduu gn bu alem dnb bu

meyilli dur (ur) Hl ki kubbei linin ta zirvei lisinde Habib Neccar mhallam [3] gibi hl durur Bir ferd vaziyed itme kadir deildir Bir kerameti dahi bu alem dnmesidir [4] Bu hakir ol sultan ziya* -ret iderken kubbe iinde bir dem feryada balad Meer Rum huc ac-larndan bir uuz ca (n) hanesindeki huddamlarmdan havfidb harcrah bin sikke(i) has ene bundukan koynuna koyub Ibrahimi Dessuk (i) ziyaret iderken ol izdiham azmde bir neal yani yankesici herifin koynundan bin mmessek filori per Herifi harei pryare fer idb Ya Dessuk lyk mdr kim seni ziyarete gelen ve jK'jio^. C:.T diyen benim hacc er yyetine getrdiim altunlarn senin direinde zayi ola Vallah senden Allah (a) ikyet ider m deyu herif sar'a tutmu gibi feryad vaveyla ider Derhal sitane kapusu dibinde hal k rkb Bizim yanmza geldiler Cmlemiz ileri vardk Bir siyah abal gz srme tesbihli b uran dem Depesi zre si-taneye db az kprb L*W ^tti az kulana varm ki elle ub kalm Lisan hal ile akrn gsterir [1] Yldz nshas (sbyan) [2] (kaim) [3] ,, (mhlam) [4] ,, (Menakb dig-er) SEYAHATNAMES 643 Derhal trbedarn biri ve hakirin bir feta memlk herifin vcudun kapudan tara karmaa ehd etdkce herifin esbablar kopub. herifin vcudu kapudan tara kmak mmkin olmaduu ec herifi sitane iine ekince bil sret girb bin altunu hemyankesici. herifin akrndan bine verdiler Altun sahibi hemen hareme kub on hafza birer altun virb Ibrahimi Dessu k ruhyn hatmi erif tilvet itdirb yz altun dahi haremde fukaraya tasadduk etdi Badeh ifi sarik mecruhan ol gece haremde kalub baz me-ayihler buna Hizbl Bahir ve baz azim etler okyub az ve burnu slah oldu Amma elleri yle ankal kalub gitdi Bir andansonra sa ik herifi skenderiyyede grdk Yine elleri iri idi Netice (i). kelm brahimi Dessuk by er sultan gayyurdur kim hl tasarrufda [1] Baz mnkirin evliyalar intikal etdkdensonra nusrat sahibi olamaz deyu keramat evliyay inkr iderler Amma efsanedir H kim anlar le disi sahih mucebince dnyadan hirete intikal idb hay gibi tasarruf sahibidirler Blda z ikrolunuan kerameti bu abdi hakirin nice bin dem ile manzuru olmudur ^j Ve sitane mi hrabnn sa tarafndaki bucakda bir arke mermer zre Hazreti Risalet penann mbarek so rifi sengi haraya j.Jl j.Jtj!& tesir itmi Cmle zvvar ehli gelb payi erifin ukurundaki glb yzlerine srinb resmi paki kademn Nebi (i) bus idb efaat reca iderler Ve Seyyid hazretlerinin seri saadetleri ucunda bir levha zre celi hattile kazlm bu hat yazlm tahrir olunmudur Ve bu kubbe mihrabnn sol tarafnda bir kk kapudan ieru bir kubbei s iinde Seyyid brahimi Dessuk hazretlerinin kii biraderi azizi Eeyh Seyyid Musa hazret eri ulu sultandr arke bir sanduka iinde medfundur Asla bir zkymet eya ile mzeyyen Andan camiin haremi erifi iinde iki kubbei sagireler vardr maret kapus tarafndaki kub ede brahimi Dessuk hazretlerinin kubbesin ve tara soffa ve sutuhun tamir ve termim iden Behram Aa medfundur Ve bu kubbenin solunda kubbe iinde b-tahimi Dessuk hazretle riuin biraderi eyh Musa olu eeyh'Abdullah Ebttuyur ibn eyh Musa hazretleri medfundur ahimi Dessukun intikalindensora seccadeniin olub sr bunlara intikal etdi derler Ve bu kubbeciklerin birer kapular imale mekufdur Ve ikier pencereleri hareme nazr kubbe ciklerdir Ve bu sitanenin imaretinde azm kazganlar var kim yevmi Mevldda iine er dr amus eti ve [1] Yldz nshas (dr) 644 EVLYA ELEB onar ganem eti koyub ve nice kazgan buday orbas tabh olunub ve yirmi bin hrde etmek pib cemii fukara ve mesaknlere sofrai b-imtinan mebzuldr On gn on gice bu hal zre t ezi olur Amma sair zeman bir kazgan ades ve hmta orbas ve bin nan mcavirin ve zuafa ve mesakn ve talebelere bezi olur Zira haremin canibi erbaasnda yzden mtecaviz fukar a ve talebe hcreleri vardr eb ruz ilme ve taat ibadete megul suleyhayi mmetden kimesn eler vardr Ve ibrahimi Dessuk hazretlerinin neslinden Seyyid Yahya evkafnn nazrdr Bi eri gihteri eeyh Seyyid erefddin hazretleri fukaralara eyheyndir Ayende ve revendeye nimetleri mebzuldr Haneleri yine cami haremi dahilindedir Ve bu kasaba icre ancak iki han ve on dkkn var Hammam ve medrese yokdur Amma cami haremi icre bir azm sebi li var Cmle ehli zvvar andan nu iderler bir b hayatdr Bir katre eksilmez deryamisal s hnedir Ve dkknlar bu sebeble vakfdr Amma Mevld mahallinde bu kasaba haricinde hurmala altnda ta sahili Nile varnca ol sahra nice bin ka-mdan ve saz ve hasr ve klbeden ve

dan dkknlar iderler kim hisabn Huda bilr Elhasl Hind ve Yemenden akmiei fahire-ler g on gn on gice nice yz bin guruluk meta beyi ira olur Amma cmle dekknlerden mzeyyen lun iki canibinden kahvehaneler ve abazlar ve habbazlar arusu mzeyyendir Ve tertib zr e ina olunub cmle dekknler hsn vermidir Ve kahvehanelere biner dem sigar Ve hanende rbanlar ve gavazi nisvanlar ile mzeyyen olub bir saz sz ve bir hay hudur kim tabir olunmaz Ve zkymet eya tccarlar ibrahimi Dessuk camii hareminde ve tara hareminde bey eder Ve Dessuk Mevldunun Bedev Mevldun-dan ziyade mzeyyen olmas Nil kenarnda vaki o le skenderiyye ve Abuhur ve Reid ve Dimyat ve Burlosundan ve sair Nil kenarnda olan ehirlerden ta Saidi Aliye varnca cmle zvvar ve tccar gemileri ile gelmek sn olub ik in pareden ziyade akabe ve erim' ve kyasa ve firkate ve sandallar ile dem deryas der yadan cemiyyeti kbra olur Ve her gemiler Nil kenarnda lengerendahte olub her gemid e krk elli ve yz ve ikier yz bayrag ve sancak ve flandra ve nice bin kanadiller ile z eyn iderler Ve her erim ve akabede gnagn lt silhlar ile ve cibinlik gibi zkymet pe ile her gemi (i) tezyin idb her gemide beer onar soyulmu boynuzlu semiz koyunlar armh iplerine salb idb ryi iderler Ve diba ve iyb ve zerbaf ve zer en-derzerduz yasdk ve ak'adlar ile bezik idb gelen msafirlerine ziyafet tertib iderler Ve her eb nice ker re yz bin kanadiller ile her keti ragan idb ta seher vaktinedek tob ve tfenk ve fi k atub ruyi Nil SEYAHATNAMES 645 tei Nemrud ile ragan olur Ve taraf taraf tahllar ve kslere tur-ralar ile darb olunub er eb (i) Kadir ve her ruzlar ruzu di Edha olur Zira bu gnlerde nice bin yz msafiryab olur Ve Nil kenarnda olmak ile herkes dkknlar ve haymeleri nn sakkalar ile sul-yub z e kadar gubardan eser kalmyub cmle uakan taravet hasl iderler Ve cmle gemilerden ka safa sahili Nilde ve nahlistan sayesinde tnab tnaba adrlarn kurub matbah Keykvs-ler et'imei nefise tabh olub eb ruz ay ve iret idb mtrban ve hanendegnlar ile Hseyin Ba meclisi olunub taraf taraf kue beke ok ok sohbeti has idb Perverdigra hamdi sena id er Lkin Seyyid Ahmedl Bedev kadar adrlar cemiyyeti olmaz Zira krk elli bin camapur as eri misal ketiban ve fellhan gemilerde yaturlar Amma dem deryas olub omuz omuzu skmez Ve her diyardan gemilerle meklt ve merubat gelb gayet ganimet olur Ve bu sahrann etr afnda nice yz haymeler ile tarik meayihleri meks idb bu fezayi arz llezar idb her e sabahadek tevhidi erre ekilb saday tevhid evce peyveste olur Bir frka kavim dahi gic e gemilere suvar olub muvafk eyyam ile ta Mahallei Ebu Aliye varnca tob ve tfenk ve fieklerin atarak sancag ve bayrag ve flan-dralarm aarak Bire kocalime Bire gemi Bi re el gzl Sultan Mehmmed han deyu haykrarak ve tahllarn alarak yine Nil ile cereyan ade nara ve cura zurna fasl iderek yine merkezlerine gelb karar iderler Urban taif esi ise haymeler ve arsuy bazar icre U>_J ^i_V deyu dakklkef yani el arpub leylnnehar bir hay hudur kim gya gulgulei Hinddir Her erim ve akaba ve keti iinde birer ikier bi n demler dahi gnagn akalar idb devleti padiahye hayr dualar iderler Ve cmle meayi i Bedev gemileri gibi drder tabaka dem ile malmaldir Ve bu Mevldun sekizinci iharenb Buhayre vilyetinde Demenhur kasabasnda Mevldu erif ol-makn dellllar nida etdkde Ibr Dessuk hazretlerinin karnda eeyh Musa hazretlerinin kisvei erifin bir sandukaya giy alay azm ile yedi yz meayihan Burhaniyan ve yirmi bin fukarayi dervian dilrian z uaklar payburehne ve serbrehne olub tevhidi sultan ile cmle tahllarn ve zillerin ve lerin derek kisvei erifin Nil kenarnda sahiblhayrat makamndan gtrb kubbei Ibrahimi canibindeki eyh Musa kubbesinde sandukai eyh Musay stri [1] iderler Badehu yevmi Cum 'ada dahi alay azm ile Ibrahimi Dessukun kisvesin tecdid idb Nil kenarnda sahibi mak amdan yedi yz meayihler ve krk elli bin [1] Yldz nshas (str) 646 EVLYA ELEB Burhan ve Geyln ve Rufai fukaralar ile tevhid ve tezkir iderek cemiyyeti kbra ile kis vei erifi kubbei liye getrb sandukai Ibra-himi rtb sahiblhayratlara ve selef padiah ve Ali Osmana dua ve senalar idb cmle meayihan mesrur handan adan olurlar Ol gn Garbi yye kifi dahi eday hidmet itmi olur Alay ile Ma-hallei Kbraya gidince cmle orduyi baz r tarmar olub gemilere binen binenin olub herkes vatan asliyyelerine tevecch etdkle ri gn azameti Huda bu yevmi infidadda meydan Dessukda bir vaveyla vavelda kopub bi r saatde kani ol dem deryas tarmar olub ancak cmle yedi yz meayihan hulefalar kalub h y huy gavga kalmyub cemii ecnas mahlkat perian oldukdansonra lem ayardan bihaber oldu mahal olub Cum'aertesi gicesi sitanei Ibrahimi Dessuk camiine cemii ulema ve suleh

a ve meayihan ve devrian cem olub ol leylei mubarekede Mevldu erif tilvet olunub d ve amber ve buhurlar yanub gllblar ftadeler zre nisar olub gnagn akideler ve skker tena lub nece gne mmessek eribeler nu olunur Bu hayrat reide Mendil zade Seyyid Mustafa A hasenesidir Badehu cmle fukara ta sabahadek ihya idb nice yz hafz Kur'an hatmi erifle idb kue kue derunu dilden tevhidi sultanler olur kim Huda limussrr velhafiyyatdr o hidi rabbani bir tarika mahsus deildir Ve ol dem bu cemiyyeti kbrada bir ruhaniyye t ve bir esrar evk vardr kim anda olan kan masevadan geb sermest olur Ve her nekadar yrekli mnkirn var ise ol tevhidi zikrullah can kulagile istima idb tayib ve tahir olu b mebhut valih hayran olur Zira bu Brhan tariki ehli tevhid tariki mabeyninde.te par e tevhidleri olur Mehuru fkdr Bunlarn tevhidine bir tarik fukaras tahamml idemez Me dir ve Mutavi tariki fukaralar tahamml ider yle tevhidi bar olub ol gice Ieyletlesra lur Badehu alessabah ziyareti veda idb halifeden cmle fukaralar mezun olub Meydan D essukda bir dem kalmyub cemii meayihler dahi ketilere suvar olub dar diyarlarna gider er Bu hakiri ciz dahi ziyareti veda'da bir hatmi erifi temam idb sevabn Ibrahimi Des suka hibe eyleyb efaatlerin reca eyledik Hak kabul eyleye Andan eyh erefddin hazretle rinin desti eriflerin bus idb duai hayrlarn alub huddamlarmz ile bir gemiye suvar olu cmle meayihler ile nehri Nil zre mil ba yukaru gidb Buhayre hakinde Beldei Merkas Nil kenarnda yz evli ve hurma bal bir mamur karyedir Cmle meayihan fukaralar gemileri den kub bunda bir gice MevSEYAHATNAMES 647 ld iderler Zira brahimi Dessuk hazretlerinin pederi azizleri Eeyh hazreti Ebl Mecd ha retleri bundaki Camii Kebir civarnda nahlis-tan glistanl ba iinde bir kubbei lide med undur Bunlarn dahi nice yz menakb ve keif keramatlar vardr Cmleden biri hemen piyad mi kerre hacc erif itmilerdir Sene tarihinde vefat itmilerdir Amma eeyh brahimi Des ne tarihinde vcuda gelb mddeti mr azizleri sene olub pederlerinden sonra padiah asrn sene tarihinde dar faniden dar bakiye revane olmulardr u^K-j Bu Seyyid Ebl Mecd hazretlerinin sitanesind(e) nice bin kan sadka ii dilrian cem olub bir gn bir gice sohbeti has idb Mevldu erif idb, ol leylei mubar de nice yz hatmi erifler tilvet olunur Andan herkes gemilere suvar olur Herkes vata nlarna revane olurlar Andan bu hakir dahi eyh inav Efendi ile eyh erefddin hazretler le vedalab duai hayrlar ile bir gemiye suvar olub Nil zre cereyan iderek brahimi Dess k hazretleri mukabelesinde Beledi Rahmaniyye Buhayre hakinde erke Kaytas Aa iltizamnda beyz haneli ve alt aded dkkanl ve cam nare birdir Ve bir eker hanesi ve alt kahvehanesi var Amma daredi gayet mamurdur kim gya bir saray lidir Ve bu karye balarnda acayib seramed kasab yani eker kam olur senev ekerinden ve gayri mahsulden on kise hasl olur Ve caminin biri [1] Seyyid Ne fis hazret-retlerinin binasdr Eeyh Seyyid Ahmedl Bedev hazretleri Bizzat kendler cam mihrab nnde evld zevilihtiramlar ile drt kubbei lide medfunlardr Evld kebiri E emmed andan kiisi Eeyh Seyyid Sleyman andan sagiri Eeyh Seyyid Mahmud ct\c &2-j bunl cmle sdt kiramdan ulu sultanlardr Gayri ziyaretler dahi var Amma ismi erifleri malmu eildir Cmlesi Burhan halifeleridir Himmetleri hazr ve nazr ola Camileri gayet mamur v e cediddir Beyzs ve kubbeleri dahi beyaz kire ile mestur bir minareli camidir Minbe ri zre (Ayet) >Vv.^u-> ^ ^. <u.x*l_. ^ \l\ Ayeti tahrir olunmudur Anda hakir bu sul tanlarn ruhu erif leriyn bir Yasini erif tilvet idb darede gelb Kaytas Aann kh r olub eyh Sinav hazretleri ile ve nice bin fukaralar ile def ve kudm alub tevhid id erek ehri -Demenhurda Ebrri hazretleri Mevlduna gitdiimiz menazilleri beyan ider Evve l Rah-maniyyeden garb tarafna bir mlka ol sahra- icre gidb [1] Yldz nshas (eeyh) 648 EVLYA ELEB Beledi Davudiyye Yz evli mamur kuradr Bir camii var Eeyh Ataullah Senhur tariki m zre ayva aalar ir kubbed(e) medfunlardr Bir fatiha ile ruhun ad idb andan yine canibi garba bir mlka i azm gidb Beledi Senhur Yine Buhayre hakinde bir sahra ve ortasnda yz on haneli ve bir mrtefi yerde bir cami li mamur kuradr Andan yine garba tur'a Melik Eref kenarnca bir mlka gidb

Evsaf ehri kadim ve taht azmi Demenhur Demi Nehurdan galat Demenhur derler Sebebi tesmiyesi oldur kim hazreti mer hilfeti nde bedesti Amr ibnl As hazretleri Msr feth idb yedi yldan sonra Marib huccac selm ubur etsnler deyu bu Buhayre vilyeti zre otuz bin asker ile gelb melik Mukavkis karnd a kbt Totis melik iken bu Buhayrei muhasara idb yetmi gn cengi azm idb kuvveti baz rarak Kbt ve Rum keferelerini krarak cmle cyuu kffar dendan tiden geirub demleri cereyan etduiyn badelfetih bu ehire Demi Nehur didiler Hl galat mehur olaolub Demi rdan galat Demenhur derler Ve akalmi Msrda bundan ok eyalete malik hkmet yokdur Ta bi ucu Marib Zeminde Fes padiahile muadr Ve bir taraf Meranke padiahile muadr Ve bir enuba Asvan vilyetine varr Ve bir taraf garba Trablusa varr Ve bir taraf altun teberi gelen Ucliye varr Ve bir canibi ta Cebell Ahzara mntehi olur Ve Saidi Ali tarafndan bir ucu Elvahata ve bir taraf ta Berberistana varr Amma cret sahibi kifler gerekdir kim bu arzullah vasiada olan ecnas mahlkat zabt rabt idb yedi tulsn ayan idb ikiy l padiah bu zikrolunan akalm-lerden eyaletinde yz altm pare kuradan mal tahsil ide olan akalli mayekn beyz alt cndi ve be yz tfenkli yiit ile atub binmek gerekdir Z eli Ahzardan beru gelen si Urbanlar bunlardr kim zikrolunur Evvel Kabaili Hnad on bin askere malikdir Ve Kabaili Behice Heminan Ve Kabaili Bedev Hisabn Huda bilr Ve Kaba ili evld Rec'im ibni hazreti Sleyman Sekiz bin Urban ryana malikdir Amma mminlerdir V Kabaili Beni Avn Yedi bin cidadar askere malikdir Ve Kabaili Beni Nahfe U bin ka vimdir Ve Kabaili Recyan Alt bin ryan dem olur Amma edid kavimSEYAHATNAMES 049 dir Ve Kabaili Beni Veyse iki bin demdir Amma bahadr kavimdir Ve Kabaili Zuafa U bi n dem olur Amma Buhayre ve Fayyum hakinde sakin olub gerler Muti kavimdirler Ve Kab aili Efrad ve Kabaili Cevabis ve Kabaili Rebane ve Kabaili Tarhume ve Kabaili Tu rfe ve Kabaili evld Hseyn ve Kabilei Nedare ve Kabilei Semels ve Kabilei Huveyli ve Kabilei Suad ve Kabilei Cils ve Beni Kamamta ve Beni Hedahid ve Urban Mecaribi kadim Urban Zerk ve Evld Beni Vefa Maribden gelb be bin askere malikdir Ve nece yz aayir li Urbanlar vardr Amma ihtilt idb malmumuz olan Emibe kabail bunlardr Elhasl bu zikr nan cmle Urban ryan ac ve zac ve muhta l listandan gll zeman gelb harbe ucile g lar nehb ve garet idb mft ve meccanen tereke alub kla hakk rezmde inad ve muhalefet i cenk iderler Badehu ikrn alub le listana giderler Cebbarn kavimdirler Annn Buha kere malik olub cret sahibi olmak gerek Ve Msr kulundan yedi blk askerinden bin dem m hafazacs vardr Ve ehirde yenieri serdar ve Arabistan [1] orbacs ve nakibleraf v taht hkmetinde kifi vardr Evvel Rumbiyye kifi Huu Isa ehrinde sakindir Ve Tarra f Drec kifi ve Ucile kifi ve Bahayre Malih kifi vardr Amma hl Marib Trablus ak ltun teberi gelen Ucile kif ligin zabt ideli yirmi alt senedir Amma zehebi halis al tunu olur Hamdi Huda hakir ok malik, olmuuz Bu zikrolunan kfliklerin her biri beer al tar yz dem ile iner biner ks ve alem sahibidir Cmlesi Buhayre kifinden hilt giyer an giymezler Velhasl Buhayre kiflii hkmeti kbradr Ve kads yz payesile sittei s Senev bin guru hasl olur Taht hkmetinde yz altm alt pare kuraya malikdir Ve ti vardr Nahiyei Tarane ve nahiyei Rahmaniyye ve nahiyei Huu Nebi Isa ve nahiyei S af Dere ve nahiyei ehri Ma Bu nevahilerin halk ekseriya er'i erife muti deillerdir Ve hir Demenhur buhayresinin ortasnda Melik eref [Z] tur'as kenarndadr ark taraf Nile d aat baid Rahmaniyye beledidir Ve imal taraf nm saat baid mamur bdan kuralar ubur idb al'ai Iskenderiyye ehri azimdir Ve arkdan garba bu ehrin tuli kmil bin admdr Ve c in beyz toprak rtl kat enderkat mkellef ve mzeyyen ve mamur hanedanlar ve gayri fuk haneleri var Ve cmle yirmi bir mahalle ve [1] Yldz nshas (Azabistan) [2] (Eref) 650 EVLYA ELEB yetmi yedi mihrab ve on drt hutbei seltni mazi ve gayri camii mazi razi cevamileri v ardr Cmleden ehrin canibi arksindeki Men-yel mahallesinde Camii Emir Amir camii kebir dir Ve cemaati kesireye malik bir camii kadimdir Tulen ve arzan orta ayak mest ile kmil yzer ayak vasi camidir Ve otuz iki mermer stunlar zre taklerdir Dahi mavefki mnakka levha tav andr Sutuhu kire ile mesturdur Ve kapus var Kble kapus drder ayak nerdban ile eni n kapular dahi yle nzul olunur Ve camiin kble kapusndan tara camiden baid tabaka ir minaresi var Tula binadr Amma stad benna acib marifet sarf idb yedi tulsm ayan idb izhar marifet itmidir Bu camiin haremi ortasnda bir nabka ecri var Gayet khne dirahtd

r Amma acayib meyvedardr Ve mihrab tarz kadim binadr Amma minberi bir gne arab hrde a haeb ve levhai mzehheb minberdir Kapus zre yine tahtadan oyulmu celi hat ile tahrir olunan (Tarih) tarafnda ruyi divarda bir tulnce beyaz mermer zre yine celi hattile bu tarih masturd ur dir Ve bu camie karib Camii Ebssud bir tabaka minareli bir kk camidir Ve aru iinde Tvbe ve Camil Arab dahi derler yirmi beyaz mermer stunlar zre mebni bir ruen camidir Derunu camiin deri divan gayet mcell olmak ile bir sahibi hat cmle deri divarn Mesab ih ve Mearik ve Mslimi Berhar hadisleri ile ruyi divan zeyn eylemi byle bir camii rue dir Caruya mekuf bir bab ve tabaka bir minarei mevzunu var Ve bir kapus dahi mihrab orundadr Ve bir kapus dahi harem kapusdr Ve mezzin mahfili drt aded nahif , mermer me zun stunlar zre gayet musanna mahfildir Mermer stunlar kol kalnl olduundan mahfil havf ider Ve mihrab kadiminin iki canibinde iki rakik mermer stunlar vardr Gayet mc elldr Ve mihrab iinde mermer zre sls hattile [1] Yldz nshas (*U~- i cC*-*' <~ SU . ) SEYAHATNAMES 651 nass tenmik olunmudur Ve kifler saray () nnde Camii Merhum camii atikdir Cmle mevta anda eda etdkleri in Camii Merhum derler Tulen ve arzan yzer ayak camidir Ve otuz ik i mevzun stn gnagnlar zre kemerlerdir Dahi fevkinde levha tavandr Kubbe deildir Ve ki yan kapular var Biri kapus Ve haremi ortasnda iki hurma ve bir nabka dirahti vardr Ve bu dirahtlerin dibinde bir mavi tadan Hanef musluu var Mezhebi Hanef cemaati and an tecdidi vuzu iderler Vacibsseyrdir kim bu hacer zeman kadimde bir kbt padiahnn g evletleri Urban eline girb nan atub abdest hane itmiler Amma bu havzun canibi erbaasn da bir gne kehnei kudema hatlar var kim akalmi Msr bu anedek sekiz sene ketgzar it ve Asvanda bu hatlarn mislin grmedim Gnagn ekli garibe ile rste bir ibret-nmun sen dur Baz sanayi sahihleri Bu sengi macundur derler Zira bir vech ile tie ve Ferhad kln k tesir itmez Ve hacer iinde ben ben iri altun nmayandr Amma ki ana dahi bir lt silh itmez Turfa macun hacerdir Ve bu cami natemam kalmak ile cmle deri divarnn kara top raklar nmayandr Kire sval deil' dir Ve minaresi yokdur Ve kble kapusnn iki canibi offa zre sekiz aded mermer ve somaki amudlar var kim misli yokdur Amma evkaflar ha rab olmaile cami garib kalmdr Ve minberi garb [1] oyma haeb ve levhadr Amma Fahri oy misal kitabe ve rumler ve islemiler ve zlf cinler ve dal kazma f2] oymalar var kim em i merdm hayrelenir Ve [3] mertebede stad kmil var makdurun sarf itmi Baz ressamlar an an san'at serika iderler bret nma minberi peyenberdir Ve bu minber kapus zre yine le vha zre oyma hattile tarih yazlmdr deyu merkumdur Ve bu canibdeki [4] imali canibinde elli adm baid Camii Sultan Kaytbaydr Amma Seyyid aban Camii , [1] Yldz nshas (arab) \2] (krma) [31 (Bu) [4] (camiin) <>52 EVLYA ELEB deyu medh olunur [l] tabaka minareli cemaati kesireye malik bir ruhaniyyetli cam ii mnevverdir Ve ahabdan bina olunmu musanna minberinin kapus zre lciverd mzehheb ce hat ile bu tarih mektubdur <ilUl jlkJU! LV^o rll j iJjUl j\j* .itil y\ ^J\ Takam olunmudur Ve arsu iinde Camii Eeyh Ahmedi Devav bir kk camidir Ve tabaka na minarei mevzunu var Ve bu ehrin kblesi haricinde yedi yz adm baid Camii hazreti E hrri Bir alak minareli bir kk camidir Amma hareminde bir azm nabka eceri var Ve ta ede Camil Ahbas bir hli mezarlk iinde kalmdr Amma ziyaretgh hass mdr Ve Camii K k Eref tur'as iskelesi dibinde azablar orbacs Ahmed Aa bir cedid kk cami bina ina di jd\ 4,u" Ve bu ehir icre cmle on minare nmayandr Bu tahrir olunan camilerden maada yetmi yedi mihraba varnca mesacidlerdir Ve yedi tekyesi ve krk mektebi sbyan ve on bir sebili ve baz kelerde hrde kubbe sebilcikleri r Ve medrese ve iki hammam var Camii Mevta bibindeki hammam Huu Isa binasdr Eski ham am olmaile binas ve havas ltifdir Amma arsu iinde ukur hammam eyh Ebssudundur K u ehir icre cme altyz seksen dkkndr Lkin bezestan yokdur Yine her zkymet eyala

r Ve sekiz han ve yedi kahvehanesi var Ve krk yedi bezirhane krhanesi var Ve iki yz cillb dkkn mahalleler iinde vardr Ve yedi mir boyahanesi var Bu suku sultanlerin s rtldr Sarrachane ve papu-ular arus alettertib bina olunmak ile mzeyyen arudur mlar gayet vasidir Ve cemii evleri kerpicden Aniya ve fukara haneleri ikier tabaka beyti mamurlardr Ve cmle sular kuyulardr Amma sehl urcadr Amma istimalinde hassa vard Amma Ebrri rah zre bir bi'ri m vardr ehrin sahibi tabiat olan yn ve kibarlar ol k iderler Gayet leziz ve berd sui [2] vardr Amma havas olkadar memduh deildir Bir deme sovuk tesir etse deme bir hal ile ifakat bulmak mkildir Tenperver olan kimesne k endi vcudunun hekimi olub alayy* Jaij i'*vy* rt\ 6i-1*- ^e. [J Yldz nshas (Deyu merkumdur Bir) [2] (suyu) SEYAHATNAMES 653 hadis(i) mazmunu zre her diyarda mahsus ve [1] bu Demenhurda kendy(i) dem ss tutmak g erek Ve bu ehrin ba ve baesi yokdur Lkin canibi erbaasnda evce peyveste olmu seramed rma dirahtleri vardr Cmle meyvesi Beledi Saf Dereden gelr Fayyum ehri zmnden ltif iz inebi olur Ve bu ehrin zemini ure olmaile mahsul hntas az olur Ve halknn rengi ru ri buday enli olub Behice ve Hnadi Urbannda duhteri pakize ahterler olub yle penei fi ab mahbub ve mahbubeleri var kim gya mah-bubu Hnaddir Cmle nisvanlarnn ve bakirelerin n elleri ve kollar ve eneleri cmle mavi ivit ile gnagn ekller ve kfeler ile mna nanesinin kollar ve gerdenleri ve ayaklar altun ve gm halhaller ile mzeyyendir Ve zen ine havatnleri siyah burka' brinb al ve ala harir gmlek giyerler Ve ricallerinin yn ve akmiei gnagn giyerler Fukaralar Msr alacas giyerler Bu ehir meklt merubatlar memdu-hatndan mehuru mavi bezi ltif ve nazif olur Zira penbesi gayet firavan olur V e gnagn mnakka ceimi ve hamili olur Bunlara Rumda kilim derler Krkar ellier zira kil olur kim krk elli sene istimal olunur Ve zeytlhar yani bezir ya ve beyaz etmei ve ho ram [2] gayet mehurdur Ve dem kellesi kadar mora[3] patlcan ve tuzu ve mnakka elvan an Msr hasr ve buhayresinde nicc'drl balklar ve Karakz caniblerinde olan Sunfide k envai msmiratdan maada gzid(e) ralu zm Msr dahi ganimet ider Elhasl sev(a)d mua mma munsr yan haramisi havfinden her gice bir dem hanesinde sudehal rahat yatmyub p olub Allah yekdir yek deyu nbet bekler Hatt hakir anda iken bir azab orbacsnn hanesi haramiler almeleinnas basub bir hayli cenk idb meer orbac tevabiatile mde imi Hara e kurunu brn lanet gibi yadrub yedi harami mrd olub ancak orbacnn tara hareminde gayib olub bakyyetsseyf munsrlar firar etdiler Ve ehri her gice iki yz gafir yani di deban-lar ehrin etrafn ihata idb muhafaza iderler Bu muhafazalarn sebebi maietleriy lii vilyetden senev iki bin guru cem olunub bu nigehbanlara verirler Elhasl gayet ce ri ve edd hkim olsa bu makule haramiler hareket itmee kadir olmazlar vesselam [1] Yldz nshas (hususan) [2] (ihram) [3] (mor) 654 EVLYA ELEB Bu ehri Demenhurun enderun birununda sud(e) olan kibar evliyalar beyan ider Evvel ehirden yedi yz adm kble canibine Beledi hazreti Ebrri kmil ikiyz hanedir Ek hazreti Ebrri evldlar sakin olur Sdt kiramdandr elebilerdir Bir camii var Bir taba minareli ve iki kapulu ve hareminde bir azm nabka dirahti var Zemininde ahalii kar yeden baz yn kibar urefalar medfundur Ve hareminin bir kapusu kbliye ve bir kapusu ca nibi arka mekufdur Ve camii olkadar mzeyyen ve kebir cami deildir Lkin cemii ev-katda ehli zvvardan hali olmaile cemaati kesiresi okdur Ve camiin sa tarafnda camie muttas bir sutuh altnda bir kubbei mnevver iinde v.e sullei Ali aba ve kutbu fk ve gavsi z aleltlak pivayi tarikat ve sereme Ebrri hazreti Esseyyid Alullah Ebrri >jj\.^- ha i ol sitanei mehbatn iinde gencinei rz gibi pn-handr Ve cemii taallkatlar dahi fsk bile medfunlardr Menakb Evld zevilihtiramndan [1] eeyh Seyyid emsddini Demenhur Bu hakir Mevldu Ebrrie vardkda bin seksen mah Cema-zelhirin altnc gn idi eyh ile beraber ibtida Ebrri hazretlerinin rk tahirinden olan halifei seccadenin Seyyid sddin hazretlerinin hanei saadetine varub desti eriflerin bus idb duai hayrlar ile hi ssemend olduk Yz otuz alt yanda muammer olmu bir nuran pri fani kimesne idi Cemii m in savm Davud ile geirb mr nazenininde pcagile boazlanm z-ruh ksm tenavl itmem ememi Bir feddan yerde kend capalayub arpa ziraat idb kend elile db ve el deirmenin idb arpa ekmei yer idi Ve cemii zemanda avam haarat kapus bilmeyb halkdan mnzevi ol kei vahdetde mrn taat ve ibadat ile geirmi bir ehli hal kimesne idi Her ziyaretine va

an deme teberrken ve teyemmnen birer arpa ekmei verb Yiyn der idi'Her ekmei yirmier em ancak gelirdi Hakire krk ekmek virb birin huzurunda tenavl etdim eyh innav n ye i huzzar meclis dahi heminan birer ikier yediler Hemen aziz hazretleri hazruna hitab idb ider Ya ihvan vefa Alemi sahavetimizde bir ka vakit nemaz kaza borcumuz vardr i naallah erte gnden ecdad izammzn Mevldu cemiyyeti ohcak gndr Bu [1] (Evld zevilihtiramndan menakb) olacak. SEYAHAT NMES 655 bin hell gllimiz ve terekemiz akesidir Sizlere taksim ideyim Badehu ecdadmz sitanesi Mevldun Nebiye sizinle bile gideyim Anda aka yz , hvan bavefa ile kaza namazlarmz vabn bu hakire hibe ideler deyu iaret buyurdular Cmle ahibba Nola sultanm didiler Ya eyh innav Sen bir mutemed demsin. Bu kaza namaz in bin ake sende emanet dursun dey ake, eyh innavye verdi Ve buyurdlar kim Ya ihvandan [1] Alessabah bunda gelb cem olu Cmleniz tevhid tezkir ile ceddimizin Mev-lduna gidelim didiler Cmle huzzar meclis A lerre'si vel'ayn deyb vatanlarna gitdiler Ertesi alessabah hakir ve eyh innav hazretl eri ile eyh emsddin hazretlerinin saadet hanesine vardk eyh dahi harimden kmam Seh idb cmle yrana tahtelkahve kend-Ierinin arpa ekmeinden gndermi Andan tenavl iderke imde bir vaveyla ve vavelda kopdu Ay bu ne feza' ve ceza'dr derken eyh hazretleri h arimden reftar iderek kub cmliye selm verdi Aleyke alub ayaa kalkdk Azizin gzleri ta una dnm Ve ark ald olub mbarek vechi eriflerinden drdane gibi ark ekide ekide olub n ider Cmlemiz taaccb idb Ay harimde bir kimesniye hatrmande mi oldu deyu derundan by e gedi Hemen eyh Hayr kimesne ile hatrmandeliim yokdur Ancak hammamca girdim Safa et Kendi kendim (i) bir ho muradm zre gasil eyleyb ehil yalimizle ceddimiz Mevlduna gid eriz deyu veda etdik Anlar bizi gayri diyara gider zan idb feza' ceza' iderler Bi z ise unda ceddimizin yanna varub Mevld ideriz Ve cmle yrn ile kaza namazlarmz kl bessm etdiler eyh innav hazretleri didikim Ya sultanm Cmle fukaralarnz ve ikan s ve kudmleri ile tarada hazrlardr Ve Buhayre kifi dahi cmle prsilh alay askerleril rifinize muntazrlardr didkde hemen eyh emsddin hazretleri buyurdular kim Anlar hazr biz de lt zhd takvamzla hazrz Tiz Bu mahalde biraz fukara gelb tevhid etsinler di anei saadeti iine yz mikdar fukara cem olub tevhide megul oldular Hemen eyh emsddi e ihramdan bir cibinlii var Anda girb ireden tevhid etmee balad Dakika saat oldukda t vhidi sultan germagerm iken eyhin mbarek ayaklar tara kd Allahu a'lem aziz vecde ge t oldu mlhazasnda iken ierden bir Hay sadas kopunca cibinliin ipleri dahi kopub perde yhin stne dd Derhal ba halife ve bizim eyh innav perdeyi kaldrdlar Meer biemril retleri teslimi ruh idb gl ehresi lal verdi handana dnb [1] Yldz nshas (ihvanun) 636 EVLtYA ELEB tebessm idb .sij Jt emrine imtisal idb ruhu prftuhu cinana revane olmu Cmle ikan m de bir griv feryad kopub keif kerametlerin ve gnagn rumuzu knuzlarn sylemee balad l bu hal harime mnakis olub yine bir matemi cedid dahi kopdu Meer aziz hazretleri k azgan ss su idb ve kefen ve gllb[l] ve buhurlarn cmle mevtaya lzm eyalar hazr i ve kerimesile hellleb tara bize km imi Cmle asker sehl rm idb derhal eyh inn akei skat salt n yz deme vasyyeti rumuzlar zre tevzi idb eyh innav gasil nav zade buhur idb tehiz tekfinine sarub tabutunu tevhid ile bukadar asker cenazesi le feryad figan iderek ecdad izamlar Ebrri hazretlerinin camiinde salt cenazesin krk li bin asker eda idb sevabn ruhu emsd-dine hibe eylediler Bedehu cesedi erifin ceddi izam fskyyesinde eyh innav defn eyledi Amma Hudayi lemyezel hakkyn Ebrri hazretl si kapusn kade idince bir rayihai tayyibe kd kim anda hazr olan uakn dimalar mu cmle ehli zvvar camide ve haremde bir yire gitmiyb yzden mtecaviz hatmi erif til nub sahiblhayratlar helvalar ve peiler ve mutabbaklar piirb ruhu emsddin in ahalii bezi etdiler Hamdi Huda byle keif ve keramet sahibi sultan fukara ile fakirane grib uai hayrlarn alub hizmeti eriflerinde bulunduk o' lgn Ebrri hazretlerinin ruhu erif hatmi erife uru idb ertesi badelsr cmle sadkan huzurunda dua ve sena ile hatm idb [2] hibe eyleyb himmetlerin reca eyledik ^.h ^> >=**--> Ve hazreti Ebrriin menakbna hadd hasr yokdur Mtak olan can Tabakat a'ravye mracaat etsin Grsnkim sultan Ebrr tandr Tariki Burhande Ibrahimi Dessuk ve eyh Ahmedr Rufa ve eyh Ebrri bunlar km-m sultanlardr Ebrri hazretleri mer ibnl Farz gibi bir ak billh imi Dnyaya zerre habbet etmediklerinden merkadi pr envar dahi mzeyyen deildir Ancak bir kapusu var ima

le nazrdr Ve bu sitanenin hareminde bir kubbei li iinde Eeyh sim ibneyh Ebrri bahir olmudur Ceddi izamlarndan sonra seccadeniin halife olub krk bin deme biat verb ivayi tarik olmudur Hemen bunlar dahi ceddi izamlar gibi zib ve zinetsiz bir kubbei pr envarn ta vasatnda yeil uka ile mestur bir sanduka iinde medfundur Ve bu [1] Yldz nshas (glb) [2] (pr ftuhlarna) SEYAHATNAMES 657 kubbenin kapusu dahi imale mekufudur Andan bu sitaneden tara imal canibine yz adm iyareti eeyh Seyyid Atiye Bunlar dahi tariki Burhanden ulu sultan Tula divarl kal'a misal bir kubbei lide medfundurlar Bunlarn dahi ok kerametleri aikre olmudur Ve Mevl azar iinde hurmalk dirahti sayesinde Kabri Eeyh Ebu Heva Bir kk kubbede medfundur sla gayri sr yokdur Ve Cebbanei Kbrada olan kibar evliyalar ve sahabei kiramlar aleli firad tahrir eylesek bir mutavvel kitab lebab olu(r) Amma mehuru fk olub sahibi-kubb e olanlar ziyaret idb tahrir etdiimiz beyan olunur Evvel Eeyh Mehemmedl Edib Ulu sul dr Ve civarndaki Cebbane Camii iinde Eeyh Seyyid Ahmed Ebl Abbas Eatr Bir kubbede dur Ve civarnda yine bir kubbecikde Elhaci Mehemmeds Syyuf Sahabei kiramdandr Hazreti Risaletin kl bas uttasl Eeyh Alii Sakat eriri Sakat hazretlerinin ba halifesidir Ve bunlara karib E i Tan-cav Maskat re'sleri Marib Zeminde Tanca kal'esindendirler Filn gn bu kal'eye sp nya kffar istil idb bu kal'ede bulunanlar kati ider deyu halka haber verb kendler M ldiler Badehu on gnden kffar bedgirdar kal'ei Tancaya zafer bulub cmle ibadullah ehdi hadet erbetile kandrd Nice bunun emsali kefi zahir olmudur Ve buna karib Eeyh Nasr as Marib Zeminde Fas diyarndan Muizzddini Tahire[l] ile gelb Ahidiyyun elinden Msr db badehu bu Nasrddin Demenhurda merhum olub bu Cebbaneda bir kubbei sagire icre as udedir Ve Eeyh ehzade Yahyd-din ibni Sultan Nasrddin Sultan Msr Bu ehzadei civanb ht terk idb haki mezelletde jU abas ve kubas giyb beyabanda huu tuyur ile ve rum ebeli Ahzar sbular ve sayir yrtc hayvanatlar ile lfet idb vadi(i) hamunda sakin idi ehu kendye hidayeti Hak irb kutbiyyete kadem basar Hl- ziyaretgh hass mdr Ve buna ir kubbede Eeyh Mehemmedl Acemi Ve ann cenbinde Eeyh Sitti mm eyh smail Ve ana mu azra Ve bunun civarnda Eeyh Burhaneddin Bu zikrolunan sultanlarn her biri birer kubb ede Cebbane icre medfunlardr Andan ehrin enderun birununda asude olan kibar kmmeln-le ri beyan ider Evvel Camii Menyelin sol kapus dibinde bir kubbei sagire iinde Eeyh Meh emmedi Ensar Sahabei kiramdandr Hazreti Ebabekir hilfetinde kababta melikelerine elil ik ile gelb merhum -olub bu mahalde defn olundu Hl kf hattile sengi mezarnda tarihi v rdr Ve ehir iinde Eeyh Ebssudu Demenhur Camiinin Evliya elebi 10 42 [1] Yldz nshas (Kahire). 658 EVLYA ELEB mihrab solunda medfundur Ve ehir iinde Eeyh Mcahid Bir kubbede asudedir Ve yine ehir de Arasta Bazar kurbinde Eeyh aban Camiinin sa tarafndaki kede bir kk kubbede me cami Sultan Kayt bayndr Amma bu eyh aban bunda asude olmaile Camii eyh aban derler U sultandr Bu cami anlarn erefiyyetine ina olunmudur Ve yine Hafaflar esvak cenbinde E Ahmedi Davudi Mahkeme Camiinin mihrab solunda bir kubbede medfundur Hl mutasarrfnden ulu sultandr Hatt bir demin bir kimesnede hakk olub beyyiniye kadir olmasa muztariblh al oldukda er'a teklif etmeyb medyun demi eeyh Ahmedi Davudi sitanesine getirb mdda a aleyhe yemin teklif idb Bab Davuda el ur der Hakikatlhal eer medyun herif ve yahud mazan-na olan sarik herif mcrim ise cret idemeyb yemin itmeden ve kapusuna el urma dan crmne muterif olub hkimlvakt andan mal tazmin iderler Eer mazanna olan kimesne ke dyi bilb mcrim deilse bab Davuda el urub yemin idb hals olur Eer mezkr herifi mtt idb bab Davuda el urduu an ol demde demi dutulub helak olur deyu hr(ei) ehir olmudur her sene nice bin demin hakk bu sitanede bil cidal haklar ihkak hak olmudur Hl hi rdan ve etraf kuralarndan nice demler gelb bu sitanede haklar icra olunur azm dergh ldr u-jis Ve Ziyareti Camii Krklar Ve yine ehir iinde Kabri eeyh Eba ehbe Ve ana ka erkadi prenvar eeyh Ebu Yakub Tariki Burhande Ibrahimi Dessuk halifesidir Cmlesinin metleri hazr ola Hamdi Huda her birinin sitanesine yzm srb birer fatiha yahud birer Y sini erif ile ervahlarn ad idb ziyaretleri ile dilad olub himmetlerin reca eyledik ^r f*-> Bu ziyaretleri temam idb nice ibre-nma eyalara im'an nazar ile nazar idb seksen

 mah Cemazel-hirinin evvelki gn Ebrri hazretlerinin Mevldu erifin seyri temaa e avsif eylesek bir mcelled kitab olur Amma cmle mevldlardan Seyyid Ahmedl Bedev andan Ibrahimi Dessuk andan Nehariyyede Mevldu eeyh Mehemmed ibni Zeyn Mevldu az()mdir Anda aa cemiyyetli bu Demenhurda Mevldu eeyh hazreti baid ve l listana karib olmaile lidler gibi hay huy adman ragan olmaz Amma bunda cem olan ecnas mahlkat beni demizade bir Mevldda cem olmaz Ta Fes ve Meranke ve Ce-. zayir ve Tunus ve Trablusdan ve Ma y Bornu ve Afnu ve Sudan ve sne ve Asvandan bu zikrolunan bild azimlerden lyuad ve ly uh-sa elsinei muhtelife sahibi demler cem olur Ve l listan kabaili Behice ve Lilimani ve kabaili Hnadi ve nice yz bunun emsali UrSEYAHATNAMES 659 ban kavmi zikrolunan memaliki mahruselerden cmlesi mal menalle-rin bu li Mevlda getrb haym(e) ve harghlar ile Demenhur sahrasnda meks idb olkadar dem deryas cem olur kim eyannda lisan kasrdr Nice kerre yz bin deve yk ya ve koyun ve sr ve kilim ve cac iyahlar sbyanlarm fruht iderler Ve bu ecnas mahlkatn rengi ruylerin grmiyen ruyi arzd bir ey grm deildir May Bornu kavminin gzleri kzl kzl ve Afnu kavminin gzleri sa n zahmetine mbtel olmulardr Amma tenleri humrete maildir Bunlar ekseriya altun teber i getrb gmlek bezi alrlar Ve Bagaski kavmi gzlerinin beyaz okdur Gaye-tlgaye tenler ahdr Amma yle kadidi mahzdr kim gya Ahlat ehrinin kadididir Kaan pertab etse ciran an hem paye olamaz Bu kavmin haym(e) lerinde bir tyl dem var idi Cmle halk temaasna var Hikmeti acibe Hakir dahi ileriye tekaddm idb grdm Bir tyl dem hizmet idb durur Amma dileri kelb ve enesi ve burnu uzun Gya bir asferllevn kelbdir Kelimat etdkce daima tebessm ider Hakir bu sfatl beni dem grmedik Asl nedir deyu sual etdim Anlarn lisanndan bilir Elv t vilyetli cillbe demleri var idi Anlar sual idb yine ol kavimden biri fethi kelm idb ider Vallahi bu dem maymun oludur Validesi dada sindiyan aac keserken bir zeberdest m aymun bunun validesin tasarruf idb bir yldan biemrillh bu dem vcuda geldi deyu nakl e tdi Hakir lemi hayretde kalub (Ayet) *ii didim Yine hakir itdim Ya canm tabu mertebe edid zor bazuya malik maymun olur didim Anlar itdi Himar kadar maymunlar v ar kim khice bizim yolumuza inb cenk iderler didiler ( Ayet ) fi* j ItA. &ji Amma bu kavmin cmlesi ryandr Ancak merdi zenannn avret yerlerinde birer pare mein vardr Amma yine k ket eylese her uzuvlar aikre olur Hayvan mesabesinde bir alay mahlku Hudadr Mddeti me id mrlerinde su imemi demleri vardr Cmle deve sd ib dar ekmei yerler Amma Behi uafa kabilelerinin yle mahbub ve mahbube beyaz ve buday enlu yedi kudret ile mukh-h al merali ve gazali Hoten ahusu gzl irin szl mnevver yzl sbyan ve nisvanlar var k r ile isyana korlar l'_,ic ^\ Bunlar[l] dahi metalarn bazar muhabbete karub her metal arn fruht idb on gn on gice azm beyi ira olur Badehu kif cmle [1] Yldz nshas (bunlar) 660 EVLYA ELEB askerile ksu hakaniyann alarak rihlet idince cmle ehli tccar ve zvvar haymelerin bozu Ebrri hazretlerine ziyareti veda idb herkes kura ve kasabatlarna giderler Hakir dah i veda ziyaretin idb kifden on tfenkendaz bahadr esrarlar sekbanlar alub Demeti' hurd n canibi garba be saat bir listan icre gidb Evsaf ehri kadimi Huu Isa Lisan Arabda hu derler kadimi evvelde ba irem misal bir sevad muazzam ehir imi Lkin vilyetin Iskenderiyye deryas gark itmek ile kuralar harab ve ehri trab olmudur Hl ar mamur ve mzeyyen deildir Buhayre hakinde Rumbiyye bir kif' likdir Buhayre kifinden hilt giyer Be yz atlya malik sahibi kus hkimidir Ta Ucile ve Kibrit krfezine yetmi k k yire varnca hkm nafizdir Ve kifine on sekiz Msr kise hasl olur Ve yz elli ake k hhasl olmaile hl kadsna nahiye ilhak olunmudur Senev bin guru olur ehri bir l a bir dz sahrada vaki olmudur Sene751 tarihinde Urban beylerinden ibni Isa hazretl eri bu zeminin b havasn beenb bu ehri imar ider On bin kadar deviye ve. nice kerre y in ganeme ve camus sevre ve teyse malik olub daima Ucile teberin zabt idermi yle a nka olur kim bin deve ile her sene hac idermi Ve cmle huccaca nimeti mebzul idb her kesin tatyibi hatrile takayyd idb gider gelira mi Bu Emir Isann ihsan in'am sebebile bu ehri Hu olkadar imar olur kim ehir iinde bi arab hane ve bir az hali virane kalmyub cmle halk mal Karuna malik olurlar Zira koyun

ve deve yeridir Bu bni Isa asrnda bir kerre ehri skenderiyyenin tur'as yolun spanya far mnhedim idb Nil suyu skenderiyyeye gelme-dnden ahalii ehir atdan helake yz du ar bu mahalde skenderiyyeye zafer bulub [muhasara ider Bu Huu sa nice kerre yz bin U rban askerile skenderiyye karesine imdad(a) yetib kffar taht kal'eden kam idb ruyi d aya dkb bakyyets seyfi ketilerine suvar olub firar iderler Badehu Nil tur'asm tamir v e termim idince bni Isa ahalii skenderiyyei sakyetmegin beher yevm bin deve yk Nil ile skenderiyye halkn atandan hals idermi Ta bu mertebe kuvveti kahire sahibi Emir I sa imi kim Hu ehrin bdan etmidir Amma mruru eyyam ile kiflerin zulmnden ve Urban n harabe yz tutmudur Hl man-zurumuz olduu asrda bir nahlistan icre iki bin toprak ve ire rtl mamur haneler ve byutu fellhn ve kavmi Megaribeler de SEYAHATNAMES 661 sakindir Baz kabaili Behice ve Hnadi ve Hazarnden sakin kimseler vardr Mukaddema bin be yz mihrab imi Hl on bir mihrab kalmdr Amma ehrin ortasnda ibni Isann bir cam misli Msr ikliminde ve Msrda yokdur Gayetlgaye musanna ve ruen camii dilkadr Ende ununda yle musaykal ve mcell sun'u Huda gnagn ebr talar var kim gya henz stad hak en kmdr Bundan gayri cami yokdur Ve bir minarei seramedi var Kehkean s semaya sere a minare(i) lidir Ve hammam dahi Emir Isanndr Bu hammamn dahi naziri yokdur Meer Manf alt ehrinde Bey hammam ola Ve elli mikdar dkknlar vardr Amma herkesin hanesinde ihr kurlar Ve yz altm dkkndr Hulsa(i) kelm cmle imaretleri ibni Isa hayratdr Lkin ve baesi yokdur Sular cmle leziz kuyu sulardr Halknn kr kisibleri ihram ve nazik z ime kilimler ilerler mehurdur Zira koyunlarnn cmlesi beyaz koyunlardr Ve bu ehrin ce ile keileme rzkr mabeynindeki hurma orman iinde bin mikdar hayme ve kilimden ve amdan evleri vardr Cmle halk tfenk endaz-drlar Bunlara Behice ve Hnadi Urbanlarnn a zafer bulamazlar Gayet bahadr kavimdir Bunlarn dahi develeri ve koyunlar bhesab ol duundan bunlarn dahi krlar nazik nazif beyaz cecim ve ihramlar ilerler Bu ehrin ziraa olncak yerlerin iskenderiyye buhayresi gark etmeile gllleri gayri kuralardan gelb ha k ihram tccardr Ve bu ehrin garb ve cenub tarafnda asla mamur bdn yokdur Ta Fes ve ee ve Marib Trablusuna varnca l lis-tan ve berri beyabandr Amma Cebeli Ahzarda dira an ve hya-ban vardr Ve b havas ltif yerler varkim diller ile tabir olunmaz kim bu mah llerde nice bin kabaili Urban konub gerler Menakb mecazibun ehri Huda mazannei kirame eeyh Ali Bebi ve dahi eseyh Mbarek Hatun ile eyh Bebi hasm kavilerdir Hatt bir kerre Mubareke Hatun Bebiin ban yarub alt saat ta Demen-hur ine varnca kovdu Amma ikisi de mazannei kirame kimes-nelerdir Hatt bir ka kerre Mub areke Hatunu Cezayirde ve Tunusda grmlerdir Ve gitdii yire yle gider kim at yetimez E seriya asker tayifesile sefer(e) bile gider Der beyan Medinetl Ukab Bu ehri kadimi Huu Isann canibi garbnda be gn be gice 662 EVLYA ELEB Behice ve Hnadi Urbann Tecride askerile kovarken bir harabistan ehire rast geldik B ir sahrayi llezarda sulu ve otlu Tak Kesradan nian verir kemerli kubablarn ve gayri asarlarn hisabn stad Ezel bilir Meer ehri Ukab imi Hakka ki bum ve gurab ve ukab i u bir harbddr iddeti itada iinde kavmi Meharib ve kavmi Zuafa ve Megaribe kavmi saki rdir Badettufan Hartiya melik binasdr Sene 347 tarihinde Ali Fatmiyyundan Muizzddini Marib harab etmidir Hl harabistannda nice bin zkymet talar bulunur Hatt altun te ile ehri bu harab Ukab ehrine be konak baiddir Amma hakir varmadm Zira Hnadi Urbann m ezim idb salimn ve ganimin yine Msra dahil olduk Hakir bu ehri dahi seyir temaa idb mi seksen refikler ile yine geru Demenhur ehrine drt saatde gelb daredde mukim olduk rtesi gn Buhayre kifi Celeb Mehemmed Aa ile Iskenderiyyeye cereyan iden Nasriyye tur' as mnhedim olub cmle yn ehir ve cmle yedi blk askerile Demenhurdan imal canibine Beledi Cebeli Kasm Bey Andan Beledi Bastra Demenhurlu Deli Mustafa Aanndr Andan Beledi Zerkuh Andan Beledi Zaviyetl Gazal Andan iki saatde bu zikrolunan kuralar ubur idb Beledi Nasriyye ye vsl olduk Yz elli haneli ve bir camili Nasr Sultan evkaf mamur kuradr Bu mahalde c

e asker haymeleri ile meks idb tur'ai tamire mbaeret idb nice kerre yz bin dem kelles kadar samanl balk toplar yapdlar Ve hurma dallarndan krk elli dane uhalar yapub ibl n mezkr kelle kadar balklar ile lebberleb idb her bir uha gemi kadar bir mfrit azm ub nice bin dem bu uha tabir etdikleri kaziyyei cereyan iden Nilin iine braub Nil sed olub bu hal zre Nil kelevvel Iskenderiyyeye cereyan itmee balyub bu renci inaya bir hafta bukadar bin reaya ve beraya ve mltezimn ve keaflar alub hah nahah Nil tur'as a idb Iskenderiyyeye Nil cereyan etmee balyub kif krk koyun ve be deve .kurban idb manlar etdiler Zira Iskenderiyye(ye) seyahatnamesi 663 Nil varmasa skenderiyye benderi harab olub senevi yz msr kise hasl olur Gmrk hara a Buhayre kifi kati olunur Bu tur'a tamirine Buhayre kifi memur olub masarafiyn senev k kise masraf yazub muhasebe grr Bu tur'a harkna ta Circiye varn* ca cmle kifler ve zimler havlileri ile ve hurafe srlar ile ve kurafe sbyanlar ile beher sene gelmee me olduklar Foh kasabasndaki mahkeme sicilltlarnda masturdur Bu Nasriyye tur'a-sn ibtid Hazreti brahim asrnda Filbatr nam kbt meliki bina etmidir Ol melikdir kim Sare Anaya iki kerre dest drazlk idb elleri kuryub tvbe istifar idb Hazreti brahime iman getr r'a ann inasdr Byk Nil kenarnda Fo [1] kasabas kurbinde yine Buhayre hakinde Darud sinden kesb iki konak yer skenderiyyeye kesb getrmdr Makduru beer deil bir himmeti iinde alt ay gemiler cereyan ider Bade zemann mruru eyyam ile muattal olub Sultan Nas hark idb cereyan etdir-midir Annn Nasriyye Tur'as derler ki canibi Buhayre deryas zehri mardr Ortasndan Nili Mbarek zll cereyan ider Acib himmeti merdandr Baz mahalde ltumu bahir ziyade olub cisirleri bozub byle cemiyyeti kbra ile tamir ve termime mu htac-dr Zeman kadimde bu tur'ai Filbatr melik ina etdkde karu iki konak yer(i) serapa mermeri ham ile denmi Hl baz zeman baz yerleri zahir olur Hakka ki JU-i ^s: ju^ c* besi hayaratdr skenderiyye derler mehuru fkdr Eer bu hali her sene hafr olunmasa ik ibde olan ac Buhayreler mevci cisirleri kat idb Buhayre vilyetinde nice yz pare kura lar dahi gark iderdi Tathir olunmas dahi kife bir krdr Muhasebesi sn olur Ve skend bu tur'a ile rey olduu inallah mahallinde tahrir olunur Bu tur'ann tamir ve termini nden sonra kifden haliye hizmetimiz in on bin pare ve bir at alub at bir deme emanet oyub kif Mehemmed Aa bize on tfenkli refikler verb bir gemi mde idb cmle levazmai tur'a icre yolhyub cereyan iderek skenderiyye ehrine azimet etdiimiz menazilleri ve kuralar beyan ider btida mezkr tur'a ile siyli revan var revane olub Beledi Sintavih Merkum tur'a kenarnda iki yz evli ve bir camili mamur kuradr Yine Buhayre hakinde ml tezimi vardr Eeyh Ebubekir Hazretleri tur'a kenarndaki camiin sahasmda bir kubbei sagire iinde fl] Yldz nahas (Foh) 664 EVLtYA ELEB [1] Yldz nshas (camii) medfundur Mehuru fk kibardandr Bu karyeden aa cereyan idb Beledi Bersik Bu haneli ve nahlistanh mamur kuradr Bir camii var Andan aa Beledi Nahl iki yz bytlu bdan camili kuradr Andan aa Beledi Ebu Hzr Bir camili ve zaviyeli ve alt yz haneli bdan kuradr Bu mahalde Erefiyye tur'as ki Kenarnda Rahmaniyye Kurasndan ayrlm bir azm tur'adr Msr padiahlarndan Sultan Er ayre hakinde nice yz pare kuralar rey idb Demen-hur ehrine dahi urayub andan ubur ide rek bu beledi Ebu Hzr kurbinde bu Nasriyye tur'asna mahlut olub Iskenderiyyeye gider Bu dahi byk hayrat zmdir Bu belede karib Beledl Kuravi Gayet mamurdur Bir canibi [1] var Andan aa Beledl Kafile Be yz haneli ve bir camili bdan kuradr Andan aa Beledi Desu Bu dahi bir camili ve yz byutlu imar belidedir Andan aa Beledi Brke Beyz haneli ve bir camili mamur kuradr Bir kubbede bir ziyaret vardr Amma malmumuz de ldir Ruhiyn bir fatiha tilvet idb ubur etdik Andan aa yine Nil ile cereyan iderek

Beledi ( ^n jf) Bu dahi Buhayre hakinde bin yedi yz evli bir seltn camili ve mesacid ve hanl ve e svak muhtasarl ve kahvehaneli mamur ve SEYAHATNAMES 665 mzeyyen kuradr Bu Nasriyye tur'asmda iskele olmak ile hrde emini tarafndan gmrk emin lt aydan tur'ann suyu kuruyub kmil alt ay iskele gmr dahi muattal olur Beher sene b re gemi gelb meta alub giderler Evsaf metai sun'u Huda beharyei Ruyhib Perverdigr kadir al klli ey'in ol sanii lnazirdir kim akl beni dem ann hikmetine h ergerdan bir sun'u ezlsi dhi budur kim bu karye (i) Ruyhib sahralarnda hasl olur Gn [ 1] dikeni gibi bir alack diken menbutdur Ana lisan Arabda gasul derler Galat mehuru K asul dahi derler Asfarllevn bir nebatat kiya-hatdr Mug(ey)ln dikeni gibi niterli dik eni olur Mah Temmuzda kemalin bulub tohmu virb tohmu yere dklr Badehu kura halk ehil yalleri ile bu vadiye kub bir gne engelli mczem oraklar vardr Ann ile mezkr gasul rin kesb harman harman yarlar Baz demler bu gasul esbab ykamak in sabun itmek mura rse bu gasul dibeklerde db hrde ider Badehu bu kuraya mahsus bir gne trab vardr Ol r idb hrde olan gasul bala mahlut idb hamr gibi yoururlar Badehu mdevver mdevver idb emsi tetabda kurudurlar Badehu tccarlar vardr Nie bin deve ykleri andan alub le cmle Arabistana ve Kal'a (i) sne ve nehri [2] Asvana gtrb ekseriya fukara ksm ist l iderler Bu gasul bir tat iinde sla-dub suyu ile cameuyluk iderler Ltif sabundur An sul derler Gasul gasildendir Gasil ykamaa derler Ve bir nevi hobuluun-dan maada bu h assasi gasul ile gasil olan siyabda bir dahi pire ve kehle olmaz Hassai kbradr Hassai sani Bu gasul otun ahalii belde dalar gibi bir yere yub ihrak bin-nar iderler Badehu kln b r yere cem idb bir dahi germagerm tei Nemrud ile yakub mezkr kl birbirine bitib tob olur Badehu iskele bandaki mahzenlerde yahud tarada kme kme yub tccarlar kantar u ar Msra ve sayir diyarlara bazir-gnlar nice kerre yz bin kantar ve kilo gasul hakiste rin alub Msrda ve gayri diyarlarda deirmenlere ekb badehu elekden geirb tei germag atrun ile kal idb gnagn ieler ve kanadil ve [1] Yldz nshas (gl) [2] Yldz nshas (ehri) 666 EVLYA ELBE camlar yaparlar Gayet mcell ve berrak billur camlar olur kim grenler an cam Cem ve bi lur moran ve necef zannider Hassai salis Bu gasuln kln ekseriya Frenk tccarlar alub gemi gemi Frengistana gtrrler Hakir Alma arnda iken Engrs altunu kesilen darbhane emini Mar elebiden sual idb Bu gubar nedir d idim Msr diyarnda Buhayre hakinde hasl olur Gasul otu derler bir otluun kldr Bunu t yuna ekb altunun karrz Badehu kal ideriz Gayet ltif ve nerm su altunu olur deyu ceva tdi Hakka ki altun gibi sakil gubardr Hassai rabi Bu gasul otun dahi nevzuhur sebzgn iken koyun otlasa dileri altun gibi olur Hakir gayri kemie srdm Tesir etmeyb kelevvel beyaz kemik kald Hassai hmis Bu gasul nebat henz ahzargn iken skenderiyyeden Frenkler gelb cem idb Frengistanda sa tilere ve huyumculara beyi iderler Anlar dahi czi altun yaldz rayihas olan avani maku lesi eyalar kursum yahud bakr ebgle tabir ederler kuyumculara ve saatilere mahsus tas gibi bir eyadr Anda altunlu avani(i) bu gasul otile ve kkrt ile mezkr ebglelerde kay ub yle mutall altun olur kim gya krkar ellier altun srlm mertebesinde altun yaldz man diyarnda ina olunan yaldzl saatler bu gasul ve kkrt ile yaldzlanr Garib temaad lmi kfa mu-kayyed olan kimesneler bu gasul otile amel iderler Hassai sdis Hikmeti Hallk lem Bu gasul otu hasl olan kura ki Beledr Ruyhibdir anda eeyh Seyyid Isa hazretleri bir kubbei lide medfundur Yemende eyh azel hazretleri ile hemasr imiler Bu eyh Isa azel etleri helli zll kahve otu otladn istima idb hazret Cenab Izzetden reca ider kim Ya yh azel kuluna ihsan etdtn kahve otu gibi bana dahi bir ot ihsan it Annla defi cu id uvayi beden ile sana ibadet ideyim deyu reca ider Derhal duas mstecab olub bu SEYAHATNAMES 667"

sahray ferahfeza gasul otile malmal olub kfesile llezar olur Hl kfesinin rayihas ma muattar olur Badehu eyh Isa kmil yz sene bu gasul otun tenavl idb defi cu idb y dahi muammer olur Mukddema yz be sene dahi muammer olmudu Cmle mddeti mrleri iki yz ne olub Sultan Barkuk ile Trablusu am fethinde bile olub badel fetih maskat re'si olan bu Beledi Ruyhibde merhum olub zerine Sultan Barkuk bir kubbei li bir tekye m inayi klii ina etmidir Hl iki yzden mtecaviz fukaralar vardr Cmle bu gasul mayide gibi yerler Ve demet demet kurudub el deirmenden ekb un idb hamr idb ekmek iderler G yet leziz nan hogi olub hakir teberrken tenavl idb defi cu idb Hakka hamdi sena etdim Hassai sabi Gasul tohmunun ekmei yrekde riyh ve kan kat idb zihir marazna gayet nafidir Amma ekme karadr Ve kahve ta'mndadr eyh Isa hazretleri yz sene kmil b gasul otundan gayri bir enavl etmemidir Nice keif kerameti zahir ve bahir olmu ulu sultandr Ve bu ahalii kary enin ou zaruret mahallinde bu gasul otun yerler vesselam Hsl kelm bu gasul otundan az gmrk hasl olur Ruyi zeminde bir diyara mahsus deildir ll Buhayrede olur Bu beledde bu seyir temaay ibret nmay grb yine tur'a ile cereyan iderek Beledi Lukun ve Beledi Brke Yz haneli ve bir camili badn kurradr Andan Beledi Ceryun Andan Beledi Muallefi Andan Beledi Akiril Bestelkonl beyza Kababta asrnda ehri azm imi Hl sr binalar diller ile tabir olunmaz Bundan dahi u tu'ra ile cereyan iderek 4368 EVLYA ELEB Beledi Cinan Zeman kadimde ba ve baesi ok olduu in Beledi Cinan derler Hl yz haneli ve hurm dr Bu blda tahrir ulunan kuralardr Cmlesi Buhayre hakindedir Ve bu tur'a(i) Nasriyyen n iki canibinde mamur bdan kuralar on saatde temaa iderek Evsaf bild khne ve dar kehene hsn hasn ve eddi Iskenderi metn kal'ai Iskenderiyye gn Binay azm diyar kadim ehirdir Bu eddi Ye'cuc misal kal'ai Iskenderiyyenin hakknda nic bin mverrihler evsafn tahrir etmilerdir Amma cmleden muteber Kababta tevarihleri mut emed teva-rihlerdir kim hubutu Ademden sonra kalem Hazreti drise virilmi-dir Kbt kav mi ol zemandan beru il yevmina haz ruzmerre cmle N vakayat tahrir etmededirler Eer ke ereler ise de anlardan cemii zemanda kizib ve habt kelm sdr olmamdr Ann in cemii evarihleri muteber olub Ali Abbasiyandan Memun halife tevarihata mail olmaile Msra gelb Ehram dalarn feth idb nice bin pare kitab Idrisi ve kitab Daniyal karub lisan ter-ceme etdi Ve nice yz kbt tevarihlerin dahi lisan kbtden arab ile terceme idb o arihlerin kavli zre ibtida bu Iskenderiyye tufan Nuhdan sonra Bayzar bin Ham ki bi raderi Samdr Nuh Nebi gavri evldlarndan rugerdan olub bu Bayzara dua idb tenasl bulub Msra malik olub skenderiyye (i) bina etdi Ve Menufu taht idindi Ol asrda skenderiyye ehrinin ismi Rukude idi Hatt Alman diyarnda skenderiyye Rukude derler Amma lisan Yun anda Aleksandra derler Cmle Kababta bundan tenasl bulmagile Ebl-kababt derler Otuz ev ld oldu Byk olu Msrayim idi Ariden ta Asvan Sudana varnca melik olub badehu babas ibni Ham vefat idb tufandan evvel vefat iden Hrms melik yannda Heremeynde defn itdil er Badettufan ibtida Msr zemininde defn olunan bu Bayzar ibni Ham oldu Andan olu Msr ayim mstakil padiah olup babas binas olan skenderiyyenin b havasn beenb ziyade i Zlka binti Memun melikei Msr iken kavmi Amalika bunun zemannda huru idb Msra malik lar kim. Ham evldlarndandr Melikleri Velidi peliddir Kababta milkin harab idb skender yyei imar idb tevsi etdi Kavmi Amalika cssedar demler olmaile skenderiyyedeki sengi k ebirleri anlar ina etmilerdir Andansonra bina iden Ya'mur bin SEYAHATNAMES 669. eddad bina idb mfrit talar ile tamir idb eddad bina derler Badehu Sleyman Nebiden s Carudl Mtekif ehri skenderiy-yenin enderun birununda serapa amudu mntehalar ile ibret nma asarlar bina etdi Hl zahir olan alyimatlar ann azardr Ve Firavn Musdan yirmi s

addem Delke binti Zibak nam melike Msra malik olub Menufu taht idinb kesbi hava in bu kende-riyye(i) oldahi olkadar imar etdikim deryada yz mil baid yerden grenlerin gzl eri sr mutalltlardan hayrelenirdi Ve mverrihi lem Mehemmed bin Ishak kavlince Hazreti Risalet penahn vildetinden sekiz yz seksen iki sene mukaddem Iskenderi Kbra bu kal'a (i) evvelki binasndan ziyade tevsi idb olkadar mamur ve mzeyyen ve alyimatlar ve tls atlar icad etdikim vechi arzda yle bir ehri azm bina olunmam idi Cemii elsinei milel temaasna gelirdi Bina iden Iskenderi Zlkarneyndir kim nesebleri ibni Rum ibni Nabat i bni No'man ibni Taric ibni Yafes ibni Nuh aleyhisselmdr Ve bir kavilde iskender ib ni Drb ibni Behmen ibni Isfendiyardr Allah a'lem Hazreti Hzr aleyisselm bu Iskenderi arneynin asker taifesinden idi eddi Ye'cuca bile gitdi Badehu bu lskenderiyye kurb inde Nili Mbarek Bahri Ebyaza munsab olduu mahalde hazreti Hzr ile Hazreti Musa refi k oldular Badehu mabeynlerine mufarakat vaki olduu bu Ayeti erif delildir '^<.ic s jj^U it^'u ^ j^i JS Ayetinin tefsirinde cemii mfessirn hikyelerini mufassalan tahrir etmilerdir Hl hazreti Hzr ile Hazreti Musa birbirlerile mufarakat etdkleri mahalle Me cl Bahreyn derler Benderi Reid boazdr kim Nili Mbarek deryaya mahlut olur Karadan Isk nderiyyeye on iki saatdir Deryadan mildir Amma bu skender hakknda kavmi Yunaniyan yani Rum tayifesi Bizim padiahmz idi Bin sene muammer oldu Ve bir kavilde alt yz sene muammer olub Kafdan Kafa hkmidb eddi Ye'cucu yapd ve peygamberdir derler Yafes Oullarndan Melik Merzibe oludur smi Merzibadr Lkab skende Bir kavilde Buhtunnasr ehri Menufu harab etdikden yz yirmi sene sonra skender bin Fi lil Mah-rum mal ganayimi Acem ile bu skenderiyye (i) bina etdiinden skenderiyye derl Amma bu gne drt skenderi Yunan gelmidir Annn ihtilf kesire vardr Zira drd dahi (i) imar etmilerdir Hl her birinin imar etdiklerinin tarihleri kulleler zre masturdu r eddi Ye'cucdan gelirken Acem diyarnda vildeti Muhammed Aleyhisselmdan evvel sene 8 80 vefat idb na' yine Iskenderiyyededir Merkabda yatar derler sahihdir Zira tevarih i Yunaniyan dahi mutemed tevarihlerdir Anlar daima umuru dnyaya 670 EVLYA ELEB mukayyedlerdir Bikavli Yunaniyan Hazreti Muhammedin hicretinden yz be sene mukaddem diyar Rumda Selanik ehri kurbinde kal'e(i) azmi Kavalada hkim Filikos olu Iskenderi R um padiah olub Rum Arab ve Acemi ve Hindi ve Sindi kabzai teshire alub Acem padiahl arndan Dr ah Badada karib Nusaybin kal'esi kurbinde Karadere nam mahalde Dry bu Is Rum mnhedim idb ran zemine dahi malik oldu Dr ahn ehil iyallerin Mentee sancand lasnda iskn etdirdi Hl ol kazay fezaya Drhiyye derler Andan skender ol mal ganayim bin pare gemi ile skenderiyye(i) Kababta meliki melik Surid elinden alub diyar Msra v elveledar olub Msr dahi alub Kbt melikin boy beleri idb Urban eirra Rum tayifesine b Kbtlerden rugerdan oldular Badehu bu skender Msr Kos-tantaniyyedeki Ayasofya deyrin vakf eyleyb beher sene Msrdan on alt kerre yz bin altun cem olub Ayasofya ruhbanlarn nezurat giderdi Ta Hazreti Risalet penahm zeman basaadetlerinden Hazreti mer hilfe tine gelince Kuds ve Trablus ve Sayda ve Berut ve Akke ve Remle ve Gazze ve Tine ve Dimyat ve Reid ve skenderiyye ve Msr ve cmle lebi deryada olan kllar kffar Efre um elinde idi Badehu tarihi skenderi Kbrann sene 595 tarihinde Denkldyanos kral yan akyanos kral taht kadimi olan Antakyyede ve Haleb ve am ve Msrda olan cmle nesrdan i Mesih olanlar krub nice bin keniseleri harab ve yebab idb gayet cebbar kiral dal ol du Ve Rum kayserlerinden put perest olanlarn hirkisi bu Takyanosdur Badehu kati et di nasrlarn mal firavanlarile derya misal asker cem eyleyb skenderiyye zre gelb k nden Iskenderiyyede si olan Acile nam vezirin katley-leyb skenderiyye sahibi oldu B adehu akalmi Msr harab ve yebb etdi Andan diyar Aceme bir serdar gidb abur ah ile idb abur ah kati ve cmle askerin dendan tigden geirb aburun ehil iyalin vecmle h Takyanosa gnderb ol mal firavan ile Takyanos skenderiyye kal'esin imar idb hir Takyan s yirmi sene kiral bedfial olub nahak kan dkd kanlarn cezasn grb bedeninin ve dil leri dklb mrd oldukda yerine Kostantin Ferniyal kral olub iki yldan ol dahi mrd olub rine Kostantini Kbra kral oldu Ahirlemir dni Muhammed aikre Hikmeti Huda Hazreti Ris tpenah nbvvetin sene 17 tarihinde Mekkei Mkerremi feth idb Halid ibni Velid hazretle ri yirmi bin sahabe(i) kiram ile am hkimi Kayser Herkil zre gnderb biemrillh kabzaij eshire alub Risaletpenaha mjdeler gitdi Resul Huda SEYAHATNAMES 671 Muhammed Mustafa dahi tekrar on bin muhafazac asker gnderb ilerinde Amr ibnl As dahi cehaletde iken huddam mesabesinde asker ile Kudse varub anda kald Kuds erif henz Rum

linde idi Asker ama vsl olub Amr ibnl As Kudsde ticaret iderken bir gn bir diraht say sinde istirahat hemen bir ylan zahir olub Amrin yannda bir dem habald iken su'ban he men herifin stne hcum idince Amr dal tir keman olub su'ban ile cenk iderken nayim he rif habdan bdar olub grdikim Amr bir hayyei kebiri kati etdi Zakid dem Gazan kutlu olsun Bu man sehmi kaza ile iyi kati etdin Desti bazuna kuvvet deyu vfir hasend e tdi Mar mrd olub murlara nafaka oldu Ol habld olan dem Amrden sual idb Bu hayye ile b azkein nice oldu didi Amr ibnl As itdi Vallahi bu su'ban seni helak etmek istedi B en bdar dururdum Seni habdan bdar etmiyb derhal tizkrlk idb dest berkabza idb mara b hadengi kaza urub kati etdim Sen dahi henz habdan bdar oldun didkde bu dem Amrin eli n ayan bus idb hal hatr sual etdik-densonra herif itdi Ya kii Sen ne yerdensin didi A mr itdi Ben Mekkvyim Kudse ticarete geldim Cemii evkafmda bir deveciim iki olmad Hali budur didi Herif etdi Ben Msr diyarnda iskenderiyye ehrinde sakin Cce emmasm kim Ku ziyarete geldim Hamdi Huda sen beni bu ylan belsndan hals etdin Sana nice ihsanlar i dem kim benim halsma ivaz ola Gel benimle skenderiyye ehrine Sana iki bin sikke(i) K ababta altun ve nice mal menal ve hayme hargh kul ve krava virb seni mal ganayimle M andan Mekkiye gnderem deyu vadeler eyledi Amr dahi canma minnet Kudsden on gnde skend eriyye (ye) gelb hace emmasn hanesinde mihman oldu Hace vadine hulf etmeyb ahdinden maaziyade Amre ihsanlar idb bir kat libaei fahire ihsan eyliyb Amr ile hace emmas ehr in teferrcgh olan arzai Mel'abiye kub seyir temaa iderken hikmeti Huda cmle pr ve c kn tobu oynarlard Bir tob cukndan kub gelb Amr ibnl Asn ba zre karar eyledi Cml sler taccb idb lemi hayretde kaldlar Meer bu skenderiyye kavmi mabeynlerinde de'bi ka imleri bu imikim her kimin ba zre tob berkarar olsa elbette o skenderiyye padiah olu Derhal cmle hande idb Bu Mekkev ve Ebtah Arab melik mi olsa gerek deyu tebessm etdile r Derhal emmas Amr ibnl As hanesine gtrb ilmi sturlab ile Amrin taliin yoklyub grd Amr Msr sultan oluyor Tekrar bnihaye mal firavan ile on katar deve meta ile Msra an Hicaza gnderdi Amr kat' menazil ve tayyi merahil iderek Mekkiye varub cmle a hibba ile 672 EVLYA ELEB grib skenderiyye meralarn Hazreti Risalet penaha hedayalar gtrb ol an Resulullah m nce el kaldrub cehaletden hals olub islm ile merref olduu dem Hazreti Risaletpenah c sahabei kiram huzurunda Ya Amr Sana mjde olsun Fatihi skenderiyye ve fatihi Msr Amr amreyn olursuz deyu skenderiyye fethin Amre tebir etdi Amr dahi skenderiyyenin b hava sn ve mal firavnn eshab gzne medh etmee balad Hazreti Risalet dahi cmle sahabei ifi skenderiyye ve Msr fethi in mmetin tergib idb nice hadisi erifler buyurdular Ah creti Nebeviyyenin altnc senesinde Hazreti Risalet penah Hudeybiye gazas fethindens onra serdar muazzam olan Ebuzer ve Belika olu Htb ile Msr meliki olan Mukavkise namel r gnderb dine davet etdiler Bir kavilde melik Mukavkis Hazretin mektubu drerbarlarm barna basub islm ile merref olub Hazrete Dldl namnda bir katr ve Zlfikar namnda ye adlu bir cariye ve dahi Kababta bintanlar cevarilerinden mefhar mucidat [1] hazre tlerine Zinnunu Msri eli idb mezkr hedayalar ve nameler ile gnderdi Zinnun Hazrete he ayalar virb cemali bakemali Resulullah mahede idince islm ile merref olub Hazreti R te hekim ba oldu Derbeyan fethi kal'e(i) skenderiyye _ Cmle mverrihinin kavli sahihi zre byle tahrir ve terkim olunmudur kim Hazreti Risal et penahn intikalinden on sekiz sene sonra Hazreti mer <c ^ij hilfetinde bizzat kendl ri Kuds erifi kefere Rum ve Frengi bedrenk elinden zorbazu ile feth idb badehu drt bi n be yz farislhayl ve drt bin azab piyadesile Amr ibnl As Msr fethine serdar idb k zil ve tayy me-rahil iderek Ari ile Refih mabeynine askeri islm vsl oldukda Hazreti m rden kasd gelb name tilvet olundukda mefhumu kelm Namem vusulnde eer Msr hakine kad smsan yr in Allah sn ide Ve ill kadem basmamsan avdet idb Haricler zre Umman yu name tilvet olundu Derhal Amr ibnl As ahalii vilyetden sual idb bu Ari arz Msrd er Hal [2] Amr ve Hazreti Omere Msr hakindeyz deyu kasd ile nameler gnderb kendsi M ne azimet eyliyb Msr etrafnda birka pare kal'eler feth idb andan skenderiyye kal'esi uhasara idb dokuz ay muhasara idb cengi azm oldu Ahir Hicretin on do[J Yldz nshas (mevcudat) [2] Yldz nshas (bulci) SEYAHATNAMES 673 kuzuncu alinde Kayseride Herkil nam kiral ln mrd olduu deryadan Iskenderiyyede mahsur olan kffar Ruma gelince ilerine vaveyla db ol an kal'enin mancnkdan mnhedim olan y

de cyuu muvahhidn yry idb Hicretin yirminci senesinin mah Muharreminde yevmi Cum'a e(i) Cennetbd Iskenderiyyei sengin bd feth olub guzati mslimn mal ganayimi deve yk b cmle sahbei kiram pay alub her deme krkar bin altun ganimet db sayir emval erzak e sabn Fettahullah bilr Bu fethi ftuhun meserret haberin Medinei Mnevverede Hazreti mer e nec-cab ile Amr name gnderb anlar dahi yirmi bin asker imdad gnderb Eski Msr muhas etdikleri blda mufassalan masturdur Ve skenderiyye fethi hakknda bu ebyat de(n)ilmid ir (Beyit) Der beyan hazayini menar merkab skenderiyye Bu skenderiyye nice mlk self destlerine girmidir Lkin hu-lefarraidn ki emirlmmin nlardan sonra Ali (E)meviyyun tasarrufuna girb gayetlgaye mamur bdan oldu Cmle millet i Mesihiyye kratlar tamaa ddler Amma debdebei Emeviyyun mehabet salbeti ve cyu ms e Id virb taraf taraf ftuhlar idb Kostantaniyyeye asker ekb slmbolda Galatai spany ai feth etdikleri hir kffar hakisar duzahkarar sahib firar hiliye salik olub Ali (E)m eviyyundan Abdlmelik bin Mervana spanya kiral eli gnderb Samda 'nameleri Abdlmelik(e irb name kraat olundukda elii ln sureti hakdan grinb Abdlmelik huzurunda el getrb rman kaldrub islm ile merref oldu Ve Abdlmelikin makbul mergubu olub bir an melikin dan mnfek olmazd Bu slb zre Abdlmelikin urukuna girb sken-deriyyede azm kenzler va diller ile tabir olunmaz Hazreti Ademden ve Ademi sani Nuh nebiden beru nice yz mlk seltnler ve nice bin ulmu ettaya malik keheneler mutalsam ile kenzler defn etmilerdi r Eer benim ilmime amel idb bana itimad idersen ilmim kuvveti ile ol defineleri kara ym Kabzai tasarrufuna alub ol mal firavan ile hayrat hasenatlar eyleyb cemii cihan padiahlar zre eri ekb ibtida spanyann ilin vilyetin harab badehu Kos-tantanii yeba nelerin trab idb andan dahi nice bin definiye malik olub cmle cihan ahlarn gaiyeberdu eyle kim ta il yevEvlya elebi 10 43 674 EVLYA ELEB milkyam nam gamn yad olub tevarihlerde dasitan olasn didkde Abdlmelik gayet tama'kr idi Bilmezdi kim eli (i) ln sken-deriyye(i) harab idb desti kffarlara vire Abdlmelik le fenninde safdil idi Elinin islma geldne itimad idb am erifden islm ca'l eli asker virb kat' menazil iderek skenderiy-yeye gelb bbak ve bperva yinei skender ola ar ilim kuvveti ile mnhedim idb yinei skenderi ald yle yine idikim deryadan skende e bir dmen gelse cmle gemiler yinenin tei tabndan ihrak olurdu Ve cmle deryada ina iden ketiler nmayan olurdu Byle tlsm azm idi Hl temeli aikre durur Maymuncuk Kay lyon limannn azndadr Bir muhalif yire vaki olman baz gemiler limana girerken ol may gemi isabet idb pare olur Kal'eden alarga gitmek gerek Gayet ihtiraz lzmdr Badehu o l merkab menardan krk milyon mal kard Hulsa (i) kelm krk gnde nice yz define feth al hazaini gemilere doldurub ehri skenderiyye (i) cabeca harab idb kendye tabi 'olan asker ile ketilere suvar olub azmi canibi diyar spanya deyb gitmede Beri tarafda Sam da Abdlmelike bu haber mnakis olub halife vfir teessf ekb kendyi levm etdi Ve beynel k ermsar olub srr admandan beri oldu Amma i faide Ahirlmir skendertyyenin mnhedim o erlerin tamir ve termimime ferman eyledi Ve nice mal firavan masruf idb al raml a'da evvelkiden dahi bdn ve drr beyzs mnevver, kldlar Amma dahmei skender yok Ve muta ve alyimat Surid kehene ve kenzi Msrayim yok Ve yinei skender de nurdan eser yok Bu h al zre sene mrur idb ve drdnc esnede spanyaya mal defayin ile firar iden elii l netile ol mal defayin ile spanyada kerre yz bin asker cem idb bil hisab ketiler il gn liman skenderiyyede lenger endaht idb derhal tara cnu-du cinin dkb alelgafle ka ) skenderiyyeye istil idb kabzai tasarrufa alub kmil bir sene ikamet idb mukaddema ba ki kalan knuzlar feth idb bilhisab mal Karuna malik oldu Beri tarafda Abdlmelik amda eryamisal askeri bpayan ile huru etdgn mel'un eli kiral ln tantanai muvahhidn geld ma idb cmle mal defayin(i) ketilere lebberleb idb irebildi yerleredek cyusu mriki etraf kura ve kasabadan nehb garet idb skenderiyye icre ibret nma mutalsamatlar ve a cibe ve garibe asarlar hedm idb gemilerle panyya firar etdi Hl spanya ol mal firav mamur olmudur kim bir ehri azmine Medinei Kbra ve canibi garbda bir ehrine Kurtuba ve bir ehrine Tanca derler HasSEYAHATNAMES 675 retlmlk ehirlerdir Bu ehirler mamur olub skenderiyye ol rahneden harab oldu Amma yine hl nice bin ibret nma vacibsseyr alyimat asarlar zahir ve bahirdir kim bir sevad mua m kal'e(i) drr beyz sdr Badehu Abdlmelik bhad bpayan askeri islm ile skenderiyyey

lunca grdler kim telttumu deryadan kenara dm keti gibi tarmar mekn muru mar haneh ve bmlar trab ahalisi nar firak ile kebab olub haki mezelletde btab yatarlar Hemen Ab dlmelik ferman idb yedi sene skenderiyye tahtmdr Dmenden intikam almaa azimet eyled yb bir senede deryamisal asker cem idb iki bin pare yelken ketiler lere [1] spanya d iyarnda Medinei Kbray ve Marib Zemininden Kur-tuba ve nie nie yz pare ehirleri feth ne asker koyub kab-zai teshire ald Ve ganayimden bin sandk altun sarf idb skenderiyy ve am erifde Camii Ummiyye(i) Cennetbd eyledi Hl spanya diyarnda mmeti Muhammedd Mbtecel taifesi Abdlmelik askerinden kalan ricalullahdr Andan yine ol asker ile Kos tantaniyye (i) feth idb sulh ile beher sene beer kerre yz bin altun haraca kesb cmle askeri islm salimin ganimin skenderiyye (ye) dahil olub kmil yedi sene Abdlmelik kffa r hakisara gz adrmyub ilin vilyetin ve sair kffar krallarnn diyarlarn harab yeba rlerin kebab eyleyb cmle islm asker ve sair mmeti Muhammed mal ganayim ile bay oldula r Hl diyar Arabda darbmesel olmudur kim Sana bir i iderimki Emeviyyundan Abdlmelik k etmemi ola deyu efvah nasda gftgdur Badehu bu skenderiyye nice mlklar destine gir hir Beybars hilfetinde kffar yine istil idb yine Beybars istihls idb nice kerre {Ayet ./sj .A r^J ai JL Bu eski Tahtelkal'e krhanesin nice m-lklara hibe idb bir alma ve verme ve bir krmadr kim akl kasr bu kra hayrandr tu*ie ji-jy Faili muhtar Allann ir ti eze-liyyesi bunun stne caridir kim g^ s.? *S'> fs *'u JU (Beyit) Bozulur nice bin iler dzlr nice cmbler Bu kr blacebdir buna olmaz krger peyd(a) mazmununca bazar dnyada bu gne kr olmadadr Badehu sene 562 tarihinde Ali Abbasiyandan Elmttaki Billh Msrdan yz bin askere Esedddin irkhu serdar idb Gazze zre gitmede n ir Khun ammi zadesi Sinayi ve Nureddini ehidin bira-derzadesi Salhuddin Yusuf bin Eyyubu amdan krk bin askerle skenderiyye zerine serdar idb Msr ve am askeri bir gelb [1] (Ketilerle) olacak. 676~ EVLYA ELEB [1] Yldz nshas (Mera) Askalon ve Yafa ve Dimyat kal'elerin Frenk elinden hals idb an dan Iskenderiyye(i) Addud Devle elinden basulh feth idb Samda Nureddine mjde gnderdiler Badehu Salhuddin ibni Eyyub sken-deriyyeye hkim olub ol sene Addud Devle Frenk kfirile yekdil olub Salhuddini skenderiyye icre muhasara idb hir Salhuddin sulh ile Addud Devle veziri av re mavere ile virb her sene anlar dahi Salhuddine ellier bin altun virb Salhuddin Is deriy-ye(i) yine Ali Fatmnden Aduda virdi Adud dahi kendye imdada gelen Frenge Iske nderiyyenin nsfn virb ol sene Frenk Msrda istil idb Msr icre Frengin bir hkimi za Ta ki sene 564 tarihinde her tarafdan kffar duzahkararn imdad kllisi erb mlkiyyet klimi Msra mutasarrf olub Iskenderivye (i) hod evl bittarik cay i menas idindiler Ah irlemir sene 915 tarihinde bzer sim ve bfddai nm virmeden erakese padiahlarndan Su vrii b dori hazar felekde Umm Dnya olan Msr Zleyha ve Yusufile Msr itira idb etine marur olub akalmi seb'a ehinahlarma destdirazlk etdnden maada hdimulharemeyn ken ah ismail nam Iran Turan Sahile muamele idb on iki bin alaca ahrec atl silhor cnd ve on iki bin piyade tfenk endaz cndi imdad gnderb ldr sahrasnda Sultan Selim Han askerile bizzat iki ah birbilerine mukabil olub vehle(i) ulda Acem askeri galib ol ub Ali Osman mnhedim olmak sadedinde iken yenieri aas Ayas paa tarafndan yz pare z toplar zencir ile meml iken cmlesine bir fitilden te idb Kzlba bedmaa b ayg e piyade yenieriyan dendan tetabdan geirmee bezli himmet idince yedi saat germagerm cen i Iran Zemin ve harbi cyuu Kayser zemin olub bizzat ah smail yedi dem ile bazar arsai dan bir mugeyln ldrmadan vilyeti Kazvine firar idb cmle orduyi bazarn ve lt nakl inei dinarn yama ve tarac idb cyuu muvahhidn ve mslimn mal havaric ile gedalar ba tt ahn Tal Hanm hatunu ber'i desti askeri slama girb Selim Han skender zafere t r dahi riayeten Nekadar ise haremi ahdr deyu yzre's cevarilerile Nianc paa Tac zade r elebiye emanet virdiler ^n, ,>iiiji> Selim Han temaa in cenk bazar sahrasna varub im cnd mnhezimi maktuln ou Msr askeri Hemen ol demde etek dermeyan idb bismillah i sahrasndan mansur muraffer ve salimin ve ganimin avdet idb Kayseriyye canibine tevecch etdkde aha tbi ola n Zlkadir evldlarmdan Mer'i [1] hkiSEYAHATNAMES 677 mi Alddevle devletine marur olub yende ve revende askeri neh-b garetden hli olmaduu im Hann mesmuu hmayunlar olub yetmi bin asker ile Ferhad paay Mera zre irsal etdkd e dahi yz bin Trkman bdin ve bgman ile Gksn yaylasnda iki asker kemakn yedi saat

idb biemrillh Alddevle mnhedim olub binefsihi yetmi yedi beleri ile kelleleri ber ci mal ganayimleri ile taht Kayseriyyede huzuru Selim aha getrb sera-perde nnde tobu u i kelleleri gaitan olub Alddevlenin drt veled ba ve yetmi aded bakyyetseyf olan mirl lar ile Alddevle ve gayri belejrin balarn nameler ile Msrda Sultan Gavriye kndrle ilb vsl oldukda name kraat olunub mefhumu name birki islm askerinden olub mcahidi fis bilullah iken ziri hkmnde kutauttark Mera hkimi Alyi bdevle rehzenlik idb vacibliz an ol gne eirrann haklarnda (Ayet) o- r^y ,\> <^iUyj ^Aj-b \yS*> fermanna imtisa asile kati olunub erlerinden ibadullah hals oldu Senki hadimlharemeyn olasn Kzlba e mdad etmek lyk Muhammed deildir mdi mezahibi erba-adan destimizde hccet vardr Burha ve habli metn fetvalar vardr Vaktine hazr ol Evvel bahar hucestesrda seninle inaalla rrahman bazar Msrda bir cenk bazar ideriz Vaktine hazr ol deyb sene 921 tarihinde Bel ei Tayyibe yani Kostantaniyyeden deryamisal asker ile Uskdara kub kat' menazil ve ta yyi merahil iderek Haleb kurbinde Merci Dbk nam sahra ki Hazreti Davud aley-hisselm ile melik Calt cenk idb Caltun mnhedim olduu Merci Dbk sahray bpayandr kim bu ce altrikul-ksas Cenab Bri habibine bu Ayeti nazil etmidir iiu-ujTj jiU. ay j^j nas etmidir Selim Han dhi bu vadide seksen bin mkemmel askeri cengver ile Sultan Gavrii iki [kerre yz bin askerile mnhedim idb Gavri Sultan cenk gavrna varub sultanl ol me n marekede braub Halebe andan fama andan Msra firar etdi Selim Han Mansur ve muzaffer ma gelb meta ferman idb evvel baharda Msr zre mtevekkilen alallah deyb adalet idere Han ki Katiye ve Ummlhasan ldr ol hamunu Selim Han yz bin asker ile ubur idb Bitli ri fezasna vardkda Abbas dalar keminghndr [2] Sultan Gavri yz bin kheyl suvar ve y adei pasvar tfenk endaz yarar ile alelgafle Al Osman askeri zre koyulub vakti seherd en ta vakti gurubadek cengi sultan ve neberdi hakan olub hir Gavri askeri zre aham ol ub dendan tig [1] Yldz nshas (Belbis) [2] (keminghdr) 678 EVLYA ELEB ile kelleleri gaitan olub Gavri dahi gururundan bu cengi ub icre bir seccade zre bse r* cesedi bulunub dar gururdan darlbevara ubur idb Gavri ecel gavrna erdi didiler Ne ticei meram blda Selim Hann Msr fethinde alelihtisar tahrir olunmudur Hulsa(i) kelm m Han altm aded musaf enginden sonra Msr feth idb sabkan Gavri veziri ve Kemal paa hmed Efendii kadasker hkim nasb idb kendleri yirmi asker ile bin pare gemiler ile Ni li Mbarek ile cereyan iderek Reide varub andan ber ve bahirden asker ile lskenderi yye kal'esin muhasara idb ol an iinde mahsur olan asakiri erakesan hizan El'aman Ey gzide (i) Ali Osman deyb miftahlar Selim Hana basulh virdiler Sene 923 tarihinde sk enderiyye kafesi desti erakesi nakesden Selim Han fethidir nkrazddevran desti Ali Os manda mebbed ola Amin bihrmeti Seyyidl-mseln Badehu Selim Han tahrir idb Msr eyalet iki tulu sancak bei taht idb derya kapudanlarndan Kara Hsam paaya sanca ihsan idb yada drt pare kadrga ile Malta ve yollarn ve eyaleti Msrda olan lebi derya kal'elerin limanlarn muhafaza etmee memur idb eyaletinde cmle kuralar iltizamda tahrir olunub kuralar olmamagile taraf padiahden hass hmayunu mah bemah birer Msr kise Msr diva ferman olunub hl kanunu kadimi Selim Han zre beher sene on iki kise alub iki pare kadrga ile kapudan paa ile sefer eb her sene skenderiyye limanna lenger braub hkm Ebukr liman ve skenderiyye liman ve Eski skenderiyye limanna lenger bragan ketilerd rer altn liman hakk alur Ve bac bazar ve muhtesib ve tershane neferatlar ve yuva kakn kle ve balk dalyanlar ve ehir subal ve cmle salb siyaset basmak asmak ve urmak v ann hkmndedir ki yz levendat ile daima kaim makamii hkmet idb senev badiheva ve c den on msr kise dahi hasl ider Cmle yirmi be ve cebri noksan otuz kise hasl olur sanc kdr Ziri desti hkmetindeki kuralarda timar ve ziamet yokdur Cmle iltizam belidelerid ir Alay bei ve eriba ve kethda yeri dahi yokdur Amma sitane kapu kulu serdar ve yenc i Msr serdarlar vardr Ve Msr veziri tarafndan bir aay zan iskele banda gmrk imdir Amma salb siyasete karmaz Ancak kendye mteallik olan eyalara hkmet idb yende ende gemilerden r er' gmrk alr Beher sene paasna yz elli kise muhasebe virb iki zaife ve eimme ve hutabaya ulufe virb iltizamna mahsub olur Amma baz vzera iltizam i le bu gmSEYAHATNAMES 579 r virmeyb demlerinden mutemednaleyh demine emaneten verir Hikmeti Huda gmrk ziyade aaya hizmeti tahtnda yevmiyye onar guru vazife ihsan olunur Ve paa zre bu gmrk mir

eksen kiiye hisab olunub kula mevacib verir Zarru nefi cmle paanndr Ve aann kona m ri Sinan paa evkafdr Beher yevm ikier guru kiras paa zerine mahsubdur Hakir Msrda efendimiz aalarn muhasebesine bu abdi kemteri gnderb creti kadem birer kise aldmzd r olduumuz zre tahrir olunmudur Ve gmrk huddamlar yehudi ve ru [1] mslim hammaln c mi neferdir Bunlarn dahi vazifeleri gmrk haslndandr Amma gayet mstakim dem yeridir zirine nafi ola Zira gayet hile gtrr Ve aavatna bir avayid dahi kal'enin haricindeki varuun arz haliye olan yerlerin paa aas temessktile beyi olunur Paaya bundan ayid [ faide yokdur Ve bu gmrkden Iskenderiyyenin be aded kal'esi ve Ebuhur kal'e-si nefe ratlar ile cmle bin nefer kuldur Senev krk kisei msr gmrkden ulufe alrlar Bakisi p mevsimde Frenk gemileri gelb iki yz kise(i) msr hasl olur Ve bir hkimer dahi yz dr Ulema mabeynlerinde sitti evvelinde tahta ba mansbdr Senev bervechi adalet yirmi b kise hasl olur Amma ancak lebi deryada Ebuhur namnda bir kal'e nahiyesidir Andan g ayri bir yerde kura ve kasabatda alkas yokdur Meer taraf padiahden bir kaz dahi ilha deler Hemen bunun mahsul ehri azm benderi Iskenderiyyedendir Beher sene yz drt yz p renk ve gayri gemiler badbann aub murgu derya gibi uub liman Iskenderiyyede lenger e ndaz olub meks iderler Daima dava niza eksik olmyub kadya mahsul hasl olur Ve yedi kiraln balyozlar vrrdr Byk kal'ede Sinan paa hanlarnda sakin olurlar Evsaf ekli cirmi kal'ei skenderi Kbra Bu kal'e(i) Iskenderiyye(i) deyriyyenin liman kbt zre ismi Secencil (j^**.) idi Bade hu skenderi kbra ve skenderi Yunan bunda sakin olub taht idindii in skenderiyye didi Amma Rum taifesi Makdonyai skender dirler Lisan Efrencde Galolniyye dirler Akdeni z sahilind(e) Msr ceziresinin imalinde cezire var bir burunda vaki olmu iki canibi b iner pare barca kalyon alr liman azm-lerin ortasnda bir ke ucunda vaki olmu ekli mu i onar [1] Fazladr [2] Yldz nshas (ayide) 680 EVLYA ELEB ke eddad binayi azm ve eddi skenderi metn kal'ei bly misli nign hasn haindir rb ve cenub canibleri cmle Bahri Ebyazdr Amma canibi ark ve kble taraf ve inbat rzg cmle fezadr Tur'ai Nasriyye kenarlar serapa gl glistan nahlistan bostan hadikai rav ai Cinan misilli gaytanlardr Kal'ei skenderiyyenin dairen madar] cirmin beyan ider Evvel Bab Reid kal'esinin canibi arksinde bir rkne vaki olmu iki kat demir [kapuyi kim gya khu Demavend babdr Bu kapudan ieri girerken iki dem (ikiki dem) kaddi bl n sol canibinde beyaz arke mermeri hm zre celi hattile bu tarih makbud olunmudur Tarih budur Ve bu bab Reidden ieri girmeyb hendeinin kena-rnca kble canibine ehane varnca be yz germe admdr arka nazr bir musanna mevzun kubbei azmdir ki menzilden b iyye tur'rsndan gelen Nili Mbarek ehri skenderiyye ire bu burcun dibinden hendek altn aki ebbakden ieri girb ehrin iinde ziri zeminde sokak sokak cereyan idb cmle ehri r er Badehu bu ehane kulleden yine hendek kenarnca inbat rzgr zre Burcul Gavriyyeye va kmil iki bin iki yz admdr Ve bu taraf kal'enin sehl suru canibidir Yani tara km i bin muhafaza ider bir ekildir Andan yine inbat rzgr zre hendek kenarnca gidb kmil a dmda Bab Sidriye varlr Lodosa nazr ika kat li demir kapudur Amma i kat demir kapunun de kapuclar soffas zre bir ka kt'a arke beyaz mermerler zre baz girimeli mahlut r vardr Gayet li olub kraatinde suubet olunmagile tahrir olunmad Amma bir arke merme beyaz zre ( <;j Ol Jjrl U Jj-jM^l ffJ^Jt^.) SEYAHATiNMES 681 a varnca tahrir olunmudur Bu nass katdan aada ( <bl ( ) S- J tJU~5*- <C- ) tahrir olunmudur Ve Bab Sidreden tara yine hendek kenarnca kal'enin metanet zre binas seyir temaa iderek yine inbat rzgr canibine bin be yz adm gidb Burcu Kebir dimekle f bir eddi kahkaha misal bir eddi skender kullei bihemtadr Bir kede vaki olmudur An idince artk hendek kenarnca canibi garba azimet olunur Ta lebi deryaya varnca i kal 'e burnudur Yedi yz admda varlr bir i kal'e kesidir Lebi deryada bir burcu azm kal' kim cmle skenderiyye kal'esinin ruhudur ehane bina vaki olmudur Ustad mhendis var kuv eti bazuya getrb yle icrayi marifet etmi kim hl ben Adem yle bir sengi har ie ti

rler Ve deryaya bir mil mikdar bir burun gibi girb canibi erbaasn muhafaza idb kurud ur Cmle esas derya icre krmz somaki stunlar zre mebnidir Ve kadrga limann muhafaza le kolomborna ve ayka ve balyemez toplar bu i kal'ededir Bu klle dibinde atlarmz yede alub deryada yzdrerek biz kal'e kenarna ubur idb ieri limana dahil olub yine piyade kal'ei seyir temaa iderek lebi derya ile hendeksiz kenar ile kumsal zre giderek Ni lden gelen Nasriyye tur'asmn kal'e dibinde deryaya mahlut olduu yerde teferrcgh havzu azimler ve soffalar vardr Baz gureba havuzlarda gusl idb cameuyluk ider Baz kan m rya maliki var inaverlik idb bilvasta koc ve kucag alacak bir cayi safadr Bu havzlar bur idb yine lebir derya ile kadrga liman kenarnca i kal'e burnundan bu havuzlara gel ince kmil be yz admdr Andan yine lebi derya ile kumsal zre karayel canibine be yz a zebi derya taraf temam olub Sa'd Vakkas burnuna gelir Bu dahi kal'enin bir kesidir Burcu Ahzar derler Bundan te karayel canibine kal'e yakdur Cmle varudur Kadrga lima ndr Bu iki limann ortasna varuu skenderiyye vaki olmudur Gnden gne mamur bdn ol l'e kadim ii harab olub ahalisi tara varuda binayi cedid saray liler ve suku sultanle in etmededirler Ve kal'enin kadrga liman kesinde Burcu Ahzar didikleri kullei azimde n yine ark canibine varu kenarnca yalnkat seramed kal'e divandr Varu ile kal'e divan abeyninde vasi alak hendek vardr Bu hendek iinde Nilden gelen Nasriyye tur'asmn bir k olu dahi ehr(i) sakyitdikden sonra kal'e skenderiyye divarmn temelinde demir kafes lerden tara kub hendeki azm icre 682 EVLYA ELEB cereyan iderek Burcu Ahzar dibinde kadrga limanna mahlut olur Cmle varu ahalisi suyu bu halicden alrlar Ve ehri Iskende-riyyenin alt serapa sadranc nak blme blme su yol Ve ehir icre zeman kadimde bu su yollar zre yedi bin kuyudur Hl bin adedi aikre er sene Buhayre kifi yz aded srlarile gelb mezkr kuyulardan dollablar srlar i yz elli aded sarnlar cmle Nil suyu ile leb berleb idb kadya ve paa aasna ve be k edi blk aalarna ve alt aded kal'e dizdarlarna kif avayidlerin verb divan Msra v riyye(i) rey etdiiyn mir maldan krk kise mal muhasebe kesdirir Bu Iskenderiyyeye Nili Mbarek suyu iki konak yerde ta Rahmaniyye karyesi yannda Nasriyyeden gelb ehri Iskend eriyyeye tur'a ile gemiler gelb gider Ve hali kenarnda bir kasr vardr Her sene ol kas da Nil kesim olub adrlar ile cmle ahalii Iskenderyye haymelerin kurub ay iret idb kenderiyyeye Nili yerden akdrlar Azm temaaghdr ve azm hayrat-dr kim hl bu hayr tmee kadir deildir vesselam Ve bu mezkr Burcu Ahzardan kmil yz adm ark canibine gid d Vakkas kullesi dibinde Bab Ahzar(n) imal canibine varua mekuf iki kat hadid bab li dir Tara kapu nnde bir gz krgir bina cisr ile ubur olunur Zira hendek icre Nil cereya n idb kal'e divarn der Ve bu Bab Ahzardan yine hendek kenarnca ark canibine kmil bi dm gidb Babl Bahirdir Kalyon liman canibine nazr iki kat li demir kapulardr kim bu k larn vasilii ve lilii bir kal'e bablarnda yokdur Gayet mehib vasi kapulardr Her kanat arn alessabah onar dem gcile aarlar Kaddi yirmi beer zirdr Ve tara kapu kemeri zre z mermer zre kf hatta karib bir hsn hat ile bu tarih merkumdur o-U fUl y\ Ca*-2"^ 41j ^__- (J*- 3 f?~J\ *^J\ ^ ) tahrir olunmudur Andan yldz canibine bir kumsal dolak buruna iki yz adm gidb bir bu zmdir Kalyon liman tarafndadr Andan yine canibi arka kmil bin drt yz adm gidb bir urcu azmdir kim cmle kalyon limannda olan kalyon ve ayka ve karamrsel ve burtonlar mu afaza ider bir burcu kebirdir Ve caniblerin kalyon liman deryas der Kal'enin cmle tem el talar derya iinde yanyana denmi amudu mntehalardr Bu mahalde ayaklarmz sayub ubur iderek kal'enin telttumu seyahatnamesi 683 deryadan mnhedim olmu yerinden ieri girb kal'enin bur baru-lar zre ubur iderek ark ine kmil beyz hatve gidb ol mahalde Islmbolda Atmeydanndaki gibi arke bir dikilita cesi dahi mnhedim olub trab zre paymal amudu mntehalar vardr Bu alyimat amudlara Caru M'tefik derler Sleyman peygamber asrnda tlsm a t olmayn bina olunmu ibret nma lyimatlar Ya'mir bin edded bina etmidir Bu dikilita kurbinde Bi'rl Mubst nam bir b uyu vardr Mah Tem muzda gya yahparedir Nu iden erbab atsana hayat verir Ehli be-ledin sahibi tab olan zurefalar ekseriya bu Bi'ri Mubstden nu iderler Mutedil bir b nabdr N tice(i) meram bu dikilitalar ubur idb kble canibine drt yz adm gidb andan yine kal' an zre kub kble canibine kmil bin adm gidb bedenlerden aa derya bir minare kaddid dr Badehu yine Bab Reide gelb kal'e(i) Iskenderiyye(i) bittemam piyade deveran eyled ik Bu hisab zre kal'e(i) skenderiyye dairen madar on bir bin yedi yz admdr Amma gayet

srat zre saatde germe admlanmdr Ve tara kat kal'esi serapa sagir ve kebir cmle yz e klledir Yetmi burcu azmi birer klle misaldir Zeman kadimde bu kulleler zre yetmi m nigehbanlk idb nakusu geberge ve ksu hakan-lerin alub muhafaza iderlermi Hl yetmi saray liler ve divanhaneler vardr Ve bu yetmi burcu metnlerden maada kal'enin on ke de on aded eddi skender burcu azimler vardr Hl iinde beni Ademler sakinlerdir Ve bu z krolunan tara kat kal'eden ieri kat dahi cmle yz yetmi musanna ehane ve mu-karnezli iri biri iinde gnagn mdevver mevzun seramed ibretnma kullelerdir kim stad benna bir ye hare etdi marifeti bir klliye etmemidir Netice(i) kelm kal'ei skenderiyyenin kara anibini iki kat divan ve derya canibinin bir kat divarnda cmle yz altm alt klledir bana birer burcu seramed-lerdir kim ruyi zemin seyyahan ve mverrihan mabeyninde byle mehuru fkdr Ve hakka ki aynelyakin hasl etdiimiz dahi byledir Ve her klle mabeynind mi beer bedendir Bu hisab zre skenderiyyenin iki kat kal'e divan bedenleri cmle be dendir Her bedende her eb birer dideban nigehbanlk idermi Ve bu kal'enin deri divarlan olk adar drr beyzs beyazdr kim gya bir dr-r yektadr Berren ve bahren yz mil yerden ve il yerden emsi tetabda a'aa urur Hl bir canibinde rengi ruyi divara gu-bar gelb rah olmamdr Ancak lebi deryada esas divara rahne gelb mnhedim olmudur Ol dahi elli ziri kk kadar yerdir 684 EVLYA ELEB Amma seksen seneden beru kaFe iindeki hanedanlar harab ender-harab olub kaPenin im ali canibinde iki liman mabeyninde bir cedid ehri mzeyyen olmadadr Ve bu kaPenin ci rmi ekli ve esas binas poyrazdan lodosa tuln vaki olmudur Mesel tuli Bab Reidden i arnca uzun vaz' esas olunmudur Amma Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As feth etdi ma ve Ali Abbasiyanda ve Ali Eyyubiyanda ve Ali Emeviyyunda olkadar mamur bdan bulda n imi kim iki bin altm mihrab ve yetmi yedi bin hanei (b)minnet var imi KaPeden tar n [1] imarat tarif ve tavsif-den mberra imi kim Iskenderiyyeden hl Reide on iki saat rdir Kat enderkat saray liler ve hadika ve gaytanlar imi Ve lebi deryada bir kar arz aliye yok imi Ve canibi garbisi kezalik on iki saat Iskenderiyye(i) atika varnca s utuhdan sutuha ve damu hamdan dama huru pertab iderek dame giriftar olurmu Ve kble canibi kezalik on iki saat Demenhura varnca Nasriyye tur'as sahilinde kat enderkat saraylar ve ravzai cinanlar imi Hl srlar() binalar nmayndr Ve derunu kaPede yirmi ve iki bin sahrnc b Nil ile leb berleb ve bin ah m var imi Ve yz yetmi hammam v ye ve yz elli hane ve yedi yerde be-zazistan ve yerde Mei'abe Meydan ve yedi yerde e svak meydan var imi kim Amr ibnl As fethinde Hazreti mere bu minval zre arz olunub ma li gazadan bin tr beyaz yk zer halis ve sair zkymet akmie(i) fahire hedaya gnder lhazel'an kal'e derununda bakyyetlimar olan sr binalar beyan ider Bab Reidden ieri sekiz yz hane ve Bab Sidre dahilinde yz hane ve derunu kaPede iki e ve Bab Bahirden ieri yedi yz hane ve yz seksen dkkn ve yedi han ve bir bedestan v eca milkinden feragat etmeyb civarnda bir ferd kalmyub eba an ceddin irs ile kendye intikal iden hanedan sahihlerinden yz mikdar haneler dahi vardr Ve Kal'e iinde mamur kalan imaretleri beyan ider Evvel Bab Reidden ieri Seyyid Ibrahimi Dessuk Camii tah-tandir Ve bir minarelidir And n te yine ulu yol zre Camis Saf-van Sekiz kademe ta merdban ile klr bir irin ca irmi ]1] Yldz nshas (olan) SEYAHATNAMES 685 seramed mermer stun zre bina olunmu tavanl camidir Ve hareminin canibi erbaasnda on ndur ki yan ve bir kble kapusu vardr Bu kapu zre tardr Amma hatt mahlut olmaile tahr olunmad Ve iki mihrab vardr Amma minbere muttasl olan mihrab yek pare yeil somaki ibr etnma mihrabdr kim bir diyarda yokdur Ve hareminde bir incir dirahti ve nahli hurm as var Gayet m-sin olmak almetini gsterir azm hurmadr Bu camiden canibi garba yine ul yol zre Camii Attar bin Qrci Bu camii bina iden Ali Abbasiyandan Elmustansr BiIIhn v eziri emirlcyu Ebnnecm Bedrl Cemali nam vezir bina etdi Amma yine Elmustansr vzerala an Hamdan Olu Evhadddin nam bir veziri Bedrl Cemal(i) nahak kati idb mazlmen ehid ol Bedrl Cemalinin malmu olub Evhadddinin cmle malile bu hoca Attar elile bu camii bina etdiinden Camil Attar derler Amma Evhadddin vezirlcyu bu Camil Attan ve Hammamzzeh e bin aded dekkn hanlar cmle Evhadddin vezir hayratdr Tahtan ve bir minarelidir Bir ibsseyr camii atik ziba ve musanna ibretnma imaretdir Ve derunu cami cmle yz otuz iki

mermer stun zre tak pakleri fevkanisinde mzehheb nak bukalemun ibret nmn mnakka cami ii tulen ve arzan yz yirmier admdr Ve canibi erbaasnda cmle billur ve necef ve ran altm drt camdr Amma etrafnda pencereleri yokdur Ve mihrab divan tarafnda dem a bir bandan br bana divarn nsf slmbolda Ayasofya tart elvan elvan mevcli ve mc uda beyaz mermerler ve krmz ve yeil ve zenbur somaki talar kapldr kim ve rk ve s maatin kyam kuudlar yi-nevar nmayan olduundan maada cmle cemaatin rengi ruyleri mah lur yle musaykal ve mcell talar ile ina olunmu bir camii ruenbinadr Ve mihrabnda o efkri san'ati bir diyarda yokdur Temaa idenin emi ibret(i) hayrelenb dem(i) engtber n ider Ve minberi sindiyan ve santa ve ceviz ve servi levhalarn-dandr Ademin dimag () muattar olur Ve stad ressam bu minbere olkadar himmet sarf idb gnagn kitabe ve mut ahhallar ire pi enderp girimeli rumler ve islimler ve sadberk gller ve elvan elvan a kfeler oyub arz marifet etmidir kim cmle ressam ve ehli maarif temaasna hayran ol hri caz bir minberi serameddir Ve bu minberin kapusu zre kf hattile halkr j itti jl) Ayeti tahrir olunmudur Ve bu Camiin haremi azminin ta vasatnda 686 EVLYA ELEB bir iremzatlimadvar ravzas var kim gnagn ecarat kfeler anda hazrdr ibadet edenler rayihasndan muattar olur Zira Camii Attardir Ve bu hadikann sa tarafnda yine cami har eminin ortasna vaki olur bir kubbei li altnda yekpare bir hanef abdest havzu vardr Si yah levni mcell somakidendir Bu havzun canibi erbaasnda stad mermer bir ressam sam si ri mubn mertebesinde icray meharet idb barigh hazreti Sleyman() cemii huu tuyur ins in ve ecnas ve mahlkatile tasvir etmi kim bu ilimden haberdar olan stad Evrenk ve B ehzad Mani ve ahkulu ve Aa Rza ve Velican grdkde lemi hayret(de) kalub bcan olur B ri icaz divan hazreti Sleyman tasvir olunmu bir hanef havzdur Zemin asumanda Cenab Ba inin nekadar mahlkatlar var ise ve cemii gerrubiyan hamelei ar kurs ve hamelei zemin ve sman ve gv semek ve bir pielenk dahi divan Sleymanda timsal olunmu suretlerdir k Grenin akl gider zge temaadr bu msra mazmununca ibret nma sr azmdir kim tarif ve tavsifinde lisan kasrdr Zira krk seyyahat etdiimiz diyarlarda nazirin grmedim Ve bu Camii Attarn yedi kapusu vardr Z ira zeman kadimde cemaati kesiriye malik imi Ve mihrab taraf divan stnde serapa hatt ir Elhasl mstecabddave kn suleha camii kadimdir Amma hakir evkaf namelerine nazar etd im Banisi Msrda Cui da zre medfun eyh Cu hazretleri binasdr deyu vakfnamelerind masturdur kim asl fer'ile blda tahrir olunmudur vesselam Andan yine ulu yol ile can ibi garba gidb kal'ei Rkn kurbinde Evsaf Camil Garb \ Bir ulu camidir Tulen yz admdr Ve arzan yz seksen adm sahra misal haremli bir ka metn camii mbndir Ve harem ile cami ii cmle bin bir direkli deyu mehuru fk olmu c Amma etraf haremde ve derunu camide cmle alt yz krk mermer stunu mntehadr kim her b ) birer arke mermer krsi zre vaz olunmu amudu beyazlardr Taklan zre serapa yedi yz e mdevver kse (i) sernign misal kubablardr Tavan deildir Lkin sutuhu kursum rtl de rapa beyaz kire svaldr Ve camiin sol canibinde bir alack minaresi vardr Ve haremi az n ortas serapa ba irem misal gl glistan snb-listan nahlistanl ba bostanr Ve gnag htleri var kim SEYAHATNAMES 687 her biri birer kibar evliyaullahn nazar taallk etmi nahillerdir Hikmeti Huda Bir hurm a aac ta olmudur Haremin kble sandaki tarafa vaki olmudur Bu hacer olan hurma hakk lii vilyet ol zuum zre dirler kim Hazreti Ali Iskenderiyyeye gelb bu hurmaya Dldln ba b y^'ji* jCt didiklerinden bu hurma ta olmu derler Ve hl bu ta hurmaya yolcular gelb r eyyam olub Ruma yahud vatanmza salimin gidersek bu aaca doru varaym deyb aacdan on kble tarafna gidb niyyet gzn yumub ta olan hurma aacna mteveccih olur Bazs dor hallf ider Hikmeti Huda niyyeti drst gelb vatan aslsine eyyam muvafk ile gider Baz ti drst gelmeyb bir ka gn dahi skenderiyyede meks ider Mcerreb ta hurma aacdr Ni r Yerden bir buuk dem kaddi bozca viranca hurma aac gibi di di bir aa ekilli tad alis ile bir ihls tilvet idb on adm yerden aaca doru varub el urann murad hsl olu doru varmyann murad hsl olmaz Tehir lzmdr Nice bin kerre tecrbe olunmudur deyu bu ta olmu hurma aac kurbinde Hazreti Ali Dldln balyub yem verdii mavi ekilli bi ardr Byle tadr kim bir maadine mabeheti yokdur Gayet hain tadr Byle iken yine Dl mi var bir ta teknedir Hl iinde arpa misal hrde talar vardr yende ve revende demle

ar zemandan beru ol ta arpalardan alrlar Yine elbette eksik deildir Acibei dier Bu Camiin ark tarafndaki orta kapudan ieri elli adm gidb bir mermer direk vardr Ana d hi baz mutekid demler Kbei erife eer bu sene myesser olursa bu amuda doru varaym de yumub varr Bazs isabet ider K'biye gider Bazs hilaf gider K'biye gitmez Mcerrebdir cami kadim olmak ile ibret nma eyalar okdur Ve bu camiin mihrabnn sa tarafnda bir addi blda mermeri ham zre celi hattile Ayetinden sonra LijU <lll-r-j Ul jL- jy~i dudl <o-Ul _\.jJ-I j LJIAa Ll) 688 EVLYA ELEB a) 41 ^ \ (XIII j f oO' ^ T^ ki jy <j t>*H u^j 4lj jj Iju- Jc 4l<J-oj oU.JL.ilj j\JLi_^- j (*uUj^--'J Uj deyu tarih tahrir olunmudur Ve bu comi hareminin sa kesinde Krklar Makam nam mahalde ir beyaz mermer zre celi hattile (<y^^* ^j*-Ji ooj>*i) tarihi merkumdur Ve bu camiin mihrab ve minberi kr kadim kir binadr Ve bu camiin cml n iki bab meftuhu vardr Drd sada ve drd solda ve drd kbliye mekufdur Amma byk eyaz mermer zre celi hat ile bu tarih mektub olunmudur (ji-Vlf jJlj 41 yi & 4I-a*-L- ^~oUl ^J\ y'J' 41^.) yetinden sonra J^iVl >v (tlf^J*- J tjCU <L- <^U jliaS Jl*p- J <&Z1a 4)i\jfe>tahrir olunmudur Amma bu camiin cmle evkaf kal'e iinde harab olmak ile cami dahi cem aatsiz kalub haraba meddi oluyor Hudayi Mteal tamir ide Amin Ve bu camiin sol cani binde yz adm baid kal'e misal drt yz adm cirmi Tekyei eyh Musa bir azm sitanedir C aras ve meayihi Seyyid Ahmedl Bedevidir Mamur tekyei Ahmeddir yende ve revendeye nmet meb-mebzuldr Ve eski divanhane nnde yol ar Camii Hazreti mer hni fetihde bina olun dan kadim cami yokdur Fevkani bir kk camidir Ve bir mfid ve muhtasar minaresi var Mi hrabnn solunda yeil somakiden yekpare bir mcell kk Mihrab dahi vardr Amma bu cami irmi [1] yokdur Hemen bir kk camidir Ve bunun imaline yol ar tahtan Sinan paa cami siz bir minareli mnakka tavanl mzeyyen kk camidir Ve erbab [2] Sidrenin i yzndek haremsiz bir kk camidir Lkin mektebi ve sakyesi ve cemaati vardr Ve Camii Gm-dekke Camii Burhaniyye ve tara varuda carsu iinde cemaati [1] Yldz nshas (haremi) [2] (Bab) SEYAHATNAMES 689 kesiriye malik Mustafa Efendi Camii ve Abdlltif Efendi Camii var Nass Camii ve Temr az Bey Camii ve Seyyidi Abdullahl Megaver Camii ve liman kullesinde Sultan Kaytbay Camii ve i kal'ede dahi birer cami vardr Bu hisab zre cmle skenderiyye camileri yirmi yedi hutbe kalmdr Maada yetmi bee varnca me-sacidlerdir Amma baz cevamiler Cum'a g ibadet olunur Gayri zeman mesdud durur Zira harabistan iinde cemaatsiz kalmlardr Bu zikrolunan cevamilerin evkaflar harab olmaile huddamlarmn vazifei muayyeneleri cmle gmrkden sadaka olunub paa mahsulne mahsub olur Bu camilerden gayri cmle yz altm mih esacidlerdir Ve bu kal'e icre cmle alt hammamdr Tara varuda hammam yokdur Evvel Nebi ammam ve Altun hammam ve Bey hammam ve Eski hammam Amma cmleden Sinan paa hammam mfe h ve b havas ltif binay azm hammam ruinadr Ve bu kal'e iinde cmle yz otuz su sa ene Buhayre kifi yz srlar ile gelb kmil bir ayda cmle sarnlar Nasriyye tur' al padiahden otuz kise(i) msr masruf idb muhasebesine mahsub olur Bu sarnlar pr ol sonra skenderiyye ehri taze can bulur Zira skenderiyyede bundan gayri ayn cariye yok dur Amma kal'e iinde Dikilita kurbinde bir b hayat kuyucuk vardr Gayet beziz b nabd byle bir sevad muazzam bender ehire kifayet etmez Ve Buhayre kifi skenderiyye (i) re etdikden sonra cmle serikrda olan skenderiyyenin on iki aded aalarna iki kise haliye hizmet verir Anlar dahi kif Aa skenderiyye (i) rey etdi deyu paaya kran zre arz id Eer haliyelerin kif vermese derhal cmle yn vilyet kifi Msr vezirine hilaf inh alen ki cmle yn vilyet yevmiyye nice bin deve yk su satarlar Kife gayet zulmdr V e Sinaniyye arusu ah rah zre elli dkkndr Ve bezazisteni var Sinan paa ve Ali paa h Venedik ve Fransye ve ngilis ve Cineviz balyozlar sakindir Ve Davudiyye hannda ihra mc Maribler sakin olur Ve Bab Reidin i yznde yz dkkn ve Bab Sidrede elli dkkn

mamur bdn cmle tara varudadr Ve bu varu iki limann ta ortasna vaki olan burunda m ehri ce-diddir Bina olunmaa mbaeret olunal seksen yldr derler Henz saray liler v camiler bina olunmadadr Cmle bin yetmi be sagir ve kebir hanelerdir Lkin ou tahta dr Ve bu varuun Kadrga liman canibi kmil bin yedi yz adm varudur Ve ters hane dibin alyon liman nne varnca iki bin Ev.iya elebi 10 44 '690 EVLtYA ELEBt adm varudur Bu hisab zre bu varu bin yedi yz admdr Ve bu varuda lebi deryada gm ler ve Mendil zade Mustafa Aa han ve Sinan paa han ve Mustafa pa han ve Hseyin paa (E)nis paa han ve Hoca Mehemmed han vardr Gayet mamur ve metin hanlardr Ve yedi tekye vardr Cmleden Kara Kadrga sahibi Kasm paann hazreti Abdlkadirl Ceyln tekyesi ulu Yetmi aded fukara hcresi ve sima'hane meydan ve matbah keykvs var Cmle yende ve r e nimeti mebzuldr Zira evkaf metindir Ve bir asitanei saadet dahi Kalyon liman sahi binde hazreti eyh brahimii Glen asitanei kn erbab maarfandr Hind Yemen ve Arab ve eyyahan anda hane(i) bminnetdir deyu sakin olurlar Nice hezarfen dervii dilrian vardr Ve bu tekyeye dahi mahkeme kurbinde tekyei sddik derler Amma tekyei hacegn demekdir Lisan Arabda Tariki sddkdir Bir ulu nazarghdr Bunlardan gayri tekyeler ka'le iinded Amma bu zikro-lunanlar varudadr Bir ka tekyeler dahi ziyaretgh mahallinde tahrir olu r Ve bu varu icre cmle yedi yz dkkndr Ve yz mahzenlerdir Zira derbend iskele olma i diyrrn gemileri geldkde rccarlar metalarn mahzenlere korlar Annin mahazinler gayet ur Ve on iki mkellef kahve hanesi var kim her biri beer yz dem alr Hanende ve sazende gn mtriban ebruz fasl Hseyin Baykara iderler Ve ekseriya suku sultansi serapa ta kal idir Gayri ah rahrahlar kumsal arz ure olman kaldrm yokdur Hl mamur olmada bir v basz ve susuz ve hammamss bir varudur Suyu deve ve katrlar ile kal'edeki sarnnclardan gelmee muhtacdr Ve bu varu iki liman deryas ortasnda bir alak yerde vaki olmak ile yerleri tuzludur Asla aa bitmez Baz zeman yamurdan ve derya temevvcnden der a vafua girb batak olur Lkin yeri tuzlu olmak ile czi kesbi havadan kurur Amma bu va ruun canibi garbnda ncir Liman burnu nam mahal lebi deryadr Ve hayli -mrtefi yerdir S r topra, vardr Ol tarafda serapa incir balar vardr Gayet ltif ve nazif inciri olur varuun canib^ erbaasnda asla kal'e divan yokdur Hemen herkes arzullah vasia deyb ha neler ihdas etmilerdir Amma gayet muhalifdir Kffar alelgafle ketiler ile ebhun etse cmle ahalisin esir ider Amma yle deildir Cenab Bari bu ehire bir ihsan etmidir kim de yasnn her canibi hrde dkndl talardr Bir vech ile dmen derkenar olub yanamak mm bu ehire zafer bula SEYAHATNAMES 691 Evsaf Galyon Liman Ve bu varuda yldz canibine mteveccih olan sa tarafndaki limana Galyon liman derler C i ayka ve karamrsel ve galyon ve penek ve eytiye ve potac ve burton ve erim bunda le nger bagr Bu limann az yldz ve poyraz limanna akdr Ve liman aznn iki canibind in kal'eler vardr Kal'eden kal'eye bu liman kmil on bin admdr Ve bu liman bin pare g emi alur liman kebirdir Az poyraza ak olmak ile gayet frtnas olur Cmle gemiler dr emir kuvveti ile yatarlar Amma aykalar byk kal'e altnda mahfuz yatarlar Frtna tesir e mez Ve gayri yerleri l demir dutar tal gemi yata limandr Kumsal deildir Ve bu liman rerken ve karken limann sol canibinde byk kal'e dibinde Maymuncuk kazas demek ile mar f deryaya beraber bir alak kayadr spanya elisi Ali Emeviyyuna gelb islma gelmek behan si ile bu kaya zre olan mutalsam Ayinei skender olan markab minar skender olan kayadr kim ol zemandan beru harab olub nice bin pare ketiler bu kayaya varub helak olur m di mellh derya olan skenderiyyenin Kalyon limanna girb karken kal'eden alarka girb rekdir kim Maymuncuk kayas rahnesinden hals ola Gayri il yokdur Evsaf Kal'ei Garb Ve bu limann azndaki kal'eler kffar zemannda mfid muhtasar burlar imi Zira ol asrd i iskender kal'e zre gelen dmen gemilerin ate ile. helak idermi Ol ecilden metin kal' eye muhta deil imi Badehu sene 877 tarihinde mceddeden Sultan Kaytbay binasdr Ve i burcu dahi ann inasdr Bu kal'elerin brer camii ve su sarnlar ve krkar ellier nefe eleri ve mkellef ve mkemmel cebehanesi ve krkar ellier pare balyemez toplar vardr Ve u kal'enin ta i kal'esinin zirvei lsnda Sultan Ka-ytbayn bir kasr alsi var kim gya vernakdr Vacibsseyr bir khdr Bir tarafnda bir kk kullemisal bir fanus vardr Canibi amlardr Her gice didebanlar bu fanus icre oturub alev be-ralev balk ya yakarlar zira

gice kalan gemiler bu fanusu grb skenderiyyei uzlarlar Yz mil yerden gice nmayandr B dehu Selim Han skenderiyyei feth idb bu kal'enin tarasndan bir kad dahi burcu barutu bir sed*di metin kal'e ina etmidir kim derya gsn 692 EVLYA ELEB verb durur Cmle seramed toplar bu rbatdadr Hakka ki eddi Selim Handr Ve dairen madar u kal'enin cirmi sekiz yz elli admdr Sagir ve kebir yz pare toplar vardr Her topu gb daht olun* dukda ejderi heftser gibi gjgrub limann canibi erbaasn muhafaza ider Amma on aded toplar var kim misli meer Kanije kal'esinde ve Erede ve Budinde ve Rosdos kal'esinde ola Bu cmlesi krkar vakyye demir glle atar ve on pare ayka toplar iinde turur Ta glle atar Bir kerre dmen gemisine isabet etse kifayet ider Bu toplar havfin den limana giren kffar kalyonlar muti olub gmrk verir Bu toplar olmasa byle ak liman far girb gmrk vermeden kard m.di metin kal'elerdir Baz toplarn stnde tarihler ir olunmudur Ve bu kal'e kat kal'e olmudur Ve kat demir kapular var Tara kapusu l nazrdr Ve bu kal'e bir burun zre vaki olmudur ki canibi deryadr Ancak bir dil gibi d ryaya kmdr Kmil beyz adm bir yoldur ki taraf kal'e divandr Beden bedendir Baz likleri vardr Ve on iki klledir Her kullede her gice bir blk ba neferatile nbet bekl er Cmle bu kal'e neferatlar() kuldur Kal'e dizdar Msr mteferrikalarndan brahim Aa sahibi eci ve yarar demdir Ve bu kal'iye giden dilin iki canibi kal'e divan olan mahallin baka iki kat demir kapular ve baka didebanlar var Ve kal'e neferatndan gayri msafir dem komak ihtimalleri yokdur vesselam Bu kal'eden lebi derya ile varua doru gelirken beyz admda Kzkullesi namnda bir burcu azmdir Cmle derya iindedir Dizdar n ar vardr Kalyon limann muhafaza etsin in bina olunmudur Cmle Asitane(ye) gidecek bar siyah Msrdan getirb bunda pinhan iderler Mustahfzlar vardr Ve lodosa nazr bir demi usu vardr inde neferat haneleri ve gayri imaret yokdur Dayiren madar cirmi yz admdr su zre tarihi Sultan akmak binasdr _ Evsaf KaFei ark Ve bu kalyon limannn burcu arksi dahi Sultan Kaytbaymdr Baka dizdar neferatlar ve esi ve yarar balyemez toplar vardr Bu dahi limann aznda bir burunda vaki olmu metn k e-dir Cirmi iki yz adm ve iki kat kal'edir inde bir kk camii ve yedi hanesi vardr B 'enin dahi canibi erbaas deryadr Ve bu dahi bir burunda dil gibi deryaya km bir yal al burun zre drt yz adm gidb iki canibi kal'e divan ve nbet hane ktleleri " ile m kbliye nazr bir demir kaputu bir kk kal'edir SEYAHATNAMES 693 Velhasl bu Arabistan taraflarnda ta Sebte boazna varnca byle liman azm yokdur Meer al'esi ola vesselam Evsaf Kadrga liman Ve bu limandan gayri vaurun sol canibinde Kadrga liman az-midir Liman azndaki Ali pa urcundan ta i kal'e kesine gelince bu liman lebi derya ile kmil on drt bin adm ihata der bir lima' n azimdir kim sekiz ruzigr zorkrdan emin bir liman vasidir Amma bu lima n azndan tara sekiz rzgr kertesinden mahfuz yerleri ile yirmi bin adm liman kebirdir az sehl lodos canibine nazrdr Ve cmle kadirga ve firkate ve eklve ve zartnar ve be a ve filita makulisi[l] gemiler birer yedek ip ile balyub bhavfu hayet yatarlar l yat kdr Eski skenderiyye tarafndan bu limana girmek iktiza etse almeti oldur kim kzl kz rakl yarlar vardr Dahi be mil alarkasnda alak alak kayalar vardr Ky ile limana git mil alarka limana girmek gerekdir Ve limann aznda lodos canibinde mukaddema tavsif olunan i kal'e burcu toplar ile bu liman icre ku uurmaz Evsaf kal'ei Kadirga liman Ve yine bu limann sa tarafnda bir yaln kaya zre mahsus liman mendireke [2] olmak zre i paa Bu dahi gayet metn ve mstahkem eddi sediddir Dayiren madar cirmi iki yz admdr kayal burun zre bina olunmudur Geri bir kk kal'e grinr Amma tefeanlkda Merrih e Sultan Murad Salis camii ve on neferat hanesi ve bir buday anbar ve bir su sarnc va r Baka dizdar ve baka neferatlar vardr Ve ancak kbliye nazr bir demir metn kapusu v pu nnde mecmalirfan cihan nma bir mesiregh kasrf nzhet bd var Ve kal'e kapusu zre u ebyatlardr Hazreti padiah islmn Devletinde bu klle oldu bina Burcu barusnn esas in Oldu ban Ali paa Oldu Haydar ol imartn [1] Yldz nshas (makinesi) [2] (mendirei) 694

EVLYA ELEB ihtimam temamna dey ya Kld hasn hasn mminler Dar harb in ol emin me'va Sittiya [1 in tarih Zehi mermer kal'ei ziba Sene 667 Hakkaki kavi bina (yi) metindir Ve seramed ahane toplar var Kal'e nnde kaleden hari b deirmenleri vardr eb ruz deveran etmededirler Ve bu bina'nn bir taraf kumsal yer olma k ile ve sahilleri kayalk yer olmak ile krk elli gne mahileri olur kim veminel acay ibdir iki vakyye gelir Lilgn tekir balklar ve yirmier va-kyye levrek bal ve l ye gelincik bal olur kim bir limana mahsus deildir Ve sini kadar kaplbaa olur Anlar b tayifesi sayd idb hora geirirler Ve bu kadrga limanile Kalyon-liman mabeyninde yld gr zre iki atala bir burun deryaya girmidir ki ncir limanlar bin pare gemi avlur[2] a talk-dr Zaruretde bunda gemiler yatar Ltif yatakl liman deildir Ve bu .limanda bir dack vardr Dibinde l yatakdr Zira tal yokdur Ve bu incir limannn kara [3] serapa ahi taras safi mezaristandr Ve Kadrga liman kenarnda ters haneler vardr Cmle Arabsi dalar ve neferat ve aalar ve orbac ve odabalar bu mahalde sakinlerdir Cmle yirmi b mi aded odalardr Ters hane mahzenleri de cmle lt mhimmat keti ile malmaldir Her sen udu siyah ve ki-lr mire ve hazine asker in on ikier pare kadrga deldikde b ters han lenger endaht olub yatarlar Ve derya balerine teferrc in rmgh bir kasr li vardr S irdedir Ve bir ters hane divanhanesi dahi vardr Cmle levendat gurebaya mihman hane i bminnetdir Ve bu kenderiyye halk ekseriya skma Maribli esvab giyerler Zira ksa esv hakknda hadis vardr Memduhdur yV.iljjJ- buyurmulardr Msrl gibi bol abab esvab giy ynleri cmle Cezayirli ve Tunus ve Trablusiu yinleridir Ve b havas Rum havas olduu hbub ve mahbusei memduhdur Ve masnuat ve menbutatnn memduhatnn [4] gmleklik nazif ket en bezi ve penbeden rakik kzdemisi ve beyaz kuskusu havl nazik ihramlar ve krmz sahti an bir diyarda olmaz Meer Edirne krl J Yldz nshas (Sebbya) [2J (Alur) olacak. 7~ [3] Yldz nshas (Karas) [4] (memduhatndan) seyahatnamesi 695 mzs ola Ve has beyaz ekmei ve gnagn bal ve Bostan adas kavunu ve gnagn inciri o e yani gebre turusu ve nabkas ve Cbeyri Ensar sahralarnda nece bin gne elvan skferayihai tayyibesi demin diman muattar ider Ve leziz ve beyaz tuzu olur Ve Bostan a dasnda nice elvan saat kumu olur kim misli meer Azakda ola Ve derya icre olan ibre t nma sr binalar var kim akllar hayran olur Ve havasnn letafeti mehuru fkdr Ms getirirler Kesbi hava idb biemrillh gnde ifa bulur Geri ba ve baelerinde hurma v ve limonu ve turun ve rumman ve gayri sevahil meyveleri hasl olur Amma gayet sovuu olur Ve yamuru ok yaar brahim paa asrnda hakir anda iken kar yad Amma tiz mahvoldu iklimi alisin evvelidir Msr, iklimi alisin a(n)bardr Ve bu Iskenderiyyenin arz beled ve tli nehar Ve cmle halk iki frkadr Bir bl asker tayifesidir Bir snf serapa tccardr Msrn ba iskelesidir Ve cmle kfirist ilerinin rm ghdr Ve bu ehrin canibi erbaas derya olmak ile ekin mahsult olmaz Cml gllt Buhayre hakinden gelir Ve ba ve baeleri cmle Nasriyye tur'asnn yemin yesar eyvedar hadikalar vardr Ve bu ehir gayetlgaye derbendi alenderdir ark canibi ve imal e yldz ve lodos canibleri cmle Akdenizdir Ve cenubu ve kblesi Buhayre vilyetinin glle idir Ancak ark canibinde Reid ve Remle balarna gidecek bir kumsal yoldur Be saatde ta Ebuhur kal'esine varnca Remle balardr Bmle Iskenderiyyelinin mahsull balar andadr ir bu skenderiyye kal'esinin heyeti mecmuasn vaz' esas zre deri divan ve bur barusil in tahrir etdiimiz bu suretdedir vesselam Bild kadimi ehri skenderiyyede asude olan kibar kmmeln evliyaullahlar ve seltni s ve sair sulehayi mmetden yn kibarn merakidi prenvarlarn beyan ider Evvel lebi deryada mahremi esrar ve mukaddemi ebrar mende^ vii[l]nas hazreti Ebl A bbas ziyaretgh azimdir Ve Mustafa paa burcu kurbinde mft esrar ilh mcahidi envar Eeyh hazreti Seyyid Yusufl Acemi ^jS ve ters hane kurbinde kutbu [1] (Mnzev) olacak. 696 EVLYA ELEB lemi ruhan ve madeni hikmeti rabbani sakini kulbei seman [1] Eeyh hazreti yakull [2] a'r bir asitanei lide medfundur lek-yesinde fukaralar fakru faka erenleridir Camii ve huddamlar vardr Gayet mamur sitanedir Ve Iskenderiyyenin byk kal'esi Bab Ah-zarn e deryay menas ve bahri gavvas Hazreti ihni ehi Vakkas btida Hazreti Risalete nbvvet

geldikde Hazreti Ebabekrus Sddik ile islm ile merref olanlardan Sa'd ibni Vakkas ve Zeyd bin Haris ve Abdullah bin Mes'ud ve Osman ve Abdurrahman ibnl Avf ve Zbeyri ibnl Avam ve Billi Habe ve Suheybi Rum bunlar imana gelmilerdir Amma Sa'd ilmi ebi Va kasa Cennet tebir olub aerei mbeereden olmudur Baz mverrih kavlince Amr ibnl As s e (i) feth etdkde Sa'd ibni ebi Vakkas maan fetihde hazr olub ishalden bu ishender iy-yenin Bab Ahzarndaki kubbe iinde medfundurlar Bir kk sitanedir Ancak trbedar va merkadi pr envar zre ve canibi erbaada deri divarlar zre nice bin kemanke -ve tirend zn gnagn musannaat darblar ve zekirler ve oklar ve yalar ve her pehlivann birer pese de darplar var kim akl valih olur Amma bu Sa'd Vakkas in Edirneli Mehemmed elebi teva rihinde grdm Hazreti Osman ehadetinden sonra Sa'd terki dnya idb 55 senesinde seksen yanda Medinei Mnevverede Bakie gtrdler deyu mufassal yazm Ve hakikatlhal hakir Bak zreti Abbas cenbinde ziyaret etdiimizden maada Cisri Yakub kurbinde ve Sa'saa kur binde ve Krdistanda Hasn Keyfada ve bu skenderiyyede binayi azm sitanelerinde ziyaret lerin etmiim Malmu sahihim deildir kim kande medfundur Himmeti hazr ola Ve Yakutu Ar azretleri tekyesine Tekyei Selm Selm derler Anda gavsi bahri drr yakn Haceti. Selm Se Nasriiddin Anda mefundur Kmmelnden emri azm ulu sultandr >;.Ji^ Ve Seyyidi Abd ullahl Megaver hazretleri Camiinde medfundur Ziyaretgh hass mdr Ve Re'suttn kurbinde Eeyh hazreti d Abdullahl Berk sitanesi Mustafa paa kullesi ardnda ncir burnunda medfundur Nice bin menakb vardr Cmleden biri bir mslman esir olur Meer bu Abdulahl Berkinin ins im Abdullahl Berk grr kim ol dostu esir oldu Derakab himmet idb ol kimesne pabendi ile berki hatif gibi skenderiyyeye getirdiiyn cmle Msr valileri ana Abdullahl Berk() d didiler Hl ahanesinde nice dutsaklar ve nice yensebe ve pranka esir zinci rleri [1] Yldz ns.as (sbhan) [2] (yakutl) SEYAHATNAMES 697 vardr l hazel'an bir ka senede bir baz dem bu sultann ruhaniyyeti sebebile hals olu r olan kimesne demirlerin bu sultann sitanesine salb ider Ve lebi deryaya karib Se yyid Abdullahl Haccar ve Camii Attarn arknda Eeyh Seyyid Abdrre^aJc ve yine Camil urbinde Hazreti Daniyal hazretleri bir kubbei lide hayli tekellf bir sitanei azimde medfundur Mihrab Kuds canibine dorudur Ve bir alack minaresi var Ve Ziyareti eeyh Se di Hakavk bikurbi Seyyidi Abdrrezzak ziyaretgh azimdir Ve Ziyareti Seyyidi Davud azel Ve kabri bir gm yn dibinde bir ukur yire vaki olmudur Ters hane ardnda kasr kura de medfundur Ve Ziyareti Esseyyidi Ehubekirt Tartus yel deirmenler (i) kurbinde Amm a bu hakir seksen iki tarihinde Softa Mahmud paa zade paaya Tartus kal'esine vardmzda bir ulu sitanei azm iinde ve bir mnevver kubbei lide medfun hazreti Daniyali ziyaret etdik Mehuru fk ziyareti kbradr Elbette Iskenderiyyedeki veya Tartusdaki makam olmak htimali vardr Zira hunu Yahya in Krdistandan Buhtun-nasr huru idb am ve Kuds har ehrine gelb hazreti Daniyali anda bulub esir etd musarrahdr Badehu nice sene bilein gezdirb zd etdi Bu ehirlerin birinde medfun olmak var Ve skenderiyyede liman hurucuna varacak mahalde lebi deryaya karib Eeyh Cemalddin ebu mer bin Osman bin mer bin Ebu Bekir bin Yunus bni Hacib dimekle marufdur Sene 646 tarihinde Yusuf Salhuddin Necmd din Eyyub zemannda skenderiyyede medfun olub bu mahalde medfun etmilerdir mr azizleri 27 sene muammer olmulardr Validi emir zzeddin Musek Essalhl Krdinin hacibi yani kapu olmaile bni Hacib derler Maskat re'sleri Msrn Saidi Ali vilyetinde sne nam kasabada i maderden mtak olmulardr Hl sitanesinde cmle telif etdi kitablar ve risaleler is e hcresinde masturdur eb ruz ellier verak kitab msvvedde idb telif iderler Msin ulmu aya malik mtebahhi-rnden ulu sultandr Cmle telifatndan biri ilmi nahvde Kfiye anlarn lifatlarndandr kim cemii akl Aristo kimesneler tilvetinde cizlerdir Ta bu mertebe dem ir leblebidir Hl ziyaretgh nasdr Bir deme nisyan arz olsa bir ka gice savmaasmda m lub devat kalemile teberrken bir ka satr kitabet idb msveddat-larndan tilvet etse ak sagors olur jc ^\^rj Hele bu hakir Kfiyesin kraat iderken stadmz Evliya Efendiden hay i gmaller ekdik >j. Kabri eriflerinde tekellfl kubbe ve binay azimler yokdur Hemen arke bir divar savmaasmda medfunlardr 698 EVLYA ELEB Huddamlar vardr Cmle evraklarn dibiriklik cevahirlerin anlar hfz iderler Huddamlar a r Ve kendler dahi ulemayi afidirler Ve bni Hacib hazretlerine karib Eeyh hazreti Adl Jtevval Bir kubbei lide asudedir Ve Bab Sidreden ieri Gmd dikke nam mahalle karib ik

i hisar divan mabeyninde bir hurmalk iinde ba irem misal bir hadikai zibal bir sitane e kal'e kullesi iinde saki-ns sur Seyyid Mehemmed hazretleri ulu sultandr Nie yz kera meti zahir olmudur Ve Bab Sidreden tara cenub tarafna nm saat gidb Buhayre halici ve asrddin tur'as kurbinde fitab nihan ve kameri zindegn Hazreti eeyh Kasml kebbar bir sitanedir Bir kk camii vardr Asla kubbesi yokdur Sayf itada asla sinek olmaz Ek iya l Urbanndan Behice ve Hnadi Urbanlar ziyaret iderler Ulu sultandr Canibi erbaasn asla imaret yokdur Hemen bir l yerde medfundur Her yevmi erbada cmle iskenderiyye su lehalar gidb ziyaret iderler VeB urcus Sagir kurbinde Hazreti eeyh ath Bir kk tek undur kim hl C^di kullesi kurbinde lebi deryada bir mrtefi bayr zre bir asitanei hara da asudedirler Zeman kadimde tekyesi ve imareti ve cami ve su sarnlar bdan imi Hlen a cak camiinin kubablar kalub bir trbedardan gayri cemaati yokdur Hl kendiler arke div icre bir parmaklk icre yatarlar Seri saadetinin sengi mezar zre celi hat ile mdevver mermer ta zre byle tahrir olunmuduc (Cjj\ IS ^ J ^3-J\ 4\p-) Andan aa jjJul -~Jl JI (jHjl 4I Jl jrlj \\* jrvi- jls J jl ^-I rUj i^kJl -j\ LJ1 *^U* <&\J\ ^lUl ruv M cJl <C- ^l_JI diliI jlc ^Jl jlJL- <J --1)1 uJIjlc deyu tahrir olunmudur. Ve yannda kubbesin mnhedim idb talarn Frengistana gtren on i pudanlar medfunlardr kim kubbesinin stunlar bir gice Frengistandan yine bu sit anesinde buf 1] Yldz nshas (Amirl) ' * [2] . . (<L) SEYAHATNAMES 699^ lunub senei tiyede kapudanlar gelb cmle makbul talar bu sitanede grdklerinde kabri imana gelb her biri eceli msemmalarnca hizmet idb merhum olduklarnca ucca [1] yannd ice yz aded kimesneler ile medfunlardr lmi te'c-vidde manzum kitab atb telif(i) sahi ir Bizzat kendleri ma~ der zade a'ma imiler Endls diyarnda ok seyyahat idb skende-r e so Ji ^.ji emrine imtisalen vatan asllerine rcu etmilerdir Ve Gmu Nasur dibinde E di Aruz hazretleri Lgati arur sahibidir derler Ve Gmd dikke dibinde Eeyh ehabddini R ev ve buna karib Eeyh caddin hazretleri Ve Gml Es'ad kurbinde alemdar Resulullah E Sahabei kiramdandr Ve yine Gml Es'ad zre Makam hazreti Hzr Ve atb hazretleri civa hemmedi Deylim tefsir sahibidir Ve buna karib Eeyh Ahi Meranke Ve skenderiyyeden ark emle yolu zre giderken skenderiyyeden iki bin adm baid tariki min sol canibinde bir hurmalk iinde Cabil Ensar hazretleri Bir kumsal yerde berr beyabanda camiinin civarn bir kubbei alde medfundur Sahabei kiramn ulularndandr Kaan skenderiyye halk Remle ba nakl etdklerinde bu Cabirl Ensar camiinde cema~ ati kesire olub ziyareti azm olur V e Abbasi Murs hazretleri civarnda bir sitanei kbrada Ali Abbasiyandan Badad halifeler inden Essultan Mstan billh medfundur Ve yannda yine bir mermer sanduka iinde sandukan canibi erbaasnda celi hat tarihleri mastur yine Ali Abbasiyandan Essultan Kayim biemrillh Hamze ibnl Mtevekkil alallah Mehemmed Bunlar Elmstan billh skenderiyye-de hum olcak bu Kaim biemrillh Msrda Sultan nal halife idb biat etdiler Bunlar dahi taz k hasebile baz evza' etvar idb Sultan naln hkm hkmatna zabt rabtna karmaa b za ho gelmeyb hatrmande olduundan be seneden sonra bu Kaim biemrillh Msrda Kal'et dirb skenderiyye kal'esine nefyidb anda melik Mukavkis saraynda sakin olub Sultan nal tarafndan cemii klfesi tayin olunub ibadete megul oldu Ahir sene 863 tarihinde fev t olub Iskenderiyyede biraderi Elmstan billh cenbinde medfundur Amma ziyaretgh deildi r Ve bu sitaniye karib tariki m zre ulemayi Rumdan Elme la Haydar Efendi Msrdan mazul kenderiyyeye gelb merhum olmudur Bin pare kitabn Camii Ezhere vasyyet idb hl ktb leri tilvet olunur Ve bunlara karib eeyh Seyyid Aruz cenbinde Rum mvvt llilerinden v e fazl ve kmil lim ve mil Elmevl Muhil] Yldz nshas (eyhin) 700 EVLYA ELEB teem Efendi Sultan Murad Sals ulemalarndan imi Hakka ki muhteem kimesne imi kim kabr ifinde olan binalar muhteem olduklarna ahid(d)ir ismi erifleri Rdvan imi Bir hadikai avzai Tidvanda medfunlar Selanik kurbinde kasaba (i) Toyrandan olub Is* kenderiy yede haleti za'fnda ac ve zac muhta hirete intikal etmilerdir Fusahay blegay Rumdur t pakize e'arlar vardr Ve Hazreti Risaletpenahn zeman saadetlerinde Msr meliki olan k Mukavkis Kbt meliki idi Hazrete iman getiirb Amr ibnl As Msr Rum elinden feth ider

yine bu melik Mukavkis Rumun ^iri hkmnde bir Novi bei mesabesinde idi Hazreti Amre hni gazada cabeca ianetler etmidir Iskenderiyyede Bab Sidre haricinde evce serekmi b ir amudu mnteha vardr Ol stun kurbinde bir deyri khne vardr Deyr x_i>- derler Anda me dfundur cmle Msr mverrihleri bir melik Mukavkisin imana geldne zahib olmulardr Ve hi Muhammedi pek sevb herbar Mediniye hedaya gnderirdi deyu tahrir etmilerdir Ve bu skenderiyye ehrinde nice bin kibar evliyaullah ve nice yz sahabei kiram medfundur A mma bu hakirin ziyaret idb herbirine birer yasin ve yahud birer fatiha(i) erif tilv et idb ainalk kesb etdiimiz bu tahrir olunan sultanlardr Himmetleri hazr ve nazr ola > ^ u^j Bu mahalde skenderiyyede kmil bir ay meks idb cmle ahibba ile mlakat olub k zevk ve safalar etdik Badehu hni vedada ahib-balarmzdan Kal'ei Garb dizdar brahim Aa le ve olu ile ve hrahim Aa biraderi Ahmed orbacyle ve Marib mer Aa ile ve Hac Cer e elhac eytanc ile ve nice ahibba ve dostan ile vedalab paa aasndan bir kise guru alub ve dizdardan on tfenkli refikler alub atlarmz ile skenderiyyeden ark canibine le bi derya ile Remle balarn temaa idb badan baa leziz incirlerin tenavl iderek be saa umsal dz yerlerden ubur iderek Evsaf kal'ei Ebukis [1] Lisan Arabda Ebukis [2] namnda derya icre bir kaya zre bina olunmak ile Ebukir derl er Ve bir rivayetde bu kal'e iinde Ebukir namnda bir kibar evliya medfundur Bu kal' enin ismile yad olunur Amma efvah nasda Ebuhur kal'esi derler Zeman kadimde kal'ed en bir sr yok imi Bir liman azm olmak ile kffarn zbandd gemi-ler(i) bu liman mesi de ve revende mmeti Muham[1] Yldz nshas (Ebukir) [2] (Ebukir) olacak. SEYAHATNAMES 70L med ketilerin daima aldndan Rodosdan Msra gemiler gitmeden kalr Ahirlemir Msr val Macar Sleyman paa Sultan Sleyman Hana arz idb ferman gehriyar ile bir Msr hazinesi asruf olunub sene 934 tarihinde bedesti Hadm Sleyman paa mceddeden bu kal'e(i) Ebukr na etmidir Ol Sleyman paadr kim Msrda i kal'ede eyh Sri trbesinde slmbol tarz r veziri mdebbir imi kim Sveysde yz pare kadrga bina idb yirmi bin asker ile ve M mir be atlar ile kadrgya koyub Sveysden mtevekkilen alllah deyb Hindistanda Ahmed benderi Haydarbd kuyveti bazu ile cengi cidal ve harbi ktal iderek Portakal kffar el nden feth idb bukadar mal ganayimi ile kabzai teshire alub yedi aydan sonra mezkr b enderleri Hind padiahna hibe eyleyb mukabelesinde Hind padiahndan bu kadar mal hazayi alub donanmay islam ile Hindistandan avdet idb Yemen diyarna gelb anda dahi Moha ve San'a ve Aden namnda bir ka bender feth idb Ciddiye gelir Andan Mekkei Mkerremiye g elb hac idb andan lgar ile Medinei MnevVerede Hazreti Risaleti ziyaret idince cmle do nanmas Ciddeden Yenboa geldi mesmular olub Hazreti Resul ziyareti veda idb yine lgar e Yenbo'dan gemilere suvar olub Msr(a) gelmiler Byle bir re'yi tedbir sahibi Asaf Be rhiyay Sleyman Handr Maca-riyl asl bir eci nefsinde bahadr grbz er imi Nice fetih e hayrat hasenatna haddi hasr yokdur Bundan sonra bu Ebukir kal'esin bina etmidir skenderiyyeye otuz mil karib bir tal sivri burun zre cirmi altyz adm ekli mdevver l'edir Amma eddi Ebuhurdur Canibi erbaasn Akdeniz der bir alak ve yaln kaya zredir a nazr bir kat demir kapusu vardr n kesme yaln kaya hendek re asma cisirdir Her gic ri kaldrub kal'e kapusna siper idb kapuy sed iderler Ve bu kapu kemeri zre beyaz merm erde hsn hatt celi ile bu tarih tahrir olunmudur a\ jU- JlJL jlkJUt o) jsJJ* Ny ^} Glil 4*J)Qa cLJl ^\) deyu ta li Osmana varnca tahrir etmi Badehu Sene deyu tahrir etmi Bu kal'eden ieri Su ltan Sleyman Camii sekiz stun zre bir krgir bina kk camidir Ve tahtan ve bir alak i vardr Ve yetmi aded havlisiz evleri ve buday anbarlar su sarnlar ve bir i kal'e k inde mkellef cebhanesi ve i kullede dizdar hanesi vardr Ve dizdar hkimdir Gayri ferd in alkas yokdur Cmle 702 EVLYA ELEB yz neferat vardr Vazifei muayyenelerin skenderiyye gmrnden sair skenderiyye kullar n alrlar Bu kal'e icre be dkkn var Gayri han ve hammam ve imaret yokdur Ve hazreti ee h Abdl-kadirl Ceyln halifelerinden bir eyh kal'e iinde medfundur On kademe ta nerdb e nzul olunur bir gar iinde medfundur smi erifleri Ebukr Hamdullahdr Ann in bu kal Ebukr kafesi derler Ve bu kal'enin cmle yetmi pare ve ahane toplar var Yirmisi yirmie kar balyemez Sleyman Han foblardr Asla kffar kalyonlar limana girmee kadir deille i kal'e ktlesinin ta zirvei lsnda her gice bir fanusu azm yanub yz mil yerden nmay

ub gemiler limana girerler Acib hayratdr Ve bu kal'enin deri divan deryadan elli arn lidir Kal'e haricinin lodosa[2] canibinde iki yz haneli varuu ve yirmi dkkn ve ahvehanesi ve at deirmeni ve bir han ve baz bekr odalar vardr Amma hammam yokdur n canibi erbaasnda kal'e divan yokdur Amma kesme yaln kayalar zre mebni bir varuu mam urdur Ve sular cmle b hayat kuyulardr Ve kal'enin kble ve cenubuna vaki olmu bir lim zmi var Bin pare gemi alur Jtif demir dutar limandr Garbdan ve lodosdan kbleden ve gn dousundan emn rmghdr Amma sehl poyraz ve yldz ve karayel tesir ider Amma yldz rz n bir mil baid ufak ufak kayalar ve dkn-diler vardr Rzgr tesir etmez Sekiz rzgrdan e ir liman azm-dir Amma gemiler lenger endaht olduu zeman demiri yldz rzgr zre bra Amma bu limann imalinde bir mil baid deryada bir cezire vardr brahim paa fermanile h akir varub ol cezire zre liman muhafaza in bir mendirek kal'esi ina olunmasyn ahali ve yn skenderiyye ve kadlar ile mezkr ceziriye hakir varub kef etdik Deryadan yirm tefi bir yaln kayadr Cirmi altyz admdr Ve Ebuhur kal'esine bir mil karib mabey-eh slk yerlerdir Mlk murad idinse bu cezirede bir kal'e bina olunub Ebuhura varnca dery nn s yerlerin doldurmak kabildir yle metn kal'e olub kffar limana karib gelmee kadir mazd Zira liman azmdir Baz zeman kffar gelb Ebuhur topundan alarka gelb yatar Bu min zre hakir bu cezirei tahrir idb cmle yn vilyetin arzyle Msrda Kethda brahim pa yapmak sadedinde iken azli haberi gelb feragat olundu Amma kal'e ina olunsa bin pa re gemi bbak yatarlard Hatt bu hakir skenderiyyeden bu Ebuhura gelb gice mihman [1 Yldz nshas (ye) 12] (lodos) SEYAHATNAMES 703 olduumuzda bir gn alessabah grdk kim kal'enin top altndan baid iki kffar kalyonu iki slm ^aykasn kova kova, kal'iye yakn gelince bir ayka limana girb can kurtard Birinin lub cenk ide ide. sarub ald Meer bu ayka sabkan Ebuhur dizdar mer Aann aykas imi llerin birbirine urub yanmzda feryad idb dnr Derhal kffar bu aduu aykay yedekli as zre vire virmek in beyaz bayraklar dikb kal'iye yakn gelb demir braub gemii ve i fruht etmek in deryaya bir filika braub be on kfirle beyaz bayrak kaldrub gelirke en hakir Vallahi dizdar seni paaya arz idb hakkndan geldiri-rim Elbette bu kfir gemi lerin topla diyince alnan ayka sahibi mer Aa Aman sultanm Adetimizdir ve kanundur Ko gelsin Ucuz beha ile gemim alub bukadar mmeti Muhammed hals olsun deyu reca etdi B azlar rza virmeyb Bundan herbar kffar bu mahalde yatub yende ve revende gemileri alur Bu ne idir diyince hakir dahi ziyade cr'ete gelb Ben Msra efendime giderim Tiz Atlar kin diyince hemen dizdar havfinden kal'e erlerine haber idb tarfetlayn icre yz nefera t ve drt be yz tccaran prsilh olub kal'enin bur barular zre yetmi seksen yerden k raklar ve sanca ve flandralar alemleri nmayan olunca kffar gemilerinden beyaz bayrakl ilika gelirken derakab geri dnd Hemen kal'eden topcba bir alarga topu. atd Ard sra ahi Sultan Sleyman Hann otuz be kar krk vakyye glle atar topuna ate idince biemril bir gemisine isabet idb direk krek ve anak ve ardak dlek ve klek havaya perran olub b emri Huda ^ geminin iinde bir tei Nemrud zahir olub cmle kffar gemii kndan gr-te v usu ile havaya tayr ebabil gibi mnkalib olub mel'un gemi murgu Semender var tei Nemr ud iinde kald Bakyyetnnar fecci amik deryaya gavvas var dalub gark olub ka'r deryada arar etdi Ln gemi bu Ayeti erife emrine mazhar oldu *> Jt; V> M-JIU V 1 mazmunu zre g emi ihrak binnar olub cmle kffar gark b olub yerleri darssar oldu Hamdi Huda br g bir tobu gb isabet idb rahaneder olunca der an demirlerin kesb bad-banlarn kade klub sola tramola idb da derunundan kal'e canibine bir kat alabanda toplar atub deryaya kub gitdkde derhal beri kal'e tarafnda kayk ve firkate ve limanda yatan gemi sandall arna asker doldurub kffarn alduu mer Aa aykasna varub yetib sadayi Allah Allah il r iderek limana ekb mer Aa taze can buldu Ve iinde yz krk be ibadullahn pabendleri idb hals idb lgn di Edha olub cmle ibadullah hakire 704 EVLYA ELEB hayr dua etdiler kim bu ftuhata sen sebeb olub tob atdrdn didiler Ve ol kfirden firar idb limana giren ayka sehl rahnedar olmu Derakab cmle ketilerin sandallar ve kaykla e aykya cem olub iinde olan ibadullah taraya karub gemi hiffet bulub hals oldu Dera farn gark olan gemisin dizdar ile paaya arz idb altnc gnde paa aalarndan bir aa u gelb dizdara bir hil'ti fahire ve topu basya ve kethday kal'iye kezalik birer hil'at le mesrur idb dizdara mukarrer ihsan olunub gark olan kffar gemisinin letlerin karmaa dalglar ile mukayyed oldular Dizdar hakire yz guru ve yz hamele odun hizmet etdi Elha sl Ebuhur liman ltif liman azimdir Krk elli gne nazif mahileri olur Bahusus bir vaky

gelir tekir bal gya lilpare bir sun'u Huda maid-(e)dir Bir diyara mahsus deildir Zira havas ltifdir Ve hurmas memduhdur Ve bir gne lilgn nabkas olur Rum evri kadar vard lezizdir Msr ayanna Ebuhurldan daima hedaya gelir Ve Ebuhur kal'esi lskenderiyye san ca hkmnde vayvodalkdr Dizdar hkm idb be msellimine muhasebesin verir Ve kazas iyesidir Nayib zabt ider Beher sene biner pare hasl olur nahiyedir Bu kal'ede Ve minelacayib Bunda bir mecnuna ekil bir hatun vardr Mstecabddave bir hurmedir Alt ay k gnleri de nde yatub ban kenara koyub cmle vcudu deryaya mstarak yatar Derya bcekleri esbab i yapub baz haeratlar etin yerler Vcudun delik delik idb kzl kanlar cereyan ider Baz esneler ann hatryn lebi derya [1] deveran seyran iderek ol hatunu bulub bir nanpare verirler Alub defi cu' ider Amma yaz gnleri deryadan kub yerde scak rimal icre yatub keysularn tarmar klup fitile fitile salarn dkp bir acibe likadr kim bir dem bilbeda e cadu deyu akl perian olur Gayet cssedar lhm ahm sahibi hatundur Altm senedir bu h dir deyu nakl etdiler Kimse ile kelimat etmeyb daima sum-mn bkmn durur Hamdi Huda ha kir duasna yahud bir hsn nazarna mazhar olalm deyu vardkda hakire gebesi iinde bir b z ekmek karub iinden on hurma ve altun kub hakire nazar etdi Acib temaa hatundur A hakir dizdardan on tfenkli refikler alup lebi derya ile sayyad mahiler temaalarn ide rek kble canibine lebi deryada Kethda brahim paann Buhayre eyaletin ac der[1] Yldznshas (deryay) SEYAHATNAMES 705 ya gark etmesin in telttumu deryay sed idb iki bin adm lebi deryaya bir eddi skende An temaa idb skenderiyye ile Reid mabeyninde Tanya nam Urbann kemingh olan mahalli et zre olub ubur etdik Amma sekiz re's Urban atls bizi grb Buhayre llerine at brau etdiler Ay bunlar ne firar etdiler ki deyu dahi ileriye vardk Bir dem kh'kalklar ve kh der Ol halde yanna vardk Bu demin yannda sekiz dem ol anda ehid olmular Kanla idb biri mzrak zahminden bir ho urulmyub hayatda yatard Gayrisinin kelleleri tenlerin den cda ve cesedleri ryan hakld olub yatarlard Hemen hakir Ebuhur kafesine dem gnder ib ve ahalii vilyet gelb kefidb mevtalar tariki m zre defn idb mzrak zahminden hay an iki mecruh demler(i) Ebuhura gtrdler Hakir cmle refiklerimiz ile saatde Han Ma'diye(i) Letum nam mahalle gelb gemiye suvar olub kar canibe ubur idb han azimde meks eyledik Bu gei banda Buhayre hkimi tarafndan bir z (a) bit oturur Gelen tccar ve sair yende ve reve d(i) tefti tefahhus idb mir() mal ve gmrkden esbab karan ve kagm kleler ve harami kimesneleri bu geit banda kayd bend ider ebruz elli altm mikdar neferatlar ile bu te memurdur Hakir Tanya nam mahalde rast geldiimiz sekiz hedann ahvallerin geit aasn akrir idince krk elli atl Ma'diye kar geb Arab akyalarn kovmaa gitdi Biz ol gice man olduk Bu han Reid de Mehemmed paa evkafdr Kal'e misal geit banda yetmi ocakl imdir Civarnda asla mamur bir ey yokdur Amma han iinde b hayat bir su sarnc vardr G cmle neferatile bunda sakin olur yende ve revende dahi bu [1] canibinde olurlar Ve geit aas gemi ile geen yolcu develeri ve atlar ve katr ve hi-marlarndan birer pare Senev Buhayre hkimine kise verir Reid ve lskenderiyye mabeynehmasndan bu geitden g yol yokdur Elbette bundan ubur etmee muhtacdir Meer gn Buhayre vilyetinden dolaub eriyyiye vara T'bi azmdir Geit gemisi Buhayre kifinin maldr Daima tamir ve termim id Bu geit nehri ac deryadan girme bir boazdr Ta Buhayre vilyetinin orta-tasna varr Nih ti bir gldr Canibi erbaas(n) drt konak ihata Evliya elebi 10 45 [1] Yldz nshas (bir) 706 EVLYA ELEB der Gayet ac gldr Bunun in Buhayre vilyeti derler Yz yetmi pare kuray seksen sene idb Buhayre olmu olur Hl yine Buhayre kifine bu glden on msr kise hasl olur Bin p lar vardr Gnagn mahileri kar Iskenderiyyiye gelen Nil suyu bu ac buhayrenin ta ortas gelir ki canibine dalar gibi sed etmilerdir Andan cereyan idb skenderiyyeden bu tur' a icre nice bin pare gemiler gidb Fova kasabasndan byk Nile karlar Kmil iki merhale dir Hikmeti Huda geit haki mezkr askya Urbanlarn ardna db nsfulleylde Buhayre kena kurada hedalarn esvablan taksim iderken basub sekizin dahi biz sakin olduumuz hana g etrb birin ol sabah han papusu nnde kaza ald Yedisin kayd bend ile Buhayre hkimi C hemmed Aaya gnderdi Hakir yine geit aasndan refikler alub ark canibine lebi derya ile drt saat kumsal yerler ile giderken lebi deryadan sa canibinde hurma balar icre yine

kumlu yerler ile bir saat dahi gidb Evsaf kasabai Etku Lisan Arabda dimekdir Benderi Reid hakinde emnlikdir Ve Reid nahiyesidir Yz elli ake ile ihsan olunur baka kazadr Senev kise pi ahsul olur Buhayre deryas kenarnda bir mrtefi yerde drt bin mamur ve mzeyyen kat ende kat havadar kire sutuhlu krgir binal haneleri vardr Baka ky sahibi mltezimi vardr C yedi mahalle ve yirmi mihrabdr Ve ikisi hutbedir Maada mesacidlerdir Ve veklesi ve yz dkknlar var Lkin bezazistan ve hammamlar yokdur Ve sokaklar gayet zyk-dr iki gcile ubur ider Ve cmle evleri kible canibine Buhayre halicine nazr bir mzeyyen zyk kasabadr Ve sular cmle kuyulardr Amma sehl urcadr Ve cmle halk balklardr Ve hav yerdir Halknn rengi rular asfarllevndirler Mahbub ve mahbubesi yokdur Ve fukaras okd r Ve ehrin lodos canibindeki evlerin kum gark idb baz hane sahibi braub gitmidir Ve bu ehri gark ider derler Hakka ki kum deryas gnden gne tefavt idb gelmededir Ve bend ri Reid yolu zre iki saatlik yer tuli ve bir saatlik yer arz kum deryas icre serapa hurma balardr Birer dem kaddi alack hurmalar olur Amma herbiri yz vakyye hurma ver z ve sar ve siyah ve krmz gnagn leziz hurmas olur Ve halk garib dostdur Ve cmleden i kesiriye malik Ak Cami gayet musannadr Ve bu ehirde cmle yedi minaresi nmayandr ves selam SEYAHATNAMES 707 Bu ehirde medfun olan kibar evliyalar beyan eder Evvel ehrin garbnda hali kenarnda Eeyh Selme ve karndalar eeyh Sun'ullah ve e h Abdlhalik bir kubbei ebyaz iinde medfunlardr Ve yine bunlara karib hali kenarnda dr beyz s bir kubbei lide Eeyh Abdullahl Marib ve buna karib yine hali kenarnda be beyz icre Eeyh Selme ibni eeyh Mcibddin Bu cmle be kubbede evld zevilih-tiramla dur Ve imal tarafnda eeyh Celef [1] ve eeyh Mehemmed Hamid ve ark tarafnda Eeyh mmed eJe-bi Halifei sultan Ahmedl Bedevidir Ve garb tarafnda Eeyh Mahmud elebi ve E ansuru Zrerka ve Camii Kurd Bey civarnda Eeyh Seyyid ibrahim bir Cami Seyyidi Ali Ce berti Yine Camiinde medfundur Ve Cami ark sahasnda Eeyh Heraveni Nehav Bunlar cml idb ruhu erifleriyn birer yasin ve bazsna birer fatiha tilvet idb ruhaniyyetlerind timdad taleb . etdik Cf.*r\ r,-ic .t ir-j Yine bu ehirden ark canibine hurma balar ic re kumsal yerleri ubur iderek Akdeniz sahiline gelb kumluk icre on iki tula bina m iller ki Reid yolu almetidir Hilaf gidilmesin in bina olunmudur Adem kaddi ve hl mil dir Anlar ubur idb kasabai Etkudan Reide drt saat gelb Evsaf ehri mzeyyen benderi Reid Bu ehre Reid namile msemma olmasnn sebebi tesmiyesi oldur ki Tufandan sonra Msra mal olan ibtida Bayzar ibni Hamdr kim biraderi mihteri Samdr Nuh Nebi gayri evldlarndan rugerdan olub bu nebiresi olan Bayzara hayr dua eyleyb Msra gnderdi Msrda tenasl bu tuz aded evld olub buna mverrihler Ebl-kababt didiler Her evld Msr ikliminde mnte rer ehir bina etdiler Bir olu dahi Reid idi Bu ehri Reidi ol bina itdigiyn ehri Re ler Nehri Nili Mbarek Akdenize munsab olmazdan bir saat evvel Nilin skenderiyye ca nibindeki hakinde bir benderi azm ve mzeyyendir ki Arabistanda Msr vilyetinin arusu-d ur Msr eyaletinde derya beleri hkmnde sancakdr Bei taraf padiahden senev on iki divanndan alr Ve on iki kise dahi badiheva crm cinayetinden hasl olub paas her sene ier pare kadrga ile kapudan paa her kande sefer etse bile sefer 11J Yldz nshas (Haltf) 708 evliya elebi ider Reidi iki yz yiit ile kayim makam zabt ider Subal ve muhtesib ve bac bazar v yanaan gemiden bir guru temkini ve cmle gemi kalafatlar ve seyyal hammallar kaim mek hkmndedir Bir hkim dahi Msr vezir(i) tarafndan bir munsib[lj aa gmr zabt idb se i kise muhasebe virb kendye yevmiyye onar guru ulufe alr Ziri destinde yz elli gmrk damlar() ile hizmet ider Eer paa bu gmr() emaneten virmeyb iltizam ile verirse Iske yye ile bu iki bender yevmiyye birer kise(ye) verilir Yz kise dahi mltezim hayr ide r Ve bir hkim dahi hkimer'dir Msrn ba sittelerinin ikincisidir Beher sene otuz kis lur erif kazadr Nice kerre beyz payesile ihsan olunmudur Amma yz ake ile sadaka o enasb lidir nahiyesi var Ba nevahiyesi Etku andan Ve cmle yetmi alt pare nahiye kuralar vardr Ve mezahibi erbaaden eyhlislm ve nakib eraf ve Msr kulunun yedi blk serdarlar ve sitane kapu kulu serdar vardr Amma sipa eri ve timar ve ziamet ve alay bei ve eriba yokdur Zira cemii kuralar iltizam ile zab

t olur Ve ehir icre iki binden mtecaviz samur krkl anka bazirgnlar vardr Ve ehri sa Nile kbleden imale Tuli bin adm ehirdir Arz arkdan garba baz yeri bin adm baz c in adm kat enderkat baml mnakka tula binal drder ve beer ve altar kat evlerdir Ve rin altlar mahzenlerdir Kapular taradan ta nerdbanlar ile klr ikinci katda kapular at aada zikrolunan mahzenlerdir Mahzenler st alesseviyye bu ehrin msaf irhaneleridi i favka-nleri kat enderkat haremleridir Cmle yle ina olunmu bir ehirdir Cmle dokuz b dokuz yz mslman hanesidir Ve krk mahalle ve c"mle iki yz mihrabdr Ve cmle yedi mahal kefere ve mahalle yehudidir Anlar dahi bin altm hanei menhuslardr Amma ermeni ve fre nk ve ingne mahalleleri yokdur Amma ticaret tarikile gelb giderler Ve bir mahalle B eni israil kbtsi vardr Ayan Msrn mutemednaleyh kitablar bunlar der Elhasl cebri eri Reidin sagir ve kebir haneleri cmle on iki bin hane tarrir olunmudur Zira gayet skdr Bu ehir icre Cum'a nemaz klnub [2J cevamii erif cmle kadardr Cmleden cemaa ye malik camii kebir iskele banda Camii Zagll Mehemmed Camii azmdir Tulen yz yetmi admd ak deildir Bazan yetmi be germe admdr Ve bu camiin enderun birununda cmle amel v ayri beli] Yldz niistas (munsf) [2] (klnur) SEYAHATNAMES 709 yaz mermer stunlar iki yz altm seramed amudu mntehalar zre tak tak taklar zre cmle atlm kubbelerdir Ve harem etrafnda yz elli toloz krgir bina hrde kubbelerdir Cami ic e mezzinler mahfili ve iki aded kk haremi var Sa tarafndaki harem etrafnda bir sebil e camiin alt kapusu var Ve iki minareli dahi drder tabaka minare(i) lilerdir Cami ii nde bir kafes icre mezahibi erbaa mftileri ve cami sahibi Mehemmed Zall medfundur B u camii iki sahiblhayrat bina etmek ile vasi olmudur htidas gck cami imi Tarih(i) Ha kapusu zre {ic^- jlI .a,jd-1 .-Ia cLiil ^l) tahrir olunmudur Ve Attarlar iinde be kademe ta nerdban ile klr Camii Tak Nehime S rmer stn zre bina olunmu bir kk camidir Ancak iki yz dem alur bir kk camidir U kapulu ve bir minareli c siriye malik camidir Ve Ketenciler iinde drt ayak nerdban ile klr Camii Abdullah Anc yz dem alur bir alak minareli ve bir kapulu gayet kk camidir Ve ulu Cami kurbinde Cam hace Fevkanidir Alt cmle mahzenlerdir Ve bir minarelidir skele ba olmak ile camaati kesireye malikdir Ve yine iskele band(a) yirmi ayak ta nerdban ile klr Emir Ahmed A i Nil kenarnda fevkani bir camii cediddir Alt serapa mahzenlerdir Ve bir ka dkknlar v ardr ki taraf tariki mdr ki tarafdan yirmier kademe ta nerdban ile klr Nil ken ruendir Cami iinde cmle on aded beyaz mermer stundur Kble kapusu zre tarihi budur Bir minarei mevzunu ve hovz mezzinleri ve imam ve hatibi vardr Ve gayet cemaati okdur Ve yine Nil kenarnda iskele banda Elhac Cemaleddin Aa Camii fevkanidir ki tarafdan yi mier kademe ta merdbanlar ile klr camii lidir Alt mahzenler ve dkknlar ve tariki amide on iki mermer stun zre mnakka tavandr Ve iki kapusu vardr ki kapu zre bu tari kumdur 710 EVLYA ELEB JlH Jc itil . jl jJS [1] N *Wl CBu cami tenk mahalde vaki olmak ile haremi yokdur Lkin eb rur cemaati okdur Ve bir alak minaresi vard:r Camiin tara soffas ve baz yerleri kii Marib Zemindir Bu sahibl t Melek Ahmed paa efendimizin kapuc baslarndan bir maldar aa idi Maskat re'si olan bu Reide gelb hasbetenlillh bu camii ina eyledi Ve Camizzemin Tahtan bir cemaati kesirey malik on iki amel stun zre mnakka tavanl ve kapulu ve bir alak minareli bir k Camii A'rak Be kademe ta nerdban ile klr ve on aded stunlar zre mnakka tavandr dr U kapusu ve bir alak minaresi var Haremsiz bir camidir rak hazretleri mihrabn solu da medfundur Camii eeyh Nesi Sekiz stun zre bir kk camidir Bunlardan maada cmle mesacidlerdir Ve cmle yirmi be m nmayandr Ve cmle yetmi han azmdir Amma cmleden Kulkran Mehemmed paa han kal'e mi nderkat handr Ve Ahmed paa han ve Tavai Sleyman paa han ve Davud paa han ve Hafz han ve henz nevbina Elhac Nmetullah han be tabaka bir han azmdir Ve ibrahim Efendi ipek han ve Kna han ve Dizdar Koca Ahmed Aa han ve Kasm Bey han ve Mustafa Bey han ak Efendi han ikidir ve Sinan paa han ve Ali Cemalddin han mehur hanlardr Herbiri y ellier ocakl ve demir kapulu her gice tabii dlr han kebirlerdir Ve yedi medrese ve mi mektebi sbyan tflan ebcedhan ve alt yz sebilhanesi var Ve cmle bin krk dkk

istan dahi demir kapuludur Yzer dkknlar vardr Cmle krgir binalardr Birinde libas alay alay akmiei fahire fruht olunur Anka haceleri vardr Biri kuyucular bedastenid ir Ve yetmi kahvehanesi ve ikiyz at deirmeni ve krk boyahanei mir ve krk ya deirmen otuz pirin dingi ve cmle alt bin altm mahzenlerdir Ve yetmi meygedesi var Her birinde harabat canlar ile malmaldir Ve on yz hanesi cmle be hammam var Amma b havas ltif y nazif Elhac Nmetullah hammam Suyu dollablar ile Nilden ekilir Esvablar pak ve dell ri cst alk hazr hizme mahbub huddamlar vardr [1] Yldz nshas (1084) SEYAHATNAMES 711 Lkin bu hammam yenidir Baa urur derler Hukema kevli zre hammam atik gayet nafidir Amm a Selim Han girdii Mehemmed ibadullah hammam ehrin ortasnda ta Ali Abasiyanda bina o lunmu hammam atikdir Selim Hann girdii kurna hl mesduddur Krk gn bir czzam bu hama e ifa bulur Ve bostanc hammam byk hammamdr Ve Hoca Ubeyd hammam ve kapudan paa ham ve m hammamlar bunlardr Ve bu ehrin b havas Rum havasna mabeheti vardr Azm yam r Amma kar tiz mahvolur Ve baz zeman kra ve dolu yaar Zira ehri Reid iklmi alisin ir Annn arz beledi ve ve tul nehar ve cabeca Arab mahbubu ve mahbubesi olur Ve halknn kr kisibleri cmle ticaret ile geinirler Nisf ehli hirefdir Ve nie bin Ervam 'im anka bazirgnlar vardr kim nimetleri mebzuldr Gayet ganimet ehir olmak ile her gic e ahalisi birbirlerine ziyafeti azimler idb ikram iderler Ve her gece beer onar Me vldu erif ve haftada drt be kerre dnleri mukarrerdir Ve ellier dirhem gelir on iki e beyaz ekmek bir pariyedir Ve bir iskenderan batman semiz lhm bir pa(r)iyedir Ve b ir at yemi ar drt mankra ve bir erdeb pirine iki yz pariye ve bir kantar skker on kur Sair hububatlar dahi buna gre fruht olunur Ve senede bin pare gemi gelir Meta getrp lruht idp yine meta alup diledii diyara giderler Ve bu ehrin meklt merubatnn memd skkeri ve yedi bin ba ireminin gnagn meyvesinin nazifi ve cem-mizi ve inciri ve efta u ve limonu ve turuncu ve limon rab' mehurdur Ve sahili Nilde cmle balarnn ahniinle ettertib dizil-midir Velhasl Cenab Bari ne halk etdi ise bu ehirde mevcuddur Ve yn e sammur krkler ile perankona uka ve akmiei fahire giyb reftar iderler Vasatlhal kimesn eler ve ehli hiref makulesi demler uka ve Msr alacas giyb vs'ati mertebesi harici Di t Feresengr alacalar giyerler Ve fukaralar birer ihram brnmlerdir Gayet reneber ve k be kefaf nefs in mukayyed musalli halk vardr Amma bu ehrin canibi garbisinde olan han leri(n) kum gark etdikce mfid muhtasar fukara hanelerin kum zre bina iderler ehrin bu canibindeki evleri zemini lidir Asla sivrisinek olmaz havadar Amma ehrin nsfndan ta Nil kenarna varnca cmle hanelerinde neuzbillh yle sivrisinek olur kim dem rahat i uyuklayamaz Amma her demin birer cibinlii vardr Ann iinde yatarlar Ana namusiyye derl er Asla pesitte(?) giymek ihtimali yokdur Gya arke bir haymedir Bu ehir halk sinekden le emn olurlar Ve bu ehrin canibi garbnda balyozlar saray dibinde kble 712 EVLYA ELEB canibine ta pirine dinkleri ve top hane yani kerpi haneleri geb mezaristan kenarnda Abdlkadiri Ceyln tekyesine varnca bu ehrin tuli bin beyz germe admdr Ve Nil kenar rkat gayet mamur saray liler ve serapa iskeledir Cmle yende ve revende ket(i)ler meta larm iskele bana dalar gibi yarlar Bir vasi iskeledir Cmle evlerinin ahniin ve revz i Nile nazrdr Bu ehir cmle alt yz on sokakdr Cmlesi pk ve pakize ahrah-lardr Ve arib dostdurlar Ve zenaneleri gndz tariki ma kmak ihtimalleri yokdur Meer bir mhim m ele ve bir umuru muazzama ileri olursa mahfi sokaklardan giderler cmle gece ile fa nuslar yakub huddamlar ile akrabalarna giderler Yohsa avret pazarda gezmek gayet a ybdr Ve bu ehrin evsafn malmumuz olduu zre tahrir etsek bir mcelled kitab olur Anca kadar ile iktifa eyledik vesselam Bu ehrin enderun birununda asude olan kibar evliyaullahlar ayan ve beyan ider Evvel ehrin ta ortasnda bazar sultan iinde fitab nihan ve kameri zindegn eeyh Alii Mahallv Bu sultan hakknda eyh a'rav hazretleri kitab Tabakatmda olkadar vasf ey midir kim diller ile tabir olunmaz Ve buna karib Eeyh Manstr Bunlar cami iinde medfun lar Ziyaretgh azmdir Andan Eeyh hazreti Seyyid Abdullahuz Znit [1] Ve ana karib ziyar tgh Eeyh Mehemmedl Berr ve mahallt iinde Kabri eyh Sind [2] Ahmed Toka ve merkadi id Marib Ve yine mahalle iinde Eyh Seyyid Osman Burhan Ve dahi merkadi Eeyh Seyyid lah Ve kabri Seyyid Mehemmedi sendevil Ve Eski Reid(d)e Nil kenarnda bir kum deryas i nde Eyh sultan Qm Etrah smi gerifleri Sihirden nm saat baid kble canibine balar niha

inde Gm Efrah dibinde bir burunda "amii civarnda kubbei prenvar iinde medfundur Cmle maa gemilerinde olan yende ve revende ibadullah elbette birer fatihai erif tilve idp ubur ider Zira Nilin bir muhalif girdab kesinde medfun' nuru azm sultandr Menakbna ha di hasr yokdur Tekyesi ve baz mesiregh maksurelri var Ehli zvvar gelb ibadet idb safa srerler Ve bu mahalde nice kibar evliyalar medfunlardr Amma ismi erifleri mazbut umuz olmamak [I] Yldz nhas (Abdullahus Snit) [2] (Seyyid) SEYAHATNAMES 713 ile tahrir olunmad Andan yine ehrin kblesinde tu()laclar krha-neleri civarnda yzden viz drr beyzs beyaz kubbeler vardr Cmlesinde birer ikier kibar evliyaullahlar medfu Bu taraf cmle Reidin mezaristandr Hamdi Huda bu sultanlar sual iderek bulup sitaneler ne bu ciz yzm srp ainalk kesb etdik Ve ehri Reid (d) en canibi garba ba ve "bosta n nahlistan snblistan ravzai cinanlar icre kmil bir saat yerdir Atlarmza suvar olub n ie hadikalara girb seyir temaa idb baz gaytanlarda gnagn ltif bdar meyveler tenav nehri Nil kenarnda Evsaf kal'ei Reid Sene tarihinde Efrenc kffar havfinden Melik Tahir Beybars binasdr Badehu sene tarihi nde Sultan Kaytbay tevsi idp ina etmidir Kapusu zre tarihi J^VI viUUl ciljUl jlkJL- jci\ .lliL ^\ kitabet olunmudur Ve i kal'ede dizdar hanesi ve bir buday anbar ve bir su sarnc Nilde su tarlar Ve Kaytbay camii var Krk hane neferat evleri var Kal'enin cirmi iki yz adm Bu cmle Kaytbay binas i kal'e olmudur Badehu sene tarihinde Sultan asrnda bedesti Ali paa ekli murabba eddad binayi metn taradan bir kat kal'e dahi ihdas miler Amma gayet kavi binadr Ve ar-kesinde birer burcu var kim herbiri bir kal'ei st dr Bu kal'enin cirmi kmil drt yz admdr Bir bataklk yire vaki olmak ile hendei yokdu ye nazr Bab Hayber gibi bir hadid kapusu nazrdr Kapusu zre tarihi bu gne tahrir olunm ur AH paa vezir re'yi dil Binayi kal'e in etdi bnyad Qrh L'l didi oldemde tarih Ne h li kal'e hd Sene 1003 [2] Ketehehlfakir Ibrahimi mezkr [1] Yldz nshas (Vtcj) fazla 2] (1004) 714 EVLYA ELEB Ve bu kal'e icre cmle yetmi hrde neferat evleri vardr Ve kal'e iinde Hseyni Krd haz ri bir gne icre medfundur Ve kal'enin cmle yetmi aded toplar vardr Cebehanesi mkemmel ir Dizdar ve yz elli neferatlar vardr Vazifelerin gmrkden alrlar Ve bu kal'enin Nil snda Kal'ei harab Sar Ahmed paa Kal'ei [1] bir kumsal yerde olmak ile mruru eyyam [2] harab olmudur Baz asarlar zahi r ve bahirdir Dizdar ve neferatlar vardr Haneleri hurmalk iindedir Amma hl yirmi par ane toblar rimal trab iinde sernign olup yatar On aded toblar arabalar zre Nil kenar mde toblardr Hurmalk iinde bir camii ve dizdar hanesi ve yirmi mikdar fukara haneler vardr Gayri imaret yokdur Zeman kadimde mamur kal'e imikim Reid kal'esi ile boaz az vaki olmudur Ve Sarca Ahmed Dede anda bir kubbei beyzda medfundur Ve bu mahalli da hi seyr temaa idb gemiler ile Nile aa cereyan idb bir mil gidp Evsaf boaz Reid yani eddi girdab fereclbahreyn Nili Mbarek Akdenize mahlut olduu mahalle Ferecclbahreyn derler Girdab azmdir Ve daim a yedi kudret kal'esidir Lodos rzgrnda yirmi kar alb boaz olub cmle gemiler bbak anibe isterse girb kar Eer boazda poyraz ve yldz rzgr eserse be kar su kalub a kamazlar Bir ay ve iki ay boazn azn bekler gemiler vardr Bu boaz biemrillh by fara sed olmudur Reide dmen giremez Baz mahalde boazda yedi sekiz kar su olub cmle er yklerinin nsfn erim tbir etdikleri gemilere tahmil idb ykleri hafif olunca boazd a kub yine yklerin cerimlerden gemilerine alub cerimlere cretlerin verb ne canibe ist erlerse badbanlarn aup M^c 'Vy deyub azmi umman iderler Eer boaz byle olmasa herbar k ar hakisar Reidi harab iderdi Eer bir firkate ve kalyon ve ayka Reide girb kmak dil iman reisi izni olmaynca girb kmaa kadir deildir Gayet mkil boazdr Her sene nice k olur Amma liman reisi daima boaz aznda kk kayklar ile elinde srklar ile deryay [1] Yldz nshas (kel'es) [21 (ile)

SEYAHATNEMS er durur Ve baz yerlere kabaklar ipler ile balyub bragr Hini mahalde gemileri ol mah en geirir Eer liman reisi bir gemiye kulaz alub geirirken gemi gark olsa er'an liman eisine zman lzm gelir Kanunu kadim budur Annn liman reisi her yende ve revende gemid krkar ve ellier guru alr Ve liman reisi dahi Msr paasna bin guru keufiyye verb h atn tecdid iderler Ve bu kulavuz bir nesildir Gayri kimesneler bilmez Bu boaz cmle alt yerde boazdr Cmlesi her saatde bir gne olub kh s olur Khi amik olur Amma orta hdr ri kabaklar almeti bundadr Kaan Nili Mbarek tuyan mahallinde derya misal olub A ze yz mil girb krmz Nil olur Kaan yz mil gemiler krmz leziz Nili grdklerinde an kim Reid karibdir Baz mahalde dmeni Frengi bedrenk gemileri krk elli mil baid Nile ge lb-sulanub yine gider Ve bu boazda dua mstecabdr Baz ehli hal ve ehli slk kimesneler yklar ile bu boaza yarub ibadet iderler Zira ulemayi mfessirn Kur'an azimde au:i o-,= JW Ayeti Ve (Ayet) l5. ^.ji crj^.hy Ayeti ve Hazreti Musa ile Hazreti Hzr se(y)a-aha t etdi mahal bu Merclbahreyndir derler Ve mabeynlerine mufarakat dd mahaldir kim (A x~>}\- ^ 3KJ> li ^- -ou- l:-" Makam Hzr ve makam Musa vardr Annn nie bin mea u gelp ziyaret iderler Ve bu mahalde Nil ile Akdenizin poyraz ve yldz ve karayel es di mahalde birbirleri ile telttumunun feryad figanlar evce peyveste olup elli mil bai d deryada istima iden gemiler bilirler kim Nil ile derya dalayorlar Eer gece ise de ryadan su alrlar Eer leziz ise tahkik Nil boaz yakndr deyu kenara karib gelmeyp yine ryaya tramola idp ta sabah olunca volta urup gezer Zira boaz muhalif olduundan gece girilmek muhaldir Yahud boaz aznda demir braub yatar Alessabah liman reisi gelp boa r yoklyup eer biemrillh boazlar kum ile dolmyup ak ise geminin nne db boazdan r mesdud ise Reid(d)en erim gemileri gelp mezkr geminin nsf ykn alup gemi hafif old boazdan ieri girer Adetullah bunun stne cari bir girdab kudret boaz Cemii Msr reisl u boazdan ubur idemeyb hirlemir yine Reide gelp andan yn vilyet atlarna suvar ol aatde Isken-deriyyeye dahil olduk Neticei meram hamdi Huda Nili Mubarekin Akdeni ze mahlut olduu kibar evliyaullah ziyaretgh Merclbah-reyne varup kayk ile derya zre rikt hacet nemaz klup Cenab. Bariden itikad tam ile ta Nili Mubarekin ba olan memle lerin seyyahatin reca eyledim Zira Nili Mubarekin ibtida tul etdi ma 716 EVLYA ELEB hal Cenneti Me'vadr derler Hakknda hadisi sahih vardr Annn Nil bana varma reca ey a myesser ide Amin ya Muin bihakki Seyyidlmrseln Andan tekrar benderi Reide gelb cml aran basafalar ile vedalaub hususa eyh Abdurrahman Efendi Elhac Nmetullah ve Mendilza de Mustafa Aa ve Mirim Oullar ve Tahtakaleli Ahmed orbac ve cami sahibi Kara Ahmed Aa ve sayir erbab tarik meayihleri ile cmle vedalaub maa gemisine suvar olub cmle peyda tdiimiz meklt merubatlar dahi gemiye malmal etdik Maa gemisi oldurkim bir Cum'a gn azarertesi gn cmle pazargnlar [1] metalarn eer Msr Bulakndan eer Dimyat ve Reid(d ere tahmil idb alay ile alelmum gidb gelirler Gayet silhl ve toplu ve tfenk harbeli g milerdir Ve iinde olan yolcular dahi cmle prsilh giderler Zira Nil Adalar boazlarnda ayklarla gezer munsr haramiler vardr Alelgafle gemileri basup cmle halkn kati iderler kim ikyeti olmya Andan mallarn nehbi garet iderler Gayet ihtiraz lzmdr Hakir tevve olup bir yarakl gemi ile Msra tevecch etdik Elfasls Sadis ve sittn ehri Reidden mm Dnya Msra giderken Nili Mubarekin iki canib yir temaa etdiimiz kura ve kasabatlar ve mamur bdan ehirleri beyan ider Evvel benderi Reid(d)en alarga olup eyyam muvafk ile kble canibine tevecch idp Reid saat karib ziyareti Gm Erfrah nnden fatiha tilvet iderek yldz rzgr ile giderek G abelesinde Nil ar Karyei tzbitl Mad Yz haneli ve bir camili pirin kydr Anda Ziyareti eeyh Osman Tatu medfundur Andan e Beledi Haddiye iki camii ve birka dkkn var Hammam ve han yokdur Ve Nilin karu canibinde bir enzar hurmalk iinde eyih Cabir [1] Yldz nshas (Bazirgnlar) seyahatnamesi 717 Hazretleri bir kk kubbede medfundur Ve buna karib bir tur'ai azm vardr Nilin Reid muk belesi canibindedir Andan gemiler grp ark canibinde Burlos buhayresine mahlut olur Ol buhayreden gemiler Burlos karesine gider naallah mahallinde tahrir olunur Andan Reid hakinde Buhayre kifi hkmnde

Kasabai Mahlletl Emir ki camii ve birka dkknlar ve iki minaresi nmayandr Ve Arab kahvehanesi var An ub un mukabelesinde Garbiyye hakinde Kasabai rn Birmbal ltizamdr Bin haneli ve drt camili ve yirmi mesacidli ve kahvehane ve elli dkkanl ve i ki hanl ve hammaml mamur mahalledir Bu diyarda Mahallei Kasbiyye derler Al ltif ve r akik gmleklik keten bezleri olur Birmbal bezi mehurdur Zira havas gayet ltifdir Ve b unun mukabelesinde bir mil yukaru Buhayre hakinde Mahallei Diyyi kasabas Nil kenarnda yz altm haneli iltizam bir mamur kasabadr ki camii ve iki minaresi ve dkknlar ve bir han ve iki kahvehanesi var Amma kahvehaneleri gayet kesif fellhn kahv leridir Ve hammam yokdur Bundan bir mil yukaru yine Buhayre hakinde Nil kenarnda Kasabai dfine ltizamdr Bin haneli mamur ehirdir Ve fevkani mkellef ve mzeyyen haneleri vardr Ve iki camii minare(i) mevzunlar ie ve elli dkkkn ve iki han ve kahvehanesi var Lkin hamma kdur Ve gayet ahdane leziz pirinci olur Ve bunun mukabelesinde Garbiyye hakinde Evsaf kasabai Mahallei Mutubis (cH>*) Garbiyye hakinde yz- elli ake erif kazadr Senev alt kise hasl olur Yetmi pare nahi ralar vardr Ve iltizamdr Mekke= 718 EVLYA ELEB ve Medine vakfdr Keufiyye deildir Msrda eyh Bekr hazretlerinin hkmnde iltizamdr ve mzeyyen haneleri vardr Be camii var aru iinde Ulu Cami elli iki stunu mermer zre a tavandr Tuli iki yz ayak arz yz elli ayak camii kebirdir Ve Camii eeyh Bunlardan m a yetmi zaviyedir Ve cmle be minare nmayandr Bir hammam ve yedi veklesi ve sebilleri ve kahvehaneleri v iki yz dkkn ve krk ya deirmeni ve yirmi at deirmenleri vardr Amma bezastan yokdu saray li daredi vardr Hkimi anda sekindir Kapusu nnde lebi Nilde bir kasr ltifi v ve mcavirin anda oturup kesbi tarayet iderler Bir dilka yerdir Ve yine sahili Nilde Cennet-misal bir zaviyesi vardr Memduhatndan pirinci ve skkeri mehurdur Bu ehrin ark canib(i) havadar mrtefi yerde vaki olmaile cmle hanelerinin pencereleri Nile nazrdr v esselam Bu ehirden yukaru bir mil Garbiyye hakinde Mahallei Cemire O^r) ltizamdr Cmle ikiyz hanesi var Ve bir camii ve birka dkknlar var Amma hammam yokdu nun mukabelesinde Buhayre hakinde Mahallei Fezade Tabii kasabai Deyrutdur Cmle iki yz hanedir Bir camii ve birka dkknlar ve kahvehanes ardr Amma hammam yokdur Ve bu mahlde Nili Mbarek ark canibine gayet iri dolar Andan mil yukaru yine Buhayre hakinde Evsaf Mahallei Deyrut Firavnun bunda bir deyri kebiri olmak ile Deyrut derler Kazai Sidiyun nahiyesind e iltizamdr Kmil iki bin hanei abadandr Ve drt hutbe ve drt minaredir Ve krk zaviyedi Ve bir hammam ve bir vekle ve drt kahvehanei zibadr Mmtaz gavazi nisvanlar vardr Ve lli dkkn ve mahsull gaytanlar vardr Ve bunun mu-'kabelesinde Garbiyye hakinde Evsaf Mahallei Sindiyum Yz elli ake erif kazadr Senev sekiz msr kise hasl olur Ve .nahiyesi seken pare ma kuralardr Reayasndan kabilei Beni SEYAHATNAMES 719 ti Haram ve kabilei Czam vardr Her bar birbirlerile cenk cidal idp krarlar Cmle bin ha ir Garbiyyeden hil'at giyer kif-likdir Ve bir camiinin minaresi zirvei lsnda drt ata ina olunmu Utad benna hakka ki yedi tulsn ayan eylemi ibretnma bir minaresi zibadr C iki yz dekaknleri ve bir han var Amma hammam yokdur Andan bir mil yukaru Buhayre ha kinde Mahallei Mamuru tf iltizamdr Cmle bin hanedir Bir camii ve yirmi mesacidi ve bir ka esvak muhtasar var A mma hammam yokdur Ve bu mahalle karib Darud nam bir beled var Ol beledin dibinden skenderiyyeye giden Nasriyye tur'as andan cereyan ider Andan yukaru bir mil Garbiy ye hakinde Evsaf kasabai Fuhe

Yz elli ake kazadr Nahiyesi yz be pare bdan kuralardr Garbiyyeden hil'at giyer ki le drt bin hanedir Ve on iki camii ve krk mesacidi ve on bir minareli ehri mamurdur ki hammam ve be veklesi ve sekiz mektebi sbyan ve sebilleri ve altm dkkn ve dr vardr Gayet mamur ehirdir Ve bunun mukabelesinde bir cezirecik vardr Canibi erbaasn Nil ihata etmi Ceziretz Zeheb derler Gayet mahsuldar olduundan Ceziretz Zeheb derle r Ltif beyaz aseli olur Gya Cennet misal bir ceziredir Hurma balar iinde ard Behitde ian verir bir minareli bir camii zibas var Kurbinde krk haneli bir kuras var Bu cezi reden yukaru bir mil yine Garbiyye hakinde Mahallei eref Bin mikdar hanesi ve bir camii ve bir kahvehanesi var Ann mukabelesinde Buhayre ha kinde s Mahallei Surum Bey Bin mikdar hanesi ve iki kahvehansi var mahsuldar kasabadr Ann mukabelesinde Garbiy ye hakinde 720 EVLYA ELEB Mahallei Salimiyye ltizamdr Cmle bin hanedir Ve bir minareli bir camii var An ubur idb bir mil yukaru yi ne Garbiyye hakindedir Mahallei Mlik Be yz byutlu mamur iltizaml mahalledir Bir saray li daredi vardr Yani ky sahibi s msafirhanesidir Her gece krk elli msafire ikram idb atlarna yem asar Zira gayet meme rri nas mahalledir ki camii ve esvak muhtasar vardr Amma hammamlar yokdur Eeyh Muhar ve Eeyh Kenan ve Eeyh Ramazan bunda beyaz kubbeler iinde medfunlardr Bunda yirmi par maa gemisi ile lenger endaz olub bir gece mihman olub alessabah azmi rah eyledik Bu ehrin mukabelesinde Buhayre hakinde Mahallei umuhzat Rei li Mendilzade iltizamnda mfid muhtasar bir kasabackdr Cmle yz hanedir Ve cam kahvesi var Hammam ve dkknlar yokdur Andan mil yukaru yine Buhayre hakinde Mahallei Rahmaniyye Kaytas Aann iltizamnda olub evsaf blda Buhayriye giderken mufassalan tahrir olunmudu e bundan yukaru dokuz mil yine Garbiyye hakinde Mahallei brahimi Dessuk Bunun dahi evsaf blda mufassalan tahrir olunmudur Ve bundan yukaru dokuz mil yine Ga rbiyye hakinde Mahallei Ebu Ali Bunun dahi evsaf blda tahrir olunmudur Ve bunun mukabelesinde Buhayre hakinde SEYAHATNAMES 721 Beledi Merkaz brahimi Dessuk pederi anda medfun olduu blda evsaf tahrir olmudur Andan iki mil bl arbiyye hakinde Mahallei Diyeyi Kebir ltizamdr Kmil bin mamur ve bdn haneleri ve iki minareli iki cami ve yirmi mesacidi ir han ve yirmi dkknlar ve iki kahvehanesi var Gayet ltif skkeri olur Bu mahalde Nili Mbarek garb canibine dolanr Yldz rzgr tarafna muhalif gelb cmle gemilerin mellhl liban ile yani ip ile gemileri ekerler Gayet ta'b azmdir Ve cmle mellhlar allak ve ma lak Dbr kuburlar ryan bir alay bedhaya ryan ketibanlardr Ve bu Mahallei Diyeyi muka inde Buhayre hakinde Mahallei ubrahis ltizamdr Cmle iki bin hanedir ki camii ve on mesacidi ve bir veklesi ve on dkkn ve anesi var Andan yukaru yine Buhayre hakinde bir mil Mahallei ibri Ri (j-u^ ltizamdr Cmle bin beyz hanei abadandr ki camii ve yedi zaviyesi ve bir veklesi ve b dkknlar var Amma hammam yokdur Ann mukabelesinde Garbiyye hakinde Mahallei Mt Cenah ltizamdr kibin hanesi ve iki camii ve yirmi mesacidi vardr Lkin dkknlar ve hammam Ve bunun mukabelesinde Buhayre hakinde Mahallei Mecalicse (<4-^ ) ltizamdr Bir camii ve on iki zaviyesi ve bir veklesi ve bir kahvehanesi ve bin iki

yz hanesi var Hammam ve dkknlar yokdur Ve bunun mukabelesinde Garbiyye hakinde Evliya elebi 10 46 12 EVLYA ELEB Mahallei Sah ltizamdr Bunda Hazreti Ali Kuyusu derler bir b hayat suyu vardr Ve bu ehir zeman kad e bir kal'a(i) azm imi Tevari-hatda vilyeti Sah derler Hl mahkeme sicilltlarmda dahi e merkumdur Hl binay kadim asarlar zahirdir Cmle iki bin mamur byutlardr Ve iki cami e yirmi zaviyesi ve iki kahvehanesi ve bir veklesi var Gayri imaret yokdur Andan bir mil yukaru yine Nil kenarnda Buhayre hakinde Mahallei Kefri Cedid ltizamdr Ve cmle ancak iki yz hane bir camii ve bir kahvehanesi var Andan iki mil yu karu yine Buhayre hakinde Mahallei Nakle Bu dahi iltizamdr ki bin mamur ve mzeyyen hanelerdir Ve mamur camii ziba ve yirmi me sacid ve iki vekle ve bir saray li misal dared Her gice yz yz ellier msafirni eks Ve yirmi aded esvak muhtasar ve bir kahvehanesi var Lkin hammam yokdur Ve bunun muk abelesinde Menufiyye kiflii hakinde Mahallei Farazdak Nakibleraflar iltizamnda olduunun evsaf blda tahrir olunmudur Andan yukaru bir mil tur'ai Nehariyye Menufiyye hakinde olduunun evsaf mufassalan kitabet olunmudur Bu m ahalde Garbiyye hududu temam olub gayri Menufiyye hkmndedir Ve bunun mukabelesinde bir mil yukaru ve Buhayre hakinde Mahallei Ilimiyye Sefer Aa iltizamnda be yz haneli ve bir camili ve alt zaviyeli ve bir kahvehaneli ve bir ka dkkanl hammam veklesiz bir beled-dir Ve andan iki mil yukuru yine Buhayre hak inde olan Mahallei Tahiriyye Bir camii ve yedi yz hanesi vardr Olkadar mamur deildir Andan mil blda ve Tahiriyye kabelesinde Menufiyye hakinde seyahatnamesi 723 Mahallei Kefri Ziyad ltizamdr Cmle be yz hanei ziba ve bir camii ve iki han ve bir ka dkknlar var Lki dur Ve Seyyid Ahmedl Bedev hazretlerinin iskelesidir Andan yukaru ve ann mukabelesi nde iki mil baid Buhayre hakinde Mahallei abuj Bin haneli bdan iltizam ehirdir Bir camiden gayri imareti yokdur Andan yukaru iki m il yine Buhayre hakinde Mahallei Selimim Sefer Aa iltizamnda bin be yz haneli bir camili ve otuz mescidli ve iki hanl ve bir k ahvehaneli hafta bazar durur mahalledir Andan iki mil yukaru Menufiyye hakinde Mahallei Kefri Nahe Siyav Aa iltizamnda bin haneli ve bir camili mahalledir Hammam vekle ve dkknlar yok mma kahvesi vardr Andan iki mil yukaru Menfiyye hakinde Mahallei Kefri Cedid ltizamdr Be yz hane ve bir camii var Mukabelesinde Buhayre hakinde Mahallei Ebu Ahmed ltizaml ve be yz elli haneli ve bir eamii ve bir kahvehanesi var Dkknlar ve hammam v si yokdur Andan be derece yukaru yine Buhayre hakinde Mahallei Buhayre Zlfikar Aa iltizamnda bir camii ve bir kahvehanesi ve drt dkkn var Bunun mukabelesin Menufiyye hakinde Krklar Makam kurbinde yine kenar Nilde 724 EVLYA ELEB Mahallei Zaire Bir camii ve bir kahvesi ve yedi yz hanesinden gayri bir eyi yokdur Andan bir mil blda yine Menufiyye hakinde Mahallei Tunub Rdvan Aa iltizamnda yz hanesi ve bir minaresiz camii ve bir veklesi ve bir kahvehan

var Andan iki mil yukaru Menufiyye hakinde Mahallei Emruz Mustafa Efendi iltizamndadr Be yz hane ve bir camii ve bir kahvehanesi var Andan yuk aru iki mil Buhayre hakinde Mahallei Tayerne ltizamdr Buhayre vilyetin rey iden Ebu Camus ve Sultan eref tur'as az bu mahaldedir be yz byutu mamurdur Ancak bir camii var Gayri imaret yokdur Andan iki mil blya gidp yine Buhayre hakinde yine Nil kenarnda Mahallei Alkamei Eblcav Bunun dahi bir camiden gayri eyi yokdur Ancak iki bin bey-tlhazeni var Bunun mukab elesinde Menufiyye hakinde Mahallei Temaliyye Sekiz yz bdn hane ve bir camii ve bir kahvehanesi var Andan mil fevkani gidp yine M fiyye hakinde Mahallei Cezi Mehemmed Aa iltizamndadr Bir acayib saray azm daredi ve kapusu zre toplar var Bin ve bir camii ve bir kahvesi var Gayri eyi yokdur Ve Nili Mbarek bu mahalde ark tara fna devrider Ve bu ehir Menuf ehrinin iskelesidir Menufa bir merhale yerdir Bunun m ukabelesinde Buhayre hakinde yine lebi Nilde SEYAHATNAMES 725 Evsaf Mahallei Tarrane Buhayre kifinden hil'at giyer Baka kus ve asker sahibi kifdir i Cmle iki yz mikdar en kubbe kubbe evleri vardr Ba ve baesi yokdur Ve minaresiz bir camii ve bir kahv ehanesi var Buhayre kadsnn nahiyesizdir Altm pare kuras var Sun'u Huda natrun maadinin beyan ider Evvel ruyi zeminde natrun tabir etdkleri ey bu diyarda hasl olur lde bu mahalde yerde kar Kuyu kuyu kazub zemini birer kula ikier kula amik idb biemrillhi taal damar da i zeminde yaylmdr Bu Tarrane reayalar cmle bu ie memurdur Nie bin kantar natrunu run emini klbesi nne dalar gibi yarlar Gya tuzdur Bazirgnlar cemii dnyadan ekseri istandan gelp nie bin kantar natrun alrlar Senev yetmi kise hasl olur iltizamdr Ve M emasnn ekseriya vazifeleri bu ak-lmdadr Zira salamdr Cmle dnyada tra(i) bunun ile gibi iderler Sengi hr stne koalar n vahidde ta mahvider Biemrillh byle hassas v ya Msrda baz nmet pierken tuz ile bunu dahi ilka iderler Der an eti ve sayir nmeti mu harra idp piirir Amma bu nmeti tenavl idenin gzleri cimroz olur Ve vz bed ve yz m ve hayas debe ve karn gebe gibi olur Gayet muzr madendir Elbette Msr taamnda bunun z rre kadar suyun olsun korlar Zira odun d gibi zkymetdir Annn sr tezei yakarlar N deildir Dahi iy iken natrun ile muharra piirmidir kim nmet gya herese olmudur Ann iz pib meydana gelir Amma sahibi tab olan hanedan sahibleri odun ile taam piirirler Anlarn .nmeti lezizdir Ve bu Mahallei Tarraniye karib Nil kenarnda bir kurada Msr va lisi Kara Mustafa Paa asrnda sene tarihinde Msr beyleri isyan idb cenk olunup nice bin asker , tarafeynden ehid olduklar sahradr Anda hl ehid olan Mehe med Bey ve Ali Bey ve Hasan Bey kubbe iinde medfunlar Ve yanlarnda yetmi seksen teva biat levahikatlar medfunlardr *ju j-j Bu mahalden iki mil yukaru mukabelesinde Menuf yye hakinde Mahallei Zaviye Yedi yz hane ve bir cami ve iki kahvehane var Andan yukaru mukabelesinde ve Buhay re hakinde 726 EVLYA ELEB Mahallei Ebu Niane Bir minareli cami ve bin mzeyyen hanedir Andan yukaru yine Buhayre hakinde dalar d ibinde kumsal sahralar icre Beni Selme v ve Beni Rchan kabileleri sakindir Bu kavm ol gece Nil kenarnda alelgafle bir maa gemisin basup azm cenk iderler Gemi iinde ol an yolclar meer prsilh mde bahadrlar imi Urbann on yedisin kati iderler Hakir ol m erlerine vardk Cmle Urban avretleri def ve kudm ve sancaklar ile lelerinin zerlerinde cima idb raks idb rubab ve ud alup bg iderlerdi Sbyanlar likka oynarlard Ve bu mah Buhayre haki l ve listan berri beman kumistan yerlerdir Urban ryan biman konup g ende maa gemilerin ekseriya bu mahalde nehb ve garet iderler Zira arazii haliye y erdir Abadan deildir Sayir kura ve kasabatlarh akyalar dahi bakc gibi gemilerle gez

mahalde gemileri urur ihtiraz lzmdr Hamdi Huda hakir selmetle ubur idp iki mil yukaru yine Buhayre hakinde mezkr lde Beni Is ve Beni Musa er bin kabiledir Bu mahalde konu gp direk eyhleridir Muti mnkad kimesnelerdir Bunlarn sakin olduu ln mukabelesind nufda Mahallei mun ureys (^.^ j-^J) Byk iltizamdr ki camii ve yirmi mescidi ve iki veklesi ve iki kahvesi ve yirmi dkkn Amma hammam yokdur Ve ne mikdar haneleri var Mlteziminden sual etmedim Andan iki m il yukaru yine Manufiyye hakinde < Kefri erke Mahalle deildir -yz hane ve bir camiden gayri bir imaret yokdur .Ve bu mahalde Nili Mbarek krk mil lodos rzgr canibine dolar Ve bu Kefri erke mukabelesinde Buhayr(e) yine sahili Nilde Mahallei Kuta (4*;) Lisan Arabda Kedi Mahallesi dimekdir Hakka ki kedisi Divriki kedisinden okdur Sene de drt kerre yavru karr ltizamdr Bundan gayri Buhayre hakinde kura ve kasabatlar kalm d Bu mahalden bir mil yukaru Cisri Es'ad derler bir hendekli cisr vardr Ol hu-dudd ur Bundan yukarusu Cize kif ligi hkmdr Amma yine Buhayre canibidir Andan drt mil yuka u Cize hakinde SEYAHATNAMES 727 Mahallei mm Dnar Sultan Yusuf Salhuddin bu ehirde definei kenzi kbra bulup kmil bir ay tarlar Gcile t r Annn bu mahal(le) mm Dnar ismile msemmadr Yani Altun Anas ehri demekdir Badehu uddin bu mal knuz ile Msrn canibi erbaasna ve blda i kal'a yerine kal'a(i) azmler n hayrat hasenatlar idp Msr imar ider Bu Mahalle(i) mm Dnarn bir camii ve bir kahve i var Ve bir azm tur'as var Nil tuyannda bu tur'a-dan girp vilyeti rey ider Gll gem gezer tur'ai kebirdir Ve bu mahallede bir miri ma'diye gemisi vardr Cize canibin den Menuf canibine erbab hacat ubur idp bac verirler Karu canibi Menuf hakinde Mahallei irav ve Mahallei Derav Birbirlerine karib mahallelerdir Msrda nakibleraf Burhaned-din Efendinin iltizamnda m amur bdan ve emn eman mahalledir Zira Msra karibdir Ve mahsultlar beha etdnden re lerdir ki camii mmayandr Lkin gayri imaretleri malmumuz olmamayle tahrir olunmad Me ududunda dahi sahili Nilde belide ve kasabatlar bu mahalde temam oldu Andan bir mil yukaruya Batnlbakar nam bir burunda bir mahaldir kim Nili Mbarek bu mahalde ik i frka* olur Cezire nihayetidir Zira Menuf halk ve Garbiyye halk iki Nilin ortasnda vaki olmu bir cezirei azimdir kim iki kiflik hkmeti ve bin altm pare kura ve kasabat ehri azimli bir cezirei kbradr Bu Batnlbakar nam mahalde temam olur Sa tarafndaki ce eyan iden Nil vilyeti Dimyata gider Sol canibindeki Nil bizim geldiimiz canibdir k im vilyeti Reide gider Bizim geldiimiz Nil canibeyninde mamur bdn alt yz krk mahal ve kasabatlar vardr Lkin hakir ebehlerden tahrir etdimki cmle ba ve baeli hadikai ra i cinanl ve nahlistan glistan bostanl mahsuldar ehir kura ve kaabatlardr Reid(d)en b atnlbakara gelince kmil beyz mil yerdir Ve bu Batnlbakarda asla kura yokdur Arz haliy zemini suredir Bir nevi mugeyln aalar hasl olur Cebe ba[l] hkmndedir Her sene zem hatlar[2] ih-rak binnar idp kmrn barudu siyaha korlar Annn Msr barudu Badad ibi keskindir Topu iki kerre ra'dvar glbank verir Ve bu Batnlbakar burnunda Krklar mevkii vardr [1] Yldz nshas (Cebeciba) (2] (haebatlar) I 728 EVLYA ELEB Dua mstecabdr Ve Batnlbakarm canibi arksinin Nil ar Msr tarafnda Kalyop kifli Beledi Barudhane Cebeci baslar hkmndedir Karuda hasl olan mezkr mugey-ln kmrn bunda hfziderler An drt mil gidp Kalo-biyye[l] hakinde Mahallei irini ubre Blda alettafsil evsaf tahrir olunmudur Bunun mukabelesinde Cize hakinde Mahallei Vetrak Bir camii var Byutlar malm deildir Andan mil yukar yine Cize trabnda Evsaf ehri mzeyyeni tn Baba Cize kifi tahtdr Kifi yz askeri ile ve yedi blkden Msr askeri ile hkm hkma

tahsil ider Cize kads nahiyesidir Naibi hkmider Bu elir cmle be bin mamur bdn kat abadandr Sekiz camii var Yetmi mesa-cidi ve yz seksen dkkn ^var Lkin bezazistan yo Ve yedi kahvehanesi ve medreseleri ve tekyeleri vardr Cmle[2] tekeyeden hazreti n B aba tekyesi mamurdur Ve bir tekyede mahkeme vardr Msrda eyhlislm Boluv Mustafa Efend bervechi arpalk yz elli ake payesi ile ihsan olunmudur Ann nayibi bu tekye(i) bdnd ider Bu kazann nahiye kuralar cmle kuradr Cmleden Beledi Vsim (f.-s) ba irem misal bir hurmal beleddir Ve bu ehirde bir hkim dahi Habir olu kabilesinden eyhl Urban eyh caddin yz hayyal cirid atl feta sbyanlar ay zabt rabt ider Hatt hakirin bir memlk firar etdkde bunlar kayd bend ile hakire get rdiler Mstakim demlerdir Ve bu ehrin bu havasnn letafetinden pak ve pakize merali ve azali Hoten ahusu gzl irin szl ve mnevver yzl mahbub ve mahbubesi olur Ve her Cuma i on bin dem cem olub germagerm azm bazar olur Ehli sanal] (Kalyobiyye) olacak [2] Yldz nshas (cmleden biri) SEYAHATNAMES 729 yii gayet firavan olduundan gnagn petemallar ve elvan elvan alaca ve destar ve arafla fruht olunur Ve senede bir kerre Bedev Mevldundan cemii ehli zvvar gemilerle bu ehre ge lb krk elli bin dem gn gece cemiyyeti kbra idp Mevldu azm olur kim diller unmaz Zira bu ehir Msr mukabelesinde olmak ile dem deryas olup hayme ve harghlarda te hid tezkir idp n Baba hazretlerin ziyaret iderler Bizzat kendler sahili Nilde bir c amii kebir iinde medfundur >.;>/-j4M\/.x Ahanesinin canibi erbaas ravza misal bir m gh hurmalkdr Tekyesinde fukaralar bkyasdr Bunlara n Bab derler Hazreti Seyyid Ahme iye silsileleri mntehidir Halk beze(?) miskin samt fukaralar vardr Bir fedi feri-diye arz hacat etmeyp kueyi kanaatde mnzevlerdir Yine cenab zzet nafakalarn eb ruz ihs dir Ve bu ehir ehli sanayii ok olmak ile sair esvak sultan dekknlerinden gayri mahall ar icre cmle yedi yz payi baf [1] ulha dkknlar vardr Ve yetmi boyahanei mir vardr i vekle ve bir hammam ve yirmi mektebi sbyan ve ba bae ve glistan okdur Ve halk ga t kimesnelerdir vesselam Ve bu n Baba mukabelesinde mm Dnya olan Msrn iskelesi ehri Bulak Hamdi Huda shhat selmetle Reid(d)en beinci gnde gelp vasl olduk Bu ehrin evsaf bl iinde krat bekrat memduh ve mevsufdur Andan risale aas brahim Aa karndamzn atla ile suvar olup i kal'ada konamza gelp vsl olduk Andan paa efendimizin kethdas Ni aya andan sahibi devlet efendimiz olan Kethda brahim paa hazretine ol gece buluup se kiz saat sohbeti has idp seyyahat ve ziyaret ticaret etdiimiz sagir ve kebir kura ve kasabat ve ehirleri alet-tafsil kendlere nakl etdiimizden yle safaf[2] ve srr eyle iler kim tabir olunmaz Ve buyurdlar kim Amma Reid canibin seyyahat etdiniz Lkin ben deri Dimyat taraf kald naallah alessabah sizi Burlos kal'as ve Dimyat kal'as ve Tine al'as kullarnn teftiine ve Dimyat aasnn muhasebesin grmee gnderelim Ol canibleri idp ziyaretlerinde bizi duai hayrdan feramu etme didikde dest buslar ile erefyab old uk Ertesi alesseher kethda beye tenbih olunup cmle lalalarn dizdarlarna ve i erlerine ve hkim[1] Yldz nshas (yani) 12] (safa) 730 EVLYA ELEB er' kadlara mekkid buyurdu erifler tahrir olunup kethdadan dahi tenbihli mektublar al up beinci gn paaya vedaa vardkda yetmi altun harcrah ve bir tavai memlk ihsan idb s ile behr(e)mend olup duai hayrlar ile tara kup cmle ahibba ve dostan ile vedalaub hda beyden krk altun ve bir uka ve kuma alup mektuplar ile ol gn ehri Bulaa gelp o rsala[l] aasnda mihman olup elli yiit ile bir yarar ve yrk kayk do-nadup cmle mek armz dahi verp on huddammz ile gemiye suvar olup azmi rah eyledik Elfasls Sabi ve Sittn Msrdan Burlos ve Dimyat ve Tine kal'alarnn kullar yoklamasna gitdiimiz yollarda olan ra ve kasabatlar ve ehirleri ayan ve beyan ider Evvel Bulak ehrinden kup Reidden geldiimiz Nil ile ba aa cereyan iderek gn ik arib Mahalletl Emir mukabelesinde blda tahrir olunmu bir tur'ai azm vardr ki ana Busl s tur'as derler Boaz aznda Beledi zbe Bu mahallerde izbe kye derler Yetmi seksen haneli pirin kydr Anda bir kubbei li iin Alii Qy [2] medfundur An ubur idp tur'a iinde zbetl Hac

Yz evli kuradr Ve pirin hasl olur Bir camii kurbinde Eeyh Kaa medfundur An ubur i cre gemii iki canibden mel-lhlar leban ile ekerek tur'ann iki canibinde yirmi pare mamur ve bdn pirin hasl olur kerpiden bina olunmu mfid muhtasar evli kuralar ubur anibine dolaarak tur'a ol canibe cereyan idp Burlos deryas samzda kald Bu mahalde tu nn sed idp sahralarda olan pirincistana tur'a cereyan idp gitmede Biz dahi gemiden k b eddin te tarafnda gayri Burlos gemilerine suvar olup bizim gemi avdet idp biz ol b end olan yerden Burlos bu-hayresine dahil olduk Bir azm buhayredir arkdan garba tuli elli [1] Yldz nshas (risale) [2] Yldz nshas (Gm) SEYAHATNAMES 731 mildir Arz kbleden karayel canibine seksen mildir Amma gayet s deryadr Baz yeri bir k la ve bir arn ve iki kula c kula yerleri var bir buhayredir inde bin pare balkla mi kise mukataadr Bal cihan dutmudur Bu buhayre Burlos kal'as dibindeki boazdan gi vasi deryadr Canibi erbaas dayi-ren madar yedi konak yerdir Cenub taraf Garbiyyeni n hakidir Bu bahir pek amik deildir Gayet amik bir dem kaddi ve iki arn ou bir arn er ubur etmee almet olmak in amik yerlerine hurma aalar dikmilerdir Ruhbanlar ol se mabeyninden ubur iderler Bunda olan mahii gnagn meer byk buhay-rede ola Ve bu Burlos > deryas ile Akdeniz mabeyninde bir incecik toprakl dil vardr Ta Reide gider Hakir b u buhayre icre karayel ile elli mil arka gidb Evsaf kal'ai kadimi Burlos Dimyat hakinde derya beyi hkmndedir Ve bir hkimi dahi buhayresinin emin(i)dir Senev yetmi kise iltizamdr Ve bir hkimi dizdardr Msr mteferrikalarndan kanunu Selim Han d olmak-dr Ve bir hkim dahi yz elli ake kaddr Senev be kise mahsul olur yetmi pare uras var Bir nahiyesi Beledi Beltimdir Ve Burlosun kal'ai kadimi bahayrenin derya dan giren boaz aznda skenderi Yunan binasdr Sene 21 tarihinde Hicreti nebeviyyenin a de Hazreti mer hilfetinde bedesti Amr ibnl As Esved ibni Mikdd seksen bin asker ile s erdar idb fethinde sret ekb cizler iken hikmeti Huda Dimyat meliki Hamuk (^.u) olu a (ui) islm ile merref olup ann ianetile feth olunmudur Badehu mruru eyyam ile kal'a l deryada olmak ile temevvc derya tesir iderek harab olub badehu sene 924 tarihinde Selimi Evvel mceddeden dahi i yzde sahili buhayrede ve bir kumsal alack yerde ta ed bina ina etmidir Akdeniz ile buhayrenin azn muhafaza ider ekli murabba bir khne bina al'adr Dairen madar cirmi be yz admdr Ve ar kuesinde br [1] viran kal'as vardr Ve zr bir demir kapusu var Ve kal'a icre seksen hane ve seksen neferat var Ve bir Sel im Han camii var Minaresi kal'a kapusu zredir Alack mi-narecikdir Ve bu kal'ai hl kum deryas gelp gnden gne gark etmededir Kal'a divarnn mnhedim olan yerlerinden ieri g edir Yirmi pare toplar var Cebehanesi azdr Tobcu bass lazdr Ve kal'a-nn haricinde kb tarafnda sazdan ve kamdan ve topdan [2] yz [1] Yldz nshas (bir) [2] (pden) olacak 732 EVLYA ELEB hane varuu var Ve bir zaviye ve bir kahvehane ve bir etmekci dkkn var Han ve hammam ve aruyi bazar yok bir derbend yerdir kim himarn gayib iden varmaz Amma havas gayet l ifdir Cmle yende, ve revende kal'a kapusu nnde bir kasr var Anda sakin olup kesbi hav a iderler Ve Burlos karpuzu memduhu lemdir Bir gne mavi karpuzdurlar [1] i malmal cll Baka bir nevidir Ann bir fincan suyundan hasta nu etse ifa bulur Baz mesti m-dm can bde zkymet olduundan canlarndan bzar olup bu mavi karpuz bostanndan daha kkeninde ken stnden bir kk delik delp bir kak bal korlar kinci ve nc gn kkeninden kes yle arab nab olmukim bir kadeh nu iden Ah Burlos deyu feryad ider Bir acayib bde olu Bu mavi karpuzun nef'ini hakim Davud Tezkere'sinde acib tahrir etmidir Ve bal ve hu rmas ve hurma turusu memduhdur Lkin dem duracak yer deildir Gayet serhad ceziredir Ve kal'ann canibi arknda yz adm baid kumluk iinde alt aded kuyular vardr Ab hayat verir sular vardr Cmle ehli Burlos bu sudan getirp defi atsan iderler Ve kuyular ku rbinde yine kumistan icre bir kubbei lide Menakb kutbu fk kmmelni aleltlak eeyh Isa ibni Becm ibni ibrahimi Dessukdir Anda medfundur Lkin kubbei prenvarn rimali karar muhal derya misal gelp kubbesin gark etmi idi Herbar trbedar olan ve ehli zvvarlar gelp kumlar kubbenin kapusundan ref id ziyaret iderler Ahirlemir sene tarihinde Canbulad zade Hseyin paa efendimiz valii Msr iken emri erif olup vcudu erifi azizi kubbesinden nakl in aziz e ar bir mbair aa alup cemii Reid ve Dimyat ve sayir kura ve kasabatlardan nice bin dem

ve yedi kad ve yn eraf cem olup hazreti eyh Isann na' erifin evld zevil-ihtiraml inden tlak etmee girp nice bin huzzar meclis olan mahlku Huda tevhid ve tezkir iderek ve taraf taraf kan sadkan muhibban d anberler yakub tekbiri Allahekber ile kabri e den cesedi zati pakin karup biemrillhi taal altyz otuz alt seneden beru ham beyaz ke i iinde ol vcudu nazenin ter taze kup cmle ibadullah hayretde kalup engt berdihen i r Andan tabutile yine Burlos kurbinde lebi deryay buhayrede bir mrtefi [1] Yldz nshas (derler) [2] * (hayatdan) SEYAHATNAMES 733 emenzar yire tevhid tezkir ile getrb defn iderler Hl zerine bir kubbei azm ve bir ca ve bir tekye bina etmilerdir kim ibret n-ma sitane olmudur Andan paa efendimiz aas y kadnn ve ahalii yn vilyetin arz ile paaya gelp kra(a)t olundukda aziz hazretleri otuz senesinden [1] beru ter taze olduun arz etmiler Arz iden [2] Dahi ziyade halk mutekid olup olkadar ehli zvvar giderler kim eb ruz demden hali deildir Ve. yevmi aba da ylda bir kerre buyurd ile bir Mevldu azm olup yz bin dem cem olur Hamdi Huda ziyar ti myesser olup ruhu erifiyn bir Yasini erif tilvet eyledik u& tfc\> Bunlarn hakk [3] beyit bir e'ar etmi idik Amma evrak perian mabeyninde zayi olmu Andan kal'a dizda rndan kal'a yoklamasyn iki yz guru ve bir at alup ve huddamlarmza brran elli guru ve krk tfenk endaz refikler alup meklt merubatlarmz ile Burlosdan buhayre kenarnca bi arka hurma ormanlar icre bayrlar [4] krk pare mamur ve bdn kuralar ubur iderek ik aatde Evsaf kasabai Beltm (^M Buhayre kenarnda bin hanei mamurlu kumsal iinde bir mahalledir Burlos hakinde ilti zamdr Sahibi belede Elhac Blbl derler Bir keriman sahibi iman kimesnedir Ve Burlos n yesidir Sultan Mansur binasdr Kendiler dahi camiin haremi kesinde medfundur Bu cami tulen ve arzan yz ellier ayakdr Ve bir minareli tahtan ve cmle elli amudu nnteha zre bni bir camii kebirdir Bir dkkn ve bir kahvehanesi var Hammam ve medreseleri yokdur Ziyareti kasabai Beltm Evvel Camii Eeyh Eblfeth inde bizzat kendleri bir kubbede medfundur Ve yine camiin h mi kesinde bir kubbei lide Eeyh Feth ibni Abdlziz ibni eeyh sa ibni Becm Blda z iden Burlosda medfun eyh sa hazretleridir Amma bu eyh Feth hazretleri nebirei eyh Is adr kim menakb bnihaye ulu sultandr Tariki Burhande keif keramet sahibidir Ve Beltm nibi arksinde Hasanr Rfa Tariki rfade keramat zahir olmu erdir Bir kufi] Yldz n [2] > (arz ideu) fazla [3] Yldz nshas (pen) [4] (zre) 734 EVLYA ELEB k kubbede asudedir Derunu ehirde bir mrtefi yerde Kabri eeyh Mehmedl Behll ve ana k Eeh Qulmullah ve yine ehir iinde Eeyh Salim Ebu Rah tavil Bir canibe azimet idp y halkdan li gitdiklerinden Ebu Rah tavil derler Tariki Mutavide ulu sultandr Amma hil kati gayetlgaye kasirl karne imiler Ve bunlara karib Eeyh Mehemmedl Huu Bir alak k yatarlar Amma ziyaretgh hass mdr Ve Kabri eeyh Mbarek ve sahili bahre karib Eeyh fendi kariblahd imi Cmle ehli beled menakb-larn nakl iderler kim eriri Sakt mertebes e ulu sultan imi Hl kabri erifinin haki amber pakinden zatlcenbe mbtel bir kimse (ye ile ezp iirseler biemrillh ifa bulur ^.z-^ic JhKrj Andan bu ehri seyr temaa idp y canibine buhayre kenarnca saat gidp badehu Akdeniz ile bu buhayre mabeyninde Evveln Nahl tabir etdikleri hurmalk orman icre girp azameti Huda meer Msrn hurmas cmle bu vilyetinde imi yle dirahti hurmalar varkim herbiri eflke serekmidir Ve her nahlde yi mier salkm hurma olup ikier yz vakyye hurmas gelir Alt saat dahi bu orman temam oldu haldir An ubur idp Akdeniz kenarna varup sa tarafmz kble canibidir Ve Garbiyye hakin bir l listan ve bir thi beman bpayan yerdir Yaz gnleri Hudbiyye kabilesi sakin olup mezkr hurma ormanlarnda sakin olurlar Muti ve mnkad demlerdir Eer bunlar tayi olmasa lar bu lden bir dem gemek ihtimali yok idi Sergzet Bu l icre lgar ile sahili bahirde pak kumsal zre giderken deryada iki gemi nmayan olu p top ve tfenk atup cengi aub iderler Biz dahi atlarmza siklet idp ileri varnca kffa emisi mslman ketisin kovarak mslim aykas karaya dd Biz varnca kffar deryada leng lika dkp karaya den ibadullahlar kovmaa balad Hakir dahi elli be atl ve katrl i d idelim derken filika kffarlar alarka olup bize hayli kurun atd Hamdi Yezdan asla i sabet etmeyp cmle ibadullah kenar bahirde taze can bulup gemiden zkymet eyalarn ka

da dalar gibi yup meterislendiler Biz dahi bar sakillerini tarken ln kffar tono bir top menzili karib gel-dikde yaylm topa ate idince cmlemizi tarmar idp bizden Bur los dizdarnn bir atna ve bir Arap klesine top kllesi isabet idp merhum oldular Biz cmlemiz kumluk ardnda pinhan olup yine SEYAHATNAMES 735 birer birer imdad idp ibadullahn esbablarn tardk Badehu kffar gemisinden kumbaralar p derkenar olan gemii ihrak etmee kasd etdiler Amma olmad Badehu l tarafndan yedi sek iz yz Urban ryan karaya den gemii nehb garet etmee at boynuna dp geldiler Grdle le bu kadar paal ve gayri yolcular var Ahir anlar dahi sureti hakdan grinp hizmet idp gemiden tara hayli meta karup kenar bahre dalar gibi ydlar Netice(i) kelm bu hal akti gurubadek cenk idp ibadullaha hizmet eyledik Badelmarib kffar bedgirdar murdar g emisin fanuslar ile ragan idp ta nsflleyle varnca top ve tfenk atmadan hli olmadla vakit nsflleyl olunca kfirin filikas aheste revi gelp gemi (i) ihrak idecek mahalde g miden ve karadan bu kadar candan bizar olmu mmeti Muhammed bir yaylm kurun urunca fi lika dne dne kenara geldi inde bir keferei fecere kalm On ikisi mrd olup yedisi mecr kenara gelince filikai zabt idp mecruhlarn kellelerin kesp hakir bir glbangi muhamme d ekp cmle Urban ve ketiban pir civan derunu dilden nbet sadayi Allah Allaha reha runca kffar grd kim eli aya olan filikas ahz olundu Ta sabahadek asla durmyup bize mrud saup tebazhk gsterdi Amma bir kimseye asla zarar isabet etme-yp ba'dessaltlfec rzgr edid olup kffar kenara dme havfinden badbanlarm aup ve trombete borlarn alu hair bukadar barud ve glleden ve bukadar kelleden kup gitdi Biz dahi ibadullahdan me zun olup gidelim didkde reyisi ve sayir tccar ve zvvar huccac yz dem ltfidp Gitmen dince bu Urban bizi bu lde nehb garet iderler deyince derhal bir demim lgar ile Dimya ta gnderp imdad taleb eyledik Ol gn karadan yz dem deryadan yetmi be pare kk ge ar prsilh demleri ile gelp vsl olunca karaya den geminin dahi yklerin gayri gemile il idp karadaki gemi hiffet bulduka deryaya kalkup kumdan hals oldu Hamdi Huda bir yerine asla rahne gelmemi Tarfetlayn icre deryaya alarka olup karada olan bar sakil lerin dahi alup cmle imdada gelen gemilerle enlik ve admanlklar iderek top ve tfenkle rin atarak badbanlarm aup muvafk eyyam ile benderi Dimyata gitdiler Ve kfirin filik asn baaa bayrayle yedee alup bile gtrdler Hakir Dimyatdan gelen kara askerile bi olup kfirin filikasndan aldmz kelleleri mzraklar zre hakirin huddamlar dikp yine kenarnca vakti zuhurda Yemeni nehri Maadiyesine gelp bir mavuna gemi ile ol gn buk adar asker gcile karu Dimyat tarafna ubur etdik Nehri 736 EVLYA ELEB Yemeni oldur kim Mahallei Kebir iinden cereyan iden tur'a ve Sabuniyye tur'as bir yire cem olup byk Nil kadar nehri azm olup nice yz pare beledleri rey idp bu mahalde Akdenize munsab olup gemi ile geilir Asl niye [1] Semennut kurbinde Nilden mtefer-r ikdir Nilin nsf kadar vardr Burlos ile Dimyat mabeyninde mahlut olur Andan yine l ile ubur iderken nice kerre yz bin bldrcn duzaklar icre sayd olunmu bldrcnlar alup k de Dimyat mukabelesinde kasabai Sinaniyye yedi saatde dahi Maadiy-yeden Burlosdu r Cmle on iki saatde Burlosdan benderi Dimyat karsnda Kasabai Sinaniyye Nil kenarnda yz haneli bir mamur beleddir U camii ve iki veklesi ve bir kahvesi var far zemannda bir kal'as var imi Hl sr binalar aikredir Muaf ve msellem Sinan pa imyat emini olan Msr beyi Abaza Dilver Bey bir kasr ina etmidir Cmle ehli Dimyat and esbi hava iderler Andan bir gemiye suvar olup gayri imdada gelen askerler dahi g emilere suvar olup alay azm ile kffar haksar kelleleri ile bir hayhu ile tfenkler atu p admanlar iderek alay azm ile gmrk nne vsl olup Dimyata dahil olup paa aasnn diimiz saatde kffardan, hals olan ayka dahi top ve tfenklerin atup ikr olan kffar ile limana lenger braub cmle halk di Edha idp gemi reisi filika ile bizden kelleleri lup arz mahzarla ve hakirden mektuplarla Msrda ibrahim paaya gitdiler Evsaf ehri azm benderi Dimyat kadim Bu ehri mzeyyen hakkna nie mverrihler evsafn tahrir etmilerdir Amma kavli esah oldur m Tufan Nuhdan sonra I-maun bin Msrayim oullarndan Dimyat nam bir ulu padiah bina etm ir Annn Dimyat tesmiye olunmudur Lfz Dimyat lisan sryande kuvvete kudrete derler K cihanr melik idi Amma kitab Tevratda ehri Dimyatn ismi Beledi Aldr Kitab Zeburda Jj v-o^ dir Ve kitab ncilde Elhazra (.^.ai) dr Ve lisan Arabda yine v'j-" dir Lisan Dimyatdr Ve badehu Hicreti Risaletden otuz sene sonra Amr bnl As Msr halifesi iken ot

uz bin askere Esved bni Mikdad serdar idp Dimyat kal'as iinde melik Hamuk muhali] Y nshas (yine) SEYAHATNAMES 737 sara idp kmil yedi ay cengi azimler olup fethinden meyus olup feragat sadadinde ik en melik Hamakn ata namnda bir olu ol gece Hazreti Risaletpenah ryasnda grp derhal bdar olup nsflleylde lem ayardan bihaber iken kal'adan ip ile nzul idp Esved bni M hazretleri huzurunda islm ile merref olup kal'ann fethi mmkin olan yerlerin gsterp eri islm ol tarafdan hcu(m) idp biemrillh kal'a feth olup ol arbede icre Hamk melik g iriftar bend esir olup olun gricek ol dahi derunu dilden bendei Sbhan oldu Badehu g uzati mslimn bhisab zkymet mal hazayin almlardr kim hl dillerde dasitandr Zira beru merd eline girmeyp daima namerd elinde bikri pakize bir ehri mzeyyen idi Hamdi Huda desti merde girp bekreti izale olup bin sanduk mal hazayin Medineye Hazreti me e gnderdiler Badehu sene tarihinde Samda Nureddin ehid halife iken spanya kffar Dimy bin pare gemi ile gelp istil eyleyp yedi ay zabt eyledi Badehu Nureddin ehid veziri usuf Salhud-dini yz bin asker ile Dimyat zre gnderp geldkde kffara eman virmeyp kal feth idp cmle kffar dendan tiden geirdi Bu kadar mal ganayimle mansur muzaffer am Yine sene 621 tarihinde frengi bedrenk mstevli olup Tahir Beybars Msr halifesi ike n Hzr gibi yetip kal'a(i) feth idp cmle kffar seyfi mczimden geirdi Badehu sene t Sultan Selim Han Evvel fethidir Bedesti Ayas paa Hl desti islmda Nil kenarnn canibi nde bir bender ehri azmdir kim vasfnda lisan kteh bnutukdur Msr eyaletinde derya be ltif sancakdr Paas taraf padiahden Msr divannda senev on iki kise has akesi al kise dahi crm cinayetden ve bac ve bazar ve bdihevadan hasl olup bu has tahtnda iki p are yarar kadrga ile Kapudan paa ile sefer eer Baz zeman bu sanca Reid sancana ilh ir namdar iki tulu paaya ihsan olunur Paas deryada sefer ep kaimmekam iki yz dem i t idp kendye dahi on kise hasl ider Ve bir hkim dahi Msr paas tarafndan bir mkell e havale hkimdir Yevmiyye onar guru gmrkden ulufesi vardr yende ve revende gemilerden birer guru temkin akesi alr Ve odun gemilerinden onar kantar hatab alr Ve nie gne il karr Arz sahibi aadr Ekseriya gmr Msr beylerinden yz ellier kise iltizam ile ve iki yz elli kise hasl ider Zira her senede cebri noksan be yz pare gemi gelir Ve bir hkim dahi hkimi er'i muhammeddir U yz ake payesi ile sittei evvelin tahtab nsblarndandr Evliya elebi 10 47 / Bir mddeti yirmi otuz kise hasl alur mansb lidir Bir ka kerre be yz ake mollalara lunmudur ehir icre iki nayibi hk-mider Biri dahi tara nevahi nayibi Biri dahi kazai Fereskr buna ilhak olup naib [1] hkmider Kazai Dimyatn taht hkmetinde cmle on alt k Zira canibi erbaas deryadr Amma Kazai Fereskrde pare nahiye kuralar vardr Senev b dahi yedi kise hasl alur Dimyatda ve mezahibi erbaa eyhlislm ve nakibl-eraf ve kapu kulu serd Msr yenierisi ve azablar serdarlar ve drt blk orbaclar ve yn eraf ve ulema v utebas ve meayih sdt ve ehli tccar gayet okdur Ve ulemsnn hafz Kelmullah b kethda yeri yokdur Ve bu ehri her gice kaimmekam sancak tarafndan yz pasban gafirli derler Gayet emin ehri benderdir Nili Mbarek kenarnda kbleden yldz rzgr canibine C tbu-liyyeye varnca bu ehrin tuli kmil bin yz admdr Ve arznn baz yeri sekiz yz ad ibi alt yz admdr Amma canibi erbaasnda kal'a divan ,yokdur Lkin etraf eknafnda cml be tedribe kapular vardr Her eb gafirler bekler Ancak Camii Metbuliyye cenbinde Nil kenarnda Sultan Salhuddin kulesi ekli murabba bir kulle(i) azimdir Etrafnda alak diva rl bir rebat var Dairen madar cirmi alt yz admdr Lkin iinde haneleri virandr Amma le mamur eddi metn yz arn bl bir sera-med kr kadmdir iinde dizdar ve neferat han ir ey yokdur Ancak iinde mir mhimmat makulesi ve mir pirine ve gll ile meml olup mi ine boaz dizdar elindedir Ve bu ehri azm cmle sagir ve kebir yedi bin alt yz ba ve at enderkat tula binal ve kire ile damlar svanm mamur ve mzeyyen hanelerdir Amma Re haneleri dahi ziyade mamur ve mzeyyendir Bu Dimyat haneleri dahi elvan elvan topl ar ile divarlar mzeyyen binay metinlerdir Ve bu ehir cmle eyhlbe(le)d defteri zre k alle ve yz elli mihrabdr Cuma klnur hutbedir Amma cmle cevamilerden kebir ve cemaati kesiriye malik Camii Fethiyye Mabedi kadim dua mstecab olacak yerdir Evayili a'sa rda kenise imi Hl almetleri vardr Tulen doksan admdr Ve arzan krk germe admdr Ve cmle doksan iki stunu mntehalardr Amma ellisi akik yemen misal somaki amud-lardr ki isilleri bir diyarda yokdur Herbiri birer Msr hazinesi deer cevahir somakilerdir Da

hi fevkinde kemerler zre mnakka harpte tavandr Dz deildir Ve tara hareminin etraf [1] Yldz nshas (nayib) EVLYA ELEB SEYAHATNAMES 739 drt billur misal mcell mermer amudlardr kim kbliye mteveccih olup kyama dururlar Har vasiinin ta ortasnda' bir sebilhanesi var Haremin alt serapa amudlar zr(e) su sarncd Ab hayatdan nian verir mi nab vardr Brn rahmetden cem olur Haremin ortasndaki sof r nabka dirahti vardr Gayet eceri azimdir Camiin drt kapusu hareme mekufdur ki kapusu biri kbliye ve biri canibi garba meftuhdur Ve mihrab camiin kesine mnharif vaki olmud r Zira bu cami dahi Yunaniyanda deyr imi Annn Camii Fet-hiyye derler Mihrab kr kadim minberi haebdendir Minber kapusu zre bu tarih ve bu Ayeti erif tahrir olunmudur u') yetinden sonra dir U tabakal bir minare(i) mevzunu var Gayet musanna seramed minaredir Kble kapusu zre tamir termiminin tarihidir Geldi dnyaya nice Daver Be Kimse haur etmedi bu cami ye Her gren ide dua sahibine [1 ] Dd tarihi hayr Dilver Be Dd lfz sahihdir kim vezinden dd [2] Sene [3] namevzun-dur Amma byle tahrir olunmu hkeme nnde aru izdiham iinde cemaati kesireye malik Camii Bedriyye binasdr Tulen y adm arzan elli be adm Cmle elli mermer stunu mevzun zre sade levha tavandr Haremi or da eflke serekmi bir hurmas var Minaresile beraberdir Amma minaresi dahi gayet musan na tabaka beyaz serv gibi mevzundur Bu cami tahtan ve drt kapusu var ki yan ve iki k le kapudur Camiin haricinde bir hanef havzu vardr st levha kubbe ile mesturdur Etrafn da musluklar vardr Minberi kapusu zre ' * merkumdur Ve yine aru iinde Buday Bazarna karib Nil kena[1] (Her gren sahibine ide dua) olmak lzm. [2] Bu cmle yldz nshasnda kenarda yazl nshas (1083) I 740 EVLYA ELEB rnda Camil Bahr Tulen ve arzan yz seksen ayakdr Ve cmle seksen drt amel stun z ukalemun ibretnma tavandr Yedi kapusu ve bir minarei mevzunu tabakadr Ve yine a iinde Pirin Bazarnda Camil Kebir Hace Eminddinl Muin bina-sdr Serapa krgir ta b ei alili fevkani bir camii ruen bddr ki kapusundan dahi sekizer kademe ta nerdban e klr bir camii kahkaha var binayi metn Cennet misal mabedi kadimdir Ve eb ruz cemaa n hli deildir Gya Msrda diliyye yolunda Sultan Barkuk camiidir iinde asla stunla ur Sultan Barkuk camiidir iinde asla stunlar yokdur Canibi arbaasnda drt Tak Kesrada nian verir kemerler zre kubbei lidir Amma mnakka tavandr Ve camiin ortas akdr nzul etdk-de camiin vasatnda ku gz gnagn ruhamlar denmigdir kim emi insan naz relenir Ve canibi erbaasnda takler altnda birer soffa(i) azmi var kim herbiri beer yz cemaat alr Bu cami tulen ve arzan yz ellier ayak gelir vasi camidir Mihrab elvan hacerler ile mzeyyendir Minberi mnakka haebdendir Ve iki minarei mevzunu var kim ak almi Msrda nazirleri yokdur Olkadar ltif ve nazif binayi mevzundur kim cmle gren sta l benna-lar ann kayim olduuna engt berdihen iderler Ta bu mertebe ra-kik tabakal m relerdir erifeleri biri biri iinde kadeh misal nmayandr Ekseriya mezzinleri sbyan Zira byk dem enp binmee smyup sret eker Ve bu cami tenk mahalde olmak ile har r Ve afi havzunda Canpulad zade Hseyin paa vali(i) Msr iken Nili Mubarekden s kyeler ile su ekb elli gz kantara ile kahvehaneler mabeyninden Nil i geirb abdest hav-zuna gelb ibadullah tecdidi vuzu iderler Acib hayrat azmdir Anda n ehrin canibi imali nihayetinde Ribat Klle kurbinde Camii Metbu-liyye Sultan Kaytba y binasdr Cmle camiler gibi bu dahi tula binadr Amma gayet metndir Nil kenarnda olmak ile sekizer kademe ta nerdban ile fevkanidir Canibi erbaasnda iki yz talebe hcr eleri vardr Ve derunu camide amudu mntehalar yokdur Ancak kr kadim camii atikdir ii nde eb ruz binden mtecaviz hafz Kur'an ve gayri mfessirn ve muhaddisn sakin olu Dimyatn gya ki Camii Ezheridir Camii ulm sahibi dersmlar vardr Bu camiin aded kap ar Kubbe kapus nerdbanlarnda Nilden abdest alnr Baz mahalde Nil tuyan idb camie da lur Mihrab tarz kadim ve minberi haeb ve olkadar mzeyyen deildir Lkin evkaf metndir inde nimeti has ve amma ve baz gedaya mebzuldr Ve kubbe canibinde Camii ereba z sekiz stun zre tavandr Tahtan SEYAHATNAMES

741 vaki olub bir minaresi ve kapus var Ve Turkl Msellhda Ca-mi ataniyye ve Sukl M niyye ve Camil Kebir dahi derler Mkerrer yazlmdr Ve Nil kenarnda Camii Rdvaniyye Ka isal bir camii nurdur iinde mkerrerdir[l] asla amud yokdur Drt kemer zre tavandr Nil kenarnda yan soffalar var Cmle cemaat anda kesbi hava iderler Bir alak minaresi var Ve Sukl Basalde Camii Zaviyetl Hali ve kurbi tekyei eyh Abbasde Camii eydi HasamutTav l ve Dilver Bey saray () cenbinde Cami-l Kasmiyye ve kal'ai atik civarndaki Camii bni Harun ve Canibl Mride Camiyh O ner ve yine kurbi Camil Mnide Camid Denbiyye ve yi de Camii Ebu Atyye ve Sukl kas-bide Camin Nasriyye ve Suku Lebende Camieyh Hat'am ve r-tl Mirkabede Camil Erbn ve kurbi Ketande Camii ibni Tellis[2] Bu tahrir olunan cev amilerin alettafsil evsaflarn terkim eyle [3] bin bir teman tavil olur Bu mezkuru n camilerden maada cmle yz elli mihraba varnca mesacidlerdir Bu Dimyatn camileri Reid (d) en ok seltn camileri vardr Ve zaviyeleri dahi okdur Cmle zaviyelerden cemaati kes r(e) ye malik arsu iinde Zaviyei Erbain Bu mescide mescidi Ateban dahi derler Ta Ha zreti mer fethinde bina olunmudur Zaviyeye girdikde sa tarafda krk sahbei kiram medfu n olduu tarihleri ile msbetdir Sandukalarnn kenarnda haeb zre oyub celi hat ile bu t h mektubdur yazlmdr Bu ehr ire yedi medrese ve on bir tekye ve sebil var Amma sebillerden iske a gmrk nnde Rdvan orbac sebili serapa kii in ile mebni revzenlere tas ve marabal e kayd olunmu kalayl ve altun yaldzl marabalardr Sahibl-hayrat hayatda olmaiyle ye da deti Kerbelda ehid olanlarn ruhiyn gn bal ve gn eker erbetleri cmle ats af kavidir Bu sebilin fevkinde kasr havernak misal bir mektebi sbyan var Kmil yz s an ebcedhandr Her sene kisveleri ve mahiyye onar para vazifei muayyeneleri vsldr Sar irin revzenleri zre kemer altnda lce ve lciverd ile mzehheb hatt celili tarihi budur [1] Yldz nshas (mkerrerdir) Kelimesi yoktur. [2] > (T His) [3] (eylesek) 742 EVLYA ELEB Habbeza bu bir sebili b hayvan Heminisidir smail Rdvan Qerekdir byle hayra ola tarih ezar ahsent smail t iz'an Sene 1086 [1] ve sebilhane iindeki kii Cin zre tahrir olunan tarihdir Piyade grd itmamn dua idp[2] tarih Zehi kasr muall ki mbarek ide Hak an Bu sebil mektebinden gayri seksen alt mekteb dahi vardr Ve drt hammam var Cmleden ars iinde b havas ve binas ltif Rdvan orbac hammam ve Kad hammam ve bni Mismar ha hammam Ve cmle on sekiz handr Evvel Mustafa orbac ve Haremeyn han ve Mustafa elebi Huveyliyye han ve Piri orbac han ikidir Ve Arnavud han dahi ikidir Ve eski Zl-fikar ethda han ve Abbas han ve Ca'd han ve ibni Far han yani San Olu han ve Tnaviyye han ve Kad han ve Abdurrahman paa Msr mtevellisi iken ann iznile Grci Zl-fikar K Nilde kel'a misaljbir ham azm bina etmidir kim cmle ta Msrdan gelmidir Dimyatda bu an ve Camil Kebirden maada ta bina yokdur ki kapulu ve yz haneli bir nevbinayi metin dir Ve cmle otuz iki kahvehanesi var Amma Uzun arsu iinde alt aded kahvehaneleri var Biner dem alur kaai azmlerdir Ortasnda ruhaml havzlarnda fevvareleri kubbelerine mnt hi olur Ve iki canibinde [3] hanende ve sazende ve meddah ve mtrban ve rak-kasan v e ebbaz ve kuklabaz soffal gmrah kahvehanelerdir Ve bu ehir cmle iki yz altm sokakd pak rah ahdrOn sokak-da taraf taraf esvak sultanler vardr Amma bedestan hanlardr C bin altm dkkndr Ruyi arzda olan mevcudat bu ehirde mevcuddur Ve yz at deirmeni v nleri vardr Ve mahalleler iinde altyz Dimyat alacas dokunur krhane vardr Amma gayri af azdr Ve yedi kefere mahallesi ve bir mahalle kbt ve bir mahalle yahudi vardr Erme ni ve frenk gelir gider Frengin balyozlar yokdur Ve yedi kenise ve krk meyhane ve alt yz hane vardr Yetmi yerde pirin dinekleri var Herbirinde ikier dinekden yz krk [1] Yldz nshas (1081) [2] Piyade grd itmamn dua idb didi tarih) olmak lzm: Yldz nshasnda (didi) kelime 13] Yldz nshas (hanibinde) SEYAHATNAMES 743 krhanesi vardr Zira ehri Dimyat pirin kndr Gayri hububat yukaru Saidi Aliden gelmek behas dahi lidir Amma yine ganimetdir Ve cmle bin mahzeni vardr Zira halk cmle an arlar Lkin muhteem deillerdir Bu ehirde cmle bin sayyad semek vardr Rum ve Frengi uzlu balk salamuras ve balmumuna banm kehruba misal balk yumurtas bu diyardan canibi

rbaa diyarlarna gider Zira bu ehrin canibi erbaas cmle buhayrelerdir kim nice bin gna gn mahileri olur Ve bu ehirde eyhlbeled defterile kerre yz bin dem vardr Hamdi Hu adar ecnas mahlkat olub babulluk namnda fahiehane bilittifak yokdur Gayet ehli rz vil yetdir Bu ehrin dahi nisvan sahib isyanlar arsuyi bazara kmak aybdr Gice fanuslarla rler Ve bunda asker tayifesi azdr ou fellahndir Ve gayet divdest kr kisbe kadir renc halk vardr Her kr ellerinden gelir Ol ecilden ganimet ehirdir Ve yn uka ve atlas s krk giyerler Vasatlhal olanlar alaca bat ve mavi bediyye ve Dimyat alacas giyerler Her soka dem deryasdr Ve zenanesi sivri altun ve gm tas takye giyb eyinlerine siya yaz izar brinb yzlerine siyah nikab ve ayaklarna sman ba-buc ve sman i edik giy ftar iderler Ruzu rue-de sokaa kan avreti olan her kim olursa kati iderler Meer meyy eri ardnca karib akraba avretleri kar Desturdur Ve bu ehir halk gayet ehli zevkdir U altm alt gnde elbette birer dn ve her gice birer Mevld ve aylarda yevmiyye bire idb bir hayi hu iderler Elbett bu cemiyyeti kbralar mukarrerdir Ve bu ehrin kblesi ve ark ve imali ve yldz canibi cmle yz altm alt ba ve bae ve bostandr Limon de gayetanlar ire bir dem ubur etse gnagn ezher rayihasndan demin dima muattar olur baede gnagn ka srlar ve havz ve azirvanlar ile rste ravzai rdvanlardr Hakikatl-h badan Rdvan orbac ve Zlfikar kethda hadika-lar ba iremdir Bu ehrin bu havas ga dan mah-bub ve mahbubesi firavandr Ve halk gayet garib dostlardr Kr kisibleri balk ve pirin ve skker ve gayri eyay bisyar ile ticaret iderler Ve bu ehrin ta ortasndan Nild n bir halici azm girb ehrin iki canibinde ahane hanelerin revzenleri ve ahniinleri bu halice nazr olub baz demler pencerelerinde oturduklar yerden mahileri sayd idb ehl iy lile kefaflanrlar Bu ehrin cmle mahbub sbyanlar ryan ve bryan mahi ve bu tur'ada Ni iki gibi i-naverlik idb birbirlerin bilvasta ve bil tekellf deragu iderler Baz mahb st canlara acib temaaghdr Bu canibde olan hanei 744 EVLYA ELEB zibalardan gayri dahi gzide saray alii mamuru Byk Nil kenarnda beer altar kat ender eyyen ahane saraylardr Reid gibi evleri karada deildir Nil kenarndadr Baz mahal Nil n etdk-ce bu hanelerden ieri girer Revzenleri cmle Nile nazrdr Baz hanenin kayk hane evi iindedir Ehli beled birbirlerine kayklar ile gidb gelirler Bu ehrin iskelesi azdr Ancak gmrk n ve paa aas saray n bir meydan azmdir Cmle gemiler ol mahalle yan r gibi yub gemileri Nilin karusnda Sinaniyye canibine gep anda yatrlar Ve bu ehrin nibindeki meza-ristanda bir mrtefi yerde Mirkab namnda bir arke bir klle vardr Eflk kmidir Kffar zemanmda dahi li imi Hl ol menar Mirkabda mutedil havada yz mil cezi ar nmayandr Lkin kuvveti basara muhtacdr Bu Dimyatn meklt merubatnn memduhatnda nci Revan ve Geyln ve Hind pirincinden ahdane ve leziz pirinci olur Ali Osman padia hnn Dimyat kileridir Cmle pirin bundan gider Bu Menzilv ve Feres-kr pirinci rub'u me a yokdur Ve bal ve balk yumurtas ve cemmizi ve beyaz ekmei ve sanayiatdan Dimyatn b gnagn harir alacalar ve muzu mehurdur klimi alisin evvelinde olmak ile arz beledi v uli nehar Ve Dimyat iinde olan eski kal'adan on mil aa yine Dimyat canibinde ve Nil kenarnda Kulkran Mehemmed paafl] kal'as natemamdr Cmle boaz bekleyen gemiler anda bir ay iki ay yatrlar Anda bir zaviy vardr Hava ltif olub boaz aldkda gemiler yklerinin nsfn cerimlere tahmil idp bo lar Tafsili kelm etmiyelim Bu boaz dahi j.:Jl j:Ji ^U. Reid boaz gibi kudret kal'asd zkr Kulkran paa kal'as natemam olmak ile dizdar ve neferat yokdur Andan mil aa tarafnda Nili Mbarek Akdenize mahlut olduu mahalde Evsaf kal'ai atik Dimyat eddi Nili ribat Sene tarihinde bizza(t) fatihi Msr Selim Han Evvelin binasdr Bedesti Hayre Bey Valii ibtidai fethi Msr Matekaddem Amr ibnl As asrnda Esved ibni Mikdadn feth etdi kal'adan [asla eser kalmamdr Amma hl bu kal'a Akdeniz ile Ni lut l olduu burunda bir kumsal yerde ekli murabba bir binayi metndir 'l Dgyiren mad ar cirmi beyz admdr Ve ar kuesinde ar burcu [var Ve cenuba nazr bir kapusu var in iz seksen neferat [1] kz Meh med paa SEYAHATNAMES 745 hanecikleri vardr Selim Har Camii var Ve Msr mteferrikalarndan kanun zre dizdar ve n neferat vardr Ve cebehanesi ve ahane toplar krk danedir Amma kal'ann sa taraf hari de iki seramed topu var kim Huda limdir bir serhadde misilleri yokdur Birisi kmil otuz iki kar cssedar topdur Krk vakyye glle atar Tarihi Sleyman Handr Bu toplar leb yaya karib yerde yatr Zira byle kk kal'a getremez Kal'ann canibi erbaas alak kumsa

lmak ile hendei yokdur Ve der divarnda mnhedim olmu yerleri okdur Dizdar ile kayklar inb bir mil Nil ile cereyan iderek Nil ile Bahri Ebyazn mahlut olduu mahalle varub iki rikt salt hacet klub dua etdik Ulemay Dimyatn kavli sahihleri Hazreti Musa ile Ha reti Hzrn buluduu bu Mercl Bahreyndir Reid ulemasile mabeyn-lerinde bir cedeldir kim abir olunmaz Amma mam Siyut tefsirinde Mercl Bahreynden murad Bahri Rum ki Karadeniz dir Ve Bahri Harez [1] ki Geyln deryas derler Bazlar Babl Ebvab Bahri derler Bir bah re munsab olmaz Karadeniz kadar bir bahri azimdir Mercl Bahreynden murad ol mezkr i ki deryadr demiler Bazlar Akdeniz Bahri Rumdur ki Nil ana mahlut oldugyn Dimyat boaz ercl Bahreyn derler Bazlar aleltlak bir nehri azm bir bahri kebire mahlut olsa ana M ercl Bahreyn derler Amma Hazreti Hzr ile Hazreti Musa bu Nil kenarnda buluub seyyahat idb Hazreti Hzr bir gemii delb Nile gark etdi ve bir divan ykd cmle tefsirlerde Cmle bu Nil kenarnda vaki olmudur Zira Hzr skenderi Zlkarneynin asker, tayifesinden Ekseriya skender skenderiyyede sakin olmagiyle Hazreti Musa Hzr ile bu mahallerde mer ef olmulardr Ve mfarakatleri dahi Nilin deryaya mahlut olduu mahalde vaki olmudur Naz argh mrseln olduundan efda-llulema ve meayihnler itibar idb Mercl Bahreyn derler t ulemas beyninde bir kylkaldir Amma Dimyat ulemasnn Mercl Bahreyn bizim canibimizdek Nildir didikleri kavli sahih ola vesselam Badehu yine dizdar ile bir kaya bihb bu kal'ai arkyye-nin mukabelesinde kenar Nilde Evsaf kal'ai Garbiyye mukabelei kal'ai arkyye Sene tarihinde Sultan Ahmed Han asrnda tavai mteferrika Cafer Aa z malile hasbetullah [1] bina idp dizdar mebbed ol[1] Yldz mshasnda da (Harez) yazldr. [2] Yldz nshas (hasbeten lillh) 746 EVLtYA ELEB mudur Amma kal'ai Abds Samed namile hrei ehr olmudur Nil kenarnda ekli mdevver bir Cirmi yz admdr Ve kaddi elli arn ta bina bir kullei kavidir Badehu tarasna bir tab ) azm zam idb kal'a dahi metn olmu Cmle elli pare toplar var Amma iri toplar bu tabya tnde boaz azna nazrdr Dizdar ve elli neferatlar var Krlar balk ve bldrcn kuu umsal yerde vaki# olmudur Bir kapus kbliye nazrdr iinde krk elli hcrecikleri var M kimse yokdur Cmle halk mcerredlerdir Bir zaviyesi var Bu klle drt tabakadr Ve canibi erbaasnda hendei yokdur Hakir bunu dahi yoklama idb yedi ne-feratn namevcud bulup is imlerin zabt idp paaya arz etdm Badehu karu arkyyeden ve bu Garbiyye kal'as dizdarla n creti kadem drt yz guru hakk tarik alub andan yine kayklarla Nil ile ba yukaru ve afk eyyam poyraz ile iki saatde yine benderi Dimyata gelp Ziyaret eylediimiz skkn kurafei Dimyatda asude olan kibar evliyaullahlar beyan ider Evvel Dimyat kal'asnn fethine bais olan Hamk melikin olu eyh ata hazretleri Esved ib Mikdad huzurunda islm ile merref olub badelfethi Dimyat Esved ibni Mikdad eyh ataya o n bin asker verb Sah vilyetin ve Emum kal'asn ve Burullos [1] kal'asn ve Dmeyre kal'a arn feth idb yine senei mezburda Tine kal'asn feth etdikde hni cenkde mecruh olub ata ata yani pare pare oldu-yn eyh ata derler Bir rivayetde lisan kbtde ata kumlua yh ata kumluk iinde medfundur kim cenkde hr ehid olub civar rahmete ruhu erifi uruc i na'n Esved ibni Mikdad Dimyata getirdb Dimyatn canibi arksinde nm saat baid buhayre imyat kenarnda bir asitanei li iinde bir kubbei pr e'nvarda mnevver olub* yatr Mah on beinde ehid olduk-laryn lgn Mevldu erifine mbaeret idb gn gecede Dim sabatlardan krk elli bin dem haymeleri ile gelb meks idb ziyaret iderler Ve Dimyat k ayimmekam bu Mevlda Dimyat yn eraf ve askeri ile bu ziyarete kerrfer ve drt ile ge sinde meks idb smat azm ekp gn [2] gece nimeti mebzul olub bir msr kise masruf asebesine mahsub olur Kanunu kadimdir Asitanei eyh ata ar [1] (Burlos) olacak [2] Yldz nshas () SEYAHATNAMES 747 kue kal'a misal bir binadr Cirmi yz admdr inde imam ve mezzin ve kayym ve trbed Kabri erifi zaviyesi cen-binde bir kubbei pr envardr Hareminin altnda su sarnc var H r sene bu sarnca Dimyat ayannn develeri Nilden su tayub leb ber-lep iderler Eer su ta alar cmle develeri uyuz olur Acib hik-metdir Hulsai kelm ziyaretgh hassu m ulu sultan enamdr Andan Eeyh Ebl Medayin ve Eeyh Drgam ve Camii Metbuliy-yede Eeyh tAetbul v idi Fatih Ebl Ata Camiinde medfundur Ve Camii Fethiyye kurbinde ziyaretgh Beynel Ce naheyn ve Nil boaz kurbinde ziyaretgh Beynel lAevceteyn ve kurbl Man-zarda ziyareti B eynel Farzeyn ve ehrin imalinde baeler iinde Eeyh hazreti Celalddm Matekaddem sita lev imi -Sima'-hane meydanlar ve mteaddid hcreleri ve matbah kaykvl erdi behitde

bir tekyei kalenderhanedir Pak pakize fukaralar ve Hindileri vardr Cmle ehli Dimya t bu sitanede ay iret idp azizi ziyaret iderler Bu ban bir kesinde bir kubbei li undur Nie bin kann zerdeste ve palhenk misilli gnagn almetleri var Sahibi seccade o aba Horsan sulehayi mmet-den mstecabddave kimesnedir Ve buna karib Eeyh Seyyid Fethl mer ve civarnda eeyh Seyyid Ahmed ibni eeyh Abds-selm Bunlar bir kubbei lide medfun Ve Seyyid Feth civarnda ziyaretgh Meydanl Ahdar ve bunun kurbinde Makam ehid ve kurb artul Kantarada pivay tariki nas hazret eyh Ebl Ab-bas Emri azm ulu sultandr ve ziy dyandr yende ve re(ve)nde raihmangh tekyesinde cmle taallkatlar ile asudedirler Zavi inde cemaati kesiri vardr Ve evld zevilihtiram elebi eyhin naziri yokdur Gayet salih e bid ve zahid kimesnedir Siyah imame giyb siyah abbas alemler tarlar Cmle fukaralar yah a sararlar Ve erif Osman civarnda eeyh Seyyid Osman erbaz ve eyh Abbas civar ut Tavil Camiinde yatr Ve kurbi seyyidina Abbasda kabri eeyh Aliyyl Ayya Ana karib e Seyyid tehemmedl No'man ve civarnda eyh Kirman ve ana kaib eeyh Seyyid Aliyys Sak e) hasbetenlillh su tam Krk sene bir krbai kullanm Hl cedid gibi ba ucunda maslubdur Ve Metbuliy nde Nil kenarnda bir ba irem hadikal tekyenin ta vasatnda bir kubbei li iinde eeyh ibat Emri azm ulu sultandr Bir hasta kerre ziyaret etse biemrillh ifa bulur Ba beh de Nil kenarnda mteaddid kasrlar ve havzlar vardr Hayme misal harnub dirahtleri sayes nde herkes yaranile ok ok zevku safa iderler Ehli Dimyatn ziyaret748 EVLYA ELEB gh ve teferrcgh bir ferahfeza yerdir Ve buna karib eeyh Ab-durrahman Zlt ve mesci rbinde eeyh Mnbav ve civarnda Seyyid Ahmedi imav hazretleri Burhan tariknda ulu su e civarnda Sittiyyl Valide Hni fetihde ehid olan sahbei kiram havatnleridir kim alts yerdedir Ann in Sittl Valide derler Her yevmi sebtde nie bin havatn cem olub ziyaret ederler Ve bunun kurbinde eeyha Sitti amiyye ve Mirkab kurbinde eeyh Seyyid Asil ve c enbinde Seyyid Abdullah erif ve Sukl Lebende eeyh Hat'am ve Su-kus Semekde eeyh an an orbac hammam kurbinde eeyh Hye ve Hartl Mnide eeyh mer ve Ebl Abbas kurbi ayeti [1] ve Hye kurbinde kabri eeyh Ehu Usaybe ve gayetan uarada Muhibbddin Senede kerre azm Mevldu olur Ve Beledl Minyede eeyh ibrahimi ekberi Minyav iki yz haneli Mi kynde ba ve bostan nahlistan iinde medfundur Ylda bir kerre mah Recebde Mevldu az up cemiyyeti kbra olur Her tarik meayihleri fukaralar ile beelerde tevhid tezkir idp ohbeti hassulhas iderler Ba sahihleri mani olmaduundan gayri meayih fukaralara meyv e hedaya getirir mutekid halk vardr Ve bu eyh Ibrahime karib eeyh Mazlum Tariki m zr alar iinde bir kk tekyede bir kubbe(i) sagire iinde asudedir Nsf Recebde bunun dahi evldu olur Ve Camil Metbuliyye kurbinde eeyh Msellemi ve Hartl Brke kurbinde eeyh ib ve civarnda eeyh Aliyyl Haddad ve hart Seyyid Eblfethde eeyh Ebu Yusuf ve civar yidi Said ve kurbl Kantarada eeyh Ebiinnasr ve Mirkat [2] kurbinde Seb'i benat ve M akam Erbain [3] ve hartl Mirkabda eeyh Sultan ve civarnda Seyyidi Ali Liveyfe ve civa r Mnide kabri eeyh Ebu Karibe ve ana karib eeyh Ham-mam ve Rdvan orbac hanesi kur Abdl Qani ve eyh erebasi kurbinde eeyh Miftah bir kubbei azmde medfundur Ylda bir ke Mevldu azmi olur Ve yine buna karib eeyh Hattah ve kurbindeki kabri eeyh Zindan ve bazi kurbinde eeyh Mehemmedl] Irak ve Dimyatn Nil ar mukabelesinde Nil kenarnda e i edid ve ana karib Seyyid Osmanus Sayyad &z-j Himmetleri hazr ve nazr ola Bu blda tahrir olunan kibar evliya-ullahlardan maada nice bin kmmeln medfundur Ve cmleni^ sagir ve kebir kubbeleri mukarrerdir Zira Dim yat halk evliyalar [1] Yldz nshas (eeyhl Usayfirat) [2] ' (Mirkab) [3] (ve yine Makam Erbain min Safaf ve aru iinde mescidi Ateb ande dahi Makam Erban) SEYAHATNAMES 749 muhibbidirler Bunda olan ziyaretgh Rei(d)de yokdur Zira bu ehri kadimdir Amma Reid n evbinadr Eski Reid (i) Gm Efrahda kum gark etmidir Hamdi Huda Dimyatda yzden mtecavi vli-yaullah ziyaret idb her birine birer Yasin ve birer fatiha tilvet idb ruhu prftuh larndan hadisi sahih mazmumunca anlardan istianet taleb eyledik Amma kesreti kita bet olmasn in bu sultanlar tahrir eyledik Eer her birinin menakblarn tahrir eylesek mcellede [1] kitab olur vesselam Badehu paa aas bize bir firkate donadub elli bahadr tfengi [2] endaz ve yirmi keti ban ile meklt merubatmz ile Dimyatdan canibi arka b cre atlarmz ile nm saat gidb Tine buhayresinde* mde olan firkateye girb muvafk eyy

le yedi saatde Tine buhay-resinin slar icre yemin yesare giderek Evsaf Kal'ai Tine Blda tahrir olunduu zre eyh ata feth idb bunda ehid olmudur Msr hkinde Ar k ekli murabba bir kk kaPadr Dayiren madar be yz admdr Bir kapusu kbliye nazrdr siz kk haneleri ve bir Selim Han Camii ve otuz aded toplar ve cebehanesi ve Msr mtef ikalarndan dizdar ve yz neferatlar var Ba ve baesiz lebi deryada bir kumsal beman y derbendi calenderdir Ibrime devlet tarafndan dem srerler Bunda srseler duzah azab eke rdi.u.ic.ii lVcf^ jJ-ijSuyu ve ekmi [3] Dimyatdan gelmee muhtacdr Daima kayklar su il varub gelmededir Amma Akdenizde gezen gemilere cankurtaran limandr Cenub taraf Buh ayredir Bir ucu Arie kble taraf Menzileye garb taraf Dimyata varr buhayrei kebiredir Senev on yk ake iltizamdr Yahi elvan elvan mahileri olur Ol gice dizdarda mihman olub alessabah grdm Bir alay zaif sergerdan ekmeksiz balk ile geinir demler reca idb kal' yoklamasyn yz guru verb kabul etdik Badehu yine fikye [4] binp alarka olunca kal'a n aded Safa gitdin toplar atup bir gece buhayre girdabnda azab elm ekerek vakti seher yine eyh ata sitanesine gelb yine ziyaret idb gemiye suvar olup bir saatde buhayren in nihayetine gelb yanadk Derhal Dimyata bir [1] Yldz nshas (mcelled) t [2] (tfenk) [3] (ekmei) [4] (firkatiye) 750 EVLYA ELEB apik ve alk zinde ve znde dem gnderb cmle atlar getirb iki canibde mamur bdan seyr temaa iderek Dimyata dahil olub ertesi slmbolda hanemize firavan pirin ve mercim ek ve keten ve nohud ve sayir levazmatlar gnderb ehli Dimyatn erbab devletleri ile ve daladk Evvel ayandan mustahfzann ebehi Rdvan orbac ve Tekeli zade elebi hazine se r Ve Halil orbac zade ve Mehemmed elebi bunun emsali veliyynniam efendilerimiz ile v edalaup paa aasndan yz guru ve yirmi aded Dimyat alacas ve elli ift Dimyatn kahv ri ve futalarn alub cmle meklt merubatmz ile bir brakl[l] prsilh tevabili yarar r olub mtevekkilen alellah deyb muvafk eyyam ile demir koparub Msr kenarna revane old k Elfasls Samin ve Sittn Benderi Dimyatdan Msra varnca Nili Mubarekin iki canibinde mam ur bdan belide ve kasabatlar ve ehri kebirleri seyr temaa etdiimizi ayan ve beyan id Evvel Dimyatdan kub kble canibine altm mil gidp Dimyatn mukabelesi garbna halidir arz ure bhasl yerlerdir Asla imaret dahi yokdur Amma Dimyat taraf safi pirinli prhas ar mzeyyen eker kaml ba irem misal izbelerdir zbe bu diyarda kuralara derler Evleri dan alack kubbe evceizlerdir Fevkani ve sahan evleri yokdur Zira yerleri pirin hasl o ur batakl ve atakl yerlerdir Ar binaya tahamml yokdur Ve pirinleri ruyi arzda yokdu buday ve arpa ve bakla makulesi hububatlar dahi yokdur Zira sulu yerlerdir Pirin da ima su iinde hasl olur Garib temaadr Ve bu mahallerde Nili Mbarek taub eksilmez Ber k rar durur Hasl meram Dimyat hakinde kuralar ubur idb Evsaf menzili ehri kadimi Fars Fereskr Msrayim olu Fereskr namnda bir melikin binasdr btida at saklamak bundan ka in sene muammer olup yedi yz pare ehre malik olub yz bin ahrec atl ve yz bin eheb atl askere malik idi Gayri gne hussanlar ana gre kyas oluna Dimyat hakinde [J Yldz yarakl) SEYAHATNAMES 751 iltizamdr Yedi bin kile mir pirince makyudur [1] Yz elli ake yrk kazadr Amma ekseri myat kadlarna ihsan olunur Nahiyesinde kuralar vardr Cmlesinde pirine hasl olur ehri l kenarnda iki yz adm baid bir mrtefi yerde bin yz mamur haneli ve on yedi mihrabl ve alt minareli ve yz dkkanl ve kah-vehaneli ve bir hammaml ehirdir Amma bezasteni ve medreseleri ve sebilleri yokdur Ancak aded mfid muhtasar hanlar var Haftada bir kerre azm bazar olur Halknn kr kisibleri gnagn alaca dokurlar Her hanede birer krh ukarrer olup yz dkkn mltezime mal verir alacacac dezghlardr Pirinci ve Fereskr a r Bu ehre Dimyatn arknda olan Tineye gitdiimiz buhayreden dahi gemi ile gelinir Bir t araf Nil ark taraf mezkr buhayredir Amma bu havas ve bau nahlistan ltifdir Nil ile buhayresi mabeyninde bir ehri mzeyyendir Ziyaretleri malmumuz deildir Bunun mukabel esinde Garbiyye hakinde Kefri Sleyman Aa

Bir minareli camii ve yz hanesi var Bunun mukabelesinde arkyye hakinde Beledi erebaz Yz haneli ve bir camili ve minareli mamur kuradr eyh e- ' rebaz hazretleri anda bir kubbei lide medfundur Bu mahalde Dimyat hududu temam olub arkyye hk mdr Bunun mukabelesinde Garbiyye trabnda Beledi Miti Ebu Galib Bir minareli camii ve yz elli haneli ve bir kahvehaneli beleddir Bu mahalde Nil g ayet dolanub kh arka ve kh garba gider Bunun mukabelesinde arkyye hakinde Beledi Re'sl Hali iltizamdr Cmle yz mamur byutlardr ki camii ve iki ve-klesi ve bir kahvesi ve alt Qazvan ve Eeyh Hasan Ebu Takyyddin ve eeyh Mehemmedi Acemi bu beled (d) e kubbeler i de medfunlardr Bundan yirmi mil yukar arkyye hakinde [1] Yldz nshas (makyuddur) 752 EVLYA ELEB Mt Ebu Abdullah Mt yine kuraya derler Bu dahi iltizamdr Yz evli ve bir camii minareli beled (d) ir Bunun mukabelesinde Garbiyye hakinde Beledi Tahriyye Yz elli haneli ve bir mamur camii minareli kuradr Ve arkyye tyninde Beledi Buat ki yz hane ve bir minareli camii var Bunun mukabelesinde Garbiyye tarafnda Beledi Dinci 4>) Bir mamur camii var Ve Mansure canibinde bdn Evsaf Mahallei Musat Kundak Mustafa kethdann iltizamnda alt yz hane ve cami ve kahve ve vekle ve esvak r var Amma hammam ve sebili yokdur Mukabelesinde Garbiyye tarafnda ehri Mansure bu ar k canibindedir Ubur idp elli mil yukarya gidb ehri Serse vardk Evsaf mahallei Sirbn ehri irin Garbiyye taht olan Mahallei Kebir hkmnde yz elli ake kazadr Mahalle kadsna arpalk lunur Krk pare mamur kuralar var Senevi drt kise mahsul hasl olub nayib zabt ider il tizamdr Cmle bin yedi yz hane ve yedi mihrabdr Bir ulu camii var U tabaka minar(e) li dir Elli mescidi ve bir medresesi ve elli aded dkkn ve drt kahvesi var Cum'a cemiyye ti azm olub bazar durur Ve bunun civarnda Kefri irbn ki yz haneli iltizamdr Ve bunun mukabelesinde Nil iinde bir cezire vardr te tar fnda Nili Mbarek deve gerdan gibi dolaub SEYAHATNAMES 753 kar taraf artk Mansure kaiflii hudududur Mamur vilyetdir Kazasna kazayi Muak derle i Muak blda tahrir olunmudur Bu Mahallei irbne sehl mnharif vaki olmudur Bu Mahalle bni ubur idb mukabelesinde Mansure hakinde Beledi Bedev yz evli ve bir camili iltizamdr Bunun mukabelesinde Garbiyye tarafnda Beledi Betra yz haneli ve bir camii ve kahvesi var iltizam beleddir Andan yukaru mukabelesinde M ansure hakinde Evsaf Mahallei Bermbal yedi yz haneli mamur bdan iltizam beleddir eyhlbeledden sual etmedim Nekadar mir mal nekadar mltezime fayizi var malmum deildir Mteaddid camileri ve kahvehaneleri ve me sacidleri ve hanlar ve bir ka dkknlar var Havadar ehirdir Hammam olduun Hahi bilmem ukabelesinde Garbiyye canibinde Beledi Diyast eyh Diyast anda bir kubbede medfundur Ve yine Garbiyye tarafnda andan yukaru gidb Beldetl Hyariyye yz haneli ve bir camili minar(e)si mevzun beleddir Ve yine Garbiyye canibinde Beldei irini Ka yz elli haneli ve bir cami ve bir kahveli bedeldirBunun canibi arknda Evsaf vilyeti Dakheli mamure ehri mzeyyeni irin Mansure

Bu ehrin ibtida banisi Nuh nebi evldlarndan Ebl Kababt Bayzar ibni Ham ki biraderi mi hteri Samdr Bu Bayzarn bir olu Evliya elebi 10 48 754 EVLYA ELEB Dakheldir Bu ehir ann binas olduunda [1] hl bu Mansure iklimine vilyeti Dakhel derle ebebi tesmiyesi oldur Badehu Msr Sultanlarndan Essalh Eyyub bu ehrin bu havasn been ziyade mamuru bdn etdikim ba behit etdi Badehu spanya ln bin pare gemi ile Dimyat stil etdi Andan ta Mansur (e)de karar idb milk idindi Beri tarafda Sultan Salih yz bin asker ile lgar idb Gazze canibine gidp andan geri dnb ibtida Dimyat hals idb k i yz pare gemisini kabzai tasarrufa alup Mansur (e)de olan kffarn ardn alup derya mis al asker ile Mansur(ei) muhasara idb yedi gn [2] gecede iki kerre yz bin kffardan bi r can kurtulmad tevarihlerde masturdur Andan sonra bu Dakhel ehrine Mansure didiler Andan sene 632 tarihinde ElmelikIKmil Nasrddin Mehemmed bin Ebubekir bin Eyyub taht idinp yle imar etdikim hl imdiki imareti andan bir mahalle deildir Ol asrda Elmelik Nasrddin Mehemmed Nil kenarnda bir kasr ibret nma ina idb ismine Kasr Skna deyu n i Hl Mansure kaiflerinin saray nnde bir mfid ve muhtasar kasr kal-mdr Hl Menzel Dakhel nam bir ehri Mansuredir Ahirlemir Elmelikl Kmil Mehmmed kemalin bulup bu Mans ur(e)-de merhum olub na pakin Msra getrb camiinde defn etdiler Badehu sene tarihinde ansure ire bir serer db bilklliyye ihrak binnar olub hl gnede zerre deryada katr r ma mur olmudur kim hl nas mahlkat sakinlerdir Bu ehri Mansurei mamurenin evsaf bu yzden tahrir ve tastir olunur kim iklimi Msrda k ikdir Lkin byk hkmet olmaile ve vilyet Urban cabeca isyan tuyan etmeleri sebebile ivalarna ihsan olunur oldu Bir mrimranlk mertebesi hkmeti ldr Taht hkmeti kurbl imar ve ziamet ve alay bei ve eriba yokdur Ancak mutasarrf olduu eyaletinde cmle [1] Yldz nshas (olduundan) [2] (yedi) SEYAHATNAMES yedi yz seksen yedi pare mamur abadan kura ve kasabat ve ehirler vardr Cmlesi iltiza m ile zabt olunur Bu mezkrun kuralardan beher sene padiaha bin kise mirliva kendye b e yz askeri ile ve Msrn yedi blk muhafazac askeri ile vilyeti zabtu rabt idp mal il ider Paa tarafndan gll aas ve mir glli yokdur Ancak mal verirler Ve bir hkimi asdr Taraf padiahden yz payesile sadaka olunur erif kazadr kim sittei li menasb bu Mansuredir Bir ka kerre beyz ake mollalara bervechi adalet senev otuz krk kisei M hasl olur Nahiye kuralar cmle cyz yirmi pare kuradr Ve hl bu haki anberpakde Miti zas yz elli ake erif kazadr Bu Mansur (e)ye zam olunmudur Andan dahi on kise pitahta hsul hasl olur Ve bu Mansurenin bir hkimi dahi mal padiah verir mltezimidir kim behe ene mal seyf (1) ve ef (2) ve tultu evvel ve tultu sani yirmi msr kise mal verp ken hi sekiz yahud on kise fayizi olur Eer Cenab zzet mahsultn ziyade ihsan iderse yirmi kise fayizi olur Ve bu ehirde mezahibi erbaa mftileri ve nakibleraf ve yn kibar er yenierisi serdar ve drt blk avular vardr Amma kapu kulu serdar ve sipah kethda y Lkin asker tayifesi gayet okdur Ve ehri Nil kenarnda imale nazr arkdan garba tuln a ve baeli ve gl ve reyhan glistanl ve ravzai cinan misli (3) bostanl dokuz bin hane ibal ve saray liler ile rste ve piraste bir ehri irindir Bir mil baid yerden dem bu nazar etdkde bah bahlunup safa ider Temaasnda bile ruh vardr Daima nuru lemean urur bir ehri nazargh kibar evliyadr Bu ehir cmle .yz be mihrabdr 14 ds Cum'a kl ri yn kibar cevamileridir Evvel aruyi sultan ile mahkeme mabeyninde Camil Kebir Sul alihindir Tulen ve arzan yz seksen kademe ve seksen amud mermer zre mnakka tavanl ve abaka bir minareli ve iki yan ve bir kble kapulu camidir Sa yan kapu kemerleri zre Tamiri Receb orbac Sene 1081 tahrir olunmu bir camii atikdir Ve Camis Sar ve Camil Mah-mudiyye Nil kenarnda bir d eyz s caminnurdur Tulen ve arzan yz onar ayakdr Nil kenarnda iki yan ve bir kble usu [1] Yldz nshas (sayf) [2] > (itev) [3] (misilli) 756 EVLYA ELEB ve bir tabaka Rum tarz minaresi ve derunu camide on be amudlu bir camii ruen bddr Asa eten cirmi yokdur Amma lebi Nilde harem eklinde canibi erbaas soffal bir mesiregh te ferrcgh yerdir kim cemmiz ve bdi sernign ve zm seerleri sayesinde cmle yaran basaf harolup cemii erbab maarifin rmgh bir behit sa haremdir Baz can durduu yerden bal

r Baz kimesne soffalardan abdest alup ibadet ider Bu mahalde bir kn zurafa ve dari i fa bir kahvehanesi vardr Baz ahibba mcevher ve mutantan kahvei Yemeni nu idp rahatl e dan hasl idp ezanlar kraat olanda ibadet idp Camii Mahmudde hamdu sena idp Mahmudda m h-muhane hayr dua iderler Byle bir camii pren vardr Dayima cemaati kesireden hali dei ldir Ve Camii Dilver Kaif Nil cenbinde tariki m zre fevkani bir beyaz camidir Sahiblh ryrat hayatda olman gayet mamur ve metin evkaf() vardr Ve Camii Rdvaniyye ve Camil H eriyye ve Camii Emir Aliyyl Ferhan ve Camii Reyha-niyye ve Camil Hatay ve Camis Sadet Kenaniyye Bu Nil kenarnda deildir ehrin arsudadr[l] nihayetindedir Ve Camii dris ve amii bni Kansu Ve ehrin garb nihayetinde yine Nil kenarnda tariki m zre Cam Cafer A ekaddem zaviye imi Nevbina bir kk camidir Andan ehrin canibi arksi nihayetinde Camii didi Mustafa Aa Bu zikrolunan cevamiler gayet mamurdur Ve ibadet etdiimiz bunlardr Maadas malmum deildir Ezzevaya Evvel zaviyeteyh Abdl Celill Melbav ve Zaviyei Min e've zaviyei Emir Hasan ve zaviyei bni Cafer ve zayiyetl Qurab ve arsu iinde zaviyetl Muallk ve zaviyei bni Yasin ve zaviyei eeyh. bni Amir ve zaviyei Mukaddem Ferhad ve E zaviyetl Hamra Bu tahrir olunan on aded mesacidlerde dahi ibadet etdik Maadas malmu muz deildir Ve alt aded medrese ve yetmi aded mektebi sbyan ve krk yerde sebil ve iki hammam Biri sahili Nilde biri dahi ana karib hammam ho havadr Gayri hammam yokdur V e cmle on sekiz veklei mamuru vardr Evvel Emir Dilver han ve Emir Mustafa han ve Mah iyye han ve Kenaniyye han ve Emir Ahmed han ve Avret han ve Malik han ve ibni Yasin h n ve Eeyh Abdlvehhab han ve Msliman han ve Kad Nasrddin han ve Kad Ahmed han sn han ve Haeb han ve bni Huteybe han Ve bu hanlar mamur veklelerdir Amma krgir bin deildir Ve yirmi iki rab tabir iderler mteehhil olur fukara odalardr Krk elli hcre bi handadr Ana bu diyarda rab derler Ve on drt siyaruh vardr Ve yedi ma'sara vardr Yani ya 1] Yldz nshasnda .bu kelime yoktur. SEYAHATNAMES 757 deirmeni vardr Ve yetmi be at deirmeni var Ve cmle krk kahvehane ve bin yz elli dk dr Ekseriya ecnas mah-lkat ile izdiham olan suku tavildir Amma bezazistan yokdur Lkin ruyi arzda cemii mevcudat ki vardr bunun hanlarnda ve hazarnda mevcu(d)dur Ve haft ada bir kerre bir azm bazar olup krk elli bin dem cem olur Buday bazar ve meyve bazar baka yerlerde hazardr Amma avret bazar Nil kenarnda olur Bazarn temam idenler filhal anda Nile girerler Garib ve acib hazardr Bu bazar yollar napakdir Amma gayri bazar yollar pak ahrah mstakimdir Ve cmle arularnn zerleri hurma aalar kirilerile da gayet ltif yerlerdir Ve bu ehir Nil kenarnca tuli bin yz admdr Ve bu havasnn le den mahbub ve mahbubesi memduhdur Ve halk gayet garib dost anka yn kibar vardr M-saf n ve mcavirine nimetleri mebzuldr Hususa Dilver kifin eb ruz kapus nnde fukaraya n net tenavl olunur Hanedan sahibi recl salihdir Ve Koca Mustafa Aa heminan msafirne v esakne ikram ider Ve bu ehrin mfessirn ve rhu-haddisn ulema ve sulehas gayet okdur v elam Ziyaret eylediimiz evliyay kibarlar beyan ider Evvel eeyh erefddini Aksar Eeyhl Lutmeyh Eeyh Reyhan zaviyesinde medfundur Ee smer Camil kebir iinde asudedir Bir eyh dahi var Amma sual etdim Bilmediler ehrin ce nubu haricinde top kamineleri kurbinde eeyh hazreti Kenaniyy.(ts) Sdt Bir kubbei lide medfunlardr Cmle krk bir kibar evliyalar bir yerde medfunlardr Zeman kadimde krk bir e haramiler imi Hidayetullah erp cmlesi veli olmulardr Sertaclar kutblaktab pivayi Kenan hazretleridir Senede bir kerre Mevldu azmi olup krk elli bin dem cem olup haym elerinde on gn on gice tevhidi sultan olur Matekaddem Melka meydannda bu Mevldu Urba n ryan akyas basup orduyi bazar nehb garet idp hayli dem ehid iderler Derhal ehr ir yeil imameli ve e$heb atl eli mzrakl demler zuhur idp cmle haramileri kati idp y re girp gayib olurlar Bu menakb kariblahd olup yetmi senedir Ol asrdan beru Mevlda eh i zvvar gelmeyp cemiyyet olmaz imi Hakir bu ahvali istima eyleyp Mansure kifi Turna M stafa Beye hitaben mekkid buyurdlar Canpuladzade Hseyin paa efendimizden alup eyalet i Mansurede dellallar nida idp bin seken drd(d)e 758 EVLYA ELEB krk elli bin dem gelp cemiyyeti kbra oldu Hamdi Huda hakir dahi bir ka sene hazr idim Her sene terakkili dem deryas olmadadr Andan ziyareti eeyh Abdl Celill Melebav Zavi cenbinde bir kubbei lide asudedir Ve Merkadi eeyh Ziheyhe eeyhl Havas Kurbi Melebavd ha Seyyide Asiye Eeyh ryan Eeyh Gelihani Mahkeme cenbinde Meddah Reslullah Eeyh Se

emmedi Kmeyl Eeyh Mnebbihd Devle Ve Camii dris kurbinde Eeyh Zahir ve Eeyh Nassa hrin kblesi nihayetinde Emir Mustafa Camii kurbinde Eeyh Sa'd Eeyh Hasan Ve Camii Hat ade Eeyh Behll kabri Elmevl Kirli Mahmud Efendi Selnikdir btida Mansure bunlara mev yet ile ihsan olunup merhum oldu Eeyh Behll cenbinde medfundur Ulemayi Rum bu zikro lunan kibar evliyaullahn cmlesi birer kubbei lide ve bir zaviye ve bir tekyede medfu nlardr kim ziyaret idp sitanelerine ruyi siyahm srp ainalk etdik c^^^fM4^^j Bunlard ada nice bin kibar kmmeln ziyaretleri vardr -> t.* Himmetleri hazr ola Bu ehri t m seyr temaa ve ziyaret idp ehri Menzeliye gitmek arzular tabiate gelp Ay Ne takrib ile gidile derken Menzele mltezimi Mansure hazarnda imi Ann ile bir gemiye suvar olup Menzele menziline revane olduumuz menzilleri beyan ider Evvel Mansure ehrinin kblesi canibinde Mustafa Aa Camii dibinde bir tur'ai azm var An dan ta Menzeliye varlr Sultan Salhuddin tur'asdr Andan gemiler girp iki canibde yetmi lt pare mamur bdn izbeler ve mtler ve kura ve kasabatlar temaa iderek tur'a ile yine e canibine cereyan idp ol gn ubur idp gece bir arabaya girp mihman olduk Alessabah Evsaf ehri kadimi Menzele ehrinde mltezim hanesinde nzul eyleyp seyr temaasna azimet eyledik Evvel ehri bu g Nil tur'as kenarnda bir dz yerde ba ve baeli halicin iki canibinde mamur ve bdn o ikdar hanedanlardr Tur'a zre aa cisr ile ubur olunur ehirdir Ve bu tur'ann iki canib Cennetmeam gibi ba ve baedir Herbir ba onar on beer feddan balardr Nar ve limonu u ve incir ve hurmas memduhdur Amma buday olmaz Lkin bu Menzelede olan pirin rub'u me sknda naziri yok danedar SEYAHATNAMES 759 ve beyaz ve beyzdir Lkin nahlistan bostan ve pirincistan cihan dutmu bir ehirdir im e Dimyat buhayresi rubu' saat karibdir ehr iinden cereyan iden tur'a vilyeti sakyey lediinden sonra bakayay Nil bu buhayriye munsab olur Mansure hkimi hkmnde iltizamdr K paa aalarndan kh Mansure kifi tarafndan mir pirince bir havale Aa dahi hkimdir Be paaya alt kisekeu-f iyye verp kendsi dahi alt kise hayr ider Ve yz elli ake kazadr adsna be kise hasl olur Nahiyesi seksen pare pirine kuralardr Cmle kuralardan elli a ise mal padiah hasl olur Hemen yedi yk ake buhayresinde olan balk sayyadlarndan pe r Cmle bin hanesi on mahalle ve yetmi mihrabdr Sekizi hutbedir Maadas mesacidlerdir Cmleden Camil Kebir Cemaati ok mabedi kadimdir Talahuddini [1] Yusuf veziri Lka'kat T emim bu ehri feth etdikde bu camii ina etmidir Gayri cevamiler malmum deildir Ve zavi ei eeyh Ibrahimi Selmuv mamurdur Bu nehirde [2] drt minare nmayandr Ve bir medrese ve alt mekteb ve yedi sebil ve be vekle ve dahi [3] yz dkkn krgiri vardr Seksen dkk aadas mesduddur Ve bedestan yokdur Ve sekiz kahvehanesi var Sukl Attarni sehlce mzeyy endir Haftada bir gn azm bazar durub -lgn koyun eti ve sr eti bulunur Gayri gnlerd vcudu yokdur Zira ehri azm deildir Halk fukaralar Balk avlarlar Ve kr kisbleri dahi sayyaddrlar Acayib gnagn mahileri olur Ve vakti itada buhayre ve ehrin baelerine bi tuyuru vahii gnagn gelb ehli beled sayd idb kefaf iderler Ve gmleklik beyaz kenarl en bezi mehurdur Ve menzelv mahbubu dahi mehurdur ki Ziyaretkh Menzele Evvel eeyh Mehemmedl Ukat [4] Zaviyesinde medfundur Ve Ibrahimi Selmune zaviyesinde v e kurafei kebir kurbinde Eeyh Tahir Eeyh Muhyiddin Vezir Lka'ka' kurbinde medfundur V kabri vezir Lka'kat Temim Ana karib Eeyha Sitti Saliha t,ic ok menakb var Gya Rab iyye imi Ve eeyh ehabd-dinl Ensar Eshab gzndendir Harisl itlin [5] ile zaviyetl inde medfundur Ve dahi eeyh Mehemmed am Kurbi [1] Yldz nshas (Selhuddini) 2] (ehirde) [3] (madud olan) [4) (Ukab) [5] (Ittln) 760 EVLYA ELEB be Sukul Attarn ^.- ^a* -osy^-j Nice bin kibar evliyalar vardr Amma bu ehirde bir g gice mihman olmala bukadar sitaniye ancak yz srebildik vesselam Andan yine gemiye s uvar olub geldiimiz tur'a ile avdet idb gemi mellhlar tur'ann iki canibinden ipler il e ba yukaru rene ina ekerek bir gn bir gicede yine ehri Mansuriye dahil olduk Bedehu

bu ehrin ynile vedalaub yine bir maa gem(i)sine suvar olub avm eyledik Bu ehrin muka elesinde Garbiyye semtinde Beledi Talha yz reaya ulular [1] ve Nil kenarnda bir minareli camii var Andan yine Mansuriye Nil b izi drb Mansurenin canibi garbisi nihayetinde bir burunda Ziyareti Eeyh Matekaddem bir li kubbesi var idi Nil tuyanndan kubbesi mnhedim olub azizin sandukas almeleinnas Nil kenarnda kalmdr Amma berekt aziz ile sandukya asla Nil gelmez Husus in bir girdab yeridir kim herkes bu aziz ruhaniyyetinden istinat taleb idb birer fatihai seb'lmesani tilvet iderek ubur iderler Hakir dahi evvel [2] bittarik ile ub ur idb bir mil yukaru Sleyman Bey ba vardr remzatdan nian verir Andan iki mil blya Beledi eyh Ramazan Yz evli bir beledi sagirdir Aziz hazretleri anda bir kubbede yatrlar An gzer idb yine Mansure tarafnda Mti Hami Yz haneli ve bir camili mamur beleddir Bunun mukabelesinde Garbiyye hududunda Mtl Araka [3] ki yz hane ve bir camii var Andan Mansure hakinde Mti Vi yz hane ve bir camii var Garbiyye hakinde [1] Yldz nshas (evleri) 121 (evl) [3] (Garaka SEYAHATNAMES 761 Mti Assas Ve Mansure canibinde Mti Nevesi Ve yine Mansure haddinde Mti S'baniyye Ve andan yukaru yine bu canibdeki Mtl Meniye Bunun mukabelesinde Garbiyye hkmnde Evsaf ehri Lt kasabai mamuru Semmenut [] Garbide [2] Mahalletl Kebir iskelesidir Garbiyye zabtnda sahili Nilde bin yz haneli i ltizam bir irin ve mzeyyen [3] dr Man [4] zeman kadimde ehri azm imi Halt [5] kavmi sar binalar zahirdir Ve yz elli ake kazadr Mahallei Kebir kadsna arpalk sadaka olun ibi hkm idb senev be kise hasl ider nahiye kuralar krk yedi mamur ve muti beledleri nde alt aded mihrab ve hutbedir Iskelesindeki camii fevkanidir Ve drd stun zre levh avandr Ve kapusu ve bir meksur ve mnhedim minaresi ve bir han ve bir hammam ve alt vesi ve elli aded dkknlar var Ve yedi sebili ve on iki mektebi ve Nil kenarnda bir t eferrcgh mahkemesi var Ziyaretlerin beyan ider Evvel eeyh smaili Qadv [6] Seyyid [7] Abdullahl Halef Bunlar mescidi Gadvde medfunla kim ziyaretgh nasdr Badehu bu ehirden mltezimin atlarna suvar olub imal canibine bi yer gidb [1] Semenhut [2] Yldz nshas (Garbiyyede) [3] (kasaba) [4] [5] [6] m (Amma) (Calt) (ve) (Seyd) 762 EVLYA ELEB Beledi Ebu Ali sitanei saadetde musahibi ehriyar emirahur Muslu Aga iltizamnda hurmal ve ba ve bae yz reaya byutlu mamur kuradr An ubur idb bir mlka dahi gidb Beledi Kaytas Aa Ikiyz hane ve bir camili bdn karyedir Amma reayas Beni Haram kabilesidir Gayet akur k avimdir Canibi erbaalarnda olan ahalii kuray() daima zalarlar [1] Bu beledi dahi u bur idb yine imal canibine isimleri namalm kuralar ubur iderek Tur'ai yemeni kenarnda nice bdn ba ve bostanl beledleri dahi ubur idb Semennutdan bir saatde Evsaf taht sani(i) vilyeti Garbiyye ehri azm ve benderi kadim Mahalletl Kabir Lisan kbtde bu ehre Zeyhan derler arkyye vilyetinin garbnda olmak ile Rum kavmi Gar

derler Amma arkyye ve Buhayre mabeynehmasnda iki canibi Nili Mubarekin ortasnda vily ti Menuf ve vilyeti Garbiyye ve bu Mahalletl Kebir bir cezireye vaki olmudur kim pa re mamur kural cezirei kebirdir Amma bu Mahalle(i) Kebir akalmi Msr kenanetullahda s evad muazzam ehirlerden ibtida Msr badehu bu Mahalle badehu Reid badehu Dimyat badehu Meniye ve Manfalt birbirlerinden kk ehirlerdir Lkin bu Ma-haletl Kebir hl ilel'an olmadadr Zira ehrinde yetmi yerde medfun tlsmat ve nie yz medfun kenzler vardr ink an viran olmasa gerekdir btida banisi bikavli Tevarihi Htat Makriz Tufan Nuhdan sonra kehene Msrayim binasdr kim iklimi Msr devr idb ilmi ncum zre bu zeminin bu havas hri ina etdi Mruru eyyam ile nice bin mlklerin tasarrufuna girb sene tarihinde Msr p hlarndan Tahir Beybars evayili halinde bu ehirde kif iken ol dahi bu havasndan haz idb zeman hilfetinde bu ehri t idinb sakin olurdu lel'an ehrin ta vasatnda kifler saray kurbinde ehir iinden cer en tur'a zre gz bir cisr vardr Her vakti iada ol cisr zre sek5* kat mehterhane n Tahir Beybars hazretlerinin asrndan beru kanunu seltndir alnub vazife ve cerayel erin kifden [1] Yldz nshas (dalarlar) SEYAHATNAMES 76.3 alub daima mehterhane alarlar Zira taht sanidir Hl Msr eyaletinde mrimranlk payesi alar bin aded tevabile ve bin aded Msrn yedi blk mustahfzanlar ile iltizamnda olan kisei tahsil idb divan Msrda sene hirinde mal galk ider Ve yz elli kise dahi badelma if kendiye tahsil ider Ali mansubdur[2) meras divan Msra geldkde emiri hac ve defterd rdan maada meralarn zerine tasaddur ider Sair mera ve kifler zre evlbitta-rik tasad der Zira taht sani hkimidir Badehu emirlhac olur Garbiyye eyaletinde cmle yz yetmi gayetlgaye bdn koz ii gibi sa ve mamur kuralardr Her biri birer ehre benzer beledle Ve bir hkimer* dahi kadsdr Mansb sittei evvelin evvelidir Diyar Msrda bundan l dur Nie kerre be yz ake ile mevleviyyet zabt iden mollalara sadaka olmudur Amma daima drd yz doksan dokuz ake ile ihsan olunmak kanundur Bir mddeti krk kise olur Talii ol ursa elli kise de olur Ve nahiyesi kuralar yz yetmi pare kuradr Nahiyei Semennut ve n hiyei irbin ve nahiyei Birun ve nahiyei Enderun ehir iinde yerde mahkemesi vardr Gay t ehri kebirdir Ve mezahibi erbaadan eyhlislmlar ve nakibleraf ve yn kibar ve M aban serdar ve gayri blk avular vardr Kapu kulu serdar ve sipah kethdayeri ve alay riba ve zaim zuamalar yokdur Cmle kuralar mal padiah hasl olur iltizam kyleridir sahrada Sabuniyye ve Yeman Tur'alar kenarnda mamur bdn ve buk'alar hub ve mergubdur zraalar vafir ve hayrat bere-kat mteksir ve nimetleri firavan ve enhar yemenisi ok ve revan bir ehri abadandr kim Msrdan sonra bu ehirdir Kat enderkat saray alili serapa t la bina on alt bin sagir kebir kire sutuhlu ha-nei kr kadimlerdir Ve cmle hanelerinin mamur mzeyyeni ve kibar saraylar ehr ire cereyan iden halicin tarafeynine, vaki olu b cmle pencereleri ve maksureleri halice nazrdr ki taraf gl glistan bostanl hasret u ra'nalardr Cmle yetmi sekiz mahalle ve yz krk mihrabdr Yetmi Cum'a nemaz eda olun mii seltn ve gayri yn sahib edyan cevamileridir Cmleden cemaati kesriye [3] malik Bey Saray cenbinde Camii Bali Bey Nil kenarnda olmak ile drt amudu mntehas Nil iinde olub ol stunlar zre bina olunmu bir camii fevkanidir On iki kademe nerdban ile [1] Yldz nshas (mansbdr) [2] (mansb) [3] (Kesireye) 764 EVLYA ELEB [1] Yldz nshas (Hace) [2] (Tarbah) klr kapus var Biri kble divarnda Bey Saray yoluna mekuf-dur Biri afi havzuna me i nevbina arsu iine alr Cami iinde amudlar yokdur Drd kemer zre mnakka ve muzehhe kim kalemi muyin ekmede zemane nakkalar cizdir Bu cami fevkani olmaile altnda alt ad dkknlar vardr Ve tabaka bir minarei mevzunu var Ve minberi kapus zre celi hatlaril yeti tahrir olunmudur Andan Nil kenarnda Camis Safa gayetl gaye zevk safa ile ibadetg dr Ve yine Nil kenarnda Bey Saray mukabelesinde Camii Tavacef 1 ] Attar Otuz somaki amudu zky-metler zre nak bukalemun tavan ibret nmudur Mihrab hrde ruhamdr Ve minb haebdir U kapus var Bir kble kapus arsuya nazr ve iki yan kapu dahi arsuya mekuf v anibinde tabaka bir minarei seramedi var Ta zirvei lsnda akit kular iyan idb yav emaadr Ve yine arsu iinde nevbina Murad orbac Camii Sekiz mermer direk zre bnak ta bu cami iinde evld sahabei kiramdan Seyyid Abdullah ibni hazreti Zbeyr hazretleri m edfundur Annn bu cami bina olunub ziyareti azmdir kim itikad tam ile ziyaret iden mur adna vsl olur Ve Camis Simsar on stun zre tavandr Ve beyaz mermerden bir gne alac

vardr Misli bir diyarda yokdur Ve bir minaresi var Yz on yedi kademe Ve her kadem esi birer arndr Uruc olunmasnda sret ekilir bir seramed minaredir Camiin zemini dahi yire vaki olman hakir bu minareye kub ehre im'an nazar ile nigeran etdim Seyad muaz iremzatlimad misilli bir ehri azmdir Ve cmle krk yedi minare nmayandr Ve uzun arsu tarn iinde Camil Kebir btida banisieyhEbubekri is1^ [2] binasdr Kendler yine camiin snda yatr Badehu Melikt Tahir tevsi idb camii kebir olmudur Tulen ve arzan ikier yz kdr Minberi ve mihrab tarz kadimdir Haremi kebirinin ortasnda bir aa kubbeli ve canib erbaas kafesli bir sebili var Camiin enderunu birununda cmle yz aded mermer somaki stunlar zre taklar fevkinde mnakka levha tavandr Ve hareminin sol kesinde iki kat k e misal bir minarei kadim var Ve aa minberi kapusu zre bir acayib hatt Hafasa kf ile SEYAHATNAMES 765 masturdur Ve mezzinan mahfili alt dae rakik ve nahif mermer payeler zre mebni maksure misal haebden musanna mahfildir Bu ehr icre bundan byk cami yokdur Ylda bir kerre ii de bir Mevldu azm olub yz bin dem cem olur Andan Camii Varlca Tulen ve arzan yz elli sekizer ayakdr Ve otuz sekiz stunu gnagn zre tavandr Bu camiin ortas akdr Ol ka bdullah medfundur Cami ii olmaile kubbesi yokdur Ancak levha sanduka iinde asudedir Bu mahalde bir nabka dirahti var kim sayesi camiin haremine ve haricine sahalar salmdr Senede drd kerre cevz kadar leziz nabka meyvesi olur Ve Camil Veziriyye Bu dah ehr icre cemaati kesireli bir camii mferrihdir Ve Camii hazreti bni Abbasi Qamr Tul en ve arzan yz yetmi ayakdr Minberi haebdir Mihrabnn solunda bir gne hat var Bazlar Ze-burdur derler Andan aa (<4J1-^-L~. Is \) yeti merkumdur Ve otuz yedi stun zre mlevven tavandr er kapus ve tabaka bir mina rtas ak bir camidir Mihrab divarnn sol kesinde eeyh Abbasi Gamr asudedir ve Camii l] Ortas kade bir kk camidir On iki mermer direk zre sahadr Ve Camii [2] eyh brah un zre tavanl ve ortas ak bir camii sagirdir Hareminde eyh ibrahim medfundur Ve bu ca i kurbinde Camii eyh Dey yar Bu dahi bir alak minareli bir kk camidir Bu tahrir oluna n cevamilerden maada nice ceva-miler vardr Manzurumuz olub cemaati kesire ile malm al olan musanna ve mzeyyen camiler bunlardr Zaviyeler bhisabdr Ve dokuz medrese ve y edi darlhadis ve yetmi tekyesi var Zira cemii ehli turuk meayihleri bunda mevcuddur Cmle ahali (i) vilyet ehli snnet vel cemaat sahibi slk ehli tevhid kimesnelerdir Cml tekye-lerden eyh Abdurrahman Malik tekyesi ve Abdullah Drgam tekyesi ve on bir Seyyi d Ahmedl Bedev tekyeleri ve Burhan tekyesi ve Safaf tekyesi ve Kemil tekyesi Bu tekye ler gayet mamurdur Ve bazsnn sahiblhayrat hayatda olmaile nimetleri mebzuldr Ve kmi irmi mektebi sbyan tflan var Her sene diyye hilt-leri yetimlere mebzuldr Ve iki yz i var Baz mektebler sebiL [1] Yldz nshas (Taabbrha) [2] (Cami) 766 EVLYA ELEB haneler zre vaki olmudur Kanunu Msr byledir Ve Krk alt yerde b hayatdan nian veri r vardr Ve cmle be hammam vardr ehri kebirine gre hammamlar azdr ve kesifdir Sru ahya elebi hammam ve Nesr hammam Bunda ebeden msllim girmez Ve Bali Bey hammam ltif e yedi hammam dahi muattaldr Amma hammam Vefa ziyaret-ghdr Abuhavas ve binas gayrile n ltifdir Amma binden mtecaviz saray hammamlar vardr Fukaralar sabah olunca nie bin ehr iinden cereyan iden halice girb gusl iderler Hammam-dan berilerdir Ve cmle yetmi yedi handr Bu yedisi buday ve air ve ful satlr gll hanlardr kim bu ehrin cemii hu elerde beyi ira olunur Ve cmle iki bin yz krk be dkkndr Cmle esvaklarnn st stan yokdur Lkin cemii mevcudat bu ehirde mevcuddur Zira bender ehirdir Krk sekiz kah vehanesi var eb ruz kade olub yende ve reven-diye mihmanhanedir Ve mtrban'sazendegn endegn ve medda-han ile mzeyyen kahvehanelerdir kim subhu mesa Hseyin Bay-kara sohb etleri olup cemii erbab maarif birbirlerile anda harolur-lar yle mecmal irfan kn kaha ilerdir Ve iki yz ya deirmeni ve yz seksen at deirmeni ve on aded etmek furunu var C hanelerde birer furun mukarrerdir aruya ihtiyalar yokdur Ancak gureba ve msafirn in urundur Has etmei olur Cmle suku sultan yollar vasi ve pakdir Zira ehir iinden Nil ce eyan idb ruzmerre sakalar tariki mlar sulayub aru serdab Badad gibi olur Ve ekseriya nei zibalar ve saray lileri hali kenarnda olub gnagn ahniinlerden yn vilyet bi idb revzenlerinden mahileri sayd iderler Ve cemii halk Nilde mahi var dem mahbubu mahitabanlar ile inaverlik idb birbirlerin muhabbet ebekesile sayd idb ktegirane alt olub ko kucag ber-bucag olurlar Ve bu ehrin cmle binalar serapa tula krgir binadr Ta

ina nadirdir Amma nehemvar [1] ve musanna ve mzeyyen der divarlar vardr Ve kapular ik ier kanatl li kapulardr Kapularn i yznde birer huddam soffalar mukarrerdir Ve bu h n sutuhlar umumen kire svaldr Ve Msr ehrinden aa bu canibler cmle tula binalard dur Eer ta lzm olursa Msrdan gemilerle Nil tuyannda getirirler Zira Nil tuyannda rk idb uramadk ehri komaz Cmle diyar Msr gark idb kura ve kasabat ve belideler Ni cezire cezire olur Ve blda zikrolunan mehterhane alnan cisrin iki taraf [1] (Nahemvar) olacak SEYAHATNAMES 767 dahi dkknlardr Pencereleri Nile nazrdr Ve yine ehr iinde yz bir isr dahi Sukulh dedir Bunun dahi tarafeyninde mamur dkknlardr Pencereleri tur'aya nazrdr Bu mahalde i skele vardr Kayklar gemiler yanaub gll ve gayri meta gtrb getirirler Baz ydem bun nb ehr iinde murad idindii yire gider Bir cisr dahi ehrin kblesi haricinde Sabuniyye ur'as zre Cafer Aa cisri dirler gz kantarai az()m cmle ta binadr Amma gayriler t Bu sratn vasatnda arke mermer zre cel(i) hsn hat ile yazlan tarihdir c \Vi CVe bu ehrin bu havasnn letafetinden mahbub ve mahbube nisvan-lar sahib cemal ve latif itidal hubmanzar ve peripeyker hadden brun emsi tbn misal hubanlar hsn cemal sahihl dir Ve bu ehrin asker taifesi gayet mzeyyen kimesnelerdir Gnagn akmiei fahire ve elva ukalar giyerler Vatatlhal merdleri boas ve Msr alacas giyerler Fukaralar haline m svab pemine giyerler Hali cihan byledir Zenaneleri zeri halisden ve smi ebyaz-dan mu tall tayka [1] ve beyaz ve siyah ibriim car brinb reftar iderler Bu ehrin meklt mer masnuatnn meduhatndan evvel has ve beyaz dakik halis ile mlmma mutabbak yani katmer esi bir diyara mahsus deildir ll Mahallei Kebir Ve beyaz tahinesi ve peyniri mehurdu r Ve Kr ibret nmalarndan ibriim seccadeleri rub'u mesknda naziri yokdur Meer Acemin ahan nsf cihannda ilene Ve yine hariri mnakka otak nh netak perdeleri kahve makrem e drl drl alacalar ve araflar ve futalar ilenir Kim ehri Mardinde ilenmez Ve bu e a Frenk ve Ermeni olmaz Amma bir mahalle yahudi ve iki mahalle Kbt vardr Cmle bin ha nedir Ve yedi kenise vardr Ve eyhlbeled defterile bu ehirde alt kerre yz bin dem var eyu mehuru fkdr Hasl meram Msr diyarnda bir muazzam bender ehirdir kim senev ni asdar bezi ve gayr (i) meta balanr (1] Yldz nshas (takye) 768 EVLYA ELEB [1] Yldz nshas (faide) [2] (idesi) Zira cmle mahsultndan pembesi ziyade olur Bu tahrir olunan ev-safatn zikrinde fayide [1] ve beyannda ayidesi [2] elbette vardr Mezeden hli deildir Amma gayri mehurun zik rinde fayide ve beyannda ayidesi olmyup itibar olmyan eyleri tahrir etmede mellet var deyu bu kadarile itifa etdik ki Js 3 jiu r^jj*. buyurmulardr vesselam. Evsaf ziyaretgh Mahalle (i) Kbra Blda tavsif olunan cevamiler iinde medfun kibar evliyalar tahrir olunmudur Anlardan g ayri ehrin canibi garbisi taraf nihayetinde Mahalle kapus dibinde Eeyh Abdl Mecid kubbei prenvarda medfundur Tarikm zre olan penceresi atebesinde ( ^'1\j.+. <ui-l ^yjiU.^ <j ^U^l-Us. (j-u- JuJ-l ,j\ >CLJl l-iil ) deyu tahrir etmi Ve ziyareti Elmevl Abdlbaki bin Mahmud bin Ataddin Hamal zade J..^s i Msrda mtevellidir Bu mahallei kebir mevleviyyetine mutasarrf iken merhum olub Sabu niyye cisri bandaki zaviyenin sahasnda Rum tarz hice ta ile mebni tarihi ile mastur a etile medfundur Tariki m zre olmak ile ziyaretghdr Gayet fesih bedilbeyan olmaile Tev rihi Htati" Makriz(i) terceme etmidir Bunun kurbinde kurafei meayihde cisir banda Elm vl Qeveze Ali bin Sinan Vilyeti Hamid(d)e Isbarta ehrindendir Bu Mahallei Kebir ibt ida bunlara mevleviyyet ihsan olunub Mahalliye geldk-de irad defteri grb ad mrkden me hum oldu Ulemay Sultan Ahmed deyu mezarnda tarihi Sene 1029 ^.j-i ^ *h\z-j y^,^ -oi v-" Bunlardan maada nice bin ziyaretgh vardr Amma atebe(i) sflilerine ruyi zerdimiz srb ziyaret etdiimiz bunlardr Amma bu ehirde krk yedi aded mazannai kirame kimesnele ile merref olub duai hayrlar ile erefyab olduk Hamdi Huda andan kif Hasan Aadan y e bir at ve bukadar Mahalle metalar alub cmle ahibba ve dostanlar ile vedalaub iki saatde yine Kasabai Semennut Blda evsaf merkumdur Anda yine bir yrk gemiye hedaya at dahi koyub altm prsilh l ile ba yukaru ve ubur iderek arkyye trabnda

SEYAHATNAMES 769 Ve Mansurede Ve Garbiyyede Mansurede Ve Garbiyyede Ve Mansurede Beledl Manzara Beledi Mti Bedr Mti Dimsiz Beledi Subran [1] Mti sna [2] Ve Garbiyyede Evsaf Kasabai enbat Kebir ki bin haneli ve mteaddid cam(i)li ve mesacidli ve esvak muhtasarl ve kahvehaneli dem i firavan malmali nisvan bir ehirdir Bir gice anda daredde ,mihman olub andan alessa bah avm idb Mansure canibinde Beledi erenci mukabelesinde Garbiyyede [J Yldz nshas (bran) [2] (Ina) Evliya elebi 10 49 Mti Ebl Haris Ve mukabelesinde Garbiyyede Mti Ebu Syr Ve mukabelesinde Mti Burku Ve mukabelesinde Beledi Beneye 770 EVLYA ELEB ve civarnda Mansur (e) de ve Gabyyede Mansur (e) de Beledi Sayd Mtl z Mtl Harun Beleds Sffn Mukabelesinde Garbiyyede Beledi Tegheni Anda Davudl Azab hazretleri bir sitanei kbrada medfundu*' kim nice bin keif keramatl ar zahir [1] bahir olub cmle menakb kitab-larnda ve Tabakat a'ravde masturdur Abdlk Ceylni ve C-neydi Badad ve Ahmedi Bedev ve ibrahimi Dessuk mertebesinde emri azm ulu ltandr kim hl mutasarrfndendir Baz kimesneler [1] Yldz nshas (ve) Beledi Dehnur ve Mansurede ehri azmi Mti Gamr Blda evsaf mufassalan tahrir olunmudur Bunun mukabelesinde Garbiyye hakinde Kasabai irini Zifte medhi dahi tahrir olunmudur Bundan yukaru Mansur (e) de Beledi Ma'sara ve Garbiyyede bunun mukabelesinde Belediil Grib Mansur (e) de Beledi ehric Mukabelesinde Garbiyyede Beledi Misid SEYAHATNAMES 771 ve mukabelesi garbnda ve Mansure [2] Beledi Benhi Beledi Batay Beledi Remli ve mukabelesi Garbiyyede Kefri Ebt Tavafeti; [3] ve Kalobiyye hakinde Mti Atta (r) kasabai [4] misal beledi muazzamdr Bu mahalde garbiyye ve Mansure ve Menufiyye ve Kalobiyye drd sancak hududu cem olduu mahaldir Drd sancak vilyetin ezan bu Mti Attar a istima olunur Zira kara hududlar birbirlerine karibdir kim zikr beyan olunur Ahi rl Garbiyye 0

[\\ Yldz nshas (bul) [2] (de) [3] (Tavak) {4] (kasaba) zkymet metan anda biraub Hinde Yemene gidb selmet geldikde maln alr Bir kimesne vaz demez Bu mertebe ulu sultandr Andan Mansure hakinde ' Beledi Sind ve mukabelesi Garbiyyede Beledi Mti Berr ve Mansur (e) de Beledi Ebun [1] ve yine Mansur (e) de Kefri Mvey ve mukabelesi Garbiyyede Beledi Millev ve Mansur (e) de 772 EVLYA ELEB Beledi eydi Hzr dr Ve ibtida (i) hududu Menufiyye Beledi Atf dir Ve arkyyenin hir hududu Beledi Tuhla [1] dir Ve Kalobiyye hududu ihtidas Beledi Cuh [2] dur zbek Bey iltizamndandr Hikmeti Huda bu hudud kuralar bir yire vaki olmudur Andan sa* tarafmzda Menufiyye haddine girdik Evvel Beledi Dicve mukabelesinde Beledi Mti Afif Menuf hakindedir Ve Kalyob hkmnde Beledi Tant Mukabelesinde Menufiyyede Beledi Berums Bunun mukabelesinde Kalobiyye hakinde Beledi Berum Mukabelesinde Menufda Beledi Ebu a'ra ve mukabelesinde Nil kenarnda bir mlka ieri Evsaf ehri kadm Kasabai Kalobiyye Bu ehri azm hakknda mverrihi lem Ebu Kemal [3] nice kyl kal etmi Amma Kababta teva nde tahrir olunduu zre bu ehrin ibtida banisi Firavnun veziri Ham'an bin Asirdir Sa ray esaslar ve bostannn hl bir kuyusu zahirdir Bi'ri Haman derler b hayat suyu vard on iki yerden sakiye dolablarile dner krgir binayi Fira[1] Yldz nshas (Tahla) [2] (Dicve) [3] (Ebl Meal) \ SEYAHATNAMES 773 un ah azimdir ehrin mezraalarnda olan eker kamlar balarn ve bostanlarn bu sudan Mehuru fk kuyudur Kbtilerin hastalar girb zu'mu batllarnca ifa bulurlar Ve ehri lik-dir Blda tahrir olunan sayir kifler gibi mustahfzan ve kendi askerile iki yz kise mal tahsil ider Taht hkmnde iki yz seksen pare bdn kuralar vardr Bu kuralardan ke masarif yz kise hasl olur Ve yz elli ake li kazadr Bir mddeti on kise olur Nahiyesi mi alt kuradr Msra yakn olmaile drd mezhebden mftisi ve nakibleraf yokdur Amma b serdarlar vardr ehri bir sahrada ba ram [1] iinde bir ren kasabadr Kadim a'sarda n ba ve bostan var imi Hl yz bostandr Ve cmle iki bin hane ve krk mihrabdr Yedi uku sultan kurbinde Eski Cami cemaati kesireli ve cmleden kebirdir Krk stun zre tavan dr Ve tabaka bir minarei seramedi var Gayri camileri manzurumuz olmad Yirmi mektebi ve sekiz han ve yedi kahvehan ve iki yz dkkn var irin kasabadr An temaa idb yin elb suvar oldukda Nil ile yine ba yukaru ve yedi mil gidb Beledi Subra Blda tahrir olmudur Bu mahalde dahi Kalobiyye hududu temam olub gayri Msr hudududur V e mukabelesinde Batnl Bakar nam mahalde Menufiyye haddi dahi temam oldu Ahirl hadd i

Beledi Servi dir kim Reide ve Dimyata giden Nileynin burnunda vaki olmudur Batnl Bakar evsaf blda eid(d)en gelirken terkim olunmudur Amma Dimyatdan bu mahalle gelince kmil drd yz mild ir Dimyat Msra Reidden yz mil karibdir Ve gzer idb geldiimiz Nili Mubarekin tarafeyn e iki bin pare mamur ve bdn belidelerdir Amma hakir sahili Nilde muazzam Ulu Cami v e zaviye ve medrese ve vekleli mamur ve mzeyyen ba baeli mezarii hub halk mahbub tur' lar b revanh ve kue kue blbllerin nagamat ve hoelhan tuyurlarn esvat hazini isti istan nahlistanl kuralar tahrir eyledik Andan gayrileri tahrir etmede kesreti kita bet olmasn in ihtisar zre tahrir eyledik Yohsa bu Dimyat Nili zre olan azm kuralar Re Nili zre yokdur Amma Reid Nili zre ehirler okdur Buhayre hakinde bdl [2] yo ldr vesselam [1] Yldz nshas (irem) f2] (bdn) 774 EVLtYA ELEB Badehu bu Mahallei ubrai ubur idb nc ayda ehri azm mm Dnya Msra dahil olub Ket uzuruna varub alkaderlimkn hedayalarmz arz idb kabul idb seyyahat idb temaa etdii lar ve ahvali reaya ve beraya ve mena -ve keaf mltezimni sual etdiler Gazan kutlu ols n Dimyata Burlos lnden gelirken ey gaza idb ibadullaha hzr yetimisin deyu huzurund il'ati fahire ve bir kheyln at ihsan etdi Huda limssrr velhafiyyatdr kim zerre mikda trmda deil idi Bir deme kerem etmee behane arar bir Htemi Ta Caferi Bermek cemcenab af Berhya veziri ruen zamirdir JU *U Kamil bir ay ebruz sohbeti hassile merref olub b r gice esnayi musahabetde buyurdular kim Nili Mubarekin deryaya munsab* olduunun iki cani-bindahi krat bekrat ket gzar eylediniz Amma inaallah hazr ol Seni Circe hk arafna gnderirim Ol diyarlar dahi seyyahat idb ziyaret eylediin makamlarda bizi hayrd n feramu eyleme deyb divan efendisi Rif'at Efendiye hitab idb buyurdular kim Yar kadi mimiz ve biraderi azizimiz Evliya elebi ol canibe vusul buldukda tatybi hatrile bu canibe irsal idesiz Ve murad idindii vilyetlere azimet etmee sa'yidinirse yannda deml erinizden mutemednaleyh demler koub hizmetinde olasz Memnun olmamz mukarrerdir deyu m ektublar yazlmak ferman olundu Ve ehri Isyut nnde bin erdeb gll ile bir mir gemi gar lub ann kefi n mekkid buyurdular yazlmaa emr olundu Ve cmle tarik zre olan mena ezimine hitaben mekkid emirler yazldkim hakiri birbirlerine salimin ve ganimin refi klerle vsl ideler Hemen ol mahalde frsat ganimetdir deyu kalkub dest bus idb Foncist an padiahna gitmee nameler reca eyledim Msrn ehli divanndan sual idb gitmek mmkn lar Anlar dahi Mmkndr Amma gayet iddeti hardr Ve mahuf ve muhatara yerleri vardr Gaye mkil seyyahat-dir didiler Hakir inaallah shhat ve selmetle varub gelrm didikde Grd m ol canibe tevecch tammm vardr Hal[l] nameler tahrir olunmas ferman olundu Meer eyh kr eyh Mehemmed hazretlerinin Foncistan meliki mutekidi imi Andan dahi yedi kt'a mek tublar ile baz hedayalar aldk Paa hazretleri dahi melike pak besatile bir keyln at ve bir yelkenduz at ve on kse ve pervane yay ve deste gezleri mzehheb kcen yelekli verdi Ve namesinde hakiri tarif tavsif yle tahrir etdikim gya deri devlet tarafndan gelir bir mrialemiz Byle mlkne name yazar bir veziri liandr Msr ikliminden maad Zeminde Cezayir [1] Yidz nshas (derhal) ^ SEYAHATNAMES 775 Tunus ve Trablus ve Fes Meranke ve Berber Zemine ve Foncistana ve Sudana ve vilyet i Habee ve Yemene ve Mekke ve Medine ve badiye Urbabna dahi hkm cari ve muhabbet nam elerile hedayalar gnderirdi Zira Yemen seferine serdar muazzamn hatt erifi gelb mutla dsturu mkerrem idi Ve kethdas Nili Ali Kethda dahi hakire mekkid mektublar ve muhab nameler verdi Bir mddeb bir akl Aristo tuldiraz efkrl akbet endi kethda idi Bunun edbirile brahim paann Msr diyarndan ald mal hazayini fatihi Msr Selim Handan be zir gelmidir Bu mal anlarn biri almamdr Zira cmle hall akd ve kabzu bast ve tutmak basmak ve urmak almak virmek kethda elinde idi Yani cmlede [1] milk vekili mutlak bir zufnun kethdadr Amma ol dahi kr zmude ihtiyarlar ile meveret idb ana gre amel r kese meratibince izaz ikram iderdi Hakire Circe emirlerin ve Foncistan meliki mektuplarn verdikde harcrah yz altun ve bir at verdi Andan paa huzuruna nc gn varu bei zbek Bey mektublarn ve Siyutda gark olan gll gemisi emirlerin ve Ibrim kifinin gayri kiflere hitaben emirleri ve Foncistan meliki name ve hedayalarm alub hakire bir kisei misr il para ve besatl at ve bir kat esbab ve on yedi huddamma onar guru ih san idb du [2] hayr idb desti erifin bus idb badelveda giderken Yr Allah taal yine

myesser ide deyu bir fatiha tilvet idb tara kub sagir ve kebir cemii ahibba ve asdk e destan ile medalaub <&\^* $ y- yola revane olduk Elfaslt Tasi ves Sittn ehri Msrdan brahim paa emirleri ve nameleri ile bin seksen iki evailir,de vilyeti Sai i Ali hkimi zbek Beye ve vilyeti Elvahat kifine ve vilyeti Berbesristan meliki melike Dunklaba ve Foncistan meliki Kakan melike gitdiimiz vilyetlerin kura ve kasabatlarn ayan ve beyan ider Allah taal hayr ile seyyahatin myesser idb salimin ve ganimin avdet myesser eyleye Zi ra derunu dilden o caniblerin seyyahatin bu dil arzu iderdi Hamdi Huda lua s dr Bi smiilh [1] yldz nshas (cmlet!) [2J > (duai) 776 EVLYA ELEB ile Msrdan pak ve pakize besatlarmz ve kheyln esbi saba sratlerimiz ile mm Dnyada le canibine andan iki saatde bir dz sahrada Beledi Besatn yani Bostan ky Nakibleraf iltizamnda yedi yz haneli ve sekiz m'*hrabl ve hutbeli v vekleli ve yirmi dkkanl canibi erbaas ravzai cinanl bir admanl kenddir Cemii Msr ve yn kibarlar anda teferrce varub bir vakf gl glistan ve reyhan nahlistanl bir ba vasatnda bir kasr Yusufu vardr Cmle ahibba havz azirvan ve selsebil kenarnda zevku s fa idb ibadet iderler An ubur idb nm saat yine kbliye gidb skelei Ma'diye Nil kenarnda yende ve revendelerin gzergh bir iskeledir Cmle halk Saide bundan karu r ider Ve bu mahalde hrde emini bir klbede oturub cmle mrur iden tccarlardan gmrk al kir gemi ile karu geb Cize kifi hududunda nm saat Nil kenarnca kbliye gidb Menzili kasabai Muhnat [1] Nil kenarnda rebi[2] saat baid bir sahrad (a) ba ve baeli Cize kifi kkmnde be yz ir cami ve iki kahve ve on dkkanl han ve hammamsz mamur kasabadr Cize nayibi hkmider Selim Handan beru eyhlarab Habir Olu hkmnde mefruzlka-lem ve maktulkadem hurmas fir bostan ve glistan bpa-yan enlikli yerdir Habir Olunun saray() dareddir Ayende ve r e nimeti mebzul olub mihmandarlk ider Selim aha muavenet idb Sultan Tuman Bay ve Ku rt Bay () kayd bend ile getiren bunlardr Ve on iki bin Urban sbyan ile Nili karu ge meti Selimde durmular idi Ol ecilden hl cemii teklifi rfiyyeden muaf ve msellemlerdir Ve hl muti mnkadlardr Hatt Buhayre vilyetinde Behice ve Hnadi Urbanlar krk bin ak Buhayre beledllerini nehb garet etdkleri efendimiz veziri dilirin 11] Yldz nshas (Muhnan) [2] (rubu) SEYAHATNAMES. 777 istimalar olub Msrdan on bin asker ve paaldan iki bin asker tecridiye yani sefere ku aru tarafdan dahi Habir Olu be bin hayyal ile imdada gelb Buhayreye varlub ol meydan rasda da iki asker birbirine mukabil oldukda ibtida dercengi evvel Habir Olu Behi ce askeri icre girb tarfetlayn ire tarmar etdi Andan Msr] askeri Hnadi zre yryb a eman vermeyb Hnadi askerin bozub alt bin Urban ryan haki mezellete db aeleri pay l kelleleri gaitan ziri payi hssan olub bhadd hasr mal - ganayimdenjj maada hemen on iki bin devei Habir Olu bir gn bir gice lden getirb brahim paaya hedaya ekb Msr malmal olub Habir zade hil'ati saf ile hehr (e) mend oldu Yani bu mertebe eci ve fe ta askeri vardr Bir gice hakire ikramlar idb alessabah elli hayyal ile bizi yola r evane idb yine Nil kenarnca kble canibine alt saatde ubur iderek Menzili Kahvehane Kerpiden arke kal'a misal bir kapulu ierisi bir vasi meydanl yerdir Kapusu dibinde bi azm kahvehanesi var Aramgh msafi-rndir Ve bir dkkn var Fayyum ile Beni Seyf yolunu d yerde vaki bir mihman hanedir Etrafnda asla imaret yokdur Bir yan Nil garb canibi F ayyum ehrine on yedi saatde gider l -listan muristen maristan beman yerdir Bu mahal H bir zade hudududur] Bunda haddi temam olub Beni Seyf haddidir Ve haftada bir ker re etraf kuralarndan nie bin dem cem olub bu kahve nnde yavaz [1] azm olur Hakir bu alli ubur idb kble canibine kh kenar Nil ile kh berde hurmalklar ire mamur kuralar i lt saatde ubur idb Menzili Beledi Deli Hseyin paa Beni Seyf haddinde ve Nil kenarnda bir mrtefi yerde yz evli ve bir camili ve bir sa kiye kuyulu mamur kuradr Hseyin paa zade Nuh Beyin demleri bizi alkoyub bir gice anda

mihman olub istirahat etdik Andan vakti seherde Tarave mahallinde kalkub cenub tarafna Nil (i) dolanub Nil kenarnca nie imar kuralar ubur iderek Nil kenarnda Beledi Zaviye ve Beledi Komadeyr Bunlar dahi gzer idb altnc saatde [lj Yldz nshas (pazar) 778 EVLYA ELEB Beledi Meymune Beni Seyf snrnda veziri zam tezkirecisi Ishak Efendi iltizamnda be yz evli ve cam bir ka sakyeli ve bir saray li dariedli beleddir An geb yine cenub canibine bhad i u kuralar ve tur'ai Rakniyi ubur idb beinci saatde Evsaf ehri azm ve bdn kadim Beni Seyf Seyf ibni Zlyezen binas olduyn Beni Seyf derler Ve hl nevahilerinde sakin olan Urba ni Seyf kabilesi derler Msr hakinde kiflikdir Matekaddem mirlivalar mutasarrf olurmu in zemanmzda sehl tenezzlde olmagyle keufiyye olmudur Kifleri be yz atl tevabiil askerile eyaleti Beni Seyfde olan yedi yz krk pare kuradan iki yz be misr kise ve erd eb mri glli tahsil idb divan Msrda deynin eda ider Ve paa tarafndan mir glli tahsiline bir dem tayin olub kifden alt ayda bir kise k e tahsil etd gllden erdeb bana reayadan ikier pare almak haliyedir Ve paa tarafnd dahi mezkr gll tahsiline isticale gidb nsf kise hizmetbeha alur Ve bir hkim dahi hk kim yz elli ake kazayi lidir Senev on yedi kise hasl olur Taht hkmetinde yz krk dr Msr yenieri serdar ve azaban orbacs ve eyhlislm ve nakibi ve yn kibar va baid bir vasi sahrada canibi erbaas kal'a divan gibi evlerinin divarlar vaki olub yirmi aded tahta kapulu ekli mdevver bir ehri mnevverdir Cmle be bin hanei mamuru ab dandr Ve gayet sk kat enderkat li ve mzeyyen byutlardr Cmle hanelerden mamur ve kebi saraydr Yetmi hcre ve hammamh ve divan haneli ve saray meydanl bir beyti vasidir Ve beyti eyh Ali Vetah ve civarnda beyti eyh Salih ve saraya karib Taslak zade Ahmed Aa saraylar gayet mamur ve cedid saraylardr Ve nie saray liler var Lkin malm manzurumu lan bunlardr Cmle yirmi bir mahallei mslimn ve gayridir Ve cmle zevav ve cami seksen lt mihrabdr Lkin alts cum'adr Cmleden cemaati kesiriye malik arsuyi sultan iinde ytbay Camii ve kad zzeddin Camii haremli ve birer minareli camilerdir Amma keif [1] saray kurbinde Taslak zade Ahmed Aa Camii henz bina olunmu Dahi stad benna elinde bir camii mnevverdir Lkin haremi yok Rum tarz bir minareli ve yedi mermer [1] Yldz nshas (kif) SEYAHATNAMES 779 amud zre taklar fevkinde bnak sade levha tavandr Sahiblhayrat hayatda olman gnden me binalar olunmada Evkaf azmi vardr Bu camiin Rum tarz minaresinden gayri be Arabist an tarz minare(i) zibalar nmayandr Andan Camii Muallk Cemaati dayim-dir Bu cevamiler den maada mesacidlerdir Ve medrese mahsus ve gayri camilerde dahi medrese hcreleri var Ve krk mektebi sbyan ve yirmi sebili hayrat cavidan ve bir hammam var Olkadar h o hava ve ltif bina deildir Amma Taslak zade Ahmed Aa Camiine bir imaret ve imarete vakf olmak zre taahhd etdkde derhal hakirin ibramile hazrun nazarlarnda malinden yirm i kise teslimi mtevelli idb hakir fatiha tilvet etdik Ve on kahvehane ve on boyahan e ve on veklesi var Cmle hanlardan Beyaz vekle mamur ve mehurdur Ve cmle be yz dkk mahsus bedasteni yokdur Hanlarnda her zkymet valyi kl bminnet ve bkymet bulunur Bu e yirmi bin dem sakindir derler Abu havas letafetinden hsn cemal ve bezmu [ 1 ] ramli tidal mahbub ve mahlubeleri cabeca vardr Ve askerden maadas hazar kabilesi dahi okdur Ve anka bazirgnlardr Bu ehr icre sal gn hafta bazar olub dem deryas olur Ve mekl mn mehuru koyun yapann iplii ve at bridesinin musannai gnagnu ve gayet rakik ve na al nemaz seccadeleri krkar zira gelir seccade ve ltif mnakka kilimler ilerler kim gya hayaldir Ve alaca Arab kerekeleri ve yine ynden hanelere yan mak'adlar ilerler Gaye t tuhaf eylerdir Ve beyaz ekmei ve ba baelerinin limon turuncu ve hurmasndan maada g bdar msmiratlar memduhdur Ve besatnlerinde kavunu karpuzu ve hyar acuru ve kasav [2] kurumu ve karnabiti ve kurkas mehurdur Bu haki amberpakde medfun veliyyllahlar ziyaret etdiklerimiz beyan ider Evvel eyhi millet ve kutbu devlet hazreti eeyh Ali Buthu Millet Mekkede vadii Buthad an olduyn kabayili Urban eyh Buth derler Ziyaretgh merdi zenandr Bunun civarnda me r ve mercii ebrar eeyh hazreti Salihut Tayyar Ve hammam cenbinde sahbei Resulullahd an eeyh Abdullah Amr ibnl As ile Behni yesa [3] gazasnda mecruh olub bunda defun olu

nmudur Kubbesi atebesinde tarihi var Amma hatt mahlut olmayle tahrire cr'et [J Yldz nshas (nern) [2] (kttav) [3] (Beh 780 EVLYA ELEB olunmad Ve bunun kurbinde hazr esrar tarikat ve nazr envar hakikat hazreti eeyh Me Enver ve Beyaz vekle civarnda eeyha Sitti Huriyye ve kurbinde eeyh Ali Kibar Ziyare iimiz bu sultanlardr Amma nie yz sahabei etkya medfunlardr ^-ij^^^ Bu ehirde gn adehu yine cenub canibine Nil kenarnca yirmi pare imar kuralar tay idb alt saatde Evsaf kasabai Fene Beni Seyf hududunda iltizamdr Ve yz elli ake kazadr' Senev drd kise hasl olur Altm ura nahiyesi vardr Ve ehri Nilden baid bir mrtefi bayrl zeminde vaki canibi erbaas ka 'a misal yedi aa kapulu bir irin kk kasabackdr Amma pek mamurdur Cmle bin evler evde bir hamam yani gercin kuu yuvalar kule kule mukarrerdir Ve ehrin etrafnda evce s rekmi hurma ormanlar var Yedi mahalle ve yedi mihrabdr camidir arsu iinde Emiri K mii on iki amel ehane payeler zre bina olunmu tavanldr Bir kapusu ve bir alack min ar Ve drd han ve alt mektebi sbyan ve yirmi dkkn ve yedi sebili ve yedi kahvehan v medrese ve bedestan ve hammam yokdur Ve bir tahtan mamur dareddi var Ayende ve reven deye nimeti ve atlarna airi mebzul bir mihman hane saraydr Bu ehirde Cum'a ertesi gn azm bazar durub cemiyyeti kbra olub herkes metalarn fruht ider Evsaf ziyaretgh Fene Evvel kdvei rical ve noktai kemal eeyh hazreti Abdullah ibni eyh Celle ve eyh Cudi b kubbede medfunlardr Ve bunlara karib sultan dnya din ve smigar [1] kafi kafi yakin ha zreti eyh Emin ve buna karib sahibi tariki prkemal ve mcahidi bcidal eeyh hazreti Eb l ve kurbinde fitab nihan ve bnam nian eeyh hazreti Romazan t.r\r,._ic. -i-j f* hat etdiimiz diyarlarda manzurumuz olan kura ve kasabat ve bender ehirleri ve ziya ret olunan kibar evliyalar cmle byle evsaf hsn tabir ile ve fesahat ve belgatl elfa trak ile btab virerek tahrir eylesek bir tr ner bar kitab olur Amma imdi bu hal zre de idb Cenab zzet myesser idb tarihe gedikde olmya ill hayr hemen keaf elvirb Al iratmzn hayr ile itmamn myesser ide min Badehu Feneden kalkub yine cenuba on iki par amur beledleri ve [1] Yllz nshas (simrjr) SEYAHATNAMES 781 Beledi Safed Ebu Circ Ul karyesin dahi ubur idb yedinci saatde Beledi Kilis [2] Anda meks etdik Zira gayet iddeti har oldu Beni Seyf haddinde Nilden baid yz hanel i iltizamdr Sular leziz kuyulardr Dareddi harab olmaile eyhlbeled beytinde mihman o Gayet mahsuldar kuradr Bu karyenin imal taraf cenbinde efseri tac dihim ve abdi Rahim hazreti eyh brahim hazretleri bu [3] kubbei mnevverede asudedir Tabakat a'ravde mena bisyarile mastur ulu sultandr Kubbei prenvar sahasnda bir vasi yerde hikmeti sun'u p erverdigr lemyezel kuvvet kudret azametin izhar in bu mahalde bir gne ece-rei garibe e acibe halk etmidir kim harikulade detulldh (a) muhalif bir dirahti bmisildir Cemi i yende ve revende zvvar ve tccar mahlku Huda gelb im'an nazar ile nigeran idb ne g raht olduu malmlar olmyub engt berdihan idb mebhut mtehayyir kalrlar Dervasf ekli dirahti acibetl acaib Mesel bu ecerei tayyibe zemininde be dem kaddi bl ve dem deragu ider cssedar di Ve eceresin vcudunun canibi erbaas dilim dilim pare paredir te canibinden teferrce g ezen demler grnr Berk bar dnya aalar yaprana ve meyvesine mabehet yokdur Yapr zlere buhur iderler Biemrillh hals olur Ve ayda birer kerre hrde pelid gibi kabuklu ve ii ekirdekli bir humuzetli bdar meyvedir shal marazna da devadr Ay banda kemal nca yama iderler Bir ay bekler mlzimleri okdur shali ve zahiri seyfi mczim gibi kat i demin rengi ruyine humret verir Byle bir mcerreb ifa seeridir kim hakimi mutlak kull arvn halk etmidir Bu aacn ta or tasnda bir azm santa dirahti bitmigdir Arabistana bir gne eceri bsemeredir Amma ol ibretnma aacdan bu santa aac lidir Gayet mahbub ni eceredir Amma byk aacn binden mtecaviz kkleri dem beli kalnl Arab sa gibi bi leri yer yzndedir Gya asumanda ecerei tuba gibi serni[1] Ebu Cirge [2] Kolosna - Yldz nshas (Kays) [3] > . (bir) 782

EVLYA ELEB gndur Ve bu kklerin alt cmle bodur Aa muallk durur Baz sb-yan ve baz zvvaran k eri te geerler Amma yzden mtecaviz dem cssesi kalnl berk barl dallarnn ular mene[l] tak otak gibi olub altna bin dem sar Saye-dar adr berkarar sayeban olmudur ikmetdir kim yukarudan sernign olmu nihailerden mi sulanr Bir ferdi feridenin akl kas lar ermemidir Hl ki cmle bihleri zeminden tara durub aacn vcudu muallk durur Ve m eler nakliderler Ab ecdadmzdan biri bu dirahti byle grdk Byle biliriz deyu nakl ide Amma bin yandan ziyade olmas mukarrerdir Dallar aa eilmidir Hulsai kelm akil erm gh ve bir sun'u Hudadr kim V> cc\> ,Li-iu wul. **si- dir kim faili muhta rdr ledii ileri yine kend bilir Zira w'*Lf dir Amma baz ihtiyarlar anda medfun olan eyh brahimin naza r taallk idb ann keif kerametin grmek in ehli beled bu gne bir ecer istediler Der raht hasl olduu yerde secde idb biemrillh bu ecerei tayyibei Rabbl zzet halk etdi Ve cde etdi yerde kkleri bitmeyb muallk durdu Badehu cemii mnkirin imana geldiler deyu T varihi Siyutde g-rb nakletdiler Amma bu abdi ahkar Tevarihi Hfaz [2] Makrisde kraat imki Msr Kahirei Muizzddinin cenubunda Saidi Ali vilyetinde bir muallk ecer vardr R rzda Hallk lem yle eci [3] garibe halk etmemidir Beni srail asrnda ol seer bin sen er olmudur Sayesinde yedi peygamber ibadet iderken Beni srail cehudlar yedisini dah i ol dirahtin zillinde ehid idb anda defn ider-lerken biemrillh ol seerin kkleri yerd en kub ahlar yire nzul idb katil cehudlar cmle dallar briyb dallar cehudlar ura vcudu ecer ahuvah peygamberandan pare pare dilim dilim olub mezkr mrseller sayei see de medfunlardr Hl ziyaretgh hassu mdr deyu yazm Sahih ola Zira bevar[4] Htat bir eyh tevarihi muteberdir Lkin hakir grdkde bu seerin zillinde medfun mrsel nebilerden namnian yok ill eyh brahim medfundur vesselam Bu temaadan sonra yine cenub tarafna k l kenarnca kh berde kuralar icre gzer iderek yedi saatde Beledi Semennutu Said Nilden baid yz haneli beledi iltizamdr Matekaddem hkimi [lj Yldz ns.as (naymei niihtak) [2] (H.tat.) [3 (eceri) 14] Hepsinde byle yazl. (Tevarihi) olacak SEYAHATNAMES 783 kaif imi Hl Beni Seyf hududu bu mahalde temam olub Minye hududuna muadr Anda Ziyareti eeyh Abdlmelik Eshab gznden-dir Kubbei lisi kurbinde bir dirahti azm nabkas var D r leziz nabika meyvesi olur Bir [1] Semennutun mukabelesi Nil kar-usunda evci asu mana serekmi bir yaln kayann ta zirvei lsnda Deyri Kbt derler bir kenise vardr G hkahadr Firavn binasdr deyu Kbt kavmi biltebih ylda bir kerre ziyaretine cem olub r lar bir Msr hazinesi mal tahsil iderler Yaln kayasnn garb canibi fil hortumu gibi ne Nil zre uzanmdr Altndan Nili Mbarek cereyan ider Bu kaya zre cerhler ile rahibler y la habli metn ile su ekb sarnlara doldururlar Amma temaasna varan demlere can otu kdir An verirler Ve ku sd ki yumurta ve baldr An tahtelkahve getirb msafrine azm iderler Mihman olan kimesnelere diba ve iyb ve zerbaf camehablar getirb sabahadek mupeeleri gnagn hizmet iderler Bunu dahi temaa idb yine canibi garbda Semennuta geb rmza suvar olub Minye hakinde Nil kenarnca bdn kuralar geerek sekiz saatde Evsaf ehri mamuru Minye Saidi Ali taht olan Circe eyaleti hhmndedir Amma kaifi Msr vezirinden hil'at giyer b etdir Bir ka kerre iki tulu payesi olan emiri ha olmu meralara ihsan olunmudur Senev i yz kise mal padiah ve bin erdeb glli tahsil idb galk ider Be yz kendi askeri ile ve yedi blk Msr askerile vilyeti hfz hiraset ider Ve k hi yz kise fayiz kalr Ve bir hkim dahi veziri Msr tarafndan bir mkellef aa gll ta airdir Cmle bin erdeb hnta ve ar ve ful ann marifetile tahsil olur Paaya alt kise k yye verir Kendye dahi on be kise fayiz olur Risale aalndan sonra l aalkdr Ve sen gll tahsili mahallinde Minye aas zre bir mkellef aa isticale gelb bir kise creti lub ol dahi gll tahsiline tekayyd ider Bir hkim dahi yz ake payesile kaddr Bir m kise dutar erif kazadr Yedi nahiyesinde iki yz yirmi aded mzeyyen ve abadan kuralar vardr Bu ehirde mezahibi erbaa mftisi ve nakible-raf ve yedi blk serdarlar vardr kulu ve serdar ve sipah kethdayeri ve kuralarnda zaim zuama ve erbab timar ve [1] Yldz ushas (bu) 784

EVLYA ELEB ala(y) beisi ve eri bass yokdur Amma Msr asker tayifesi okdur Zira ehri gayet mamu l kenarnda bir mrtefi yerde alt bin kat enderkat tabaka tabaka hanei zibalar ve han edan liler ile rste bir ehri mzeyyendir Ve cmle yz be zaviye ve cevami ve mih-rabd 'a klmur hutbedir Amma cmleden camii kadim Hazreti mer Camii Zira bu ehri Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As Kbt destinden feth idb Hazreti mer in bu Cami [1] ina idb adimdir Lkin Feraaneler asrnda deyr imi Nil kenarnda bir li sed zre vaki olmu bir me egh camii ruen-dir Tuli doksan admdr Arz altm admdr Ve derunu camide cmle amel v mer stun ve payeler elli iki adeddir Ve ortas harem yeri kadedir U kapusu ve bir alak minaresi ve kemerler zre mnakka tavanl ve cmle pencereleri Nile nazrdr Mihrab bir k rif vaki olub minberi musanna oyma ha-ebdir Bu camiin iinde subhu mesa cemaati kes ire ile malmaldr Zira talibi ilim kndr Krk elli yerde gnagn fnunlar grlr Hasb eli dersmlar vardr Ve eb ruz yz iki hatmi erif tilvet olunur Hafz Kur'an a'mayi m r vardr B cami gya Msrda Camii Ezherdir kim bu ehrin b ruyidir Kn ulema ve sule ve Acemde mehur ve dua mstecab olacak mahaldir Evkaf kavi olduundan imaretinde nimet i ulema ve fukara ve mesakne merreteyn mebzuldr Jt Andan yine sahili Nilde bir zemini li zre Camit Tahir Beyhars Otuz alt stun zre mebni tak havernaklar aki bukalemun ibret nmn naki Behzad manend mzehheb ve mutall levhal tavandr Mihrab beri tarz kadimdir Lkin canibi erbaasnm der divarnda olan musaykal ve mcell elvan el mevcli ebr hatay kgid gibi kapl taslar var kim gya herbiri birer yinei morandr Bu c in misli dahi arazi (i) Msrda yokdur Cemii seyyahan cihanbn bu camiin vaz' esas beyan a ciz ve frmandedirler Zira bu savmaai kadimde olkadar san'at kalemkr ve naki halkr ub ve mergub tasar-rufat gnagnlar var kim erbab kemal ve ehli vasf ann midhatinde ciz ve kasrdr Hakka Msrda dahi nice camii seltni selef vardr kim anlarn dahi ruyi zemin silleri yokdur Lkin bu Minye Camii vasfdan hari ve beyandan aric bir tarz acib ve b ir tavr garib vaki olmu camii vacibsseyrdir Kble kapusu zre bu tarih yazlmdr [l] Yldz nshas (camii) SEYAHATNAMES 785 Ve iki kapusu ve bir minaresi ve cmle revzenleri Nile nazrdr Lkin Camii Hazreti mer g ibi cemaati yokdur ehrin imali nihayetinde vaki olmudur Andan suku sultan iinde Camii i eyh Msr Tahtan ve cemaati okdur ki cami dahi var Malmum deildir Maada zaviyelerd yesi ve on bir veklesi ve yz dkkn ve iki hammam var Amma Cemil mer kurbinde Hazre mam ta Firavn zamanndan beru bir tarzu tavr zre bina olunmu bir turfa hammam kadimdir Rum ye Arab ve Acemde alem olmudur Hl ziyaretghdr Hasta girse ifa bulur Feth iden ki arlar dua etmilerdir kim bir czam krk gn girse rahmi maderden mtak olmu gib drr be Hatt Hazreti Alinin duhteri pakize ahteri Sitti Msrdan gelb ifa niyyetine girmidir Bu hammam binayi hukemay kudema olduundan hanef kurnalar birer dem kaddi lidir Ayak zre rub ykanlr Geri yle musanna bina deildir Amma der divarlar mk amberi ham abir ve le tahmir olunmu cibsi halisden bina olunmu divarlardr Ve bir halveti divarn emmetsen kfur ve glb ve laden ve savri rayihas gasillerin diman muattar ider Ve b Nil olmak u havas gayet ltif ve itidal zredir Ve feri bir gne deli beyaz tadr kim hl zeman ir tan yerine vaz etmee kadir deillerdir Amma camekn tenk yire vaki olmaiyle gayet kdr Amma gll aas sarayndaki kk hammam yenidir Lkin havas sakildir Ve bu ehirde sebilhane ve altm mektebi var Amma bedasteni yokdur Cmle esvaklar zeri rtldr idde rimal trab tesir etmez Pak tariki mlar vardr Ve yetmi aded saray kebirlerinden kif y() ehrin vasatnda saray mamurdur Ve Nil kenarnda bir dilka ve ferah bd saray nev saraydr Cmle maksure ve revzen ve ahniinleri Nile nazr meddi hasarl cihan nma bir s dir Bu ehrin canibi garbisinde alt yz mamur bdn kuralar olmaiyle gayet ganimet ehir dahi ganimet iden bu ehirdir kim ebbek [1] bostanlar ve firavan baistanlar ile bir va siatlaktar ve rahisatl e'ar bild mamuredir Ve bu havas gayet ltif olduundan dilra leri hubrudur Ve mahbublar ahmerllevndir Emrad Msr alacalar ve Siyut boaslar giyer asker halk gnagn cukalar ve atlas kubalar giyerler Nisvan bintan balarna sivri taky eyinlerine beyaz ve alaca futa brnrler Ve yzlerine kldan nikab rinrler Ve meklt me mdih olunmuu evvel has ve beyaz gl penbe misal pimi Evliya elebi 10 50 [1] (Mebbek) olacak 786 EVLYA ELEB

ragif ekmei Bu ehirde ekmee ragif derler Ve petemah ve gnagn su bardaklar mehurdur eyi yokdur Ve canibi selsnda ba ve baeleri okdur Ve bu ehrin Nil karusnda evce p lmu kayalar zre firavn harab binalar ve kal'a asarlar vardr Baz tevarihlerde bild m olduu mastur Ziyareti eyh Msr Camiinde medfundur Bu ehirde bu ziyaretden gayri ziyare t etmek myesser olmad vesselam Andan kalkub yine Nil kenarnca cenuba gidb be saatde Evsaf ehri khne ve dar diyar kehene kasabai Imunn Nuh nebi olunun olu eblkababt Bayzar olu mun binasdr Eer bu diyar harabnn asar mali rimal olan amudu mntehalarn tarif ve tavsif etsek bir mcelled kitab olur Ancak yz haneli ve iki camili ve bir ka dkkanl kasabadr Circe eyaleti hkmnde baka k elli ake kazadr Nahiyesi krk pare kuradr Hafta bazar durur bir kasabai muhtasardr An bur idb sekiz saatde Evsaf Kasabai beddav yani ehri Melluyt] Circe eyaleti hkmnde Minye kifinin taht hkmetindedir Ve Minye kadsna nahiye ilhak r Baz zeman yz elli ake ile baka kaza ihsan olunur Altm pare nahiye kuras vardr Ve n Minye aas tahsil ider Ancak bir Msr orbacs yenieri serdar ve azab serdar vardr ve nakibi Minyede-dir Ve bu ehir Nil kenarnda bir mrtefi bayr zre bir vasi dz yerde eni binal bir ehri mzeyyenedir Zira bu mahalde Nil cenub tarafna devr idb bu ehrin ha li hanelerin berbad harab ve yehab etmidir Badehu ahalii vilyet ehrin haricinde cen ub tarafnda olan vasi yerlere elli seneden beru binayi ltif hanei zibalar ina etmile r Cmlesi drt bin be yz tu [2] bina mamur ve mzeyyen hane ve saray lilerdir Ve bu vil Saidde byle bir irin cedid binal ehir yokdur Cmle evlerinin der divarlar siyah ve k beyaz tula ile sahibi hane ismile ve binas tarihleri ile bennas ketebesile nak olun mu hanelerdir Ve bu ehir cmle on alt mahalle ve krk mihrab ve be hutbedir Cmlede arsu iinde Yusuf Bey Camii alt [1] Mellur [2] Yldz nshas (tula) SEYAHATNAMES 787 ta nerdbanl camidir Tulen ve arzan altm admdr Ve derunu camide cmle otuz aded kfe r zre tavandr Ve mihrab minberi sadedir Ve hareminin etrafnda yirmi iki stundur Ve usu ve bir minaresinden gayri bu ehirde minare yokdur Ve iki cami dahi natemam va rdr Maada zaviyelerdir Ve bir hammam ve drd yz dkkn var Yz aded dkkn dahi bir tar ami sahibi Yusuf Bendir Camie vakf etmidir Ve yz dkkn Circe hkimi Mehemmed Bey hayra le dekknlerin zerleri rtl kapdr ah rahlar pakdir Her bar sakalar b Nil nisar ide e yedi mektebi sbyan ve yedi kahve erbab han ve alt sebil hanesi ve otuz sekiz ekerha esi ve elli at deirmeni ve yedi ya deirmeni vardr Lkin etmek furunun grmedim Cmle ah si hanelerinde piirirler Bu ehr icre on yedi bin dem vardr derler Cmlesi garib dostla rdr Ve ehrin canibi erbaasnda kal'a kapusu misal metin ve mstahkem tahta kapular zre azgal delikleri vardr Hni mahalde anlardan Arab akyalarna kurun urub her gece pasbanl r bu kapular sed idb miftahlarn eyhlbelede teslim iderler Mazbut ve merbut ehirdir Ab havas memduhu nasdir[l] Melluy mahbubu mehurdur Ve msmirat mahsultnn ve tasnifat in mehuru cmleden mmessek mid skkeri ve skkeri mkerreri ve kutru nebat hamevsi ara yokdur ll nebat hamev Samda olur Ve bostanlarnda kasab yani eker kam dem kad b her boumu birer kar olur Ve yle leziz bdar olur kim bir boumun kat idb emsen bir k deme hayat verir Mutedil [2] tabia bir eker erbeti kar Ve cirm cismi mahvolub rakik e nazif kabuu vardr Elhasl diyar Msrda Melluv ekeri ve kasab kam gibi yokdur Bu fk bunlardr Gayri eyalar dahi okdur Amma memduhu lemi skkeridir Bu ehirde dahi ki yalar ziyaret idemeyb yine cenuba kh Nil kenarnca kh nahlistanl kuralar icre-tayyi r iderek saatde Evsaf kasabai Darudu erif ' Circe hkmnde sekiz yz haneli bir kk kasaba(i)mamuredir Sanbu kazas nahiyesidir Mekke Medine glline makyud Msrda sdt hazretlerinin iltizamnda iki camili ve alt zaviyeli ki kahveli ve sekiz dkkanl mamur kasabadr Fayyumda Yusuf deryasnn Nilden mteferrika o an tama(?) bu mahaldendir Hazreti Yusuf desti efi] Yldz nshas (nasdr) [2] lt) 788 EVLYA ELEB riflerine [1] kazarken hazreti Cibril Emin dahi kanadyla yarub imdad etd mahaller nma yandr Nazargh nebi olduundan bu tur'a asla cerf hafr olmadan beridir Amma akalmi Ms

ekadar bin hali ve tur'a var ise her sene nice kerre yz bin beni Adem ve a-mus ve sr em olub tathir iderler Amma Darud tur'as Fayyum ehrine varnca asla craf olmaz Ve bu tur'a bu mahalden girb canibi garba cereyan iderek nice yz pare kuralar rey iderek e hri Behnisa iinden ubur idb bir merhale yerde dahi bhisab beledleri sakyiderek Fayy um ehrine andan Yusuf deryasna byle b hayat girb gayib olub ac olur Buhayrei azm ve eti hayy kadim gldr inaallah mahallinde tahrir ideriz Badehu bu Darudu erifi ubur idb aat gzeri rah idb bir dz feza ire mlka yer gidb Evsaf kasabai kebiri Sanbu Circe hkmnde sdtlar iltizamnda Hazreti Risaletpenah evkaf maktulkadem ve mefruzlkal a suba hkimi vardr Ve yz elli ake irin kazadr Altm yedi nahiye kuralarndan kady d kise hasl olur Yirmi bin erdeb glle maktu beleddir Kenar Nilde bin haneli ve camil ve yedi dkkanl hammamsz ve ba bae ve hansz bir kasabacikdir Amma yende ve revende n olmasyn bir saray azm dareddi vardr Tahtelkahve ve fturu ve merreteyn taam ve e bir hane (i) bminneti vardr Andan alessabah kalkub drd saat arka Nil kenarnca andan drd saat yine Nil kenarnca cenub canibine giderek zira bu mahalde Nil deve boynu gibi gayet iri cereyan ider Ve Nil icre ormanl ve timsahl ve kayklar ile munsr harami li adalar vardr Bu mahalleri kmil sekiz saatde dolaarak gidb Evsaf binayi Lt yani ehri azmi Manfelt Bu dahi eblkababt olu oullarndan melik Lt binasdr Def-terhanei dehlizi Circede ehr lt namile masturdur Galat mehur evl olmaiyle efvah nasda ayi olduu zre Manfelt de bi tesmiyesi oldur Circe hkmndedir Amma hkmeti azm ve bender ehri kadim olmaiyle Ms ri mirlivai Msrn bir ebehine hil'ati fahire giydirb ihsan eder Hl zemanmzda musa-h med Beye sadaka olunub beyz tevabiile ve Msrn yedi blk mustahfzan askerile yedi aded kuralardan [1] Yldz nstas (erillerile) SEYAHATNAMES 789 iki yz kise mal padiah erdeb [1] gll anbar Yusuf tahsil idb mal fud ider Ve kendne yz kise badelharc velmasarif hayr ider Zira Berberi stan ve Foncistan ve Sudan ve Elvahat vilyetlerinden gelen nie bin cellye tabir etd ikleri kara tccarlar nice kerre yz bin deve ve nice bin tavai ve gayri siyah erde es irler getirb her esirden birer altun ve her cemelden bir guru ve gergerdan boynuzu ndan onar guru bac alub hayli mal tahsil ider Byle memerrinas yeri bir ehri derbend i canlenderdir Ve paa tarafndan dahi bir aa glli mir tahsil olunmasyn alt ay hki senev iki kise ve iki at ve on aded tavai memlk ve yevmiyye be guru klfe beha alub t hsili gll ider Bir aa dahi bu aa zre isticali glle gelb bir kise hakk kudumu kif hsili glle ibram ilhah ider Zira Msrda kul ceraye ve aliyklerin isterler Ve paa aas dye erdeb bana iki pare alub paaya kalemiyye yedi kise verdiinden maada on kise fayiz i kalr Ve yz ake li kazadr Uyz pare kura nahiyelerinden senev kad efendi yirmi ider Serdarlar ve mftileri ve nakibi ve yn kibar vardr ehir Nilden bin adm canibi g baid bir tur'ai azm kenarnda bir vasi fezada sekiz bin alt yz mamur ve bdn ve mzeyy t enderkat byutu beytlhazen-lerdir Zira zulmden hor hakir fukaras okdur yn olkadar r Lkin tccar okdur Cmle otuz mahalle ve otuz sekiz mihrab ve sekizi hutbedir Evvel Sa d ehid Mehemmed Bey Camii fevkanidir Yirmi kademe ta nerdban ile ubur olunur natemam camidir Amma yine cemaati firavandr Minaresi ve haremi yokdur Camiin altnda sarap a dkknlardr Bu esvakn iki canibinde kapular vardr Ve yine Mehemmed Bey veklesi iinde ne Mehemmed Bey Camii matekaddem zaviye olmak zre bina olunub arsuy bazar vasatnda izdiham azm yerde olman cami etmiler Ve yine arsu iinde be kademe ta nerdban ile Camii Gayetlgaye cemaati vafireye malik camii atikdir Tulen ve arzan ellier admdr V e yirmi sekiz amel krgir payeler zre kemerler dahi fevkinde mnakka tavandr ki yan ve r kble kapusu ve bir minaresi var Amma hasb bir hatibi var Eeyh Cemalddin derler Veli yyullah-dr derler Yetmi sene imi savm Davud ile mukayyed bir sulehayi mmetden kimesne dir Hyr dualarn aldk Andan Camil Yetim ve Camil Atik Ve yine aru iinde kif Mehemm i ve mahallt iinde Camii Muallk Sekiz kademe ta nerdban ile kl-dyn Camii Muall idir Ve imaret medre[1] Yldz nshas (erdep) 790 evliya elebi seleri yokdur Amma zaviyeleri okdur Ve yetmi sebili ve krk yedi mektebi ve bir darlh adis ve sekiz mamur han var aru iinde hammam mukabelesinde Osman Bey han ve Mehemmed

Bey han cmleden mamur ve metin hanlardr Ve ancak ar 5u iinde bir hammam ruinay hogh ermas var Amma vahidi keelfdir Osman Bey hammam derler Diyar Msrda misli var ise Dimy at Nili zre ehri Mti Gamr hammam ola Vasfnda kilki cevahir nisar ll bzebandr Gayet na ve tarh ziba ve bina(y) rana ve dilkaj hammam ruina-dr Ve cmle bin dkkndr Ser tl koyahdr kim Acem diyarna mahsusdur Bezazteni olmamayle cmle nadirat hanlarda mevc ur Ve gll bazar ve koyun bazar ve on iki bazar meydanlarndan gayri avret bazar mahall ehrin haricinde bir kesif kirli bulak dolak sokakl hazardr Bu ehrin cmle esvaklar fi yire vaki olmayle bldan sfliye yahud aadan yukar bir arsu icre nazar olundukda s temevv ider Ve ekseriya evlerinin kapularnda ve atebei lilerinde gnagn hak ile Ay vu- \Ji t^'^' ^'g* u-1^ ic tahrir olunmudur Sual [idb Bu kapular zre bu mnakka Ayet asl nedir didim Malnn zektn verb hacca gidenlerin hyutlardr kim sahibi hacdan gel akkalara byle tahrir itdirir deyu cevab etdiler Ve ekseriya bu ka-pularn kanatlar m unsr haramisi havfinden timsah derileri mhldr Kal'a kapusu gibi leti harb kr etmez ti sahl acib ve garib derva-zelerdir Ve bu havas ltifdir Cabeca mahbub ve mmtaz feday ci anlar olur Ba ve bae ve besatnleri bimardr Ve Nili Mbarek cu hurua geldkde eh i garba cereyan iden tur'a kenarnda ahalii vilyet vakti asrdan vakti gurubadek zevk safa iderler Halknn rengi ruyleri humret zredir Kr kisibleri alaca ve petemal ve mav i bez ve ak kenarl gmlek bezi ve gnagn eyalar fruht idb kefaf nefs idinirler Yetmi eni ve yz yirmi kendm dakik rakik deirmeni ve yirmi aded kahvehanesi bozaha-nesi ve meyhanesi bulunur Ve bir mahalle yehudihane ve bir mahalle kbthane cmlesi yz kefere v fecere(i) menhus haneleridir Amma Rum ve Ermeni ve Firenk yokdur Defi cu' iden tenavltn beyan ider Evvel has anison ve rek otlu akl etmei ve sim simli halkai kh ie peyniri ve beyaz tereyal ftur rei ve yumurtal brei ve mutabbak ve beyaz musaf msmiratndan limonu ve turuncu ve rumman ve nabkas okdur Amma cevizi ve muzu yokdur V halk gayet garibdost ehli hakdrlar SEYAHATNAMES 791 Ziyaretghlarn beyan ider Evvel fitab nihan ve kameri zindegn Eeyh hazreti Mehem-medi Za'fran esvak sultan r kubbe iinde medfundur Ve Eeyh Mehemmed Enfasl Marib Mescidi kurbinde asudedir Ve E Mehemmediil Kabih Camilyetim. kurbinde medfundur Ve buna karib Eeyh Abdlkerim ve gar b canibinde Eeyh Abbas ve kble canibinde Eeyh Sleyman Sleyman [1] ve ziyareti Maka ve kif saray() kurbinde Eeyh Osman ve ehrin vasatnda Eeyh Eblhasan Bunlardan maa in kibar evliya merakd kubablar var Amma bu kemteri ahkar ibadn atebelerine yzmz s tlerin reca etdiimiz bunlardr >.jJi^ -din'^a Ve sulehayi mmetden grdmz mazanne elerden eyh Alii Sennar ve mutarra ardarl eeyh Mehemmedi Manfelt bir yau-bli mud e ayyar tarrar grinr Amma hafz kelmul-lah ve nie kerre keif kerametleri malmumuz o Cmleden biri Kamanisa kal'as fethin vakt saati ve derece ve dakikasile elli sekiz gn mukaddem rya tarikiyle tebir eyledi Mecazibundan bir budala tekellfden beri mutarr a bir candr Bu candan mezun olub bu ehirden nc gn hareket idb cenub tarafna alt Evsaf kal'ai Lt ehri kadimi syut Lisan kbtde bir kehene ismidir kim cemii ulmu Hazreti Idrisden grb bin sene muammer o mudur Efvah nasda Siyut derler Zeman kadimde bir kal'ai metn imi kim Amr ibnl As kmi edi ay muhasara idb badelfeth yine dmen destine girb muta-hassn olmasnlar deyu kal'as bur barularn mnhedim idb hl sr binalar azhari mineemsdir Canibi erbaas uurum etinde baka kaiflikdir Uyz askeri ile ve Msrn yedi blkden yz asker ile drd yz seksen be kisei ve on bin erdeb glli tahsil idb divan Msrda muhasebesin grr Ve pa an gll tahsiline ve isticaline iki aa sayir kazalar gibi memur olub alt yedi ay coru nlardan gll cem idb gemilerle Msra gnderirler Aalar dahi kendlere er kise tahsil in paaya kalemiyye vermezler Ve yz elli ake erif kazadr Nahiyesinde yz be pare imar adan ve ehirden senev sekiz dokuz kise hasl ider Ve mezahibi erbaadan mftileri ve eyh islm ve yedi blk serdarlar ve yn kibarlar vardr Ve ehri Nilden iki [1] Yldz nshas (Selmn) 792 EVLYA ELEB bin adm baid garb canibinde bir mrtefi toprakl ptei li zre ba ve hurmal az bir Cmle drd bin sekiz yz tula binal tabaka tabaka hanedanlar ve gayri sknalardr Ve cm rmi alt mihrab ve dokuzu cum'a maadas mesacidlerdir Evvel Camii Cedid Mirliva Yusuf Bey binasdr Tulen ve arzan ellier adm ve cmle yirmi alt stunu zenburlerle somaki l udu mevzunlar zre sade tavandr Bir minaresi ve kapusu var Andan Camii Um* meyye(i)

atik Sol canibindeki kapusundan on kademe ta nerdban ile enilir Tulen ve arzan sek sener admdr Cemii enderunu birununda cmle seksn bir beyaz mermer imadlardr Ve haremi nde drd hurma ve nabka dirahtleri ile mzeyyendir Minberi hasebi musannadr Kapusu zre kf hat ile besmele ve Ayetl krsi ve sahiblhayrat halifei mer <* a^ij tarih Sene ^U^ i fetihde Hazreti mer in bina olunmudur Bu tarih tamir termimine tahrir olunmudur Bir ruhaniyyetli camii atikdir Bazlar Hazreti mer namile bina olun-mamdr Ali Fatmiyyunda Halife mer binasdr kim o^Jr de Msra malik olmudu derler ss\)\& ca^.u Ve arsu iinde Hums On sekiz mermer payeler zre taklardr Dahi fevkinde levhah mnakka tavan ve iki y an kapu ve iki tabakal bir minarei mevzunu var Ve Camii Kad Sadrddin On iki stun zre bina olunmu tavanl bir camii cediddir iki kapulu ve bir minareli haremsiz camidir Bu cevamilerden maada zevavilerdir Alt tekye ve yedi medrese ve yetmi sebil ve krk mektebi sbyan ve bir darlkura ve iki darlhadis ve alt vekle ve bir hammam var Amma ga et musanna bina ve bu havas mferrih hammam dilcudur Ve cmle yz altm dkkndr Lk ur Amma kuyumcular okdur Bu yedi kahvehane ve krk tahniyye deirmeni ve be yz at deir i gayet okdur Bukadar deirmeni dakik alettahkik gayri ehirlerde yokdur Zira beni Ad emi okdur Ve tara kuralarnda olan mahlku Huda bu ehir deirmelerine muhtacdr Her dei ziamet timardan l ve ltif akaratdr Halen eyhlbeled defterile bu ehr ire yz krk al ardr derler Hakka ki her ke ve pue ve esvaklar omuz omuzu skmez beni Ademdir Ve zeman adimde gayet mamur bdn kal'a ve ehir imi Cenub tarafnda kal'a asarlar ve saray li im esaslar zahirdir Ali Osmandan mukaddem Circe hkimleri bu ehirde vezaret ile hkmet idb bu ehirde sakin imi Ol asrda bu ehir yirmi yedi bin hane ve on drt hammam imi Bi a muattal hammamlarn ve cevami ve zevavilerin hakir grmm Ol imareti bdn bilir yz zinde civan misal cnb hareket ider eyh caddin grdm deyu nakl etdi SEYAHATNAMES 793 Ve bu ehrin canibi erbaas uurum bayrl yerler olmagyle dayiren madar etraf ehirde ka apular gibi tahtai metn bablardr ebii ruz didebanlar nighbanlk iderler Zira canibi g isinde si l Urban vardr Ve ehrin keileme rzigr canibi ehirden rubu' saat yaln tlar serapa maaralardr kim zer enderzer kayadan oyulmu divan haneler ve kue kue mtea d hcreler ve biner at alr kayadan kesme stabllar var kim dem girse gayib olur Lt kavm i bunda sakin olurlarm Serapa bu kayalar byle gar yetimanlardr Bu ehir keferesinin ba mrdelerini bu garlar icre defn iderler Bu ehirde bir mahkeme(i) kbt vardr Amma gayri milki nesrdan nam nian yokdur Ancak ticaret in gelb giderler ki aded keniseleri var hrin bu havas bdi sabah ve melis rzigrl ho hava yerdir Dil cana kyc yrek yakc i in gzl irn szl mehce-bn peripeyker melekmanzar mahbube ve mahbublar vardr Cmle dostdur l ve ednas m'min muvahhid ehli hal kimes-nelerdir Bu ehrin cmle dekknleri b u yolun iki canibine vaki olmudur Gayri tariki mlarda dkknlar yokdur Ve zerleri kap-d [1] Asla iddeti hararet tesir etmez ramgh zurefa bir suku sultandir Memduhatmdan bey az kenarl bezi ve petemal ve araf ve kahve mikremesi ve iplii mehurdur Ekseriya ehl efinin ou ulhadr Bin ulha dezgh vardr derler Sahihdir Zira Marib Zeminden nie bin garibe gelb nice bin yk gmlek bezi ve keten iplii olub Maribe gtrrler vesselam Anda Bu ehrin ziyaretlerin beyan ider Lodos canibindeki mezaristana cebane (i) kbra derler bir diyar Oyle pak ve mamur mezaristan vadii hamuan yokdur kim bu dahi vatan aslmz olan ehri hamuandr msa mazmunu zre bu ehir halk hirkr meknmz olsa gerek-dir deyu borca harca girb m dukalarn beyaz kire ile ina idb hece ta zre tarihler tahrir idb nie yz bin seer etmilerdir Ve nie fukaralar bu gurafede yatub girmesin deyu muhafaza ider Tariki m z re olmaile nice yz sebilleri vardr Binden mtecaviz beyaz nurmisal kubbelerinde nie bin [lj Yldz nshas (kapaldr) 794 EVLYA ELEB sahabei kiram ve evld zevilihtiram asudedirler Ehli beledin eha-deni [l] ile hini m uhasarada ehid olmu yedi yz eshab gzn medfundur derler Hakka ki . cmlesinin kabri e ri malmdur Eer tahrir, etsek tatvili kelm olur yle bir mezaristan mnevverdir kim anda asude olanlar (Msra) Kimi Cemdir kmi Dr yatan mevtay syletsen Amma ehr iinde mtevekkili ebrar ve mutasarrf esrar eeyh skender ve cebbane dibindek ir kenarnda eyh Mehem-medl M.eczub ve civarnda eeyh Rudi hazretleri sadat kiramdan-d ^**~-> Badehu bu Isyutdan refiklerimiz ile kalkub cenub

canibine cisri sultan zre ubur iderek bir mlka dz sahrada gidb Beledi utub Siyut kazas haddinde iltizam yz evli mslim ve kbt kura-sdr Bir krmz cebel zre i kadimdir Bu cebel zre evayili a'sarda bir kal'ai metn var imi Hl eseri binalar mma dr Bu Mera cebelinin canibi arksi harabistan maa-ristanlardr kim beni dem varmaa har [2] idemez Ademe dehet hasl olur Bu cebel zre bu mahalle Vadit Tayr derler Evsaf Cebelt Tayr Cebeli Tayliman dahi derler Ve acib ve garib vacibsseyr Bir temaagh ibret nma cebeli azimdir kim temdihinde lisan kasrdr Her sene fasl rebide canibi Rumdan nice kerre yz bin tuyuru gnagn gelb bu cebel zre meks idb mihman olurla Amma lklk kuundan ve saka kuundan ziyade mrglar yokdur Ol cebel zre ve det . sahra r kadem basacak arz haliye kalmaz Ol gice cmle .tuyurlar yle sayha ururlar kim isti ma iden-lerin zehresi "k olur Bu temaadan ahalii vilyet ve ehli beledler haberdar ol ub alarakadan temaasna gelrler Amma bir ferd dest-drazlk ve sengendazhtlk etmee kadi eildir Bu cebel zre bir kumsal yerde bir mezaristan vardr Her lhd iinde nice bin kefe nli gnagn kular medfunlardr Ekseriya leylek kuu kefenile gayet (1] Yldz nshas (ehadeti) 2] (cr'et) SEYAHATNAMES 795 okdur Cemii mrgler bu mezara gelb feryad figan iderek deveran idb ziyaret iderler An dan yine mezkr cebel zre meks iderler Bu mezkr kefenli kularn ou mezardan tara nma feni iinde asla crmemi ter taze tile durur kulardr Ve kefenleri hurma lifindendir rlarn kefen ile medfun olmasnn aslu fer'in bilir] dem yokdur Ve bir mverrihi lem tahr r etmemidir Hatt hakiri iki kefenli ter taze kular aesin Kethda brahim paaya getir u saadetleri oldu Badehu bu kular alessabahla vakti afi ki olur ^ wW mabeynlerinde b ir feza' ve ceza' ve griv feryad kopar kim istima idene bir vehim arz olur Vakti s eher ki olur bu cebelde bir gar azm vardr Ol gar azm zre cemii mr-gan sayhai edid u berheva olub pervaz iderek yedi kerre sayhai li ile bu gar ceveln devran iderek ta vaf idb yine garn nnde kat enderkat meks idb gya bir meveret iderler Badehu her ecna yurun iinden birer mrg garn iine girb artk kmazlar Ta ol mrg gar muzlim iinde ca e cemii kular taye-rah etmezler JBaz ieri gara giren kular can havli ile tara knca kular an de de gara korlar Yine karsa minkar-lar ile kati idb gayrisini korlar T etab burcundan k-dkda ibtida turna kalkar Andan mrgu kemzar kerkes andan karaku anda lak ve andan lklk Velhasl cemii tuyuran kanat kakub bu cebelden kalkub berheva olub bir gne sayhai hazin koparub istima iden canlarn canlar ve can cananlar bile rahat o lub kmil bir saati ncum bu cebel zre bohava esvat ltif ile yedi kerre gruh [gruh d etdiklerinde evci asumanda gne gayib olub perrbali tuyurdanzemin ibi[l]muzlim gibi o lur Yine bir saatden sonra alay alay remma remma cemii mrgan Huda cmlesi turna kata r olub cenub canibine diyar Foncistana andan Nilin ban ubur idb hu Msr ceziresinden hri Muhit zre yine cenuba doru gitdiklerin Portakal ve Hind gemilerindeki demler grml rdir Amma andan te ne canibine gitdikleri malm deildir Bu Bahri Muhiti ubur iden le ylek kuudur Yohsa gayri tuyurlar Msr ceziresinden kmazlar Anda sehillerler Her diyar mrgunun bir sevahili ve bir yayla vardr Amma sevahilde yavru karmazlar Zira iddeti h an yumurtalar pier Hatt hakir bir kerre Mekkede iki deve kuu beyzas buldum Bir canibi nden delb iin boadub Ruma gtrmk mlhazasnda olduk Meer iddeti hardan l pimi Me db gidince nice kimesne ile mezkr cebelin zirvesine uruc idb mezarlarda m edfun kefenli kular [1] Ydz nshas (ebi) 196 EVLlYA ELEB temaa idb merkum gara varub ieri girdik Olkadar muzlim deil Bir gar azmdir Amma bilh vel gaye mrglar aeleri rayihasndan dem ni vahid vuramaz [1] Sermest olur Mukaddema c i mrglar cebele geldklerinde her ecnas tuyurdan birer mrg bu garn iine girb kalmd sn cmlesi mezkr garn kubbeleri deliklerine minkar ve penelerin sokub lmler Ve asl idi Ve ziri garda paymal olan lei mrgan bu minkarndan aslub denlerdir Ve her sene c cnas tuyuran gelb bu cebeli bu tahrir olunan slb zre ziyaret idb bu gar icre birer ne i tuyuru kurban idb Asvan ve Sudan diyarlarndan ubur idb Bahri Okyunus zre giderler Behar eyyamlarnda yine sevahil-lerinden avdet etdklerinde yine bu cebeli pracibi zi yaret idb kelevvel yedi kerre devr iderler Amma gar icre kulardan kurban et-meyb ve gice yatmyub ubur iderler Ve bu gar icre biri biri zre ylub per halleri ile kadid ka an kular aesinin hadd hasrn Cenab Bari bilr Her sene temaagh ibret mumadr Amma a

bu kularn her sene gelb byle cemiyyet ile bu gar icre birer cins mrgu kurban idb git iklerin b ecdadlarndan beru tecrbe etmilerdir kim eer bu gar iinde minkarndan asl kal-myub cmlesi yire dmse kahtu gal almetidir derler Cmle halk terekelerin der amb z etmee balarlar Hakka ki yine mlhazalar zre kaht azm olur ki ku bulunsa reayann k kar U bulunsa ganimet olub Nili Mbarek on alt arn kub mal gadiah kar Eer m l yirmi arn taub cemii mena ve mltezimin gani olurlar Ve eer minkarndan maslb ku b a Nil yirmi iki arn taub cmle reaya ve beraya bay olur Eer ku alt bulunsa Nil yirmi zira gelb ganimet olur kim hububatlar V- M- olub cmle reaya ve mera ve keaf ve mlte corunIarndan[2] mahsultlarn kaldrmaa ciz olalar deyu mcerreb itikad fellahni Said Ve yine biemrillh yle olur Hikmeti garibedir kim bir mrgu vahi ve hevayi hsn rzasil elb bu gar icre kayalarn rahnedar yerlerinde minkar ve nahenlerinde aslub mrd ola ac ve garib kr kehenei kadim mutalsm measiri[3] azmdir kim il el'an ameli caridir Zehi s ihri "azdr Hamdi Huda lemi seyyahatimizde byle bir temaay azmei seyr etdk Badehu bu lli ubur idb yine taraf cenuba admanh beledleri geb alt aatde [1] Yldz nshas (duramaz) 2] (yani harman) [3] (meastrei) SEYAHATNAMES 797 Evsaf Kasahai Ehu ShUl Circe hkmnde ks sahibi kiflikdir Hil'ati Circe hkiminden giyb ziri hkmnde olan iki kuradan yetmi kise ve yirmi bin erdeb gll tahsil idb C;rce divannda muhasebesin grr isticaline aas Circede mukimdir Yedi blkden asker ve mfti ve nakib yokdur Amma yz ell ake kazadr Nahiyesi seksen kuradr Baz mahalde taht kadsna ilhak olunur Senev be ki sl olur ki bin hane vej yedi mihrab ve cami ve alt mektebi ve elli aded esvak muhta l kasabacikdir Hikmeti huzaU] Hakir anda kifin dareddinde mihman iken Nilin kar canibinde Ebu Yahya kabilesi alt y l ve hicinli askerle Nili yldrub her. canibinden bizim mihman olduumuz dareddi muhasa a idb cenge ahenk idb tfenk atmaa baladlar Bizim ile daredde brahim paa delilerin nkli ve yirmi tfenkli kifden ve yedi tfenkli bizden dareddin mazgal deliklerinden aylm kurun verince [3] Arab kmesinden on alt Urban ve yedi at haki mezellete ddler rhal Arab urub yan verince bizim kasaba hayyalleri dahi esbsvar olub bizim daredde geldiler Biz dahi yetmi atl olub daredden tu idb Urban ile meydan markede bir cengi muhtasar olmudur kim tabir olunmaz Hamdi Hud a arkl Urbanndan yirmi alt dem dahi mrd olub on alt dahi daredden Urbanlar ile cm an kati olunub kelleleri gaitan olub bakyyets seyfi Nile doru firar idb nicesi Nilde gark olub cmle yetmi at ve yedi ksrak ve on iki hiin ganime olub on Arab esir oldu izim taraf Urbanndan yedi dem ve iki at ve paahdan bir dem ve kifden dem ehid ol hal kif esir olan Urbann ikisin dared nnde kaza urdu Maadasn Circe hkimine kelle rak zre sancub bir kan bu idb derilerine saman doldurub alaylar ile Circiye gtrdler kire mal Urbandan ksrak ve bir hiin in'am idb hakir kelleler ile maan Circiye revane olduk Andan, bir mlka yer gidb [1] Yldz nshas (Ebu Th) [2] (Huda) [3] (urunc 798 EVLYA ELEB Beledi eyh ibni bid Selim Hana muti olan meayihlerin zrriyyetindendir Bu kabileye Havvare derler Msr khey lnlar bu kabailde olur Yetmi frka aayiri kabayildir Cmlesi birbirine hasm bunlardr cmleden bu kabile(i)Abid eci bahadr kavmdir Cmle sekiz bin asker feta olur bni Abidin sakn olduu kura bir vasi mahsuldar sahrada be yz haneli ve bir camili ve bir daredli ve mamur eyh Abid sarayl belidedir Eeyh Ebu Neha [1] hazretleri anda bir kdbbei sag ire iinde hazrdr Himmetleri nazr ola Her leylei Cum'ada eyh ibni Abid bu ziyaretgh E Necada Mevldu erif idb fukara ve zurafaya ziyafet ider ve hakire bir deste kuyruk H avvare tay balad Andan kalkub yine Nil kenarnca gelb cenub tarafna Nili Mbarek gaye amdr Ve Nil gayet vasi olmayle cezire cezire olmudur kim herbir cezire azm ormanlar mahallin Nilinde timsah ve Nil at gayet okdur Kaan kim Nili Mbarek uu hurua gelse bu halde Tur'ai Remi derler bir tur'ai azmdir kim Nilin nsf ol tur'aya cereyan idb nice bin pare kuralar rey ider edid tur'adr Bu tur'a iine timsahlar girmeden havf iderle r Zira bu tur'a Nilden ayrulduu mahalde bir amudda timsah tlsm vardr Hemen timsah bu tur'aya girince karn stne gelb mrd olur Ol ecilden timsah haramzadeler Nilin krmz

akduu mahalde dem cssesi kadar ve dahi kk sengn talar yudub ar olur Kmil krk g ezireler mabeyninde erbain cekb yatar Ol mahalde ibadullahn evldlar ve hayvanatlar bp k [2] bperva Nil kenarna varub defi atsan iderler Amma gayri zeman merd zenan ve sby an cemiyyet ile sahili Nile varub nabutlar ile Nili ura ura su alrlar Mel'un tims ah baz mahalde frsat bulub atlar ve develeri kapub Nile ekb cezirelerde tenavl ider G yet zorlu mel'undur ll karada mehareti yokdur Zira elleri ve k ayaklar kuvvetsizdir M ehareti Nilde kuyrugyledir Baz demi btn yudar Kk masumlar hod evlbittarik yudar A l'unu mezkr Tur'ai Remi iddeti mahallinde toparlyub tur'aya dahil olunca tesiri tlsma tdan mrd olub fellhn derilerin kapularna mhlarlar Bu tur'ai ubur idb yine cenuba 7 sa t gidb Nilden baid [1J Yldz nshas (Ebu Neca) [2] (bbak) olacak SEYAHATNAMES 799 Evsaf kasabai Tima Circe hakinde Tahta kazas nahiyesinde iltizam bir beldei be-namdr Be yz haneli ve ik i camili ve bir kahveli kasabadr Dar-eddi bir saray lidir Haftada bir kerre azm bazar lur Cabeca baeli ve bir sakiye ve zaviyeli ve bir msafirhanesi vardr Andan kalkub kh lebi Nilde ve khice alarka mahsuldar hurmal kuralar ire ubur iderek be saatde Evsaf kasabai Tahta li Abbasiyan asrnda bina olunmu Circe hkmnde otuz kise mal padiah ve bin erdeb g a ks sahibi yz kend askerile kkmider kif likdir Lkin yedi blkden asker ve eyhl ve zabit serdarlar yokdur Amma yz elli ake irin kazadr Bir mddeti yz elli pare nahi kuralarndan on kise hasl olur Gll isticali aas Circede sakindir Ve ehri Nilden baid mrtefi yar ve bayr zre vaki olmu ol kadar bdn deil kasabadr Amma kadim a'sarda ga r diyar imi Asar binalar zahirdir Cmle imar hl iki bin hane ve yirmi mahalle ve yetm hrab ve dokuz hutbe ve iki tekye ve bir kk muzlim ve kesif hammam ve yz mikdar esvak htasar var Bedasteni yokdur U veklesi ve kahvehanesi ve yirmi sebili var Ve bu ehird minare nmayandr Maada minaresiz zevavilerdir Ve havas sakildir Ve halk fakirlerdir u ehrin kurbinde cereyan iden Nil ire cezireler var kim bayabanndan [1] dem gayib ol ur Kn timsah bcenah mel'unlar gayet okdur Ekseriya baz fetalar timsahlar kati idb d rin bu ehrin dervazelerine munsr havfinden mhlarlar Ekseriya bablar timsahldr Haki pakinde asude olan kibar evliyalar bildirir Evvel ehrin haricinde kdvei rical ve noktai kemal eeyh hazreti Ahmedl Feral Nice bin sif kerametleri zuhur etmi emri azm ulu sultandr Ve civarndaki Cebbanede nice ziyare tler dahi etdik Kabul dergh zzet ola Andan yine canibi cenuba nahlistan bostanlar ire drd saat iddeti harda gidb [1] Byle harekelenmi (beyabannda) olacak. 800 EVLYA CELEB Evsaf hkmeti beledi Cezire Circe hkmnde ks sahibi yz tevabie malik iki yz pare kuradan yirmi kise mal ve on bi rdeb gll tahsil idb Circe divannda muhasebesin grr yz elli ake kazayi smandir M ar Yedi blkden askeri ve gill aas ve mftisi ve nakibi ve yn asla yokdur Kif saki kasaba var bir dar diyar beleddir Camii ve bir kahvesinden gayri carsuy pazardan ve gayri imaretden bir eser yokdur Amma beyaz kubbeler ire ziyaretleri okdur ismi erifleri hatrmda yokdur Cmleye bir Yasini erif tilvet idb sevablarn ruhu prfutuhl e eyledik Ju <uit j.*" Bunda iki saat istirahat idb iddeti har zevale vardkda kalkub yine cenuba saat gidb Evsaf Kasabai Sohac Circe hkmnde sayir kifler gibi iki yz kend sekbanile elli kise mal ve iki bin erdeb g yz pare admanii kuradan cem idb dehlizi Circede mal glli galk ider Gll aas Ci r Ve yz payesile sadaka olunan yz altm pare kuraya hm-er [1] kazadr Senev on k Circiye karib olmagyle yedi blkden asker ve mfti ve nakib yokdur Ve ehri Nilden bin alarka bir gmistanl ve trabl pte zre ekli mdedder[2] kal'a misal canibi erbaas m divarh cmle on yedi kavi tahta kapulu irin kasabadr Ve cmle iki bin yz altm sagir ke irin krl fevkani ve tahtan byutu sigar ve kibardr On alt mahalle ve alt camidir Ev in kble taraf haricinde Camis Sultan Ekrad Tulen ve arzan ellier admdr Ve otuz iki me mer stundur Bu camiin solunda camiden on adm baid bir minarei seramedi var Gayet m usanna gayet musanna beyaz minarei lidir Camiin iki yan kapusu bir kble kapusu var Ve kifin saray() civarnda Essultan Ay Begt Trkman Camii yedi aded ku gz stun z

l ve minaresi mnhedim olmu camii khnedir Amma minaresinin ortasndaki am direi mili inarenin klah hl durur Bir acayib turfa minaredir Gayri camiler manzurumuz olmad Cmle zevaviler ile elli mihrabdr Ve Bedev ve yedi Alev ve sekiz Burhan tekyeleri var Ve yedi zaviyede (1] Yldz nshas (hkimer) [2] (mdevver) SEYAHATNAMES 801 medreseler vardr Hcrelerinin vazifei muayyeneleri vsldr Ve yirmi sebili b hayvan ve edi mektebi sbyan tflan ve alt vekle ve han biri Selim Kif han ve biri Kekek olu mamurdur Ve bir hammam ve yz dkkn var Bezasteni yokdur Ve evleri olkadar mamur deildi Ve muazzam saraylar yokdur Ve fukaras okdur Ve hurmas ve baes* azdr iddetli ruzig u okdur Memduhatmdan etmei ve mavi bezi mehurdur Amma bostanlar okdur Ve gayet mahsul l zemini vardr Bir kile tohmu elli kile hubub verir Baklas firavan olur Ziyaret etdiimiz sultan lianlar beyan ider Evvel fazl ve lim ve emin ve salim eeyh hazreti Eblkasm Kabri] mnevveri bir kubbei rdr kim eb ruz hal sahibi kimesnelerle meml ziyaretgh nasdr Bu ehirden kalkub kh garba ve kh kble ve kh cenuba Nilden baid ubur iderdik Zira baz tur'a ve haliler taub gemek muhal olub yollar yemin ve ve yesara dolaub hayli sret ekerek yedi saatde Evsaf kasabai irin Mensiye Circe civarnda ks sahibi baka kif hkm ider ki yz pare kurasndan yetmi kise mal ve rdeb gll tahsil iderler Ancak yz tevabii var Yedi blkden asker ve mfti ve nakib ve ay n eraf yokdur Gll aas Circede sakindir Ve Tahta kazasna mensub yz elli ake kazayi ltm yedi pare nahiyesi kurasndan senev be yz guru peyda olunur Ve nehri Nile be yz ib bir mrtefi yerde iki bin evli ve on yedi mihrabl ve hutbeli bir kasabai mzeyyendi r Evvel arsu iinde Sultan Mehemmedi Ekrad Camii tulen ve arzan krkar admdr Ve cirmi [ ] etrafndaki stunlar enderunu camide otuz iki amudu mevzunlar zre naki ibret sr kalem i tavandr Ve c ibret nma mihrab ve bir musanna dorama haeb minberi kapusu zre tarihi dur tahrir olunmudur Bu ol Mehemmedi Ekraddr kim Msrda mam afi zre kubbe ina etmidir da mam afi cenbinde medfundur Bu ehirde bundan ulu cami yokdur Maadas mesacidi Evliya elebi 10 51 [1] Yldz nshas (haremi) 802 EVLYA ELEB mamurlardr Bir hammam ve iki han ve yedi sebili ve mektebi ebcedhan ve iki yz dkk yedi kahvehanesi var Abu havasnn letafetinden maada Rum balar gibi balarnda bdar z e halk gayet karib [1] dostlardr Andan kalkub yine cenub tarafna gh Nil] kenarnca kh il boyunca mavi ivit bostanlar kenarnca ve gh nehri nilden baid yerde nie mamur hurma l ve ba ve baeli kuralar ve sakyeli sayedar dirahtli zaviyeler ubur iderek kamil nc e Evsaf ehri azm ve taht Saidi kadim eyaleti dehlizi Habe ve binayi Tote benderbd eh mamuru Circe Badettufan eblkababta olunun olu Tote binasdr Badehu olu ircise devlet intikal edi ce ehrin olkadar imar etdikim gya eddadin bina etd Ba irem idi Ann in bu ehre Circe derler Hl eyaleti Msrda tulu mirimranlkdr Hass hmayunu alt yk akedir Mek Asitne tarafnda bir hizmeti padiah oldukda bin dem ile sefer eer Yahud hni azlinde rlhac olur Mansb azimdir Eyaleti Circede cmle pare bdn kuradr Lkin bin yetmi be ir glle baldr Senev bu kuralar seksen sekiz bin erdeb gll verirler Lkin vilyeti erre yz bin ve otuz alt bin erdeb glle yri-dirler Yz seksen bin erdebi Msr paasna lr Maadas Circe hkimine kalr Amma eyaletindeki kuralarnda yz krk pare belde(i) aziml n gillleri bilcmle vakfullah tarafndan hkim zabitleri tahsil idb Camii Ezhere ve gayr i Camii Seltnlerin mrtezikalarna vazife verirler Mezkr kuralara mirimran Circe vazy dahl taarruz etmee kadir deildir Eer zulmen bir ey etse nc gn Msrda yetmi bin y Msr gulv idb zulm men iderler Ve bu iklimi Circede dahi timar ve ziamet ve alaybei eriba kuralar yokdur Cmle kurayi sultan vakfullah sbhandir Bu vilyet-den hkimi ev bervechi adalet badelharc velmasarif yz kisei msr kalr Amma merhum Circe hkimi ahalii beled nakilleri zre iki kerre yzer bin guru kendye hasl idermi Tahkikdir Zira defterhanei Circede Ali Bey irad ve masarifi man-zurumuz olmudur Zira eyaleti Circ ede otuz yedi kif vardr Cmlesi [1] Yldz nshas (garib)

SEYAHATNAMES 80?, Circe hkiminden hil'ati fahire giyerler Msr tarafna asla mracaat etmezler Ve cmle ikl mi Circe otuz bir kazadr Alelumum cmle nevahi kuralar alt bin yz yetmi pare bdn ku Lkin vakfullah kuralar ile hisab olunmudur Bu mezkr kuralarda cmle eyhlarab ryan a kabail sahihleri senede bir kerre divan Circeye gelb hkimi Circeden tecdidi biat i db hil'ati fahireler ve alaca abalar giyb mali padiah ve glli asker tahsil iderler V u eyhlerin ittifakyle Circe hkimine mezkr kuralardan klfe in se* nev on bir bin koy yz bin erdeb ar ve elli bin erdeb hin-ta ve krk bin erdeb bakla hkime zahire in hed getirirler Hkim dahi yirmi bin erdeb glli ve krk bin erdeb ari bana cem olan iki b ker tayifesine tayinat verir Masarifi azmedir Mabaki glli fruht ider Ve kanunu selef re eyaletinden hkime be yz havvare kheyln at gelir Haliyetl haliyedir Ana un era y lbette gelir ve badihevadan ve crm cinayetden ve dahi hedayalar-dan bin be yz at ve yedi sekiz yz kadar deve gelir Amma bu diyarda asla katr gelmez ve peyda dahi olm az Karun bu diyarda gark olal katr hasl olmaz Ve hkimine bu eyaletden gll tamak i e be bin eek gelir Ve tur'alar ve halileri crf etmek in iki bin sr gelir Ve iki y bir mikdar gayri siyah memlklar ve bhisab gnagn hedayalar blda tahrir olunan kabile -rinden ve eyhlarab ve eyhlbeledlerden ve cemii keaflardan ve sayir serikrda olanlar elbette bu hedayalar haliyedir Her sene gelb bhisab mal menal olur Amma bu irada gre masarifi dahi bhisab ve harici kitabdr Evvel Msr paasna beher sene yetmi kise ye ve krk aded kheyln havvare at pak besatl ve biri altun zincirli ve murassa zeynl e krk memlk siyahru Arab ve on siyah erde habe tavai(i) lil ehre Bu memalklerin c libas fahireler ile mzeyyen olub her birinin destinde birer boa ve yahud mk ve glb ber ve kfur ze ziyad[l] ve dendan fil ve ahai fil ve siperi pil ve kimaht timsah ve l eti harb makulesi hedayalar ile cmle esved gulmlar alettertib gelirler-Amma yirmi aded Fonc ve Afnvi burunlar ve glar menklu esmerllevn cevariler tehidest gelir Anl yalar mesturdur Ve yz re's beled develer gelir Ve bin erdeb buday -ve bin erdeb merc imek ve bin erdeb firik ve bin erdeb ar cmle arpa eminine ve kilerci basya teslim ol ur Ve bin aded koyun ve bin re's koyun dahi vekillharca vsl olur Ve paa kethdasna sen v yirmi kise ve on ziti arab ve on be tavai aa ve be katar deve cmle skker ve (1) Yldz nshas (zbad) 801 EVLYA ELEB kahve ve ades ykledb yle gelir Ve ehir havalesine ve divan efendisine velhasl Msr ve inin madud on yedi nefer serikrda olan meratib sahihlerinden gayri ta akkmba ve me'al ci basya varnca lyuad ve lyuhsa hedayalar ve ihsanlar Circe hkiminin kapu kethdas olur Bu hedayalardan maada diyye iki kerre he-dayay kesireleri gelir Ve bir kerre dahi Niliyye pikei gelir Ve bhisab hedayalar Msr meralarna ve mollaya ve sayir ser olan Msrn yedi blk askersine kend tevabiinden bin aded askerine ve gayri vacibrreay lzimlhimaye olan kimesnelere ve eimme ve hute(b)a ve meayihana klfe tayinat verd mas f senev drd bin koyun ve yirmi bin erdeb hnta ve krk erdeb ar ve beher yevm yirmier ekmek Her ekmei seksener dirhemi said olmak zre ve bin kantar ya ve yetmi kantar bal ve iki yz ferede kahve bin gemi odun ve nice bin deve yk kuralardan tani ille yani s ezei ve gayri gnagn tayinat verilir Ve mali masariflerinden bin nefer kend askerine senev yz kise ulufe verir Cndilere yzer guru mahiyye garib piyade tfenk endaz sekb a mahiyye be guru be blk basya senev iki bin guru ve be at gayri yirmi aded blkb uru ve ikier at ve odabalara beer yz guru ve birer at Bundan maada huddamlara ihsanl ebzuldr Ana gre kyas oluna Msr veziri masarifile beraber belki baz hakem hkimlerin m aflar dahi ziyade ola Cmle irad masarifleri dehlizi Circede masturdur kim divan azmd ir Msrda nekadar erbab divan var ise bu Circe divannda olkadar menasb sahihleri vardr Lkin cmle kttablar hazar arab kibtlerdir kim akl aristolardr Bir kl krk ak idb nukre ve zerrei cz' hisab ider Hu-lsai kelm kanunu Selim Han zre Circe hkiminin bu s merkum zre irad masarifi vardr Krat bekrat hisab olunmudur Amma bukadar mal firavan e klfe verdii asker tayifesi kuvveti ile tahsil ider Zira eyaleti azm olmaile isyan t uyan ider Urbanlar zimmetinde olan mallar cyu Circe tahsil ider Cemii diyarn kura ve asabatlarnn ve ahalii vilyetin ah vahna anlar muttali olub b-bak ve bperva mali gll il iderler Gayet akur ve anid ve pelid ve eci ve hayyal feta Urbanlar ve sbyanlar va r Bu diyarda sbyan tabiri levendat makulesi Urbanna derler Bu diyar azm anlar ile ma lmaldir Zira serhaddi Foncistandr Ve taht hkmeti hndudla-rn beyan ider Evvel bu diya anibi arksi Nilin karu tarafnda yetmi merhale yerde haki Habe ile muadr Ve cenub ta

n Nil kenarnca iki aylk yol vilyeti Berberistan ile hem hududdur Ve yine cenubun c anibi arksine meyyal h(ir)lhududu Msrn Say SEYAHATNAMES 805 kal'as zre aylk yol Foncistan vilyeti ile it dadr[ 1] Ve keileme rzgr canibi lyet Krmanka trabile hemcivar-dr Ve lodos rzgr tarafna bir aylk yol Fes ve Merank diyarlarna varnca haki Circe mlhkdr Ve yldz canibine altm sekiz konak yer Kibrit ur idb Marib Tarablusu hududile Circe haki mlskdr Elhasl eyaleti Circe akalmi Msr evvelde ve iklimi sanide alkas vardr Byle arazi(i) vasia ve haki paki mahsult bniha bir vasiatlaktar ve rahisatle'ar burka'-alar vfir ve hayrat bereklar mteksir nimet ravan ve enheri Nil cereyan idb bir bu hayatl diyar dehlizistandr Habe didiklerinin a l yani Kk Habe sultan taht demekdir Ta bu tahrir olunan mertebe memaliki bpayan Gar af listan berr beyaban yerlere malikdir Beni Seyfden beru tahrir etdiimiz kazalardan maada inaallah taal seyyahat etdikce mahal-lerindeki kazalar dahi tahrir ideriz Ve eh ri Circeye Msr veziri tarafndan bir mkellef aay lian sahibi iz'an muhteem Circe h tahsili in gelb Circede bir saray lide meks idb tahsili glle ibram ve ilhah iderp dettahsil cmle glli Nil kenarnda azm sneler yani anbarlar vardr anda dermahzen idb isale aas yedile bin pare gemi gelb cem olan gllleri kerre ve kerreteyn tayub Msr Anbar Yusufa dalar misal yub ayda bir cemii asker tayifesine ceraye ve aliklerin ve ganimet olur Dahiyei kbradr kim bu ceraye alik Anbar Yusufa akl ermez bir srrullahd e Circede bu gilli tahsil iden aann beden bir kise hammam akesi ve iki at biri besatl ve ruz-merre yz alik ve mstevfa klfesi ve gayri haliyesi dayimdir Ve aa her erdeb ban ikier para alr Ve gayri tayyaratdan senev yirmi kise hasl idb be kise paaya kalemiy verir Kethdaya yz guru paaya at ve tavai kethdaya bir at ve bir tavai verir l bir aa dahi gll isticaline gelb beden bir kise bir at ve bir siyahru gulm alub gl siline acele ider Bu Circede Ahaneden gelme aalar yokdur Ancak Msr kapu kulundan yen ieri serdar ve azab serdar ve be blk serdarlar asker tayifesin zabt iderler Islmbo i serdar sipah kethdayeri yokdur Mttehem bir sitane kulu olsa Msra gnderrler [3] Ve hibi erbaadan mtebahhirn eyhlislmlar ve nakibleraf vardr Ve hkimer'i mbni lidir Senev [1] Yldz nshas (it detdir) [2, (itdirp) [3] ler) 806 EVLYA ELEB sanduk mahsul on kise olur Nahiyesi yz seksen pare kuradr Ve yn eraf ve anka tccarl tad neccarlar ve mellhan ehli biharlar okdur Zira bu Circenin Nil karusnda kble .ta ki dalarn ardnda iki konak yerde Kusayre iskelesi derler Mekke Medine benderidir Cml e vilyeti Circenin glli anda gidb andan gemilerle Mekke ve Medineye gider Annn Circe vminin ekseri ticaret [1] fellh ve mellhdr Ve bu ehri Circenin kblesi bedrsti canibi a dmdr kim Mekkei Mkerreme iklm(i) hkm muktezasnca yle vaki olmudur Zira Circe asatnda vaki olmaile arz beledi 20 derece ve 27 dakikadr Ve tul nehar 3 saat ve 15 da ikadr Ve bu Circe ehri bir fezayi bdnda Nilden bin adm canibi garba baid kal'asz ve deksiz canibi erbaas yirmi aded kal'a kapular gibi metn aa kapulardr Her birinde bire pasbanlar var Her eb bu bablar sed idb kapular dibinde sakin olurlar Ve cmle toprak ve kire ve cibs rtl kagir binal ve bal ve baeli ve sakiye ve havz ve azirvanh mam yen kaal kat enderkat saray aller ve gayri hanedanlarn der divarlar mnakka diva(r)l e rste ve ahniinlerle piraste olmu musanna hanelerdir kim cmlesi on bin altm sekiz ve kebir hanei ziba-lardr Ve cmle dokuz mahalle ve elli mihrab ve on biri Cum'a na maz eda olunur cevamii seltni ve [2] selef ve gayri yn mri-miran camileridir Amma cm en cemaati kesireye malik arsu iinde ukur Cami tulen ve arzan altmar admdr Ve haremi rafnda olan amudlarla cmle on sekiz aded ku gz stunlar zre tavandr Kubbe deildir asebi musanna minberi kapusu zre (~<6j%* j <)1 j!) Ayeti merkumdur Ve defa arsu iinde on kademe ta nerdban ile klr Eyyubiyandan Ess ii tulen ve arzan altmar admdr Ve harem etraf ile cmle ku kz elli stunu mevzundur Ve kemerleri zre emun ibret nmn elvan tezyin ve tezhib ile tavan mnakkadr Ve ibretnma mihrab var an dahi kademe nerdbanlar ile uruc nzul olunur fevkani cami olmaile serapa altnda al m mikdar krgir kemer bina dekknlerdir Haremin baz yerinde demir kafeslerden dkknla gelir Cmle gazzaz. ve bezzaz dkknlardr Bu ehrin zkymet meta bunda fruht olunur G

tandr Canibi erbaas metn kapuludur Her gice mesdud olur Bu camii zibann sa [1] Yldz nshas (tccar) [2j , (ve) fazjadr. SEYAHATNAMES 807 tarafnda arsu iinde tabaka bir minaresi var Her kimse bu minarei gr [1] bu an ykl bir dahi altndan ubur etmez Zira olkadar iridir kim gya rka varm bir minarei mnhari Amma bu kadar yz yldan beru piri tvn eklinde kyama dur-mudur Huda hfz ide Zira eb ki arsu ire omuz omuzu skmez dem deryasdr Mnhedim olursa nie yz dem helak olur Amma stad benna yle bina etmidir derler Amma hilfdr stad kmil elbette kema rz idb mkemmel ina etmeile stad kmil olur Bu camiin haremi cmle acib ve garib musan ham delidir Ve kble divan taraf dahi serapa ham sun'u Huda musay-kal ve mcell gnagn li mermerler ve sommaki balgam ve yeim ve yerekan kebut ve iri haceri zkymetler kapl e minberi levha ve haebdir. Amma gayet musanna Hind pusus krisi gibi hrde doramac krl inberi serameddir Gya Fahri oymasdr kim vacibsseyr mihrab ve minberi dilberdir Ve yi ne arsu iinde Emir Osman Camii tulen ve arzan krkar admdr Lkin haremi yokdur Ve iki y n kapusu var Ve Be Saraynn garbnda bir vasi meydanda ehidi said Mehemmed Bey Camii fe vkanidir canibden kapu-sunda yirmier kademe ta nerdban ile uruc olunur camii cihan yi dilka ve ibret nmadr Huda hakk misli meer Islmbolda Rstem paa Camii ola Canibi gir tula binadr Derunu serapa kai(i) in nak nigrdr Ve tavan zer enderzer naki Mani zad Erjenkdir Ve canibi erbaasnda cam billurlar ile bazetilmidir Revzenle [2] ile gya bir kasr khi Irakdr Ve musanna mihrab var Ve minberi ve mezzinler dekkesi haebdir sihri icaz mertebesi musanna mahfildir Derunu camide gya bir krsidir Gayet rakik stunlar zre mebnidir Ve camiin sa tarafnda cihannma ve mihman hane bir kr garib dehl var Cmle ehli mu'tekif anda istirahat bazlar ibadet iderler Bir havadar dilr mabeddi r Amma bu cami fevkani olmak ile haremi yokdur Ve ortas akdr Ve derunu camide cmle ot uz aded mnakka am direi stunlardr Ta amudlar deildir Byk ki mihrabn sandaki gelme ksi (i) mnakka zre byle tahrir olunmu (Bu yenieri odasn Mehemmed odaba Sultan Murad Rabi devrinde yapd Bin krk de) deyu tahrif etmi Bir musanna hatt ziba olmaile mihrab zre ko-mular Mnasebeti yok amma byle bulunmu bir kidir Ve cami [1] Yldz nshas (gre) [2] (bazenilmi revzenler) 808 EVLYA ELEB tavannn dameninde celi hatt Karahisar tarz ile yet (_^Vl ^Jl j <ul* <ul -\>-L^. j+* -yetinden krk yete varnca camiin canibi erbaasm bu hat ihata etmidir Ve sol canibinde bir minarei mevzunu var Ve aada yine camiin solunda bir afi havzu var Mezhebi afi y.idr Ve mezhebi hanef musluklar var Ve canibi erbaas krgir kubbe bina pak mesterah Ve camiin alt cmle mahazinlerdir Bazirgnlar zkymet metalar annda korlar Cami dehlizin n alt tariki mdr Elhasl bu camiin midhatinde lisan kasrdr Msr ve Saidde byle musan i irin kr yokdur Andan Camii Yusuf iyye ve Camil Fukara ve Camii seyh Abdsselm ve Cam ii kayim mekam Mehemmed Bey ve Camil Mukaddemi Abdurrahman Bu camiler olkadar mus anna ve mzeyyen deildir Ancak tarz kadim cevamilerdir Ve cemaatleri okdur Andan yine ehrin ta vasatnda Ah' Bey Camii tulen ve arzan krk beer admdr Ve enderun birununda c e otuz iki mermer ve gayri stunlardr Mihrab musannamn sol tarafnda bir azm mukavva k tarihi budur Ve minberi musanna haebdir Ve camiin sa kapusu zre celi hatt arab ile tarihi mektubdur Bu kapu yannda tabaka bir minarei bls var Bu minareden gayri bu ehr icre inaredir Bu merkum cevamiler-den maada elli mesacidlerdir Ve yedi medresesi ve darl kura ve iki darlhadis ve on sekiz mektebi sbyan tflan ebcedhan ve yedi sebili erbab a san ve dokuz tekyei dervii dilrian ve bin iki yz sakyei dollab deveran ve iki bin ah hayvan ve iki hammam var Biri hammam fellhan Ab havas fenaca ve teng tar hammam sagi r Amma arsu iinde hammam mirimiran Ali Bey b havas ve binas ve petemal ve futas v e mzehheb tas ve gayri levazimatdan olan eyas pak ltif ruen bina ve dilka hammamdr sihri hill mertebesi serapa ruham ve kubbei serimdi Circe hkimi ri Huda ehli kerem Zlfikar mir Alidir sahibi tabl alem Emri Hakla f i rabbani ana old delil Bu merref camie yapd dahi iki sebil Ktibi didi ann tarihini b l ey hmam Sene bin altm birinde bu bina oldu temam Sene 1061

SEYAHATNAMES 809 nignu cam morandr Ve huddamlar bilcmle glehre dilberan-dr Herkese hizmetleri bir a herbir nighlar gya haneri ti brrandr Ve ehr icre cmle aded handr Derunu hanlard anlar tccar zvvaran seyyahandr Cmleden Ali Bey han ve Yazc han ve Msr arsu han han ve Skker han Bu zikrolunan veklelerden maada yirmi aded rablar vardr kim anlarda hl iyalli demler olur Ve cmle sekiz yz altm dkkndr Amma bezazistan mahsusu yokdur Hind ve Arab ve'Acem ve Yemen ve Rum metalar mevcuddur Amma cmle dkknlarndan mkellef ve mzeyyen paa saray nnde Circeli Ali Bey arsusu bir ah rahn iki canibi krgir keme ve serapa stleri rtl yz aded dekkni mamurelerdir Cmle sarraclar anda kr iderler Bu yri sarrac hane yokdur Ve bir ka mecmal irfan berber dkknlar vardr iki banda kal'a u gibi metin demir kapular vardr Bevvablar her gice sed iderler Gya bu ehrin bezesten idir Ve bu suk kade olmak in tavanlarnda cabeca kade olacak badgir-leri vardr Bu a deti harda her bar sulanub pak ve pakize bir serdab mekn rmgh olduundan ehrin yn k bu esvak ire istirahat idb tavla ve sadrenc ve gnagn megaleler ile elenirler Bundan g yri cmle arsular dahi byle stleri mazrufdur Ve sahiblhayrat Ali Bey bu ehr ire yend revende tccar ve zvvarann velhasl hassu mmn hayvanatlar defi atsan etsinler in kr akiye ah mlar bina etmikim hl devvar felekde deveran cmle ba bae ve besatnleri yatdan nian verir bi'ri Alidir Bu kapulardan [1] maada ehrin canibi erbaasnda bin ka pu [2] vardr deyu mehurdur Cmlesi ehrin canibi erbaasnda iremzat olan bin alt yz ba ostan ve hadikai ravzai ci-nandr kim nazar cihetinden ahseni iklimdir Ve hayr yznde n evsa ye kuralar cihetinden ekseridir Ve arz dehlizi Circede bhudud ve bhisab knuzu zme vefayini [3]* cesime ve habayay kesire mtebahhirnden metalibi azize vardr Ve bund a olan sulehayi m metden kimesnelerin hayr dualar berektile olkadar ganimet diyardr k im ganimeti Said deyu tevarihlerde musarrahdr Cenab zzetin nazar taallk etdi diyarn dahi iklmi Circedir kim yz dir [4] has ve beyaz etmek bir mankradr Sekiz mankr bir p arayadr Ol hisab zre iki vakyyei osman ekmek bir pal] Yldz nshas (kuyularndan) [2 (kuyu) [3] (defayini) [4] (dirhem) 810 EVLYA ELEB raya olur Amma sehl esmerllevn ekmek vakyyesi bir parayadr Ve bir erdeb buday bir gu ua ve bir erdeb ar on paraya kim erdebi yz otuz vakyye gelir [1] drt salma at yemidir i yem bir akeden mankr naksa gelir Ve bir koyun on be paraya Ramazanda yirmi parayad Amma her koyun krkar ellier vakyye gelir Ruyi arzda Circe ganemi mehurdur Ve bir sr araya ve bir at iki yz yze Kheylndr Ve bir deve dahi yz paraya beyi olunur Say hi buna gre kyas oluna ll uka ve kuma ve beyaz memlk ve bakr evani banalidir Zira R gelir Amma siyah Arablar on be yirmi gurua Habe gulmn alrsn Ve bu ehrin yn kiba van kibar cmle sammur ve gayri krk ve elvan ukalar ve gnagn akmiei fahireler giyb h derler Vasatlhal kimesneleri kendine gre lipaeler giyerler Fukaralar mavi Siyut bezi bediyye ve alaca kereke giyerler Ve bu ehrin rical makulesi olkadar msin ve muamm er olur kim kuvveti gitmi ve hey'eti bitmi ve tul mr yetmie yetmi gitmi ve ou yet sahabet melibden ve fesahat belgatden bilklliyye kalm demleri olur Gya intikal etme etmidir Ve ebab ve fetalarnda zakl kimesneler dahi okdur Ve b ho havasndan hazar mahbubesi gayet hsn cemalde ve ltfu itidalde olub ol diyarn lehcei mahsuslar ile keli matlar mevzun ve drdane misal dileri drr meknun akl zufnun nisvan-lar var kim keysu rlarn m ender m perian idb reftar etdkde (Msra) Otursa em'a dursa serve gitse mah tabanm mazmununca byle hazar peri ruhlar var kim her cihetden ugak dil efkr muahaze idb ca bin can dil ile dili uak Seyhun var akdrlar Gayetlgaye nazikendam matlblkulb gl leri vardr Amma el'iyazbillh bu diyarda Zli zemane ve fertute(i) cihan delllei muhtal e ve vaciblkatl ihtiyare Nuh ve Ferhad seherei mel'une avretler vardr kim nice garib gureba fukara yiitleri sihrile pabeste idb haki mezelletde kalmlardr Zira bu diyar F eraanelerden [2] sihir bu diyarlarda ayidir l'^ic ^ Ve bu diyarn tenavlt sanayiatnn memduh mehurun beyan ider Evvel gl penbe misal beyaz ekmei ve brei ve rei ve khki ve mutabbak ve lebeni hal a kayma ve buday feriki ve ya ve bal ve hurmas limonu ve turuncu ve kebbat dar [1] Yldz nshas (yirmi) 2J (beru)

SEYAHATNAMES 81i engr ve nar ve eftals lezizdir Hususan canm bir canibi lilgn nevbave et eftals hayat verir Ve beyaz incirinin ahseni ve cirm babnda azam ve ahm yznden en'am lezzet bir diyarn tinine mabeheti yokdur Lkin gayet ter taze olduundan bir seped inciri eh en tara gtrseler lezzetinden kar Gayet terdir Ve tabiatde serilhazm ve gayet mukavvid r Ve dahi koyunu ve kuzusu senede er kerre hsl olur Ve gercini tavuk kadar semiz ve c sim olur Atlar ve devesi ve bal hrei ehr olmudur Ve sanayiatdan elvan elvan sahtiya mdevver gerdebalnler ve gnagn yine meinden yasdklar ve bnus ve dendan filden satran encler ve mnakka deve ty ve koyun yn ibadet seccadeleri ve odalara yan keeleri ve ha re at gemleri mehuratlar bunlardr Ve ehrin canibe [1] erbaasnda teferrcgh sakyeli m alar ve bir temaagh dahi Be Saraynda haftada drt kerre divanlar ecnas mahlkat hae an ile malmal olur bir ceh cehei dehlizi Circedir Divan haneden ieri mteaddid kaala r kat enderkat hcrei hassulhaslar ve baesinde havz ve fevvareler ve sebiller cereya n idb ad hezarisi namatlar ve ho elhan tuyuru elvann esvat hazinleri deme hayat bah Byle bir saray ruen bddr Bu haki tynetpakde hakld olan kibar evliyaullah beyan ider Evvel Circeli Ali Bey Camiinin sa taraf kapusu tarasnda dehliz soffasnda bir kubbei s gire iinde asude olan Tariki Bekr eeyh Hazreti M.ekk Bu camiin esas hafrolunurken bir rke ta zre zemin zaman kazlm kf hat ile yazlm deyu tahrir olunub dahi andan aa satrda Sene 1061 tarihinde hu ahdi si hu haki mezelletden kalkub gayri yire nakl idb maka mmz beytullah olub inkrazddevran sakini beytullah oluruz deyu tahrir etmi Hakikatlhal tayin buyurduklar sene Ali Bey camii ina ederken bu sul tann kabri zarifi zahir olub esas mahallinde na' erifin tevhid tezkir ile karub esas enbine defn iderler Merhum li [2] camiin inas mahallinedek sekizyz doksan m [1] Yldz n has (canibi) [2] (olal) 812 EVLYA ELEB olmu Henz vcudu erifi ter taze idn bin altm bir tarihinde nice yz demler grdk er Amma nazar anda deildir Ne keif kerametdir kim sekiz yz doksan sene mukaddem tar ih ile camiin bnyadm ve kerametleri tarihin tahrir ideler Zehi ilimdir yahud keifd ir Hl ol sengi mahrur kabri erifi ire hazrdr Ve kendlerinin himmetleri hazr' ve naz yaretgh nasdr Ve andan meczubu vahdet ve meslbu izzet Eeyh hazreti Dehis ibni Mehemm ve ehir haricinde Eeyh Osman Snafir ve ana karib Ihn Temmd Dar ve Eeyh Ubeyd ve han ve hikmeti madeni rabbani Eeyh hazreti Abdssellml Makri ve limi nash ve lisan azreteyh Sahib ve Eeyh Abbas ve Eeyh Beyan ve dahi Eeyh Omeri'd Halvayi ve Camil h Mansurl Alim ve civarnda Eeyh Hasanus Sa'di ve Mehemmed Aa zaviyesinde Makam Erhan mahalle iinde defa Makam Etban ve Eyh Abdsselm ve civarnda Eey Abdullah ve Eey ve civarnda dier Makam Erbain ^c &\<z-j Hamdi Huda cmlesinin sitanelerine birer fatih i erif hedaya ile varub ruhu eriflerinden istianet taleb etdik Himmetleri hazr ola Bu ehirde on bir gn zevk safa ve ziayret temaa idb mukaddema Msrda ibrahim paa efen in fermanile Siyutda gark olan geminin reisin Circede bulub divana ihzar idb ahal ii vilyet ehadetile geminin glli miryle gark olduun mavaka zre paaya arz idb reis kadem kmil be vz guru aldk Ve paaya be kise aldk Ve Circe hkimi zbek Beyden mukar bir kise ve bir mebrum srma samur kabl yeil uka krk ve hud-damlarmza brrani iki yz san idb yirmi tfenk endaz-refikler virb cmle yn vilyet ile vedalaub paa aasndan guru ihsab [1] alub Circeden Esne ve Asvan elllt ve brim ve Say ve Berberistan ve Foncistan vilyeti padia a gitdii-miz menazilleri ve kura ve kasabatlar ve ektiimiz mihnet meakkat iddeti har lan rah diraz-lar ayan ve beyan ider Evvel Circeden bin seksen iki mah saferlmuzafferin evvelki gn yirmi alt tevabi ve ref iklerimiz ve abdi mteralarmz ile m? tevekkilen alallah deyb sahili Nilde bir gemiye b nb Nili ubur vilyeti arkstana kadem basdk Bu diyarlarda Nilin kar tarafna Sarktan arafna Garbistan derler Bu Sarktan haki Ebu [1] Yldz nshas (ihsan) SEYAHATNAMES 813 Yahya hkmndedir On bin hayyal safinatl ciyad atl gzide rumh-zen askere malikdir Baz t vabileri hakire istikbale kub izaz ikram ile

Belde(i) Halid e varub andan [1] bir gice mihman olduk Nil kenarnda yz evli ve bir camili belided ir Anda Ebu Yahya bir eyhi ebab kimesne gelb erefi sohbetile merref olduk Bir msteca ve hazreti Halid evldlarndandr Hatt bir hatun vaz' hami idemese eyhin seravlerin ol e hatun bana rtnse biemrillh vaz' hami ider Amma bazlar ider Mezkr don eyhin deil ti Halid ibni Halidindir irs ile bu eyhe intikal etmidir derler jyj,^ o^.l Hele bu a hvali seravl sahih ve mcerrebdir Hatt hakir donu tekyeden getirdb grdm Pembe bezi bir sararm dondur Bu eyh Yahyann kavmine Beni Halid kabilesi derler Gayet mn'im demlerdir Ve muti mnkadlardr Acib kheyln hussanlar hasl olur Vilyetlerinin vs'ati imal canibi ey deryasna kble taraf yine Svey deryas kenarnda kal'ai Kusayre benderine varnca i ak ve konak yerdir Ve cenub tarafna bir merhale yer Kna ehrile muadr Poyraz tarafn konak yer ark Ahmiz kazasile hem hududdur Bir kk hududlar vardr Amma gayet mamur b ull kuralardr Netice bu vilyetinin [2] bir taraf Deryay Kulzm bir taraf nehri Nil or da vaki olmu bir vasiatlaktar diyardr Alessabah tevecch rah idince eyh Yahya bize bir kr at hibe eyleyb bir Urban ile Circede gll aasna emaneten gnderb azmi rah eyledik tde Nil kenarndan ubur iderek Beledi Hamad Nil kenarnda ikiyz haneli ve bir camili beleddir Bunda eyh Ha-madnin evld Salimi kabi esi sakin olurlar Bunlar dahi Ebu Yahyann akrabalar olmaile bir hakde sakinlerdir B unlar cmle bin atldr Ebu Yahya gibi Havvare tayifesindendir Bunlar ubur idb Beledi Mezadi Altm haneli camisiz bir belidedir Andan Nil kenarnca alt saat Evsaf menzili kasabai Belbi Circe hkmnde ks sahibi kiflikdir Yz tevabiile yetmi pare kuradan krk kise mali n erdep gilli tahsil ider Gayri askersi [1] Yldz nshas (anda) [2] Yldz nshas (vilyetin) 814 EVLYA ELEB asla yokdur Fohe kazas nahiyesidir Haftada bir naib gelb hkm ider Bir camii ve bir daredi ve altm aded hanelerinden gayri imardan bir eser yokdur Amma mahsult okdur Ve e reayas asfur ziraat iderler Adem kaddi hasl olur Dikenli aa ekilli bir neba-tatdr N rgis skfesi gibi asferllevn iri kfesi olur Bir hobu rayihas vardr - Beharn reaya ya in Frengistana gider Tccarlar kantarn altm yetmi gurua alrlar Bu kfesinden ulub tohumlanr Badehu tohmun cem idb erdebin gurua fruht iderler Msrda ve gayri e e yan karrlar Sonra yandan leziz bir sar yadr ehriye ve bulgur pilvnda mk ve yihai tayyibeli lezzet verir Ve kanadillerde ih-rak olunsa me'ale misal ule verir Elhasl gayet mahsull eydir Andan bu karyei gzer idb cenub tarafna Nil kenarnca bir y ebeli liler dameninde baz bdan kuralar icre ibtida si hurmay iklimi Msrda bu belded Samn rah haccnda Asi Hurma nam menzilde grdk Amma bunlarn eflke serekmi gnagn i ar Gayri hurma biemrillh bir nihaidir Amma bu si atal mataldr Adetullah bunun stne b caridir kim eer Badad ve Basra ve Mekke ve Medine ve Yemen ve Msr Elvahadda hurma s eramed ola ki atal manzurumuz olmamdr Amma bu si hu(r) mann her atalnda birer i hurmas olur Ve her danesi krkar ellier dirhem gelir Krmz kabuklu yumruk kadar iri b dr Ve ekirdeinin ii bodur Hokka idb iine flfl Hindi ve hurma ttn korlar Lezzet abiati mutedil ider Ve ekseriya fellhlar tenavl iderler Bu temaalar iderek sekizinci saatde Evsaf kasabai Fohei Ali Nilden baid bir dz yerde bin yz mamur haneli kasabadr Circe hkmnde ks sahibi kend le iki yz seksen askerile taht hkmetde olan doksan pare kuradan krk kise mal ve sekiz yz erdeb gll tahsil idb Circe hakiminde muhasebe grrler Yedi blkden asker ve serda dur Ve bunda bir azm dared ve iki camii kebir ve yedi zaviye ve iki kahvehane var G ayri han ve hammam sebil ve arsuy bazar yokdur Lkin iki mektebi sbyan var Ve kifler d ima adrlarla meks iderler Amma bu ehir zeman kadimde yle sevad muazzam imikim her ta da ikier er bin adm baid harabistan var kim im'an nazarile grlse dem hayran olur Ta adan nian verir binalar vardr Hatt kiflerin adrlar ile meks etd mahalde haki rima rzeber olSEYAHATNAMES 815 mu nice yz somaki ve zenbur ve ayn mrg amudu seramedler varkim misli meer Msrda ol hi lem Htat Makris tahriri zre Firavnun cemii sehereleri bunda sakin olurlard deyu ya

mlar Hakka ki hl kni sehere bir menhus yerdir Ba ve bae-den nian yokdur Ve halkn r Rengi rular asfarl-levn havas sakil yerdir Anda ziyareti eeyh brahimi Fohev hazret i ulu camiin civarnda bir kubbei sagire iinde iyan idinmidir Tabakat a'ravde bniha kb mastur emri azm ulu erdir Badehu bu beledden mahsuldar bir gnlk yol kble canibine ola-ub Svey deryasna karib varub mabeynehmas sekiz buuk saat yer kalr Hakir yine Ni arnca nice yz kamdan bina olunmu Urban evlerin ubur iderek yedinci saatde Evsaf ehri mamur bina benderi irini Kna Kbt elinden Amr ibnl As fethidir Amma Amrden sonra Hazreti Osman hilfetinde Hazreti Ebabekr olu Mehemmedi Ekber valii Msr iken Mekke ve Medinei ganimet etmein bu Kna e gelb sene taht idinb bu ehri yle imar etdikim gya Msr sani oldu Zira bir merhal deryas kenarnda Kusayre nam bir kal'ai benam ina idb cmle Saidi Alinin gll mahsult iskelesi Ciddiye ve Medine iskelesi Yenboa gnderb Mekke ve Medinei ganimet etdird i Hl ol asrdan beru ahalii Kna ile ticaret iderler Anka bazirglar vardr Ekser halk ve Medine refa-lardr Hl Kna bend(er) ehri sagiredir Circe eyaleti hkmnde yz ms ml ks sahibi kiflikdir Amma yedi blkden mustahfzan asker yokdur Lkin Msr kulu yen azab serdarlar vardr Ve mezhebi rabiden mfti ve nakibleraf vardr Zira bu ehir Mekke ile memldur Ve yz elli ake kazadr Hakikatlhal yine senev yz elli ake ancak hasl ol kazayi smandir Bin guruluk dava hccetine bir fatiha verirler Andan gayri deyyar bir n ukre ve bir dinar virmezler Zira lecuc refalardr kim anlar kaddan umarlar Tccar kavmi dir Nil kenarnda cmlesinin mahazinleri vardr Cmle gll ve gayri mal ve menal ile leb b rleb mahzenlerdir kim Mekke ve Medine ve Habe ve Yemen ve Adenin iskelesidir Hucc acn baz rk [1] Msrdan bir maa gemisine binb muvafk eyyam ile nehri Nil zre drt t zre bu Kna ehrine gelb bundan bir gnde eer piyade eer harsvar ve eer trbar ol elesine varub be para dahi himar kiras verir Andan gemi ile bir gicede yahud iki g icede Cidde ve Yanbol [1] Yldz nshas (arifi) 816 EVLYA ELEB Bahra varub biemrillh be on gnde vsl olub bir altun ile hac etmi nice yz dem ile g r sehl tarik yokdur Ve Kna ehri sahili Nilden be yz adm kble canibine baid bir kumsal yerde bin alt yz kat enderkat tak revakl serapa tula binayi krgir mnakka irin k ile rste ve gayri imarhaneler ile piraste olmu ehri mzeyyendir Ve bu ehrin canibi er aas tedribe kapulardr Pasbanlar subhlmesa didebanlk iderler Vazifeleri ahalii ehirde r Cmle yirmi yedi mihrabdr Yedisi hutbe ve maadas mamur cemaati firavan zevavilerdi r Cmleden Ca-milt Kebir Cemaati kesir {1] ile meml bir Camii seltni atikdir ehrin ta ynlfiilinde vaki olmu Camii Emirimminn dahi derler Zira Amr ibnl As bu ehri feth etd bu camii Hazreti mer in na etmidir Tulen ve arzan altm germe admdr Ve derunu cami li iki amel payeler ve mermer stunlar zre tavandr Ve hareminin ortasnda bir kkden has olmu be aded hurma dirahtleri var kim cssedar ve eflke serekb berkarar nahillerdir Bi zat Hazreti Amr dikmidir Ve mihrab sade ve minberi hasebi musannadr Minberin alemi yerine mermerden bir yeil boyal bir ulema rf timsali komular Ve minber kapusu zre tar hi jl" j \c\ -*- j?^ ^ ^fjUl o jLJlJub LI jI^j ) [2] (\ -V o, f!J-\ ys. U Bu cami mruru eyyam ile harabe olub Kna ehri mltezimi Hasan Aa Jur .tj C./" s -uij an on bin guru masraf idb yle tamir ve termim etmidir kim hl Cennetden bir kei beyt dr Bu camiden maada' byk cami yokdur Ve yedi tekye ve iki medrese ve mektebi ferzen d ve yedi aded mkellef ve mamur vekleler ve yedi kahvehane ve yz elli dkkn ve bir ham mam rahat can ve gll bazar baka meydandr Bu ehir ire haftada bir kerre bazar azm nahiye kuralar yetmi pare bdn kuradan reaya ve beraya gelb beyiira iderler ehrin holuundan siyah erde buday enl mahbubesi olur Zira diyar Habe karib olmaile habee erden mtak olan sehl esmerllevn olub bu gne mahbubesi olur Yedi kudret ile mkhhal gaz l gzl zenane-leri olur Ve cmle siyah izan harir brinrler Cmlesinin glar menglu tavkl ve kollar ve payleri halhall al ve el gmlekli bintan sahib isyanlar vardr kahvehanelerde rak{1] Yldz nshas (lcesire) [2] (1079) SEYAHATNAMES 817 kaslk idb gavazilik iderler Ayb deildir Amma ehli perde havatn-leri bakadr Anlar Cum gn mezaristandan gayri yire gitmezler Ve cmle halk alaca kereke aba giyerler Bu ehri n memduhatndan sekiz yz madud balarnn bdar zm memduhdur Ve bir gne mmessek zm

yokdur Hemen ras damlar bdar, engrdr Msrn ve Fayyumun zmnden bu Kna zm elli rrerdir jZira iklimi sanide bulunmu bir iddeti harl rimalistan yerdir Ve bdar eftalsi yz dirhem gelir Ve kayss ho har sikleti ve cirmi yok bir ldur Ve hamam tayyar gayet dur Tccarlar daima Mekkeden gvercinin bir ein Kna ehrine getirb hini mahalde kafesden rub kanatlarna mektub balyub uururlar Bir saatde ve be saatde derya zre pervaz urub M kkeye varr Andan dahi birin koyverirler Kna ehrine gelir Tccarlarnn daima krlar by ndan beynelhalk darbmesel olmudur kim bir dem bir yire tarfetlayn icre varub gelse H amam Kna msn derler Mahbub gvercini olur Ve menbutatndan leziz bdar abdllevi derler taraf akreb kuyruu gibi bir kavundur Kabz bevli olan kimesne tohmun ve cismin tenavl etse gayet mdrirdir Ve leziz kavunun karbuzu ve hyar ve acur [1] gayet ltif olur Bu ehrin enderun birununda olan merakdi velileri beyan ider Evvel ehrin kblesi tarafnda balar iindeki cebbanei mubarekde imam sahib sadr ve hma r mft esrar ilh ve mcahidi envar namtenahi heyh hazreti Abdurrahmanl Knavi Ee iyai vesmleha efil Melyik lkabile mlakkab olduklar Tezkerei Evliyada ve Tabakat a'r enakblar ile mufassalan tahrir olunmudur Kutblaktab veliyyi aleltlak ulu sultandr Kab i erifinin canibi erbaas arke beden divardr kim cmle yirmi sekiz kemer bina olunmud her kemer mabeyni tula ile bir tarz acib ebeke misal pencerelerdir Ve garba nazr b ir kapusu ve sandukai erifi zre rakik am direkleri zre rtl mnakka tavandr Maada y Brn rahmet gelir Bu kabri mnirin etraf haeb parmaklkdr Ve sandukai erifi zre krm bezi ile mesturdur Ve mbarek seri saadeti ucundaki mermer amud zre celi hat ile ta rihi budur (<c* prj f ff~J\ <y~J\ jI^-i ) ilhiredensonra Evliya elebi 10 52 [1] Yldz nshas (acuru) 818 EVLYA ELEB cMIwia9 jr^Jl__Jl ^lt^ jb jJLI Siy iLc ^yL^Vl ^MJl ile . * "t ( I ,sjv-j^ l ^c<a)l M*s -U) 4.5"l ^ <li^xJI ^s^-jJlJuc byle tahrir olunmudur Ve mbarek payi saadetleri ucunda Eeyh Ebl Hasan ve bunun cenbin e Eeyh Seyyid Mehemmedi sken deran ve civarnda Eeyh AbdullahiU Kurey ve bir ark dahi eyh Abdrrahim hazretlerinin halifelerinden Eeyh brahimi Ebddnya Ebddnya knye ebi oldur kim bir cigerkesi hirete intikal etdkde tehiz ve tekfinine bir dirhem bulma da ciz olur Derhal zemine bir pt pa urunca zemin kb bir kenzi azm zahir olur kim ce )ye hazr olanlar ve ahalii beledler bu mali firavan gn tayub ihtiyacdan beri olur B hval kari-blahddir Ann in bu azize Ebddnya deyu lkab didiler Ve bu ehri Kna ol ken malile mamur olmudur derler Ve bu azizin cenbinde eeyh Aliyys Sabir ibn eyh brahi -ya Bu dahi pederleri meratibinde ulu sultandr Mezkr kenzin malinden bir habbeye v az'yed etmemi perhizkr kimesne imi Bunlara karib Eeyh Seyyid Mehemmedi Zbeyr Hni f merhum olub bunda medfundur Ve eshab gzindendir Eeh Abdnnebi Eeyh Seyyid Mehemmedl e eyh Seyyid Yunus ve ehir iinde Eeyh hazreti Omern Nesim Kutbiyyete kadem basm ari llhdr Menakbna hadd hasr yokdur Ve Camii merin ardnda sol ke dibinde cami divarna ir kck kubbecik iinde asude olan Eeyh Mehemmedl Esas Krk sene bu kede mnzevi o den bir kimesne bu azizin ekl rb ve teselsl tegyyut id (d) iin ve bir an istirahati n vm etdiin ve bu keden kalkub hareket etdiin ebeden grmemilerdir Hemen mddeti mrler bkmn ile geirb taat ibadete megul bir kimesne imi Kariblahd olmaile bhisab bilir le grdk Anlar nakl etdiler Daima ikeste hatr olanlar ziyaret idb biemrillh ifa bul e bu ehirde binden mtecaviz sahbei kiramdan medfun sultanlar vardr Amma ziyaret idb y srdmz derghlar bunlardr Ve bu Kna hakinde Ababide Urban derler bir kabile sakindi lt bin mminn ve eci kavmdir Daima Mekke ve Medine gllin bunlar Kusayr iskelesine ta Bu kabili] Yldz nshas (just) seyahatnamesi 819 lerir eyhi ile Knadan kbliye dalar ve sa'b yollar aub bir kumsal sahra ile vakti zuh olunca bu kurada tahtelfutur tenavl idb Kna ehrinden onuncu saatde Evsaf kal'ai benderi Kusayr Bahri Kulzm yani Svey Deryas kenarnda ekli murabba bir eddad bina kal'acikdir Daire ar beyz admdr ibtida banisi Hayreti Ebabekr olu Mehemmedl Kbra binasdr Badehu Tahi rs ve Sultan Kaytbay baz binalar ihdas idb termim etmiler Bir kaya zre hendeksiz gar

ba nazr bir kapulu kal'adr Dizdar ve ikiyz neferatlar ve cebhanesi vardr On yedi tobu sagiri vardr Bir cami ve yirmi hcreleri ve bir buday anbar vardr Ve kal'a haricinde n ice gll mahzenleri ve mihman haneleri vardr Amma gayri han ve hammam ve arsuy hazard an bir almet yokdur Ve ba ve baeden nam nian yok bir cezire yerdir Amma gayet elzem l evazmndan bir cayi selmetdir Ve bir ltif liman azmi var Cmle rzgrdan emindir Karu ye kmil yz mil Yenbo'dur kim andan Mediniye iki gnde varlr Ve Mekke iskelesi Ciddiy ltm mildir Ciddeden Mekke sekiz dokuz saatlik yerdir Daima Hicaz tarafndan gemiler bu Kusayreye gelb gll alrlar Bu benderin mukaddema suyu bir gnlk yoldan gelirdi Ababi e strbanlar suyu katra ile satarlard Hakir bu kal'aya geldikde ahalii kal'a atandan i et idb kal'amza karib bir derede su almeti vardr Bir sahibulhayr olsa sehl behane il e bir hayrat azm olurdu deyu nakl etdiklerinde derakab rzaenlillh atlarmza suvar olub yrek saatde varup kefetdik Hakikatlhal elbette bu mahal su kndr deyu yn kal'a ile M r [1] ibrahim paa efendimize arz idb arz mektublarmz vusul buldukda Alerre's deyb mal dan on kise ifraz idb mutemednaleyh bir aasile bukadar benna ve khgen demler gelb ber seyyahat Foncistandan gelince bir ah m kazmlar Ve yanna bir neimen mastaba ve bir ka iba ina etmiler Grenlerin dillerinde dasitan bir b ho gvar imi Hamdi Huda bu kemter 'yi ile vcuda gelb ehli kal'a ve cmle yende ve revende huccac ve zvvar ve tccar ihtiy c atandan hals oldular inaallah taal 4* u-J"ju hadisi erifi mazmumu zre sevab cez olur (Tarih linamkhi bir'i kasr Kusayr [2] [1] Yldz nshas (veziri) J2] (B'ri kasr Kusayr) yldz nshasnda (sene 1083) den sonra yazlmtr. 820 EVLYA ELEB Birisi kalkub didi ey Evliya tarihini ah Zemzem zre oldu kasr brahim bina Sene 1083 Bu tarihimiz ikeste beste byle vaki olmudur Andan avdet idb ol gice mahitabda Ababid e kavmi delleti ile dokuzuncu saatde canibi garb zre giderek Nil kenarnda salt subh u eda idb Beledi Enbut (^'u da tahtelkahve tenavl idb saat istirahat etdik Knaya sekiz saat karib yine Kna nahiy sinde elli haneli belidedir Andan kalkub saat yine cenuba Nil kenarnca baz kamdan me ni harab ekilli kuralar ^ubur iderek ve Ababide haymelerinde ri tr nu iderek saa Evsaf ehri kadimi Kus ibtida eddat bin Adiml Hudu [1] irin Kaftrim zemanmda bina olunmudur kim Kaft olanlar an Kus adlu bir melik bina eylemidir Lisan kbtde kus bina temeline derler Baid zeman bu ehri Kus sene 414 tarihinde gayet imar idi Yine ol asrda ehri Kus kurbinde le bir konak karib ehri Kbt harab olub taundan halk Kusa firar etdiler Anda dahi ecelden reha bulmyub anlar ile Kus halk bile olub ol asrdan beru ehri Kus imar olmad Baz mve hler eddadin bina etd Ba rem bunda idi derler baz ulemay Msrda Msrn haricinde derler Kbl Ahbar kavlince Samda Ereze ve Berze mabeyninde idi Hl nazar nasdan Cenabi zet tayib etdiderler Nice gne ihtilf kesireler vardr Eer mnhedim olursa muhakkak bu da olsa eb'ad deildir Zira bu havas ve ho fezas ve hisabdan hari ve ric harab yebab s cihan dutmu bir ehri azm imi kim diller vasfnda kilki cevahir nisarlar tahririnde dr Havas gya Haleb ve yahud Maarreten No'mandr Kable fethl Msr Kababta destinden de azu kuvveti ile Esved ibni Mikdad fethidir Badelfeth etraf eknafnda defayin ve haz ayin ararken bir mutalassam [2] amudu mnhedim ederler Hemen akreb cihan dutub cmle asker firar idb bu ehir ta Ali Emeviyyeden Abdl Melik asrna gelince harab yatar Hl s abn asl oldur Ve akrebi ol zemandan beri yle okdur kim [1] yldz nshas (bin Adm bin Elyud) [2] (mutalsam) SEYAHATNAMES 821 ahali (i) Kus vilyeti Acemde Kiyart akrebine rahmet okurlar Hl demi helak ider kattal akrebi vardr Amma ehir halkna zarar isabet etmez Hakir mnhedim olan amudu grmm Bir maki zre bir akreb timsali kazlm Altnda yedi satr Kfe [l] hat yazlm durur Tariki l olmaile her kes temaa iderler Ve bu ehir Circe. hkmnde baka ks ve iki yz asker sa kifdir Altm par (e) kuradan krk kise mal ve 'bin erdeb gll tahsil ider Amma yedi bl ustahfzan serdarlar ve mfti ve nakibi yokdur Lkin yz elli ake ile sadaka olunur altm e kural kazadr Senev kise hasl olur Ve ehri Nilden baid bir vasi fezad (a) sekiz y i haneli ehirdir Amma olkadar mamur ve mzeyyen saraylar yokdur Ve cmle yirmi alt mihr abdr Drd hutbedir arsuya karib bir cami var Ali Abbasi-yandan Elmstekfi Billh ehre m i iken bina etmidir Gayet kebir camidir Tulen ve arzan yzer germe hatvedir Ve cmle

amudu amel ve gayri stunlar ikiyz aded payeler zre khne tavandr Ve iki cami dahi var lmumuz deildir Maada zaviyelerdir Ve iki veklesi ve be kahvesi ve alt mektebi var Ve otuz mikdar esvak muhtasar ve yirmi sebili var Amma hammam ve medreseleri yokdur Ve ba-elerinde ekseriya dum hurmas yani si hurma hsl olur Netice olkadar bdn ehir de avas dahi fenaca olduundan halknn rengi ruleri asferllevndir Ziyaretlerin beyan ider Ulu Cami sahibi Essultan Elmstekfi Billh Sleyman hin Eihd-kim Biemrillh Msrda kanunu li Abbasiyan zre mesnedi hilfetde olub Kal'atl Keb saray Ali Abbasiyana mahsus idi Bu Mstekfi dahi cmle tevabiile anda sakin olurdu Amma zabtu rabt ve akd hal cmle Sulta n Tahir Beybarsn idi Ancak sikke ve hutbe Mstekfi namna okunurdu Hikmeti Huda Mstekf i tevabi errine urayup Tahir Beybars ile Mstekf (i) nin mabeynlerine nifak db Beybars Mstekfii ehil iyali ve mnafk tevabiate bu Kus ehrine srd Mstekfi dahi da derunund tad kmil Marib ve Hindilerin dahme kua ve knuz kalarn cem idb eddad bin Ad zeman fayin .hazayinleri ve gnagn mutalsamatlar bulub o gne ile ehrin imar etdikim tbir olu maz Hikmeti Huda minindillh Ho J' emri erifi gelb sene 704 vsl cinan olub bunda bir be (i) mfidi muhtasarda medfundur Mddeti hilfeti [1] Yldz nshas (gne) 822 EVLYA ELEB * 32 sene ve mddeti mr azizleri 50 sene Atebei ulyasnda tarihi byle masturdur Ve Hkim B emrilillhn biraderzadesi ibrahim E/-vsik Billh ve ann cenbinde Mehemmed Ataullah bin ibrahim Vsik Billh Bunlar Melik Salih bu Kusa nefyidb Elmstekfi Billh kubbesinde medf ndur "Hikmeti Huda bunlar Kusa nefyideli dahi Msr kulu gulv idb Elmelikn Nasr olu E ks Salihi bu ehri Kusa srb ve mezkr Ali Abbas padiahlarnn hakpala-rnda merhum olub rinde medfundur Zira -> j> j,..demiler Ve bunlarn civarndaki cebbanede Eeyh Tahir ve Kzm ve Ey-eyh Nureddini iraz Eeyh Alddini Basrav Bu kibarlar cmle Mstekfinin kim Badaddan bile hicret idb Msra andan nakl idb Kusa Kusda kusa kusa dar hkime vs ar Ut Kusdan yine cenuba Nil kenarnca gh sengistan ve gh rimalistan harab yebab yerler ile kmil alt saat ubur iderek Evsaf vilyeti emuneyn ehri kadimi Kasureyn [1] Tufan Nuhdan sonra Bayzar bin Ham ki biraderi mihteri Samdr Bu Baytara [2] Eblkababt didiler Zira biemrillh cmle evldlar ikier ikier mtak olurdu ki olu oldu Biri em i em-mun Gav eyledi[3] Bunlarn ikisi bir yerden tevelld etdikleriyn biri-birinden mnf k olmazlard Ahir Baytar bunlarn ikisin iklimi Msra gnderb bu diyar imar etdiklerinde ilyeti amuneyn derler Bu ehri olkadar imar idb sahili Nilde iki birader birbirlerine ramen iki kasr bina etdiler kim eflke serekmidi Bu iki kasr in badehu bu ehre Kasre didiler yani ki kasrl ehir demek olur Eer bu ehri azmin evsafn manzurumuz olduu z etsek gayri ki-tabetden kalrz Hemen ihtisar evldir Circe eyaletinde baka kiflik-dir yz askerle kise mali glli tahsil ider Gayri mustahfzan or-bacyan yokdur Mfti ve naki ve yn hemcnan yokdur ehr Nil kenarnda bin ikiyz haneli binay azimli ehri kadim im n li binalar ve kehkean sa Tak Kesralar ve b had bnihaye kubablar ve nice bin rimal i re paymal zkymet amudlar aikredir Ve Msrda seltni mazilerin bina etdi han ve cami rin amudu mntehalar cmle bu ehirden [4] gitmidir Ve slmbolda Sleymaniyye Camiinin nundaki ibretnma drd aded stunu [1] Luksor [2] Yldz nshas (Bayzara) [3] (idi) [4] Karnak SEYAHATNAMES 823 baly () bu ehirden Iskenderiyyeye Nil zre sallar ile gtrb sken-deriyyeden Karnca k Islmbola getrdkde Karnca kapudan bu ebyat Sleyman Hana irad eyler (Beyit) Karncalar budn ekmi ekirgenin Sleymana Size lyk nemiz vardr kabul eylen fakirane ebyatn Sleyman Han istima idince hfz idb libacei fahire ve on bin dinar hasene ihsan idb Unkapannda stunlarn ilmi cerri ekal ile kemilerden tlak etdklerinin temaasna b eyman Han varub ta Vefa meydanna amudlar gelince bile gelb baz talimler iderlermi Bu tafsili merhum pederimizden mesmuumuz olmudur kim anlar Sleyman Hana yetimilerdi Ne ticei meram yle stunu glfam ehri Aksareynden Msra ve Islmbola gitmidir Ve hadden bi omaki stunlar dahi lyuad paymaldir Lkin bu ehir olkadar mamur deildir Cmle yirmi mihr b hutbedir Cemaati kesiresi ok arsu iindeCamii Ebl Haccac Ve dekknlerinin adedi m l Bir esvak muhtasardr Han ve hammam ve mteaddid mamur zaviyeleri ve mektebi sbyan ve sebili ve kahvehaneleri vardr Ve bu havas gayet ltifdir Ve halk gayet fakirdir Andan

Ziyareti eeyh hazreti Ebl Haccac Kend camii civarnda bir maaray azmin iinde medfun e bin keif kerameti aikre olmu ulu sultandr Menakbma had ve nihayet yokdur Kna ehri edfun hazreti Abdrrahimi Knavnin biraderi gihteridir Bir kimes-nenin dnyev ve uhrev h yr muradat olub bu sitanede bir fatiha tilvet idb sevabn Ebl Huccaca hibe etse biemr itaal elbette murad hsl [1] hrei ehr olmu ulu sultandr Ana karib Eeyh Ramazan F mehuru lem kibar kmmelndendir[2] ^\c^-j Bu ehirden kalkub yine cenuba Nil kenarnca a ali yerler ile yedi saat Nili Mbarek devr ider Ol kenarnca timsahlar temaa iderek Beledi Tut Bir mrtefi bayr zre yz haneli Aksareyn nahiyesinde mamur beleddir An ubur idb yine Ni kenarnca sol canibimizde Khu De-mavende manend kayalar dibinden ve gh emenzar kural ardan gzer iderek alt saat dahi gidb [1] Yldz nshas (ve) [2] > (jllir-j) 824 EVLYA ELEB Beldei efans GUa) [1] Bu dahi Aksareyn hakinde ve Nil kenarnda yz haneli ve bir camili mamur beldedir Bu mahalde Nil kble canibine devr ider Alt saat Nil kenarnca gidb Beledi Deyri mm Ali Bir azm kenisesi vardr Ann in Deyr derler Hl iinde ruhbanlar cmle Kbtlerdir Anl deyr bina olal bin yldr didiler Ve Hazreti Alinin validesin bizim Kbt melikleri al ikulhedaye sizin Muhammedin ceddi Abdlmuttalibe gnderdi Ol dahi karanda Ebi Talibe v irdi Andan Hazreti Ali tevelld etdi deyu tevarihlerinde kraat etdiler Ann in bu karye mize Deyri mm Ali derler deyu nakl etdiler Bu deyri veyli azab ekerek gzer idb bu ker re Nil kenarnca canibi arka mteveccih olub mlka yer gidb bir ferah feza emenzar y r kubbei sagire iinde Eeyh Abdi Dayim hazretleri medfundur kim eshab gzndendir Bir fa ihayla ruhun ad ve gamkn gnlmz bd idb alt saat Nil kenarnca gidb vakti asrda Menzili Kabaili Hceyze eyhlarebleri haymesine mihman olduk Smat sahibi htem kimesnedir smine eyh Nasr Devl ler Ol gice deve eti ve deve sd ve hurma helvas tenavl etdik Ekmekleri dardr Atlarm dar yediler Ve bu Hceyze kabilesi cmle bin cirid atl kavmi ecdir Andan alessabah b Nilden baid safi talkl hli yerler ile ubur iderek altnc saatde gcile vakti gurubda Menzili aayiri Redesi Bunlar dahi ger evli Urbandr Cmle iki bin yarar namdar ayyar ve tayyar kavmdir kim t a Habee varnca sevahile gidb gelirler eyhleri Ebu Useybin haymesinde meks idb lhmi ce el ve leben tenavl idb kr yezdan etdik Atlarmz yine beyaz dar yediler Amma safa etm r Bu Redesi kavmi ne Habe paasna ve ne brim kifine asla itaat etmez bir cebbar kav dir Andan dahi ]1] Yldz nshas (eas) SEYAHATNAMES 825 kalkub yine Nil kenarnca nice viran beledler ve emenzar yerleri sekiz saat tay idb Menzili Urban ibeyke Alt bin msellh ve mzeyyen ve anka kavmdir Cmle Urbana galib eci ve feta kavmdir eyhl caddindir Amma dini is-lmnda bhe var Bunlarda koyun eti ve dar ekmei okdur Amma rpa yokdur Zira bunlar ho niin kavmi silerdir Mir gll mal menal bilmezler kim ziraat db gll tahsil edeler Ol ka-yddan beri kavmdirler Bunlardan dahi kalkub Nil kenarnca c enuba giderken Nil bu mahalde Habe vilyetinde kble tarafndan beri gelir Bu mahaller safi Urban ryan si ve bryan muhtac pare[l]nan biman ve misli hayvan kavmdirler Ne Hab ve ne brime ve ne Foncistan padiahna tbi deillerdir Bir alay behayim makulesi ecnas aerat mhmelt plak kavmdirler Bunlara baz hadaya ekilli eyler virb selmetle ubur i de Evsaf kal'ai Silsile Evci asmana serekmi prnur kayal dalardr kim dem nazar etdikde dehet alur Bu dalar ce yz bin maaralar var kim hadd hasrn faili muhtar Allah bilr Ad Semud kavmi kazub bu nda sakin olurmu derler Hakka ki kr Addir Amma biemrillh byle akmak tal hain kaya a msahhar imi Gya peynir keser gibi kesmiler Ve kaalar ve mteaddid hcreler ve soffa-l r etmiler kim herbir hcrenin kaddi ve kapularnn lilii krkar ellier zirai melikdir[ unda olan acayibat ve garayibat da ekli garibe ve acibeler var kim gya henz zruhdur V e tadan oyulmu gnagn mukarneskr san'atlar ve cemii zruh ola(n) mahlkat ec-nasn tes aribesi ve temasli mehibesi var kim akllar perian olub dideler hirelenir Ve her bir

ekl zruh misal nigeran ve her bir nazar idenlere hande knan tebessm iderler Hulsai k lm aca-yibat kevnden ve garayibat asrdan bir ibret nma dahi bu Cebeli Silsiledir Vu b u mahalde kayalar dameninde bir hasn hain ve eddi metn kal'a vardr Ve Nilin mukabeles inde yaln kaya zre bir kal'a dahi vardr Kal'ai Itfu derler Mabeynehmalar gayet tenk y r olmaile Nili Mbarek yle cereyan ider kim gya berki hatifdir Ve Nilin [l] Yldz nshas (parei) [2] (Mekkdir) 826 EVLYA ELEB feryadndan gu hular bhu olur Zeman kadimde bu iki kal'adan birbirlerine Nil zre zin erlermi Hl yerleri ve erh dollab-lar rayegndr Ann in bu kal'alara Kal'ai Silsile ndan yukarsna ellat boaz ve ell vilyeti derler Yedi boazdr Bu Silsile boaz ten yukaruda Nil cezire olur Her cezirede bdn kuralar ve ucubei dehrden garayibatlar va rdr Amma bu mezkr Silsile kal'alar iinde dizdar serdar ve teberdar deyyar serdar nef erat yokdur Ancak kabayili Caferden bir alay kavm sakinlerdir Bu kal'ann mukabeles inde ki cezire iinde Ziyareti Eeyh Gm Sayyah Nili Mbarek bu mahalde tuyan ile cereyan etdkde feryad ider eyh Sayyah dahi yetmi sen e bu mahalde Nil ile bile sayha urarak tevhid etdiyn eyh Sayyah derler Hl kabri eri n baz mahalde sadayi garibeler zahir olur Ve bu cezirede Beledi Keli iki yz haneli mamur kuradr Cmle halk balk ve gemicidir Kabilei Basal derler U bin demdir Havvare den gelb bunda te-vattun etmilerdir Badehu bu Kul'ai Silsilei ubur idb be saat yine Nil kenarnca cenuba gidb Evsaf kal'ai Kolombo eddadi d binasdr Nice mlkdan mlk kalm kal'adr Badehu Kababta elinden Seyf Zly idindi Badehu bu ell boazn kayalardan kat idb Msr canibine aktd Matekat-dem Nilin Zeminin listanna andan Girid ceziresi mukabilinde Kirt [1] krfezinde Bahri Ebyaza m ahlut olduu yerler ve cereyan eyledi hendeki azimler zahir ve bahirdir Mruru eyyam i le bu kal'a Hazreti Osman hilfetinde Ubeyd ibni Cerrah yedile Kbtler elinden feth o ldu Amma Hazreti Osman ehadetinden sonra Kababta kavmi istil idb kabzai tasarruflarna aldlar Bade hicretnnebe-viyye sene tarihinde Msr feth oldukdan sonra Amr ibnl As fethidir Bizzat kendleri bu gazada bulunmulardr Zira bild azm ve sevad kerimdir Ve c sahili Nilde olan kllarn kilididir Hl brim sanca hkmnde ve Asvan kazas nahiyesin neferatlar ref olub derunu kal'ada yz hasr evli Beni Cafer kabilesi sakinlerdir Mslim geinirler Amma mezhebleri Caferdir Ve [J Yldz nshas (Kibrit) SEYAHATNAMES 827 kal'a haricinde ve lde sakin olurlar Cmle alt bin kavmdir Emval erzaklar vefret zre m im kavmdir Ve bu kal'ann st tarafnda kal'al bir varuu azmi var imikim hl Nil kenar aatlik yer demir kenedli talar var kim her biri birer fil cssesi kadar hemvar ve m usaykal talardr kim Nil kenarnda sed olmudur Hl ol edde Urban kavmi Haytulacuz derle u ehri harabda nice bin somaki stunlar ve kubbe ve kemerler zahirdir Ve kal'ann ark canibinde olan kayalarn maaralarnda nice bin kefenli timsah biri biri zre ylmdr K cmle si hur(ma) kabuundur[l] Asla rmemi kadid dururlar Acib ve garib temaadr Bu ti ri olan daa Cebeli Timsah derler Eflke serekb garb tarafn Nil der Zlyezen kayalar k r boaz amdr Msrdan gelen gemiler bu boazdan ykile ubur edemez Ykn boaldub gemi gemileri makara ile yoku yukar ekb Asvan tarafna arrlar Badehu ykn develer ile t ledirler Bu mahalde Nil yedi boazdr Arab ve Rum mellhlar icre elllt boazlar mehur ir merhale yerden Nilin feryad figan istima olunur Zira azm dalar ve Kh Bstun misal k yalara urub girdab misal cereyan ider bir boaz vardr Nil kendyi bir minare kaddi ye rden pertab ider Hikmet bu kim baz ell gemisi bu gir-dabdan Nil ile uub asla hata ge lmez Cereyan idb Allah[2] diyerek ubur iderler Zira iki canibi Cudi Da gibi semaya mnkalib olmu dalardr Annin bu mahalde Nil yedi boazdan cereyan ider Ve her Nil mabe irer cezirei azimlerdir Amma mamur cerireleri Nilin karu canibine vaki olmudur inaa llah mahallinde tahrir olunur Ve bu Kolombo kal'asmdan artk Habe vilyetine giden bu mahalden mteferrik olur Baz Habe vzeralar Msrdan Nil ile yahud karadan bu kal'ai Ko biya gelb bundan asker cem idb nice yz deve yk meklt ve Nil suyu ykledb l list abee gider Gayri yol yokdur Cmle sengistan dalardr brim yolu cenuba Nil kenarnda kal abe yolu kble canibine kalr Hakir yine bu Kolombo kal'asndan refikler alub Nil kenarn ca brim yoluna gidb rakik ve beyaz saat kumu icre saat gidb

ehri Snbas (^^) Bu dahi zeman kadimde yle bir ehri azm imi kim kmil bir gn harbistanmda gitdik Bund lan acayibat ve garayibatdan mu~ [1] Yldz nshas (Kabuundandr) [2] (Allah Allah) 828 EVLYA ELEB talsamatlar ve amudu seramedler ve slmbolda Atmeydanmdaki gibi arke yekpare stunlarda acayib heyeti garibeler ile mde alyimatlar var kim diller ile tabir olunmaz Ad kavm inin ehri imi Habeden yetmi bin fil ile Ebrehe nam bir sahib huru gelb bu ehrin deyr iyarn harab ve ahalisin kebab idb hl yle hara-bistan bum masasa ve su'ban yata bir harabdr Bir canibinde Nil kenarnda iki yz hasrdan haneli kura ekilli bir beleddir Anc ak bir camileri var Minaresi yokdur Bu cami cenbinde Ziyareti Eeyh mer Ricayi ulu s ultandr Kubbei prnuru Nil kenarnda bir si hurmal iinde beyaz mnevver kubbedir Bu z en maada yetmi seksen aded kubbei lilerde ulu sultanlar medfundur Lkin iddeti hardan btab kalub ziyaret idemeyb alelumum bir yasini erif tilvet iderek ubur idb yine Nil kenarnca sa'b talklar ve ini ve yoku tenk yollar ubur iderek ehri harab Sinden yedin saatde azab elim ekerek Evsaf kal'ai bdad binayi Ad ibni eddad vilyeti Sudan ehri Asvan Bu Asvan kal'as hakknda baz mverrihin Tufandan evvel d binasdr derler Muhakkakdr Zi yri Aryak derler bir deyri azm vardr Melik Aryak ol deyrin ziri zemininde bir tuc sanduka icre medfundur Canibi erbaasnda lisan iber ile hatlar vardr Kbtler fesahat z okurlar Aryak ibni Ayvam melik yazar Bu Ayvam melik asrnda Hazreti Idris asmana r ef oldu Ve Ayvam olu melik Aryak ki deyrde medfundur Bunun asrnda Harut Marut Babi l ehrinde bir ahda haps olundu Ve bu Aryak melik olu Eluhim melik oldu Eluhim dahi bu deyri Asvanda yatar Eluhimden sonra olu Hasaylim melik oldu ibtida Nil zre bu A svanda Ummlkyas bu Hasaylim bina etdi Hl asarlar durur Badehu Ali Abbasiyandan Memun alife Badaddan Msra gelb Msr Ummlkyasm bina etdkde bu Asvandaki Haseylim mikyasn irdi kim ken-dnn ina etdi mikyasdan gayri olmya Mezkr Haseylim akalmi Msra ilmi h e Nili hali hali tur'a tur'a cereyan etdrb bdn etdi Ve cemii tur'alarn fersin ruham i ve mermeri ham ile mebsut idb bu Asvan ehri nnde Nilin iki tarafna fil cssesi kadar talar ile hemvar sedler etdi Ve bild Nubede Nil zre on iki gz bir kantarai azm bina e mikim her kemeri kehkean s semaya mnkalib olmudu Hl bir kantarasndan maada yokdur SEYAHATNAMES 829' Cmlesi zelzelei tevelld Resuldr [1] Tak Kesra mnhedim oldukda bu cisr dahi berbad olm ur Nil iinde temelleri nmayendir [2] Ve Hazreti Nuh aleyhisselm bu Haseylim asrnda g elb Tufanda bu Haseylim Nuh nebi ile gemide bile idi Sekiz yz sene muammer oldu Annn mverrihler bu Asvan in Tufandan evveldir derler Zira ekseri asar binalar Haseylim ve babas Eluhim ve dedesi Aryak binalar vardr ber hatt ile kayalar masturdur Badehu Ad i ar etmi Tufandan sonra Ebrehe harab etmi bir diyar yebabdr Bikavli Tevarihi Htat ve M ehmed ibni[3] ^\^t-j ve Tevarihi ehabde dahi mufassaldr Amma hakir aynelyakin tarih leri ile tahrir iderim Hasl kelm nice devletden arda kalm dnya deyu bu dahi bir ehri e ve dar kehene Asvandr Ahir Amr ibnl As yedile feth olub ilhazelan diyar islmdan Cir e eyaleti hkmnde krk kise iltizaml ks sahibi kiflikdir Yz elli tevabiile alt yz e aht hkmetinde olan altm pare kuradan tahsil ider Lkin yedi blkden mustahfzan asker r Ve yz elli ake kazayi zemindir Senev yz guru hasl olur Kife hadelmasarif be ki Ve kal'as sahili Nilde ayyuka serekmi bir khu blendin ta zirvei lsnda ekli msemm ki eddad binadr Dairen madar cirmi bin alt yz admdr Ve berre ve bahre kapusu v nde cmle sagir ve kebir ba ve bacesiz be yz mikdar hrde fukara haneleridir Dizdar y neferatlar var Mehterhanesi ve yirmi aded ah toplar vardr Hl serhaddi azmdir Zira i erbaas Urbandr Bu kal'ada bir cami ve yedi zaviye ve c kahvehane ve alt yz hane var dr Bundan maada ne hammam ve ne han ve ne mektebi sbyan ve ne sebili atsan ve ne e svak dkkndan nam nian yokdur Lkin haftada bir kerre azm bazar durub canibi erbaa kura arndan ibadullah cem olub herkes metalarn beyi ira idb cmle namevcud mevcud olur Ve b u kal'ann tarasnda varuu bal ve baeli mamur ve bdan yedi yz hanedandr Bazs k n hanelerdir kim imar idb sakin olurlar Bunda dahi camiler ve zaviyeler vardr Amma arsuy bazar yokdur Kahvehaneleri haebden baz klbeden dkknlar vardr Amma krgir dei man kadimde yle sevad muazzam imi kim saatlik yerde Nil kenarnda tak havernakdan n rir binalar ve amudu bhadler ve nice bin kubbei li ve han ve hammam ve bezazistan ve gnagn vacibsseyr khne tlsmat-

[1] Yldz nshas (Resulde) [2] (nmayandr) [3] (shale -830 EVLYA ELEB lan ve ibret nma imaretleri var Gya henz stan[l] benna elinden kmdr Lkin ilerind eri vahi iyan idb ragava [2] deyb feryad iderler Vakti itada cmle mrgan anelerin b hile giderler Andan Knuz Urban gelb bu viranelerde meks iderler Ve bu Asvann olkadar b havas ltifdir kim silh maku-lesi velhasl cemii demir letleri asla paslanmaz Mcel usay-kal durur Ve halknn rengi ruyleri humret zre zinde ve cimakr demlerdir Ab havas etafetinden mahbub ve mahbubesi mera-duhu cihandr Ve bozas ilik gibi kuvveti funi[ 3] candr Bundan gayri eyi medh olunsa hezeyandr Zira bir cezirei harabistandr Bu Asv ann Nili elllt boazlar mahallidir kim Babl Ebvab derler Yine Nilin yedi blk olduu r ta bu mahalledek gelir cezirelerdir Her cezirelerde gnagn maadinatlar vardr Mesel neft ve zift ve katran ve kkrt ve rusas ve kibrit suy(u) ve hasretlmlk nafi germablar var kim bir kerre yahud czam ve hasta girse derhal ifa bulur Bylece lcalar vardr Lki rlerinde imaretden nianlar yokdur Nil tuyan ile geldkde bu cmle cezireleri gark idb g rmab ve maadinden bir eser kalmaz Ve bu diyarda bu mezkr maadinleri istihra etmee b ilmezler Yohsa bir Msr hazinesi hasl olurdu Ve Nili Mbarek tuyannda Msra geldikde y krmz cereyan idb gelir Ol mahalde Msrn ehli tab olan kimesneleri Nilden nu etmeyb yye nam karyede Hazreti Isa kuyusundan ol rakik b nabdan getirdb nu iderler Eer Nilin ol yeil cereyan etdi mahalde nu iden halkn ekseriya boazlarnda ur gibi kuka hasl ayaklar tulum gibi ier Nilin ol mahalde yeil ve krmz gelmesinin asl bu Asvan nndeki mezkr cezirelerde cem olan zift ve neft ve k sranlarn [4] sularile gelb yedi elvan cereyan etdkde ekseriya Nil iinde olan haeratla r mrd olur Biemrillh anlar dahi bilb baz tur'a ve cezirelerde pinhan olub hals olurla r Nilin yeil cereyan etmesinin asl odur Ve bu Asvann cenub tarafnda Vilyeti Alev -derler ta Habee ve Dmbistan vilyetine varnca bir vilyeti vasiadr Ann dahi b havas tinden karal[5]ve gazali nergis gz [6] [1] Yldz nshas (stad) [2] (ralar vag) zalar olacak. [3] (kutu) [4] (katranlarn) [5] (meral) [6] (gzl) SEYAHATNAMES 831 ve irn szl mahbubeleri var kim herbirinin vechi hsnleri hsn Veraka ve Glah Leyla ve Azra misal mah tabanlardr Ayan Asvan bu Alev diyarnn duhteri pakize ahterlerinden en-khala bintan alurlar Baz bakireleri hitayi bulunurmu Ve asla hayz ve nifas grmezle mi Lkin ekseriya vaz' hami iderken merhume olurlarm oA4.1t Rivayeti ehli Asvan ve kav li mverrihini hazreti Lokman aleyhisselm nebidir ve deildir demiler Baz aka-yidlerde yazmlar Siyah erde bir nebi imi Bu Asvanda mtevellid olmudur Ve Zinnunu Msr dahi bu k olub Hazreti Resule sahabe olmudur Ehli Asvan dris nebi dahi bunda domudur deyu ma skat re'si olan maaralarn ziyaret eyledik Ve asmana uruc etdkde kademi eriflerinin se ngi hrya tesir etdi resmi paki kademine ruyi zerdim [1] srb mataramzdan su koyub nu k Gya hamire gzer ider gibi pay saadeti tesir etmi Her kademi erifinin almeti sekiz k rdr Ve arz kardr Gya bir sanduka gibi ukurdur Hakir kstahane tikf niyyetine de s(r) binadan bir ey yokdur Bar()n rahmet nazil oldukda payi erifi ukuruna matar dolub huu tuyur nu iderlermi Gar drisin civarnda gar Lokman vardr Hl hukema edvi yihasndan demin dima muattar olur Rayihai tayyibesi emr yani raziyane kokar Acib srr dadr kim bu kadar bin yldan beru dahi edviye rayihas mnkati olmam Hakka ki kn nebid emiz yokdur Zinnunu Msr dahi ol nesilden oldu-yn Hazreti Risaletin hekimi idi Hkemal silsileleri anlara mntehi olur Ve bu Asvann cenub canibinde olan khu bllarn veras Vilyeti azmi Nube ehri bab Nube[2] derler bir sevad azm Halk anini[3] ve anka kimesneler imi Zira maadini zmrd Nube dal a hasl olur Khgenleri ka'r zeminden karrlar Ann in halk mn'imdirler Amma hakir v Gren demlerile ve vilyeti halkile Asvanda merref olduk Circe hkimi Ali Bey bu zmrd nin iledb zmrd(d)en kse ve fenacn ve haner kabzas ve yekpare topuz ve eerin n ve ard ka iki pare zmrd(d)en ina etdirmi Ol mertebe zmrd km kim Ali Bey ma

olub sahib huru [1] Yldz nshas (zedam) [2] (tvbe) [3] (gani) 832 EVLYA ELEB olmas mukarrer idi deyu Nube halk nakl etdiler Lkin bir bir alay sfli yed ademleriz i mdi zmriid karmaa iktidarmz yokdur Mlk himmeti lzmdr Ve masarifi okdur deyu cev len muattal imi Ve bundan maada Cebeli Asvanda krk gne maadirr vardr Amma istihracn b ilmezler Ve bu mahalde Nil drd aylk imaristandan gelir Ve iki aylk yol Nube diyarnda n gelir Ve iki ay Berberistan ve Foncistandan ve drd ay cenub tarafnda harabistand an gelir Ve bu Asvan kurbinde bir koyun ylda kerre kuzular Ekseriya ikier ikier hasl olur Ab havasnn letafeti cihetinden biemrillh byle hasl olur 'u- <!f ^c Hikmeti Huda Acibe Bu Asvann imali kurbinde ta Beni srail zemanndan beri bir khne dirahti bmisal vardr ruyi arzda buna manend ecere (i) azmi blend halk olunmamdr Sahalar ve berk barlar ada daimdir Ve veraklar yedi ylda bir khne olub hazan olur Badehu taze evraklar zahi r olur eceretl hat deyu vilyeti Esne Asvan ve Sudan ve Foncistan ve Nube ve Dumbiye ve Alev ve Habe diyarlarnda mehuru fk eceredir Cssesini on dem ancak dera-gu ide ded ubeleri var Her haebesini dahi be dem ancak kucaklar Eflke sercekmi ecerei kebir kim sayesinde krk bin ganem sayelenmek mmkindir Bir gn bu seerin sayesine bir melhid zindk yatarken! 1] nagh ecereden bir sebz berk der Zindk bu berki eline alub teaccb en j^i^c jjjii c.*>' ^JJiSj, deyu aceb-lerken derhal Ji.r u^l aacdan bir yaprak dahi de byle tahrir olunmu kim j^^j ^ j- ^iJt_,* Jjy'oi-' yazlm Hemen zindk ehadet kelimesini getirb bir h serd ekb teslimi ruh ider Hl mezkr drahtin saye kubbei sagire krgir bina iinde medfundur Kabri ecerei zindk derler Bu kabr ve bu ece r ziyaretgh hassu mdr Hl berk barlar ve ahlar tertazedir l maaal-lh byledir ar yokdur Asvandan Nube vilyeti rahna mteveccih olundukda Asvandan rubu' saat baid b ir fe-zayi emenzarda bir ecerei azimdir Sultan Kaybinay[2] Msrdan gelb ziyaret etdkde sayesinde bir mastaba soffas ve bir mihrab ve ecerei Zindk hazretleri zre bu kubbei tamir ve termim idb atebesi zre Sene tahrir olunmudur Ve bu Asvanda krk gne maadin hasl olduundan maada tuz ve natrun ve em'i asel ve sabunu [1] Yzdz nshas (yaturken) [2] (Kaytbay) SEYAHATNAMES 833 arz hsl olur Sabun zamk arab[l] gibi nebatat giyhatda hasl olub cem idb kiseler ii b esbab ykarlar Idlib sabunundan ltif esbab gl pembe misal beyaz ider em'i asel ise i deti hardan yerler yarlub zenburlar anda ba[2] yaparlar Brn rahmet yadkda zeminde ola arlarn iyan sed olub hali matardan mahv olub em'i asel yerden tar (a) kub reaya c eyi iderler em'i kfurdan beyaz ve amberi hm gibi bir rayihas vardr Bu balmumunun krk assas vardr Cmleden muammas bel arsna ve kulunca ve sudaa gayet nafidir Ve em'in b evzi bevva kadar badettaam tenavl etse cmle taam hal idb miide [3] tashih ider Ve ce mii ahlat riyhi tahtan srer Ve gayet mukavv ve kuvveti basar ziyade ider Krk gn tena den kimesnenin vcudunda asla safra ve sevdadan bir ahlat kalmyub ruyi rengin ahmerllevn olub ten drst olur Msrda Suku Fahhamnde em'i Asvan cok bulunur Byle hassalar Ve minelacayib Asvanm canibi arksinde rubu' saat baid bir vadi tih misal bir kumluk iinde bir ptei l zre bir cesim sommaki zenbur bir amudu lidir kim Allah a'lem kaddi yz zirai meliki [ 4] vardr Ta zirvesinde siyah elvan sengi haradan Hazreti idris nebinin sureti var dr Grenler an bir Habe dem oturur zannider Gya zruhdur kim hande knar[5] tebessm parman kaldrub gya asman gsterir ekilli tasvir olunmu Hazreti dris bu Asvan ehrin ub bu diyar halkna ba's olundu Ahirlemir yine bu ehirde asmana uruc etdkde mmetleri i ftirak dris ile zar sergedan valih hayran giryan ve nln olub serseri gezerlerdi Bir g eytan aleyhl-lh'ne bunlarn girye eylemesinden sual eyledi Bunlarsa bir alay bleh kav idi blisi prtelbisin eyh suretinde sureti hakdan grndiine itimad idb iftirak dris nale ederiz deyu kefi raz eylediler Derhal racm bunlara bir amud zre olan timsali dr isi ina et-dirb secde etmei talim idb feryad figanlar teskin oldu btida ruyi arzda pu a tapmak Hazreti drisin kavminden kalmdr Bu stun zre olan amuda ylda bir kerre cemii hlku Huda gelb secde iderlerdi Ol mahalde racm ve ln bu surete temessl idb suretden [I] Yldz nshas (zamk arab) [2] (bal) [3] (mideyi) [4] (Mekk)

[5] (knan) Evliya elebi 10 53 834 EVLYA ELEB halka mugayyebat hamseden ve gayri alyimatlardan haber verirdi Ta Hazreti Risalete gelince bu hal zre geinirlerdi Andan sonra ameli batl oldu Hl ol surete ^-yjlo derle Bir temaagh azmdir Kbt tayifeleri hl canibi arka mteveccih olub mezkr surete r iderler Ve minel ibreti garibe Ol suret olan kumluk iinde cemii ecnas mahlkatn kemiklerin defn eylesen yedi gn sonra biemrillh ta olur Acib sun'u Huday Lemyezeldir (Ayet) Ve bu Asvan kal'asnn Nili kenarnda sur divan misal eddad binalar varkim ana ^ui jy^^y derler Her ta krkar ve illier zira ar kue hammam kubbesi kadar li sengi haralardr k e hadid kenedler ve resas ile mebn haceri azimlerdir kim iki hacerin birbirine im tizalar aikre deildir Gya eddi Iskendervar yek paredir Bu binalardan maada arabistan anda olkadar ibret nma sr imaretler var kim demin akl perian olur Bir sevad azm im knda Hazreti Alinin ehadetile kelm Reslullah vardr Ve ilmi cifrde Hazreti Ali kelm kim bu mahalle mnasib olmaile Muhtasar Kitah Miftahlcifrde Eeyhl Allme Kemaleddin e lim Mehemmed bin Talha *J ^\jkc. telifi cifrden tahrir ve terkim olundu Irat saat hir zamana karib olcak bu Asvan ehri kelevvel mamur ola Andan dnya harab ola buyur duklar kelm Ali budur Zj- s .jLai-l j^at jx>_ t>Jl Ul jL^I J>-\ J ~<a. Jz jl^I d J" lil ^YljUj jjJwJl JL J U j^j J jlyll J>^lij ^1 >U j*aa yj (j^Ull ^/j yf~ jl ^j-v^J- .jl>" J JA U C-ljL--VI IJa ^j jy^* j< J \yk^ c l ^ yf- .^Ll^l Jl ^f\^yi k'~X^a.>- l^Ju> k_^ Jc (jl^_.~<l t-^.^'^"' ^-J^ \ri~a>- j* (jl J Jj^^-ill lp'^-a>^Jj L . 1^ 1^ UU*jv$ Vy!>o jUiCl ^^* l$*-u> J *_I_^._<aJI 4>-j U-lj (UVl *LL VI j IJjVl I'ju__ Jc u^! uc ^l^j ^jllj^l Jl .v_>UJl J-* <IJ^ j jj-l dilli) ^ <Ui f o^i-J ^ . *ly <ic ^'^j ij (j\c ^* oj l)Jo j <Xa>- ojl/' jl.jll J>- I J J l-A j*>- L^^-^J v_3eLHj >l!J *UI l*J L^J- 3^U*V JJU (j*_;>- JlJJ-I ^I^J *'! -^-1 jr-^ ojLJi ov ^laci * j ji*ju uiJnJIj *u (ji f jU. ju l_^.>- ^'Jij jiy SEYAHATNAMES 835 Asvan hakknda bu gne nice rmuzat Rmuzatlar vardr kim bir mcelled kitabdr Zira ruyi a a bina olunan bild seb'ann biri dahi bu Asvandr Bu ehri Asvann ibret nmalarn temaa n rm bulmayub hki amber pakinde medfun olan nice yz bin kibar evliya ve ehid hedala hini fethde kalan sahabei kiramlar var kim hadden birun ve kyasdan efzun kubbeler vardr Cmlenin ruhiyn bir yasini erif tilvet idb Asvann kble canibine Nil kenarnc cuz sedlerin temaa iderek ve elltn cezirelerinde timsahlar grerek Evsaf ellt Boaz Bu ell boazlarn Kolombo kal'asndan beri merhale yer temaa etmedeyz Lkin bu ell m nihayeti ellldir Rum Arab ve Acemde mehurdur ellli evvelde .bir hayli evsaf tahrir lunmudur Bu mahalde dahi Nilin iki canibi semaya mnkalib olmu boz kayalardr ahin ve z aanos ve kartal ve ukab yuvalar vardr Gayet mahuf ve mehib cebellerdir Bu mahalde g emiler ra'd gibi Nil ile dalardan er [1] Urban gemicilerinden gayri bir dem bu cerey ana tehamml etmeyub cmle tccar tara kub boaz ubur idince karadan giderler Bu mahal alar birbirine karib dar boazdr kim bir tvana zoraver feta el kayas atsa bir tarafdan bir tarafa ta yetiir Ta bu mertebe dar boazdr Telttumu Nilden ve feryad figanndan kula asam olur Ve daima Nilin hiddet ile cereyan etmesinden bu mahalde daima hava dan gya yamur yaub demi nemnak ider Ve bu mahalde Nil kaan tenezzl zre cereyan etse icre hammam kubbesi gibi talar zahir olur Bir apik dem kayalardan kayalara pertab iderek karu canibe gzer etmek mmkindir Ve zeman kadimde bu zyk boaz mesdud iken Nili ubarekin iki tur'a frkas biri Habe iklimine biri Alev vilyeti iinden Habe Sevakinind ahri Kulzme mahlut olurmu Yerleri hl nmayandr Badehu Tufandan Seyfi Zlyezen ulmu hendesede ve gayri ulmda fnunu ettaya malik idi Kehe-nelerinden Safvayim ve Mih rayim nam keheneler ile irtifa alub onlarn re'yi tedbirile bu khlar khgenlere kat et drb hl Nilin Msra cereyanna sebeb Seyfi Zlyezendir Ferhad tie ve klnk zahmleri rdir Badehu Nil cereyan sebebile arazi (i) Msr mamur oldu Habe ve Marib zeminleri har

ab l oldu Cmle mverrihler bu kavli sahih zre tahrir eylemilerdir Ve bir ka yerde, [1] Yldz nshas (uar) 836 EVLYA ELEB hakir Nilin kadim a'sarda cereyan etdi hafri azimleri grmz Ve zeman evvelde ellin n taraf olkadar mamur imikim hadikai ravzai cinanlar Asvan ile mua imi Hl bunda dahi ce kerre yz bin imaretler almeti vardr Feraaneler ve kehenelerine ve seherelerine H azreti Musa bedduas sebebile (Ayet) dvu jr nass msadakna mazhar olub harab olmudur Hl iki yz hanei mamur harabistan iinde bd dr ki camii azmi asarlar vardr Yine cemaatden hli deildir Lkin sayir cevamiler gibi r ve mzeyyen deildir Biri Deyri Seyfi Zlyezen Camiidir Biri Hazreti mer Camii var An dan gayri imaret ve han ve hammam ve arsuy bazar yokdur Ve bu mahalde Nilin sayha i iddetinden skna dahi mmkin deildir Adem bir birinin kelimatn istima vezira [1] alay avular gibi na'riye reha buldurmaa muhtacdr Hele hakir iddeti harda sehl istirahat i ince serasime olduk Ve bu hal zre harabna sebeb yine bu Nilin ra'dvar grlemesinden sakinan bildlar huzur id(e)meyb ve daima brn gibi iy nzulnden hlie ve esvablar tan idb harab oldu derler Bu temaalar dahi idb bu mahalle karib iki bin adm gidb Evsaf Kal'ai Ebvab Zlyezen binasdr Nilin canibi arknda Asvan tarafnda Boaz aznda ekli mdevver bir r iinde kabayili Karh urban sakindir Cirmi malmum deildir Ancak canibi arka tahta kapu su nazrdr iinde be yz mikdar burya ve bryal hasrdan ve kam-dan evleri ve bir kh Dizdar ve neferat ve gayr(i) imarat yokdur Zeman kadimde bu kal'adan karu tarafdaki kayalarda olan garyetimanlara zincir balyub yende ve revende ketilerden bac alrm H e kayd idecek yerleri nmayandr Bu Ebvab kal'asn dahi geb Nil kenarnca cenuba tal ve rlerde alt saat gidb Kabaili Kenuzeyn eyh Alii Vast obasnda mihman olduk Bu kabile Kenuzeyn lkabile mlkkab olduklarnn as harbistannda iki kenz bulub cmle alessev taksimi gurama iderler Badehu bir kabile U rban dahi zerlerine gelb hisse isterler Bunlar dahi virmeyb cengi azm idb gelen Urban rum'hu sinandan geirirler Ol zaman[lj Yldz nshas (zre) SEYAHATNAMES 837 danberu Kabaili Kenuzeyn derler Mnhedim olan Urbana Kabaili Karh derler elll cezire lerinde sakinlerdir Amma bunlar hl anka* lar ve maliki mezheblerdir Ve nesli Zlyeze n iddiasndadrlar Cmle yedi bin askerdir Amma ol gice hakire ve atlarmz dar ve deve et ve sd ekl rb etdik Bu kabail baharda Habe dalarna gide(r) ler Zira bu elll taraf rdr Nebatat giyahatlar azdr Bu kavmin ise hayvanatlar okdur Annn Habe dalarna gi ardan kalkub yine Nil kenarnca beinci saatde Kabilei Mihriyye eyh Hmidi Mihr obasnda mihman olduk Bunlar bin be yz fakirlhal prmell esmerllevn ardr kim setri avret in ancak kemerlerinde birer petemallar var Cmlesi Mihriyye mezhe indedir Har neri inkr iderler Ol gice yz bin ina ekerek dar ekmei yiyerek andan kal ilin kenarnca tal yollardan ancak birer dem geer yollardan seyishane yklerin huddamla zahrlar ile geirb cmlemiz piyade gcile ubur etdik Bu rah dahi Zlyezen am Yohsa b le gayri yerden ubur etmek mmkin deildir Hamdi Eyzed gzer idb iki saatde Kabaili si Kelfi (j^O Urban mabeyninde bunlara Kelfi yani ey deildir demekdir adrlar yokdur Cmle bu kayal olan maaralarda sakin olurlar eyhleri Cadell bir gar yetiman gsterub cmle atlarmz i rb iddeti hardan hals olduk Gayet sovuk garlardr Bu kara talk iinde bin kara si eileri gayet okdur Amma gayri hayvanatlar yokdur Mekltlar dar ve lhmi cemel vetidi keidir Ve timsah kebab idb yerler Ve timsahn diisi ile cima iderler Kaan timsah cima akl etdikleri mahal azlarnn sular akar Bunlar timsah yemek ile edid ve cebbar kavmdir er Ve timsah miski ve haraza ta bulunur Haraza ta timsahn dnde olur[l] karm Gice linde ellerine alub ehline krk elli kerre hidmet idermi Ta elinden brakmaynca cimada n feragat idemezmi Nisalar kezalik ol ta elinde oldukda itihas teskin olmazm Ve bu m llerde Nil tur'alar ve halileri olmamak ile hurma ve bersim ve gayri mahsult olmaz Ancak kzl dar olur Bu kavmin krlar prsilh olub Habe dalarna gidb anda filler ile fil dilerin ve [1] Yldz nshas (olur) kelimesi yok.

838 EVLYA ELEB gergedan boynuzlarn Hebee getirb beyi idb bir boas alrlar Andan kalkub yine Nil .Ken a cenuba ve gah kbliye dar boazlar ve mehib kayal cibali sun'u Huday () temaa iderek n bir saatde Aayiri Abuhur Sekiz yz mezmum ve mflis ryan siyahlika kavmi bedlika kara sal zeng Arablardr Asla d diyanet ve hasr ner nedir bilmezler Bunlar dahi gar cahimlerde olur[l] Bunlar ubur i db be saat dahi gidb on altnc saatde yats vakti ubur etdkde hamdi Huda mahitabda imecal Kabilei Senyal Bir vasi sahrada cmle hayme ve harghlar ile meks etmi bir kavmdir kim cmlesi iki bin mslim kavmdir Urban olduklarndan avretlerinin yzleri ryandr eyhleri Abdlmecid hayme de meks idb alelfevr bize peynir ve st getirdb derakab koyun boazlad Ve azm riayet db atlarmza'beyaz dar yem verdiler An grdk Bir krmz alvarl[2] cnidsi grb can brim kulu imi Bize bir ka ekmek[3] getirdi Bu mahallerde bizim beksimedimiz [4] ho d kalmam idi Ekmei [5] ter [6] yaile yiyb taze can bulduk Bu mahalde Nilin boaz boaz boazlar ve khu bstunlar yedi gnde temam olub Ibrim hkine kadem basdk Andan alessaba ine cenuba kara talk ire alt saat gidb Beledi Ktamine iki yz kaml reaya evleridir Ve halk mut ve bir zaviyesi ve bazar yokdur Ibrim kuluna beled aklmdr Bunda dahi Knuz Urbanndan bir kabile sakinlerdir Andan Nil kenarnca cen uba be saat gidb [1] Yldz nshas (olurlar) [2] (Msr) [3] . (etmek) [4] (leksmatmz) 15] (etmei) [6i (tere) SEYAHATNAMES 839 Beldei Krt Bunda dahi yetmi seksen mikdar kam evli zaviyesi var Amma kahvesi ve bazar yokdur bri kuluna bu beled aklmdr Bunda dahi Knuz Urban haymeleri vardr Kiinuz Urban haddi bu m halde temam olub brim tarafna gesmezler Ve yine bu mahalden Nil kenarnca emenzar ve ferah feza ve dilkiia mahsull sahralar ile Lubye karpuzu yiyerek be saatde bret nmayi sebu' Bu mahalli temaa in atlarmzdan inb atlar beyabana salub bir saat seyr temaa etdik A i Huda Nilin iki tarafnda fil kadar somaki ve gayri sengi haradan arslanlar nice bini aya zre birer et-var[ l]evza etvar eklde ve nice bini pare pare rimal trab icre paymal olub yatarlar Adem grdkde havfidb dehet alur kim sabit kadem olan arslan zruh zan olunur Ta bu mertebe musanna timsallerdir Ve yine Nil kenarnda nice yz deve ike mi kalnlnda sengi siyandan deve gerdanl yedi bal ejderhalar kimi sernign kimi l'il pare durur Kimi trab iinde gark olmu nsf tar(a)da Ali^j u'cube heyet ejderhalardr in akl ak olur Adem ne hal ise zakldr Havf iderse de vcud virmeyb tamaa ider Amma a bu heyetleri grdkde kendlerin pare pare etdiler Ve nice bin lyimat acayibatlar daha v ar Amma tahriri mmkin deildir Meer Hazreti Musa aleyhisselm bu mahalde firavn ile ce nk idb firavnm kehene-leri ve sehereleri tesirat sihr ile ihdas etdklerine [2] haera tlarmkim Hazreti Musya hitab zzet gelb (Ayet) c$? J> >u emri zre elinden atal bal e bramca bir sban olub firavnn cemii sehrelerin ve kehenelerin ve sihrile yapdklar grdiimiz aslan ve kaplan ve bebr pelenk ve ejderhalar asyi Musa tenavl idb Firavn mnh dim olub firar ider Meer bu manzurumuz olan haerat eklleri asyi s'bann dendanndan b alanlarm Badehu biemrillh ta olmudur Acib ve garib temaaghdr Bu arslanlar durduu m annn Sebu' derler Lisan arabda arslann yz seksen ismi vardr Bir ismi dahi sebu' dur mahalli temaa idb ubur iderek yine Nil kenarnca cenub [3] drt saat gidb akabe ve sahr alar aub [1] Yldz nhas (etvar) fazla [2] (etdkleri) [3] (cenuba) 840 EVLYA ELEB

Vadi (i) Arab Nam mahal bir vasi emenzar sahradr Cmle Urban ylda bir kerre bunda cem olub yedi gn y edi gice beyii ira old (u) gyn Vadi (i) Arab derler Andan yine cenuba Nil kenarnca ma hsull yerleri geerek 4 saatde Evsaf ehri azm ve binayi kadim taht Ezrak Cadu ehridir btida banisi Firavnun Ezrak cadusu binasdr Ve kendi bir garda yatar Fir avnler ziyaret ider Badehu Zlyezen feth etmiir Yinekbtler istil idb nice yz bin[l] arrf olub badehu Amr ibnl As hkmetinde kababtaklar elinden Esved bin Mikdad fethidir Badehu yine Foncistan ve Berberistan kavmi istil idb sene tarihinde Sleyman Han asrn da Msr valisi fatihi Hind ve Yemen Tavai Sleyman paa Hindistanda Divbd rebenderin[2] rtakal frenginden feth idb Hind padiahna ihsan idb donanma ile Habee gecb zdemir pa abei alelumum feth etdirb andan Msra gelb Msrdan yine zdemir paay (i) Nil ile dery asker verb bu Derr ehrin ve brim kal'asn Foncistan maliki elinden feth ider Ol asrda n beru Ali Osman destinde bir kasabadan muazzam ehri Derrdir Circe eyaleti hkmnde br im sanca tahtdr brim kifi hl bunda sakindir Amma hni fetihde baka hkmet imi C yb Msr vezirinden giyermi Hl krk seneden beru Circe hkmnde baka ks sahibi ve y e be yz yedi blk askeri vardr Taht eyaletinde cmle kuradr kise ve gll iltizamdr ali ve glli kal'a neferatlarna ve mustahfzan kullarna bezi idb muhasebesin grr Ve y ake kazayi nagihandir Senev bir kise hsl olur Nahiyesi arzullahi vasiadr Ve mezahibi erbaadan mfti ve nakibl-eraf vardr Amma yn eraf yokdur Ve ehri Nilin canibi ark mfid ve muhtasar hanelerdir yle mkellef saray azmler yokdur Ekseriya kamdan ve has bir gne mamur evlerdir Cmleden kif saray () ve yedi blk serdarlarnn ve orbaclar rpare hatunun ve musahib Ali Aann saraylar l binalardr Ve cabeca muhafazada olan aske tayifesinin dahi haneleri mamurdur Ve cmle yirmi alt mihrabdr Ancak Cum'a [1] Yldz nshas (yl) [2] (benderin) SEYAHATNAMES 841 klnur Maada zaviyelerdir Bu ehirde imarat han ve hammam ve bezesten yokdur Ancak al t mektebi sbyan ve yedi sebili atsan ve on be dkkn ve kahvehan Ve alt dkkn boza diya (r) larn bu havasna bozas muvafkdr Bu iddeti harda boza brudet virb defi cu atsan ider Beyaz dardan cllb misal ltif boza yaparlar Cmle sigar kibar boza ierler a halknn ou zyk nefesdir Ve cmle yerli kavmi esmerllevndir Zira bu diyar ol mertebe ti hr zredir kim deve tabanndan himar trnandan yaar[l] kadidi mahz demleri vardr B meklt ve merubat dar ve Nil suy (u) ve boza ve hurma arak okdur Amma gayri mhimmat leyazmatlar Circeden gelir Ve kadim eyyamda bu ehri azm imi Hl eseri binalar ve nic lmetleri vardr Ve bu ehr icre ve haricinde nice ziyaretler vardr Amma mehuru nas olub ziyaret etdiimiz Eeyh Hu Ve bu ehri Ezrak cadu vilyeti olmaile nisvanlar sihri isyanile demi himar iderler Nice bareler b derde mbtel olub anrub gezerler Hatt Haseki paann bir mteferrikas mehur olub kahv bozahanede beynelhalk himar var anrr Ve cmle halk dahi mehur olur Hakir bu ehirde k raynda meks idb iki gn tekad idb kif Ib-rimden gelmedi ecilden nc gn kalkub y kenarnca iki saat karib Evsaf kal'ai kadimi ehri brim Kababta meliklerinden Mukavkis melik binasdr Hicretnnebe-viyyenin sene tarihinde biz zat Amr ibnl As ve K'bl Ahbar ve U-beyde ibni Cerrah ve Cabirl Ensar ve Ebu Hreyre ve Sariyetl Cebel ve Esved ibni Mikdad bunun emsali nice bin sahbei gzn ile iki ay muh asara ile feth olunmu br kal'ai eddad bina bir kk kal'ai kavidir Ve ekli muhammesdi dairen madar cirmi sekiz yz admdr arka nazr ancak bir kapusu var iinde ancak sagir ve kebir seksen hanedir Ve ortasnda tarz kadim bir minareli bir camii var Sleyman Hanndr Zira bu kal'ai Sleyman Han asrnda bir hile ile Foncistan ve Berberistan melikleri mttefik olub bu kal'a-ye istil idb kabzai tasarrufa aldlar Badehu Msr valisi Tavac man paa Ozdemir paay() serdar idb on gnde cebren ve kah-ren kal'ai feth idb mutahass lan zag ve bag ve yag ekirge bacakl nahif Fonc ve Berberi kavmlerinin balarn tra ili] _ (bier) [2] (cenuba) 842 EVLYA ELEB yahlarn haki siyaha salub vilyeti brim mceddeden feth olunub kal'ada bir cami Sleyman Han namna ina olundu Hl ibadetgh nasdr Ve kal'ada arsuy bazar ve han ve hammam yo cak dizdar ve iki yz neferat ve mkellef mehterhanesi vardr Dizdar kanunu Selim zre M

ferrikalarndandr Ve Msrdan beher sene muhafaza tahsil idb kendlere aklan ifraz olunm Ve Msrda emr ile Circe hkiminden senev yirmi kise dahi maazziyade saliyane ulufe alr lar edid akur kullar var Lkin eci ve bahadr kavmdir eb ruz zengler ile ve Berberler ve Foncistan akyalar ile cenk iderler Gayet intihai serhad yerdir Ve kal'ann cebehan esi mkellefdir Krk aded ah ve kolomborna toplar vardr Lkin kal'a bir kaya zre vaki hendei yokdur Ve kal'ann havas hub-dur Amma aa ehirde baz mahalde iddeti hardan k dan fukara evleri ihrak olur Amma biemrillh bu iddeti har asla deme tesir etmez Lkin vakti seherde sovuundan ihtiraz lzmdr Geri cmle halk dar ekmei yerler Amma bu diy yet nafidir Zira ekseriya halk emraz zahire mbteldrlar Sebebi mevtleri dahi ishaldir Yohsa bu diyarda taun olmaz Ve dar ekmei tenavl etme* ile ishali def iderler Havas ha lkna gayet nafidir Zira gayet cimakr demlerdir Ekseriya ayannn libaslar bir gmlek ve bir incecik bediyye al kerede giyerler Vasatlhal olanlarn belinde bir pe-temal ve st de dahi bir petemaldr Ve mal menalleri dahi pete-maldr Fukaralar hod bir futai nil ku ub ryan gezer Ve nisa tayifesi siyah ve beyaz izar brnb balarnda siyah burka' dutarla Mahbub ve mahbubesi yokdur Zira cmle yerli kavmi esmerllevndir Ve bu ehrin namusu yani sivrisinei olkadar okdur kim bir gice deme rahat vermezler Lkin gice ile inceci k al iinde yatarlar LiU ^ Devleti Ali Osmandan bir kimse haddinden ziyade tecavz idb ati icab ider mttehem olmasa bu brime nefyiderler Azak kal'as iddeti itadan cehennem yerdir Amma can azize minnetdir Zira bu Azan sekiz aydan sonra ltif yabfl] olur Amma bu brim hilkatinden beri iddeti hn cahimdir Annicn sahibi crm demleri bu brime sre i Osmann cenub tarafnda intihai hududu bu brimdir imal canibinde hirlhududu kal'a (i) Azakdr Canibi arkda nihayet haddi Badaddr Canibi garbda nihayeti Ustonibelgraddan al t konak ieri avga kal'asdr Amma anlarn bu havalar ltif ba iremli vilyetlerdir A ne bae ve ba ve ne halknn yreinde ya yokdur Anca (k) kara da okdur Lkin cabeca h e bostanlarnda kavunu ve karpuzu ok olur Ve bir kile [1] Yldz nshas (yaz) SEYAHATNAMES 843 dars yz elli kile fayiz dar verir Gayet mahsul olur Anni gayri hububat ziraat etm beyaz dar ekerler Cmle hayvanatlar dahi dar yerler Ve bu ehir iklimi evvelin nihayet inde vaki olmudur Bu iklimin mebdei bikavli hakim Batlimos yle bulun-mudur Arz 20 de rece ve 37 dakika ola Ve etvali nehar 13 saat olub 15 dakkika ola Ve yine bu ikli mi saninin vasat ol makamdr kim arz 24 derece ve 40 dakika ola Ve tuli nehar 13 saat ola Hl Ibrimin arz bu hal zre deveran etmededir Ilmaaallah Amma bu iklimi saninin a an garba tuli bikavli coraliyye iki bin drd yz fersahdr Ve arz yz otuz alt fersahdr u iklim icre cmle on yedi khu azm var kim mekalidlarzdr Ve cmle otuz alt sahrayi bp varkim ounda demi mutavattn deildir Cmle haarat arz ile malmaldir Ve iki yz ehri i ehri azimlerdir kim canibi arksinde ibtida ehri azmi Hind ve Sind ve Mansure ve Hiz e ve Kend ve Cezirei Arab ve Necid ve Tehame ve Yesrib ve Hicaz ve Deryayi Kulzmn kar tarafnda Habe ve Zeyla ve Suvakin ve arz Berberistanda bu kal'ai brim ve ehri D kola [1] ki taht Berberdir Ve arz Afrika ve arz Msr ve arz Bakliyyede nihayet bulur k m Marib mukabelesinde Portakal kffar hudududur kim Bahri Muhit kenardr vesselam Bu me zkr memalikleri hukemayi kudema tul diraz mrleri ile ket gzar idb ilmi sturlb ile i alarak lillha vkf olub Atlas Minr ve corafiyye ve Pariyye ve Koloniyye kitablarna r idb ekli dnyay () tahrir etmiler Hakiri prtaksir dahi sayyahat etdiim bild mema us (e) lerde olan kura ve kasabatlar ve ehri muazzamlar ve cibali azimleri ve nehri kebirleri ve cemii menazilleri imale ve cenuba ubur etdiimiz tahrir etmeden iltiz am malyelzem idb muradmz ket gzar etdiimiz diyarlar kylden kala kaiden hale getir azmak-dr Ve nice kla ve diyarlar Papamonta gibi cemii enhar ve ciballeri ve buhayrel erile stadmz Nakka Hikem zade Ali Bedan rd-miz minval zre tahrir etmi Cenab istan seyyaha-tin itmam[2] myesser idb eklin tahrir ideyz Ve bu brimin kblesi tahrir unan akalm hisab zre canibi imale yedi derice meyillidir vesselam Ve bu ehird(e) kif raynda gn meks idb kal'a ve ehri temaa idb Foncistana azimet etmegin zad rahili e aded atlarmza air ve sayir levazmatlarmz mheyya idb kif ve dizdar ve serdarlar rdan Foncistan hududunda olan Fonc meralarna ve Foncistan melikine nice mektbi mu[l] Yldz nshas (Donkola) [2] (etmemiz) EVLYA ELEB habbet slbler alub ol mahalde Foncistan tccarlar bulunub bize anlar dahi refik oldul ar Ve Berberistandan yz aded himar suvar cillbe tccarlar bulunub refik oldular Ve Say kal'asna Msr kulundan memur yeni askerden yetmi aded tfenk endaz mustahfzan refik old

lar Ve kif dahi tevabiinden yirmi dem koub iki devesile zahire ve iki hiin ve bir ksr k ihsan idb cmle ahibbai brim ile vedalaub azimeti Foncistan eylediimizd (e) cmle piy de ve cemel suvar ve esbsvar ve himar suvar sekiz yz prsilh dem ile brim-den kdk Elfasll hadi ve seb'n Vilyeti tbrimden mtevekkilen alllah deyb bin seksen mah vilyeti Foncistana mteveccih duumuz menazilleri ve kal'a ve bildlar ve belide ve kasabatlar ferden ferden beyan i der Evvel Ibrimden Nil kenarnca canibi imale revane olduk Zira Nil bu mahalde gayet mnha rif cereyan idb canibi imale dolar Biz dahi ana tebaiyyeten ol mahalleri ubur iderek sekiz saatde Menzili Vadii Halfa Bu mahalde hayme ve haghlarmz sekiz yz dem ile kurub tnab atub meks etdik Ve canibi amza biner dm baid atl karavollar koyub o gice bu vadide mihman olduk Bir otlu ve ma h-sull sahra olduundan Vadii Halfa derler Bu diyarda Hafla otlua derler Hakir Nil k enarnda bir diraht sayesinde hayme-mizde zevku safa eyledik Bu mahalde dahi Nilin iki canibinde yaln kayalar olmaile gayet dar boazdr elllt gemileri dahi bundan yuk idemezler Baka gne tennare gemileri vardr Anlar gider Ve bu Vadi (i) Halfadan kalku b Nil kenarnca gh arka ve gh garba dou ra ve bau hyaban ve orman ve cengelistan mah muhatara dirahtistan icre bebr ve pelenk vahi yrtc canavarlar havf[ 11 ekerek demi z d yok beman yerleri kmil alt gnde kat' menazil idb lgar ile on sekiz saat ol hyaban cre ubur iderdik Amma alt gnde asla gne yz grmedik Zira ok ursan [1] Yldz nshas (havlin) seyahatnamesi 845 gemez tat meyvedar ormanlardr Ekseriya dirahtleri sene santa ve sindyan ve etle ve z um aalardr Rum ecarlarndan nian yokdur Badehu yedinci gnde Evsaf memaliki ahirlhududu Ali Osman Kal'ai Say () bman Nehri Nil icre bir vasi cezirede ibtida banisi Ebrehedir Nice mlkden mlke intikal idb sene 22 tarihinde Amr ibnl As fethidir Bedesti Esved ibni Mikdad Badehu kavmi Fo nc istil idb sene 435 zeman Sleyman Handa zdemir Be fethidir kim kl Fonc ile ahdnam e yemini muglaza ile hem hudud bir kal'ai mamuredir kim il hazelan Foncistan meli kleri ahdlerine vefa idb sulh [1] mugayir bir vaz'yed etmemilerdir Amma intihai ser had olmak ile yine eb ruz Foncdan ve Berberistandan aka [2] ile cenk cidalden hli d eillerdir Nili Mbarek bu mahalde bir buhayre gibi yaylmak ile bu kal'a Nil icre bir cezire iinde eddad bina ekilli ta siyah ile mebni ekli murabba bir metn kal'ai has ir btida bu ehri Tufandan sonra bina iden Melik Sa ibni Nek-ravu bina etdi Badehu n ice bin mlkler imar etdi Amma hl kble canibine nazr bir hadid hapusu var zdemir paa eden getirmidir Bu kapunun atebei ulyas kemeri altnda bani (i) kal'a Ebrehenin siyah sengi haradan bir mehib ve div sfat sureti var Gya zruhdur Bu kal'iye hakir geldik de bir safa geldin topu atub cmle hamun khlar ra'd var sadayi vehmnak verdi Hakiri dizdar hanesine meks etdirdiler Hamdi Huda Rum demi grdk deyu yn vilyet ikram etdil Badehu dizdara ve Msrn yedi blk serdarlarna ve brim kifi kayimmekamna brim kif Circe hkimi mektublarm ve paa emirlerin bu kal'a-nn ayanna verb dahi ziyade tazimler etdiler Badehu piyade olub kal'ann ve ehrin temaasna gitdik Evvel kal'ann Msr mte sndan dizdar ve yz elli neferat ve Msrn yedi ocandan yz mustahfzan ve mehterh ne vazifei muayyeneleri ve zahayirleri Circeden gider Ve mstevfa barudu siyah ve y etmi aded mukat [3] ve ah ve sama toplar vardr Ve eyhlislm ve nakibi yokdur Amma kazayi mebzumdur [4] Nahiyesi ta [1] Yldz nshas (sulha) [2] (askya) [3] (Misket) alacak [4] Yldz nshas (mebrumdr) $46 EVLYA ELEB Fonca ve Habee varnca anndr Lkin mahsul gnde bir dar nan paresidir Baz mahalde br lhak olunub ayda bir be ayda bir gemiler ile zahire geldikde naib gelir Kal'asnda yz mikdar hasrdan ve neyden mfid ve muhtasar evler vardr Sleyman Han camii ve zdemir mes idi vardr Bundan gayri han ve hammam ve medaris ve zaviye ve makteb ve sebil yokd ur Ancak on aded mikdar aladan yani klbei ahzandan dkknlar vardr Ve kahvehane ve ozahane vardr Amma bozas ilik gibi szlm bozas vardr Bir cerresi iine sehl karpuz p korlar Hayal key-fiyyeti olur Ve kal'a haricinde yz elli mikdar hasr evler vardr Ba v e baesi yokdur Amma bostan gayet okdur Ve bdar ve leziz kavunu ve karpuzu ve hyar ve

uru ve abdllvisi olur Cabeca hurma dirahtleri dahi vardr Bu vilyetde Nili Mubareki t ur'a tur'a cereyan iderseler hki pakinde altun hasl olur Sahralarnda Beni Halfa Urb an sakinlerdir Ziraat etdikleri darlarnn bir kilesi ikiyz kile ziyade fayiz verir Byl mahsuldar trab vardr Bu kabaili Beni Halfa yedi bin abuslvech bmezheb sahranin kavm Baz mahalde isyan ve tuyan idb Say askerile cenk iderler Bu kal'adan Habe taht olan hri Musova canibi imale kmil yirmi germe konakdr naallah mahallinde terkym olunur Her menzili l lis-tan berr beyaban arslan ve kaplan ve fil gergerdan ve zorenpa ve ceyran ve kepe kuyrug ve ksfendi beyaban ve ukab ve s'ban ve elvan elvan himaran berrler ve mahuf vahi canavarlar ile ma-lmaldir Hatt bu Say kal'asnda aded arslan var idi Huda imdir herbiri fil cssesinde siyah esedler idi Herbirin birer hile ile dame drb vadile re smyan sebu'lar dam bel ile kamdan bir dam iinde haps etmilerdi Hakir yle mehi grmemi idi [1] Ve[2] mahalde Nil tenezzlde olduu vakitde baz Urban Nili develer ile k aru geerler Gayet vasidir Lkin kal'ann canibi erbaasndaki cezire kenarlar amikdir Ge vermez Ve bu ehrin bu havas olkadar ltifdir kim sovuu ve iddeti hr itidal zredir Gi ada ya-tlsa dem hayat cavidan bulur Zira bu iklimi Msra barid nesim gelmez Ta arz Has nki Belis[3] ehri ve Aridir Badi saba andan beri esmez Cmle tiyab ve milisi rzgr eser Amma bu Say kal'asnda vakti seherde bdi nesim ve ebnim tesir etmi gnagn nebatat gi-ya atn rayihai tayyibesinden beni Adem dembedem dima muattar olub hayat can bulur Ol ec ilden gayet ter vcud mahbub ve mah[1] Yldz nshas (idim) [2] (bu) [3] (Belbis) SEYAHATNAMES 847 bubei mergubesi olur kim keklik sekili gazal bakl peri ruy hasnayi cihareleri olur ki m dem grdkde vcuduna lerze vaki Ve havas holuundan bu ehirde hadid makulesi asla pa maz Amma sehere avretleri mehurei cihanelerdir Nice Rum gariblerin sihr ile kayd bend etmi Amma sehhareleri brim kadar ve Ezrak Cadu ehri kadar deildir l/^ic^ih Ol eh irlerde demi himar ve kelb olub ulur ve anrr Ve kpleri ve postlar ve tekneleri havaya perran uururlar Ve bu Say kabasndan ieri Foncistan hkmdr Rum olan asla yokdur Mee ler ile ticaret tarikile gideler Amma beyaz demdir deyu mas-hariyyata alrlar Ve bi zimle hem refik olub gelen mustahfizan kal'a kullar bunda kalub cmle ahalii vilyet ile vedalaub gitmek murad idindiimizde alelittifak bay ged(a) ve pr civan hakirin han esine gelb Biz sizi Foncistana koyuvirmeziz Sana ve tavabiine gadr hayf olur kim atlarn ve hidmetkrlarn iddeti hararetden ve alkdan helak olur Ve zeng haramilerden s t gidemezsin Elbette ne gitmek deyu reca etdiler Hakir itdim Vallahi bir mrgu canm Hakka tevfiz eyledim ki asla havf hayet ekmem Zira Cenab zzet Kur'an az-minde (Ayet) J-vj buyurmudur Krk senedir kim hfza alub lemi sabavetden beru sefer ve hazarda Cum'a giceleri hatmi erifi terk etmemiimdir kim her salde krk sekiz hatmi erif olur Hamdi Huda bu nass kata itikad tammm vardr ette tevecchmden rcu' itmem Ve brahim paaya tehidest va (r) sam ne cevab vireyim Bu F oncistan padiah name ve hedayalarn nideyim Ve hakir bu Nili Mubarekin Akdenize muns ab olduu Reid ve Dim- -yat merecelbahreynlerinde ikier rikt hacet nemaz klub dua etdi -ki Ey Ba(ri) Huda Nilin deryaya mahlut olduu merecelbahreynlerin ziyaretin myesse r eyledin lhi Nilin tulu etdi mahalleri ve Nilin iki canibinde medfun evliya ve enbi yalarn merakdi prenvarlar-nn ziyaretin myesser eyle deyu dua etdim Hamdi Huda duam ha yizi kabul dergh olub bu risalet takribile bu Say ehrine gelmiken Msra gitmek ihtimal m yokdur Elbette bana namdar refikler verin Giderim deyb ibram ilhah idb bizi hayr duadan feramu etmen Ve bize marikinizde olan Fonc hkimlerine muhabbetname verin deyu teklifi malyutaklar etdik Derhal ehli kal'a birbirlerine rmuzane nige-ran idb alec cmhur didiler kim Bizim kal'amzdan icre neferatlarmzdan Rum ua gitse katliderler Biz ze ne refik ve ne mekt (u) b veririz Bizim bu kal'adan tara cenub canibine atmz ilem ez deyu kat' cevab ver-A. diler Ahirlemir grdler kim tevecchden avdet etmek mmkin deil Amma hakire vfir havf h arz olub ekeceimiz derd mihneti ve bel ve meakkati hatrma getirb bir havf tari old a yine 848 EVLYA ELEB elbette giderim deyu seyishaneleri heccanlar ykledirken yine cemii yn kal'ya gelb el hiin zre ikier prsilh tfenkendaz bahadr hemraz yiitler getirdiler Ve drt hiin dev

velerile baladlar Ve Foncistan tccarlarna ve Barberistan cillbelerinin eyhlerine te tekid idb Bu paa aasn bir ho gzedesiz Buna bir zarar isabet ederse biz dahi sizi bur krarz Ve gayri Berberi ve Fonc gemee komazz deyu anlara vfir vasyyet ve tenbih ve idb bizi anlara teslim etdiler Ve yine hakire ni-hance tenbih etdiler kim Sakn anl ara itimad idb gafil olman Ne-maz klarken birer birer kln Gayriler herbar prsilh gice ve gndz mde dursunlar Cmle Rumlu bir yerde kme olun Anlara ihtilt etmen deyu talim e ler Evsaf tetmmei Sa Cemii tevarihi Arabde ve tevarihi sabiyyede bu Say ehr(i) hakknda vilyeti Asvan hud udunda Sa ehri derler Bu ehri kadimde badet Tufan Rehveni hindi nam bir kehene mel ik iken evci asmana serekmis bir meyli li dzm kim hl eseri binalar zahir ve bahirdi grenin akl () perian olur Gya kr insan deildir zerinde nice gne maadinden mrekke i ibretma dzm Bu Sa ehri in kasd idb gelen a'da ol yinenin tei ol asker ihrak id lden Say ehri zre bir yag ve bag asker[l] gelemezdi Sitayii ba iremi Rehveni Hind Hl yine bu ehre karib Nil icre bir cezirei vaside ravzai Reh-ven namnda bir harab hya ban iramzat var kim gya huday (i) bir hadikai revzai rdvandr Kendi bitb kendi yiter A nda olan eca-rat garibe ve esmarat acibe ve ho elhan vuhu tuyurun hisabn Halik Kevne bilr Vakti seherde cemii mrgan esvat hazinleri deme inirah sadr ve zevki derun verir e anda beni Ademe minis hayvanat gnagnun haddi addin Sunna Lemyezel bilr Hikmeti garibe Bu mezkr ban ceziresinden aa nehri Nili hkemayi kudema drt frka idb ikisi Berbe vilyetine akar kisi karu Habe hakind ( e ) Sabiyye diyarna akar Hikmeti Huda drt tu 'a dahi bili] Yldz nshas (askeri) SEYAHATNAMES 849 Terlerindir Hl drd dahi ol[l] Nilden ayrlan yani almeleinnasdr Hamdi Huda drdn dah im Habe tarafna cereyan idenin biri sd lezzetindedir Temirhind erbeti lezzetindedir k sinin dahi tabiati mshildir Amma Berberistan tarafna akan nehirlerin biri laden gi bi kokar Biri sehl urcadr j-m JQ* Dier [2] Hl Say nehrinin Sabiyye tarafndaki dalarda asferllevn bir gne mdevver ta olur smin nem derler Mdevver mcell ve musaykal tadr Rehveni Hindi kavminin yapd putlarn gzl rler Hl ol diyar kavmi ol mdevver talar bulub bir herre suya koyub tarfetlayn icre ol su hamir keyfiyyeti bulur Kavmi Kenuz Urban ol erabdan nu idb serho olurlar Amma ol d iyar halk nakli zre mezkr Aynssanem nam ta diyar Habeis-tanda Tenis ehri dalarnda a koalar arab olur Portakal kffarlar Tenis arab deyu nice vilyetlere hedaya gtrrl erre kadar humar olmaz imi Lkin hakir varub Habeli [Kara Na-yib ile bir ay meks etdi k Ol serab grmedim ve iitmedim Amma ehrinde ienleri grdm Hikmeti Huda bu Say kal'as Naznarinte kal'al Fonc kavminden on iki adem bize refik oldu Foncistan ve Berber istan demleri ile Say kabasndan kub ahalii kal'a cmle bile bizimle iki saat gidb avde mahallinde cmlesile vedalaub Sakn kendin bir ferde inanma deyu tekid eyleyb Yr in ide deyu anlar Saya rcu etdiler Biz cenub canibine l listan icre Nilden baid gitdik Zira bu mahalde Nil iki konak yer canibi garba dolar Amma biz cmle askerle tariki ms takymi elden komyub kmil iki meyl[3] listan ve beyaban susuz yerlerden ubur iderek Evsaf vilyeti Foncistan kal'ai Marak zagistan Bu kal'a artk Foncistan melikinin veziri Kr Hseyin Kann hkmndedir Kan bu diyarlarda v zire yahud hkime tlak olunur Bu kal'a dahi Tavai Sleyman paa Msr veziri iken bedesti mir' feth olmu Amma krk gnde yine Fonc za mstevli olub il yev-mina haz anlarn kabz dir Hkimi Hasan Bey Kelapi Urban kabilesinden bir kimesnedir On yedi bin zag bag ve dag Evliya elebi : 10 54 [1] Yldz nshas (mahalde) [2] (sun'u Huda) [3] (menzil) 850 EVLYA ELEB askere malikdir Ancak bu kal'a haricinde sakin olurlar On yedi kal'-iye hkimdir Gh ice Foncistan melikine dilgir olub Msr vezirine tabi olur Lkin hl Fonca tabi bir namd ar yarar bedir Amma hl Hseyin Bey tarafndan bu ehre Ataullah Kan hkimdir Hseyin Bey mektublarmz vardr deyince vfir haz idb kendinin Ibrim ayanndan ve Say ayanndan mekt

arn verdik Ve bir sade mikreme verb pb bana koyub bizi kal'a iinde bir haneye kon-du tayinatmz gnderdi Ve iki fildii hedaya verdi Amma bir bar bel verdikim her dendan f ikier yz batman msr geldi Getirmee mmkin olmamagile Say kal'asndan bizimle refik ge lli heccanl yz yiide birin hibe idb dizdara teslim idin deyu shhat haberimizi ilm id ezkr refikler kal'ai Saya rcu' etdiler Ve bu Marak kal'as Nilin canibi arknda Nil ken rnda ekli murabba bir kk kal'adr iinde krk elli mikdar hasn evleri var Cenub(a) n htas [1] var Asla arsuy pazar yokdur ll yedi sekiz boza-haneleri var Ve bir alak mina reli camii var Cum'ai anda eda etdik Hutbei Foncistan meliki Essultan Kakan deyu tilvet etdiler Malikiy-ylmezheb mslim ve m'min kavmi vardr Andan alessabah hkim haki e hicinli ve eli harbeli refikler ve firavan dar ekmekleri ve pimi koyunlar ve karb uz ve hurmalar verb Nil kenarna yine cenuba dal ve tal ve sindyan ve bnus aac o (r yerleri ubur iderek iki gn ina ekerek Evsaf Kal'ai Tinnare Fonc meliki hkmnde Kr Hseyin Bey hkimdir Bunda esvedl-vech kadlar var Zeman kadimde azm imi Kal'as Nil iinde canibi garba karib bir cezir (e) de olman beri ark canibind le refiklerimiz braub bir kyasa gemiyle canibi garba kal'iye ubur idb hkimine vardk B r esmerllevn recl salih olmaile ismi dahi Salihdir Say kal'as aas mektubun verb saf i Ve bizim karu canibde demlerimize ve atlarmza zahireler gnderdi Kal'as bir cezirei mel iinde bir yaln kaya zre eddad bina bir kal'ai mstahkemdir Bu kal'a Nilin canibi a karib olmaile kara canibinden turbu kesb kal'ai cezire misal bir kaya zre kalm arka nazr bir kapusu zre bir arslan sureti var-Kal'a hkimi, sekiz yz deme malikdir" Amma r eayas krk elli bin kara sal kara arab kavmine malikdir Ve cmlesi m'min mvahhid malik mezheb musall demlerdir ki camii ve bir mahkemesi ve bir kahvesi ve [1] Yldz nshas (tahta kapusu) SEYAHATNAMES 851 yedi bozahanesi vardr Bu kavmin ancak nlerinde ve ardlarnda siyah gei derisi vardr Ga yri vcudlar ol iddeti harda ryan pryan-drlar Erbabnn belinde bir betemal ve zahrn ir petemal var Hkimi beyaz boas kams giymidi Bu ehirde fil dii ve gergerdan boynuz Zira l listannda fil ve gergerdan sr sr gezerler Bundan dahi demler alub yine Nil arknda siyah zengler icre deve eti ve ri str nu iderek 4 saatde Evsaf Kal'ai Sese Nilin canibi garbisinde bir kal'ai metindir Cmle refiklerimiz beri tarafnda meksidb hakir gemi ile Nili ubur idb hkimine vardk Kr Hseyin Bey tarafndan bir esmerllevn b emdir Hakir mektublarm verb bize hayli tazim idb konak verdi Kal'as bir yaln kaya zre kli mdevver bir eddad bina kk kal'adr iinde yz mikdar kamdan haneleri var Topu y niklar var kim vacibsseyrdir Hakir reca etdim Der vasf mencenik Nemrudu ln kantar gelir bir sengi hry() mencenikdan atdlar Ta karaku gibi havada perran gider in haricinde bostanlar icre dt Ve birin dahi endaht etdiler Ta Nilin karu canibinde seke seke sahralara ckd Altlar ve haletleri acayibdir Mesel kal'ann ta zirvesinde iki amel paye var kim semaya serekmi iki payenin stne azm hurma dirahtleri komular Ve fi erisinden er dane urganlar urmular Bu u(r)ganm yukaru ular mezkr hurma aalarnda yine fil derilerinden kurulmu bir sofra misal eydir Ann iine sengi haralar koyub Rum lerinde sbyanlar in salncak bina iderler Gya yledir Fil derisi kolanlarla ta sally murad maksudlar merkezine vardkda nc ipin birin hals idince ol mdevver ta tayeran murad idindikleri yire varub dmeni helak ider Amma saded anda kim evvelden dmen gel ecei mahalle atub tecrbe etmiler Ve mencenik amudlar zre mteaddid ipler komular Maha merama geldikde ipin birine reha virb atarlar Amma bu daima kal'ada dayimdir Can ibi erbaaya at()lr Gayri yire gitmez Amma tara sefere gitdikleri zeman gayri si hurm a direklerinden menceniklar vardr Develer ile gtrb bununla dahi cenk iderler Garib te maadr Bundan gayri lt silhlar ok ve yay kl ve sapan ve ht ve mzrak ve atal ha kullanrlar Ve bir gne alak kadli atlar ve filleri var Amma hicinleri okdur 852 EVLYA ELEB kier er dem biner Top tfenkleri yokdur Bu kal'iye tabi reayalar krk elli bin kara s dlvech demlerdir Ve cmle ryanlardr Ancak avret yerleri mesturdur Lkin gayet musall k dir ki camii ye yedi zaviyesi ve alt kahvehane ve alt bozahanesi var arsuy bazardan almet yokdur Lkin haftada bir kal'a haricinde azm bazar durur Ve Habe bu mahalle on yedi konak karibdir Ve bu ehirde gice ve gndz beraberdir Bu kal'ann karu Nil taraf va

i sahralar olmaile Nil mstevli olub cezire cezire olmudur lerinde yedi aded kal'alar nmayandr Cmlesi Kr Hseyin Kann hkmndedir Habe melikleri ile muadr Ve bu Sese kal Nusrat bize be yz eli harbarl ryan piyadegn verb yine Nilin karu canibine tb nc Evsaf kal'ai Naznarinte (cjLjl) Nil icre bir cezirede ekli mdevver bir eddad kal'ai sagiredir Bu dahi Hseyin Kann hk dir Kayimmekam Kan Ca'dandr Be yz askere malikdir Ve kal'as katdr Ne cirmde olduu durdur Bu kal'ai ubur idb yine Nil kenarnca saat gidb Hatt stivadan te geb gaye arl ve ormansz ve emansz kayal yerlerdir Bu mahalli yedi derece ubur idb Evsaf Ma'diyei Hafri sagire Bu klle Nilin garbnda bir kk klledir Gemiler ike(?) Berberi sada verdi Nil tenezzlde dukda bu mahalden develer ile Urban Sese ceziresine geer Andan (andan) canibi gar bda bu Ma'diye kulle-sine geirb bu kal'aye gemeyb [ 1 ] yine ark tarafnda Nil kenar amur bdn kaml kuralar ubur iderek sekiz saatde Der beyan kal'ai Hafir ve taht kebir Mukaddema" ileri dem gnderdik Kayimmekam Kan Dayimd-din bin mikdar atl ile istikbale Kal'ai Hafri Kebir mukabelesine gelb nice yz pare gemiler ile arkdan garba geb kal'a an azm toplar atub kal'ada hkimddiyar Kr Hseyin Beyin saraynda meks etdik Bu kal'ai a canibi garbda ekli mselles eddad binayi kavidir Bizzat Kr Hseyin Beyin tahtdr bti si Anterdir derler Zira Nil kenarnda olan kapu zre bir azm fil zre suvar olmu bir kar a zeng sureti var Fili ve kendi vcudu cmle sengi [1] Yldz nshas (gemeyb) SEYAHATNAMES 853 svaldandr Ahalii beled Anterin suretidir derler Vacibsseyr acib kn kadimdir Ve bu kal 'a icre cmle bin altm sagir ve kebir kam ve hasrdan ve tula bina evlerdir Yirmi arayd l] Cmle halk afiyyl-mezheb ehli snnet velcemaat mftli[2] demlerdir Cmleden cemaati ye malik aru iinde Melik Seyfeddin Kakan Camii ve melik Haris Kakan Camii ve melik Th' Kakan Camii ve hl nevbina Kan Hseyin Bey Camii Bu camiler mufid muhtasar cevamile rdir Minareleri alakdr Ve mzeyyen deildir Hemen snnet zre bina olunmudur Hutbei evve akan Melik namna badehu hdiml-haremeyn deyu ihtisar zre kabsar(?) muhaddis ve elli k adar zaviye ve bir imare ve iki vekle muhtasar ve alt mekteb ve yirmi sebil ve bir hammam sagir ve yz mikdar dkkn ve on kahve ve yirmi boz(a)ha-nesi vardr Ve cmle dk ruz akdr Metalar yle durur Gayet emn emandr Bu kal'ann yedi yz askeri ve elli bin i ve zag reayas vardr Ziraat idb ganimet iderler Hamdi Huda bu ehirde buday ekmei g zmerre hkim Dayimddin Kat [3] iki yz ekmek ve birer keyun [4] ve iki kazan ya ve bir cerre bal ve elli enbe at yemi, pak arpa gelirdi Ganimet ehirdir Ekseriya mahsultl ar dardr ve hurmadr Ve besatnlerinde kavunu ve karpuzu ok olur Ve bir gne kk atla a gayet satrdr Develeri sahralarda sr sr ve bhisabdr Koyunlar ve keileri ve sr dir Ve Kan saraynda bir fil yavrs vardr Gayet munis olmudur Herkes ile lubdebazlk id i Der vasf ziyareti hakir [5] Aa ehrin haricinde mezaristan iinde sultan kafi kanaat ve buriya snaat Eeyh hazret n ihn eyh Nusrat Dahi ziyaretler okdur Amma bunlar ziyaret eyledik Ve bu ehrin havas tafetinden ba ve baesi ve hurmas vardr Amma gayri cemmiz ve nabga ve gayri msmirat y ur Ve bu ehrin kblesi imal canibine meyillidir Zira Hatt istiva zre bulunmudur Rubu d yirei Msr ile irtifa alup ilha [6] grdk Ve iddeti hn kemali germiyyetde olduundan ha ve zenanelerinin rengi ruyleri esvedlvech ve ahmerllvn olurlar Siyahlar yine birer petemal ve ayanlar [1] Yldz nshas (mihrabdr) 12] (musalli) [3] (kan) ' [4] (koyun) [5] (Hafr) [6] (lca) 854 EVLYA ELEB birer al ihram brnmlerdir Serapa balar akdr Amma bir gne sa rerler kim gya ha gn meks idb atlarmz ve develerimiz istirahat iderken alt aded hicinli neccablar ge akemiye gitdiler Derakab kayimmakam Dayimddin ile mahkymiye varub neccahlarn mektu blar tilvet olunub meer hki' mlvakt Kr Hseyin Bey Fencistan melikinin fermanile Fonc

an diyarnn melikleri zre yz bin asker za ile ve elli mencenk ile ve krk deve zahayir e ve yetmi fil ykl hayme ve haregh ile sefer [1] gidb zahireleri kalmaduu ecilden her Hafakiri [2] Kebir kadsna ve Kayimmakamna hatt ya sinbedeli kdlar yani sin-bede mh er gelb yn vilyetden zahire istemi Derhal cincaleler yani delllar nida idb iki gnd l zahire cem idb bin asker ile Hakir [3] Kabasndan hakir dahi bile kub Nil kenarnc at rzgr zre lgn gidb Tarifi Kal'ai Kandi Nilin canibi arknda bir kk kabadr Fonc vezirleri binas olduyn Kand derler Hkimi re ve bin asker ile bizim askerimize mahlut oldu Alessabah yedinci saatde Tarifi Kal'ai Navri Nilin arknda Hseyin Bey hkmnde eddad tula bina ve bir ekli tuln kabadr Cirmi bin zr bir kapusu var Lkin divarlar alakdr camii ve alt aded alak minaresi ve es-vak ve bir hammam sagiri var Ve derunu kabada alt yz kamdan haneleri ve bin mikdar askeri ve krk bin reayas var Kayimmakam Kemaleddin bin deve ykl meklt ve alt bin asker ile m askere munsab oldu Andan yine Nil kenarnca lgn olgice lgar ile on yedi saat gidb al essabah Hasn metini Kal'ai Sindi Nilin arknda ekli mseddes binay kadimdir Matekaddem ehri azm imi Kal'ada yedi yz k e yedi cami var Gayriler harabdr Cmle halk afiiyylmezheb salik ve musall kimesneler ir Bunda Hseyin Bey hududu temam olub bundan ileri Foncistan meliki dabiri ya ni defterdar hkmndedir Bu Sindinin arsuy bazali] Yldz ns as (sefere) (21 (Hafri) [3] . (Hafr) SEYAHATNAMES 855 rnda ve mahzenlerinde fildii ve gergerdan boynuzu ve kiler derisi ve bnus aac dalar g bi bazar yerinde paymali rimal olub bkymet yatar Bu kal'a hkimi Kan Ali bin(deve) yk zahire ve iki bin asker ile azmi rah etdi Amma ^ c..&< bir cemapur askeri misal bi r cemiyyeti kebir olduk kim deti hamunu zag ve zeng askeri tutard Ve deve ksleri ve a sker feryad evce peyveste olub Kan hkimler hakire sual idb Kayseri Rumlar bu kadar askere malik midir deyu sual ider-lerdi Hakir cevab verb itdim ki Bu kadar deve v e bu kadar ryan askerimiz yokdur Lkin Ali Osman derya misal top ve tfenkli pak aske rdir didim Anlar itdi Hele Kan Hseyin Bey askerine varalm Derya misal askeri anda gr didiler Amma bunlarn asker tabir et-dikleri ryan ve cier bryan elinde ve dilinde b ir dilim nan tenavl iderek Kara bahir gibi gruh gruh ve sr sr ol iddeti harda srn ler yani yzbalar bunlarn gtne fil sikleri vurarak gtrrler Olkadar zaif ve nahif k m derilerinden iisthanlar zahirdir Amma yle abkdrler kim ceyrana eman ver-meyb yeti asker ile bir gn gidb Menzili sahrayi Danka Bilnihaye bir sahrayi bpayan ve nebatatl ve mahsuldar sahradr Bunda meks olub hayme ve harghlar kuruldu Amma kara adr ve ihram adr cihan tutdu An grdk Vakti asrda c a nice bin lem zahir olub aheste aheste bizim askere karib oldular Meer Berberista n meliki afiiyylmezhebdir krk bin askeri zag ve yz bin cemeli bag ile Hseyin Kann i gidermi Vakti asr-dan askerinin n ubbur etmee balayub mahi tabda nsfulleyledek ancak nihayet bulub bizim askerin mukabelesinde bir buhayrei leziz kenarnda meks idb biz im gelen kal'a Kanlar atlarna suvar olub hakir dahi maan Berberistan melikine isti kbale vardk Bir kara al adr icre be on mis[l] yasdklar ve siyah kilimler ile rste i grdkde tazim idb ayaa kalkub tazim idb yer gsterdi Dera-kab mhazar deve etleri ve ma ve dar ekmei getirb haymesi nnde neft katran yakub mahitabda dahi mah tbn oldu Ba taam ellerin ykamyub birer mikremiye silindiler Beyaz giymi ba ak keysular cim ende rlm bir yz mnevver demdir Berberi mahbublar siyah erde huddamlar var kim sbhan hurma bekmezi erbeti getirdiler Aa kselerden nu etdik Amma safi baharl erbetdir Ken elindeki kasei hakire verb biz [1] Yldz nshas (mein) 856 EVLYA ELEB dahi tazim ile elinden alub nu etdkde bizim ahvalimiz refiklerimiz olan Kanlardan siial etdi Anlar dahi Msr vezirinden Foncistan melikine gider didiklerinde Hi bu Fo ncistana Msr vezirinde [1] beyaz dem geldii yokdur Bu dem sizin msaf irinizdir Bir ho azim idb Foncistan melikine vsl idelim deyb andan kalkub yine haymeleri-mize geldik

Vakti seherde tarafeynden kslere turreler urulub andan kmil bir gn bir gice mezkr sa hrada yatub] Nilden baid giderek nc gn yine 'Nil kenarna varub Der medhi Kal'ai Verda Nilin canibi garbnda[2] eddad tula bina bir kal'ai zibadr Foncistan melikinin dabiri hkimdir ve dabirin tahtdr Gayet mamur ve mzeyyen ehirdir On yedi bin siyah erde aske e ve iki kerre yz bin Zeng ve Berberi ve Fonc reayaya malikdir Ve cmlesi mezhebi afid m'minlerdir] Ve yedi camileri ve krk zaviyeleri ve han ve hammam ve yedi veklesi v e alt yz dkkn ve mektebi sbyan ve sebilleri vardr Amma Arabistan ve Rum binalar gi ir Ve ol zib ve zinet yokdur Ancak halkna gre binalar var Cabeca ba ve baheleri var A mma bostanlar gayet okdur Ve iddeti brdan dem beyninden bier Ve cmle halk tccardr diyara gitseler bar benghlarm ve zad rahillerin deviye ve file ykledirler Ve bu ehri n kblesi poyraz rzgr zre kbliye tevecch olundukda gne sa omuz tarafndan tul ide bu ehrin mabeyni poyraz canibine yirmi konakda varlr Bu vilyet Habeden ileri Hatt ist va tarafna dmdr Ve bu Verdan kal'asnn Nil ars garb canibidir Gayet muhatara yer mden amar yok bir l listan ve berr() beyaban sahrayi hamun imi Fili kapub havaya gt b kular ve gergerdan ve kepe kuyruk hayvanlar var imi Amma baz feda (i) ve tvana yi i bu Verdan kabasndan bu canibe ubur idb kemin ghlarda kemend bendler ile ve harbe ve gnagn fendler ile fil ve gergerdan ve gayri hayvan sayd ikr ider-Iermi Bu Verdan h imi iki bin deve yk zahayir ve on bin asa-kiri bahadr ile bizim askere mahlut olub azameti Huda bhadd bpayan ben Adem hayvan olub haerat arzn griv feryadndan ks ve ] ve mikrefelerin zemzemesinden da ve ta ra'dvar syt sada verirdi Bu hal zre berr bey aban asla meks itmeyb mi cari gibi cereyan iderek gn gice giderek btab ve bmecal sahili Nilde [1] Yldz nshas (vezirinden) [2] (arknda) [3] ) SEYAHATNAMES 857 Sahrayi azmi Hankoc Foncistan meliki dabiri hkmndedir Cmle askerimiz ile bunda tnab tnaba nieks idb aless bah sahrann canibi arksi nihayetinde bir sadayi Allah Allah kopdu Meer Kr Hseyin Kan rdusu anda muntazr imi Bizim asker ile zahire geldiin istima idb saflarnda sadayi tek bire reha verdiler Hemen bizimle gelen kal'a hkimleri bar benghlarn braub salt ileri hicinler ile lgara hazr oldular Hemen hakir de mektublar alub anlar ile lgar idb bu h amun icre saat gidb bir dem deryas ve deve gavgas iine db kara adr ve ihram d ahra pr olmu Ve bil ha[l] ve l-nihaye harbak oklu ve yayl zemberekli ve keman kreli v sapan ve mzrakl kavmin hisabn Huda bilr Bunlar ubur iderek bir gne asker iine girdi im ol iddeti harda balarnn rayihai tayyibe-sinden demin dima muattar olur Cmle zeyt Esmerllevn irin ehre kavmdir Meer Krmanka meliki yz bin asker ile imdada gelmi Kara ar cihan dutmu Anlar dahi ubur idb bir gne asker iine girdik Cabeca Osmanl adrna ine mabeheti var Ademler ve hayme ve harghlar ve bar benghlar ve ger evli Urbana benz r dirim adrlarn grdk Safa etdik Dahi ileri varub iki bin mikdar gnagn alaca adrla eh[2] ve otak nh taklar ve altun toplu aeraperde ve namusiyye-ler nmayan olub iddeti harda emsi tbna karu her mutall toplar a'aasndan gzlerimiz hirelendi Meer Hseyi Cmle kal'a kanlar ile otaa varub cmleden evvel hakir tekaddm idb b bak ve b perva m ne reftar iderek vardkda ta otak kapusma istikbale kub badelmusafaha temellkane haki r tazim iderek dest berdest olub zanu bezanu oturub lisan fasihi rumca Safa geldi n Ho geldin didikde canm yerine geldi Meer fasih trkce bilir-mi Zira Asvan yannda Kel Urban kabilesinden imi Hal hatr sorub hakir itdim Gazanz mbarek ola didim Vfir sr y ve badyan getirb birer filcan nu etdkde destur olub bizimle gelen kal'a kanlar bir er birer dest bus etdiler ibtida Berberis-tan meliki geldkde ana hayli tevkir iht iram idb sa canibine ald Andan Fonc padiahnn dabiri dest bus etdi Andan kanunlar zr arlklarnz gelsin Askere zahire verub JW *>>^ alessabah dmen zre azimet idelim didi akire hitab idb Gazaya sizi dahi gtrrz Hayr makdem Safa geldin didi Hemen haki Msr veziri [1] Yldz nshas (had) [2] (erge) 858 EVLYA ELEB mektubun ve Circe ve Diru ve Ibrim ve Say ayanlarnn mektubla-rn virb Fonc dabiri lis an beli ile arab mektublar kraat etdkde mefhumu malmlar olub derhal aya zre kalkub us etmek murad etdiinde rza virmedim Hemen saat kethdasna ferman etdikim bir hayme t

ehniye etdiler Ve cemii levazmatlar tayin eyleyb kend dayiresinde meks etdik Altnda b ir emame anber var imi Hakire verdi Bu kemterin dahi koynunda bir ebetill] musanna zerduz Kaya Sultan mikremesi var idi An verdim Filhal banda geysular-na balyub tayles n Muhammedi var sarktd inaallah ymndr Rum hedayasna malik olduk Siyecii mal ganayime lik olub mansur ve muzaffer oluruz deyb hakir kalkub haymelerine gitdim Bir saat istirahat idb cmle askerlerimiz ile bizim huddamlarmz gelb bizi hkden ref etdi Hemen akir baz mhazar nakliyyat ve zlbiyyat makulesi ve eker lokum getirb bir kse mmessek er erbeti nu idb safa etdi Badehu gidecek mahalde huzuruna bir tob sof ve iki Dimya t alacas ve iki kavanoz mmessek ribas erbeti hedaya verdiimizden gayet memnun oldu V e sayebanna gitdi Ve cemii gelen zahayirleri askerine tevzi idb vakti gurubda aske ri b payan iinden bir un ve griv feryad kopdukim hakirin yrei kopdu Meer glbank eke i Nsfulleylde ksleri alub cmle haymeleri bozub mde oldular Vakti sabahki oldu nefir mikraka [2] ve ksler alnub azmi rah etdiler Ol mahalde hakiri a-rub bir mahmud file ar olmu Hakiri file suvar olmaa teklif etdkde Vallahi file dahi binmemiim didkde fil derisinden rlm nerdban sarkdub neuz tilvet iderek zahr filde olan kasr seria(?) nu meks idb azmi rah eyledik Nice Berberistan melikin ve Foncistan dabirin velhasl fil zre on demi davet idb mstevfen zanu ber zanu otur[3] fil zahrnda tahtelkahve t vl iderek menzil kat iderdik Amma bu fil yle yrrdikim nie bin filler ve atlar ann pay ne hempa olmazlard Badettaam gayri filler zre suvar olan ferdilnlar yani hanende ve sazendeleri fil ba beraber getirb bu gne arke rebab ve bir halkya iki yz demir hal u ku sada verir ve yine kamdan gnagn mizmeratlara ahenk olur hub ve hazin ve ho elha onc hanende Baykara fasllar iderek tayyi merahil iderdik Amma j>\ da ta ve hamunu k n ve bukadar ibadullah pr idb saf saf ve mevc mevc [1] Yldz nshas (erbeti) [2] (mikrefe) [3] (o SEYAHATNAMES 859 alay alay gruh gruhu enbuh gibi giderlerdi Ve nice bin fil zre lt silh ve yz mik ik ve alt pare ah tuc tob ve nice bin fil kemiinden toblar ve nice kerre yz bin devel er zre mhimmatlar ve harsvar ve plsvar ve hmarsvar beni Ademin hisabn Cenab Bari b iyade kavmin hadd hasrna nihayet yok idi Bu hal zre sahrayi Hulu Yedi saatde Nil kenarnca Evsaf Kal'ai Tomtosu [i] Nil iinde bir cezirei azimde tobdan ekli murabba bir kal'aidir [2] Hkimi Foncistan meliki tarafndan Hseyin[3] sadr ki bin askere yirmi[4] reayay zengye malikdir Kal'ada bir camii var Bu kal'a mukabelesinde meks olub kal'a hkimi be yz deve yk zahire getir alessebah on bin askeri Urban asker getirb andan azmi rah etdk-de Hseyin Kan tarafn dan hakire bir fil hedaya getirdiler stnde kasrile ve huddamlarile gelb suvar olduk Huddamlarmz ile kasr se-riyye iinde zevk safa etdik Ve iddeti hardan hals olduk Ve d ima zerinde ibadet idb istirahat iderdik Bu hal zre yine canibi cenuba Nil kenarnca dokuz saat gidb Der tarifi Kal'ai Hilti ukjav [5] eyh ukrav hazretleri bunda medfun olduyn Kal'ai ukrav derler Nilin arknda ve tob 'a (i ) metindir Fonc hkmnde elli bin reayaya malikdir Bir camii var Bunda dahi za hayir ve imdad gelb andan alessabah yine Nil sahilince on saat tay idb Evsaf Kal'ai Hafri Foncistan Canibi arkda tula binadr Camii ve esvak muhtasar ve bozaha-neler vardr Altm bin reay e bin kal'a kulu vardr derler Andan dahi imdad meklt gelb yine cenuba Nil kenarnca ol iddeti harda gidb on saatde [1] Yldz nshas (Tombosu) [2] (kal'adr) [3] (paadr) [4] (bin) [5] (ukrav) 860 S EVLYA ELEB Tavsifi Kal'ai Meev ( yt*) Canibi garbda ve Fonc hkmnde metn ve mstahkem tobdan bir kal'a ve bir tobdan mebni c amii ve kads ve bir ka kahve bo-zahanesi vardr Bu kal'ann mukabelesinde Kal'ai Tombolf] arkda ve tob binadr Bir camii minaresizdir Hkimi Nasr ibni Tomboldur Tombol bir kavm

i azmin ismidir Bunu temaa idb yine canibi garba Meev tarafna ubur idb anda cilcalele asker iinde nida idb gn gice meks olunub cmle askere lt silhlar tevz olunub r Drdnc gn il askeri bmar ile canibi garba yedi saat gidb Buhayre (i) Feyle Kenarnda meks olunub bu b buhayreden nice kerre yz bin deve yk su alnub alessabah az rah idb neticei kelm iki gn gice kat' menazil ve tayyi merahil iderek Sahrayi drisi ark tarafnda ta t kat enderkat bir yerde mazbut konulub ol gice canibi erbaaya karav ar koyub vakti sabahda cmle arlk menzil yerinde kalub cmle cengver asakiri dilver il evekki-len alllah deyb cenk filleri ile mencenik ve toblar ileri koyub azmi canibi dmen etdiler Hakir dahi Hseyin Kan yannda fethi erif tilvet iderek mezkr sahrayi bp ire drt saat gidb sahrann canibi garbnda da ve ta dutmu bir kara derya asker n-m eer bu kavmi um vilyeti Foncistana tbi Hardikan nam ate perest kfir melinin [2] vily ve askeri imi Hemen anlar bizim askerimiz grnce bbak ve bperva derya misal kefere ve fecere cnd cnbile dalardan nzul idb bizim askere karu gelmede Amma bizim asker ber afda berkarar durmada Ta ki kffar askeri dalardan ayrlub sahraya kub bize bir tob men zili kaldukda cyuu mvahhidn cuu hurua gelb bir azdan sadayi Allah Allaha reha buld ve fil ve hiin zre yle hcum eylediler kim gya muru marlar liye seirdir Yedi koldan ri islm hamle eyleyb mencenik toblar atlub iki asker birbirine katlub hu[1] Yld l nshas (Tombuso) . [2] (melikinin) SEYAHATNAMES 861 lsai kelm bu zar[l] cenkde kmil germagerm yedi saati ncum bir cengi prha sava olduk ller ile tabir olunmaz Vakti asrda Bire Mugan mnhedim oldu deyince hamdi Huda cnd i slm taze can bulub bakyyets seyf kffarn askerinin akibine apksvar olanlar gitmede B arafda Hseyin Bey gerude kalan askere haber gnderb vakti gurubda anlar dahi gelb mek s etdiler Hakir Hseyin Beye Gazanz mbarek ola didkde H o* deyb srurundan cemii mali i eyledi Olgice nighbanlar ile hayemleri gzedb alessabah bu mahalden rihlet idb atepe rest vilyetlerine askeri islm nehb() garete gnderb gayri asakir ile kendleri Kal'a (i) Firdaniye altnda derya misal asker ile meks olunub derya[2] ateperesti peresti harab etmee ko l kol askerler azimet etdiler Bu kal'a (i ) Firdaniye iinde cemii emval erzak mev cud bulunub bizzat serdar muazzam olan Hseyin Kan kend askerile kal'iye girb cmle haz in(e)i ve b-hisap esaray( i ) kayd bend idb kabzai tasarrufa alub kend arl askerin iine gmek ferman idb kendsi ateperest HardoKann saraynda meks idb Mugan Sir nam K arayn verb te-vabiatlarmz ile tekad etdik Amma bu kavm bu kal'kann derun birunun olka ar kazmalar ile kazub harab yebab idb hadden birun tibr kardlar Yani altun topra buld lar ve fildii ve gergerdan karn ve misk ve zuban[3] ve kakulei kebir ve amber buld ular kim hisabn muhtesib bilr Altun ve guru ve akmiei fahire bu diyarda nadirdir ve makbul deildir Mallar fil ve at ve cemel ve koyun ve sr ve camdr kim lyuad ve lyu larda makbul olan eyalardan Msrn keten bezi ve mavi bez ve ok ve yay ve kl ve mzrak akule lt silhlar makbuldr Ve kal'ai Firdaniye ta Nuh Neci evld Ken'an Nuh Nebi ile g ye girmeyb mrted oldu Bikavli ateperest ann binasdr derler Bir buhayrei b hayatn k bir ptei [4] pte zre eddad misal sengi haradan nian verir Her ta tulen ve arzan e ltmar kar sengi haralardr Ve ekli mseddes bina olunm iki kat bir kal'ai kat enderk dayiren madar cirmi bin admdr Ve arka nazr abnu diraht-Ierinden bir kapusu var Ve d nu kal'ada bin mikdar tobdan kr[J Yldz nshas(bazar) [2] (diyar) [3] (zbat) [4] (yest) pest olacak 862 EVLYA ELEB gir bina evler vardr Amma nice bin hanesi ziri zeminde gar cahim-lerdir kim Mugan kavmi anda olurlar Bu kavm ateperest deillerdir Cmle emsperestdirler Bir ayadek bu g arlar gcile feth teshire aldk iinden olkadar mali ganayim kd kim tabir ve tavsife g Ve bu kal'ada asla kenise yokdur Hemen kal'ann vasatnda bir meydan vardr Her sabah cmle ateperest ol meydanda pana ve santa ve sindyan ve bnu[l] aac teinin bana ce

cde iderler Ve seher sovuunda snub giderler Bu meydann canibi erbaasnda dalar gibi b zikrolunanan aalardan ylmdr Herkes terdatlar rndan[2] nice fil yk odun getirirle Berberi ve Fonc ve Krmank ve Kakan taifesi sndrb yerine olkadar tebevvl ve tagayyuz tdiler kim cemii asker haeratnn abhaneleri oldu Baz esirlerimiz grb feryad figan idb rlard Sual etdiimizde Bu -tegede bin altyz senedir kim snmemi idi ibadet hanemiz ilhNidi imdi devrimiz temam olub bu ibadet hanemize bu hal oldu Ve bizler de bu de rde giriftar olduk deyu cevab etdiler Amma ziri zeminlerde olan kavmi Mugann asla kenise ve ne ate gedesi var Hemen garlarnn stnde bir vasi fezada buhayriye nazr bir mudu mnteha vardr Amudun garba nazr bir oyulmu mihrab var Cmle Mugan vakti seherde ol fezaya cem olub emsi tbn nmayan olunca bir kerre bu amudda olan mihraba arka karu sec e iderler Badehu el ele verb raks idb giderler Ve gurub mahallinde dahi gne gayib ol duu mahalde kezalik byle iderler Beher yevm iki kerre ibadetleri budur Akbeti hayr olsun Hkim Hseyin Kan temaa in ateperestlerin ve Mugan kavminin bu yini batllarn e maa iderdik Hulsai kelm bu kal'ada kmil bir ay meks idb askeri nusrat mar ta vilyet ana varnca ne kadar ateperest ve gvperest ve plperest fitabperest diyarlar var ise e un salub ruzmerre olkadar mali ganayim geldikim sahrayi drisin ii devabat Huda ile malmal oldu Badehu bir aydan sonra canibi erbaada olan askeri nusrat measire necc ablar gnderilb anlar dahi bir ayadak olkadar fil ve gergerdan ve kazk boynuz ve at ve deve ve himar ve amus ve sevr ve koyun getirdilerkim her bir fil zre yirmi otuz esir ve her deve zre beer altar esir ve her at ve gayri hayvanatlar zre her vilyetin esaralarndan esmerllevn ve ahmerul-vech mahbub ve mahbubeler ve zitru Afnuv trleb ze r geldikim hisabn Cenab zzet bilr Badehu bin seksen mah Rece[1] Yldz nshas (bnus) [2] (nezeratlarndan) [3] (Tegavvut) SEYAHATNAMES 63 binde gn bu kal'ai Firdan harab yebatfl] idb azmi kenar Nil idb canibi arka on bir s de buhayrei Feyle kenarnda mesk olundu Andan kalkub yine arka yedi saat gidb Nil ke narnda Kal'ai Me-ev mukaddema tarif olunmudur Cmle askeri bisyar mali ganayim-leri i le sahili Nile meks idb kmil on bir saatlik yer asker sahili Nili ve hamunu Feyli leb berleb etmidi Bu taht kal'ada gn te-kad ferman olunub herkes mali ganaimleri ile vatan asllerine m-teveecih oldular Badehu hakir dahi Hseyin Kana varub Hamdi Huda byl e gazayi ekber size nasib olub salimin ve ganimn memlekezinize vsl olub hasretinize kavurasnz Ve hamd krler kim cenab erifiniz sebebile byle gazada bulunub iki ay ed t etdik Simden geru bize izin veriniz kim Foncistan melikine varub nameleri ve e manet hedayalar vsl idelim didiimizde hayli teekkr idb buyurdular kim Vallahl azm in hsn lfetinizden musahabet zarafetinizden haz idb size taauk etdik Lkin size bir at ideyim Kabul eylen Zira sizler kavmi Rumsuz Ve garibddiyarsz Hlen bizim msafirimi zsiz Mslmanlk oldur kim herkese iyilik ideriz Nasihatim oldur kim imdi bu ateperest M ugan vilyetlerin harab yebab idb hisabn Allah bilr Mali ganayim ve bukadar behayim v e bhad ve bkyas esiri evayim aldk Bakyyets seyf olan Mugan ve ateperestan hane-berd Foncistan ve Berberistan tariklerine kub kutauttarik oldular Ve sair etrafmzda olan dmenlerimiz dahi aya zredir Biz size bu mahalde icazet vermeziz Inaallah taal vily ze varub anda sizinle iki ay safa idb badehu Foncistann mevsim gemileri ile sizi gn derelim Cmle atlarnz ve develeriniz bizde kalsn deyu bu gne vafir nasihat etdi Amma b u pend (e) asla rza vermeyb muber hatr olur eklin gsterb tekrar reca eylediimizde s db inaallah iiniz sn olur derken bir sadeli beli zilli eli htl ba cal bir zag altnda pertab iderek Hseyin Kann nnde secde idb Ya sultanm Berberistan meliki geliy deyince Gelsn didiler Hemen otak kapusun aub atiyle otakdan ieri bukadar serbrehne k avmi Berberi ile gelb Kann yannda melik oturub pb grdkdensonra anlara dahi edayi ik imdenger vilyetimize gidelim Zira belki dmen bize musallat ola Bizi hatrdan karm ni mahalde imdadmza yetiesiz deyu reca idb izin taleb etdi Hseyin Kan Alerre's deyb h kire hitab etdiler kim in Allah sn etdi te Foncistan meliki yz bin askerle vilyetin er Anlar ile Berberistana gidb hakiri Berberistan me[1] Yldz nshas (yebab) 864 EVLYA ELEB likine gsterb Bunlara izaz ikram iderek Fonc melikine gnderesiz Gayet memnun oluruz didikde Berber meliki Alerre's velayn deyb yerinden kalkub elin pmek murad idindi

Men eyledim Meer bunlarn de'bi kadimleri pek muhabbet idb tazim idecekleri msafirin elin pmek art imi Hamdi Lemyezel refiki azm buldum deyu sad giz kr Huda etdim Hemen ber Zemin meliki hakire hitab idb alessabah vakti taravda azmi tarik ideriz deyu Hseyin Kan ile vedalab gitdi Hakir haymeme varub bir saat istirahat idb an grdm Kan iyor Derhal kan ve can bama scrayub istikbale kub yed beyed olub haymemize geldik" Ar d sra iki katar deve yk hurma ligi[ 1 ] hararlar icre gnagn fildii ve gergerdan boyn ar ve santa ve bnus aalar ve on hiin zre yirmi aded duhteri pakize ahteranlar kim he ri esmerllevn mahbublar idi Ve on hiin suvar yirmi aded Mugan pee ve ateperest can y akc kya kya bakc esmerllevn ve ahmerulvech glman sahib iz'anlar ihsan etdi Ve kmi iin tavusu ve iki pli menkrus verdi Ve filban ve trban ve gayri huddamandan elli aded esir zengler verb Bunlardan gayet ihtiraz zre olun Hayinlerdir Ve firar iderler Kay d bend idb her gice Berbere kavmine verin Anlar hfz hiraset etsinler deyu nasihat etdi Ve birer dab altun tibri ve on gv boynuzu zbat ve be zbat kedisi kafesile ve on kafes tutii gya ve bir kutu misk ve bir kutu anber ve bir kutu panzehir ve bir h iin yk kakule (i) kebir verb bukadar ihsan ve in'amlardan sonra vafir itizarlar idb n lah avdet-de yine yolunuz bizim kal'iye urar Olmya ill hayr deyb gitdi Otana gitdi Er esi alessabah cmle yklerimiz ile mde olub Berberistan askeri nmayan olduklarnda varub Hseyin Kan ile vedale-mee vardkda anlar dahi bin mikdar[2] bizi asker ile bizi bir sa at yire gnderesiz gidb [3] anda vedalab yine te'kiden Berbere melikine bhad tenbihler eyleyb Dayirende kondur deyb pb avdet etdiler Hakir Berber meliki ile atba berabe rler ile bir yerde giderek yedi saatde Kal'ai Difna Nil iinde bir cezirei azmde ekli murabba tula bina bir kk kal'adr Fil inciinden vaf blar atd Hendei ve caruy hazardan bir imaret vokdur Ancak minaresiz bir camii vardr Bu kal'a Berberistan hkmnde olmaile Berbere melikine olkadar hedeya geldikim [I] Yldz nshas (lifi) [2J (bizi) fazla [3] (gndereaidb) SEYAHATNAMES 865 tabir olunmaz Hedaya bu diyarlarda bezdir Andan aziz bir ey yokdur Ol dahi Saidi Aliden ve Msrdan gelir Bu diyarn kavmi zaif ve nahif olduklarndan ziraat idici kavm deillerdir Yohsa Nil kenarlarnda bembe ve keten ve bersemi sim ve simsim ful ve er z ve ades ekseler altun nebir[l] Amma bir alay behayim makulesi kuru kadid ve and ve abd kavmdirler Andan alessabah bu kal'a kayimmekam olan pure[2] be yz askerile bi e tayin etdiler Zira ol gice iki zeng ateperest keferemiz firar etdi Biri filban i di Andan yine Nil kenarnca canibi cenuba on saat Emdahi Kal'ai Arku ( y j) Bir cezirei vasi iinde tobdan mebni ekli murabba bir kal'ai vasidir Canibi arka kar ibdir Ta irer bir cezirededir iinde demi azdr Ceziresi serapa bnus ormanlardr Bunun d hi hkimi hedaya-sile Berbere hkimine buluub yine cenuba 9 saat Menzili kal'ai Betni (ji) [3] Berber Zemin hkmnde bu dahi bir cezirede arke tula bina bir kal'ai ra'nadr mam Malik zretleri lemi seyyahatlerinde bu diyara gelb halk islm ile merref idb maliki mezheb uklarndan sonra mam Maliki kf hat vardr Ve bu kal'iye mam Malik hazretlerinin gelmesi in asl oldur kim Ktblaktab eeyh zzeddin hazretleri hayatda idi Anlar ile merref ol cihan yegnei zeman feridi devran oldu Hl eyh zzeddin hazretleri kal'a iinde medfundur Bu azizin havfinden cmle ehli kal'a tarada sakinlerdir Derunu kal'ada asla bir demi zad yokdur Ziyaretine varanlar kal'a kapusndan ieri dahil olunca pay brehne varrlar Kal'ada deil bu kal'a bina olunduu cezirede bir kimesne tebevvl tegayyuz[4] etmee k adir deillerdir Tekazay haceti gelirse de gn ve be gn otursa da kabz durur Ta ki N narna varmaynca defi hacet idemez Bu haki amberpkde koyundan ve at ve deveden gayri hayvan besliyemezler Zira necasetleri necaseti galizadr Ta bu mertebe ulu sultan dr kim bu cezirede bir kimesne fiili eni idemez Ve harami ve zalim giremez Ve kims e teselsl idemez Mehuru fk kutbu aleltlak mutasarrifnden ulu sultandr Ve halk m'mi hhidn Berberi kavmidir Hasl] Yldz nshas (biter) [2] (Epsuvei) [3] (Benni) [4] (tegavvut) Evliya elebi 10 55 866 EVLYA ELEB

talan ve masumlar defi hacet etdkde micverlere ider Badehu ta Nile dkerler Bu derdi elimi daima ekerler Bunu ziyaret idb yine cenuba Nil itince sekiz saat gidb Der medrill] kal'ai ntida[2] Nilin canibi garbisinde ekli murabba Camii dahi cmle tobdur Hkimi Grce zengdir Bunun dahi hkimi ve ehli kal'as Berberistan hkimine hedayalar ile gelb buludular Andan on s aat Nil kenarnca iddeti harda gidb Der sfat kal'a(i) retip] Kal'as ve camii tobdur Bin askeri ve elli bin zag reayas var Imaristan yerdir Hkimi Fercun Berberidir Bunun dahi aruy bazar yokdur Andan beinci saatde Kal'ai Cebriyye Bir ta kaya bir kal'ai ra'nadr iinde yz mikdar kamdan evleri ve bir tobdan mebni iz camii var Be yz Berabere kavmi sakinlerdir Amma bu kal'a haricinde sahraniin ola n kavmine Kabaili Cebriyye derler Cmlesi mezhebi Cebrdir Maliki deillerdir Amma yin e taat ibadatlar yerinde be vakti asla kazay[4] komazlar ve be vakti bir ezan ile kl arlar Ve ezanlar birer katdr Amma bizim y^^L? ve iki cVJ'<itl? dr Min evveli ve hiri byledir Amma anlarn birdir Ve ne canib olursa secde iderler Ve sahiblevkat deil(l)er dir Yirmi drt saatde be kerre nemaz klarlar Ne vakit olursa olsun Ve baz mahalde kas rcem idb be vakti bir ikamet ile klarlar Kametleri dahi mkerrer deildir Cebriyye mezh binde bir alay kavmdir Andan on iki saatde Kal'a(i) Hannak Canibi garbda[5] tobdandr Amma kal'adan tara sahraniin malik mezheb kavmi Berabere v e Cebr mezheb kavmile muhtelit yz bin reayay esved likas var Bu Fonc ikliminde bunlar gibi ec tvn ve [1] Yldz nshas ( medhi ) [2] (rtid) [3] . . (remi) [4] (kazaya) [5] (tobdan bir kal'ai ekli muhammesdir inde yedi yz mikdar kamdan Berberi haneleri vardr ve bir camii var SEYAHATNAMES 867 hiin ve filsvar ve cidabaz kavm yokdur eyhlerinin ismi eyh Aab ibni melik Kakandr Amm kal'a hkimi Hseyin Fonc Berberi melikine gelb hedaya getirdi Andan yedi saat Fasl Kal'a(i) Handek Canibi garbda camii ile cmle tobdan bir altun tob misal bir kal'ai sagiredir Bu k al'a haricinde mutahassn olmagiyn bir kat dahi ka'r zemine ermi hendei olduundan kal Hendek derler Baz yerleri rhtm dolma binadr Kal'a iinde iki yz mikdar kamdan Berb eri vardr Cebr kavmini kal'iye komazlar Anlarn salar iki yanndadr Alnlarndan ensel ek tra iderler Ve sahraniin kavmdir Bu kal'a hkimi Hseyin yz tulum boza Berberi hkim pike getirb kavmi Berberi di Edha etdiler Andan on iki saat Kal'ai Kuli Nilin kurbinde tob bina ve camili ve yz ala evli Berberler sakindir Hkimi Sleyman Beirdir Yz koyun ve be deve kcei ve yeimi tulum ekimi deve sd ve on deve dar ekm ndan 'ar Kal'a(i) Bakar Taraf garbda tobdandr Ve ekli tuli vaki olub Nilden ark canibi mnhedim olmu iinde Be ri fukaralar sakindir Hkimi Hseyni Foncdir Berabere melikine bir at ve deve hedaya g tirdi Ve Berbere hkimi mali ganayimden alduu filleri ve develeri ve gayri lzm olmyan hayvanatlar cmle bu Bakar sahrasnda olan nebatat ve giyahatlar trban filban ve raile ve reayalar ile saldlar Cmle hayvanat taze can buldular Bu mahalde Donkola ahalisi melike gruh gruh Gazanz mbarek olsun deyu hedayalar ile istikbale kdlar Ve mali gan mden baz ulemaya beer onar koyun ihsanlar eyledi Andan bildimki bu Berberi meliki hasisdir Zira lyuad ve lyuhsa koyundan gelen yn eraf ulemaya beer onar koyun verirdi l diyarda ise on koyun bir zira asdar bezine verilir Bir zira bez ise Circede bi r para ve iki cedide yani mangradr Ve dirim haymesinde deve sd ve dar ekmei yerdi Dai a kllet ve hisset denaet zre ay nu iderdi Daima boza ib giderdi Yine bu hakir ana na etmeyb hsn lfet iderdi (Beyit) Herkesin gerei gnlnce deildir lem IMmkin olduka geinmek gerek amma dem 868 EVLYA ELEB Ebyat mazmunu zre bu diyar gurbetde iltiyam idb tevazu iderdim Ertesi alessabah cmle asakiri Berberi pak libaslarn giyb lt silhlarile iktidarlarna gre kendlerin tezyin

iki Berberistan dahi asakiri sahib nanlarm yemin ve yesara cenacin[l] var tertib idb bhisab [2] mal htl esbsvar ve hicinsvar askerin dahi talia idb dahi ileri bh nehre[3] benzer sr ve sr() piyade eli harbal ve beli krbal kavmlerin herbiri gnag i mahsuslar ile teganni iderek azmi rah iderlerdi Ve melik dahi kend tevabileri il e yz altm boy beyleri ve kal'a kanlar ks gebergelerin alarak vzei tablu dhk ve k s evce peyveste olurdu Bu hal zre Nil kenarnca canibi cenuba yedi saat gidb Evsaf bild Sudan ehri azm ve taht kadim kal'ai Donkolai Berberistan Bikavli Tevarihi Kbtyan ibtida ehri imar eden Donkol ibni Husam Nuh aleyhisselmdr Nuh nebi bin sene mr azizi icre Tu-fandansonra bir cayi selmet bulmaa ketgzar iderek bu yarlarda nice sene tevattun etdi Badehu olu Hama bir kz verb ol kzdan bir cierke tev idb lisan arabca ismine Donkol didiler Mruru eyyam ile bu Hamn evld ve taallkat o bir gn Hazreti Nuh neci ve nebi cemii kavm kabilesile bu Ham ziyaret etmee gelb mihm an oldu Hikmeti Huda Nuh [4] istirahat idb ca-nib ald iken Nuh nebinin avret yeri alur Bu olu Ham gelb babas Nuh nebinin avret yeri aldn grncek kahkaha ile gler 6] volka [7] gidb gayri biraderler ki Sam ve Yafesdir anlara dahi gsterir Anlar d ahi sermende olub hicablarndan ga-yolub bir ihram ile pederlerin setriderlerken Nu h nebi habdan bdar olunca yine ol Ham napuhte hande iderek avreti yanna gider Hazre ti Nuh ann tebessmnden sual ider Sam ve Yafes kefi avret olduun nakiderler Hemen Nuh nebi lh sen padiahdan dilerim ki bu Sam muammer idb ruyi zeminde cemii padiahlar bu -riyyetinden idb inkrazddevran nesilleri mnkariz olmyub dcihan[1] Yldz nshas(cenaheyn) 12] (bilhisab) [3] (bahre) [4] " (Nuh) yok [5] (Nuh) [6] (enlink) [7] (oynyarak] SEYAHATNAMES 369 da serfiraz olalar deyu duas mstecab olub cemii mlk seltnler ana mntehidir Ve cemii b ve Acem ve cemii mrsel ve gayri mrsel peygamberan Sama mntehidir Ve bu olum Ham hsa () dahi bu iddeti harl diyarlarda muammer idb Cezirei Msrda ev* ld ve ensabn ok ey ayvanatlarn dahi bhisab eyle'Lkin sen padiah pervrdigrdan dilerimki benim avret yerim mekuf olub set-reylemeyb gldiyn kendinin ve evldnn avret yerleri ve vcutlar ry zeler Ve daima birbirlerinin mahiyyetine gleler Ve lhi dnyada kendsi ve evltlar ink vran yzleri kara olub hiretde yz akl ver deyu Hama azm yavi duvalar idb biemrillhi Ham avreti yannda ve olu Donkol yannda oturub babasnn avret yeri aldn nakl idb nn de yz kara oldu Ve" dahi hicablarndan dalara llere ve deti hamuna dtl li Hama mntehidir Hazreti Nuh dahi gayri evldlarile Msra geldiler Mezkr Ham bu Hatt taraflarnda kalub nice yz bin evldlar olub Eblesved oldu Badehu Ham Esved merhum olu devlet evld Don-kolaya nakl idb zeman hkmetinde bu kal'ai Donkolai bina etdi-giyn l'aya Donkola ve vilyeti Esvedan dirler Tahfifi kelm olmaiyn Esvedann hemzei evvelin azf idb Sudan dirler Zeman kadimde yle bir ehri muazzam imikim hl sr binalarndan sas imaretler zahirdir. Bu [1] dahi Ebrehe ln harab etmidir Hl imar olan kla ve bny evvelki imaretinin bir ma- . hailesinden cz' kalmdr Amma kal'as Nil kenarnn canibi e kri kadm krmz tuladan mebni ekli murabbadan tuln hen-deksiz bir kal'ai atikdir Ve b [2] Biri Nile nazrdr Kal'a iinde cmle altyz elli pimemi tuladan kerpi bina Berb ir Yedi camii ve dokuz mescidi ve alt mekteb var Ve bunlardan gayri imaret yokdur Ve bir yaln kaya zere vaki olmudur Ve melik saray [3] dahi kal'a iinde tobdandr Ve b zim konamz dahi tob-tandr Bu ehr icre bundan mamur evler yokdur Amma bu hisarn harici de canibi arkda bin mikdar Berabere haneleri vardr Kimi ham topdandr Kimi kamdan v i aladan yani ba klbeleri gibi aldan evlrdr [4] Bir mikdar tula bina camilerinde i oncistan padiah namna andan Ali Osmana dua ideler kim hadimlharemeyn erifeyndir Gaye usalli malikiyylmezheb kavmi [1] Yldz nshas (Bunu) [2] (var) [3] (saray) [4] (evlerdir) 870 EVLYA ELEB

vardr Asla gizb gaybet ve suizan mesavi bilmezler Gayet mstakym demler olduiyn ehr II] Msrda cmle tccar ve ehli skun huddamlar kavmi Beraberedir Berabere reayasna derl Berberi askerisine derler Cmle taifei asker altm bin olur Amma Berabe-resi kerre yz n dem olur Ve bu varuda binden mtecaviz cel-lbe yani Sudan ve Istvan ve Foncistan baz irgnlar sakin olurlar Ve Beraberesi ticaret ve ziraat ile mukayyed olub ar ve drre ya ni dar ekb bib gdalar arpa ve dar ekmei ve lhm tabr cemel eti ve sddr Ve boza Ve kedi eti yemek mbahdr Cesedi kudda yani leziz kedi deyb vakti zaruretde yerler V e Nil z-lli nu iderler Bir kabilesi dahi sahralarda zraka [2] ve pil ve ger-gerdan v e ceyran sayd ikar idb trnaklar ataldr deyu tenavl iderler Der vasf hayvan zraka yani zerkepa [3] Hatt hanemiz sahibinin huddamlar bir zrafe pee sayd idb kebab etdiler Amma olkadar se miz idikim tabir olunmaz Hakire teklif etdiler Tenavl itdik inaallah helldir Kitabd a mahallin grmedik Eklde ve cesedde at kadardr Postu sr derisi gibi ve deve gerda- I an diraz boynu var Ba kei ba gibi Amma dahi bykdr Elma gzl ve deve kulakl Boynuz den bir siyah hat zah-rindan ta dmmne varnca ekilmigdir Kuyruu sr kuyruu gibidir O ar gayet lidir K ayaklar gayet alakdr Ve gerdeni dirazile minare kaddi dirahtlere ye ilizlerin yerler Ve zeminde gnagn giyahat tanavl idb irin hayvandr Amma at ve sn lhminden lezizdir Amma puta pa urmada hakka ki zoruna paydr [4] Ahuyi Badad gibi seir dir Berberi kavmi hile ile ikr iderler Bu diyarn lhmi ksfendin misk gibi rayihas vard Zira b canbahnn letafetinden kuralarnda gnagn nebatat giyahatlar vardr kim asla bi alefine mabeheti yokdur Ve havasnn letafeti yznden mahbub ve mahbubesi olkadar mkh erali gazali gzl esmerllevn ve ahmerlvech glfah [5] reftar gftar ltif ve zarif mab ur kim tabir olunmazdr Hakka ki nesli Nuh nebi ederler Amma libaslar yokdur Bire r ihram ve birer petemal 11] Yldz nshas (hama) kelimesi yok [2] (zrafe) [3] (zorlepa) [4] (paydar) [5] (gllem) SEYAHATNAMES 871 brnmler Keysulann rmler iddeti hardan gya nar cahime girmiler Ve yznn drb y mma gayet ceri ve eci ve bahadrlar ve gayetlgaye cemm ve tamm kavmdir Ve hisset ve de nayetlerinden [ 1] eb ruz cihan gezeler Mfttaam bulurlar ise yerler Byle paprehne kav mdir Hkimleri refikimiz olan Mehmed ibni Hseyin melikdir Hl Fonc padiahna tabidir An ermanile bizimle ateperest seferinde idi Amma vilyetleri gayet em-n emandr Bir dem di yarlarnda kutauttarik olsa ol an katliderler Bu diyarda dahi altun ve guru yokdur a rsuy bazar ve hn ve hammam ve imaret sebil ve medrese ve ba ve bahe yokdur Maymun ok dur Ve meyve yokdur Postanlarnda kavunu ve karpuzu okdur Ve minare dahi yokdur Boz ahaneleri ve kahve vardr Ve Cum'a gnleri nice ecnas haerat cem olub tara varuda bir m ydan azm vardr Anda bazar olub her kes metan beyi ira ider Ve cabeca hurma aalar v hirden bild Nube canibi imale seksen konak yer ger kald Ve bu ehir iklimi evveldir Ve bu ehrin garbnda ehri Zegave dahi iklimi eyvelde ehri azm imij Amma grmedim Bu ehri Donkolda gn melik ile sohbe s idb hkim Hafr meliki Kr Hseyin Kann mali ganayimden alub Foncistan padiahna gnde lar Berberistan meliki hazr etdi Ve kendi malinden dahi bin re's cemel ve yetmi fil ve bin sr ve alt bin koyun ve beyz ateperest ve Mogan esirleri ve gayri ganayimden i gnagn eyalar hazr etmee mbaeret etmee balad Hakir ol mahalde asla grnmeyb da olan ziyaretlere gitdik Evvel kurafede Eeyh ibni ibni Isa Kubbesi zerine baz leyle i Cum'ada nur yaan Andan lim Eeyh ibni Ebubekr Andan lim Eblkasm hazletleri dahi bir bbede asudedir Andan yine Kurafede Eeyh Belil Andan Eeyh Gulmullah Himmetleri hazr ol Bunlar ziyaret idb hanemize geldkte Berberistan meliki hanemize gelb merref idb on deve ile fili siyah dii bel yk*envai zahire ve on heccan zre yirmi siyah erde glman alt aded nisvan ve on tavus hiin ve bir sn em'dan ve bir hokkai kbra icre seyln gy Bedehandr Huddamlarmza dahi hicindeve vardi ve zr diledi Ve bir kal'a Kann bir a le ta Fancistana varnca bizim hifz() hirsetimiz in tayin eyleyb sarayna gidecek mahal e [1) Yldz nshas (denaetlerinden) 872 EVLYA ELEB

huzuruna bir tob sof ve iki vcud[l] destar ve bir leyn[2] kalemkr ve iki mikreme(i) halkr verdiimizde derunu dilden hazidb safasndan raks etdi Zira anlar bu gne Rum met an grmemilardir Bunlar kabul idb sarayna gidb dersaat be aded binanz kmil nakf lar ve iki hiin yk fildii ve iki hiin yk kakulei kebir gnderdi Ve Fonc padiahnn kend canibinden gidecek hedayalara ehir kads Hamdullah ibni Celb hazretlerin on bin em ile Fonca gitmee memur eyledi Alessabah melik ile vedalab azmi rah eyleyb canibi cenuba Nil kenarnca sekiz saat gidb Evsaf Surtanusi ^SXJy~. Nil iinde bir cezire icre garba karib tula ile mebni bir kal'ai kebirdir Banisin sual etdim Asla bilmediler Bunun dahi Donkola gibi kapusu vardr Amma Donkola gibi kaya zre deildir Trab zre mebni ekli murabba bir kal'ai azmdir Foncistan hkmndedir iinde hane Berberi vardr Tara varuu ve camileri ve boza-haneleri vardr Gayri imaret yokdur Hkimi bin askere yedi bin Berabere reayasna malikdir ou bizimle Firdaniye sef rinde idiler Bu kal'a ceziresinde ok timsah olur Her bar koyun ve sr ve deve kapar S uya gark idb yavrularna nefeka ider Asvan timsahndan mel'un timsah vardr Herbirinin k addi .krkar ve ellier zira gelr Andan yine Nil kenarnca say aac orman icre sekiz saa idb Vadiyl Afrit Bir sahrayi bpayann canibi garb nihayetinde meks olunub Tarifi ekli frite caduy Minelacayib ve minelgara-yib temaadr Evvel bu ekli garibe bu ptei linin ta zirvesinde bir vasi meydann canibi erbaasnda engi haralardan sandalyalar rste olmu bir meydann garbisi nihayetinde yedi amudu mnte hay somaki berem idb birbirine muttasl dikmiler Bu yedi stunun zirvei lisinde bir hac ri yekpare vaz(u) nasb eylemiler Yedi amudu setridb amudlara bar olub amudlar annla berkarar olur Bu hrmen cirmi vaz olunan sengi hr zre tucdan bir kanck div timsali et m-miler kim dem grnce zehresi ak olur Ba eflke serekmi [1] Yldz nshas (cud) * 12] (balni) SEYAHATNAMES 873 Keysulerin fitile fitile perian etmi Gzler fitab tetaba kar mesai gibi ule verir yine tucdan bir olun dizi stne oturdub gya deragu idb sa memesile . sd verir eklin ma-huf ve mehib ucube timsaldir Ve memeleri ks Badad kadar vardr Sa elini kaldurub Ni lin canibi cenubdan tarafa geldi [1] kolun uzadub bir parmaile gsterir eklinde durur Ve iki ayaklar ol mil minarelerin stnden aa amudlarm temelinde olan sengi haralara ka em basm durur Amma yle msaykal ve mcell tuc suret-dir kim gya zehbi halisdir Ve aya havzu azm var kim sengi haradan oyulmu T^.s^c havzu kebirdir iinde bir kii inaverlik etse mmkindir Amma bu temaada taaccb idecek oldur kim bu amudlar zre karardade olan div mennesin iki gzlerinden kanl ya iki dizleri zerine cereyan idb andan aa incik besi yerinden nzul idb iki ba parmak trnaklar zre bu kadar bin yldan beru cereyan id de gya mizab gibi yer eylemi Andan bu krmz kanlk[2] ya havzu azme dahil olduu demd m didei nem b rakik beyaz mi safi olur Ve daima bu havz leb berleb durur Mi [3] Temm uzde bu mai nem yemi Kulzm gibi saruya mayii olub cemii sahibi maraz olanlar bund an bir kerre nu idb yirmi amel idb cemii ahlat fasidei tahtan srb nu idenin rengi r humret verir Ve yine mh Temmuzdan sonra kelevvel ol b hayat akar kur [4] Amma bizim le giden demler iddeti harda b yle nu etdiler havzu bo etdiler Hakir dahi ifa niyy irfincan nu etdim Hakka ki mi zlidir Ekseriya Nilin cenub tarafndan yahud Habe diyar eyl ehri benderinden Portakal kffarlar hedaya virerek bu b nabdan kalay ve kurunlu c e makulesi nice bin kum kumalar doldurub Hindistana ve Frengistana gtrrler kim czam z ahmetine ve frenk zahmetine mbtel olanlara iirb drr beyza dnerlermi Gayet nafidir A m'an nazar ile grlse bu amudu liler bir sahrada ina olunmular Bu stunlardan bl bir ta yok kim stad benna ol khlardan bir san'at ile fev-vare misal bu cadu timsalinin derununa girb didelerinden dembe-dem dem cereyan idb havzda mi zll ol Asla aklm ihat etmedi Ve bu meyillerde Efltun ve Bukrat Sokrat Batlimos hukemalarn ve gayri etbba larn gayri ve Sryan Yunan ve Timan vilyetini hatlarn satr satr yazlm ibret ya dahi [1] Yldz nshas (mahalle) [2] [3] [41

(kanl) j (Mah) (olur) 874 EVLYA ELEB yazlm kazlm durur Amma cenub tarafnda olan stunu zenbur zre kblemize nazr Ebu A besile amud zre kufi hat ile bu Ayet tahrir olunmudur kitabet olunmu Dahi altnda sene terkym etmiler Vacibsseyr tema-agh yerdir Hakir[l] n kn tlsmanm ile bu mahalle geldiimiz almetin tahrir eyledim Andan alessabah yine edd l kslerine turralar urlub Nil kenarnca cenuba on bir saat gidb iddeti hardan kebab ol ub Tavsifi Hisar Kenise Nilin garbnda bir eddi ye'cuc var bir kal'ai stvardr Sahili Nilde kal'ai Ibrimden son ra memduhu li [2] kal'a budur Banisi Azrak cadudur Geri ta kal'a deildir Serapa kr ka im tula ile mebnidir Amma gayet metin ve mstahkemdir Kapusu var Biri garba bir ca nibe biri Nile alr ekli murabba bir kal'ai musanna' dr Ve iinde iki yz mikdar tula bytlar vardr Ve bir camii var Amma kal'a haricinde bin mikdar tob ve im ve aladan ev i ve yedi camii ve zaviyesi var Ve krk aded bozas [3] var Ve kapu-larnn tahta kanatl ar zre timsah derileri mhldr Ve cmle halk esmerllevn mahbub Berberi kavmidir Ve bu y e kenise tesmiye olunmasnn asl oldur kim bu kal'ann canibi garbnda kmil saat bai de bir ferah feza ve ho hava yerde Camii Hazreti Sleyman aleyhisselm kenise sfat bin a olunub mihrab canibi yldz rzgrna ve Kuds erife doru ina olundugyn Kenise de i ol smile msemmadr Der sfat Camii kadim Bu cami cenbinde bir buharyei leziz vardr kim mrde cism zre ilka eyleseler belki ha yat bulurdu Hazreti Sleyman ins () cin vuhu()u tuyur ile taht Sleyman ile tayyi mekn db berheva tayran iderken bu buhayrei grb veziri Asaf Berhyaya ve baz musahib ecinne ve div ve perilerden Bu bukayriye ne derler deyu sual ider Anlar dahi Ya Sleyman Buna *j *t^>-} derler Yani Cennet kapusundan gelir buhayre demekdir derler Ve bu havasn tarif ve tavsif iderler [1] Yldz nshas (dahi) [2] (lem) [3] (bozahanesi) SEYAHATNAMES 875 Derhal Eminullah rzgra emridb cemii mahlku Huda bile nzul idb bu vadide meks idb can erbaaasn ket () gzar iderek bu-hayrenin b nabndan nu idb taze can bulur Tiz cmle erilere emridb Bu menzilde benim in bir khi li ve bir camii sbhan bina idin deyb bu i bina iderler kim meddahlar mid-hatinde ciz ve tahririnde kalemler lldir Badelhic re bu diyar halk islm ile merref olub Kudsden Mekkeye vely olundukda imal canibine da i bir mihrab azm ihdas eylemiler Hulsai kelm deyr-den velyolunmu byle bir camii ziba kdur Gya canibi erbaasnn der () divarlar ve amudu gnagnlar yedi kudret ile ina olu slmbolda Ayasofya kubbesinden iki kat li alt aded kubbei sernigndur Ve ortasnda cmle ubbeleri [1] havale bir kubbei mi-nas var imi Hazreti Risalet tevelld itdikleri gic e isneyn gicesi Tak Kesra ve Kzl Elma ve kubbei li mnhedim olmudur Zira bir zeman Ka h nebidi bu cami put hane idi Ve nice bin-dvelden geru kalm binayi kadimdir Ve cani bi erbaasnda nice bin suhuf nazil olmu nebilerin savmaalarnda gayri [2] hatlar ile a lmetleri var Ve bu camiin enderun birununda cmle bin yediyz aded somakii ah-mergn va r kim herbiri asmana serekmi hemvar ve musaykal ve mcell amudu ra'nalardr Hakka ki l' i Bedahan gibi krmz cevahirlerdir Birinin bir yerinde rahnedar yeri yokdur Bu amudla ra manend ne Kudsde ve ne Samda ve ne Msrda nazirleri yokdur Amma Iskenderiyyede ve Islmbolda ve Atinada ve Ayasulukda ve Aydnckda okdur Zira bu Aydnck ehri dahi Sley ebi Bel-ks in bina idb hl harabistannda nice yz amudu seramedler paymali rimal olub rlar Ve bu Cami tulen ve arzen kmil beer yz germe admdr Bu hisab zre Mekkenin Mine ha arnda olan amilhayf ve Cebeli Arafatda olan Camii ibrahim ve Arafat ve Mine bazar be ynehmasnda Cebeli Ferah dibinde Camii Mzdelife yani Me'arlharam ve Msrda Camii Amr i As ve Samda Camii mmeyye ve Kastantaniyyede Aysofya bu zikrolunan cevamii kebirin cmlesinden bu Sudan vilyetinde olan Camii Hazreti Sleyman b-ykdr Zira kuvveti mucize ile ve hidmeti ins ve peri ile bina olunmudur Ve ilmi hendese ve ilmi mimariden h aberdar olan berhur-dar olmu bir dem bu camii azim grse hakka ki Sleyman nebi stad k olub mucizesin izhar eylemidir Bu hakir edimi arzda krk sekiz sene cihanbn olub on

yedi pabiahlk yerde mamur bdn olan memaliki mahruselerde byle bir camii nebiyyllah g i] Yldz nshas (kubbelere) [2] s> (iber) 876 EVLYA ELEB dim Ve enderun birununda mebsut olar ruham zenbur ile gya Hind sadefkrsi denmidir tahkik ferinde incu ve sadef ve akik ve yemeni ve lciverd ve yeim ve piruze makules i zkymet hacerler denmidir Bir tana vaz'yed iden tadan kavi ta olur Ve camiin can snda olan divarn yzleri ta yedi kubbei azmin devvarelerine varnca serapa gnagn naki lemun ebr ve raev-vac sun'u Huda zkymet talar kapldr Herbiri kapl olan tahta misal t kadleri tulen ve arzan onar zirdr stad kmil hakkaki mil bu talar yle bimikim g t olun-dukdansonra iki ta yanyana vaz idb ebrlerinden gnagn ekller ve elvan kfe r nmayan olunur Ve bu sengi mevvac-lar olkadar mcelldr kim gya yinei Iskenderdir Bu u u cami icre ibadet iden musallinin rk scudlar ve kyam kuudlar saf saf safi mcell ha rde nmayandr Ve mihrabn tarafeyninde Zebur Ayetleri vardr Ketebesi yazar Ab hayat hatlardr kim mermerler zre tahrir olunmudur Ve bu camiin alt kubbesini n ileri cmle mutall elvan elvan sra talar ile mnakkadr Amma minberi kademe ile krsi misal bir minberdir Ve minberi ve minaresi yokdur Ezan dam zre okurlar Ve bu camiin taras etrafnda olan talarn herbiri krkar ve ellier ziri melkdir [1] lmi ce le bu sengi sakilleri biri biri zre komak makduru beni Adem deildir Hakka ki kr divd ir Amma bu Cami eer bir bdn ^diyarda olayd ift olurdu Lkin cemaati yok bir camii d dir Amma buhayresi in ylda bir kerre gz eyyamlarnda cezirei Msrda nice kerre yz bin insan ve gayri hayvan cem olub bu cami iinde ve nemannda ve buhayrenin etrafnda nic e kerre yz bin hayme ve hargh bu kadar mahlku Huda meks idb krk gice bazar germagerm lur kim tbir olunmaz Ve bu buhayrei azm dairen madar on bir merhale yerdir ki tarafn da bu kadar mahlk nzul idb Hazreti Sleyman idii sudur deyu teberrken ve teyemmnen n astalar ve emraz muhtelifeye mbtellar ib biemrilillh iffa bulub krknc gn bazar a & c.a.H bha vel had fil ve deve himarlara bu buhayrei mi canbahn b hogvarndan y tulum ve cerre cerre cemii Kfiristan ve Arabistan diyarlarna gtrdklerinde bu on yedi merhale yer ihata iden buhayrede bir katra [1] Yldz nshas (mekkdir) SEYAHATNAMES 877 su kalmyub biemrilillh senei tiyye gelince leb berleb olur Azm temaadr Ve azm camin r iinde huddamlar ve ulemalar krk aded sar pirin teneke ile biniyya olunmu kapularn yub ilme megul olurlar Cmle halk maliklmezheblerdir Amma kavmi dem deildir Bunu tema db ve ibadet idb yine lgar ile kal'a(i) Keniseye gelb andan alessabah Nilin garb kena rnca Ziyareti eeyh Dlib an ubur idb on sekiz saatde iddeti hr ekerek iki yerde bnus ve sindyan aalar orman idb emsi cihan tab zevale nzul etdikde Medhi hasni Abkur Nilin arknda ekli murabba bir tob kal'acikdir iinde iki yz hanei ala ve bir camii ba ardr Hkimi Foncistan tarafndan Grce nam bir hmamdr Ve kal'ann iki kapusu yar Dkknl mmam veklesi ve ba yokdur Ve halknn yreinde ya yokdur Kavmi yine Beraberdir Esmer ahmerlvech demlerdir Andan kalkub 4 saat canibi imale Beledi Ark Kal'as yok evleri ok Cami (i) var Amma gay..*t dar camidir Halk dahi dar yerler Anda Ziyareti Eeyh Kuramullahrrikab ve ana karib Eeyh hac Macid ve ann cenbinde Eeyh kurbinde Eeyh hac Nekuz Bunlar birer tobdan kubbei sagireler iinde asudelerdir Bire r fatiha ile ervah eriflerin ad idb yine Nil kenarnca yedi viran kal'a ubur idb lde iz ve maymun ve ger-gerdan zurafesiz yollar ile on bir saatde Evsaf rebat Deffare Nilin arknda tula bina ekli badem bir kal'ai cedid misli hadid-dir Sene tarihinde Msr padiahlarndan Elmelik Aybetturmani [1] Foncistan meliki reayasndan tezallm idb Aybe dahi dostlua binaan[2] Fonc eliki mutahassn olsun deyu bu kal'ai bina etdirir Dayiren madar cirmi iki bin admdr Ve iinde tobdan camii yz aded Berber beytleri vardr imale nazr aa kapus [1] Yldz sushas (Aybegttrkman) [2] (binaen) 878 EVLYA ELEB

timsah bcenah postlar mhldr Kapu zre tarihi sene zikrolunan imaretden bir ey yokdur n on alt saat gidb Ekli kal'a i Melik dris Nilin arknda bir musattah vasi sahra kenarnda ekli muhammes tobdan mebni bir kal'ai sagiredir iinde bir cami ve yedi yz hanesi ve arka nazr bir kapusu Cmle halk esmerll li Berberi kavmidir Munmin [1] ve muvahhid malikiyylmezhebler ve mahbub ve mahbubesi mmtaz seramedlerdir Ahalisi gayet beleh ve bid kimesnelerdir Cemii zemanda an lardan isyan ve tuyan kizb ve hettk ekilli bir zelle anlardan sdr olmamdr Msra ve rlere varub hizmet iderler Gayet mu'temed kavmdir Bu felgadan [2] rihlet idb doku z saatde Kal'ai Grri Nilin arksinde topdan ekli mdeyver bir kk viran kal'acikdir h mi [3] bin admdr Ve ii Gayri imart yokdur Andan alessabah alt saat Nik [4] kenarnca mahsuldar sahalar [5] ire giderek ehri azmi kal'ai Halfahi Bu dahi Nilin arknda topdan evlerdir Bir camii var Gayri imaretden nian yokdur Cmle halk Zenglika kavmi Muhayi bbeka trleb Berber [6] bunlar [7] gayri Muh kavmi derler d ve cebbar ve ayyar ve tarrar me'ale gzl demlerdir Andan dahi hareket iderek on sek iz saatde Evsaf mahmiyyei ehri azmi Ilgunu Donkola Zeman Kadimde bu ehir Berberistan meliki hkmnde imi Badehu sultan Fonc istil idb asarrflardr Amma taht [1] Ytldz nshas (m'min) [2] (kal'adan) [3] (cirmi) [4] .(Nil) [5] (sahralar) [6] (Ber berilerdir) [7] (bunlara) SEYAHATNAMES 879 Berberistan olmaile cmle binalar Berberi kardr Gayet irin bir [1] ehirdir Kal'asn F 2] itdkde cabeca mnhedim etmi Hl Donkolann Berberistan kavmi Ah Ilgun deyu ah ekb I Cenneti bizim olsa hiret Cenneti istemezdik derler Ta bu mertebe bu iddeti hr diyar da am Cennetmeam misal ehri iremzatdr Zeman kadimde olan imaratnn kubbeleri ve kaa vaklar ve kasr haver-naklarnn esaslarna dem nazar etdkde hayran olub engt berdihen beste kalr Ve bundan [3] olan alyimat ve acayibat ve garayibatlar meer Asvanda ola Ve bunun b (u) havas letafetinden bagr (4) ve baesinin limonu turuncu ve hurmas ve gn gn feva-kihin bdan bunda mevcuddur Halk geri zaif ve nahif siyah erdedir Amma gayet t en drst ve gayet mcamma'dr Hikmeti Huda Havasnn letafetinden zenanesi ve hayvanlar senede ikier ikier dourur Amma demden gay behayimleri beher sene kerre kuzular Amma gayet nahif ve zaif kuzular hasl olur Ve merd () zenan on senede bali olur Yedi ayda ve sekiz ayda vaz' hami etdkde ikiz doar e halk Berabere reayas ve salihlerdir Ve ziraat-leri dar ve arpadr Ve ba bostanlar ve develeri ve koyun ve srlar okdur Ve Berberistan ve Foncistan ve Sudanda bundan gayr [ 5] neft ve katran maadinleri yokdur Ve lca germablar okdur Cmle memaliki mahruselerde n ahalii vilyetler [6] gelb bunda germablara girb mesakitelden ve gayri mahuf ve mu hatara emrazlardan hals olub ana rahminden domu gibi olur Annn diyar Foncistanda ve anda Ilgun halk ve esmerllevn bugd [7] enli mahbub ve mahbubesi makbul ve muteberd ir Ve [8] ehri Berberistan melikleri stnden gideli devletleri bergete olub Fonca tbi oldular Hisabn Cenab zzet bilr kavmi lbalandr [9] Badehu bu ehirden yine cenuba seng an dalar ve mahuf yollar ulur idb kmil on sekiz saatde [1] Yldz nshas (bir) yok [2] (feth) [3] (bunda (ba) t5] t, (gayri) [6] (ahalisi) [7] (buday) [8] (bu) [9] ,, (bpayandr)

880 EVLYA ELEB Der sitayii ehri azmi Koteray [1] Bu dahi Fonc hkmnde Nilin ark tarafnda bir ehri azm imi Hl s binalar cihan du n ancak yedi yz mikdar haneler ve bir cami ve yedi yz hane ve aded si hurma aac va ri imareti harabdr Andan on bir saatde ehri Idey Fonc hkmndedir Bu mahalde gemilere binb arkdan garba ubur idb ehri temaa eyledik A's adimde bu [2] dahi ehri azm imi Hl eseri imardan alyimat eddadiyandan kubbe (i) mht turak revaklar varkim gya desti mhendimden [3] henz km ibret nmalar ve mteaddid h ayla rste ehri mzeyyen imi Hl imar olan byunlar [4] iki bin mikdar mfid muhtasar eleridir Bu kavmin iinde maliki mezheb hak ile cebr mezheb nahak Berabere demleri m uhtelitdir Fonc meliki imar etmi bir alay kstah kavmdir Bunlarn eyhleri eyh Saidi Ceb rdir Krk bin kadar cebr ve cebbar kavme malikdir Amma cmlesi gayet atr ve fettan kav r ehri Niiin garbnda yedi mih-rabl ve bir ka ala dkkn ve gayri imaret ve han yokdur unda ba ve bae ve hurma ve tersim [5] olmaz Halknn mek-ltlar dar ve timsah ve kedi ki ve misk kedisi ve Mik [6J bal yerler Timsah eti tenavl etdiklerinden ecaat sahibi olub ghice Berberistan ile cenk idb mansur olurlar Budndan [7] dahi hareket idb Nil kenarnca sekiz saatde Kal'ai Clletlmik [8] ark canibinde baebden kal'ai ve bir cami ve alt yz kamdan ve tobdan byutlardr An u be saatde KaPai Noci Haddi Foncdur Kal'as cmle azm santa aaclarndandr i [1] Yldz nshas (Koseray [2] [3] [4] [5] [6] [71 (8) (bu) yok (mhendisden) (byutlar) (bersim) (Nil) (bundan) (Hiiletlmelik) SEYAHATNAMES 881 rhtm dolma imli toprakdr Bir kapusu ve bir camii ve iki yz klbei ahzanl byutlar va n alessabah on saatde Evsaf ehri azm ve kr kadim kal'ai Arbac Nil (i) in canibi arknda bir vasi fezada ve nebatat alefzarl dar () diyarda bina olu nmu bir irin ehirdir Kal'as (d)i rahti mnteha-lardandr Birbirlerine yine haebler ile nd idb iin amur ve dar sapyle ve im ile rhtm idb dolma divarl tuladan metn kal'a ra bu diyarda binalar iinde iki bin yllk aalar vardr Ve asla rmemidir Asi hurm etle ve sa ve zakkum sindyan gibi byle aalardan bina olunmudur Ve ekli drd keden ayiren madar bin admdr Ve iinde yedi yz kamdan ve aladan evleri var Ve bir camii va nazr bir kapusmn kanatlar si hurma aacndandr Cmle evleri tob binadr Zerre misal b tadan almet yokdur Tarra varuda bin hasr ve kami ve tobdan evler ve yedi cami ve bir boza dkkn var Gayri imaristandan minare ve han hammam ve sebil ve medrese ve ba ve bae yokdur Amma bostan okdur Ve bu ehirde mukaddema Foncistan melikinin veziri Ka n Pir sakin imi Hl Foncistan melikinin karnda Kan Cercis sakin Krk bin askere alt k yz bin reaya Berabere kavmine melik [2] bir halim ve selim kimesne erefi sohbetler i ile merref olub hakir kan Kr Hseyin Bein Firdaniye gazasndan ald mali ganayimde meliki kads hedayalar teslim idb Hseyin Kan size islm [3] eyledi didikde gaza ahval( n) sual idb mavaka zre nakl etdiklerinde secdei ukretdi Ve Berberistan melikinin da hi pikelerin getirb safa etdi Bu mahalde hakir dahi bir kavanoz mmessek eribe hummas ve bir mik-reme ve don ve gmlek verdim Vfir haz idi [4] Gayet helte [5] yani uuz dem Bu Kan ercis ile ibtida mlakat olduumuz mahalde tevabilerimiz ile bizi grnce kalkub b ir kede kenlenendi[6] ve terceman arub [1] Yldz nshas (kal'adr) [2] > > (malik) Kelm acibei o [3] [4] [5] [6]

 (selm) (itdi) (beleh) (gizlendi) Evliya elebi : 10 56 882 EVLYA ELEB bu iy demler nedir [1] Anlar dahi Msr vezirinden karndanz sulta [2] Fonca giderler Ya bunlar byle akdr Yzlerinin derisin yzenlerden ikyete mi geldi [3] Bunlar byle be idenin hakkndan gelb bunlarn hakk hak olsun dedi deyu terceman hakire bu kelimat ebl ehiyyeti naklidince hakir lemi hayretde kalub Hayfa ve diri Bama trab rik kim on seki padiahlk ve krallk yerleri ket gzar iderek bu diyara drdn Ve byle kelimatlar is Amma yine kend talebimle oldu deyu hamd idb kelimata gaz etdim Tercemana etdim Biz Mekke ve Medine sultan mevlna mlklarab velacem Kostantaniyye Kayseri sultan Mehemmed ann kullarmdanz Ve ann hkmndeki trabda sakiniz Biem-rillhi taal ol diyarlarda detu nun stne caridir Ol diyarlarn kavmi bizim gibi beyaz ola Ve bu sizin Foncistan ve B er(ber)istan ve Sudan ye Begangistan velhasl bu cezirei Msr iinde olan halk Hazreti Nuh olu Ham evldlarndandr Cmle sizin gibi yzleri gzleri ve szleri bile byle karad abbllemn sizi byle siyah bizi byle beyaz halk etdi Yohsa bizim yzmz derisin kimse y e olsa ve yzmzden kan cereyan ederdi Yohsa biz ikyete gelmedik Yzmz dcihanda ak id Hakdan hakk kim alvirmee kadirdir deyu vzane byle kelimatlar idb terceman bir bir K risi ncinse bir bir takrir idince m Vt }U! deyu hayretde kalub taaccb iderek yanmda o lan bir alay rag ve dag demlerine hitab idb Siz bunlarn gibi bimemi [4] iy demler u sual etdi Hele anda Msra ve Gazziye(dek) [5] seyyahat etmi Berberi demi var idi He men ol fethi kelm idb ^ Ji ya Kan Cercis Ben Msr kavmin byle pimemi iy kavm grdm yarda byle iddeti harl ems olmaz Annn iy kalrlar deyince hakirin akl bandan git ane kendi bizim cmlemiz ryan idb bizim gnee kon Bir ka gnde pissin derse cz biz keb i pieriz lhi sana snrm deyb tenuzler [6] ve Ya Hafiyz esmalarna mdavemet etdim gne bed hareket itmedi. Amma birinden [7] kalkub hakire doru gelince bu fakir dahi kyama gelb tabit [8] kadem durdum Amma gzlerim huddamlarmdadr [1] Yldz nshas (didi) [2] (sultan) [3] (geldiler) [4] bu kelime fazla [5] (zag) [6] (neuzler) [7] (yerinden) [8] (sabit) SEYAHATNAMES 883 Anlar dahi lt silhlarndadr Derhal yanma musahiblerile gelb Grelim ne gne tarz zr er deyu kuam zdrmege ibram ilhah idb grelim vcudun dahi byle yzn gibi iy midir en bu vehham hakirin dibelek akl perian olub iki kollarm mrafklarma dek aub gsterd annla kanaat etmeyb Elbette kuan z esba [1] vcudun grelim deyu teklifi malyutakl can bama srayu(b) hiddete gelb hakir gazabld olurdum Akl kasra bu hutur iderdikim e bunlar bizi ryan idb gne-de piirirler deyu havf iderdim Ve Bire meded hay deyu fery ad iderdim (Der)hal bizimle Donkoleden Habeli cibirt demleri Ya Kan Cercis Bunlar R um kavmidir Bunlar byle kelimatlar ve byle evz etvar teklifleri grmemiler ve iitmemi ir Bunlara Siz kuanz z Esbablarnz alub sizi ryan idb cmle mal menaliniz garet id deyu zan iderler te bu [2] silh tevabileri bellerinde er drder bunduklar var imdi hrinde bir kl bazar olur Sonra karndan melik Kakana ne cevab verirsin didkde varub e durub[3] tebessm iderek biz(i) yanma kagirdi Hakir sehl istina etdim Yz bin reca ile zanu bezanu meks idb baz kelimatlar etdi Ve zr dileyb mddeti medidi mr ire bu d a sizin gibi iy dem grdm yokdur Annn Grelim deyu reca eyledik Yohsa h ve kell ola deyu yerinden kalkub destimiz pus etmek ister Amma banzda anz yani sarnz boz di Bildim ki bu demde cnun almeti vardr Deli ile hem cels ve hem ens olmak divanelikd ndir deyb Bizim bamzda destannz byle diraz olduunun asl biz mcahidi fisebilullah uzda bununla sarub defniderler Almeti Muhammeddir Ve rz(u) vakar ahmeddir Bunu demin andan bozan rzn bozmak-dr Hl bamzda byle almetdir deyu destannz bozmyub byl ] mein yasd ardnda alt emame beyaz amber karub ihsan etdi Ve bir tobra d maverd (a) akyk ve yemeni ve mercan cevz bevva kadar iri habbeleri verdi Ve iki siyah bak ire kzlar ve sekiz esmerlvech gulmlar verdi Hakir dahi ana bar azm def iyn bir kl [

rdim Gayet memnun oldu Amma hakir andan ziyade mesrur oldum Zira kllar [6] her gn yzer deve [1] Yldz nshas (esbab) [2] (pr) [3] (oturub) [4] (derhal) [5] (fil) . [6] (filler) 884 EVLYA ELEB yk alef yerlerdi Ve sahr yenlin [1] gya nsfn nu iderlerdi Andan nc gn kendusile ya askerile yine Nil kenarnca Foncistana azimet etdik lgn on iki saat gidh Tavsifi kal'a(i) Itan Nilin garbnda ekli mdevver topdan bir kal'ai Ve bir cami ve alt yz tob ve ala palas eri vardr Hikmeti Huda hkimi Rumlu Kara Ali elebi Tobhanede bir Habee cariyesinden t evelld etmi bir fasih ve yarandan bir nazif elebi (i)di Habeden Zeylaa gidet ki [2] l emi sahavetinde bu Fonca esir olub elli yldan beru hals mmkin olmyub ehil iyal sahib i olmu bir halk ve halvlkelm k eyda can idi Badehu ehrin cami ve hafta pazar ola e boz(a) hanelerinde hanende ve sazendeleri seyr temaa idb ehrinden tara besatnlerde avun ve karyon [3] fasl etmee reftar iderek gitdik Der beyan vk hali prmell Bu hakir seyyah lem ve nedimi ben Adem Evliyai Glen aktar lemi ket gzar ve seyr( iyar iderek httai esved yani karalar diyarndan Sudan diyarnn ehirlerinden bu ehri It nam mahalde vaz' kadem ve ehrini seyr temaa etmee bezli hi-mem idb arifane ve bu ehr ezburun ke ve hazarn zayir ve sayir olduumuzdan sonra mezkr bostanda battih fasl ide n me-maliklerimizden Kzm ve Shrab berpa durub canibi erbaya nige-randa idiler Zira b iran [4] dideban ve nigh basar olmazdm Zira brim ve Say ehrinden yle vasyyet etdiler men mezbur gulmlar Aa ki dem nmayan oldu Amma bilmem niye suvar olmular Bu canibe gel ek zredirler deyu cevab etdikde yine silhlarnz ile mu-kayyed olun deyb karpuz yemee m ul oldum te geldiler kisi de beyaz demlerdir Amma suvar olduklar hayvanlar asla grdi mi [5] budukdur (yokdur olacak) deyince hemen bir nefesler [6\ Bekta zemzemesi sa das gelb hakir ayag zre kalkub bu canlara nazar etdim Grdmki Abdalan Bektaiyandan ik alender sima ve [1] Yldz nshas (nehri Nilin) [2] (giderken) [3] > (karpuz) [4] (ibran) [5] (grdiimiz) [6] > (nefri) SEYAHATNAMES 885 iki zarif zinde tvn ve [1] kan hayra [2] karudan nmayan olub yakin olduka sura re ub makam muaerde zemzeme-ler idb ferah surlarn alarak yanma gelb badehsselm [3] s dabbelerden nzul idb birbirlerimiz ile pb licam dab-besi ellerinde iken oturdular H n hakir Bire gulmlar u klarn ellerinden hayvanlarn alub gezdirdin Anlar idindi [4] H Bu hayvanlar zruh ksmndan can ve kan km hayvan eti tenavl iden demin yanna varm mler dahi gelmezler [5] deyu cevab etdi Ya deyu taaccb etdim Birinin bir mehib ger geral [6] (i) di Der beyan sfat gergerdan Yanlarnda. Rumda vzeralarn dabbetlarz misal divan atlar var kim gayetlgaye lhm ahm cesim ve semin atlar vardr Gya yle bir esbi kebirder Cildi sn muyludur Lkin kula n ve zahrndan dmmne dek bir siyah radde seramed muylar vardr Ba yine at ba gibidir elma gibi tarada Mdevver ve m-khhal gzleri vardr Ve at gibi iki kulaklar var Amma ka i mevzun gu hulardr Ve alnnda bir karn vardr Dibi gayet kalndr Ve ucu sehl mdevve i be kardr Gzlerinin yanlarnda pnar yerinden t burnundan girb kan rzgr mahalli dur Ve [8] Kulaklar vasidir Dileri at gi (bi) dir Amma iki dii birer yannda birer ka r uzun Yerlerinden tara kmdr Ular rm-hu sinandan nian verir Gerdeni gayet kasir iyle ved-iyle beraber yek pare bir gerdeni ktehdir Yelesi ta yerde srnr Bklm bklm le fitile olmular Perem yerinde bir aha var Peremi yokdur Ve ikemi husrevan kp kadar e cssesini yite[10]at gibi Ve arpas muyu azm parleri gibi [11] Amudvar ksa ve kaln ve tal trnakl ayaklardr Ve kuyruu dahi at kuyruu gibi kaln bklm bklm mergule ve m

muylu [I] Yldz nshas (rfan) [2] (Huda) [3] (badesselm) [4] > (itdi) [5] (gelemezler) [6] (gergerdan) [7] (Burnu sommaki) [8] Fazla [9] Yldz nshas (bklm bklm) [10] (hussateyn yine) [II] (gibidir) 886 EVLYA ELEB t dumm nazifdir Ve olkadar tvndr kim yile[l] sahasile[2] urub boynunda kalrm Zira boy havaya nazr mnharifdir Taakkul idb lei fili karamyub hir fil ya gzlerin m id evteleri ldr [3] Ne kuvveti gerden ve [4] gl [5] vardr kim bir fili cesmi gerdeni z hasnda gezdirir Ve yerinin[6l dahi merkebi byle hayvan idi Tarifi dabbei kazk boynuz Lisan arabda bagali berr derler Katrdan asla fark yokdu ll kulaklar dibinde boum bo siyah ince boynuzlar var Ular niterden nian verir Ve trnaklar ataldr Mezahibi erb nilmesi helldir Ve gayet cst apkdr Gya ceyrandr Ve iki senede bir vaz' hami idermi temaadr Bu klar bunlar kendlere msahhar idb licamlar zb [7] zahrlarna palanlar di Bu hayvanlar temaa idb bu canlar ile buanda [8] can sohbetleri idb canmz taze can ldu Ve mahazar deve etimiz ve tavuumuz bulunub fUUijji. deyb teklif etdik Anlar da hi Hayr bir bu canl ksmndan yedi senedir kim fariiz deyu bg etdiler Sebebi asln sua [9] Hindistan gemileri ile dem karnda Hind (d)en ee (Habee) giderken Portakal kffarl emilerimiz alub mz dahi esir eylediler Ve gemi demler [10] anbar icre bizi haps etdi Bir karndamz merhum olub na' [11] kebab idb bize yedirdiler Kmil bir ayda ol birad zi iki kii tenavl etdik Bir aydansonra hikmeti Huda bu Bahri Okyunusda gezerken bi r telttumu derya bizi bir kenara atub keitmiz[12] pare pare olub biz bir cebeli liy e firar idb bir b revanda gusl idb ikier rik'at salt kr klub zruh ksm tenavl ebi oldur deyu aladlar Ve er[13]gn bu hayvanlar bize gelb ins lfet etdiler Lisan h [I] Yldz nshas (ple) [2] (ahasile) [3] (oldur) [4] (ne) [5] (payleri) [6] > (birinin) [7] (urub) [8] (bostanda) [9] Yldz nshas (itdim tdiler) [10] Fazla [II] Yld]z nshas (na'n) [12] > (ketimiz) [13] (ertesi) SEYAHATNAMES 887 be(ge)ndiler Hl yedi yldan beru bu hayvanlar ile serseri gezerir[l] Bir selmete kmad ara Zengler iinde kaldk iy dem deyu bizi masharala alrlar deyu vfir ikyet zre o arpa ve dar ekmei ve kavun ve karpuz tenavl idb sad kr Huda etdiler Meler [3] yedi imi r^ayvanlar ile ot otlarlar imi Baz zeman ehre girdikde taam vermeyb risva [4] idi ermi [5] Hakir kstahane sual idb ne bann glnden ve ne diyarnn hki pkin-den ve n db maskat re'siniz ne diyardr dedim Diyar Rumda Konya kurbinde Lrende ehrindeniz deyu cevab etdiler Hakir itdim ehriniz grb hazreti Mevlna validesin ami-hinde [6] ziyaret eyledik Ve Karaman Olu Yakub ve Ibrahimin medresei ibret nmalarn seyr () temaa itdim didikde haz etdiler Hemen hakir itdim Ey ihvan vefa Eer selmete kmak isterseniz bu ha kirden bir kadem mnfek olman Bizi refla [7] kabul eylen Sizi muazzez ve mkerrem selme le biemrillh Msr diyarna kabran [8] didikde dest berdest olub hakirden tecdidi biat i birbirlerimize nanpare verb mz dnya ve hiret karnda olduk Bunlar ile bir hayli d lm idb yle sahili be-manda abdlan Rum grnce mrgu canma inirah sadr ve zevki der ostandan kalkub reftar iderek Itan kal'aisinde [9] konamza gelb bunlara refiklerimiz yannda yer gsterdik Yine sohbetleri ile merref olub ismi eriflerin sual etdim Biri Se yyid Nmetullah ve biri Seyyid Harullah [10] Bunlara birer kat bulunan esbablardan teklif etdik Hayr Biz yz yl fukaradan kmazz ve dnya cifesin kabul etmeziz deyu her

n itba [11] etdiler Gr-dmki ankasfat kaf konanda iyan etmi mstani canlar Hemen et 12] (evvel r &Jal\J jJ ) fehvasnca Itandan kalkub kat' menazil ve tayyi merahil ider ek iddeti hr ve renci bimar ekerek [1] Yldz nshas (gezeriz) [2] (biraz) [3] (Meer) [4] > (risvay) [5] . (iderlermi) [6] (camiinde) [7] (refiklie) [8] . (karam) [9] . (kal'asnda) [10] ^ (Carullah) [11] (ib) [12] . (evvelr refik smmettariyk) 888 EVLYA ELEB Kal'ai Baks On saatde Nilin canibi garbnda haebden kal'adr Ve evleri dahi haebdir Bir camii muht asar var Andan kalkub menazil kat iderek vakti zuhurda ve ot [1] iddeti harda ve y edinci saatde Kal'ai Hilletr Rikb Nilin arknda kal'as haebdir Ve camii ve gayri imareti dahi yokdur Andan dokuz saatde Nil kenarndan baid gidb Hisar Hilletl Cndi Sevr Hkimine Cndi Sevr derler Hkimi ismile msemma bir kal'ai haebdir Ve canibi garbdadr Ka 'ai [2] iinde bin aded haebden ve tobdan ve kamdan Berberi evleri vardr Bir cami var Amma hurmas olmaz Zemini gayet suredir Bu kal'adan ileri Fonc padiahna mjdeciler ve bizim demlerimiz kendi [3] nnce cemii hedayalar-mz ve mektublar ve namelerimiz hazr i alessabah azmi rah Sennar etdik Valii Munsr[4] olan efendimiz Kethda ibrahim Paann F oncistan melikine verdii bir sade yelkendz at bir gulmmz yedeine verdim Ye bir at s tife eer ve divan hat [5] ve palan rimesile ve srmal mnakka Mardin abaysi ile bir g edeine verdim Ve on aded erbet kselerin bir kahve tepsisi icre zeyn etdim Ve deste k emik gezli ve mzehheb gezli ve kugen oklarn destesin birer harir mikremiye sarub hud damlarma verdim Ve pervane yaylarn dahi birer harir mikremelere sarub birer huddamma verdim Ve cemii huddamlarm pak libaslar ile tezyin id (b) ileri ve heccanlar kezali k mzeyyen eyleyb her demim atba beraber olub name ve mekatbleri atlas kise iinde bir kka boe icre nmzce bir demimizde olub el zre gtrerek Nil kenarnca alt saat gid ir gubar siyah evci semaya peyveste olub gelmede ki saatden an grdk Nice bin atsvar v plsvar ve hiin ve himar suvar demler istikbale kub geldiler Cmleden geru Fonc mel nin Kanfini bir beyaz fili mahmudiye suvar olub [1] Yldz nshas (ol) [2] (kal'as) [3] > (gitdi) [4] . > (Msr) [5] (raht) SEYAHATNAMES 889 anlar fil zre hakir hussan zre badesselm hal hatr soruub azmi rah iderek bir saat dah i gidb sahili Nilde yetmi seksen hayme hargh nmayan olub mutall toplar a'aasndn d r hire-lenirdi Veziri, etdi Bizzat sultan size istikbale kd Anda cenabnza muntazrlard deyince asla tertibimize halel vermeyb yakn vardkda cmle hedayalar geri koyub Berberi stan kads ile atba beraber otana varub anda ta namusiyye altnda nzul idb db zre sinede varrken hemen yerinden pertab idb hakire karu gelb hemen hakir tevazu mesken et ile Esselm aleykm ya sultan Sudan Ve aleykm selm ya huddam Ali Osman deyb destim el ele olub berek ve glrek makamnda kaim olub hakiri dahi yannda zanu bezanu etdi '^ meydan muhabbete sumat Muhammed gelb yini Fonc zre taamlarn tenavl idb ellerimiz ibrik sabun ile gusl idb badehu bir erde gulm bir hokka ile sultann huzuruna bir ey g etirdi Sultan iinden alub ellerine srb yzne ve gzne srd an otan ii rayihai t ar olub cana safa verdi iaret idb gulm hokkai muvaceheme getirb hakir dahi yle eyledi

m Bir'gubar ebyaz Amma olkadar messir rayihas varkim misk amber ve anber (a) nn yannd a kfur deildir Hakir taaccb etdkde der an terceman Foncistan arub Tabur tri derle vab etdi Andan veziri Kanfin gelb melik kulana bir cevab didi Sultan dahi tercemana ol dahi bize reddi cevab idb getirdiiniz hedayalar tevabiiniz ile nmz sra kesinler [ ] didi fy\^[ deyu cevab etdik Hemen saat canibi erbaadan kslere turralar urlub yin e alaylarmz tertib zre Sultan n sra gidb benim atm yedek idb biz Sultan ile bir fi ik kim gya dabbetlarzdr Kasrnda yedi kii idik Filbandan maada yirmi iki glman dahi va idi Bu hal zre alay gruhu enbuh misal asker ekilb saatde Sennare ehri karib oldukd ariki-mmn canibey-ninde kat enderkat dem deryas Sultan grdklerinde ta secde mertebes iderlerdi Bu hal zre Sennare nmayan olunca kal'adan toblar atlub sadayi Allah Allah evce peyveste oldu Ve kal'aya dahil olunca ks ve mikrefe ve kudm dbelekler alnub div an azm olub cmle yn Fonc hazr olub Sultan tahtnda berkarar iken kanun zre varub ib me ve mektublar verb berran yani divan efendisi arab mektublarmz kraat idb bizi had fzun tarif ve tavsif etdkde tahtndan kalkub elim eline alub taht zre teklif etdi Ha kir haddim deildir didim Ve name ve mektublar bus idb koynuna kodu Andan gayri heda yalar birer birer hakir huzuruna koyub [1] Yldz ushas (gelsinler) 890 EVLYA ELEB oklar ve yaylardan ve kselerden ziyade haz idb safasndan her oka birer birer nazar idb taaccb iderdi Buyurdular kim Byle zkymet eyi dem dmene atar m didi Hakir redd db Padiahlarn lt dahi ahane gerekdir Hni gazada ba hals ider Bu cevabdan sehl his mi etdim Badehu yelkendz at getirdim Andan dahi cihan kadar haz etdi Andan pak ve nazif besatiyle koca surmayi doru gebtiei [1] getirdim ki tarafndan huddamlar kean b erkean ekb bukadar zag askeri grb bir veda sahli vz etdikim grenler hayran kald asmdan kaan arslan gibi nigeran etdkde grenlerin zehreleri ak oldu Amma hakir lisan h in anlyub dilim dilim olub hir iim hak oldu Bu at Sultan bu kadd () kamet ile ve buka dar zkymet besat ile grnce kmil iki saat bakd Ve kendi ezanlar okundu Andan divandan bize saraynn bir kesinde Nil kenarnda limon turundu ba rem misal bir konak verb c amlarmz ile anda bin seksen a'banl muazzamnn yirminci gn Sennareye dahil olduk Evaf vilyeti Sudan ve taht Foncistan Kal'ai Sennare Ertesi alessabah yine divan olub hakir melike Kr Hseyin Kann gaza malinden gnderd he alar cmle teslim etdiler Badedde-van [2] melik ile lfet idb taam tenavl etdik btida t amlar snnet zre arpa ekmei ile za'teri Halildir Andan nmeti celildir kim evvel koyun kebab ve ceyran ve deve eti ve deve sd ile dar yerler Vesselam Gayri taamlar asla bil mezler Pirince [3] ve ades ful gelirse Msrdan ve Circeden gelir Amma Ramazan girin ce pirin pilv kabak kurkas ve karnebit piirdiler Yevmiyye bin tekne taam mebzul idi H uzuruna be gne taam ve iki yz Sudan tabaklar ile taam gelir Huddamlarmza elli ulbe ta m tayin idb drt yz dan ekmei ve iki yz rubu'dar atlarmz in beher yevm vsl idi A i bir halku halvelkelm eyhi ab eklinde esmerllevn ve bir vecihlmanzar kaddi vasat v beyaz destara kezalik beyaz asdar giyb daima ibadete meguldr Amma divan gnleri azn v burnun balar Ve huzuruna gelen akiler karn zre yani yz koyu yatub dava ider Mddea a h dahi yanma gelb oldahi yz [1] Yldz nshas (gebiei) [2] (badeddivan) [3] (pirine) SEYAHATNAMES 891 zre yatub melik yannda kadlar dava dinler Amma gayet fzl ulemay malikidir Zira Berbe tan Sudan diyarlar cmle malikiyyl mezhebdir Kadlar ismi efiddin Sultanlar Melik Kaka ezir [1] Kafindir [2] Ve defterdar Dabir Kandr Ktibi Berrani Kabndr-ehir hkimi Sirdi r Bebbavlar Hacibdir Askeri tayifesi kelmdr kim cmle kerre yz bin kara zag Urbana dir Ulufeleri yokdur [3] Ve reaya ve berayasmn hisabn Cenab Bari bilr Zira bu dnyada nekadar esbab giyer dem var ise bu Msr ceziresinde bin giz okadar ryan ve bryan ve ca mahlku Huda vardr Emraz muhtelife nedir bilmeyb muammer olurlar Ve ehrinde eyhli fi ve Maliki ve Hanbel muktedileridir Amma Hanef mftisi yokdur Ve nakibleraflar vard ra sdt kiramlar cabeca vardr Bunlar daima divan melikde hazrlardr Drt azametleri ri yokdur Ve esbab ihtiamdan harir makulesi giymezler Cmle yn beyaz gmlek ve beyaz de tar ve paylerinde cimcime Vasatlhal olanlar pay brehne ve serbrehne gezerler Bir deme kati icab etse cmle yn eraf meveretile ya kati ve yahud nefyi beled iderler Ve nisva n tayifesi divana gelse melikin kaasna muttasl bir hcre vardr Ann kam rlm kafesi

hal ider Yohsa bu diyarda avret tara namahrem huzurunda gezmek memnuatdandr Ve yed i sekiz aylk yerden gelen akiler in baka msafirhaneleri vardr Meklt ve merubatlar rafndan verirler Msafirne gayet ikram iderler Ve vilyetleri vsiatl aktardr Alt yz r ve bin be yz kal'a ve krk [4] tih ve yetmi cibali kebir ve yz sahra ve krk buhayr hul ve elli buhayre (i) maliha malikdir Ve diyarnda krk elvan maadini haslara mali kdir kim bir padiah malik olmamdr Cmleden ziyade l ve lista-nnda altun tibri payi ldir Amma su'ban misal mekkilleri vardr Semi helhili ile demi helak ider Yine byle ik en vakti seherde cmle ylan ve yanlar nimecal [5] iken altun tibrin cem idb firar ider er Ve gm madeni ve bakr ve demir ve kursum ve neft ve katran ve gubar cam billur ve a l ta ve srh ve kelrmeninin. nazifi ve kkrdn dane dane ltifi bir diyarda yokdur Bu i nice maadinler ve mutalsamatl defayin knuzlar vardr kim cmle rayegndr Amma bir ala uuz ve uursuz tayife iinde olmak ile * [J Yldz nshas (veziri) [2] (Kanfindir) " [3] (yok) [4] (bin) [5] (bmecal) 892 EVLYA ELEB istihracna kadir deillerdir Ve behayim makulesi bkar bekr hovarda kavmi vardr Ve bu t ayifenin ahvalt ve evz etvarlarn tahrir etsek tatvili kelm olur Zatleri gibi ahvaltla kdur ki tahrir olunmaz Der beyan haddi Sudan imal canibi krk merhale baid Habe ile ma'dr Ve ark canibi on merhale yer Dumbiyye su nile muadr Ve cenub tarafna iki aylk yol Krmanka meliki ile ma'dr kim Nili Mubarekin 'si tulu bu Krmanka [1] diyarnda Cebellkamerden kar Ve garb taraf aylk rah Bega ile muadr Yldz taraf alt merhale yer Berberistan meliki ile hem hudud Ve cemii reaya ar ile Berabere reayas mahltdur Ve Nilin canibi ark tarafnda yldz rzgr zre Alev m hududdur Bu vsilaktar diyarda olan acayibatdan temaaghlar var kim diller ile tabir ve kilki cevahir nisar ile tahrir olunmaz Amma mahallerinde alkade-rttaka terkym id eriz Ve byle asude muazzam diyarda yahudi ve nasran ve kbt ve rum ve ermeni ve firen k ve kzlba ve Hind ve Sind ve kavmi ervam yokdur Amma bnyan kavmi vardr Ate perestler ir Habed (en) ticaret ile gelb giderler Ve vilyeti Firdan ki ann fethinde hazr olduk Anda Mugan kavmi vardr kim bu Sudan hkmndedir Ve cmlesi kadidi mahzdr Bir lhm ahm s dem grmedim apk ve cemma' ve iddeti hra mtehammil demlerdir Kanaat idb cmle rya ezerler Ve bu diyarda asla uka ve kuma ve katife ve kemha ve hr ve gayri harir makul esi yokdur Ve altun guru yokdur Ve muhta deillerdir Ab ve ecdadlarndan byle grmler rlarn getirdikleri meta deve koyun ve sr ve camus ve dendan fil ve ahai gergerdan ke d ve fil kalkanlar ve zbat ve kakulei kebir ve sadici Fonc ve saka (n) kuru berr ve ti ve bnu [2] ve pelsanta ve sac aalar makulesi tahrir olunan mal menal ile tccarlar tan dei doku iderler Asla beyi iralarinda altun ve guru1 yokdur Ve tibrleri gayet ok Amma kal idb altun sikkeli etmei bilmediklerinden sikkeleri yokdur Amma hutbeleri okdur Arab lisan zre Cum'a gn hatibleri minberde va'z iderken badettarzye ve tasliye Cyjs u ^,1 c/\ av** Cx} oiialji o'\>-il> *m-ji _-u ) Badehu (oh*-*' o^^i'^ Ju ssv1-' >t*^-* deyb 3 & Ayetin tilve tidb mezzinler kamet idb ikier rik't salt Cum'ai eda idb camiden karlar Zahr hiri eri asla klmazlar De'bi kadimleri [1] Yldz nshas (Krmanka) [2] (bnus) SEYAHATNAMES 893 budur Ve bir avreti menkhalie aldkda ta melik huzurunda bilmuvacehe nikh olmaynca olm az Cemii bildlarda melikden izin gider Meliklerine peygamber kadar itibar iderler Camie ikre giderken melikin yolunda durub secdiye yakn tazim iderler Byle iken meli kleri camiye piyade giderler Ve na'lmn kendi elile alur Olkadar tevazu sahibi deml erdir Evsaf kal'ai taht Sudan ehri Snnare[l] Nilin canibi garbnda vilyeti Sudan hakinde bir vsi fezada kal'ai azm ve ehri kadimdir btida bani [2] Halha Kan melik binasdr Cmle tob ile mebni ekli murabbadan tuln kal' metindir Amma hendei yokdur Ve taradan bir kat dahi haebden mebni azm stunu dirahtler ile tat biribirlerine balyub ii rhtm dolma haeb kal'adr Bu mertebe tarif ve tav

an murad oldur kim b-rim vilyetinden beru Nil kenarnda pare sagir ve kebir kal'a temaa etdik Bu cmleden bykdr Ve mamur ve mzeyyendir Zira taht Foncistandr Dayiren m tula bina kal'as bin admdr Ve kapusu ve kal'a iinde topdan Kakan dris Camii Mina rdr Ekseriya ubur etdiimiz kal'alarn camilerinde minareleri yokdur Ve melik saray () ve vezirleri ve erbab divan ve yn haneleri tobdan ve Nil tynile svanm kam ve ala htasar iki bin basz ve baesiz evlerdir Amma cmleden melik saray () Nile nazr havadar raydr Bir hammam ve Nil kenarnda limon ve turun ve hurmal ve reyhan glistanl mzeyye aydr Bu kal'a iinde asla arsuy bazar yokdur Lkin kal'ann garbnda olan varuu azm alt ded top ve haeb ve kam ve ala. ve hasrdan evlerdir Cmle tariyk mlar pak rimaldir ya bu diyarn nice kerre yz bin kavmi karalar kara obalar ile konub gerler Sahranin d eri okdur Tara varu kal'asm tamir termim murad idindiklerinde bu kavme ferman idb Ni l cezirelerinde hsl olmu lgn ve santa ve sacr [3] aalarn develeri ile getirb kal' etmee memurlardr Yohsa Rum kal'as gibi dizdar ve neferatlar yokdur Amma sehl cebehane ve barudu siyah ve elli aded ah toblar ve baz tfenk endazlar vardr Amma atmaa olk et ide-mezler Gayet vehham ve mdrik ve ihtimalci kavmdir Ve kal'a ka-pular zre fli k ebir inciklerinden demir bendler sarlm toblar [1] Yldz nshas (Sennare) [2] (banisi) [3] (sac 894 EVLYA ELEB vardr Hayli glbank verir Bir sefer seriyyeye gitmiler Bu fil st-han toblarn develere edb gtrrler Ve yevmi idde ve bizim Ramazan hillinde hakire ramen cmle toblar endaht velvelesi ve neft ve katran raan cihan zeyn etdi Ve ta sabahadek bir hay huy yelvele etdiler kim gya suru hmayundur Ve Habe zengleri ve Mendebiyye zengleri bu ehri nehb garete geldiklerinde haber idb imdad iderler Berber bu Mendebiyye kayminden gaye t havf zredirler Anlar mslim deillerdir Harneri inkr iderler Ve bu aa varuda yed an ve krk mesacid aladan ve yz dkkn haladan mfid ve muhtasardr Ve kahvehaneleri leri bhisabdr Beni Adem cok olmas yznden mamurdur Yohsa Rum ve Arab ve Acem ve Haleb binas gibi binay azimler cihetinden mamur deildir Ve krgir binal han ve hammam ve bezazistan ve imaret ve sebil mekteb ve medaris misilli binalar yokdur Zira bu ehir de bakla kadar ta dahi yokdur Hki pki olkadar ltifdir kim fafuru in misal kse ve gz yaplsa mmkindir Ve gayet mahsuldardr Bir kile dardan be yz kile mahsul alr Ve arpa v uday kezalik lyuad hsl olur bir haki tutyaya malik diyardr Abu havasnn letafetinden ib tabiat olan melikler cabeca baeler insa etmiler Limonu ve turuncu vardr Amma balar da ruh yokdur Amma bostanlar gayet okdur Siyah erde mahbub ve mahbu-belerine nihaye t yokdur Yani esmerllevn olma cihetinden trleb ve abuslvech zeng sfat ola Hayr yle yle nerm ram mahbubu glfam reftar gftar ivekr bintanlar var kim herbiri dili k igeran iderler JUtjv^ U*- Zira yedi kudret ile mkhhal merali ve gazali gzl ve irin s azif ve seramed karne mahbubanlar olur kim gren hayran olur Mezhebi Malikde menk-hal ie grb almak caizdir Ve nikh mut'a memnudur Amma ulemalar bir kavli zaif zre mehil v iler Bir iki haft (a) bir hatunu nikh mut'a ile istimal idb bir zira bez nikhn verb ub tala-gn yad idersin Mahbubeleri andan malmdur Amma mahbubeleri ayan ve beyan ve ryan esmerllevn glman hussanlar bir fula muhta ve avc[l] ve girisne zac serseri geze ler Bir iplik versen drt gn hizmet ider Bazlar defi cu etmekn hizmet iderler Halle dder maalar byle mukadder olmu ryan kavmdir Amma gazaba geldikde tarfatlayn icre te olurlar Sevday mahz kavmi lecucdur Ve bu kavm kavmi Benkala ve Donkola ve Afnu v e Bornu ve Krmanka ve Beganski kavmi gibi bed asl deildir Herkes kffn gzedir Zira mel kleri dahi yle bedehre ve bbehre kavm deiller-[1] Yldz nshas (ac) SEYAHATNAMES 895 dir Div ser ve trleb ve pil pay ve gul endam deillerdir Gayet mevzun ve irin ruy ve i in kelm ve nigindan [1] ve hokkadihan ve esmerllevn gerdan ve gabgab ar[2] zenebdanl ve hurma burun drdihan siyah vech ile glfam dudaklar arasnda yle berrak ve pak ve he mvar dizilmi diirdane beyaz dileri var kim gya herbiri birer drr hrmzdr Sanii Bariy dur kim bunlarda olan nergis ve merali kudret vesmesile mkahhal emi gazaller var ki m herbir nigehi bir nigehde bir nigh inayi ile nigh agh iaret ider kim vcudu k a esvab ekal (le)rinde hafiflhal hsnde prkemaldirler En aniyasmn belinde birer ceyran risi ve koyun sahtiyan balar Kenarlarnda gnagn boncuklar ile zeyn iderler Boncuk dahi bunda gayet makbuldr Ve einlerinde birer Msr petemal ve birer skenderiyye ihram va dahi iddeti ita mahallindedir Gayri zeman ryan ve giryandr Ve zenaneleri Saidi Ali

ihramlar ve mnakka kutnu araflar brnb ayaklarna ve kollarna yirmier ve otuzar s man halhalleri geirirler Ve cmle kelimatlar Hazreti dris nebiden beri lisan iber ile elimat iderler Lisan iber Evvel hisab madude ^ 1 tf* 2 3 J- 4 tyj> 5 6 ->liJ 7 >> 8 dv 9 d\i 10 iiri Kakan Melik Beli kelimatlarndandr Gzel olan psem civan Koynuma alsam Siyah kolunu Benim o yar Gnlm verdim sever kul an canmn can Evvel msra temam oldu Tercemei evvel temam oldu Sineme sarsam ahma emsem Msra salis temam Msra terceme temam ila. ^jL5 grsem ben an boynuma alsam dnyada varm j& [3] dese o yarim kfr m etdim k oldum ben an sevdim koca zeman [1] Yldz nshas (nktedan) [2] (ah) [3] > (^Jjj) 896 evliya elebi Msra Terceme Nice Kakan sultan kul oldu her an cannadr can ol ola kurban eyleye kran Makam bayannda [1] beste olunub okunur Ve bu ehrin irfanlar ve nisvanlar gnagn ferac [2] okuyub def ve dbelek mikrefe ve kabaklar iine akl talar doldurub zifaf srr gec gnleri alub bozay () ve soan ve sarmsa yiyb varsalar ve feracete yani murabhalar im tabir olunmaz Ve sitare zhreye mensub olduklarndan cmle uh ve engl demlerdir Rica rinin isimleri bu gnedir Ermai beni Ademi Foncistan Evvel Idris ve Cercis ve Hamd isimleri gayet makbuldr Ve Nasr ve Fonku ve Apumba yan i aadr Ve Firma ve Adlan yani askerdir Ve Sirhac ve Beir ve Daniyai [3] ve Cedell [4] ve nbl yani Sleyman Ve Abderi yani Abdurrahman Ve Fsban yani hoca dtmekdir Esmai nisvan Foncis (t) an Daglite ve Haccici ve Kavra ve Havza yani Hafaza Ve Nuraha ve Eraba ve Hue ve Gan iyye ve Halime ve Makni ve Ameni ve Nefise ve Semame ve Meika ve Asiye Sebika ve Hacce ve Bare ve uv ve Care yani Cariye Ve Hitte ve Medine ve Asani ve Hanife ve Sema Malmumuz olduu mertebe valide ve hemirelerimizin isimleri bu vech zredir Amma b u avretlerin iinde gayet fakireleri vardr Bu avretler avret yerlerin koyun ve ceyr an ve kei derisile setr idb mezkr derinin ucun dilim idb herbir psklne boncuk ile ze iderler Gayri vcudlar ryandr Ve iddeti hardan esbab giyemezler Ve esvablar dahi yokdu Ab ve ecdadlarndan Nuh nebi bedduasile yle gregelmilerdir Amma hayvanlar gayet okdu mma katr yokdur Ve merubatlar b Nil ve dar bozas ierler Amma Krm bozasndan zi verir Mekltlar dar ve [1] Yldz nshas (hayatde) [2] (kraheta) [3] (Mdell) [4] (Hadella) SEYAHATNAMES 897 a (r) pa ekmei ve koyun kei ve camus ve bakar ve cemel ve fil ve gergerdan ve zore npa ve ceyran ve devekuu yumurtas ve kedi ve deve kuu ve kazk boynuz ve arslan ve ka planlar besleyb yerler ve lezzetin gayet medh iderler Ve bu tenavl etdikleri hayvan atlarn postlarn evlerine derler Ve ceyran ve kuzu derisinden yasdk iderler Ve avretle ri hanelerin deve kuu ynleri ile ve nice bin yumurtasile boyunlarn zeyn idb be alt g sekir verir deve sdn nu idb cilvelenirler Deve sd bozadan ziyade sekir verir Arak gib sekir verir'Ba ve baelerinde zm olmamagile arab ve arak yokdur Boza ve sdden gay yyif ile lde deillerdir Ve deve sd bu mertebe sekir vermesinin asl halfa kk namnda batatn kkn koyub arabdan ziyade sekir verir Hatt suya koalar ol sudan nu iden serho Amma bu diyarn iddeti hararetine bu mkeyyifutlar muvafkdr Ve ahalii vilyete biemrill

deti hr tesir etmez Hamdi Huda hakire dahi tesir etmeyb Arafatda ihramda olduumuz, gibi pabrehne ve serbrehne gezb ehli Fonca tebaiyyet etmidik Bir gn tevabilerimizle i este hatr olmadk Zira badelasr ta sabahadek bdi saba esb deme hayat verir Ve b Nil b ahalde b zlldir Zira tul mahalli cenuba bir aylk yoldur ure yerlere ve neft ve katra e kkrd ve hadid ve rih maa-dinlerine uramadan gelir Ve nice yz bin tur'alar iinde yla ve yan ve mur mar ve kepe kuyruk nam zehirnak hayvanlar gark olmu tur'alara uramadan hemen tul idb bu Foncistana gelir Annin bu diyarda Nil b hayatdr Amma gayet s ce r Amma ceyran tulumlarna doldururlar kesbi hava idb buz paresi olur Amma itidal zre olan sudan imek makuldr Zira pek brid su oldiyarda iddeti hr kavmine ziyade hararet verdike kesret zre nu etdkce ishal emrazna urar Ve bu diyard (a) pire ve tahta biti o maz Zira cmle halk Say yaile yalanub gnede ve camus gibi yatarlar Kehle ve pire ve ta ta biti ise dhniyyat olan yerlerde olmaz Ve bu diyarda hile ve gavga ve gaybet me savi iftira ve zulm ve kizb ve zina ve livata ve gammaz ve nemmamlik bilmezler Ve emraz muhteliderden ve zatlcenb taun ve fel ve ra'ei vcud ve czam ve sil ve irpene kele, ve beras ve kuba ve humma velhasl taun dahi nedir bilmezler Hemen eceli msem malar geldkde ar hastelii misal bir maraza mbtel olub evvelden dahi zaif bir ka gn etmedi gibi l msafiri deyb defn iderler Tatar ve Anabud kavmi gibi hasta ve mevtadan kamazlar Ve bir demin ldne h figan ve girye naln etmezler Belki hande iderler Hak db Nin bg eylemezsiz didim Biz dahi Evliya elebi : 10 57 898 EVLYA ELEB lsek gerek Nin alar(z) Bir ayb ey deildir Kanundur Cmlemiz lr deyu cevab etdiler tevekkl babna yapm bir alay kavmdir kim [1] i^J\cJ ya milk [2] deillerdir Hemen bul tenavl ider Bulmazsa cian gezb hir Nilden balk sayd idb defi cu eyler Neticei kelm bu Sudan diyarnn ahvaltna vkf esrar olduumuz mertebe tarif ve tavsif idb tahrir eyles mdevven olur lmi heyet ve ilmi sturlb ve rub'u dayire ile irtifan alub arz beledin ve tul () nehar ve iklimin beyan ider Evvel Hatt Istva iklimi evvelde bulunmudur kim Berberistan ve Alevistan ve Dumbistan * vilyetlerine urayub gice ve gndz beraber olan yerlere Hatt Istva derler kim iklimi evveldir Amma bu vilyeti Sudan Hatt stvadan ieri cenuba otuz bir merhakde [3] vardk k m Medar Cedi hkmndedir Bu medara hakim Batlimos iklimi evvel demiler Hatt Istva iklim sanidedir demiler Amma Foncistan ve gice ve gndz beraber olduu diyarlardan otuz kon ak cenuba gidb irtifa ile veray Istyay ubur idb on alt derece ve yirmi be dakika bul vesselam Ve derbar Asvan Medar Cedinin ta vasatndadr Medardan ileri hukemayi kudema tahrir etmemilerdi Zira ol asrlarea iddeti hardan ve tesiri seretandan imar olmadnda iklim tahrir etmemilerdi Hl Msr ceziresinin cenubu nihayeti burnunda Portakal kffar til idb Bahri Muhit kenarnda kal'alar yapub ehirler bnyad idb Nil bandaki kavm ile ira idb Medar Cediden ileri bir iklimi vasat kadar vilyet buldular Amma iklim deyu tahrir etmee liyakati yokdur Msr ceziresi budunu [4] iki taraf Bahri Ummandr Gayri tr b yokdur kim btn bir iklim tahrir oluna Bahri Muhit verasnda cenuba be bin mil baid bir arz haliye grnrm Amma hl leylek kular ann stnden tayeran idb uburetdn ramamlardr Zira varmaa Bahri Umman ve Bahri Okyunus manidir [1] Yldz nshas (LuJKU) [2] (malik) [3] (merhalede) [4] (burnunun) SEYAHATNAMES 899 Zikri iklmi evvel Oldur kim edayini [1] arz zre ulemay ve hukemayi kudema arkdan garba bir radde ekmil erdir Alelittifak ana iklmi evvel demiler Amma bu dahi min indillhdr Hazreti drise ve Hazreti Daniyale verd ilm ile tul diraz mrlerin lemi seyyahatde gei-rb cihan tule zan sarkan ve garban ket gzar ide ide l-ullaha vkf olarak ibtida iklmi evvel tarh et er Bu iklim zre arkdan garba gidb arzn on iki derece ve krk dakika bulub ana iklmi ev el didiler Bir derece ve dakika noksan deildir mdi bu dahi Cenab Barinin rat [2] ezls i ile lfz kn ile byle halk olub hukema vkf esrar olub iklmi evvel ve sani ve salis bi ve hmis ve sadis ve sabi didiler Ann veras iddeti itadan skna olmadu ecilden ikl

r tahrir etmeyb iklmi sbi'de kald Amma bu Foncistan tarafnda Hatt stvanm ortasnda lyeti Amran ve vilyeti Zenc ve diyar Habee karib ehirler vardr Bunlar dahi iddeti h beni Adem sakin olmayub iklim tarh etmemiler Amma yz yldan beru vilyeti Amran ve ehr i Zenc mamur olmu naallah mahallinde arz beledi ve tul (i ) neharile tahrir ideriz A mma bikavli Bukrat ve Sokrat iklmi evvelin vasat bu ubur etdii-miz Berberistan vilye tidir Arz 16 derece 37 dakika olub atveli nehar 13 saat idi Bu ve bu iklmi evvelin tuli arkdan garba bin iki yz elli fersah yerdir Ve arz yz krk fersahdr Ve bin pare e leri vardr Ellisi sevad muazzamlardr Evvel Cezire(i) Serendib ve Hindu ve San'ane ve Togar ve Habe ve Ferahbd ve Ahmedbd ve Divbd ve Dohten ve Cezirei Habede Zeyl ve disu ve ehri Zenc ve Sudan ve Berberistan ve Marib ve Fes ve Ferang[3] ve Tanca ve S ebte baazmda karar bulur Veras Bahri Okyunusdur Ve bu iklmi evvelde bikavli Padra v e Kolon yirmi cebeli azm ki zirvesi eflke sercekmi dalardr Ve otuz nehri azm vardr C nehirlerinden Nili Mubareki azimdir Ve iki iklimden gzer idb iklmi sani hirinde Dimy at ve Reid ehirleri dikinde Bahri Ruma munsab olur vesselam Ziyaretgh taht Foncistan ehri Sennare Evyel merarisannda [4] Eeyh Isa ve Eeyh Bilal ve Hac Kandan ve Eeyh Sitvan ve Ha e Eeyh Ali ve Hac [1] Yldz nshas (edmi) [21 (iradet) [3] (Merank) [4] ,, (mezaristannda) 900 EVLYA ELEB dris ve Eeyh Ferec ve Hazreti Asm ve Hazreti Ali Kerremd-dini Adn ve Eeyh Hadi ibni n ve cmle kakaolardr Bir mahalde medfunlardr Amma kubbeleri olkadar mzeyyen deillerdi [1] Ancak Selef Melik Kakanlanmzdr deyu ziyaret iderler Herbirin ziyaret etdkce bi rer fatiha ile yad idb selmetle Ruma kmamza himmetlerin reca iderdim Hamdi Huda duamz hayyizi kabulde vaki olub bu ehri Foncanda [2] krk gn meks idb seksen Ramazan gerif temamen Melik Kakan ile zevku safa idb bir ryan bryan di etmidir kim esvab giysek kib ar [3] oluruz Akbet akal eksere tabidir deyu hakirde tebaiyyeten deli plakdan Id idb hakire Melik canibinden diyye bir kat beyaz suzeni lipaeler ve elli Hatay brme boas e elli Geer ab [4] kutnu ve bir fafur bohurdan ve bir torva trnak d ve bir glabdan ve iki Habege cariye gnderdi Hakir dahi hedayay () getiren demin huzurunda memlklarmza v bize Kal'ai Itanda refik olan Dervi Seyyid Nmetullah ve Dilri Seyyid Carullah (a) b irer ger at ve birer brc bezler verb gelen deme bir boca don gmlek verdiim gibi ak Melik Kakana belyi azm olan iki fil ve bir at ve iki ift boca al alay kamiys serail [5] ve iki tob sof ve bir donluk al londirine ve bir deste ferh dhan [6] destan ve zerduz mikreme Bunlar hakir kend demlerim ile Melike gnderb demlerimize be kutnu boynuz rbat [7] verb adman geldiler Anlarn akabince Melik hanemize gelb taam bizde te avl etdi Zira Hudayahamd olsun iki memlkmuz gayet stad kmil bar [8] idi Her leylei anda bizden onar elvan taam gelb tenavl etdkce safa iderdi Ve tabbah gulmlarma ihsan iderdi Ziyadesile brekden ve baklavadan ve tencerede pimi soanl i kebabndan haz ide adettaam bir alay Habe tccarlar ve yenieri cibirtileri gelb Habee gitmee izin istey ad ve refik asker taleb etdiler Alerre's deyb bin atl ve bin' hicinli iki bin piya de eli harbeli demler verdi Hemen hakir frsat ganimetdir deyb izin isteyb refik iste dik Alerre's Biz sizinle refikiz Beni Msr vezirine gtr Kulu kurban olaym Ve senin yan an bir an mnfek olmaym Zira seninle gayetlgaye hsn lfet etdik [1} Yldz nshas (deillerdir) [2] [3] [41 [5] [6] [7] [8] (Foncistanda) (kebab) (Gr at) (seravil) (Ferhad han) (zbat) (abaz) SEYAHATNAMES 901 Allah senden raz ola Hsrdi hulkun ve halk[l] kelmn bizi size k etdi naallah bu ask oruz Andan sizinle vilyetimizin ibretnma olan yerlerin ket() gzar iderek sizi gndereg deriz deyu vaade eyledi Ertesi gn rah hedayalar yrd Evvel yirmi deve yk arpa ve dar emma beksamat misilli peke pimi ekmek ve elli sindyan zeng mzrak ve fil kalkan ve yir i ift fil dii ve on ift gergerdan sahas ve bir izar keler derisi ve biri izar alaca misk kedisi derisi ve on kz ve on olan habe ellerinde birer kutu ile geldiler Her ku tuda amber ve misk ve seylan ve akiyk ve zeberced ve kallemisk ve panzehir ve ay nssemek makulesi talar ile malmal ve bir tavus naka getirdiler kim gya bir huri idi L

m ahm yerinde gya burak refref idi Ve taht hkmetinde olan kla' hkimlerine rsumla kadar ihsanlar alub kabul etdik inaallah Msr veziri efendimiz in dahi hedayalar hazr eriz deyu hedayalar getiren ba demine bir alaca am abas ve bir sark ve bir boe don ve gayri demlerine on kiiye varnca birer mikreme verdik Safa etdiler Ertesi gn paann edayalar geldi Yz tavus hiini mzeyyen zre elli siyah memlk ve ellisi siyah erde pak lar ve elli deve yk defterile fil dileri ve gergerdan boynuzlar ve iki yz fil kalkan e bin ift karg ve yz kaplan postu ve yz ift bebr postu ve bir yk keler derisi ve be isk kedisi postu ve on yk bnu ve on yk sindyan aac ve iki yk tibr ve bir denk zbat r denk zimran ve bir kutu misk ve altm aded ema-me anber ve bir kutu hanneban bir gn e siyah nebatatdr Ademin diman rayihas muattar ider Ve bir kutuyi kebir karidan Bu da hi bir ot kkdr Rayihas benefeden messirdir Ve bir kutu sakan-kuru berr ve bir kutu d sekseban ve bir kokka dhni kibrit ve alt kutuyi kebir kakule (i) sagir verb bu cmle makbuzumuz olub nameler iinde tahrir olundu Ve ertesi gn paa kethdasna ve kapuclar ke hdasna ve hazinedar ve mhrdara ve eyhlaziz Bekr zade hazretlerine dahi mezkrunun h r Anlar melik bir demine teslim etdi Hakir tavabiatlarmz ile meveret idb bu kadar ba kilin ruzmerre ykledb indirb bindirmesi [2] ve bize paybend olmasn mlhaza idb melik mavere dahi idb anlar dahi Eer murad iderseniz bu cmle hedayalar bizim vilyetimiz g lerine koyalm Ta elll vilyetine varnca emn eman zre varrlar Anda gayri gemilere kors Siz karadan anlar gemiyle yine her menzilde [1] Yldz nshas (hak) [2] (bindirmesin) 902 EVLYA ELEB grrsz Ve siz ve [1] biz mu'temed demlerimiz koyalm deyu bu re'yi tedbiri ahsen grb iki yz pare Nil gemileri gelb cmle memalikleri ve gayri ykleri gemilere meklt merub ar ile demleri doldurub mtevekkil [2] alllah deyb kal'ai brimde bize muntazr olmaa ler Ve paaya ve hakire verilen hedaya cemeller ve heccanlar dahi cmlesi melik demler i ile ve bizim tarafmzdan Berberi demlerimiz ile birden bir gn muhaddem gidb gtrm anbeha ve hafiflbar olan eyalar yanmzda alkoyub elli dem ile melik yannda kaldk eksen bin atl on bin heccanh askeri derya misal ile bizzat melik bizi altarikussay di vei-kr Foncistandan kdk Elfelssani ve Seb'n Bin seksen Ramazanlmubarek dinin beinci gn taht Foncistan olan ehri Sennareden bi melik ile vilyeti Remletlhamal ehrini seyr() temaan iderek grdmz ucubei dehrden i r beyan ider Evvel cmle Habe karhan halkna haber olub anlarn cibirti kavmleri tfenkler atarak gl kerek nice bin zkymet metalar deve ve filler zre tahmil olunub bizim (ala) alaylarmzd n mukaddem anlar yirmi bin asker ile alay idb ehirden kub canibi imale gitdiler Beri tarafda melik dahi askeri bpayan ile filler zre ks kakanbanlar derek mikrefe ve gebe lerin derek Sennare ehrinden kub yine Nil kenarnca cenub tarafna azimet olundu Hakir likden sual etdim ki Sultanm Bizim Rum taraf yolu imal cani-binedir Biz hod yine ce nub tarafna gideriz Ne hikmetdir didim Bizim Sudan vilyetinin mamur bdan yerleri ve vacibsseyr ate mutalsamat garineleri [3] bu taraflardadr Ann in bu canibe gideriz Ve ncistandan icre cenuba on merhale yer gidb vilyetlerimiz dahi seyretmi ol deyb kat' m enazil iderek dokuz saatde Binayi Kadim Kal'ai Apsuka Zeman evvelde ehri azm imi sr esaslar nmayandr Amma kal'as Nilin garb canibinde pelsanta ve sac aacndan dolmadr htm [4] kal'ai kavidir Cirmi bin admdr Ve ekli [1] Yldz nshas (size) [2] (mtevekkilen) [3] (garibeleri) [4] (dolma rhtm) SEYAHATNAMES 903 rabbadan tulnce vaki olmudur Bu kal'ann cenbinde sahili Nilin bir emenzar yerinde hay me ve harghlar ile meks olundu Ve lgn melik divannda seyr() temaa etdiimiz acayibat n ider Evsaf ibret nmayi acibe Evvel melik hakiri haymesine davet idb Hind seyirleri [1] zre meks etdik An grdk Meyd

n muhabbete nice bilk [2] dem cem olub seraperde nnde kat enderkat demler zanu bezanu olub oturdular Ve ortada bir meydan azm kald An grdk btida on aded hanende ve sazen er gnagn sazlar ile melik seraperdesi nnde leheci mahsusalar ile rehav fasllar id ayirelerine velvele verb alt aded rakkas gulman mahi tbn biri esmerllevn Hind pee eri perian Frenk pee biri ahmerlvech Sudan pee biri bir perizade Bu drt aded demi erduz nlkler ile huzuru melikde erh urub yle cevelan raks etdiler kim. gya cerhi fele k gibi deveran idb gnagn lubdebazlklar ve dilnvazlklar eylediler Amma ellerinde Arab Acem ve Rum tarz alparlar[3] yok idi Fil diinden kd gibi ince ince bimiler Be on ir yerde knnab ile bal alpare yerine anlar ile ellerinde krdadub raks iderler kim ma ru beer deildir Hasl kelm cmle evza'larn bir bir tahrir etsek tatvli kelm olur Anl arn temam idince karudan bir ark kara kuru kadidi mahz dem zahir olub pabrehne ve ser brehne Amma yine siyah deriden avret yerine bir kisbet giymi yle darack kelbeden ile yaplmaz yadest kemiine benzer bir kadid cst lk vezinde Amma ayyarlk almeti yz kelmlar sznden sdr olub bir gne reftar iderek meydan ma're-kiye geldi kim gya aya ca vardr Hemen ki huzuru melike geldikde Ya Hay deyb havaya pertab urub be dem kaddi gya tayeran idb zemine indikde dab pehlivan vari melike varub zemin pus idb melike v e hakire hayli dua etdi Ve geri geri gidb karar idb etdi Ya sultan Sudan Diyar Hindi standan diyar Portakala geldim Andan hamdi ram ram olsun kim mbarek cemalin grdm Amm a garibddiyarm Ve hl ryan pryan ve giryan nlnm Hl imdi vakti seherdir Gayet te yaksnlar Defi ita idb snaym deyu reca idince meer [1] Yldz nshas (erirleri) [2j (bin) [3] (alpareleri) 904 EVLYA ELEB hazr imi Derhal on fil yk santa ve sac aalarn dalar gibi odun yub ate idb derak ari alev ber alev olub erareleri evce peyveste olunca mezkr kadid herif ate kenarnda meks idb kesbi hararet hasl idb derhal yerinden pertab etdi Ve melik huzuruna gelb Ya sultan r1"^ ol->-W Hak berekt versin Ate ile sndm Amma karnm adr u mahalle bir eve getirb boazlasnlar Bu atede kebab idb huzurunda bir deveyi tenavl deyu [1] ideyim deyu davayi merd.etdi Derakab melik demleri bir semin ve cesim cemel getirdiler k im gya dabbetlarz idi Derhal ate kenarnda iki yerden boazlyub cereyan iden kann pehl n cmle hu etdi Ve derakab devenin cildin soyub deveyi pare pare idb cildi zre lhmin b aka ve uzuvlarn ve kelle ve paasn baka ve, irdeni ve barsa ve yrei ve cieri ve e batnnda olan mzahrefatn baka ydlar Ve devei boazlyan zebbahlar alarkya gitdiler did dem melik huzuruna gelb Destur ya sultan deyb deveden bir para lhmi semn kesb at aub piirmee balad Amma pare pare piince karar kalmayub derhal deve etin eke eke ye n vahidde deve etinden bir pare lhmi zaid kalmad Andan cier ve yreine mbaeret etd dan kemiklerini baltalar ile krub ktr ktr cineyb tenavl iderdi Hemen azna koyunca bina loru kuu gibi yutard Melikin baz demleri cemelin kelle ve paalarn krub herife ler Deran anlar dahi har geirdi Ve barsaklar ve ikenbesine balyub anlar dahi pr p ncak ikenbenin muzahrefat kald Derakab ana dahi mbaeret idb hayli necaset yedi Amma m lik teeddb idb men etdi Andan herif kalkub reftar gftar idb sim iderken Vay karnm Vay karnm diyerek melik yanna gelb Ya sultan karnm doymad Ve iy et karnm artd Bu ate ni erifin olursa andan dahi yiyeyim Hell eylen deyu reca edb hellllk diledikde melik tebessm idb Hell olsun stersen ye stersen cahiym gibi iinde yan didi Hemen ate kenar elb belindeki kisbetin karub kendyi hsn ihtiya-rile ol tei Nemrud iine Bismillah d ir kesinden girb alev pr [2] alev evce peyveste olmu tei hr iinde olkadar sim ve ar ve krsazhklar eyleyb defn[3] evaribinden ve ka ve kirpiinden bir ey kalmayub ta v t narda oturub vasla vasla akyk yemeni misal te pareleri bbak yer idi Amma hakir hayr tde kalub im'an nazar ile nazar iderdim Ol nar elim iinde oturub fl] Fazla [2] Yldz nshas (ber) [3] (diheni) seyahatnamesi 905 i:-;4r\i jU\ deyb ol hr vilyetde nar yerken iki ellerin ghice iki bagalleri yani kolt klar altna srb andan yzne ve gzne ve cemii uzvuna srerdi Ve ol mahalde kend vcud [1] siyah alev zahir olurdu Badehu ateden tara kub melik huzurunda zemin pus eyledi kde arka mstarak olmu Bu hal zre hakir saat dutdum Bir saatde bir devei ve bukadar te Nemrudu tenavl idb endam slbu kelevvel rakik ve nahif ve zaif yani sahib ikem olmam

perian olub dembeste ve hayran kaldm Andan pehlivan almeleinnas ire dal kiri[2] olu b meydan ma'rekede baki kalan ate zre sepe sepe iedikim cmle temaacyan seyli sidie ola yazub alarkya karar etdiler Derhal pehlivan sabih hal ehli mal zebana gelb Ey m elik mrn mezid ve dmenin yezid olsun Ve rikbnda kelleleri pedal [3] olsun Bana bir a e be deve yk fildii ve kakulei kebir ve be memlk sagir ihsan eyle Yohsa imdi bu eh i sidiim seyline gark iderim didkde melik recasn kabul idb vezirine tenbih eyleyb vez r dahi Alerres velayn deyince gayri ey istemez oldu Ve pehlivana meydanda bubdebazlk lar iderek bardahlar def ve dayire kudmler turralar ile darblar ururlard Ve sidik i le snen ate zre on fili menkrusu hamli teabl odun get-rb nar tazeleyb nur etdiler ynde pehlivan melik huzuruna varub itdi Ey hasibnnesib evld Nuh nebi aleyhisselm Yed iim te yreim yakd Ve cmle halk bana bakd kim tein buhar dibimden kd Vcuduma i oldu ehidan deti Kerbel ervahlar ad ola Bana Nili Mubarekeden on tulum su getirsinl r didkde der an getirdiler imee mbaeret etmeden hemen derya misal seyranclar bir cesi ve semin dem gelb feryad iderek tulumlar ile sular alub kabz eyledi Dier ve minelacibe ve garibe Hemen herifi semin melik huzuruna varub Ey sultan Sudan Adalet eyle Bu on tulum N il suyunun bein ana ve bein bana ver kim yedi gndr sim ve yedi gicedir kaim bir katra su imedim deyu yemin etdi Perhiz riyazat bu mertebeye getirdim didkde melik Ey imd i sana birey getirsinler ftar idb sana bu sudan be tulum vereyim didkde ol et yiyen i le bu yeni gelen dem meydana [4] ma'rekede melik huzurunda cenk cidale gze idb birbi rlerine yle [1] Yldz nshas (dudu) [2] (diraz) [3] (penal) (meydan) 906 EVLYA ELEB fil siki ekdiler kim ikisinin dahi endamlarndan kan cereyan itdi Ol et yiyen kara ve kadidi mahz kan olkadar kmad Amma bu yeni gelen dem semiz olmaile kan ve can k ikisi de apk birbirlerin katle azimet etdiler Melik bu hali grb mabeyn-lerine prsilh emler girb ayrdlar Andan melik beer tulum su vermei hkmetdi Amma sonra gelen dem Ama adiahm Benim hararet teim okdur Bu on tulum su sndrmez Gr ateimin numunesin deyb bir na're idb meydan muhabbetde iki ellerin beline koyub mevlev var sim iderek aznda nm saat ateler alev per[l] alev olub kar Para para erareler temaacya-nm zerine n ur te ya melik Benim yedi gn sim olmamda bukadar te peyda etdim Annin on tulumu an en didi Derhal bu ari [2] ma'kuldr deyu ihtidadan deve eti yiyb te yiyen pehlivana S en dahi arz marifet eyle didiler Derhal pehlivan ol meydan muhabbetde iki ellerin ba zre koyub gnagn lu-bedbazlk iderek sim idb cmle yedi deve etlerin kzl kanl ra karub halk nne baka baka yard Ve melik huzuruna gelb anda dahi yirmi vasla l tdi Ve mabeynde bir ka kerre te dahi kay etdi Amma ok karamad Hatt hakirin bir gul elile pehlivann azndan bir para deve eti kard Amma te ok kmad Bu et yiyen heri etin br te kusan herif grb Ya sultan Fonc Benim teim mi galib yohsa ann et kusmas mi galibdir deyu feryad idince melik Kakan ve cmle huzzar temaacyan karahacyan Su te usan gerekdir deyu reca etdiler Melik dahi yle hkmetdi Ve te kusan on krba suyu alub kabz idb mukaddema boazlanan devenin sthanlarndan ve postundan ve mzahrefatndan baka cmle necsile bile tenavl idb be krba suyu beklemeden bil cur'a nu etdi Et kusan pehl n evvel feryad idb Bire ol tei kusdu Harareti teskin oldu Amma benim hararetim deve eti kusmak ile teskin olmyub te harareti bende bakidir didkde Ya sen de teini kay et ene didiler Pehlivan evvel ider btida gelb su in benimle cenk iderken vcuduma bilmem e srd ve ne efsun etdi Ann in tei karamadm didi Ve bana kyman Helak olurum deyu nlar idb sudehal bir kede mteellim olub sb oturdu Ve bir kimesne haline merhamet id katra su vermediler Beri tarafda sonra gelen pehlivan evvelki pehlivann karusuna v arub sultann ihsan etdii be tulum suyu arkas zre yatub [1] Yldz nshas (ber) [2] (rey) SEYAHATNAMES 907 azna dkdler Cmlesin nu idb bir kerre yerinden kalkub aksrd ve ksrd Elhamdlilla teskin oldu deyu eski pehlivana ramen gz nnde reftar, iderdi Badehu melik huzuruna g elb Ya sultan Adalet eyle Evvelki pehlivana dahi be tulum su ihsan eyle ki ol dahi defi atsan etsin deyu reca eylediinde mu* sahihler taraf taraf Ma'kuldr deyu v!^.iu dir btida suyu ol istedi deyu anlar dahi reca etdiler Derakab be tulum suyu evvelk i pehlivana getirdiler kim eleminden ve hararet teinden durduu yerde can teslim idb

kab kara yanm Evvel dahi kara kuru ark zaif dem idi Derhal bu ahval melike pr meal il e pehlivan evvel merhum olmu didiler Melik hakire nazar idb mteellim knan oldu Ve sef ahet[l] idb su virmediimden helak oldu Nekadar deve eti ve nekadar te yedi Hakka ki pehlivan idi deyu kendye hayli levm itdi Hakir tesellii hatr vermek in yle olur padia Bunlar can pazarlardr [2] Canlarile oynarlar Masumlar iebazlk iderken krarlar Bu dah i ann tbkdr didim Tiz_br pehlivan arn Zevk sevka mteallik baz ibret nma akal van meydan hengmeye gelb <yci- ya sultan Ben sa olaym Ol bir te perest ben-gn mel le marifet izhar etdi sihir ile idi Amma hamdi Huda ben elmalikiyyl mezheb [3] bir dindar Ebzzeheb nam kulunum Cemii arz marifet izhar itdiim riyazat ve perhiz m-cahed e iledir didi Melik itdi Amma ol senden pehlivan idi Korkarm hased babndan an helak etdin didkde Ya sultan Eer ana ziyade muhabbetin var ise bana ihsan eyle Ben an hu zurunda diri klam deyu azm davay merd etdi Melik dahi yz deve virmee taahhd etdi Evvel bu pehlivan sani melikden bir yrk at alub merhum pehlivann n'a yanna varub a na bir cebli [4] metn balyub hablin bir ucun merhum pehlivann boazna balyub ken-ds uvar olub fakir at [5] olkadar taziyaneler urdkim at can acsndan ve kuyruu derdinden u sahra ire seirdikce kuyruundaki pehlivan garibin lei doanc paftaras gibi pr ps ub [1] Yldz nshas (efaat) [2] (canbznlardr) [3] (malikiyyl mezheb) Ve minel mudhiketl acibe [4] [5] [6] (habli) (ata) (pr psur) 903 EVLYA ELEB rimal trab ve har hk icre evkrolub baz yerden derileri yzilb kzl kzl etleri zah ydanda srye srye merhumun na'n melik huzuruna getirb-kodu Derhal melik Hay mel'un ta k bu fakire senin [1] hasm kavi imisinkim bu fakirin aesine byle hakaret etdin Bire m el'un Nice diri etsen gerek At ayanda paymali rimal oldu deyu vfir itab etdi Hemen pehlivan Aman ya sultan Aman sabr eyle bir an deyub melik huzurunda dal zeker m-z ekker olub meyyitin zerine azna ve cemii endamna olkadar teselsl eyledikim ol meydan idik seyli seylb etdi Ve bir deme lein azn adrub ol nu etdi be tulum suyu zekeri un azna iedikce lein karn tulum gibi ib merhumun karn kurkur tmee balad Derhal ultanm Grdn m Benim sidiim bu te pereste hayat virb karn grlemee balad deyu ba i Sultan Bilmem gayrisin Bu fakiri davayi merd etdiin zre diri eyle Yohsa seni kat i iderim didkde Alerre's vel'ayn dest ber dayire deyb yardaklar def ve kudme velvele virb yine pehlivan melik huzuruna gelb Ya sultan bu te perestdir Atei pek sever Bu me ydan muhabbetdeki tee on fil yk odun getirsinler didkde derakab dalar gibi santa ve dyan aalarn evvelki te zre braub alev ber alev tei Nemrud evce peyveste oldu Bu erhum olan pehlivann azna iedii sidikle karn camus ikemi gibi olmudu Ve vcudu epri gibi rengrenk alaca alaca ahmer ve asfer ebyaz olub mcell olmudu Ve mukaddema su in c nk etdiklerinde zahmhorde olan vcudunun krmz krmz kanlar durur idi Ve at kuyruunda l olduu zahmleri pare pare dururdu Elhasl bu hal zre bu meyyit meydan muhabbetde kal ub pehlivan gayri lubdebazlklara mukay-yed oldukda melik ibram idb Bu mevtay () bir hal eyle Yohsa imdi sen bilrsn deyu ibram ilhah idince pehlivan (On bir satr bo braklm) Ve zeberdest insan ile merhum pehlivann ellerinden ve ayaklarndan yapub byle terenn erlerdi Beyiti ateperest <)s /V > Mkerrerdir ji** j," J mkerrer r\j r\j r j r\j r\j r'j Bu dahi mkerrerdir Bu gne teganni ile pehlivann lein ellerinden ve ayaklarndan sallaya sallaya tei Nemru un ta aynlfiiline atdklar saat ayr ayr ve atr atr yanmaa balad Ve azndan 11] Yldz nshas (sen) [2] (ebr) SEYAHATNAMES 909

[1] Yldz nshas (simyay sinay) fevvare misal kub te icre neft ve katran gibi yanard Ve gnagn alevler evce peyveste b bed rayiha cmle temaacyan mebhut sermest etdi Bu mahalde sultana haber etdiler kim pehlivann hud' damlarna firar idiyor deyince Bire dutun deyu huddamn ve pehlivann k ndin kayd bend ile sultan huzuruna getirb Bire kfir Sen davayi merd idb bu pehlivan diri iderim deyu taahhd etdin Badehu teperestdir deyu tee atdn Hl ayr ayr yanma boynun derken hemen celld dal ti Behzd bdad olub ti glfndan karub kellei pehl en hemen pehlivan ve terceman celld bdad ile melik huzurundan pertab idb er huddamile ei Nemrud iine girb ram ram derken sim idb tei paymal iderken hemen an merhum olan p ivan dahi ya ram ram deyb aya zerine kalkub iki pehlivan terceman birbirlerine ko ku cak olub sim iderek tara kub melik huzurunda zemin bus etdiler Aklm perian olub dembe te ve mebhut valih hayran olub kalmm Amma pehlivanlar dest pus etmee geldiklerinde vc udla-rna cmle ya srnm idi Yohsa kendi yalar m yohsa arklar m idi Hakka ki muciz livanlkdr Badehu sultan bunlara yzer deve ve yzer koyun ve yz sr ve yz gei ve alt fil dileri ve er Hebe kleler virb sultana dua etdiler ki tahrir olundu Duayi Hindi ^L- y* -jy* ^ll<^1 jy> <J^b- oL5"Vbl j\ tjjk &~tj\& deyb bu duadan sonra zemin bus idb gitdiler Hakirin taaccb ettiine sultan haz idb Dah i ne seyre ve ne ibret nmalar seyr ider-sem gerekdir kim herbiri vacibsseyrdir did iler Ey imdi ihvan vefa Huda limssrr velhafiyyatdr Krk iki senedir on sekiz padiahl eketi ibret gzile nazzareye alub ket gzar iderek temaa etdim Nice bin sihri mbn merte esinde ludbdebazlklar grdm Amma bu mertebe sinembay sinayve[l] hadisi ve Fisagors grm dim Ve bu 910 EVLYA ELEB [1] Yldz nshas (Sudan) [2] (ij-J Foncistan ve Donkolistan diyarlarnda nice ibret nmayi icaz eyler grdm Amma kilki ceva hir zebanm kale getirsem tatvli kelm olub kraat idene tasdi verir Ol ecilden tahfifi kelm ile iktifa etdik Ezin canib Bu temaalardan sonra melik ile bu Apsuka kaPasnda n kalkub giderek Nil kenarnda bir hendeki azme rast geldik Umku elli zira idi Meer Tufan Nuhdan evvel Nili Mbarek bundan cereyan idb garb canibde Bahri Okyunusa munsa b olurmu Tufandan sonra Seyfi Zlyezen yedi ellt kayalarn kesb Nili Msra akdub bu bis kalmdr An ubur idb on ikinci saatde Beledi Ebu Temir Bir ehri azmdir Kal'as olmamak ile beled tbir olunur Amma etrafnda yine haebden kal'a misal evirmilerdir Ve hendei vardr Bu diyarda ibtida hendek bu ehirde grdk Bu dahi N n canibi garbnda iki bin mikdar aladan ve kamdan toprak rtl evlerdir Krk elli mik e bir msafirhanesi ve alt kahvehanesi ve on aded boz (a) hanesi vardr Ve yedi camii topdandr Kavmi maliklerdir Bunda melike nekadar hedeya getirdiler ise cmle hakire ihsan etdi Andan yine Nil kenarnca yine canibi cenuba nice nice bdan kuralar ubur i derek on saatde Evsaf ehri Borue Bu Sudad [1] sultannn bir Kan veziri bunda hkm hkmat ider Yz bin askere iki bin file be kerre yz bin reayaya ve bil-hisab hayvanata malikdir Ecnas mahlkat ile sultana kar kd kim j.i \* ji.iV JM1 ot*.- dir Amma ne gne beni Ademler halk etmidir kim (Msra) ojko xJ[ [2] o_j_j> fj-uLtBu vezir istikbale kdkda iki fli azm getirdi kim biri sd beyaz idi Bin yandadr dir irmi kademe nerdban kemend ile klr filler idi Ol mertebe fil dahi grmemi idim Ve fil nlara yle enis ve munis gamgsar kim bir nan pare in kelb gibi demin akabince gezer Ga yet ns lfet itmilerdir Ve Rumdaki filler kadar ekl deillerdir Ancak kesbi havadan ces im ve semndir Beni Ademe gayet ma'ukdur Hatt Itan kal'asnda refik ola (n) Dervi SEYAHATNAMES 911 Nmetullahn gergerdan filleri grdke hcum idb Dervi Nme-tullah gc ile zabt iderdi ergerdan grdkde cihan bana dar olub hortumun berhava idb ghice zeminden hr hak al pskrb sahil ururdu Gya bir bakire kz sadas gibi hazin savt vardr Ve herbir filin a a krkar mahbub Baganski mem-lkleri suvar olub melike yle hedaya gelmidi Andan kalkub yine Nil kenarnca cenuba yedi saatde Menzili kal'ai Boruste ehri tberistan Bu ehre alay azm ile dahil oldukda taraf taraf ks kakanler ve geberge ve mikrefeler b her sukda dem deryas istikbale kub siyah erde nisvanlar dekkelerden cJ); sadas ile

i velveleye virirlerdi Ve cmle halk melike nazar itmeyb Ay bu beyaz iy demler nedir d yu taaccb idb sbhanallah dirlerdi Bazlar bizi grb firar iderlerdi Bu kal'a dahi topd Ve alt camii ve bir mirkdar kamdan ve tobdan evleri var Cabeca aladan dkknlar ve eleri var Foncistana tbi alt kerre yz bin zeng ve esmerllevn kavmdir Lisanlar cmle a ir [1] kim byle kelimat iderler Lisan ber Birden ona varnca byle addederler ja 1 ji 2 ju 3 k 4 ki 5 k 6 a 7 i 8 u 9 e 10 iiri hazreti Kaffah aleyhisselm Baz elfaz drerbarlar lisan fars zre bulunmudur . tyjS s*., jj t$2j r>j Terceme Se na gelmeden mderi rahme girmeden jj j^-s eli; . isyj ^ ej'.jif Terceme Ar ve Kurs olunmadan, oldu nasib yazd kal em l jjjs; j.^ Uj . I jjj jyj *sj fU Terceme Ham babas Nuh Tufan, emrile kyamet idi > >>- fjj JaW . j ^\ Terceme Her can hals olub. iman getirenler ok oldu . i* u-lj \j j jr L-j j>o L,j jy. Terceme Nuh' peygambere beli diyen, kurtuldular kartul-dular Bu ebyatlar tercemeleri ile mfteiln mfteiln vezni zre bulunmudur Bundan malm olduki lmi aruz ilmi fars kadim imi Lisan Dehlev dahi bu ber lisanna karibdir [1] Yldz nshas (beridir) 912 EVLYA ELEB Makale Bu yeti erif lisan ber zre fars fVT ^^rt b^-:-~ ^ O^ elfazlar ile Hazreti brahi mudur mdi kelm fars ve Pars ve gazi kelm Hakdr Cennetde lisan arabyye ve lisan una dimi mfessirnler vardr ^ii r >. ^v. . rvuJu.u J ul y\r buyurmulardr Ve lisan dir Kitabetde huruf-lar beraberdir Ve lfz ber yasn nakl idince arab olur Amma lisan azh lisandr Ve fesahat ve belgatlidir Amma fars irin ve zarafetli lisan ltifdir Hatt Ji j&j u j^ij ^ ^Jij .uv j,_, demiler Ve bu diyar Foncistanda nice elsinei muhtel rdr Amma malmumuz olanlar tahrir eyledik Amma bu lisan nazif ile Boruste ehri kavmi t ekellm etdiklerinde dem hayran kalr Zira gayet mulak indaz [1] lisandr Amma birbirler ne her sz banda fjuJij yani Sultanm deyu tazim ile tekellm iderler Bay ve gedaya by Ekseriya halk fitab perestlerdirler Melike hara virirler Amma gayet anka bezirganl ar vardr Meta'lar ile Nilin ba(n) ubur idb te canibinde sahili Bahri Okyunusda Porta ehirlerine varub Firenk ile beyi ira iderler Altun guru almyub meta' alrlar Bu kal'a i) Boruda [2] iki gn mihman olub halk ile ziyade hsn lfet idb baz lgatlerin tahrir ik Halim ve selim halk demleri var Hikmeti Huda kinci gice vakti nsfulleylde iki yldz biri arkdan ve biri garb-dan zahir olub bu gehr zre nzul idb muallk durub ikisi de dit-rediler Bir hayli ditreyb ikisi birbirine yle dokudular kim zemin asman lerzelendi Ve bu iki yldzdan nice kerre yz yldzlar kub Bo ehri zre ve sahraya db nebatat ihrak etdi Ve iki byk yldzlar yine tul etdi me iler Bir saatden yine bu ehr zre gelb birbirlerile olkadar cenk idb urudlar ve dokud r kim erarelerinden cmle asker erre uradlar Zira ordu iinde at ve deve ve filler yld atefeanlarndan cmle hayvanat r- kb det hamun bizimdir deyu dmlerin hotas idb nde ve [11 Yldz nshas (ependaz) [2] (Borustde) SEYAHATNAMES 913 perian oldular Hasl kelm bu iki settare [1] kmil alt saati n-cum bu ehr zre cenk erimiz nnde devabat makule-rinden bir ey kalmyub cmle halk azabullah nazil olub rat t almetleridir deyu tazarru' ve naliler etdiler Ta ki vakti safi [2] ki olub seher yldz ki canibi arkdan lem'a urdu Mezkr kevakiblerin biri arka ve biri garba gidb gai ldular Ol ecilden bir gn dahi meks idb cemii hayvanatlarmz bir iki konak yerlerden g etirirdik Neuzbillh kyametden bir almet temaa idi Andan alessabah kalkub yine Nil ken arnca cenub semtine mamur bdan nebatat giyahatl nazik kal'a [3]alefi ire on saat ubur idb Medhi Kal'ai Donkude Ahali(i) vilyet z'munca Asaf Berhiya hukema talimile bina olunan ehrin biri dahi bu dur derler Amma hakka ki ehri azm ve kadim imi Amma hl harab bdnda sakinlerdir Alt ir ( hanelerdir Kal'as canibi garbdadr Ve bir azm krgir kubbeli camii var Ve eskvak m uhtasar var Amma beni Adem deryasdr Hususa sultan gelir mlhazasile cemii zag ve dag bag ve hag kavm bu ehr ire malmal idi Hkimi Rahmddin Kandr Vezir melike yz bin ask

istikbale kub firavan hedayalar getirdi Kavmi maliky-ylmezheblerdir Amma'kedi ve ger gerdan ve himar berr ve toprakdan hasl olur bir san ve maymun ve ceyran ve sn ve h r Ve dalarnda karman derler kestane lezzetinde ii ekirdekli bir meyvadr an yerler Ve ve remte meymuvesi [4] hrde balk gibi bir meyvedir Alak aalarda biter Gayet leziz ve mukavvidir Amma eklde hemen balk gibidir Kuyruundan biter Aack [5] kat etsen balk y i rayihal ya kar Bana bit en bran kavmi bu aa yandan bana srnb bitden ha gibi gn ekseler krk yllk ak mahvider Amma kesret zre ekmiye Gzn kuvvei basar ir bir hokkasna malik olduk Hamdi Huda iksiri azmdir Ve bu diyar halknn zira-atleri cmle dardr Buday ve ar ve gul [6] ve ades ve keten ve hammuz ve bersim olmaz Ve bu e de sultan bir demi senksar idb kati etdi Mteehhil iken bir bakirenin bikrin izale etdiiyn [1] Yldz nshas (seyyare) [2] (afi) [3] (halfa) [4] (meyvesi ' . [5] (aac) [6] (ful) Evliya elebi ; 10 58 914 EVLYA ELEB belinden zemine gmb recm etdiler Bahl gibi ta da bulunmaz Hele ne hal ile kati etdil er Bu ehirden kalkub yine cenuba Nil kenarnca giderken nice bin ejdeha misal timsa hlar temaa iderek gh rimal ve gh trab ve cibal aarak dokuzuncu saatde Evsaf ve acayibi'gar ay ibi Cebeli Sindas Hazreti dris Bu cebelin damenindeki sahra icre askeri derya misal ile meks olunub melik ile t ahtelfutur tenavl idb bin mikdar dem ile at ve hiine suvar olub yz mikdar dahi benna ve Ferhad kazma ve klnkler alub bu meks etdiimiz sahrann garbnda nm saat baid evci aya kad ekmi bir khu blendi ahmergn safi sengi hryi ibret nmn bir mcell ve musay idir Bu cebelin arka nazr tarafnda bir maara kapusu var Amma rihtm eddad bina sed o Derakab sultan bu kaya dibinde bir tadan oyulmu menhar teknesi var yani kurban ide cek havzdur Anda yedi deve ve yedi koyun ve yedi kei ve yedi horos ve yedi ylan ve yedi kedi boazlyub kanlar menhar havzuna dolub cmle kavm ellerin bu kana buladrub el lerin mezkr kayaya srdler Ve sultan dahi yle idin didi Hakir Nin byle ideriz didim B tlsm olmudur Her kim bu cebel iine girb taliin dutub murad maksudu ne ise hasl olur m olmaz m haber almak murad idinirse bizim gibi ellerin bu hayvanatlarn kanna sokub kayalara siler Kurban itmi olur Ta ki acayibat gresin didi Amma sakn zerre kadar ha vf hayet ekme deyb melik vasyyetler etdi Ve cmle bennalara ferman etdi Khu seramedin ed olan babn mezkr kazma ve klnkler ile rene ina ekerek acdklarnca bir tarafdan hal ban kanndan mnhedim olan kapudan ieri kan nisar ide ide maarann kapusu alub ibtida S ar kads ve melik imam ve Donkide vaizi tezkir ve tekbir ile girdiler Ardlar [1] sra vzeralar dahi akabince sultan eline yapub maarann iine sytu sadasz girb db zre k sakall dem bir horos ile gelb horosu vfir urub horos feryad iderken ho-rosu tekbir ile kurban idb kayadan oyulmu bir dolab hcresi var Anda koyunca almeleinnas horos m eyyitesi gayib olunca cmle anda olan huzzar meclis hamd sena idb bu gar azmin canibi erbaasnda kat enderkat kayadan kimesne [2] dem oturacak iskemleler var Cmle yz m ikdar kimesneler ol mastabalarda oturub sudehal [1] Yldz nshas (ardlar) [2] (k sme) SEYAHATNAMES 915 rr, olub durduk An grdk Maar(a) nm bir kesinde zelzeleden rahnedar olmu bir yark ka ri var Andan bir savt hazin ile ibtida surna ve ud ve kanun ve santur ve tanbur v e rebab sadalar ile bir zemzeme(i) suznak naemat kopub rast makamnda bedrsti bir fasl eyin Baykara oldukim hakirin karar kalmyub karar raks-da ideyazdm Badehu bir semai v e andan be on avaz muhrik bir yerden bir perdeden bir gne kr okudular Amma elfazlar b ir lisana mabeheti yok idi Amma usul ahenk yerinde idi Anlar temam idince azameti Huda bir velvele ve gulgule ve debdebei ks kerrenay ve tabi ve boru ve kudm ve saha n ve tencere sadalar istim olunub bunlar makam hasende [1] bir fasl etdiler kim bu ke hfin ii ra'd gibi grleyb kulaklarmz asammoldu Bu fasl dahi temam olunca hemen bu gar cre horos boazlyan koca herif iki ellerin memesi stne koyub mehterhane fasl olan tara fa mteveccih olub giderken cmlemize Ayak stne kalkn deyu iaret idb dendi cmliye tal

ub sada gelen kaya dibine varub Esselm aleykm ya sultanl can deyu yzn yire srd Heme a iinde bir avret vz gibi bir savt sznak ile Ve aleykmsselm ya huddam evld Ham nnar kads varub Esselm aleykm ya sultanl can Ve aleykmsselm ya kadii Sennar ibni Z ni Yakub didi Hemen" melik hakire Hazr ol Benim akabimce sen de selm virb gnln muradn syle didi Nice vzera ve ulemalar varub selm virb herkesin isim resmile selmn alrd B melik db zre kayaya mtevveccih olub Esselm aleykm ya sultanl can deyince Ve aleyk zalim Kakan ibni Sarend Kakan ibni dris Kakan ibni Lvend Kakan Adalet eyle Bana yldz ar dd line vilyetine vilyeti Zencden ve vilyeti Dumbiyeden yag asker gelir Gafil ol ma mansur muzaffersin Her sene buraya gelb kurbanlarn ey-len deyu sada gelince mel ik ne canibe oldu ise be alt kerre secdei kretdi Bu sadalar cmle rayegn lisan Fonc ndan bir vezir Berberi kavminden olmaile ann kalimat zre lisan berberice Hasta olursa n hals olub bir olun vcuda gelir didi Andan melik hakire cr'et virb hul ve huu ile v b Esselm aleykm ya sultanl can deyu bg eyledim Hemen savt li ile lisan Ervamn fes ti zre Ve aleykmsselm ya seyyah lem ve nedimi lem ve musahibi sultanan ve hafz ham r'an Evliya elebi ibni Dervi Mehemmedi Zilli ibni Kara Ahmed ibni Demirci zade Kar a Mustafa paa Eehid ibni Durhan Bey ibni Yavuz er ibni Ece Yakub ibni Allahverdi Ak ay ibni Mehemmedi Kirman ibni Trkn [1] Yldz nshas (hseynde) 916 EVLYA ELEB Hoca Ahmedi Yesev ibni Muhammed hanef <irV-u deyu ta ceddi ecdadmz Hazreti imam Hseyn ve mam Aliye va Fat-metzzehraya ve hazreti Risalete varnca eceremizde tahrir olunduu re ecdadlarmz yad idb bizi dilad etdi Ve Msrda bir hayli zeman vzarlar [1] ile sohbe db nasiybin Kr brahim paa olur Kamanihse [2] feth olur Msr hele melc[3] olur Defderda Ahmed paa Msra gelir ve gider Kprl olu lr Kara vezir olur Msrda hasta olur Hal e sen Mekkiye gidersin Yine Msra gelirsin Kullarn in gam yeme Var safa geldin Habee g t Ho gitdin didkde cmle huzzar meclis hayretde kaldlar Hakir Mebhut olmuum Koltuuma bir keye hakiri kodular Cmle halk pesend eylediler kim senle bukadar kelimat etdi deyu taacc b etdiler Andan refikimiz Dervi Alii Halhali ve Dervi Gadd ve Dervi Lem ve ger-gerden sahibi Dervi Nmetullah selm virdikde cmlesinin selmlarn savt l ile alub esimleri ve kura ve kasabatlar() vatan aslleri ile ve eba an ced akraba ve taallkatl ar ile ayan etdi Amma Dervi Alii Halhalye Aleyna ya trikssalt Cebr dede dedi Cmlemi essm idb Dervi Ali hicab idb sonra olkadar musall ol-dukim hakirin ruhu' dairesi ann oynundan gitmeyb vakti salt olunca edayi farz iderdi Andan memlkmz Behram varub selm irdi Ana dahi Aleyn ya hain mevlni[4] didi Andan memlkmz Haydar selm virdi Ana dahi A eyna ya hayini veliyynniam didi Ve Husrev glm selm verdikde Ve aleykmsselm ya mahdum erremi bild Erdel didi Hulsai kelm sultan ile biz anda iken mtegayyir madud demler c varub herkesin murad zre haberler syliyb tesellii hatr olub gayri sail kalmyub yine o horos boaz-lyan kimesne meydan muhabbete gelince ierinden bir sadayi eng harb fasl cmle halk srr adman etdiler Fasl temam olub cmle demler tara gitdiler Bu sahrada ksidb her gn cmle halk gruh gruh varub selm virb murad maksu dallarn sual idb sual shhat haberin alub gelirlerdi Hakir dahi yzm alub kerre vardm Muradm zre haberl Amma mugayyebat hamseden haber virmezdi nc gn sultan ve cmle yn kibar varub yine k r idb bennalar kehfin babn krgir bina ile sed idb dua ve sena ile gitdiler Meer her s ene mah Temmuzda cmle diyar Foncistan ve gayri Berberistan kavmi bu sahraya [1] Yldz nshas (vzeralar) [2] (Kamanise) 13] rc) [4] ( mevlyi ) SEYAHATNAMES 917 cem olub gn gice byle cemiyyeti kbra idb herkes gnl muradn sual idermi Amma Hikmet bu kim bu kehfin ii sengi haradan ayurlmus [1] bir gar az()mdir Ve yle mcelldr kim v tuyuru vahi minkarn aldrecek yer yokdur Ancak ol sada gelen atlam kaya vardr Gayri y eri musaykaldr Bir dem girecek yer yokdur Ya bu saz sz ve hay huy kerrenay kus ve n efir ve tabllar nedir Ya bu herkesin ismi ve resmile bilb haber verme nedir Aklm p erian oldu Acib srr Huday ibret nmadr Sultana ve baz ihtiyar ndemalarna sual etdim ber virdiler Ancak horos boazlyan kehfin huddam nakl etdikim Bu cibale Cebeli Hazre ti dris derler dris nebi zeman saadetlerinde melyikelere bu garda ders didigiyn dris rler Daima enisi munisi bu gar icre gerrubiyan idi dris nebi bu Ayeti erife fermann ca asmana uruc itmee niyyet etdi (Ayet) c s. .lu^j L." a- ;< vti,j j j>\j Andan cemi allkatn ve enis munisi gamgsar olan gerrubiyan perilere Bu garda saz sz ile elenin Be

gelince sabr idn deyu bunlara hayr dua idb bu gar icre cmle taallkatlar gzden gayib ub dris nebi Asvan diyarnda asmana uruc etdine bu Ayeti erif delildir Ol zemandan ber u bu kehf icre iki saatde bir nbet alnub azm divan olur kim gice ve gndz on iki fasl er Eer beni Adem gelir ve eer gelmez bu fazllar [2] ilhazelan ve inkrazddevran byle l olunmadadr Ab ecdadmzdan byle grdk Ve byle hizmet idb cmle gelen kurbanlar bi iz kurban idegelmilerdir Hl huddam sultan bizim [3] deyu cevab virb gayri gne haber v rmedi Elhasl dembeste olduum temaa idi Andan melik sayebanna gelb taam tenavl etdik H kir taaccb etdiine anlar hande iderler Badehu bu sahradan kalkub yine Nil cenbinde canibi cenuba alt gn alt gice mahitabda dahi giderek vakti sabahada sayd ikr iderdik Bu vadiye Vadi ilceln [4] yani Zlcell Sahras dimek ola Bir sahrayi bpayandr Ve gayet mahsuldar ormanlar b reva r ve buhyreler ve nahlistan glis-tanl ruh efza sahrayi can fezadr Garb canibinde o nar fersah niha[1] Yldz nshas (oyulmu [2] (fasllar) 13] (biziz) 14] (ilcelh) 918 EVLYA ELEB yeti Portakal firengi kalfalarndan sahili Bahri Muhitde ehri Speh-tredir Amma grmed im ehri azm imi Ve bu ilcen Sahrasnda gn sayd ikrlar idb yetmi fil ve on alt bebrun ve bin harg ve himar berr ve kazk boynuz ve zrafe ve ksfendi yaban velhasl birun ve kyasdan efzun hayvan lar ikr oldkim bu sahrada olan mahlku Hudann yz kerr inde biri sayd olunmad Ta bu mertebe Cenab Bari bu sahray ecnas mahlk ile malmal eyle idir Ve cezirei Msrda byle vasi mahsuldar sahrayi ho hava yokdur Bu vadii hamun icre ceyran gergerdan ksfendi beyaban yiyerek drdnc gn vakti zuhurda yetmi seksen bin aske nmayan olub on fili menkrus iki yz glman ve bintan ile filleri Remile hkimi hedaya alay azm ile Evsaf ehri azm ve bild kadim Rmeyletil Himal Hazreti Sleymann veziri Araf Berhiya bina etdi ehirdir Mukaddema kura ekilli bir bele imi Asaf bu ylda rahmi maderden mtak olub maskat re'si oldyn bu ehri hikmet zr amnda Hazreti Sleyman ziyafete davet idb kasr liler bina etmi Ve her mahlku Hudann e padiahlar vardr Sleyman nebi ile anlar davet idb herbirine birer kh birer haver-na e birer mak'ad ve birer cay ve birer maksurei gnagn ile Nilin sahilin yle bdn itmiki edi saat Nil kenarnca cenuba yedi saat yine Nil kenarnca imale gnagn kasrlar bina id er ecnas mahlkun suretlerin kasr zre u_>. timsal itmi Amma cmleden mehib ecinne padiahlar on ikidir Herbiri bir beyaz mermerden ve somaki den ve sengi siyahdan mahuf ve mehib suretleri var Amma on iki dahi peri padiahla r var Kasrlar yannda beyaz mermerden ina olunmu keysularn im enderim idb omuzlar lerine drb berzanu dururlar Hemen cemii vcudlar beni Adem gibidir Amma kanatlar omuz anda ziyadedir Bir kasrda Ekali div Bu dahi insan gibi Amma balar kazan gibi ve kulak ar sinni [1] gibi ve iki boynuzlar altnda ve iki azu dileri tarada ve kuyruklar oturu ken dizleri zre ve gzleri mdevver ve ayaklarnda ve ellerinde beer parmaklar arslan t kl krmz somaki suretler idikim kasr icre dururdu Andan bir kasr azmde Ekli mrgu an at sahrasnda grdiim ukab kular [1] yldz nshas (sini) SEYAHATNAMES 919 gibi hammam kubbesi kadar cssesi var Sommaki zenburden bina olunmu deve gerdanh ve fil bal ve minkar minare gibi ve kanatlar iki canibe yayub gs [1] af itaba virb cif ne perdaht verir eklinde durur Ve kuyruunu [2] bklm bklm durur Ve cemii vcudundaki t ine stad kmil kemalin arz idb yle tie ur-mukim emi insan hirelenir Ve iki ayaklar [3] birer amudu azm gibi dururdu Ve bir kasrda Ekli Mrgu semender Bu ol kadar byk de mma gayet irin suretli tuyurdur Gya listanda mnakka deve kular olur Ol ekldedir A n ksadr Bu dahi somaki tadandr Cenahlarn aub durur Ve bir kasrda Timsali gd beyab mermerden dem cssesinde Amma iki ba var Bir kellesi div ekli ve bir ba ukab bal ve r deve tabanl ve kulaklar himar hulakl bir gne mahlkdur mdi ihvan safa Cenab Bari zda nekadar ecnas mahlkat halk etdi ise ta karnca ve kurbaa ve smkl bcek ve ekirge

surican ve akreb ve yan velhasl cmle haerat azm eklleri bu Remile ehri kurbinde h a bu hakir ider Hs bu eklleri beni Adem itmi ola Makduru beer deildir Ve mu'cize ile hi mmkin olmya yle timsali acibelerdir kim il hazelan bu kadar bin yldan beri fena bu lmamlar Gya zruhlardr Hemen kudret ve azameti cell gazabn kullarna izhar itmek in utlak bunlar ta eyledi derim Zira aa insan bin yl mr olsa bu eklleri ina idb bu maa kadir deildir vesselam Amma bu kadar ecnas mahlkat padiahlarnn ta ortasnda sera (i) Sleymande biltebih Hazreti Sleyman tahtn itmi Amma Sleyman nebi sureti yokdur aye zre bir kasrdr iinde olkadar glman perizade suretleri var Kimi aya zre kimi asas ayanm kimi yatar kimi durur Byle ekli garibeler var Cmlesi krmz somakidendir kim c bina olunmudur Yohsa kda ve taa kalem ile kazma yazma deildir Amma bu seraperde(i) S man icre nice bin ekli pesendidelerin iinde sihri caz bir marifet grdm Bir mahbub gu lerin perian idb sa elinde bir doan kuu vard Bu doana stad mermerber bir kolun kan kler gstermi Adem hayran olur Ve elinde olan mahbub [4] nazar idb doan gibi bu ana dan doan ahbaz dahi bare [5] bati] (gsn) [2] kuyruu) [3] (peneleri) [4] (bu doana) [5] (baze) 920 EVLYA ELEB kub tebessm etmi yle tasvir etmikim hatay kd zre Mani ve Behzad bu sureti yazmaa dir vesselam Bu eklt acibeleri cmle melik ile seyr itmee malik olub yine ehri Remile amale geldik Evsaf ehri Rmeyle Bu ehirin b (u) havas [1] ferah fezas(n) saf Berhiya beenb iki yz ylda bu ehri bi r ider Badehu Nili Mbarek tul etdi Cebell Kamere varub Nilin menba zre bir kubbe (i) ak idb mil minareler ve acayibat garayibatdan tlsmatlar ihdas ider Ve ol diyarda Zme yle[2] nam bir hatun olub bina etdi Rmeyle ehrine gelir Nice sene sakin olur Meer hat unu hmile olmaz imi Hikmeti Huda bu Rmeyl (e) ehrinde hatun hmile olub vakit saati ge ldikde bir olu vcuda gelb ismini Semcan kor Bu evld rahmi ma derden mtak olduycn rahm idb bu ehri ehline hibe eyler Hatunun ismi Rmeyle olub bunda hmile kaldyn bu letil Himal deyu ol avret ismile msemma bir ehri temaadr Amma evvelki ismi ehri Berhi ya idi yle ehri muazzam imikim hl Tak Kesradan ve binayi Halebden ve san'at ehri At e Ksdan [3] nian virir Mil minareler ve amudu mnteha ve kubbe(i) liler var kim herbi rinin kadleri kehkean s ayyuka kad ekmidir Ve hl bunda olan mutalsamatlar ve knz d er ve vecibsseyr ibret nma asarlar var kim im'an nazar ile nigeran olunsa dem valih hayran olur Amma hl bu imaretden ehirde bin mikdar krgir bina haneler ve yedi cami m inaresiz ve yz dkkn ve bir han ve yirmi bozahane var Gayr (i) hammam ve medrese yok dur Bu ehir Kan Rec'sselm hedayalarn virb on bin asker ile sultan askerine talia olub hri Rmeyl (e) den yine cenuba Nil kenarnca gidb beinci saatde Cebeli Dabbetl Arz Bir sahrann nihayetinde bu cebel damenine varub meks etdik Bir emenzar yerdir Asl a admandan almet yokdur Ancak yaln kayay ebyaz vardr Ekali cubetddehri Dabbetl kaya zre bir fili azm cssesi kadar drd ayak zre durur beyaz mermerli] Yldz nshas ( 2] (Rmeyle) [3] (Kadan) SEYAHATNAMES 921 den bir suretdir Gerdeni srahi servi gibi bir seramed gerdeni diraz-dr Kellesi dem gibidir Ve gayet mahbub sfatdr Lkin alnnda bir servi boynuzu vardr Ve keysular peria Ve kulaklar fil kula gibi yass ve sarkm durur Ve gerdannda yel (e) si yokdur Ve vcu postu kaplan al (a) cas gibidir Ve kuyruu salkm saakdr Ve drd ayaklar gya deve aya aldr Ularnda trnaklar vardr Ve omuz balarnda iki kanadlarna stad yle Ferhad ti aub tayeran itmek zre Bu ekilde bir hayvandr Bu suretin imalinde yine bir pte (i) Ekli Deccali ln arpa bir himar azmdir kim kaddi be cida kadar vardr Siyah tadan himardr Asla gayri gne deildir Amma stnde da pare bir cesim ve semn dem oturmu Bir le vcudu beyaz mermerden ve banda destan sar tadandr Bir elinde zekeri bir eli uyluu himara suvar durur Ve canibi erbaasnda avret ve olan ve dahi apka takl [1] yahudiler ve gnagn kavm-lerin herbirinin ellerinde def ve nakkare ve dbelek ve enk ve rebab v e iklig ve barbut velhasl bu ruyi arzda nekadar saz makulesi miza-meratlar var is

e her ecnasn ellerinde birer letleri ile alar eklinde tadan bina olunub deccal lnin Bu dahi ve minel-acayibatdandr Bunu dahi seyr temaa idb yine melik ile bu sahrann c enubu tarafna bir saat gidb Ekli tavil Avc ibni Unuk Evci asmana serekmi bir beyaz mermer kayay () stad kat ide ide yine arkas ve omuzlar ayaya muttasl bir avc tasviri idb iki ayak zre durur Yine dem sfatnda Amma seher vakt nde ba bulutlar iindedir Keysular(n) tar klm bir kaddi bl demdir Ve ayaklar merm benzer Boynunu nu [2] elli dem kucak-hyamaz Ba Sleymaniyye Camii kubbesi kadar vardr Ve bazular hemnan stunlar kadar vardr Ve bir eli zekerinde ve bir elinde bir nehenk balk omzuna alm durur bir ekli acibedir An dahi temaa idb cmle askerle gpb bu sa rodos[3] rzkr zre gidb bir emenzar yerde sayd zikr iderek meks eyledik Andan yine m k ile atlara suvar olub iki yz mikdar asker ile meks etdi-imize karib [1] Yldz nshas (takyeli) [2] fazladr [3] Yldz nshas (lodos) 922 EVLYA ELEB Cebeli Sevrd dnya ^\c..W( evce mntehi olmu bir yaln dan ta zirvei lsna bir saatde gcile kub yine esilme Ekli Bakar cmle dnya ^u^'u o^*~- Hemen kullarna sun'un izhar itmek in kuvv virb ya vahyile ya ilham Rabbani ile ol asrn kullar memur olub byle san'at izhar ide rlermi Kmil c bin Ayasofya amud-lan gibi amudu ahmerler zre dnyay gtren srn vc ar ayaklar olmak zre dizleri ile atal trnaklar ile nice bin ylda bina itmiler ikemi bir khu azm kadar vardr Ve ba evce beraber Gzlerinin bebekleri Ayasofya kubbesi kada ve boynuzlarna hadd () hasr yokdur Ustad buna bir gne tarama kllar gstermikim gya R v katifedir Grdkde aklmz perian olub canibi erbaasn iki saatde atlar ile gcile devr kti gurub haymelerimize geldik Akl irmez temaalardr Andan alesaabah bu kadar asker ile kalkub bu sahrann canibi garbna saat gidb bir emenzar yerde meks etdik Anda Ekli cmle dnya Semeki azm Bu dahi bir cemenzar sahra ire bir tuln () ce vaki olmu bir cebeli azmi tieler ile ke e kese bir balk tasviri itmiler kim gya nehengi Bahri Muhitdir Tuli kmil bin altm ad Bunun dahi ba khu Demavend misaldir Vcudu pul pul zeyn olmudur Ve hikmeten ba bir bu re kenarna vaki olmudur An stad sihr-bd emek sarf idb bir mh tasviri itmikim fel yokdur An ubur idb yine canibi garbda bir saat baid Ekli Melike(i) mukarribn Hikmeti Huda bu sahrann nihayetinde iki dere aznda drt aded evce mnkalib olmu yaln r kaya zre yine kayalardan oyulmu bir cebel zre biltebih Cebrail bir kaya zre Mikl ride srafil ve beride Hazreti Azral timsalleri var Elsiz ve ayaksz ve basz bir vcud A ma cevarihden bir ey yokdur ll bir mnevver yz var Canibi erbaasnda drt atal kanatd i atal kuyruk mesabesinde yine kayaya muttasl perr () hallerin aub^durur-lar Drd dahi bir ekldedir Kanatlar khu blnn ta zirvesinden ta sflsinedek bir naki bukalemunlar ri icardr [1] Ahlar temaa idb bunlara karib [1] Yldz nshas (icazdr) SEYAHATNAMES 923 Vadi (i) Nar Cahim ki canibi evce serekmi kayalar icre Yine tadan ina olunmu ylan ve yan ve akreb ve er acibelika bir ayakl ve bir elli gnagn ecnas malkatlar ve zit ve ru [1] ca-dular ti sali var kim dem bakmaa havf ider Cehennem deresi' derler Bu vadin [2] hakikatlhal yine Cehennem deresinden iki kaya mabeyninde helak olayazdk Ve nisabn Cenab Bari bi lr angirek ylanlar ve katr ylan ve akrebler var kim iddeti harda bu askerin hengm-l ] grnce herbiri birer s'bana dnb bir Berberi zaifi ve bir himar nahifi sokub der an c n virb cansz kaldlar An ubur idb der (e) den tara knca taze can bulub ana karib bi (i) ferahistad (4) icre Vadi (i) MeV Yani Cennet deresi Evvel hakka ki ba iremzatdr b hayatlar ve kendi yiter kendi biter eri msmiratlar ile zeyn olmu bir fezadr kim cereyan iden nehrin tarafeyninden gnagn m aksureler ire yine tadan mahbub gulmlar ve mahbube kzlar oturmular bir hli harab yerd r Beni Ademden kimse [5] yokdur Ancak Temmuzda Mile [6] ehrin Nik [7] gark etdkde ahalii Remile bu vadi (i) Me'vda av sakin olub zevk safa iderlermi Sultan ile bunda bu havr kasr ire tahtelkahve tenavl idince blbllerin hezar hezaran namesazlklar ca

falar virdi Andan badettaam Vadi (i) Me'vdan kub sahrann garbna bir saat gidb bir kh dibinde Ekli garibi s'ban acayib Yedi bal bir ejderhadr kim her seri eflke serekmidir Amma yine birbirlerine muttasld cmle vcudu krmz sommaki tadan-dr Ve alt ayann herbirini onar dem kucaklar kal atal trnaklar vardr Herbir nahanleri rum'hu snandan nian virir En aa az gar ye asidir Ve vcudu khu yek paredir Ve kuyruun gec klub ucu zahrna muttasl durur On ayakl rndan k ayaklarna varnca tuli yedi yz admdr Hakirin bir [1] Yldz nshas (zitru) [2] (vadinin) [3] (hengmelerin) [4] (ferahistan) [S] (kimesne) [6] (Rmeyle) [7] (Nil) 924 EVLYA ELEB gulm aa azndan ieri girb temaa idb gar cahim gibi havf bir temaadr deyu nakle zretleri buyurdular kim Hazreti Musa ile firavn kssalar cemii tevarih ktblerinde mas -turdur Ol asrda bu Remilede bir sehere var imi Firavn buna haber gnderb Sen dahi bi r marifet izhar idb imdadma gelesin deyu haber geldikde bu dahi yedi tulin ayan ve b eyan itmein bu yedi bal s'ban sihr ile krmz somakiden idb kuyruun kavsi kuzah-v ekete balar Ta bina olunduu dadan gajgarub [1] yryerek bu emenzar mahalle gelince bie rillh ta olub kalmdr deyu melik ve ulemalar nakl etdiler Bu dahi sihr sr() sahih i temaadr Ve bu sahrann canibi erbaas byle temaaghlardr kim Ad ibni eddad ve kavmi e Canbercan kavminin alyimat garayibatlar var kim ilmelyakyn aynelyakyr ve hakkalyaky hasl etdiimiz zre cmle temaa etdiklerimiz tahrir eylesek bir mdevven olur Amma ol as arn kavmine hezar ahsendir [3] kim krmz sommaki sengn ta kendlere msahhar idb pey oyub mnakka idb bu mertebe san'atlar icra iderlermi Zehi san'at kmil Sad giz -AHjldUj Andan yine bu sahra icre sayd ikr iderek on birinci saatde Cebeli evam Bu cebel dibinden bir b nab cereyan ider Andan kalkub bismillah ile canibi imalki [ 4] Msr canibinden azimet eylediimizde bu Cebeli evamda irtifa aldm Tuli nehar ve arz ledi ve Hatt Istvadan bu mahalle gelince yetmi merhale yer Nil bana doru gitmiiz Bu mahalde nmamz amel itmeyb serseri dner oldu Zira dahi ubur etmiiz Ve . Msrdan bu Cebeli evama gelince yz seksen konakda gelb Nil kenarnda pare ehir ve ka (a) ve kasabatlar t maa iderek iki ay Firaniye [5] enginde ve bir buuk ay uadin ehri Sennaresinde byle baz yerlerde tekad iderek kmil sekiz ayda bu Sevam [6] dana varub bin sekiz [7] Zilkaadesinin gurresinde hamdi Huda shhat ile [1] Yldz nshas (gararub) [2] (nma) [3] (ahsenddir) [4] (canibi) [5] (Firdaniye) [6] (evam) [7] (seksen) SEYAHATNAMES 925 yine vilyeti Sudana avdet eyledik Amma bu diyara yle yamurlar yaar kim fili seyl gtr lt ay gz eyyamlarnda gya Rum havasdr Cebeli evamdan kalkub imale be saat gidb Evsaf vilyeti ehri Cersinka ve Nili Mbarek m a t lam beyan ider Azm vilyetdir Berberistan gibi baka meliki vardr Zeman kadimde ulu sultan imiler Devl tleri berkeme[l] olub Foncistana tabilerdir Cmle m'min ve mvahhid mslim maliklerdir H eliki anullah Kan yz bin asker ile Fonc sultanna krk fil yk ve yz hiin yk hedaya bale kd Ve meliki gn alkoyub ziyafetler idb kanlarna ve hakire hedayalar virdi misal askerimiz bu Mersinka diyarnda gayib oldular Zira cmle evleri beyaz mermer dalar icre maaralarda sakinlerdir Ve sahralar dahi cmle mcell beyaz mermerdir Bu diya halkna Cenab Allah yle mermerberlik san'at vermikim sihrsr maaralar sahralarda ve ina iderler Asla ziraat idecek ve nebatat giyahat bitecek yerleri yokdur Hemen mc

ell dalar ve sahralardr (Ayet) * ^> Lfijj i^c j mazmunu zre bu diyarda olan kullarn perveri ider an beyan ider Hikmeti Hudayi Rabbi bad fyzed Mah Temmuzdan evvel ol faili muhtar kmil bir ay asmandan krmz alnm amberi ham misa yara toprak yadrub cemii sahrada olan mcell mermer kayalar ikier er arun toprak se Andan cemii ibadullah bu toprak zre her neye malik ise hki amberpak zre gice ve gndz ziraat iderler Ekser ziraatleri dardr Zira ok mahsul virir Andan krhane sahibi bu t ohm zre sema-' dan kifayet mikdar matar nazil idb ertesi cmle sahralar emen* zar olur Babn Huda murad zre bu diyar sakyidb krknc gnde terekeleri hasl olub mahsuller ar iine koyub herkes nefakalar ile bay olub balk balarnda [2] hazrlyub maaralarna ullah kapanrlar Amma garlarnn bablarm yle sed idb yek pare tadan kapaklar itmilerdir m iki tan imtizac mahallinden bir katra su girmeyb bablarm ierden sed idb kapannc [1] Yldz nshas (berkete) [2] (yalarnda) 926 EVLYA ELEB vakti Temmuz dahi erib asmadan! 1] ay yle matarlar boanub bu mcell talar zre ya r bu vilyetlerden seyli revan srb Nile dker Nil dahi seylden cuu hurua gelb ol krm murile Temmuzda cereyan iderek Msra gelmesinin sebebi bu vilyeti Harsinkya [2] yaan t oprak sebebile Msra Nil krmz amur gelb ay diyar Msr Cennet amuruna gark olub ur zre fellhn ziraat idb ganimet olurlar te Temmuzda cmle sular eksilb Nili Mbarek olub krmz amur gelmesinin asl bu bizim vardmz vilyeti Cersinkya yaan yamurlar biledir Vesselam Ve bu Cersinkndan [3] Nilin ba cenuba otuz iki konak kald did (i) 1 er Amma varmak myesser olmad Amma hamd() krolsun kim Nilin iki canibinde olan mamur b vilyetleri ve kal'a ve ehri azimleri ve sr garibe ve acibeleri seyr () temaa idb it yahat etdik Ve Nilin banda ehri Kum kavminden demler daima bu Cersinkya ehrine gelb har ve tibr ve sengi rasuk getirb boas ve gmleklik bez ve katran ile dei iderler Anla ile kelimat etdik Anlar naklet-diler kim Biz bu ehre Nil bandan gelince karadan ge lemeziz Zira yollar gayet mahuf ve muhatara yerlerdir kim semmi helhili gice[4] ku yruk gibi ve s'ban ve oran gibi havfnak canavarlar vardr Ve ylan ve yan ve akreb ve f il ve gergerdan ve arslan ve kaplan ve bebr ve belek[5] ve ukkab ve gayri yrtc cana varlar gayetlgaye ok olub daistan senginstan yerler olddan [6] bdn deildir Ol eci dan gidilmez Ve ol mahallerde Sincere derler bir kavm vardr Din dinayet [7] nedir bilmezler Kendlerden gayri bir mahlk grseler elbette tutub kebab idb yerler didi Ve Nil Cebell Kamerden akub bu mahalle geldii gibidir Ta Bahri Ebyaza mahlut olunca byle nehri azimler Nile karmaz Ve gayri sular dahi yokdur Cmle nehirler Nilden tu'ra tu'ra ayrlub vilyet vilyet cereyan edb reyider Ve Cebell Kamerden knca imale bir andan bir deryamisal buhayriye dklr Ol buhayrei beb berleb idb badehu taub yine imale cereyan etdike iki frka olub bir frkas si olan Sencere kavmi icre gider Bir frkas arb canibinde Portakal hkmetdi [1] Yldz nshas (asmandan) [2] (Cersinkya) [3] (Cersinkadan) [4] (kepe) [5] (pelenk) [6] (oldndan) [7] (diyanet) SEYAHATNAMES 927 Lna diyarlar iinden cereyan ider te biz Lna kavmindeniz Ol diyarda vilyetlerimiz z bizden hara ve r alur deyu melik huzurunda nakletdi Ve ol diyardan biz kabakdan bina olunmu gemilere binb munlu[l] canavarlar kavfinden Nil ile cereyan iderken bizim Lan a ehrine urayan Nilin bir kolu yine bir buhayrei azme urar Bu dahi Nilden cem olunan bir b hayat buhayredir kim canibi erbaasnda yedi gne kavm sakinlerdir Baka meliklerd ir Portakal bunlara malik olmad didi Biz ol hali ile cereyan iderek geliriz Badehu yine Nilin mezkr iki frkas yine bir yere mahlut olub bu diyara geliriz didi Hakir itdim Senin [2] Nilin bana varub grdn m deyu sual etdim Beli kerre grdm Bizim Lc onar gnlk yoldur Mezkr buhayre icre gemilerle Kamer ehrine varrz Geen sene ammim ol takal kffarna esir olub ann tlakyn fil dileri ve boya kkleri gtrb vardm Kamer irdir Hazreti Sleyman Cebell Kamer zre Nilin banda iki kubbe ve iki kasr sleyman ya

eyli cebelde Kamer ehrin yapm Hl sr binalar cmle divler binasdr Hl Nilin ba Nilin tul etdi Cebell Kamerin cenub tarafn [3] eflke serekmi ulu mahuf dalardr Y kda ol dalarn ard cenuba gidb Bahri Muhitdir Derya yakn olmak ile Portakal yetmi yld beru gemilerle gelb bizim diyarlarmza ve Nil banda ehri Kamere istil eyledi Ve ammi (e) mi Portakal elinden hals eyleyb ite bu sene ticaret ile vilyetimiz Lne ehrinde bir ayda bu Cersinka vilyetinde sultan Foncu ve cenab erifinizi grdm deyu kalkub mel k huzurunda zemin bus etdkde sultann musahibleri itdiler Bilrz Bu dem ol diyarldr Ve r sadkulkavl mslman demdir Ve ol diyarlar kendlere karib olmaile ok seyahat itmidir er sene ticaret ile Foncistana gelb gitmidir Mutemed demdir didiler Hakikatlhal bu Ms ceziresinin garb canibinde Sebte boazndan ta Nilin ba ardndan Habe diyarnda Zeyl b arnca Msr ceziresinin ol sahilleri cmle Portakal firengi destinde old (u) undan gayr (i) Hindistan cezirelerinden alt bin cezireye istil etmi Portakaldr Ve hakir herifi mezburdan Nili Mbarek menba hakknda byle mahuf ve muhatara ve kfiris-tan ve bdn olm hat haberin istima idince Nilin bana gitmek arzular derunden kat olub teselli buldu k Amma bu varil] Yldz ns as (smumlu) [2] (Sen) [3] (taraf) [4] (ehrinden) 928 EVLtYA ELEB dmz Cersinka vilyetinde kblemiz imal tarafna idi Zira iklimi evvelden cenuba yirmi derece ileri gidilmidi Ve bu Cersinka vilyetinde temaa eylediimiz acayibat garayiba tdan sahrann cenubu taraf Donkde vilyetile muadr imalinde Dumbiye sultanile hem hu r Ve yine imal ile yldz taraf Habe haki ile snrda-dr Yldz canibinde Berberistan ardr Garb taraf te perest Firdan vilyeti ile muadr vesselam Ve hakir bu Cersinka eh [1] yine Foncistana avdet mahallinde esnayi kelmda deru-nce melike reca idb didimk i Ceddin ruhyn olsun Su[2] diyarlara gelmiken Nilin bana varub seyr temaa idemedik H andan mey'us olduk Amma Hazreti Allah akna olsun frsant [3] ganimet Bize bir ka yz d mler koub bir iki ayda manzda olan Fes padiahna ve Merank padiahna ve Kurtuba eh ehrine andan Cezayir ve Tunus ve Trablus vilyetlerine ve andan Msra kub hedayalarm vsl idb Cezirei Msr dairen madar sahat [4] itmi olam deyu Fonc padiahndan izin tal ihan cihan reca eyledim Hemen dem melik kalkub alnm bus idb Vallahi senin bize get irdin [5] Msr sultan namelerinde yle tahrir itmikim cmle vilyetin seyr() temaa ets bret nma asarlar grsn Badehu bu karndam Evliya Efendi (i) muazzez ve mkerrem ve sal ve ganimin Msra gnderesin buyurmular Biz sizi Fes padiahna ve Merank vilyetlerinin berr () beyabanna sizi koyvirmez [6] Ve ol taraflara hkmmz nafiz deildir Gayetlgaye an susuz ve mahuf muhatara yerlerdir Ve sizcelin beyaz demleri esir idb piirb yerler Ve her giz bu bizim diyarmza sizin gibi demler gelmemidir Grmezmisiz Bizim diyarn ha k sizi grdke taaccb idb bize bin gne sual iderler Ve ol diyara bir takrib ile gitme ed yok Ve gidilmek mmkin deildir Kani Fes ve Merank Bu Msr ceziresinin nihayet (i) di Ve yollar mesdud-dur Ol diyar ile mabeynimiz canibi garba be aylk yol listandr Valla i biz sizi koyvirmeziz didkde cmle musahibleri ve Kan vezirleri alelittifak rza vir mediler Ve cmle refik huddamlarmz Bu iddeti hr diyarda bizar olduk didiler Hakir gaye t mteellim olub ol gice istihare duasn tilvet idb hb naza vardm Menammda [1] Yldz nshas (ehrinden) [2] (u) [3] (frsat) [4] (seyahat) [5] (getirdiin) [6] (koyvirmeziz) SEYAHATNAMES 929 grdm ki bir deve kei zre berr beyabanda suvar olub yemn yesara serseri olub fil ve danlar iinde seyran ve devran iderim An grdm Bir azm orman iinde bir cemeli kebir zah r olub hakiri kova kova derhal yetib bindiim kk deve ile bu byk deve zerimize bind n kk deve firar idb ben deve altnda muztarblhali prmell kaldm Vfir feza'u ceza' katrma ^'^JO-. <j*J Ayeti gelb tilvet etdim stmden deve kalkub firar etdi Ve hakir e can bulub bu devei kova kova yetib dut-dum Ve bir kl kaytanile boynun balyub bir m im olmu minare zre kub deviye suvar oldum Ve refiklerimiz ile Habe vilyetine revane o duk Badehu hbdan bdar olub ilham ile bu vkai tabir etdim Bildim ki bize Msra gitmek h yrldr deyu tabir idb Fes ve Feranka [1] gitmeden dahi fari olduk Andan melik ile ale

bah tahtelfutur idb eddi rahl kular alnub ehri Cersikdan [2] kalkub yine imale Nild id alt saat gidb Sahrayi Hlme Andan alesseher kalkub yine imale on saatde ehri Cincife Sleyman nebi asrnda mamur imi sr binalar paymal yebab-dr Ancak iki bin kamdan ve leri ve c camii ve bir ka dkknlar var Hkimi Sedandr On bin askere malikdir Andan kal ertesi gn onuncu saatde ehri Rmeyletil Himal Bunda bir gn meks idb andan yine Nil kenarnca imal canibine kal'adan kal'aya ve ehird en ehre mukadema uradmz diyarlarda meks iderek krk be gnde Taht Foncistan ehri azmi Sennare[3] ye shhat ile dahil olub ahalii vilyet istikbale kub kal'adan toplar admanlar oldu Ve hakir yine konamzda kmil bir hafta tekad idb badehu Msra gitmee izin taleb etdiim k hazretleri can gnlden Alerre'si velayn deyb hakire be Foncistan at ve on deve yk ir ve on kutu mercan ve akyk ve seylan ve aynlhar ve misk ve anber ve zbat ve incu tebih ve bir sahabe kalemi ve Evliya elebi 10 59 [1] Yldz nshas (Meranka) [2] (Cersinkadan) [3] (Snnariye) 930 EVLYA ELEB bir suzen adr ve iki yz aded Senrare tabaklar ve kseler virdi Ve hayr dualar etdi V Saki vezirin bin dem ile bizi ta Arbac kal'asmda sultann karndana gtrmee memur id e kgz-lar virdi Ertesi alessabah Sennareden kub" melik bizimle kmil bir menzil yer ge lb andan melik' ile pb grb alaarak veda idb birbirimizden muarakat [1] etdik An ler imale azimet idb bismillah ile Fatiha tilvet idb azmi rah eyledik Sekiz saatde ehri Bakiys Mukaddema mevsufdur Andan Kal'ai Itan Andan ehri azmi kal'ai Arpac Blda mevsuflardr Bu ehirde Foncistan meliki karndan [2] bize Ne iy demler olursuz erisin kim yzd diyen Ouz Canda mihman olub melikin bize refik verdii Kan hakirden ed ayi hizmet idi [3] deyu kazlar alub avdet etdi Hikmeti Huda .* ^i ^abiji ti mazmunu zre kaan Cenab zzet bir ey murad etdkde ibtida ann esbab Zira her eye ebeb lzmdr Bir Ayeti kerimede u- jb u~ ki W j. nass vardr Meer Hakimi bizi bir diyara dahi gndermei takdir etmi An grdm Be alt siyah erde kimesneler fa beli trkce bilrler Haneme gelb vfir tekellm idb bunlar ile hayli kelimatlar etdik Me unlar Habe kullar ve tfenk endaz ceberti aalar imi Habe diyarnda Kamza [4] Ahme i ve on kiisi Habe belerinden Kara Naib nam vilyet sahibi rozbann [5] veziri ve biri Mehemmed Aa kethdas imi Bunlar ticaret ile bu diyara gelmiler Bunlara hayli izaz ve i kram etdik Ve Habe bu ehre ka gnlk yoldur deyu sual etdim Yirmi gnlk.rahat yoldur di rinde Ha-bee gitmek arzular hatra gelb cr'ete geldim Amma bunlara f itmedim Ya nal gne Habee revane olursun didim nallah [1] Yldz nshas (mufarekat) [2] (karnda) [3] (itdi [4] > (Farfara) [5] (zorbann) SEYAHATNAMES 931 Elfaslus Salis ye Seb'n Diyar Sudanda Arpac ehrinde t3l Habe vilyetine gitdiimiz men lleri beyan ider Evvel Arbacdan sekiz bin pr silh askeri islm ile sekiz gn engelistan ve sengistan ve nu [4] aac ve gh santa dirah-tistan icre canibi imal ile ark mabeynine gidb Evsaf Vadi (i) Koz Nilin canibi arknda sahralar icre bir mahsuldar sahradr kim Habe canibinde Sudan mel iki hkmndedir Habe ve Dongola ve Dumbiye ve Zenciye hkmnde deildir Bizzat Foncistan h dududur Hkimine Koz derler Bu diyarda vezire Koz derler Nilin garb caniblerinde v ezire Kan derler Anlar sultann sol vezirleridir Bu Nilin arknda Koz vezirleri ^sa k ol veziridir kim Koz derler U [1] Yldz nshas (geleceinizi)

[2] (bekleseler) [3] (ehrinden) [4] > (bnus) yarn deil br gn yevmi Hamsdir Bu ehirden hareket ideriz didiler Hakir dahi Allah s idim Bunlar menzillerine gitdk-de hikmeti Huda mukaddema sultann paaya ve bize verd ii heda-yalarm bar sakillerin gemilere tahmil eyleyb bir ka demimiz bile komu idik An ardan ikisi hasta olub bu Arbac ehrinde kalm Biri sihre mbtel olmu Anlar kageldile siz bunda ne ilersiz didim Vallahi siz sultan ile ieri Nil bana doru gidelden beru ey yam muhalif olub gemiler gitmee iktidar elmyub krk gndr bunda kalmlar idi nc g ibe geleceizi [1] iidb kalkdlar Hl bu mahallere kariblerdir Sizi Ibrim kalfasnda bel eler [2] gerek Bizler hasta kaldk deyu vak hali bir bir takrir etdiler Hakir dahi b unlara hazr olun deyu tenbih etdim Ertesi gn sultann karnda hakire at on deve zahi be hiin zre be kz ve be gulm siyah erde ve alt ift fil dii ve be ift gergerd kara derim adr ve bir harar misk kedisi postu ve bir garar kaplan ve bebr postu v irdi Ertesi mde olub melik karnda Kan Cercis ile vedalab Habe askerile mlakat olub abe etdik 932 EVLYA ELEB kerre yz bin askere ve on kerre yz bin Koz reayasna malikdir Cmlesi m'min muvahhid ma likiyylmezheb kavmdirler Vezirlerine Koz didikleriyn reayas dahi ol isim ile msemma o lub Koz kavmi derler eci bahadr kavmdir Cmle Urbanlardr Ancak avret yerleri ceyran v e arslan ve kaplan ve bebr postlar ile mesturdur Bu sahrada krk bin mikdar kamdan ve ladan evleri ve camileri vardr Amma hkimleri Kozun saray() tadan ve aacdan mebn(i) di Amma gayet metindir Kal'as bu saraydr Ve cmle evleri deve kuu cifeleri ve yumurtala r ile zeyn iderler Ve dalarnda cabeca ol diyara mahsus meyveleri vardr Ziyade mahsul leri dardr Buday arpa ve bersim ekmezler Ve dalarnda somaki kayalar grdk Ve kurun e altun ve gm maadinleri kendi biter kendi yiter Bir kimesne hasl idb mahsul almasn b lmezler Bu sahrann canibi erbaasnda boaz boaz dereler vardr Canibi garbdaki boazdan T mmuzda Nil tuyan idince mezkr boazdan gelb bu sahray(i) ay gark idb ta vasat sahra r buhayre kalub cmle ehli be-led ol buhayr (e) de defi atsan iderler Canibi erbaa s on konak gelir bir buhayrei azmdir iinde kabakdan kelek gemileri vardr Ve gnagn mah leri sayd olunub tenavl olunur Bu halicin canibi erbaasnda mezkr Koz kavmi sakinler dir Hakir Koz hkimine bir mikreme hedaya virb bize deve ve bir gulm virdi Ve yz dem fik virdi Andan ertesi gn yine imale listan icre giderken evci semaya peyveste olmu b ir girdi siyah peyda oldu Ay bu ne deyu ileri vardk Meer bir ukkab kuu bir fil beei i idb yerken filin anas gelb ukkab ile cenk idb gubar berhava olmasnn asl ol imi Ala n syt sadasz temaa iderken zalim ukkab byk fili dahi zebun idb bana kondu Ve fili b re ve pee-\ sinden vre hortumile hayli korundu Amma faide itmeyb zebun oldu Hemen cml e refikimiz merhamet idb bir uurdan sadayi Allah Allaha reha buldurub tfenkler atar ak zerlerine at buranca hemen ukkab evci semaya tayeran idb cenahlarnn sayesi zemine aye salub fitabn u'lesi zail oldu Gya berhava ebri siyah idi Ol mahalde fil dahi frsa t bulub firar etdi Fil peenin yanna vardk Zalim ukkab bu fil yavrusunun gzlerin oyub bir hayli yerinden yemi Oldahi can hevli ile ol fezada serseri gezb kald Ve biz yi ne azmi rah etdik Bir mesafe alarka olunca hemen ukkab semadan szlb filin yavrusun minkarna alub bbak havaya karub yire brakd Ve fil yavrusu pare pare olub zerine meks tenavl itmee balad An ubur idb vakti gurubda SEYAHATNAMES 933 Cebeli Terca Bir bnu [1] ormanl bir cebeli bldadr Anda yem kestirb mahitabda ol gice sabahadek g ne bir sehl ormanlk kenarnda istirahat idb atlara yemler asub andan azmi imal idb Vilyeti Dumbiye Foncistan hududu bu mahalde temam olub Dumbiye haddine kadem basdmz dem krban ba ve a Naib kethdas Taife im-dengeru perian gitmen Ve silhlarnz ile mukayyed olun Dumbiye erine geldik Ve Maymunistan ve mahuf canavarlar iine girdik Gafil meba deyu askeri agh etdiler Alt gn alt gice yk indirme-yb canibi imale kat' menazil ve tayyi merah erek baz Dumbiye kuralarna urayub hedaya virb lfet iderek deve eti ve gerger-dan eti yiyerek boza ve deve sd ierek alt gn konub gerek altnc gn kara tal kayalar mabe Menzili ehri Borega Sultan Dumbiye hudududur Bu mahalde iki ukkab lei iki kebe kuyruk lei bulduk Bunlar

birbirleri ile cenk idb kebe kuyruk zehrinden ukkablar helak olmu Kebce kuyruklar d ahi ukkablarn minkarlar zahminden helak olmular Amma rayihalarndan temaa idemedik Zir a rayihalar sam yeli gibi gelirdi Ve bu meks etdiimiz Borega kayalarnda safi ukkab iy anlar var idi eb ruz ra'd var giriv feryad iderlerdi Herbiri berhava pervaz urub p err ebalin [2] asa gya Ali Osmann badarda kadrgas kadar ukkablardr Cenahlar iki ca krekleridir Kuyruu gya badban ketidir Ta bu mertebe ukatlar [3] olub herbiri gnde bi er ikier fili ve gergerdan sayd idb havaya gtrb andan zemine braub pare pare oldukda navl ider Ve berhava tayeran iderken cenahlar sayesine Ali Osmann askeri konsa haym e sayeban lzm deildir Bu ehri Borega hkimi ol gice bizi bekleyb krban halkndan baz ar virdi-ler Hikmeti ilh ol bize hedaya virdi ehri cmle hasrdan ve kam-dan evlerdir camii ve birka yz hanesi vard[4] Ve evlerinde her kesin birer kedisi [1] Yldz nshas (bnus) [2] (balin [3] (ukkabla (vardr) 931 EVLYA ELEB Ekli misk kedisi Mukarrerdir Her sabah kallemiskin hayalar ve burufl] arasndan karrlar Necaseti deildi Biemrillh terinden hasl olur Alaca kedi kadardr Ve ol sfatl ty serd drt ayakl ve kpek trnakl Kedi trna gibi yrtc trnak deildir Ba kk kelb bal Burnu firenk yruu kedi kuyruundan kaba Evlerde kafesler ire beslerler Vahidir Kedi gibi ns lfet it ez Hakire bu Koz hkimi iki danesin kafes ile balad Elbette siyahl ve beyazl alaca ol Gayri gne olmak ihtimali yokdur Amma rayihas demin diman muattar ider Andan Borega eh inden kalkub ertesi alessabah bir vadi(i) hamun icre giderken on bir dane mfrit f ili Mahmudiler bei gayet s(d) beyaz alts siyah da pare fil(l)er idi Bpak ve bperva gh yemin ve yesarmza geb alargadan bize ramen oynaarak uruarak derek kmil yedi Alelittifak bizler dahi lt silhdan bir ey atmadk Ve seyr temaa etdik Amma biri gaye ehib ve kebir koca fil idi br filler gibi cnb hareket itmezdi Ve bir ka kerre yakn g gya arz cemal iderdi Gayet mdrik hayvandr Her payleri mil minare kadar ve dendanlar a mudu burdinar[2] kadar ve hortumu gya dudu kehkean kadar ve ikemi ks safahan kadar ve glar sofrai rindan kadar ve ba bam husrevan kadar ve postu feri gariban kadar ve g etiman kadar var idi Bunlara asla bir ferd destdirazlk it-meyb bizimle beraber gid erlerdi Sekizinci saatde Menzili Ribde Bu mahal dahi Dumbiye meliki hkmndedir Bir kara dalk icre bir sulu yerdir Hemen zemi ni er drder kar kaznca b hayat sular kar Meer fakir filler Beni dem kuyu kazarl le beraber gelmelerinin asl suya gelirler imi Mukaddema asker konmu Anlarn yurdu yer indeki kuyular filler in tathir etdik Nu idb serho oldular Ve bu sahrada hayli cnb r Bu Ribde ehrinde bir mikdar kamdan evler ve bir kamdan camii var Cmle halk siyah umbiye kavmidir Esmerllevn mahbubeleri mehurdur Andan kalkub on bir saat bir buhay re kenarnda mrgzar glistanl nebatat alefzarh gnagn mudhik maymunlar temaa iderek [1] Yldz nshas (buduj [2] (verdinar) SEYAHATNAMES 935 Evsaf Kal'ai Nazdi Bu dahi Dumbiye hkmndedir Cerhac namnda Jbir zeng hkimi vardr Krk bin askeri Urbana ikdir Kal'as evci semaya pey-veste olmu Amma yukaru kmaa kadir olmadmzdan temaa i Ancak aada varuu iki bin mikdar kamdan ve aladan st toprakl hanelerdir ki cami e dkknlar nnde ka-kulei kebir ve fil dii ve sindyan ve pelasanta ve bnu [1] aalar ylmdr Andan alessabah kalkub yine imale mde olub giderken sr sr fil ve gerger n ve hima-r berr ve kazk boynuz hayvanlar var idi kim hisabn Halik mahlk bilr Ve r sahray idikim nebatat ve gayri ecrt cihan dutmudur Ve kue kue mrganlar savt ha a can bahyub ruha safa hasl olurdu Meer Dumbiye vilyetinde bu hamunu mrgzara Vdaie erler imi Ylda bir kerre buna Dumbiye meliki gelb sayd ikr ider imi Cabeca hayme mast ba-lan ve matbah yerleri var Bu sahray () kmil gnde kona ge gnagn eyler temaa i ahray engelistanda maymunlar var kim Marzvan himar kadar biri birine suvar olmu Bazs lere suvar olmular Beyaz ve alaca ve kzl ve siyah ve zincab ve mavi maymunlar var ki m hisabn peverdigr Sani' bilr Bazs omzunda nabutu gya kavasdr Yahud bir ie memurdu gider Baz iri mfrit maymunlar vardr Seirddii mahalde yer ditrer Elhasl gnagn maymu var kim demin akl glmeden perian olur Maskara mahlkdur Hakir yol zre er dane yavrus b seyis-haneler zre koyub besledik Bu sahrada Dumbiye sultan hududu temam olub ikl

imi evvelde Habe hududuna dahil olub selmete geldik deyu kurbanlar kesdik Amma ert esi iklimi evvel hkm tesir idb iddeti hardan tepemizden pidik Amma biemrillh asla zar r itmez Ve bu menzilde ileri karavol eklinde daima onar dem giderdi Gzmz grrken en i i giden dem atdan tekerlenb at bizden tarafa kaub br refikleri dahi atlarnn boyunula [3] db filhal har har soluyarak bize geldiler Bire nedir asl didik Vallahi bir kepe k uyruk var imi Garib dem bizden ileride idi Kepe kuyruk mel'un sidiin herifin stne ser ince atdan yklub at size kad derken hemen at dahi tepesi zre yklub can virdi An vah at [1] Yldz nshas (bnus) [2] (Vadie) [3] (boyunlarna) 936 EVLYA ELEB ib da gibi olub atn yanndan cmle halk firar idb at top gibi atlad Bire hal nice o yol var mdr Andan gitsek deyu hay huy ile tfenkler atarak ileri cr'et idb vardk Kep uyruk didkleri mel'un hemen ceyran sfatl ve kaddi kametde dahi ol cssede Amma kuyruu salkm saak bir mel'un Dalar kub gitdi Mezkr herifin yanma vardk Gya pht olub mahv arman ve bakman Rayiha (i) smumu tesir ider deyu feryad etdiler Biz dahi braub yine azmi rah iderken baz refikler Hayfa Diri Merhumun kemerinde yedi yz altun var idi deyu teessf ek-diler i faide Herifin lei bulama olmu 4)! ^\ deyu yine imale kmil alt lt gice arslan ve kaplan ve fil ve gergerdanl kara dalar ve kara tal yerler ubur ider ek Menzili Vadi (i) Abra Habe hakindedir Canibi erbaasnda bdndan almetler var Ruha safa ryihalar () gelb fi mahalle meks idb asker zemini kazub b hayat sular kardlar Zira alt gnden suyumuz a ub kllet zre istimal iderdik Cmle askerin ve hayvanatlarn canlar yerine gelb yzleri dndler Ve bhisab kazlm kuyular bulduk Meer bu mahalle Msrdan Habee giden asker v nda konarlarm Hamdi Huda ah raha geldik .Ve daima Ababide kavmi Kna ehrinden bunda ge lb sevahillenirler imi Bunda dahi kuyular kazub defi atsan etdik Andan kalkub er [1] gn kara tal ve kara dal ve kara yerlerde iddeti hardan bzar olarak giderdik Amma or lar icre geldikde rayihai miski amberi hamdan dimalarmz muattar olub her nefes med cezmimizden [2] hayat cavidan bulurduk Hakire [3] baz tccar halkndan sual idb Bu rayi hai tayyibe nedir didim Bu dalar misk kedisi ve misk ylanlar ile malmaldir Ann rayiha sdr didiler Bunlar ubur idb nc gnde bir sahray bpayan nihayetinde Menzili Cebeli Azln dameninde meks idb Habe eyaletidir Bu vadide Yesr Urban konar On bin kara adrl kara g kavmdirler Ve Cafer mezhebin-dedirler Bu sahrada dahi eme kuyular kazdk Ab hayat su lar kd Ertesi kalkub yine imale giderken nmze Svey deryas gelb [1] Yldz nshas () [2] ( cezbimizden) 13] (hakir) SEYAHATNAMES 937 artk canibi arka derya kenarnca kara dalar dameninde kmil alt gn kat' menazil idere Vilyeti Maymunistan icre giderek da ve ta ve sahray bmaa gnagn maymunlar ve ebekler ve sa'danlar ve dutmu Herbiri birer gne masharalk idb aalarda bizi temaa idb kimi a a kimi ka ka k ah vah deyu takla ve perendebazlk ve gnagn lubdebazlk iderlerdi Meakkati rah bunlar s etmekden feramu etdik Elha-sl kelm Hallk Alem hayvanatlarda maymun gibi mudhik ve m ik mahlk halk itmemidir Amma menhusdur Geri temaas defi gam ider Amma beslemede muris i fakr almeti vardr Lkin temaasnda lem vardr Fil dahi mdrik hayvandr Bu maymunista ur idb gh sengistan ve gh dagistan ve gh rimalistan ve gh Svey deryas kenarnca sen lar icre altnc gnde ' Menzili Dnklb Bu vadide meks idb eme kuyular kazub b hayatlar kd Bu mahal Habe eyaletinde Sevakin a kazas haddindedir Ve Svey deryas kenarna karibdir Bu mahalde Kendiyye Urbay sakin r Cmle yz bin zeng Urban kavmdirler Bu Dunklbn karu-snda imal canibine yz elli mi dinei Mnevvere iskelesi Yenbo kal'as benderidir Mediniye merhale yerdir Ve bu Dnklb kelesi azimdir Amma ehri derya iinde Cezire (i) L'l dr skeleden nmayandr Bu cezire iinde bil [2] kamdan ve sazdan reaya evleri var Bir

ri ve bozahaneleri var Gayri sr ve ziraat idecek yer yokdur Cmle halk gavvaslardr Sve deryasndan gnagn incu karrlar Acib ve garib sun'u Huda drr yetim inculer kar kim olur Bu kavmin hkimleri Hebe paas tarafndan bir aa hkmet idb kan inculerden r be virir Ve Dnklb iskelesine gelen gemilerden dahi gmrk alr Ve bu Dnklbdan kalkub ale [3] cani[1] Yldz nshas (zenkaleler) [2] (bin) [3] > (imal) 938 EVLYA ELEB bine'gh Svey deryas sahilince gh dalar icre sbhanel Hallk nak bukalemun gnagn H tavusu ba cinanlar () temaa iderek ertesi gn Menzili Etle Sevakin hkmnde bir vasi uz icre kumsal yerdir adiyye Urban zengleri konmudu Kara ad ile kara nehir gibi krk bin kavmdir Habe paasna otlak hakk virirler Bunda dahi b hay emeler vardr Bundan dahi kalkub kmil alt gnde kara dalar ve otlu sulu uzlar icre kara sr srs gibi sr sr () filler sevahile inmiler Anlar temasa seyr iderek Menzili Kum liman Bahri Kulzm yani Svey Deryas kenarnda bir liman azmdir Amma bdnlk yokdur Bunda l b hayat sular kaynar Cmle tulumlardan sularmz boaldub taze sular aldk Andan alessab kalkub gn dahi Svey Deryas kenarnca gh kara talk ve gh beyaz rakyk saat kumu i fleri ve gnagn derya mahlku kabuklar ve nice kerre yz bin elvan mahiler temaa iderek didkleri Svey Deryas icre olan acayibatlar var kim ibret nmadr Sbhanelhalik yle bi 'u Hudadr kim hikmetine akl irmeyb fikir feraset mtehayyir kalr Derya icre gya Rumda aalarna benzer azm dirahtlerdir Lkin yapraklar yokdur Amma dal ve buda okdur Der ir dahi yukaru kmaz Amma cssesi derya iindedir U*** ^x Baz gemiler boanub aacna ur re pare olur Eer gemi kavi bina ise abn dallar ve budaklar [1] krub ktr ktr ubur u ablarn dibinde olur Ve bu ablk derya icre azm ormanlkdr inde krc bal olur G en demleri ve incu karan gavvaslar eman virmeyb yudar Krc bal gayet mel'un balkd iderek nc gn Evsaf taht kadim Cezirei ehri Sevakin Zeman kadimde Lendha validesi Sevakine nam avretin temaa-gh imi Binalar ann ihdasd eyyamdan Dumbiye sultan hkmnde iken sene tarihinde sultan Sleyman Han gazi asrnda Ms eziri Tavai Sleyman paa yz pare gemiyle Hindistanda [1] Yldz nshas (dallarn ve budaklarn) SEYAHATNAMES 939 Divbd ve Ahmedbd Portakal elinden feth idb yine Hind padiahna hibe idb mansur ve Yemene gelb anda Aden ve San'a ve Moha nam benderleri dahi Zeydler destinden feth idb donanmai hmayun ile bu Habe iklimine geb krk bin asker ile zdemir paay() bu di erdar muazzam idb ibtida bu cezirei Sevakin feth olunub cmle ketiler lenger endaht o lub Sev (a) kinde sakin oldular Feth (i) Ozdemir paa mstakil hkim vezir olub akalmi Habee velvele sald Sultan Gavrinin akrabalarndan erkesl-asl bir mdebbir yarar namdar eci ve bahadr er imi Bu ehirde cmle krban halk ile beyii ira idb on iki gn teka ir krk hiin devei be yz gurua virb ehl sebkbar oldum Badehu ehrin ahvaltna vkf zli himmet etdik F3u ehri Sevakinin mukabelesinde Svey Deryas ar imal tarafna dery lde benderi Cidde iskelesidir kim Mekkei Mkerreme [1] andan on iki saatde varlur A nnn bu Sevakin ehrinin kblesi imale dorudur Ve iklimi evveldir Ve bu Sevakin cezires l arkdan garba tuln bir kk adadr Kara canibinden sada iidilir Ta bukadar yakndr V re Habe paasnn bir taht dahi bu Sevakindir Amma paa bunda sakin olmaz Kaimmakam be ile hkm hkmat idb paaya senev yz kise mahsul virir skele banda paa sarayna hr alnr Cmle kayimmakamlar anda sakin olurlar Ozdemir paann binasdr Cmle krgir ve me ahkem saray kavidir Cemii Hind ve Sind ve Yemen ve Habe gemileri ve celbeleri ve H indistan karaka gemileri bu saraya yanab r alnr Ve bu ehir yz elli ake payesile k ahiyesi bir badihavadr Daima paalar imam efendilerine zabt etdirir Senev yetmi sekse n guru olur Bir acayib kazay sma-ndir Urayan bilr Ve bu cezirei Sevakinde cmle iki y tm krgir ve hasr ve kamdan ve aladan evlerdir Cmle toprak m-fid ve muhtasar hanel Ozdemir paann bir sad (e) ce bir minarei pestli camii var Cmle ta binadr Ve bir ka me acidleri ve yirmi mikdar kaadan yani aldan ve hasrdan dkknlar var Ve iskele band vmi yani ateperest kfirlerin mahzenleri var Her ecnas zkymet meta'lar ile meml mahazi nlerdir Bu zikrolunan imaretlerden gayri han ve hammam ve imaret ve medrese ve b

a ve bae ve bostan yokdur Lkin bu caniblerde Foncistan ve Zencistan ve Dumbistan mel ikleri vilyetlerinin iskelesi olmaile gayet ganimet yerdir Ve bu cezirenin keileme c anibi karadr Beri tarafdan [lj Yldz nshas (Mkkerremeye) 940 EVLYA ELEB ezan. sadas istima olunur Oltarafda lebi deryada aded kullei kadimler vardr Birbirl erine karibdir Tfenk menzilidir Sevakin ceziresinde su olmayub bu tarafda olan su lar hfz in bu kt'a kulleleri bina itmilerdir Ve gelen karhan ve yende ve revendeg akine ubur idince mutahassn olmagyn bir habayi [1] menas kullelerdir Bu kulleler olm asa zeng kavmleri Sevakinliye bir katra su virmezlerdi Ve Sevakinli susuzlukdan h elak olmulardr [2] lyevmina haz gelen gemilerden Arz Mukaddese suy(u) var m deyu Yem ve Cidd (e) gemilerinden su isterler Ol ecilden [3] daima hfz iderler Baz hanelerd e su sarnlar vardr Ve bu kulleler annin gayet mamurdur [4] dahi Orta kal'a ve Boaz kal'as Bunlar gayet mamur kal'alardr Su tayacak gemileri var Ve baka baka dizda r ve ellier altmar neferatlar var Mah bemah ulufelerin kullar paadan alrlar Eer pa asker ile Habee geldi ise baz tevabilerin bu kal'alara aavat ve neferat yazub hizme tlendirir Acib nezaketdir Ve bu kal'alarn bir ka ah darbzen toplar ve cebehaneleri va rdr Ve cmle eddad ta bina kal'alardr Birer tahta kanatl kapulardr kim deryaya meku nibi erbaa-larnda tfenk mazgal yerleri vardr Daima ahali (i) kal'a mde olub tfenkler le sular gzedirler Ve eb ruz kayklar ile sular cezirei Sevakine tarlar Andan Evsaf ehri kadimi Kif Bu dahi Habe eyaletinde Selim Han Sani asrnda zdemir paa fethidir Zeman evayilde bu d hi Dumbiye meliki hkmnde benderi azm imi Lkin imdi olkadar mamur deildir Canibi erba a kadimi ezel sr binalar aikaredir Sevad muazzam ehr imi Ve paa kayimmakamna bu d derler ki yz dem ile hkmet ider Ve subal paann atrbasdr Lebi derya olmak nasub gmrk alnr Bu ehir cmle yz toprak rtl evlerdir Kimi topdan ve kimi hasr v evleridir eddad krgir binalar deildir Camii ve mesacid ve elli mikdar esvak muhtasar vardr Ve gayri hammam ve han ve bezazistan ve imaret ve medreseler yokdur Amma bir k a kahvehane ve bozahaneleri mukarrerdir Zira [1] Yldz nshas (cayi) [2] (olurlard) (3] (bu tarafdaki suyu) [4] (Ba kal'a ve) SEYAHATNAMES 941 bu iklimler boza kndr Ve ba ve baesi yokdur Lkin kara canibi olmak ile bostanlar ga dur Ve eme kuyularnn b hayat sular firavandr Ve bu ehrin b havasnn letafetinden hmile kalub yz elli yanda tvn kocalar htay kzlarn bekretin izale iderler Ve bu idb yine cezire [i] Sevakine gelb cmle bar sakilleri ve baz ziyade hayvanlar cmle k mmakama yirmi esir ve yirmi nefer demlerimiz ile Allah emaneti koyub on at ve on hiin ile yirmi nefer demlerimiz karadan vilyeti Dehleke gnderb hakir Kara nayibin ket hdas Mehemmed Aa refikimiz ile bir Yemen celebesi gemiye suvar olub Wv s V.A "Ayn A yetin tilvet idb mtevekkilen alallah olub azmi cezirei Eehlek eyledik Deryaya kub grd Bu geminin yelkenleri hasrdan Neuz billah ab Deryas icre gidb geminin rebbanlar ve me lh fellhlar yani gemicileri kefinin bana oturup daima deryaya nazrdr Kaan nlerine yeminek yahut yesarek deyu geminin knda reise haber ider Ol dahi dmeni ana gre evirir Vay eer bu Yeminek Yesarek diyenin hilfnda reis bir amel iderse dedei deryaya cumb b il Ve her admda bir kerre fatiha fatiha diyerek gemi fatiha ile malmal oldu Hakika tlhal bu gemilerde fatiha olmasa ol gemi bu deryada bir an selmetle inaverlik ideme z Zira yelkeni hasr rebbanlar fakir ve safras ta akr yk fer-hayi akr ve mismarlar sr ve gemileri altnda dhni bar ve ii malmal dakyk air elhasl bu hal zre Svey d snda eb ruz ubur iderek ky sra ky sra rene ina ekerek alt gnde nice cezirei kara temaalar iderek ve nice cezireleri ubur iderek Evsaf cezirei Dehlek Melik Necam taht imi Bu dahi ibtida Hazreti Risaletpenah asrnda Hazreti Osman Zinnure yn yz pare gemiyle Ciddeden gelb feth itmidir Badehu Melik Neca istil idb ta Selimi S ni asrnda feth olmudur Bedesti erkes zdemir paa Habe eyaletinde kayim-makamlkdr On hata ider bu [2] cezirei vasidir Ve karaya ka-ribdir Ancak bir top menzili baidd ir Bu cezirede incu kar Mate-kaddem mfid ve muhtasar kal'as var imi Hlen mnhedim olu

abeca sr binalar nmayandr Ve yz elli ake erif kazadr Lkin mesafei baide olmak ile rnn imamlarna msteciren [31 [1] Yldz nshas (cezirelere) [2] (bir) [3] (mnahharen) 942 EVLYA ELEB ihsan olunur Bu ehr icre cmle alt yz hane vardr Temelleri nsf-nadek tadr Andan yuk stleri cmle toprak ve adr Ve bir ka dkknlar ve mahzenleri ve bir camii ve mesacid ardr Lkin evleri dardr Ba ve baeleri yokdur Ve iskele banda kayimmekam saray () g r Ve krk elli mikdar mahzenler vardr Cmle tccarlarn metalar ile malmaldir Bunlardan i imaret makulesi binalar yokdur Ve her hanede birer b rahmet cem olmasyn su sarnla rrerdir Ol iddeti harda su beyi iderler Bunun dahi.b havas ltiftir Gayet [1] Ve esmer -levn mahbub ve mahbubesi okdur Ve bu cezirenin de cabeca yerlerinde dar ziraat id erler Bostanlar dahi vardr Ve geileri gayet okdur i Minelacayib Bu cezirenin cmle keileri incu sadafi iinden kan loz eti yerler" Ve diri bal ve t mura bal dahi yerler Bir turfa lika mudhik kse keilerdir Ve lhmi ahmlar misk amberi gibi rayihai tayyibesi vardr Bu cezire (i) Hazreti Osman feth etdikde cmle muhacir in ensar ve erbab soffa ve eshab Resulullahlar medfundur Amma kubbe ve almetleri yo kdur Ve isim resimleri olmak [2] ile tahrir olunmad Ve bu cezirei Dehleki dahi se yr temaa etdik [3] ile Bahri Kulzm icre ab belsn eb ruz eke eke canibi arka muvafk eyyam ile yine sahili sun'u Huda kayalar temaa iderek alt milde yani bir gnde Evsaf cezirei kal'ai Mu s ova Kadim eyyamdan beru Habe sultanlarnn taht olagelmidir Bu dahi ibtida Hazreti Osman fe thidir <.c Sonra Ali Osman fethidir Sene tarihinde Selimi Sani asrnda bedesti zdemir paa Hl Hebe paas tahtdr Matekaddem sultanlkdr zdemir paa bana sorgu takub divan i lk yer taht h-kmetindedir Taraf padiahden on iki yk ake hass hmayunu vardr Cml e Msr Badad ve Budin veziri altna oturub am ve Mara vezirlerinin stne tasaddur ider sultanlkdr Lkin vilyetinde timar ve ziamet olmamakla alaybei ve eriba ve timar deft ve defter emini yokdur Amma mal defterdar ve xuznameci ve muhasebeci Ve mukataacla r kanun zre vardr [1] Yldz nshas (gayet) kelimesi yok [2] (olmamak) [3] * (idb yine gemi) SEYAHATNAMES 943 Zira yz on pare kaPiye malikdir Bu kal'a kullarnn [1] olkadar mali firavan alnr Zira basmak asmak ' urmak krmak atmak ve tutmak yeridir Merhum Mosdarl Mustafa paa iki b in ceberti tfenk endaz asker besleyb senede bin kise mal tahsil etdi Ve bin kise k adar ana karlk hedaya gelirdi Eer Hind ve Yemen ve Habe tccarlarn rencide ve zrde itmeyb istimaletler virirse senev Hind karaka gemisi gelse bir kise alr Be on gemi elirse ve kyas remdmiler (?) Eyaletin hod haddi payan yokdur arkdan garba bir yllk nn hkmndedir Hemen kuvveti kahiresine gre murad idinirse cihangir olur Eer cr'et sahi i olmazsa ancak gmrk emini payesile zabt ider Yine bervechi adalet badelharc vel-ma sraf bin kise olur Amma kara yzl kavme beyaz yz gsterirse yz iki yz dem ile zabtu ra kadir olur Evvel Foncistan melikine ve Dumbistan melikine ve Zenc melikine Alev m elikine ve Zeyl-gistan melikine hedayalar ile demler gnderse ve karu Yemen ve Hind p adiahlarna eliler gnderse olkadar tccarlar gelir kim bhisab mal firavanlar alnr Ve e matakaddem mevleviyyet idi Hl yz payesile ihsan olunur Amma rah diraz olmak ile ha dan ziyade olmas sebebile bir kimsene talib olmyub paa imamlar paye ile alrlar Kura v e kasabatlar kal'alar ve ehirlerdir Anlara nayib kor Senev bin guru olur Ve halk asla eriat ve tarikat ve hakikat ve marifet nedir bilmezler Bir alay da ve ba ve zag ve c ldi siyah mag ve nar Cahm olacak dura rag ve k kavmi engilerdir kim din iman ve me ikad nedir bilmezler Bir alay ecnas mahlkat bu iklimi Habededir Byle kavmden ulemayi er' nice bir ake ve bir habbe almaa kadir ola Neuzbillh Bir muhzr kapudan tara ks eti hardan ya bdi smumu nardan ya zeng(i) ayyar tarrardan helak olmak mukarrerdir Ru zmerre cmle Ervam halk eninde bir beyaz Hind bezi ihram ve kemerinde bir ihram ile

evkatlar gzer itmee muhtacdr Amma biemril-lhi taal iddeti hn deme ve hayvanata tesi ez Ab havas gayet ltifdir Hususa badelasr ta sabahadak bdi saba fl fl esb deme ha n verir Ve bu Musova ceziresi karaya cenub canibine bir tfenk menzili yerdir Sada iidilir Yani bir mil yakndr Ve paa saray() bu cezirede lebi deryada ta bina bir sara dr Bu dahi zdemir paann binasdr Lkin olkadar vsi ve mamur ve mzeyyen deildir Zir devam sebat yokdur Ve cmle [1] Yldz nshas (mevacibleri ve mesarifleri cmle deftardar kalemine mfevvazdr Zira paas ceri olursa [2] Yldz nshas (hatr) 944 EVLtYA ELEB hurda hurda odalardr Ve zerleri serapa toprak rtl hcrelerdir Ve gmre bu diyarda Hu ler Paa saray()dr Cmle tccarn metalar rleri bu Paa saraynda alnr Cmle Portak lemenk ve Hind ve Sind in Hata ve Hoten ve Yemen ve Aden ve Konfuta ve Moha ve Le hse ve Cidde ve Yen-bo ve Tur ve Svey gemileri ve bu zikrolunan vilyetlerin kalyon ve karakalar bu Musova ceziresinde paa sarayna yanarlar Zira ltif limandr Ve bu Muso kblesi.dahi imal taratmadr Ve iklimi evveldedir Karu taraf Svey deryas zre iki yz n diyarnn Lehse iskelesidir Karu karuya vaki olmaile muvafk eyyam ile iki gnde bi gemileri gelb gitmekdedir Ve bu ehrin binalar mfid muhtasar binalardr Zira cezire ol mak ile ar binaya tahamml yokdur amura ar bina gark olur Cmle bin alt yz mikdar imi aladan kimi kamdan ve kimi kaadan yani al ve rpdan tahtan evlerdir Amma pa idir Ve cmle mihrabdr Cmleden cemaati kesiriye malik arsu iinde Ozdemir paa Camii Bir tarz kadim krgir ta bina ve bir alack minareli ve st toprak rtl ve iki kapulu bir su ve biri arsu kapulu camii atikdir Ve Ozdemir Olu ve Bonak Mustafa paa camiin sa ta rafnda bir kubbede medfunlardr[l] Ve eyh Cemaliyye Camii krgir binadr eyh Cemali hazr tleri anda medfundur Bunlardan maada alt zaviye vardr Evvel Kara Bey mescidi Bu asa rlardan gayri han hammam ve medrese ve imaret ve sebil ve eme misilli binalar yokd ur Ve cmle yz kadar dkknlar vardr Cemii zkymet Hind ve Sind tefaruklar anda bkym Amma bezazistan yokdur Ve iskele banda yz mikdar han gibi benan J[2] mahzenleri vardr Cemii giranbeha eyalar bu mahzenlerde bulunur Hatt misk ve amber ve kakule(i) kebi r ykile paymal yatar Zira bu mahzenler eddad ta bina olmaile emin mahzenlerdir Ve bu cezirede asla ba ve bae yokdur Amma altun ve guru gayet okdur Huda hakk mahzenlerde c vahir murassaat ve altun guru kisesi yn yn yatar Ve cmle halk esmerllevn siyah e Bir kavmine Banyan derler Beyaz ve esmer olurlar Cmlesi te perestlerdir Mrd oldukla rnda lei murdarlarn tee yakarlar Cmlesi pak beyaz suzen Hind esvablar giyerler ve estar sararlar Cmle Habe diyarnn irad masarifleri ve gmrk defterdarlar anlarn eller ir Kalemleri ile ve fikir feraset ve ilmi hisablar ile [1] ozdemir olu Osman paa Diyarbekirde medfudur. Burada medfun olan babas ozdemir paadr [2] Yldz nshas (bnyan) SEYAHATNAMES 945 bir dank hisab idb masrufa kayd iderler Gayet hisab kavmdir Ve diyar Habein mutemed leridir Bu kavmde kizb ve bhtan sdr olmamdr Ve muharrematdan erab ve hnzir ve zruh vl itmek yokdur Ve taam bal bana yerler ki kii bir yere gelb yemezler Ve bir kimse i taamn yemezler Ve yedirmezler Meer kendlirinin msafirleri ola Ve bu kavm gayet ank a mstakim bazirgnlardr Ve bir an cenabet gezmezler Hind ve Sinde Foncistan ve Dumbi stana ticaret idb geinirler Gayet hisab kavmdir Cemii zemanda bu kavmin isyan ve tuy an etdiklerin ferdi fedriden bir kimesne bilmeyb istima olunmamdr Gayet halim ve seli m ve halk handru demlerdir Ve gayet muhabbetli garibdost demlerdir Hatt hakirden bin guruluk baz meta sakillerimiz seyrnnasdan ziyadeye alub inad muhalefet etmediler Ve Habe paasnn Banyan-ler yedi riveti ve b ruyidir Kaan bir cedid paa Habee keldik ef ba aasn bu Banyanlar ile Dumbistan padiahna gnderir Bir lkesi ok ulu padisahdr ir Foncistandan bu Habe diyarna Kif ehrine gelince yirmi bir gn bu Dumbistan meliki hududunda ve kal'a ve ehirlerinde ve sahralarn ubur iderek geldik Amma kenduy(i) gr medik Hemen on kerre yz bin ulfesiz zag asker(e) malikdir Ve yz kerre yz bin bhisab r yayaya malik imi Varan paa aalar ve Banyan kavmi nakl iderler Anda asla taun olmamak ile halk iki yz sene yz elli sene muammer olurmu Ve b havas ltif mukavvi olduunda emm olub tenasl bulur imi Bu Musova halk dahi cemmdr Ve habe paas bu Dumbiye sulta derdikde incu ve yemeni ve akiyk talar ve ok yay ve kl ve harbe ve tfenk ve kurun ve arut ve neft ve katran ve yal ra aac ve servi aac ve servi kozala ve fndk ve f zi ve bakr sahan ve tencere letleri ve boas ve don ve gmlek ve keten bezi iplik ve ib

riim bu zikrolunan eyalardan gtrrler kim anda tahrir olunan eyalarn her biri iksiri misal tutyayi kemyabdr Eli kmil cenuba [1] canibine bizim geldiimiz yollar ile bir a yda varrlar Hedayalar sultana teslim idb elilere ve Banyanlara zaz ikram idb oldahi p ya krk elli habe nevreste gulmlar ve krk elli habee mahbubei cihan duhterler ve zbat disi ve keler derisi ve bnu ve minkar koknos ve laei tuyuru hma ve dhencii a'ma ve ka ulei kebir ve amberi ham amber ve panzehri sagir ve kalkan fil ve krbac pl elhasl bu makule hedayalar ile paaya ve nsf kadar hedaya ile gelen eli aaya virb paaya gnderi an sonra vilyetinde nekadar bazirgn var ise cmlesin metalar ile paEvliya elebi : 10 60 [1] Yldz nshas (cenub) 946 EVLYA ELEB aya gnderb paa dahi gmrn alub Habe diyar ganimet olur Buday ve arpa ve dar ve y lmumu ve un ve zbat ve kakule ve bunu aac ve gayri eyalar ve koyun ve kuzu ve deve ve sr ve, sn ve ceyran ve kei velhasl cemii meklt merubat bu Dumbiye vilyetinden g ltanna gitmee kasd etdim idi Lkin bu mahalde Habe diyarnda azm isyan tuyan olub cml gulvv m edb Fortac Ahmed paa havfinden ve Kara Nayib askya zorba derdinden bir gice mi ile karu Yemende imama varub dahl dd Beri tarafda vilyet hkimsiz kalub hakir dahi rib kaldm Ve gayri diyara dahi gidemedim Bu mahalde karadan gnderdiim huddamlarmz atl armz ile gelb byle cezire yerde bamza bir bely siyah olub hir her kese iltiyam m bizzaruri bu Musovadan bir kaya binb cenub canibine bir tfenk menzili yer Evsaf Cerrar ba Atlarmz ile gemilerden kdk Bu Cerrar ba Musova ceziresinin geit banda iskelesidir a deryadan gelmeile bu ma'diyei grmemidik Kara canibinden gelen metalar cmle bu iske leden gemilere suvar olub Musovaya geerler Zeman kadimde ehir var imi Hlen harabdr Ca eca aalk ve bostanlk vardr Musova halknnm cmle hayvanatlar bu tarafda otlyub geze ayat kuyular vardr Musova ceziresinde su yokdur Badehu hakir bu Cerrar ba()dan atla rmza suvar olub iki saatde dz vasi yerler icre cirid oynayarak Evsaf Kal'a(i) Harkova Bu Kal'iye dahil olunca Kara Naib bee dahl db Ho geldiniz dey vafir tazim idb desti r destimal virb dest bus idelim dedikde Estafurullah Canm karndanz Foncistan diyarn beru bizim kethdamz Mehemmed Be ile refik olub bizi arzulamsz Lkin Dehlekden gemi i Musovaya ckub ol deli farfara Fortac paa sizi alkoyub bize gndermedi Hele mel'un padi ha si olub Zeyd mezheb imam yanna Yemene kad Cehenneme ba Padiahma arz iderim did kire verin Bu ahvale vkf oldum Msr vezirine gtreyim Andan efendimize ilm ideyim Anda u[1] Yldz nshas (diyarndan) SEYAHATNAMES radmz zre Asitaniye gid(e)yim didiimizde Vallah senin [1] Hzr geldin Hele bir ka gn irahat idb msaririmiz olub ahvale vkf olun deyu hakire bir mkellef oda deyb yirmi a ve yirmi neferatlarmza belegan mabelag mstevfa tayinatlar virb hakir taze can buldu m Derhal kend demlerime firar iden Ahmed paann maln ve huddamlarm ve cmle erzakn ve immakamlklarnda olan aalar [2] ihzar idb hkmetlerin zabtu rabt itmee tavus ve hii arile demler gnderdi Hakir ehri temaaya baladk Evvel bu Kal'a(i) Harkova matekaddemd bir sevad muazzam kal'a(i) kadim imi Sene tarihinde bu dahi zdemir paa fethidir Svey deryas sahilinde bir hayli byk eddad ta bina kal'a(i) atiykdir A adar metn mamur deildir Dairen madar cirmi drt bin admdr Ve ekli murabba'dr Ve yedi esi var Ve alt kapus var Evvell Ba klle kapus ve Hrde kapus ve skele kapus ve Ceb kapus ve eyh Mazlum kapus ve Su kapus Ve lebi deryaya karib kede i kal'a baka mamur kaP-adr Cirmi alt yz admdr Dervi Aa tamir ve termim itmi bir metn ve cedid i kal' ara kal'a dahi byle tamir ve termime muhtacdr Ve yaln kat kal'alardr Ve i kal'ann bi a ah darbzen toplar vardr Ve paann bu kal'ada bir mkellef aas iki yz demile kay Senev paaya yz kise muhasebe virir Kendye dahi elli kise faiz kalr Ve yz elli ake p sile bir kazayi mbrimdir Paa imamlar hkm ider Ve kal'a dizdar var Ve neferatlar paa tlardr Mah bemah vazife(i) muayyenelerin paadan alrlar Ey[3] tedarikdir Ve ekseriya paa aalar bunda sakin olurla Zira Musova bir pis ova cezire yerdir Suy(u) gemilerle bu Hark ovadan gider Bu kal'ann canibi erbaas eme kuyulardr Cmlesi b zllden nian tahirlerdir Matekaddem bu sular hfz in bu kal'alar bina idb eli vilyeti bu kal'alar e-bile feth() teshire alub canibi erbaasn nehb gayret idb mali ganayimler ile gelb bu kal'iye mutahassn olub sudehal olurlarm Gayet mahallinde ina olunmu kal'a(i) cankurt

randr Zira tarafnda [4] Kara Zeng sileri okdur Ve bu kal'ai Hark ova iinde cmle yedi krgir ve kamdan ve kaadan evler vardr Cmle toprak rtldr Ve yirmi mikdar esvak yedi kahve ve bozas [5] ve bir han vardr Ve bir zdemir Camii var Ve yedi [1] Yldz nshas (sen) [2) (aalarn) [3] (iyi) [4] (etrafnda) [5] (bozahanesi) 948 EVLYA ELEB zaviyesi var Gayri imaretdet nian yokdur Hammam bu diyarda lzm deildir Zira eb ruz ha k ryan gezb gark [1] alde olub gya hammam iinde dururlar Bir ehri garib ve acibdir V anemiz sahibi Kara Nayib cmle urban ve ryan kara Zengler zre mirlivadr Cmlesinin akdi halli ve zabt rabt ann destindedir Hkm hkmat sahibi zorba bir demdir Hini ma'rekede bin asker cem itmee kadirdir hsan in'am ve t'amile cmle Habe diyarnn halkn bende ayd() bende ekmidir Cmle sz bunundur Fortac Ahmed paa bunu tarh idb kendsi mstaki laym didi Ahir idemeyb cihan bana dar olub Yemende imama firar etdi Kara Nayib daima bu Harkovada sakin olur Ah-merllevn bir ark yzl iri gzl ve kaba levend szl fasih t ilr yende ve revendiye tavuklu ve kuzulu ve yourtlu buday orbas ve dar ekmei mebzul Habe kavmi ve Foncistan ve Dumbistan ve Alevistan ve Ababide kavmi ve sultanlar b u kara Nayibin emrine fermanberlerdir kim acib istidracdr Ha dese bu padiahdan kerr yz bin zag dag asker gelir Amma bu askerin cmlesine bir ta atsan za perian gibi ol Zira ac ve zac ve muhta bsebat derme atma cyudur Cmlesi ekirge bacak ve aa bacak nacak alkdan salncak gibi sal(la)nr ac bir habbiye muhta kavmdirler Bu Kara Nayibin derdinden paalar hemen gmrk payesinde hkm idb tara vilyetlerin hkm Kara Nayib elin be bin ceberti tfenk endaz askere ulufe ve kisve virir Bu ceberti Kavmi Rumdan ve gayri Zenglerden segban sarca ve yeeri gibi tfenk edenaz olanlara ceberti kavmi derl er ou Habee kzlarna mbtel olub kalm Rum olanlardr Srtnda ve belinde birer fut e bir tfenk ve bir destmal ark ald olub bo ite menzil yok eklinde ayda gurua ifnay idb sebkber sahra gezerler Ve baz ceri olan paa bu ceberti kavminden asker cem idb el i vilyeti garet iden Zengilerin vilyetlerin nehb hasaret idb mali firavan tahsil ede r Ve ol havfden camii diyarlardan hedayalar gelir kim hadden efzun Bu gne incu Hrmz deryasnda kmak ihtimali yokdur Neticei meram paa arif() dn ise halk ile lfet idb bin kise mal almak mukarrer Bin kise dahi hedaya olur Be yz kisesin eyaletinde o lan pare kal'ann aavat ve neferatlarna ulufe verir Zira bu kal'alara sitane tarafndan bir habbe gelme z Cmle mevacibatlar paadan matlbdur Ve kend aavatlarna dahi ulufe virir Zira Habe e inde sayir diyarlar gibi hizmetler yokdur Ancak yirmi kayimmakaml vardr [1] Yldz nsh ark) SEYAHATNAMES 949 Anlara dahi ulufe verir Ol aalarn hizmetkrlar dahi ulfeli kal'a kullar yazlr Evvel ve ehir msellimine ve serdara ve paa kethdasna ve kapuclar kethdasna ve imama ve e e mah bemah otuz er guru ulufe verir Ve kapuclar blk bassna ve mehterbalara ve ga ara ve anigir basya ve emir-ahura beer gurudur aalarna on beer gurudur Ve sayir kcularna alesseviyye beer gurudur Kal'a ulufelerinden gayr (i) mah bemah elbetde bu ulufelerin alrlar Amma iskeleler emaneti cmle hizmetlerden huzurlu ve avayid feva yidleri ziyade aalklardr Eer ticaret dahi iderse nurun alnurdur Ve Hark ovadan atlarm suvar olub canibi cenuba rubu' saat'bir boaz icre Ziyareti em'i lem ve ra hurrem eeyh hazreti Mazlumu dem Aizzei kiramdan ulu sultandr Bir nice kerre keramatlar () zahir ve bahir olmu Hl muta sarrfndendir Menakblar hadden brun ve kyasdan efzundur zerinde tekiyye [1] ve kubbe ul etmemilerdir Hemen rahmeti Hudaya yz tutmular Ve paa ve yn vilyet ghice haymei ve matbah Keykvslerin bir gn mukaddem gnderb altariksseyr varub ceyran ve harg s nda tenavl iderler Gayet avgh yerdir Ve baz levendat ma-kulisi [2] krk elli prsilh na dar fellh yiitler bir yire cem olub be on gnde dalarda yatub fil ve gergerdan ve bebr ve pelenk kati idb filin dileri [3] ve postun ve gergerdann bonuzun ve hotas in kuyr uun getirb ticaret iderler Acayib vilyeti ikrghdr Bu ehri Harkovay() temamen seyr in seksen di Edha-sn idb bir gne seyr temaalar i (t) dik Badehu din beinci gn K msellimleri vilyet vilyet zabt etmee gitdidikle-rinde hakir kendden mezun olub yine

refikimiz olan Mehemmed Aa ile Harkovadan kub canibi arka gh lis (t) an ve gh sengi gh lebi deryay Svey gh cebeli Kara Kadisleri iki gnde ubur idb Menzili Cebeli Vule (<Jjj) Habe Urbanlar kara obalar ile sakin olurlar bir mahsuldar fezadr Bu kavme Kadis de rler Yedi bin Zeng ve anka kavmdir [1] Yldz nshas (tekye) [2] ,, (makulesi) [3] (dilerin) 950 EVLYA ELEB Amma yine Urbandrlar Bunlarda olan siyah erde mahbub ve mahbube meer Berberistanda ola Zira b hayat kuyu sular vardr Andan kalkub yine canibi arka bir konak gidb Evsaf kal'a (i) Hindiye Zeman kadimde Hind raylar bu iklime kadem basub bu kal'ai ihdas eylemiler Amma olka dar metanet zre bina etmemiler Tadan krgir bina ve ekli murabba Ve^ dayiren madar cir mi yedi yz admdr Svey deryas kenarnda olmaile telttumu derya esasn-[1] divara cab vermidir Bir aa kapusu iskele banda Hurdeye nazr bir kapusu cenuba kara tarafna mek r Habe eyaletinde sancak bei payesile paann bir aas iki yz demile hkm hk-mat id kise verir Ve yz elli ake kazadr Lkin paa imamnn nayibi kaddr Bu kal'a dahi zdem thidir Zira bir mfid muhtasar minaresiz camii ve iki mescidi var Cmle evleri koadan bina olunmudur Dizdar ve neferatlar cmle paa tevabileridir Ve cebehanesi ve on aded t oplar var Ve kal'adan tara Zeng Urbanlar kara obalar ile meks etmiler Ve bu kavmin kr ar dalarda kakulei kebir ve baz mmessek rayih (a) l nebatat ve giya-hat cem iderler V e her baym (e) lerinden [2] beer onar kalye misk kedisi besleyb kr iderler Ve bu Hi ndiye kal'asndan hareket idb yine ark canibine sengistanlar icre konak gidb vakti zu urda Menzili Kullei Tuzla Lebi deryada zdemir paa bir kullei azm~bina etmi Hl iinde krk elli dem ile bir pa makamdr Bunda arsuy bazar imaret ve camiden bir ey yokdur Amma cmle diyar Habee tuz b ndan gider Senev krk kise iltizamdr Gayet l emanetdir Senede nice kerre yz bin deve y eziz tuz hasl olur atal yke divan para ve haviye yke beer maksus para alnr Ve bu s meddi cezimdir [3] Tad mahalde bu sahraya derya yaylur ekil-dikde biemrillhi taal su beyaz tuz olub kalr Bu mahalde [1] Yldz nshas (esas) [2] (haymelerinde) [3] ,, (cezirdir) SEYAHATNAMES 951 on bin mikdar Doniye derler bir kabile zenglerdir Filhal anlar tuzu cem idb klle dibi ne dalar gibi yarlar lmaaallah byle tuz hasl olur Bu mahalden yine tay idb taraf i derya ile ghice kumsal berriyye icre iddeti hararet ekerek kmil alt gnde em'u Huda ve mehib khu siyahlar temaa iderek Evsaf menzili ehri harab Pehlle Lebi deryada bir ehri azm imi zdemir paa feth etdkde Portakal kffar istil idb kal ehrin harab yebab etmi Hl sr esaslar zahirdir inde Alire kavmi derler bir kavm s r Cmle yz elli bin pak pakize misk amberi ham ile alde Abre kavmidir Amma mezahibi e rbaadan ve gayri din diyanetden ve ha-rnerden ve Ayet hadisden ve mergi mefacan ve taundan ve pire ve kehleden ve gayri menahiyyatdan bihaber bhayir akvami garibedi r Cmlesi bu sahralarda haymelerile meks idb hadd hisablarn Cenab Bari bilr Amma halk lerdir Ve cmlesi yine Urban-lardr Ancak avret yerleri bir deri ile mesturlardr Ve b u mahalde bir liman azm var kim bin pare gemi mlkelm alr Sekiz rzgardan emin ve iin la abdan nian yokdur Ve bu mahalde sakin olan Abre kavminin meklt merubatlar dardr un keidir Ve ceyran ve sndr Ve merubatlar deve sd ve bozadr Bu mahallerde at ve h il ve gergerdan olmaz ll sengistan ve en-gelistan yerler olmaile arslan ve kaplan ve pr [2] ve pelenk ok olur Ve bu Abre kavmi bu dalarn maymunlarndan gayet ikyet etdi ayima bizimle cenk iderler Daa kub bnu ve santa ve zakkum ve sac aalar [3] ciziz M r gelb bizi esir idb dalara gtrb tasarruf ider Ellerinden hals mmkin deildir Kimi mi didebanlk ider Bir frsat bulub reha bulmak mmkin deildir Tasarruf ide ide ok demim z helak etmilerdir Bizde'ise lt silh yok Bizler az anlar ok Neare Ahir bu yerden har t etmemiz mukarrerdir didiler Ve gayet mehib ve mfrit ve zeberdest maymunlar vardr Gice gelb haymelerimizden olan ve kz ve avret kapub gtrrler Hasl kelm cizmandeyi

ikyet etdiler Ve sizler dahi ubur iderken basiret zre olun deyu nasihat etdiler Er tesi alesse-her bu Belda [4] Abre kavmi iinden hareket idb yine arka [1] Yldz nshas(kal'asn) [2] (pl) [3] ,, (kesmee) , [4] (Behllede) 4 952 EVLYA ELEB giderken hakikatlhal fakirlerin nakli zre azim mehib maymunlar da keilerine ve da s suvar olub aavat misal gezerlerdi Cmle da hayvanlar bu maymunlardan cizlerdir Baz ma munlar grdk Da kedileri kucaklarnda gezdirb beslerler Ve bazsn grdk Oullarn kar ub [1] gezdirirler Ve bazs yle beyaz maymun mahbublar kim hemen beyaz tiftik keileri ne benzer Vecihlmanzar ve ekli mnevver maymunlardr Bu temaalar iderek alt gnde gh ve gh kuralarda ve gh lebi derya rimalinde giderek Evsaf ehri kadimi Zeyl Zeman kadimde Hindistan raylarnn binasdr Badehu sene 928 tarihinde yine Ozdemir paa P rtakal elinden feth etmidir Bahri Muhit kenarnda bir kal'ai azm ve benderi kadimdir Kal'asnn ark canibi bir yaln kaya zre vaki olmu kal'as vardr Dayiren madar cir di yz adm ekli muhammes bir eddad krgir bina kal'ai stvardr Bahri Muhit ire yz m ndur ki taraf biner pare gemi alr liman bnazirlerdirkim sekiz rzgr [2] rzgrn idd ndir Kal'ann iki bab var Hadid kapulardr Bir kapu deryaya ve bir kapu karaya nazrdr D izdar ve yedi yz neferatlar vardr Habe ceziresinde byle askeri ok kal'a yokdur Ve ce anesi ve yetmi pare toplar okdur Zira Habein hirl-hudududur Bu (nda)n ark canibine b abe ceziresin bu Zeyl boazndan ta Nil ban dolaub Marib Zeminde Sebte boazna gelin eziresinin Bahri Muhit kenarlar cmle Portakal kffar hkmndedir Ve hl bu Zeyl kal'as takal kffar m'-dr Bu kal'ada paann bir aas yz tevabiile kayimmakamdr Paaya s e verir Amma baz sene taliine be on Hindistan gemisi ve be on portakal firengi gemis i gelirse be kise gmrk hasl olur Amma gmr harbe ucile verirler Kffar galib-dir Mur milerin bal ve ya ve koyun sr pasdrmasnm ve gayri metalarla gemilerin doldurub avanta lenger idb gider Eer paa aas bunlar [3] hsn lfet iderse kakule ve incu ve zbat b ve gergerdan boynuzu bu makule eylerden hsn rzalar ile gmrk verirler Hakir vardkda Nayib kethdas Mehmed Aa kayimmakam olmudu Taliine yedi pare Por[1] Yldz mnhas (saklyub) [2] (rzgr) fazla [3] (bunlarla) SEYAHATNAMES 953 takal gemisi gelb kal'a altndan lenger endaht olub yatdlar Ve krk bin guru gmrk verd r Cmle metalar keten bezi ve penbe ve am aac ras ve katran Bu diyarda erai suda ka hastalara verirler Ve katran zbat gibi ylda bir kerre vcudlarna srnb ifa bulurlar iksiri zamdr Bu kal'ann dalarna Cebeli Kadri derler Bilhisab Kadr kavmi derler bir mdir Siyah zenglerdir Amma biemrillh Tatar ehrelidir Ve kisveleri tarmar ve eci ve b abanadr kavmdir Ve gayet zeberdest ve divdest olduklarndan ziraat idb dalarndan nice gne mahsult cem idb fruht iderler Hemen yz kerre yz bin ksfendi kh ve gazali vahi u habe sayd ikr idb tuz iinde salamura pasdriyye[l] idb firenk kalyonlarna fruht den bu kal'ya Porta kal annin [2] gelir Ve bu Kadri cenbindeki mezkr demler cmle Kadr ezhebinde pek pakize demlerdir Ve kal'ann haricinde olan yetmi seksen bin Banyan ka vmi vardr Cmle pak beyaz suzen Hindistan tarz esbab giyerler Bu kavmi ateperestler mr olduklarnda nalar der[3] atee yakarlar Ve atee taparlar Amma Halkdir demezler Ancak ve ecdadmzdan Byle grdk derler Garayib bunda kim n vahid cenabet gezmezler Hemen saa usl iderler Ve taam yesele ve defi tekazayi hacet etseler ol an gusl iderler Ve cemii vcudlar ve siyahlar mk amberi ham ve zbat ile mlmma'dr Mahbub ve mahbubeleri ve esmer ve beyazllevn olurlar Habe ikliminde mahbubei Zeyl mehurdur Meral ve gazal v kgz dudakl ve hokka azl ve krmz ve sar ve yeil ve siyah ve beyaz gnagn diler dan drdane(i) bir gne boya ile boyayub baka bir hsn cemal virmidir Ve cah zanahdanl sm gabgablar dahi mnakkadr Ve ive ve reftar gftarlar irin mahbublar olur kim zeba n ltif ve nazif ve zarif ve k perest harifi zati erif elebilerdir kim byle kperes onra sakallanub ateperest olurlar j*:_> o* Bunlar anka bazirgnlardr Bey iralar daima nd Yemen ve Portakal firenkleri iledir skele banda mahazinlerinde nie kerre yz bin gu ru matalar vardr Ekseriya ihtilflar Hind tayifesiledir Zira kadim eyyamda bu diyar Hi nd destinde iken bu kavmi narperest Hindden kalmdr lhazelan bu kal'ai Zeylda Hindista

tarafndan bir eli ve Yemen taraf imamndan bir tebba' eli ve Portakal tarafndan bir b lyoz ve ngilis keferesi tarafndan bir konsoloz ve Kadr reayas tarafndan bir Snnis [1] Yldz nshas (pasdrma) [2] j [3] . 954 EVLYA ELEB bu kal'da kayimmakam ile hkm hkmatda bulunurlar Kal'ai hendeki azimdir Ekseriya paa t arafndan hkimi hanigir [1] ba olur l hkmetdir Kal'a iinde bin mikdar kamdan ve Bir camii ve bir buday anbar ve su sarnlar vardr Kal' adan tara sular kuyular ve be kdar dkknlar ve kahvehane ve bozahaneleri vardr Gayri hane ve imaret ve hammam yokdur Ve iklmi evvelin ta vasatnda olmala b havas geri iddeti hr zredir Amma gayet lt kerre taam yesen bndan nu idince gayetlgaye hzml ifratdr Derhal dem yine tahsili c Ta bu mertebe mutedil havas vardr Ve cima bu ehrin gayet lezizdir Ve htay didikleri enanelerinden kii am hasl m masdar insan kn bu diyara mahsusdur Her cemiyyetde baki lunur mahbubeleri vardr Ve geri iddeti hardan dem esvab giyemez Ancak bir beyaz ihra m eninde ve bir ihram kemerinde baz mahalde vakti asrda ryan dahi dursun iddeti hn ve berdi bar messir deildir Adem daima tendrst durur Ruzmerre birka kerrec ima idb der a girsen asla zarar isabet etmez Zira deryas Bahri Kulzm dei!dir[2]Bahri Muhitdir B u Zeyl boaz Svey deryasndan tara vaki olmudur Ne kadar bu bahre gizlense[3] demin erlerin yakmaz Zira bu Bahri Muhitde ab olmaz Ve ab havfi olmadndan bu ehri azm Hind an karakalar ve Portakal karavanalar ve Filipota gemileri ve ingiltere baralar gelb b ak bperva (ya) nasrlar Herbiri biner dem ve er yz top eker galyonlardr Bu ehrin a karus yediyz mil Hindistann Divb ve Ahmedbd benderleridir kim bu Zeyla karu kar Zeyln yldz tarafna kars yz mil Yemen iskelesinden benderi dir kim Yemenin intihai hudududur Andan te arka Lehsann hkmdr Amma hakir Hinde ve Lahsa varmadm jd\ ^\ H i kelm bu diyar Habe vilyetlerinin b ruyidir Zira bu diyarda bdi nesim esb deme ha dan verdiinden maada Rum tarz elbette herbaar baran rahmet bhisab yaar Ve ekseriya ma tar nisan drr ehvar misal dane dane yad mahal ruyi deryaya sadefler zeyn olub danei n kapmaa muntazr dururlar Huda limdir baz sadef on kerre bazs be kerre ve baz sade erre danei nisan kapub deryann ka'-rna gitdiin bir ka kerre grdk Ve bu brn rahmet tlar deti hamunlara ve cebeli ibret nmunlara dicek biemri Huda olkadar nebatat giyaha t gnagn hasl olurkim dere ve depelerde e[1] Yldz nzhas (anigir) [2] Buradan (Menzili liman Sahaya kadar olan ksm yldz nshasnda yokdur. [3] (sririlse SEYAHATNAMES 955 menzar ve kfezarn rayihai tayyibesinden demin dima muattar olur Ve bu menbutatdan ce devabatlar otUyub yle lhm ahm sahibi olub gayet mahbub hayvanatlar olur Koyunu ve ku usu ve keisi ve bakar ve cemeli ve camusu ve ceyran ve sr olkadar semiz ve ltif lh lur kim misk anberi ham kokar Ve deryasnda nice kerre yz bin elvan mahilerinde dah i misk rayihas vardr Bu hayvanatlarn lhumlarndan tenavl idenler olkadar tenperver ve endrst olur kim her eb ehli ile be on kerre alt st olub Adem ve Havva glei iderler G t mukavvi umanlar vardr Ve bu diyarda demin kuvveti basar ziyade oluyor Zira bu haki r Foncistann Ferkaye vilyetinde iken ol iddeti harda -j\c rt\ ayneynime gya bir perde arz olub gice alil gibi illetli olub ruzi ruende yine kelevvel olurdum Bu Zeyl ehrin de safa idb kmil bir ay tekad idb cesimlerim ayni ayni gazale dnb Arab me'ali gibi m er olub kr Yezdan etdim Ve mezkr hayvanatlarn lhminden tenavl iderek vcuda bir takv ik hasl olub sehl mlhham oldukda hakire bir rcliyyetcik[l] hasl olub Emmare ve Nevvam ve Mhmil (e) nam refiki kadimlerimiz harekete gelb cima damarlar menii harekete ge lb Zarfa Meik Bee nam silhmz sehl lubdebazla balyub gz ve kellesi kzarub kan iimde Huda raz" ola Ra- x zyye ve Marziyye ve Mutmeine nam yargar amellerimiz raz olm yub hakirin epsem emrine itaat idb psem iznile defi tufan idb kanaat etdiler Bu ltif (e) den murad bu Zeyl ehri velhasl bu Habe diyar gayet mukavvi diyardr Hamdi Huda Ha ein hirlhududu / olan Zeyl ehrin temamen seyr temaa idb firar iden Manortc Ahmed p mekam olan anigir ba kay bend ile haps idb hkmeti Kara Nayib tarafndan Hindi Car n immekaml verb andan Kara Naib kethda-sile Zeyldan yine Musovaya ve Harkovaya avdet et iimiz beyan Zeyldan gayri yollar ile Harkovaya avdetim beyan ider Evvel Zeyldan kalkub canibi garba tevecch idb yine Bahri Muhit kenarnda bu [2] boaza

ast geldik Umman boaz derler Karu taraf Yemendir Kur'an azimde (Ayet) 3^ e* <f ' o^t yeti bu boazda Bahri Muhit hakkndadr deyu mfessirn yle tefsir [1] (recliyyet) [2] (bir) 956 EVLYA ELEB etmiler Hakikatlhal Bahri Muhit ile Svey diyarsnm [1] Meddi cezmi [2] telttumu feryad mi medhu ider Ve bu diyarn incu karan gavvaslar nakli zre bu boazn asla nihayeti yo Gayet amikdir deyu nakl etdiler Hakka ki Ayeti erife zre fecci amikdir Ve bu boaza ehli Habe ve mellhlar Bablmendub derler Azm khu bstun boazdr Kar Yemen dalar r be mil vardr Yine bu boazdan ieri Bahri Kulzmdr kim canibi garba ta Svey benderine bu krfezin tuli bin be yz mildir kble taraf Yenmen ve Aden ve Mekke ve Medine ve Yen bo ve Muveylah ve Turdur Cenub taraf serapa Habe diyar ve Koseyre iskelesidir Ve bu Bab Mendub baaz kayas zre Ziyareti sultan mahbub kibar bahzub eeyh Hazreti Mendub Evci asmana serekmi ebri siyahlar iinde an'a [3] iyan bir sultan li andr kim yend nde reis tccarlar tekyesine ne-zerat gnderirler Bir kubbei li iinde medfundur Hazret i Resul bunlarn ruhu erifiyn berekt Mendub deyu fatihai erif tilvet eylemilerdir M anyan kavli zre bunlar Bel'am ibni Bau-run pederleridir kim Hazreti Musa ile kolo ndur gazasnda Firavn gark oldukda bile* idi derler Hazreti Musa bunlara Ya Memdub var Habe boaznda vatan eyle Firavnler lei bu deryadan tara kma-snlar Gzet Ve bu rasna gayri kffar gemileri girmesinler Inkrazddevran mutasarrfnden olub anda nigehban ol buyururlar Sultan Mendub bu mahalde gelb kmil bin yz sene muammer olur Ve Hazret i Risalete nbvvet gelince Hazreti Osman nice bin sahabe ile Habee gelb ziyaret emiler dir deyu elsinei nasda mehuru fk sultandr Hakikatlhal bu boazdan ieri bir kffar gem iremez Hemen bu azizin merkadi prenvarndan bir alev zahir olub derhal (Ayet) U( j,.: J c.> JS > ijiu mazmunu zre ihrak olub helak olurlar Hamdi Huda bu hususda Yemen ve ke ve Medine canible-rinde olan benderler ve beliderler kfirden eminlerdir Ve bie mrillh Bahri Svey ire ab dahi kfirlerin girmesine manidir Bu ab dahi [1] (deryasnn) (2] (cezri) [3] (anka) SEYAHATNAMES 957 Hazreti Musa asrnda Firavn Kalyonder[l] boaznda (Ayet) i>K ^.tjij^i^ 3j Ayeti zerine Firavn gark olduklarnda bu derya icre biemrillh ab aalar hasl oldu derler Hasl eyh Mendub hazretlerin ziyaret idb canibi garbn lodosu zre dalar icre gidb vakti asrda temam olub maribe karib Kasabai Seheria (u. Bir sahrada sevad muazzam imi Hlen harabdr inde krk elli bin Seheri kavmi sakinlerdi a ve ve baeleri ve ziraat idecek yerleri vardr Ve bu kavmin lisanlar Hindi lisanna ka ibdir Cmle obalar ile sakin olub konup gerler Gmiyenleri harabistan ba ve bostanlarn sakin olurlar Bu dahi iklimi evveldedir Andan dalar ve mahsull sahralar ire ibret nm a sun'u Hudalar temaa iderek altnc gnde vakti gark[2] Evsaf Kal'ai Vkat (c^) Hazreti Sleyman binasdr derler Amberiyye sultan hkmnde iken zdemir paa yedi sene mu a idb bil feth avdet etdkle-rinde biemrillh bu kal'a ahalisine bir taun mstevli olub cmle halk kaladan firar iderler lel'an Habe eyaleti hkmnde ba ve bae ve b haya Kal'asna kmadm Amma aa rbat bin mikdar hasrdan ve kamdan evleri vardr Halk m hasr ner ne idin bilmezler Amma ganimet vilyetdir Bu dahi iklimi evvelde olman tuli ar ve arz beledi beraberdir Bunda Portakal kffarlar ticaret ile ok gelirler Hatt bir ortakal civan bizimle bile gelb yanmda islm ile merref olub hizmetimizde oldu Ve bu V t kal'as sahralarn Msr eker (i) kamndan ltif ve nzif kasab hasl olur Amma ehri ezler andan kalkub ertesi gn Evsaf ehri Hediyye Ba iremden nian verir huu tuyuru ve ba bostan ve nahlistan glistan ok bir ehirdir iklmi evveldedir Cmle halk ms[1] (Konlondor) [2] (gurub) [3] (ekerin) 958 EVLYA ELEB lim maliki mezhebleridir[l ] Alt bin kadar ala evleri vardr Ve ii camileri var Ve hki leri kendlerindendir Daistan ii olmaile Osmanl olkadar varmazlar Andan kalkub ertesi gn ,

ehri Razdin (j-00) Bir kk kasaba ekilli yerdir Kara sal kara Zeng on bir mikdar Razdin kavmidirler Haz Sleyman olu melik Rac'm ev-ldndanz derler Cmle mslimlerdir Andan kalkub ol gn nice b vakti gurubda Sahrayi Ferran Bir mahsuldar fezadr Ve bir halici b nabda meks eyleyb hay-melerimizde mihman olduk Ol gice hezar hezarann feryad figanndan hayati ebed bulduk Ve vakti seherde bir bdi nesim esb cmle mr-gan savt hazin ile Halik Bina tevhid eylediler Biz dahi vakti fecr ) eda idb arpalarmza suvar olub kmil gn bir sahray Heyhat misalde canibi cenuba g menazil ve tayy merahil idb nice ibret nmalar ibret nazar ile temaa idb drdnc g Evsaf ehri azm ve taht kadim mahmiyyei Mukdisu Mverrihan Baniyan Habe bu ehir hakknda Hazreti Sleyman binasdr derler Kaan kim Ha man aleyhisseln Belkis Yemen diyarndan getirdii mahalde bu Mukdisu ehrinde cemii mah lku Huda ile bu hamunda seraperdei Sleyman ire azameti drtn gstermek in tnab tna Belkise istikbale kd Belkis dahi Yemende Seba ehri padiahnn duhteri pakize ahteri id ice devlet grd Amma bu drt azameti*ve bu insi cinni vuhu tuyuru grb Belkyse bir deh olub seraperdeden haz etmeyb Belkis in bu Mukdisu ehrin bina etdi Hl sultan Zencista mnde bir ehri muazzamdr Ba ve baesi ve kue kue firavan sular ahyub mrgan hoel zinleri cana safa verir ehri halen olkadar mamur deildir klimi evvelden cenuba yirm i derece ileri kmdr Bu ehrin kblesi yine imale dorudur Ve Bahri Muhitin cenub tara ndedir Habe ile vilyeti Zencin cenubundadr Ve halk cmle mslim malikyylmezheb gein [1] (maliki mezheblerdir) SEYAHATNAMES 959 Amma yini dini islma riayet idemezler Zira ulemalar yokdur Amma salti hamsei eda idb savm hacc dahi eda iderler Ve lisanlar arabdir Amma bir gayri stlahat ibaratlar var dlere mahsus bir lehcei garibedir Ve hkimleri kend taraflarmdandr Amma hkm hkmet ne ilmezler Kaan birbirleri mabeynlerinde bir davalar olsa eer ehirlerinde bir tccar var ise varub ana danrlar Eer ol dem hayr ve er ne derse ann hkmne fermanber olurlar h demlerdir Amma secilerdir Portatal kffar bunlarn ecaatinden vilyetlerine istil ide i Halen ki ehirleri sahili bahirdedir Sahili bahirde olan diyarlar hod kffarn karar ghlardr Amma bunlara bir are idemedi Da ve ta ve rag ve ba ve karibi ve ra el dem dutmudur Kara Nayib kethdas Mehemmed Aa refikimiz kavli zre on kerre yz bin asker olur didi Ve kfir ile asla beyi ira etmeyb cmle metalarn ya kal'a (i) Zeyla yahud Kal ai Vikata veya kal'a (i) Hark ovaya gtrrler Hutbelerin Ali Osmana okurlar Ekseriya dalar iinde yerli yurtlu bal ba-eli belideleri var Bu kavme Beni Safvan derler Mukds irlerinin altndan bir nehri azm akar Canibi garbda Foncistan ve Dumbistan iinden ce reyan idb gelir Nili Mbarek lezzetinde ve amurlu krmz renk cereyan idb ehri Mukdisu a Bahri Muhite mahlut olur Ve Nil tuyan etdikde iinde timsah bcenah bulunur Mehmed kethda refigmzdan [1] sual etdim Nilden bir frka Dumbistan ve Rencistan [2] iinden c ereyan iderek gelr deyu cevab etdi Ve bu Mukdisu ehrinde kutbu cenub ve sheyli yemen gayet alakda grnr Amma kutbu imal yani Demir Kazk yldz grnmez Annn kblenma deveran idb Rumda deveran etdi gibi etmez oldu vesselam Ve bu ehirden kalkub yine ca nibi garba bir gn gidb Menzili vadi (i) Hunhas Bir mahsuldar sahradr*;Andan tayyi rahl idb ertesi gn kara dalar ve ormanlar ve maym unlu yerler aarak Menzili kabilei Hnkale silerdir On bin mikdar Zenglerdir Bunda emeler kazub atlara yemler asub nsfulleyl olu nca hareket idb ertesi gn vakti gurubda [1] (refikmzdan) [2] (Zencistan) EVLtYA ELEB Menzili sahili Bahri Svey Bunda on bin mikdar erebasi kavmi sakinlerdir Ve bunlardan gayri cmle krk bin mikdar ahmer ve esmerllevn demlerdir Anlarn mabeynlerinde yatub deve eti ve deve sd ve boza yiyb ib atlarmza dar verb alessabah azmi rah idb hasl kelm on bir gnd (e) hamdi Menzili kal'a (i) Harkova Kara Naibe buluub Zeyl hkimi olan getirdiim paa aas canigirba [ 1 ] Kara Naibe te yb Kara Naib hakir(e) bir kl ve bir at ve bir incu tebih ihsan inb Ho geldin ve safa ldin Ve yine havli seyahat idb Habe ikliminin ark taraf nihayetine vardn Hayr makdem afa geldin deyu vafir iltifat etdi Ve firar iden paa aalarn cmle getirdb haps idb ze

rinde olan mal padiah tahsile mukayyed olub hakir ertesi gn Msra gitmee izin taleb e e Alerre's velayn deyb alnm pd Ertesi alessabah hakiri ftura davet idb bir gne kaym el ve gnagn reeller tenavl eyledik kim Huda limdir kayman ve aselin rayihai tayyibes imamz ak etdi Hakir el ykarken koynumdan mikrememi dizim stne kodum Kara Naib grdk cayib musanna mikreme olur deyb ol mikremei ve koynumdan iki mikreme dahi hazr etm idim Ve bir Dervi Ali hattile mzehheb ve halkri en'am erif ve bir saati ltif verdim et haz idb Sbhanellah Bu anedek bu diyara bu kadar vzera vkel gelb gitdiler Byle bir lm zzet ve byle bir saat balamadlar deyb hemen yerinden kalkub ieri hareme girb ahbube brnck gmlekli bakire habee kzlar ve drt aded kulakl [2] menklu esmerlle an glmanlar ve bir kutu incu ve bir kutu seylan ve bir kutu akiyk ve bir kutu pan zehir ve bir kutu misk ve emame amber ve bir byk kakulei kebir ve elli fil dii ve be ergerdan boynuzu ve alt fil kalkan ve alt karg sr () ve iki at ve alt hiin ve on merubat verb zr dileyb Mazur olsun deyb bu ihsanlar kabul idb huddamlarmza tesli rtesi alessabah paa aalarndan serikrda olanlardan on dem mahbus Msra gndermek in ile hazr idb ahalii vilyetin arz mahzarlarile hakiri ve [lj (canigirba) [2] (kulaklar) SEYAHATNAMES 961 kethdas Kara Mehemmed Aa refiki kadimimiz ile yz salt cirid atl ve heccanl demler batlarmz ile Kara Naib ile vedalaub Elfaslur Rabi ve Se'bn Bin seksen Rebilevveli gurresinde Habeden Msra gitdiimiz me leri beyan ider Eyvel bismi ilh ile Harkovadan kalkub cezirei Musovaya ura-myub ol gn vakti asrda Menzili mukabelei cezire (i) Dehlek yani mekn mhlik Blda mevsufdur Bunda bir gice mihman olub alessabah narine [1] Svey deryas kenarnca ehri Kif Blda mevsufdur Andan ubur idb [2] Cezire (i) ehri Sevakin Bu dahi mukaddema memduhdur Bu ehir kaimmakamnda Allah emaneti koduumuz bar sakiller i ve cmle hiin ve develeri ve siyah memlkleri ve sayir huddamlarmz cmle shhatde bulu ldk Amma ehri Itanda refik olan Dervi Nmetullahm suvar olduu gergerdan lb boynuzun aklarn alm Hakir ana bir hiin verb ana suvar oldu Amma Dervi Carullahm suvar olduu k boynuz hayvan gayet zinde idi Ve bu ehirde deve ve hiin ve siyah kle ve kzdan kmil bi guruluk bar sakiller beyi etdik Zira bu Habe karasndan Msr selmetine kmak yekrek nlkdr Ve ikiyz guruluk kakulei kebir fruht eyledik Amma guru yerine Hindistan padiah kkesile memskleri verdiler Srma gmutden [3] ubuk ekilmi teldir ki ba bir yerde z urulmudur Gayet ltif nerm halis nazif simi vardr Ve bu Sevakinden kalkub canibi ga rba cmle asker ile gidb ertesi gn [1] (yine) [2] (andan) [3] ( gmden) Evliya elebi 10 61 962 EVLYA ELEB Kum Liman ve dahi Vatle ve dahi Cezirei L'l ve dahi ehri Dunklab ve dahi Vilyeti Maymunistan ve dahi Cebeli Azln ve dahi Menzili vadii Abra a kmil on yedi gnde dahil olduk Ve blda tahrir olunan me-nazillerin mukaddema evsafl ar ve mabeynleri ne mikdar merhale yer idi tahrir olunmudur Bu Abra hakine kadem basn a Msrn Saidi Alisinde sakin olur Kna ehrinden Ababide kavmi bin mikdar kara haymel e meks idb sevahile kmlar Esmerllevn Msr Urbandrlar Kelimatlar yine arabdir Amm Abra kavminin bir acayib ve garayib ho lehe lisanlar olduundan Abra hkiminin imamnd

z kelimatlarn tahrir eyledik Elfaz lisan Habe Evvel Purasa Ekmek Anki Su Kiyam Peynir/ Dah Et Ari namni el otur Ari mangi Qel al akeyi Yamile kutu kurasa Yr getir ekmei imiteveva Bire gidi kr demekdir Ari line dak kute Qel SEYAHATNAMES 963 yr ya getir Rafz klm Yeyelim Anki celim Su ielim Kiyam bukumbo Peynir ye Ari namni y ukumbo Qel otur yeyicek yiyelim Raksekibak Yemem Bu gne lgatler ile kelimat etdikl erinde dem dembeste ve hayran olur Ve bu kelimatlar ile tekellm iden halk geri habedi rler Amma kabayili Abra derler Yz bin m'min ve mvahhid siyah erde kavmdir Ve zuumlar hazreti Lokman evldlarndan geinirler Nuran muti mnkad demlerdir Ve ruyi arzda Hallk m nekadr elsinei muhtelife kavm halk etmi ise bu Habe ceziresinde yetmi sekiz lisan zre fesahat belgatle z lehcei mahsuslar ile tekellm ider kavm vardr Her dada ve her rde ve her kabilede birer gne lisan ile syleirler Bu cmle akvamn lisanlarn yine kavmi Banyan anlayub Habe [1] paas ve kaimma-kamlarn yannda tercemanlk iderler Zira ateper Banyan lisanlar cmle lisana karibdir Mesel Rumda milki nesarada lisan ltin bilen gay ri lisanlar anlad gibi Banyan lisan dahi yle bir lisandr Lisan ateperesti kavmi Banyan Makam ehnaz Usule sofiyane Bestei Evliyay k Bu ebyatlar ateperestlerin ilhleri mesabesindedir t> Ki jc\ mkerrer r\j r\Jr\j r\j S n ^ J> Vs> yine mkerrer lzm v Vt V Vi V Vi Vi Vi Vi mkerrer ^jU ^ ^jU ^u. defa erre r\j r\j ve dokuz kerre v^ V gerek j\} vul. j^V JU ^t* *a . g~ ;i^ ^ v lf, ^ yine fh rlj ve yine dokuz kerre v V Bu gne bir turfa hoyende suznak makamdr Ve mukaddema Foncistan melik huzurunda temaa etdiimiz ateperest pehlivanlar evsaf mahallinde baz ateperest elfazl r tahrir olunmudur Hasl kelm ltif lisanlar vardr Andan bu vadi(i) Abradan kalkub y ibi garba Bahri Svey kenarnca ahrah Said yolu ile l listanda berr beyabanda ve sen ve enge-listan yerleri be gn be gicede yk ykmyub rm meks etmeden kat' menazil id Menzili Hanende Ova da meks idb filhal kuyular kazub defi atsan etdik Bu Hanende Ova Habe hkmnde bir fer ahfeza b havas ve mahsuldar kuralar ve nebatat giyahat ve gnagn alefzar [2] ve lar [3] bir [11 (Habe) [2] (alefzarh) [3] ( mrgzarl ) 964 EVLYA ELEB irin vadidir Fil ve gergerdandan gayri cemii ecnas mahlkat bu dalarda ve cemii gnagn aadin mahsultlar bu ciballerde mevcud Ulu khlar ve ulu hamunlardr Bu dalarda ve sahr alarda nice kerre yz bin Hanende kabilesi haymeler ile ve karyeler ile sakinlerdi r Nicesi haymelerimize gelb ceyran ve kuzu ve Habe tavuu ve dar ve dar ekmekleri geti rdiler Cmle kavmi sryance kelimat iderler Bunlarn lisanndan dahi tahrir etdim Lisan Sryan Hisab madudeleri byledir Evvel \r Bir iki y 'j, 4 S V 6 V 7 8 9 10 \\ on bir 12 jj 3 Jj 14 &s 15 16 J-j 17 18 sM-j 19 .u? 20 .ur 30 .u 40 u. 50 Gecmatr Koyun demekdi r Gehemetirat Koyunlar ertab kuzu Kosin su Halm ekmek Katimen peynir] Bedahent soan Zillin kad-gne Hatihbet ay Sthbet gice Ketimces" gndz Halli nacim h selmu aleykm lenna hi aleykmselam Bu hanende kavminin lisanlar byledir Amma kend-ler kelimat etdk lerinde danedar drr ehvar misal beligulbeyan vela-yan tekellm iderler Ve malikiyylmez heb geenler [1] Amma kedi ve arslan ve kaplan ve fil ve gergedan gerdanlarndan yer ler Ve cmle ryanlardr Ve keysular rldr Ve avret yerlerinde birer ceyran ve sn ve postu ile mesturdur Ve meyyitlerin zemine defn etmezler Elbette bir ta oyub yahud bir maarada defn idb kadid iderler Kehfler icre nice bin yllk kadide nalar vardr Bu in esmalar bu gne isimlerdir Secde Sinanca ve Kirmanca ve Selimce ve Selimace ve Y endika ve Sersam ve Galfe ve Hikmen ve Harande Bu gne isimleri vardr Ve gayet zind e kavmdir Ve bu kavmde ilmi arab ve kitabet vardr Siyah siyah dalarnda nice kerre yz bin garlar vardr Kimi garlarda ve kimi tarada haymelerde sakinlerdir Garlar icre d efn etdikleri demlerinin balar ucunda mevtalarnn isimleri elbette taa kazlmdr Sr bir gne hatt garibedir Ekser drder er elif bir yerde ve hurufu hai hevvez kf bir yerd ve hai zamir irablar yerinde yani ref ve nasb ve haber yerine kaimdir Bu gne hatl ar var kim *j ji'L. i [3] jJLi

Ve dalar gayet otlu sulu yerlerdir Gya hyaban Acemdir kim gnagn huu tuyurun esvat eri deme hayat verir Ve bu [1] ( geinirler ) [2] ( Sryance ) [3] (A:l) SEYAHATNAMES 965 kavmi Hanende olkadar hub ve messir davudi blend avazlar olub gnagn iiri belileri in atlar zre beste idb Kihta namnda bir kirifli sazlar vardr Annla fasl idb bei alt m-selsel tertil ve ahenk ile kraat etdiklerinde deme dehet hasl olur Gayet hsn savt olub mevaller okuduklarndan kavmi Hanende derler Tabler [1] Zhriye mensub olduklarnd an daima ad handanlardr Asla gam gussa nedir bilmezler Ve evlerinde nice kerre yz bi n misk kedisi ve gnagn maymunu mudhikler beslerler Ve misk kedisi ve maymunlar bir biri ile ns lfet idb bo gezerler Asla makyud deillerdir Ve evlerde yavru hasl iderler Garib temaadr Hakire bunlar yirmi yirmi be maymunu gnagn ve misk kedisi yavrular verd ler Ve dalarndaki rengrenk maymunlar aalarn yapraklarndan klahlar yapub balarna eri ile aka iderler Gya beni Adem gibi tasarruf sahihleridir Ve dalar icre fukara e vleri ve da klbeleri gibi evleri var Turfa hey'eti mecmua mudhik maymunlar vardr Cmle den Sumbe nam bir gne bozca maymun olur Olkadar kamer ve mudhikdir kim her cnb evza v etvar ubu mahzdr Bu kavm icre bir gn meks idb cemii meklt merubatlarmz belgan nende kavmi develerinden bin tulum su ykledb yine canibi garba azmi rah idb gh kara sengistan ve gh rimalistan ve hyabanlar ire kat' menazil idb azm temaalar iderek alt e Menzili kabilei Okut Canibi sels birer merhale yerler cebeli lilerdir kim her biri. eflke serekmi sindyan e bnu ve gayri gnagn dirahti mutenalar ile hyaban olmu mahsuldar dalar ve khsfirlar dalarda fil ve gergerdan yokdur Amma maymun ve ceyran ve kazk boynuz hayvanlar okdur Hatt bu mahalle meks idince Itan ehrinde bize refik olan Dervi Carullahn merkebi ola n kazk boynuz hayvan kaznda bal dururken bir kerre zemini kokhyub ban havaya kaldr kerre hrz can ile himarvar sadayi zar nizar idince dalar iinde bu feryada manend sada lar zahir olub dadan nice bin kazk boynuz hayvanlar sahraya nzul idb bizim askerimiz re gelmee yz tutdlar Hemen bu bizim refikimizin kazk boynuzu kazn ko-parub azn b e ve eerile dadan gelen kazk boynuzlara katlub depierek oynaarak dalar ire gitdi gi adehu hakir Dervi Carullaha bir hiin baladm Badehu bu meks etdiimiz [1] (Talileri) 966 evliya elebi yerde Okut kavmi ordumuz icre gelb lfet idb dar ve ekmek koyun ve kuzu ve bimi sn r ve Habe tavuklar ve yumurtalar getirdiler Ve badem lezzetind(e) ceviz kadar bir gn e meyve getirdiler Lezzetinden dem dePi cu' idemezdi Ve bir gne yumurta getirdiler di Tavuk yumurtas gibi beyaz ve cirmde dahi olkadar Amma bir tarafnda kk var Gya alga dr Amma lezzetde bir eye mabeheti yokdur Meer bu beyza yerde bitermi Kabuu beyaz ii re misal krmuz Dahi iinde fndk kadar bir ekirdei var Kabuun krub iinden cellb z Gya biemrillh sd lezzetindedir Tereya iinde tabh olunub yenilse dahi leziz dahi mukav i olur Zerhar derler bir gne yer yumurtasdr Acib leziz taamdr Ve bu diyarlarda asla ve kat'a kum diyarnda olan ecarat msmirat ve nebatat giyahatdan bir ey yokdur Cmle ga yri gne sebzevat msmirat nebadatdr Ve b havas ve halknn tabiati ve rengi rular ve leri cmle Ruma mugayir gayri gne sun'u Hudalardr kim ,m '^i Jf Sn^ Ta u mertebe Cenab et kudretin izhar in bu diyar zre olan asmanda ems kamerin ziyas ve cemii kevakib sey yarelerin ve gayri ncumlarn u'lesi ve asmanda gnagn ebrlerin rengrenk nmayii asla R yar gk ve ay gnei gibi u'ledar deildir Tabir ve tavsifi mmkin deil bir sun'u Hudad i- le ji-V dir Ve bu kabilei Okut Ham evldlarndan ahmerl-levn ve esmerlvech yz bin mi dar sahraniin ve kara benisin ryan kavmdir Yine avret yerleri deriler ile mesturdur Amma trleb ve zengler gibi abuslvech deillerdir Bir hsn suretde gler cemalli ve h halk demlerdir Her kiiye iltiyam idb hsn lfet etmee si garibdost demlerdir Ve mah hbubelerine nihayet yokdur Gayet ivekr zarif ve ltif gzeli olur Ve bu kavm cmle Ayet ve hadis* ve Kur'an ve harneri bilir Malikiyylmezheb demlerdir Geri sahraniinlerdir a ulemalar vardr Ve sbyan-lar Kur'an okurlar ve yaz yazarlar Ve ilmi hisab bilb beyi ar her meta mbadele iledir Altun guru nedir bilmezler Ve meklt merubatlar kedi ve a ve zorenpa ve kazk boynuz ve lhmi cey-ran yerler Ve Habe tavuu yerler kim Badadda at areb bklkleri icre Tura nam bir mrgu vahi vardr Bu Habe tavuu ann lezzetinde bir l (?) ve semiz mrgdr Ve gayet mukavvidir kim tenavl iden safayi hatr ile ehlile on ker re gaza ider Elhasl bu iklimi Habein cemii meklt merubat mukavvi ve serilhazmdr Ve

lar boza ve drt gnlk deve sddr Ademe sekir verir Bu dahi mferrih ve mukavvidir V nka kavmdir kim hayvanlarnn hisablarn bilmeyb koyunlar beyaban koyunlar ile SEYAHATNAMES 967 dalarda gezerler Sayir hayvanatlar dahi bhisabdr Amma atlar ok yokdur Lkin develerin haddi hisab yokdur Ve bu diyarda haramiden havf haiyyet[l] yokdur Ve dalarnda kurd d ahi yokdur Ancak koyunlarn ukkab kapmasn in koyunlarna bir ri tayin eylemilerdir Ve i vefk ve ilmi tlsmat hl bu diyarda bu kavmi Okuta mahsusdur lmi vefk ile bu dalardan cemii kurdlar ve maymunlar karmlardr Zira muzr hayvanlardr Ve ilmi tlsm ile sahr atnda bir b hayat buhayre etmiler iinde nice bin knuz gark olmudur derler Fnunu gar acibeye kadir kavmdir Hatt hakire deriden bir kedi sureti yapdlar Hkimlerinin imam k alem ile kedinin karnna alt elif ve bir mim ve bana bir harfi sin yazd Derakab deride n kedi gezdi Ve bir beyzai mrg zre yine bu huruf-lar yazub yumurta haymemiz icre yu varlanarak adrdan tara olub kedi Ferhad nam bir kle Var u yumurtai getir'deyb yumurta getirirken elinde pare pare oldu Garib temaadr Hatlar ve lisanlar amrandir kim anlar dan bir ka lgatler tahrir etdim Lisan Amran 1 S-.2 P3 uf 4 ^ 5 6 7 & 8 ^ 9 ^ 10 Bu lgati madudeleri bine varnca tahrir etmiim Te maa elfazlardr Ve ta'dad mahallinde manzum gibi sayarlar iiri hazreti emul nebi bivezni mfetilin Ah bu akm ne yaman Olmad tenimde aman Alya emim bu zeman Ah aman Ah aman Adem olan ad olmaz Akla mesrur olmaz Her gle blbl olmaz Ah aman Ah aman Bak haline etme vebal Ahirl emir ola zeval Kim ki lr ibretim al Ah aman Ah aman [1] Byle harekelenmi. 968 EVLYA ELEB -A. o>^> Allah yL* , Muhammed peygamber Ad kavmi J-\3 jjj Semud kavmi atr Ate j^U. Balk kz fusC- Deve ot^b Irmak i/.* Cennet iiju Yamur c>a^ Cennetler ,r.v>'>L Ulular ulusu ol-u Melekler iJu, eytan Fesahat ve belagat zre olan kelm tumtraklardr kim bu mahalle terkym olundu Huda lim im bu Habe diyarnda nice yz lisan garibe vardr istima iden valih hayran olur Zira ben i Adem ile Tufan Nuhdan sonra bu cezirei Habe mamur olmaile beni Adem tenasl bulub g elen nebiler bunlar dine davet idb mucize ile gnagn elsinei muhtelifeler' talim ve b unlarn bir snf Biz hazreti emulin evldlarmdanz derler Zira bir garda makam vardr sdr Kehin iinde nur berk urur bir makamdr Ve bu Okut ulemas kavillerince bizim bu di yarmza Tufan Nuh gelme-midir derler Ji^ ^dyu^ Bu temaalar idb yine canibi garba d ta ve ala aarak bir hamunu azme vardk kim gne bu sahrada tul idb ve yine bunda gu Byle bir Heyhat sahras misali deti azmdir Cmle askere tenbih olunub herkes silhlar i mukayyed oldular Zira Cenab Bari ruyi arzda nekadar ecnas mahlkat halk etdi ise bu thi bnihayede mevcuddur Hususan sr sr fil ve remma remma ukkab ve frka frka cemeli b ve blk blk gergerdan ve otav otav gv beyaban ve bere bere huki vbeyaban ve remme re mn ksfendi khistan ve alay alay kazk boynuzu da ve mrg zag hisabn Cenab Bari bil ve kaplan ve bebr ve s'banlarn haddi hasrn yine Hallk bilr Zira bu vadi memerri nas deildir Hayvanatlar bir dem grse Korumuza ne gelirsin eklinde umum zre deme hcum id Ve bu sahrayi canfezann ta ortasnda bu kadar mahlk in Hallk Alem bir buhayre halk e Bu Kulzm Yemen kenarnda gl glistan nahlistan mrgzar emenzar yerler varkim anda olan a-mesaz mrgann savt hazinleri ruha gda cana safa verb bu sahra icre kmil be gn kon ie altnc gnde Menzili liman aha Zeman kadimde mamur bir kal'as var imi [1] Amma halen harabdr Ve liman azminde bir Ci de gemisi ve bir Yenbo gemisi ve iki Muveylah celbesi ve Yemenden gelme filcanc k alyonu bu gemiler cmle kahve ve gayri meta ve huccac mslimn ile malmal idi Bu huccac bizi grnce feryad idb taze can buldular Bir ]2] [1] Yldz nshasnda buraya kadar olan ksm yoktur. [2] Yldz nshas (biz) SEYAHATNAMES 969 dahi bunlar grnce mrde cisme hayat cavidan geldi Bu huccac zevilihtiyac bu limanda

ve zac ve bir habbiye muhta kal mlar Hele ol gice lebi deryada haymelerimizde istir ahat idb huc-caca nimeti Huday () bezi etdik rtesi bizimle kmil altyz dem piyade olu izimle azmi rah etdiler Bize bu berri beyabandr Ve meakkati rah ekersiz Gir dnn didk lar cevab etdiler kim lrsek sizinle lelim Tek hemen sizinle refik olub gidelim deyb ellerinde birer destp ile aheste aheste biz dahi anlara tebaiyyet idb neticei meram altnc gnde da ta aarak Menzili liman cezire Bir otlu sulu limandr Gemi dahi anda ay imi yatard Andan dahi ikiyz dem kub bize ldu Andan ertesi gn vakti asr(a) dek gidb bmecal olan kimesneleri hakirin ve Mehmed Aann develerine bindirb menazil kat idb Menzili Vadi (i) Cenfita Bu mahalde brim canibi Urbanlarndan kabayili Knuz Urban meks itmiler Hemen refikimiz olan Kara Naib kethdas Mehmed Aa Knuz Urban eyhlerin carub bu huccac in bin re's me varnca beer gurua dutub cmle huccac can endercan cihan buldular Ertesi gn tayyi me rahil iderek vakti gurabadek gidb Menzili Sehric Bahri Kulzm kenarnda bir harabbd ehirdir Ancak bir brkei azmi var Brn r malmal Anda bir gice mihman olub cemii tulumlar bu mi zllden doldurub ertesi gn l icre gidb Menzili Vadi (i) Canic Bundan gayri Bahri Kulzm kenar sa yanmzda kalub biz sol tarafa sahray Vadi (i) Halfa nde canibi garba gh sahra gh sen-gistan ve gh listan aarak beinci gnde 970 EVLYA ELEB Saidi harim Kal'ai brim Hamdi Huda shhat selmetle gelb vsl olunca bir deve kurban idb huccaca bezi eyledik Ha eden menzilde mahi Cemaziyelhirin gurresinde vsl olub Dizdarzade Bekir Aann hanesinde mihman olduk ibrim sayir bildlar yannda cehennem iken bize bu mahalde huld bir yer [1] gibi oldu Ve hamdi perverdigr beyaz demler grb canmz rahat oldu Ve atlarmz arpa yzleri gld Ve cmlemiz buday ekmei yiyb kutu can ve kuvveti can bulduk Ve Ho-mistanda 2] gnderdiimiz paa hedayalar ve bizim eyalarmz cmle defter mucibince gemilerden demlerimiz ve Fonc maliki [3] demleri Dizdar Bekir Aaya teslim idb yahi hfz itmiler cmle hayvanatlar dar tarlalarnda beslemiler Tevabi-lerimiz gelb merref oldukda dn rin olub anlar dahi brime geleli on sekiz gn olmu Meer Nilin tenezzlnden gelmee ikti lar olmyub anlar dahi hayli meakkati rah ekb ibrime dahil olmular Hamdi Huda cmle e bir yere cem idb brimde gn istirahat eyleyb cmle huccaclar ve bizim bar sakiller ne on nefer demlerimiz ile gemilere koyub Circe canibine gnderdik Der tahkyk seyahati men Ey bu msveddat peminei hatt mstekrehimizi tenezzl idb tilvet iden yrn zevilihtir la ki ilmi lem mul lnnhaya muhtefi deildir kim bu seyahatimiz ve bu sergzeti ibre u hey'et haritadan ve atlas ve corafiyyeden ve papamonta ve minrden ve Tevarihi Ka babta ve Tevarihi Yunandan ve ulmu ncumdan haberdar olan erbab marifeti zevilukuln il imlerine lhikdir kim bu Foncistan ve Asvan ve Beristan [4] ve Sudan diyarnda bu se yyahati hr makduru beeri naar deildir Ancak ihsan perverdigrdr Ve Cenab Barinin ul tidir kim bu hakiri prtaksire myesser olmu bir mevhibei ilhiy-yedir kim yetmi tarih e Uyvar seferine gidb badelfeth senei tiy (e) de Yeni Kal'a fethinde bulunub andan nehri Rabe[5] inhizamnda bulunub andan Eli Kara Mehemmed paa ile Alman [1] Yldz nshas (bern) [2] ,, (Foncistandan) [3] (meliki) (4] ,. ,, (Berberistan) [5] Raab nehri SEYAHATNAMES 971 diyarnda Neme asarma andan Dunkarkz kiralna andan Danimarka kiralna andan Amstrdam [ rinde Felemenk kiralna andan eh kiralna andan Danskda [2] Leh kiralna andan Krakvu [ kiralna andan buuk ylda Krm sultan Mehmed Giray Hana anda bir ay meks idb Ali Osm ed Giray Han Krm hanlndan mazul idb Cuyan Giray oluna ihsan etdi Hakir Mehemmed Gir n ile erkzistana andan ubur idb Daistan padiahnn lkesinde Kara Budak Han diyarnda M ed Giray Han kalub bu hakir Daistan padiah Sultan Mahmudun yirl belii sayesile Timur

pudan bir Acem ketisine suvar olub Mosko vilyetinde Terek kafasna kub andan Mosko diy arnda Kalmuk tays ahlarn ubur idb Moskoda yetmi alt pare kal'a ve kermanlar temaa i u erbainin iddeti itasnda Azak kafasnda Ak Mehmed paaya vsl olub oldahi Azakdan ol h a mazul olub andan Krma bahil olub andan Ak Mehemmed paa ile Edirniye andan hakir v ilyeti Moraya andan Anabolu kafasnda kapudan Kaplal paa hakiri ba-darda ile cezirei G iride kal'ai Hanyaya andan veziri zam Fazl Ahmed paa ile Kandiye kafasn ylda feth i btida feth ezan bu hakire myesser olub andan kapudan Kse Ali paa ile Manya vilyeti fe thinde bulunub andan Despot yaylasna andan Islmbola andan Mekkei Mkerremiye andan Msr a Msr veziri nameleri ile Foncistana andan diyar Habee gelb bu Ibrime dahil olduk Val la-hlazm bu tahrir olunan dokuz padiahlk yerleri on bir senede ket gzar idb bir an d adk Ne perian bdanemiz var imikim zikrolunan akalmler kande Foncistan ve Berberistan kande ^^.li Cenab Rabblizzetin ihsandr Bu seyahatlerimizde bir an ikeste hatr peria eyb shhati ebdan ile seyahat myesser etdi Badehu brim ehrinden cmle yrn ehli dil i ilden vedalaub brimden gemi ile Nili karu canibi garba ubur etdik Zira mukaddema Fo ncistana giderken Nilin canibi arkn temaa etdik imdi canibi garb temaa itmee azimet ik Vilyeti brimden Msra gelirken temaa etdiimiz kura ve kasabatlar ve ehirleri ve ibre asarlar beyan ider Evvel Nilin bu canibi garbnda iki saat giderken yedi kal'a (i) harab nmayan idi Anl ar ubur idb Nili Mbarek kenarnda [J] Amsterdam [2] Danzig [3J Karako n 972 EVLYA ELEB Menzili Beledi Sbu' Firavn kehenelerinin sihrile* bina etdi tadan arslanlar vardr Annin Beledi Sbu' der im hkmnde iki yz kamdan evleri ve bir camii var Andan gh lebi Nil ile ve h berri be ile kmil alt konak yer Kabaili Knuz Urban iinde kona ge b Nil ie lhmi cemel yiye ve ri ir[l] ve hubz daruy (i) kt zil kat iderdik Bu kabilei Knuz on bin mikdar mslim ve beyaz Arab kavmidir Keli-mat lar dahi arabdir Hasr ve neri ve Ayet hadisi ve .a^sl. ^ bi-lrler Bunlarn bir kabi dahi Nilin arknda Knuzeyn yurdunda sakinlerdir Anlar az kabiledir Ve meralar tenkdir Amma ""bunlarn fezalarnn Marib Zeminedek nihayeti yokdur Ve bunlar gayet okdur Ve bu kabilei Knuzun sakin olduklar alt konak yerde Nil kenarnda kmil yirmi viran kaPalar vardr kim tamir ve termim olunsa herbiri birer kal'ai kahkaha olurdu Bu kal'alarn cmlesi Fi-ravnun kehene ve seherelerinin ili vilyeti kal'alardr kim Hazreti Musa ka rnda Harun nebi vezir iken islm askerile gelb bu kal'a-lar cmle feth idb Firavnler al'alarn mnhedim etdi Ve bu diyarda olan acayibat arayibat gayret [2] nma sr binala mutalsamat garibeler ve vacibsseyr eflke kad ekmi khu bisnun [3] icre maaralar var ahrir eylesek bir tomar tavil olur Bu temaalar iderek yedinci gnde Kal'ai Tomans Dizdar ve neferat yokdur Knuz Urbanhn konub gmee iktidarlar olmyanlar bu kal'ada ir Ve brim kifi haddi bu mahalde temam olub sne kazas hkmndedir Andan dokuz saatde Beledi Rukbe Nilin garbnda alt yz hasrl evlerdir Ve bir eski minaresiz camii var Andan kalkub sahi li Nil ile canibi imale [1] Yldz nshas (tr) [2] (ibret) [3J (bistun) SEYAHATNAMES 973 Kabilei Karh Urban Alt bin beyaz Urbandr Haymeler ile konub ger Cmle mslim ve mvahhid demlerdir Bu kav e alt saatde ubur idb Beledi Hammam Firavn Nil kenarnda Isne hakinde alt yz hasr evli ve bir canibi kuradr Hammam alncadr [1] n daima bu germaba girermi Badehu Kababta meliklerinden bir melik czam marazna mbtel lub bu germaba gire gire hals olub vcudu drr beyz s olub bu germab zre Tak Kesradan verir kubbeler bina etmikim mehuru fkdr Hl der () divarlarm em etsen mk amberi h idenin canna gda verb ruha safa verir Andan sekir saat gidb Cezirei Bae

Nil icre bir azm adadr Safi ilkin dirahtleri ile malmaldir Ve bu cezirede Beni Hamm am Urbannn bir frkas sakinlerdir Ve bu cezirede gnagn maadinler vardr Lkin istihrac zler Ve bu cezireler ellt ceziresi derler yedi ada ve yedi boazdr Mukaddema tarif olu nmudur Andan drt saatde yine Nil kenarnca imale gidb Der beyan kal'ai Etfu Isne hakinde lebi Nilde eddad binayi kadimdir Dizdar ve ne-ferat ve cebehanesi yokdu r Gayet metanet zre bina olunmudur Bir kapus var ekli murabbadr Ve dayiren madar cirm i iki bin admdr iinde ulufesi ref olmu ikiyz kul taifesi ve yz m-fid ve muhtasar er vardr Ve iki camii ve mescidi var Ve Isne iltizamnda ve Isne niyabetidir aruy baz r ve han hammam yokdur Amma hurma balar okdur Andan kalkub Kabaili Hceyze Urban U bin afi Urbandr Bu mahallerde haymeleri ile konub gerler Hceyze civan mehurdur asr Ali mhazar taam ye-dirb andan ubur idb vakti asrda [1] Yldz nshas (lcadr) 974 EVLYA ELEB Dokuz bin kavmdir Bu mahallerde konarlar eyhleri emebered-din derler bir gznde fitil i var Kaan fitili tazelemee karr Gz deliinden ensesine km bir delikdir Bir tara fa grinr mzrak yarasdr Acib eci ve namdar eyhdir Anda bir gice mihman olub andan yin ale Nil kenarnda alt saatde Beledi Kelh (cir) Yz elli kadar hanelerdir Bir camii var Andan yine Nil kenarnca imal canibine dokuz saat gidb Kabilei Urban Basel Bin mikdar beyaz Urbandr Cmle krlar soan ekerler Ann in kavmi Basel derler Mslim aima gzleri Bassyldir Zira soan ok yerler Ve hurmalklar iinde konub gerler Yine Ha abilesinden ad olunalar[l] Bu kavmin bir frkas ell ceziresinde Eeyh hazreti Qmu Sayya yannda sakinlerdir eyh Say-yah emri azm ulu sultandr Andan alt saatde Evsaf Kal'ai sne Circe hkmnde baka kifdir Senede kise mal ve erdeb gll verb divan Circede muhasebes yz tevabie ve yedi blk mustahfzamna malikdir Paa aalarndan gll havalesi vardr Bi olur Kal'as Nil kenarnda eddad binay (i) ekli murabbadr Ve cmle be yz hane ve on rabdr Cemaati kerireli Hazreti mer camiidir Zira bu kal'a(i) Amr ibnl As Msr fethinde n evvel feth itmidir Badehu bu camii Hazreti mer namna ina itmidir Hemen Kna ehrinde hrir olan Hazreti mer Camii resmindedir Ve han ve imaret medresesi yokdur Ancak b irka dkkn ve kahvehane ve boz(a) hanesi ve hurmal okdur Ve bu Isnenin canibi garbnd ki sahrayi mahsuldarda belde ve drsz kabile Hceyzenin bir nevi ve kabayili Caferiyy enin bir sun'u ve kabayili Mut'ine dahi bu mahallerde bu kabile meks iderler iddet i ita gelince ta Cebeli Zmrde varnca konub gerler Ve bu [1] Yldz nshas (olunurlar) Kabilei Urban Cafer seyahatnamesi 975 diyarn b havasnn letafetinden mahbub ve mahbubesi memduh tab'dr Ziyaretgh ehri sne Zeman kadim ehri azm olmaile ziyaretleri bhisabdr Evvel hayri [1] fethde bizzat Hazr Amr ibnl As elli bin cyuu mvahhidn ile yedi ay bu kal'ai-muhasara idb cengi azm ile th olub hl hatibi tilvet itmee minbere kl ile kar Ol feth gnlerinde altyz sahb ub hl kubbeleri ve tarihleri ve isim resimleri ile masturdurlar Amma tahriri mmkin deil ugl kesir olur Ancak Nil kenarnda Hazreti Eeyh Sang bir kubbei li iinde hazr retgh hass mdr Ve sne garbnda ehirden nm saat baid Evld hazreti Hamza Bir kubbed hazreti Hamza evldlardr simleri malmumuz deildir Hemen himmetleri hazr ve nazr ola yine imale saat Beledi fsfun sne hakinde iki yz evli ve hurma gl [2] ve bir camili beleddir Msrda sdt hazretlerin iltizamlarnda evkafullahdr Andan yine imale giderken yine Mut'ine kabilesi icre ubu r iderek drt saatde Beledi Zikat Nikden [3] baid yz elli haneli bal hurma baeli skenderiye-yede Kala'i Rkn evkaf bir bi mamur bel(ed)dir Andan yine imale be saatde

Beledi Ermen Nile karib yz evli bir camili beleddir Ahalisi gayet musalli afi mezheb kavmdirler Bu zeman kadimde yle ehri muazzam imikim bir gnde sr binalarn ve acib ve garib ibr ubab ve kaa ve saraylarn ubur idemedik Gayetlgaye evad muazzam ehr imi Hatt nice mu emed mverrihler yle tahrir etmiler kim Hazreti [1] Yldz nshas (kni) [2] (bael) [3] (Nilde 976 EVLYA ELEB Musa bin Amran bu ehirde rahmi maderden mtak olub Firavn havfinden Musi bir levha zre balyub Nile ilka etdiler Hikmeti Huda Firavnun saray nnde vcudu Musa ubur iderken Fi avnun hatunu Asiye Ana Musy alub perveri ider Firavn Musy grb cnb ve hareketinden bsem olur Tevarihi Taberde ve tefsirlerde kssai azimdir Tahrire hacet yokdur Ve Be ledi Ermen denilmesinin sebebi tesmiyesi Ermen Musa babas Amrann babasdr-ki Musnn Erm n dedesidir Hl sakin olduklar maara yahudinin ve kbtlerin ziyaretghlardr Ann in derler Bu diyara Arz Ermen derler Ermenin bir olu Herem idi Ann olu Hutam idi Mahan diyarna bu Hutam varub anda padiah olub bir olu olub ismini dedesi ismi gibi Ermen koyub ol dahi mstakil melik olub Ermen kavmleri andan Musa ibni Amrana ve ibni E rmene mntehi olurlar Badehu bu Beledi Ermenden tay idb Nil kenarnca mamur bdn ve mze n kazalar [1] {imal canibine sekiz saatde ubur iderek Beledi Kurna Bu mahalde Isne hududu tema(m) olub Circe haddidir Ahalisi cmle kehfler iinde saki n Kurna Urban derler ebyazllevn kavmdir Bu kavm Helg asrnda Elmustansr Billh Helg hid olub Badadi Helg tahrib idb bu kavm Elmstekfi Billahi Kurnadan alub Msra firar i ahir Beybars bunlar bu Isne kurbinde yurd verb imar etdirirler Annin Beledi Kurna der ler Kadimi evvelde haki Kurnadan gelmilerdir Bu kavm be konak yerine gelince emval erzaklar ve ziraat idecek hakleri cmle bu Kurna halknn hudududur Eve sercekmi maaral r cmle Seyfi Zlyezen binas kehflerdir kim iine dem girse valih hayran olur Tadan oyu mukarnes san'atlar var kim akllar valih olub dideler hire-lenir Elhasl acayibat deh rden ve garayibat asrdan mermer pergrlar var kim gya pergrdan kmgdr Kat[2] oyulmu ve kaalar ve matbah ve istabllar var kim im'an nazar ile nazar olunsa dem engt berdi idb mebhut mtehayyir kalr Elhasl evayili a'sarda ol kavmlere cemii ahcarat msahhar i mi Baz garlar zer enderzer m-nakkagdr lerinde baz Kurna Urban sakinlerdir Baz garl yunlar ve bakarlar durur Be konak yer Nil kenarnda bu dalar [1] Yldz nshas (fezalar) [2] (kat endeskat) olacak SEYAHATNAMES 977 byle (byle) ibretnma garlardr Amma gar yetimanlardr Bunlar ubur idb altnc saatde Beledi Nakkade Feraane meliklerinden Msrayim ki ana Eblkababt derler Hazreti Nuhun nebiresidir Bu Nakkad badettufan bu Msrayim bina etmi Vasilaktar bild bender imi Asar binalar cih mutur Hl Msr kadar hazabisi [1] vardr Hlen ancak be yz hane(i) mamur Medine evk amii ve iki zaviyesi var Ve bu beledin nsf mslim ve nsf kbtler sakindir Andan yine N kenarnca canibi imale vasi sahralar icre eddi rahl iderek sekiz saatde Beledi Dendere Circe hakinde Farut nahiyesinde ba rem misal bin evli ve bir camili mamur Bel(ed)dir Andan yedi saat ta ve kumsal yerler gzer iderek Evsaf Kasabai Hu Circe hkmnde baka kiflikdir Yedi blkden mutahfzan yokdur Ancak kif yz mikdar t kise padiah malin verub gllin tahsil ider Ve gll isticaline bir paa aas memurdur Ve kazas nahiyesidir Ve ba remvar bin evli ve yedi mih-rabl ve bir camili ve bir minare li ve carsuy bazar ve kahvehanesi ve boz(a) hanesi ve iki msafirhan var Hammam ve be dasteni yokdur Ve hurmas bhisabdr Ve minelacayibi Lyezal Bu ehrin canibi garbnda bir ferahfeza yerde bir dirahti mn-teha santa aac eklinde bir cerei tayyibe hasl olmu Bu aacn vcuzu [2] pare pare dilim dilim olmu Ve cmle uublar rni-gn olmu ve dallar remine [3] girb yine andan cssedar nihailer peyda olmu Bu kerr bu dallarn berk barlar aslnn verakma ve Evliya eleb 10 62 [1] Yldz nshas (harabsi) [2] (vcudu) [3] 978

evliya elebi meyvesine zerre kadar mabeheti yok Aslnn berkleri hazana gelb berk barn dkse bu niha rinden yire girb yeni filis viren dallar yeniden behar verb yapraklanmaa balar Vechi arzda Halik Biun byle bir gne eceri ibretmmun halk etmemidir Ahalii vilyetin ihtiy nakli zre bu ecer bin yldan ziyade muammer olmudur derler Garayib0 budur kim bir ce nabet eline balta alub bu dirahti kat etmek kasdna varub aaca Seni keserim Agh ol d ese derhal bu dirahtin dallar ve budaklar berki hazan gibi dir dir ditreyb havlinde n baz yaparaklar dklr Derhal Vazgeldim dise cemii ahlar hali zre kalr Bu ahvalden vmi haberdar deillerdir Amma kbtler bilrler Hatt hakiri seyr temaasna anlar gtrdl e garib sun'u ilhdir Bu vacibsseyri seyr idb bu Hu kasabasndan yine imale Nil kenarn vasi sahralar ire be saatde Evsaf Kasabai Farut Circe hkmnde bu dahi kise mal ve gll muhasebeli baka kiflikdir ki yz tevabiile hkmetinde olan yetmi pare kurada mali glli tahsil blkden muhafazac asker yokdur Ve yz elli ake payesile ihsan olunur kazadr Senev bin yz guru olur Zira reayas Havvare kabilesinden mut kavmdir eyhleri Berber Olu Alidir U in hayyal Havvare sbyanna malikdir Ve ehri Nil kenar cmle sekiz yz mamur bdn bal baeli bdn hanelerdir Ve cmle on bin mihrab-dr Ve camidir Maada mesacidlerdir Ve bir svak muhtasar ve kahvehaneleri ve bozahaneleri vardr Amma hammam ve medreseleri yok dur Amma ulemayi Farut gayet okdur Mfessirn ve muhaddisnden binden mtecaviz musannif ve mellifn sulehayi mmetden kimesneler var Diyar Msrda ulemayi Gamrav ve ulemayi Far ulemayi syut mehurdur Ve b havasnn letafetinden eyh ablar gayet kil ve dn ve an gayet reid ve necib arif ve dri olurlar Ve Farut ismile msemma olmasnn asl bade Hazreti Nuh bu diyarlara gelb bu Ermeni Farut ibni Mis [3] ibni Bayzar ibni Ham ib ni Nuhdur kim bu diyar ana verir Ol Farut bin yz yl muammer olub bild Foncistana k k pare ehri azm bina idb biri dahi bu [1] Yldz nshas (hurma) [2] (ebced) [3] (Msrayim) SEYAHATNAMES 979 Farutdur Zeman kadimde ibret nma ehri zib imi Hl sr binalar aikredir Bu ehir ahilince be saatde Evsaf Kasabai Semenhu Bu dahi Nuh neci evldlarndan Bayzar olunun olu Semenhut bina etd ehri azmdir Amma i dehrde nice elden ele olan oyunca gibi db bum kebuter ve masasa iyan olmu bir ce hkmnde bu dahi iltizaml keufiyyedir On kise mal ve altyz erdeb glli ve gll is dr Amma yedi blkden kulu yokdur Ancak kifi yz dem ile hkm hkmat idb tahsili mal kazas nahiyesidir Baka kaza deildir Ve ehri Nil kenarnda ravzai rdvan misal bir ba ve nah-listanl cmle iki bin mamur byutlu ve y^edi mahalle ve .yirmi mihrab ve camil i kasabadr Bu camilerden maada mesacidlerdir Ve bir hayli esvak muhtasar ve kahveha nesi ve boz (a) hanesi vardr Hammam ve medrese ve gayri imaretleri yokdur Cmle kav mi Hav-varedirler Bu ehrin canibi sels gayet ziraat yeridir Ltif buday ve ari ve ful Zira b havas ltifdir Ve kheyln atlar olur Ve bu ehrin canibi garbndaki maaralar i ar azm vardr An beyan ider Ve mielacayibi garibe Ol gar cahim icre nice bin yllk keten thmu ylmdr kim dalar gibi Emma [1] ne toha ki zemanmzn baklas kadar iri keten tohmudr Bir kimesne ol gara keten tohmundan bir da ne almaa kasd etse andan bir gne haerat zahir olub demir [2] tarafatulayn icre sthan le kalmyub yerler Hatt biz anda iken bir camus deli olub bu gara girb keten tohmu y emee balaynca camus sahibi varub grrkim bir alay ecnas mahlkat b n va-hidde cam yerler Herif bir camusdan kd Bir ka kerre garn kapusn sed etmiler Bina dutmam Ahi bir siper divan yapmlar Garib temaadr Ve bu ehirde bundan gayri nie'yz acayib garayi dan ibret nmalar vardr Bunu temaa idb yine refikimiz Habeli Kara Nayib kethdas Mehem Aa ile imal canibine Nil sahilince dz sahralarda drt saatde [1] Yldz nshas (Amma) [2] (demin) 980 EVLYA ELEB Evsaf Kasabai Berdis Circe hkmnde niyabetdir Gllin Circe aas tahsil ider erdeb glldir Ve kiflikdir Ell kifi hkm idb krk pare kuradan mal gll tahsil idb kendye on kise fayiz kalr Musta yokdur Ve ehri Nil kenarnda sekiz yz mikdar mamur ve mzeyyen sakyeli ve nahlistan g

tanl ravza misal bir irin kasabadr Camileri ve mesacidleri ve esvak muhtasar vardr L han ve hammam ve gayri imareti yokdur Ve ahalisi serapa Havvare kabilesidir eyhle ri Ebu Mezzin Oludur Biz anda iken yine Havvareden Berber Olu eyh Ali Ebu Mezzin Olu le gzmz nnde bir cengi azm idb tarafeynden yediyz dem hake db filhal iki kabile gitdiler Ve akrabalar feza' ve ceza' itmeyb safa iderek merhum olanlar atlara ve d evelere ykledb gtrdler Bu dahi garib temaadr Hkim tarafndan ve gayriden ne soru ve l olundu Gya bu cenk bir kanunu kadim etmi [1] Cmlesi mteselli olub mzakere bile etme diler Bu temaay() dahi idb Berdis kasabasndan kalkub Nil kenarnda hurmalklar icre nic yz pare mamur bdn Havvare beled-leri ubur idb beinci saatde yine ehri azmi Saidi Circe Be sarayna meks idb cmle ahibba ve dostanlar ile grb hedaya olan atlar ve hiin ve cmle Gayid [2] Urban zre beslemee verb tevzi eyleyb gerude hedaya gemilerinin gelmes ne muntazr olduk Amma eyyam muhalif olub ellt boaznda yatdk-larnn haberin aldk Er imi Circe zbek Beden bin pare hammam akesi ve bir kat esvab alub vilyeti Elvaha gitm ei reca eyledik Alerre'si vel'ayn deyb Elvahat neccablarn ve cellbelerin bulub yz hic inli ve tfenk endaz pr silh demler verb ve elli deve su ve elli deve meklt merubat Circeden Elvahat vilyetine gitdiimiz menazilleri ve ibret nmalar beyan ider Evvel Circeden kub canibi garba l listan ve berri beman susuz ve otsuz ve admansz an iinde kmil be gn be gice kat' menazil iderek [1] Yldz nshas (imi) [2] (yid) SEYAHATNMES 981 Evsaf Elvah Evvel ehri kadimi Harke j*KJi gayet stad kmil kehene idi ehri Emsusu bu Nek-ravu bina idb yz seksen sene mua r olub merhum oldukda yerine olu Nekra(vu) meliki [1] oldu Bu dahi babas gibi sahir mahir kehene olub yz yl muammer olub bu Elvah Evveli bina tdi Andan karnda Msra mstakil melik olub bu dahi hakimi mahir ve kehenei khne sahir idi Bu Elvah olkadar mamur bdn etdikim ol asrda Emsusu [2] ehrinden ziyade imar etdi Badehu Tufanda cmle h rab yebab olub badettufan Ken'an bin Nuh olu Bulcan babas Ken'ann keimi [3] bu Elvah da bir tahta zre bulub bu ehri Elvahda defn idb bu ehrin harabn Bulcan ibni Ken'an ib ni Nuh nebi yle imar etdikim evvelkiden mamur mzeyyen oldu Hl bu Elvahn canibi garbnd seramed khu ahmerler vardr Anlara Cebeli Ken'an derler Ken'an anda bir kaya iinde medfundur Kbt kefereleri gayet ziyade ziyaret iderler Mslimler ziyaret etmezler Mem nudur Zira bu Ken'an Hazreti Nuhun drdnc olu idi Babas Nuh neci ile gemiye girmeyb m d oldu Ve Tufanda gark olub imansz gitdi Bu Elvahda medfundur Anmin ziyareti memnud ur Amma bu Elvah Evvel sahray azmin ortasnda vaki olmu b hayat sulu ve ba ve bael as firavan gnagn nahlistan glistanl havas hub ve halk mahbub ehirdir Cmle bin mikd n ve gayriden mfid ve muhtasar evler vardr iki camii ve alt mesacidi ve kahvehanesi ve boz(a) haneleri vardr Amma han ve hammam ve arsus yokdur Lkin haftada bir kerre yedi Elva-hatdan nice bin dem cem olub altun ve guru ile metalarn beyii ira idb azm c miyyeti kbra olub bazar durur Bu Elvahn hkimi Elvah Kebir kifidir Bunda kaim mekam d r Kads dahi Elvah Kebir kadsdr Bunda naibi hkm ider Bu ehrin kal'as yokdur Amma ca baas kal'adan metn aladan ve kocadan hendekli uru [4] vardr Canibi erbaasnda yedi y tedribe kapular vardr Bevvablar her gice sed iderler Kapular hurma levhasndandr Her g ce bevvab pasbanlar sed iderler Zira l Urbanndan havf iderler Amma hakka ki bevvabla r yah(i) bekhbanlardr [5] Hatt Msr saraynn bevvablar ve kethda ve ehir havalesi [1] Yldz nshas (melik) [2] (Emsus) [3] (leini) [4] (suru) [5] (nighbanlardr) 982 EVLYA ELEB kethdas ve divan efendisi ve saray kal'asnn tara kapular velhasl yetmi yedi kapunun ablar ta Ali Kbtyandan beru bu Elvahat kavmi saray bevvablardr Hatt Amr ibnl As Ms db yine bevvabanl bunlara ihsan ider Ta fatihi Msr Selim Hana gelince Selim Han dahi muhasarada iken bu Elvahh bevvablar pe[l] perdeden kal'ann matbah kapusn ve sarayn sa kiye kapusn aub Selim ah saraya korlar ve kal'ai zabt iderler Askeri islm ise tarada enk cidal ve harb ktal etmede Derhal Kalvan [2] minaresinde kuluk vaktinde feth ez anlar kraat olunub kal'ann yetmi yedi burcunda yetmi yedi beyaz bayrag ve sancaklar d

ikilb taraf taraf tabh Ali Osman alndn askeri islm grb cenkden fari olub kal'iye b sene tarihinde kal'ai Msr feth ,oldu Bu sebeble bevvaban kavmi Elvahatdr Hl bu Elva kavmi bevvablarnn ellerinde turayi garra ile Selim Hann yirl belileri vardr kim k elden bevvab olageldikleri zre bevvab olub keyfemaye evlcl evlda mutasarrf olub tayin t vazifelerin ve haliyetihaliye hidmetlerin ve cmle erbab divandan ve yn Msrdan ava rin ve Elvah kiflerinden fevayidlerin alub teklifi rfiyyeden muaf ve msellem olalar d eyu ellerinde kanunu Selimname ve ahidnameleri vardr l hazihilan ol seyr zre hidmet idb alt ayda bir Elvahdan yeni bevvablar gelb eskiler gider lyevmina byle hidmet ider er Mstakim dindar ve musalli ehli rz demlerdir Ve bu Elvahanlarn[3] yedisi dahi Circ e eyaleti hkmndedir Amma kifi Menfalt'kifi hkmndedir Ann tarafndan hil'at giyb enfaltda azm gmrk vardr Senede nice kerre yz bin deve ve koyun ve bakar bu Elvahat ta afndan kara Urbanlar ve kara cellbeler nice bin karalar gtrrler Elvah kifi haber al ce bin Urban (i) le ve tfenkendaz sekbanile bu karalar vilyetden [4] gelen krban karu layub cmlesine ubuk urub ad idb her ey metan zektn alub defter idb Menfalt kifin e defteri gnderb ilm ider Badehu bu tccar Menfalta vardkda kif Ebvab kifi defteri e r sultan alub azm mal cem olur Annn bu Elvahat kifi Menfalt hkiminin ziri hk ce [5] Circiye giden karhandan Circe hkimi r alur Kanunu kadim byledir Hakir bu Elvah Evveli temaa idb kif kaimmakamndan kulazlar alub beli]; Yldz nshas (pes) [2] [3] > (elvahatlarn) [4] (vilyetinden) [5] fazla SEYAHATNAMES 983 yz tulum su ile yine canibi garba Elvah Kebire azimet eyleyb ol gn listan icre giderk n bir gne riyh smum esb kulazlar beher yere sular tulumlarda rtb hfz idin deyu fe ler Ay Ne ola didik Bir saatden an grdk Cmle tulumlarda ve krba ve mataralarda bir ka ra suyumuz kalmyub cmle mahv olmu Refiklerimiz itdiler kr kim Elvah Kebir yakndr E yh smum Circeden kdmz alt gnlk l yolunda esb byle suyumuz kalmayayd cmlemi ena kim Elvah Kebir yakndr deyb vakti asrda Evsaf areblgarayibat Elvah Kebir J^l acayibat ehri Felimon Pl Bu Elvah Kebirin banisi kablettufan kehhan minelkehayin Felimon [2] hakim binasdr Ann bu ehre Felimon derler Badet-tufan Bayzar bin Hamdr kim Eblkababtdr Ann otuz olu old olu Msr idi Bu Msrn babas Bayzar ibni Ham vefat idb Tufandan evvel vefat idb Ehra a defn olunan Hrmsn yanna bu Bayzar defn etdiler Ve olu Msr Msra mstakil melik o okuz karndalarna akalmi Msr tevzi idb diyar Msr imar etdiler Ve cmlesi Tufanda mrur idince devletleri temam olub Msr melik [3] dahi fevt idb Ehram dalarnda babas B ar yannda Msr defn etdiler Ol asrda bu Ehram dalar ta Hazreti Ibrahime gelince K'be l ziyaretgh hass m idi Andan Msra bir gayri nesilden Kft namnda bir dem melik olub n bundan zahir oldu Ve Hazreti Hud aleyhisselm bu Kft zemannda gelb Hud nebinin talim e [4] melik Kft bu Elvah Kebiri bina idb remzatl'imad misilli bir ehr etdi Ve melik K drtyz seksen sene tehakkm idb merhum olub Hazreti Hud melik Kftn nakn [5] Ehramda db Hud nebi Medine yannda Vadiylkura kurbinde Nakai Salih kayas yannda bir ehir bina db anda sakin oldu Hl am huccac Nakai[6] Kayas kurbinde ehri Hud'a konarlar Melik K sonra devlet Emuna nakl idb Emun ehrin ve bu Elvah Kelbir ehrin karnda[1] Yldz nshas (Kalimon) [2] (Kalimon) [3] ki) [4] (talimile) [5] > (na'n) [6] > (Salih) 984 EVLYA ELEB m binasdr deyu dahi ziyade imar etdi Hl Elvahm baz kabristannda melik Kft ve melik nalarnda Kbt hattile tarihleri vardr Bu fni pirezen dnya nie dama(d) dan geru kalub ba-delfethi Msr Amr ibnl As fethidir erakese destinden Ali Osman fethidir Bedesti Ha yre Bey paa Hl Circe hakinde Menfalt kifi hkmnde baka kiflikdir Senev yetmi ki Lkin glli ve gll aas yokdur Ve yedi blkden mustahfzan kullar ve kifin yz atl dar hayyal Urbanlar vardr Eyaletinde yedi pare Elvahat ehirleri vardr Mahallinde tahr ir olunur Bu yedi Elvahdan gayri kura ve kasabatlar yokdur Ve ziraat idecek yerle ri ravzai Cinanlar okdur Ve kife senev yz kise fayiz kalr Eer tccar gelirse ve ee talii mebhus [1] olub cellbe gelmezse ba ve baeleri rden ve crm cinayet badihava-s le on kise hasl olur Ve bu Elvahat yz elli ake kazadr Senev bin guru pi tahta mahsul r Ve mezahibi erbaadan eyhlislmlar ve nakibleraf var Amma yn eraf yokdur Ve fuka

ur Ve bu ehrin enderun birununda ve geldiimiz l listannda olan sr binalar ve aly eler ve nie mutalsamat garibeler ve nie bin knuzat acibeler medfundur kim bir nie ker e yz bin elvan sommaki ve mermer stunu firavan almetleri vardr lhazihilan kavmi Maari e bu knuz defayinlerden istihra itmededirler Ferdi ferideden bir kimse mani deillerd ir Amma her kenzin mekkilleri mani olub her kenz banda nice bin Hind ve Sind ve Marib Cirbev helak olub paymali rimal kadid olub yatarlar Bazsna dahmekalk myesser olub mu a vsl olur Hl Msrda ihramfruht Hac mran andan kmran sahibi huddaman olmudur derl in muadillerinin hisabn yine Hallk Alem bilr Evvel aikre olan maadinlerinden krmz ab kilermeni ve zac ve zrnih ve cibs ta yan al ve sengi ferah ve sengi yerekan ve sen i balgamu(d) ve sengi balat bir yum-ak tadr Destere ile taze iken tahta tahta bib evl ere ve hamma-lara [2] derler Kesbi havadan sonra pulad Nahcivan olur Ve madeni kursu m ve altun ve gm ve kibrit ve neft ve katran maa-dinleri olur Amma istihrac bilmezle r Ve tahsiline dahi muktedir deillerdir Zira gayri sn mahsultlar okdur Lkin demir ve kr madenleri yokdur Ve gnagn sular vardr Hemen bir dem murad idinse zemini kaznca bi ayat su kub kuyunun azndan ta-ub n sra kazarak suyu her ne canibe istersen ba ba [1] Yldz nshas (menhus) [2] (hammamlara) SEYAHATNAMES 985 rrsn b hayat sular okdur Ve baz mlar mshildir Ve baz blar kabzdr Ve bazs s ar Gayet ekidir Ve baz blar gayet tuzludur Yine taama idhal iderler Ve baz sular k ur [l] Temmuzda taub krmz cereyan ider iinden Nili Mbarek balklar kar Ve baz sul ve berelere srb istimal iderler Hikmeti Huda bu kim bu mezkr sularn cmlesi birbirler ine yakndr Ve her birisi bir gne lezzet ve birer gne tabiatde ve birer gne hasyyetded r (yet) jbA. ^Cnj .lA. ij-A Ve bu sulardan ekseriya hukemayi Firenk mahsus ieler ve k ln bakr kumkumalar yapdrub her suyun tabiatine gre birer gne cerre ve kumkuma koyub v ilyet vilyet bu sulardan gtrrler Hikmeti Huda Bir gne bulank ve koyu sudur Akmaz yle hali zre durur Andan bizim refikimiz gergerdan suvar Dervi Nmetullah bdest alub elin yzn silerken hakir yzne bakdm Bir vekar sahi sakall ihtiyar dem olmu Bire brader [2] Sakaln neden ak oldu deyince herifi zarifi n ahif sakal kllarna baknca akl gitdi Pir [3] u sudan imdi bdest aldm Aceba ann tes derken kifin bir demi Saknn ol sudan imen ve sakalnza srmen Bu su acib temaadr r at serika idb eer at ve gayri hayvan siyah ve krmz ise derhal bu suda gusl idb beya kuu gibi olub bpak ve bperva bazarda fruht ider Bu suda bir gne hasyyet vardr didik hakirin bir doru tay() var idi Boynun ykyub beyaz oldu Ve bir kolunun san ve bir uylu nun solun ve kuyruun ykyub biemrillh beyaz sd gibi olub at alaca Msr ahrecine dnb na nazar idince sehil [4] urub kineye kineye temam oldu Acib hikmetdir Amma yine b ir seneyedek Dervi Nmetullahn sakal ve atnn kuyruu ve endamnda muylar kelevvel old Ve bu vilyeti Elvah yedi ehirdir Ve birbirlerine birer gnlk yol yakndr Ba ve bae aalar ve birbirlerine ma'dr Amma iki blk ad olunur Amma Elvahat Hari ve bir bl E ad olunur Amma Elvahat Kebir cmleden mamurdur Zira hkim tahtdr Ve kad ve yn andad diyara Elvahat dimeleri[1] Yldz nshas (kurur) [2] (birader) 13] (Bire) [4] (sahil) 986 EVLYA ELEB nin sebebi tesmiyesi oldur kim bu diyar bina iden Ken'an ibni Nuh nebinin kzlar var idi Biri Kemise[l] biri Haddiye[2] idi Bu iki kzlar dedeleri HazretiNuh ile Tufa nda gemide bulunub hals oldular Amma babalarnn Tufanda gark olub gayib olduu iftirakn dan dalara db hir babalarnn na' [3] bu Elvah Evvelde bir gar icre bir tahta ile sa cre grb teselli (i) hatr buldular Amma eb ruz bunlar mahzun olub dideleri nemden nab ida [4] olmala karib oldular blisi prtelbis bunlara eyh ab suretinde sureti hakdan gr nb bglarndan sual etdi Bunlar dahi Babamz Ken'an iftirakndan giryan ve nlt olub ge idiler Derhal Racim bunlara Diler misiz Dayima babanz grb teselli bulasz Bunlar dahi Ne ho ola didiler Derhal blisi prtelbis Ken'ann tandukas [5] levhasndan bir pare levh koparub zerine bir Ken'an sureti tasvir etdikim gya zruhdur Kzlar bu sureti grnce su atlar grd [6] Ve eytan bu surete tapma bunlara talim idb gayib oldu Kzlar bu sureti

lerine getirb bir pinhan kede koyub herbar ki nazar idb tapnub tesellii hatr bulurlar Nie eyyam bu hal zre geinb fevt oldular Oullar ayni analarndan grd zre bu tahta apub bedrsti putperest oldular Bu levhya bir [7] kavm tapdklaryn sayir akvam bunlara vah yani tahtya tapc deyu ad kodular lhz ol ismile msemma olub bu ehre Elvah derl ytann tahrir etdi Ken'an surete [8] olan musavver tahta Minye ehri mukabelesinde Nil in karu canibinde Deyri mm Ali nam bir kenisede kbt ruhbanlar zabtndadr Ana taparla ekaddem putlar cehelei kefereler zemannda Vud ve Suva' ve Yegus ve Yeuk ve Nesir misilli vcuden aacdan ve tadan bina olunmu putlar idi Ana taparlard Badehu eytan bu K n'an suretin bu levhya yaznca cmle kffar tahtalara tapmaa baladlar lel'an cmle se ii-miz kfirler tahta [9] taparlar Baz avamnnas bir kfire etm etse Bire tahta imanl m undur derler Hl tahta suretlere tapmalarnn asl bu Elvahda Ken'an suretinden blis iva e kalmdr Temme kelm Ve bu Elvah Kebirin canibi erbaasnda kal'as ve dizdar [1] Yldz nshas (Kenise) [2] (Hadiyye) [3] (na'n ) [41 ( nabna) [5] (sandukas) [6] (gld) [7] [8] [9] (bu) ( suretde ) ^ tahtaya ) SEYAHATNAMES 987 ve neferatlar ve cebehaneleri Ve sahrada vaki olmu cmle toprak ve kire rtl Ve mahalledir Ve cmle mihr Ve ehri bir vasi dz rtl evlerd(ir) mihrabdr kisi minareli camilerdir Maad(a) mesacidlerdir Ve medrese ve tekye ve han ve imaret yokdur Amm a esvak muhtasar ve kahvehane ve boz(a)hane-leri vardr Lkin krikebir [1] bina bedaste ni yokdur Amma kadim ezelden kalm harabbd okdur Ve ehrinin canibi erbaasnda kal'a k isal metn tedriyye [2] kapular vardr Ve kurumlu krgir binalar yokdur Amma zeman kadim e olkadar imaristan asarlar var kim haddi hasrn Cenab Bari bilr Ve b havas gayet lt duundan halim ve selim bize miskin [?] ehli rz mahbu (b) ve mahbubeleri olur Ve ha lk gayet muti garibdost demlerdir Ve ba ve baelerinde gnagn ho elhan tuyurlarnn a leri cana safa verir bir vasiatlaktar ve rahysatl e'ar bir mamur bdn diyardr Arazi asii mamur ve halk dayima dn mesrur ve mezraalar vfir ve hayrat berektlar mteksir i uzmalar firavan ve enharlar cari ve revan bir diyar naz (i) fi cihandr Ve yz on elv an leziz hurmas olduu sicilltda masturdur Bir gne krmuz l'ilpare hurmas olur Kemali dukda nahlinde iken incir gibi bal akar Ve ekirdei arpa kadardr Ve Sebzi Rag derler bir gne sar ve krmz hurmas olur Yedisi bir ar [3] geldigiyn Seb'a Zira derler Bad haztav hurmas gibi uzundur Ve gayet lezizdir Bu diyarda olan hurmay ratb cenni [?] n e Lehsada ve Basr (a) ve Badad ve ne Tayif ve Hicazda olur Amma bu Elvahda bir se neden bir seneye be kerre yz bin deve yk hurma akalmi seb'a mstevli olub be kerre y deve yk hurmann r alnd kerratile vaki olmudur Ta bu mertebe hadden birun hurmas lsi ve kayss ve nar ve emrudu ve elmas ve dudu inciri ve zm cmle bdar ve leziz ve msmiratlar olur Ve mahbublarnn dahi haddi hasr yokdur Amma fakiri ve fakireleri okdur Zira bu diyarda adalet yokdur Ve esme-rllevn halk okdur Ve halknn kr kisibleri koyun e kei ve sr ve ba ve bae ve hurma ile kr idb kefaflanrlar [4] [1] Yldz ushas (krgir) " [2] (tedribe) [3] (arn) [4] Yldz nshas burada u satrlarla bitirilmidir.(Bihamdillhi taal burada seyahatnam cildi temam oldu Smme elhamdlillah. Beyit) En sona da dokuzuncu cildin sonundaki ( Ihtitam seyahtnamei kstahane) ^maddesi ilve idilerek onuncu cilde nihayet verilmitir. Yldz nshasnn sonlar olduka ihtisar edilmitir.

388 EVLYA ELEB Ziyaretgh Elvah Bu ehrin mezaristan iinde bir binay di kubbei eddad Vardr Anda Beni srail ulemalar ime mc nam bir ulema medfundur Atebei lisinde kbt hattile ismi resmi ve tarihleri v ardr Bu sahibi kabrin menakb bu yzden tahrir ve terkym olunur Bu gayri lim dayima has nere ve beni Adem kyamet gnlerinde suru israfil uruldukda cmle mahlkat diri olmasna m ir imi Hikmeti Huda bu mnkir lim bir gn savmaasndan tara kub mezaristanda gezerken eni Adem slhan [1] bulub eline alub der kim Bu kemik ne mmkin ki suru srafl nefh olu kda hayat bula Ve hasr neri grb eer Cehenneme eer Cennete gire deyu bu fikri faside i e elinde kemik kalub ta savmaasna gelince hatrna gelir kim bu uzvu ben bu mahallede k nin getirdim deyb kendye levm iderek elinden kemii savmaas nne yeri kazub gmer H Huda ol gice bir ra'd berk ve bir matar nazil olur kim cihan Tseylb gark idb biemril lhi taal bu kemie brn rahmet tesir idb zemine kk salub mruru eyyam ile bu kemikden dirahti mnteha hasl olur kim grenler valih hayran olub hane sahibi limin nazarile h asl oldu deyu herkes tahsin iderler Gnden gne bu diraht sayedar olub nazargh halk Elv h olmada Meer bu mnkir limin savmaasmda bir afife sahib cemal bir Adeviyye [2] sahi b kemal ve bir perhizkr sahih hal bakire bir duhteri pakize ahteri var idi ki henz bir durr nasfte ve bir gonei nakfte idi Her giz babasndan gayri bir er yz ve bir istima etmemi idi Hikmeti Huda bir gn pederi validesile kapularndan tara ^gristana k teferr iderken savmaalarnn bab nndeki dirahti mntehay () mezkr limin grb Sbha rei tayyibe olur Gya zruhdur Ve dem gzeli gibi irindir deyu bu ecerei temdih ve tavsi idb dirahtin canibi erbaasn deveran iderken ol nahlin yaprandan bir dane yeyb biemri llh kz hmile kalub gnden gne kzn hamli aikr olub bu Elvahat ve gayri eyhibin [3] m deyu cihan cihan gftg olub lim [4] Cami sahibi Hasan Hazretleri Benim camiimin cema tin nin aldn deyu yeni cami sahibi kendy (i) kati oldu grnce akl gidb habdan bdar olub serasime olur Badehu bu vakai sulehayi [1] Yldz nshas (stham) [2 (Advviye) [3] [4] Bundan aas bir ksm Yldz ve Pertev paa nshalarnda da yoktur, SEYAHATNAMES 989. mmetden bir kimesniye tabir etdrken sultan Mehemmedi Ekrad tarafndan bir kasd gelb yeni cami sahibini kati idb ban Msra gtr ir iden kimesne lemi hayretde kalur Ann in bu ehr icre bu camiden gayri camide Cum'a klnmaz Ve bu ehirde cmle be aded minaredir Ve on yedi zavi (ye) dir Ve medrese ve y tekye ve krk sebil ve on yedi mektebi tflan ebcedhan ve vekle ve yz dkkndr A ku sultaniyyededir Maadas herkesin kapularnn i burnunda cellh ve bezzaz dkknlardr ya hane ve alt kahvehane ve bir viran hammam var Ve havas bu ehrin gayet ltifd (ir) Amma suyu se hl ardr Ve memduh deildir Sahibi tab olanlar kapulardan [1] nu iderler Ve cmle halk ara olduklarndan r sultanden gayri teklfi rfiyyeden berilerdir Ve ehirleri vakfull cmle halk eshab gzn ve erbab soffa ve rauha-cirn ensar evldlardr kim hni fethte yet sulehayi mmetden ulu aziz kimesneler var Ve cmle ahalisinin rengi ruyleri esme rllevn halim ve selim ve halk ve mtevaz ve ehli slk kimesnelerdir Ve kr kisibleri c nin koyunlarndan hasl olan beyaz ynden sof ve ihram ve al destar dokyub kr iderler Ha isde-All Ve yine cmlesinin libaslar aldr Ve talar yine al destardr Ve zenaneleri cmle beyaz izar brinirler Ve bu ehrin garb tarafn kum gark ide yor Zira ta Fes diyarna ve Merank vilyetine ve Trablusa varnca l listan olmaile k gelb* yldan yla ehri gark ideyor Ol ecilden bu ehri [2] ire nice bin saray li ve ni han ve hammam ve dekkknler [3] ve imaretler henz harab olmadadr ve hukemayi kudemada n Batlimos yunann saray zemininde eflke serekmi bir sommaki amudu mn-teha var kim ta zirvei lsna cihan nma bir kasr lisi var imi Batlimos daima bu kasrda ibadet idermi emaagh nasdr Evsaf ziyaretgh kadimi ehri Behnisa ve ziyareti Seb'a Nisa Evvel ehr iinde Ulu Cami civarnda Eeyh Ali ve Eeyh Davud ve Eeyh (A) hmed Kad Me ebbanede Eeyh Cebrun Eeyh Mehemmedl Emr Eeyh Seyyidi Mehemmed Ebllf [1] Yldz nshas (kuyulardan) [2J (ehr) [3] (dekknler) 990

EVLYA ELEB Bu aziz baka [1] hurma lifinden sark sardyn Ebllf deyu knye ile mehurdur Hl ka tan nice yz yldan beru durur Ve bir mrtefi kumsal yerde Eeyh Hseyn ve civarnda Beni kabilesinde Eeyh erefddin ve fatihatlbab Eeyh Ab-drrezzak ve Eeyh Musa Eltrid mmam ve bir vasi sahrada Makteletlazm demek ile maruf nie bin sahabei kiram eceli msa mmalar ile merhum olub bunda medfunlardr kim baka kura-fedir Bu mahalde dua mstecabdr kim kurafei nur dahi dirler Ve Ulu Cami iinde be yz heda dahi medfunlardr Amma ismi ifleri malmumuz deildir Ve bu mahalle karib Eeyh Abdullah Zikrur ve cebbanei kebiran 2] garbnda bir mil mikda(r) baid lde Ziyaretgh Seb'a Benat yani Yedi Kzlar ziyareti ler Bunlar sahabei kiramlarn duhteri pakize ahterleri idi Bunlar dahi cenk ide id e yedisi bir yerde ehid olmulardr Ziyaretgh nasdr Ve bunlara karib bir kubbe iinde si Tahhan hazretleri medfun Ulu sultandr Eeyh hazreti Ukbe cmle tevabiatlerile bir ku bei azimde medfunlardr Ve Ulu Cami sahibi pederleri Eeyh Salih hazretleri baka bir k ubbede medfundur Atebei lisi zre byle masturdur Bunun civarnda Eeyh Ziyad ve bunun biraderi gihteri Eeyh Mehemmedl Heyyar yani para etmilerdir Ve yine sam'asn-da [3] tilveti Kur'an iderken grmlerdir Yedi kerre bu hal re kati idb hir feragat idb badehu Ya ibadullah cenazeme hazr olub karndam yanna de in deyu kef idb ruh teslim etmilerdir Ve Ulu Cami sahibi eyh Hasan ibni Selh Salih e vrahti Eeyh Sitti Zineb bir kubbede asudedir Eeyh Mehemmedl Bakl hazretleri tir kubbe sagire iindedir Ve civarnda Eeyh Svade Bu dahi bir kk kubbede medfundur Canibi erb kue metn divardr Zaviye ve hcresi ve afi havzu henz bina olmu tekyedir Behnisa kads Hasan Efendi hayratadr Hareminde bir ka hurma aalar var kim ayyuka kad ekmidir Ve bu tekye civarnda Eeyh Evldttayr bi erde [1] Yldz nshas (bana) (U satr bo braklm) [2] . [31 (kbrann) (savmaasnda) SEYAHATNAMES 991 medfundur Bir musattah yerde hurma ba lremi iinde Eeyh Zeynel Abidin Ulu sultandr Ziy retgh eshah Hazreti sa aleyhisselm baka bir gurafei azimdir Hazreti Isann on iki yar halifelerine Havariyyun derler bunda medfundur kim kabirleri zre arke sengi mezarla kesan [1] yunan hattile tarihleri vardr Ve Hazreti Isa bunda sene sakin olub mmetil bu ehir mamur olub mmetinden bin dem bunda medfundur Ve mrde iken efaz[2] ruhullah e hayat(bulan) melik Mihail ile olu Angeli ve hatunu Racife naman kiiler bu mahald e medfunlardr Mevtadan hayat bulub yine merhum ve merhume olduklaryn kabirleri - zre birer sengi hr dahi koyub zerlerine satr satr yunan hatlar yazmlar . Ve bu mahalde azreti sa aleyhisselm ziyaretgh hass mdr Amma Rum ve Kbt taifesi cemiyyeti uzma il et iderler Zira bu makamda Isa sene sakin olduu muhakkakdr Ve buna muttasl Makam Haz eti Meryem Ana Bu hacerde [3] sakin olub ibadet iderdi Hl bir ruhaniyyetli nazargh ibadetghlardr Ve buna karib Ziyaretgh Sitte Nebi Bu mahalde alt aded azm amudu mn-te ar dikilmidir Herbiri birer peygamberin re'si saadetleri ucunda kayimdir Ve zerler inde lisan yunan ile yedier satr hatlar vardr Amma ol mahalde bir Rum taifesi yok idi kim kraat idb ona gre isim resimlerin tahrir ideydik Amma acayib kabri tavillerdir Herbiri krkar krk beer admdr Ve bunlara karib arke alak divar iinde Eeyh Malk [4] Eeyh Afvan ve ehr iinde Eeyh Abdlgani ve Eeyh Abdlmmin ve eeyh Abdnnebi v brahim ve Makam Erban Ve bahrin karu ark canibinde iskele banda bir zaviyeli tekyei zm iinde bir kubbei lide ziyaretgh azm ve sitanei kadimi hazreti mrizeban kutbu akt an ^jj.^- av^j Bunlar Hazreti [5] penah Kesra beni irvan-yan Enuirevann veziri iken R sul Hudaya Nuirevan tarafndan elilik ile gelb Habibi Huda Muhammedl Mustafann cemali ke-malin gricek karar kalmyub muhabbet idb der n ehadet parman kaldrub kelimei tev tirb islm ile merref olub sahbei kiramdan oldu Ve ulmu lednne malik olub kutbiyyete em basub ilmi hakikatde nice yz telifatlar var ulu sultandr Badelfethi Behnisa Amr ibnl As bunlara Behnisa hkmetin virb bu ehirde [1] Yldz nahas (lisan) [2] (enfas) [3] (h (civarnda) [5] (Risalet) 992 EVLYA ELEB

hirlemir > l^u 0- js" masadak[ 1] zre &j J> emrine imtisalen ruhu erifi evci lliyyne olub naki [2] erifi bu sitanede mesturlardr Her sene mah Muharremin on ikinci gn yev Aura oldukda vasyyetleri zre evkaf tarafndan mtevellisi nice yz kazgan skker ve as ib [3] bu gnlerde cem olan krk elli bin ehli zvvara bu aurei bezi idb gani ve fakire pir civana kas'a kas'a ve ulbe ulbe ve kse kse bay gedaya bezi iderler U gn gice g agerm ile cemiyyeti kbra olub Mevldu erif olur kim dem deryas olub mali firavan in'am ve ihsan olub tasadduk olunur Hamdi Huda ziyaret idb Mevldunda bir kerre hazr oldu k Ve buna karib Eeyh Ebssud ba rem misal bir bae iinde bir kubbede medfundur Ee bana ip sanc Emri azm kimesnedir Elhasl bu ehrin enderun pirununda [4] be bin sahab ram medfundur Hamdi Huda cmlesin ziyaret idb ruhu erifleriyn birer fatiha yahud bir a rif yahud bir Yasni erif tilvet idb herbirisinin r(u)hlarna sevablarn hibe eyleyb c le ainalk eyleyb ruha-niyyetlerinden istimdad taleb etdik Zira bir hadisi sahihde ( Hadis) j^nj.*' j^.y j fjv s deyu nutku Resulullah vardr Ana binaen cmlesin ziyaret etdik Amma isim resimleri ile ve kubbeleri ile malm olanlar tahrir eyledik Ve bu sahabei kiramlarm sebebi eha-detleri oldur kim Hazreti Risalet asrnd a bu Behnisa ehri olkadar mamur bdn idikim misli meer mm Dnya Msr ola idi Badehu esi tamaa db Iskenderiyye ve Msr ve bu Beh-nisaya istil idb mutasarrf olub Kbt t aya olub melik Mukavkis boybei payesinde Kbtler zerine hkim kalub nihan()ce Hazreti R salet tarafna Zinnunu Msr [5] gnderb Yunaniyan elinden vilyetin hals(y)n reca id erdi Hikmeti Huda Hazreti Risalet asrnda fethi myesser olmyub Hazreti mer <c* \^ hil inde Hazreti Risaletpenahn intikalinden yirmi iki sene sonra Amr ibnl As Msr fethine gelb Msr feth idb Amr ibnl As. hazreti Halid ibni Velidi otuz bin asker ile Behnisa azasna serdar muazzam idb gnderdi Bir rivayetde bizzat Amr ibnl As bile idi derler Ne ticei meram bu kal'ai azmi Behnisa altnda Rum kffar ve Kbt keferesi ile yetmi gn ye ce cengi azm olub be bin sahabei kiram ve erbab soffa ehid olub bu kal'ai yine ceb ren ve [1] Yldz nshas (masadaki) [2] (na') [3] 14] [5] (pib) (birununda) (Msri) SEYAHATNAMES 993 kahret kuvveti islm ile feth oldu Bu fethi ftuh cemii tevarihlerde masturdur Zira B ehnisa am ve Msr gazas gibi bir gaza idi Hl Behnisada kibar sahabei kiram ziyadesile dfun olduklarnn sebebi bu gazada ehid olanlardr Ve badelfeth sakin kalanlardr Cmlesin n himmetleri hazr ola Ve hl Behnisa kal'as ehrinin canibi garbnda cebbaka [1] tarafn kal'ann temelleri ve bur barular zahir ve bahir Badelfeth Amr ibnl As kffar tama idb ine istil etmesinler in nefiri mile kal'ai mnhedim idb Hazreti mere arz etmidir Mr am ile bu ehir mamur ahali(i) vilyet mnhedim olan kal'nann ahcaratlarndan bu ehri bina etmilerdir Her talar var k l cssesi kadar demir ve resas kinedli [2] talardr Hl mnhedim etdiklerinde iki ta ma krk elli vakyye demir ve kursum cka(r) Ve bu kal'ai harabn cirmi kmil alt saat devr der binayi azm imi Ve hl cemii ehidlerimiz bu kal'ann garb tarafnda Yedi Kzlar ziya e varnca kubbe kubbeye atlm medfunlardr Ve balar ucunda isim resimleri ve sinni sal ile mastur olanlarn merkadlerin tahrir eyledik Ve bu kal'a garbnda bir deyri kebir vardr Hl eseri serleri [3] vardr kim bir deyri dardr Zeman imaretinde yz altm mi Her kapu birer gne madenden imi ou altun ve gm imi Hergn bir bab kade Ol kap dimlerin iderlermi Ve bir ylda kapular kade olmas temam olurmu Ve bu kilise icre on i i bin ruhban ve batrik ve kasis ve yaya [4] ve patergh ve keii Ldikai ve metrepolid ve pelend ve kaleyoroz nam keileri var imi Sahabei kiramn ou bu deyri . feth iderken id olmulardr Ve bu deyrden kan mal ganayim ile Mekke ve Medine ve Tayif ve Hicaz Abba ahalisi mal ganayime mstarak olmulard Ve iinde olan cmle ruhbanlar dendan tiden g hammedler kraat olunub Cum'a nemaz eda olunurken bir Cum'a mel'un kffar krk bin kffar ed kirdan [5] ile frsat bilb [6] cmle ibadullah ibadet iderken alelgafle basub mabe yn [7j kl girb bu cami olan deyr icre bir emiri tetab bazar olub kffa(r) dahi bt olub mihrab tarafnda olan sahabei [1] Pertev paa nshas (cebbane) [2] (kenedli) [3] (asarlar)

[4] (papa) [5] (bedkirdar) [6] > (bulub) [7] (mabeyne) Evliya elebi 10 63 994 EVLYA ELEB kiram Cum'a nemazn bozmayub anlar eda idince gerde bin sahbei gzn ehidi har(b) old Hemen temam olub esselm aleykm deyb cmle eshab kiramn gzidesi dal tii Muhammed ol dkirdar murdar kra kra kffarn kararlar firara mbeddel olub kffar kafalarna can at en askeri islm akiblerine db kova kra kafalarna kffar ile maan varub bevvab-Iar kapu sed etmee kadir olmayub cmle askeri islm kafiye leb berleb olub kal'ai Behnisa bu t ertib zre feth olmudur Ve bu cenkde mecruh olan guzati mslimn bir kumsal yerde yatub ol gice vakalarnda Hazreti Risaletpenah cmlesinin yarelerine mbarek az yarlarn sr abah cmle mecruhlar kendleri sa selmet yrb [1] ol kumsal yerde yuvarlanub safa iderle Hl ol kumsal yirde Rimadif derler ziyaretghdr Hl bir mecruh ve bir mariz ol maha ol kumsal yerde yuvarlansa biemrillhitaal shhat bulur Mehurdur Afk alelitlakdr Ve h a ve mariz olmyan baz kimesneler teberrken ve teyemmnen ol kumsal mrtefi yerden yuvar lanrlar Elbette ifadan hali deillerdir Hakir ifa niyyetine ylece yuvarlancaverdim Zir , pembe misal bu [2] rimalistan pak yerdir Ve bu ehrin ahvalin mavakaa zre evsafn ta hrir eylesek seyahatimize mani olub tatvili kelm olur Ancak bir hafta bu ehirde me ks etdiimizde alkadrlimkn bu mertebe tahrir olundu vesselam Badehu Behnisadan imale d alara damannca mamur ve bdan kurralar ubur iderek onar [3] saatde Menzili beldei Lhun ve cisri Hazreti Yusufu ibret nmn Fayyum hakinde iltizaml mamur alt yz han(e)l ve ba ve bae ve bir camili ve iki raviy [4] kahvehaneli bdan beldedir Andan kalkub Cisri Lhun Msr diyarnda mehuru fk cisri azmdir Bizzat Hazreti Yusuf bina-sdr Ol zemandan beru ulmyub bir yerine bir rahne gelme-mifdir Gya stad mhendis destinden henz kmdr [1] Pertev paa nshas (yzb) [2J (bir) [3] (on) [4] (zaviyeli) SEYAHATNAMES 995 Hazreti Yusufun mucizelerile cereyan iden Yusuf nehrinin zerinde evci semaya kavs i kuzehvar kudret kemeri gibi gn [1] cisri azimdir Cmle Fayyum diyarna giden nehre bu kantarai kbra edde [2] olmudur Bu cisirden ubur idb Gmu Esved cibali kurbinde Belde (i) Havvare Kayyum [3] hakinde iltizaml ve yz hane mzeyyen beldedir Olkadar mahsuldar kura deild ir Zira arz yabisdir Bunu ubur idb Bahri Yusuf kenarnca gidb kantarai Havvare Bu dah i azm kprdr Ve on gzdr Bundan dahi gzar idb kantarai Nevan An dahi geb yldz r ebi tur'as sahilinde kmil yetmi tur'a ayrlub vilyeti Fayyuma frka frka ve blk bl r Bu tur'-alarm yetmiinin dahi yetmi cisri vardr Herbiri sagir ve kebir beer altar g isirlerdir Daima gzler mesdud durur Ta ki Msrdan paa aalarndan bir benam aa ve Fayyu i ve kads ve mf-tisi ve cmle yn eraf ylda bir kerre bu cisr zre Nil kesimi mahall Yusuf Deryas ne mertebe geldn kef idb badehu bu cisirlerin sed olan gzlerinin mhrl a ve sena ile bozub vilyeti Fayyumun yz on pare kuralarna ve krk alt bin ba ve ba tlarna paa aas iznile yirmi bin kabza su koyverb yine cmle cisrin gzlerin sed ider T i vilyet rey olub suya gark olub yine iddeti hararet basdkda yine bin kabza su koyv erir Bu tertib zre Fayyuma bu cisirlerden sular tevzi olur Cmle hkimler bu su kesim i mahallinde hazr olmular Ve kanunu kadim zre defter mucebince vilyete su salmasalar ahalisi [4] vilyet birbirlerin klcdan geirirler Zira herkes benim kuram sakyolsun d eyu tama idb cengi cidal olurdu Zira bu kuralarn benzinden [5] beer onar msr kise mal matlbdur Bu mahalde paa aasna be kise hasl olur Eer cisirlerin birisinde mhr bozu ourlamlarsa paa aas ol kurann dirik eyhlerin tahrim ve tazir ider Hkimi muy deyu h aa aasndan havf iderler Ve bu tur'alar mstevli olduu Fayyum sahras icre bu kadar ba baede nice bin ba saraylar ve sakiler [6] ve havz ve adrvanlar ve selsebilli ka'la [7 [1] Pertev paa nshas (gz)

[2] (sed) [3] (Fayyum) [4] (ahalii) [5] (herbirinden) [6] (sakyeler) [7] (kaalar) 996 EVLYA ELEB var kim grenin akl gider Bunlar temaa iderek ta cisri Lhun yedi saatde mezkr ba ve b anlar ve gl glistanlar icre andelibleri istima iderek Evsaf ehri kadim ve nazargh azm Behits Ba Meram ehri Fayyum binayi taht Hazreti sselm Bizzat Hazreti Yusuf melik Reyyan bin Velidin veziri iken bu ehri bina etmilerdir Badehu kendlere krk yanda nbvvet gelb Msr sultan olduklarnda bu Fayyumu taht idi sakin olub yle mamur bdan etdikim ilhazel'an anlarn mucizeleri berektile nuru ilh I tlimad misilli bir ehri ho hava ve rahat efza ben-derdir Ve Hazreti Yusuf bu ehirde dua etdi y J 3 J Uisei J ^Ui buyurdu Annn bu Fayyumda garibddiyar olan kimesne muam lub tenasl bulub valiler ile hsn lfet iderek muhabbet zre gei-nb mn'im dem olurlar Fayyum ehrinin sebebi tesmiye [1] bikavli mverrihi lem eyh Isbut [2] Hazreti Yusuf bu Fayyumu ve halici bin gnde mamur etdgiyn elf yevmden galat tahkyk [3] kelm in e idb Fayyum didiler kim Elfyevmden mel'huz bir kelmdr kim bu ehre alem olmudur Ve Haz reti Yusufa krk yanda nbvvet bu Fayyum ehrinde gelmidir Ve yine bundan [4] Msr sul ur Reyyan ibni Amalika hsn rzasile padiahlkdan feragat idb Hazreti Yusuf halife oldu e Hazreti [5] Safet ehrinde hzn Yusufdan a'ma iken olu Yusu-fun nbvvet hilfetin isti idb arz Filistinden azmi rah Msr deyb on iki evldile ve byk evld Yehudann valid eti Musnn validesi Yuha Ana ile cmle menazil kat iderek Hazreti Yakubu Msra getirdikl erinde Reyyan karu kub Hazreti Yakuba hayli zaz etdi Qeri Reyyan hilfetinden fari id mma yine bey-nennas vak'u vekar yerinde bir mn'im lian kimesne idi Andan Hazreti Yak ub Fayyuma gelirken Hazreti Yusuf istikbale kub baba ve oul ve biraderanlar birbirl eri ile mlakat ve merref olub p-b grb birbirlerin barna basub deragu idince b ti Yakub firak hzn Yusuf ile nbin iken hasreti olan Yu[1] Pertev paa nshas (tesmiyesi) [2] (syut) [3] (tahfifi) [4] > (bunda) [5] (Yakub) SEYAHATNAMES 997 sufuna kavuunca mbarek nergis gzlerin mnevver oldu Ve Yakub nebi ad oldu Ve Hazreti Y usuf dahi mesrur handan olub Allaha cmle kurban ve doksan gulm zd idb Hazreti Yakub i le Fayyu-ma gelb Hazreti Yusufa ve Fayyum ehrine ve sakin olanlara duai hayrt fira van etdi Badehu Hazreti Yakub on alt sene gh Msrda ve gh Fayyumda Hazreti Yusufu grer k intikal idince hirlemir yine dnyadan gz yumdu Ve civar rahmete revane olunca Hazret i Yakubun vasyyeti zre Hazreti Yusuf babasnn ol zati mkerrem nak [1] erifin Kuds ilrrahmad [2] dr enbiya olan Cebeli Ceyrunda Hazreti ibrahim Halilullahn cenbi erifle rinde kehfi enbiyada defn etdiler Hl ziyaretgh haz [3] mdir Badehu Hazreti Yusuf kar arnn kuyuya atdklarna kalmyub herbirine birer lke virb hkim eyledi Ana baba bir kar Ibriyamin [4] mukaddema Hazreti Yusuf yannda idi Ahir civar rahme [5] vsl olub nakn Msrda Hazreti Yusuf olu Efrayim trbesinde Zleyha Ana yannda defn etdirdi Badehu Yehu ann valid(e)si merhum olub Fayyumda balar iinde bir binai azimde medfundur Badehu h azreti Musa validesi Yuha Ana dahi merhume olub an dahi Hazreti Yehuda validesini n yannda defn etdi Andan Zikri vefat Hazreti Yusufu Sddyk melik aleyhisselm Melik Reyyan dahi Msrda fevt olub olu Darm Asvaden [7] diyarnda melik idi Amma Hazret i Yusufa iman getirb Yusuf nebinin taht hkmetinde idi Hazreti Yusuf cihangir melik o lub nice sene eriri saltanatda nbvvet ile berkarar olub anlar dahi civar rahmete kar ib olduklar mahalde karndalarna ve melik Darm ibni Reyyana ve sair erbab divan zevilu ul olan insana vasyyet idb buyururlar kim Benim fevtimden sonra Beni israil kavmi icre benim nakm [8] in azm fetret ve ceng cidal olur Beni gasl etdikden sonra vcudum

r metn tuc sanduka iine koyub muhkem berk idb Msrn mukabelesinde Heremeyn dalar n nde ilka [1] Perter paa nshas (na') [2] (Halilrrahman) [3] (hass) [4] (bniyamin) [5] (rahmete) [6] > (na'n) [7] (Asvan) [8] (na'm) 998 EVLYA ELEB [1] Pertev paa nshas (kiflikdir) idin Zeman ola Benim sahibim vardr deyu vasiyet idb ruhu pr-ftuhlar civar rahmete vs ub Darm ibni Reyyan ve Hazreti Yusuf biraderleri vasyyeti Yusuf zre bir tuc sanduka defn idb mahalli mahudda Nile brarlar Mddeti mr Hazreti Yusuf 102 sene Badehu Hazre Yusuf ta Hazreti Slemana gelince Nil ka'rnda medfun dururken hikmeti Huda Hazreti Sleyman berhava taht ile tayeran iderken bir cinn Ya Sleyman Yusuf nebi ol mahalde nz ul iindedir Amma mruru eyyam ile malmum deildir didi Hazreti Sleyman riyha emr idb ol mahalle nzul idb Ehram dalar huddamlarnn hatunlarndan bir msinne hatun buldular And al idb ol mahallin gsterb derhal ka'r Nilden cinnler Hazreti Yusufun sandkasn tahtn b riyha emr idb berki hatif gibi Kudse Cebeli Ceyruna Halilrrahman cenbinde babas Ha zreti Yakubun yannda defn etdiler Hamd ol Halika kim an dahi bir ka kerre ziyaret e tdim Badehu Reyyan olu Darm Hazreti Yusufdan sonra mrted olub putperest olcak Hazret i Yusufun karnda Hes-yan bin Yakub ile sahili Nilde cenk iderken bu mrted Darm ibni R eyyan mnhedim olub Nile gark olub cmle emval erzakn Hazreti Hesyan ihda idb Fayyum eh rine ta bild Asvana varnca mstakil padiah olub tenasl bularak Ali Yakb bu Hesyandan ade olub Ali Yakubiyan devleti Msr diyarnda iki yz sene mmted oldu Andan Kim ibni Ma n melik olub bikavli Tevarihi ehab Firavn Musa bin (Amran) asrnda geldi Ve drt yz sen e muammer olub Hazreti Musa ile cenk iderken hir Svey deryasnda Kolundur boas nam mah lde mndedim olub atiyle firar ederken Bahri Sveyse atiyle girb gark oldu Andan Fayy um ehri nice dvelden dvele intikal ibb hir Hazreti mer hilfetinde Amr ibnl As desti rb andan Ali Abbasiyan zemannda ol kadar mamur bdn oldu kim gya Huld berrin oldu And fatihi Msr Selim Han destine girb tahrir idb hl yine bir sevad muazzam Ba Meram bi mdir Ve Msr hakinde baka kilikdir [1] Beher sene kise(i) Msr mal ve alt bin erdeb gll hsl idb Msr divannda^ muhasebe verir Ve iki yz tevabiati i blk Msrn mustahfzan askerile atub tutub zabtu rabt ider hkmetdir Ve kendye krk l-mesarif fayiz mal kalur yahi mansubdur Ve yz elli ake ile sadaka olunur erif kazadr Nahiyesi mukaddema yz altm pare kura idi Yusuf Deryas gark idb yz on pare kuralar kadya senev sekiz sikke fayiz hsl olur Ve gll tahsil in bir aa gelb kise kr i hi gllb suyu in gelb bir kise mal ve SEYAHATNAMES 999 kifden bir kheyln feres at tahsil ider Ve bu ehirde fetva sahibi eyhlislm var L Hanbel mftisi yokdur Ve nakibleraf ve yn eraf okdur Ve ulemasnn dahi haddi hasr ri bir sahrayi bpayann ortasnda cereyan ider Bahri Hazreti Yusufun iki canibinde ka t enderkat musanna ve mzeyyen ve mamur ve bdan sarayi liler ve hanei ziblar ile reste [1] ve ba ve gaytan ve bostanlar ile piraste olmu bu [2] ehri mahbub ve imaristan me rgub mahmiyei binai Yusuf bin Yakubdur Ve cmle dokuz bin altm bin byit ziblar ve bin ranalardr Ilel'an imar olmadan bir ruen bdan ve bir ehri dila [3] idici yerdir Ve s pa krgir sengn bnydad ve tula ve cibs ile bd olmu ehri ltifdir Ve sutuhlar bittema le mesturdur Ve her hanenin ve her sarayi lilerin bablar kal'a kapular gibi muhteema ne derv(a)zelerdir Ve bu ehir cmle altm yedi mahalle ve altm yedi mihrabdr Hutbedir das varnca evkaf metin mesacidlerdir Amma cmleden cemaati kesireye malik Kif saraynn dibinde eyh Mehemmedi V kar hazretlerinin camii ibadethanei kadimdir Ve gayet rhaniyyet vardr ki kapus var Bi ri sa canibinde ve biri kble kapusdr Ve tabaka bir minare var Ve mih^ rabi bir buca harif vaki olmu Gya zeman evvelde kenise imi Ve dernu camide on be mermer stunlar z merleri fevkinde mnakka tavandr Ve hareminin ta vasatnda bir azm nabka dirahti var Cevz kadar bdar ve danedar nabka verir Acib ve garib vacibs seyr ecerei tayyibedir Ve andan Camii eyh Rum bir camii sagirede Bunun dahi mihrab b

ir keye vaki olmudur Ve derunu camide ar stun icre bina olunmu ma-bedhanedir Ve minar si camiinden munfasldr Ve hareminin ortasnda bir beyaz kubbe icr medfundur Ve arsu ii nde cemaati kesireye malik Camii Sultan Kaytbay tlen yetmier [4] admdr Ve mihrab icre beyaz mermer zre mzehheb celi hattile [1] Perter paa nshas (rste) [2] (bir) [3] (dilad) [4] (yetmi) 1000 EVLYA ELEB yeti tahrir olunmudur Ve mihrabnn iki canibinde bir gne musaykal ve alla [1] ta amudc kler var kim cemii seyyahan cihan gelb tamaa iderler lemi hayretde kalub malmlar dei r kim maadin midir yohsa amel terkib midir Namalm bir tarafa [2] hcrelerdir Ve cirm [3] etrafile enderun pirununda [4] olan cmle otuz alt stunu hamradr Ve cmle kemerler zre kble kapu ve mihrab divarnda bir kapu dahi var Anda on drt kademe ta nerdbanlar nilb bdest alnr Yusuf Bahri cereyan ider Ve harem ortasnda bir b hayat cereyan ider us [5] var Ve bu cami serapa kemerler zre bina olunmudur Altndan Yusuf Denizi geer Ve tabaka bir musanna seramed minaresi vard [6] Camii Tacd din alt aded amel tula stu r zre cirmsz [7] bir kk camidir iki yan kapular var Ve sol canibindeki yan kapunun ik tarafndan sekizer kademe ta nerdban ile kldyn bu camie Camii Muallk derler Bir var Ve bir camii muallk dahi Emir Sultanndr Kariblahdde bina olunmu bir camii mnevve ir ki canibinden dokuzar kademe ta nerdban ile kldyn buna dahi Camii Muallk dir kemerleri zre mzehheb naki bukalemun tavandr Sol canibindeki kapusu etrafnda yeti ve mihrab iinde Ayeti ve mihrab zre mzehheb celi hatt Karahisar ile iki satr hatt ltif ile tahrir olunmudur Ve camii Suku Zarbun canibindedir Alt serapa dkknlardr Bir musanna m errah dilka camii ruendir Ve yine [1] Pertev paa nshas (mcell) [2] j> (turfa) [3] (haremi) [4] (birununda) [5] (kuyusu) [6] (vardr) J7] (haremsiz) SEYAHATNAMES 1001 Bahri Yusuf kenarnda Camii Hasan Bey on sekiz stunu hamr(a) zre kaddi bl taklar zre h lkr ve mzehheb ve gnagn sil ve ljiverd[l] ile nak olmu tavandr Ve iki canibinde y r var Sol taraf yan kapusnda on sekiz kademe ta nerdban ile klub inilb Bahri Yusuf t alnr Ve kble kapus Bahri Yusuf zre vaki olan cisr zre kble kapusdur Ve hareminde urma dirahti vardr Ve bir alak minaresi var Suku kantarai Knav civarnda Camil Marib un zre haremsiz ve bir kapulu ve bir alak minareli bahr kenarnda bir camidir Ve bu camiin mukabelesinde Hoca Camii Bu dahi cirmsizdir [2[ Ve on amud zre bir kk camidir Ve mihrab iinde Ayeti merkumdur iki yan kapus ve minaresi var Cirmsiz [3] bir kk camidir Ve Suku Gay tandan Yusuf Bahri iindeki cami on alt stun zre iki yan kapu ve bir alak minareli har emsiz bir camii sagirdir Ve Camii ibni Allm ve Camii Arnavud ve Camii Sukulhamr ve Camil Cedid ve Camil Muallk Kebir ve Cami-eyh Musa Bu camilerden maada mihraba varnca zevari [4] mamurelerdir Ve yedi medrese ve krk mektebi sbyan ve iki hammam Msrda eyh . Bekriler evkafdr Ve biri Eeyh Alim evkafdr Ve cmle on alt y de mihmanhanesi mamur hanlardr arsu iinde eyh Bekrlerin [5] beyaz han cmlden abadand e Muhiddin veklesi ve Bekta veklesi ve Marib veklesi ve Hartul gaytanda iki vekle ve nkure skunda iki vekle ve Arnavud hanesi kurbinde iki vehle ve Nevayin mahallesinde iki vekle ve ugl kebirde bir muazzam vekle ve krk sekiz sebil ve sarn kuyusu var muzda buz paresi olub b. hayat olur Ve alt yerde esvak sultan (i) si var Biri Suku k antartl Milh ve Suku Hartlgay-tan ve Suku Hartul Megaribe ve Sukulkebir ve Sukul M ansure ve Amud ve cmle esvaklarda dokuz yz dkknda ve cmle arsuy bazar zerleri hurma ikleri zre mestur tavandr iddeti harda cmle ehli hiref brudet zre otururlar Ve her ba tathir idb sulyub pak pakize esvak sultan tahir ahrahdr Zira sular firavan [1] Pertev paa nshas (leiverd) [2] > (haremsizdir)

[3] > (haremsiz) [4] > > > (zevavii) [5] (Bekrilerin) 1002 EVLYA ELEB olub halk sahibi tab* olmalar sebebile sakkalar daima tariki mlar resen [1] idb har h lerin hammamlar [2] yakarlar Byle bir pak ve ltif ehirdir Lkin bu ehrin kagir bina be zazistan() yokdur Amma yine cemii hanlarda zkymet harir klyi meta' bkymet firavandr alici Yusufa nazr fevkani ve tahtan kahvehanei b-minnetler var kim eb ruz yende ve re vende ehli dilnn rmgh ve cemii seyyahan devirann karargh cemii zurefa ve yrn b avefa gr()ecek bir cay cilvegh bezmgh kahv(e)lerdir Her kesinde mtrban ve hanende ndegn meddahan gazelhan ebyat e'arlarm ve ahengi mizmeratlarn dzb blend vz ile Hse kara fasl idb airan mahiran fezahat [3] belagat zre mfredat ve dbeyit ve mselles ve bba ve muhammes ve mseddes tercii bend ve kazayid [4] bahri tavillerin tilvet ider ek birbirlerine hasmane ar ender arlar ve mu'erat ve mstedat [5] ve pen biler [6] oku r kim dem hayran kalr Ve mtrban ka-meran gnagn mudhik akalar idreler kim mrde dil n iderler Bu tarafda dahi mahbus [7} pene(i) fitab rakkaz [8] civan erh urub etdkde perian kkller gibi dili k dahi perian hal olur Ve baz canlar elinde fincanlarn neh fincan cereyan iderek kahve yanna gelir Baz k elinde ebeke sahili bahrde kahve nu iderek mahileri sayd ider zre bina olunmu kimi fevkn ve tahtan kimi de havz ve fskyye ve havz ve azirvan tamaagh ibr avilerdir Bazsnda muganniyye mahbubeler var kim ubu fitneiengizler [9] var kim herbir iveleri sihri hill dir Ve bir [10] ehrin ekseriya camilerinin ve zeva-vilerinin ve cabeca hanei fuka ralarn ve sarayi lilerin revzeni ahni-inleri Yusuf Bahrine nazrdr Hatt baz hanelerd vatn taifeleri ebekeler ile sudan mahiler sayd iderler Ve baz mahalde suya girb inave rlik iderler Ve cal [11] ma'kulesi [12] ve sbyan dilberanlar hod [1] Pertev paa nshas (ruen) [2] (hammamlarda. L3 (fesahat) [4] (kasayid) 15] (mstezad) [6] (beyitler) [71 (mahbub) [81 (rakkas) [9] (fitneengizler) [10] (bu) [11] . (rical) [12] (makulesi) SEYAHATNAMES 1003 evlbittarik mi mahi var kkllerin tarmar idb Bahri Yusuf maliki gibi inaverlik idb u le almeleinnas birbirlerin bilvasta ve bfuta deragu iderler bir temaagh Bahri Yusuf e baz erbab devlet kayklara suvar olub saz sz fasllar iderek halicin tarafna [1] ola ) ba ve .baeli saraylar temaa iderek murad idindii hanelere urayarak ve kayklar ile nde seyran iderler Ve bu ehr icre mezkr hali zre be yerde kantaralar var kim her biri beer ve altar gzdr Nehrin iki canibindeki mahallerde ve esvaklara ubur olunur Ve ba z cisrler zre iki caniblerinde krkar ellier dkknlar vardr Her berber dkknlarnn ve kahvehanelerinin pencerel a nazrdr Bu gne metn ve li cisrlerdir Ve cmle hanelerde sakiler [2] ile sular ekilr am-lara [3] ve ba ve baeleri rey iderler Ve havz ve fskyye ve selse-billere ve azirva lara sular revan olub taraf taraf safalar [4] gnagn maksureler vardr Ve bu tur'ai Y usuf hali hali nice bin ba ve baeleri ve besatni mkleri rey etdkden sonra iki yz e kuralarn mezrealarna ve gaytanlarna taksim olub cmle Fayyum diyar sakyolundukdan sonra mbaki tur'ai Yusuf Fayyum ehrinin canibi garbs inde bir saat baid Bahri Hazreti Yu-suf(a) mahlut olur Hikmet bu kim bu tur'ai Y usuf ehr iinde cereyan iderken b zlldir Kaankim Bahri Yusufa munsab olur zehri mar o Gayetlgaye milh bir buhayrei azmdir Dairen madar gnde devr olunur bir buhayredir Ba z tevarihlerde bu buhayriye Brketlkarn derler Canibi erbaasnda ba Iremden kenan [5] ir yz pare mamur bdan kuralar vardr Yedi sekiz ay Msr meve ile ganimet iden bu kurla

Bu bahr icre altm pare kyasa namnda balk kayklar vardr Kuralara dem ve met'a gt irler Ve meklt merubat msmirat tamadadrlar Ve bu bahr ve [6] icre yetmi gne mahi' cilde masturdur Adem kadar cssiye [7] dar maideleri olur kim gya maidei Muadr Cmleden levrek ve sazan ve sindiye ve ilye balklar mem-duhdur Geri bu buhayre y r bahri umman deildir Amma bu bahr icre cemii zruh ksm mevcuddur Hususa deniz at var dr Nil [1] Pertev paa nshas (tarafeyninde) [2] (sakyeler) [3] (hammamlar) [4] 3> (soffalar) [5] (nian) [6] fazla [7] (csse) 1004 EVLYA ELEB ile timsah gelb mrd olur Mucize(i) Yusufdur Ve bir mucize dahi budur JlVijj-iJV JijL. Nilin nsf bu tur'ai Yusufdan derya misal cereyan idb bu buhariye girb iinde mahv lur Ve bir yire bu buhayrenin ittisali yokdur Hemen telttum temevvc idb durur bir B ahri Se-fiddir Ve bu buhayre kenarnda karibjahad yz altm pare ba Behit mamur ve ar imi Bir kerre bu buhayre tuyana gelb baz kuralar gark ider Ancak keufiyye beledler nden yz be pare kura kalmdr Ve yz pare dahi evkaf ve iltizam kuralardr Ve ku bahri t Hazreti Yusufu Sddiyk sdk ile mbarek yedi beyzalar ile hafr iderken emri Hakkile C enab izzet tarafndan Cibril Emine vahi gelb mbarek kanadile iaret etdikde bu buhayre hsl olur Amma imdiki halde zehri mardan ve semmi helhili karadan nian verir Amma bika vli mverrih ve lim ve mil Htat Makris ider Bu bahrin sahilinde sakin olan kavm Hazret Yusufa ki ve si ve gmrah olan usst meme Hazreti Yusuf beddua idb cemii hayvanatlar uhayriye gark olub kendler dahi mstarak olub bahrleri dahi zehri mar olmudur Ve hl bu bahr icre gark olan kavmin dem sfatnda at ve katr ve deve ve sr ve camus ve himar ve lb ve koyun ve kei ve horos sfatnda balklar vardr Ve bazs mrd olub kenara kub tem Ve derya atlar baz zeman karaya kub tarlalarda buday ve airleri tenavl iderler Ee da ksrak berr bulursa aub ksrakdan kolona hsl olur Sene 1083 tarihinde kethda ibrah ya bir buhayre at yavrusu getirdiler Cildi balk heyetinde ve yelesi balk yelesi ve kurgu [1] balk gibi ve sair zas at gibi idi Ve Elvahat vilyetinin cemii uyunlar tahte lharkndan bu buhayriye gelb mahlut olur derler Hatt Sultan Mehemmedi Ekrad bu Elvah at uyunlar buhayrei Yusuf (a) munsab olduun istima idb Elvahda gayet [2] olan nehre saman ve kmr dkb alt saatde saman ve kmr Bahri Yusufa gelb mahlut olduu Usullbih bir tevarihde merkumdur Byle b zlller mahlut olurken Bahri Yusuf zakkum var acdr Amm ahileri gayetlgaye lezizdir Ve asla balk rayihas yok bir mukavvi semekelerdir Ve hi kmeti Huda Bu buhayriye muttasl bir kk buhayre vardr Ab hayatdan nian verir bir buha ecikdir Ve eer mlk sahihleri murad idinseler bu b hayat buhayA recii ve Yusuf buhayresini yldz canibinde Huu Isa ehri nnden ubur etdirb skenderiy inde Akdeniz (e) munsab etdirmek emri sehl idi Zira Fayyum bahirdesinin [3] arz li ve skenderiyye Pertev paa nshas (kuruu) (gayib) (buhayresinin) SEYAHATNAMES 1005canibi sflidir Ve mabeynleri iki konak yerdir yle olsa Fayyum diyarnda bu buhayre y erine yz pare kura dahi imar olurdu Zira bu buhayre yz pare kuralar gark etdinden dan yla buhayre Fayyum ehrine karib gelmededir hirlemir Fayyumu gark ider derler Meer mucizei Hazreti Yusuf ruhaniyyetile himayetullahdan ola Ve Fayyumun canibi garb isinden kum deryas gelmededir Zira kavmi kum bir kerre bu Fayyuma gelb kum tlsmn mnhe im idb ehri Yusufu gnden gne harab etmee m-eddi oluyor Zira bu Fayyumun imali canibi ebbane yannda Melik Mukavksin ve Melik Betisin ve Hazreti Yusufun saraylar var kim eflke serekmi Tak Kesradan nian verir binay lileri var kim bir canib (in) kum deryas bir tarafn Yusuf deryas gark etmededir Ve Hazreti Yusufun ibtida bina etdii ehri Fay yum bu mahal-dir Hl cemii kubablar ve amudu seramedleri ve kubab sernign-lar zahir ve bahirdir Hl mamur olan Fayyumun yldz rzgr canibinde kurafiye muttasldr Ta ark can arb tarafna c saatlik bir tulan ehri azm imaretleri sr var Bir sevad muazzam ehri

i Ve dahi evvel kal'as melik Reyyan binasdr Ann dahi hl temelleri zahirdir Baz yerl suf Deryasna gark olmudur Olkadar metn ve mstahkem kal'a(i) stvar imikim hl baz t re c araba gitse mstevfa ubur etse mmkindir urJ^ au^i JTU. Ve bu buhayre Iskenderiyy e deryasna mahlut olsa Fayyum ehri gark / olmadan hals olduundan maada drd yz pare ku aya kifayet ide-cek kadar zemin peyda olub adman ve bdn diyar sultan olurdu Amma L- Elbette zeman var V"M> *'jV Jyf\ buyurmulardr Ve bir msrada Saati var geer ey Ageh sabr et katlan demiler Ve zeman kadimde bu Fayyum ehrinin b havas cihan-r memduhdur[l] lem idi Am 'an b da ve havas da sakildir Zira canibi erbaasn krk elli [ba ve bae ve beharistan istan her tarafnda ikier saatlik yer bu bastanlar dutub ehir bu cansitan mrgzarn ort a kalub kesbi hava idecek bir cayi men-fes kalmam Ve annn bu Fayyum ehrinde bdi saba kdur Lkin suyu odur Oldahi olkadar mstameldir ki mezkr ba ve bae-leri icre cereyan i ek mni bnef olur eb ruz ehrin canibi erbaasnda balar icre bhad ve bkyas mrgan g ran hezarn asvat nagematlar deme bir kelm rahat ile istima etdikleri ve nice bin dol lablarm asvat suznakleri ve nice nice yediyz bin [1] Pertev paa nshas (memduhu) 1006 EVLYA ELEB selsebil ve fevvarelerin cereyan idb alds deme dehet verir Byle bir ibretnmadr adr Msr diyarnda bundan hyabanl ve gl glistanl ehir yokdur Hatt glistanl bala a ve tarlalarda sahralar verdi handan ahmerllevn zeyn etmidir Canibi erbaasnda deri divarndan nian yokdur Hemen paymali rimal bir glistan berri beyabandr Hatt vakti sehe de Tamiye nam bir belde vardr Fayyuma iki saat karibde Ta anda gl handann rayihai ta vyibesi gelb em olunur Bu mertebe Fayyumun glistan ve bostan cihan tutmudur Ve bu e gmistanlar ve kurafesi tiyab rzgr tarafna vaki olmudur ehr icre Halici Yusuf cereya eile ehir halk taze can bulmudur Amma ehrin vakti itasnda olan havasnn ve bnn l leb ne Rakka ne ehri Zorda vardr Meer kim ehri Maarretelnaanda [1] ola Cmle Fayyum ha lk yaz gnleri kr idb k gnleri zevk safa iderler Halk gayet ehli zevkdir Yirmi yedi a ve bostannda ve gl glistannda mahbub ve mahbubelerile eb ruz shhati [2] hassulhas cay menasda iderler Zira bu ehrin glistan Arab ve Acemde yokdur Meer Safn ceziresinde ola Amma bunun on iki elvan gl sicilde masturdur Ve bu ehrin halk gayet garibdoslardr [3] Ve gayet sulehayi mmetden kimesneler vardr Ekseriya halk muharremat ve melifan dan [4] bir ey bilmezler Ve mucizei Yusuf nebi berek-tile bu ehrin bukadar bin balar var iken biemrillhitaal zm erab olmaz Zira bu ehirde mazannei kirame mecazibundan ve ema mfessirn ve muhaddisn ve musannifinden ve hafz hamelei Kur'andan nice bin eimme ve huta [5] ve ulema suleha recl sa-lihler vardr Ve kavmi necabb Yani kibari nceba bu diyara memurlardr Ve meayihi gayet okdur Ve mahbub ve mahbubelerine haddi hasr yok dur Ve halk gnagn esvablar giyerler Ve asker taifesi gayet okdur uka ve sof ve akmie ) fahire giyerler Ve zena-neleri endamna siyah harir izar brinb paylerine cnd fellrla giyb meddebane gezb reftar iderler Gayet ganimet ehirdir Ve arz beledi Msr gibidir a Msr iki merhale yerdir Ve meklt merubat mahsult sanayiatnn memduhu ibtida bdar e mas ve emrudu ve eftalsi ve zerdalsi ve nar ve inciri ve ayvas be ay Msr ganimet kays ve kiraz ve vine ebeden yokdur [1] Pertev paa nshas (Maarretnnoman) 12] > (sohbeti) [3] (garibdostlardr) 14] (mkeyyefatdan) 1 (huteba) SEYAHATNAMES 1007 Amma limon ve turun ve kebbat okdur Ve hyarenbe derler bir meyvesi olur Dirahti ve ya praklar gya cevz aacdr Amma meyvesi yeil yeil kam gibi uzun uzun olub sarkar Kemal ukda siyah siyah kabuklu olub iinde boum boum yine siyah bal olur Gayet lezizdir Tab iati mshil Ruma Arab ve Aceme ve Firengistana bu Fay-yumdan gider Gayri diyarda y okdur Cabeca Msrda dahi vardr Amma cmle mirdir Iskenderiyye ve Reid ve Dimyatda dahi ardr Cmlesin sahiblerinden hyarenbe emini alub behasn sahiblerine verir Yirmi yk ake ktu emanetdir Sahibleri bir hyarenbe beyi etse tahrim iderler Ve Fayyumun beyaz pe mbe misal ekmei ve gl ve glb ve dem kaddi Fayyum keteni ve beyaz gmleklik beyaz ken zi mehurdur Amma Trabzon bezi gibi deildir Ancak Fayyumda yedi yz ulh(a) krhanesi var dr Bezi ok olduundan mehurdur Ve bu ehirde haftada bir bazar azm olub krk elli bin m olub bir beyi ira olur kim diller ile tbir olunmaz Va-cibsseyr bir bild irindir j>\

\ y JU.&t^e Yeme [1] evsaf Fayyumu rem oldur kim Blda tahrir olunan tur'a ve buhayre ve halilerin cmle su er-kindisi yer olmak ile ga yet bataklk ve azmaklk zemin olmak ile ol asrda arz Feymuma [2] lisan kbt ile Cuye d erdi Baz [3] su erkin-disi demek olur Amma lisan ibranca [4] Fayyumun ismine Fium d erler Kababta kavminden bir melikin ismidir Yani Hazreti Yusufun mucizesile hl bir e hri remzatlimaddr [5] Fayyum ehrinde asude olan velileri beyan Evvel Eeh Vum [6] hazretleri ve Eeyh evk \ e Eeyh Suud ve Eeyh erif ve Eeyh ve Eeyh Eblcibal ve Ziyareti Erhan ve Eeyh Mehemmed Vafir Camiinde minaresi dibinde fundur Eeyh Mehemmed Acmav Cainde [7] medfundur Ve valide (i) Hazreti Yehuda Valide i Hazreti Musa Yuha [1] Pertev paa nshas (tetummei) [2] (Fayyuma) [3] ^ (yani) [4] (branice) [5] Kitabn kenarna yazlmtr. [6] Pertev paa nshas (Rum) [7] > (camiinde) 1008 EVLYA ELEB Ana Ve bu ehirde nice yz bin ziyaretler vardr Amma ziyaret etdi* imiz bunlardr vessel am Ve bu ehirde Kadri elebi ve Arnavud orbac ve Kz Ali elebi ve Hac Mansur ile vedal kifden bir at ve deve yk meyve ve bin para ihsan alub ve elli t-fenkendaz refikl b [1] Fayyumdan yldz canibine nice abadan glistanl kuralar ubur iderek Halici Yusuf s ol canibimizde kalub drt saaatde dr sahrada ile [2] Belde (i) Tamye Fayyum hakinde iki yz hane ve bir camii minare ba ve ba* eli iltizaml kuradr Bir kahv hanesi ve bir ka dkknlar [3] Bu beldei bin dem krban halk cem olub vakti zuhurda yem asub vakti asrda prsilh olub azmi Msr deyb berr beyaban le ve rimalistan yola d i saat arka admansz ve emansz ve Urban imansz listan icre kura kasatdan [4] nam ni Ve Msra bundan gayri yol yokdur Mahuf muhataral yerdir Behice ve Hnadi Urban akyas e karargh yeridir Geri bu mahaller Habir Olu diriindedir Amma vali(i) Msr Kethda ib paa emrile olu Behice ve Hnadi ve sukgabanlarn buhayre kenarnda nehb ve garet etmidi Behice ve Hnadi dahi Habir Oluna ramen bu Fayyum caniblerinde rehzenlik iderlerdi B iz dahi listan ubur idb ertesi alessabah Nili Mbarek kanarnd(a) Menzili han Kahve Mukaddema Boncistana [5] giderken bu mahalden ubur olunur Habir Olu hududu olduu t ahrir olundu Badehu bunda olan kimes-nelerden Boncistan [6] meliki hedayalar ile gemiler gedi mi deyu sual etdik Hayr gemediler Amma Bundan iki menzil yukaruda Beni Seyfdedir deyu haber verdiler Hemen hakir bu menzil memerri nasdr Ve bir kaht ga l han(e)dir deyb cmle atlarmz gemilere ko-yub bu Kahve han mukabelesinde Nil ar [1] Pertev paa nshas (verb) [2] (dz sahra ile) [3] (var) [4] (kasabatdan) [5] (Foncistana) [6] (Foncistan) SEYAHATNAMES' 100 9 Evsaf vilyeti ark Atfih Eyaleti Circe hkmnde baka kiflikdir Yedi blkden mustah-fzan yokdur Amma yz elli t yirmi kise mal ve erdeb glli tahsil idb Circe4 dehlizinde muhasebesin grr Kendye on kise faiz kalur Taht tinde yirmi alt pare kuradr ehri yokdur Kif haymeler ile meks ider Ve Msr cenbinde B tn nam belde ile muadr Msr yannda bu ark Atfih hududu temamdr ark Atfihde Circe ircenin canibi ark hududu Besatnde Ve yz elli ake kazadr Msr karib olmaile Msr m hiye ihsan olunur Mahiyye bin para hsl olur ki gice bunda kif yannda haymelerimiz icr mihman olub nc gnde Circede gemilere koduumuz hedayalar ve bar saki(l) 1er iletevab rimiz gelb anlar Nilden hakir yine Nili canibi garba ubur idb andan Habir Olu kasab

asn ubur idb Nil kenarnca be saatde Evsaf menzili kasabai Cize ehri azm ve bild kadim imi btida banisi Ehram dalarn bina iden Surid kehenei khnen sdr Ehram dalar ile Kustat [l] ehri ki Msr Atikdir anlarn iskelesidir Msr hakind iltizaml kiflikdir Yz tevabii ile ve yedi blkden mevud ve m-sellh mustahfzan aske t ider l kiflikdir Ve kendye senev krk kise mal hsl olur Ve eyhlarab Habir Olu imidir Ve bir hkim dahi yz elli ake ile sadaka ihsan olunur kazadr pare nahiye kural arndan iki mddeti alt msr kise hsl olur erif kazadr eyhlislm Boluv Mustafa Efe arp(a) lk ihsan olunmudur Ve ehri Nil kenarnda bal ve baeli ve bin haneli mamur ve n irinde [2] Ve cmle krk mihrabdir Amma Cmle hutbedir Ve cmleden camaati kesiriye mal ik olan ibadetgh kadim Eski Cami hayratdr Dua mstecab olacak makamdr Zira bu camide z blar var Ve Camii ve Camii Maadas mesacidlerdir Ve iki vekle ve alt kahvehane ve ye di mektebi sbyan ve sekiz sebil ve bir hammam ve tekye vardr Ve bdn hanelerinde kb saray() ve Boluv Mustafa Efendi sarayndan li binay zib saraylar yokdur Ve ba ve ba nahlistan okdur Amma bostanlar yokdur Zira sr ve koyun kndr arsuy hazarnda c andr Ve [1] Pertev paa nshas (Fustat) [2] (irindir) Evliya elebi 10 6 1010 evliya elebi cmle iki yz madud dkkndr Cize lebeni ve Kata kayma gayet lezizdir Beher yevm yirmi ahbur [1] yourd ve on bin anak kaymak tabak tabak Msra gider Ve nice bin cerre (Ayet ) ^jiii! uu uiU. u.J Ayeti nazil olan sd hakkndadr kim yle leziz sd Msr besler G e ganemleri Msr halknn sd analardr Ebu Hreyre sdden ziyadesile haz etdiklerinden d nnn izenin yourdu sd memduhu mm Dnyadr Ve b havasnn letafetinden nebatat() olub cmle devayatlar[2] ta Ehram dalarna varnca emenzar merzaga [3] yerleridir Ann nlarnn sd ok olur Ziyaretgh Cize Evvel sultan bay geda ve fakir ve fakire Eeyh hazreti Ehu Hreyre Ravi(i) hadis Hazret Risaletpenahn sahabei kiramndandr Kabaili Mekkeden Du kabilesindendir Amr ibnl As(n) Msr fet-hide[4] bulunub mecruhan ehid olduklar knh ile mufassal Msr ziyaretlerinde erif ile alettafsil tahrir olunmudur Mkerrer tahririnde mellet vardr Hulsai kelm ul ultan sahib kelmdr Hatt bu hadisi erifi anlarn rivayetlerine isnad iderler (Hadis) OiJ^J* jV* buyurmulardr Hakikatlhal bu hava cihetinden kazabai (5) Cize ravzai rdvand bir kedir Musalim (6) ve mamum ve sahibi hmum bir kimesne iziye varsa derhal ve deran defi hmum ve gam idb mesrur ve dilad ve gamkin gnl bd olub inirah sudurruk [7] de ser olur Zira bu haki anber pakde Hazreti Yusuf aleyhisselm Zleyha iftirsile bu ehre karib zindanda haps olunub hals oldukda Cizede sakin olanlara ve ehli iyallerine dua idb gerdi keduretden Cize halk hals olmulardr Ilyevmina haz ol nefesi Hazreti Y f tesirile hl Cize halknda zerre ve em-me gam ve gussa yokdur Ve cmle halk mna'imler [8] Ve ziya-(re)ti K'blAhbar s* cf^ Ziyareti kademi haceri Hazreti Musa Hikmeti ilh birgn Hazreti Musnn aneyni [9] eriflerine veca arz [J Pertev paa nshas (micver) [2] (devabatlan) [3] (mezraa) [4] (fethinde) [5] (kasabai) [61 (mteellim) [7] (sadr) [8] (mnimlerdir) [9] (ayneyni) SEYAHATNAMES 1011 olub Msrn cenubunda ehre hyil Cebeli Mukattama yan Cui dana tecelli (i) cemale uruc ir bir kelimatdan sonra lhi Sana malumdur Gzlerim arr Bana ifa ver der Hemen Cenab B -den nida gelb Ya Musa Senin gzlerine ilc Cize ehrinde bir yahudi karsnn eli sebebi lk etdim Var shhatin sebebin andan taleb eyle dedikde Hazreti Musa iziye gelb ol ye hudi karsn bulub derhal ol hatunu ehlihal Hazreti Musi bir ta zre basdrub mbarek pay aadetleri taa tesir idb mezkr nisa ol ta kazyub Hazreti Musnm yine aya tozun gzn eca sekin [1] olub Hazreti Musa handan olub teaccube ta kademi Musa Cizede Ulu Cami

de mahfuzdur Ziyareti ahar Yine bu Ulu Camide kaan-kim Hazreti Musa aleyhisselm Sa idi Alide sne diyarnda Ermen ehrinde rahmi mahalde validesi Yuha Ana firavnu linin havfinden Musi bir armuta sarub sarmalyub bir sandk icre koyub berk idb Nile ilka ider Hikmeti Huda Hazreti Musnn vcudu nazenini Nil ile cereyan iderek firavnun sar aynn nnden ubur iderken ahniinden meer firavnun hatunu bakire Asiye Ana bu sandukai ir hacibe emr ider kim sandukai getireler Hikmeti Biun meer kim Hazreti Musnn pederi firavnun hacibi idi Hemen ilham Rabbani Amr dil [2] canna tesir idb can paresi ola n sanduka (i) Nil den karub Asiye Anaya teslim ider Ol dahi sandukai kef idb grse iin e bir saadet tac sahibi nuru mbn gibi berk urub grnce meftunesi olub evld yerine Mus arna basar Firavn ise keheneler szile atadan [3] doan masumlar kati iderdi Zira kehen eler batl ilimleri ile firavna Senin devletine zeval bir olandan olserdir Hl ol gulm ahmi maderdedir derlerdi Hazreti Musa tevelld etdkde te n vcuda geldi derlerdi Firavn divane olub bignah masumlar helak iderdi Bilmezdi kim Cenab zzet firavna Musa (i) ke nd saraynda perverde etdirirdi UjU *S'j. hikyeti cemii ksasda masturdur Neticei meram ol Hazreti Musnn Nile atldu mahfaza sanduka elden ele geb hl bu Cizedeki Ulu Cami dollabnda mesturdur Ve Ziyareti nahli Isa Kaankim Hazreti Isa Yehud taifesi derdinden validesi Meryem Ana ile Nablus ehrinde n seyahate kub Msra geldikde bu iziye [1] Pertev paa nshas (teskin) [2] > (Amrann) [3] (anadan) 1012 EVLYA ELEB gelb sayesinde oturub :- \.J*j yeti zre hurmasn tenavl etdikleri hur [1] aac bir k kurumu; nahl idi Hazreti Isa dua idb ol an semer verdi Hl bu Cizededir Evci asmana serekmi bir khne seramed aadr Cize ehrinin nahllerine bu Isa nahlinden birer yaprak ri hurmalarn kalbine sokarlar Dahi ziyade hurma verir Temaadr Baz hal sahibi kimesne ler bu hurmann altnda teberrken ibadet idb Hakka tekarrb iderler Ziyaretgh dier Hazreti Yusufu Ken'an ilinde karndalar kuyuya atub babalar Yakub nebiyye Yusufu kurd yedi dediler Badehu tccar kavmi Hazreti Yusufu kova ile kuyudan kardklarna altarikul as Cenab zzet Habibine nazil etmidir (Ayet) *cuu .ju., ryc.\\ \y\~Jb ou- oj Badehu ehli tccar Hazreti Yusufun cemali bakemalin grdler kim bir penei fitab Henz b tine bali olmam bir tfl nuru ilh Yusufu Msra gtrb kulumuzdur deyu bazarda Yusuf idb kimesne hsn Yusufa beha viremediler ll azizi Msrn hatunu Zleyha Ana behasn vi en Yusufu terazuden karub ald Hikmeti Huda Zleyha Yusufa taauk idb meftunu olub Yusu n km almak kasdnda oldu Yusuf dahi enbiya zade olmas haysiyyetinden canibi Zleyhaya meyi etmeyb hir Zleyha Yusufa iftira idb azizi Msra gamz etdi (Ayet) j/ju^ +\ JS j> s^j izc Ayetinde ve cemii tefasr tevarihlerde ksas Hazreti Yusuf masturdur Ancak meali k elm Hazreti Yusufu Zleyha iftirasile zindanda haps etdiler Bu Ayet delildir &*-~~> \ y\ \* j* f esi* ~2~\i jc sy Crjf\*M&* y\f) Dier Ayet a>c*-*5 ih^ o* Gayri Ayet jio j ls Bu Ayet Hazreti Yusuf ile iki yiit(i) dahi siene kodular Anlarn haklarndadr Badehu Hazreti Yusufun istikameti zahir olub adi adalet eyledi Hl Hazreti Yusufun haps o lduu sic bu Cizeye muttasl Busir isiml nam bir belidede mamurdur Ziyaretgh nasdr V bar ulema tikf nebiyyeti [2] ile zindandan itlak idb mruru eyyam ile Hazreti Yusufu n vet tacile Msra sultan idb bu siene girb Erban karub ibadet iderler Makam nebi bir tanedir Talib olanlar bilr Gayriler bilmez Ve bu sicn iinde Hazreti Yusuf mahpuz [ 3] iken ibadet etmee evkat bilmek in haebden saat [telif idb annla evkat () bilb t ederdi Hl [1) Pertev paa nshas (hurma) [2] > (niyyeti) [3] (mahpus) SEYAHATNAMES 1013 sicn garnn kayalarnda saatin arhlar gayri letleri mersum olunmuj ekl saatlerdir Hak al saat telifi mucizedir vesselam Ve dahi bu Cize ehrinde nice ziyaretler idb bir gice mihman olub ertesi alessabah gemiler ile Boncistan [1] melikinin hedayalar g elb Eski Msra ubur olunub anda bar sakilleri dbbe ve cemellere tahmil idb bin seksen harreminin gurresi gn Msr sarayna dahil olub cmle hedayalar Foncistan sultannn kai

ile ve nameleri ile ve demlerile bir alay azm ile cmle metai hedayalar deti tertibi d van Msrda ibrahim paa hasrlarna [2] teslim idb hakir ve iki dem ( ki satr ak braklm ) Ve Boncistan [3] melikinin demi ve habeden kethdas Mehemmed Aa ile cmle sekiz kim l'ati padiah ile ' shhatle geldiimize bir deve ve be kyn kurban idb paa ve kethdaya ve ehir havalesi ve Divan efendisine ve gayri ahibbaya hedayalarmz bezi eyl eyb anlar dahi mukabelesinde bize nice ihsanlar etdiler Badehu bize baki kalan he dayalarmzn bize lzm olanlardan on siyah erde memlk ve tavai ve iki cevari habee adasn beyi edb alt msr kise malmz oldu Ve alettahmin alt kiselik mal dahi Hac Nme lyonile Islmbola gnderdik Murad tahsili mal deil seyahat iken Cenab zzet hem seyhahat ve hem ticaret ve hem nice bin ziyaretleri myesser eyledi ^ ti* UjJ-i ij Badehu bra him paa efendimizin yine erefi sohbetleri ile merref olub eb ruz can sohbetleri iderd ik Sene 1083 mah Saferi gn hatt erif ile sitanei saadetden bir serbevvaban emirahor M slu Aa gelb divan Msrda emri erifler ve hatt erifler tilvet olunub brahim paa M eri ile Yemen gazasna serdar muazzam olub benderi Sveysden yz pare galyon bina olunm ak ferman olundu Ve mah mezburun onuncu gn hatt erif varid olub benderi Ciddede ve Me kkei Mkerreme iinde su yollar tamir olunub asakiri Yemen in zahayir cem olunmasyn f h-riyarler sdr oldu Sene 1083 tarihinde Leh memleket (i) hasn hasni ve eddi metini ol n Kamanise Kal'asnn fethi mjdesi sitane tarafndan Aa gelb yedi gn yedi gice Msr dmanler oldkim devri felekden beru olmamdr Rumeli [1] Pertev Paa nshas (Foncistan) [2] (hazretlerine) [3] (Foncistan) 1014 evliya elebi Meydan ve Kara Meydan ragan ile ve toplar ve tfenkler ve gnagn tefeanlklar ile M Nemrud iinde kald Ve paa bu meserretde krk kise dahi feth mjdesin getiren aaya ihsan tdi Ve Kamana fethine byle tarih denilmidir jftei mollayi Mekke Efendi eyhlislm Esi hemmed Efendinin biraderi gihteridir Mjd (e) mahallinde Mekke (de) n huccac ile gelmiler idi Gfte Hatifi gayb bearetile didi tarihini Ald Lehden Kamanieyi ehinah cihan Sene 1083 Bu meserretden sonra paa efendimiz hakir (i) skenderiyye aas Ali Aann muhasebesine g rb bir kise creti kadem alub Msra dahil olub veziri zam reisi sahak Efendi hacdan gel Asitaniye mteveccih oldukda Adiliyyede meks etdi brahim paa gnd-regitdkde bir ziyafet azm tenavl olunurken Amedeni haberi azli brahim paa bicanibi Asitanei Saadet Asitan e tarafndan Tatar Salih on alt gnde berki hatif gibi gelb Kprl Olundan brahim paa lar getrb Msr Canpulad zade Hseyin paaya ihsan olunub mazullk haberin getirdi Ve alt dahi Msra mutasarrf olb irad masarifi beraber idb cemii defterleri mhrleyb gm sa kal'ada pinhan etdi Ve eyaleti Msrda ve mena ve mltezimn ve keaflar zimmetinde bir h e bak kalmadu-ina ruzname suretleri alub sicilli mollada cmle erbab divan huzurunda h eti er'iyyeler alub yedine gnagn temessktlar ald Ve Yemen mhimmat in grilen kere be yz katar develeri cmle vilyet zre bragub bazsn eshablarna red idb bundan dahi azle yakn bir hayli mal ald Ve bundan bir gn mukaddem skenderiyye limanna on bir Fire nk kalyonu gelb paann tahririne db bu kalyonlardan yz seksen alt kise gmrk ald un sa'd saatdir kim hni azilde bu kadar mal ald Yohsa (Ayet) 6,jujy ^ ^>-j nass zre i stidrac mdr Andan ertesi gn sene 1084 Cemazielevveli-nin onunda kbt hisab zre tut ta etdikleri sene banda kim yevmi pencenbe idi lgn Canpuladzade Hseyin paa hazretleri ndimizin aalarndan Dursun Mehmed Aa msellim gelb divan Msrda bir cemiyyeti kbra ol mmed Aa ve Msr meralarndan Bey kaimmekam olub hi'lati fahireler giyb msellim aa .ka am sarayna gitdi Ertesi gn brahim paa bir alay SEYAHATNAMES 1015 azm ile ve bir gerrfer ve drt azamet ile Msrdan muazzez ve mkerrem pak askerile huru doru Adiliyyede seraperdesinde meks idb Msr alay kan derya misal yedi blk askerine i kise ihsan eyleyb hayme ve harcghnda [1] ve bar benghnda kmil yetmi yedi gn teka e aavatlarma zlbiyyat ve kutru nebat nefis taam yedirerek ve firavan tayinat virer ek ve nice yz atlar ihsan iderek zevk safa ile meks etdi Ve yn Msrdan bu hni azilde altm re's havvare atlar ve iki yz katar cemaller [2] ve habe gulmlar ve gayri hedaya ar geldikim mansba mutasarrf iken bu mertebe gelmemi idi Beri tarafda msellim Mehemm

ed Aa saraya geb hkm hkmet idb adi adalet etdi Ve yenieri ocandan alay avuu Ge e sarayda didebanln etdi Badehu sene 1084 Cemazelhirinin yirminci bazarertesi gn Snbl e bucunun sinde sa'd saatde Hseyin paa Msra bir alay azm ile dahil olmudur kim vasfnda lisan kasrdr Msr na-diret kbra byle bir a idir Allah akbetin hayr eyleye Ertesi divan zimmetinden kul mevacibi kub alt yz otuz kise ibrahim paadan alub kula virdiler Alt yz otuz kise Anbar Yusuf gllinden kalub an brahim paadan em rmeyb aldlar brahim paann Msrl zre alt yz kise bakayas kalub bu mal tahsil etm myub al mehl tahsil olunmasyn ibrahim paa tarafndan kapuclar kethdas Ahmed Aa ka rahim paa divan Msrda cmle erbab divan ' huzurunda itdi Ey mmeti Muhammed Mukaddema i iken mah bemah sizinle muhasebem grb elime bu temessuktlar() alrdm ki vakti hacetde defi ihtiya etdim [3] imdi asla fayide etmedi Benim zimmetimde bukadar bekaya nede n kald deyu sual etdikde Msr koc(a)lar itdetdiler [4] Bu Msr bizim karmzdr Ve buna erler Ghice byle mall evld dourur didiler brahim paa ilzam olub fi ^ olarak Canpulad e ile vedalab Adiliyyeye revane oldu Ertesi gn Hseyin paaya ziyafet hazr idb Hseyin iyafete ve brahim paaya asla varmyub smail kethdasn gnderdi Ve ziyafeti kethda tena cmle hedayalar Hseyin paaya brahim paa gnderb muhasebesi galk olduunun hccetlerin dye am ihsan olunub Msrdan ama azimet idb hakir ikeste hatr olmaile Hseyin paa n hizmetinde olub belgan [1] Pertev Paa nshas (harghnda) [2] (cemeller) [3] (idem) [4] (etdiler) 1016 EVLYA ELEB mabelg tayinat in'am ihsanlar alub Circe hkimi Kasm Beye gnderdi Ve nice hizmetlr ih san idb devletinde zevk safalar etdik Sene seksen drd(d)e Kamana imdadna Msrdan bi er imdad in sitanei saadetden Emir ahr [i] ibrahim Aa^ gelb divan Msrda hatt eri nub yedi ocak aalar hil'ati padiahile erefyab olunca Bevvabzade hil'at giymediyn Bu ma'nuk katlolundu Krk gnde Msrdan bin asker sitaniye serdar Bonak Sleyman Bey il i ba avu(u) mteveccih olub Isken-deriyyeden drd pare alay gemileri ile badbanlar aub zmi Rodos etdikleri haberi gelb emirahora efendim krk kise mal ve yirmi kise bir m amur beled ve seksen ake mahll virb ol dahi bizden sita-neye revane oldu Bu senei mu harek(e)de eyhlislm Boluv Mustafa Efendi merhum olub mam afi cenbinde defn olundu B ede ruznameci Abdurrahman Efendi Hseyni i kal'a kubbesinde ma'nu-kan kati eyledi zb ek Bein cmle kyleri Circe maliyn fruht olunub zbek Be flsu ahmere muhta kald Ba efendimiz iki sene kmil mutasarrf olub nice adi adalet, idb eyaleti Msrda yle emn em n Osmaniyan olub yle ganimet oldu-kim tabir olunmaz Ve Ummlkyasdan ta Kademnnebi(ye) varnca seksen bin ziri mlk [2] yerde bir hafri azm kazub yetmi seksen bin dem ve on camus burcu crafei ekb derki esfel misal hafirden Nili Eski Msr nnde Bulak ehrine an idb Anbar Yusuf nne bbak ve bperva gill gemileri gelb yanarlar idi Ve yine bu etmek in Kademnnebi nnde ve Beledi Besatn nnde Cize hakinde ve Nil sahilinde iki e kler [3] ina etdikim herbiri Nil iinde yzer zir(a) lermidir [4] Ve seksen zira kadler i li ve ellier zira arzlar byle birer eddi kavi olduunu hakirin fakirane tarihinde Evliya gbricek esasn (ann) Didi tarihini Binayi Azm sene Hasl kelm vacibsseyr ibret nma makduru beer deildir Rasyfler ve tur'a hafirleridir Msr saraynda sakiye zre bir havz ve zazirvanl [5] bir kasr li etdikim gya kasr ha (Tarih) [1] Pertev Paa nshas (ahor) [2] (Mekk) [3] (rasyfler) [4] (ermidir) [5] (azirvanl) SEYAHATNAMES 1017 Dua ile bu kasrn Evliya tarihini didi Mbarek eylesn Mevl bu li kasr vlaht [1] Sene Ve yine Msr saraynda bir remzatlimad misilli hadika idb gnagn ecere(i) msmirat il u [2] tarafnda bir tahtan kasr ina etdikim mm Dnya (da) yle bir kasr tevelld etme-m na hakirin tarihinde Evliya tahsin idb tarih didi Kasr divan oldu ahane ltif Sene 1084 Ve yine bu saray icre paann hazinedar brahim elebi cihan-nma bir kasr bina etdikim Sa

di Aliye nazr Besatn ve mam afi sahralar nmayan bir ravzaj Cinan kasrdr kim ann ta Evliya gricek itmamn tarih didi t Levhaallah ne ltif oldu makam brahim ' Sene 108 Ve Hseyin paann devletinde bu asarlardan gayri ire yetmi camii seltn tamir ve termim ub mamur bdan oldu Ve smail kethdas saray havlisine nazr bir kanei nigrhanei in m pa ki(i) in ile rste hayz ve fskiyeli bir divanhane ina etdikim hakka kethdalara l a(i) ltif oldu Buna dahi ihtisar zre tarihdir Evliya grd didi tarihin Olmu itmam bu makam vl Sene 1084 Hakka ki zeman Sultan zade(i) Canpuladde didemiz dnya gzile Msrn bu mertebe mzeyyen n grdk kim mm Dnya nev arus gibi mzeyyen oldu Ahirlemir bu menasb dnya bir destma ki sene Msra azir [3] olub veya azir [4] ismine olduyn muazzez ve mkerrem kinci s ine kbt hisab zre tut banda sene 1084 a'ban gurresinde Defterdar Ahmed paaya Msr san olunub msellimi hazinedar Mustafa Aa gelb [1] (Vly) olacak [2] Pertev Paa nshas (bir) [3] (Aziz) [4] (Aziz) 1018 evliya elebi divan Msrda Hseyin paa efendimizden hil'at giyb Msr meralarndan Kansu Bey kaimmak ti ile olub Msra mutasarrf oldular Ertesi Canpuladzadiye alay azm hazr istemeyb hemen kend askerile Msr iinde Ken'an Bein alelittifak yn Msr konaklar v paaya oldu Der beyan medeni Defterdar Ahmed paa ve kr akbeti o Ahmed paa hazretleri sitanei saadetden cmle askerile ve Ger-gerli Olu nam mekar herif in bargirleri ile lgar iderek krk sekiz gnde alay azm ile seksen alt Ramazan erif dnc gn Adiliyye sahrasna askeri bpayanile meks gn gice top ve tfenk ve fienk t Muhammedler olub, cemii erbab menasblardan olkadar hedayalar geldikim tbiri ve tasv iri bir vech ile mmkin deildir Amma Ahmed paa gelen hedayalara asla ve kat'a nazar etmeyb Cifeye anka tenezzl ider mi deyb cmle gelen yz re's atlar besatlar ile hed iren demlerin gz nnde aavatlarna bezi idb adi adalet etmee balad Ve kanun zre c hil'ati fahireler ile behremend idb mena-sblar ikaf [1] mukarrer etdi Badehu nc gn M ir alay yle [2] girmidirkim diller evsafnda kasrdr kim alaylar cmle blda tahrir olu Andan divan Msra kub muhasebesi gri-lb zimmetinde mal padiah kalub cmle eyasn n suhulet ile eda idb Msrn cemii mena ve mltezimin ve keaflar zimmetinde beyz ms ub arkyye kifi Kara Aliye yirmi kise Menufiye kifi Mirza kife yirmi kise Ahmed ki yedi kise deynlerinden ihsan db ve Arkhaneden elli mikdar medyunlar tlak idb Hseyin le ihsan in'am hayrat etdiinden Msr ihtiyarlarnn duai hayrlarn alub deynin eda etdi olladan hcceti er'iyye ve ruzname temessktlar alub bakaya kalan mallar al mehl tahsi lunmak in aalarndan Kse Mehemmed Aay () vekil nasb idb Ahmed paaya iki kerre varub ab yine sarayna gitdi Ve sefer mhimmatna sru eyledi Bu mahalde taraf padiahden hat e dergh muall [1] (evkaf olacak) [2] Pertev paa nshas (ile) SEYAHATNAMES 1019 kapuc baslarndan ukadar brahim Aa gelb Umman seferine bin Msr askeri taleb idb in asker skenderiyyeden on drt pare kalyon ile serdar vaz Bey ve Bonak yenieri Ali ke thda Asitaniye revane olub bu mahalde ve seksen alt di Edhasn-dan drt gn mukaddem Can uladzadei cmle Msrl bir alay azm ile Adiliyyeye gtrrken hemen Hseyin paa Msrl ub kend asker (i) Msrdan tara knca mehterhanesin derek bir koldan skb Adiliyyede eyledi Msr askeri grdiler kim paa kend alayle Adiliyyeye gitdi Bunlar dahi sd dkm tarmar oldular Canpuladzade Adiliyyede iken Msr iinde bir azm velvele ve gulgule ve debdebe kopdu kim gya meydan hasr nerden bir gn olduMeer ahali [1] Msr defterdar ed paay () grdiler kim bir iskemle hkimi dil ve salih dindar ve sznde sadkulkavl ve hisabda ve muhasebede fnunu etta-ya malik akl Aristo ve mdebbir ehli rz ve sahib vek ar ve her eyde perhizkr dem idiin bildiler Ve anladlar kim bu Msr tashih idb ve ar Msr mesaha idb iki Msr hazinesi dahi hsl ider Ve erzaklarmz bu hal zre kat' ide hayli dem cem olub paadan emin olub paaya kat erzak' etmiyehenge [3] yemin gmal in meti Huda *L-.i.a ^-s &\j\>\ bunlar paa huzuruna kub Sultanm senden emin deiliz Bi

yemin etkim ulufelerimize ve malmza ve canmza ve kuralarmza vaz'yed idb bizi rencid etmezeceine yemin eyle didiler Paa dahi Estafurullah h mmeti Muhammed Ben zalim de ki zulm idb nahak kan dkb cebri kahr ile bir kimesnenin maln alub rzn ykam didiinde htiyarlar teselli hatr bulmularken Amma aa Kara Meydanda sz ayakda olan haaratlara d ile feryad figanlar evce pisusiye-ye [4] olub cmle kal'a kapular sed olub Azab kapu su zre toblar Kara Meydana nazr idb cemiyyet idenlere bir alarka topu etdiler Halk a ndan havf etmiyb daha ziyade cemiyyet idb Biz paay () indiririz Ve ehrin havalesin ve avular kethdas erif Ahmed Aa-y () istemeziz deyu feryad idb prsilh bukadar asker karu kal'iye ckub sakalardan sular kesdiler Hemen ehir havalesi Mustafa Aa paaya varu b Sultanm gulyyi m tebs olsun Benim haberim vardr Urukna (Alt satr ak braklm) [1] Pertev paa nshas (ahalii) [2] (defterdar) [3] (etmiyeceine) [4] (peyveste) 1020 EVLYA ELEB girb pasa dahi Ya ihtiyarlar Bu ne haldir Biz Msra gireli elli yedi gn oldu Benim da hi bir nahemvar ve naer' iim gcm ve bir zllm sdr olmad Padia (h) Msr bana man ben aa inb mansbm feragat etsem sonra padiaha ne cevab vire-yim Padiahdan muateb ol Ve sizlere sonra ikab olur Ben inmem deyu cr'et idemeyb ehir havalesin ve bir ka ceh mil mhmillerin re'yile iki eteklerin dermeyan idb ata suvar olunca cmle eirray Msr a e piyade paa [1] aciyle yoldalar tfenk atman Kardalar aybdr Gerye dur Alarka diyerek paay [2] Hikmeti Huda Ol gice ehir havalesin saray ve kapuclar blk bassnn saraylarn bil zelzele nsfulle eber olub ehir havalesinin Sleyman namnda bir penei zemane ve hanende ve zazende ve gyende bir mahitab misal bir gulm ve be dahi nareside hsndar glmanla-r hab rahatde le bina altnda kalub ehid oldular Ve bu kadar mal menal zkymet mcevher eyalar diba ve yb ve zerbaflar har hsak iinde paymali rimalmisal mal saray havlinde malmal mlkelm ya ard Ve kapuclar kethdas Hezarfen ibrahim elebi dahi ehid oldu Ve yedi aded kheylan a r dahi mrd olub vakti seherde bunlarn na'larn karrken grenler Allah Allah bu hay ir derken Rumeli Meydanndan sabah nemaznda kyamet kopub paay indirirken havli icre pa bu mevtalar grb u merhumlar bir ho kaldrub defn idin deyu tenbih iderek aa Kara ndi Ve grd kim Kara Meydanda kra gnll kara pus asker kara duman olub arefeden bir gn kaddem yevmi tervide derya misal cemapur askeri cem olmu Paa bu asker haerat icre gi rmee havf idb cmle ihtiyarlar paay ortaya alub Devletli vezir Bir kln dd yire b canmz feda olsun deyu yemin etdiler Amma baz akyalar Haclar bayramdr Paay kurban er Ahirkr szleri tesir idb Azablar kapus nnde paa ile Ahaneden bile gelmi anbar k ettah kl ile atndan indirb pare pare idb hakikat kurban idb akyalarn sz yerin y () cem'i vefir ile bu gulyy m tei iinden ubur etdirb sene 1086 di Edhasnn aref gn mukaddem yevmi tervide paa (y) Hac paa saray virannda [1] Pertev paa nshas (nn ardna db) [2] (oradan karub SEYAHATNAMES 1021 haps idb yedi blk askerinden cmle orbaclar sarayn canibi er-baasn muhafaza idb pa aya gelb giren girdi girmiyen tarada kalan kald Ve paann cmle hkmat elli yedi gn aimmakam Ramazan Bey ve ahbender eblkelm ebevarib Mehemmed Bey ve avular kethdas in Bey oldu Ve cmle ahali (i) Msr arz mahzarlar mhrleyb padiaha arzlar yedi blkd tiyar orbac ve merayi Msrdan Cn-di Mehemmed Bey ve sabkan darssaade aas katili K Tavai Sleyman Aa bunlar arzlar ile Asitaniye revane oldular Allah hayrlar vire Ve bu haberi sumu Canpuladzade Hseyin paa Adiliyye (de) ol an istima etdikim Ahmed paa(y) kul gulyyi m idb mazuben aa indirdiler deyince Hamdi Huda bu tarkai [1] sma-nye be Ve imdi bu mahalde bund (a) bulunmak bed eydir deyu hemen tuun Hankeye gnderb ertesi alesseher azmi sitane deyb gitmede Bu hakir yine Msrda kalmamza sebeb bu fetret maha llinde iki abdi memlkmz firar idb tahsile mukayyed olub yine konamz olan klbei ahza alub asla bir yire intisabmz olmyub bab tevekkle yapdk Andan ehri Msr ay kayimma Bey hkmetinde olub cmle ahali (i) Msr Ahmed paa mazuben nahak mazul etdiklerine pe olub Ay taraf ehriyarden bamza ne musibet ve ne ikab ve itab zahir olur derken Zikri eni Abdurrahman paa ve akbeti o Ve badehu sene 1087 mah Rebilevvelin gurresinde sitan

e tarafndan Badad valisi Abdurrahman paann msellimi Sar Mehemmed Aa Msra dahil olu akam saraynda meks idb ibtida hakir buludum Derakab yz altun ve bir ka esbab ihsan et di Zira yirmi sene mukaddem hukukumuz olmala mstevfa tayinatmz dahi in'am etdi Hemen alessabah Ahmed paa ile merref olub nice kelimatdan sonra kayimmakam sarayna gelb bi r azm divan idb itdi Elbetde Ahmed paay(i) hapisden itlak idb zerinde olan muhafazacl r ref idb kendyi bir gayri mamur saraya nakl etdiresiz Yohsa siz bilrsz deyu yn Ms kelimat idince cmlesi Bizim ann zimmetinde bir mevacibimiz ve Anbar Yusuf gllimiz va rdr An taleb ideriz didiler Mehemmed kethda Benden taleb eylen deyu cevab idicek mse llim Mehemmed kethdann bu kelmn sicille kayd idb Ahmed paay(i) Hac paa saraynda na enan Bey sarayna tayyi mekn idb anda cmle aavatlar gelb gitmee baladlar Badehu se run mah Cemaziyelhirinin evvel pazar-[1] (tarrakai) olacak 1022 EVLYA ELEB ertesi gn Adiliyye (ye) Badadi behitbddan saadetle Abdurrahman paa gnde gelb bir al ile seraperdesinde karar idb[l] cemii erbab menasba hil'ati fahireler ve ihsan inamlar olunub gn gice (A) diliyyed isal admanlar oldu Ve nc gn sa'd saatde alay derya misal asker ile [2] sarayna dahi b divan padiah oldukda cemii Msrl berki hazan gibi [3] nda [4] haberi shhatin aldlar Ve cmle Msrl teselli hatr olub gitdiler [5] ba [6] ile Abdu paaya emir ve hatt erif gelb [7] (ki satr bo braklm) cemii kul mevacibleri defterden Ahmed paadan mutlak [8] male bezli himmet idb Ahme d paa [9] bir sene [10] gnderesin deyu ferman sdr olunca Abdurrahman paa L.!t s U.-deyb Ahmed paann elli y a mutasarrf olub gulyyi m ile mazul olduu gnden sene hirinedek Msr mansb kmil bi d paann olub sitane tarafndan kendye ne kapuc bac [11] ve ne salahor ve ne emirahor meyb bu kavme virecei mal heda (ya) lar cmle yannda kalub al ram asakiri msr [12] sene Msrda sakin olub cmle mevacibat ve hazine ve surre Abdurrahman paa tahsilile A hmed paadan matlb oldu Badehu sene hirinde Ahmed paa ile Abdurrahman paa divan Msrd asebeleri grilb Ahmed paann zamannda cemii mena ve mltezi-mn ve keaflar zimmetind yz kise baki kald Hikmeti Huda bu mahalde Circe hkimi Kasm Bey merhum olub zimmetin de yz kise ve yz bin erdeb gll kald hir Ahmed paa Abdurrahman paadan Circe hkmeti Kasm Bein kethdas Musa Aaya sancaile ve eyaletile ve Kasm Bein borcun eda (e) tmek Circei reca idb Musa Bey bu art ile Circe hkmin[13] [1] Pertev paa nshas (serperdesine gidb) [2] (Adiliyyeden Msra) 13] (dkldler) [4] (ve paann) [5] . (ve Mehemmed kethda) [6] (fazla) [7] (sene ) [8] (matlb olub) [9] (nn) [10] . (muhasebesin grb) [11] . (ba) [12] (asakirlmsr) [13] (hkmetin) SEYAHATNAMES 1023 kabul eyleyb merayi Msrdan olub cmle deynin eda idb Circiye revane oldu Badehu bin ik yz kise bevakye reca idb Abdurrahman paaya oturddlar tabiri Msr elfazdr tahsil et hde idb Ahmed paa deynden hals olub mal hevaki Abdur-rahman paa zerinde kaldna Ahm estine hcceti eriyye-ler ve divan temessktlarn alub Ahmed paa Msr kmil bir sene y adehu Ahmed paa Abdurrahman paadan bir sammur ahil'ati fahire ile erefyab olub veda laub sarayna revane oldu Badehu defterdar Ahmed paa sene 1087 Ramazanlmubarekinin yi rmi ikinci Cum'aertesi gn Asitaniye revane olacan cmle yedi blk askeri istima idb A paaya riayeten alessabah deryamisal askere tenbih olunub alay kmak sadadinde iken h emen Ahmed paa ol gice vakti afiden bir saat mukaddem kend askerile lem ayardan bihab

r olub cmle ahali (i) Msr hab nazda iken Ahmed paann mehterhaneleri ve ks ve tabii a leri ve alay avuann velvele syt sadalar Msr icre gulgule virdi Ve iki binden mtecav a-leler ile Msr ragan idb suznak segah makamile mehterba smail Aa bir fasl idere ydannda sehl karar idb velvele r bir fasl etdkde cmle ahali (i) Msr habdan bdar o sih istima etdiler Badehu alay Ahmed paa Azablar kapus nne geld-gnde mehterba kasd ramen msrlnn ks almalar kaidesi zre cmle tablclar alelittifak ks tarznda davu ar Ve boruzenler dahi bir gne sur urub bir hayli zeman bu gne halt fasllar idb Azabl ar kapusn ubur idince yine Osmaniya-nn kanunu zre fasla baladlar Andan yenieri oca e vardkda yine kelevvel bir gne ks halt fasih iderek ubur idb Adiliyyede vakti seherd e karar etdi Badehu msrldan ol kadar hedaya verdiki Msra dahil oldukda olkadar hedaya gelmemi idi -a. Badehu Adiliyyeden azmi rah Asitane deyb* gitmede Hakir yine Abdurrahman paa hazret lerinin aavatlar zmresinden olub tayina-tmz ihsan eyledi Zira yirmi sene mukaddem Erd ek [1] seferlerinde yenieri ocanda orbac iken lfetimiz var idi?Allah muammer ey-leye adehu cmle msrl ile gayetlgaye hsn lfet idb baba ve oul gibi geindiler Amma yine a Msr kulu birer ham teklifden hali deiller idi Hususa mustahfzan avularndan erif ar birer gne evza' etvar ileri * haddinden ziyade tecavz idb naer' ve nakanun teklifl r iderdi "Ahir ocak kavmi bu gne sefahatine tahamml etmeyb bir vakti fecirde baz iht iyarlar erif avuu kayd bend ile yenieri aas Mazlum Ali Aa ile paaya [1] Erdel 1024 EVLYA ELEB getirdiler Filhal paa arz odasnda kati idb lein i aalar meydanna ilka etdiler Andan ub defn etdiler Cmle erbab divan ve paa ve pr civan sereri errinden eman buldular Amm yine kul taifesi-fetretden hali deillerdir Zira (Ayet) jL. y ^ Ayeti bu msrllar hakk da nazil olmudur Zikri ahvali asakiri Msr Hulsai kelm Msr (kavmi) kavminin eer tayife(i) askersi ve ulemas daima hkimleri zr durlar() [1] eyyamda feraine asrndan beru olagelmidir Amma hl paa vzeralarn gh sa asr [2] ve gh Tayatr saraynda yatrub haps iderler Ve gh gh paa saraynda muhasara idb [3] idb katt etmei muzad [4] etmilerdir Byle nahak [5] (U satr ak braklm) ileri nice ehli [6] iken vezir vaz . eylemilerdir Ve grt Kasml ve gh zlfikarl [7] yle hasm olub Rumeli Meydannda cengi azm olub meydan baz zeman kara Meydanda kara lel er kara dalar gibi ylub Ve baz.zeman Sultan Hasan Camiine ve Sultan Meyyed Camiine ka anub cengi azm iderler Ahir kr mer paa gibi zerle* rine topu gb ekb Camii Mey b ile de de askya ve zorbalar mnhedim idb camide bunlar tu'mei emir itdi Ve yine bu kavmi slah in defterdar Ahmed paay val vilyet gnderildikde an da li yedi gnde mag-zuben mazul idb aa indirb bu fezahati ve bu bednaml etdiler Amma dan bir ferdin haberi yok idi Hemen minindillh alelgaf le zahir oldu at x l j -il rz *b\ nakli muhtar zre byle olmudur Amma kelm hafi diye ali(i) Msr hkimleri zre tegallb etmeyb malb olsalar avam ve haeratlarn zul[1] Pertev paa nshas (kadim) [2] (viran sakfda) [3] - (ikab itab azab) [4] (mutad) [5j (ileri nice kerre ok olur) [6] (Zira byle eyler var) [7] (bir birlerile) SEYAHATNAMES 1025 mnden Msrn nizam intizam bozulub kura ve kasabatlar zulm teaddiden harab yebab olub inei padiah ve surre(i) vakfullah tahsil olmadan kalrd Ve kanunnamei fatihi Msr Selim Han Evvel Msr feth idb cemii diyar Msr tahrir idb cemii mhimmat levazmat cemii tlar ve meklt merubatlarn tayin eylemidir Ve cemii vzeralarn dahi meklt merubatl lediinden maada senev drd yz msr kise hass hmayun keufiyye tahrir etmidir Ve cml yllk ukalarna ve atlas hiratlerine varnca Mekkei Mkerreme kisvesi evkaf sahibi vakf iki yz kise yllk beha tahrir etmidir Ve paalarn fukaralara tasadduk etmesiyn yevmi

n il Msr paras hazineden tayin eylemidir Velhasl Msr askerinin ve vzerasnn bir k r kim isyan ide Ve vzera zulm ide Amma halk tanma' olub zulm etmee meyyal olmudur Amm (Msra) Balk badan kokar dirler fesadn asl malmdur Zeman Selim Handa bir vzera Msr valisi oldukda ana hazinei padiahden bin altun cer h [1] verb Msr kenanetullah-dr Adi adalet eyle deyu tenbih iderlermi Ol vezir dahi Ms gelb kanun zre hareket idb beher sene padiaha on iki bin altun hediyye gnderb gayri eklifden beri imi Amma hl zemanmzda Msr vzeralar Msr in padiaha ve vezire ve e ve hasekilere ve ehzadelere ve kethdalarna ve kzlar aas ve kapu aasna ve gayri mu lere ve eyhlislma ve kadaskerine ve islmbol mollasna ve kubbe vzeralarna ve defterd a ve sair seri-krda olan yz on nefer kimesniye bin be yz kise rivet verb Msra geldi ki yz kise dahi saadetl padiaha cebharcl gnderir Ve blde tahrir olunan serikr sah ve musahiblere dahi kiselik yz boe diyye esbab gider Bukadar mal kande tahsil olub M kan etmee muhta olur Kul dahi kana rza vermeyb fetret isyan tuyan olmasn asl Msr asarifleri ziyade olduundandr Amma hni fethde olan vzeralara bu ham teklif yokmu vess elam Fatihi Msr Selim Han asrndan beru zemanmza gelince vali(i) Msr olan vzerayi izam b er Evvel badelfethi Msr ene 922 tarihinde ibtida Cize[2] Bey paa veziri Msr oldu H ) on be yl iki ay yirmi iki gn [1] Pertev paa nshas (harcrah) [2] (Hayre) Evliya elebi 10 65 1026 EVLYA ELEB Sultan Gavri vzeralarndan erkezlasl bir geci ve bahadr namdar sipehsalr vezir imi V a ibtida molla Kemal paa zade Ahmed Efendi olmudur Palak Mustafa paa Arnavud lisan zr e palak ko-ya derler Arnavudlasl mdebbir veziri dilr imi Islmbolda Eyyub-sultan cami n mihrab nnde bir kubbei lide medfundur Ve andan Hayin Ahmed paa Sleyman Handa isyan db Gavriden baky-yetssyuf erkesi nakesi bkes haeratnm ivasile Asitanede veziri za eyu isyan idb zerine Makbul iken Maktul ibrahim paa derya ile gelrken Rodosda kerre a gemileri salub biemrillh avdet idb hir Mentee diyarndan derya misal asker ile bir v ezir geldiin istima idb henz Selim Han emirinden reha bulmu ahali(i) Msr havflerind yin Ahmed paa Msrda Kmr hamamnda bir olan ile hammam fasl iderken ol kyafetile ry lede boazndan salb idb Asitaniye ve ibrahim paaya arz eylediler Ve hir brahim paa ka enazil iderek Msra gelb Ahmed paaya hyanet idenlerden yirmi bin dem kati idb Msr tathir idb Ahmed paann mah karunile Msrn i kal'asna (U satr ak braklm) yedi kullei azmi bina idb bir dahi paalar si olmasn in bina olunan kullelerin cmle rn paa sarayna havale eyleyb i kal'a iinde bir narin hazine kal'as iinde bir klle etdi Hl cmle hazayin ve defterhanesi el'az [1] Cmle ol kullede mahfuzdur Badehu bu kal'iye sekiz bin kapukulu yenieri revane oldu Ve andan Gzelce Kasm paa ve Tavai Sley an paa [2] Hama [3] Sveysde iki pare kadrga yapub Hindistan Portakal Firengi elinden Divbd ve benderi Ahm ed bd feth idb cmle Firengi den-dan tiden geb nice yz bin lik mali defayin alub y i Hind padiahna hibe idb andan Yemen benderlerinden bir ka bender feth idb andan karu Habee geb zdemir paaya umu-men Habei feth etdirb Msra gelmi bir mcahidi fisebill lnazir idi Msr icre eyh Sar Camii ve Sleymaniyye medresesi ve Abuhur kal'as ve nice ayrat hesenatlar anndr Andan Hs-rev paa ve defa Tavai Sleyman paa ve Davud paa Al ve [lJ-FazM [2] Pertev paa nshas (oldu) [3] (bu minval zre) SEYAHATNAMES 1027 Dukakin Mehemmed paa skender paa Hadm Ali paa Kurafede kad Bekkr civarnda medfundur ine tarih WA ALm jJCja i^XAa e-klt Ve Sipahiler hammam sahibi Mustafa paa ve Sofu Ali paa hakknda bu msra tarih dmdr Ve Mahmud paa Rumeli Meydannda bir cami(i) var Alay ile giderken kursum ile urub eh id etmilerdir Camii sahasnda medfundur (Tarih)

Camii Sultan Hasann mihrab nndedir Cami itmamnda Mahmud paa vakasnda Sultan Hasan n Hasan Benim cemaatimi nin aldn Dilerim ki yarn benim gibi ehid olasn der Mahmud pa abdan bdar olub bu vaka tabirinden sonra nice kurbanlar ve nice nezeratlar ile Sul tan Hasan ziyaretine giderken ol saat kursum ile ehid oldular Andan Sinan paa ve sk ender paa ve Sinan paa defa ve Hseyin paa ve Mesih paa ve Aa Hasan paa ve Vezir bra aa ve defterdar Sinan paa ve Uveys paa ve Hafz Ahmed paa ve Kurd paa ve Seyyid Mehemm d paa ve Hzr paa ve Vezir Ali paa ve Hac brahim paa Tarihi katli brahim paa gft hman [lJBurcu evliyadan Msra bir zahid veli Sene 913 Urann koluna kuvvet Sene 975 Ve defa (tarih) Akbet mahmud de Sene 975 [1] Burada bir (Dd) kelimesi eksik. (Dd burcu evliyadan Msra bir zahid veli ) olacak 1028 evliya elebi Ve Grc Mehemmed paa ve Vezir Hasar paa ve Vezir Mehemmed paa ve Vezir Sofu Mehemmed p (tarihi) dir Sene Ve Ahmed paa ve Vezir Mustafa paa ve Vezir Cafer paa ve Mustafa (paa) ve Ka ra Hseyin paa Vzeray Sultan Mustafadr Ve bostancba Vezir Mehemmed paa ve Vezir ibr ve Vezir Mustafa paa ve Vezir Bayram paa Vzerayi Sultan Murad Rabi Ve Vezir Tabanyas s Mehemmed paa ve Musa paa ve Halil paa ve Ahmed paa ve Deli Hseyin paa ve Civan kap ultanzade Mehemmed paa ve Nakka Mustafa paa ve Maksud paa Zeman Sultan ibrahim Ve Eyy ub paa ve Haydar zade Mehmed paa Zeman Sultan Mehemmedi Rabi Ibtida(i) clsdadr Ve Mos arl Mustafa paa ve Emir Mehemmed paa ve Tarhuncu Ahmed paa Arnabudl-asl idi Ve Hadm urrahman paa Rumiyylasl idi Ve Haseki Haseki Mehammed paa ve Firari Mustafa paa ehsv ade Gazi paa Engr kurbinde kal'a enginde nevnema bulmu Pederi erke idi Ve Grc Mu Defterdar ibrahim paa Anadoluda Divriki nam diyarnda Nil kenarnda Kademnnebide bir cami ve bir tekyei tirendaz ve bir zaviye nemazgh ve matbah() vera [1] Tefer-rc id ecek muaddid [2] kaalar ve maksureler inja etmidir Bir sahi-blhayr veziri dilrdir V e mer paa Bu dahi Msr kulunun akya-larn krub nice hayratlar ve Kara Meydan kkn rremede mer havzun ve sakyeleri ve nemazgh () mceddeden bina etmi bir adli mer sahib eyf mer paadr Ve Cavuba merhum brahim mam afi cenbinde asudedir Ve Karaka Ali pa irler mam afi sahasnda medfundur Ve Kethda Ebl-hayr brahim paa Mostar kurbinde Buci kal'ada hasl olmudur Bir lhm ahm sahibi mcessem Bonak demi idi Kandiye bunun re'yi lh oldu Mdebbir ve iskemle hkimi ve halk ve halim-ve selim ve yr()ndan muhabbeti ulem a ve ltifegy kimesne idi Olkadar semiz idikim her at an gtremez idi Andan Sultanzada ve Canpuladzade Hseyn [3] ve nesebeyn Vezir Hseyin paa Validesi tarafndan Ali Osmandr kim Sultan Ahmedin duhteri pakize ahteri Fatma Sultandan mtakdr Peder canibinden Al i Abbasiyandandr kim haki slmboldandr Mdebbir ve krzmude ve akbet en[1] Pertev paa nshas (var) [2] (mteaddid) [3] (hasebeyn) SEYAHATNAMES 1029 di ve durbn ve fikri edid hkimi er' idi Ve defterdar Ahmed paa Haki Islmboldur Bir m ttan ilmi hisab kitabetde akh Aristo dindar ve perhizkr demdir Blda ahvali alettafsi l tahrir olunmudur Ve Abdurrahman paa Rumda Elbasan sancanda Yekin kal'asnda nevnema lmu Arnavadlasl yenieri ocanda tulu idb Kandi-ye fethinde kul kethdas ve yenieri sene yenieri(i) Kandiye altnda zabtu rabt idb meterisde beklemilerdir Asl Kan-diy un re'yi tedbirile feth olmudur Yedi sene yenieri aas ve iki sene Badad andan 3 sene [1] Msr oldu Ju JbUJii. Andan Vezir Osman paa Devleti Ali Osmanda Osman isimli Msr v ri bunlar olmudur Diyar v Hersekde Gylc kal'as hakinden Baei hasda nevnema bulub bostanc ba andan 29 sene deri devletde kaimmakam andan c sene vali (i) am andan bir sene eyaleti Anado lu ile Kamane muhafazasnda mah Adiliyye (ye) gelb gurre (i) sa'd saatde Msra dahil olub kmil sene vali (i) Msr Ad zre tahsili mal iderken Urban isyan etdkde zerlerine Msr askerile Tecrideye gidb sene mah cmle asker dokuz bin dendan tiden geb kelleleri divan Msr

meydannda gaitan olub iklimi arkyye emn eman oldu Ahir sene 1093 tarihinde bu mm Dnya Msr nadiretlasr Selim Han feth idelden beru Msra hakimer' olan mo Evvel ins cinne sahibi fetva olan sultan ulema ve etkya ve suleha varisi er'i Resul k vneyn yani mftiyys sakaleyn hadimi er'i eriflharemeyn erifeyn a'ni hazreti Kemal pa Ahmed Efendi ve kad (i) afi Uzun Kemaleddin ve kad (i) Hanef Nureddin Ali bin Yasnt blus ve kad(i) Maliki Yahya bin brahim ibni merd Demir ve kad (i) Hanbel ehabeddin ibnl neccar am Bunlar Selim Han Msra hkimi er' idb sene 923 Ruma gitdi Sene 926 rhum oldu Ve Elmevl Ahmed Efendi 16 sene kad olub Davud paa asrnda azl oldu Ve Pir Ef endi bin Hamza ve Elmevl Mehemmed bin lyas ve Salih Efendi bin Cell ve Esseyyid Meh emmed ibni Abdlkadir ibni Ahmed ve Hmid Efendi ve Abdlkerim Efendi ve Abdlkadir bin Abdlaziz [J Pertev paa nshas (valii) 1030 EVLYA ELEB Efendi ve Abdlbaki Efendi bin Abdlaziz ve Mehemmed Efendi ve Abdullah Efendi eehir P erviz ve Hadm Ali paa zemannda Hasan Efendi bin Abdlhasan Sene 956 ve Arabzade Efend i Gark oldu Sene 969 Ve Abdurrahman bin Ali Efendi Sene 966 Ve Sofu Ali paada Meh emmed Efendi elmehur ah Hurrem Sene 974 mazul Ve zeman Mahmud paa (i) ehidde Ali Efen di Elhamid ve eyh Abdlkadir Efendi Ve Sinan paada Bedreddin Mahmud Efendi ve Maluz [ 1] zade Mehemmed Efendi ve eyh Mehemmed ibni eyh Mehemmed bin lyas ve Nazirzade Ram azan Efendi Ve Ahmed Efendi bin naye-tullah eehir Nianc Sene 984 Ve Mesih paa zade Ab kerim Efendi Abdlgani bin Mrah Sene 984 Ve Elmevl Hseyin Efendi bin Kara elebi zade S ne 989 mazul Ve fi zem(a)n Hadm Hasan paa Sinan elebi zade Ali Efendi Sene 971 mazul Vezir brahim paada eyhlislm Mehemmed Efendi ibni Sinan zade Sene 994 mazul Ve fetret i Uveys paada Abdlgani Efendi Sene 995 ve Abdlhak Efendi ibni Behaddin Sene 996 Ve M onla Ahmed ibni Ruhullahl Ensar Sene 999 mazul Ve Hafz Ahmed paa zade Mehemmed bin K emal Bey zade Sene 1000 mazul Ve Kaf zade Feyzul-lah Efendi Sene 1001 mazul Ve E lmevl Marufzade Mehemmed Sene 1002 Ve Osman Efendi ibni Mehemmed paa Sene 1002 Ve Hasan Efendi Knal zade Sene 1004 mazul Ve Kurt paada Osman Efendi bin Mehemmed Efen di Elmukaddem Sene 1005 Ve Elmevl Ahmed Efendi ibni Ruhullahl Ensar ve Seyyid Mehem med paa fetretinde Abdrreuf Efendi ve Knal Hasan Efendi zade Sene 1006 mazul Ve Hzr p zade Yahya Efendi bin Zekeriya Sene 1007 ve Kemaleddin Efendi ve defa Yahya Efe ndi Sene 1009 mazul Ve Abdlvehhab Efendi Sene 1010 mazul Ve defa (i) salisde Osma n Efendi ibni Sinan veledi Mehemmed Efendi Elmukaddem zikrhu Sene 10011 [2] Ve Me hemmed Efendi bin Hseyin elmehur bi Kara elebi zade Sene 1012 mazul Ve Mustafa Efen di Azmi zade Sene 1013 mazul Marreteft evvel Ve Hadm Mehemmed paada Mehemmed Efend i bin Abdlgani Defa (i) saniyede mazul Sene 1014 Ve Mustafa Efendi ibni Ali Sene 1015 Ve Kara Hseyin paada Abdlbaki bin Tarsun [3] Efendi ve Mehemmed Abdlciyad Efend i mazul Sene 1017 Ve Mukym vezir Mehemmed paada Yahs Mehemmedehr mazul Sene 1018 [4] izade Yahya ibni Abdlhalim Efendi Sene 1020 mazul olub Samda merhum oldu [1] Pertev paa nshas (mall) [2] 1001 [3] Pertev paa nshas (Tosun) [4] Buradan aas Pertev paa nshasnda yok SEYAHATNAMES 1031 Elfasl (1 Hmis) [1] ve seb'n Mahmiyyei Msrdan Abdurrahman paann istikbaline am erife gi(t) diimiz menazilleri ve ve kasabatlar ve acayibat garayibatlar sergzet serencamlar ayan ve beyan ider Msr ehrinden bin seksen yedi Cemazelulnn gurresinde be gulm ve be at ve iki seyi ile yenieri ocann ba avuu Gemci Mustafa Aa ve avular kethdas Hseyin Aa ve kayiramakam kethdas ve msellim Mehemmed Aa bin mikdar asker ile Msrdan kub cani saat gidb Menzili kal'ai Sebili Allm Bir vadinin ortasnda ekli murabba ta bina bir kal'ai zibder Dayiren madar cirmi drt y admdr Amma hendei yokdur Canibi garba bir demir kapus vardr Andan ieri bir kat demir kapu canibi imale nazrdr iinde iki yz mustahfzan hcreleri ve sakiye ve horlar [2] v lar var Bur barular ve bedenleri mamurdur Cebehanesi ve alt pare toplar vardr Ve iin neferatlar kanunu Selim ah zre mah bemah Msr meralarndan bir emiri Msr be yz de leyb yende ve reveyde [3] huccac ve tccar Msra gtrb getirir Bir ay temam olub yer ayri be gelir Sene tarihinde bu kal'a (i) Arab akyas mazarrat

def'iyn binasdr Amma gayet mahallinde ina olunmu Ve bu kal'ann kapus nnde bir divanhanei ( Be satr ak braklm ) tahtansi var Daima beler anda bekler Cmle atlar gzleri nnde mrzaklar [4] bal kem rlar Zira b mahallin kblesi ve canibi ark l listandr kim rah Miledir [5] Garb ve a ba ve baelerdir Cenub taraf Habe diyarlarna varnca sengistan dalardr Hemen bu me e dadan ve badan Arab zahir olub alub arpub seyl suyu gibi gayet [6] olur [1] Pertev paa nshasnda da byle eksik fakat (Elf'aslul Hmis) olacak. [2] Pertev paa has (havzlar) [3] (revende) [4] (mzraklar) olacak [5] Pertev paa nshas (Mekkedir) < [6] (gayib) 1032 EVLYA ELEB Annn bu Sebili Allm kal'asnda muhafaza iden beler daima prsilh mde dururlar Ve bu yol ar tarada Hasan Bey Camii Islmbol tarz bir erifeli minaresile Msrn camileri ahrir olunmu Ve camie muttasl bir se[b]il hane ve msafirn kaalar ve yine yol ar ba b havas ltif cayi nazif yerdir Ve matar kesret zre nazil oldukda bu Sebili Allm feza da bin guruluk Sebili Allm ta bulunduu mehuru fkdr Ve ulemayi Msr kavli zre ed remzatlimad gibi eddadin ba Iremidir Bu Sebili ADm zemininde idi Annn byle zkyme derler ssyJ\^c ca4.1t Badehu bundan kalkub imal tarafna gidb Beledi Matariyye ki Hazreti Isa sakin olub hafr etdi kuyu bu Matariyyede olduunun evsaf blda mufassal ahrir olunmudur Bu beledi ubur idb andan ehri Aynu ems harab icre be saat gidb Menzili Hankat [1] Bir dz sahrada ba ve baeli ve bostanl yerde Kalyob kifi hkmnde subalkdr Ve nak i arpalk yz elli ake kazadr hsan olunur Ve yz elli pare kura nahiyelerinden senev be ise hasl olur irin kazadr Dokuz cami ve otuz mescidi var Evvel aruda cemaati kesiriye malik Sultan Eref Camii fevkan ve tabakal ve bir minarei mevzunlu ve bir gibi kapular var Her gice sed olur Bin adm tuli bir ahrah sultandir Bu ehir Sultan Erefin rnda gayet mamur imi Zira bu ehrin ihyasna anlar bais olmudur Ve memduhatndan kavunu e karpuzu ve gayri sebzevatlar memduhdur Zira besatnleri cihan zeyn etmidir Ve sular serapa kuyulardr Amma gayet lezizdir Ve bu ehir Nilden bir saati baide ldedir Ve b ha as gayet ltifdir Ve cebbanesinde ulu sultanlar medfundur [1] Hankah SEYAHATNAMES 1033 Ziyaretgh Hankah Evvel eyh mer ve eyh Mehemmedi rak ve eeyh Halil ve eeyh Mehemmedi Gran Bu azizlerin nice keif keramatlar zahir olmudur ri ve tekyeleri vardr Andan canibi imale bir saat bostanlk icre giderek Beledi Mnire Bal ve baeli mamur beleddir Bu mahalden imale Sutuh tabir etdikleri Urbann arsagh b erdir Urban akilerinin havfin-den ubur etmek mkildir Selmetle bu mahalli ubur ibb Beledi Evvel Deramis [] Bu dahi Kalyob hakinde be yz haneli ve canibi mamur beleddir Ubur idb nice mzeyyen k uralar dahi gzer iderek sekiz saatde Evsaf menzili vilyeti arz Hn ve dar kehhanan ehri Belbis Kablettufan dahi ehri azm idi Badettufan Hazreti Nuh Musul kurbinde Cudi danda derke nar olub Cde nam ehri ina etdiler Badehu Kalimon kehene damad olan Msrayim ki nebirei Hazreti Nuhdan Nuh nebiden bu Kalimon ve Msrayim mezun olub bu arz Handa Belbis sr alarn bulub sakin olub imar etdiler Badettufan ruyi ercinde [2] ibtida imar olan Cude ve am ve bu Belbisdir Beni srail ehirlerinden ehri azmin biri dahi budur Tevarih i kbtd(e) ve Tevarihi Sabiyye ve Tevratda masturdur Zira Arz Mukaddese haddidir Bun dan cenuba Msr haki Arz Mukaddes deildir htilf kesire okdur ll bilittifak bu Belbi ihayeti Arz Mukaddesdir Arz Han deyu cemii ktb tevarihlerde musarrah ehri atikdir V ene ve kukema ve sultanan self binalar s(r)lar var kim diller ile tabir olunmaz Kaank m hunu Yahya talebiyn Buhtunnasr huru idb bu ehr icre iki kerre yz bin Beni sraili

n tiden geirb ehri harab etdikim hl ol harabistan ann zemanndan kalmdr Nice ml ar etmilerdir Amma gnede zerre ve deryada katre misal mamur [1] Pertev paa nshas (Deraim) [2] (arzda) 1034 EVLYA ELEB olmamdr Hl Msr eyaletinde arkyye kifinin tahtdr Drt yz esbsvar tevabiile ve yz krk pare kur(a)dan yetmi kise mal padiah tahsil idb Msr divannda muhasebe g (ki satr ak braklmi) Krk kise mal fayiz kalr Mir glli yokdur Ve yz ake erif kazadr Senev on be kis kazadr Mezahibi erbaadan mftileri ve nakibleraf ve yn eraf vardr ehri bir dz sa maile bdi nesim tesir idb b havasnn letafetinden ba ve baesi ve mebbek bostanla mii rahlar sadrenc nak tarh olunub tarik mlartnn [1] tarafeynleri tertib zre ecerei iz ve nabka ve sac dirahtleri ile mzeyyen ve sayedar yollardr Bu tertib zre bu ehri A li Abbasiyandan Sultan Mehemmed bin Ebu Said bin Elmuktedir billh tezyin eylemidir Bu ehir cmle drd bin hane ve saray liler ile rste ve evak [2] mzeyyen ile pirast dir Ve sekiz mahalle ve sekiz battadr [3] Maada seksen alt zaviye mihrabdr Cmleden C amii Kesir [4] khne binadr Amma cemaati kesiriye malikdir Cmle otuz drd aded amud zre naki zerkr bukalemun ve lciverdi nilgn mzehheb tavan ibret nmundur Ve mihrabnda (A (cl^JlJ. &&>-J sJi ^SJ -As) Ayeti tahrir olunmudur Ve aa minberinin bab zre ( Ju.-y \ lj jJ- jUaJUl <fjU! j^ii \\*> llL s*\ ) masturdur Ve bir minaresi ve drt kapus var Ve Camii Mahmud Aa nevbina bir camii zib evkaf metn ltif ve ra'na camidir Ve bu camiin mukabelesinde Camii dahi bir minareli ma'mur camidir Amma arsu iinde olmak ile eb ruz cemaati firanandr Camii Camii grb (zi aret) etdiimiz cevamiler bunlardr Maada zenavilerdir Ve bir kade hammam var iddeti harda mesduddur Ve dokuz aded vasi kahvehan(e)leri ve on be vekle cmle veklelerden mamur buday [1] Pertev Paa nshas (mlarnn) [2] (esvak) [3] (hutbedir) [4] (Kebir) SEYAHATNAMES 1035 veklesi ve zeyt veklesi mamurlardr Ve cmle iki dkkndr Lkin bezazistan yokdur Amma mii zkymet dem deryasdr Ve b havas gayet ltif olduuna (Ve zaman Mustafa paay [1] Mehemmed E iivizade Sene 1030 mazul ve Osman zade Abdlkerim Efendi sene 1030 maz(ul) ve Muhtee m Rdvan Efendi ve bunlardan Mukaddem Abdullah Efendi bin Mahmud kad(i) Msr olub ikis i bir senede mansb [2] ve mazul oldular) [3] Sular kuyulardr Amma b hayatdr Ve bu ehir Nilden iki merhale yer baid ldedir Amma k ] Nil tuyan etse Msrda Nil kesimi olduu mahalde Ebulmeccane nam cisr dibinde Nil kes imi olur Ol cisrin altndan cereyan iden Nil cmle kalyon [5] vilyetin rey idb andan ar kyye vilyetin rey idb bu ehri Belbisi rey idb Belbise gemiler gelb zahire ve meta al r Ve bu ehrin meklt merubatnn memduhu zm gayet bdar ve terdir Ve nar Fuhe narnd e nisvan tayifesi engt ve nahanlerine ura-cak hnnay ahzar cemii islm diyarna bu Belb en gidb hazine hasl olur Azm hnna balar vardr Halknn ekseriya krlar bu hnnadr sinin dest palarnda lilgn rengrenk ver(ir) Bu hnna tarlalarda ziraat olunur Hrde aa e yapraklar cem idb deirmenlerde dakikvar idb hnna olur Ve sene aac mahsul verir Der beyan Saidi Sfli yani arz Han Belbis Evvel bikavli mverrih Mgdis [6] ehri Ari Msrn hirl-hudududur Aandan canibi imal a Ariden cenub canibine Belbise gelince Arz Hsandr Belbisden Msra gelince Arz Ridani dir Msrdan Besatne varnca Arz Emsusdur Andan te Nilin ark tarafna Arz Atkih derler ri ark Atkih beri Msr tarafmdadr Amma Nilin karu garb canibine Arz Fayyum derler And yukaru ta Circiye varnca Saidi Ali derler Saidi Sfl [1] Pertev paa nshas (paada) [2] (mansub) [3] Kavs iine alnan satrlar sahifa 1030 daki Msr mollalarnn sonuna yazlacakken bur azlm. Pertev paa nshasnda da ayndr [4] Pertev paa nshas (kaan) [5] [6] Pertev paa nshasnda da ayn 1036

EVLYA ELEB Bel(b)is ve Aridir Amma Circei Nil karusna Dehlizi(Cir)ce derler Zira Habe iklimi o afdadr Ve bu Saidi li vilyeti mm Dnyay besleyen ganimet yerlerdir Amma mezkr Saidi im Belbis ve Ari hakidir sahili Bahri Sefidde susuz beman Katyye mml-Hasan ldr kim ti Tih sahras ldr Katyye ln kazsan Andan bu ehr icre Ziyaretgh Belbis Evvel ehrin haricinde kble tarafnda bir soffai lide on yedi Ben israil peygamberleri edfunlardr Ve zia(re)ti Eeyh Ali ibni Sa'dun bir kubbei ebyazda medfundur Ve bunlar dan gayri ziyaret etmedik Ve bu ehr icre olan fukara gurebalara nimetleri mebzul hanedan sahihlerinden olan Bonak Mahmud Aa ve mukabelesinde Hseyin orbac ve Mehemmed lebi ibni uayb ve Mehemmed orbac ve Yusuf orvarc[l] bunlar ile vedalaub andan yine i canibine nice mamur ve mzeyyen kuralar ubur idb ve Beledi Ri'ni yi geb dz sahralar icre Belbisden be saatde Evsaf Kal'ai Karin ' Sene 860 tarihinde bu kal'ai Sultan Kaytbay binasdr arkyye hkimi hkmnde subahkdr nihayetidir Kal'as bir dz sahrada ekli murabba bir tula bina kal'ai zibdr Ve dayiren madar cirmi drd yz hatverdir Ve imale nazr bir hadid kapus vardr Tak paki beyaz ta ina olunmudur Diyar Msr mteferrikas ocandandr Ve yz elli neferat ve on be topu hanesi ve kal'a icre yirmi hanesi vardr Ve kal'ann vasatnda bir meydan halisinin etr afnda hanelerdir Ve kal'a kapusnn i yznde Sultan Kaytbay Camii kapusnn iki yannda talar zre celi hat ile yazmlar ve kazmlar (Ayeti erife) ( J>- VI pJlj <jI y \ y <)Ij^-1~* j** u \ ) yeti tahrir olunmudur Ve bu camiin bir alak minaresi ve iki kapus var Haremi yokdur Ve mihrab nnde bir cemmizi mnteha [1] Pertev paa nshas (orbac) SEYAHATNAMES dirahti var Sayesinde bin dem istirahat idb serho olur Zira b havas gayet ltifdir ka [1] Ve tara varuu hurma bal ve bostanl yz hanedir Ve b hayat kuyu sular vardr bu ehre bir konak yer baiddir Amma Temmuzda Nil gelb bu Karin balarn rey ider Ve krk dkkn var Hammam ve gayri imareti yokdur Ve bu kaPann canibi arknda ta iki saat yire ca serapa hurma balardr kim cihan dutmudur Ve her bada beni dem sakinlerdir Ve Beni ar Urban akyas havfinden bu Karin kavmi daima prsilh mde dururlar Ve cmle balar n lilerdir Her tarafnda kursum atacak mazgal delikleri vardr Ve cmle hanelerden birb irlerine hemcivar kuyular [2] vardr ki hini ma'rekede birbirlerine imdada varrlar V e bu Karinin karpuzu ve hurmas memduhdur Ziyareti eeyh Abdurrahman Filistin Balar kenarnda bir kubbei sagirede medfundur Bu kafadan kalkub hurma balar icre yine canibi imale Beledi Settare i ubur idb alt saatde Evsaf ehri kadimi Salihiyye arkyye kifi hkmnde subahkdr ehri bir vasi sahrada iki saatlik hurma balar fell kdar hanedir Amma cmlesi mahlistan hyaban ire baka baka evlerdir Ve cmle birbirleri ttasldr Ve cmle komu kapular vardr Ve her hanenin yine etrafnda mazgal delikleri var ira eb ruz l Urban bunlardr [3] at ve koyun ve yem ve taam ister Bunlar vermeyb daima nk iderler Annn her haneden birbirlerine kapular ve tfenk mazgallar var On bin mikdar Ben Salih derler kavmi secidir Bunlar dahi iki frkadr Bir snf Beni Cezamdr Ve bir f ni Haramdr Bunlar dahi daima birbirleri ile cenk iderler Gayet mel'un kavmleri. v ardr kim cmle yende ve revende bu si kavmden cizlerdir Bu kavmi slah in ve rmgh c olsun in. [I] Pertev paa nshas (ltif kal'adr) [2] (kapular) [3] (bunlardan) 1038 EVLYA ELEB bu mahalde bu ehri sene tarihinde Sultan Salih bina etdiiyn Salihiyye derler Evayili a'sarda gayet mamur imi Amma me-merri nas olub l Urban yat lmaile ammaristanmdan arsuy var Han hammamndan asla bir ey kalmamdr Ancak balar ii vasi meydan vardr Gnagn dirahti liler ile mzeyyen bir bir fezadr Ol meydana haftada ir kerre cevanibi erbaa kuralar dem cem olub beyii ira idb azm cemiyyeti kbra olur Ve

herkes meta gider Ve nice bin deve yk hurma fruht iderler Zira Sa hurmas olur Ve bu bazar meydannda bir camii kebiri fevkani vardr Sultan Kaytbay binasdr Misli Meer Msrdaki yine ytbay Camii ola Bir minare(i) lisi c tabakadr Amma cemaati yok Urban iinde kalm garib camidir Ve ehrin halk gayet ankalardr Zira yende ve revendeye nice kerre yz bin deve yk su satarlar Zira bu ehirden kasabai UmmlHasan lnde alt konak yerde leziz su yokd hrayi Tihin nihayeti bir rimalistan ve l listan ve berr beyeban beman yerdir Bu Saliiyyeden sular ve kira ile develeri yk ile d(u)tub azmi rah olunur Annn bu kavm ankadr Ve Umml Hasan lnde btab ve b-mecal kalan cemal ve hussanlar ve bagal ve himarlar c hir halk varub alrlar Besleyb yine huccaca satarlar Ve fetalar daima rehvalk [1] idb m kati iderler bir alay kutauttarik silerdir Amma Cenab Bari dahi her Musya bir fir avn bir Musa halk etdi gibi bu kavme dahi Cenab zzet l Urbann Musa gibi bu firav-nl usallat etmi Hatt hakir cmle asker ile bu ehirde bir hafta meks idb paa lgar ile gel deyu intizarda olub dururken hikmeti Huda bu ehr zre l Urbanile mahlut Beni Cezam ka bilesi ile yek dil yek cihet olub cmle bin be yz hheyln atl Urban sahib huryan [2] b ir halknn zerlerine musallat olub ehrin cenub tarafn nehb garet etmee balynca Sal vmi dahi cmle prsilh esbsvar ve piyade dest ber cida iki bin dem bu Beni Haram ile ce nge ahenk etdiler Bunlar hanelerinde olmak ile kpek cengi iderek avret olanlar dahi imdad iderek Beni Haram kabilesi hiyeli mekrde zlfnn haramzadeler hemen malbiyyet se mtin gsterb firar etdiler Bu Salihiyye kavmi bu hali grb eer esbsvar ve eer piyadele at boynuna db Beni Haraml akabince kova kova balarnda ve evlerinden bir saat yer le rlerhal [3] [1] Pertev paa nshas (rehzenlik) [2] (hussan) [3] > (derhal) SEYAHATNAMES 1039 Beni Haram filhal geruye avdet eyleyb ac kurd koyuna girer gibi girb bu Salihiyye kavmin domuz bal gibi htlayub ve eslahl-yub sr sr ve kra kra tarfatlayn icre b yel-man cidadan geirb cmle kheyln ksraklar ve sayir mal ganayim ile Beni Haram mes dan oldular Ammma mnhedim olan Salihiyye kavmi can hevli ile at boynuna db bizim ask er iine gelirken bizim asker dahi anlarn ardn urmaa geldiler zan idb ileri gelenlerde n elli mikdar dem Salihiyyeliden hake dd Ahir bizim askerden Bire El kaldrman Anlarda bize zarar yokdur Ancak anlar birbirlerin krarlar />i-i^ w*a si-k- fehvasnca incitme n Bize gelb dah()l deni hals idin didiler Amma evvel gelen Salihiyyeli bizim askerden kl yeyince gerde gelenler hemen evlerine can atdlar Hemen akablarnca Beni Haram kabi esi bbak ve bperva ehri Salihiyye icre girb cemii klbei ahzanlar ihrak binnar idb b di) sei azm ve bir vka ekber oldu Nagh biemri tedbiri kadirtvan ve hkm tedbiri kaza yan taallku birle bir berki lmi' ve hark ayi'ki berki hatfdan puyan ve bdi harikdan ban fi akallzzeman ve ednellevan ehri Salihiyye sa-kinan mel'unan sebebile harab ve yebab ve envai erimelerin trab esnaf eribegerin[l] serab etdiler Ve ekseriya aniyal arn emvalini trc ve evltlarn bir nice gn ac ve kendlerin bir habbiye muhta idb mih in hacer ve psterlerin hakister eyleyb bu ehr icre ol ma'rekede nice yz bakirenin be kreti izale olunub nice fiili ei'ler oldu Beni Haram bu hal zre Salihiyye akylerinden bu siler byle intikam alub Salihiyye iinde bir vaveyla ve efgan bir tarafda sbyan v e bir kede nisvan feza' ve cezamdan glarmz asam oldu Ve c gn sahrlardan ve ehir et develer ile leleri ta () drlar Bir rsvaylk olmudur kim bir diyar (d) a olmamdr Zi oldur kim bu mahalde drd bin msellh ve mretteb Msr askeri bulunub mabeynlerin sla kadir olmyub jyl\ ^ vln j\ hu deyb herkes haymesinden tara kmad Garabet bundadr Ziyareti Salihiyye Eeyh Halil bir kk kubbede medfundur Ve civarnda Eeyh Hasan ve Eeyh Mehmed Dessuk unlar cmle birbirlerine karib medfunlardr Ve Salihiyyenin haricinde imal tarafndadr B u ehirde on gn meks idb nice bin deve kuyu sular hazr idb [1] Pertev paa nshas (eribelerin) 1040 EVLYA ELEB Gazze canilerine [1] gitmek sadadinde iken paa tarafndan Krd ibrahim nam uhadar lgar ile gelb msellim Mehemmed kethdaya alessabah Sahibi devlet bundadr Alana [2] hazr olu n Cmle asker alaya hazr oldular Amma hakir msellim ile nsfulleylde lgar ile Salihiyy e (ye) varub andan saat gidb cmle askerile mfid muhtasar hayme ve harghr [3] meks kethda badehu Sleyman Aa bulud

Hakir ve pus etdkde bir hayli izaz ikram idb hal hatrmz sual etdi Andan kalkub ibtida alay azm ile kasabai Salihiyyeye dahil olunca ota nnde koyun kurban olunub dua ve sena ile azm vezni zre bir divan Asaf Berhiya oldukim cm le yn Msr evza etvar paaya vkf oldular Zira Msrn cemii rifan nk-tedan zamiri elb paa ne tabiatdedir ceri midir ve ebleh midir veya hki (m) midir bu divanda habe rdar olub ana gre amel iderler Badeddivan smmat Halilrrahman tenavl olunub alay ile g elen Msr askerine haliyeleri zre bahslar ihsan olunub herkes haymelerine varub hedaya arn paaya arzetdiler ki gn bu ehirde tekad olunub ertesi gn Nil kesimi mjdesi geldi hikmeti Huda detullahdan yirmi gn mukaddem Nil kesimi oldu Paann kademi mubarekedir Hayr berekt ile geldi deyu ahalii- Msr adman badehu nc gn yine alay azm ile ge ieri baavuu ihtiyar olmaile piyade yrmee iktidar olmad ecilden paa Ata bin dey hi kanun deildir devletli vezir Ocamdan muateb olurum didkde derhal paa ocaa hitaben ir beyaz buyurdu verb Gemci baavuu atna bindirmei kanun etdi l el'an yledir Andan lle Abdurrahman paa alay azmile otana gelirken Salihiyye sahrasnda arkyye hakinde s olan Beni Harb Sveyd Urban Ali Beni Sakar ve Ali Beni cmle on bin asker olub mezkr sahrada iki kavmi cebbar bir engi azm idb Beni Harb alt [4] askerle Ali Sakar zre tarafndan [5] be bin dem nizei rmh sinandan gzar idb lei murdarlarn temaa etdiimiz engi azimdir Mufassal yazla [1] (canibinden) [2] (alaya) [3] (harghile) [4] (bin) olacak [5] Pertev paa nshas (tarafeynden) SEYAHATNAMES 1041 Menzili kal'ai Karin Alay ile gelb seraperdesinde meks idince kal'adan mehterhaneler ahnub ve toplar atl ub admanlar olub divan azm oldu Andan nsfulleylde paann ve cmle askerin barhaneleri kub hakir dahi Gemci baavu arlile be yz mikdar prsilh asker ile me'aller rag narnda yol iki frka olub baavu deve katarlar ile bir tarafa bu hakir seyis hanemiz il seksen aded yenieri mlzimleri ile kimi atl kimi heccanl ve kimi harsvar ve krk elli kdar dahi piyademiz ile Belbis baeleri iine geldkde vakti afi oldu An grdk Bizim izde yetmi seksen mikdar esbsvar mzrakl fitraklerinde bizim gibi yanm tfenk fitille e bir alay asker Cmlemiz paa ile Badaddan gelen yeni asker zan eyledik Der beyan sergzeti men Hikmeti Huda UJ> ^'^ Olcak olur Atalar sz tutmyan hatlar didikleri zre ve srden ayrlan koyunu kurd yir didikleri zre Belbisin kenarnda mmizler altnda bazmz ehre dahil olmuken hemen sol tarafmzdan mukaddema bizimle atba er gelen Badadl paa askeri zannetdiimiz seksen aded hayyal asker alelumum iimize at k oyub alelgafle cmlemize silha el atdrmayub mzrak ile an anda kimin kanda idb tarfetl icre cmlemiz r [1] sinandan geirb cmle mlzimleri soymaa baladlar Hemen hakir can le Allah Allah sadasna derunu dilden reha buldurub sadamz evce peyveste olub cmle r efiklerimiz piyade oldular Hakir zannetdim ki piyade olub baeler divarlar dibinde v e cemmiz seerleri dibinde siperlenb cenk etseler gerek Meer bunlar Urban havfinden r yan olmaa inmiler An grdm Hakirin sol canibinden drd atl dal mzrak gelb ibtida bir e mavi beddav gmlekli hakire yetib sol canibimde kala* kemii zre bir mzrak urub yay gzer idb kemie dayand Ve ensemden bir gulmm dahi atdan ykdlar ve bana dler Hem bana srayub dal tirke olub olann zerine varub eer hanesinden bir kol tufengi atdm e olmaile nice olduun bilmem Hemen Arablar olann yanndan firar etdiler Grdmki olan blara doru kaar Ardna ddm Urban hakiri oataya alub bir ka ok ile bir [1] Pertev paa nshas (rumhu) Evliya elebi 10 66 1042 EVLYA ELEB canibe hals olub atdan den gulmm dahi gayib etdim Beni kovan Urbann birine bir ok per an etdim Hemen altnda at bir sahiyl urdu Hay atna urdum didim Grdm drd atl bir taraf alt atl bir canibimden zerime cl; urarak hcum etdiler Kizb haramdr Hemen hakir ojJ" y ^ deyb kamak dahi erlikdendir deyu ehr iine girdim Hakiri artk kovmadlar Amma zahmi den kan cereyan iderek akrm ve izmem ii kan ile doldu Amma yaram dahi sovumad Ve bed mde dahi kuvvet kuva yerinde Amma he-menki memlklarm [1] aded kheylan atlarm mkellef silhlar ile seyishanede olan mal ve zkymet eyalar (a) [2} Bundansonra bana sa gezmek haramdr deyu gerye [3]

(ki satr ak braklm) atdm Yine Arab zerime hcum etdiler Grdmki seyishanemi idb [4] gitdiler Hemen yine tirkee el idb bir ok gezleyb zerlerine at braub bir emm tnda Arablar ast ber kabza oku kmelerine atam derken emmiz aacndan bir ktrd zahir grdm Bir dem esbabile emmiz aacndan ktr ktr uub atmla benim zerime db yay olum mecruh olayazd Hemen herifi zarif beni grnce Arab sanub Aman ya emir veya eydi deyb soyunmaa balad Meer bizim refiklerimizden cemmiz aacna km Bir muhalif s'bi hakirdir hemen ehre firar etdi Amma Bab Zveylede bir kavvaf emir vardr Ol yiit hakka ki Ali cengi idb Eneerif enes-sadat ve ene evld Muhammed ve ene krii askerssultan d l kl hakir ile hayli cenge imdad etdi Bu mahalde grdm bir at serseri gezer Amma vakti afi karanlnda olmaile at kimin idii malmum deil Derhal at licamndan bir viran b ab-ka dirahtine baladm Amma yaramdan ziyade zerime den demin zarbndan kollarmn ve elak etdi Hemen mezkr emir ile bir Araba sataub ele aldk Ve atdan ykub emir atna suva r olunca Arabi gayib etdik Hemen on be mikdar Urban yine zerimize hcum idb emir bir t arafa hakir yine ehr iine firar eyledim Amma yaram dahi sovuyub beni helak idiyor Bu hal zre vakti a-fide gz gz grecek mahal olunca Mal candandr deyu yine arbede mey varub grdm Cmle Urban ikrlarn alub eer [1] Pertev paa nshas (gitdi Be) [2] (zarar ziyan gelince hemen can atub srayub) [3] (dnmeyb) [4] (yedb) SEYAHATNAMES 1043 haneleri esbab ile ve terkileri gnagn havayicler ile malmal Ve benim seyishanemi da hi kean berkean gtrmede Ve Said nam gulmm alayub feryad idb bile gitmede Hemen haki viran ba divarndan ieri girb divarm ard sra gidb bu Gurbann [1] nn alub bir ke ileye ok gezelyb ileri gelenlere atub adrlara firar ederim mlahazasnda oldum Zira tan ve yn Msr haymelerin me'aller ile ragan idb kor (u) mada idiler Badehu hatr n bunlara meydana kub ok atnca ya vura ya vurayazasn[2] Bunlar seni adrlara yetitirm Arab atlar ile sana eriirler Bu sevdadan feragat eyle deyu hatra bu ilham olub ite s abah karibdir Hemen akablarnca gzet Ne canibe giderlerse ana gre amel eyleyb paaya bi ldir deyu ok atmadan feragat eyleyb keminghdan pinhan oldum Grdm seksen kadar kfir ma l ganayimleri ile canibi arka ginerler Ve benim seyishanemi mallar gibi niderler [3 ] ve gulmlarm gdb giderler Allah limi danadr kim byle olmudur Hemen gerden c Ara a ye-tib xf t- >^-^> C&>j**\ deyince biri hemen atndan inb benim seyishanemin celci n yani nkraklarm kesb benim tarafma atnca ta nme dd Ben dahi alub koynuma kodum vsl olmasnda sr vardr deyu sakin oldum Amma asla dermanm kalmad An grdm Benim ol bae iinde gerden drd ili [4] dem geliyor Hemen hakir pusu yerinden atma suvar olub ir harab divarndan tara kub adrlara doru gitdim Bu drd atl varub yine Urbana kavu ir artk ard-lar sra gitmee iktidarm olmyub geri ma'reke yerine geldim Vakti hanef ol U kl biri gml ve boy tfengi ve bir akmakl kol tfengi ve iki gml bak ve heybe esbab ve bir- uka konto ve bir sakiye yannda bir ksrak ve benim aaca baladm ar alub baavu adrna geldim Hikmet bu kim biz anda bukadar mal menalden ve huddamlard ayrlub bir at ile canm hals idb baavu haymesinde mihman olduk An grdm Haydar nam dahi mecruh gelb vsl oldu Baavu ehirden cerrahlar getirdb cemii yoldalarn ve haki lerine merhemler urub nice zeman zahmi ciday ek-dik Garabet bundakim biz cenk ider ken zahir baavu askerile bir sokak ar meks idb divanda ol gn yz arzuhal verdilerki [1] Pertev paa nshas (Urbann) [2] (vuramyasn) olacak. [3] Pertev paa nshas (yide 4] (atl) 1044 EVLYA ELEB le ol gice nehb garet olmu demler idi Bizimle saylan yenieriler in baavu Devletli nim elli kadar yodam ve Evliya elebi karndam kulunuz dahi yaralanub be at ve bir se nesi kulamadek ykl adrile ve bukadar : (ki satr ak braklm) mal ve gayri enban [1] menali nehb garet olunmukim tbir olunmaz Yine asla kimse sua l etmeyb ve demiler haramilerin hakkndan gelmeyb andan yine alay azm ile ay (?) Ms i kub paay sene 1087 tarihinde mah Rebilevvelin blda tahrir old (u) u zre Menzili li [2] ile gn gice ragan ve admanlar olub meks olundu Andan yine bir alay kbra ile sa'

sene (i) mezburun mah Cemazi-elhirinin evvel yaza etisi [3] gn Abdurrahman paa saray a dahil olub alay askerlerine ihsan in'amlar bezi olunduu cmle blda masturdur Allah h ayrl vire Abdurrahman paa Msra dahil olunca Mehemmed kethdasile hsn zindegne ide Mehemmed kethday sene 1088 de mazul idb Ahaneden ulaklla gelen kapuclar kethdasn mutlak idb cmle akd hal ann destinde olub cmle tevabi levakclar [4] zabt idb Mehemm thday Minye ehrine ve ehir havalesi brahim Aay Cir ciye srb gll tahsiline memur biemri Huda sehl kaht gal olub bir er (de) b gll sekiz gurua kub ehri icre [5] Ms nie mahzenlerden ahalii ehir glli yama iderek Sultan Camii nndeki mahzenleri cmle a mnhedim idb cmle glllerin nehb garet iderken Ali kethda ve erif avu bir ka atl i li Meydannda Ali kethda on bir demin boynun urub ibadullahn mal garet olmadan hals ol b ehirden tara sayir diyara gll gitmemesiyn dellallar nida etmiken bir gn yz dev gll karrken derhal Abdurrahman paa cmle aa-vatile atlanub diliyye ensesinde Ayn fnda Urbana yeti[J Pertev paa nshas (emval) [2] (diliyye) olacak [3] Pertev paa nshas (pazarertesi) [4] (levahikleri) [5] Fazla SEYAHATNAMES 1045 iib cmle develerile glllerin brakdrub hayli cengi azm olub i aalarndan nicesi mec Trkman Olu Arab elinde ehid olub Urbandan bir haylisi dendan tiiden [1] geb Abdurrah paa ganimn bukadar gll yk ve develer ile Msra gelb meks idb ertesi Syeysden az ve am cennetmeamdan kr-ban azm gelb Msr ganimet oldu Amma huccac mslmne istikba e aasn Arab evirb cengi azm iderlerken Abdurrahman paaya feryadc gelb ol an meydan ete yz kise mal dkb sabkan emirlhaclkdan mazul olan Yusuf Bey ile iki bin msellh as le gn gicede imdad yetib hamdi Huda Urban bozub cmle huccac sudehal Msra dahi halde Deiei Kbra mbairi olan Kad Abdurrauf erif avu sebebile Circede maktul olmu 87 Amma beri tarafda yenieri ba avuu erif avu paay ve Ali kethday asla syletmez tuz gibi her ide bulunurdu Ahirkr paa (yi) gayyur bu evza' etvara tahamml idemeyb sen e 1090 mah Mevl-dun on ikinci gicesi Mevldu eyh Bekr olduu gice yine yenieri ocand med odaba re'ye alessabah erif avuu camehabndan ryan karub Abdurrahman [3] huzuru eferat stemeziz deyb mehterba odasnda celldlar erif avuu ma'unkan boub leini sar atub tevbilar [4] cenazesin gtrb defn etdiler Ann tevabii Muharrem avuu dahi brime andan Circe ehrinde kati idb Msr sudehal olub nizam intizam - buldu Andan Hasan keth a nam bir mksirlkelm bir dem Asitane tarafndan kethdala gelb paa ile hsn zindeg iye gitdi Ve Mehemmed kethday deri devletden a. ferman ehriyarile taleb etdiklerinde Asitaniye gndermeyb Minye gibi erif mansbdan maz l idb Menfalt ihsan olundu Andan deri devlet tarafndan kahveciba ve salahor Siyav A Sar imrahor brahim Aa ve Firenk Bey ve Gazzaz Olu Ahmed Aa ve gmrk emini Hseyin Aa oklu Ahmed Aa velhasl bir ylda yetmi yedi mkellef aalar gelb bunlara bin krk alt k anlar olundu Hikmeti Huda Sene 1087 tarihinde Kprlzade Fazl Ahmed paa veziriazam iken Tekirda ehrile Burkaz m inde Kra Biber Aa iftliinde [1] Pertev paa nshas (tiden) [21 (kafile) 13] (paa) [4] (tevabileri) 1046 EVLYA ELEB merhum olub^kayimmakam Kara Mustafa paa sadrazam olduunun haberin ehri Msra veziriaza m aalarndan Amasyal Grci Osman Aa haber getirb Abdurrahman paa gayet mteellim olub i Msr ile hsn lfete balyub Grci Osman Aaya yetmi kise riayet idb Msrn drdnc a eyledi Bu mahalde Abdurrahman paa Msrn yenieri ocandan Habeli kethday ve nar y ocakdan hah nahah karub inar Cidde bei etdi Ve Habeliyi mirlivalkdan af idb Mekk n verdi Yenieri Bekir Efendi ve Mustafa Efendi ralarn ve nice kimesnele-rin dahi hakl arndan gelmek in hanelerin basdrdkda herbiri avret slbuna girb firar idb canlarn iler Amma ocaklarndan ar ulufelerin kat idb hazinei padiahye muzaf eyledi Ve Msr i gne cr'etler idb mal padiah tahsiline azm tekayyd ihtimamlar etdi Badehu senei mez adiah lempenahn atr bass Sene 1089 da Salih Aa ehrlise [1] fethi mjdesile gelb ce Msr icre bir adman olmudur kim tahrir ve tavsifinde lisan kasrdr Ahirkr Kara Meyd

a atlan adman toplarnn zelzelesinden paa saray karasnn kethda saray ve nice mtea dalar ta divan efendisine varnca mnhedim olub yire beraber oldukda Ali kethdann bukad ar mal ve tevabiinin bir gulm ve bir mneccimi Marib eyh Mehemmed ve iki dem dahi m olan binalar ile uub helak oldular Badehu Kasr Aynda bir kasr li ve Nil kesimi olan yerde Eblmncan cisrinde bir kasr vl ve paalar saray icre has baeye nazr bir maksu en-deriyyei rey iden Nasriyye tur'asm nice kerre yz bin dem ile tathir eyleyb birer sayfi azm oldu Ve mah Muharremin on ikinci gicesinde imam Hseyin zre Mevldnneb etdir ol gice cemii ehri tezyin eylemei icad idb buhuru ve glb ve d ve amberi ve em'a (i) e skkeri eribei mmessekinden maada yirmi bin para imam Hseyin mevlduna vakf eyleyb il azel'an cari bir hayrat hasenatdr Ve nice bunun emsali hayratlar var kim lyuad-dir Bundan maada Urban akyasna ve hrsz ve harami ve neal-lara eman ve zeman vermeyb Rum eydannda kati iderdi Amma Dimyat yolunda Habib nam fellh knde basub firar idb Zlfik thda himayesine girdii haberin paay marnileyh haber alub Olmya ill hayr deyb [2] (Drt satr ak braklm) [1] Cehrin [2] Pertev paa nshas (yrn gncnde pinhan idb bir gn evvel) SEYAHATNAMES 1047 bedev [1] sundan karub Circeli [2] Ali Bey mastabasnda ban kesb kellesin Abdurrahman ya gnderdiklerinde Zlfikarn kellesin paa grb Hamdi Huda Ahmed paa karndamz mazu bu kald idi An dahi bu hal zre grdm buyurdular (ki satr bo braklm) nice bin gn (e) re'yi tedbirleri vardr Amma biz muhtasar kldk Sene 1091 Tutunda mazu l olub Msr Anadolu eyaletinden mazul Evvel Osman paaya sadaka olunub ehir havalesi br him Aa ehri a'bann altsnda Msra dahil olub kayimmakam Kaytas Bey olub Tut gurresind urrahman paa alay azm ile aa Msrda Kal'atl Kepi [3] dibinde Mehemmed Bey saraynd i azilde aavatlarna ikier kat tayinat vermee balanub [4] sitane tarafna ulaklar gnd Badehu Osman paa doksan bir a'bannn yirmi dokuzunda bir alay azm ile Adiliyyede serap rdesile meks idb ol gice azm fienk admanlar oldu Amma hilli Ramazan g-rnmeyb aless e ehli Msr Ramazan deildir deyu uruc-larn yemiken kuluk zeman terceman ba Mirza k sulehayi mmetden demler Biz aham ay grdk deyu ehadet etdiklerinde Osman paa itdi B mler Ya bize ay grdk deyu nin haber etmediniz kim bukadar kerre yz bin ehli Msr siy diler deyu paa gazabld olub terceman Mirza kifi ol ecilden ibtida mazul idb ertesi y zeman dellllar nida idb yle vakti uruc dutulduun ehli Msr tefe'l idb Kaht gal olu Ve yine nefselemir yle olub gurrei Ramazanda alay azm ile Osman paa bana sorgucu sul an komadan mkellef ve mkemmel alay ile doksan bir Ramazan evvelinde Msra dahil oldu E tesi Abdurrahman paa Osman paa gelb Hayr makdem Safa geldiniz deyu (j^ \!u.j Msr mu esin grmee balyub Abdurahman paa kerre huzuru Osman paaya gelb muhasebeleri Ali k ruhde idb Osman paa nice msamahalar idb cz' ve kll eylere bakmyub nice eyalar d tmeyb bir ey almad Ancak anbar tarafndan mal bevaki kalm idi Annn Abdurrahman paa mirye kise mal verb hatmi defter memhur ruzname alub Abdurrahman paa eline hcceti er'iyye alub deynden hals oldu Amma Ali kethdann crm cinayet iin ald [1] Pertev paa nshas (kuyu) [2] (Circe Bei) [3] * (Kep) [4] (balayub) 1048 EVLtYA ELEB bartl mal in olkadar akiler Osman paa huzuruna gelb birine dahi Tezvir davadr deyu b nin davas [1] dinletmeyb huzuru er'-den dahi red olunub ancak yenieri ocandan Bekir E endiden ve Mustafa Efendi ra Ali Efendiden ve nice kimesnelerden alnan crm cinayeti ' in Abdurrahman paadan krk yedi aded kise bervechi sulh alnub anlardan dahi kat' al cetleri alnub Abdurrahman paa Osman paa ile vedalaub sene 1091 evvalinin onuncu gn a azm ile Adiliyyeye muazzez ve mkerrem kub seraperdesinde meks idb Osman paa ile veda iyafeti olub Abdur-rahman paa Asitane tarafna revane olub gitmede Beri tarafda Osm an paa gnagn re'yi tedbir etmede Asitane tarafndan sadrazam hazinedar Hasan aa gelb havalesi ibrahim Aada meks eyledi Ol mahalde ibrahim Aa havalelkdan [2] mazul olub hazinedar Yusuf Aa ehir havalesi olub sakal koyverdi Ve ibrahim Aa paadan yirmi be k ise karz hasen verdii mal alub Islmbola vardkda merhum olub paaya doksan iki senesi m karreri gelb Kr mer Bey Gazze paas oldu Ve sayir vzerayi Msra hazineler ile ciyb ha

r kub am surresi bir ay mukaddem ama gider oldu Sene Mekkei Mkerremede erif Berekt m um olub yerine olu erif erif olub Mekke ve Medine sudehal oldu Bu senei menhus-da Ga zze paas mer paay Rakid nam bir eyhlarab cenkde kursum ile urub ehid idb bir mikda tleri dendan rumhu si-nandan geub cam ehadeti nu etdiler Yine senei mezburda Mekkei M erreme icre bir azm yamurlar yaub Beyti erifi seylb rahmet gark idb nice hanedanlar dim olub nice bin at ve katr ve deve ve nice yz demler gark olduu deri devlete arz o lunub hatt erif ile emirahoru kebir Sleyman Aa ve Grci Siyav Aa ve Krd Ahmed Aala mat levazmatlarile gelb K'biye gidb immar olunub derunu Mekkede Haseki Sultan bir im aret ve bir darifa bina idb Cidde ehrine azm sular gelb kal'a misal bir han azm bi ub Beyti erifin haremi etrafna hendekler ve nice hayrat hasenatlar ehri Mekkede olu b Medinei Mnevverede dahi seylden harab olan yerleri ve Ravzai Mutahharenin kubbe sini ve ehr icre harab olan imaretleri cmle tamir termim idb gya Iremzat oldu Ve Osm an paa Mekke ve Medine glllerin cmle pak gndermee cidd cehd eyledi Ve Asitane taraf ibrahim paal Mahmud Bey Hasodadan kub mri alemi Msrlla geldikde Osman paa kend hkmetin verdi Ve Yenikapulu Ibra[1] Pertev paa nshas (davasn) [2] > > (havalelikden) 1049 him kife ve Mirza kife ve Saidli Mustafa kife ve kzlar aas ra Mustafa elebiye iydirb drd cedid bey ra efruhte idb herbar Rumeli Meydannda hrsz ve haramilere em beer onar bir yerden kati idb slah Msra mukayyed idi Ve Beni Harb Sveyd Urbanna bi b cmle dokuz bin meln tiden geb arkyye ve Mansure iklimi emn eman oldu Ve sene 94 [ hayre hakinde si Beni Vefayi Marib zre tecride asker gidb anlar dahi eman ile muti ol ub reaya oldular [2] amdan Mekkeye giderken brkesin imar idb Halilrrahmana b hayat su getirb emeler imar etdi am ile Kuds mabeyninde Receb[3] Yusufu tathir idb bir an bina etdi (U satr ak braklm) Ve nice gne evsaf haseniyyat vardr Kan biri kitabet oluna Amma cmleden hsn hali kim in malna canna ve bana ve iine ve ana tama etmeyb sehayi keremi ne Hatemi Ta ve ne Bermek etmidir Hattd cmleden biri Circeden mazul iki bin kiseden ayrlub iki ake uluf e ile hayran sergerdan kalan Dilver Beye elli iki pare ulufe Cidde eyaletin ihsan idb cemii mhimmat levazmatile benderi Ciddiye gnderb ve cmle Circe ve Cddeye ve her ne K'bei Mkerremiye nice yz mstahik demlere inlamlar idb berren ve bahren K'biye gn di [1] 1094 olacak [2] Pertev paa nshas (ve) [3] > (cibali) Bir dem tefe'l murad idinse her sahifei adkca biemri Hayy Kadr hasbihaline mnasib bir ehir kura ve kasabatlar gel [i] [2] g _J Evvel sahifei evvelde dibacei hutbei kitab ve duai Hazreti Adem bilisan ber mfteiln m eiln ve zikri evsaf bildn ve ehri azm muhrusei Msr nadiretlasr yani Umm Dny M kitab isimleri Verakda Kablettufan ve badettufan Msra kadem basan padiahlar bildirir ve Verakda Tundan [3] sonra Msr bina idenler ve halife olan yz elli bir melikle ri bildirir ve yine verakda Kavmi Amalikalar ve lotis melikin Hazreti brahim hatunu Sara Anaya el uzadub eli kuruyub andan islma geldii hik-yei bildirir Verakda Yusuf nebi Fayyum ehrin bina etdii ve vefat ve Ali Reyyaniyan ve Msra dahil o lan ekyalar ve erefname kavli zre skenderi Zlkarneyn hikyetin ve nehri attlarabn n bildirir Verakda Hazreti Musa ile Hzr nebi refiklkdan ayrld ve ehli Beyti Resulden Msra dah hukemalar ve Ali Dadaniyan ve Ali Kiyaniyan ve Ali Ekniyan Ali Samanleri ve Hazreti hilfetinde Amr ibnl As Msr feth etdii ve Msr hakknda sarihan ve kinayeten nazil o ti erifleri beyan ider Verakda Msr hakknda hadisi erifleri ve cenk cidali Msr an yed erdar Amr ibnl As ba keferei Rum ve keferei Kbt Mukavkis Yine \erakada Emirlm'minn ve sahabe meliklerinden ta Ali Osmaniyandan Sul-Mehemmed Han Rabi(e) gelince Msra mali k olan islm padiahlarn bildirir Verakda Msra malik olan Ali Abbasiyanlar Ali Fa-tmiy n nice mlklar ve Ali Tahiryan ve Devleti Beni Leys Saffaryan ve Ali Samaniyann bir f sn ve Devleti Beni Ali Ziyad

[1] Bu fihrist Pertev paa nshasnda yoktur. Beir Aa nshasnda da eksikdir [2] Yldz n - >>JI) [3] (Tufandan) 1052 EVLYA ELEB ve Devleti li Bveyhi ve Devleti Ali Sebktekin on drd neferdir ve Devleti Ali Gavrei bildirir ve Verakda li Harezmiyan ve li Selukyan ve Devleti Selukyan Sani ve Devleti lukyan Karaman ve Devleti Tacddevle ve li Atabeyan ve li Omeriyye ve Ali Ilbekyan K ve Ali Salhiyan ve li Eyyubiyan adl Krdi ve li Bahriyye ve Devleti erakezeler ve l r ve li Trkma-niyan Doan ve li Ekradiyan ve li Karahatayan ve li Eyyubiyan Yemeni v elhide ve li Beni Artk Devleti li Mervan Ali Merdasinlkilb ve Ali Beni Esed ve li B amdan ve li Beni Akil bin Ebli Talib ve li Trkmaniyan mera ve li D(a) nimendiyyei Ma ve li Kara Yusufyan ve li Akkoyunhyan ve li Danimendi Sivas ve li ah Sahan Isfahan Derbendyan ve li amhalyanvve li zbekyan ve li Cengizyan Cmle on iki frka hanlardr r frkas onar onbeer aded tays hanlardr Verakda li Cengizyan Krm ve li Cengizyan ve Ali Cengizyan Iran ve Turan ve Cengizyan Ali Timur Han sahib huru ve Evld Timur Ha Grgn dmemaliki Iran Turan Hemedan Ve li Timur Hakan Hindistan ve Devleti padiah Sin tan ve Devleti padiah Mnetan ve zikri ahvali Hakan in ve ahvali padiah Fafur ve ahv adiah Deylimyan ve ahvali padiah Belh ve Devleti Inculiyan ve devleti Muzafferyan ve Devleti li o-banyan ve Ali Ilknyan ve Devleti li Kurtbay li Serabdaran ve li Abbasiy n hkiman Badad ve li Sasanyan ve Devleti Diyala ve li Selferyan ve li Abbasiyan Fkra e hkimi Cizre ve Seyyid han ve uran ve Cizre ve Pelniyan ve hkimi Mahmud ve hkimi Hak c hkimi Hizan ve hkimi Bitlis ve hkimi Hizo ve hkimi Palu Verakda li Kiyanyan Acem ve i Eknyan ve li Krvanyan ve H Mamaniyan ve li Mahanyan ki ecdad li Osmandr Ve li Beni Resul ve li Hasi n Mekke ve li Beni Ktade Ve zikri Seltni Msr Kahire Emirlmminnlerden li Emeviyy siyyun ve li Ahidiyyun ve li Fatmiyyn Mabeyneh-mada Bahriyye Ve andan Devleti Nureddi ddir am Devleti erakeze Devleti li Osman Fethi Msr Kahire Verakda Andan Eblfeth Sulta Mehemmed ve Sultan Bayezid ve Selim ah Evvelin molla sarklarn Eblfethin Islmbolu muh sara idb Unkapan nnde Fransa kalyonlar feth idb li Osmann Fransa ile karabetin bild Ve ltifei tasayvufane ve mam afinin Msra suba ihdas etdirdii ve cezirei Msr icr( aded seltnler esmalarile ve ekli cezirei Msr() ayan ve beyan ider Verakda cezirei Msr seltnlerinin evveli li Edarise ve Hamude ve seltni SEYAH VTNMES 1053 li Muvahhidn ve li Beni Tas ve Mlsemin ve li Beni Harin ve refayi Ali Kmilyan ve Al i Agleb ve Ali Beni Kelb ve li Badis ve Ali Beni Hafas ve seltni Fas ve Devleti Mer ank ve seltni Sudan ve seltni Foncistan ve melik Kakan ve meliki Berberistan ve melik Krmanka ve meliki Beganski ve meliki Hardekan ateperestlerdir Ve mlkn Zlyezan ve Al eni Hill ve li Afarika ve Meliki May Purnur [1] ve meliki Afnu ve Devleti diyar Cez ayir ve Devleti Tunusu bildirir Verakda Devleti Trablusu Marib Ve Msr ceziresinin canibi arksindeki cmle mlkleri beyan ider Evvel meliki Du Habiyye [2] Seltni Cey[3] klimi Habede zyz melik vardr Ve on ikinci fasl Ruyi arz dar mrikin krallar var ise an beyan ider Evvel Kyumers evldndan ve li Dadiyan dr vvel Devleti Kesra ve li Dadiyan ve Grcistan ve li Grciyan ve li Akba ve li Gril li Mekril ve li Tacdar yani kavmi Macar ve Kiral dli Mosko ve Kiral Leh ve Kiral eh ral Erdel Macar ve Orta Macar ve Isfac Kiral ve Felemek Kiral ve Devleti Danemarka v e Devleti Dunkarkza [4] ve kiral inberetor Nemse ve Devleti Kiral Ingilis ve Devlet i kk Macar Yedi Hersekdir Evvel Zirin Olu ve Begn Olu ve Nadaz Olu ve Kepan Olu ve u ve Durdoka Olu Devleti bely ekber Venedik ve Devleti Dobrevenedik ve Vilyeti Kzlel Devleti Rim Papa Cmle keferelerin ya [5] dr kim anlar beyan ider Verakda Kiral Fransa ve Devleti atik Ceneviz ve Devleti Tgranduka ve Devleti Portakl dl ve Devleti Eflak Devleti Budan li Osmana mut olan keferelerden ve slovna ve Kurul Tot ve Hrvat ve Sir f ve Bulgar ve Ltin ve Hersek Vonik [6] ve Laz ve haylaz ve Kazak k ve Rusu menhus ve Arnabud ve Mor(a) Arnabudu ve Cikona More ve Manya Ur(u)mu ve Laz Ur(u)mu ve Girid ceziresinde sfakya Rumu ve Cezirei Krmda Tat li Rumu Bunlar cmle li Osmana mutlerdir * Amma Anadolu canibind(e) Vilyeti Cerkezistan belerinden evvel cezirei Taman erkezi v e agake erkezi Tana erkezi ve byk jana erkezi ve Hatokay erkezi ve Admi erkezi ve B ay erkezi ve Bozodok erkezi ve Mamuh erkezi ve vilyeti Bisni erkezi ve Admi erkezi v ekko erkezi ve vilyeti Kabart erkezi Vil-

[1] Yldz nshas (May Bornu) [2] (li Sabiyye) , 3] (Habe) [4] (Dunkarkz) [5] > (badr) [61 (Voynik) 1054 EVLYA ELEB yeti Tavstana erkezi Ve bunlar dahi gayet mufassal tahrir olunmudur Veraka nazar o luna Ve deti Kpakda ve gayri yerde sakin olan Kalmak kfirlerin beyan ider Evvel Devle ti Tays ah Moyncak ah ve Kuba Kalmah ah ve akar Kalmah ve Kkdelen Kalmah ve Urmubet,K lmak ve Sakar Kalmak Bunlarn kimsi Masko Kiralna tabilerdir Ve Karadeniz sahilinde ve da belarnda Abaza kavmin beyan ider Evvel alar Abazas Erln Abazas ve Abaza Can e Abaza byk Candalar ve Abaza Keler ve Abaza Eritler ve ne Abaza ve ne erkez Kosda ve Abaza Kam ve Abaza Suceler ve erkez gibi Bozdok Abazas ve aireti Kotas Abazas ve ai Busuhu ve aireti Ac epsi ve aireti Besleb ve aireti Mekliye ve aireti Aypga ve airet alakris ve aireti Cehakur ve aireti Maa ve aireti Panars Cmle Abazalar bu arada tema lub yine Verakda Rusu menhus kazaklarn bildir(ir) Evvel Hatman Karde kazak ve Hatma n Dorojonka ve hatman Sirke ve hatman Ihmilinc ve Braba ve Andrya ve ermet ve Zaporos ko ve Hrsitna ve Uman ve Gzlv ve ehril ve bunlar ki Leh Kiralna tabi hatmanlardr Amma Azak kal'amz kurbinde Mosko kiralna tabi batmanlar biL dirir Evvel Ten suy(u) hatman ve erkez Kerman hatman ve Horos Kerman Hatman ve Mence Kerman ve Suva Kerman ve Asu r Kerman ve Mujik Kerman ve Tokay Kerman ve Pras Kerman ve netice ta .kal'ai Azaa gelince aylk yollarda yetmi aded hatman vardr Amma Devleti Kayasrai Rum ve Devleti K Msra malikler idi Amma verakndan beri bu mahalle gelince doksan bir aded krallar ve airetler ve hatmanlar bu mahalde temam oldu Verakda Devleti Yunaniyan ve Devleti Bataiise ve Yirmi nc fasl Devleti Ali Osmann tul zuhurun bildirir Evvel ceddi Ali Osman Erturul Han Zlkadriyye ve Ali Ramazaniyye ve Ali Danimendiyye ve Kastamonide Ali ve Amasiyye de Al -a. a. Ferhad ve Ktahiyyede Ali Germiyan ve Engrde Ali Sencan ve Sarhanda Ali Sarhanyan ve mad ilinde Imad Bay ve Sunkur ilinde Ali Sunkur Bay ve Keskin ilinde Ali Keskin Bay ve Teke ilinde Ali Teke Bay ve Hamid ilinde Hem it Bay ve Mente ilinde Mente B ay ve Aydn ilinde Aydn Bay ve Lrende ilinde Ali Karaman Bay ve Yalakbdda Erturul Bay u mezkr devlet esmalar cmle Sultan Aladdinin boy beleri idi Ve Erturul Bey ve Osman B y ve Urhan Bey ve ehid Murad Bey ve Yldrm Bey ve elebi Mehmed Bey ve kinci Murad Bey e Fatih Sultan Mehmed ve Bayezid Han ve Selim Han Evvel ve Sl(ey)man Han ve Silimi Sani ve Murad Salis ve Mehemmedi Salis ve Ahmed Han ve Mustafa Han ve OsSEYAHATNAMES 1055 man Sani ve yine Mustafa Han ve Murad Rabi ve brahim Han ve Mehemmed Han Rabie gelin ce cmle mevldlar ve cluslar ve mddeti mrleri ve saltanatlar cmle mufassaldr Naza an sebebi gazayi Msr bedesti Selim a(h) Evveli bildirir Verakda Sergzeti Selim Han E l kim areb garaib serencam divardr Verakda ah Acem seyahatinden Badada andan K'biye ve Medine ve Msra ve ama ve Halebe ve yine Tarab-efzuna andan Krma geub asker e babas Han Bayezid zre def'ai sani(ye)de gelb sene 918 tarihinde mstakil padiah oldu ve Selim Han Karndalarn ve karndalar evldlarn ehid itdii ve ah smail ile ld lduu mufassaldr Verakda Selim Han Bursada Emir Sultann ziyaretine girdikde selm verince derunu kabri mnevve rden Ve aleykmsselm Ya fatihl Msr Selim deyu bir sada geldii ve Selim ah Msra gid ci Dabkda Sultan Gavri ile cengi azm idb Gavri mnhezim Selim Han mansur olduu ve bir yl Samda meks idb Mera ve Anteb ve Haleb ve Azez ve Kilis Antakye velhasl yz yetmi pa e kal'alar feth olduu ve Samda Muhyiddini Arab hazretlerine trbe ve cami ve han ve hammam mesacid bina itdii mufassaldr Verakda Selim Han kakknda kelm Ali ve Selim Han hakknda sure jf}^ ^3 Ayeti ilhri acib bulunmudur thi kal'ai Gazzetl Haim ve mut mnkad olan Urban meayihlerinin esmalar ve def'ai sani( e)de Arz Han Belbisde Selim Han cengi azm iderken Sultan Gavri gaib olub cmle Msr as i klcdan geb Gavrizade Mehmed ah halife olub yine hal'idb yerine Sultan Tuman Bay hal fe olub Hanke sahrasnda veziri zam Sinan paay() ehid itdiler Verakda fethi kal'ai Ms acengi azm bedesti ah Selim ve fetihname tarihleri Gftei Kemalpaa zade ve giriftari(

i) Sultan Tuman Bay ve mubahasei huzuru Selim Han ve akbeti kr Tuman Bay Salbd ve cif ri Camiden Amer Yemen rumuzlar mufassaldr Ve donanmai hmayun yediyz pare gemiyle sken deriyyei Palak Mustafa paa feth ve sergzeti Selim ba Kurtbay feday(i) der kasr mmlkya Verakda Sultan Selimin Reid ve skenderiyyeye gitdii ve skenderiyyeden Sultan Gavrin in hazinesin buld(u)u Msrda yni kanunu Selim Han itdin beyan ider Verakda Selim Han la varub fevt olduu Kemalpaazade tahririle mal Msr dokuz ksm olduu Ve dahi eyaleti lan hilfetleri ve cmle mirlivalar ve salyane ile olan sancak belerin beyan ider Vera kda Eyaleti Msrn cemii kif hkimlerin ve Kanunnamei Selim Han zre Msrn yni divan in mena ve mlte 1056 EVLYA ELEB zimni divanhanede kollarn (dan) asub siyaset ile mal tahsil itdiklerin ve Msr hazine si kiselerinin adedi ve Msrn darbhanei ibret nmasn ve cmle ocak zabitlerin ve dahi c yetmi aded divan ktib-leri ve gayri aklm hacelerin bildirir Verakda Evvel hrde emini masharahn ve cmle Msr hazinesi adedin ve Nili Mbarek ne mikdar geldin faidedi ne mertebe geldi zarardr ve kesreti Beni Ademi ve vefreti envai hayvanatlar ve Msrn i blk askersinin adedin ve cmle kulun herbar alaylar yeknun bildirir Verakda dahi yin blk alaylar tetmmesi ve paa alayn ve Msr kullarnn her ay banda kk mevacible byk mevacibleri ve bakyyei tefavtlerin ve ksur kisulerin [1] alettafsil bildirir Ve M mollasnn taht hkmetinde olan niyabetleri ve cmle yin kanun drt divann bildirir leti Msrda cmle yetmi kazay() bildirir Ve ehri Msrda cemii tilvet olunan ulmlarn ldirir Ve Kethda ibrahim paa Msr tahrir itdii zre cemii mera ve keaf ve mena ve zimin esmalarn ve tenbih namei hmayun ve cemii aklmlarn cz' ve kll hasl olanlar v ataatdan ve yedi aded benderlerden hasl olan mal padiahnin irad masrafn ve ilmi erkam ile ibrahim paa tahriri zre Msrn gkde uan ve yerde gezen ve deryada yzenden tahsil maln irad ve masarifin bildirir yine Verakda Istlahat ve ibarat lisan ahalii Msr ve evsaf ulemay sdt kiram ve nakibleraf ve Msr kal'asnn ibtida banisin beyan ider K rihinde diyar Msra Kbt elinden Yunaniyan Rum ve Firengi bedrenk malik olduklar ve hi mnasib Ltife ve intihai haddi Msr bildirir Ve Msr ciballerinin esmalar ve mukaffa hri Msr Ve hakir yukaru kal'ada define bulanlara rast gelb hakirin firar itdii ve ba de-hicretnnebev sene 572 onuncu gn yukaru kal'ai bina eden ve evsaf i kal'a ve ibtida (i) Ali Osmanda Msra hkim olan Hayre Mehemmed paay () bildirir Verakda Narin kal'ann on kat blme hisarn ve yenieri odalarn ve Kara Meydan kal'as baesi ve kasr ve Kara tuli . ve arzn ve ic kal'a cirmin ve sr binalarn ve cmle ic kal'a tlsmatlarn ve s sahan mlk selefi beyan eder Verakda Paay saray () cirmin ve yz altm aded hane ve k e kaalarn musanna tarihlerin ve saray meydann ve Kaytbay divanhanesinin ve Qavri di vanhanesinin tuli ve arzn ve cmle musanna tarihleri ve ibretnma hatlar ve [1] Yldz nshas (kiselerin) SEYAHATNAMES 1057 sr acibe ve garibelerin cmle beyan ider Sahifede Aa kal'ann dairen madar cirmin ve i kal'ada ibretnma Yusuf kuyusun aa ehirde gayri kuyu ve aada su kemerleri adedi ve binas ve banisin ve paa saray () kal'asnn cmle kapul ir kapularn ayan ve beyan ider Kzda Msrda nekadar mahalltlar ve nekadar saray azimler ve aa kal'a cirmi ka bin admdr ve nekadar mahal pular vardr ve nekadar mstecabd-dave camii seltnler vardr Cmleden byk Camii Amr i andan aa yz elli iki seltni selef camilerden maada cmle vzera ve vkel ve yn k ar kim herbiri tarz tarh tavrile bina olund (u) u tuli ve arzile ve kapularnda mus anna tarihlerile alt aded kzda cmle mufassal cemii evsaflar tahrir olunmudur Nazar o a Verakda Cmle mehur ve musannabina mesacidleri ve cmle darlulm medreseleri ve cmle daruttedris darlhadisleri ve cml darlkur'an darlkuralar bildirir Verakda cmle mektebi s (b) yan ebcedhan ve cmle te i) dervian zan ve cemii meayihlerinin tarikleri esmalarn bildirir kim aded verakd ufassal tekyeler tahrir olunmudur Verakda mareti darzzyaf (e) leri ve cmle ibret nma ak hammamlar beyan ider Ve sahifede cmle binayi kadim vekleleri yani han azmleri ve rablar ve muristanlar yani timar-haneleri ve ameli tiry ak faruku zami bildirir Ve kzda bret nmay kassaban ve sayyadan faruk ylan ve ibret nmay dier beyan ider kim dem va hayran olur Verakda Faruk ylan orbas nef'in bildirir Ve dahi hakir ve fakiri prtaksir Evliyann sergzetin bild

Ve neticei kursu tiryak Faruku zam ve ltifei mergub berayi cima ve havass hayyei aci be ve ltifei ibret nmayi garibe ve hikyei arebl garayiblacibe(i) bildirir Ve hartda Tiryak Farukun envam ve gnagn edviyeleri ve havaslarn ve ahalii Msra hayat viren sebi leri tarihlerile ve b hayat emeleri ve cmle kuyular ve sakiye ve havzlar ve ac em sekiz bin dokuz yz aded tariki mlar ve ehir iinden cereyan iden halilerin banilerde a an ve beyan ider Verakda ehri bender Bulak ve cam (i) lerin ve sayir mahazin imaretlerin beyan ider Verakda Bula k ters hanesin ve Kayt bay ^yaylas ehrin ve meriakb ve resmi payi Kademnnebi ve vka an Ahmed bret nma berayi Kademnnebi(i) bildirir Verakda Kaytbayda Kademnnebinin gm sandukas tarihile merhum pederimizin krile old (u) u ve Kayt ri camileri ve ehri Fustat yani Eski Msr evsaf ve ibtida banileri ve hkimleri ve kimler Evliya elebi 10 - 67 1058 evliya elebi mutasarrf olduu merkumdur Ve sebebi tesmiyesin dahi bildirir Verakda . Tetmme Eski Msr etraflarnda bina olunan ehrin esmalarn ve banilerin ve Eski Msr cevamilerin ve H eti" Yusuf ambarlarn ve Eski Msrda Sultan Gavri sakyelerin bildirir Verakda Eski Msrd Nil kesimin ve Nili Mubareke nokta ddn yani artdn ve menakb eeyh Sdt Vefay in paalara hergn gelen sar kdh hccetlerin ve Nili Mbarek in Hazreti mer hikyeti rakda Nile ilka etdikleri Hazreti mer kelm hatt Nokta den mmlkyas havzu ve Cezirei evsaf ve sergzeti Selim Han ve paann Nil kesimine geldii alay azmi dahi beyan eder Verakda Paa alay O gice musahibi ehriyar Kara aalar alayn Paann Bulakdaki akabesin huzurunda Nil kesiminde kyamet temaa olunduun bildirir Verakda Nil kesimi gicelerinde fisenkciyan te$bazan vacibsseyrdir Ve her gn paaya ikier kerre ziyafetler ve admanlar ve her gn alay azmler Verakda Nili Mubarekin ibtida (i) menban bildirir V e hakknda Ayeti erif (e) leri ve hadisi sahihleri ve Nilin cemii urad ehri azimleri ahvali haseniyyat Msr ve yedi bin halici ve on bir bin aded tur'alar ve kubhiyyat Msr bildirir Ve sahifede Kavmi Cebbarni Msr ve kelm ekbiri bildirir Ve Kbt lisan zre on iki ayn isimlerin Nil tad mahalde mazarratn ve Nilde hasl olan hayvanatlar ve hassyetlerin Timsahn a canlarn ve cemii Nil acayibatlarn beyan ider Ve kzda Tlsmat mmlkyas ve hikyei ah ve sakankur ve tesiri helak ve Nil at ve Nilde rean [1] bal ve hassa ve mazarratl ar ve timsah hassa ve mudhikei acibei Nil kelbi ve Kalyobda Bi'ri Haman Vezir ve alay azmi muhtesib gicesi kalemler ile tahrir olunmaz bir temaadr An bildirir Verakda Msrn cemii ehli hirefi adedin ve cmle dkknlarn ve r'ya gicesin cmle alaylarn be yan ider Verakda Msrda olmayan ehli hirefi ve.alay Ideyni bildirir kim gayet mkemmel ve muhteem alaydr , Ve kzda Paann Adiliyyeye geldii gnden Msra girdii alayl ve ziyafeti azmleri ve gice kandil ve fienk admlarn [2] ve alay umumu bildirir Ve iraz name Msra vzeralar gayet nazar ideler Elzem levazmcdandr Ve neticei kelm nasiha rine dahi nazar oluna Ve yn Msr paadan razyler ise Msrdan muazzez alay ile mazulen [1] Yldz nshas (reade) [2] (admanlarn) SEYAHATNAMES 1059 Ve ill rugerdanlar ise Kasr Yusufda veya Tayatr saraynda yatrub habs idb bir hasr lar Verakda Cmle 81 hazine hasldr Ve hakirin vasyyetnamesine nazar oluna Ve Msrn cmle kuralar ve hazine kisesi in ve dirhem ve dank vakyyesi ve arpa' ve buday arl ve miskalin ve kantarn ve cml arn bildirir Ve hzinelerin cmlesine otuz be alay olur Ve paa mukarreri alay ve padia giden hazine alay Verakda Mahmili erif alaynn sebebi Cemii meayih esmalarn bildirir V rakda Mahmili erifi bildirir Ve drt aded hazine alaylarn bildirir Verakda Terifat zre paalarn avayidlerin cmlesin seksen bir hazine oldn otuz be alay temam oldn ve ni eri bildirir Verakda Cmle meayihlerin Mevldunnebi izni alaylarn bildirir Verakda Keif kerameti eeyh Mehemmedi Lebban ve menakb acib ve garibi piri fani Verakda Msrn has sirelerin ve menakb sdt Ebttahis [1] Verakda Msrn ibretnma tlsmatlarn ve garayi arm ve ehli Msrn kr kisiblerin Verakda Msrda hasl olub Rumda olmyan meyveleri ve M olan nebatatlar bildirir Ve kzda Msrda olmyan sanaatdan ve olmyan mek-ltlar ve n ve olmyan maadinleri ve hasl olan kfeleri bildir Ve sahifede Msrn ahvali bid'atle esmai fellhn ve esmai nisvan ve yini suru fellhn Verakda Der vasf tac Firavn ve sur

itan bintan ve suru hitan sbyan ve haseniyyat ahalii Msr ve kr kisbi fukara ve serg akiri beyan ider * verakda Der vasf melmiyyun ve mecazibunu kibar ve mstecabddave ola n kibar ulemalar bildirir Ve kzda Eeyh Bekri zade Mehemmed Efendi ve nakibleraf Bu endi ve menakb keramat sbyan Acib esrar garibedir Ve hukukun kesb itdiimiz efendileri izi bildirir Varakda Msrn arz beledi ve tuli nehar ve cemii akalmleri ve cemii dnyan yir ile gk mabeyninin mil hisabn ve Yeni Dnyay () bildirir Ve kzda yine cmle ' aka ve ciballeri ve enharlar ve cmle ehri azmlerile ve. Msr icre cemii ziyaretleri beyan ider Verakda Menakb Eeyh Mehemmedl Bekr ve menakb Eeyh Ali emrlis ve menakb kda Msrn cemii tariki anlarn ve mahallt yollarn ve Mevldu eyh Seyyid Ahmedl Bedev ri Dimyata ve ehri Reide gitdiimiz yollar beyan ider [2] Verakda Kasabai [1] Yldz nshas (Ebttahsis) [2] Buradan sonras Yldz nshasndandr. Beir Aa nsh 1060 EVLYA ELEB Tffahiyye ,.ve Zifte ve kasabai Mti Gamr Verakda taht kadim ehri Menufiyye Verakda Kasabai Tanta Verkada Mevldu Seyyid Ahmedl Bedev Verakda Acibei kasabai Tanta ve evsaf bazbazan meydan Bedev Verakda Kasabai Nehariyyei kadim Verakda Kasabai Sa ve Mahallei Ebu Ali kasabai ibrahim Dessuk ve Mevldu Verakda ehri kadimi De menhur Verakda Evsaf ehri Huu Isa ve hikmeti garibe Verakda Sun'u Huda Asul otu ve Medinetl Ukkab Verakda Ka l'ai skenderiyye Verakda kal'ai Ebukr Verakda Ve minelacayib Hatunu Ebukr ve kasabai mamuru dfu Verakda ehri azm benderi Reid Verakda kal'ai Reid ve Merecelbahreyn Verakda Mahalletl Emr ve kasabai Bermbal ve kasabai Diyeyi ve kasabai zfine. ve kasabai Mutub is ve Mahallei Cemir ve kasabai Fezzare ve Mahallei Deyrut ve kasabai Sindiyum ve Mahallei Atf ve Kasabai Fuvve ve Mahallei refa ve kasabai Sorum Bey ve Mahallei S alimiyye ve kasabai Malik ve Mahallei umhirat ve Mahallei Rahmaniyye ve Mahallei Dessuk ve Mahallei Ebu Ali ve Beledi Merkas ve Mahallei Diyeyi kebir ve mahallei i bri Hs ve Mahallei ibri Ri ve Mahallei Mti Cenah ve Mahallei Mihalise ve Mahallei Sah ve Mahallei Kefri Cedid ve Mahallei Nakle Verakda Mahallei Ferasdak ve Mahallei limiyye ve Mahallei Tahiriyye ve Mahallei Kefri Ziyad ve Mahallei abur ve Mahallei Seliman ve Mahallei Kefri Nahra ve Mahallei Kefri Cedidi Kebir ve Ma hallei Ebu Ahmed ve Mahallei Buhayre ve Mahallei Zaire ve Mahallei Tunub ve Maha llei Emrur ve Mahallei Tyrene ve Mahallei Alkamei Eblcav ve Mahallei Tema-liyye ve Mahallei Cezi ve evsaf Mahallei Tarrane ve sun'u Huda Natrun ve Mahallei Zaviye v e Mahallei Ebu Niane ve Mahallei Emun Cureys ve Kefri erke ve Mahallei Ktta ve Mahall ei Umm Dinar ve Mahallei erav ve Mahallei Derav ve evsaf Batnlbakar Verakda Mahalllei Subra ve Mahallei Verak ve ehri n Baba ve kal'ai Burlos ve menakb azm Verakda kasa bai Beltym ve sergzeti hakir ve kasabai Sinaniyye ve ehri azmi Dimyat Verakda kal'ai Tine Verakda e hri Feriskr ve beledi erebaz ve Mti Ebu Galib ve beledi Ke'sl Hali ve Mti Ebu Abdullah ve beledi Tahriyye ve bele di Buat ve beledi Zenci ve Mahallei Muak ve Mahallei ehri irbin ve evsaf Mahallei Ber mbal ve beledi Diya-st ve beledl Hyariyye ve beledi irin Ka ve vilyeti Dakhal yani Ma sure Verakda ehri Menzile ve evsaf ehri Semennut ve taht sani ehri Garbiyye Verakda Kasabai enbat SEYAHATNAMES 1061 Kebir ehri kadim Kalbiyye Verakda Msrdan Fancistan menzillerin beyan ider Evvel kasabai Meban ve ehri azmi Beni Seyf ve kasabai Fine Verak da Dirahti sun'u garibe ve ehri mamuru Minye Verakda ehri Emuneyn ve ehri Melevvi ve kasabai Darud ve kasab Sanhu ve ehri azm Menfalt Verakda ehri kadim Isyut Verakda Cebelt Tylinnlacibetl garibe Ve kasabai Ebu Tic Verakada Kasabai Time ve kasabai Tahta ve hkmeti Cezire ve kasabai Suhac ve kasabai Men-iyye ve tahti Saidi Ali dehlizi Cisri Cedi(d) Verakda Berberistan ve Sudan ehirlerin beyan ider Evvel kasabai Pelpi ve kasabai Fuvvehi Ali ve

ehri Kna Verakda Benderi Kusayre sahili Bahri Svey ve ehri Kes Verakda ehri kadim Uksureyn ve kal'ai Silsile ve kal 'ai Kolombo Verakda ehri kehene Syuba ve ehri kadim Isvan Verakda Hikmeti Huda ecerei acibe Verakda M inelacayib ve evsaf elllt Verakda Kal'ai Ebvab ve taht Azreka Cazu Verakda Kal'ai kadim ehri brim Ve brimden diyar Fo ncistan ehirleri ve kal'alarn beyan ider Evvel Ali Osman hududun beyan eder Ver akda Haddi Foncistan kal'ai Magak ve kal'ai Tennare ve kal'ai ee ve vasf Mencenik Nemrudu ln V rakda Kal'ai Narnarinta ve kal'ai Ve kal'ai Sind ve sahrayi Danka ve kal'ai Vardan Verakda Sahrayi Hamca ve kal'ai Tombuso ve kal'ai Cellet krav ve kal'ai Hafri Foncistan ve kal'ai Meev ve kal'ai Tumbal ve vily Hredikan Verakda KaPai Firdaniye ve kal'ai Difna ve kal'ai Arko ve kal'ai Benni . Verakda Kal'ai rtid ve kal'ai r? ve kal'ai Ceriyye ve kal'ai Hunak Kadim ve kal'ai Kandek ve kal'ai Kuli ve kal'ai Bikr ve bild Sudan kal'ai Dunkale ve sfat hayvan zorenpay Verakda ehri Zegave ve kal'ai Tanusi ve ekli acibei ifrit cazu ve Hisar Kenise ve Camii Ha zreti Sleyman Verakda Kal'ai Ab kur ve rbat Deffare ve kal'ai Melik dris ve kal'ai Garri ve ehri azm kal'ai Halfah ve hri kadimi Ilgun ve ehri azmi^ Koteray ve ve ehri Idey Verakda Kal'ai Hilletl milk ve kal'ai Noci ve kal'ai Arpac ve kelm acibei braderi melik ve kal'ai Isan ve der* beyan vkf hal ve d yan sfat gergerdan Verakda Ekli hayvan kazk boynuz ve kal'ai Bakys ve kal'ai Hillet e kal'ai Hilletl Cnd ve taht Foncistan kal'ai Sennare ve mlakat melik Foncistan Verak da Lisan ber ve iklmi arz Sudan Verakda Hatt istvadan ieri vilyeti Rmeyletil Himal ve Kal'ai Abruka Sudan ve ibretn ay acibe Verakda Ve minel 1062 EVLYA CELEB Bu fihris kitab [2] bu mahalde temam oldu vesselam [1] ^Harke) okcak. [2] Yldz nshas (Bu fihrisi kitab) mudhiketl garibe Verakda Duay Hindi ve ehri Ebu Temir ve ehri Buruein ve kal'ai Boru ve hikmeti Huda ve kal'ai Donku-de Verakda Cebeli garayibi Sindas acayib ve Vadii Selcilh Verakda ehri azmi Rmeyletil Himal ve eklt acibeleri beyan ider Verakda vil ersinka ve Nili Mubarekin menban beyan ider Verakda Foncistandan Habe menazillerin beyan ider Ve ehri Clm ve Cencife ve ehri azmi Rmeyletil Himal ve yine taht Fon-is ri Sennare ve ehri Bakys ve evsaf vadii Garib koz ve vilyeti Dumbiyye Verakda ehri Bo rega ve ekli kalyemisk kedisi ve kal'ai Nardi ve vadii Abra ve vilyeti Maymunistan ve menzili Dnklab ve Ce zirei L'l ve menzili tle Verakda Menzili Kum liman ve taht Habe cezirei Sevakim ve ehri Kif ve cezirei Dehlek ve min elacayib velgarayib ve kal'ai Musova Verakda Kal'ai Harkova Verakda Kal'ai Hindiye ve kullei Tuzla ve ehri harab Behlle Verakda ehri kadim Zeyl' Harkova Verakda Ziyareti Baba Mendub ve kasabai Seherta ve kal'ai Vikat ve ehri Hediyye v e ehri Razdan ve ehri azm Mukadisu ve menzili kabilei Cinkle Ve Habeden Msr menzille bildirir Verakda Elfaz lisan Habe ve lisan te perest Baniyan ve menzili Hanend (e) ve lisan fasihi Sryan ve menzili kabilei Okut Verakda Lisan Imran ye menzili aha ve enzili vadii Cenfta ve kal'ai brim ve neticei seyahati hakiri prtaksir Verakda brimd en kabaili Knuz ve kal'ai Tumanis ve beledi Hammam firavn ve kal'ai tfu ve kabaili Hceyze ve kabilei Cafer ve kal'ai sne ve ehri kebiri Ermen ve ehri Kurna Verakda ehri Nekkade ve kasabai Hu ve minelacayibi sun'u lyezal ve kasabai Seminhut ve minelac ayibi Seminhut ve kasabai Berdis ve defa ehri Circe ve Elvahatlar beyan ider Elvah Evvel ehri Ceyke [1] Verakda Elvah Kebir ehri Kalimon ve hikmeti Huda 1063 Evliya elebinin kayd ettii tarihlerin Arap harflerile yazllar (Sayfa 176) JEvliya bu kasra tarihin didi Oldu itmam kasr kmyab blend Sene 1081 ^>1" j. Wj' (Sayfa 178) Qrnce Resm dai didi tarih

Mkemmel kasr brahim paa (dr) Sene 1083 S A Y u-' Evliya elebi bu kha didi tarihin Oldu itmam ey beim kasr blend Sene 1081 \ A \ uHazreti Bayram paa kim odur Zinet ryi sarayi milki din Az mddet icre ol sahib kerem Yapd bu kasr ltiii' bkarin Fethiya itmamna tarih oku Sene 1037 * yj y. \ V V (Sayfa 178) Didi bir bendesi bir hoa tarih Taalllah zehi tak mferrih Sene 1037 (Sayfa 193) Seyr iderken iki eksikli didiler tarih Eserin eyledi eshab gznin ihya Sene 1032 u eb>f yU? ^4,1 ^y (Sayfa 200) Akbet Mahmud sd Sene 975 1065 fJ1 t-TJ-V li-^jl j^ l^l 4^ N V t {Sayfa 249) Dua idb didim ey Evliya bu kasra tarihin Zemin durduka dursun bu mekn asman s Sene 1082 l-l j\.J ^-jj-i jjj o^-j (Sayfa 253) Yerinde Camii li esas bihemta Sene 1075 \ . V o <(Sayfa 254) Camii Cennet misale dd tarihi temam Oldu brahim paa camii dar selm Sene 1078 j.U" _jlf ^JL-j Alil v^>- ^.U \ V A (Sayfa 255) Hatifi gayh pesend idb didi tarihini ' Oldu hakka kim mferrih resmi payi Mustafa Sene 1077 \ V V n temama iricek hatif didi tarihini Byle imale muvaffak oldu Firdevsi irem Sene 1074 1066 Dua idb didi itmamna Zeki tarih Yerinde camii li esas bhemta Sene 1074 \ v 1 < Didi Nak bu bina tarihini Kasr eyvan zre oldu ... Sene 1083 . . . ^jjl ojjjl jl_5>_l ^ >.At c (Say/a^ 256) im temama iricek hati/ didi tarihini Bu sevab oldu revan Sultan Mehemmed adna Sene 1077 ci* jj- ill- jijj <-y ^ \ V V (Sayfa 261) Evliya grdnde etdi pesend Didi tarihini Binayi Azm Sene 1083 \ A r c-(Sayfa 278) Nu iden mdi zldlinden didi tarihini Bu sebile cuyi aynndan dolar su daima Sene 1037 Sekebil sebili cuyi Kevser Sene ..." 1067 (Sayfa 484) Byle nuran camie tarih Lminnur camilhasenat Sene 1063 olii-l ^-UC**^ (Sayfa 583) Hseyn Efendinin makam darselm Sene 1013 N Y v {Sayfa 584) Ah vah Ruay Sene 1059 (Sayfa 1479) Dua idb didim ey Evliya bu kasra tarihin

Zemin durduka dursun be mekn asman s Sene 1083 \ ..Ar c Cayi mferrih dilka Sene \1088 \ . A A c Zeki dai didi ann tarihin Buna kasr Cennet denilmek seza Sene\1088 \ A A u 1068 Didi Atay mevtine tarih da dil Sene 1039 (Say/a 699) Sittya bu bur in tarih Zehi mermer kal'ai ziba Sene 667 t-^~ n->y. x tj(Sayfa 713) Qrb L'l didi oldemde tarih Ne bmisl oldu li kal'e bd Sene 1003 ill ul Jlc ^4jl Jt. ^ * (Sayfa 739) Her gren ide dua sahibine Dd tarihi hayr Dilver Be u*>-l_^> lco oOjl cjjf (Sayfa 742) Qerekdir byle hayra ola tarih. Hezar ahsent smail t Van Sene 1086 le il y J^lc-l cl~>-l j\y> Piyade grd itmamn dua idb didi tarih Zehi kasr muall ki mbarek ide Hak an Sene 1069 Dua ile bu kasrn Evliya tarihini didi Mbarek eylesn Mevl bu li kasr vly Sene lifi] (Evliya gricek esasn ann) olmak lzm. (Sayfa 808) Ktib didi ann tarihini bil ey hmam Sene bin altm birinde bu bina oldu temam Sene 1061 (Savfa 820) Birisi kalkub didi ey Evliya tarihini ah Zemzem zre oldu kasr ibrahim bina Sene 1083 j^jK Ujl ^y"^ v5~i^. ^ -/^ <J-^j' ojj' f^*-) ^ \.Ar c(Sayfa 1014) Hatifi gayb bearetile didi tarihini Ald Lehden Kamanieyi ehinah cihan Sene 1083 (Sayfa 1016) Evliya gricek esasn [1] Didi tarihini Binayi Azm Sene . . . d-LI ^rjf Ujl ^L^, j_j\J Evliya tahsin idb tarih didi Kasr divan oldu ahane ltif Sene 1084 ^.kl 4)'ULi- <j\y \ A i Evliya grd didi tarihin Olmu itmam bu makam vl Sne 1084 , N A t <u (Say/a 1027) (Dud) burcu evliyadan Msra b Sene 913 Uranm koluna kuvvet v Sene 975 O^ e) j.' dlo jjl ^ V o U Akbet mahmud de Sene 975 A Abaza 42. Abaza Byk endalar 84. Abazai Arlan 84. Abazai Artlar 85, Abazai alar 84. Abazai endalar 84. Abazai Kam 85. Abazai Keler 85. Abazai Sade 85. Abazai Sualar 85. Abazalar 85. Abbar (eyh) 241. Abbas (Eeyh) 791, 812. Abbas Aa 278, 535.

Abbasi Gamr (Eeyh) 765. Abbas (Eeyh) 530. Abbasiyan (li) 36, 37, 38, 41, 48.. 52, 53, 53, 53, 54, 58, 59, 69, 119, 164, 167 , 231, 433, 567, 588, 998. Abdi Efendi 95. Abdullah (Eeyh) 638, 812. Abdullah (Halife) 39. Abdullah Bey 533. Abdullah bin Abbas bin Abdl Muttalib 36. Abdullah bin Halmets Selma 548. Abdullah bin Mazini 36. Abdullah bin Mes'ud 696. Abdullah bin Ziyad 572. Abdullah Ebttuyur (Eeyh) 643. Abdullah Efendi (Kk Mahmud Zade) 582. Abdullah bni Amr ibnl s (Eeyh) 579, 779. Abdullah bni Hadafets Sehm 549. Abdullah ibni eyh Celle 780. Abdullah ibni Tahir 578. Abdullah ibni Zbeyr 764. Abdu llah Msrahim (eyh) 593. Abdullah Ensar 250. Abdullah Faryab 377. Abdullah Maarev ( . Abdullah Marib (Eeyh) 528, 707. Abdullah Sehim (Hudafe olu) 33. I Abdullah Vast (Eeyh) 629. Abdullah Yetim 376. Abdullah Zikrur (Eeyh) 990. Abdullahuz Znit 712. Abduliahl Berk 696. Abdullahl Haccar 697. . Abdullahl Halef 761. Abdullahl Kurey (Eeyh) 818. Abdullahl Megaver 696. Abdullahl Yemenyyl Zeyl (Eeyh) 577. Abdulah erif (Eeyh) 748. Evliya elebi 10 68 1074 Abdurrahman Efendi (Ruznameci) 408, 409, 456, 457, 535. Abdurrahman ibni Hassan 22. Abdurrahman ibnl Avf 696. Abdurrahman Paa (Msr Mtevellisi) 27, 439, 443, 534, 535, 1031. Abdurrahman Filistin 1037. Abdurrahman Sveyd 630. Abdurrahman Zlt (Eeyh) 748. Abd Knav (Eeyh) 817. Abdurreuf (Eeyh) 707. Abdl li (Eeyh) 609, 610. Abdlziz (Eeyh) 610. Abdlziz (Sultan, li Abbasiyandan) 216. Abdlziz bin Yakup 38. Abdlbaki (Elmevl) 583. Abdlbaki bin Mahmud (Elmevl) Abdlbaki orbac 278. 768. Abdl Gani (Eeyh) 748, 991. Abdlhak (eyh) 234. Abdlhalik (Eeyh) 707. Abdlhalim Aa adir Efendi (Dersam) 528. Abdlkadiri Tartu 225. Abdlkadirl Ceyln 98, 250, 428, 690. Abdlkerim (Eeyh) 610, 791. Abdlmecid (eyh) 610. Abdlmecid amul (Eeyh) 768. Abdlmelik (Eeyh) 783. Abdlmelik (Halife) 36. Abdlmelik (Saman) 39. Abdlmelik bin Mervan 673, 674, 75. Abdl Muttalib 52. Abdlmmin (Eeyh) 991. Abdlmmin Emeviyyun 68. Abdlvahhab Cevheri 629. Ablvahit (Eeyh) 638. Abdnnebi (Eeyh) 818, 991. Abdrezzak (Eeyh) 990. Abdsselm (Eeyh) 812. Abdssslm Kalib (Eeyh) 638. Abdsselml Makr (Eeyh) 812. Abidin (Emir) 310.

Abidin Bey 225. Abre (Kavm) 951. biyar (Kasaba) 630. Abkam (Melik) 7. bkur 877. Abra 936, 962. Abuhur 838. Abutih 149. Abyar 149, 541. Acem 47, ',4. Acln 108. A epst (Airet) 86. Ak Ba (li) 75. d ibni eddad 495. Adalya 542. Adana 99, 106', 115, 541. dem 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 19, 24, 35, 47, 163, 359. Addud Devle 6/6. Aden 165, 939. dil Enuirevan 39. dil Kabus 3 9. dil Merdavunc 59. dil emkin 39. diliyye 118, 162, 184. 1075 Afnu (Kavm) 72, 73, 659. Afrika 68, 71. Afvan (Eeyh) 991. Agleb yan 68. Ahiidiyyun 570. Ahlat 55, 56, 88. Ahmed (Saman) 39. Ahmed (Sultan) 95, 10i>, 269, 297, 298, 299. Ahmed (eyh) 233, 234. Ahmed Aa (Musahib) 278. Ahmed Aa (Mhrdar) 526. Ahmed Aa (Taslak zade) 778. Ahmed bin Ali (Ahidiyundan) 308. Ahmed Ebl Abbas Eatr (Eeyh) 657. Ahmed Efendi (Kemal paazde) 59, 147, 455, 1026. Ahmed Han 91, 104. Ahmed Hayat 581. Ahmed ibni Elmstekfi Billh Sleyman 567. Ahmed ibni Tuln 196, 308, 497, 549. Ahmed Kad Mehemmed (Eeyh) 989. Ahmed Mstekfi Billh 37. Ahmed Paa (Defterdar)'396, 470, 547, 586, 1018. Ahmed Paa (Fortac) 946, 948. Ahmed Paa (Hafz) 710. Ahmed Paa (Hayin) 583, 1026. Ahmed Paa (Kprlolu) 79. Ahmed Paa (San) 714. Ahmed Paa; (Vezir) 169. Ahme 01, 954. Ahmedi Davud (Eeyh) 658. Ahmedi skenderan (Eeyh) 530. Ahmedi Kalyob (eyh) 614. Ahmedi Rufai (Eeyh) 469, 575. Ahmedi imav 748. Ahmedi ryan (Eeyh) 632. Ahmedi Yesev 98. Ahmedl Acem (Eeyh) 527. Ahmedl Becm (Eeyh) 631, 632. Ahmedl Bedev 293, 427, 463, 464, 465, 589, 590, 604, 605, 606, 609, 610, 611, 612, 613, 614, 615, 647, 707. Ahmedl Fergal (Eeyh) 799. Ahmedl Hesen (Seyyid) 632. Ahmedl Marib (Eeyh) 712. Ahm (Eeyh) 638. Ahidiyyun 6, 58, 163, 194, 231. Akabe 433, 436, 437, 438, 439, 440. Ak abei Amirl Cheyn (eyh) 239. Akdeniz 64, 65, 66, 80, 164, 339, 537, 695, 707, 715. Ak Dnya 84. Akke 30, 31, 42, 61, 108, 208, 304, 569, 693. Akiril Bestelkonl Beyza 667. Akkerman Kal'as 48, 81, 536. Ak Koyunlu (Devl eti) 45, 46. Ak emseddin 60, 61, 62. Alagorna 81. Aliyye 88. Alaman 542. Alaehir 38 3. Alullah Ebrri 654. Alddevle (Zlkadir olu) 93, 118, 677. Alddin (Sultan) 89. Alddin (Zlkadir olu) 102. Alddini Basrav (Eeyh) 82 ra 668. 1076

Bey (Eeyh) 632. Bey (Mall) 94. Buthu Millet 779. Cemalddin 710. Efendi (Eeyhi Sdt) ibni Ebi Talib -57. Kerremddini Adn 900. Kethda (Nili) 775. Kibar (Eeyh) 780. Maz 3. Meden (Eeyh) 598. Muzaffer 51. Mnibat (Eeyh) 747. Paa 713. Refi (Eeyh) 638. mrles (Eeyh) 527, 585. Veci (Eeyh) 637. Vetah (eyh) 778. Acem Eeyh) 632. Meranke (Eeyh) 699. Sakat (Eeyh) 657. i Sennar (eyh) 791. Tancav (Eeyh) 657. yyl Ayya (Eeyh) 747. yyl Haddad (Eeyh) 748. yys Sabir (Ee Aliyys Sak (Eeyh) 747. Alkamei Eblcav 724. Allsime 988. Altparmak Efendi 218, 582. Amalika (li) 16, 19, 74, 87. Amasya 45, 93, 102. Amed M erhum (eyh) 528. mid 40. mir ibni Cercan 36, 579. mir ibni Ukbei Cheyn 33. Amlak 16. Amr ibnl s 24, 25, 26, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 58, 67, 124, 141, 164, 191, 192 , 193, 197, 277, 309, 320, 321, 502, 503, 547, 549, 575, 604, 671, 672, 696, 700 , 784, 791, 841, 974, 975, 992, 993. Amran (lisan) 967. Amrav (eyh) 614. Amsterdam 77. Anadolu 81, 91, 115, 150, 542. Anapa 86. Anculiyan (Devleti) 51. Ancur 51. Andrya 86. Andri 46. Angeli 991. Ankara 89Anpir sfan 77. Anpir Radal 77. Antakya, 24, 45, 108, 541, 545. Apsuka (Kal'ai) 902. Arab 17. Arabistan 29, 60, 86, 532. Arablar 491. Arbac (Kal'ai) 881, 882, 8S3, 930. Ardiln 44. Aristo 88, 459, 462, 697. Aristotalis 23. Alev (Vilyeti) 830, 831. Alevistan 898. Ali 34, 35, 39, 45, 58, 67, 111, 236, 571, 687. Ali (Berberolu) 978. Ali (Eeyh) 899, 989. Ali Aa (Kr kapucu) 535. Ali Aa (Kuzu) 95. Ali Bebii (Eeyh) 66 Bey (Circeli) 140, 185, 808, 809, 811, 831. Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al Al 1077 Ari 11, 395. Ari denizi 65. Ark (Beledi) 877. Arku (Kal'ai) 865. Arslan Bey 83. Arslan Kay 213. Aryak (Melik) 7, 828. Arz Atkih 1035. Arz Fayyum 1035. Arz Hasan 9, 33, 677, 1033. Arz Mukaddes 19, 33. Arzrum (Erzurum) 54, 99, 115. saf Berhiya 913, 918, 920. sim bneyh Ebrri 656. siye Ana 20, 23, 578, 1011. Askalan 32, 41, 676. Askalaniyye 34. Asvan 5, 7, 12, 18, 20, 27, 149, 165, 172, 339, 349, 504, 828, 829, 830, 831, 83 2, 833, 835, 836, 917. Amunin 149. At Meydan 60. Ata Beg (Devletli) 40, 41, 42, 43, 44, 200. Ata Bei Kebir (Devleti) 41. Ataullah (Melik) 69. Ataullah Senhur (Eeyh) 648.

Atf (Beledi) 772. Attar bin Grci 685. Avar Oullar (bnl) 612. Avc ibni Unuk 921. Ay B egt Trkman (Sultan) 42, 43, 231, 422, 565, 570, 800. Ayas Paa (Yenieri Aas) 676. Ayasofya 16, 163, 303. Ayas uluk 303. Aydn 89, 360. Aydn Bey 89. Aydos 16. Ayntap 108. yinei skender 691. Ayn ems 494, 495. Aypiga (Airet) 86. Ayya (Eeyh) 529. Azerbaycan 41, 45, 46, 49, 52. Azerya 20. Azlm (Cebeli) 936. Azrail 922. B Baba Horasan 747. Babil 22. Babseki 90. Bablmendub 956. Bablyun (Kal'a) 30. Bae 973. Badis (Devleti) 68. Badran 47. Bafra 45. Badad 36, 39, 48, 49, 52, 54, 58, 59, 61, 62, 74, 98, 119, 126, 165, 428, 503, 54 1, 545. Bageniski 73, 659. Bag 96. Bahire 149. Bahiruddin Togtekin 59. Bahri Ebyaz 90. Bahri Harez 540. Bahri Hazer 96. Bahri H icreyn 541. Bahri Hind 537. Bahri Kulzm 18, 65, 541, 956. Bahri Lehse 541. 1078 Bahri Muhit 64, 65, 66, 69, 70, 77, 80, 81, 537, 898, 954, 955, 956. Bahri Okyanus 537, 538, 898. Bahri Sefid 59, 64 , 543. Bahri Svey 960. Bahri Umman 537, 538, 545, 898. Bahri Yusuf 1003, 1004. Bah riyye (li) 42. Bakar (Kal'ai) 867. Baks (Kal'ai) 888. Bakr (eyh) 474. Bali Bey 763. Balus (Melik) 19. Banyan (Kavm) 963. Banyan (Mverrih) 956. Banyanler 945. Barkuk (Sultan) 37, 49, 59, 208, 231, 283, 301, 567. Basra 41, 49, 52, 74, 165, 503, 541, 545. Batlamo 23. Batalise 87. Batarn (eyh)'502. Batay (Beledi) 771. Batlimos 64, 8 7, 338, 339, 536, 537, 538, 544, 843. Batnl Bakar 593. Bayburd 93. Bayezid Han (Yldrm) 37, 48, 49, 60, 62, 81, 91, 82, 100, 104, 124, 536, 567. Bayram Paa (Msr Valisi) 185, 281. Baytar (Hamolu) 6, 9, 11, 12. Bayzar bin Ham 163, 306, 599, 668, 707, 753, 822, 983. Beasr Delke binti Zibake 600. Becperm 79. Be 78. Bedev (Beledi) 753. Bedev (Kabaili) 648. Bedrddin bin Mehmed (Eeyh) 580. Begn olu 79. Begevnski (Devleti) 70. Behice (Kabaili) 648. Behnisa 15, 23, 32, 149, 989, 991, 992, 993. Behzad ah 501. Behzad Erjenk 480. Bekir avu 534. Bekiriyye 545. . Bekrzade (eyh) 465. Bekr Zade Efendi (Eeyh) 530. Belbi (Kasaba) 813. Bel'am ibni Baur 956. Bel is 9, 11, 30, 33, 114, 115, 14% 431, 447, 1033, 1034, 1035, 1036. Belgrad 99. Belh 541. Belh (Padiahl) 51. Belkis 958. Beltm (Kasaba) 733. Benderi Abra 65. Benderi Acun 65. enderi Behlle 65. Benderi Burga 65. Benderi Ciddiyye 34. Benderi Dunklp 65. Benderi Kasire 65. Benderi Reyde 65. Benderi Tuzla 65. Benderi Zule 65. Beneye (Beledi) 769. Benhi (Beledi) 771. Beni bid (li) 433. Beni Agleb (Devleti) 68. 10.9 Beni Akil ibni Ebi Talib (Devleti) 45. Beni li Esed (Devleti) 44. Beni li Hill (Devleti) 71.

Beni li Ziyad (Devleti) 39. Beni Amalika 15. Beni Artk (Devleti) 44. Beni Asfar 84. Beni Avn (Kabaili) 648. Beni yid (Kabile) 32. Beni Bahriyye (li) 58. Beni Cafer 826. Beni Cevvare (Kabile) 32. Beni Crhm 57. Beni Czam 342, 617. Beni Hafaz (Devleti) 68. Beni Haram 342, 617, 1038, 1039: Beni Harn (li) 67. Beni Hemedan (Devleti) 44. Beni Hill 66. Beni srail 516. Beni Kelb der cezirei Sakliye Devleti 68. Beni Ktade (Devleti) 57. Beni Leys Saffariyan (Devleti) 39. Beni Malik (Kabile) 32. Beni Berdasl Kilb (Devleti) 44. Beni Nahfe (Kabaili) 648. Beni mer (li) 62. Beni Resul (Devleti) 56. Beni Reid (li) 62. Beni Ribag (li) 62. Beni Rseyd 439. Beni Sa'd 573. Beni Safer (li) 433. Beni Safvan 959. Beni Salih (li) 433. Beni Salim (li) 108. Beni Selme (li) 108. Beni Seyf 12, 24, 149, 339, 778. Beni Sveyf 15, 132. Beni ahin (li) 433. Beni kr (Kab le) 32. Beni Ta (l) 67. Beni Trab (li) 108. Beni Veyse (Kabaili) 649. Beni Zeyd (li) 3. Beni Zhd (li) 62, 439. Berberistan 164, 363, 898. Berdis (Kasabai) 980. Berlus (Kal'a) 32. Bermbal (Mahallei) 753. Bermei 222. Bersik (Beledi) 664. Berum (Beledi) 772. Berums (Beledi) 772. Berut 108, 208, 304, 507. Besatn (Beledi) 477, 776. Besleb (Airet) 86. Beek 229. Beir Aa 535. Betni (Kal'ai) 865. Betra (Beledi) 753. Bey Saray 764. Be yaz (Eeyh) 812. Beybars (Sultan) 212. Beynel Cenaheyn 747. Beynel Farzeyn 747. Beyn el Mevceteyn 747. Beyti mer 149. Beytlhazen 20. Beytlmukaddes 541. Bill (Eeyh) 899. B lli Ensar (Eeyh) 637. Billi Habe 634, 696. Bilecik 89. Bingl 2. Birecik 61, 108, 541. 1080 Birmgal 453. Bi'rl Muhst 683. Bisni 82. Bitlis 21, 22, 55, 677. Bitlis Hanlar 21. Braba 86. Bokrad 23, 88, 263. Bolayr 90. Borega 933, 934. Bornu 73, 545. Boruses 910. Boruste (Kal'ai) 911. Bostan Ky 776. Bozduk 82, 85. Brak 78. Budin 692.

Budukani 542. Budan 91, 99. Budan (Devleti) 81. Buhara 47, 545. Buhayre 705, 706, 723. Buhtunnasr 13, 19, 88, 306, 308, 600, 669, 697. Bkre 81. Bulak 292, 293, 294, 313, 452, 729. Bulgar 48. Bundukan 226. Burhaneddin (Eeyh) 657 . Burhaneddin Efendi 328. Burhaneddini Eirdir 528. Burhaneddini Rum (Seyyid) 161, B urlos 149, 717, 730, 731, 732, 746. Bursa 2, 49, 60, 80, 89, 90, 91, 103, 104. Busr 579. Buat (Beledi) 752. Bukratos Kratfilikos 536. Brke (Beledi) 664. Brketlhac 4 83, 515. Bveyh (Devleti) 39. Byk Jana 82. Byk Kbcak 83. C Caber Kal'as 55, 88. Cabirl Ensar 699, 841. Cabiyye (Devleti) 73. adr (Kavm) 28. Cafer elebi (Ta Zade) 676. Cafer Muzaffer 51. Calinos 263. Calut 106, 166, 677. Canic 969. Caniha (Kale) 92. Canpulad (Sultan) 211. Caveli (Sultan) 501, 579. Cayk (Nehir) 83, 544. Cebeli Arafat 2, 3, 33. Cebeli Becamim 164, 494. Cebeli Calt 166. Cebeli Cebrun 17, 18. Cebeli Cudi 8, 11. Cebeli Cui 43, 164, 167, 389. Cebeli Czam 164. Cebeli Deylm 96. Cebeli Gdemas 9. Cebeli Her aman 495. Cebeli Hermin 14, 498. Cebeli Hiram 164. Cebeli Hcan 164. Cebeli Kadr 953. Cebeli Lukan 164. Cebeli Mukattam 33, 164, 304, 494, 515, 547, 548, 549. Cebeli Ruhban 2. Cebeli Takatu 164. 101 Cebeli Tayliman 794. Cebeli Timsah 827. Cebeli Yekir 579. Cebell Ahzar 502. Cebell Kamer 66, 164. Cebelt Tayr 794. Cebliyye 108. Cebril 2, 3, 5, 17, 788, 922. Cebriyye (Kal'ai) 866. Cebrun (Eeyh) 989. Cell (Tarih i bni) 477. Cellddin (Eeyh) 747. Cellddni Rum 89. Cellddini Siyut 579-Cemaleddi 89. Cemal Zade 584. Cemire 718. Cenbe Giray Sultan (Mehmed Giray Han olu) 82. Cenfita 969. Cengiz Han 47. Cengiziyan (Devleti) 47, 48, 49, 50, 55, 74. Cenvan 80. Cercan 39. Cerrar ba 946. Cersinka 925, 926, 927, 928. Cevher Kayt 304, 308. Ceyhun 430. Cezayir 59, 64, 65, 130, 541, 545. Cezi (Kasaba) 724. Cezire 149. Ceziretl mer 40, 53. Cibali Heremeyn 164. Cidde 34, 65, 515, 819. Cilletlmik (Kal'a i) 880. Cinan (Beledi) 668. Cincife 929. Cincig (Nehir) 82. Cineviz 47, 86, 542. Cineviz Devleti 80.

Circe 132, 149, 339, 449, 459, 803, 804, 805, 806, 807, 808, 809, 810, 811, 812. Circe Bei 449. Cize 16, 32, 149, 150, 500, 528, 1009, 1010, 1011, 1012. Cizei Yusuf 132. Cude 12, 1033. Cudi (eyh) 780. Cuh (Bele di) 772. Cus (Eeyh) 573. Cui Da 548. Cu (eyh) 238, 473. Cndi 226. Cndi Sevr 888. 46. akar Kalmk (Devleti) 83. akatorna 79. akmak (Sultan) 38,231,302,310, 567. akr Kocur zade 582. aldran 101. arna 79. eh Devleti 76. ehril 86. elebi Blmevahib (bneyh) 528. elebi avu 534. elebi Efendi 430, 467, 468. elebi Sultan Mehemmed 49. 1082 Davud Aa (eyhlharem) 535. Davud Paa (Msr Valisi) 38, 710. Davudiyye (Beledi) 648. Davudiyye (Sultan) 218. Davudiyyei Kebir 226. Davudl Arab 595. Davudl Azab 770. Davud azeli 697. Deffare 877. Dehlek 65, 73, 941, 961. Dehnur (Beledi) 770. Deli Hseyin Paa (Beledi) 777. Delke binti Zibake 18, 632, 669. Demavend 2. Demenhur 31, 648, 649, 650, 651, 652, 653, 654, 657, 658, 659. Demir Kapu 46, 96. Dendere (Beledi) 977. Denkddyano s 670. Deramis 1033. Derav (Kaza) 727. Derbendiyan (Devleti) 46. Dergn (Melik) 18. Dergzin 54, 98. Derne 98. Dersan 3. Desus (Beledi) 664. Dertenk 98. Dervi Mehemmed Paa 456. Deie 313. Deti Kpak 47, 48, 82. Deylim 545. Deylimyan (Devleti) 51. Deyri enud 582. Deyrut 718. Deyyar (eyh) 765. Difna (Kal'ai ) 864. Dilver Bey 533. Dimetoka 100. elebi Zeynelbidn (Eeyh) 528. erakese (Devleti) 42, 59. ercis (Kan) 881, 882, 883. erkezi Bozoduk 85. erkezistan 81, 82, 83. erkezlasl 1026. in 39, 48, 51, 64, 83, 542, 545. in Main 48. irut 541. ldr Sahras 676. nar Mustafa Bey 534. obaniyan (Devleti) 52. orlu 100. orug (Nehir) 75. D Dabbetl Arz (Cebeli) 920. Dadiyan (li) 24, 75, 92. Dadya Muntan 50. Dastan 47, 48, 82, 83, 539. Dahruc 991. Dakhel 754. Danka 855. Danilova 270. Danimarka 537. Danimarka Devleti 77. Danimendiyye 88. Danimendiyye (Devleti) 45, 8

9. Daniyal 19, 23, 33, 697, 899. Dr 51, 670. Darem 18, 20. Darm ibni Reyyan 997, 99 8. Darudu erif (Kasaba) 787, 788. Davud 20, 106, 166, 677. Davud (Eeyh) 989. Davud (Hakim) 508. 108 3: Dimyat'12, 32, 41, 42, 65, 66, 119, 122, 131, 132, 149, 150, 163, 164, 167, 306, 339, 453, 457, 485, 508, 539, 541, 543, 570, 676, 730, 736, 738, 740, 741, 742, 743, 744, 745, 746,'747, 748, 750. Dimyat Boaz 22. Dinci (Beledi) 752. Dmklp 937. Dinur 541. Divbd 701, 954. Diyala (Devleti) 53. Diyala (Nehri) 544. Diyaribekir 44, 45, 49, 52, 54, 115. Diyast (Beledi) 753. Diyeyi Kebir (Kasaba) 721. Diyyi (Kasaba) 717. Dobre Venedik (Devleti) 79, 80. Dodoka olu 79, 270, 542. Dodokistan 79. Doniye 951. Donkol ibni Husam 868. Donkolai Berberistan 868. Donkude (Kal'ai) 913. Dorozenka 86. Dumbistan 898. Dumbiye 933, 935. Dumbuli 44. Dum Dumi 44. Dunkarkz 537. Dunkarkz (Devleti) 78. Dunkla 70. Durkud Paa 72. Dlib (Eeyh) 877. Dmeyre 746. Dnkarka 78. Drgam (Eeyh) 747. Drre 22. E Ebu Ahmed (Kasaba) 723. Eba Bekir 22, 29, 58, 236. Eba Eyyub Ensar 36, 38, 10li 25 0, 297. Eba ehbe (Eeyh) 658. Ebi Derda 26. Ebil Hasan 304. Ebu Abdullah Mehemmedl Mehdi 53. Ebu Ali (Kasaba) 149, 640, 720, 762. Ebu Ali Sina 24, 263,333, 377, 515, 874. Ebubekir (Eeyh) 663. Ebubekrl Kefev (Eeyh) 583. Ebubekirt Tartus 697. ( Ebu Cafer 53. Ebu Cafer bin Abdullah 53. Ebu Habil Muhyiddini Buhar 369. Ebu Heva (Eeyh) 657. Ebu Hzr (Beledi) 664. Ebu Hreyre 575, 576, 577, 841, 1010. Ebu shak Mehemmedl Mutasam Billh 53. Ebu Karibe (Eeyh) 748. Ebu Kemal -772. Ebukir Kal'as 702. Ebukis 700. Ebu Mansur Harunr Reid 53Ebu Mehemmedl Hadi 53. Ebu Muhammed bin Umranl Kavvas 371. Ebu Mslim 36. Ebu Nasr Gaffar 33, 548. Ebu Neha (Eeyh) 798.

1084 Ebu mer 35. Ebussuudul Carici 470. Ebulk (Eeyh) 992. Ebutic 339. Ebu Sh (Kasaba) 797. Ebu Sfyan 35. Ebu a'ra (Beledi) 772. Ebu Temir (Beledi) 910. E bu Usaybe (Eeyh) 748. Ebu Yahya 813. Ebu Yakub (Eeyh) 658. Ebu Yusuf (Eeyh) 748. Ebl bas 695, 747. Ebl Abbas Abdullah 53. Ebl l (Eeyh) 780. Eblbeer (Eeyh) 580. Eblfet 32, 733. Eblharis 24. Eblhasan (Eeyh) 791, 818. Eblhasanl Bekri (Eeyh) 561. Eblhevl 498, 499, 500. Ebl z (Eeyh) 598. Ebl Kababt 12, 668, 707, 822. Ebl Kababt Bayzar 753. Eblleys (eyh) 472. Eblleys bin Seyyid Abdurrahman Eblharis 563. Ebl Mecd (Eeyh) 647. Ebl Medayin (Eeyh) 747. Ebl Menca 327. Ebu Nian ba) 726. Eblmevahib (Eeyh) 580. Ebl Tahasss (eyh) 473. Ebl Ul 124. Ebnnasr (Eeyh asr Hatemi Badad 374. Ebnnecm Bedrl Cemaliyan 473, 685. Ebnnur Mehemmed Paa 472. Ebrri 654, 656. Ebsseyf Ahmed Bey 597. Ebssuud 581, 992. Ebssuud Eblaayir 575. Ebssuud Efendi 59. Ebssudu Carci 471. Ebssudu Carih 98, 103, 106, 124, 126, 565, 571, 572. Ebssudu Demenhur (Eeyh) 657. Ebttahsis (eyhi Sdt) 528, 575. Ebt Tayyib (Eeyh) 748. Ebvab (Kal'ai) 836. Ece Yakub Bey 90. Edil (Nehir) 83, 88, 540, 544. . Edirne 90, 99, 101. Edirne Kapusu 61. Eflak 81, 91, 99. Efltun 23, 88, 263. Efrayim 20, 473. Efrensiyye 545. Efrus (Melik) 8. Eirdir 161, 528. Eri Kapu 61. Ehram Da 477. Ehvaz 541, 545. Ekber Raya 50. Ekrad (Sultan) 800. Ekradiyan (Devleti) 23, 43. Elgradck 79. Elhac Blbl 733. Elhac Nimetullah 710. Elhkim Biemrillh 567. El Kayim 38. Elmelik Aziz Osman binl Melikn Nasr 42. Elmelik Cemalddin 570. Elmelik Eseddddin irkhin adiyl Krd 570. 1085 Elmelik Seyfddin 571. Elmelik Sultan Meyyed 570. Elmelikl Aziz 570. Emelikl Aziz madddin 570.

Elmelikl Aziz Osman 569. Elmelikl Efdal 569. Elmelikl Eref Eyyubiyan 42, 569. Elmelikl Eref (Tuman Bay) 114. Elmelikl Eref Halil 569. Elmelikl Eref Salhuddin 43. Elmelikl Kmil 42, 232, 569. Elmelikl Kmil Mehemmed (Sultan) 209, 754. Elmelikl Mansur 43. Elmelikl Muazzam Turan ah 569, 570. Elmelikl Muizzddin 570. Elmelikl Muzaffer Ebssaade 570. Elmelikn Nasr 38. Elmelikn Nasr Ferec (Sultan) 214. El Meliknnasr Mehemmed bin Klvan 37, 43. Elmeliks Salih 822. Elmeliks Salih Necmeddin Eyyub 42, 569. El Melikt Tahir 38, 567. Elmelikt Tahir Eblfetih Tatar 570. Elmevlna Ali lm Ganiml Makdes 582. Elmevl Haydar Efendi 699. Elmevl Muhteem Efendi 700. El Muktasd billh 37, 56 . Elmustansr Billh 303, 566, 976. El Mutasam billh 48, 53. El Mminun Billh 67. El Mst kfi Billh 37, 38, 567. 821, 976. El Mstencid billh 38, 568. El Mtemessik billh 37, 38, 568. El Mtevekkil Alellah 36, 38, 566, 567, 568. El Mtevekkil billh 37. El Muttaki billh 41, 59, 675. Eluhim (Melik) 7, 82 8, 829. Elvah 981, 982. Elvah oullan 116, 182. Elvahat 132, 149. Elvasl Biemrillh 5 67. Emeviyyun (li) 45, 58, 164, 231, 673. Emin (eyh) 780. Emin Tirev (Eeyh) 582. Emine Hatun 127. Emirahur 224. Emir Buhar 60. Emir .Hseyin 285. Emir Lin 229. Emirihac Paa 424. Emirlhac 433, 434, 435, 436, 440, 442, 443, 444, 445. Emruz (Kasaba) 724. Emsus 6, 7, 9, 10, 11, 12, 163. Enbut (B eledi) 820. Endls 67, 541. Enkr 77. Ensar Dede 60. Enu 5. Enuirevan 39, 46, 75, 76. Ercalis bin Mkrats 308. Erci 2. Erdel 76, 81, 99. Erdebil 46, 54, 98. Ermen (Beledi) 20, 973, 976. Ermiya 19, 23. Erturul Bey 55, 89, 90, 303. Erzincan 93. 1086 Erzurum 52. Esad Ancur 51. Esedddin irkh 41. Eski Msr 163, 164, 184, 185, 192, 306, 307, 309, 311, 313, 314, 315, 457, 458, 485. Esmaris (Melik) 18. Esmun 497. Esne 149, 339. Esrib 497. Essalih Eyyub 754. Esved ibni Mikdad 29, 30, 746, 841. Ebun (Beledi) 771. Ekniyan (li) 24, 54. Emum (Kale) 746. Emun 14, 983. Emun bin Kiptim 309. Emuneyn 14. Eref (Sultan) 211, 231, 234, 252, 278, 301. Eref Halil bin Klvan (Melik) 42. Etfu (Kal'ai) 973. Etku (Kasaba) 706. Et

le 938. Etraki Trkman 47. Etrib (Melik) 14, 309. Evhadehullah (Sultan) 55. Evhadddin (Hamd an Olu) 685. Evliya Efendi 233, 234, 298. Evrengizib Raya 50. Eyyub (Sultan) 297. Eyyubiyan (li) 43, 44, 231, 570. Eyyubiyan bin akul Krd (Devleti) 42. Ezheri Kaid (Cami) 58, 194, 195. Ezlem kal'as 436, 437. Ezrak 840. F Fafur 47. Fafur (Devleti) 51. Farasdak (Beledi) 639, 722. Fars 45, .51, 545. Farut 149, 978. Farut 978. Faruku zam 264, 274. Fas 67, 68. Faa ay 84. Fatmiye (Vadii) 28. Fatmiyyun (li) 58, 59 164, 194, 231. Fayyum 17, 20, 32, 149, 289, 453, 481, 541, 997, 998, 999, 1000, 1001, 1002, 100 3, 1004, 1005, 1006, 1007. Fazl Ahmed Paa 455. Fazl Aa 594. Felemenk (Devleti Atik) 77. Felimon 983. Fener 61. Ferahad 437. Ferdinad 76. Ferec (Eeyh) 900. Ferec ibni Barkuk (Sultan) 214, 231, 300, 302. Ferecullah (Eeyh) 251. Fereclbahreyn 714. Fereskr 750. Fergan 541. Fe rgan (Melik) 8, 10. Ferhad (li) 89. Ferhat Paa 677. Ferhanl Hasen (Eeyh) 561. Ferhin 45. 1087 Ferran 958. Ferruh bin Barkuk 37. Fes 119. Fene 339, 780. Fethi Nizami Isfahan (Cami) 219. Fethl Esmer (Eeyh) 747. Feyyunu Yusuf 132. Fezade 71 8. Frat 36. Filbatr 309, 663. Filikos 24, 263, 537. Filisle 23. Filistin 9, 10, 29, 108. Firavn 165, 521. Firavn dalan 319, 497. Firdaniye (Kal'a) 861. Fisagor 9, 23, 88, 263, 377, 5.71, 697. Fine 149. Fiyamenk (Felemenk) 77. Fiyamnil (Felemenk) 537. Fohei li (Kasaba) 814. Fokra 149 . Fonci 73, 545. Foncistan 12, 14, 66, 69, 71, 73, 119, 130, 132, 164, 340, 538. Fransa 60, 61, 62, 82, 542. Fransa (Devleti) 80. Fu 149 . Fuhe (Kasaba) 719. Fusta Ercalis 309. Fustat 6, 9, 22, 32, 163, 165, 197, 303, 541, 548. Flek 77. Frs Gr (Eeyh) 574. G Galata 61. Galolniyye (skenderiyye) 679-Galyon Liman 691. Gamrav 597. Ganberdi 110. Garak 541. Garbiyye 762. Garib (Beledl) 770. Gaviniyye 34. Gavri (Sultan) 93, 99, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 113, 116, 118, 119, 122, 12 3, 124, 133, 179, 180, 184, 206, 207, 234, 250, 254, 277, 280, 302, 481, 571, 67 7, 678. Gavri (li) 113. Gazal 147, 277, 455. Gazi Osman Bey 60. Gazvan (Eeyh) 751. Gazze 13, 19, 61, 261, 418, 419, 486, 541, 561. Gelibolu 90. Gemci avu 534. Gence 96. Geribay 108. Germiyan (li) 89. Geveze Ali bin Sinan 768. Geyln 49, 96. Grbab 9.

Grri (Kal'ai) 878. Gyazddin 89. Giray Han 48, 85, 87, 94. Girid 64, 66, 71, 542, 54 5. Glamo 271, 272. 1088 Hafas binl Mugiretl Mahrum 35. Hafz Ahmed Paa 61. Hafzuddinullah olu Ebl Kasm sa 59. Hafzuddinullah olu Zafir Billh 59. Hakan in (Devleti) 50. Hakkri 54. * Hkim Biemrillh 198, 199, 566, 633. Hkimi Bitlis 54. Hkimi Erdiln 54. Hkimi Hakkri 54. Hkimi Harir 54. Hkimi Hazzu 54. H Hizan 54. Hkimi Mahmud 54. Hkimi Palu 54. Hkimi Penyani 54. Hkimi uran 54. Halep 19, 23, 41, 44, 52, 108, 115, 124, 541, 545. Halfa 844. Haifahi (Kal'ai) 878. Halha Kan (Melik) 893. Halid (Beledi) 813. Halid ibni Veli d 24, 575, 670. Halil Aa (Koca) 535. Halil Be (Ramazan olu) 99, 106, 113. Halilrrahman 33. Halim elebi 120. Halt 761. Halvan 541, 545. Halvet (eyh) 228, 240, 475. Gkdelen Kalmk (Devleti) 83. Gksn 102, 677. Grlu 86. Grona 78. Gurbab 163. Gulmullah (Eeyh) 734. Gure (Devleti) 40. Gm Efrah (Eeyh) 712. Gr 541, 545. Gleni 2 . Gmhane 92. Grcistan 46, 48, 52, 74, 76, 92. Grciyan (li) 75. Gzelce Kasm Paa (Vezir) 170. H Habbaniyye 228. Habe 65. Habe (Lisan) 962. Habil 10, 27, 342. Habir Olu (eyhlarab) 117, 776, 777. Habur (nehir) 21. Hacer Ana 15, 28, 522, 604. Hac Bektai Veli 96, 97, 98, 246, 292 . Hac Bektaiyan 430. Hac dris 899. Hac Kandan 899. Hac Melbe 899. Hac Nasr 386. Hadd . Hadi ibni Kakan 900. Hafasa 68, 233. 1039 Ham 11, 12, 163, 306, 868, 869. Hama 108, 109, 418, 541. Hamad (Beledi) 813. Hmn 35 5. Ham'an bin sir 772. Hamdullah Isbut (eyh) 234. Hamid 89. Hammam Firavn 973. Hamud (li) 67. Hamude (Eeyh) 580. Hamza ibnl Mtevekkil alellah 38. Han Bay 224. Handek (Kal'ai) 867. Hanef (Eeyh) 475, 565. Hanende Ova 963. Hankah 30 , 224. Hankat 1032. Hanke 447. Hankoc 857. Hannak (Kal'ai) 866. Hannek 149. Hara ( Eeyh) 529. Harbeta ibni Kbtm (Melik) 14, 15. Harezmiyan (Devleti) 40. Harhir 545. Harke 981. Harkova 50, 65, 947, 948, 949, 960. Harnestiyan 86. Harran 108. Haruba (Melike) 15. Harun 20, 547. Harun Fas 69. Harunr Reid 53, 422. Hasan (Eeyh) 610. Hasan (mam) 3 5, 58. Hasan (Sultan) 215, 231, 234, 278, 1027. Hasan Baba (Bektaiyan) 249. P^aasn ebu Takyyddin (Eeyh) 751. Hasan Efendi (bn eyh) 581. Hasan ibni Mehemmed (Sultan) 202, 203, 204. Hasan ibni Selh Salih (eyh) 990. Hasan Kal'as 45. Hasan Mehemmed (Sultan) 202, 203, 204, 205. Hasan Zade Efendi 252. Hasan Kasur (Eeyh) 637. Hasan Sveyd (eyh) 311 anl azel (Eeyh) 564. Hasanr Rfa 733. Hasanus Sa'd (Eeyh) 812. Hasaylim (Melik) 8 sn 108. Hasn Keyfa 21, 42, 696. Hasn Kesra Cu 309. Hassan (air) 22, 480. Haimyan (li) 25, 56. Hata 47, 48, 83, 542. Hattab (Eeyh) 748. Hatt stiva 538, 868, 899.

Hatukay 82. Havariyyn 991. Havasa 100. Havran 3, 6, 9. Havva Ana 1, 2, 23. Haydarbd 701. Havvare 995. Haydar Ancur 51. Haydavah 76. Heyhat (Sahra) 82. Hayre Be 108, 109, 113, 114, 116, 117, 118, 125, 162, 169, 171, 455. Hayrl m (Sultan) 216. Evliya elebi 10 69 1090 Hazer 46. Hazinei Msr 453, 455, 456, 457, 458. Hazra (Eeyh) 657. Hediyye 957. Hels Muntan 50. Helone 271. Hem Ayet Bay 89. Hemedan 49, 54, 98, 545. Heraveni Nehav (Eeyh) 707. Heravun 549. Herem 976. Herkil (Kral) 29, 30, 31, 87, 306, 673. Heremin (Melik) 7. Hermin 10, 15, 319. Hersek 79, 80. Hesyan 20. Hesyan bin Yakub 998. Hedek 47. Hfz Efendi (Kad Asker) 531. Hlme 929. Hnad (Kabaili) 648. Hmkale 959. Hritos 75. Hsaylem 322. Hrvadistan 79. Htat Makriz 599, 762, 768, 782, 1004. Hyariyye (Beldetl) 753. Hye (Eeyh) 748. " Hzr 20, 22, 122, 191, 669, 715, 745. Hicaz 56, 541. Hill (Ali) 71. Hille 45, 49. Hilletr Rikb (Kal'ai) 888. Hilti ukjav (Kal'ai) 859. Hind 47, 64, 119, 16i, 261, 545. Hind binti Ayniyye bin Abderns 35. Hindistan 1, 48, 50, 59, 64, 81, 428, 541. Hindiye (Kal'ai) 65, 950. Hindu Sind 541; Hire 545. Hiam bin Abdlmelik 48. Hit 541. Hocegn 242. Hoca Salih Aa 535. Hocend 545. Horasan 38, 39, 47, 52, 60, 74, 96, 541, 545: Hoten 47, 48, 83, 542. Hu (Kasabai) 977. Hucend 541. Hud 5, 14, 20, 98 3. Hudavendigr 46. Hudavendigr Bey (Gazi) 90. Hudeybiyye 26. Hulg 36, 48, 53, 58, 566, 976. Humus 108, 109, 541. Hunhas 959. Huseylim (Melik) 7, 8. Hu 32. '? Hu sa 31, 660. Huenk ah 78, 372. Hutam 976. Huyda 45. Hceyze 824. Hceyze Urbam 973. Hrms 19. Hseyesin Paa (Vezir) 612. Hseyn 579. Hseyn (Eeyh) 637, 990. Hseyn (mam) 35, 58, 203, 204, 243, 422, 476, 516, 572. Hseyin (Kethda) 534. Hseyin Baykara 282, 311. Hseyin Bey (D efterdar) 534. Hseyin Bey (Kan) 855, 860, 861, 863. Hseyin Bey (Kr) 852. Hseyin bin Sehlin 496. Hseyin avu (Koca) 534, 535. Hseyin JEfen (Deli) 534. Hseyin Kan (Kr) 857.

Hseyin Paa (Canpultzade) 137, 177 ,274, 325, 382, 387, 392, .405, 421, 460, 464, 47 1, 524, 757,1014, 1015, 1016, 1018. Hseyin Paa (Deli) 150, 182, 527, 528. Hseyin Paa Zade Efendi 583. Hseyni Krd 714. Hseynl Acem (Eeyh) 637. Hseynl Kaid Hseynl Kf (Mehemmed bin) 310. Hssam bin Abdullahl Basr 374. I Igrando 81. Ihmel Ni 86. Ilbat (Ulubat) 89. 1091 Isfahan 45, 49, 96, 98, 101, 102, 373, 541. Isloven 79. Itan (Kal'ai) 884, 930. t ber (Lisan) 895, 896, 911. bni Abbas 544. bni Ali Safvet (Eeyh) 581. bni Arslavu 308. bni Behmen 22. bni Cell 497, 500. bni Harim 18. bni Hmam (Kable) 32. bni sa (Urban beylerinden) 660, 661. bni shak 544. bni K'b 486. bni Kenurb 18. bni Temmd Dar 812. bni Zeyd Musa 1 m 33. bnlverdi 535. brahim 13, 15, 20, 22, 23, 28, 33, 522, 663, 991. b/ahim (Elvask billh) 37, 822. brahim (Eeyh) 228, 765. brahim (Halife 6. brahim Aa 222, 277, 692. brahim Bey (Ekradlasl) 534. brahim elebi Efendi (Eey 529. brahim Efendi 710. brahim Han 92, 132. 1092 lkniyan (Devleti) 52. llun 5. Uya 19. mad Bay (li) 89. mam Eblleys 237. mam afi 63, 237, 471, 560, 561, . 562. n Baba 614, 728, 729. nal (Sultan) 38, 231, 301, 699. negn (negl) 89. ngiliz 65, 537. ngiliz (Devleti) 78. ngiltere 79. Intida (Kal'ai) 866. psala 90. rak 10, 21, 24, 29, 39, 40, 41, 45, 51, 60, 126, 545. rak Acem 48. rak Arab 48. ran 19, 24, 40 46, 48, 49, 52, 54, 74, 102. reti (Kal'ai) 866. rlanda 78. sa 23/27, 32, 68, 74, 80, 87, 346, 481, 482, 547, 548, 991, 1011, 1012. s (Eeyh) 574, 899. sa ibni Becm ibni brahimi Dessuk 732. Isbut (eyh) 996. sfah (Devleti) 77. sfendiyar 22. sfun (Beledi) 975. shak 88. shak E di 710. shak Zade Abdlbak Efendi (Kadasker) 531. brahim Han (Eeyh) 46. brahim Kureyha (Eeyh) 637. brahim Paa (Circe Hkimi) 534. brahim Paa (Defterdar) 473, 477. brahim Paa (Kethda) 128, 140, 141, 151, 153, 166, 169, 170, 248, 254, 255, 286, 294 , 313, 406, 408, 409, 410, 417, 419, 451, 452, 455, 456, 457, 460, 461, 463, 479 , 527, 528, 532, 533, 588, 774, 819, 1014, 1015. brahimi Dessuk 465, 640, 641, 642, 643, 644, 645, 646, 647, 684, 720. brahimi Ebddnya (Eeyh) 818. brahimi Ekberi Minyav (Eeyh) 748.

brahimi Glen 243, 244, 245, 246, 293, 429, 467, 475, 580, 581, 690. brahimi Selmune (Eeyh) 759. brahimi Metbul (Eeyh) 610. brahiml Kani 580. brim 12, , 841, 842, 843, 970. bir Paa 54. Idey 880. tdfine (Kasaba) 717. drase (li) 67. dris 5, 6, 7, 11, 14, 19, 20, 23, 33, 67, 320, 354, 370, 495, 500, 833, . 899, 914, 915, 917. drisin (Sahrayi) 860. frit (Karye) 594. granduka Devleti'80. Ikletim os 24. Ilgunu Donkola 878, 879. 1093 shak Zade Efendi 532. skender 12, 21, 22, 88, 670. skender ibni Darab 22. skender Paa 285. skender Paa (Msr Valisi) 219. Iskenderi Kbra 24, 263, 669. Iskenderi Rum (Filik s olu) 670. Iskender Zlkarneyn 20, 21, 22, 669. skenderun 61, 106. skenderiyye 19, 22, 24, 25, 26, 27, 30, 31, 34, 38, 65, 66, 119, 122, 123i 124, 1 32, 149, 150, 296, 457, 485, 531, 539, 541, 545, 660, 662, 663, 668, 669, 670, 6 71, 672, 673, 674, 675, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 682, 683, 684, 685, 686, 6 87, 688, 689, 693, 695, 696, 697, 698, 699, 700, 701, 702, 704, 706, 707, 708. slmbol 36, 38, 60, 61, 78, 80, 85, 99, 103, 106, 112, 117, 121, 123, 129, 297, 375 , 451, 455, 542, 568, 624. Islavs 23. smail 15, 20, 28, 47, 57, 359, 522. smail (Saman) 39. smaili Gadv (Eeyh) 761. smaili nafr (eyh) 526, 587. Isne 12, 974, 975. spanya 41, 64, 68, 71, 72, 73, 167, 537, 542, 674, 675. spir 93. srafil 464, 922. srail 19. Istahar 541. Istanky 64. syut 149, 339, 579, 791, 792, 793, 794. syut 978. limiyye (Kasaba) 722. mun ureys (Kasaba) 726. munn (Kasaba) 786. tfu (Kal'a) 825. ns Samt 32. zbetl Hac 730. Izbitl Mad (Karye) 716. zzeddin (Eeyh) 865. zzetl Ha 2. J Jana 82. Jddeje 11. K Kababta 14, 15, 16, 87, 163, 549. K'be 13, 98, 420 421, 434. Kabil 9, 10, 27, 342. Kabil 541, 545. Kabile (Beledi) 638. K'bl Ahbar 33, 487, 841. Kadabay 108. Kademn Nebi 239. Kad (Sultan) 566. Kad Mansur 585. Kadirga Liman 693. Kadis (Kavm) 949. Kadri (Kavm) 953. Kaffah 33, 911. Kfuru Ahid 501. Kaan 339. ' Kahafe 612. Kahire 6, 304, 451. Kahirei Muizziyye 6, 58, 65, 164, 235, 304, 308, 397, 570. Kaim Biemrillh 699. 10 3 4 Kakr 84. Kala 541. Kal'atl Cebel 37. Kal'atl Kep 36, 37, 566, 579. Kalavra burnu 542. Kalga Sultan 47 Kali 541

Kalimon 10, 11, 12, 322, 499, 599, 1033. Kalobiyye (Kasaba) 772. Kalyob 441. Kalyon liman 692. Kalyonder Boaz 957. Kamanise 451, 452, 531, 532. Kmil Yan (li) 68. Kana 149. Kan Bayl erkez (Sultan) 212. Kandehar 541, 545. Kandi (Kal'ai) 854. Kandiye 527. Ka nije 79, 692. Kansu Bey 533. Kapuda 90. Kara Ali elebi 884. Kara Budak 46, 96. Kara Hatyan (Devleti) 44. Kara Hsam Paa 678. Kara Koca 229. Kara Koyunlu 45, 46. Kara N ayib 946, 948, 960. Kara Mustafa Paa 94, 270. Kara Mrsel Bey 90. Kara Snbl Ali Efend i 298. Kara emseddin (Sivas) 536. Kara Yusufyan (Devleti) 45. Karadeniz 75, 84, 85 , 86, 92, 537, 543. Karadere 51, 670. Karahisar 198. Karaman 40, 115, 542. Karaman Bay (li) 89. Karaman Oullan 92. Karanlk Dnya 84. Karh Urban (Kabilei) 973. Ka rin (Kal'ai) 1036. Kars 545. Karyad Ali avu 534. Kasm Bey 710. Kasn Paa 109, 115. Kasra 541. Kasreyn (ehir) 822. Kasul 665. Ka 753. Kaan 545. Kaaniyan 51. Kaa (Eeyh) 730. Kim ibni Ma'dan 18, 998. Katyye 113. Katiye mml Hasan 395. Kavasr 30. Kvs 23. Kaya Sultan 272. Kaybinay (Sultan) 832. Kayeriyye 31. Kaygsz Baba (Bektaiyan) 249. Kayt Bay (Sultan) 13, 38,116,119r 169, 171, 180, 181, 231, 252, 253, 284, 295, 29 6, 297, 299, 301, 433, 475, 480, 605, 624, 819. Kayid Ezher 6. Kayseri 45, 88, 541. Kayseri Rum (Devleti) 87. Kaysun 227. Kaytas a (Beledi) 762. Kaytas Bey 534. Kazak 47. Kazak k 86. Kazan 540. Kzm (Eeyh) 822. Kazvin 545. I 1095 Kefender kal'as 21. Kefri Cedid (Kasaba) 722, 723. Kefri Nahe (Kasaba 723. Kefri Mvey 771. Kefri Ziyad (Kasaba) 723. Kelfi 837. Kelh (Beledi) 974. Kemal elebi (mleki Zade) 108. Kemaleddin Ebu Salim Mehemmed bin Talha 834 Kemise 986. Ken'an (Cebeli) 981. Ken'an (Kethda) 534. Ken'an bin Nu h 981, 986. Ken'an Eli 17. Kenaniyyets Sdt (Eeyh) 757. Kend 545. Kenise 874. Kennasi (eyh) 614. Kenuzeyn 836, 83 . Kepus 85. Kerbel 572. Kermat 77. Kermddinl Debbueri 227. Keskin Bay (li) 89. Kesra (Devleti) 74. Keyhusrev 40. Keykvs 6, 477. Keykubad 40. Keyumers ah 74. Kbrs 64, 94, 486, 542, 545. Kbtalise Devleti 87 . Kbt Devleti 87. Kbt lisan 14. Kbtim (Melik) 13, 14, 309. Kft (Melik) 983, 984. Kl (Sultan) 213, 214, 231, 234, 257, 262, 263, 264, 309, 380. Klvanus Salih (Sultan) 209. Kna 816, 817, 81&

Knan 5, 19. Krboa (Emir) 45. Krma 541. Krmank 73. Krmanka (Devleti) 70, 339. Krm 47, 48, 82, 86, 97. Krvaniyan (Devleti) 55. Kzl Elma 536. Kzkulesi 61. Kif 940, 961. Kili 48. Kilis 108, 781. Kipan olu 79. Kirman 40, 44, 51, 541, 545. Kiyanyan Acem (Devleti) 24, 54. Kiyaniyan Rum 40. Klbiyye 132. jECmaniyan (Devleti) 43. Kobi (Melik) 19. Koca Ahmed Aa 710. Koca Mustafa Aa 534, 612. Koca Mustafa Paa 406. Kolombo (Kal'ai) 826, 827. Kolundur Boaz 18. Konya 40, 55, 88, 89. Korkud (Sultan) 103, 104. Korsika 64. Kos 12, 37. Kosova 90. Kostantaniyye 26, 36, 60, 303, 542, 673, 675. Kostantin Ferniyal 670. Kostantini Kbra 670. Kotas Aireti 85. Koteray 880 . Kovez 46. Koyl Hisar 93. Koz (Vadii) 931, 932. Kuban (Nehir) 82, 83,544. Kuban Kalmk (Devleti) 83. 1096 Kubbetiid Dhan 309. Kudsi Efendi 298. Kuds 9, 17, 18, 19, 24, 29, 31, 32, 33, 42, 87, 102, 108, 199, 261, 304, 480, 575, 671, 697. Kuhsan 44. Kula 383. Kuli (Kal'ai) 867. Kullei Tuzla 95 0. Kum Kean 96. Kum Liman 938. Kundak Mustafa 534. Kurey 25. Kurna (Beledi) 976. Kurtbay 49, 52, 115, 117, 121, 580, 581, 776. Kurtbay (Devleti) 52. Kurtuba 541, 674, 675. Kus 149, 820, 821, 822. K usayre 815, 819. Kuta (kasaba) 308, 726. Kfe 10, 35, 74, 541. Khu Elbrz 2, 46, 82, 543. Ktamine (Beledi) 838. Kk Macar (Devleti) 79. Knuz 972. Krdistan 19, 23, 42, 44, 54, 428, 696. Krdn 44. Kril (li) 75. Krt (Beldei) 839. j Ktahiyye 89. I L Lcne 927. Ligat 84. Lhun 994. Lrende 89-Ltkyye 33, 108. Lvi 20. Leccun 108. Leh 48. Leh Devleti 76. Lehsa 41, 49. Lehse 52, 165, 503, 545. Levend iftlii 60. Libka 47. Likas 19. Lityan 39. Lokman 20, 23, 831. Londrine (Londra) 65, 79. Lka'kat Temim 759. L'l (Cezirei) 937. Lunat 78, 537.

Lus 19. Lu'sayfirayet (Eeyh) 748. Lt 20, 761. M Maarra 108. Ma'arriye (Kal'a) 109. Macar Erdel (Devleti) 76. Maa Aireti 86. Man 83. Ma'diye (skelei) 776. Malk (Eeyh) 991. Magosa 94. Marib zemin 66, 67, 68, 69, 71, 119. Marib (Eeyh) 575. Mahallei Kebir 767. Mahalletl Emir (Kasaba) 717. Mahalletl Kabir 76 . Mahan 46, 55. Mahaniyan (li) 55, 56. 1097 Mahmeli erif 432. Mahmud (ehzade) 103. Mahmud Bay 216. Mahmud elebi 707. Mahmud Efe ndi (skdar) 298. Mahmud Paa (Msr Valisi) 205. Makam ehid 747. Makdoniyye 6, 163. M i skender 679. Maksud Paa (Msr Veziri) 132. Mal Tebe 92. Malatya 40, 41, 44, 53, 88, 541. Mlik (kasaba) 720. Malk (Melik) 14. Malta 59. Mam alka 82. Mamaniyan (Devleti) 55. Mamuh 85. Mamuriyye 541, 545. Mamuru tf 719. Manfal ut 149, 339, 788, 982. Mansur (Eeyh) 712. Mansur bin Kasm 375. Mansur Devank 53. Mans ur Fas 69. Mansur (Saman) 39. ' Mansure 132, 149, 150, 163, 167, .210, 339, 753, 754, 755, 756, 758. Mansuru Endls (Eeyh) 629. Mansuru Zrerka (Eeyh) Mansurl Alim (Eeyh) 812. Manzara (Beledl) 769. Mariye 571, 604. Markab 108. Maruf E fendi 582. Ma'sara (Beledi) 770. Masumu Belgrad (Eeyh) 574. Matariyye 23, 482, 515, 1032. Maverannehir 24, 39, 40, 54, 55, 88. May Bornu (Devleti) 72, 659. May Sencalddin 72. Maymunistan (Vilyeti) 937. Mazendra n 96. Mazlum Ali Aa 534. Mazlumu dem 949. Mebhum (Karye) 596. Mecalicse (Kasaba) 7 21. Mecnun (Beledi) 640. Medak 108. Medayin 541. Medine 24, 28, 32, 33, 34, 41, 52, 56, 57, 98, 105, 119, 126, 127, 128, 137, 138 , 170, 214, 221, 294, 313, 404, 405, 418, 419, 427, 433, 434, 444, 445, 452, 461 , 462, 501, 515, 536, 537, 541, 625, 815, 818, 819. Medinei Kbra 674, 675. Medinetl Ukab 661. Medyen 433. Mehemmed (Eeyh) 561. Mehemmed (Sultan) 45, 60, 61, 62, 75, 91, 568. Mehemmed (Elmtemessik Billh) 37. Mehemmed (Halife) 39. Mehemmed Ataullah bin brahim Vsik Billh 822. Mehemmed Bekr (Eeyh) 528, 580. Mehmed Bey (Novali) 151. Mehemmed bin Sleyman 308. Mehemmed bin Zeyn (Eeyh) 636. Me hemmed elebi (Edirneli) 46, 696. Mehemmed elebi (Eeyh) 707. Mehemmed Ebllf 989. Mehemmed Efendi (Eeyh) 734. Mehemmed asl Marib (Eeyh) 791. 1098 Mehemmedl Ensar (Eeyh) 577, 657. Mehemmedl Enver (Eeyh) 780. Mehemmedl Esas (Eeyh) 818. Mehemmedl Heyyar 990. Mehem Eeyh) 734. Mehemmedl Hseyn 818. Mehemmedl rak 748. Mehemmedl Krd (Sultan) 561. M man (Eeyh) 747. Mehemmedl Ukat (Eeyh) 759. Mehemmeds Syyuf (Elhac) 657. Mehemmed am (Eeyh) 759 13. Mehmed Aa (Terceman Acem) 535. Mehmed Bey (Bykl) 534. Mehmed Bey (Hebeli) 534. Mehmed Efendi (Karakz) 95. Mehmed Efe ndi (Sal) 529. Mehmed Ehl Efendi 583. Mehmed Giray Han 99, 539. Mehmed Han (elebi Su ltan) 91. Mehmed Han (nc) 91. Mehmed ibni Hseyin (Melik) 871. Mehmed Kethda (Habeli) 278. Mehmed Paa (kz) 277. Mehmed Paa (Haseki) 278, 472. Mehmed Paa (Kara) 537. Mehmed Paa (Kprl) 150. Mehmed Paa (Kulkran) 710. Mehmedi Acem (Ee 751. Mehmedi Keysudar (eyh) 529. Mehmedl Hicaz (Eeyh) 638. Mehlil 5, 19. Mekinas 67. Mehemmed Ekrad (Sultan) 43, 63. Mehemmed Gamzav (eyh) 234. Mehemmed Hamid (Eeyh) 707. Mehemmed Han (ehzade) 103. Mehemmed ibni Mehemmed (Eeyh) 582.

Mehemmed ibnl Mtemessik Billh 36. Mehemmed nan (Eeyh) 565. Mehemmed Paa (Tabanyass) 456. Mehemmed Sofi 500. Mehemmed Zall 709. Mehemmed Zdl (Dervi) 298. Mehemmedi Deylim (Ee 699. Mehemmedi Ekber (Ebabekr olu) 22, 34, 553, 815, 819. Mehemmedi Ekberi Yemen 373. Mehemmedi Ekrad (Sultan) 801 , 989. Mehemmedi Gamrav (Eeyh) 573. Mehemmedi sendevil 712. Mehemmedi skenderan (Eeyh) 818. Mehemmedi Lebban (eyh) 470. Mehemmedi Manfelt (Eeyh) 791. Mehemmedi Rabi (Sultan) 34, 48, 92, 294, 451, 455, 528. Mehemmedi Za'fran (Eeyh) 791. Mehemmedi Zbeyr (Eeyh) 818. Mehemmedl Acem (Eeyh) 657. Mehemmedl Bakl 990. Mehemm Eeyh) 734. Mehemmedl Berr (Eeyh) 712. Mehemmedl Edib (Eeyh) 657. Mehemmedl Emir ( 1099 Mekke 3, 15, 20, 24, 25, 26, 28, 29, 32, 34, 52, 53, 56, 95, 105, 119, 126, 127, 128," 137, 138, 170, 218, 294, 313, 404, 405, 418, 419, 420, 427, 433, 434, 435 , 436, 442, 444, 445, 452, 455, 457, 461, 462, 500, 501, 515, 536, 537, 541, 625 , 670, ,815, 818, 819, 875. Mekk (Eeyh) 811. Mekliyye (Airet) 86. * Mekril (li) 75. Mekrilistan'84, 92. Melhide (Devleti) 44. Melbaye ibni Harbeta (Melik) 15. Melek Ahmed Paa 22, 54, 79, 272, 710. Melik Gazi 45, 89. Melik Hamd 70. Melik Hasan 70. Melik dris 70. Melik dris (Kal'ai) 878. Meliki Barberistan (Devleti) 70. Melikt Tahir (Sultan) 209, 286, 292, 311, 593. Melluy (Kasaba) 786, 787. Melly (Kaza) 149, 339. Memh 82. Memun 53, 55, 288, 322, 422, 496, 578, 668, 828. Mencikl Yusf 219. Mendub (Eeyh) 956, 957. Mensiye 801. Menuf 9, 11, 12, 18, 599, 600, 601, 602, 603. Menufiye 149. Mensiye 149. Meniyye 339. Mentee 39, 360. Mentee Bay 89. Menye 339. Menzele 758. Meranke Devleti 69. Mera 44, 52, 89, 93, 102, 108, 115, 67 7. Merci Dabk 105, 106, 107, 110, 123, 677. Merclbahreyn 22, 122, 669, 715, 745. Merdan (Sultan) 215. Merde Bey nal 225. Merdem Traburan (Eeyh) 574. Merdziban 44. Merhum (Kasaba) 627. Merkan 545. Merkas (Beftlei) 646. Merih (Yldz) 304. Mersinka 925. Mervan 34. Mervan (Devleti) 44. Mervanl Himar (Halife) 36, 579. Meryem 23, 27, 346, 482, 548, 991, 1011. Merzbaniyye 218. Merziba 669. Merzuku Kefaf 103, 124, 223, 237, 427, 465, 565. Mesani Acerut 439. Meshare 20. Mes'ud Aa 535. Meev (Kal'ai) 860. Me tbul (Eeyh) 747. Me'v (Vadii) 923. Mevlna Bahaddin (Sultanlule-

ma) 89. Meydanl Ahdar 747. Meymune (Beledi) 778. Mezadi (Beledi) 813. Mikdad ibni Esved 32. Msr 1 1040. 1100 Msr (Melik) 983. Msns (eyh) 485. Msloven 79. Msram bin Nakravu (Melik) 7. Msrahim (Karye) 593. Msrayim 6, 9, 10, 11, 12, 13, 163, 600, 668, 1033. Miftah (Eeyh) 748. Mihayil 309, 991. Mihriban 541. Mihriyye 837. M ikil 309, 922. Millev (Beledi) 771. Milleyni Yusuf 17. Mine 12. Minko Koblki 91. Minorka 64. Minye 132, 783, 784, 785. , Minyeteyn 149. Mir Ferec 49. Mira Han 92. Misid (Beledi) 770. Misina 64, 542. Misterdam 77. Mitgam 339. Mti Afif (Beledi) 772. Mti Assas 761. Mti Attar 771. Mti Bedr (Beledi) 769. Mti Berr (Beledi) 771. Mti Burku 769. Mti Cenah 721. Mti Dimsiz 769. Mti Ebu Abdullah 752. Mti Ebu Galib (Beledi) 751. Mti Ebu Syr 769. Mti Ebl Haris 769. Mti Gamr 597, 598, 770. Mti Hami 760. j Mti sna 769. Mti Nevesi 761. Mti Su'baniyye 761. Mti Vi 760. Mtl Araka 760. Mtl 0. Mtl z 770. Mtl Meniye 761. * Miyail 20. Miyakil (Melik) 19. Miyorka 64. Mizan a'rav 565. Mogan 545. Moha 939. Molla Gran 60. Moltan 48, 545. Mora 64, 93. Moskov 47, 48, 50, 540. Mosk ova 87. Muaviye 35, 36, 109, 203, 572. Muazzam ah 43. Mbarek Hatun 661. Mudki 21. Mugan 89 2. Muhammed 1, 22, 24, 26, 28, 29, 34, 35, 60, 61, 88, 671. Muhammed elebi 479. Muhammedler 993. Muharrem (Kethda) 534 . Muhibbddin 748. Muhiddin (Eeyh) 581. Muhiddini Arab 110, 486, 573. Muhnat (Kasaba) 776. Muhsin ibni Osman 375. Muizziyye 6. Muizzddin (Sultan) 6. Muizzddin Kahire 5 8, 163. Muizzddini Marib 194. Mukattam' 548. 1101 Mukavkis (Melik) 22, 24, 26, 29, 30, 31, 32, 33, 163, 282, 571, 604, 672, 700. Mukdisu 958, 959. Muntan (Devleti) 50. Murad (Nehir) 33, 55, 61, 88. Murad Bey (e lebi Mehmedin olu) 91. Murad Han Rabi 61, 80, 92, 185, 280, 281. Murad Reis 296, 299. Murad Sani 103. Murad Salis 91. Muradiyye 313. Musa 16, 18, 20, 22, 23, 122, 163, 191, 197, 253, 295, 481, 483, 485, 499, 500, 516, 547, 548, 549, 669, 715, 745, 836, 839, 924, 956, 976, 997, 998, 1010, 1011 . Musa (ehzade) 103. Musa (eyh) 688. Musa Bey 534. Musa bin Nair 67. Musa Eltrid (Eeyh) 990. Musai Tahhan (Eeyh) 990. Musat (Mahallei) 752.

Musova 50, 65, 846, 942, 943, 944, 945, 946, 947. Mustafa (Boluv) 150, 448, 527, 728. Mustafa Bey 710. Mustafa bin Mehemmed (Mimarzade) 583. Mustafa elebi (Cell Zade) 169. Mustafa Efendi (Kefaf eyhi) 427. Mustafa Han 91. Mustafa Paa 117. Mustafa Paa (Benli) 270. Mustafa Paa (Lala) 223. Mustafa Paa (Mosdarl) 943. Mustafa Paa (Palak) 1026. Mustafa Paa (Tavai) 258. Mustafayi Rum 427, 465, 595, 614. Musul 8, 12, 21, 40, 43, 45, 49 , 51, 541, 545. Mutahhar 226. Mutasam (Badad) 36. Mutubis (Kasaba) 717. Muvahhidin (li) 6 7. Muveylah 65. Muyncak ah ibni Tysa ah (Devleti) 83. Muzafferan (Devleti) 51. Muziha (Eeyh) 610. Mcahid (Eeyh) 658. Meyyed (Sultan) 200, 220, 234, 262, 496. Mlkkab Ali Bey 533. Mlsemmn (li) 67. Mlkn Zlyezan (Devleti) 71. Mlk Dmbiyye (Devleti) 73. Mlk Habe (Devleti) 74. Mnbav (Eeyh) 748. Mnire (Beledi) 1033. Msellem (Eeyh) 748. Mstain Billh 38,. 699. Mstekfi Biemrillh 37, 821. N Nablus 19, 23, 108, 482. Nadaj 79. Nahcavan 545. Nahivan 49. Nahl (Beledi) 664. N akai Salih 983. Nakiblcey 229. Nakkade (Beledi) 977. I 1102 Nakle (Kasaba) 722. Nakravu 6, 7, 9, 10, 11, 12, 163, 306. Nar Cahim (Vadii) 923. Nasr (Sultan) 662, 663. Nasr bin Abdullahl Mekkyyl Hay yan 371. Nasr Tarsus 111. Nasr Tus 48. Nasriyye 662, 663. Nasrddin (Sultan) 20 564. Nasrddin Eblanayim 637. Nasrddin Ebulul (Eeyh) 638. Nasrddini Fas 657. Nasr 68. Nasrddini Tancav 621. Nasriddinullah 67. Nasr (Saman) 39. Nasr ibni Abdullah 369. Natra (Melik) 7. Navri (Kal'ai) 854. Nazdi (Kal'ai) 935. Naznarinte (Kal'ai) 852. Neca (Melik) 941. Necid 545. Necmddin (Eeyh) 561. Necmddin Eyyub 570. Necmddins Salih 59. Nehariyye 149, 632, 633, 635. Nehavend 221, 541, 578. Neme 79. Neme asar 78, 79, 537. ' Nemse (Devleti) 78. Nevruz Bey 83. Nezir Aa 535. Niksar 45, 93. Nil 3, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 27, 28, 32, 33, 34, 36, 65, 66, 69, 70, 73, 111, 115, 120, 122, 159, 163, 164, 165, 167, 184, 198, 254, 255, 259, 278, 279, 280, 281, 282, 284, 285, 286, 291, 306, 307, 315, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 325, 326, 327, 328, 331, 332, 333, 334, 335, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 360, 459, 463, 475, 481, 482, 483, 485, 499, 501, 502, 514, 338, 543, 544, 593, 595, 662, 682, 707, 715, 716, 717, 727, 798, 825, 910, 925, 926, 927, 928, 959. Niabur 541, 545. Nizameddin (eyh) 242. Nizameddini Isfahan 243. Nobuye 164. Noci (Kal'ai) 880. Nogay 47.

Noman ibni Sabit (mam zam) 561. Noval Bey 533. Nove 80. Nube 43, 339, 352, 831, 832, 834. Nubiye 8, 10. Nuh 2, 3, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 73, 74, 88, 163, 306, 707, 829, 868, 869, 910 , 1033. Nuh (Saman) 39. Nuh Tufan 24. Nureddin (Eeyh) 610. Nureddin Mahmud bin Zengi (Melik) 59. Nureddin Sultan 48: Nureddini ehid 41, 167, 737. Nureddini iraz (Eeyh) 822. Nurullahl Bedevi (eyh) 239. Nusaybin 541, 545. Nuirevan 75. Nuirevam dil 74. o Ohud 507. Okmeydan 60. Okut (Kabilei) 965, 966. Okyanus 64. Omur (li) 439. Orhan Gazi 104. Osman 34, 58, 193, 553, 941, 942. Osman (li) 34, 40, 46, 47, 48, 49, 50, 54, 55, 56, 59, 60, 62, 64, 66, 75, 76, 78 , 79, 80, 81, 88, 92, 93, 94, 100, 102, 103, 107, 111, 113, 114, 115, 116, 119, 121, 127, 130, 131, 134, 139, 162, 174, 231, 270, 271, 296, 297, 298, 387, 389, 405, 426, 432, 434, 536, 580, 676, 677, 678, 842, 982. Osman (Erturulun olu) 90. Osman (Sultan, ikinci) 91. Osman (eyh) 614, 791. Osman Bur han (Eeyh) 712. Osman Snafir (Eeyh) 812. Osman Tatu (Eeyh) 716. Osmanl Hanef dav (Eeyh) 630. Osmans Sayyad 748. Osman erbaz (Eeyh) 747. Oti tis 309. klitis 23. mer 24, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 58, 67, 68, 86, 141, 147, 193, 221, 231, 320, 321, 502, 575, 578, 632, 672, 784, 974, 992. 1103 mer (Emir) 41. mer (Eeyh) 748. mer Bey (Kr) 534. mer Efendi (Msr) 243. mer ibnl Farz 20, 29, 185, 469, 470, 530, 573. mer ibnl Hasan 572. mer ibnl Hattab 29, 321. mer brahim Fariz 238. me is 39. mer Paa (Msr Valisi) 201. mer Ruen 429, 581. meri Gleni (Dervi) 297, 298. meriyye (Devleti) 40. merl Halvay (Eeyh) 812. merl Havran (Eeyh) 812. mern Nesim (Eeyh) 818. ssek 79. zbek 47, 48. zbek (Sultan) 215, 283. zbek Bey (C irce Bei) 775. zbek Bey ibni Ebevarib (Emirlhac), 533. zbekyan (Devleti) 47, 242. ozdemir (erke) 74. ozdemir Paa 840, 841, 939, 940, 942, 950, 951, 952, 957. z (Nehir) 86. P

Palak Mustafa Paa 106, 169, 568. Pancar Aireti 86. Papa 537. Papa Devleti 80. 1104 R Rabe (Nehir) 79. Rabiai Advviye 585. Racife 991. Racim ibni Sleyman (Melik) 20. Radim 20. Radud Muntan 50. Rakka 541. Rahmaniyye (Beldei) 647, 720. Rahmddin Kan 913. Ramazan (eyh) 760. Ramazan Bey 479, 533. Ramazan Vakid (Eeyh) 598. Ravza (Kal'ai) 32, 42, 321, 325. Razdin 958. Receb Efendi 534. Receb ah Van (Eeyh) 573, 574. Recyan (Kabaili) 648. Redesi 824. Rehveni Hind 848. Remle 10, 19, 31, 61, 304, 541. Remli (Beledi) 771. Remietlhamal 902. ' Re'sl Hali (Beledi) 751. Reid (ehir) 12, 41, 65, 66, 119, 122, 150, 163, 164, 210, 306, 453, 457, 485, 539, 543, 705, 706, 707, 708, 709, 710, 712, 713, 714, 715, 716, 717, 738. Reid (li) 108. Reidi (Kal'a) 32. Reyyan (Melik) 16, 312, 458. Reyyan ibni Amalika 996. Reyyanyan (li) 18, 19. Rdvan Bey 480. Rdvan Bey (Emirlhac) 140, 185. Rzay Mehmed elebi 583, 584. Ribde 934. Ristalis 88. Riyha 33, 108. Rodos 59, 64, 692. Rufa (eyh) 237, 427. Ruha 33, 108. Ruhcinan (ah) 51. Ruil 20. Rukbe 972. Rumeli 81, 90 91, 115, 116, 150. Ruyhib 665, 666, 667. Rmeyle 920. Rmeyletil Himal 918, 929. S Sa 848. Sa ibni Nekravu (Melik) 845. Sabiyye 5, 6, 7, 14, 16, 19. Sabur 541. Sa'd (Eeyh) 610. Sa'd bni Vakkas 696. Sdt 238, 317. Paris 80. Pecev 79. Pehlle 951. Perviz Aa 120. Pir Paa 101, 106, 123.

Pojega 79. Pojen 78. Poltkay 82. Portakal 64, 66, 69, 70, 537, 542. Portakal Devleti 81. Posuh (Aireti) 86. Pravad i 94. 110 5 Saf at 108. Safet 19, 20. Safed Ebu Circ (Beledi) 781. Safer (eyh) 396. Safi (eyh) 46. Sah (Kasaba) 722, 746. Said 165. Saidi li (Vilyet) 37, 65, 494, 1035. Saidi Circe 980. Saidi Sfl 1035. Sakar Kalmk (Devleti) 83. Sakiniyye (Eeyh) 565 . Saikz 64. Salhuddin Yusuf 183, 212. Salhuddin Yusuf ibni Eyyub 41, 210, 569, 676. Salhiyan (li) 41. Salih (Sultan) 210, 211, 231. Salih (eyh) 778. Sal ih Hkim (Melik) 37. Salih ibnl Melikn Nasr (Melik) 37. Salihi Berkim (Eeyh) 580. Salihiyye 395, 396, 1037, 1038, 1039, 1040. Salihut Tayyar (Eeyh) 779. Salim (Eeyh) 610. Salim Ebu Rahi (Eeyh) 734. Salimiyye (Ka aba) 720. Sam (Nuholu) 9, 707, 822, 868, 869. Samaniyan (Devleti) 39, 53, 55. San'a 545, 939. Sanbu 339, 788. Sanbut 149. Sanig (Eeyh) 975. Sara Ana 15, 23, 522, 663. Sarayburnu 60, 61. Sarhan (li) 89. San Arslan 109. Sarhan 360. San Kaya Bey 94. Sarm ibni Yehud 548. Sariyetl Cebel (Eeyh) 578, 841. Sasaniyan (li) 24. Save 541. Savuci Bey ibni Urhan 90. Say (Kal'ai) 339, 845, 846, 847, 849. Sayd (Beledi) 770. Sayda 30, 31, 108, 203, 304. Sayi (Melik) 14. Sayyah 20, 826. Seba 958. Seb'a Benat 990. Seb'a Nisa 989. Sebili llm 115, 4S3, 490, 515, 1031, 1032. Sebktekin (Devleti) 39. Sebzevan 52. Secencil (iskenderiyye) 679. Secistan 541. Seffah 52. Seheria (Kasabai) 957. Sehric 969. Selm Selm Nasrddin 696. Selme (eyh) 234, 707. Seltni Fas (Devleti) 69. Seltni Fonc Devleti) 69. Seltni Sudan (Devleti) 69. Selukiyan (li) 40, 45, 55, 88, 89-Selukyan S (Devleti) 40. Selim avu 534. Evliya elebi 10 70 1106 Sunkur (Sultan) 223. Sunkur Bay (li) 89. Sun'ullah (Eeyh) 707. Sur 541. Surid (Melik) 8, 13, 495, 635. Surtanusi 872. Suru Hmayun 450. Susa 269. Sbhan (li) 89.

Sbu' 972. Sleyman 18, 88, 501, 918, 919, 927, 958, 998. Sleyman (Han) 38, 59, 60, 72, 73, 74, 76, 91, 169, 701, 703. Sleyman Aa 751. Sleyman Efendi (Bursal Sarmsakc zade) 468. Sleyman Kmili 68. Sleyman Paa (Gazi) 90. Sleyman Paa (Tavai) 59, 220, 257, 701, 710, 840, 841, 938. Sleyman Bagav (Eeyh) 603. Sleyman Sleyman (Ee eryan (Devleti) 53. Snnare 893, 894. Sryan (Lisan) 964. Svey 15, 24, 33, 34, 111, 149 163, 433, 434, 515, 954, 956. aban (Eeyh) 658. abuj (Kasaba) 723. abur ah 670. a'd 572. adddin 699. adl Krd ah ismail 93, 96, 97, 101, 102, 103, 119, 676. ah Kulu (Kapudan) 60. Sinan Paa 74, 103, 105, 113, 115, 293, 294, 483, 581, 710. Sinaniyye (Kasaba) 736. Snbas 827. Sind 47, 48, 161, 545. Sind Ahmed Toka (Eeyh) 712. Sindi (Beledi) 771. Sindi (Kal'ai) 854. Sindistan (Devleti) 50, 64. Sindyun 149, 718. Sintavih (Beledi) 663. Sirsine (Karye) 598, 603. Sis 41. Sistan 545. Sitte (Kaza) 149. Sitte Nebi 991. Sitti Huriyye 780. Sitti Nefise 239, 551, 552. Sitti Rukiyye 634, 637. Sitti Saliha 759. Sitti emse 561. Sitti Zineb 990. Sittiyye (Kasr) 480. Sitvan (Eeyh) 899. Siyut (eyh) 5, 16, 782. Sohac (Kasaba) 149, 800. Sokman (Emir) 41. Sokrad 88, 263. Subran (Beledi) 769. Sudan 12, 20, 63, 66, 73, 119, 132, 149, 165, 545, 868, 869, 875, 881, 882, 883, 884, 890, 891, 892, 893, 898, 902, 903. Sudan Abdullah 69. Sudan Ali 69. Sudan Mehemmed 69. Suheybi Rum 696. Sukul Attarn 760. Sultanl Cavli 229. Sumay 79. 1107 Selim Han (Birinci) 38, 54, 59, 91, 92, 93, 94, 95, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105; 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 131, 133, 138, 14i, 146, 147, 150, 161, 162, 169, 175, 180, 181, 182, 202, 242, 313, 325, 388, 389, 398, 404, 405, 409, 411, 422, 433, 445, 483, 484, 495, 568, 571, 580, 581, 676, 677, 678, 691, 711, 982, 1026. Selimi Sani 91, 94. Selkir 541. Selman Pak 98, 365, 375. Selmun 149, 723. Semendire 77.

Semenhut (Kasabai) 339, 761, 768, 979. Semennutu Said (Beledi) 782. Semerkand 161, 541. Semud 14, 20. Senhur (Beledi) 648. Sennare (Kal'ai) 12, 890, 929, 930. Senyal 108, 838. Serabdran (Devleti) 52. Serendib 545. Serendil 1, 3. Serfddin 465. Serhas 541. Servi (Beledi) 773. Septe Boaz 64, 65. Sese (Kal'ai) 851. Settare 1037. Sevakin 938, 939, 940, 961. Sevrd Dnya (Cebeli) 922. eydi Ahmed Paa 85. eydi Aruz (E ) 699. eydi Hzr (Beledi) 772. eydi Yusuf (Eeyh) 630. Seyfe 12. Seyfeddin (Sultan) 231. Seyfddini Aksar (Eeyh) 757. Seyfi Zleyezen 66, 778. Seyhun 43 0. Seyyid Abdullah (Eeyh) 610. Seyyid Abdlziz (Eeyh) 561. Seyyid Abdlhak 610. Seyyid Ab zzak 697. Seyyid Alii Ebtah 298. Seyyid Aliyl Berid (Eeyh) 610. Seyyid Arit (Eeyh) 6 Seyyid Atiye (Eeyh) 657. Seyyid Burhaneddini Eirdir (Eeyh) 528. Seyyid Halil (Eeyh . Seyyid Han 53. Seyyid brahim (Eeyh) 707. Seyyid sa (Eeyh) 666. Seyyid Mahmud (Eey 7. Seyyid Mehemmed (Eeyh) 647. Seyyid Mehmed Efendi 530, 698. Seyyid Merzuk (Eeyh) 6 10. Seyyid Mogan 50. Seyyid Musa (Eeyh) 643. Seyyid Sleyman (Eeyh) 647. Seyyid Tacddi 531. Seyyid Yusufl Acem 695. Seyyid Zinnun (Eeyh) 610. Seyyidi Hakavk 697. Seyyidi e did (Eeyh) 748. Seyyidvar 79, 94. Sffn (Beleds) 770. Sivas 40, 45, 46, 93, 115. Sian Kal'a) 77. Silifke 304, 541. Silsile (Kal'ai) 825, 826. Simavnazade 580. Sin 541 . Sinan Efendi (Eeyh) 582, 1108 aha 968. ah Sahan ran Turan (Devleti) 46. ahin (eyh) 238, 473. * ahin Ahmed Aa 535. ahin Paa (Hatip eyh) 531. ahin (eyh) 563. am 3, 6, 9, 19, 23, 24, 25, 27, 32, 35, 36, 37, 40, 41, 43, 48, 49, 52, 59, 67, 1 02, 109, 110, 111, 112, 138, 208, 261, 304, 418, 419, 439, 516, 541, 545, 567, 5 75, 675, 697. amhal (Dastan Padiah) 82, 96, 97. am Haliyan (Devleti) 46. amuneyn 822. anullah Kan 925. a'rav (eyh) 228, 240, 475, 565, 586, 712. ark Ahmim 7, 149. ark Buit 149. ark Atfih 1009. arkyye (Kaza) 149. ata (e 22, 731, 746. atb (Eeyh) 698. attlrab 21, 544. avad (li) 75. azel (eyh) 666. ecerddur Hatun 42, 565, 570. ecrddr Hatun 42. efans (Beledi) 824. ehabeddini Sehreve yh) 98. ehabddini Remlev (Eeyh) 699. ehabddinl Ensar 759. ehab 497. ehluk (Melik) 8. ehriban 98. ehric (Beledi) 770. ellt Boaz 835. emmas (Hace) 8, 25, 671. emun 20, 822. emsddin (eyh) 610. emsddini Demenhur 654. emsddinl Hanef 240, 575. emul 967, 968. enbat Kebir (Kasaba) 769.

erebaz (Beledi) 751. eref (Kasaba) 719. erefddin (Eeyh) 990. eremet 86. erenci (Beledi) 769. erif Berekt 457. eryak (Melik) 8. evam (Cebeli) 924. eyh ibni bid (Beledi) 798, eyhuniyye 218, 240. ibeyke 825. ibri Ri (Kasaba) 721. iklos 79. ilceln (Vadi) 917, 918. inav (eyh) 614, 654, 655. iran (li) 44. irav (Kaza) 727. iraz 541, 545. irbn 752. irn Birmbal (Kasaba) 717. irvan 96. it 2, 6, 9, 47, 163, 372, 457. uayb 20, 433. ubre (Kasabai) 593, 772. ubrahis (Kasab a) 721. ulumkay 71. umuhzat (Kasaba) 720. Surum Bey (Kasaba) 719. utub (Beledi) 794 . breteyn (Karye) 596. caddin (Eeyh) 699, 728. 110? mrles (eyh) 528. refayi Kmilyan 68. var olu 79. T Tabakat a'rav 565. Taberistan 19, 39, 108, 545. Taberiyye 541. Tabiseran 46. Taciyan (li) 40. Tal Hanm 102. Tacddevle (Devleti) 40. Tacddin (Eeyh) 580. Tad Mogan 50. Tahir (Eeyh) 822. Tahir Beybars 36, 37, 58, 199, 422, 427, 431, 436, 478, 566, 675, 737, 762, 819, 821, 976. Tahir Kis 39. Tahir 759. Taliiriyye (Kasaba) 722, 752. Tahiryan (Devleti) 38. Tahta (Kaza) 149, 799. Taiyye 573. Takvanos 670. Talha (Beledi) 760. Talha (Halife) 38. Taman (Cezire) 82, 86. Tamye (Beldei) 1008. Tanca 59, 65, 67, 541, 674. Tant (Beledi) 772. Tanta (Kasaba) 604, 611, 614, 618. Tarabefzun 92, 94, 99, 115. Tarh ibni Yafes ibni Nuh 22. Tarhu 46, 96. Tarrane (Kasaba) 725. Tarsus 41, 53, 106, 541, 545. Tartus 541, 697. Taak Ovas 49. Tatu (Eeyh) 475. Tatar 126. Tavil (Sultan) 305. Tavstan 82. Tayerne (Kasaba) 724. Tayif 56, 541. Tebriz 45, 98. Tecbarin 9. Tegheni (Beledi)

770. Tehamiyye 545. Teke Bay (li) 89. Tekrid 45. Temaliyye (Kasaba) 724. Temud 56. Tenis 541. Terars ibni Sayi (Melik) 14. Tercan 45, 92, 542. Terca (Cebeli) 933. Terek (Kal'a ) 82, 539, 540. Terkovi 81. Tersan ibni Husal (Melik) 8. Tershane baesi 60. Teskireci Efendi (Kadasker) 531. Tetmaslar 537. Tezkerei Davut 360. Tezmin 149. Tysa ah (Devleti) 82. Tibet 545. Tih Sahras 439. Tihame 541. Tima (Kasaba) 799. Timon 23. Timur 36, 37, 48, 49, 59, 83, 91. Timurta 253. 1110 Tine 32, 65, 66, 730, 746, 749. Tiner 12. Tinnare (Kal'ai) 850. Tirendezan 239. TiryakiFaruk 272, 273, 275, 276. Togar 545. Tohtam Han 47. Tokad 93. Tomalc 90. Tomans 972. Tombol (Kal'ai) 860. Tomtosu (Kal'ai) 859. Tophanei Atik 61. Tortum 9 3. Tote 802. Totis (Melik) 15, 33, 111, 163, 309, 522, 578, 604, 648. Trablus 20, 23, 59, 65, 73, 108, 109, 130, 541. Trabzon 95. Tudes (Melik) 18. Tufan 8, 9, 10, 11. Tuhfetd Dvel 47. Tthla (Beledi) 772. Tuhu Nesr 604. Tuman Bay (Sultan) 59, 110, 113, 114, 115, 117, 118, 119, 121, 252, 303, 305, 399, 483, 484, 571, 580, 776. Tuna 81, 90, 543, 544. Tunub (Kasaba) 724. Tunus 59, 65, 68, 73, 130, 541. Turan 48, 49. Turan ah 569, 570. Tut (Beledi) 823. Tffahiyye (Kasaba) 595. Trk Uru 76. Trkmaniyan (Devleti) 45. U Ubeyd (Eeyh) 812. Ubeyde ibni Cerrah 841. Ucle 67, 71. Uhnuh 5, 19. Ukba Cheyniyl mir (eyh) 23, 278. Ukbe (Eeyh) 990. Umman 29. Umman Boaz 955. Urban 32. Urban Basel 974. Urban Cafer 974. Urhan Bey 60, 80, 90, 103. Urumbet Kalmk (Devleti) 83. Uskok 270, 271. Usullbihar 1004. Uak 383. Uak Zade (Kad Asker) 531. Uzeyr 33, 108. Uzun Hasan (Karakoyunlu) 45, 46, 49, 92. ' mm Ali 824. mm Dinar (Kasaba) 727. mm Dnya (Msr) 7, 163, 164, 165, 256, 305, 486. mml Hasan 113, 677. mml Kyas 124, 321, 322, 325, 474, 475. skdar 89, 101. veys 507. yvar 78, 537.

V Vadiyl Afrit 872. Vadiyl Decle 549. i Vadiyl Leyi 549. Vadiyl Melik 549. Vadiyl Mstafin 549. Vaktaa (Kaza) 149. Valakrp (A ) 86. Valpovva 79. Van 49, 54. Van Efendi 528. Vast 541. Veheb bin Sfpan 33. Vekil (Eeyh) 610. Veledi bade 224. Velid (Halife) 36. Venedik 80 , 93, 542, 544. Venedik Devleti 79-Verdan (Kal'ai) 856. Vestin 239. Vkat (Kal'ai) 957. Vilyeti Cezayir (Devleti) 72. Vilyeti Trablus Marib (Devleti) 73. Vilyeti Tunus (Devleti) 72. Vigrad 76. Vule (Cebeli) 949. Y Yafa 32, 41, 676. Yafes 88, 868. Yahya 19, 87. Yahya Marib (Eeyh) 528. Yahyddin ibni Sultan Nasrddin 657. Yakub 17, 18, 20, 481, 996, 997. Yakub (Sultan) 123. Yakub Kis 39. Yakubiyan (li) 998. Yakut Aa (Lala) 535. Yakutu Ar 696. Yalakbt 89. Yamen bin Yakub 20, 23, 548. Ya'mur bin eddad 668, 683. Yanko ibni Madiyan 88. Yavedud iskelesi 61. Yehuda 20, 548, 997. Yehuda ibni Yakub 23. Yemen 39, 44, 52, 56, 119, 126, 165, 261, 294, 422, 454, 507, 541, 545. Yenbo 34, 65, 814. Yenbolber 433. Yeni Dnya 78, 537, 542. Yeni Msr 308. Yesev 98. Yesrib 57, 545. Yezdicrd 23. Yezid ibni Muaviye 35, 36, 572, 579. Yuhine (Yuha) Ana 23, 996, 997, 1011. Yunaniyan 24, 40, 51, 53, 87, 88, 163, 482, 669, 670. Yunus (eyh) 818. Yunus Paa 103, 113. Yusuf 16, 17, 18, 20, 23, 27," 123, 124, 159, 307, 311, 312, 313, 314, 458, 459, 460, 481, 787, 994, 995, 996, 997, 998, 999, 1002, 1003, 1004, 1005, 1006, 1010 , 1012. Yusuf Aa (Terceman ba) 535. Yusuf Bey (Emirlhac) 534. Yusuf deryas 995. Yusuf zbek (Emir) 230. Yusuf Salhaddin (Sultan) 141, 169, 174, 184, 496, 7272. Yusuf Selhuddin (Vezir) 166. Yusufl Acem (Eeyh) 580, 638. Yua 22, 23. Yuvanie (Kal'a) 540. 1112 z Zabilistan 541, 545. Zagll Mehemmed 708. Zahil 20. Zahirddini Erdebil 583. Zalgn (Eeyh) 603. Zaire (Kasaba) 724. Zalika (Melike) 15, 16. Zaporoska 86. Zarbint 6. Zegave 871. Zekeriyya 87, 108. Zekeriyya Efendi 298. Z ekeriyya Elensar (eyhlislm) 561. Zeki Halil Efendi 479. Zeyd bin Haris 696. Zeydi Hind 373. Zeyhan 762. Zeyl (ehir) 73, 952, 953, 954, 955. Zeyl Boaz 65. Zeynel bidin (Sultan) 991. Zeravil 9. Zibake 632, 633, 635. Zidaniyye 115. Zifte (Kasaba) 149, 339, 596, 770. Zikat (Beledi) 975. Zindan (Eeyh) 748. Zinnun 2 3, 26. Zinnunu Msr 22, 24, 498, 571, 831. Zirin olu 79. Ziyad (Emir) 41. Ziyad (Eeyh) 990. Zhre 398. Zuafa (Kabaili) 649. Zumiyye 44. Zbeyr ibni Avam 30, 32, 696. Zlcell Sahras 917. Zleyha 312, 451, 524, 1012. Zlfikar B y 533, 534. Zlkadriyye (li) 89. Zlyezan 71.

4 R Evliya, effendi Evliya elebi seyahatname*