Professional Documents
Culture Documents
Nervrl Dz Hasr
Nervrl
S420a
Betonarme elii Akma dayanm 420 N/mm2 Scakta haddelenmi
BIIIa
ERSOY/ZCEBE, Sayfa 44 ERSOY/ZCEBE,Sayfa 44-45
Hasr elik
Kullanld yerler: Demelerde Perde ve istinat duvarlarnda Tnel kaplamalarnda Yol ve saha kaplama betonlarnda Projede gsterilii: R 150.250.8.5
2.15 m
5m
Hasr tipi
2.15 m
5m
Q 150.150.8.8
150 mm
150 mm
ERSOY/ZCEBE, Sayfa 46
Gerilme N/mm2
Tanmlar: fy fyk fsu sy su s s Es : elik akma dayanm : elik karakteristik dayanm : elik kopma dayanm : elik akma deformasyonu : elik kopma deformasyonu : elikteki gerilme : elik birim deformasyonu : elik elastisite modl
elik s - s erileri
Scakta haddelenmi elik (a) daha snektir. Soukta ilem grm elik (b) gevrektir. Scakta ilem grm eliin akma eii belirgindir. Soukta ilem grm elikte ise akma snr gzlenemez. Her iki tr elik de akma dayanmna kadar lineer-elastik davranr. Bu blgede HOOKE kanunu geerlidir: s= Es s elik aktktan sonra, HOOKE geersizdir. Gerilme ile birim deformasyon arasnda hibir bant yoktur. Tan = Es eliin elastisite modldr.
Deprem blgelerinde soukta ilem grm elik (b) kullanlamaz.
ERSOY/ZCEBE, Sayfa 47
Akma dayanm tanm: Scakta haddelenmi eliin akma eiine karlk gelen gerilme akma dayanm olarak alnr.
KOPMA
fy
Scakta haddelenmi eliin akma dayanm
s
Birim uzama
Gerilme N/mm2
Soukta ilem grm eliin, belirgin bir akma noktas olmadndan, akma dayanm yle belirlenir: ekme deneyi yaplr, s - s erisi izilir. 0.002 kalc deformasyonundan k dorusuna paralel izilir. Paralelin b erisini kestii noktaya karlk gelen gerilme soukta ilem grm eliin akma dayanm olarak alnr.
yzey
D N, P N, P
Hasr elik
N, P N, P N, P
S220a dayanm ve aderans en dk olan eliktir. Kiri, kolon ve perdelerde kullanlmamas nerilir. Deprem blgelerinde soukta ilem grm elik (b) kullanlmamaldr. Deprem ynetmelii-1997 akma dayanm 420 N/mm2 den yksek elik kullanmn yasaklar. Sneklik ve dayanm dikkate alndnda, S420a en uygun elik olarak gzkmektedir. S420a ve S500a eliklerinde >32 mm apl ubuklarn kullanmndan kanlmaldr (gevrek !). Kaln apl elikler daha gevrektir. S220a eliinin kullanm uygulamada giderek azalmaktadr.
elik-dier bilgiler
Elastisite modl: Es=2x105 N/mm2 Birim scaklk genleme katsays: s=10-5 1/co Ktle : =7850 kg/m3 Piyasaya arz: Scakta ilem grm a snf elikler: aplar 12 mm den kk olanlar kangal, firkete veya ubuklar halinde, 12 mm ve daha kaln olanlar firkete veya ubuk olarak pazarlanr. Soukta ilem grm b snf elikler: Sadece ubuklar halinde pazarlanrlar. Boy: ubuk boyu genelde 12 m dir. ap: BI-a : 6, 8,...,22, 24, 25, 26, 28 mm BIII-a, BIII-b ve BIV-a: 6, 8,..., 22, 24, 25, 26, 28, 30, 32, 40, 50 mm BIV-b: 4, 4.5, 5, 5.5,..., 11, 11.5, 12, 14, 16 mm Depolama: Korozyonu nlemek iin, st kapal sundurma altnda saklanmaldr. Zorunlu hallerde 1 yl kadar akta da depolanabilir.
aretleme: Dz yzeyli elik B Ia (S220a) dr. TS 708/1996 ya gre, nervrl elik ubuklar zerinde elik kalitesini (elik snfn) gsteren iaretleme olmak zorundadr. Bir yatay izgi - B IIIa (S420a) eliini, birbirini izleyen iki yatay izgi - - B IVa (S500a) eliini ve birbirini izleyen eik bl izgisi /// B IVb (S500b) eliini simgeler. zerinde elik kalite kodu olmayan nervrl ubuklar B IIIb (S420b) eliidir.
TS kodu
TS kodu
TS kodu
BETONARME
ERSOY/ZCEBE, Sayfa 51
Betonarmenin avantajlar
Kolay ilenip ekillendirilebilir. Basn dayanm yma yap elemanlarna (ahap, tula, gazbeton) nazaran yksektir. elik ve ahapa nazaran, yangna dayankldr. elik yapya nazaran daha rijit olduundan byk yer deitirmeler olmaz. Korozyon tehlikesi azdr. Bakm kolay ve yok denecek kadar azdr. Kullanm mr uzundur. Ani gme olmaz, gme olacan haber verir. Ekonomiktir. Ana malzemesi (agrega, su) yerel olarak bulunur. Az enerji gerektirir. nasnda dier yaplara nazaran (ahap, elik) byk zen gerekmez. Kalifiye eleman gerektirmez.
Betonarmenin dezavantajlar
ekme dayanm dktr, elik kullanlmas gerekir. Kalp ve iskele pahaldr, kalp yapm zen ister. Ar yaplar oluur (depremde sakncal). Tayc sistem faydal ykten ok, z arln tamak zorundadr. Yeterli dayanm kazanncaya kadar zenli bakm (kr) gerekir (ilk 7-14 gn). Hasar onarm zor ve pahaldr. Mevcut yapnn donat miktar, dayanm kesin belirlenemez. Kullanm mrn tamamlayan yapnn yklmas pahaldr, kan malzeme tekrar deerlendirilemez ve evre kirlilii yaratr. Gkdelen gibi ok yksek yaplar ina edilemez. Prefabrik ina imkanlar kstldr. antiyede beton imalat zordur ve byk zen gerektirir. Her tr hava artnda beton dklemez, inaat mevsimi ksadr.
Betonarme bir elemann gvenli olmas iin onun dayanm (tama gc) , o elemandaki yk etkisinden byk veya eit olmaldr:
rnek: Bir kiriin tm yklerinden oluan tasarm momenti Md , kesme tasarm kuvveti Vd ,kiriin moment tama gc Mr , kesme tama gc de Vr olarak hesaplanm olsun. Mr Md olmas durumunda kiri momente kar gvenli, aksi halde gvensizdir deriz. Vr Vd olmas durumunda kiri kesmeye kar gvenli, aksi halde gvensizdir deriz. Kiriin gvenli olmas iin her iki kuvvete kar da gvenli olmas gerekir. Birine kar gvenli, dierine kar gvensiz olmas halinde kiri gvensizdir. nk o kuvvet kirii kryor anlamndadr.
Yk tipleri
Dey ykler Kalc (sabit, zati, l) ykler: Yap elemanlarnn z ykleridir. Deme arl, kiri arl, duvar arl, kolon arl gibi, yeri ve arl zamanla deimeyen yklerdir. Hareketli ykler: Yap elemanna zaman zaman etkiyen statik yklerdir. Eya ykleri, insan ykleri, kar yk gibi, yeri ve deeri zamanla deien, bazen olan bazen olmayan yklerdir. Yatay ykler: Yapya yatay olarak etkidii varsaylan statik veya dinamik yklerdir. Deprem yk, rzgr yk, toprak itkisi, sv yk. Dier ykler: Scaklk farkndan oluan yk, bzlme ve snmeden oluan yk, farkl oturmalardan oluan yk, buz yk.
Yk etkileri
Karakteristik yk etkisi simgeleri: G :Kalc yk etkisi Q :Hareketli yk etkisi E :Deprem etkisi W :Rzgr etkisi H :Toprak etkisi Sv etkisi(simgesi yok!)
Dey yk etkileri
Yatay yk etkileri
Dier yk etkileri
Yaplara etkiyen yklerin hibirinin kesin deeri bilinemez. Yk deerleri istatistiksel yollarla belirlenmilerdir, yani karakteristik yklerdir. Karakteristik ykler ynetmeliklerde verilmitir: TS 498/1997 , TS ISO 9194/1997 : Kalc ykler, hareketli ykler, rzgr, kar ve buz yk. Deprem ynetmelii/1997 : Deprem ykleri.
Malzeme (beton, elik) iin TS500/2000 de verilen karakteristik dayanmlar yerine hesaplarda Tasarm (Hesap) dayanmlar kullanlr. Tasarm dayanmlar karakteristik dayanmlarn malzeme katsaylarna blnmesi ile bulunurlar. Malzeme katsaylar 1 (bir) den byk deerler olduundan daha kk dayanmlar ile hesap yaplarak gvenlik salanr. Beton tasarm dayanm:
f cd =
f ctd =
mc
mc
f ctk
f ck
fck:: betonun karakteristik basn dayanm fcd : betonun basn tasarm dayanm fctk:: betonun karakteristik ekme dayanm fctd : betonun ekme tasarm dayanm mc:betonun malzeme katsays
mc=1.5 yerinde dklen ve iyi denetilen betonlar iin mc=1.4 ndkm (prefabrik) betonlar iin mc=1.7 denetimi iyi yaplamayan betonlar iin
f yd =
ms
f yk
fyk: : elik karakteristik dayanm fyd : elik tasarm dayanm ms:elik malzeme katsays ms=1.15 (her tr elik iin)
elik betona gre daha homojen bir malzeme olduundan ve fabrikada retildiinden dayanmnn karakteristik dayanmdan farkl olma olasl (riski) betona nazaran daha dktr. Bu nedenle ynetmelikte, eliin malzeme katsays ms betonun malzeme katsays mc den daha kk tutulmutur.
TS498/1997, TS ISO 9194/1997 ve Deprem Ynetmelii-1997 de verilen ykler karakteristik yklerdir. Bu yklerden oluan yk etkileri (i kuvvetler) de karakteristik olur. Yk etkilerinin karakteristik deerleri yerine; hesaplarda Tasarm etkileri ve birleimleri kullanlr. Tasarm etkileri; karakteristik etkilerin yk katsaylar ile artrlmas ve uygun birletirilmesi ile belirlenirler. Bu yolla gvenlik salanr. TS500/2000 de tanml yk katsaylar ve birleimleri aada verilmitir. Yalnz dey ykler iin (deprem ve rzgarn etkin olmad durumlarda): Fd=1.4G + 1.6Q Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T Deprem etkin ise: Fd=1.4G + 1.6Q Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T Fd=1.0G + 1.0Q + 1.0E Fd=1.0G + 1.0Q - 1.0E Fd=0.9G + 1.0E Fd=0.9G - 1.0E Rzgr etkin ise: Fd=1.4G + 1.6Q Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T Fd=1.0G + 1.3Q +1.3W Fd=1.0G + 1.3Q - 1.3W Fd=0.9G + 1.3W Fd=0.9G - 1.3W
NOT: Sv basnc etkisinin bulunmas durumunda , bu etki 1.4 ile arplr ve iinde Q etkisi grlen tm birleimlere eklenir.
Deprem ve rzgar yklerinden hangisi daha elverisiz ise o dikkate alnr. Bir yapya ayn anda hem depremin hem de rzgarn etkimeyecei varsaylr (Deprem Ynetmelii-1997, S. 8, Madde 6.2.2.4). Trkiyede genelde deprem etkin olur.
Yk Katsaylar ve Yk birleimleri-RNEK
Aada verilen erevedeki ykler karakteristik yklerdir. g kalc, q hareketli ve F deprem ykdr. Kolonlar 30/70, kiri 25/60 cm/cm boyutundadr. Her yke ait moment, kesme ve normal kuvvet diyagram verilmitir. Kiri ve kolonlarn statik hesaplarda ekme olduu varsaylan taraflar kesikli izgi ile gsterilmitir. a) erevenin 1, 2 ve 3 noktalarndaki tasarm momentlerini bulunuz. b) 1 ve 2 noktalarndaki tasarm kesme kuvvetlerini bulunuz. c) 1 noktasndaki tasarm normal kuvvetlerini bulunuz. d) Kiriin 2 ve 3 noktalarnda hesaplanan tasarm momentlerinden hangileri betonarme hesaba (boyuna donat) esas alnmal ve bunlar iin hesaplanan donat kiriin hangi tarafna konmaldr ? e) Kiriin 2 noktasnda hesaplanan tasarm kesme kuvvetlerinden hangisi betonarme hesaba(sarg donats hesab) esas alnmaldr ?
Moment
Me
-66.7 1 -
+66.7 +
-10.9 2
Kesme
Ve
+17.5 kN 1 2 3
+17.5
-17.5
Normal kuvvet +
Ne
+10.9 kN
-10.9
a) Tasarm momentleri:
1 noktasnda tasarm momentleri: Md=1.4166.7+1.683.4 = +366.8 kN.m Md=166.7+83.4+(-66.7) = +183.4 Md=166.7+83.4-(-66.7) = +316.8 Md=0.9166.7+(-66.7) = +83.3 Md=0.9166.7-(-66.7) = +216.7 2 noktasnda tasarm momentleri: Md=1.4(-333.4)+1.6(-166.7) = -733.5 kN.m Md=-333.4-166.7+38.4 = -461.7 Md=-333.4-166.7-38.4 = -538.5 Md=0.9(-333.4)+38.4 = -261.7 Md=0.9(-333.4)-38.4 = -338.5 3 noktasnda tasarm momentleri: Md=1.4279.1+1.6139.6 = +614.1 kN.m Md=279.1+139.6+0 = +418.7 Md=279.1+139.6-0 = +418.7 Md=0.9279.1+0 = +251.2 Md=0.9279.1-0 = +251.2
d) 2 ve 3 noktasnda betonarme hesaba (boyuna donat) esas alnacak tasarm momentleri: Pozitif momentler, etkidii noktada, kiriin kesik izgili tarafna, negatif momentler de dier tarafna ekme uygulamaktadr. Kiriin negatif momentlerinden mutlak deerce en byk olan kiriin stne konulacak boyuna donatnn hesabna; pozitif momentlerden en by de kiriin altna konulacak donatnn hesabna esas alnmaldr. 2 noktasnda: Md= 733.5 kN.m momenti iin hesaplanan boyuna donat bu noktada kiriin stne konulmaldr. Bu noktada pozitif tasarm momenti olmadndan kiriin altna donat gerekmez, ynetmeliklerin n grd kadar minimum donat konur. 3 noktasnda: Md=+614.1 kN.m momenti iin hesaplanan donat bu noktada kiriin altna konmaldr. Kiriin st tarafna donat gerekmez, ynetmeliklerin n grd kadar minimum donat konulmaldr.
Tasarm momentleri Md
e) 2 noktasnda kesme (sarg donats) hesabna esas alnacak tasarm kesme kuvveti Kesme kuvvetinin iareti betonarme hesabn sonucunu deitirmez. Mutlak deerce en byk kesme kuvveti betonarme hesaba esas alnr.
Tasarm kesme kuvvetleri Vd
2 noktasnda: Vd= +770.0 kN kesme kuvveti betonarme hesaba (sarg donats hesab) esas alnmaldr.
Hareketli yk dzenlemesi
... Hareketli yk elemanda en elverisiz kesit zorlamalarn yaratacak biimde dzenlenecektir (TS 500/2000, sayfa 18, madde 6.3.3).
SREKL KRLERDE: Hareketli yk; tasarm etkileri aratrlan kesitte en byk zorlamay oluturacak ekilde kirie yklenir. Srekli kiri tesir izgileri grnmne baklarak; hareketli yk hangi aklklara yklendiinde en byk etkinin oluaca belirlenebilir (dama yklemesi). En byk aklk momenti yklemesi: En byk momenti aranan aklk q ile yklenir. Komu aklklar bir bo bir dolu(q ile) olarak dzenlenir. En byk mesnet momenti yklemesi: En byk momenti aranan mesnedin sa ve sol akl q ile yklenir. Dier aklklar bir bo bir dolu(q ile) olarak dzenlenir. En byk kesme kuvveti yklemesi: En byk kesme kuvveti aranan noktann akl q ile yklenir. Komu aklklardan byk olan da q ile yklenir. Dier aklklar bir bo bir dolu (q ile) olarak dzenlenir.
OK KATLI OK AIKLIKLI EREVELERDE: Gerekte el hesab yaplamayacak kadar farkl ykleme durumu vardr. Ancak, yeter dorulukta sonu veren be farkl ykleme ile yetinilebilir (ERSOY/ZCEBE, Sayfa 176).
q + -
q + +
kinci aklk sol mesnet kesme kuvvetini Max yapan hareketli yk yklemesi
q
Hareketli yk dzenlemesi-RNEK
Aadaki srekli kirite g sabit, q hareketli karakteristik yklerdir. a) 1 ve 2 noktalarndaki tasarm momentini, b) 1 noktasndaki tasarm kesme kuvvetini belirleyiniz.
ZM: zm iin aadaki yklemeler ayr ayr yaplmaldr: a) Sistemin tm aklklar g ile yklenir. Moment ve kesme diyagramlar izilir. b) 2 noktasndaki aklk momentini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, konsollar bo. Bu yklemeden 2 noktasndaki en byk moment belirlenir. c) 1 noktasndaki mesnet momentini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol bo. Bu yklemeden 1 noktasndaki en byk moment belirlenir. d) 1 noktasndaki kesme kuvvetini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol bo. Bu yklemeden 1 noktasndaki en byk kesme kuvveti belirlenir.
Sa konsol, sol konsoldan daha ksadr. Sa mesnet moment ve kesme kuvvetleri 1 noktasnda hesaplanacak olanlardan daha kk olacaktr. Bu nedenle sa mesnet etkileri iin q yklemesine gerek yoktur.
Sabit yk g yklemesi:
2.00
5.00 m
1.70
-30.00
(mesnet)
1 +43.50 kN
+
+33.07 kNm
Mq
1 -30.00
-31.50
Vq
2 noktasnda max M oluturan q yklemesi: 1 noktasnda tasarm momenti: Md=1.4(-40.00)+1.6(-30.00) = -104.00 kNm 1 noktasnda tasarm kesme kuvveti: Vd=1.452.22+1.643.50 = +142.71 kN 2 noktasnda tasarm momenti: Md=1.428.17+1.646.88 = +114.45 kNm
Max Mq
(aklk)
(mesnet)
Max Vq
Max Mq