Ultraviyole (mortesi) / Grnr Blge Molekler Absorpsiyon spektroskopisi

alma ilkesi: Molekler absorpsiyon spektroskopisi 160-780 nm dalga boylar arasndaki n b n yoluna sahip bir hcredeki zeltinin geirgenliinin (T) veya absorbansnn (A) lmne dayanr. Bu absorpsiyon daha ok molekllerdeki ba elektronlarnn uyarlmasndan kaynaklanr, bunun sonucu olarak molekler absorpsiyon spektroskopisi bir molekldeki fonksiyonel gruplarn tanmlanmasnda ve ayn zamanda fonksiyonel gruplar tayan bileiklerin nicel tayininde kullanlr. UV/GB spektroskopisi ok sayda organik ve inorganik bileiin analizinde kullanlmaktadr.

UV/GB blgesindeki geiler: , ve n orbitalleri arasndaki geiler (organik molekllerde) d ve f orbitalleri arasndaki geiler (koordinasyon komplekslerinde) Yk aktarm geileri (hem organik molekller ve hem de komplekslerde) , ve n orbitalleri arasndaki geiler Organik bileiklerde 185 nm den daha dk dalga boylu nlar absorplayan geileri incelemek zordur, nk vakum UV blgesine der. Bir organik moleklde absorpsiyona neden olan elektronlar unlardr; ba elektronlar ( ve ba orbitallerindeki elektronlar ) Oksijen, kkrt, azot, halojenler gibi atomlarn evresinde bulunan ortaklanmam elektron iftleri ( n ba yapmayan orbitaldeki elektronlar)

ki atom orbitalinin dorusal bileimi ile (Lineer Combination of Atomic Orbitals) iki tane molekl orbitali meydana gelir; AO lerinden daha dk enerjili ba molekl orbitali ve daha yksek enerjili antiba (veya kar ba) molekl orbitali. Orbital Trleri unlardr ; sigma () orbitalleri ; AO lerinin u uca rtmesi, dier bir deile tek lop rtmesi ile oluur. ekil de gsterildii gibi, bir sigma orbitalinin yk younluu ba ekseni evresinde simetriktir. Organik molekllerde daha ok s-s, p-p veya s-p orbitalleri arasnda meydana gelir. Pi ( )orbitalleri, iki tane p AO lerinin yan yana rtmesi ile oluurlar. ki lop rtmesi ile meydana gelirler. Bu orbitaller ba ekseni dorultusunda dm dzlemine sahiptir. Yk younluklar ba ekseninin altnda ve stnde bulunur. Ba yapmayan orbitaller (n) . s orbitali p orbitalinin iki lobu ile rtrse toplam rtme sfr olur.

Formaldehitte molekl orbital trleri

ou kez, ba yapmayan orbitalin enerji seviyesi, ba ve antiba (karba) orbitallerinin enerji dzeylerinin arasnda yer alr. ekilde gsterildii gibi, organik molekllerde drt tr elektronik gei olasdr: *, n *, n *, ve *.

*Geileri: Bir moleklde ba orbitalindeki bir elektron, Vakum UV blgesindeki bir n absorplayarak antiba orbitaline uyarlr, bu durumda * geii meydana gelmi olur. Dier elektronik geilere kyasla * geileri iin gereken enerji olduka yksektir. rnein, sadece C-H balar ieren ve dolaysyla sadece * geileri gsterebilen metan (CH4)'n 124 nm'de bir absorpsiyon maksimumu vardr. Etan (C2H6)'n absorpsiyon piki ise 135 nm'de grlr, bu gei C-C ba elektronlarndan kaynaklanr, C-C bann kuvveti C-H bannkinden daha az olduundan, bunun uyarlmas daha az enerji ister. n* Geileri: Bu geiler ortaklanmam elektron iftleri ieren bileiklerde (ba yapmayan orbitalde bulunan elektronlar) gzlenir. Genelde bu geiler * geilerinden daha az enerji gerektirir ve absorpsiyon piklerinin ou 150-250 nm aralndaki blgede yer alr. izelgede, baz tipik n* geilerine ait absorpsiyon verileri grlmektedir. Bu tip absorpsiyona zg molar absorptiviteler dk veya orta iddetlidir ve ounlukla 100-3000 L.cm-1.mol-1 aralnda yer alr. n* geilerine ait absorpsiyon maksimumlar, su ve etanol gibi polar zcler varlnda daha dk dalga boylarna kayma eilimindedir. ultraviyole blgede yer alan n* pikleri veren organik fonksiyonel gruplarn says nispeten azdr.

 n*, ve

* Geileri 200-700 nm arasndaki spektral blgede absorpsiyon yaptklarndan UV/GB spektroskopisinde en ok karlalan geilerdir. Bu geilerin her ikisi de, * orbitallerini ierdiinden doymam fonksiyonel grup ieren organik bileiklerde gzlenir. Dier bir deyile, bu doymam absorplayc merkezler kromofor olarak adlandrlr.

n* geilerinin molar absorptiviteleri ou kez dk olup, genellikle 10100 L.cm-1.mol-1 aralnda yer alrlar; buna karlk * geilerine ait deerler normal olarak 1000-10000 arasna rastlar.

Bu iki absorpsiyon tipi arasndaki dier bir karakteristik fark, zcnn,

piklerin dalga boyu zerindeki etkisidir. n* geilerine ilikin pikler, genellikle zcnn artan polarlyla daha dk dalga boylarna kayar (hipsokromik veya maviye kayma). Her zaman olmasa bile ou kez * geileri iin kart eilim (bathokromik veya krmzya kayma) geerlidir. ba yapmayan orbitalin enerji seviyesinin dmesinden kaynaklanr. Bu eit etkilerin en iddetlisi (300 nm veya daha fazla maviye kayma), su ya da alkol gibi polar hidrolitik zclerde, zc protonlanyla ba yapmam elektron ifti arasndaki hidrojen ba oluumu ile ortaya kar. Bu durumda n orbitallerinin enerjisi, yaklak olarak hidrojen bann enerjisi kadar der ve yaklak olarak hidrojen bann enerjisine karlk gelen bir maviye kayma grlr.

Hipsokromik kayma ba yapmam elektron iftinin solvasyon etkisiyle n

n*

n*

n*

Molekl orbital yaklamnda, elektronlarnn delokalizasyonu konjugasyonla artar. Bylece * orbitallerinin enerjisi derek daha az antiba karekterine sahip olur. izelgede grld gibi organik molekllerdeki oklu kromofor absorpsiyonlarnn yaklak olarak toplanabilir olduu grlmektedir; burada n koul sz konusu kromoforlarn birbirinden birden fazla tek ba ile ayrlm olmasdr. Kromoforlarn konjgasyonlar spektral zellikler zerinde daha byk etkilere sahiptir.rnein,1,3-btadien, CH2=CHCH=CH2, konjge olmam dien lere karlk gelen piklere gre 20 nm daha uzun dalga boyuna kayan kuvvetli bir absorpsiyon band gsterir. Eer adet ift ba konjge durumda ise gzlenen bathokromik etki daha byktr.

Aldehit, keton ve karboksilik asitlerdeki ifte bal oksijen ile olefinik bir ifte ba arasndaki konjgasyon, benzeri bir davrana yol aar. Konjge sistemlerde absorpsiyon bantlarnn dalga boylar, ifte bal atomlara bal gruplarn cinslerine duyarldr. Bu tr sbstitsyonlarn absorpsiyon maksimumlar zerindeki etkilerini tahmin etmek iin eitli ampirik kurallar gelitirilmi ve bunlarn yapsal tayinlerde yararl olduklar kantlanmtr.

d ve f elektronlar ieren kompleksler ou gei metali iyonlar, spektrumun UV veya GB de absorpsiyon gsterirler, gei metallerinin spektral zellikleri, 3d ve 4d orbitallerinin eitli enerji seviyeleri arasndaki elektronik geilerden kaynaklanr. Lantanit ve aktinit serileri iin absorpsiyon bandlar 4f ve 5f elektronlarnn elektronik geilerinden kaynaklanr. lk iki gei metalleri serisindeki 18 elementin iyon ve kompleksIeri, bu elementlerin tm ykseltgenme basamaklarnda olmasa bile birinde grnr absorplama eilimindedirler. Ancak, lantanit ve aktinit elementlerinin tersine, bunlarda absorpsiyon bantlar genellikle genitir ve kimyasal evre faktrlerinden kuvvetle etkilenir. rnein, su ile kompleks yapan bakr(ll) iyonu soluk mavi rengine karlk, amonyak ile kompleks yapan bakr(II) iyonu koyu mavi renktedir. Gei metal iyonlarnn renklerini ve bu renkler zerinde kimyasal evrenin etkisini aklamak iin iki kuram gelitirilmitir. Bu iki kuramdan daha basit olan, "kristal alan kuram" olup, kalitatif anlamda yeterlidir. Bir kompleks oluumunda eitli enerji dzeylerine ayrlan d orbitalleri arasndaki geiler, GB de absorpsiyon verir. Bu geiler komplekslerin eitli renklerde olularn aklar. ou lantanit ve aktinit elementinin iyonlar, ultraviyole ve grnr blgede absorpsiyon yapar. Birok inorganik ve organik absorpsiyon yapan maddenin davranndan belirgin biimde farkl olarak, bunlarn spektrumlar dar, iyi tanmlanm ve karakteristik absorpsiyon piklerinden oluur ve bu pikler, metal iyonuna balanm ligandn tipinden az etkilenir. Lantanit serisi elementlerinin absorpsiyonlarndan sorumlu olan geiler 4f elektronlarn eitli enerji dzeylerine ilikin grnrken, aktinit serilerinde nla etkileim halinde olan elektronlar 5f elektronlardr. Bu orbitaller, daha yksek ba kuantum saylarndaki orbitallerdeki elektronlar tarafndan perdelenir. Bunun sonucu olarak bantlar dar olur ve bunlar zcnn veya d elektronlarla bal trlerin doasndan pek fazla etkilenmezler.

[Ni(H2O)6]2+ [Ni(NH3)6]2+

Yk aktarm geileri Analitik amalar dorultusunda yk-aktarm absorpsiyonu gsteren trler zel bir neme sahiptir. nk bunlarn molar absorptiviteleri ok yksektir (maks> 10000). Bir inorganik kompleks, yk-aktarm absorpsiyonu gsterir Bu tr komplekslerin bilinen rnekleri; demir(III)'in tiyosiyanat ve fenolatlar, demir(Il)'in o-fenantrolinle verdii kompleks, molekler iyodun iyodr kompleksi (I3-) ve prusya mavisi (Fe(CN)6-4/ Fe(CN)6-3) dir. Bir kompleksin yk aktarm absorpsiyonu olabilmesi iin bileenlerinden birinin elektron verici dierinin ise elektron alc olmas gerekir. Bu durumda n absorpsiyonu elektron vericiden elektron alcnn orbitaline geiine ilikindir. Organik bileikler pek ok ilgin yk-aktarm kompleksi olutururlar. Buna bir rnek, grnr alanda kuvvetli absorpsiyon gsteren kinhidron (yani 1:1 kinon ve hidrokinondan oluan kompleks)dur. Dier baz rnekler iyodun aminler, aromatik bileikler ve slfrler ile verdii komplekslerdir.

UV/GB Spektrofotometre

Tek k yollu spektrofotometrelerde ayn dalga boyunda zcye kar Ik yolu kapatlarak sfr geirgenlik ayar ve de k yolu alarak %100 geirgenlik ayar yaplr. Ayn dalga boyunda analit ieren zeltinin absorbans llr. ift k yollu cihazlarda her dalga boyu iin ayr ayr 0 ve 100 ayarlar yapmak yerine, monokromatrden kan k eit iddete iki demete blnerek birinin llecek rnee dierinin zcnn bulunduu kaba gnderilmesiyle lm sresi azaltlr. Bylece rnekteki geirgenlik deeri srekli olarak zcnnki ile karlatrlm olur. Ik Kaynaklar UV ve GB de Dteryum, W, H2, Civa buhar ve Xe lambas gibi srekli k kaynaklar kullanlr. Tungsten (W) lambas grnr ve yakn IR arasnda k yayar. Elektrik akm ile stlan tungstenden yaylan k bir siyah cisim mas olup, 320 nm ile 3000 nm arasndaki blgeyi kapsar. UV blgede en ok kullanlan (180-380 nm) hidrojen ve dteryum elektriksel boalm lambalardr. Dk basnta (5 mmHg) H2 veya D2 gaz ieren bu lambalarda 40 V luk doru akm uygulanarak elektriksel boalm elde edilir. Xe ark lambas 150-700 nm de k yayar. Civa buhar lambas her iki blgede de ma yayar. Monokromatrler UV/GB de monokromatr olarak prizma veya optik a kullanlr. Dedektrler Dedektr olarak, fotooaltc tp veya fotovoltaik tp kullanlr.

Beer Kanunundan sapmalar

Dk deriim

Yksek Deriim

Deriim
Beer Kanunu genellikle 0,01 M dan byk deriimlerde dorusallktan sapar. Yksek deriimlerde absorpsiyon yapan molekller aras uzaklk azalr ve Molekllerin yk dalm bozulur. Bu da absorpsiyonu etkiler, zeltilerin seyreltilmesi bunu giderir.

Analitin ayrmas durumunda ise kimyasal sapma grlr. Bu genellikle asit/baz indikatrlerinin sulu zeltilerinde gzlenir. Ayrca Monokromatrn dalga boyunu tam olarak ayramadnda az da olsa sapma grlr. Prizma, mercek ve filtrelerin yzeyinde oluan kaak nlar da sapmalara neden olur. Aletsel sapmalarda daima dk absorbans okumas gzlenir.

Analitik Uygulamalar Kalitatif Analiz Ultraviyole ve grnr olan spektrofotometri, kalitatif analizde snrl bir uygulamaya sahiptir. nk absorpsiyon maksimum ve minimumlarn says olduka snrldr. Bu yzden, kukuya yer brakmayacak biimde kesin bir kalitatif analiz yapmak ou kez olanakszdr. Bir organik bileiin grnr ve ultraviyole blgelerdeki bir absorpsiyon spektrumu kromofor olarak davranan belirli fonksiyonel gruplarn varln belirtmek iin yararldr. rnein; artan zc polarlyla kk dalga boylarna kayan, 280290 mn arasndaki zayf bir absorpsiyon band, olduka belirgin biimde bir karbonil grubunun varln gsterir. Titreimsel ince yapnn belirtilerini tayan 260 nm civarndaki zayf bir absorpsiyon band, bir aromatik halkann varlna kant oluturur. Bir aromatik amin veya bir fenolik yapnn varlnn dorulanmas, numuneyi ieren zeltilerin spektrumlaryla izelgelerdeki, fenol ve anilin 'in piklerinin karlatrlmas yoluyla salanabilir Kantitatif Analiz Absorpsiyon spektroskopi, kantitatif analiz iin elverili olan en yararl ve en yaygn kullanlan aralardan biridir. Spektrofotometrik ve fotometrik yntemlerin nemli zellikleri u hususlar ierir: (1) hem organik hem de inorganik sistemlere yaygn uygulanabilirlik, (2) 10-4 M'dan 10-5 M'a kadar deien tipik duyarllk deerleri (bu snr belirli modifikasyonlarla 10-6 - 10-7 M'a kadar indirilebilir, (3) orta-derecede seimlilik, (4) iyi bir doruluk (tipik olarak % 1 ila % 3 arasnda bal belirsizlik deerlerine rastlanrsa da zel nlemlerle hatalar binde birka dzeyine indirilebilir), (5) veri toplama kolayl ve elverililii

Absorplamayan Trlerle lgili Uygulamalar In absorplamayan trlerle ok sayda reaktif reaksiyon vererek ultraviyole veya grnr blgede kuvvetle absorplayan rnler olutururlar. Bu tr reaktiflerin kantitatif analize baaryla uygulanmas, ou kez renk oluturma reaksiyonunun hemen hemen tamamlanmaya zorlanmasn gerektirir. Burada dikkat ekilmesi gereken bir husus, renk oluturucu reaktiflerin genellikle ayn zamanda gei metal iyonlar gibi n absorplayan trlerin tayininde kullanlmasdr; bu ekilde elde edilen rnn molar absorptivitesi ou kez reaksiyona sokulmam (balangtaki) trn absorptivitesinden ondalk mertebeleri kadar yksek olacaktr. ok sayda kompleksletirici madde, inorganik trlerin tayininde uygulama bulur. Bu alanda tipik inorganik reaktifler; demir, kobalt ve molibden iin tiyosiyanat iyonu; titan, vanadyum ve krom iin hidrojen peroksitin anyonu; bizmut, palladyum ve tellr iin iyodr anyonudur. Daha da nem tayanlar, katyonlarla kararl, renkli kompleksler oluturan organik selatlatrclardr. Bunlara rnek, demir tayini iin o-fenantrolin, nikel iin dimetilglioksim, bakr iin dietilditiyokarbamat ve kurun iin difenilditiyokarbazon gibi ligandlar verilebilir. lemlerle lgili Ayrntlar Bir fotometrik veya spektrofotometrik analizde, ilk admlar, alma koullarnn oluturulmasna ve deriim ile absorbans arasnda bir kalibrasyon erisinin hazrlanmasna dayanr. Dalga Boyu Seimi Normal olarak spektrofotometrik absorbans lmleri, bir absorpsiyon bandna kar gelen bir dalgaboyunda yaplr, nk birim deriim bana absorbans deiimi bu noktada en fazladr; bu ekilde maksimum duyarllk salanm olur. Buna ek olarak absorpsiyon erisi genellikle bu blgede dzdr; bu koullar altnda Beer yasasna iyi bir uyum beklenebilir Son olarak lmler, cihazn dalga boyu ayarnn tam olarak tekrarlanmasndaki hatalardan gelebilecek belirsizliklere daha az duyarldr.

Absorbans Etkileyen Deikenler Bir maddenin absorpsiyon spektrumunu etkileyen balca deikenler zcnn cinsi, zelti pH' s, scaklk, elektrolit deriimi ve bozucu maddelerin varldr. Bu deikenlerin etkileri bilinmelidir ve analiz koullar yle seilmelidir ki, absorbans, bunlarn byklklerindeki ufak ve kontrol edilmeyen deimelerden ciddi olarak etkilenmesin. Hcrelerin Temizlenmesi ve Kullanm Doru spektrofotometrik analizlerde, birbirleriyle uyumlu, iyi-kalite absorpsiyon hcrelerinin kullanlmas gerekir. Bu hcreler, izilmeden, anmadan ve eskimeden gelebilecek farkllklar belirlemek iin dzenli olarak birbirlerine kar kalibre edilmelidir. Ayn ekilde nemli olan bir dier husus, uygun hcre temizleme ve kurutma tekniklerinin kullanmdr. lm ncesi hcre yzeyleri, spektroskopik saflkta metanol emdirilmi mercek silme kadyla temizlenir. Kat bir hemostat ile tutulur; silme ilemi sonras hcre yzeylerindeki metanol buharlatrlr. GB de cam UV blgede ise kuvars hcre kullanlr. Absorbans ile Deriim Arasndaki Bantnn Tayini Analize uygun koullara karar verdikten sonra, numunelerden" beklenen deriim araln iine alacak biimde bir seri standart zeltiden bir kalibrasyon erisi hazrlamak gerekir. Beer yasasna tam uygunluk varsaymyla molar absorptiviteyi tayin etmek iin tek bir standart kullanmak, ancak nadiren uygundur. Bir analizin sonular, molar absorptivite iin verilen bir literatr deerine hibir zaman dayandrlmamaldr.

Absorplayan Analizi

Maddelerin

Karmlarnn

Bir zeltinin verilen bir dalga boyundaki toplam absorbans, zeltide var olan bileenlerin bireysel absorbanslar toplamna eittir. Sz konusu bileenlerin spektrumlar aksa bile, bu bant yardmyla bir. karmn bileenlerinin her birinin kantitatif tayini mmkn olur. ekil 'de verilen M ve N; 'nin spektrumlar incelendiinde, karmnn absorbansnn sadece bir bileenden ileri geldii hibir dalga boyunun bulunmad grlecektir; u halde M ya da N'in tek bir lm ile tayini imkanszdr. Ancak, karmn ve olarak seilen iki dalga boyundaki absorbanslar aadaki gibi ifade edilebilir: A= MbCM + NbCN A= MbCM + NbCN dalgaboyunda dalgaboyunda

Spektrofotometrik Titrasyonlar Daha seyreltik analit deriimlerinde, birden fazla lm sonucunda kantitatif lmler yaplr. Tepkime tamlnn dk olduu iftlerin titrasyonu iin de uygundur. A+T tepkimesi iin Analitin, Titrantn ve rnn spektrofotometrik olarak aktif olduu yani absorpsiyon yapt durumlarda titrasyon yaplr ve Dnm noktas belirlenir.

A1+T1 A2+T2

A1=0 1=0 T=0

A2=0 2>0

Komplekslerin Spektrofotometrik ncelenmesi Srekli deime yntemi Spektrofotometrik lmlerle absorplayan bir gei metali iyonu kompleksindeki, metal / ligand oran, yani kompleksin stokiyometrisi belirlenebilir. Metal iyonu ile ligand arasnda tek bir kompleksin olutuunu ve seilen dalgaboyunda sadece bu kompleksin absorpladn dnelim. Bu yntemde ligand deriimi CL ile metal iyonu deriiminin CM toplamnn, CT = CL + CM sabit tutulduu bir dizi zelti hazrlanr ve her bir zeltiyle kompleksin absorbans llr. Bu Absorbans deerleri metal iyonunun veya ligandn mol kesrine X, kar grafie geirilir. Elde edilen erilerin ykselen ve alalan ksmlarn uzatlmas ile oluturulan iki doru paras kesitirilir. Kesim noktasna kar gelen mol kesirlerinin oran, XM/XL kompleksin formlnde bulunan metal iyonu/ ligand orann verir. Bu deer 0,5 ise ML, 0.33 ise ML2 0,25 ise ML3 0,20 ise ML4 kompleksi sz konusudur.

Elde edilen grafikte, zellikle stokiyometrik orana yakn olan yerlerde gzlenen dorusallktan sapmalar, ML= M + L kompleks dengesinde, bir miktar kompleksin bozunmasndan ve absorplayan ML tr yerine absorplamayan M ve L trlerinin olumasndan kaynaklanr. Bu sapma miktarnn llmesi ile kompleksin denge sabiti hesaplanabilir.

Metal iyonu/ ligand orannn bire eit olduu ML tr bir kompleks iin elde edilen ve ekilde grlen trden bir eride herhangi bir mol kesri X deerinde llen deeri ile doru zerinde bu noktaya kar gelen teorik At deerinin oran

A MLd At C

MLd A C Ad

M d CM MLd

ML d M d Ld

eitlii ile belirlenir. Burada C deeri iin metal iyonu veya ligandn hangisi kkse ona ait deerler kullanlr. Bunun nedeni kompleksin ancak ortamda daha az bulunan tr kadar oluabilmesidir. Mol oran yntemi :

Bu yntemde. ligand deriiminin deitirildii ve metal iyonu deriiminin sabit tutulduu bir dizi zelti hazrlanr. Bu zeltilerin A her biri ile sadece kompleksin absorplayaca dalgaboyunda absorbans llr. Bu deerler CL/CM oranna kar grafie geirildiinde ekilde grlen ve titrasyon grafiine benzeyen bir grafik elde edilir. Bu eride dorusal ksmlar birbirine doru uzatlarak kesitirilir. Kesim noktasndaki CL/CM oran kompleksteki stokiyometrik orana eittir. Kesim noktas civarndaki bir deriimde llen A deeri ile ayn deriim deerinde doru zerinde okunan teorik At deeri kullanlarak kompleksin kararllk sabiti hesaplanr.

CL/CM