TMMOB NAAT MHENDSLER ODASI ANKARA UBES SEMNER

ARD GERMEL BETON

Konumac: Zafer KINACI 23.10.2008 -----&----ZAFER KINACI- Hepiniz ho geldiniz. Bugn sizlere ard germeli beton hakknda n fikir ve ard germeyle neler yaplabildii hususunda genel bir bilgi vermeye alacam. lkemizde n gerilmeli beton olarak biliniyor, ama n gerilmeli beton hem ard germe, hem n germe iin bir genel isimdir. Eer uygulamada, beton daha dklmeden germe ilemi yaplyorsa, bu n ekme, yani pre tensioning diye adlandrlr, esasnda n ekme manasna gelmektedir. Eer beton dklp, belli bir mukavemete eritikten sonra, bu ekme ilemi yaplrsa buna da ard ekme, yani post tensioning denir, ancak bu uygulamalar lkemizde n germe ve ard germe olarak adlandrlmaktadr. Bizim bununla, ard ekme ve n ekme ile ilgili bir ynetmeliimiz de bulunmaktadr. TS 3233, 1979 ylnda yazlmtr. Orada da n ekme ve ard ekme olarak tarif edilir. Yani n gerilmeli beton genel bir isimdir. n germeli elemanlar hemen hemen hepimiz biliriz, deme eleman olarak kullanlr; sanayide kiri olarak, genelde byk aklklar gemek iin ve kprlerde kullanlr. Bunlar, belli yerlerde n germe halatlar gerilir, beton dklr, sonra bunlar yerine tanr. Ard-germede ise, herhangi bir ekilde prefabrikasyon yaplmyor. Onu yapan teknolojiler de var, ama u anda konumuz dahilinde deil. Binann normal mimarisine herhangi bir deiiklik yapmadan, beton dklmeden nce birtakm tedbirler alnmaktadr, onlar da birazdan izah etmeye alacam. Genel olarak da ngermeden farkl olarak ard germede beton dkldkten sonra, germe ilemi yaplyor, binann monolotiklii bozulmuyor, prefabrikasyondan uzak bir teknik.

n germeli beton deneylerine 19. Yzyln sonu ve 20. Yzyln balarnda balanlmtr. O tarihlerde yksek kaliteli elik olmad iin, dk mukavemetli eliklerle yaplmtr. Bununla birlikte n germede oluan bir takm kayplardan dolay bu denemeler baarsz olmutur. lk yksek mukavemetli eliklerle n germe 1928 ylnda balamtr. Fransz Eugen Freyssinet tarafndan yaplyor. 1939da da Freyssinet, koniksel ankraj tekniini bulup patentini almtr. Bu ekilde ard germeye ilk adm atlm olmaktadr. u anda grmekte olduunuz da bir ard germe kafasdr. (ekil 1). Tabii bu u anda kullanlanlardan biridir, daha ileri tekniktedir, yani Freyssinetnin ilk bulduu deildir. Grdnz zere germe yapldktan hemen sonra fazlalk ular kesilip brakldnda, halatlar bu kafa yardmyla kilitleniyor.

ekil 1: Hareketli ard germe kafas Burada da n germe kitaptan alnm bir figrle ematik olarak gsteriliyor. (ekil 2). Burada n germe iin bir dzenek hazrlanm. nce n germe elii gerdiriliyor, kalbn ierisine geiriliyor, kalba beton dklyor ve yzde 70-75e kadar beton mukavemetini alnca halatlar kesiliyor, kesilince buna ters moment veriliyor. Hatta ters bir sehim oluuyor.

ekil 2 : n gerilmeli Beton uygulamas Bunlar fabrikadan uygulanaca yere; antiyede deme eleman olarak ya da kprde, nerede kullanlacaksa, tanp yerlerine konuluyor. Genelde bunlar, binadan kopuk basit mesnetli sistemler olur. Her zaman da kullanl olmamaktadr. rnein ok katl binalarda yatay yk iin ereve sistemi gereklidir. Yada bazen mimari adan dnlrse, eer ok byk aklklar olursa, bu elemanlar gizlenememektedir. Ard germeye geldiimizde durum biraz daha farkl olmaktadr. ngermeden farkl olarak ard germe halat beton dklmeden nce kalbn ierisine istenilen formda konulabilir. Bu form, binann akl, arlk merkezinin yeri gibi birtakm faktrlere bal olarak ve gerekli hesaplamalarn yaplmasnn ardndan en uygun form olacak ekilde braklr. Beton belli bir mukavemetini aldktan sonra bu halatlar gerdiriliyor. Bu ekilde betona ters bir yk ve ters moment veriliyor. Zaten n germenin gayesi, dey ykler altnda oluan momentleri ve tesirleri azaltmaktr. Yani bu ekilde n germe verilen bir eleman, ister n germe, ister ard germe eklinde olsun, bu elemanlarda momentler azalyor. Kesit, basn ve azaltlm moment altnda alan bir kesite indirgeniyor. Genelde de tam n germe halinde, kesitte ya ok az ekme gerilmesi oluyor ya da hemen hemen hi ekme gerilmesi olmuyor, btn kesit basnca alyor, atlamam bir kesit elde ediliyor. Sehimler azalyor ve daha ufak boyutlarda byk aklklar geilebilmesi mmkn oluyor.

Parabolik bir germe halat veya germe eliin konulmu bir kiriin nasl altn izah etmeye alacam. Tabii bu basit mesnette bir sistem, bundan sonra da srekli sistemler ya da ereve sistemler de nasl olduunu izah edeceiz. Burada grld zere halat, belli bir geometriye bal olarak konuluyor.(ekil 3).

ekil 3: Tek Aklkl Basit Mesnette ard germe uygulamas. Bu genelde parabolik eri oluyor. Bu halatn formu parabolik bir denklemle ifade edilebiliyor. Eer basit mesnetli bir sistemse, tabii ki uta, herhangi bir eksantrisite istenmedii iin arlk merkezinden halat karlyor. Mmkn olduu kadar aadan geirilip dier taraftan karlyor. Bir taraf belirli hesaplar yaplmasnn ardndan kr ankrajla kilitleniyor. Daha sonra yine ne kadar gerdirilmesi gerektii hesaplanp dier taraftan gerdirme ilemi yaplyor. Bu gerdirilen halat, dzelmek isterken, yani eri bir ekildeki halat veya bir donat gerdirdiiniz zaman dzelmek isteyecektir. Kiri de yukar doru bir kuvvet uyguluyor, buna da sapma kuvveti diyoruz. Basit mesnetli bir sistemde sapma momenti nedir? Kuvvet ile eksantrisite arpm, yani sapma momenti P x F. O da bizim bildiimiz basit QL2/8, sapma kuvveti x L2/ 8, bu buna eit olmas gerekir. Bundan sapma ykn bulabiliyoruz. Sapma yk eittir 8 Pf/L2 . Bunu nerede kullanacamza gelecek olursak; Aslnda bizim iimize yarayan nihai bu momenttir, ancak buradaki kuvvet de ileri aamalarda ereve zmlerinde

ve hiperstatik sistemlerde kullanlacaktr. Elde edilen bu dey yk momentinden de buradaki sapma kuvvetini kartlyor. Kesit, azaltlm moment ve bu germe kuvveti eksenel yk altnda tahkik ediliyor. Genelde kesitte, eer tam n germe veya ard germe yaplrsa, kesitte atlama olmuyor ve ok az ya da ynetmeliin msaade ettii az bir ekme kuvveti oluuyor. Kesit atlamyor, sehimler azalyor. atlamam kesit altnda sehim de azalyor, yani biz sehim hesaplarken atalet momentinin neredeyse yarsn alyoruz. nk kesit atlaynca atalet momenti yar yarya alyor. Burada ise atalet momenti azalmyor, yani kesit btn mr boyunca atlamadan alyor. Zaten atlarsa eer, o zaman tam art germe ya da tam n germe olmam oluyor. Bu ekilde kullanan elemanlar da vardr, farkl hesaplama yntemleri kullanlarak oluturulan sistemlerdir. Ama bu daha farkl bir konu artk burada konumuz dna km oluruz. Bu grdnz ekilde srekli bir kirie ard germe uygulamasn

gstermektedir. (ekil 4).

ekil 4: Srekli Bir Kirite Ard germe uygulamas Srekli sistemlerde halat istediiniz gereklilikleri salayacak ekilde istediiniz formda yerletirebiliyorsunuz. Mesel bataki bu mesnetten getirdiniz halat, bu orta mesnette tekrar stten geiriyorsunuz, tekrar buradan, sondan en alta indirip bir karyorsunuz. Yani bu 3 aklkl, 5 aklkl da olabilir. Burada yine birtakm sapma kuvvetleri oluuyor. Mesel burada mesnet aralarnda ki aklklarda halat, kirii yukar doru kaldryor, burada da, mesnet zerlerinde aa doru bir kuvvet oluuyor, fakat aa doru oluan kuvvet, bu yklerin kolona transferini salyor.

Pek moment azaltmad iin, bu ykler altnda buray zlyor, yine terse doru kiriin dey yk momentini azaltan bir n germe momenti bulunuyor. n germeli beton ile bizim de bir standardmz var, TSE 3233 ve ubat 1979da ilk yaynlanmas yaplmtr. O zamandan beri de pek deitirilmemitir. , ama onun da sebebini Hoca olarak sorduumuzda, ileride Eurocode kullanlacak, o yzden buna biz dokunmadk dediler. Yine de n germe ilemlerinde iimizi grecek bir detay da var. Bu Standart da mesel; kprlerde, betonun mukavemetinin, fck, yzde 40, dier yaplarda yzde 45i alnyor. ekme iin ise 1.6 * (fck) bir ekmeye msaade ediyor, yani bu ekmeyi beton alr diyor. Bazen yaptmz projelerde bu kadar bir ekmeye msaade ediyoruz. nk, mesel iki demet, demet halat kullanyorsunuz, tam demetin sonunda bir miktar ekme kyor, drdnc bir demedi harcamak istemiyorsunuz. O zaman ynetmeliin msaade ettii bu ekme kuvveti bazen bizim iimize yaryor. Ard germe ne ile yaplr? Ard germede genellikle kullanlan iki tr elik vardr. Birincisi elik ubuklar. Bunlar bizim bildiimiz nervrl ubuklar, genelde byk aplarda, mesel 32lik, 36lk aplarda, ama kopma gerilmesi normal bizim kullandmz St3n hemen hemen 2 kat, hatta daha fazla. 12300 kg/cm2 kopma mukavemeti var. Bu ok fazla kullanlmyor. Aslnda ilk n germe denemeleri ubuklarla balamtr, halatlar daha sonradan kullanlmaya balanlmtr. Ancak u anda biz ounlukla halat kullanyoruz; daha pratik ve istenilen forma getirilebilinmesi dolaysyla. ubuklara istediimiz formu veremiyoruz. Daha nce gsterdiim, parabolik bir form vereceiz diyelim, her mesnette ve aklkta parabolik ekilde atlatacaz, tam bkm noktasnda bu paraboln eimi, mesnete orta aklktan sadan gelen, ile bu paraboln eimi, mesnetin zerine kan, eit olacak ki buradan, bkm noktalarndan, halatlar rahata geebilsin. Bu formlar veriyorsunuz, projede tarif ediyorsunuz ve yerinde bu ekil veriliyor. ubuklara bu ekilde formlar veremiyorsunuz, ubuklar genelde dz olarak kullanlyor. Ama tabi ki ubuklarn da kullanm alanlar mevcuttur. Halatlar mukavemet olarak da daha fazla, 18600 kg/cm2 mukavemete sahip. Bunun daha dk mukavemette olanlar var, ancak genelde bu dk mukavemettekileri tercih edilmiyor. u anda piyasada en ok bulunan ve

kullanlan bu. Zaten ard germenin ya da n germenin esas zellii, yksek mukavemetli elikle bu iin yaplmas. Bu ardgerme ve n germe eliklerini gerdirdikten sonra kilitlemek iin zel aparatlar gerekiyor. Daha nce de bir fotorafn gstermitik (ekil 1), bu ematik bir izim. Halatlar kopma mukavemetinin yzde 75ine kadar gerdiriliyor. Firmalar ekme/kopma mukavemeti neyse, bu deerin %75 ine kadar gerdiriyorlar. Yzde 25 emniyet pay braklyor. Germe srasnda ve sonrasnda elikteki germe kuvvetinin bir ksm kayboluyor. Mesel 18 600 x 0.75, 14 000 kilogramla gerdiriyorsunuz, ama o germe kuvveti hem gererken, hem gerdikten sonra bir miktar kayba uruyor. Sistem ve kesitler bu kayplardan sonra arta kalan kuvvetler arasnda hesaplanyor. Yine de epey bir kuvvet kalyor, yani btn kayplardan sonra yine halatta 10 000 kg/cm2 zerinde bir mukavemet kalyor. unu syleyeyim: Genelde tecrbeyle, herhangi bir kitapta kaide olarak yazmyor da, bizim tecrbemize dayanarak sylyorum. Mesela normal bir elikte eilme altnda bulacanz donatnn 1/4 kadar donat ile, ard germe donats ile, o kirii, akl geebiliyorsunuz. Tabii bu, yle bir rahatlk da salyor: Baz ok byk aklkl kirilerde en byk sorun, bazen kesite donat smamas oluyor. Yani donatlarn mesela 25-30 metre civarnda bir akl, betonarme ile gemek istediiniz zaman, birka yerde bindirme yapyorsunuz. Kesite normal donat smyor zaten, bir de bindirmelerde bunlar artyor. Her ne kadar artmal bindirseniz de, bezen kesite donat sdrmak mmkn olmuyor. Byk sehimler kyor, o sehimlerle baa kamyorsunuz. Burada ise, tersine bir yk verildii iin sehim azalyor, donat smas gayet rahat oluyor, herhangi bindirme diye bir ey yok. Bu ard germe kablolar antiyeye makaralara sarl olarak geliyor, ok byk makaralara. Birka yz metre uzunluunda, bunlar istenilen boyda kesiliyor, kullanlyor, herhangi bir ekilde donat smama sorunu yok. Ancak uygulamada daha baka sorunlarla karlalabiliniyor. Mesela her uta ardgerme kablolarn kilitlemek iin kafalar var. Bazen bu kafalar yanyana sdrmak problem olabiliyor. O zaman onu da iyi dnmek ve zmek gereklidir. Mesel bizim bu ie ilk adm attmzda, bamza bu ekilde bir olay gelmiti. Ard germe kablolarnn kafalar yanyana koyduumuzda smad ve sonu olarak tadilatlar yaptmz oldu.

Ardgerme uygulamasnda da bir takm kayplardan sz edebiliriz. Bunlardan ksaca bahsedecek olursak; srtnme kayplar. Bu halatlar betonun ierisine srmek iin metal klflar braklyor. Metal klflarn ierisine halatlar geiriliyor. Bir uta kr ankraj, dier uta hareketli ankraj bulunuyor. Hareketli ankraj tarafndan halatlar gerdiriliyor. Gerdirilirken bu elikler, ilerinden getikleri klflarn yzeyine srtnyor, ite bu esnada da srtnmeden doan kayplar ortaya kyor. Bir dier kayba gelecek olursak; Gerdirdikten sonra halatlar braklyor. Halatlar, yksklerin ierisinden geiyor. Bu ykskler ierisinde konik diler yer almaktadr. Bu diler, gerdirilip braktktan sonra konik bolua oturan yksn ierisinde halat sktryor ve halatn geri kamasn nlyor. Ancak ite bu oturma srasnda tam olarak oturmad kabul edilerek bir halatn 6 mm civarnda katn dnerek oturma hesaplar yaplyor. Kiriin boyuna bal olarak 100 milimetre 200 milimetre halat uzuyor. Onu braktnzda, yerine otururken o uzama bir miktar kayboluyor ve bu kayp 6 mm civarnda oluyor. Baka bir kayba gelecek olursak; betona muazzam bir kuvvet veriliyor, betonun bir skmas oluyor. Zamana bal olarak da, betonun tekrar bir snme ve bzlmeden dolay ksalmas oluyor. Yine zamana bal olarak elik % 8 civarnda mukavemetini kaybediyor, % 8 civarnda bir geveme oluyor. Buna relaksasyon da deniliyor. Btn bu kayplar toplanyor, yaklak % 20-25 civarnda bir kayp oluyor. n germe ve ard germe halatlar: Halatlar genelde, 1/2 in, 0.6 in ya da 5/8 in, en ok kullanlan aplar bunlardr. 1/2 in, 130 mm2 ; 0,6 in kesit alan 1.4 cm2 , ve 0.625 in 1.5 cm2 150 mm2. Bu halatlar 7 adet telden oluuyor. te grld zere bir tane halat gelmi, burada bir soan ba denilen, datlm, ucu kitlenmitir. te bu bir kr ankraj. (ekil 5).

ekil 5: Kr ankraj Beton dkldkten sonra halat, o germe kuvveti altnda betondan kopup gelmesin diye bu ekilde kr ankrajlar yardmyla kilitleniyor.. Bu soan ba tabir edilen kr ankraj. Baka trl kr ankrajlar da var; fabrikada imal edilmi, getirilmi, her firmann kendi patentli ankrajlar vardr. Onlar beton ierisine braklyor, halatlar bir utan kilitleniyor ve hibir ekilde oynamyor. Bu soan ba dediimiz 7 tane tel birbirinden ayrlm, ierisine beton girdikten sonra herhangi bir ekilde oynamyor. Yurtdndan ithal edilmeyen, burada yaplan bir sistem olmas dolaysyla bu sistemin maliyeti daha dktr. Burada da bahsettiimiz o klflar grlyor.(ekil 6). Bu klflarn her birine bir demet deniliyor.

ekil 6 : Ard Germe Halat Klflar.

10

Daha nce de belirttiim gibi bu demetlerin ierisinden belirli sayda halat geiyor. Halatlarn bir ucu gerdirilmek iin darya karken dier uclar da betonun ierisinde kr ankrajlar yardmyla tutunmak iin braklyor. Demetler halindeki halatlar belirli bir geometride beton dklmeden nce sehpa diyebileceimiz desteklerle kiriin, demenin ya da uygulanacak elemann ierisine yerletiriliyor. Bunun geometrisi projede belirtiliyor. Bu ite uzman olan personel, o projeye bakarak o klflar yerletiriyorlar. Klflarn ierisinden halatlar srlyor, bir miktar ucu kyor, 75 cm falan civarnda. Halatlarn teki ucu bu bahsettiimiz kr ankrajla betona iyice kilitleniyor. Sonra beton dklyor, beton yaklak % 75 mukavemetini aldktan sonra, bu da betonun hemen hemen betonun dkld hava artlarna bal. Bazen 3 gn de, bazen 4 gn de oluyor. Bunlar zel aparatlarla gerdiriliyor, sonra kesiliyor. Ve o kafalarn bulunduu halatlarn gzken ksm betonlanyor ve kapatlyor. Buraya sonradan gelip bakan kimse, bunun ard germe olduunu gremiyor, yani grlmeyecek ekilde gizli bir alma oluyor. Herhangi bir ekilde mimari etkilenmiyor. Buradada demetler halindeki halatlarn uclarnn km ekli grlyor.(ekil 7)

ekil 7: Demetler halindeki Halatlar Gerdirilmeden Hemen nce Burada 19 tane halat var, yani 19lu bir demetin halatlarnn gerdirilmeden nce zerine beton dklm hali gzkmekte resimde. Tabii gerdirildikten sonra ular

11

kesiliyor ve kutu diye tabir edilen ukurluk betonlanarak halatlarn darya kan ularnn kapanmas salanyor. Ard germe ile ne gibi uygulamalar yaplabilir? Ard germe, betonarme ile hemen hemen geilmesi imknsz olan aklklarda uygulanan bir sistemdir. Bildiiniz zere elikle ok byk aklklar geilebiliyor. Ancak ard germe ile geebildiiniz aklklarda, ard germenin konstrksiyon kalnl elikten daha az olduu gze arpyor. Bunu baz ilerimizde denedik, mesel elikle herhangi bir at geiyorsanz, at sadece kendini, zerinde az bir kaplama ve kar ykn tayorsa byk aklklarda bu her zaman ekonomik oluyor. Yani herhangi bir sistemi onunla kyaslayamyorsunuz. Ancak yine byk bir akl, zerinde deme var, hareketlilik var ise, elik ya da ard germe arasnda tercih yaptnz zaman ard germe daha avantajl duruyor. Ard germe hem ekonomik oluyor, hem de daha az bir konstrksiyon kalnlnda. Mesela bizim yaptmz projeler ierisinde 16 metre akl 40 cm kirisiz demeyle getiimiz var. Bunu normal bir elik kirile gemek isteseniz, 10 cm beton dkeceksiniz, kompozit olarak da altrsanz yine 40-50 cmlik bir profil gerekecektir. 50-60 cmden aa bir konstrksiyonla geemezsiniz. Mesela Belekte yaptmz bir otel, ortas boluk kenarlarnda koridor ve yatak odalar mevcut. Mimar, en alt katta ok amal dairesel bir salon yapt. Fakat bu salonu getirip otelin altna koymak istedi 4.5 metre kadar. Yani 4.5 metre konsol yapmak zorunda kaldm. st katlarda 9 metre boyunda perdeler yaptm. En aa kata geldiimizde bu perdelerin 4.5 metresini kestik, 4.5 metre bir konsol oldu. Sadece konsol olmakla kalmad, bu konsolun ucuna da 13-14 metre aklnda, zerinde toprak bk olan bir deme gelip oturuyor. Burada tabii betonarme ile yaptnzda, perdeler de ok byk ekmeler oluuyor. Donat ile alrsnz belki, ama bir kere donat ok youn kyor. Donat almas iin biliyorsunuz, donat almadan betonun atlamas lazm, betonda byk atlaklar oluacak. Bunu biz ard germe ile zmek istedik, perdelerin ierisine ubuklar braktk, daha nce bahsettiim, ok az kullanlan art germe ubuklar. Bunlar her bir perdenin ucuna apraz, dey ve yatay olarak brakld. Beton dkldkten sonra gerdirildi. Bu uca oturan, hemen hemen bir uca noktasal olarak 150-200 ton civarnda bir yk geliyordu, yani kk bir noktaya. Burann kopmasn engellemek, perdenin atlamasn engellemek iin ard germe yapld.

12

Burada bu kafalarn etrafna dairesel donatlar konuluyor, spiral donat diyelim. (ekil 8). Bu spiral donat, germe esnasnda ard germe kafalarna yakn yerlerde ok byk germe kuvvetleri olduu iin, ard germe betonunun kafa bastrp betonu patlatmamas amacyla konulmutur. O yzden buna patlatma donats denir. Bunlar da bir takm hesaplarla bulunuyor, ancak genelde hesabn biz yapmyoruz, standart olarak her kafa iin firmalar bunu karlyor. Biz bunu biraz pahal olduu iin yurt dndan getirmiyoruz, burada sanayide bktryoruz, belli aralkta, belli bkm saysnda ve belli apta. Bu kafalarn etrafna konuluyor, bunlar da projede gsteriliyor.

ekil 8 : Patlatma Donats, Spiral Donat Daha nce bahsettiim Belekte yaptmz otelde demeye beton dkldkten sonra, halatlar ulardan gerdiriliyor. Burada toprak yk olduu iin ok fazla ard germe kuvveti uygulamak zorunda kaldk, yani betonun kendi zati arlndan daha fazla. Germe esnasnda orada yoktum, ama sylediklerine gre: Bu halatlar gerdirildikten sonra, deme de bir sert sehim olumu ve dikmeler boa km, yani bir anda kalp havaya kalkm. Orada da halatlarn demeye ters sehim verdii gzle grlm oldu..

13

Bu da bir patlatma donats (ekil 8). Tabii beton dkme ilemi bittikten sonra, bu klflarn ierisinde kalan boluk beton enjeksiyonuyla dolduruluyor. Btn bu ilem bittikten sonra, germe ilemi ve enjeksiyon iin braklan borular yardmyla klflarn ierisi betonla dolduruluyor. Bu demetlerin ierisinde, 5, 7, 12, 15,19, 27li hatta 77ye kadar halat bulunuyor. 77li halatlar genelde ok byk aklkl ok byk germe kuvveti bulunan byk kprlerde kullanlyor. Bir de demelerde kullanlan; tekne halatlar vardr. Onlarn klflar ierisi gres ya dolu plastik klftr. Onlar daha ince demelerde, mesel 25 cm gibi. Zaten 25 cm.nin altndaki bir elemanda pek ard germe uygulamyoruz. nk; ard germeye bir parabolik form vermek lazm. Artk daha ince demelerde o parabolik formu vermek zorlayor. Orada, o plastik klfl, yal klfl halatlar kullanyoruz. Onlar, germeden sonra herhangi bir enjeksiyon yaplmyor, o ekilde kalyor, yani onunda monolitik olarak almasna bir zarar olmuyor. Hatta, biz deprem blgesindeki yaplarda, yal klfl halatlar kullandmz zaman acaba bir mahsuru olur mu? diye bir soru aklmzda belirdi. Fransz Freyssinet Firmasndan Profesr Fucie bir konferans iin gelmiti. Ona bir soru soruldu. O yle bir cevap vermiti: Deprem de keye moment geliyor ve ke momentleri altnda elie ilave kuvvet geliyor. Hatta bazen elik kopabiliyor da. Halbuki bu yal klf ierisinde rahata halat hareket ettii iin, deformasyonu rahata yayp hibir ekilde kopma falan sz konusu olmuyor ve depreme ok dayankl binalar elde ediyoruz demiti. Biz, ie baladmz ilk gnden bu yana; hep yle sorular soruluyor: Ankrajl halatlar kilitleniyor, kilitlendikten sonra herhangi bir ekilde depremde ve baka bir eyde bu halatlar oradan kopup geliyor mu, gelmiyor mu? imdiye kadar byle bir olay yaanmamtr. Bir projede de mimar arkadalar bizden, 16 metre akl 40 cm kirisiz demeyle gememizi istediler. Bunu betonarme ile denedik olmad. Sonra ard germe uygulamas yaptk. Ve minimum donat kullanarak. Zaten ard germe yapldnda, yani, tam kesitte ekme olumazsa, o zaman zaten donat gerekmiyor, sadece minimum demir konuluyor. Burada tabii sehim problemi de ortadan kalkm oldu ard germeyle.

14

Bir ard germe statik projesinde neler yazlyor; Kablonun tipi, mesela 0,6 monotron, yal klfl. Bunun ap, kesit alan 150 mm2, kopma snr, Bunlar projede yazlyor, kopma snrnn % 75i. Ankraj tiplerini veriyorsunuz, beton cinsi ve uzama miktar v.s. Mesela uzama miktar; uzama miktarn da hesaplayp veriyorsunuz ki, yerinde uygulamada halatlar gerilirken doru kuvvetin uygulanp uygulanmadn grmek iin uzama miktar llp kuvvet hesaplamas yaplyor. Bizim ard germeyi ilk uyguladmz yer Sheraton Oteli. Sheraton Otelinde 23 metre aklnda bir salonumuz vard. Bu 23 metre akl gemenin ok yollar var, elik yaparsnz, betonarme byk kiriler yaparsnz, ama burada iki tane byk problem vard. Bir tanesi; kat ykseklii snrl, biz de konstrksiyon ykseklii olarak 23 metrede 2 metre kesit falan vermiyorlar. Ayrca, binann genilii, 23 metreden yukar knca 18 metre ye daralyordu. Kenarlardaki yukardan inen kolonlar temele kadar iniyordu ancak yukardan ortadan gelen kolon demeye oturuyordu. Kolon geliyor, salonun zerinde bitiyor. Aa inmiyor, yani 23 metre aklk geiyorsunuz, zerine de dokuz kat tayan 18 metreden yk alan kolon oturtuyorsunuz. Bu zlr m, zlmez mi? Biz bunun zmn aratrdk ve ard germeli sisteme o zaman adm attk. Bu konuda bize baz mavirler yardmc oldular, bizim ilk uygulamamz idi. Bu salonun tavan 130 cm kalnlnda ard germeli deme ile geildi. zeri 4 kat dolu bir deme. zerine 14 tane kolon basyor, her biri 600 ton. Bunun yannda Yatak katlar da 18 metre aklnda , 44 cm kalnlnda ard germeli deme. Arada da baka kolon yok. Bu aklkta herhangi bir kiri atmak isteseniz, herhalde 1 metrelik kiri bile az gelir, ya da 1 metre bile yetmeyebilir, 18 metrede. Kat ykseklii de snrl. 3.5, 16.50 ve 19m gibi kat ykseklikleri vard. Burada da mecburen, ard germe sistemini uygulamak zorunda kaldk. Ayrca, demenin zerine basan kolonu da aa, salonun ierisine indiremedik. Mimar msade etmedi, mal sahibi istemedi, buras ard germeli deme ile geildi. Yine Sheraton da 800-900 Ton civarnda her bir halata germe uygulanyor. Tabii bu germeler yle yaplyor: Karlkl, bir tane bir uta kr ankraj var yannda germe ankraj. Diger uta, yine ayn ekilde artmal, bir bir utan, bir dierinden gerdiriliyor. Ayrca burada: Beton dkldkten sonra, 130 cm kalnlndaki beton dkldkten sonra halatlarn % 40 gerildi, sonra bina 3 kat kt, % 30 halat daha gerdirildi, bina 3 kat kt % 30 daha gerdirildi, nk ayn anda gerdirdiimizde,

15

demeye verdiimiz ters moment demeyi patlatyordu. nk ters moment veriyorsunuz buna, yukar doru itiyorsunuz. Sehim azalyor, moment azalyor, ama eer zerine hesapladnz yk yoksa demeyi tersten patlatyordu. Bu tip ar ykler olup, ar ykler de kademeli gelecekse ona dikkat etmek gerekiyor. Yan yana dizilen hareketli ardgerme ankraj kafalar baya sk dizilitelerdi, nk yksek bir ard germe kuvveti gerekiyordu. u bahsettiimiz kutular, ardgerme ankraj kafalarnn kt kutular, halatlar bunlardan karlyor, gerdirildikten sonra halatlar kesilip betonlanyor, yani oraya gittiiniz zaman, herhangi bir eyle ard germenin izini gremiyorsunuz. Bu da halatn geometrisi (ekil 9): Halat bu utan karlm, kolonun bast yerde en alt noktadan geirilmi, ortadaki mesnetten atladktan sonra dier utan karlm. Bu halatla gerdirilme yapt zaman iki mesnet aras aklkta ters moment yaratyoruz, bu sadece demenin momentini azaltmyor, ters yk bu kelerde de ters momentler oluturuyor ve kolonlar rahatlatyor. Eer ard germe yapmasaydk, kolonlar da bu demeyi tamayacakt. nk o kadar byk bir yk var ki, o kadar byk moment oluuyor ki, mesel soldaki kolon 90a 320, burada dizayn momenti olarak dey momenti 7500 ton.m moment bulunmakta. Ard germe de biz bunu 4500t.mye drdk ve kolonun her iki ucunda 48 tane, 32lik demirle ancak kurtard. Ard germe yapmadnz takdirde bu kolon da kurtarmyordu. Burada 100e 100 bir kolon vard, bu hi bir ekilde kurtarmyordu. Ard germeden sonra bu bahsettiim kolon da rahatlad, nk ters yk sayesinde ters moment oluup, kolonlarn da momenti azalm oldu.

16

ekil 9 : Sheraton Ankara Otelinde Uygulanm olan Ard Germe Projesi Burada da o projede klflarn yerletirilmi halini gryorsunuz. (ekil10) Klflar yerletirilmi, biraz sonra ilerinden halatlar geirilecek olan klflar. Sonlarna, yani gerdirme yaplacak olan blmlerine, ankraj kafalarnn, bilhassa germe ankrajlarnn oraya patlatma donats yerletiriliyor, baka bir deyile spiral donat.

ekil 10: Sheraton Ankara Otelinde, Klflarn Yerletirilmesi

17

Burada 27 adet halat var, nk byk bir germe kuvveti gerekti, ok sk aralklarla 27 halatla, demetler kullanmak zorunda kaldk. Bu da germe aparat; Germe aparat, gerdireceiniz demetin kuvvetine bal olarak deiiyor. Standart bir mekna deil, yani mesel 5li veya 7li bir halat varsa, kk elde tanan bir makine iinizi grebiliyor. (ekil 11)

ekil 11 : Halat Germe Aparat

Vakfbankn Antalya ubesinde ard germe uyguladk. (ekil 12) Orada 10 metre bir aklk vard. Ona-yirmi bir alan. Aslnda ok byk bir yer deil. Kat ykseklii 3 metre ve havalandrma var. Bize 25 cm deme kalnl verildi. 25 cmde 10 metreyi normal betonarme ile gemek mmkn olmad. Hem donat smyor, hem zmbalama kurtarmyor, hem eilme kurtarmyor, hem sehim. Ortada iki tane kolon istedik, fakat bu kolon, salonun baya bir fonksiyonunu bozuyordu. Yani Antalyann nemli bir yerinde, deerli bir arazi zerinde yaplan bir yap. Biz de

18

ard germe teklif ettik. Bunun maliyeti hesapland, mteri kabul etti. Burada kullandmz, bahsettiim yal klfl tekli halatlar, nk o demetleri 25 cm iine sdrmak zordu. Tekli halatlarla ki o zaman aralk tabii 15 cm dyor. Bu proje zld, bunun inaat yaplmad, baz nedenlerden dolay gecikti, ama kat ykseklii msait olsa, 35 cm beton kalnl verilse, ya da 40 cm asmolen msaade edilse belki ard germeye gerek kalmayacakt. Ama burada 5 cmi de ya da 10 cmi de mimar veremedi. 25 cm bizim deme kalnlmz var, 25 cm tesisat kullanyor, kald 2,5 metre. 2.5 metreden de mimarn bize verebilecei herhangi bir ey yok, mecburen bu sisteme girdik.

ekil 12:Vakfbank Binas Ardgerme Projesi. Ankarada NTV Binas, bu binann btn projelerini biz yapmadk. Ancak bir demenin ard germeli deme olmasna karar verilmi. Bu binann yalnzca ard germe deme projesini yaptk. Bu projede ise; iki ynl halat yerletirildi, iki ynl bir deme. Grld zere NTV Binasnn demesi: iki ynl klflar yerletirilmi. (ekil 13).

19

ekil 13 : NTV Binas ki Ynl Ardgerme Demesi Uygulamas Klflar yerletirildikten sonra iinden halatlar geiriliyor, beton dklyor, beton dkldkten sonra germe ilemi tamamlanyor. Gerilen halatlarn ucu kesilip, betonlanyor, braklyor. Trabzon Glburnunda yaplan kpr bu, rnek olarak verelim dedik. Bunun projesini biz yapmadk, ama inaat yapan firmadan fotoraflar aldk, ard germe de neler yaplabilir, anlatmak iin. Bunun temelinde ok anormal ykler vard ve temelde ard germe yapld. (ekil 14). Yani temele donat sdrlamad. Bakn ; ard germe halatlar temelde gzktor. ok byk bir temel, mnferit bir temel, kprnn ayan tayor. Donat sdrlamad iin, ard germe ile yani normal donat yerine ard germe konuluyor ve bunlar gerdiriliyor. unlar da ucu km vaziyette gerdiriliyor, Kutular da gzkyor ekilde.

20

ekil 14: Radye Temelde Ard Germe Uygulamas Benim bildiim 5er paralk dilimler halinde dklyor ve ard germe ile gerdiriliyor. Dengeli olarak gittike konsol ilerliyor, mesel 5 metre sadan, 5 metre soldan dkyorlar. Bu kpr bu ekilde gidiyor ve 80 metre konsol oluyor. Ortada birleiyor en sonunda. (ekil 15). Burada 80 metre konsolu ayakta tutmann tek aresi benim bildiim ard germe.

ekil 15 : Ardgerme ile bir Kpr Uygulamas

21

Burada, sizlere ard germe ile neler yaplabilir, bir inaat sistemi olarak, onu anlatmak istedik. Tabii ki bu retmeye ynelik bir ey deil, ne yaplabilir, neler yaplabilir, neler yaplm, byle bir ey. n germeyi hemen hemen biz biliyorduk, n germe genelde kprlerde sk sk gryoruz, ama n germede eskiden duyardk; 24 metre geilir diyor, imdi 30 metre yapyorlar. Tabii 30 metrelik bir kirii dkmek, kaldrp yerine koymak, hatta trafikte tamak zor. Ama ard germe olunca; burada 160 metre aklk, 80 bir taraftan, 80 bir taraftan geliyor 160 metre aklk geebiliyorsunuz ki bu 160 metre en byk aklk deil. Norvete yaplm 290 ksur metre bir kpr var, ard germe yaplm. aklkl, orta akl 290 ksur metre, ard germeyle, yalnz orada ok ok yksek mukavemetli bir beton kullanlyor. O da nemli. ok teekkr ederim. Buyurun. BROL BAK- Pardon, otelde kullanrken, Deprem Ynetmeliini nasl atnz acaba? ZAFER KINACI- Btn deprem hesaplar boyutlu programlarla yapld. Biz bunu yaparken yanmzda ODTden 4 tane retim grevlisi denetimindeydik. Hocalarmz bu binann salamlna, projenin doruluuna dair rapor verdiler. Aslnda kolonlar kiri zerine bastrlabilir. Yani deprem ynetmeliinde bu var. Biz bunu demeye bastrdk, ama deme de 130 cm bir deme. Biz onu kiri yapsaydk, kimse bir ey diyemeyecekti, ynetmelik de msaade ediliyor. Tabii hocalardan da rapor gelince, pek itiraz eden olmad. Erhan Karaesmen Hoca oradakilere yle demi: Hocam demiler, bu bina ynetmeliklere aykr deil mi? Hoca da Beyler; bu bina ynetmelik binas deil, mhendislik binas demi. Yani yle bir sz var Hocann. Ama bizim kolonlarn kirie bastrma msadesi var, biliyorsun, bastrlyor. BROL BAK : Kirite var da, demede yok. ZAFER KINACI- Ama bu demede 130 cm, yani normal deme deil. Tek ynl halatla yaptk, nk bir ynde moment kritik, teki ynde aklmz 8.60

22

metreydi. Orada baya bir kiriimiz vard, 200/200. O da baya zorland, ama orada ard germe yapmadk, iki ynl. ki ynl ard germeden ben kendim kanyorum, yaplyor ama. nk halatlar birbirine giriyor. Biliyorsunuz, halata belli bir geometri veriliyor, mesel NTV Binasnda iki ynl ard germe srar edildi ve biz yaptk, halatlar birbirine girdi ama o nemli bir ey deildi. ki ynl ard germe de muhakkak halatlar akyor, o uygulamay ben hayatmda bir defa yaptm, zaten ard germe, u ana kadar 10-12 tane bina yaptk. ki ynl yapmaktan ben kanyorum. Orada gerekmedi zaten, bir yn 23 metre, bir yn de 8.60 idi. 8.60 ynnde de baya byk bir kiri kt, o kirite rahata her eyi tad. BROL BAK- u kprde; orada 5er metre, 5er metre gidiyor dediniz ya, peki orada germeyi nasl yapyordunuz? ZAFER KINACI- O kesit yok kprde. Kprnn ierisinde, kprnn genilii, mesel o hattn genilii 20 metre ise, 20 metre boyunda belli aralklarda boluklar braklyor. O bahsettiim klflar beton ierisine brakyorlar. Projesini ben yapmadm, ama grdm iin biliyorum. 100 tane klf braklyor ilk etapta. Bunlarn diyelim ki, 10 tanesi gerdiriliyor, ikinci etapta bir 10 tane daha gerdiriliyor. te 16. etapta 160 halat varsa 5er, 5er gidiyor veya diyelim 5er, 5er gerdiriliyorsa, 16 etap ta 80 tane halat gerdiriliyor, en son o ekilde kendi kendini tayor. Sonra bu ikisi birleince tekrar bir germe ilemi yaplyor. Bu tam bir rijit monolitik kpr oluyor, yani deprem hesab, her eyi yaplm. Bunun projesi Yksel Proje tarafndan yapld. Ard germe ilemleri Trkiyedeki firma tarafndan yapld. Biz o firmadan fotoraflar aldk ki, ard germe ile ne yaplr? Arkadalar grsnler diye, yani byle bir ey yaplabiliyor. Bu ard germe ile yaplm en byk aklkl kpr deil, Erhan Karaesmen Hocann bu konu da bir kitab var orada 290 metrelik Norvete bir kprden bahsediyor, orta akl 290 metre. YILMAZ ULUTRK- Bu, Boazii Kprsnn tersi deil mi? Bu tip bir kpr. Orada halatlar yukardan gidiyor, burada da iinden.

23

ZAFER KINACI- Evet. imdi, Boazii Kprsnde halat tayclar var, doru. Bu da onun gibi bir ey. Bir halatla tama sistemi gibi, yani bu imdi konsol olduu iin hemen bir ey syleyemedim, ama normalde bizim basit halatlarmz vard, tek aklkl, izdik ya, parabolik ekilde. O da bir yerde Boazii Kprsndeki ayn mantk. Yani, yk alyor, kenarlara tayor. Boazii Kprsnde de 1 km. aklk geiliyor. 1 km. aklk geerken, hi moment olumuyor. O halatlar nasl o momentini azaltyorsa, bizim halatlarmz da momentini azaltyor, yani yk, halatlar alp, kenar mesnetlere tayor. Burada da tabii onun tersi oluyor. Mesel bize de 6 metre konsol gerekti, bir sahamzda. Oraya 40 cm deme kalnlnda 6 metre konsol yaptk, ard germe, biraz da emniyetli yaptk. Yani 30 cmde de yaplabilirdi. Biz biraz emniyetli olsun dedik. Ard germe halatn tersine koyuyorsunuz, halat konsolu yukar doru kaldryor, yani kesit ve momenti azaltyor. Az bir donatyla da geiyorsunuz, minimum bir donatyla. YILMAZ ULUTRK- Kpr de halatlar ekiyor, burada da basnca korkun bir betonun dayanm olmas lazm. ZAFER KINACI- Tabii, yani zaten byle bir kprde tahmin ediyorum, herhalde C-40 kullanlmtr. O Norveteki Kprde de tam emin olmamakla birlikte C-80 kullanldn duymutum. zgl arl dk olan betonlarla. Bunlar pimi kilden agrega, onlar ben grdm, bir firma yurtdndan ithal etmiti. Burada baz denemeler yapld, C-55e kadar dkld, daha fazla dklmedi. Ama C-80e kadar rahatlkla dklebilir diyorlar. Bunu Almanyada bir firma yapyor. Tabii ki, oradan ithal, tama, agregayla yaplan beton ok pahal olduu iin burada pek tutmad. Kilden piirerek yapyorlar, deiik bir teknoloji. eitli boyutlar da agrega, hem ok yksek mukavemete sahip oluyor, hem de hafif oluyor. Mesel C-80 bir betonu bir onda yedi ton bl metre kp arlkla yapyorsunuz, bununla hem zgl arlnz azalyor, hem de mukavemet fazla. Tabii ki o kpr de byle bir beton kullanlm, ancak o ekilde yaplabilmi. Burada da tahmin ediyorum, ben beton kalitesini sormadm, ama C-40tan aa deildir. Birde zaten, burada sadece kesit hesab nemli deil, ankraj blgelerinde ok byk kuvvetler oluuyor, o ok byk kuvvetleri yenebilmek iin de yksek mukavemette beton kullanmak gerekiyor. Ben prensip olarak C-30dan daha aa beton kullanmyorum, ard germeli

24

yaplarda.

Hatta

C-35

kullanyoruz,

patlatma

donatsyla

ancak

bu

ii

yapabiliyorsunuz. YILMAZ ULUTRK- Maliyet asndan nasl? Ka kat mesel? ZAFER KINACI- imdi ka kat falan deil, yle syleyeyim; pahal bir sistem, ama normal betonarme ile yapabileceiniz bir eyi bununla yapmyorsunuz. Ama normal betonarme ile yapamadnz bir ey yapyorsunuz. Mesel Sheratonda bunu normal betonarme ile yapamazdnz. u anda biz bir otel inaat, otel projesi yapyoruz, orda 27 metre aklk geiliyor, stnde teras, teras dolgusu var. 500 kg/m hareketlilik var, 1 metre yksekliinde kirilerle geiyoruz. 1 metrelik kirile o akl gemek istediiniz zaman, hem sehim sorunu olur, hem atlak sorunu olur, beton kurtarmaz, hepsini salasanz donat sdramazsnz. Ard germeyle ok rahat geiyorsunuz. Orada, o zaman, onun maliyetini dnmyorsunuz. Yalnz, elikle kyaslarsanz, elikten ucuz. Eer elik, sadece bir aklk geiyorsanz, mesel bir fabrikann atsn geiyorsunuz, zerine hafif bir kaplama; sandvi panel gibi veya daha deiik eitli kaplamalar var, bir de kar ykn aldysanz, o zaman elik tabii ki hem ok ekonomik, hem de daha pratik. ok ok ucuz bir sistem, ama getiiniz aklk zerinde ar ykler varsa bu elikten ok daha ucuz oluyor ve konstrksiyon ykseklii daha az oluyor. Sheratonun hesaplarn elik olarak da yaptk, 130 santim kalnlnda bir elikle oras geilemedi ve ok daha pahal bir sistem kt, yani maliyeti ok daha fazla kt, Ard germeyle ok daha ekonomik geildi. 18 metre aklk, 44 santim demeyle geildi. Kompozit bir elik kesitle geilemedi. YILMAZ ULUTRK- Burada korozyon da dnlm olabilir deil mi? ZAFER KINACI- Zaten korozyona maruz bir ey kalmyor ki. Her ey kapal, kapal kutu. Kr ankrajlar zaten beton ierisinde kalyor. Germe ankrajlar kutunun ierisinde, o azlar kesildikten sonra betonlanyor. tekisi beton ierisine gml, zaten beton enjekte ediyorsunuz, klfn ierisine sonradan, korozyona maruz hibir ey kalmyor. lk girdiimizde Sheraton iinde, yurtdndan mavirlerimiz oldu, ODTden 4retim grevlisi bize yardmc oldu. Biz, o srada Fransz Freyssinet Firmas var. Ard germeyi bulan Freyssinet in 1930lu yllarda kurduu firma hl u

25

anda i gryor, u anda dnyada en etkili firma. Birka tane mhendis var orada, profesr unvanna sahip, onlardan bir tanesi geldi, seminer verdi. Erhan Karaesmen Hoca getirtti onu. Onlarla aras iyi, bir zaman orada alm. Ona bunun mr ne kadar? diye sorduk. lk yaplanlar duruyor, herhangi bir ey olmad dedi. Yani byle korozyon falan yok. lk yaplanlar derken, 1930-1940l yllardan sonra yaplanlar kastediyor. 19. Yzyln sonunda ya da 20. Yzyln banda yaplan baz yaplar da normal elikle germe yaplm, yani St1le n germe yaplm. Bunun kopma mukavemeti 18600 kg/cm2, siz burada kayplar gz nnde bulundurduktan sonra 15 ton/cm2 bir germe uyguluyorsunuz. Orada uyguladnz germe en fazla 1 ton, o da snme ve rtreyle gitmi ve bir gn geliyorlar, deme yok ortalkta, km. Sonra bunu yksek mukavemetli elikle yapmak gerektiini fark ediyorlar. Yksek mukavemetli elik, aratrmalar yaplyor. 1928li yllardan sonra yksek mukavemetli elik kullanlyor. yle bir ey anlatrlar: Dividak da u anda yksek mukavemetli elik reten ve ard germe yapan firmalardan biri. Dividak aslnda beton firmasym, ard germe ya da n germe yapmak iin yksek mukavemetli elik ihtiyac var, bunu elik fabrikalarndan smarlyorlar, onlar da yapmyorlar. Bu sistem hayata geerse, insanlar elii brakp buna ynelecekler, nk ok ucuz. Mesel btn otoyol ve kprlere n germe yaplyor, elikle mukayese edilmeyecek kadar ucuz. Bunlar yapmaynca Dividak Firmas kendisi elik retmeye balyor. u anda Dnyada en kaliteli elik reten firmalardan biri. Kaliteli elik reten 5-6 firmadan birisi de Dividak, kendi eliini kendisi retiyor ve ard germe iine balyor. u anda ard germe konusunda 3-5 firmadan bir tanesi. O tarihler de bunun ekonomik olduu grlyor, bilhassa byk aklklarda. Mesel 8-10 metre bir aklkta, eer betonarmede de yeterli konstrksiyon kalnlnz varsa betonarme, bilhassa bizim lkemizde daha ucuz, ama baz yerlerde mecbur oluyorsunuz. Bu bizim yaptmz son otel projesinde 18 metre aklk geiliyor, 60 cm kirilerle. Siz de yaptysanz bilirsiniz; 18 metre de, 120 santim bir kiri ykseklii gerekir, 60 santim ancak ard germeyle olur. Orada da eer kat ykseklii kritik ise, ard germe uyguluyorsunuz, ama kritik deilse 150 cm kiri yapyorsanz, betonarme yaparsnz, ama nereye kadar? Mesel bir 30 metre aklkta artk betonarme daha byk problem olmaya balar. Sehimler olabilir,

26

donat smyor olabilir. Burada ek yok ve donat mukavemeti ok yksek olduu iin, yaklak olarak; Mesel bir kirite 100 cm2 normal donat gerekiyorsa, SD3, 25 cm2 ard germe donats ile geilebiliyor. hemen hemen YILMAZ ULUTRK- Yal halat dediiniz, gerek yal m? Bir de korozyona kar olsun diye mi yal yapyorlar? ZAFER KINACI- Gres yal. Esasen ok hzl getik belki. Betonun ierisine dairesel klflar brakyorsunuz, bunun ierisinden halatlar geiriyorsunuz, beton dkyorsunuz ve gerdiriyorsunuz, ilem bu ard germe de. Beton dkldkten sonra, halatn betonla temas etmemesi lazm ki, gerdirdiin zaman gelsin. Eer betonla halat birbirine kavuursa, ektiiniz zaman gelmez, yani germe ilemi yapamazsnz. Yal klfta da ierisine ya, kablolar gerdirdiin zaman rahat hareket edebilsin diye konuyor. MEHMET KALYONCU- Betonla temas olmasn diye. ZAFER KINACITabii betonla temas olmayacak, ektiin zaman rahata

kaysn, gelsin diye. nk germe ilemi srasnda, srtnme kayplar ok oluyor, o srtnme kayplarn azaltyor. Mesel, -normal bizim bu yaptmz, metal dairesel klflar bunlar, bunlarn ierisinden halatlar geiyor, te taraftan gerdiriliyor, bunun ierisinde ok byk srtnme kayplar var, burada- Halat metal klflara srtnyor, teki yal halat ta ok daha az srtnme oluyor ama, onlar tekli. Mesel benim bir kirite 90 tane halata ihtiyacm varsa, ben burada 19lu 5 tane demet kullanrm. 90 tane yal klf getirip de kiriin ierisine sdramam, ama son verdiim rnekte; 25 santim kirisiz deme ile yaptmz, Antalya Vakfbankn Binasnda da tam tersine deme kalnl ok az. Bu klflarn ise ap byk. Buna parabolik bir form veriyorsunuz. Maksimum kaldrma elde edebilmek iin, maksimum ters yk elde edebilmek iin, biz o halatlar kullandk, onlar ince. Mesel halatla birlikte d ap ancak 20 milimetre falan. Bu grdmz halatlarn, 5li demet bile kullansanz 60 milimetre den balyor klfn ap. Onu getirip de 25 santim deme ierisine koyduunuz zaman, bizim pas pay dediimiz, payda bir ykseklik kalmyor. Orada onu kullanmak bizim iin daha avantajl oldu.

27

Libyada bir iimiz var, ard germe yapmay dnyoruz. 40 metre aklk geiyoruz oradan. Her kiriin ierisinde 5 tane 19lu demet kullanyoruz, ancak kurtaryor, yani 5x19, 95 tane halat gerekiyor. 95 tane halat, tekli yal klf kullansanz kiriin ierisine smaz, zaten bizim gayemiz, donaty sdrabilmek iin onu yapyoruz. Ufak bir kesitte geiyoruz, ayn zamanda kolon rahatlyor. Orada 100 de 200 bir kesit kullandk, kolon kesiti kurtarmad, ard germe den sonra kolon rahatlad. Mesel % 2ler de, 3ler de donat yzdesi gerekirken, bir anda % 1.5a dt, kolon donat yzdesi. nk ters bir yk veriyorsunuz, halat gerdirdiiniz zaman yukar doru itiyor sistemi, ters bir yk veriyor, kiriin baland o keye ters bir ankaserik momenti yaratyor, hem kolon rahatlyor, hem kiri rahatlyor. Kirite ters bir sehim oluyor, diyelim ki; 18 metre de 60 santim kiri, kendi halinde yapsanz byk bir sehim oluyor. Burada ters sehim veriyorsunuz; kesitte atlamam kesit olduu iin, atlamam kesit atalet momenti kullanlyor sehim hesabnda. Kesit hibir zaman atlamyor, mr boyu atlamam bir kesit. Orada da elastik yaplyor, yani kesitin, sadece betonu ekme ve basn deerini buluyorsunuz, tamam diyorsunuz, betonda basn ve ekme limitler dahilinde ise kesit kurtarmtr, minimum bir demir koyuyorsunuz, baka bir kesit hesab yok. Minimum bir demir koyuyorsunuz, nk demir gerekmiyor, herhangi bir donat gerekmiyor. YILMAZ ULUTRKkoruyor mesnette? ZAFER KINACI- Yok kiri de koruyor. Mesnette o yaptnz hesap sonucu mesnet momenti azalyor, ama tabii ki gelen deprem yk altnda bir demir koyuyorsunuz. Ama siz bu germeyi, ok fazla yaparsanz, mesnette ters moment yaratrsanz, depremi de alabilir. Alacal Prefabrik Sistemleri var. Onlar, Japon Alasava sistemi ile alyorlar. Prefabrik olarak kolonlar dikiyorlar, kirileri yerletiriyorlar. Sonra kirilerin ierisinden daha nceden beton dkerken klf brakyorlar. O klflarn ierisinden halatlar geirip n germe yapp, depreme dayankl sistem yapyorlar. Bu bizim konumuzun dnda, deiik bir sistem, onun projelendirmesini de kendileri yapyorlar, biz yapmyoruz. Ama st ste lego gibi dizilen, katl, be katl prefabrik yaplar depreme dayal hale getiriyorlar. Yani deprem de bir sorun yok, binalarn.Mesel Japonyal yapmyor. Amerikada, depremin ok olduu yerlerde yaplyor. Avrupada O zaman deprem yklerine kar binay kolonlar m

28

deprem yok belki hi, ama Amerikada ve Japonyada depremin ok olduu yerlerde ard germe uygulanyor. TANER SMER- Bu resimleri grebileceimiz bir nternet sayfas var m? ZAFER KINACI- Arkadalara soralm; Odadan temin edebilirsiniz, sterseniz biz size verebiliriz. MGE AIKALIN- Dey alt germe uygulamas yaptnz m? ZAFER KINACI- Pek fazla yapmadk. Sadece bir tane, hatrlarsanz, perdede ubuklu yaptk demitik ya, orada yaptk. Dey alt germe kolon momenti almasnda kullanlyor, ama ben onu hi yapmadm ya gerekmedi, ama bu ard germe iini ok iyi bilen, Amerikada bunun ncln yapan Linsoy isimli bir bilim adam var, kitaplar var, bu ii renirken ondan istifade etmitik. Onun kitaplarnda kendi yapm olduu binalardan bahseder. Mesel bir bina da, demeleri ard germeli olduunu ve perdelerin de tamamnn depreme kar ard germe ile test edildiini yazyor. Nasl yaplm, bilmiyorum. Aslnda dey ard germe biraz zor, nk en alttan kr ankraj braktnz, her katta halat tayacaksnz, gtreceksiniz. Bina 10 katl ise, on kat o halat tayacaksnz, belki deiik bir teknolojisi var, ben bilmiyorum. Ben kemdim hi projelendirmedim. Sadece orada lazm oldu, ama mesel bir kolon ok byk moment gerek, kurtarmad zaman bu ubuklarla bilhassa, dey ard germe yapp, kolonu momentin hafifletebilirsiniz. Ankraj kafalar ile yapmann ben pratik olacan zannetmiyorum, nk smaz, yani burada en byk problem ankraj kafalarn bir yere sdrmakt. Sheratonda ilk yaptmz da; adamlar tam yerletiriyorlar dediler ki, kafalar demirlerle i ie geldi samad, kirii 30 cm byttk dar doru, srf ankraj kafalar oraya ssn diye. Byle eyler oldu. Mesel o yaptmz otelde de kirileri, kolon yznden hep 30 cm bytyoruz ki ankraj kafalar kutular rahata ssn diye. O acemiliimize geldi, yle kt bir tecrbe oldu. Zaman zaman da orada sknt ektiimiz oluyor. Mesel 6 tane kafa bir araya geliyor, onun sdrmak iin iki ayr halata geometri veriyorsunuz, n alttan karyorsunuz, n stten karyorsunuz. 19lu bir kafann kutusu 40 santime, 40 santim. Yan yana 6 tane koyduunuz zaman, n bir utan karyorsunuz, n bir utan karyorsunuz,

29

yine smyor. kisini ste, birini alta koyuyorsunuz. Ona yerletirmek biraz sorun, o cambazlk, ama kiri kesitine rahata sdrabiliyorsunuz. O kirite 95 cm ard germe donats gerekiyor. Normal elik de yapsanz, 400 cm2 yapn, donat kacaktr. Drt kat hemen hemen, deniyorum hep bu ekilde, benim byle bir tecrbem var. Bunu 36lk ya da 40lk demirlerle bile yapsanz, sdrmanz ok zor. stelik o donatlar 12 metre boyunda, bindire bindire gidiyorsunuz, bir de bindirmelerde sorun oluyor. Halbuki orada 5 tane demet, 1 metre geniliinde yapyoruz kirii, ok rahat syor. Hatta 6 tane koyduumuz oldu, kenarlarda biraz daha fazla yk geldi. Bir tek sorun, o 6 taneyi gtrp, o kafay bir yerden kartp germeyi salamak. Kiri ierisine ya da elemana donat sdrmak sorunu olmuyor. Halatlar da byk makaralarda geliyor, onlar birka yz metre boyunda, ne kadar boyda gerekirse, adam kesip kesip oradan sryor. Mesel 40 metre-50 metre-60 metre. Bir ar da 60 metre boyunda yaptmz oldu, 16 metre aklk vard yan yana. Bunlar ard arda eklendiinde binann boyu 60 metreyi buluyordu. 60 metre boyunda halatlar kesilip srld, hi bir sorun yok. MGE AIKALIN- Bir ey daha sormak istiyorum. Bu halatlar sadece ekme kullandmz zaman, rnein; bu ankrajlar pek yaklatrmadmz ien belli bir mesfede ankrajlar yerletiriyoruz, ama hl az bir miktar ekme donats ihtiyac kalabilir. rnein oray tamam karlayamyorsak ekme miktarn, bir miktar da donat ile takviye etmemiz gerekir. yle dnyorum: Elastik tasarm yaptmza gre, biz bu ard germede, geriye kalan ekme kuvvetini de kat say ile arttrp, direkt St3, yle bir hesap m yapyoruz, bunu nasl yapyoruz? ZAFER KINACI- Eer ekme miktar ynetmelikte verilen limitin altnda ise, 30 kg civarnda. Mesel C-30 iin; 30 kg bl santimetre karenin altnda ise zaten o ekmeye ynetmelik msade ediyor. Diyelim ki bir kiriin ayakta durmas iin 5 tane demet gerekti, siz dediniz ki; ben tane koyuyorum. tane ile bir miktar momenti azalttnz, bir miktar sehimi azalttnz, ama kesitte atlad. O zaman kesiti azaltlm moment ve eksenel yk altnda kolan gibi hesaplyorsunuz. Eksenel yk var ve azaltlm moment var. nk ard germe yk tersten momenti azaltyor ya, birletirilmi moment art eksenel yk altnda hesaplayacaksnz, bizim yaptmz o.

30

MGE AIKALIN- Peki bu kesit moment deil de sadece ekme tayan bir kesit olsayd Ama o zaman artk kolon gibi yapmaya gerek yok. ZAFER KINACI- imdi sadece ekme tayan bir eleman olsa bunu ard germe ile gerdirdiniz mi, ekmeye alrsnz olur biter. MGE AIKALIN- Ankrajdan dolay hepsini yerletiremedim. stediim kadar ard germe koyamazsam, bu ankrajlara yerleemediim iin Silo projeleri yaptnz zaman sadece ekme, ard germe ile silo projeleri yaptk da orada mesel sadece basn iin kullanyoruz ard germeyi. Ama ok fazla yaklaamadmz iin artan bir donat miktar kalyor ve bu durum aslnda kitaplarda bahsedilmiyor. ZAFER KINACIanlayamadm MGE AIKALIN- Ankraj kafalar var ya ZAFER KINACI- Ben ard germeli silo bir tane yaptm. ok fazla yapmadm, ama orada halat miktarn, benim yaptm da 40 metre yksekliinde 40 metre apnda devasa bir eydi. imento sanayisinde kullanlan en byk silolardan biri. yle problem olmad. Siz nerede yle problemle karlatnz bilmiyorum, demetin iindeki halat miktarn arttrarak bence o yenilir. MGE AIKALIN- 150 milimetre 12 K 15 kullandk. 3de mesafeden dolay da ZAFER KINACI- Bizim yaptmzn ap 40 metreydi, biz de 19 K 15 kullandk, hibir problem olmad. MGE AIKALIN- Bizim byle bir problemimiz oldu. Biz bu durumda da bununla ilgili bir kaynak bulamadk. ZAFER KINACI- O konuda hakikaten kaynak yok. Silolar da ard germe yaptnz diyelim; iine de ekme donats diye donat koydunuz. Zaten ard germe yapnca, donaty koydunuz, halat koydunuz ve halat gerdirdiniz. Halat gerdirince dtan Ben ok fazla yapmm, oradan kastnz nedir? Ben onu

31

siloyu bir skyor ve basn veriyor. ten gelen geme ile de, iten de yk geldii zaman ekme geliyor, o, onu gtryor. Silo da esas mantk bu. Bunun da gayesi; silo da atlama olmasn, silo atlamadan bu yk tasn. nk atlaklardan nem giriyor ve ierideki malzemeyi bozuyor. imento sanayinin en byk ba belas. Sizin o beton nasl basn altnda ise elik de basn altnda olacaktr. Basn altnda olan bir elik nasl ekme tar bilmiyorum. O yzden ben hi yle bir eye rastlamadm. Zaten dediim gibi ben bir tane silo yaptm, fazla da silo projesi ksmet olmad, yapmadm. Ama hi yle bir ey yapmay ben dnmedim. Bana biraz ters geliyor. Dnn ki; siz ekme iin elik koyuyorsunuz, ama elik basn altnda. Siz siloyu ard germe ile basn altna aldnz, yle bir yere geldi ki artk ard germe yetmedi, elik devreye girdi. O zaman ne oluyor? Tam byle ekme snr dnn; orda elikteki germe ne olacaktr? Betonla elik arasnda en katsays var ya; en katsays x beton mukavemeti kadar olacaktr. elik bir yerde gelecek, basntan sfra geecek, sfrdan ekmeye geecek. Bence, fazla bir fonksiyonu olmal eliin. O ekilde silo yapan arkadalarm da oldu, yle bir konudan bahsetmediler. Siz mesel 12ye K 15 yerine, 15 K kullansanz, olurdu. Ya da 19 K 15 kullanabilirdiniz. SALONDAN- Halatlar arasnda azami mesafe ne kadar olmal? Biz 3d diye bir ey duymu ve o mesafeye gre tasarlamak zorunda kalmtk, gerekli olmad halde. ZAFER KINACI- O zaman yanl bir karar verilmi. Halatlar arasnda 3 D mesafe, yle bir kaytta yok. yle bir kayd ben hibir yerde duymadm. Sadece unu duydum: Halatlar arasnda maksimum mesafeyi veren bir kayt var. O da halatn ya da deme kalnlnn belli bir kat. Halat arasna minimum mesafeyi veren hibir kayt ben duymadm, yok yle bir ey. Sheratonda dip dibe kutular geldi, azck, incecik mesafe kald arada. Mesel kutu 40a 40. ki tane kutu yanyana koyduk, arada da 10 santim braknca, bence yetiyor. Ama o zaman halatn eksenine, belli bir mesafe kendiliinden oluuyorsa bilemem. Bence; sadece kutular birbirine girmesin yeter. Byle bir kayt hibir yerde duymadm.

32

SALONDAN- Bazen yksek halat kullanmak da o mesafeyi ayor. ZAFER KINACI- Ben bu iin uzman deilim. Sadece siz nasl betonarmeyi kullanyorsanz, ben de ard germeyi kullanyorum. Onu anlataym dedim. kisinin bir arada almas iin, eliin almas iin, betonun atlamas lazm. Betonarmenin kaidesi budur. Daha nce size sylediim gibi; mesel bir betonarme kiri dizayn ettiniz, iine demir sdramadnz ve de ok byk sehimler oldu ve atlak oldu. Ard germe olarak da hesaplyorsunuz; 5 tane halat kyor, 2 halatla da ii zebilirsiniz. 2 halatla biraz ters yk verirseniz, bir miktar atlak azalr, bir miktar sehim azalr, bir miktar donat azalr. te o zaman o kesiti, ama atlam bir kesittir, onu eksenel yk ve moment bir kesit olarak hesaplayabilirsiniz. Nasl kolon hesaplyoruz? Btn kolonlarmz eksenel yk ve moment altnda hesaplanmyor mu? O kesiti de aynen o ekilde hesaplarsnz, ama saf ekme altndaki bir kesitte; hem ard germe elii, hem normal elik alsn. Bana ters geliyor. nk; gerdirdiniz, bir basn verdiniz, elik basn altnda. Ondan sonra ierden kuvvet geldi, germe kuvvetini sfrlad. Bu sefer artya geti, elik o zaman almaya balayacak. Bir kere beton atlayacak. YILMAZ ULUTRK- elik basnca alr o zaman, beton yerine geer. ZAFER KINACI- Beton ucuz bir malzeme, niye onun yerine elik koyalm. O projede yaplacak uydu bence; 12lik demet yetmiyorsa, 15lik demet kullanlrd, elik nasl kullanlyor, orada ekmeyi bilemiyorum, bence almaz gibi. SALONDAN- Beton basn hesaplarnda boluklar dikkate alnyor mu? ZAFER KINACI- Yok. Zaten iini dolduruyorsunuz sonra. Tam 60lk deil de 50lik. SALONDAN- Hl mesnet momentleri nasl alyor, hala anlayamadm) ZAFER KINACI- Mesnet momentleri bu almyor ki, bu sadece kirii havaya kaldryor. Germe de sadece mesnet momentleri azaltyorsunuz. Peki, teekkr ederim. -----&-----