OsmanlTezhibineadaBir Bak

Prof.Dr.iekDerman 31Ocak2007 http://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0607.html OsmanlBankasArivveAratrmaMerkezi'ndeyaplankonumametni, aratrmaclarnkiiselkullanmlariinwebsayfamzakonulmaktadr.Bukonuma metinleri,ticariamalarlaoaltlpdatlamazveyaOsmanlBankasArivve AratrmaMerkezi'ninizniolmaksznbakakurumlaraaitwebsitelerindeveya veritabanlarndayeralamaz.

OsmanlTezhibineadaBirBak
Prof.Dr.iekDerman Kitapsanatlariindetarihiokeskilere,OrtaAsyayakadarinentezhipsanat,slmiyetin kabulyleyenibirruhveheyecankazanarakbirparlamavegelimegstermitir.Hatve minyatrsanatlarylabiraradabulunmasonunbiryardmc snfndagrlmesineyol amsada,tezhipbalbanamkemmeliyetinindnda,tarihitibriyleTrklerdehsni hattanokevvelbalayanbirsanatdalolmutur.Ancak,Trklerinslmdininikabulnden sonrabuyazylaberabergeliiminihzlandrmtr. Nakkahanelerdehazrlananyazmaeserler,tekbirsanatkrndeil,pekokkiininemeiile bezenirdi.Bugnmzevektphanelerimizidolduranyazmaeserlerinksasredetezhip edilmesibuekildesalanmtr.NakkahanedealanveEhliHiref(Saraysanatkrlar topluluu)olarakadlandrlantekiltnzamanmzageleneneskidefteri932/1526tarihlidir. Butekiltnennemliblklerindenbiriolannakkalar,yalnzkitapsanatylailgili faaliyetlerlesnrlkalmazsaraykklerininvesirbinalarnkalemii,inivemadenileri desenlerinidehazrlarvetatbikederlerdi.Saraynakkalarnaaitbudesenlerin,Osmanl eyletlerindebulunanilgililereiletiliporalardadadoruolarakuygulanmassalanr,hatt mahallindeileyecekustabulunmadtakdirdedesenleberabersanatkrdagnderilirdi. Osmanlsanatndagrlenveasrlarboyusrenslpbirliiveberaberliibylelikle korunmutur. Hernakkahanedeenkdemlivemahirolanusta,sernakkaolarakseilirveburadan sorumlu olur.Nakkahanelereuygulamaokuludadenebilir. EhliHirefTekiltmensuplaryevmiyezerindenaydabirmaaalrlard.Btn alanlarnaldklarmaaveterfiler,maadefterineyazlrd.Eseryapmnnyounolduu esnadayaplacakieehlihirefiindekiyeteneklikimselerkfigelmezse,aresnaf arasndancretikarlndaustalar,saraydaaltrlrd.Padiah,bayramlardakendisiiin hazrlananhediyelerihazrlayanlarkaftanveyaparavererekdllendirirdi.alan

sanatkrnad,eserinincinsi,karlndaonadenenparanntutarveyaverilenkaftann cinsiinamdefterinekaydedilirdi. Nakkahanedebulunansanatvezanaatsahiplerinintayin,maa,terfi,kgibiilemlerinin tahakkukuvenakkahanedeyaplmasisteneniinehilsanatkraverilmesimesuliyeti hazinedrbanaaitti.SarayNakkahanesindealmayabalayanhersanatkr,ehlihirefe balolsunveyaolmasn,burannhizmetindeveidareninistediidorultudaeservermek zorundayd.AncakSaray,kabuledilebilecekyenilikleredemsamahaylabakarvesanatkr hrbrakrd. TezhipinTrkekarlaltnlamakdr,bundandaanlaldgibikullanlanesas malzemealtndr.Biraltnalam,iinekatlanmadenlerincinsinegrerenkalr.Gm ilvesiyleyeilaltn,bakrilvesiylekrmzaltnvediertonlarbulunur.Altn,gmle alamneticesindezamanlakararmasnaramentezhipteyeilaltnokkullanlmtr.Klasik usulde,tireincederilerinarasnakonulupdvlerekeldeedilenvekalnlancakmikronla llebilen5x10cmebdndakionvarakOsmanlaltnnabirdeste,yirmidesteyeisebirtefe denir.Bylecehazrlananbirtefede200varakaltnbulunur.Avrupadangelen8x8cm lsndekivarakaltnlarsadefteriindesaklanrveherdefterde25altnvarakvardr. AltnvarakXIX.yzylnsonunakadarstanbulunBeyaztveSleymaniyesemtlerinde varaklarhanveyaarsdenilenyerlerdeimlediliyordu.Saflveayrbakmndanok stnolanOsmanlaltnvaraklar,Avrupadangelendahaucuzfabrikaiialtnvaraklarla rekabetedemeyincebuzanaatsnmtr.Bizdekisonaltnvarak,GzelSanatlar AkademisindehocalkyapanBeykozluHseyinYaldz(.1949)ustadr. Varakaltn arapzamkeriyiiileuzun,zahmetlibirmuameleyetabitutulurveezilerek fraylasrlecekhlegetirilir.Dahasonraykanarakarapzamkndankurtarlr.Grn sarboyadanfarkszolanezilmialtnn,ucundacilalanmserttabulunan(sleymaniye, akikveyeimtalargibi)zermhreletiyleparlatlnca,btngzelliiortayakar.Ezilmi altn,jelatinlisuylakatzerinesrlr. Eski kaynaklardaad klkalemolarakgeenfra,busanatngereklemesinisalayanbalca letdir.Motiflerindsnrnaekilenvetahrir denilenizgilere,bufralaryardmylanans verilir.Tarihte,mzehhiplerfralarnkendileriyaparlarveullukkuununensesinde bulunangmrenkteyaybiimitektylerinbirarayagetirilmesiylefarklkalnlktafralar hazrlarlarm.Tahrir frasbakamaksatlakullanlmaz,altnfrasdasadecebuieayrlr. Eskifralarnyerini,bugnbatdanithaledilenve000dan34numaralarakadardeien samurtylfralaralmtr. Tezhipdekullanlanmotiflerin tabiattanaynenkopyaedilmedenslplatrlarakalnmasve buhususiyetingnmzekadarbozulmadantitizliklekorunmaskeyfiyetioknemlidir.Bu zelliksayesinde,hemtabiataynenkopyaedilmemi,hemdetabiatndnaklmamolur. Trkler,sanatdnyasndabirtaraftansadelikiindegzeliararken,diertaraftanda yaratlmtanYaratanaulamakistemivetabiatnesasllerini,deerlerinikorumaazen gstermitir.Batdillerindestilizasyon bizdeiseslbaekmekadylabilinenbuhususiyet sayesinde,modellergerekibirbaklatabiattanalnpesasizgilerikorunarakteferruat atlmvesanatkrnzevkvegrlerideizimsrasndailveedilerekyenimotiflerinortaya kmassalanmtr.Bu,sanatnzenginliinitemin edenennemlinoktalardanbiridir.

Tarihgemiiiinde,Trktezhibinehasolanrenklerindezamanlaseilerekolutuunu grmekteyiz.Esasmalzemeolanezilmialtnyannda,onaokyakanlacivertrenk,her devirdenplndayeralmtr.Bilhassazeminboyamadakullanlanburengin,farkl devirlerdedeiiktonlardauygulanmas,tarihsizeserlerinzamannbelirlemededeyardmc olur.MeselFatihdevrilaciverdiileHeratdevrilaciverdibirbirindenokfarkltonlardadr. Limonkf,turuncu,yeilgibirenklerdahaazmiktardakullanlanrenklerarasndadr. Trksanatkrdesenhazrlarken,daimasadeliinplandatutmuveseyredenehuzurveren, dengeli,ahenkliizimleriyledierslmlkelerindenayrlmtr.Girift,karmakveyoun desenerabetedilmemi,desendebolukdolulukdengesititizliklekorunmutur. Tezhip,eerhatsanatylabirlikteilenecekse,takipedilmesigerekennemlinoktalaryle sralayabiliriz: Hattattarafndanyazlmastamamlananeser,bezenmekzeremzehhibegelir.nce hatyazlrvetezhipoyazyauygunekildesonradanyaplr.Buzelliinbugnde bozulmamasicapeder.Mzehhip,bezemeyebalamadanevvel,yaznnmnsn, cinsini,ebdnhattyazldkdnrengini,desenizmeverenklendirme safhalarndagznndetutmakmecburiyetindedir.Yaznnhangimesafeden seyredileceinihesabakatarakomesafedengrlebilecekdesenihazrlar.Hattncinsi busafhadanemliroloynar.Mesela,harekevesiriretleribulunmayan talk hattnadahazengindesenizilip,zeminiiretlerledolgunolan slsiindahasade desenhazrlanmalbireserin,hattvetezhibiyleaynmesafedenseyredileceiasla unutulmamaldr.Ziraoeser,ikisanatlabirbtntekileder. Mzehhip,bezemesafhasndahattbastracak,rtecekvearlknoktasntezhibe ekecekitenkanmaldr.nkburadakivazifesi,yaznngzelliinegzellik katmakveonuortayakarmaktr. Mzehhipilkolarak,hattatnktzerindekiyazsnusulneuygunkeserek mukavvayayaptrr.Yaznnetrafnnkesilmesafhassonderecenemlidir.Ne yazyboacakderecedeyakntezhipedilmeli,nedeyazboluktakalmgibifazla paybraklmaldr.Bunu,hocalarmzntesbitleriyleylebelirleyebiliriz:Yazdaki birnoktannkegenboyununzam1,5mislibolukpaynyazetrafndabrakarak bezemeyebalanmaldr pervazvedpervazngenilii,yineyaznnlleriylebelirlenir.Yaznndar kenarn aanbirdpervazdeseni,hattyktayanbirhamaldurumunadrr. Buradagrldgibibirhilyeninbezenmesafhalarnbirlikteinceleyelim: stte,Besmeleninbulunduubamakam,ortadaslmPeygamberinindgrnnnve ahlknnanlatldksm,drtkedecihryr ,alttadayetileetekksm,hilyeninbalca paralardr.Uslneuygunyaptrldktansonradesenhazrlanr.okeskidenberi kullanlanbiryaptrmamalzemesiolanunveyaniastamuhallebisindehlsrar edilmesininsebebi,bununilerideyaznnsklpkartlmasnaimknvermesidir.Ayn hilyeyi,hembezemesizhemdebezemeliolarakgryorsunuz.Balbanamkemmelbir

sanatolanhattntezhipsanatylaokdaharenkli,muhteemvesaltanatlolduunuherhattat kabuleder. Hattatnrahatgrlenimzasnamukabil,mzehhipimzasnngizliliinisbetindebaarl konulduukabuledilir.Tarihtebunaoknemvermilervebzenhiimzakoymamay tercihetmilerdir.Buanlay,eseribezeyensanatkrnAllahtarafndanbylebirhizmete lykgrlmesininkriindekendibenliiniarayakoymamasdrki,zamanmzdabunun nktesinianlatabilmekgtr. HattatngyesiKuranKermiinsanelininyazabileceiengzelbiimiyleortaya karmaksa,tezhipsanatkrnnkideonayakanbezemeyidetagnlylerenklendirmektir. imditezhipsanatnnasrlariindekidurumunagemedenevvelmushaflardagrlen bezemeblmlerinitantalm:

Zahriye: Arkalk,srtlkmnsnagelen zahriye,yazmakitaplardaesasmetninbaladilk

sayfannarkasndaki ynibirncesindekisayfaiinkullanlandeyimdir.Burasbo braklabildiigibi,esersahibininbelirtildiibirifdedeyeralabilir.Ancak,kitapsahibinin neminegreburayamahsusbirzahriyetezhibiilenmesi deolaandr. XVI.yzylakadar,busayfadagrlenmadalyonveyamekikbiimindekitezynatniine bzendnaeserinkimeaitolduunu,yahutkiminiinyazldnbelirtenvetemellk kitbesidenilenbircmleyerletirilirdi.Ancak,zahriyede,mushaflaramahsusolarakbu yazltezhipyerinebtnsayfaydolduransvamatezhipyapld,hattbununbzen karlklbirndirenikiiftsayfaolaraktertiplendiidegrlr.Bykemekvemasraf gerektiren zahriyetezhibiXVII.yzyldanbalayarakyaplmazolmu,dahasonralarender ilenenrneklerideeskiinceliinikaybetmitir.

Serlevha: Mzehhipler,KuranKermeduyduklarhrmeti,zahriyeveserlevha sayfalarnda,mevcut114sreninsrebatezhiplerindebtnhnerlerinigstermekle ispatlamlardr,denseyeridir.Mushafn,zahriyedensonragelenilksayfasnaFtihann

tamamveikincisayfayadaBakarasresininilkyetleri karlklyazlaraketrafnazengin birtezhipyaplr.Zahriyesayfasndansonraenyounbezemeninbulunduuveyazlshann snrltutulduubusayfalaraserlevha veyadbceadverilir.Yaplan serlevhatezhibi,eserin tezhipbtnlnkorumakamacylarenk,desenvemotifbakmndan zahriyetezhibinin devamniteliindeolmaldr.klil,kubbeli,mrekkepgibieitlibiimlerleadlandrlan serlevha lar,enderolmaklaberabermushafharicindekibazmhimyazmaeserlerdede MuhibbDvngibibulunur.Serlevha ,mutlakakarlkliftsayfadanoluur.Eerilksa sayfadabalayanmetinksmnnsdecestnetezhipyaplyorsavetezhbinarasnaoeserin ad(unvan)yazlmsa,busayfayaunvansayfasdenir.XVI.asrdaenzenginvemkemmel rneklerinerastladmzveounlukladikdrtgenolan serlevha lar,tezhibingerilemesine balolarakilerikiasrlardaeskiihtiamngittikekaybetmitir. Yazmaeserindiersayfalarndayazalan,farklkalnlktavefarklrenktetahrirlenmialtn cetvellerleerevelenir.Bundanmaksat,yazsahasnortayakarmaktr.Mushaftezhibinde, eserinounluunumeydanagetirenbusayfalardayetaralarnadurakdenilenkk, ekseriyayuvarlaktezynekillerilenir.Enokkarlatmzduraklar ehne(altgen), mcevher (gemeli),helezonvepenhneeitlerindehazrlanr.Birmushaftabulunanalt bindenfazladurakeklini hiolmazsarenkfarkylabirdahatekrarlamamakgayretinesahip

tezhipustalaryetimitir.Ayrcamushaflarda,secdeyerlerinibelirten14adetsecdegl, her 10yettebiraeregl,her5yettebirhamsegl,heryirmisayfadabirczgl,her5 sayfadabirhizibgl,mzehhiplerehnergstermevesilesiolmutur.Sayfanndabakan kenarndaveerevedndakalanalanayaplanvegenelolarakgldiyeisimlendirilenbu tezynekiller,eeraynsayfadabirdenfazlaise,yukardanaayadoruizilenvet denilenbireksenzerindeyeralrlar.Bundanmaksat,gllerilekegibigrnmekten kurtarmakvebulunduuuzundikdrtgensahaydoldurmaktr.Bezemeiisonaerincehattat, stbemrekkebiylegerekliyerlere,sreisimlerini,cz,hizib,secde,aere,hamse numaralarnveisimleriniyazar.ouzamanimzanndayerald htime(bitirme) sayfasnntezhibiylemushafbezemesisonaerer. Tezhiprnekleriniasrlaragreanlatmayabalamadanevvelksacabusanatnslblarndan bahsetmeliyim:

Halkr,klasiktezhibinczibtarzlarndanbiriolupezilmialtnmahllnnglgeliolarak
kullanlmasylameydanagetirilir.Herdevirdesevilmi,tercihedilmivepekgzelrnekleri yaplmtr.Ustabirelinynlendirdiikuvvetlivekvrakbirfra,halkrslbununen nemlizelliidir.Hussylecelyazlarn dpervaznda,koyuzeminzerindefarklrenk altnile,akzeminzerindetahrirlihalkr,foyalhalkrvezerikf(renklihalkr) olarakpekokeidiyleuygulanr.Bilhassamotiflerinaltnlaglgelendirilmesafhasok ustalkisteyenbiritir.

Zerefan,gerekkitapsayfalarnngerekselevhalarnbezenmesindeskabavurulanbir
uygulamadr.Jeltinlisusrlmzemine,altnvaraklarnnbumaksatlahazrlanmkalbur yardmylaserpilmesiilemidir.Ksazamandaneticealndiinaceleilerdetercihedilir.

Zerenderzer ,altnnhemrenkeidi,hemdefarklparlatlmasylameydanagetirilenzorbir klasiktezhipslbudur.okzenisteyen,amaverilenemeigstermeyenbiryoldur. ifttahrir veyahavaldiyeisimlendirilenbezemetarz,motiflerdeifttahrirekiliparasnn

doldurulmasylahazrlanr.Franngzvebilekmahretiylebelirlibiralanairticlen uygulanmasdr.Tecrbesahibiel,builerdehemenfarkedilir.

Ebrkadise,hattnbezenmesindetekbanaolduugibi,tezhiblebirliktedekullanlr. T,tezhipsanatndaeseritamamlayanyardmcunsurolarakkullanlr.Tezhipliksmlarn bitimindeyeralan tlar,gznbubitiealtrlmasiinbirgeisalarlar.Farsatg(kl) kelimesindengelen tlarnhazrlanmasnda,dendanveyakuzucetvelizerindeucadoru klenveekseriyaifttahrir (haval)tarzndailenenmotiflerkullanlr.Eskieserler incelendiinde,hermotifgurubunun tdeseniolarakuygulanabildiigrlrverenkolarak
enziyade,laciverttercihedilir. Bunbilgilerdensonra,tezhipsanatnslaytlarlaanlatmayabalayaym: KitabavesanatadknbirpadiaholanFatihSultanMehmed,stanbulunfethindensonra TopkapSaraynnbnyesindesarayabalbirnakkahanekurulmasnemretmivebu nakkahaneninbanazbekasllBabaNakkaisimlibirsanatkrgetirilmiveyazma eserlerinbezenmesineburadabalanmtr.BudnemeaitbelgelerinbulunduuYldzSaray KtphanesindekiFatihAlbm,ilkdefa1916ylndaDr.SheylnverHocamztarafndan

grlportayakarlmvedahasonradahakkndayaynyaplmtr.Eser,1925den itibarenstanbulniversitesiKtphanesine(K)getirilmitir.Fatihdevrinakkahanesinde hazrlanankitapsanatlarylailgili hat,halkr ,desenveminyatr lerbualbmdetoplanmve kaybolmadan,dalmadangnmzekadargelebilmitir.Kitabnismi MecmatlAcib olarakBaysungurunhattylayazlmtrsayfannaltksmndaisesondereceada grnlmavibeyazbirvazoveiindekiieinbtnayrntlar goncas,yaprailegl grlmektedir.Bualbmdebulunan28cmapndaki Fatihdevritezhibininbtn zelliklerinibizeaktaranbudairevrneinetrafndamuhakkakki tlarvard,fakatkesilip yenidenyaptrlmasafhasndatlaryokolmutur. Fatihdevrindealtndansonraenokkullanlanlacivert,kobaltmavisi,yanitamivit laciverdidir.TimurdevritezhipsanatnnFatihdevritezhibinebiryansmasolankahverengi peksevilmemi,Fatihdevriylesonaermitir.Albmdehatygrubunanazaran rmmotifinin okdahagelimiolduunu,zemininnoktailebezendiiniveyapraklardasondereceufak vesademotiflerintercihedildiinisyleyebiliriz(bkz:FatihDevriSarayNakhanesive BabaNakkaalmalar,stanbul,1958). Biryazmaeserinbezenmesi,kullanlacakaltnnmiktar,verilecekemeinderecesi,sipari edeninkesesinevebuyazmaeserintakdimedileceiahsnmevkiinegredeiir. SleymaniyeKtphanesindeyineFatihdevrineaitmekikeklindeki zahriyerneklerini gryorsunuz.Bunlarndesenlerindermmotifinedahageniyerverilmitir. XVI.yzylOsmanlmparatorluununherbakmdanenmuhteemvekudretlidnemidir buzelliklerelbettesanatadaaksetmimotiflerdezenginlik,sluplardaeitlilikve renklerdeolgunlukdevametmitir.Buyzyldayaplaneitlimuharebelerde,kazanlan savalarneticesiharpganimetiolarakstanbulagetirilensanatkrlar,nakkahanedeAcem NakkalarblnmeydanagetiripOsmanltezhipsanatnauzunyllarhizmetetmilerdir bu,Timurdevrindebalayanbirzelliktir.FatihdevrindeOtlukbeliSavayla(1473),daha sonraYavuzSultanSeliminaldranzaferiile(1514)fethedilenyerlerdekisanaterbab bykbirihtimamlaveenkymetliharpganimetiolarakgetirilipnakkahanedeyeralmlar vegetirdiklerisluplar,sanatgrlerini,nakkahanedekimillisanatniindekaynatrarak veyourarakbirokgzelslubunmeydanakmasnsalamlardr. Sanatlemindekltrlerarassanatalveriiherzamantercihvetavsiyeedilmekleberaber, unadikkatetmekgerekir:Gelentesirlermutlakaszgetengeirilmeli,gzeltaraflaralnp millpotadaeritildiktensonrauygulanmaldr.Dahasonrakiasrlardabutesirlerin aynen, uursuzca,hibirelemeyetabitutulmadandhiledilmesiyletezhibinnekadarberbathle getirildiigrlecektir.YinebuyzyldaFerhatPaaDuaMecmasnn unvansayfasnda grldgibi,inbulutuveyar sluplatrlmiekler tezhipsanatnakatlarakmotif zenginliisalanmtr. II.Bayezid,YavuzSultanSelimveKanuniSultanSleymandnemleri,birbirinden mkemmeleserlerinhazrlandyllardr.Bunlardanbiride,TopkapSarayMzesi Ktphanesinde(TSMK)muhafazaedilen897/1492tarihliII.Bayeziddevrimushaf bezemesidir.eyhHamdullahn(14291520)bumushaf,1960ylndahattatNecmeddin Okyay(18831976)koleksiyonundanSarayageenharikuladebireserdir.Buyazmaeserde okendergrlenikiiftzahriyesayfasvardr.Mushaf16x11cmebdndadrve tezhibininnekadarbytlrsebytlsn,gzelliindenhibireykaybetmemesi,nekadar mkemmelyapldnnengzelispatdr.

Nakkahanedehazrlananyazmaeserlertekeldenbezenmediiiintezhipustalarnnimzalar yoktur.Busebepleuzunyllarnakkahanedeeserverensanatkrlartanyamyoruz.ok enderolarakbazmushaflardarastlananimzadasernakkaaaittir.HasanbinAbdullahisimli birmzehhibinimzasnnbulunduurneigryorsunuz. XVI.yzyldaaltnanyaayantezhipsanat,aynmkemmellikteturalardadakarmza kar.Bezeme,harlikatzerine,zeminkoyurengeboyanmadanyaplarakyaznn kaybolmamassalanr.Fermanveberatlardazerniandenilenaltnnoktalarkullanlr Enderundanyetienvedahasonrayenieriaas,beylerbeyivevezirolanNakkaHasan Paann(.1622)hazrladSultanI.Ahmedinturas,desenvemotifhakimiyetineok gzelbirrnektir.TSMKndemuhafazaedilenbubykebddakitura,kumazemin zerineilenmitir. AynasrnakkalarndanahkuluTebrizdengetirildiktensonrauzunyllarsernakkaolarak nakkahaneninbandahizmetetmi,birokrenciyetitirmi,sazslbuadyla,bugnde sevilerekkullanlanveyzyllarameydanokuyanbirslbuortayakarmtr.Buslupla kitapsanatlarnnyansrainivetekstildedesayszrneklervermitir.ahkulunun rencisiKaraMemiisebaheiekleriniyarsluplatraraktezhipsanatnadhiletmitir. TSMKdebulunan1690tarihlibirmurakkaannkapiibezemesifarklbaheieklerinin kendisapvekendiyapraile,hattyapraklardakiyeilintonudahigerekhlidikkate alnarakyarsluplatrlmieklerdenhazrlanmtr.Murakkaalardaskkarmzakan veDilmekddenilenipervaz,boyanmktlardabirbirineyakanrenkleryanyana getirilerekyaptrldktansonraverevolarakkesilerekhazrlananpervazlar,bilhassa murakkaalardauzunasrlarsevilerekkullanlmtr. XVII.yzyl,geenyzyldangelenkuvvetle,ilkyarsnaynmkemmelliktedevam ettirmi,ancakikinciyardansonradbalamtr.SleymaniyeKtphanesindebulunan 1620tarihlibuMesnevtezhibindesondereceparlak,canlrenklerkullanlmveokdeiik sayfadzenleriyaplmtr.Mesnev,hepimizinbildiigibiiindealtkitabbarndranbir yazmaeserdirvebundandolayalt zahriye,alt unvanvealt ketebesayfasmevcuttur. SleymaniyeKtphanesindebulunan1663tarihliIV.MehmedinannesiHaticeTurhan ValideSultanaaitvakfiyenin,SarayNakkahanesindebezenmiolduuanlalyor.Kitap sanatlarnndevrindekibtnzelliklerinitayanvakfiye99varaktr.Yazmaeserlerdeher yaprak,avebyziledeerlendirilirvegenelliklevarak1a,1b,2a,2bolaraknumaralanr. Szkonusuvakfiyenin,1b unvansayfasbezemeyerinde,IV.Mehmedinelyazsyla vakfiyeyigrptasdikettiinibelirtenbirifadesiyeralr.Altksmndametinksm,zer mrekkepleekilmiBesmeleilebalarveetrafndakikaln halkr ,16.yzyldanokey kaybedildiinigsterir.Motiflerdekibyme,eklibozulmuiriyapraklar,kalnsaplar halkrdehialkolmadmzseviyesizbirilemedir.

Minyatr zelliitayaniekresimlerininXVIII.yzyldaayrbiryeriolduubilinir.Tam
sayfaydolduran,ounluklatekolarakilenenbuiekresimlerialbmlerhalinde hazrlanrd.Dierasrlarakyaslabuyzylsanatkrlarn,mzehhibliklerininyansraiek ressamolarakdaimzaleserlerindentanyoruz.Bunlarnenmehuru,yaadyzyla damgasnvuranbyksanatkrskdarlRuganAlielebidir.YusufMsrnin yetitirdiibutezhipverugan(lke)stadnnmeydanagetirdiiesizeserlerbugnde

seyredenlerihayranbrakmaktadr.Birbirindengzelimzalrugankitapkaplarveyaz altlklar,ekmeceleriyanndakvrakfras,renkzenginliivegereeuygunolarak sluplatrdiekresimleriayrbiryertutar. TSMKndemuhafazaedilenveSultanIII.Mustafaiinhazrlananyaz altlaynzamanda sazyoluslubunundauygulannarnektekileder.Buradayarsluplatrlmiekler grlr.Aliskdrininbuyazaltlndaimzasvardr.Kullanlan hatymotifi,bal banabirdesenkadarmkemmeldir. BudevriniekressamolaraktannanbirbakasdaAbdullahBuhrdir.Eserlerini,1735 1745yllararasndaverdii,imzalvetarihliolanlarndananlalmaktadr.AbdullahBuhr, dahaziyadetekiekalmtr.Ayntarziekminyatrlerindedeuygulamvesayfay dolduranbirieiilemitir.TSMKdeH.2155debulunanalbmde,eitlibezemeler,hat rnekleri,minyatrlerarasndayeralanimzal,glisadberkadverilenambirgl minyatrbulunmaktadr.Aynalbmdeyeralansuluboyalleresimleri,busanatkrmzn okdikkatlivegerekibirtabiattakipisiolduunugstermektedir. Kndebulunanbirrnektedetaieinresmiyaplmgibi,glndikenlerinedahidikkat edilerekuygulandn,goncasyla,yapraylasonderecemkemmelbirkatmerligl oluturulduunugrmekmmkndr.EsertekkiininelindenktiindealttaAbdullah Buhrninimzasveyapltarihiolan1733grlebilir. iekressamlararasndanemlibiryeriolandiersanatkrmzdaHezrgrdzdeAhmed Ataullahdr.Busanatkrmzn1822tarihli talkhilyerneinigryorsunuz.Ahmed Hattdiyeimzalamtrtezhibiyleberaberhattdazerendudolarakkendisininyazdn imzasylabelirtir.AtaullahEfendi,saraysermcellidi"pyesiyleereflendirilmibir sanatkrmzdrHsnveTevfikefendilergibideerlirencileryetitirmitir. XIX.yzylnnlsanatkrlarndanbiride,MzehhibNureddinEfendidir.1826tarihinde SultanII.Mahmud,mslmanolmayanlarndanakkalkyapmalarnaizinvererektezhip sanatnndesenkuvvetinivehakimiyetinikaybetmesineyolamtr.Tanzimatlabalayan arBathayranl,geleneklisanatlarmzlauraansanatkrlarmznenbykhmisi, koruyucusuvealcsolanSaraynBatyadnylebusanatkrzmresiokzordurumda kalm,yaptklarilerialanbulunmadiinyatarzdeitirmi,yahutdabakailerle uramakzorundakalmlardr. XIX.yzylagelindiindemzehhibler,VeznecilerdekiMzehhiblerarsndabulunan sradkknlardabirkaraylaeserveriyorlard.Bunlarnimzalarnadarastlanr. Buyzyldarokoko,barok,ampir tesirleriartknlenemezekildebykbirkuvvetleve detatezhipsanatnistiletmitir.Enmstesnahattatlarnyetitiivebirbirindengzel yazlarnhazrlandbuyllarda,maalesefneidbelirsiz,bozuksslermodaolmutur. XIX.yzyldaMustafaRakmnyazdveglzrhattolarakisimlendirilenburnekde, hattnsadecetahririekilipiiuyguniekmotifleriylebezenmitir.MuhsinDemironat,150 ylsonrabulevhannetrafn,aslrenklerinesadkkalaraktezhiplemitir. Alafrangatezhibinbaladvebilhassarokokobezemedeglmotifininolmazsaolmazlardan birmotifsayld,yaznnetrafndagrlenzikzakizgilerinnemnifadeettiini

anlayamadmzdnemdebezenmiolanTahsinHilmiEfendininhilyesinigryorsunuz. Kurdeleler,fiyonklar,perdeler,asimetrikvazolar,sondereceparlakrenklerveezilerekdeil devarakaltnyaptrlarakgzrahatszedenbirparltilemeydanagetirilentezhip, tamamenTrkhviyetinikaybetmidurumdadr.Helezonlardahiortadankalkmtrayn penmotifi,aynyaprakmotifidnednekullanlm,estetik,sanat,incelikkalmamtr. Hattaolsun,tezhipteolsun,birsanatdiplomasniteliindekiicazeteoknemverilmitir icazetiolmayanbirsanatkricazetveremez.OkmeydanndakiAtclarTekkesinde,XVIII. yzyldabykfaaliyetlerdzenlenerekbusanatndierustalardadvetedilir,yaplan ilerdeonlarndatasdki alnarakpetamalkuanmaktbiredilenmerasimlertertiplenirdi. XIX.asrtezhiplerinde,tezhipilehatbirbirinegirmi,detayaztezhibiniindearanrhle gelmitir.Halbukitezhibinzelliiyazyortayakarmak,hattn gzelliinegzellik katmaktr.Yaznnboulduu,artezhipaltndaezildii,sonderecearpcrenklerin kullanldburneklerinnaslbeenildiivetercihedilereksipariedildiianlalrgibi deildir. Buyzyldaineperdahtilealtnparlatmarevatadr.Ucusivriolmayaniviyebenzerbu let,eldediktutularakaltnzeminzerineaynkuvvetlebastrlrvezeminukurlatrlarak parlatlr.Eerkfimiktardauygulanrsabutarzhakikatenbirnee,birenikatar,ancakbu dnemdedesenintamamineperdahtiledoldurularakzerafetinikaybetmitir TSMKdekiHsnEfendiyeait1879tarihlirnektedegrleceigibi,artkmzehhiplerde klasikkaideleriaramakvetekrarbusanatnoenolgundneminednabalarbalamve XVII.yzylnikinciyarsvebtnbirXVIII.asrilebusanatnnelerkaybettiininfarkna varlmtr. Osmanlkitapkaplarndaokendergrlen,kitabnsrtksmndahalkruygulamasna HsnEfendininbireserinderastlanr.Budesenayrcakitabnboazksmndadadevam etmektedir.evkiEfendi(18291887)hattylaHsnEfenditezhiplimushaftakarlkl serlevha sayfasndaaltnnnekadarbolkullanldn,rengenekadarazyerverildiini,ancak motiflerdevebezemelerdeartkbireskiyednaraynnbaladgrlebilir. AynzamandahatladauraanHsnEfendibtnklasikkaidelerikoruyaraktezhipettii mushafnimzasayfasndacomu,sonderececanlbiryeille,irivehareketliyapraklarla artktezhibdebutarznuygulanacanbizesylemeyealmtr.1912tarihli,AliNazmi imzal,TopkapSarayndabulunanbirhadiskitabnn unvansayfasndarenklerdede motiflerdedebirdzelmeabasfarkedilir. MedresetlHatttnOsmanlasrlarndageleneklisanatlarmziinkurulmuilkvetekresmi messesedir.CaalolundaYusufAaSbyanMektebi bugndemevcutolanMEBdevlet kitaplarnnsatldbina1915ylndasanatkrlarmzntoplucaalpeserverdiklerive renciyetitirdikleriresmibirkuruluolarakalmtr.Herramazandaburadasergiler yaplrd.BahaddinTokatlolu(18661939)daburadatezhiphocasolarakbulunanveuzun yllarhemeserverenhemrenciyetitirensanatkrlarmzdandr.1929danitibarenark TezynSanatlarMektebiadnalanburetimmessesesindetezhiphocalnBahaddin EfendininyansraTurakesmailHakk(Altunbezer,18731946)Beysrdrmtr.Bu

mektep,1936danitibarenTrkTezyniSanatlarbesiadaltnda,DevletGzelSanatlar Akademisinebalanmtr. (Bukonferans90slaytgsterilerekverilmitir cicekderman@yahoo.com.). *****

10