TBTAK

NANOBLM ve NANOTEKNOLOJ STRATEJLER

VZYON 2023 PROJES NANOTEKNOLOJ STRATEJ GRUBU

Austos 2004 ANKARA

Nanoteknoloji Strateji Grubu yeleri

Koordinatr: Prof.Dr. Salim rac Raportr: Dr. Ouz Glseren yeler: Prof.Dr.Engin Akkaya Prof.Dr. Sahir Arkan Prof.Dr. mer Da Prof.Dr. akir Erko Prof.Dr. Turul Hakiolu Prof.Dr. Ahmet Oral Prof.Dr. Ekmel zbay Prof.Dr. Macit zenba Prof.Dr. Mehmet ztrk Prof.Dr. Erhan Pikin Prof.Dr. Rait Turan ODT, Fen Edebiyat Fakltesi, Kimya Blm ODT, Mhendislik Fakltesi, Makine Mhendislii Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Kimya Blm ODT, Fen Edebiyat Fakltesi, Fizik Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm ODT, Mhendislik Fak. Metalurji ve Malzeme Mh. Blm Bilkent niversitesi, Molekler Biyoloji ve Genetik ABD Hacettepe niversitesi, Mhendislik Fak. Kimya Mh. Blm ODT, Fen Edebiyat Fakltesi, Fizik Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm Bilkent niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm

indekiler
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Nanobilim ve Nanoteknolojinin Stratejik nemi...................................................4 nerilen Bilim ve Teknoloji Politikalar.................................................................6 Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma..................................................7 Nanomalzeme......................................................................................................9 Yakt Hcreleri ve Enerji.....................................................................................10 Nanokarakterizasyon..........................................................................................12 Nanofabrikasyon.................................................................................................13 Nano lekte Kuvantum Bilgi leme..................................................................14 Nano-Biyoteknoloji..............................................................................................16

Ekler
Ek 1: Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma Yol Haritas Ek 2: Nanomalzeme Yol Haritas Ek 3: Yakt Hcreleri ve Enerji Yol Haritas Ek 4: Nanokarakterizasyon Yol Haritas Ek 5: Nanofabrikasyon Yol Haritas Ek 6: Nano lekte Kuvantum Bilgi leme Yol Haritas Ek 7: Nano-Biyoteknoloji Yol Haritas

1. NANOBLM ve NANOTEKNOLOJNN STRATEJK NEM

Nano kelime anlam ile herhangi bir fiziksel bykln bir milyarda biri anlamna gelmektedir. Nanoyaplar uzunluk olarak bakldnda yaklak 10-100 atomluk sistemlere (10-9 metre) karlk gelmektedirler. Bu boyutlarda sistemlerin fiziksel davranlarnda normal sistemlere kyasla farkl zellikler gzlemlenmektedir. Nanobilim ve nanoteknoloji olarak nitelendirilen bu farkllklar yaklak 10 seneden beri dnya lkelerinin sivil-askeri bilim ve teknoloji stratejilerini belirler hale gelmitir. Nano-lek seviyesinde malzemelerin zellikleri makroskopik lekten tamamen farkl olup nano-lee yaklatkca birok zel ve yararl olay ve yeni zellikler ortaya kmaktadr. rnein, iletim zellikleri (momentum, enerji ve ktle) artk srekli olarak deil ancak kesikli olarak tarif edilmektedir. Benzer olarak, optik, elektronik, manyetik ve kimyasal davranlar klasik deil kuvantum olarak tanmlanmaktadr. imdi maddeyi nanometre seviyesinde ileyerek ve ortaya kan degiik zellikleri kullanarak, yeni teknolojik nano-lekte aygtlar ve malzemeler yapmak mmkn olmutur. rnein, tarama tnelleme ve atomik kuvvet mikroskoplarn kullanarak yzey zerinde atomlari iterek birbirlerinden ayrmak ve istenilen ekilde dizmek mmkndr. Btn bu gelimeler, 19. yzylda dnyay yeniden ekillendiren sanayi devrimine edeer bir bilimsel ve teknolojik devrim balatmtr. Bu ekilde atom ve molekller ile oynayarak tek moleklden oluan transistr ve elektronik aygtlar gerekletirilmitir ve dnyada birok grubun aktif almalar ile gelitirilmektedir. Btn bu almalar ve gelimeler elektronik, kimya, fizik, malzeme bilimi, uzay ve hatta salk bilimlerini bir ortak arakesitte buluturmutur. nmzdeki birka on yl ierisinde nanoteknoloji sayesinde sperkompterlere mikroskop altnda baklabilecek, insan vcudunun iinde hastalkl dokuyu bulup iyiletiren, ameliyat yapan nanorobotlar bulunabilecek, insan beyninin kapasitesi ek nanohafzalarla gclendirilebilecek, kirlilii nleyen nanoparacklar sayesinde fabrikalar evreyi ok daha az kirletecektir. Ulusal gvenlii ilgilendiren konularda nano malzeme bilimi, yeni savunma sistemlerinin gelitirilmesinde, haberalma / gizlilik konularna ynelik ok kk boyutlarda aygtlarn yaplmasnda kullanlacaktr. Birim arlk bana u andakinden 50 kat daha hafif ve ok daha dayankl malzemeler retilebilecek ve bunlarn sonucu olarak insann gnlk yaamnda kulland tekstil rnleri gibi rnler deiebilecei gibi, uzay aratrmalarnda ve havaclkta yeni roket ve uak tasarmlarnn ortaya kmas mmkn olacaktr. Nanobilim ve nanoteknolojinin odak noktalar, dk boyutlarda baskn hale geen boyut, snr ve kuvantum etkileri gibi temel fizik aratrmas ieren konularn yannda, atomik boyutlarda grntlemede deneysel yntemlerin gelitirilmesi, Angstrom alt (10-10 metreden kk) boyutlarda lm yapabilme teknikleri, dk boyutlarda e tip malzeme retebilme, malzeme yapsn atomik boyutlarda kontrol edebilme, kzlalt ve mortesi radyasyonlara tepkisi kontrol edilebilir malzeme ve zel amaca ynelik aygt gelitirme yntemleridir. Bilgisayar ann balar olan 1950lerden bu yana yaklak her 18 ayda bir bilgisayar performansnn iki katna kt ve byklnn yarya indii bilinmektedir (Moore kural). Bu kural 2020li yllara kadar geerliliini koruyacak; bu yllarda, retilen bilgisayarlar molekler boyutlara kadar gelip dayanacaktr. u anda 40 milyon transistrl bir ilemci, 2015 ylnda 5 milyar transistrden oluacaktr. Bu ekilde bilgi ileme hz olduka artarken enerji kullanm ok aza indirilebilecektir.

Nanoteknoloji devriminin insanln yakn geleceinde yarataca deiiklik sadece ana hatlar ile tahmin edilebilir. yle grnmektedir ki, nanoteknoloji nmzdeki birka on yl iinde uygarla damgasn vuracak ve bu gelimelere hazrlk asndan zayf ve gl lkeler arasndaki fark artacaktr. Ulusal gvenliimiz iin tek yol bu teknolojiye hazrlkl olmak ve bu tr konularda hem temel bilimler asndan hemde teknolojik olarak n sralarda yeralmaktr. Ge kalnmadan TBTAK ve dier ulusal aratrmalar destekleyen kurulularn bu tr kritik aratrmalar daha ok desteklemesine ihtiya duyulmaktadr. Nanobilim ve nanoteknoloji ok eitli alanlarda hzla yaammza girmektedir. Bu etki biliim ve haberlemeden balamakta, savunma sanayi, uzay ve uak teknolojileri ve hatta molekler biyoloji ve gen mhendisliine kadar uzanmaktadr. Nanoteknoloji ABDde, ekonomistlerin telkini ile, Bakan Bill Clinton tarafndan yaklak 10 sene nce en ncelikli ve kritik alan olarak ilan edilmi, dolays ile ABDnin en ok desteklenen programlarndan olmutur. Bunun sonucunda ABDde byk aratrma merkezleri ve niversite aratrma genleri kurulmutur. ABDde yalnzca devlet ajanslarnn (NSF, DoD, DoE, NIH, NASA, NIST, DoA, DoT, DoJ gibi) nanobilim ve nanoteknoloji iin ayrdklar aratrma bteleri milyon dolar olarak 270 (2000), 467 (2001), 604 (2002), 710 (2003) ve en son 2004te de 3 milyar dolardan fazladr. ABDyi yakndan izleyen Japon hkmeti de daha nce benzeri grlmemi parasal destekleri nanoteknoloji iin seferber etmitir. ABD ve Japonyadaki gelimeleri kayg ile izleyen Avrupa Birlii, teknolojilerinin 10 yl sonra bu iki lke ile yarabilmesi iin 6. ereve Programnda nanobilim ve nanoteknolojiyi ncelikli alan olarak ilan etmi ve son drt yl boyunca bu alandaki aratrmalar desteklemek zere 1.3 Milyar Euro denek ayrmtr. Ancak, bu meblan birlik lkelerinin milli btelerinden ayrdklar kaynaklarn toplamnn ok kk bir blm olduu ifade edilmektedir. lke baznda zel ve kamu kurulular ise bu miktarn belki toplam 7-8 katn bulabilecek harcamalar yapmay planlamaktadrlar. Komumuz Yunanistann Girit adasnda kurulu, 500 doktoral aratrmacnn alt Heraklion Aratrma Merkezinde nanoteknoloji gelitirme zerine youn aratrmalar yaplmakta ve bu aratrmalara Avrupa Birliinden milyonlarca Euro destek verilmektedir. srail bu konuda ok hzl davranarak ok sayda tannm bilim adamn Nanocenter kurulularnda toplamtr. rlanda nfus olarak ok kk bir ilke olmasna ramen 630 Milyon Euro miktarnda bir kayna nanoteknolojiye aktarmtr. Nanoteknolojiden gelecek 10-15 yl iinde byk ve srpriz ktlar ve yeni pazarlar beklenmektedir. Avrupada, ABDde ve Japonyada yzlerce nanoteknoloji aratrma merkezi, niversitelerde blmler kurulduu ve uzman kadrolarn bu merkezlerde bir yar ortamnda, nce ulusal, sonra ticari karlarna ynelik olarak bilgi ve teknoloji rettikleri gerei ok ak bir ekilde grlmektedir. Nanoteknoloji ile gelimi lkelerle gelimemi lkeler arasndaki ara kapanamayacak kadar ve katlanarak artacak; nanoteknolojiye sahip olan lkelerin refah seviyesi, ulusal savunmas ve ekonomisi daha gl bir konuma gelecektir. Bu balamda zamannda endstriyel ve mikroelektronik-enformatik devrimlerini yakalayamayan lkemizde, ekonomik ve bilimsel gelime ve refah iin nanoteknoloji yakalanabilinecek en son frsat olmaktadr. Bu frsatn yakalanabilmesi ancak, ulusal boyutta uzman kadronun glendirilmesi, eitim ve nesilden nesile aktarlacak teknoloji birikiminin nnn almas ile mmkn olacaktr. Bu yollarn almas ile lkemiz, kritik olan bu uygarlk ve refah dzeyine ok daha aktif olarak katk salayabilecektir. Nanoteknolojinin belli alanlarina girip teknoloji gelitiren Trkiye, Finladiyadaki Nokia

rnei uluslararas dev nanoteknoloji rn karabilen bir lke konumuna gelecektir. Bunun lke refahna ve ekonomik gcne, yaayan halknn kendisi ve dnya ile daha btnleik olarak yaamasna byk katks olacaktr. lkemiz, amzn insan yaamn birka onyl iinde byk lekte yeniden dzenleyecek olan bu kritik gelimelere u ana kadar seyirci kalmtr. zel olarak nanobilim ve nanoteknoloji aratrmalarna ynelik kapsaml bir aratrma planmz bulunmamaktadr. Avrupa Birlii 6. ereve Program iin hazrlanan br raporda Avrupada ulusal bir nanoteknoloji plan bulunmayan lkelerin sadece MALTA ve TRKYE olduu belirtilmitir (bkz: AB aday lkelerinde nanoteknoloji raporu, http://www.cordis.lu/nanotechnology/src/publication.htm veya http://www.nanoforum.org/dateien/temp/Nanotechnology%20in%20the%20Candidate%20Countrie s.pdf?12082003150227) Bu plann hazrlanmas ve bunun gerektirdii aratrma altyapsna verilecek destekte ge kalnmas halinde, Trkiye bu son frsat da karacaktr. En nemli husus ise, Trkiye bu frsat da karrsa, nanoteknoloji rnleri (aygtlar, detektrler, hzl bilgisayarlar, uzay, uak teknolojileri, tp teknolojisi, gen terapi vb) iin bu teknolojiye hkmeden lkelere alk olduumuzdan ok daha byk bedeller demek zorunda kalacaktr. zellikle lke iin hayati bir neme haiz olan ulusal savunmaya nanoteknoloji hzla girmektedir ki bu durumda, yksek olan bu bedeli demeyi gze alsa bile bu teknolojileri almak mmkn olmayabilir. te yandan, nanobilim ve nanoteknoloji iin ayrlacak ylda 15 milyon dolarlk bir fon birka sene iersinde katlanm olarak lke ekonomisine geri dnecektir.

2. NERLEN BLM ve TEKNOLOJ POLTKALARI

1) Yetimi eleman ann ncelikle giderilmelidir. Bugn artk birok lkede, niversitelerde nanobilim ve nanoteknoloji yksek lisans ve doktora programlar bulunmaktadr. Yeni bir konuda uzman saylarnn yeterli kritik ktleye ulamas iin, bu ok nemlidir. Biran nce disiplinleraras yksek lisans ve doktora programlar oluturulmal, bu programlara kaytl renciler maddi olarak desteklenmeli, doktora-sonras aratrmalar iin destek salanmaldr. 2) niversitelerin, kk, orta ve byk lekli sanayinin aratrma alt yapsnn oluturulmas, yasal dzenlemelerle gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas gerekir. 3) Aratrma merkezlerinin artrlmal ve yaygnlatrlmal, sanayi tarafndan yaplan veya ynlendirilen aratrmalar tevik edilmeli ve desteklenmelidir. 4) Teknoparklarn yaygnlatrlmas ve gelitirilmesi, nanoteknolojilerin gelitirilmesi iin zellikle nemlidir. u anda Teknoloji Blgelerindeki irketlerin AR-GE faaliyetlerinden oluan kazanlara vergi muafiyeti salanmaktadr. Ayrca TBTAKn bir kuruluu olan TDEB araclyla AR-GE projelerine %50ye yakn hibe eklinde destek verilmekte, TTGV aracl ile de bir ka yl vadeli AR-GE finansman salanmaktadr. Bu destekler yabana atlamayacak desteklerdir; ama destein kullanlmas kk irketler iin olduka zahmetlidir ve irketler harcamalarn en iyimser tahminle 6-9 ay sonra alabilmekte ve nceden paray kendi kaynaklarndan harcamalar gerekmektedir. Bu pratik sorunlar nedeniyle bir ok kk irket bu kaynaktan yararlanamamaktadr. Nanoteknoloji konusunda atlm yapabilecek irketleri

zendirmek ve glendirmek iin ABDdeki Small Enterprise Grante benzer ekilde rne dnebilecek bir fikrin aratrlmas, prototip ya da ilk rn yaplmas, ya da aratrma amal projelere tamamen hibe olarak destek verilmelidir. ABDde bu projelere 750,000$a kadar destek verilmektedir. Kendi imkanlaryla bu projeleri yapamayacak olan kk irketlerden beklenen, bu projelerle yeni fikirleri denemek ve bir sre sonra rne dntrmektir. Avrupada ngiltere, rlanda, Fransa, Almanya vb. lkelerde de benzer AR-GE destekleri mevcuttur ve kk irketlerin glendirilmesinde nemli rol oynamaktadr. lkemizde bu rakam 250,000$ olarak snrlandrlabilir. Projeler akademisyen ve iadamlarndan oluan hakemler tarafndan deerlendirilmeli; irketler harcama konusunda olabildiince serbest braklmaldr.

3. NANOFOTONK, NANOELEKTRONK, NANOMANYETZMA

Bir yariletken olan Si kristalinin tmleik devre retiminde kullanlmas mikroelektronik teknolojisinde r aan gelimelere yol amtr. 1940l yllarda balayan bu sre, gnmzde milyonlarca elektronik aygt barndran karmak ilemcilerin ayn yonga zerine retilebildii retim dzeyine ulamtr. nmzdeki 10-15 yl iersinde silikon teknolojisinin son snrlarna dayanmas beklenmektedir. Bu durumda silikon sonras teknolojilerin ne olaca, nasl ekillenecei ve silikon teknolojisinin sadece kullancs durumunda bulunan lkemizin hangi yeni teknolojilerin gelimesinde rol olabilecei nem kazanmaktadr. Boyutlarn klmesi ve nanometre boyutlarna inmesi nedeni ile nanoelektronik olarak isimlendirilen elektronik aygtlarn, silikon sonrasnda nemli bir yer almas beklenmektedir. Nanometre boyutlarnda oluan kuantum etkilerini temel alan tek-elektron transistrler, tnel diyotlar ile molekler elektronik aygtlar, bu yeni teknolojinin yap talarn oluturacaktr. Bu aygtlarn oluturduu, molekler ve belki de tek-elektron seviyesinde saysal ilemlerin yapld, trilyonlarca aygtn bir araya geldii gelecein yksek performansl saysal tmleik nanoelektronik devrelerin, son 40 yldr devam eden Moore yasasn 2020 ve daha sonrasna tamas beklenmektedir. Nanoelektronik devrelerin saysal devrelerin geliimine yapmas beklenen katknn bir benzerini, nanofotonik aygtlarn gnmzdeki optik iletiim ve internet teknolojilerine yapmas beklenmektedir. 1990larda balayan ve ba dndrc bir hzla ilerleyen internet ve bilgi iletim teknolojisi srekli olarak artan bir bilgi aktarma hzna ihtiya duymaktadr. Gnmzde optik fiber teknolojisinin sunduu kapasitenin yalnzca binde biri kullanlmaktadr. Bu kapasitenin kullanm lazer, detektr ve modlatr gibi fotonik aygtlarn kapasitesi ile snrl kalmaktadr. Nanofabrikasyon teknolojileri kullanlarak yaratlacak nanodetektr, nanolazer ve nanomodlatr aygtlarnn kullanma girmesi ile daha yksek hzlarda alan optik iletiim sistemleri, 2020 yl ve sonrasnda ihtiya duyulacak iletiim kapasitesini karlayacaktr. Nanofotonik yaplar ve fotonik kristaller kullanarak madde ile elektromanyetik dalgalarn etkilemesini kontrol altna almak mmkndr. Bu etkileimi molekler seviyeye tayarak tek bir molekl ile nanofotonik teknolojiler kullanarak etkilemek mmkn olacaktr. Bu etkileim ise tek molekl hassasiyetinde sensr yaplmasn salayacaktr. Bu tr bir aygtn zellikle molekler biyoloji ve nanotp bilimlerinde nemli uygulamalar olacaktr. Biyoteknoloji uygulamalarnn yannda molekler bilgisayarlarn input-output sorunlarn da nanofotonik teknolojiler kullanarak zmek mmkn olacaktr.

Silikon ve dier bir IV. grup yariletkeni germanyum, sahip olduklar indirek band aral nedeni ile etkili ma gstermezler ve fotonik uygulamalar iin uygun deillerdir. Ancak son yllarda, poroz ya da nanokristal biimindeki dk boyutlu Si ve Ge yaplarn ma yapt gzlemlenmitir. Bu bulu, Si tabanl fotonik aygtlarn mikroelektronik devrelerle tmleik olarak retilmesinin yolunu amaktadr. Nanokristaller, grnr blgede rengi boyutlarna bal olarak deien k yayabilen etkili merkezler oluturmaktadr. Grnr blgede ma yapan yariletken nanokristaller elektroniin dnda da uygulama alanlar bulmaktadr. II-VI grubu bileik yariletkenlerinden (CdS, CdSe, CdTe) oluan nanokristaller boyutlarna bal olarak farkl renklerde ma yapabilmektedir ve bu zellik canl hcrelerin iaretlenmesinde, tan amal olarak kullanlmaktadr. Gnmzde sabit disklerde GMR (Giant Magnetic Resonance) etkisi kullanlmaktadr. Ama sabit disklerde kullanlan boyutlarn 100 nanometre seviyesine yaklamas ile bu teknolojinin kullanm pratik hale gelmeyecektir. 100 nanometreden daha kk boyutlarda manyetizma etkisi elde edilmesini amalayan nanomanyetizma teknolojilerinin bu aamada devreye girmesi beklenmektedir. Spintronik olarak da adlandrlan bu teknolojiler vastas ile tek atom spin seviyesinde saysal bilgileri bu malzemelere yazmak ve okumak mmkn olacaktr. Atomik seviyede bilgi saklayabilme teknolojileri ile 2020 ylna kadar ve daha sonrasnda ihtiya duyulacak bilgi saklama ihtiyalar karlanm olacaktr. Yukarda ksaca aklanan bu nanoteknolojilerin lkemizde gelitirilmesi iin ihtiya duyulan insan

altyaps vardr. Baz temel aratrmalar yrtecek teknik altyap ve deneyim de mevcuttur. Bu alanlarda Trkiyenin zgn teknoloji reten bir lke olmas; zellikle uluslararas dev elektronik firmalarn rekabet edemeyecei zgn teknolojilere ynelerek varln uluslararas dzeyde srdrebilmesi olasdr. Bu alanda ncelikle AR-GE ve arkasndan KOB oluumu iin yatrm gerekmektedir. Bu alanlardaki somut hedefler aada sralanmtr. Temel Aratrma Hedefleri HEDEF 1: Yariletkenlerden (grup IV ve II-VI yeriletkenleri) oluan nanoyaplarn retim srelerinin anlalmas. Bu sreler hakknda fizik, kimya, biyoloji, elektronik ve dier ilgili alanlar kapsayan ok disiplinli aratrma programlarnn gelitirilmesi. retilen nanoyaplarn llmesi ve analiz edilebilmesi iin ytemlerin aratrlmas ve gelitirlmesi (2007). HEDEF 2: Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlarn fiziinin anlalmas ve aratrlmas. Yeni almlarn tespit edilmesi ve ngrlmesi (2010). HEDEF 3: Elektronik, fotonik ve spintronik uygulamalara ynelik nanoyaplarn eitlenmesi, ok boyutlu hale getirilmesi, ve boyutlarnn kltlerek molekler dzeydeki davranlarnn incelenmesi (2013). HEDEF 4: Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlarn bir arada tmleik olarak retilmesine ynelik bilimsel altyapnn aratrlmas (2014). Uygulamal ve Snai Aratrma Hedefleri HEDEF 1: Nanoyaplar ieren Light Emitting Diode (LED), lazer ve detektr prototipinin retilmesi ve retim metodolojisinin gelitirilmesi (2008).

HEDEF 2: Nanoyaplar ieren tmleik devre elemanlarnn prototip retiminin gerekletirilmesi ve retim metodolojisinin oluturulmas (2011). Snai Gelitirme HEDEF 1: Nanoyaplar ieren ilk zgn LED, lazer ve nanodedektr retiminin gerekletirilmesi (2010). HEDEF 2: Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlardan oluan ilk tmleik devre sistemlerinin retilmesi (2013). HEDEF 3: Nanoyaplar ieren ok boyutlu, ok eitli elektronik, fotonik ve spintronik tmleik devre sistemlerinin retiminin gelitirilmesi ve uluslararas dzeyde tannan bir retim merkezi haline gelinmesi (2023)).

4. NANOMALZEME
nmzdeki 20 yl ierisinde nanomalzemeler ile ilgili bilimsel, teknik ve mhendislik almalarndan beklentiler, klasik malzemelerin zelliklerinin ve uygulamalarnn gelimesine, yeni teknoloji alanlarnn ortaya kmasna neden olacak niteliktedir. Nanomalzemeler, metal, seramik, organik molekler topluluk, polimerik ya da kompozit malzemeler olabilir. Tanmlayc nitelikleri 1 ile 100 nm arasndaki boyutlardr. Nanomalzemeler, yalnzca minyatrizasyonda yeni bir aama olarak dnlmemelidir; tmyle yeni bir alandr: nanodnya, atomik ve kuantum fenomenleri ile hacimsel (bulk) malzeme leinin arasnda yer almaktadr. Gelecein teknolojilerinin atom, molekl ve nanokme boyutlarnda, malzemenin eklinin kontrol edilmesi, nanoyaplarn organize edilmesi, aygtlara dntrlmesi, malzemenin ve yzeylerin tasarlanmas-ilenmesi zerine ina edilecei ngrlmektedir. Nanomalzemeler boyutlarndan dolay, elektronik, fotonik, manyetik, reolojik, yapsal ve mekanik niteliklerinde olumlu ynde farkllk gsterirler. Bu farklln nedenleri ise, yksek yzey-hacim oranlar, hacimsel davranlar ortaya kmadan snrl sayda atom ya da molekl arasndaki kooperatif fenomenler ve nano-boyutlu yaplarda ortaya kan kuantum etkileridir. Yol haritasndaki ngrlerin gerekletirilebilmesi iin: i) yetimi eleman ann ncelikle giderilmesi (disiplinler aras yksek lisans ve doktora programlarnn oluturulmas, bu programlara kaytl rencilerin desteklenmesi, doktora-sonras aratrmaclar iin destek salanmas), ii) niversitelerin, kk, orta ve byk lekli sanayinin aratrma alt yapsnn oluturulmas, yasal dzenlemelerle gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas, iii) aratrma merkezlerinin artrlmas ve yaygnlatrlmas, sanayi tarafndan yaplan veya ynlendirilen aratrmalarn tevik edilmesi ve desteklenmesi, iv) teknoparklarn yaygnlatrlmas ve gelitirilmesi, (bu zellikle nanoteknolojilerin gelitirilmesi iin olduka nemlidir),

v) ok ilevli nanokompozitler, nanotozlar (rnein nanomanyetik tozlar), nanoyapl ince filmler, kuantum noktalar, nanoteller, nanotpler, nanotabakalar, nanogzenekli, biyoesinli malzemeler konularnda temel ve uygulamal aratrma ve gelitirme almalarnn gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu hedeflere ynelik temel olarak iki farkl yaklamdan sz edilebilir. Yukardan-aaya (top-down) yaklamnda arlkl olarak litografik yntemler kullanlmaktadr. Aadan-yukarya (bottom-up) yaklamnda ise, molekler-atomik birimleri bir aray getirmek iin spramolekler kimyadan yararlanlacaktr. Spramolekler kimya, molekllerin, fonksiyonel molekler ya da molekl topluluklar oluturmak zere bir araya getirilmesinin ya da kendiliinden bir araya gelmesinin (self-assembly) kurallarn inceler. Bu zellii ile aadan-yukarya nanoteknoloji yaklamnn molekler yapsn oluturmaktadr. Kolloid ve sol-jel yntemleri de bu gruba dahildir. Nanotpler, nanoteller ya da benzeri nano-bileenler, spramolekler kimya aracl ile fonksiyonel molekler aygtlara dntrlecektir. Spramolekler bir tasarm, pek ok kez canllar dnyasndaki rneklerden esinlenerek elde edilecektir. Bunlara rnek olarak, yapay enzimler, yapay fotosentez sistemleri, yapay biyoesinli motorlar ya da de novo tasarlanm proteinler dnlebilir. Yukarda belirtilen temel ve uygulamal aratrma yntemleri ve teknoloji politikalar hayata geirildiinde aadaki rnlerin gelitirilebilecei ngrlmektedir: 1. ok ilevli nanokompozit malzemeler Sensr, katalizr, yakt hcreleri ve elektrotlar, polimerik nanokompozitler, yksek kapasiteli veri depolama sistemleri iin manyetik nanokompozitler; otomotiv, cam, ambalaj ve beyaz eya sanayi iin nano-kaplamalar, boyalar ve akll (smart) tekstil rnleri. 2. Biyoesinli malzemeler ve katalizrler Yapay enzimler, molekler aygtlar, yapay fotosentetik sistemler 3. Kendiliinden dzenlenme (self-assembly) yntemleri ile nano-elektronik ve nanomekanik aygtlar

5. YAKIT HCRELER ve ENERJ

Enerji, retimi ve kullanm kadar depolanmas ve tanm asndan gnmzn en nemli konularndan biridir. Bugnn balca enerji kayna olan fosil yaktlarn her geen gn daha fazla kullanm evremizi ve global ekonomiyi derinden etkilemektedir. Rezervleri giderek azalan petrole bamllktan kurtulmak iin daha temiz enerji kaynaklarna ynenilmelidir. Gne enerjisi, nkleer enerji, rzgar ve hidrolik enerji, jeotermal enerji gibi deiik birincil enerji kaynaklar bulunmasna karn, bu kaynaklarn yakta dntrlmesi ve tanmda kullanmas gerekmektedir. eitli alternatifler arasnda hidrojen en uygun bir aday olarak grlmektedir. Hidrojen sudan analizlenmekte, yakldktan sonra sera etkisini deil artrmak azaltc bir etki bile gstermektedir. Hidrojen gaz dorudan yaklarak s enerjisi veya yakt hcrelerinde okside edilerek elektrik enerjisi elde edilmektedir. Yakt hcrelerinde elektrik elde edilmesi Carnot evriminin snrlarna tabii olmamakta ve bu

10

yzden sre ok yksek verim vermektedir. Bu nedenle otomativ endstrisi yakt hcresi ile alan araba yapm konusunda youn almalar srdrmektedir. Hidrojen gazn enerji kayna olarak kullanmak isteyen teknolojiler hzla geliirken, hidrojen gaznn depolanmas da her geen daha ok nem kazanmaktadr. Arata tanan normal bir gaz tank yeterli miktarda hidrojen depolayamamaktadr. Hedefler, arln % 6.2si olarak konmaktadr. Hidrojen depolama teknikleri drt katagoride ele alnmaktadr: sktrlm gaz, kirojenik sv hidrojen depolamas, metalhidritler ve fiziksel sourma. lk iki yntem yaplabilir olmamaktadr. Hidrojen gaznn kk lekli sistemlerde yakt oarak kullanlmasnda nanoteknolojiden byk beklentiler mevcuttur. eitli nanoyaplarda verimli bir ekilde depolanan gazn, yine kk lekli yakt hcrelerinde elekrik enerjisine evrilerek tanabilir bilgisayarlarda, telsiz telefonlarda daha uzun sre alabilen enerji kaynaklarnn yaplmas planlamaktadr. Aratrma-Gelitirme almalar Hidrojen gazndan kk lekli sistemler iin enerji elde edilmesinde AR-GE almalarnn konuya younlamas beklenmektedir: Bunlar i) Suyun analiz edilerek hidrojen gaznn elde edilmesi; ii) Elde edilen hidrojen gaznn depolanmas; iii) Depolanan gazdan yakt hcrelerinde elektrik enerjisi elde edilmesi. Suyun analizi gne hcreleri ile yaplabilmektedir. Gne hcrelerinin veriminin artrlmas youn ve srekli aratrma konusudur. Ilgili disiplinlerce ele alnmaktadr. Dev ekonomiler hidrojen gaznn depolanmas ve yakt hcrelerinin gelitirilmesine byk kaynaklar tahsis ederken, bu konuda Trkiye ne yapabilir? sorusu nem kazanmaktadr. Ancak bu tip aratrmalarda balangta fiziksel ve kimyasal mekanizmasnn iyi tanmlanmas aratrma sonularn ok etkilemekte, bazen kk lekli aratrma programlarndan byk sonular elde edilebilmektedir. Bu nedenle bu konularda da aratrma faaliyetlerinin lkemizde zaman kaybetmeden balatlmas gerekir. Hidrojen gaznn depolanmas ve yakt hcreleri iin nanoteknolojiden destek ve yntem ithal edilmesi konusu gelecek yllarda youn aratrmalara konu olacaktr. Gelecek on yl iin niversitelerimizde bu konudaki aratrmalar desteklenmesi gerekmektedir. Temel ve Uygulamal Aratrmalar HEDEF 1: Hidrojen gaznn kk leklerde depolanmas ve yakt hcreleri konularnda uluslararas altaylar dzenlenmeli ve Malzeme, Kimya ve Fizik Blmlerinin yksek lisans eitim ve tez programlar iine alnmaldr. Ayrca benzer konularda aktif aratrma yrten uluslararas kurumlarla ibirlikleri kurulmaldr (2004-2006). HEDEF 2: niversite ve Aratrma Enstitlerinde yrtlecek ilgili konulardaki aratrmalar TBTAK ve DPT tarafndan desteklenmelidir (2004-2014). Snai Gelitirme HEDEF 1: Elde edilen aratrma sonular deerlendirilip uygun bulunan sonular iin KOBler veya Teknoparklar yolu ile seri retime ve pazarlamaya ynelinmelidir (2009-2014).

11

11. NANOKARAKTERZASYON
Nanoteknolojide malzemelerin nano ve atomik lekte grntlenmesi, ayrca fiziksel zelliklerinin llmesi hayati bir neme sahiptir. Taramal U Mikroskoplar (Scanning Probe Microscopy) bir ine ile yzey arasndaki fiziksel etkileimleri atomik/nano seviyede lerek malzemelerin grntlerini elde edebilen yeni ve gl tekniklerin genel ad olup, nanoteknoloji devrimini ateleyen en nemli bulutur. Bu lm metodlar iinde Atomik Kuvvet Mikroskobu (AKM, Atomic Force Microscope, AFM), Taramal Tnelleme Mikroskobu (Scanning Tunnelling Microscope, STM), Manyetik Kuvvet Mikroskobu (MFM), Taramal Hall Aygt Mikroskobu (SHPM) gibi malzemelerin deiik zelliklerini deiik hassasiyetlerde lebilen yntemler vardr. Bu mikroskoplar vakumda, yksek basn altnda, svda, havada, dk ve yksek scaklklarda bile alabilmekte; TEM ve SEM gibi mikroskoplara gre byk avantajlar salamaktadrlar. Ayrca bu yntemler atomik seviyede grnt vermelerinin yannda, atomik seviyede bile fabrikasyon yapmamza imkan vermektedir. Bu mikroskoplar gen maniplasyonundan, atomik transistrlere kadar geni bir yelpazede geni frsatlar sunmaktadr. Henz baarlamamakla beraber yzeydeki atomlarn hangi elementlerden olutuunu da Atomik Kuvvet Mikroskoplar ile lemek yakn gelecekte mmkn olabilecektir. Atomik Kuvvet Mikroskoplar henz svda atomik znrlkle alamamaktadrlar. Bu mikroskobun sv iinde atomik znrlkle altrlabilmesi, nanobiyoteknoloji ve dier nanobilim alanlarnda byk bir devrim yaratacaktr. 1-5 nm seviyesinde SPM litografi getiimiz yllarda laboratuvar artlarnda gsterilmitir. Bu yntemin gelitirilerek e-demet litografisine bir alternatif olmas da incelenmektedir. Temel Aratrma HEDEF 1: Ulusal Nanokarakterizasyon Merkezinin kurulmas (2007) HEDEF 2 : Taramal U Mikroskoplarnn Gelitirilmesi, atomik maniplasyonun oda scaklnda daha kontroll yaplabilmesi (2010) HEDEF 3: Svda atomik znrlkle alan AKMler gelitirilmesi (2013) Uygulamal ve Snai Aratrma HEDEF 1: Atomik Kuvvet Mikroskoplarnn yatay-dikey kuvvetleri ayn anda svda/vakumda lebilecek hale getirilmesi (2008) HEDEF 2: Taramal Hall Aygt Mikroskoplarnn 5-10nm hassasiyete getirilmesi (2011) Snai Gelitirme HEDEF 1: Yeni Nesil Taramal Hall Aygt Mikroskoplarnn/Taramal U Mikroskoplarnn gelitirilmesi (2010) HEDEF 2: Svda atomik znrlkle alan Atomik Kuvvet Mikroskoplar gelitirilmesi (2016)

12

7. NANOFABRKASYON
Bilindii gibi nanoteknoloji ad verilen tm teknolojilerde kullanlan boyutlar 100 nm ve daha altndadr. Geleneksel silikon teknolojisinde kullanlan optik litografi yntemleri bu boyutlar ieren aygtlar yapmakta yetersiz kalacaktr. Bu durumda nanoyaplar retmek iin yeni fabrikasyon teknolojilerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Optik litografi temelli silikon teknolojisinin 10-15 yl iersinde yetersiz kalmas ile nanoyaplar ieren nanoelektronik temelli tmleik entegre devrelerin yapmnda elektron demet nanolitografi sistemleri kullanlacaktr. Elektron demet litografisi yntemi gnmzde nanoyaplarn retiminde en yaygn olarak kullanlan teknolojidir ve ilerde hzla gelimesi beklenmektedir. Elektron dalga boyunun 0.1-1nm mertebesinde olmas sayesinde elektron demetlerini 1nm boyutlarnda odaklamak teorik olarak mmkndr. Bu ekilde odaklanm elektron demeti ile uygun fotorezist malzemeleri kullanarak nanoyaplar yapmak mmkn olmaktadr. Elektron demet nanolitografi sistemleri nanoelektronik devrelerin retimi yannda nanofotonik, nanomanyetizma ve dier ekillendirilmi nanoyaplar gerektiren tm nanoteknolojilerde nemli bir temel teknoloji olacaktr. Bu nedenle bu tr temel bir teknolojinin lkemizde yer almas ok nem tamaktadr. Elektron demet nanolitografi teknolojisi, ayn anda tek bir noktay yazmas nedeni ile tmleik devre yapma konusunda hz yetersiz kalmaktadr. Bu duruma are olarak paralel olarak alan bir ok elektron demetinin kullanlmas ngrlmektedir. Elektron demet litografisinin yavalna zm olarak nanobask teknolojisi nemli bir hz avantajna sahip olacaktr. Bu teknolojide master denilen ve elektron demet litografisi ve reaktif andrma yntemleri ile oluturulan bir mekanik maske kullanlacaktr. Bu master daha sonra polimer bir yzeye bastrlmak yntemi ile master maskede yazl bulunan tm ayrntlar kopya edilecektir. Bu ekilde master maske zerinde bulunan btn nanoyaplar hzl bir ekilde kopyalanacak ve tmleik devre yapm ok hzlanm olacaktr. Bu nanofabrikasyon teknolojileri ile nanoyaplara sahip robotlar veya nanorobotlar yapmak mmkndr. Nanorobotlar belirli bir ilemi veya ilemleri ok hassas olarak tekrar edebilen nanomakinelerdir. Daha byk boyutlarda olan robotlar gibi nanorobotlar da ikiye ayrlabilir: bamsz ve bcek nanorobotlar. Bamsz nanorobotlarn zerinde kendi nanobilgisayarlar olduu iin kendi bana hareket etme zellii vardr. Bcek nanorobot ise merkezi bir bilgisayar tarafndan kontrol edilen bir nanorobot srsnn tek bir elemandr. Nanorobotlarn zellikle tpta nemli uygulamalar olacaktr. rnein kendini yenileyebilen bir grup bcek nanorobot bir hastaln as olarak davranabilir. Hastal oluturan mikroorganizmalar tanyp yok etmek ile grevli bu nanorobotlar ile daha nce tedavisi olmayan hastalklara zm bulunmas beklenmektedir. Temel Aratrma HEDEF 1: Ulusal Nanolitografi Merkezinin kurulmas (2007) HEDEF 2: Nano-bask metotlarnn gelitirilmesi (2010) Uygulamal ve Snai Aratrma HEDEF 1: Elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyaplar elde edilmesi (2008)

13

HEDEF 2: Nano-bask metodlarnn 50 nm boyutlarnda tmleik devre yapmnda kullanlmas (2011) Snai Gelitirme HEDEF 1: Paralel elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyaplar ieren tmleik entegre develerin retimi (2010) HEDEF 2: Nano-bask litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyaplar ieren tmleik entegre devrelerin retimi (2013)

8. NANO LEKTE KUVANTUM BLG LEME

Aygt boyutlarnn ok klp nanometre boyutlarna inmesi, bilgi ilemlemede yeni bir anlay beraberinde getirmektedir. Bu aamada kuvantum bilgi ileme yntemleri gelitirilecek ve kuvantum bilgisayarlarn devreye girmesi sz konusu olacaktr. Eriilebilecek ok yksek bilgi ilem hzlar, dnyada hemen hemen her gelimi lkede standart bilgisayarn yerini alacak olan kuvantum bilgisayar bilim ve teknolojisini ve buna bal olarak kuvantum bilgi ilemlemede youn aratrma faliyetlerini tetiklemitir. Aslnda, gnlk yaantmzn bir ok yerinde ok hzl bilgi ilemlemeye byk ihtiya duyulmakta; bu konuda yetersiz kalnmas gelimeyi engellemektedir. Oysa ki, kuvantum bilgi ilemlemede eriilebilecek ok yksek hzlar sayesinde karlaacamz bir ok karmak problemin zm mmkn olabilecek, bilim ve teknolojinin daha hzl gelimesi iin ortam hazrlanacaktr. Onalt bitlik ilem kapasitesi olan bir kuvantum bilgisayar, normal bilgisayarlar ile hesaplanmas 300 yl srebilecek bir karmak hesab bir ayda tamamlayabilecektir. rnein, ekonomik dengeler, sosyal davranlar gibi pek ok parametreye bal optimizasyon problemlerinin zmn gerektirmektedir. Bu ok parametreli karmak problemlerin doru zmleri ve gelitirilebilecek modellerden yola karak sosyal davranlar hakknda yaplacak doru tahminler ekonomik alkantlar ve krizleri nleyebilecektir. Benzer ekilde stratejik planlama almalarnda ok sayda parametreyi dikkate alarak annda doru karar vermeye ynelik ilemler, kuvantum bilgisayarlar kullanarak daha etkin bir ekilde gerekleebilecektir. DNA moleklnn srlarnn atomal seviyede zlmesi (rnein genom projesi) ve canlnn temel yapsnn ksa srede anlalmas insanln nne daha sorunsuz bir yaam iin snrsz olanaklar sunabilecektir. Yine benzer ekilde, hzl bilgi ilemleme sayesinde eitli temel bilim ve mhendislik problemlerinin doru ve ayrntl zmleri yaplabilecek, bilim kurgu filimlerini dorulayan nitelikte yeni ve modern bir teknoloji a balayacaktr. Kuantum Bilgi lemenin lkemiz Asndan nemi: Bilimsel ve ekonomik beklentiler yannda lkelerin gvenliine ynelik nemli unsurlar da ieren kuvantum bilgi ilemleme projeleri gnmzde eitli lkelerin aratrma merkezlerinde sessizce srdrlmektedir. Kuvantum bilgi ilemleme ve bir bakma onun kapsam iinde bulunan kuvantum kriptoloji ve kuvantum iletiim konularna ve ilgili teknolojilere hkmedebilmek iin lkeler adeta yar iine girmilerdir. Kuvantum bilgisayarlar ina edildiinde dnyadaki tm kripto sistemlerini birka saatlik zamanlarda zebilecek kapasitede olacaktr. Bu nedenle nanoteknoloji ile birlikte yaplan kuvantum bilgi ilemleme aratrmalar, ulusal gvenlik ve bamszln teminat olarak eitli lkelerin ncelikli sivil ve askeri aratrma konular arasna girmitir. Bylesine yksek sivil ve stratejik neme sahip olan bir konu lkemizin ekonomisi ve gvenlii iin,

14

ksacas hepimizin gelecei iin byk nem tamaktadr. lkemizde, bu kritik bilim ve teknoloji askeri ve sivil tm konularda uygulama alan bulacaktr. Ulalmas Gereken Stratejik Amalar: 2020li yllar iin ama, KB konusunda sivil ve askeri tm alanlarda AR-GE prototip ve retim aamalarnda dnya paralelinin yakalanm olmas ve Trkiyenin bu varolma yarnda ben de varm diyebilecek dzeye getirilmesidir. Bunu salamak iin kuramsal ve deneysel dzlemlerde koordineli aratrma, insan gc yetitirme faaliyetlerinin desteklenmesine derhal balanmas gerekmektedir. Yetkinlik Kazanmamz Gereken Temel Alanlar ve Zamana Bal Hedefler: Bu dorultuda piramidin en tepesinde bulunan alan kuramsal ve deneysel nano lek fiziidir. 2010 ylna kadar maddenin nano boyutta manyetik, metalik, yaltkan ve speriletken zelliklerinin aratrlmas ve bu konularda kuramsal ve deneysel olarak dnyann gncel aratrma dzeyinin yakalanmas, kuramsal ve deneysel dorultularda birlikte alan aratrma gruplarnn KBye ynelik qubit olarak kullanlabilecek nano lek nitelerin kuramsal olarak tasarlanmas, simulasyonlar ve bunlarn 2020li yllara kadar prototip ve retimlerine gei. Bu Hedeflere Ulamada Rol Oynayacak Somut Admlar: niversitelerde lisansst ve doktora seviyesinde deneysel ve teorik eitime ynelik temel aratrma ve deneysel uygulama derslerinin almas (2005 sonuna kadar) Resmi ve zel eitim kurumlarnn dnda yaz okullar, doktora projelerinin desteklenmesi, dllendirilmesi (2005 sonuna kadar) Resmi ve kamuya ait (UEKAE, Aselsan gibi) aratrma kurumlarnda bu konuda AR-GE alt birimleri oluturulmas ve laboratuvar faaliyetleri iin gerekli altyapnn desteklenmesi (2005 sonuna kadar somutlanmal). Bu alt yap faaliyetleri arasnda nanolek KBde kuramsal ve deneysel grup almalarn birletiren projelerin ncelikli olarak ve imdiden desteklenmesi gerekmektedir. 2006 ylna kadar Bir Ulusal Nanobilim ve Nanoteknoloji merkezinin ve bunun altinda bir Nano lek Kuvantum Bilgi lemleme biriminin kurulmas Temel Aratrma HEDEF 1: Maddenin nano boyutta manyetik, metalik, yaltkan ve speriletken zelliklerinin aratrlmas (2010) HEDEF 2: Nanoyaplardan oluan kubit zelliklerini kullanacak temel kuantum algoritmalarn gelitirilmesi (2010) Uygulamal ve Snai Aratrma HEDEF 1: Nanotplerde kubit olarak kullanlabilecek duraan akm durumlarnn kuramsal aratrlmas, simlasyonu ve dekoherans zelliklerinin anlalmas (2015) HEDEF 2: Birinci hedefin deneysel oalrak incelenmesi ve karekterizasyonu (2020) HEDEF 3: Teknoparklarda aratrma irketlerinin ve KOBlerin kuralmasnn tevik ve desteklenmesi (2010)

15

Snai Gelitirme HEDEF 1: Nanolek kuantum kriptoloji sistemlerinin ticari ve askeri alanlarda kullanma hazr hale getirilmesi (2010)

9. NANO-BYOTEKNOLOJ
Tm Dnyada olduu gibi Trkiyede de temel ama, hzla artan nfusa salkl yaam koullar hazrlamaktr. Modern bilim bunu salamak iin biyolojik olaylara (yaama) molekler dzeyde bakmakta, zellikle ok hzl ve ok sayda parallel ve/veya ard arda devam eden biyolojik reaksiyonlar anlamaya ve buradan alaca bilgiler ile esas olarak yaam kalitesini artracak teknolojik gelimeler salamaya almaktadr. Yaamla ilgili tm bilgi DNAdadr. Bu bilgi farkl ekillerde rnlere (proteinlere bata olmak zere eitli biyolojik molekller) dntrlmekte ve bu ok sayda (bilinen veya henz tanmlanmam) farkl ve zel fonksiyonlar olan biyolojik molekller de yaamla ilgili birok fonksiyonu yerine getirmektedir. DNA da zamanla gelebilecek deiiklikler (mutasyon), yanl rn (biyolojik molekl) retimi nedeniyle biyolojik fonksiyonlarn bozulmasna ve dolaysyla eitli ve ok nemli hastalklara yol aabilir. Genetik deiikliklerin ve/veya oluan biyolojik molekllerin izlenmesi ile oluan veya oluacak hastalklarn izlenmesi, erken tan ve hastalklarn balangta mdahale ile etkin tedavisinde ok nemlidir. phesiz bu analizlerin doru/hzl olarak yaplmas birok bilinmeyenin de zm demektir ki bu hastalktan korunmay hem de doru tedaviyi salar. Biyolojik molekllerin tansnda kullanlabilecek en duyarl ve spesifik yaklam, tanyc olarak bu molekllerin eleniklerinin (rnein DNA tek sarmalnn elenii oligonkleotid, proteinin kart antibadi molekl, vb.) kullanld biyoafinite sistemlerinin (tan kitleri, biyoipler, biyosensrler, vb.) uygulanmasdr. Yalnzca fonksiyon bozukluklarnn izlenmesi/tans phesiz yeterli deildir, hastaln tedavisi gerekir. Bunun iin eitli ilalar kullanlmaktadr. Yeni eilim zellikle birok biyolojik reaksiyonu durduran veya istenilen ynde gitmesini salayacak biyolojik molekllerin (zellikle antibadiler ve dier proteinler, antisense zellikte oligonkleotidler) ila olarak kullanmdr. Bu molekllerin teknolojik boyutta ok saf ve ekonomik olarak retimleri gerekir. Genetik bozukluklara dayanan hastalklarn tedavisinde en doru zmlerden biri de eksik veya yanl alan genetik bilginin dzeltilmesidir, bunun iin zellikle son yllarda uygulanmaya balanan gen terapisinin gelecein en nemli tedavi yntemi olaca dnlmektedir. Genetik bilginin (DNA fragmanlarnn) doru olarak tanm, saf olarak retimi ve doru olarak aktarlmas gerekir. Gnmzde modern biyoteknoloji yalnzca tpta tan ve tedavi iin deil, tarm, hayvanclk, endstriyel, gda vb. birok dalda genetik modifikasyonlar ile rn trn, verimliliini artrmak ve eknomik retim olana salamak ynnde kullanlmaktadr. Bunlarn doru yaplmas, risklerinin belirlenmesi ve ortadan kaldrlmas iinde hem genetik deiimlerin hemde bunlarn rnlerinin son derece hassas ve hzl olarak tannmas ve miktarlarnn belirlenmesine gereksinim vardr. Gelecek teknolojik rnler phesiz genetik modifiye mikroorganizma, hayvan ve bitki hcreleri, hatta hayvan ve bitkiler olacaktr. Gnmzde bunlar artk bir hayal deildir, gereklemitir. Gelecein gl toplumlar bu teknolojiyi retenler olacaktr.

16

Biyolojik olaylar kontrol eden biyolojik molekllerin (bata proteinler olmak zere) varlklarnn, fonksiyonlarnn ve aralarndaki ilikilerin tanmlanmas gelimi molekler analiz yntemleri gerektirir. Bugn yeteri kadar hzl, ok sayda rnei ayn anda deerlendiren, ok dk konsantrasyonlarda lm olana veren cihazlar yoktur. Biyoip teknolojisi bu ynde gelitirilen en nemli teknoloji olarak gzkse de henz istenilen lmleri tanmlanan hzda, kalitatif/kantitatif ekilde yapan ve ekonomik (yaygn kullanma olanak verecek ekilde) zmekten ok uzaktr. Gelecekte mutlaka molekler dzeyde lm yapan, nanoteknolojinin imdilik ou bilinmeyen veya rne dntrlemeyen avantajlarn kullanan yeni yaklamlara gereksinim olacaktr. Bu ok farkl disiplinlerden (temel bilimlerden, biyolojik bilimler ve mhendislie kadar) ok sayda aratrmac/uzman kiinin bir araya gelmesi ile zlebilecek bir sorundur. Bunun baarlabilmesi iin nce insan kaynana gereksinim vardr. Her disiplin phesiz kendi iinde gelimeler kaydedecektir. Nanoteknoloji tm disiplinleri kendi alanlarnda molekler dzeyde dnmeye, tanmaya/anlamaya, tasarma ve bunlar rne dntrmeye ynlendirmektedir. Her disiplin kendi iinde bu ynde dnen/davranan aratrmac/uzman/ mhendis/ bilim adamlarnn saysn artrmaldr. Nanoteknoloji ile ilgili projeler/burslar ve benzeri dier destekler phesiz bu ynlenmede nemli rol oynayacaktr. Ancak bu yetersizdir. Nano-biyoteknoloji ile farkl disiplinlerde bulunanlar biraraya getirecek arayzeyler yaratlmal ve bunlarn birlikte almas salanmaldr. Alnacak nlemlerden biri biyomhendislik programlarnn yaygnlatlmasdr. Bunun iin zellikle yksek lisans ve doktora dzeylerinde biyomhendislik eitim programlar oluturulmal; bu eitim programlarna zellikle sanayi katlm/destei salanmaldr. Dolaysyla, zellikle kk ve orta byklkte sanayi kurulularnn akademisyenler ile arayzeyini oluturacak programlar/yaplanmalar (teknokentler, niversite/sanayi ortak aratrma merkezleri, vb.) kurulmaldr. Disiplinleraras yaps nedeniyle nano-biyoteknolojinin gelitirilmesi iin byle ortaklk alarna ve entegre almalar salayacak alt yaplara iddetle gereksinim vardr. Bunun salanmas iin devlet gcnn ve ynlendirme politikalarnn oluturulmas ve uygulanmas gerekir. Sonu olarak, nano-biyoteknoloji alannda 2023e kadar olan dnemde Trkiye, salk uygulamalar bata olmak zere uluslararas dzeyde biyolojik molekllerin (DNA, proteinler, oligonkleotidler, oligopeptidler, vb.) kalitatif ve kantitatif lmne olanak verecek, nanoteknoloji yeteneklerini kullanan, hzl, ok sayda rnei ayn anda deerlendiren, ok dk konsantrasyonlarda lme olanak veren sistemlerin gelitirilmesini salamaldr. zellikle akademi-sanayi ortakl ile yryecek byk bteli projeler oluturulmal, uluslararas projelere (zellikle Avrupa Birlii projelerine) katlm tevik edilmelidir. Yukarda belirtilen husulardan hareketle, Nonobiyoteknoloji alannda Trkiye'nin balca somut hedefleri unlardr: 1. Salk alannda hzl, yksek kapasiteli ve hassas protein ve DNA tan sistemlerinin nanoteknoloji kullanlarak gelitirilmesi: Bu amala kamu ve zel kurulularda yrtlecek olan evrimsel aratrma, teknoloji gelitirme ve rn gelitirme etkinliklerinin kamu olanaklar ile desteklenmesi, bu amala multidispliner aratrma alarnn oluturulmas, giriim sermayesi uygulamalarnda bu alann desteklenmesine ncelik verilmesi. Bu etkinliklerin hemen balatlmas uygundur ve ilk on yl iinde somut ktlarn (tan rnleri) elde edilmesi hedeflenmelidir.

17

2. Hedefe ynelik yeni ila etken maddelerinin tanmlanmasnda kullanlmak zere hzl tarama yntemlerinin nanoteknoloji kullanlarak gelitirilmesi: zellikle molekler mekanzmalar iyi tanmlanm olan hastalklara kar hedefe ynelik ila etken madde tarama yntemleri, ila adaylar bulunmasnda izlenmesi gereken bir yoldur. Bu balamda, zellikle Trkiye floras (bitki ve mikroorganizmalar) kaynak alnarak, doal kimyasal madde bankalar oluturulmas ngrlmektedir (Bkz. Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri Strateji Raporu). Bu bankalarda biriken ve saylarnn binleri bulmas beklenen molekllerin taranmasnda kullanlmak zere, nanoteknoloji temeline dayanan hzl tarama yntemleri gelitirilmelidir. Bu yntemlerin gelitirilmesinde multidisipliner ibirlii zendirilmelidir. Bu konularda alan kii ve kurumlar arasnda a kurulmas desteklenmeli, bu alara kamu tarafndan proje destei salanmaldr. Bu etkinliklere hemen balanabilir ve bu yolda yaplacak aratrmalarn ilk 10 ylda yeni hzl ve yksek kapasiteli tarama teknolojilerinin gelitirilerek etkin kullanm salanabilir.

18

Ekler
Ek 1: Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma Yol Haritas Ek 2: Nanomalzeme Yol Haritas Ek 3: Yakt Hcreleri ve Enerji Yol Haritas Ek 4: Nanokarakterizasyon Yol Haritas Ek 5: Nanofabrikasyon Yol Haritas Ek 6: Nano lekte Kuvantum Bilgi leme Yol Haritas Ek 7: Nano-Biyoteknoloji Yol Haritas

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER Teknoloji Alan: Temel Aratrma Uyg.ve Snai Aratrma Snai Gelitirme POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER Nanofotonik, Nanoelektronik, Nanomanyetizma
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
1 1 1 2 2 2 3 3 4

Stratejik Amalar

Nanoyaplar ieren zgn rn ve sistemlerin gelitirilmesi

Nanoyaplar ieren tmleik devre sistemleri iin uluslararas dzeyde

Temel Aratrma

bir retim merkezi olma Temel Aratrma Hedef 2 (2010) Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlarn fiziinin anlalmas ve aratrlmas. Yeni almlarn tespit edilmesi ve ngrlmesi. Temel Aratrma Hedef 3 (2013) Elektronik, fotonik ve spintronik uygulamalara ynelik nanoyaplarn eitlenmesi, ok boyutlu hale getirilmesi, ve boyutlarnn kltlerek molekler dzeydeki davranlarnn incelenmesi. Temel Aratrma Hedef 4 (2014) Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlarn bir arada tmleik olarak retilmesine ynelik bilimsel altyapnn aratrlmas.

Hedef 1 (2007) Yariletkenlerden (grup IV ve II-VI yeriletkenleri) oluan nanoyaplarn retim srelerinin anlalmas. Bu sreler hakknda fizik, kimya, biyoloji, elektronik ve dier ilgili alanlar kapsayan ok disiplinli aratrma programlarnn gelitirilmesi. retilen nanoyaplarn llmesi ve analiz edilebilmesi iin ytemlerin aratrlmas ve gelitirilmesi.

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 1 (2008) Nanoyaplar ieren Light Emitting Diode (LED), lazer ve detektr prototipinin retilmesi ve retim metodolojisinin gelitirilmesi.

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 2 (2011) Nanoyaplar ieren tmleik devre elemanlarnn prototip retiminin gerekletirilmesi ve retim metodolojisinin oluturulmas.

Snai Gelitirme Hedef 1 (2010) Nanoyaplar ieren ilk zgn LED, lazer ve nanodedektr retiminin gerekletirilmesi.

Snai Gelitirme Hedef 2 (2013) Nanoyaplar ieren elektronik, fotonik ve spintronik aygtlardan oluan ilk tmleik devre sistemlerinin retilmesi.

Snai Gelitirme Hedef 3 (2023) Nanoyaplar ieren ok boyutlu, ok eitli elektronik, fotonik ve spintronik tmleik devre sistemlerinin retiminin gelitirilmesi ve uluslararas dzeyde tannan bir retim merkezi haline gelinmesi.

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER Stratejik Amalar

Teknoloji Alan:

Nanomalzeme
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

HEDEF 1 Temel Aratrma HEDEF 1 Uyg.ve Snai Aratrma HEDEF 1 Snai Gelitirme HEDEF 2 HEDEF 3 HEDEF 2 HEDEF 3 HEDEF 2 HEDEF 3 HEDEF 4

ok ilevli nanokompozit malzemelerin gelitirilmesi ve retimi

Biyoesinli malzeme ve katalizrlerin gelitirilmesi ve retimi

Temel Aratrma Hedef 1 (2004-2008) Aratrma altyapsnn iyilestirilmesi ve yaygnlatrlmas

Temel Aratrma Hedef 2 (2004-2023) Nanoyapilarda yeni tasarim stratejilerinin gelistirilmesi

Uyg.ve Snai Aratrma

Temel Aratrma

Temel Aratrma

Hedef 3 (2004-2023) Nano-lekteki Fizik ve Kimya iin yeni model ve teorilerin gelistirilmesi Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 3 (2009-2023) Biyoesinli malzeme ve kendiliginden dzenlenme (self-assembly) yntemleri iin retim teknolojilerinin gelistirilmesi Snai Gelitirme Hedef 3 (2013-2023) Kendiliginden dzenlenme (self-assembly) yntemleri ile nano-elektronik ve nanomekanik aygitlar

Hedef 4 (2009-2023) Nano-boyutlu yapilarda yapizellik proses iliskileri

Kendiliinden dzenlenme (selfassembly) yntemleri ile nanoelektronik ve nanomekanik aygtlar gelitirilmesi ve retimi

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 1 (2004-2012) Arastirma alt yapisinin olusturulmasini zendirecek nlemler ve gelistirilmesi

Hedef 2 (2004-2012) ok islevli nanokompozit malzemelerin retim teknolojilerinin gelistirilmesi

Snai Gelitirme Hedef 1 (2004-2012) ok islevli nanokompozit malzemeler

Snai Gelitirme

Hedef 2 (2009-2016) Biyoesinli malzeme ve katalizrler

TEKNOLOJ ALANI: NANOTEKNOLOJ TEKNOLOJLER Teknoloji Alan Temel Aratrma Uygulamal Aratrma Snai Gelitirme Yakt Hcreleri ve Enerji
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER

Stratejik Amalar

HEDEF 1 HEDEF 2 HEDEF 3

Yakt Hcreleri retimi

Temel Aratrma Hedef 1 (2004-2006) Hidrojen gaznn kk leklerde depolanmas ve yakt hcreleri konusunda uluslar aras altaylar dzenlenmeli ve Malzeme, Kimya ve Fizik Blmlerinin yksek lisans eitim ve tez programlar iine alnmaldr. Ayrca benzer konularda aktif aratrma yrten uluslarars kurumlarla ibirlikleri kurulmaldr.

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 2 (2004-2014) niversite ve Aratrma Enstitlerinde ilgili konularda aratrmalar Tbitak, DPT tarafndan desteklenmelidir.

Snai Gelitirme Hedef 3 (2009-2014) Elde edilen aratrma sonular deerlendirilip uygun bulunan sonular iin Kobiler veya Teknoparklar yolu ile seri retime ve pazarlamaya ynelmelidir.

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER Teknoloji Alan: Temel Aratrma Uyg.ve Snai Aratrma Snai Gelitirme Nanokarakterizasyon
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
1 1 1 2 2 2 3

POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER

Stratejik Amalar

Taramal u mikroskoplar ve atomik kuvvet mikroskoplar gelitirilmesi ve nanokarakterizasyonda yetkin olma

Temel Aratrma Hedef 1 (2007) Ulusal Nanokarakterizasyon Merkezinin kurulmas

Temel Aratrma

Hedef 2 (2010) Taramal U Mikroskoplarnn Gelitirilmesi, Atomik maniplasyonun oda scaklnda daha kontroll yaplabilmesi Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 2 (2011) Taramal Hall Aygt Mikroskoplarnn 5-10nm hassasiyete getirilmesi

Temel Aratrma Hedef 3 (2013) Svda atomik znrlkle alan Atomik Kuvvet Mikroskoplarnn gelitirilmesi

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 1 (2008) Atomik Kuvvet Mikroskoplarnn yataydikey kuvvetleri ayn anda svda/vakumda lebilecek hale getirilmesi Snai Gelitirme Hedef 1 (2010) Yeni Nesil Taramal Hall Aygt Mikroskoplarnn/Taramal U Mikroskoplarnn gelitirilmesi

Snai Gelitirme Hedef 2 (2016) Svda atomik znrlkle alan Atomik Kuvvet Mikroskoplarnn gelitirilmesi

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER Teknoloji Alan: Temel Aratrma Uyg.ve Snai Aratrma Snai Gelitirme Nanofabrikasyon
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
1 1 1 2 2 2

POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER

Stratejik Amalar

Nanoyaplar retecek fabrikasyon yntemlerinde yetkin hale gelme ve bu teknolojilerle tmleik entegre devrelerin retimi

Temel Aratrma Hedef 1 (2007) Ulusal Nanolitografi Merkezinin kurulmas

Temel Aratrma Hedef 2 (2010) Nano-bask metodlarnn gelitirilmesi

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 1 (2008) Elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyapalr elde edilmesi

Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 2 (2011) Nano-bask metodlarnn 50 nm boyutlarnda tmleik devre yapmnda kullanlmas

Snai Gelitirme Hedef 1 (2010) Paralel Elektron demet litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyaplar ieren tmleik entegre develerin retimi

Snai Gelitirme Hedef 2 (2013) Nano-bask litografi kullanarak 10 nm boyutlarnda nanoyaplar ieren tmleik entegre devrelerin retimi

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER Teknoloji Alan: Temel Aratrma Uyg.ve Snai Aratrma Snai Gelitirme POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER Nano lekte Kuvantum Bilgi leme
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
1 3 1 2 1 2

Stratejik Amalar

Nanolek nitelerin tasarmnda, simlasyonunda ve retiminde yetkinlik

Ticari ve askeri amal nanolek kuvantum kriptoloji sistemlerinin gelitirilmesi Temel Aratrma Hedef 1 (2010) Maddenin nano boyutta manyetik, metalik, yaltkan ve speriletken zelliklerinin aratrlmas
Uyg.ve Snai Aratrma

Temel Aratrma Hedef 2 (2010) Nanoyaplardan oluan kubit zelliklerini kullanacak temel kuantum algoritmalarn gelitirilmesi Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 2 (2020) Birinci hedefin deneysel olarak incelenmesi ve karekterizasyonu Uyg.ve Snai Aratrma Hedef 3 (2010) Teknoparklarda aratrma irketlerinin ve KOBlerin kurulmasnn tevik ve desteklenmesi

Hedef 1 (2015) Nanotblerde kubit olarak kullanlabilecek duraan akm durumlarnn kuramsal aratrlmas ve simulasyonu ve dekoherans zelliklerinin anlalmas

Snai Gelitirme Hedef 1 (2010) Nanolek kuantum kriptoloji sistemlerinin ticari ve askeri alanlarda kullanma hazr hale getirilmesi

NANOTEKNOLOJ
TEKNOLOJLER Teknoloji Alan: Temel Aratrma Uyg.ve Snai Aratrma Snai Gelitirme Nanobiyoteknoloji
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

POLTKA, STRATEJ VE HEDEFLER

Stratejik Amalar

HEDEF 1, 2 HEDEF 1, 2 HEDEF 1, 2

DNA tan sistemlerinin gelitirilmesi

Temel Aratrma Hedef 1 (2015) Salk alannda kullanlabilecek hzl, yksek kapasiteli ve hassa protein ve DNA tan sistemlerinin nanoteknoloji kullanlarak gelitirilmesi

Temel Aratrma Hedef 2 (2015) Hedefe ynelik yeni ila etken maddelerinin tanmlanmas iin hzl nanoteknolojik tarama yntemlerinin gelitirilmesi