You are on page 1of 88

T.C.

GAZ N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS ZEL HUKUK ANAB L M DALI DEVLETLER ZEL HUKUKU B L M DALI

FIDIC KAPSAMINDA UYUMAZLIKLARIN ZM

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan Buket KOLDA

Tez Danman Do. Dr. F. Bilge TANRIB L R

Ankara-2008

ONAY Buket KOLDA tarafndan hazrlanan FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm balkl bu alma, 04/11/2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda (oybirlii/oyokluu) ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan zel Hukuk Anabilim Dal Devletler Hukuku Bilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

( mza) . (Bakan) Prof. Dr. Vahit Doan

( mza) . Prof. Dr. E.Ethem Atay

( mza) . Do. Dr. F. Bilge Tanrbilir

NSZ

FIDIC standart szlemeleri, alannda uzman olan bir kurulu tarafndan hazrlanm ve inaat szlemeleri alannda en yaygn uygulama alan bulan standart kurallardandr. Yksek lisans tez almamzn konusunu tekil eden FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm, ilgili standart szlemelerin geni uygulanma alanna sahip olmas dolays ile uluslararas inaat alannda ortaya kan uyumazlklarn ounda uygulanmas sebebiyle nem arz etmektedir. Aklanan nedenlerle tez almamzn konusu belirlenerek, FIDIC standart szlemelerinde yer alan uyumazlklarn zm yollarnn belirlendii hkmler incelenerek uyumazln zmne ilikin prosedr hakknda bilgi verilmeye allmtr. Konunun incelenmesine gemeden nce: Tezimin hazrlanmas aamasnda hogr ve katklarn esirgemeyen, sadece tez hazrlk dneminde deil tm lisans ve yksek lisans eitimim srasnda kendisinden ok ey rendiim deerli tez danmanm sayn Do. Dr. F. Bilge Tanrbilire sonsuz sayg ve teekkrlerimi sunarm.

ii

NDEK LER

NSZ .............................................................................................................i NDEK LER ..................................................................................................ii KISALTMALAR CETVEL ................................................................................v G R .............................................................................................................. 1 B R NC BLM FIDICIN YAPISI VE GREVLER I. FIDICIN YAPISI ....................................................................................... 3 II. FIDIC N GREVLER VE AMACI........................................................... 6 III. FIDIC KURALLARININ N TEL ........................................................... 8 IV. FIDIC STANDART SZLEMELER ................................................... 11 A. Yeil Kitap.................................................................................... 14 B. Krmz Kitap ................................................................................ 14 C. Sar Kitap..................................................................................... 15 D. Gm Kitap................................................................................ 16 V. FIDIC STANDART SZLEMES N N TARAFLARI.............................. 16 VI. FIDIC STANDART SZLEMES UYARINCA UYUMAZLIIN ZM YOLLARI ..................................................................................... 19 A. 1999 ncesi................................................................................. 20 1. Uyumazln Mhendise Bildirilmesi .................................. 20 2. Uyumazln Dostane Yollarla zlmesi .......................... 22 3. Uyumazln Tahkim Yoluyla zlmesi ............................ 22 B. 1999 Sonras ............................................................................... 23 1. Yeni Dzenlemenin Tarihi Geliimi ...................................... 23 2. Uyumazlk zm Kurulu................................................... 25 a. Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board DRB) ......................................................................... 28

iii

b. Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB)............................................................. 28 c. Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB) ............................................................ 29 3. Yeni Dzenleme Uyarnca Uyumazln zm ............. 29 K NC BLM UYUMAZLIK ZM YOLLARI I.UYUMAZLIK ZM KURULU............................................................ 31 A. DABn Oluumu .......................................................................... 31 1. Krmz Kitap ........................................................................ 31 2. Sar Kitap ............................................................................. 36 3. Gm Kitap ........................................................................ 40 4. Yeil Kitap............................................................................ 42 B. DABn Uyumazlk le lgili Olarak Karar Vermesi ....................... 43 1. Krmz Kitap ........................................................................ 43 2. Sar Kitap ............................................................................ 45 3. Gm Kitap ........................................................................ 50 4. Yeil Kitap............................................................................ 53 II. UYUMAZLIIN DOSTANE YOLLARLA ZM ............................. 53 A. Krmz Kitap ................................................................................ 53 B. Sar Kitap ..................................................................................... 54 C. Gm Kitap................................................................................ 54 D. Yeil Kitap.................................................................................... 55 E. Dostane Yollarla zme rnekler ............................................. 55 1. Mzakere ............................................................................. 56 2. Arabulucu (Uzlatrc) ......................................................... 57 3. Ksa Duruma ...................................................................... 58 4. Hakem-Bilirkii ..................................................................... 59 5. Szlemeleri Uyarlanmas ve Yorumlanmas ...................... 59 III. TAHK M................................................................................................ 60

iv

A. FIDIC Standart Szlemelerindeki Dzenleme ............................ 60 1. Krmz Kitap ........................................................................ 60 2. Sar Kitap ............................................................................. 62 3. Gm Kitap ........................................................................ 63 4. Yeil Kitap............................................................................ 64 B. Tahkim Yerinin Belirlenmesi ........................................................ 65 C. Uygulanacak Olan Hukukun Belirlenmesi.................................... 67 1. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ............ 68 2. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlamam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ............ 69 SONU......................................................................................................... 71 KAYNAKA .................................................................................................. 73 ZET ............................................................................................................ 78 ABSTRACT................................................................................................... 80

KISALTMALAR CETVEL

AAA ABD AIA BK Bkz C CDB dipn DAB DRB FIDIC ICC ICE JCT m MDB

: American Arbitration Association (Amerikan Tahkim Birlii) : Amerika Birleik Devletleri : American Institute of Architects : Borlar Kanunu : baknz : Cilt : Combined Dispute Board : Dipnot : Dispute Adjudication Board : Dispute Resolution Board : Fdration Internationale des Ingnieurs Conseils : International Chamber of Commerce : Institution of Civil Engineers : Joint Contracts Tribunal : madde : Multilateral Development Banks Hakknda Kanun

AFNOR : Association Franaise de Normalisation

MHUK : 5718 Sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku MTO RG s vb vd vol : Milletleraras Ticaret Odas : Resmi Gazete : sayfa : ve benzeri : ve devam : Volume

TMMMB : Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii

GR Gnmzde byk bteli ve uzmanlk gerektiren snai, ticari veya turistik tesislerinin, enerji santrallerinin, alt yap tesislerinin ve benzeri anahtar teslimi ilerin inasnda uluslararas ihaleler yaplmas tercih edilmekte ve bylece dnya apndaki teknoloji ve rekabetten yararlanlmaktadr. Sz konusu ihalelerde uluslararas alanda kabul grm standart szlemelerin kullanlmas szlemenin taraflarna byk kolaylk salamakta ve bu sebeple de kabul grmektedir. Taraflar bu sayede zamandan tasarruf etmekte ve uluslararas alanda uzman kurulularn bilgi ve tecrbelerini aralarndaki szlemeye yanstma frsat bulmaktadrlar. Milletleraras inaat szlemeleri1 alannda en yaygn uygulama alan bulan standart kurallar FIDIC2 standart szlemeleridir3. Bugn gerek Dnya Bankasnn gerekse dier kredi kurulularnn finansmann saladklar ilerde FIDIC standart szlemelerinin uygulanmasn istemeleri dolaysyla birok lkedeki uluslararas ihaleler FIDIC standart szlemelerine gre yaplmaktadr. Trk mhendislik ve inaat firmalar 1972 ylndan beri yurt dnda bu standart szlemelere gre inaat szlemeleri yapmaktadrlar. FIDIC, uluslararas mavirlik standartlarn ve belli szleme tiplerini koymakta ve btn gelimi lkeler, daha nceden uygulamada yer alm ve test edilmi, bu standart szlemeleri uygulamaktadr. Ancak lkemizde FIDIC standartlar ve szleme tipleri yaygnlkla uygulanmamaktadrlar. Bu durum da Trk inaat sektrnn uluslararas sisteme uyum salamam bir

Aydn ZEVKL LER, zel Bor likileri, 7. Bask, Ankara, Sekin Yaynlar, 2002, s.340 vd.; naat szlemesi Borlar Kanununda aka dzenlenmemi olmakla birlikte hukuk nitelii itibariyle Borlar Kanununun 355-371 inci maddeleri arasnda dzenlenen ve i grme szlemelerinden olan bir eser (istisna) szlemesidir. 2 Milletleraras Mavir Mhendisler Federasyonu,1913 ylnda svirenin Lozan kentinde kurulmu bir milletleraras federasyon olan FIDIC, franszca Federation Internationale des Ingnieurs-Conseils in ba harflerinden oluan bir ksaltmadr. Robert F. CUSHMAN,/ Michael C.LOULAKIS, DesignBuild Contracting Handbook, 2th Edition, New York, 2001, s.208. 3 MTOnun aklamalar dorultusunda, MTO tahkimine yaplan bavurularn %21i inaat ileri ile ilgili olduu ve bu orann byk bir ksmnn FIDIC standart szlemeleri ile balantl olduu belirtilmitir. (Richard MOORHEAD, Sol P CC OTTO, David CAMPBELL, Pascoe PLEASENCE, New Directions in Regulatory Theory: Re-engineering Access to Justice, Blackwell Publishing, 2002, s.87, dipn.36.).

konumda grlmesine ve dnlmesine neden olmaktadr. Dolays ile FIDIC standart szlemelerinin lkemizde yerlemesinin ve zellikle kamu inaatlarnda ilgili hizmetlerin uluslararas standartlara ulatrlmas amac ile uygulanmasnn salanmas faydal olacaktr. lgili standart szlemelerin ieriinin anlalmas ve tannmas bu sebeple byk nem arz etmektedir. Tez almamzda konu tekil eden FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm aada iki blme ayrlarak incelenmitir. Tezimizin birinci blmnde FIDICn yaps, grevleri, amalar, FIDIC tarafndan yaynlanan standart szlemeler ve onlarn hukuk nitelii zerinde durulmutur. Bylece esas inceleme konumuza gemeden nce almamzda ele aldmz standart szlemelerin yaratcs olan kurulu ve ilgili kurallarn nitelii ile ilgili bilgi verilmesi amalanmtr. Ayn blmde FIDIC tarafndan yaynlanan standart szlemelerde yer alan uyumazln zm yollarna ilikin dzenlemelerin 1999 ylnda urad esasl deiiklik de incelenmitir. kinci blmde ise 1999 ylnda yaynlanan ve FIDIC Rainbow (FIDIC Gkkua)4 olarak da bilinen yenilenmi FIDIC standart szlemeleri esas alnarak, ilgili szlemelerdeki uyumazlklarn giderilmesine ilikin dzenlemeler incelenmitir. Konumuz 1999 ylnda yaynlanan bu drt kitapla snrl tutularak incelenmi ve devamnda uyumazln ortaya kmas halinde FIDIC standart szlemelerinde yer alan hkmler uyarnca uyumazla hangi hukukun uygulanaca ve tahkim yerinin belirlenmesi ele alnmtr.

Krmz Kitap, Sar Kitap, Yeil Kitap ve Gm Kitaptan oluan1999 ylnda yaynlanan FIDIC standart szlemeleri FIDIC Rainbow olarak da bilinmektedir. (Robert KNUTSON, Wilfred ABRAHAM, Maria Isabel DE ALME DA, Fidic: An Analysis of International Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005, s.87.)

B R NC BLM FIDIC N YAPISI VE GREVLER

I. FIDICIN YAPISI Karmak bir yapya sahip olan milletleraras ticarette hzl hareket etmek, emin ve gvenli admlarla ticari faaliyetlerin yrtlmesi nemlidir. Uzman kurulular tarafndan oluturulan szlemeleri aralarndaki ticari ilikide esas almalar, taraflara, zaman ve bilgi birikimi asndan byk kolaylk salamaktadr5. Bu sebeple gnmzde uluslararas alanda ticari faaliyette bulunan taraflar aralarndaki ilikiye deneyimli ve uzman kurulular tarafndan oluturulan kurallarn veya bu kurallardan oluan szlemelerin uygulanmasn talep etmektedirler6. Deneyimli ve uzman kurulular tarafndan oluturulan kurallarn herhangi bir lkenin hukuk dzenine ait olmay, uluslararas alanda faaliyette bulunan taraflarn bu kurallar daha ok tercih etmelerinin bir baka sebebidir. naat alannda uzman bir kurulu olan FIDIC'in, Merkezi Lozanda bulunmaktadr. lk olarak Avrupa7 lkesinin mavir/mhendislerden oluan milli komiteleri tarafndan Belika da kurulmu olan FIDIC8, daha sonra ok sayda ye kazanarak gnmzde 789 lkenin ye olduu milletleraras bir federasyon haline gelmitir. Federasyona lkelerin dnda ayrca irketler ve uluslararas kurulular da ye olabilmekte ve her lkeden
5

Ziya AKINCI, Milletleraras zel Hukukta naat Szlemeleri, zmir, 9 Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yaynlar, 1996 s.10. 6 Ziya AKINCI, s.10. 7 Sz konusu Avrupa lkeleri Belika, Fransa ve sviredir. (F.Lawrence BENNETT, The Management of Construction: Project Lifecycle Approach, Butterworth- Heinemann, 2003, s.58) 8 Richard MOORHEAD, Sol P CC OTTO, David CAMPBELL, Pascoe PLEASENCE, New Directions in Regulatory Theory: Re-engineering Access to Justice, Blackwell Publishing, 2002, s.87. 9 Sz konusu yelere Associate Members denilmektedir. (Eriim) http://www1.fidic.org/about/members.asp., 05 ubat 2008.

4 ancak bir tek kurulu bu yelie sahip olabilmektedir.10 Sz konusu kurululara Bal yeler (Affiliate Members) denilmektedir.11 Trkiye de FIDICe ye olan lkelerden biridir, hatta lkemizde federasyonun bir temsilcisi dahi vardr. Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii 1987 ylnda birlie ye olarak, birliin Trkiye'deki temsilciliini stlenmitir ve birlik yaynlarnn her trl hak ve imtiyazna sahiptir12. FIDIC faaliyetlerini daha ok gnlllerden oluan ve ynetim kurulu tarafndan atanan komiteler, task forces ve forums aracl ile yrtmektedir13. FIDICin her yenin iki il alt delegesinden olumakta olan bir genel kurulu mevcuttur. yeleri her yl bir bakan, bir bakan yardmcs ve bir muhasebeci seerler. Genel kurulun grevleri arasnda ynetim kurulunun14 seimi yer almaktadr15. Ynetim kurulu federasyon faaliyetlerini yrtmekle sorumludur ve bu ilem be alan bulunan sekreterya tarafndan gerekletirilmektedir16. Sekreteryann, sz konusu be alan arasnda ynetici, genel mdr ve muhasebeci de yer almaktadr ve faaliyetleri ynetici tarafndan gerekletirilmektedir.17 Genel nitelii itibari ile inaat alannda kullanlan szlemeler aslnda birbirlerinden ok da farkl dzenlemeler iermemektedir. Hangi hukuk sisteminde ortaya karsa ksn, milletleraras inaat alannda kullanlan standart szlemeler benzer hkmleri iermektedir.18 naat szlemelerinin bu nitelii gz nne alndnda, bu alanda taraflarca benimsenecek standart bir szleme oluturmak kabul edilebilir bir husustur. Uluslararas inaat

10 11

(Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 12 Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (TrkMMMB), 25 Nisan 1980 tarihinde kurulmutur ve merkezi Ankara'dadr. Dernekler statsnde bir kurulutur. (bkz. (Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/, 31 Mart 2008.). 13 http://www1.fidic.org/federation/, 28 ubat 2008. 14 FIDIC Ynetim kurulu ,bakan, bakan yardmcs ve hazineci de dhil olmak zere dokuz kiiden olumaktadr. ( (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/). 15 (Eriim) http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 16 (Eriim)http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 17 (Eriim)http://www1.fidic.org/federation/, 26 ubat 2008. 18 Nclamm Bauvertragsrecht Berlin 1989, s.10 naklen Ziya AKINCI, s.11.

5 alannda kabul grecek standart bir inaat szlemesi19 oluturmak amacyla FIDIC, 1957 ylnda inaat projeleri iin standart szlemeler hazrlamaya balamtr20. FIDIC kurallar hazrlanrken, ngilterede bulunan Institution of Civil Engineers (ICE) ( naat Mhendisleri Odas)21 kurallarndan esinlenilmitir22. FIDIC szlemelerinin hazrlanmas srasnda gnmze dek inaat szlemelerinde kabul grm uygulamalar ele alnm ve taraflarn hak ve ykmllkleri bu dorultuda dzenlenmeye allmtr. Taraflarn aralarndaki ilikide, belki ngremeyecekleri olaylar veya durumlar ortaya ktnda, ierdii dzenlemeler ile onlara yol gsterebilecek detayda olan FIDIC standart szlemeleri, zellikle byk projelerde gz ard edilemeyecek kadar nemli boyutta taraflara kolaylk salamaktadr23. Milletleraras ticari uygulamada inaat szlemelerine ilikin olarak eitli standart kurallar kullanlmaktadr24. Bu kurallara rnek olarak verilebilecek olan FIDIC standart szlemelerinde25 yer alan dzenlemeler, milletleraras nitelikli inaat faaliyetlerinde taraflarn en ok tercih ettikleri ve bu sebeple de en ok uygulama alan bulan kurallardr. Milletleraras inaat projelerinin

19

naat szlemesi mteahhidin rizikosu kendisine ait olmak zere bir yapnn tamamn veya bir ksmn ina ederek teslim etmeyi, cret karlnda stelendii bir eser (istisna ) szlemesidir. (Ayhan UAR, stisna Szlemesinde Mteahhidin Ayba Kar Tekeffl Borcu, Ankara, Sekin Yaynlar, 1. Bask, 2003, s.24). 20 Ziya AKINCI, a.g.e., s.11. 21 Institution of Civil Engineering (ICE) ilk olarak 1818 ylnda Londrada kurulmu ve gnmzde dnya apnda 80,000 yeye sahip bir dernektir. naat ilerinin kalknmas ve gelimesi amac ile faaliyetlerde bulunmakta ve bu amacn gerekletirilmesi iin faaliyetlerde bulunurken eitli yaynlar kartmaktadr. (Eriim) http://www.ice.org.uk/about_ice/index.asp, 25 Kasm 2007. Bunlara rnek olarak standart szlemeler tahkim prosedrleri verilebilir, daha fazla bilgi iin Vincent POWELLSM TH, John S MS, Christopher DANCASTER, Construction Arbitrations: A Practical Guide, Blackwell Publishing, 1998, s.272 ). 22 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, 18-29 Mart 1996, s.291. 23 FIDIC standart szlemelerinin ierdikleri konular arasnda tanmlar, deme koullar, maddelerin yorumlanmas, uygulanacak olan kanun, genel ykmllkler, taraflarn yetkilileri, onaylar, teslimat usuller, teslimat takvimi, riskin geii gibi konular yer almaktadr. (bkz. Nael G. BUNN , FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, Dublin, 3. Edition, 1999). 24 rnein; ABDde American Institute of Architects (AIA), Almanyada VOB., Avusturyada ONORM, Fransada Association Franaise de Normalisation (AFNOR), ngilterede Joint Contracts Tribunal (JCT), svirede SIA (Ziya AKINCI, s.11). 25 lgili ifade baz kaynaklarda FIDIC artnamesi olarak da yer almaktadr. Celalettin GVEN, FIDIC Rapor, (Eriim) http://www.iileri.gov.tr/_Icisleri/WPX/FIDIC_rapor.htm, Ankara 2002, 04 Nisan 2008.

6 %30unda FIDIC kurallarnn uyguland26 deerlendirildiinde, bunun hi de kmsenecek bir rakam olmad dnlmektedir. FIDIC standart szlemeleri milletleraras ticaret alannda faaliyette bulunan kiilerce byk oranda tercih edilmektedir, ancak bunlar sadece taraflarca tercih edilen standart szlemeler deildir. FIDIC standart szlemeleri ayn zamanda birok okuluslu kredi kuruluunca ve okuluslu bankalarca benimsenmitir.27 lgili kurulular kredi verirken, finanse ettikleri projelerde veya ktklar ihalelerde taraflarn ilerinde FIDIC standart szlemelerini kullanmalarn art komaktadr28. Bu durum FIDIC standart szlemelerinin bulunmutur. Gnmzde, FIDIC tarafndan, inaat szlemeleri ile ilgili sorunlarn tartlmas ve ortaya konulmas amac ile eitli konferanslar ve seminerler dzenlemekte ve bu kapsamda birok yayn kartmakta ve uygulamada kullanlmak zere standart szlemeler hazrlanmaktadr. uygulanma alannn genilemesine byk katkda

II. FIDIC N GREVLER VE AMACI Uluslararas bir federasyon olan FIDIC mavir mhendis mesleinin dnyaya tantlmasnda byk katkda bulunmutur ve yllardan beri faaliyet alanndaki sorunlara zm retenler arasnda birinci srada yerini almaktadr.29

H.A. DUMONT: The FIDIC Conditions and Civil Law, (1988) The International Construction Law Review, s.43, naklen Ziya AKINCI, s.12. 27 ok uluslu kredi kurulular ve bankalara; Dnya Bankas, Afrika Kalknma Bankas (AfDB), Asya Kalknma Bankas (AsDB), Karadeniz Ticaret ve Kalknma Bankas (BSDB), Karayip Kalknma Bankas (CDB), Avrupa Konseyi Kalknma Bankas (CEB), Avrupa Yatrm ve Kalknma Bankas (EBRD), Amerika lkeleri Kalknma Bankas (IADB) rnek olarak verilebilecektir. (Eriim) www.fidic.com, 23 Mart 2008. 28 Elisabeth A. DOWNEY, Civil Engineering in the Asia Region: Asian nfrastructure, Sustainable Development and Project Management, Michigan, USA, 1999, s.28. 29 FIDIC, Le Developpement Durable Dans La Profession DIngnieur-Consil, Un Guide Stratgique, svire, 2000. (Eriim) www.fidic.com, 11 Nisan 2008.

26

Federasyonun amac; mavir mhendisler endstrisine kresel anlamda yol gstermek, mavir mhendislerin var olan olumlu imajn arttrmak, ticari ilerle balantl olan ihtilflarda yetkili olmaktr. FIDIC uyumazlklara ilikin standart szlemelerde dzenlemeler yapmaktadr ayn zamanda da DAB yelerinin belirlenememesi durumunda ilgili yenin belirlenmesi gibi grevleri de mevcuttur30. Kresel ve geerli mavir mhendisler endstrisinin gelimesini ilerletme, kaliteyi ykseltmek, aktif olarak ahlaki ve mesleki standartlar srdrme ve ortak mesleki yararlar gelitirmekte dier amalar arasnda yer almaktadr31. FIDIC, yeleri arasnda bilgi ve fikir alverii salama, ortak sorunlar tartma ve meslein ilerlemesine yardmc olma amacyla seminerler, konferanslar ve benzeri etkinlikler dzenler. Federasyonun internet sayfasnda32 dzenlenmekte olan veya planlanan seminer, konferans veya eitli eitimlere ilikin bilgi verilmektedir. lgili organizasyonlara katlm amac ile yaplacak bavuru federasyonun internet sitesinden gerekletirilebilmektedir. Federasyonun bir dier nemli amac ise kalc gelimeler iin strateji belirlemek ve bu dorultuda kresellemeye uyum salamaktr. Bu kapsamda FIDICin stratejisi iki noktada toplanmaktadr: bunlardan ilki profesyonelce hazrlanm normlar, dieri de profesyonel hizmettir.33 FIDIC, yelerinin birbirleri ile iletiim kurmalarna yardmc olmakta aralarndaki ilikilerde araclk yapmaktadr. Bunun yannda FIDIC tarafndan inaat ileri ile ilgili olarak yaynlar yaplmakta ve bu durum bilginin
30

Bu halde FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu ilgili yeleri semekle grevlidir. Ancak taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir ve bu konuda baka bir kurumu/kuruluu veya kiiyi yetkilendirebileceklerdir. (FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki)). 31 FIDIC, Statutes and By-Laws, International Federation of Consulting Engineers (English), October 2005, p.2, art. 2. (Eriim) www.fidic.com, 24 Ocak 2008. 32 (Eriim) www.fidic.com, 24 Mart 2008. 33 Sosyal deiim ile ilgili ve ekonomi alannda danmanlk destei vermek, bandan itibaren FIDIC stratejilerinin uyguland bir program veya projenin kaytlanmas profesyonelce hazrlanm norm hizmeti olarak saylabilecekken, tekniklerinin geerliliini garanti altna almas, ve yntem, metot ve ynetim prosedrleri aratrmalar yapmas ise profesyonel hizmetleri arasnda saylabilmektedir. (bkz. FIDIC, Le Developpement Durable Dans La Profession DIngnieur-Conseil, Un Guide Stratgique (Eriim)www.fidic.com. 11 Nisan 2008.).

paylalmasna ve geni alanlara yaylmasna byk katkda bulunmaktadr. nternet sitesini srekli gncelleyerek, yelerinin veya dier kiilerin hizmetlerinden, faaliyetlerinden ve inaat ileri ile ilgili bilgisinden haberdar olabilmelerini salamaktadr.

III. FIDIC KURALLARININ N TEL Milletleraras ticaret hukukunun hzl ve karmak yaps, ticaret alannda yaanan gelimeler, FIDIC ve benzeri uzman kurulularca standart szlemeler oluturulmasna sebep olmutur34. FIDIC ve benzeri kurulular uzmanlk alanlarna giren konularda aratrmalar yapmakta ve ilgili olduklar alandaki gelimelere katkda bulunmaktadrlar. lgili kurulular uygulamadaki aksaklklarn giderilmesi amac ile kendi alanlarnda almalar yaparken bir takm kurallar da meydana getirebilmektedirler. Bu ekilde oluturulan kurallardan biri de FIDIC kurallar ve bu kurallarn oluturduu FIDIC standart szlemeleridir. FIDIC standart szlemelerini aralarndaki ilikiye esas alan taraflar szlemesel bir iliki iine girmektedirler. Szlemeden doan bor ilikileri taraflarn, aralarndaki szlemeyi menfaatleri dorultusunda diledikleri gibi ekillendirebilmeleri35 sebebiyle, hkimiyetlerinin fazlaca hissedildii bir alandr. Szleme metinleri ya ilgili szlemeye zel olarak taraflarca yaplan mzakereler sonucu hazrlanr ya da uygulamada ou kez karlald gibi nceden hazrlanm, matbu metinlerin yahut daha nce uygulanm szleme metinlerinin art ve ihtiyalara uyarlanmas suretiyle oluturulur36. FIDIC standart szlemeleri konusunda uzman bir kurulu olan FIDIC
34 35

Ziya AKINCI, a.g.e, s.10. Safa RE SOLU, Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul, 14. Bas, Beta Basm Yayn Datm A.., 2000, s.101-102. 36 Yksel ERSOY, Eser Szlemesinin Hazrlanmasnda ve Uygulanmasnda Mhendis-Hukuku likileri, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, 2. Tpk Basm, Ankara 1996, s.27; Necip TREGN, FIDIC Asndan naat Szlemeleri, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, 2. Tpk Basm, 1996, s.253.

tarafndan nceden hazrlanm matbu metinlerdir. Taraflar, ilgili szlemeleri kendilerine gre uyarlayarak aralarndaki ilikide kullanabilir ve FIDICn belirledii kurallarn uygulama alan bulmasn salayabilirler. zellikle uluslararas inaat szlemelerinde taraflarn hukuk seimi yoluyla herhangi bir devlet hukukunu yetkili klmalarndansa, szlemenin yeterli derecede ayrntl ve kesin ifadelerle hazrlanmas nerilmektedir37. FIDIC standart szlemelerini bu adan deerlendirildiklerinde gerekli detaya sahip olduklar grlmektedir. Yabanclk unsuru tayan bir ilikiye uygulanacak 5718 Sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun38un 24. Maddesi39, taraflara szlemelerde aralarndaki ilikiye uygulanacak hukuku belirleme hakk tanmtr. FIDIC Ancak bir kuraln hukuk kural bu olarak nitelendirilebilmesi iin bir devletin yaptrm gcnn olmas gereklidir, FIDIC kurallarndan oluan standart szlemeleri kapsamda deerlendirilemez40. FIDIC standart szlemeleri, milletleraras ticaretin kendine zg kurallar olarak da tanmlanabilen Lex Mercatoria41 olarak deerlendirilebilecek midir? Sorunun cevaplanabilmesi iin konuya Lex

Birlemi Milletler tarafndan hazrlanm olan Milletleraras naat Szlemeleri Rehberinin 45. maddesinde bir milli hukukun ancak istisnai durumlarda uygulanmasn salayacak kadar detayl ve kesin hkmler ieren szlemelerin hazrlanmasn tavsiye etmektedir. (Ziya AKINCI, a.g.e., s.66-67, dipn.137.). 38 RG 12.12.2007-26728. 39 MHUK madde 24/1 Szlemeden doan bor ilikileri taraflarn ak olarak setikleri hukuka tbidir. Szleme hkmlerinden veya hlin artlarndan tereddde yer vermeyecek biimde anlalabilen hukuk seimi de geerlidir. 40 Yabanc hukuk kaidesi hi phesiz kendi mene lkesinde bir hukuk norm karakterine sahiptir. Umumi bir kaidenin bu karakteri, bu kaide kendisini vazeden devlet otoritesinin dnda tatbik edilse dahi kaybolmaz. Ergin NOMER, Cemal ANLI, Devletler Hususi Hukuku, stanbul, 13. Bas, Beta Basm A., 2005, s.183. 41 Uzun bir sre nce gn na kan, uluslararas ekonomik ilikileri yneten, bu ilikilerin taraflarnca oluturulan ve ilgili taraflarn aralarndaki uyumazlklarn halli amac ile aralarnda szleme yaparak setikleri hakemlerce uygulanan yeni bir hukuktur. (Antoine KASSIS, Thorie Gnrale des Usages du Commerce, Librairie Gnrale de Droit et de Jurisprudence, Paris 1984, s.272) Lex Mercatoriann neyi ifade ettii ile ilgili olarak iki ayr teori mevcuttur bunlardan birincisi Lex Mercatoriann kaynaklarn milletleraras hukuktan alan bununla beraber milli hukuk sistemleri ierisinde deerlendirilmesi gereken kurallardr. kincisi ise Lex Mercatoriann milli hukuklardan bamsz zerk bir hukuk sistemi olduudur. Daha fazla bilgi iin.Ziya AKINCI, a.g.e., s.21.

37

10

Mercatoriann uygulanma alannn belirlenmesi ile balanmas uygun olacaktr. Lex Mercatoria, ancak, uyumazlklarn tahkim ile zm ngrlen ilikilerde taraflarn mutabakat ile veya mahkemede esasa uygulanacak olan hukukun kendisine atfta bulunmas halinde veya hakimin hukukunun Lex Mercatoriaya yaklamna bal olarak uygulama alan bulabilmektedir42. Bir gre gre ise Lex Mercatoria, yabanclk unsuru olan bir hukuk ilikide, herhangi bir kanunlar ihtilf kuralnn atfna gerek olmadan uygulanabilen kurallar olarak nitelendirilmektedir.43 Taraflarn bu ynde bir mutabakat olmadan Lex Mercatoriann uygulanmas ise tahkim yeri lkesinin ve ilgili hakem kararnn tenfizinin muhtemel olduu devletlerin hukuklarnn hakemlere byle bir yetki tanmasna baldr. Aksi bir durumda hakemlerin hakem szlemesinde kendilerine verilen yetkinin am sz konusu olacaktr. Yetki am ise, sz konusu hakem kararnn, verildii lkede iptal edilmesi veya tenfizinin engellenmesi sonucunu dourabilecektir44. FIDIC standart szlemeleri uluslararas alanda en ok uygulama alan bulan inaat szlemeleridir. Ayrca birok uluslararas finans kurumlarnn veya kredi kurulularnn, finanse ettikleri projelerde, ilgili kurallarn taraflarn aralarndaki ilikiye esas alnmas artn kotuklarn da yukarda belirtmitik. FIDIC standart szlemelerinin uygulanma alannn ok salam olduu aktr. Ancak bu durum onlarn, milletleraras inaat uygulamasnda faaliyet gsterenler tarafndan benimsenen, kabul edilen kurallar ve bir Lex Mercatoria olarak kabul edilmesi iin yeterli deildir.45 FIDIC standart
42

Uyumazla bakan mahkemenin milli hukuku uyarnca Lex Mercatoriann zerk hukuk sistemi kabul edilmesi ve kanunlar ihtilaf kurallarnn ilgili kurallarn uygulanmasn ngrmesi art ile ilgili olarak bkz. Ziya AKINCI, a.g.e., s.22. 43 Bkz. M.Goldmann sentezi. Lex Mercatoria, rf adet kurallarndan ve prensiplerden olumaktadr ve kaynaklar ift ynldr. Bunlar, spontane gelien rf adet hukuku kurallar ve tahkim mahkemelerinin itihatlar olarak saylabilmektedir. Ancak Lex Mercatoria henz tamamlanmam ve tam zerklie sahip olmayan bir hukuk sistemidir. (Antoine KASSIS, Thorie Gnrale des Usages du Commerce, s.282). 44 1958 tarihli Yabanc Hakem Kararlarnn Tannmas ve Tenfizine Hakknda New York Szlemesinin (08.05.1991 tarih ve 3732 sayl Kanun ile onaylanm ve 25.9.1991 gnl Resmi Gazetede yaynlanmtr.) 5.maddesi uyarnca yetki amn tanma ve tenfiz engelleri olarak kabul edilebilecektir. Bu konuda detayl bilgi iin bkz. Cemal ANLI, a.g.e., s.326 vd. 45 Ziya AKINCI, a.g.e., s.30-31.

11

szlemelerinden

oluan

FIDIC kurallar

sadece,

konusunda

uzman

kurulularca dzenlenmi olan bir kurallar btndr ve balayc hukuk deeri yoktur46. Bu sebeple taraflarn FIDIC kurallarna atf yapmadklar durumlarda ilgili kurallarn Lex Mercatoria olarak ilikilerine uygulanmas sz konusu olamayacaktr. FIDIC standart szlemeleri, nceden test edilerek denenmi ve inaat iinde verimlilii ve maliyete olumlu etkisi ile geni apta kabul grm kurallardan oluan tip szlemelerdir ve uygulanabilmeleri iin, taraflarn aralarndaki ilikide ilgili kurallarn uygulanmas ynndeki irade beyanlarna ihtiya vardr47.

IV. FIDIC STANDART SZLEMELER FIDIC standart szlemelerinin 1957 ylndan beri eitli basklar yaplmtr. Standart szlemeler birka ylda bir FIDIC tarafndan yenilenmektedir. Yenilenmelerindeki ama, sz konusu standart szlemeleri, yenilikler ve deiiklikler karsnda taraflarn ihtiyalarn karlayabilmeleri iin gncel tutmaya almaktr. Bu amala birok kez yenilenen FIDIC standart szlemeleri 1999 ylnda ok nemli bir deiiklie uramtr. 1999 ylnda yaplan deiiklikte, sadece mevcut standart szlemelerde revizyon yapmak hedeflenmemi ancak szlemenin temel amalarnda da deiiklik yaplmas amalanmtr. 1999 ylnda yaplan temel deiikliklerden biri, tezimizin konusu ile ilgili olan ve uyumazlklarn bir il kiiden oluan bir Uyumazlk zm Kurulu (DAB- Dispute Adjudication Board) tarafndan zlmesi esasnn getirilmesidir. Bu konuda ilerleyen balklarda daha detayl bilgi verilecektir.

Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.295. 47 Christopher R. SEPPALA, The New FIDIC International Civil Engineering Subcontract, Construction Law, HeinOnline, 1995.

46

12

FIDIC tarafndan, 1999 ylnda standart szlemelerinin sistematiinde baz deiiklikler yaplarak inaat szlemeleri iin drt rnek standart szleme yaynlamtr. Bu standart szlemeler ngilizce olarak yaynlanmtr48 ve henz hi biri Trkeye kazandrlmamtr. Drt rnek standart szleme; Yeil Kitap, Krmz Kitap, Sar Kitap ve Gm Kitaptan olumaktadr. Drt kitap da farkl hkmler iermekte ve farkl hak ve ykmllkler dzenlemektedir. Bu adan hangi kitabn hangi tip ite kullanlacann ayrt edilmesi nemlidir. Kitaplarn arasndaki bu farkllk deerlendirilirken, daha ok tasarmn ykmllnn kime ait olduuna baklmaldr. Bunun sebebi taraflar arasndaki risk dalmnn tasarm ykmllnn ait olduu tarafa gre belirlenmesidir. Standart szlemelerdeki dzenlemeler deerlendirildiinde riskin tasarm ykmlln stlenen tarafta olduu grlmektedir. Aslnda belirtmek gerekir ki, riskin dalmnn belirlendii bir dzenlemeye sahip olan standart szlemelerin, bu yaps taraflarn iradelerine bal olarak deitirilebilecektir. Taraflar bu konuda diledikleri ekilde anlaarak ve standart formda deiiklikler yaparak risk dalmn kendi talepleri dorultusunda deitirebileceklerdir. FIDIC standart szlemeleri genel koullar ve zel koullar olmak zere iki blmden olumaktadr. Standart szlemelerde genel koullarn deiiklik yaplmadan aynen kullanlmas amalanmaktadr.49 zel koullar ise dzenlenirken, farkl projeler gz nne alnarak yaplacak olan deiikliklere

ngilizce yaynlanm olan FIDIC'in yorumlanmasnda ingilizce konuabilen yazarlar etkili olmutur. Ancak FIDIC standart szlemelerin baka dillere evrilmesine ihtiya vardr, zellikle FIDIC szlemelerini ihalelerinde esas alacak olan devlet kurulular kendi ana dillerinden farkl baka dilde bir szleme imzalamay tercih etmemektedirler. Gnmzde 1999 ylnda karlan 4 kitabn FIDIC'in izni ile yaynlanan Almanca, Franszca versiyonlar mevcuttur. Bunlarn dnda ilgili 4 kitabn Polonyaca, Arapa, ince, Rusa ve spanyolca evirileri de vardr. (Dr. Gtz-Sebastian Hk http://dr-hoek.com/beitrag.asp?t=FIDIC-Books-have-been-translated). 49 Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, www1.fidic.org/events/ecv/ecv_dab_brussels_jun08.pdf , 2003, 20 Ocak 2008, s.5; Taraflar FIDIC genel koullarnda da kartma ve eklemeler yapabilmektedirler, ancak bu durumda FIDIC genel koullarnda i sahibi- mteahhit-mhendis ls arasnda oluturulan hassas dengelerin bozulmamasna allmaldr (Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.294).

48

13 ve eklemelere izin verir nitelikte hazrlanmtr.50 Bu dorultuda taraflara, zel koullar kendi ilerine ve taleplerine uygun bir ekilde dzenleme ve deiiklik yapma imkn tannmtr. Taraflar standart szlemeleri ieren kitaplarda dzenlenmi olan risk dalmlarnda deiiklik yapabilecek ve zel koullar diledikleri gibi dzenleyebileceklerdir51. FIDIC standart szlemelerinde matbu ekler de mevcuttur, bunlar; kabul mektubu, mteahhidin teklifi, teknik artnameler, projeler ve keif cetvellerinden olumaktadr.52 Son yllarda FIDIC tarafndan karlan ve dikkat ekilmesinin faydal olduunu dndmz iin ksaca bahsedilecek olan bir baka standart szleme ise MDB (Multilateral Development Banks) Harmonized Construction Contactdir. Yllarca birok okuluslu kalknma bankalar FIDIC hkmlerini benimsemi ve kredi verirken veya klan ihalelerde FIDIC hkmlerinin kabuln ngrmtr.53 Ancak bunun iin ilgili kurulular her seferinde FIDIC szlemelerinde, kendi ilerine adapte edebilmek iin, benzer deiiklikler yapmaktaydlar.54 lgili kurulular bu ykten kurtarmak amac ile FIDIC, 2005 ylnda MDB Harmonized Construction Contact55 standart szlemeyi yaynlamtr. Bu standart szleme, ilgili szlemeyi alm prosedrlerine dhil etmeye yetkili bir grup kalknma bankalar tarafndan hazrlanm ve onaylanmtr.56

Gwyn OWEN, a.g.m., s.6; Cemal ANLI, Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, stanbul, 3. Bas, Beta Basm A.., 2005, s.382. 51 Jean Gabriel CASTEL, The Canadian Law and Practice of International Trade: With Particular Emphasis on Export and Import of Goods and Services, 2. Bas, Emond Montgomery Publications, Toronto, Canada, 1997, s.345. 52 Richard H. CLOUGH, Glenn A. SEARS, Construction Contracting, Canada 1994, s.3.; Szleme eki olarak kabul edilen belgeler birbirlerini tamamlayc ve aklayc olarak kabul edilmesine karn, anlamda belirsizlik ve aykrlklar olmas halinde sralama durumuna gre ncelik kazanmaktadr. (Celalettin GVEN, FIDIC Rapor, http://www.iileri.gov.tr/_Icisleri/WPX/FIDIC_rapor.htm, Ankara 2002, 25 ubat 2008, s.31). 53 (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/mdb/ , 09 Mart 2008. 54 (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/mdb/, 09 Mart 2008. 55 Alm Multilateral Developement Banks Harmonized Construction Contacttr. lgili szlemenin deiiklikler ieren ikinci basks da 2006 ylnda yaynlanmtr. (Brian W. Totterdill, FIDIC Users Guide: A Practical Guide to the 1999 Red and Yellow Books, Thomas Telford, 2006, s.20). 56 Brian W. Totterdill, a.g.e., s.7.

50

14

1999 ylnda yaynlanan standart szlemeleri ieren drt kitap ile ilgili olarak genel bir bilgi vermek gerekirse;

A. Yeil Kitap Yeil Kitap57, szleme bedeli 500.000 ABD Dolarndan kk ve/veya sresi 6 ay gemeyen kk projelerde veya kaz ii gibi basit ve tekrarlanan ilerde kullanlmaktadr. Szleme i sahibinin yapm olduu bir tasarmn veya kararlatrm olduu bir projenin yklenici tarafndan ifasn kapsayan iler iin kullanlabilecei gibi, btn tasarmn ve dier ilerin yklenici tarafndan gerekletirildii ilerde de kullanlabilecektir.58

B. Krmz Kitap

FIDIC tarafndan hazrlanan standart formlardan en ok bilinen ve uygulanan Krmz Kitap59, ihale ve inaat szlemesinin temel ilkelerini tespit eden, inaat szlemeleri standart formu olarak yer almaktadr. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr. Krmz Kitapta dzenlenen standart szleme, projenin veya tasarmn i sahibi tarafndan hazrlandktan veya hazrlatldktan sonra ihaleye karlan projelerde kullanlmaktadr. Yklenici i
Kapak rengi ile Green Book olarak tannmakta olan kitabn ad Ksa Szleme Formu (Short Form of Contract)dur, son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan Alt Mavirlik Tip szlemesi olarak evrilmitir. ((Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/page.php?ID=6, 21 Mart 2008.). 58 Gwyn OWEN, a.g.m., s.7. 59 Kapak rengi ile Red Book olarak tannan ve ad naat leri Standart Szlemesi (Conditions of Contract for Construction) olan Krmz Kitap inaat szlemesinin temel ilkelerini tespit etmektedir. lk olarak 1957 ylnda yaynlanan Krmz Kitabn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan naat leri dari artnamesi olarak evrilmitir.
57

15

sahibi tarafndan hazrlanm olan tasarmlar dorultusunda iin ifa edilmesini salamakla grevlidir. Tasarm ykmll i sahibindedir ve taraflar arasndaki risk dalm dengeli bir ekilde dzenlenmitir. Krmz Kitap, i sahibi ve yklenici arasnda hakkaniyetli bir denge salamas sebebi ile uluslararas inaat sektrnde kabul grmtr ve gelimekte olan lkelerde geni apta kullanlmaktadr60.

C. Sar Kitap

Tesis yapm ve tasarm yapm ileri iin kullanlan standart form olan Sar Kitap61, projelerin veya tasarmn yklenici tarafndan stlenildii ilerde nerilmektedir. Daha ok trbin ve hidro elektrik istasyonlarnn kaplarnn inas benzeri elektrik ve mekanik ilerinde kullanlmas sebebi ile Krmz Kitaptan farkllk gstermektedir62. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr. Bu standart formda yer alan dzenlemeler ile tasarm iini gerekletiren yklenici riskin byk ksmn stlenmektedir.

Krmz Kitap kendilerine ait ihale kanunu olmayan veya bu alanda gelimi kurallara sahip olmayan gelimekte olan lkelerce devlet ihalelerinde tercih edilmektedir. Bu tarz ilerde genellikle i sahibi devlet kuruluu veya bunlara ait iletmeler olmakta ve yklenici (ounlukla Mhendis de) gelimi lkelerin vatanda olmaktadr. (Christopher R. SEPPALA, a.g.m, ). 61 Kapak rengi ile Yellow Book olarak tannan ve ad Mekanik ve Elektrik Proses Tesisleri ve Tasarm Yapm Standart Szlemesi (Conditions of Contract for Mechanical and Electrical Process Plant/Design-Build) olan Sar Kitapn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Kitabn bal TMMMB tarafndan Elektrik ve Makine leri dari artnamesi olarak evrilmitir ancak baz yaynlarda Sar Kitaba Donanm leri ve Tasarla Yap Modeli ler iin naat Szlemesi de denilmektir. 62 Christopher R. SEPPALA, a.g.m.

60

16

D. Gm Kitap

FIDIC standart szlemeleri arasnda daha ok enerji santrali, fabrika veya artma tesisi gibi anahtar teslimi projeler iin kullanlan Gm Kitap63, yklenicinin mhendislik, tedarik, yapm ilerinin tmn stlendii anahtar teslimi projelerde nerilmektedir. Gm Kitabn kullanld szlemelerde nihai cret ve iin tamamlanmas gereken sre belirli olup, yklenici iin gerekletirilmesi ve tasarm ile ilgili olarak btn sorumluluu stlenmektedir. Bu tip projelerde yklenici neredeyse riskin tamamn stlenmektedir64. Genel koullar, zel koullar ve formlardan oluan ihale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formu olmak zere blmden olumaktadr.

V. FIDIC STANDART SZLEMES N N TARAFLARI naat szlemesi Borlar Kanunu65nda aka dzenlenmemi olmakla birlikte hukuk nitelii itibariyle Borlar Kanununun 355-371 inci maddeleri66 arasnda dzenlenen ve i grme szlemelerinden olan bir eser (istisna)

63

Kapak rengi ile Silver Book olarak tannan ve ad Mhendislik/ Tedarik/ Yapm- Anahtar Teslimi Standart Szlemesinin (Condition of Contract for EPC/ Turnkey Project) olan Gm Kitapn son basks 1999 ylnda yaplmtr. Daha ok yap-ilet-devret projelerinde kullanlmak zere hazrlanmtr. Gm Kitapa Kurun Kitap ta denilmektir. 64 FIDIC, Gm kitabn hkmlerinin artk uygulamada kendisinden beklenen etkiyi yaratmad dncesi ile daha zel artlara uyarlanm baka bir kitap kartmaya ihtiya duymutur. Bu sebeple 2008 ylnda Gold Book- Design, Build and Operate Projects Altn Kitap isimli yeni bir kitap kartmay planlamaktadr, bu kitabn ierii ve kitapta yer alan taraflarn arasndaki risk dalm gm kitaba benzemektedir. Altn Kitap ile ilgili daha fazla bilgi iin C.WADE, FIDIC Introduces the DBO Form of Contract-The New Gold Book for Design, Build and Operate Projects, International Construction Law Review, Vol 25. Part 1, 2008, s.14-27. 65 RG. 29.04.1926- 359. 66 Borlar Kanununun 355 inci maddesine gre; istisna bir akittir ki, onunla bir taraf (mteahhit), dier tarafn (i sahibi) vermeyi taahht ettii seme mukabilinde bir ey imalini iltizam eder.

17 szlemesidir.67 naat szlemesinde eser szlemesinde olduu gibi iin yaplmasndan ziyade iin sonucunun ortaya karlarak teslimi nem tamaktadr68. Karlkl taahhtler ierir nitelikte olan inaat szlemesi bu sebeple ivazl, tam iki tarafa bor ykleyen ve rza szlemelerdendir. Bir inaat szlemesi olan FIDIC standart szlemelerinde szlemenin tarafn yklenici ve i sahibi oluturmaktadr. sahibi ii yaptran, neren, tanmlayan ve creti deyen taraf, yklenici ise szlemenin profesyonel tarafdr.69 Yklenici eseri szleme ve eklerinde belirtilen esaslara uygun olarak sresinde ina ve teslim etmekle ykml olan taraftr. FIDIC standart szlemelerinin uygulamasnda nemli rol olan mhendis, szlemenin taraf deildir ancak i sahibi tarafndan szlemede yer alan ykmllklerini yerine getirmek amac ile atanmaktadr70. Mhendisin grevi projenin veya iin, i sahibi ve yklenici arasnda imzalanan szleme hkmlerine uygun olarak ifa edilmesini salamak ve inaatn szlemede belirlenen teknik artlara uygunluunu denetlemektir.71 Mhendisin haklar FIDIC standart szlemesinin hkmleri ile kstldr ve sadece taraflara ait olan baz haklar kullanabilmesi sz konusu deildir. rnein, mhendisin szleme hkmlerini deitirme hakk yoktur, szleme hkmlerinin deitirilmesi ancak taraflarn mutabakat ile gerekleecektir. Mhendisin ayn ekilde bir

Arapa kkenli bir kelime olan istisna; sanat ve mahareti gerektiren emek sarf ederek bir eyi meydana getirmek demektir. stisna szlemesine uygulamada sklkla mehaz kanun Almanca metnindeki (m.363) ifadesine uygun olarak eser szlemesi de denmektedir. (Fikret EREN naat Szlemelerinde Mteahhidin Borlar ve Bu Borlarn Yerine Getirilmemesinin Sonular, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, 2. Tpk Basm, 1996, s.51). 68 Hasan ERMAN, stisna Szlemesinde Beklenmeyen Haller, stanbul 1979, s.9; Haluk TANDOAN, Borlar Hukuku zel Bor likileri, 3. Basm, Ankara 1987, s.1. 69 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.292. 70 Mhendis ile i sahibi arasnda, mavir mhendislik szlemesi imzalanmaktadr. Mavir mhendislik szlemesi, i sahibi ile mavir mhendis arasnda kurulan, i sahibi tarafndan denen belli bir cret karlnda mavir mhendis tarafndan belli teknik hizmet edimleri ve/veya belgelerin temini taahhdn ieren iki tarafa da bor ykleyen bir szlemedir. Mavir mhendislik szlemesinin kanuni bir tarifi mevcut olmadndan bu szleme karmza mimarlk szlemesi veya mhendislik szlemesi olarak kabilir. (bkz. Kemal DAYINLARLI, naat Sektrnde Mavir Mhendislik Szlemesi, Ankara, Daynlarl Hukuk Yaynlar, 1998, s.5 vd. ). 71 Richard ROB NSON, Bent THAGESEN, Road Engineering for Development, Taylor&Francis, 2004, s.316.

67

18

taraf, szleme kapsamndaki herhangi bir ykmlln veya herhangi bir sorumluluunu yerine getirmekten ibra etme yetkisi de yoktur.72 Mhendis gerek ya da tzel kii olabilmektedir. FIDIC standart szlemelerinde mhendisin eitli teknik ve mali grevleri yer almaktadr. Szlemenin her safhasnda tasarm ile ilgili belgeleri elverililik ve uygunluk asndan incelemek, kalite ve miktarlarda deiiklik yapmak, iin gereklemesi iin gerekli talimatlar vermek, malzeme ve iilii kontrol etmek mhendisin teknik grevleri arasnda saylabilecektir. Ayrca yklenici tarafndan hazrlanan aylk geici istihkaklar inceleyip tasdik etmek, bitirme testlerini gzetlemek, geici ve kesin kabul belgelerini tasdik etmek ise mhendisin mali grevleri arasnda gsterilebilecektir.73 FIDIC kapsamnda mhendise ok gl yetkiler de verilmektedir. sahibi herhangi bir deiiklik yapabilmesi iin sz konusu deiiklik ile ilgili talimatn verilmesini mhendisten talep etmelidir. sahibinin, iin ifas ile ilgili bir deiiklik talimatn dorudan doruya ykleniciye vermesi halinde ise yklenici sz konusu deiiklii yerine getirmeden nce mhendisin onayn almal ve verecei talimatlara uymaldr.74 Mhendis i sahibi tarafndan atanmaktadr ve szlemenin ifasn ynetmekle grevlidir. sahibi szleme sresince ortaya kabilecek teknik, idari, mali konularda kendi nam ve hesabna gzetim, denetim ve karar verme yetkisi olan mhendisi atayarak i ykn hafifletmektedir. Ayn ekilde yklenici de karlaaca sorunlar ile ilgili olarak karsnda i sahibi nam ve hesabna alan tek yetkili, uzman bir teknik eleman bulunmasn tercih etmektedir.75 Ancak, mhendisten, szlemenin ifas srasnda tarafsz olarak ykmllklerini yerine getirmesi beklenmektedir. Szlemede yer alan ve

FIDIC Krmz Kitap, 1999, m.3.1. Ayrntl bilgi iin bkz. Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, s.296-297. 74 FIDIC Krmz Kitap, 1999, m.3.3. 75 Yaar KARAYALIN, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer,s.293.
73

72

19

mhendisin kararna tabi durumlarda, mhendisin sz konusu karar verirken tarafsz ve hakkaniyetli davranmas ngrlmektedir.76 sahibi ve mhendis arasndaki iliki FIDIC standart szlemelerinde en ok tartlan konulardan biridir. Mhendisin, i sahibi ile arasndaki i ilikisi sebebiyle, tarafszlk niteliinin gvenilir olup olmad, yklenicinin mhendisin kararna tabi hususlarda hakszla urayp uramad tartlmaktadr. Dier yandan i sahibini de pheye sokan durumlar sz konusudur, zellikle az gelimi lkelerdeki i sahipleri, ounlukla mhendisin yklenici ile ayn tbiiyette olmas sebebi ile mhendisin tarafszlna kuku ile yaklamaktadr.77 Aslnda nihai olarak belirtmek gerekir ki mhendisin karar ne yklenici ne de i sahibi iin nihai ve balayc mahiyettedir, sonuta her iki taraf da mhendisin kararna kar, ilerleyen sayfalarda ele alacamz, szlemede belirtilen uyumazlk zm yollarna bavurabilmektedirler.

VI. FIDIC STANDART SZLEMES UYARINCA UYUMAZLIIN ZM YOLLARI Taraflarn arasnda, ounlukla, yaplan ite deiiklik yapma

ihtiyacndan, hakedilerin ge denmesinden veya denmemesinden, gecikmelerden ve ayplardan kaynaklanan sorunlarla ilgili uyumazlklar kmak ortaya kmaktadr FIDIC standart
78

. Ancak ortaya kabilecek her trl uyumazlk 20. maddesinde belirtilen hkmler

szlemelerinin

erevesinde zmlenecektir. Standart szlemelerin 20. maddelerinde yer alan dzenlemeler 1999 ncesi ve sonras olmak zere iki balk altnda incelenecektir.

Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.11. John BOWCOCK, What FIDIC Has To Offer and Plans For The Future, Mart 97, (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bowcock97.asp, 14 Nisan 2008. 78 Ziya AKINCI, a.g.e., s. 41 vd.
77

76

20

A. 1999 ncesi 1999 ylnda FIDIC, uyumazlklarn zm ile ilgili olarak standart szlemelerinde yeni bir dzenleme getirmitir. Ancak FIDIC standart szlemesi uyarnca uyumazlklarn zm anlatlrken ilk olarak 1999 ncesinde kullanlan dzenlemeler ele alnacaktr. 1999 yl ncesinde FIDIC standart szlemeleri taraflarn arasndaki uyumazln zmlenmesi iin aamal bir zm yntemi benimsemitir. Bu aamal zm ynteminde uyumazlk ilk olarak mhendise bildirilecek ve uyumazlk ile ilgili mhendisin karar beklenecektir. Mhendisin vermi olduu karar taraflardan birinin kabul etmemesi durumunda, ilgili taraf standart szlemede belirtilen sre ierisinde ilgili karara kar tahkim yoluna bavurabilecektir. Taraflardan birinin tahkim talebi zerine yine kurallarda belirlenen ve aada daha detayl olarak belirtilecek srede taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye alacaklardr. Dostane zm yolu ile bir sonuca ulaamayan taraflar tahkim prosedrn balatacaklardr79.

1. Uyumazln Mhendise Bildirilmesi

Uyumazln nitelii ne olursa olsun, hepsi ile ilgili olarak ilk nce mhendise bavurulmaldr.80 Mhendise havale edilecek olan iler ile ilgili olarak bir ayrm yaplmamtr. Uyumalk ister hukuki olsun ister teknik, her halde ilk olarak mhendise iletilecektir81.
79 80

Yaar KARAYALIN, a.g.e., s.300; Ziya AKINCI, a.g.e., s.136 vd. Mhendisin bu yetkisinin elinden alnd durumlar da mevcuttur. rnein iki firma aralarndaki szlemede, kayda deer bir takm deiiklikler ile birlikte, FIDIC kurallarn esas almlardr ve taraflar uyumazlklarn zmnde mhendisin yerine uzmanlardan oluan kiilik bir kurula yetki vermilerdir. Channel Tunnel Group Limited v. Balfour Beatty Construction Limited (1993) davas ile ilgili olarak bkz. Peter R. H BBERD, Paul NEWMAN, ADR and Adjudication in Construction Disputes, Blackwell Publishing, 1999, s.98. 81 Cemal ANLI, Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve Uyumazlklarn zm Yollar, s.384.

21

Mhendise ait bir karar ortaya kmadan taraflar tahkim prosedrn balatamazlar82. Taraflarn aralarndaki uyumazlk mhendise yazl olarak bildirilmeli, sz konusu bildirimin bir kopyas da kar tarafa iletilmelidir. Bu durumda mhendis uyumazlk ile ilgili olarak taraflarn kendisine mracaat etmelerini mteakip 84 gn ierisinde kararn verecektir83. Mhendisin vermi olduu karar taraflarca uygulanabilecek ya da taraflardan en az biri karara 70 gn ierisinde itiraz edebilecek ve tahkim prosedrnn balatlmasn talep edebilecektir. Mhendisin 84 gn iinde kararn verememesi veya taraflara karar bildirmemesi durumunda da, ilgili 84 gnlk srenin bitiminden itibaren 70 gn ierisinde tahkim yoluna bavurulabilecektir. Taraflarn mhendisin kararna itiraz etmemeleri durumunda, ilgili karar taraflar zerinde kesinlemi ve balayc bir etkiye sahiptir. Bu halde sz konusu karara kar tahkim yoluna mracaat etme ans ortadan kalkacaktr84. Mhendisin kararnn kesinlemesini mteakip bir tarafn bu karara aykr davrand durumlar iin, FIDIC kurallarnn 67.4. maddesinde, FIDICin uyumazlk zm yntemine bir istisna getirilmitir. FIDIC 67.4. maddeye gre taraflardan birinin, mhendisin vermi olduu karara itiraz etmemesi ve bunun sonucunda kesinleen karara aykr davranmas halinde, dier taraf, tekrar mhendise veya dostane zm yoluna bavurmaya gerek olmazszn tahkim prosedrn balatabilecektir85. Bu dzenleme ile mhendise gitme ve dostane zm yoluna bavurma aamalar bertaraf edilmektedir.

FIDIC uyarnca uyumazlklarn zmnde tahkim ncesi mhendisin nnde gerekleen zorunlu bir aama mevcuttur. sahibi tarafndan atanmas sebebi ile tarafszl eletirilen mhendise uyumazln merkezinde bir yetki verilmitir. Mhendisin nceden belirlenmi bir prosedr ile uyumazl zmleme ykml yoktur, bu konuda serbesttir ve kararlar kesinleinceye kadar bir n karar niteliindedir. (Philippe FOUCHARD, Emanuel GAILLARD, John SAVAGE, Berthold GOLDMAN, International Commercial Arbitration, Kluwer Law International, 1999, s.18 ). 83 Robert Frank CUSHMAN, James J. MYERS, Construction Law Handbook, vol II, Apsen Publishers Online, 1999, s.1815. 84 Yaar KARAYALIN,a.g.e., s.302; Ziya AKINCI, a.g.e. s.60. 85 Yaar KARAYALIN, a.g.e.s.303; Ziya AKINCI, a.g.e. s.60 vd.

82

22

2. Uyumazln Dostane Yollarla zlmesi

Taraflardan en az birinin mhendisin vermi olduu karar uygun bulmamas ve karara itiraz etmesi durumunda, uyumazln zm amac ile tahkim prosedrnn balatlmas iin talepte bulunulmas gereklidir. FIDIC kurallarnn 67.2. maddesi uyarnca, tahkim prosedrnn balatlmas ynnde yaplacak olan bildirimi mteakip, ilgili prosedr balamadan nce taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemelidir. Taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye almadan tahkime bavuramayacaklardr.86 Kurallarda taraflarn uyumazlklarnn zmne Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn87 uygulanaca belirtilmitir. Ancak taraflar bu durumun aksini kararlatrabileceklerdir.88 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka, aralarndaki uzlamaya Milletleraras Ticaret Odasnn Uzlama Kurallar uygulanacaktr. Dostane yollarla taraflarn aralarndaki uyumazl zmeleri koulunu getiren kurallar ne tr dostane yollarla zm prosedrnn seileceini veya ilgili prosedr kimin balatacan dzenlememitir89. Bu halde uyumazl zm amac ile yaplacak olan mzakereler, arabuluculuk veya uzlama dostane yollarla uyumazln zm olarak kabul edilecektir90.

3. Uyumazln Tahkim Yoluyla zlmesi

Tahkim prosedr ile ilgili olarak FIDIC 67.3. maddesi, Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn uygulanmasn nermektedir ancak
Philippe FOUCHARD, Emanuel GAILLARD, John SAVAGE, Berthold GOLDMAN, a.g.e, s.1718. 87 Bugn yrrlkte bulunan MTO Tahkim Kurallar, 1 Ocak 1998de revize edilmitir, ilgili kurallarn ngilizcesi ve detayl bilgi iin bkz: www.iccwbo.org/court/english/arbitration/rules.asp. 88 Yaar KARAYALIN, a.g.e. s.302; Cemal ANLI, a.g.e., s.383. 89 Cemal ANLI, a.g.e., s.385; Ziya AKINCI, a.g.e., s.136 vd. 90 Cemal ANLI, a.g.e., s.385.
86

23 taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir91. Taraflar uyumazln bu aamadaki zmnde ad hoc tahkim yntemini seebilecekleri gibi herhangi bir kurumsal tahkime de bavurabileceklerdir. Taraflar hatta aralarndaki uyumazln devlet mahkemelerinde zmlenmesini dahi kararlatrabilirler. Ancak herhangi bir deiiklik yaplmadka uyumazln zmnde Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallarnn uygulanmasn sz konusu olacaktr.

B. 1999 Sonras

1. Yeni Dzenlemenin Tarihi Geliimi

lk olarak, 1995 ylnn Ocak aynda Dnya Bankasnn, kendisinin finanse ettii projelerde kredi borlular tarafndan kullanlmas zorunlu olan format ihale artnamesinde revizyon yapmas ile uyumazlklarn zm yntemlerinde deiiklikler yaplmaya balanmtr. Dnya Bankasnn bu revizyonunda, eski formatnda olduu gibi FIDIC kurallar adapte edilmi ancak uyumazlklarn zmnde mhendisin rol deitirilmitir92. Mhendis FIDICin eski dzenlemesinde, yukarda da belirtildii zere, i sahibi ve yklenici arasndaki uyumazlklar ile ilgili karar verme grevine sahiptir. Mhendisin bu kararlar taraflarn itiraz Dnya ederek tahkime yeni bavurmadklar hallerde kesinlemektedir. Bankas

dzenlemesinde mhendisin bu roln bir Uyumazlk Kurulu (Dispute Board)na devretmitir. Dnya Bankasnn bu dzenlemesinde Uyumazlk Kurulunun kararlar taraflar iin bir neri nitelii tamaktadr. Taraflarn

Yaar KARAYALIN, a.g.e. s.302. FIDIC Krmz Kitabn esas alnd dzenlemede birka deiiklikler yaplmtr bunlardan biri de mhendisin roldr, daha fazla bilgi iin bkz. Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, International Construction Arbitration Law, Kluwer Law International, 2006, s.110.
92

91

24

Uyumazlk Kurulunun kararna itiraz etmemeleri ya da tahkim karar ile sz konusu kararn onaylanmas halinde, bu karar taraflar balayc nitelii haiz olmaktadr93. FIDIC, tarafszl tartlan mhendise duyulan gvensizliin de byk etkisi ile Dnya Bankasnn izinden giderek Uyumazlk Kurulunu standart szlemelerinde dzenleme karar almtr.94 FIDIC, bir Uyumazlk Kurulunca (Dispute Board) uyumazln zmnn ngrld ilk standart szlemesini 1995 ylnda yaynlamtr. Bu standart szleme The Orange Book- Turuncu Kitap95 dr96. FIDIC bu formda, Dnya Bankasnn yapm olduu dzenlemeden farkl olarak, uyumazlk kurulunun kararn, bir tahkim mahkemesi tarafndan deitirilmedike veya deitirilinceye kadar, taraflar arasnda balayc nitelikte dzenlemitir97. FIDICin uyumazlk kurulu ile ilgili yaklamn, ilgili kurulun kararlarnn basit bir neri niteliinden ok bir karar niteliinde olmas ynndedir. Bu sebeple FIDIC kurallarndaki dzenlemelerde ilgili kurulun ad Uyumazlk zm Kurulu (DAB- Dispute Adjudication Board) olarak yer almaktadr. Bir yl sonra 1996da, FIDIC Krmz Kitabn drdnc versiyonunu yaynlam ve bu versiyonda DABa yani Uyumazlk zm Kuruluna yer vermitir98. En son deiikliklerin yapld 1999 ylnda kan drt standart formda DABa ilikin dzenlemeler yaplmtr99.

93 94

Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e., s.110. Jane JENK NS Simon STEBB NGS, a.g.e., s.111. 95 Kapak rengi ile Orange Book/Turuncu Kitap olarak tannan kitabn ad Tasarm-Yapm Anahtar Teslimi Szlemesi (Design-Built Turnkey Contract). TMMMB tarafndan ilgili kitabn ismi Tasarm-Yapm Anahtar Teslimi Szlemelerinin dari artnamesi olarak evrilmitir. (bkz. (Eriim) http://www.tmmmb.org.tr/uploadimg/pdf/yayinlar/FIDIC_EFCA_Ceviri_Yayinlar_Ocak_08.doc.pdf, 27 Mart 2008.). 96 Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e. s.111.; 1999 ylnda Turuncu Kitapda bir yenilemeye gidilmemi ancak Turuncu Kitap temel alnarak yeni Sar Kitap ve Gm Kitap dzenlenmitir. (Joseph A. HUSE, Understanding and Negotiating Turnkey and EPC Contracts, Sweet&Maxwell, 2. Edition, 2002, s.38). 97 KOCH, Christopher J., The New Dispute Board Rules of ICC, ASA Bulletin, 22 Mart 2005; Jane JENK NS, Simon STEBB NGS, a.g.e., s.111. 98 KOCH, Christopher J., a.g.m. 99 Nael G. BUNN , International Federation of Consulting Engineers FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, 2005, s.604 vd.

25

Uyumazlklarn zm FIDIC kitaplarnda farkl prosedrlerde dzenlenmitir. 1999 ylnda karlan drt kitapta yer alan uyumazlklarn zm hakknda aada daha detayl bilgi verilecektir.

2. Uyumazlk zm Kurulu

FIDICte uyumazln zmnde uygulanan prosedr ile ilgili bilgi vermeden nce bu prosedrn bir paras olan DAB ile ilgili genel bir bilgi verilmesi uygun olacaktr. 1999 ylnda yaynlanan standart szlemelerden olan drt FIDIC kitabnda DABa ilikin dzenlemeler mevcuttur. FIDIC kitaplarnn ekleri DAB yesi/yeleri ile taraflar arasnda yaplacak olan anlamaya ve DABn uyumazl zmlerken veya uygulayaca yerine usul baka hkmlerine ilikin dzenlemeler iermektedir. Taraflar bu dzenlemeleri deitirebilecek, eklemeler yapabilecek bunlarn dzenlemeler zerinde anlaabileceklerdir. Aslnda FIDIC standart szlemelerinde genellikle amalanan husus; taraflar belirli dzenlemelerle balamak deil ancak taraflara kolaylk salamak amac ile bir ilikide ihtiya duyulabilecek olan hususlar bir format altnda dzenlemektir. Bu bakmdan FIDICin, DAB usuln standart szlemelerine vermemeyi grlmtr. Uyumazlk Kurulu (Dispute Board), uyumazln konusu szleme veya i ile ilgili bilgi sahibi olan, uzman ve taraflarca uyumazln zmnde yetkili klnm bir veya bamsz kiiden olumaktadr.100 Kurulu oluturacak kiilerin bamsz ve ihtilf konusu ite uzman kiiler olmalar nemlidir.101 ve eklerken, gerekli konuya detaydaki ilikin boluklara olabildiince yer dzenlemeleri yapmay amalad

100 101

Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.20. KOCH, Christopher J., a.g.m.

26

Uyumazlk mahkemesi

kurulunca

verilen

kararlar farkldr.

mahkeme Mahkeme

veya veya

tahkim tahkim

kararlarnn

niteliinden

mahkemesince verilen kararlar, hukuk alannda uygulanmas zorunlu olan ve uygulanmamalar halinde taraflarn hukuk bir yaptrmla kar karya kald kararlardr. Uyumazlk kurulunun kararlar ise herhangi bir alternatif uyumazlk zm yolu gibi, hukuk alannda uygulanmas zorunlu bir etkiye sahip deildir.102 Taraflarn uyumazlk kurulunun kararna uyma ynndeki kararlar birbirlerine kar taahhtlerini ieren bir szleme niteliindedir, bir mahkeme veya bir hakem karar gibi bir etki dourmamaktadr. Uyumazln uyumazlk kurulunca zmlendii bir prosedre sahip bir szleme benimsenmi ise, bu halde bir mahkeme karar gibi uygulanmas hukuken zorunlu olan bir karara ulalabilmek iin, uyumazln zmne ilikin prosedr en az iki aamal olmaldr. Bunun sebebi ilgili kurulun kararnn hukuken uygulanmas zorunlu olan bir karar deil, szlemesel balaycl olan bir karar niteliinde olmasdr. Uyumazlk kurullar sadece uyumazlklarn zmnde nemli bir role sahip deillerdir, ayn zamanda taraflarn arasnda bir uyumazlk ortaya kmadan nce sorunu ortadan kaldrmay amalayan bir mekanizma olarak da grev yapmaktadrlar.103 Baz hallerde uyumazlk kurulu taraflarn aralarndaki szlemeyi imzalamalarn mteakip kurulmakta ve szleme sresince grev yapmaktadr.104 Szleme sresince iin yapld yeri ziyaret ederek taraflarn ikyetlerini dinlemek zere toplantlar yapar. Kurul karar almasn gerektiren herhangi bir durum olmas halinde ksa ve gayri resmi

102

Uyumazlk zm kurulunun kararlar taraflar arasnda szlemesel bir balaycla sahiptir bkz. Indira CARR, Peter STONE, International Trade Law, Routledge Cavedish, 3.Bas, 2005, ngiltere, s.658. 103 Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.8. 104 Uyumazlk kurulu szlemenin imzas ile kurulmal ve ilerin nemli bir blmnn tamamlanmasna dek almaldr, mteakiben ise ancak taraflarn ziyaretine ve baz hususlarda kararlarna ihtiya duymas halinde hizmete hazr olmaldr. Ancak uygulamada taraflarn maliyetleri drmek amac ile uyumazlk kurulunu ancak bir uyumazlk knca ie dhil ettikleri ve ilerin nemli bir blm henz sonulanmadan grevine son verdikleri grlmektedir. Bu durum uyumazlk kurulunun, iin tamamnda grevi olamad iin, verimliliini drmektedir. (Robert GAITSKELL, Keating CHAMBERS, Engineers Dispute Resolution Handbook, Thomas Telford, 2006, s.135).

27 oturumlar dzenleyebilecektir.105 Uyumazlk kurulunun en nemli avantaj, szleme sresince taraflarn yannda olan ve onlarn faaliyetlerini gzleyen, uzman kii/kiilerden oluan, bir kurulun ilerin yaplmas srasnda mevcudiyetinin sz konusu olmasdr. Uyumazlk kurulu taraflarn belki daha sonradan bir soruna yol aacana ihtimal dahi vermedikleri fiillerinde veya kararlarnda taraflara yol gsteren bir mekanizma olarak rol almaktadr. Bu sayede taraflar, aralarndaki sorun bir uyumazla dnmeden, ilgili sorunu ortadan kaldrabileceklerdir.106 Uyumazln, uyumazlk kurulunda nasl zmlendiini dzenleyen, usule ilikin kurallar mevcuttur. Bunlara rnek olarak, Eyll 2004te Milletleraras Ticaret Odasnn yaynlanm olduu MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarn (ICC Dispute Board Rules) gsterebiliriz.107 FIDIC standart szlemesinin taraflar uyumazln zmnn bu birinci aamasnda FIDIC kurallarn benimseyebilecei gibi MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarnn da uygulanmasn karalatrabileceklerdir108. FIDICte taraflarn anlamalar halinde MTO Uyumazlk Kurulu Kurallar taraflarn arasndaki ilikiye uygulanabilecektir. Bu sebeple ilgili kurallar hakknda ksa bir bilgi vermenin uygun olaca dnlmtr. MTO Uyumazlk Kurulu Kurallar, eit uyumazlk kurulu dzenlemitir. Bunlar; Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board DRB)109, Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB), Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB)dur. MTOnun farkl nitelikte uyumazlk kurullar oluturmasndaki ama farkl szleme tiplerine, kltrlere ve problemlere hitap etmesini salamaktr110. rnein

105

Robert GAITSKELL, Keating CHAMBERS, a.g.e., s.135. Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, s.21. 107 KOCH, Christopher J., a.g.m. 108 MTO Uyumazlk Kurulu Kurallarna atf yaplmas halinde taraflarn farkl uyumazlk kurulundan birini seebilme avantajlar olacaktr. (Nael G. BUNN , Dispute Boards- Dos and Donts, Construction Law International, Vol.1, no:3, September 2006, s.10.). 109 Dispute Review Board srekli uzlatrma kurulu olarak da yer almaktadr. ( bkz. Yaar KARAYALIN, a.g.e., s.306-308). 110 Kltrel ayrlklara rnek olarak; uyumazlk kurullar Amerikada ve ngilterede ok gelimi ve kabul grm olmakla birlikte her iki lkede fakl nitelikte kurullar benimsendii gzlemlenmitir. Amerikada uyuamazlk kurulu olarak tavsiye niteliinde kararlar veren DRB daha ok kullanlmakta
106

28

taraflar FIDIC kurallarna tabi ise DABa ilikin kurallarn uygulanmas uygun olacaktr. MTO farkl ihtiyalar karlamak amac ile farkl nitelikte uyumazlk kurullarna tanmaktadr. ilikin dzenlemeler yaparak taraflara seim zgrl

a. Uyumazlk nceleme Kurulu (Dispute Review Board - DRB) Uyumazlk nceleme Kurulu (DRB) uluslararas szlemelerin

uygulanmas srasnda kendiliinden gelimi bir kurul eididir111. Bu kurul taraflarn aralarndaki uyumazl inceler ve taraflara tavsiye niteliindeki kararlarn sunar112. Uyumazln, kendisine gre, en avantajl ne ekilde zmlenmesi gerektiine ilikin gr bildirir. Taraflar, tavsiye niteliindeki bu karar uygulayp uygulamamakta serbesttirler. Uyumazlk inceleme kurulunun kararlarna uyma ynnde taraflar zorlayacak bir mekanizma mevcut deildir.

b. Uyumazlk zm Kurulu (Dispute Adjudication Board - DAB) Uyumazlk zm Kurulu (DAB), tpk Uyumazlk nceleme Kurulu (DRB) gibi uluslararas szlemelerin uygulanmas srasnda kendiliinden gelimi bir kurul eididir113. Ancak DABn kararlar DRBnin kararlarndan farkllk gsterir. Taraflar DAB kararlarn, uyumazlkla ilgili tahkim yoluna bavurma karar almadka, derhal uygulayarak balayc hale

iken ngilterede kararlar balayc nitelikte olan ve taraflarca, tahkime bavurulmadka, derhal yerine getirilmesi gereken DAB tercih edilmektedir.(KOCH, Christopher J. a.g.m.). 111 KOCH, Christopher J., a.g.m. 112 Nael G. BUNN , International Federation of Consulting Engineers, FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, 2005, s.606. 113 KOCH, Christopher J., a.g.m.

29 getirmektedirler114. Taraflarn karar uygulamamalar tahkim veya mahkeme prosedrnn yolunu amaktadr.

c. Kombine Uyumazlk Kurulu (Combined Dispute Board - CDB) Kombine uyumazlk kurulu DRBnin ve DABn karm olan ve her iki kurulun avantajl ynleri gz nne alnarak oluturulan bir kuruldur. DRB, derhal bir zme ulalmas gereken, acil bir zme ihtiya duyan bir uyumazlkta etkin olmayacaktr. DAB ise, taraflarn, haklarn kesin bir ekilde karara baland bir zm talep etmedii durumlarda sahip olduu avantajn yitirecektir. Bu sebeple MTO nc bir kurul eidi ortaya karmtr. Bu kurul hem DRB gibi ok resmi olmayan ve tavsiye niteliinde kararlar oluturmay amalayan ancak baz durumlarda DAB gibi kontrol eline alarak ihtiya duyulan kesin kararlar alabilecek gte bir kuruldur115.

3. Yeni Dzenleme Uyarnca Uyumazln zm

Yeni dzenlemeler yaplarak 1999 ylnda yaynlanan Krmz Kitap, Sar Kitap, Gm Kitap ve Yeil Kitaptan oluan drt FIDIC standart szlemesinde, uyumazln zmnde nceden benimsenen kademeli sistem korunmutur ancak esasl bir deiiklikle neredeyse hakem rolne sahip mhendisin rol yok edilmitir116 ve yerine DAB getirilmitir. Uyumazln ortaya kmas durumunda zorunlu bir aama olarak dzenlenen DABn vermi olduu karar taraflardan birinin kabul etmemesi durumunda, ilgili taraf standart szlemede belirtilen sre ierisinde karara
114

Nael G. Bunni, The GAP in Sub-Clause 20.7 of the 1999 FIDIC Contracts for Major Works, (eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bunni_gap_iclr_jul05.rtf, 2005, 03 Nisan 2008, s.5. 115 KOCH, Christopher J., a.g.m. 116 John TACKABERRY, Ronald BERNSTE N, Arthur L. MARR OT, Bernsteins Handbook of Arbitration and Dispute Resolution Practice, Sweet &Maxwell, ngiltere, 2003, s. 598.

30 kar tahkim yoluna bavurabilecektir117.

Taraflardan birinin tahkim talebi

zerine kurallarda belirlenen ve aada daha detayl olarak belirtilecek srede taraflar dostane zm yolu ile aralarndaki uyumazl zmlemeye alacaklardr. Dostane zm yolu ile bir sonuca ulaamayan taraflar tahkim prosedrn balatacaklardr. Daha nceki dzenlemeye kyasla yeni dzenlenen FIDIC standart szlemelerindeki uyumazlk zm yollarnn ikinci ve nc kademesinde temel bir deiiklik yaplmad deerlendirilmitir. Tezimizin konusu anlatlrken gncel bir dzenleme olan 1999 ylnda yaynlanan drt FIDIC Kitabndaki dzenlemeler uyarnca uyumazln zm temel alnmaya allmtr. Konuya ilikin olarak tezimizin ikinci blmnde detayl bilgi verilecei iin, bu balk altnda konuya ksaca deinilmekle yetinilmitir.

117

Robert KNUTSON, Wilfred ABRAHAM, Maria Isabel DE ALME DA, Fidic: An Analysis of Internatonal Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005,s. 339.

K NC BLM UYUMAZLIK ZM YOLLARI

I.UYUMAZLIK ZM KURULU 1999 ylnda yaplan deiiklikler ile mhendisin uyumazlklarn zmnde sahip olduu yetki Uyumazlk zm Kuruluna Dispute Adjudication Board devredilmitir. Bu balk altnda ilgili kurulun taraflarca nasl oluturulduu, grevleri ve karar verme sreci ele alnmtr.

A. DABn Oluumu DABn oluumu ile ilgili olarak her drt kitapta yer alan dzenleme hakknda bilgi vermek gerekirse:

1. Krmz Kitap

DAB deneyimli, tarafsz ve bamsz kiilerden oluan bir kuruldur. Genelde ie balanmadan nce kurulmakta ve periyodik olarak iin yapld yeri incelemekle grevlidir. in yapm srasnda gerekleen anlamazlklara, uyumazla dnmeden, mdahale edebilmekte ve taraflar arasnda mutabakat salanmasna yardmc olabilmektedir. FIDIC standart szlemelerinden Krmz Kitapta DABn drt ana grevi mevcuttur, bunlar; Periyodik olarak iin ifa edildii yeri ziyaret etmek ve yaplan i ile ilgili bilgi almak,

32

kapsamnda yaplan aktiviteleri, iin yapld yerdeki problemleri ve ite gerekleen gelimeleri takip etmek, Taraflar arasnda uyumazlklarn kmasn nlemek, ve Herhangi bir uyumazln kmas durumunda taraflarn kendisine bavurduu durumlarda duruma yaparak uyumazlk ile ilgili en ksa zamanda bir karara varmak

olarak sralanabilir.118 Krmz Kitabn kurallarnn 20. maddesinde uyumazln nasl zmlenecei belirtilmi ve taraflar arasndaki uyumazln ilk olarak DAB tarafndan, Krmz Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesinde belirtildii ekilde, incelenecei dzenlenmitir.119 DAB taraflarn mutabakat ile ve Krmz Kitapn ilgili eki olan Teklif Eki (Appendix to Tender)nde belirtilen tarihte oluturulmaldr.120 olan ie Szlemenin olarak taraflar Krmz Kitabn Teklif son sayfalarnda yer alan Teklif Ekinde bulunan boluklar mutabakat ile ve yaplacak uygun dzenleyeceklerdir. Ekinde dzenlenmesi gereken hususlarn arasnda ilerin tamamlanma sresi, szlemeye uygulanacak olan hukuk, szlemenin dili, usule uygulanacak olan hukuk gibi hususlar yer almaktadr.121 Yklenici ve i sahibi, Krmz Kitapta yer alan Teklif Ekinde DABn kiiden mi yoksa bir kiiden mi oluacan belirtmelidirler. Eer taraflarca bu konuda farkl bir karar alnmad ise DAB kiiden oluacaktr.122 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini almaktadr.123 DABn kiiden olumas halinde, taraflardan her biri bir ye kararlatrarak, bu kiiyi kar tarafa danacaktr.124 DABn sz konusu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr.125 Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir. DABn nc yesi ayn zamanda
118 119

Gwyn OWEN, a.g.m.,s.21. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 120 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 121 FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki). 122 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 123 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 124 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 125 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2.

33 DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.126 Taraflar DAB yelerini seerken bu kiilerin i ile ilgili olarak bilgi sahibi, szlemelerin yorumlanmas konusunda deneyime sahip ve szlemede szlemenin dili olarak belirlenen dili akc bir ekilde konuabilecek kiiler olmalarna dikkat edeceklerdir.127 DAB yeleri ise taraflar ile yaptklar anlamada, ilerini ifa ederken tarafsz ve bamsz hareket edeceklerine dair taahhtte bulunmaktadrlar.128 Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.129 Taraflar DAB yelerini seerken dilerlerse FIDICten gr ve tavsiye isteyebilirler, byle bir durumda FIDICin tek yetkisi ilgili kiileri tavsiye etmek olacaktr. 130 DAB uyumazlk ile ilgili karar alrken gr almak amac ile uzman kiilere de bavurabilecektir. DAB yeleri ile szleme taraflar arasnda bu konuda bir mutabakat mevcut olmaldr. DAB yelerinin ve taraflarn kararlatrmas halinde, DAB yelerinin danmalar amac ile atanan uzmanlarn cretleri, taraflarn mutabakat ile DAB yelerinin atanmas srasnda kararlatrlacaktr. Sz konusu cretler taraflar arasnda eit olarak paylalacaktr. 131 DAB yesi/yeleri ile FIDIC szlemesinin taraflar arasnda bir szleme imzalanmaktadr. Sz konusu szlemeye ilikin esaslar, Krmz Kitabn genel hkmlerinin eki olan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metninde yer almaktadr. Taraflar ve DAB yesi/yeleri, ie ve kendi iradelerine uygun olarak sz konusu metinde istedikleri deiiklikleri yapacak ve bu metin zerinde anlaacaklardr, daha sonra bu metne referans veren ilgili

126 127

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde

3. 3.

128

129 130

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. Gwyn OWEN, a.g.m.,, s.21. 131 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2.

34 szlemeyi imzalayacaklardr.132 Taraflarn imzalayacaklar szleme rnei FIDIC Krmz Kitabn ekinde yer almaktadr. lgili szlemede kapsam, taraflara ilikin bilgiler, geerlilik sresi, uygulanacak olan hukuk ve usul hukuku, deme koullar gibi maddeler yer almaktadr.133 Yklenici veya i sahibi herhangi bir zamanda, DABa herhangi bir konuda danmak istediinde, durum ile ilgili kar tarafa bildirimde bulunmak ve DABa danmak konusunda dier taraf ile anlamak zorundadr. Hibir tarafn, dier tarafla DABa danma konusunda mutabk kalmadka, DABa i ile ilgili danma hakk yoktur. 134 Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliini deitirmek amac ile (veya ileride yaplacak olan deiiklikler iin hazr olmas amac ile) uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler. Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.135 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcut deildir. yeliklerinin sona ermesine ilikin hkmler taraflar
136

DAB DAB

ile

yesinin/yelerinin imzalayacaklar Krmz Kitapn eki olan ilgili szlemede dzenlenmektedir.137 DAB yesi ile taraflar arasnda yaplan anlama yenin istifas ile son bulabilecektir.138 Bu durumda ilgili yenin istifas uygulanacak olan hukuk uyarnca belirlenen koullara tabidir.139 Ayrca Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninde cretinin denmemesi halinde ilgili yeye istifa etme yetkisi tannmaktadr.140
132 133

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. Gwyn OWEN, a.g.m., s.42. 134 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 135 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 136 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. 137 Gwyn OWEN, a.g.m., s.34. 138 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 139 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 140 FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 6.

35

Taraflarca aksine bir hkm bulunmadka, DAB yelerinin grevlerinin FIDIC standart szlemesi madde 14.12.de belirtilen dzenleme ilgili gelen dorultusunda, yani DABn yrrlkte kalaca srenin bitiminde de, sona ermesi sz konusudur141. DABn yrrlkte kalaca sreyi belirten dzenlemenin bal, serbest brakmak, atmak anlamna

Dischargedr. Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninin Genel Hkmler maddesi olan 2. maddesinde i sahibinin, yklenicinin ve her bir DAB yesinin ilgili anlamay imzalamalarn mteakip anlamann yrrle girecei belirtilmitir.142 Anlama yrrle girdiinde taraflar DAB yelerini durumdan haberdar edeceklerdir.143 Taraflar DAB yelerini alt ay iinde anlamann yrrle girdiine ilikin haberdar etmezlerse bu halde ilgili ye ve taraflar arasnda imzalanan anlama geersiz olacaktr.144 Bu durumda sz konusu alt ay iinde ilgili DAB yelerinin grevlerini ifa edip etmeyecei sorunu ortaya kmaktadr. Her ne kadar aralarndaki anlamann geersiz olma riski mevcutsa da, DAB yesi sz konusu alt ay sresince taraflarn taleplerine ak olmak zorundadr.145 Aralarndaki anlamann teyidinden veya geersiz olmasndan nce geen srede yelere deme yaplmamaktadr.146 DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir.147 Taraflarn; tek yeden oluan DAB zerinde anlamalar halinde, Teklif Ekinde belirtilen tarihte DAB yesinin seimi konusunda mutabakata varamamalar, veya
141 142

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde

2. 2.

143

144

2.

145 146

Gwyn OWEN, a.g.m., s.35. Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 147 Gwyn OWEN, a.g.m., s.42.

36

Teklif Ekinde belirtilen tarihte DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya Teklif Ekinde belirtilen tarihte, DABn nc yesi zerinde mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar,

halinde, Teklif Ekinde taraflarn zerinde anlatklar ve atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.148 Teklif Ekinde belirtilen kii/kurum/kurulu tarafndan yaplan yukarda belirtilen atama nihai ve kesin niteliktedir ve taraflar sz konusu atama ile ilgili olarak ortaya kan masraflar eit olarak paylamakla ykmldrler.149 FIDIC standart szlemesi olan Krmz Kitapn Teklif Ekinde bu konuda bir dzenleme mevcuttur, ilgili dzenlemede belirtilen kurum/kurulu veya kii FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu olarak dzenlenmektedir.150 Bu halde FIDIC bakan veya FIDIC bakannn belirleyecei kurulu ilgili yeleri semekle grevlidir. Ancak taraflar bunun aksini kararlatrabileceklerdir ve bu konuda baka bir kurumu/kuruluu veya kiiyi yetkilendirebileceklerdir.

2. Sar Kitap

Sar Kitapta uyumazlklarn DAB aracl ile, Sar Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca, giderilecei belirtilmitir ancak Krmz

148 149

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.3. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.3. 150 FIDIC Krmz Kitap, 1999, Appendix to Tender (Teklif Eki).

37

Kitaptan farkl olarak DAB Teklif Ekinde belirtilen tarihte deil taraflardan birinin uyumazl DABa iletmek istediini belirten bildirimini mteakip 28 gn iinde oluturacaktr.151 Taraflar bu sre iinde bir araya gelerek DAB oluturmaldrlar. Krmz Kitaptan farkl olarak Sar Kitapta DAB, szlemenin bandan beri taraflara destek olan bir kurul olarak grev yapmaz, sadece uyumazln ortaya kmas durumunda atanr ve o uyumazla ilikin karar vermesini mteakip grevi son bulur152. DABn ka kiiden oluaca Teklif Ekinde dzenlenmelidir. Sar Kitabn sonunda yer alan Teklif Ekinde taraflarn mutabakat ile yaplan dzenleme dorultusunda, DAB ya bir ya da kiiden oluacaktr.153 Taraflarn bu konuda bir mutabakat yok ise bu halde DAB kiiden oluur. DABn sz konusu yesinin seimi iin, taraflardan her biri bir ye kararlatracaktr ve daha sonra bu kiiyi kar tarafa danacaktr.154 DABn bu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr. Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir. DABn nc yesi ayn zamanda DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.155 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini alacaktr156. Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.157 DAB yesi/yeleri seildikten sonra, taraflar ve DAB yesi/ yeleri Sar Kitabn sonunda bulunan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metnini, zerinde diledikleri ekilde eklemeler veya deiiklikler yaparak, imzalayacaklardr.158 DAB yelerinin cretleri taraflarn mutabakat ile DAB yelerinin atanmas srasnda belirlenecek ve sz konusu cret taraflar arasnda eit

151 152

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. Sar Kitapta yer alan hkmlerde bir ad hoc DAB dzenlenmektedir. Brian W. Totterdill, FIDIC Users Guide: A Practical Guide to the 1999 Red and Yellow Books, Thomas Telford, 2006, s.295. 153 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 154 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 155 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 156 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 157 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 158 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2.

38
159

olarak paylalacaktr. grlmtr.

Krmz Kitapta belirtilen, DABn kendisine

danmas amac ile, uzman atanmas hususunun Sar Kitapta yer almad Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliinde deiiklik yapmak amac ile, uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler.160 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.161 Sar Kitapn Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar metninin Genel Hkmler maddesi olan 2. maddesinde i sahibinin, yklenicinin ve her bir DAB yesinin ilgili anlamay imzalamalarn mteakip anlamann yrrle girecei belirtilmitir.162 Anlama yrrle girdiinde taraflar DAB yelerini durumdan haberdar edeceklerdir.163 Taraflar DAB yelerini alt ay iinde anlamann yrrle girdiine ilikin haberdar etmezlerse bu halde ilgili ye ve taraflar arasnda imzalanan anlama geersiz olacaktr164. Her ne kadar aralarndaki anlamann geersiz olma riski mevcutsa da, DAB yesi sz konusu alt ay sresince taraflarn taleplerine ak olmak zorundadr165. Aralarndaki anlamann teyidinden veya geersiz olmasndan nce geen srede yelere deme yaplmamaktadr.166 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcuttur.
167

Taraflarca aksine bir mutabakat olmadka, DABn uyumazla ilikin kararn vermesini mteakip, eer DABa baka bir uyumazlk iin bir kez daha bavurulmam ise, DAB yelikleri sona erecektir.168

159 160

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 161 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 162 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 163 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 164 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 2. 165 Gwyn OWEN, a.g.m., s.35. 166 Gwyn OWEN, a.g.m., s.36. 167 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2. 168 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.2.

39

DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir.169 Taraflarn; tek yeden oluan DAB zerinde anlamalar halinde, ilgili 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yesinin seimi konusunda mutabakata varamamalar, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn inde, mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar, halinde, Sar Kitapn Teklif Ekinde taraflarn zerinde anlatklar ve atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.170 Teklif Ekinde belirtilen kurum/kurulu tarafndan yaplan atama nihai ve kesin niteliktedir ve taraflar sz konusu atama ile ilgili olarak ortaya kan masraflar eit olarak paylamakla ykmldrler.171 DABn nc yesi zerinde

Gwyn OWEN, The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, s.42. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.3. 171 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.3.
170

169

40

3. Gm Kitap

Gm Kitapta taraflarn aralarnda ortaya kan herhangi bir uyumazln DAB aracl ile, Gm Kitabn genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca, giderilecei belirtilmitir.172 DAB taraflardan birinin uyumazl DABa iletmek istediini belirten bildirimini mteakip 28 gn iinde oluturacaktr.173 Taraflar bu sre iinde bir araya gelerek DAB mutabakatlar ile oluturmaldrlar.174 DABn ka kiiden oluaca Gm Kitapta yer alan zel artlar (Particular Conditions)da dzenlenmelidir. DAB, Gm Kitabn sonunda yer alan Particular Conditionsda taraflarn mutabakat ile yaplan dzenleme dorultusunda, ya bir ya da kiiden oluacaktr.175 Taraflarn bu konuda bir mutabakat yok ise bu halde DAB kiiden oluur.176 DABn yeden olumas halinde, bu yenin seimi iin, ilk olarak taraflardan her biri bir ye kararlatracaktr ve daha sonra bu kiiyi kar tarafa danacaktr.177 DABn bu iki yesi seilirken szlemenin iki taraf da birbirine danmak zorundadr. Daha sonra ise, yine taraflar birlikte DABn nc yesini seeceklerdir.178 DABn nc yesi ayn zamanda DABa bakanlk etme grevini stlenmektedir.179 DABn bir kiiden olumas halinde bu kii adjudicator ismini almaktadr.180 Eer taraflar FIDIC anlamasna muhtemel DAB yelerine ilikin bir dzenleme eklemiler ise bu kiilerin, ilgili yeler seilirken, ncelii mevcuttur.181

172 173

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 174 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 175 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 176 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 177 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 178 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.53. 179 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 180 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 181 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54.

41

DAB yesi/yeleri seildikten sonra, Taraflar ve DAB yesi/ yeleri Gm Kitabn sonunda bulunan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslar (General Conditions of Dispute Adjudication Agreement) metnini, zerinde diledikleri ekilde eklemeler veya deiiklikler yaparak, imzalayacaklardr.182 DAB yelerinin cretleri taraflarn mutabakat ile, DAB yelerinin atanmas srasnda belirlenecek ve sz konusu cret taraflar arasnda eit olarak paylalacaktr.183 Krmz Kitapta belirtilen, DABn kendisine danmas amac ile uzman bir kiinin atanmas hususu Sar Kitapta olduu gibi, Gm Kitapta da yer almamaktadr. Herhangi bir zamanda taraflar, bir veya birden fazla DAB yeliinde deiiklik yapmak amac ile, uygun ve nitelikli bir veya birden fazla kii atayabilirler.184 Taraflar arasnda aksine bir mutabakat olmadka sz konusu atamalar, herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde yrrle girecektir.185 yelerin grevine ancak taraflarn mutabakat ile son verilebilir, ne yklenicinin ne de i sahibinin bu konuda tek bana bir yetkisi mevcuttur186. Taraflarca aksine bir mutabakat olmadka, DABn uyumazla ilikin kararn vermesini mteakip, eer DABa baka bir uyumazlk iin bir kez daha bavurulmam ise, DAB yelikleri sona erecektir.187 DAB anlamasna ilikin olarak taraflar ve ilgili ye arasnda kacak btn uyumazlklar MTO tahkim kurallar uyarnca ve tek hakemli tahkim ile zmlenecektir188. Taraflarn; tek yeden oluan DAB yesinin seimi konusunda, taraflardan birinin uyumazl DABa iletme talebini mteakip 28 (yirmisekiz) gn iinde, mutabakata varamamalar, veya
182 183

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 184 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 185 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 186 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 187 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.2, s.54. 188 OWEN, Gwyn, s.42.

42

ayn 28 (yirmisekiz) gn iinde DAB yelerinin, kar tarafn onaynn alnmas amac ile, dier tarafa bildirilememesi, veya ayn 28 (yirmisekiz) gn inde, mutabakata varamamalar, veya herhangi bir yenin lm, malullk, istifa veya yeliinin sona ermesi sebebi ile grevini yerine getirememesi halinde, 42 (krkiki) gn iinde ilgili ye/yelerin yerine uygun kiinin atanmas konusunda mutabakata varamamalar, DABn nc yesi zerinde

halinde, Gm Kitapta yer alan Particular Conditionsta belirtilen ve taraflarn zerinde anlatklar atama konusunda yetkili olan kurum, kurulu veya kii, taraflarn bu kiiye/kuruma/kurulua konu ile ilgili olarak yapacaklar bavuruyu mteakip ve taraflara danarak, ilgili DAB yesini atayacaktr.189 Particular Conditionsta belirtilen kurum/kurulu tarafndan yaplan atama nihai ve kesin niteliktedir ve taraflar sz konusu atama ile ilgili olarak ortaya kan masraflar eit olarak paylamakla ykmldrler.190

4. Yeil Kitap

sahibi ve yklenici arasnda ortaya kan uyumazlklar, mhendisin kararlar veya deerlendirmeleri ile ilgili olarak ortaya kanlar da dhil olmak zere, taraflarca dostane yollarla zmlenmemi ise bu halde taraflardan biri Yeil Kitapn eki olan Uyumazlk zm Kurallar (Rules of Adjudication) kapsamnda uyumazl DABa iletebilecektir.191 Yeil Kitapta DABn bir kiiden olutuu belirtilmektedir, bu sebeple DAB kurul olarak deil sadece adjudicator olarak ele alnmaktadr.192 Adjudicator taraflarn mutabakat ile kararlatrlan bir kii olacaktr, ancak taraflar bu konuda bir mutabakata
189 190

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.3, s.54. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.3, s.54. 191 FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.1, s.10. 192 FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.1, s.10.

43

varamyorlarsa bu halde Adjudicator Yeil Kitapn eki olan Uyumazlk zm Kurallar uyarnca belirlenecektir.193 Yeil Kitapta dier kitaplardan farkl olarak, DABa bavurulmadan nce taraflarn aralarndaki uyumazl dostane yollarla zmlemeye almalar dzenlenmitir. Bu durumda DAB uyumazln ikinci aamas olarak belirlenmektedir. Ayrca DABn sadece bir kiiden oluaca belirtilmitir. Bu dorultuda ekinde sadece Adjudicator ile imzalanacak olan bir szleme vardr. Taraflar ve Adjudicator sz konusu szlemeyi diledikleri gibi deitirerek imzalayabileceklerdir.

B. DABn Uyumazlk le lgili Olarak Karar Vermesi

1. Krmz Kitap

Szleme kapsamnda veya ilerin ifas ile ilgili olarak, bir sertifika, tespit, tarif, talimat, mhendisin gr veya deerlendirmeleri de dhil olmak zere herhangi bir kapsamda taraflar arasnda bir uyumazlk ortaya kmas halinde, taraflar veya taraflardan herhangi biri uyumazln zmlenmesi amac ile talebini, kar tarafa ve mhendise iletilecek olan kopyalar ile birlikte, DABa sunacaktr.194 Bu halde talepte, ilgili talebin FIDIC madde 20.4 uyarnca gerekletirdii mutlaka belirtmelidir.195 DABn yeden olumas halinde, tarafn talebinin DABn bakanna ulat tarih, DABa ulama tarihi olarak kabul edilmektedir.196 Uyumazln DABa bildirilmesini mteakip taraflar derhal ilgili btn ek bilgileri DABa salayacak ve kendi tesislerine veya iin ifasnn

193

FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.1, s.10. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 195 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 196 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4.
194

44

gerekletirildii yetkisi yoktur.198

msait

olan

btn

alanlara

DABn

giriini

salayacaklardr.197 Ancak DABn hibir ekilde bir hakem gibi hareket etme DAB, taraf talebini mteakip 84 (seksen drt) gn iinde veya DAB tarafndan teklif edilecek ve taraflarca uygun bulunacak olan sre iinde uyumazla ilikin gerekeli kararn vermelidir199. DAB, sz konusu kararn Krmz Kitap alt madde 20.4 uyarnca vermi olduunu ilgili kararda belirtmelidir200. DABn uyumazla ilikin karar, uyumazlk taraflarca dostane yollarla zmlenmeye allmadka veya tahkime gtrlmedike, derhal yerine getirilmekle taraflar iin balayc hale gelecektir.201 Yklenici, szleme sona ermedike veya feshedilmedike, szleme kapsamndaki taahhtlerini yerine getirmekle ykmldr.202 Taraflarn veya taraflardan herhangi birinin DABn kararn tatmin edici bulmamas halinde, DABn ilgili kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde veya DABn 84 (seksen drt) gn iinde (veya taraflarca belirlenecek bir baka sre iinde) uyumazla ilikin karar verememesi halinde ilgili srenin bitimini mteakip yine 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan biri dier tarafa memnuniyetsizliini belirten bir bildirimde bulunmaldr.203 Her iki durumda da ilgili bildirimde, bildirimin FIDIC alt madde 20.4 kapsamnda yapld, uyumazln konusu ve tarafn memnuniyetsiz oluunun sebepleri belirtilmelidir.204 DABn kararnn taraflara bildirilmesini mteakip 28 (yirmi
197 198

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 199 DABn karar, ngiliz hukuku asndan deerlendirildiinde, szlemesel balayclk niteliine sahip olduu deerlendirilmitir. (Robert KNUTSON, Wilfred ABRAHAM, Maria Isabel DE ALME DA, Fidic: An Analysis of Internatonal Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005, s.75.). 200 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 201 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4; FIDIC kurallarnn en ok tartlan noktalarndan biri de taraflardan birinin DABn kararlarn uygun bulmamas ve bu sebeple sessiz kalmas veya ilgili karar derhal uygulamamas halinde ortaya kmaktadr. Sz konusu 28 gnlk srete ortaya kabilecek zararlarn engellenmesi hakknda bilgi verilmemektedir. Ayrca derhal szcnn ok belirsiz olduu deerlendirilmektedir. ( Nael G. Bunni, The GAP in Sub-Clause 20.7 of the 1999 FIDIC Contracts for Major Works, (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bunni_gap_iclr_jul05.rtf, 2005, 04 Nisan 2008, s.5). 202 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 203 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 204 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4.

45

sekiz) gn iinde, taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten, ilgili bildirimin yaplmamas halinde, DABn karar taraflar iin nihai ve balayc olacaktr.205 Taraflardan herhangi biri 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimde bulunmadka, taraflar kesinlikle uyumazla ilikin tahkim srecini balatmaya yetkili deildir.
206

Ancak bu durumun iki istisnas

mevcuttur.207 lk olarak, DABn kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten bildirimin yaplmamas sonucu nihai ve balayc nitelik kazanan DAB kararna taraflardan birinin aykr davranmas veya ilgili karara uymamas halinde dier taraf durumu DABa bildirmeksizin ve uyumazl dostane yollarla zme yoluna bavurmakszn, uyumazlk ile ilgili olarak, tahkime bavurma hakkn haizdir.208 Dier bir istisna ise uyumazln ortaya kt anda DAB henz oluturulmam ise, DABn grev sresi sona ermise veya benzeri sebeplerden dolay DAB mevcut deil ise bu halde uyumazlk ile ilgili olarak taraflar DABa bavurmakszn veya dostane yollarla uyumazln zm yoluna gitmeksizin aralarndaki uyumazl tahkime gtreceklerdir.209

2. Sar Kitap

Szleme kapsamnda veya ilerin ifas ile ilgili olarak veya bir sertifika, tespit, tarif, talimat, mhendisin gr veya deerlendirmeleri de dhil olmak zere herhangi bir kapsamda taraflar arasnda bir uyumazlk ortaya kmas halinde, taraflar veya taraflardan herhangi biri uyumazln zmlenmesi amac ile, DABn Sar Kitap hkmleri dorultusunda kurulmasn mteakip, kar tarafa ve mhendise iletilecek olan kopyalar ile birlikte talebini DABa
205 206

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 207 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.4. 208 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.7. 209 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.8.

46 iletebilecektir.210 Bu halde talepte, ilgili talebin FIDIC Sar Kitap genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca gerekletirdii mutlaka belirtmelidir.211 DABn yeden olumas halinde, tarafn talebinin DABn bakanna ulat tarih, DABa ulama tarihi olarak kabul edilmektedir.212 Uyumazln DABa bildirilmesini mteakip taraflar derhal ilgili btn ek bilgileri DABa salayacak msait ve olan kendi btn tesislerine alanlara veya iin ifasnn giriini gerekletirildii DABn

salayacaklardr.213 Ancak uyumazln zm srasnda DABn hibir ekilde bir hakem gibi hareket etme yetkisi yoktur.214 DAB, DAB yelerine yaplan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslarnda belirtilen avans demesini mteakip veya taraflarn uyumazla ilikin talebini mteakip 84 (seksendrt) gn iinde (hangisi daha sonra gerekleirse o tarih esas alnacaktr) veya DAB tarafndan teklif edilecek ve taraflarca uygun bulunacak olan sre iinde uyumazla ilikin gerekeli kararn vermelidir.215 DAB, sz konusu kararn Sar Kitap genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca vermi olduunu ilgili kararda belirtmelidir.216 DABn masraflar, yelerinin cretleri ve ilgili vergiler217 taraflarca denmedike, DAB taraflara kararn bildirmek zorunda deildir. lgili deme yaplmadka DAB kararn vermekle ykml deildir.218 DABn uyumazla ilikin karar, uyumazlk taraflarca dostane yollarla zmlenmeye allmadka veya tahkime gtrlmedike, derhal yerine getirilmekle taraflar iin balayc hale gelecektir219. Yklenici, szleme sona
210 211

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 212 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 213 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 214 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4., Bu maddede hedeflenen ama, DAB yelerinin kesinlikle bir hakem olarak nitelendirilmemesi ve bu sayede esasa uygulanacak olan hukukun tahkime ve hakemlere ilikin hkmleri ile bal olmayacaklardr.( Brian W. Totterdill, a.g.e., s.295). 215 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 216 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 217 FIDIC Sar Kitap, 1999, Uyumazlk zm Anlamasnn 6. maddesinde DABa yaplacak olan demeler dzenlenmektedir. demelerin, DABn 6.maddede belirtilen masraflar, yelerin gnlk cretleri ve ilgili vergilerden olutuu belirtilmitir. 218 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 219 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4; teknik olarak bu karar temporarily final &binding olarak bilinmektedir, yani bu karar sreli balayc ve nihai nitelikte bir karardr (Nael G. Bunni, The GAP

47

ermedike veya feshedilmedike, szleme kapsamndaki taahhtlerini yerine getirmekle ykmldr.220 Taraflarn veya taraflardan herhangi birinin DABn kararn tatmin edici bulmamas halinde; DABn ilgili kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde veya DABn, DABa yaplan avans demesini veya taraflarn uyumazla ilikin talebini mteakip (hangisi sonra gerekleirse), 84 (seksen drt) gn iinde veya taraflarca belirlenecek baka bir sre iinde uyumazla ilikin karar verememesi halinde ilgili srelerin bitimini mteakip yine 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan biri dier tarafa memnuniyetsizliini belirten bir bildirimde bulunmaldr.221 Her iki durumda da ilgili bildirimde, bildirimin FIDIC Sar Kitap genel hkmlerindeki alt madde 20.4 kapsamnda yapld, uyumazln konusu ve tarafn memnuniyetsiz oluunun sebepleri belirtilmelidir.222 DABn kararnn taraflara bildirilmesini mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde, taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten ilgili bildirimi yapmamas halinde, DABn karar taraflar iin nihai ve balayc olacaktr.223 Taraflardan herhangi biri 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimde bulunmadka, taraflar, uyumazla ilikin tahkim srecini balatmaya kesinlikle yetkili deildir.224 Ancak bu durumun iki istisnas mevcuttur.225 lk olarak, DABn kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten bildirimini yapmamas sonucu nihai ve balayc nitelik kazanan DAB kararna taraflardan birinin aykr davranmas veya ilgili karara uymamas halinde dier taraf durumu DABa bildirmeksizin ve uyumazl dostane yollarla zme
in Sub-Clause 20.7 of the 1999 FIDIC Contracts for Major Works, (Eriim) http://www1.fidic.org/resources/contracts/bunni_gap_iclr_jul05.rtf, 2005, 04 Nisan 2008, s.5). 220 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 221 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 222 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 223 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 224 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4. 225 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.4.

48

yoluna bavurmakszn, uyumazlk ile ilgili olarak, tahkime bavurma hakkn haizdir.226 Dier bir istisna ise uyumazln ortaya kt anda DAB henz oluturulmam ise, DABn grev sresi sona ermise veya benzeri sebeplerden dolay DAB mevcut deil ise bu halde uyumazlk ile ilgili olarak taraflar DABa bavurmakszn veya dostane yollarla uyumazln zm yoluna gitmeksizin aralarndaki uyumazl tahkime gtreceklerdir.227 Sar Kitapn eklerinden biri olan Usul Kurallar (Procedural Rules) , DABn uyumazlk ile ilgili kararn verirken uygulayaca usul kurallarn dzenlemektedir. Taraflar bu usul kurallarn aksini kararlatrabileceklerdir. FIDIC standart szlemesi, taraflarn bu kapsamda herhangi bir mutabakatnn olmad hallerde herhangi bir boluk olmasn engellemek amac ile bir takm usul kurallar belirlemitir. FIDIC Sar Kitabn eki olan Usul Kurallar uyarnca, i sahibinin ve yklenicinin, DABn talep ettii ilgili tm dokmanlarn bir kopyasn DABa salamalar gerekmektedir.228 DABn kiiden olumas halinde sz konusu dokmanlar nsha olarak DABa teslim edilmelidir.229 DAB ile bir taraf arasnda yaplan btn konumalarn ve bildirilerin bir kopyas dier tarafa iletilmek zorundadr. DAB, gerekli olduunu dnmesi halinde, kendi belirleyecei tarih ve yerde duruma yapabilecektir. Taraflarn, gerekli olan belgeleri, sz konusu durumadan nce veya duruma srasnda kurula teslim etmelerini talep edebilir.230 DAB, Sar Kitapn yukarda bahsedilen ilgili 20.4. maddesi uyarnca belirlenen srede kararn verirken hakkaniyete uygun ve tarafsz davranmal ve taraflara iddialarn sunabilmeleri ve savunmalarn yapabilmeleri iin makul imkanlar tanmaldr231. DAB kararn verirken gereksiz harcamalara ve

226 227

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.7. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.8. 228 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rules madde 1, s.68. 229 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 1, s.68. 230 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 3, s.68. 231 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 2, s.68.

49

gecikmelere yol amamak iin gerekli olan usule ilikin dzenlemeler yapabilecektir232. Taraflarca aksine bir mutabakat olmadka, DABn durumalarn kapal yaplmasna veya taraflardan birinin yokluunda durumay devam ettirmeye karar verme yetkisi vardr.233 Sar Kitapn eki olan Usul Kurallarnda taraflarn DABa vermi olduklar yetkiler saylmaktadr. DABn yetkileri numerus clauses ilkesine dayanarak belirlenmemitir. Sz konusu yetkiler; Uyumazla ilikin karar verirken uygulanacak olan usulleri belirlemek, DABn kendi yetkilerinin belirlemek, Usul kurallar ekinde yer alan dzenlemeler haricinde hibir usule ilikin dzenlemeye bal olmakszn duruma dzenlemek, Karar verebilmek iin gerekli ve yeterli olacak hususlar belirlemek, Kendi bilgisini ve deneyimini kullanmak, Szleme kapsamndaki masraflarn finanse edilmesine ilikin kararlar almak, htiyati tedbir karar vermek, ve Uyumazlk ile ilgili olan, mhendis kararlarn ve deerlendirmelerini, dokmanlar, sertifikalar veya talimatlar incelemek ve revize etmek olarak sralanabilir.234 Duruma srasnda, DAB, taraflara hibir ekilde fikir beyan etmeyecek ve Sar Kitap genel hkmlerindeki madde 20.4te belirtildii ekilde veya i sahibi ve yklenicinin
235

mutabk

kaldklar

ekilde

kararn

taraflara

bildirecektir.

DABn kiiden olumas durumunda, duruma yaplmas

halinde duruma sonrasnda, tartmak ve uyumazlk ile ilgili olarak bir

232 233

FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rules madde 2, s.68. FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 4, s.68. 234 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 5, s.68. 235 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.68.

50 karara varabilmek amacyla kendi iinde toplanacaktr.236 DAB kararn oybirlii ile verecek ancak bunun salanamamas durumunda ounluun karar geerli olacaktr
237

.Bu durumda aznlkta olan karar da bir rapor

halinde taraflara bildirilir238. DAB yelerinden birinin durumaya katlmamas veya ykmllklerini yerine getirmesi halinde dier iki ye uyumazla ilikin karar alabilecektir239. Bu durumun iki istisnas mevcuttur; sahibinin veya yklenicinin bu konuda itiraznn olmas, veya Sz konusu yenin DABn bakan olmas ve kendisi olmadan karar alnmamas ynnde bildiriminde bulunmas halinde, DABn dier iki yesi uyumazla ilikin karar veremeyecektir.240

3. Gm Kitap

Szleme kapsamnda veya ilerin ifas ile ilgili olarak veya bir sertifika, tespit, tarif, talimat, mhendisin gr veya deerlendirmeleri de dhil olmak zere herhangi bir kapsamda taraflar arasnda bir uyumazlk ortaya kmas halinde, taraflar veya taraflardan herhangi biri uyumazln zmlenmesi amac ile, Gm Kitap hkmleri dorultusunda DABn kurulmasn mteakip, kar tarafa iletilecek olan kopyalar ile birlikte sz konusu talebini DABa iletebilecektir.241 Bu durumda talepte, ilgili talebin FIDIC Gm Kitap genel hkmlerindeki madde 20.4 uyarnca gerekletirdii mutlaka

236 237

FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.69. FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.69. 238 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.69. 239 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.69. 240 FIDIC Sar Kitap, 1999, Annex Procedural Rulesmadde 6, s.69. 241 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.54.

51 belirtmelidir.242 DABn yeden olumas halinde, tarafn talebinin DABn bakanna ulat tarih, DABa ulama tarihi olarak kabul edilmektedir.243 Uyumazln DABa bildirilmesini mteakip taraflar derhal ilgili btn bilgileri DABa salayacak msait ve olan kendi btn tesislerine alanlara veya iin ifasnn giriini gerekletirildii DABn

salayacaklardr.244 Ancak uyumazln zm srasnda DABn hibir ekilde bir hakem gibi hareket etme yetkisi yoktur.245 DAB, DAB yelerine yaplan Uyumazlk zm Anlamasnn Genel Esaslarnda belirtilen avans demesini mteakip veya taraflarn uyumazla ilikin talebini mteakip 84 (seksendrt) gn iinde (hangisi daha sonra gerekleirse o tarih esas alnacaktr) veya DAB tarafndan teklif edilecek ve taraflarca uygun bulunacak olan sre iinde uyumazla ilikin gerekeli kararn vermelidir.246 DAB, sz konusu kararn Gm Kitap genel hkmlerinin 20.4. maddesi uyarnca vermi olduunu ilgili kararda belirtmelidir.247 DABn masraflar, yelerinin cretleri ve ilgili vergiler248 taraflarca denmedike, DAB taraflara kararn bildirmek zorunda deildir. lgili deme yaplmadka DAB uyumazla ilikin olarak kararn vermekle ykml deildir.249 DABn uyumazla ilikin karar, uyumazlk taraflarca dostane yollarla zmlenmeye allmadka veya tahkime gtrlmedike, taraflar iin balaycdr ve taraflarca derhal yerine getirilecektir.250 Yklenici, szleme

242 243

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.54. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 244 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 245 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 246 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 247 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 248 FIDIC Gm Kitap, 1999, Uyumazlk zm Anlamasnn 6. maddesinde DABa yaplacak olan demeler dzenlenmektedir. demelerin, DABn 6.maddede belirtilen masraflar, yelerin gnlk cretleri ve ilgili vergilerden olutuu belirtilmitir. 249 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 250 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55.

52

sona ermedike veya feshedilmedike, szleme kapsamndaki taahhtlerini yerine getirmekle ykmldr.251 Taraflarn veya taraflardan herhangi birinin DABn kararn tatmin edici bulmamas halinde; DABn ilgili kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde veya DABn, DABa yaplan avans demesini veya taraflarn uyumazla ilikin talebini mteakip (hangisi sonra gerekleirse), 84 (seksen drt) gn iinde veya taraflarca belirlenecek baka bir sre iinde uyumazla ilikin karar verememesi halinde ilgili srelerin bitimini mteakip yine 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan biri dier tarafa memnuniyetsizliini belirten bir bildirimde bulunmaldr.252 Her iki durumda da ilgili bildirimde, bildirimin FIDIC Gm Kitap genel hkmlerindeki alt madde 20.4 kapsamnda yapld, uyumazln konusu ve tarafn memnuniyetsiz oluunun sebepleri belirtilmelidir.253 DABn kararnn taraflara bildirilmesini mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde, taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten ilgili bildirimi yapmamas halinde, DABn karar taraflar iin nihai ve balayc olacaktr.254 Taraflardan herhangi biri 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimde bulunmadka, taraflar, uyumazla ilikin tahkim srecini balatmaya kesinlikle yetkili deildir.255 Ancak bu durumun iki istisnas mevcuttur.256 lk olarak, DABn kararn mteakip 28 (yirmi sekiz) gn iinde taraflardan birinin karara ilikin memnuniyetsizliini belirten bildirimini yapmamas sonucu nihai ve balayc nitelik kazanan DAB kararna taraflardan birinin aykr davranmas veya ilgili karara uymamas halinde dier taraf, durumu DABa bildirmeksizin ve uyumazl dostane yollarla zme yoluna bavurmakszn, uyumazlk ile ilgili olarak, tahkime
251 252

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 253 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 254 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 255 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55. 256 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.4, s.55.

53 bavurma hakkn haizdir.257 Dier bir istisna ise uyumazln ortaya kt anda DAB henz oluturulmam ise, DABn grev sresi sona ermise veya benzeri sebeplerden dolay DAB mevcut deil ise bu halde uyumazlk ile ilgili olarak taraflar DABa bavurmakszn veya dostane yollarla uyumazln zm yoluna gitmeksizin aralarndaki uyumazl tahkime gtreceklerdir.258

4. Yeil Kitap

Yeil Kitapn genel hkmlerinde Adjudicatorn uyumazla ilikin nasl karar alaca veya hangi srede karar alaca dzenlenmemitir. Bunun yerine Yeil Kitapn eki olan Uyumazlk zm Kurallarnda ilgili hkmlere ilikin dzenlemeler mevcuttur.

II. UYUMAZLIIN DOSTANE YOLLARLA ZM

A. Krmz Kitap Taraflardan birinin, yukarda Krmz Kitap iin akland zere 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, her iki taraf tahkim srecinin balamasndan nce aralarndaki uyumazl dostane yollarla zmeye alacaklardr. Ancak, taraflarn aksine bir mutabakat olmadka, taraflardan birinin memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, uyumazln dostane yolarla zm yoluna gidilmemi olsa dahi, 56nc (elli alt) gnde veya sonrasnda tahkim prosedr

257 258

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.7, s 56. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.8, s 56.

54 balamaldr.259 FIDICte yer alan bu dzenlemeden anlald zere taraflarn aksine bir mutabakat olmadka, uyumazln dostane yollarla zm, taraflarn tahkime bavurmalar iin bir nkoul niteliinde deildir. Taraflar dostane zm yollarna bavurmasalar dahi aralarndaki uyumazl tahkime gtrebileceklerdir.

B. Sar Kitap Taraflardan birinin, yukarda Sar Kitap iin akland zere, 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, her iki taraf tahkim srecinin balamasndan nce aralarndaki uyumazl dostane yollarla zmeye alacaklardr.260 Ancak, taraflarn aksine bir mutabakat olmadka, taraflardan birinin memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, uyumazln dostane yolarla zm yoluna gidilmemi olsa dahi, 56 (elli alt)nc gnde veya sonrasnda tahkim prosedr balamaldr.261

C. Gm Kitap Gm Kitap iin yukarda akland zere, taraflardan birinin 28 (yirmi sekiz) gn iinde memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, her iki taraf tahkim srecinin balamasndan nce aralarndaki uyumazl dostane yollarla zmeye alacaklardr.262 Ancak, aksine bir mutabakat olmadka, taraflardan birinin memnuniyetsizliini belirten bildirimini mteakip, uyumazln dostane yolarla zm yoluna gidilmemi olsa dahi, 56 (elli alt)nc gnde veya sonrasnda tahkim prosedr balamaldr.263
259 260

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.5. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.5. 261 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.5. 262 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.5, s.55. 263 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.5, s.55.

55

D. Yeil Kitap Yeil Kitapta yer alan dzenleme uyarnca taraflar aralarndaki uyumazl zebilmeleri iin ilk olarak dostane yollarla zme bavurmalar gereklidir.264 Dier kitaplardan farkl olarak dzenlenmi bu prosedrde dostane yollarla uyumazln zm DAB ve tahkim arasnda bir aama deil, ancak ilk bavurulmas gereken bir aamadr.

E. Dostane Yollarla zme rnekler Uyumazlklarn dostane yollarla zmn dzenleyen FIDICin ilgili maddelerinde sadece taraflarn dostane yollarla aralarndaki uyumazl gidermeye alacaklar belirtilmitir. Tahkim prosedr ile ilgili olarak FIDICte, taraflarn aksi bir mutabakat olmadka, MTO tahkim tznn uygulanmas dzenlenmitir265, ancak dostane yollarla uyumazln zm prosedrne ilikin FIDICte bu konuda detayl bilgi mevcut deildir. Sz konusu dostane zm yollarn neler olduu veya olabilecei belirtilmemitir. Bu sebeple taraflar diledikleri ekilde uyumazln zmn salayabileceklerdir. Taraflarn izleyebilecekleri birok dostane zm yollar mevcuttur266. Sz konusu alternatif zm yollarnn en nemli nitelii, ortaya kan grn, kararn, tavsiyenin, taraflarca aksi kararlatrlmadka, bir hakem
264

FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.1, s 10. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. 266 Alternatif uyumazlk zm yollar inaat sektrnde her geen gn daha ok tercih edilmektedir. Amerikan Tahkim Birlii (AAA- American Arbitration Association) birliine bir ylda yaplan inaat ileri ile ilgili tahkim talepleri 1982 ylnda 2, 683 iken 1991 ylnda bu say 5,189a kmtr. 1 Ocak 1988den 1 Temmuz 1991 ylna kadar inaat ileri ile ilgili olarak, AAAya 545 tane uzlama talebi olmutur. lgili uzlama taleplerinin meblalar 1000 ABD dolar ile 56 milyon ABD dolar arasnda deimektedir. (Peter FENN, Rod GAMESON, Construction Conflict Management and Resolution, Taylor & Francis, ngiltere, 1992, s.355.).
265

56 karar veya mahkeme karar gibi balayc olmamasdr267. Taraflarn uyumazln dostane yollarla zmnde kullanabilecekleri eitli yntemlere birka rnek vermenin uygun olaca dnlmektedir:

1. Mzakere

Taraflarn mzakere srecinde amalar, kazanan taraf olabilmek deil ancak kendi menfaatlerini koruyacak bir zm bulmaktr. Taraflar kendi menfaatlerini en iyi koruyan ortak bir noktada bulumay amalamaktadr. nemli olan husus, problemin tespiti ve kar taraf iin kabul edilebilir ve ayn zamanda tarafn kendi menfaatini yanstan bir zme ulamaktr268. Mzakerelerde sadece uyumazln taraflarnn olduu toplantlar veya grmeler yaplarak ortak bir zm bulmaya alabilinecei gibi tarafsz ve mzakereyi ynlendirmekle grevli bir nc kii de atanabilecektir. nc bir kiinin mzakereyi ynlendirmesi, mzakereler srasnda taraflarn arasndaki ilikileri dzeltmek, yanl anlamalar engellemek ve zme ulalmasn tevik etmek bakmndan faydal olabilecektir. Mzakere srecinin yapc olmas taraflarn mzakere etme, ortak bir payda da buluma niyetlerinin olup olmamasna baldr. Bir anlamaya varma ynnde adm atamaya hazr olmayan veya ilikileri uyumazlklar sonucu ok ypranm olan taraflarn mzakere ile yapc bir sonuca ulamalar g olabilecektir.

Tahkim alternatif bir dava yoludur ve taraflara gizlilik ve prosedrde esneklik salamaktadr. Ancak kabul etmek gerekir ki tahkim yarglayc bir role sahiptir. Ve amac taraflarn arasndaki uyumazln nasl zmlenmesi gerektiinden ok sorumluluu taraflara nasl paylatrmas gerektiine karar vermektir. (Alan REDFERN, Martin HUNTER, Nigel BLACKABY, Law and Practice of Internatonal Commercial Arbitration, Sweet & Maxwell,2004,s.37). 268 Ziya AKINCI, a.g.e. s.137.

267

57

2. Arabulucu (Uzlatrc)

Milletleraras alanda nemli alternatif uyumazlk zm yollarndan biri olan arabuluculukta269, tarafsz ve uyumazlkla ilgili olmayan ve taraflarca atanan bir arabulucu mevcuttur. Taraflar uzlama srecinin nasl olaca hususunda bilgilendirmek, toplantnn yeri, zaman ve gndemi hakknda taraflara yardmc olmak, taraflarn yz yze grme yapmalarn salamak, sorunlar analiz etmek, taraflara sorunlarna ilikin hukuk gerekeler ve neriler sunmak ve taraflarn benimseyebilecekleri alternatif zmler sunmak arabulucunun grevleri arasnda saylabilecektir. Arabulucu, taraflarn, kanunlar ve ilgili szleme kapsamnda elde edecekleri haklar yerine asl talep ettikleri sonuca ve kendi ihtiyalarna odaklanmalarna yardm etmektedir270. Arabulucu uyumazlk ile ilgili olarak taraflarla grtkten sonra kendi gr dorultusunda uyumazln hakkaniyetli zmn amalayan bir szleme hazrlar ve bu zm taraflara sunar271. Arabulucunun nermi olduu zm, tahkim mahkemesinin veya mahkemenin kararnn aksine taraflar zerinde balayc veya icra bir nitelikte deildir. Taraflar hibir ekilde arabulucunun karar dorultusunda anlamaya zorlanamaz. Taraflarn arabulucunun sunmu olduu zm ieren szlemeyi imzalamalar halinde, arabulucunun kararna uyma ykmll szlemesel nitelikte bir balayclk kazanmaktadr. Alternatif yntemlerin yaygn ekilde kullanld lkelerde en ok kullanlan
269

yntem

arabuluculuktur272.

Milletleraras

ticaret

alannda

Ziya AKINCIya gre uzlatrc ve arabulucunun ilevleri asndan bir farklarnn olmadn belirtmektedir. (Ziya AKINCI, a.g.e., s,137). Glgn ILGINn ise bu konuda farkl bir deerlendirmesi mevcuttur; Uygulamada her iki terimin uygulamada birbirlerinin yerine kullanldn kabul etmekte ancak, uzlatrmann aslnda tm uyumazlk zm yntemlerinin amac olmas gerektiini belirtmektedir. Uzlatrmann dncede birletirme anlam tadn ve daha ok taraflara zm nerileri gelitirmeye tevik eden bir ynnn olduunu buna karlk arabuluculuun daha aktif bir rol olan mdahale etme ve araya girme rol olduunu belirtmektedir. (Glgn ILDIR, Alternatif Uyumazlk zm, Sekin Yaynclk, Birinci Bask, 2003, Ankara, s.78 dipn.2). 270 Alan REDFERN, Martin HUNTER, Nigel BLACKABY, Law and Practice of International Commercial Arbitration, Sweet & Maxwell, 2004,s.37. 271 Glgn ILDIR, a.g.e., s.93-96.

58

uyumazlklarn olarak verebiliriz.

arabulucu

ile zmne ilikin nemli dzenlemeler

mevcuttur. MTO, ICSID ve UNCITRAL uzlatrma kurallarn bunlara rnek

3. Ksa Duruma (Mini Trial)

Alternatif uyumazlk zm yolarndan biri olan ksa durumada taraflar uyumazln zm amac ile gerek olmayan bir duruma yapmaktadrlar273. Taraflar, tarafsz bir nc kii seerler ve uyumazlk ile ilgili karar verme yetkisi olan bu nc kii taraflarn yneticilerine mzakerelerde yardmc olmakla grevlidir. Bu uyumazlk zm yolunda ama ihtilfn taraflarn kar karya getirerek birinci elden sorunlar tartmaktr. Taraflar byle bir durumda uyumazln sonucu hakknda genel bir fikir sahibi olacaklardr. Bu halde taraflar kaybedilme riski yksek olan bir dava iin bouna masraf yapmak ve zaman kaybetmektense anlama yoluna bavurabilirler. Ksa Duruma bu adan dostane zm yollunun elde edilmesini kolaylatrmaktadr274.

272 273

detayl bilgi iin bkz. Glgn ILDIR, a.g.e., s.88 . Ksa Duruma(Mini Trial) tahkimin, uzlamann ve mzakerenin karakteristik zelliklerini kombine eden bir alternatif uyumazlk zm yntemidir. Ksa Durumann en nemli zellii, bir ok deiik nitelikteki hukuk olaylara uygulanabilmesini salayacak derecede esnek ve kolay adapte olabilir bir yntem olmasdr. (Thomas J.KELLEHER, Brian G. CORGAN, William E. DORRIS, Construcion Disputes: Practice Guide with Forms, Apsen Publishers Online, Second Edition, Vol.2, 2002, New York, s.590). 274 1977-1987 yllar arasnda yaplan bir aratrmaya gre, naat sektr alternatif uyumazlk zm yollar arasnda yer alan yeni yntemlerden biri olarak saylabilecek mini yarglamaya rabet etmeye balamtr. lgili yllar arasnda Amerikan Tahkim Birliince (AAA), umuma bildirilen 64 mini yarglama arasndan 20sinin inaat sektrnden olduu tespit edilmitir. Peter FENN, Rod GAMESON, Construction Conflict Management and Resolution, Taylor & Francis, ngiltere, 1992, s.355.

59

4. Hakem-Bilirkii

Taraflar, szlemenin ifas srasnda ortaya kan sorunlarn incelenmesi ve karara balamas iin uzman kiilere bavurabilir, kararlar ve tavsiyeleri dorultusunda ile ve uyumazlklarn mzakereler zmleyebilirler. bu uzman kiilerin yararlanarak Hakem-Bilirkiiler, bunlardan

kendilerine havale edilen ve teknik uzmanlklar kapsamndaki uyumazla rapor halinde tespitte bulunurlar275. Hakem-Bilirkiilerin belirli olay veya hususlarn tespitine ilikin kararlar ve tavsiyeleri, taraflar ancak bu ynde anlarlarsa onlar iin balayc nitelikte olacaktr. Hakem-Bilirkii kararlarnn taraflar asndan balayc olmayaca kararlatrlm ise bu halde hakem-bilirkiiler sadece uzlatrc konumunda olacaklardr.

5. Szlemelerin Uyarlanmas ve Yorumlanmas

Bazen szlemenin tekniindeki zaaflar veya iin nitelii gerei szlemede boluklar olabilmektedir, taraflarn fakl kltrlere fakl anlaylara sahip olmalarndan tr aralarnda yanl anlalma veya belirsizlikler ortaya kabilmektedir ya da uzun sreli szlemelerde zamanla ekonomik ve benzeri artlarn deimesi sonucu szlemenin dengesi bozulabilecektir. Tm bu durumlarda taraflarn arasnda ortaya kacak sorunlar veya uyumazlklar ile ilgili olarak, szlemenin doldurmas, uyarlamas veya yorumlamas amac ile tarafsz ve uzman nc bir kiiye bavurulabilecektir276. Szlemeleri uyarlanmas ve yorumlanmasnda taraflar nc bir kiiyi szlemenin uyarlanmas veya deitirilmesi iin tayin etmektedir. Sz
Trk Hukukunda hakem-bilirkii szlemesi HUMKun 287/II maddesi anlamnda mnhasr delil szlemesi niteliindedir. ncelenmesi hakem-bilirkiiye braklm olan hususlarn baka bir bilirkii tarafndan incelenmesi sz konusu olamaz. (Ziya AKINCI, a.g.e., s.142). 276 Ziya AKINCI, a.g.e., s. 141.
275

60

konusu nc kii taraflarn aralarndaki anlamaya bal olarak taraflara tavsiyelerde bulunur veya deiiklikler iin karar verir. Uzman ve tarafsz bir nc kiinin boluklar doldurma, yorumlama ve yeni artlara uyarlama asndan szlemeye mdahalesi, akdi bir temele dayanmaktadr. Taraflar arasnda buna imkan veren bir szlemenin veya taraflarn mutabakat olmadka nc kiinin szlemeye mdahalesi sz konusu olamaz.

III. TAHK M

A. FIDIC Standart Szlemelerindeki Dzenleme FIDIC standart szlemelerinin tahkim prosedr ile ilgili olarak her drt kitapta yer alan dzenleme hakknda bilgi vermek gerekirse:

1. Krmz Kitap

Dostane yollarla bir karara varlmadka, DABn nihai ve kesin nitelik kazanmam olan kararna ilikin olarak ortaya kan uyumazlk nihai olarak milletleraras tahkim ile zmlenecektir.277 Taraflarn aksine mutabakat olmadka; Tahkime Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar

uygulanacaktr, Hakem heyeti Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar uyarnca seilen hakemden oluacaktr,

277

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6.

61

Tahkim prosedr, Krmz Kitapta, szlemenin dilinin dzenlendii ilgili maddede belirtilen dilde yrtlecektir.278

Taraflarn DAB yeleri ile yapm olduklar anlamada yer alan hkm gereince, DAB yeleri, hakem olarak daha sonra szleme kapsamndaki hibir uyumazlkta grev yapamazlar.279 Tahkim mahkemesine hibir ekilde delil sunma veya tanklk yapma yetkileri yoktur.280 Tahkim mahkemesi, uyumazlkla ilgili olarak; btn sertifikalarn, tutanaklarn, kararlarn, talimatlarn, mhendisin deerlendirmelerinin veya grlerinin ve DABn kararlarnn almas, incelenmesi ve revize edilmesi kapsamnda tam yetkiyi haizdir.281 Mhendisin uyumazlk kapsamnda, tank olarak dinlenmesi veya tahkim mahkemesine delil sunmas hibir ekilde engellenemez. 282 Taraflarn tahkim sresince sunacaklar savunmalar veya taraflarn iddialar kesinlikle, DABn kararna ilikin memnuniyetsizliklerini belirttikleri bildirimde yer alan gerekelerle veya DABn karar almasn salamak amac ile daha nce sunduklar gerekeler ve delillerle snrlandrlamaz.283 Ancak DAB tarafndan verilen kararlar delil olarak tahkim mahkemesine sunulabilecektir.284 Szleme konusu iin ifa edildii sre boyunca devam eden bir tahkim sebebiyle ne taraflarn ne mhendisin ne de DABn ykmllklerinin deimesi sz konusudur. 285

278 279

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement, madde FIDIC Krmz Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde

5.

280

5.

281 282

FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. 283 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. 284 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6. 285 FIDIC Krmz Kitap, 1999, madde 20.6.

62

2. Sar Kitap

Dostane yollarla bir karara varlmadka, DABn nihai ve kesin nitelik kazanmam olan kararna ilikin olarak ortaya kan uyumazlk nihai olarak milletleraras tahkim ile zmlenecektir.286 Taraflarn aksine mutabakat olmadka; Tahkime Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar uygulanacaktr, Hakem heyeti Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar uyarnca seilen hakemden oluacaktr, Tahkim prosedr, Sar Kitapta yer alan, szlemenin dilinin dzenlendii ilgili maddede belirtilen dilde yrtlecektir.287 Taraflarn DAB yeleri ile yapm olduklar anlamada yer alan hkm gereince, DAB yeleri, hakem olarak daha sonra szleme kapsamndaki hibir uyumazlkta grev yapamazlar.288 Tahkim mahkemesine hibir ekilde delil sunma veya tanklk yapma yetkileri yoktur.289 Tahkim mahkemesi, uyumazlkla ilgili olarak; btn sertifikalarn, tutanaklarn, kararlarn, talimatlarn, mhendisin deerlendirmelerinin veya grlerinin ve DABn kararlarnn almas, incelenmesi ve revize edilmesi kapsamnda tam yetkiyi haizdir.290 Mhendisin uyumazlk kapsamnda, tank olarak dinlenmesi veya tahkim mahkemesine delil sunmas hibir ekilde engellenemez. 291 Taraflarn tahkim sresince sunacaklar savunmalar veya taraflarn iddialar, kesinlikle, DABn kararna ilikin memnuniyetsizliklerini belirttikleri bildirimde yer alan gerekelerle veya DABn karar almasn salamak amac
286 287

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. 288 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 5. 289 FIDIC Sar Kitap, Appendix General Conditions of Dispute Adjudication Agreement madde 5. 290 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. 291 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6.

63 ile daha nce sunduklar gerekeler ve delillerle snrlandrlamaz.292 Ancak DAB tarafndan
293

verilen

kararlar

delil

olarak

tahkim

mahkemesine

sunulabilecektir.

Szleme konusu iin ifa edildii sre boyunca devam eden bir tahkim sebebiyle ne taraflarn ne mhendisin ne de DABn ykmllklerinin deimesi sz konusudur. 294

3. Gm Kitap

Dostane yollarla bir karara varlmadka, DABn nihai ve kesin nitelik kazanmam olan kararna ilikin olarak ortaya kan uyumazlk nihai olarak milletleraras tahkim ile zmlenecektir.295 Taraflarn aksine mutabakat olmadka; Tahkime Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar

uygulanacaktr, Hakem heyeti Milletleraras Ticaret Odasnn Tahkim Kurallar uyarnca seilen hakemden oluacaktr, Tahkim prosedr, Gm Kitapta yer alan, szlemenin dilinin dzenlendii ilgili maddede belirtilen dilde yrtlecektir.296 Hakemler, uyumazlkla ilgili olarak; btn sertifikalarn, tutanaklarn, kararlarn, talimatlarn, i sahibinin (veya i sahibi adna yaplan/verilen) deerlendirmelerinin veya grlerinin ve DABn kararlarnn, almas, incelenmesi ve revize edilmesi iin tam yetkiye haizdir.297

292 293

FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. 294 FIDIC Sar Kitap, 1999, madde 20.6. 295 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.55. 296 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.55. 297 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.56.

64

Taraflarn tahkim sresince sunacaklar savunmalar veya taraflarn iddialar, kesinlikle, DABn kararna ilikin memnuniyetsizliklerini belirttikleri bildirimde yer alan gerekelerle veya DABn karar almasn salamak amac ile daha nce sunduklar gerekeler ve delillerle snrlandrlamaz.298 Ancak DAB tarafndan verilen kararlar delil olarak tahkim mahkemesine sunulabilecektir.299 Szleme konusu iin ifa edildii sre boyunca devam eden bir tahkim sebebiyle ne taraflarn ne de DABn ykmllklerinin deimesi sz konusudur.300

4. Yeil Kitap

Adjudicatorn Yeil Kitapn eki olan Uyumazlk zm Kurallar uyarnca belirtilen sre iinde karar verememesi halinde veya taraflardan birinin uyumazla ilikin olarak Adjudicatorn vermi olduu karardan tatmin olmamas durumunda, taraflardan biri 28 gn iinde, Yeil Kitapn genel hkmlerinin 15.2. maddesine atf yaparak, memnuniyetsizliini bildirmelidir. Eer taraflardan birinin memnuniyetsizliini belirten bildirimi yok ise bu halde Adjudicatorn uyumazla ilikin vermi olduu karar kesinleecek ve taraflar iin balayc nitelikte olacaktr.301 Taraflardan birinin Adjudicatorn baldr.302 Yeil Kitapta tahkimin taraflarn kararlatrdklar kurallar erevesinde tek hakem ile gerekletirilecei dzenlenmitir.303 Taraflar hakemin kim olaca ynnde mutabakat salamaldrlar, aksi halde Yeil Kitapn ekinde
298 299

kararna

kar

memnuniyetsizliini

belirten

bildirimde

bulunmasn mteakip, Tahkim sreci balayana kadar taraflar ilgili karar ile

FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.56. FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.56. 300 FIDIC Gm Kitap, 1999, madde 20.6, s.56. 301 FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.2, s.10. 302 FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.2, s. 10. 303 FIDIC Yeil Kitap, 1999, madde 15.3, s. 10.

65

taraflarn zerinde mutabakata vardklar kurum/kurulu tarafndan ilgili hakem atanacaktr. Tahkimin dili taraflarn Yeil Kitapn genel hkmlerinde mutabakatla belirledikleri dil olacaktr ve tahkim Yeil Kitapn ilgili ekinde belirlenen yerde yaplacaktr.

B. Tahkim Yerinin Belirlenmesi Taraflarn, aksine bir mutabakat olmadka, aralarndaki uyumazln tahkimde zmnde MTO Tahkim Kurallarnn uygulanacan nceden belirtmitik. FIDIC anlamasnda taraflarn tahkim yerini belirlemeleri, taraflara byk bir kolaylk salayacaktr. Tahkimin nerede grleceinin belli olmasnn haricinde bu durum, MTO tahkim kurallar veya taraflarca seilen baka bir tahkim prosedr uyarnca tahkim yerine atf ile zmlenmesi dzenlenen dier ak hususlara da bir nevi belirlilik katmaktadr. Birok hukuk dzenine gre tahkim szlemesinin geerlilii tahkim yerinde geerli olan hukuka gre de belirlenebilecektir.304 Tahkim yerinin nemli bir nitelikte olduunu gsteren bir dier hal ise MTO tahkim kurallarnn 15.1.305 maddesinde belirtilen, MTO tahkim tznde yer almayan hususlarda, taraflarn anlaarak seecei veya anlaamamalar halinde hakem mahkemesinin seecei usul kurallarnn olaya uygulanaca durumdur. Bu halde taraflar ve hakemler uygulanacak olan usuli hkmlerin seiminde serbest olsalar dahi, tahkim yerinde geerli olan hukukun emredici hkmlerini dikkate almak zorundadrlar.306 Tahkim yerini nemli klan bir dier husus ise, hakem kararlarnn verildii yer hukukundaki dzenlemelerin tahkim srecine etkisidir. Hakem
304

Leyla BERBER, Uluslararas Ticaret Odas (ICC) Tahkim Tz Uygulamas, Sekin Yaynevi, Ankara-1999, s 75. 305 MTO Tahkim Kurallarnn 15.1. maddesi: Hakem mahkemesi nndeki uyumazla, bu tahkim tznde yer alan kurallar uygulanacaktr; tzkte hkm bulunmayan durumlarda, taraflar, anlaamadklar taktirde, hakem mahkemesi, hakem yarglamasna uygulanabilecek bir ulusal usul kanununu kaynak gstererek veya gstermeyerek, uygulanacak usul kurallarn karara balarlar.. 306 Leyla BERBER, a.g.e., s 75.

66

kararlarnn tannmas ve tenfizine ilikin olarak Birlemi Milletler tarafndan hazrlanm olan ve Trkiyenin de taraf olduu New York Anlamas307nn yabanc hakem kararnn tenfizi iin ngrd artlarn arasnda ilgili hakem kararnn taraflar iin balayc hale gelmi olmas mevcuttur.308 Buna gre kararn verildii yer usul hukuku erevesinde temyiz veya itiraz yollar aksa, kararn henz balayc nitelik kazanmam olaca ve tenfiz talebinin reddedilmesi sonucunun doabilecei kabul edilmektedir.309 Taraflarn tahkim yerini belirlememi olmalar halinde, tahkim yerinin belirlenmesi amac ile izlenecek olan iki yol vardr. Taraflar tahkimin nerede yaplacan kararlatrmadklar hallerde tahkim prosedr ile ilgili olarak zerinde anlam olduklar bir prosedr mevcut ise bu prosedre gre tahkim yeri belirlenecektir. Eer bu konuda bir anlama mevcut deil ise bu halde MTO tahkim kurallar uygulanaca iin tahkim yeri buna gre belirlenecektir. MTO Tahkim Kurallarnda, taraflarn tahkim yerini belirlemedikleri durumlarda, sz konusu eksiklii gidermek amac ile 14.1. maddede bir dzenleme mevcuttur. tarafndan belirlenecei dzenlenmitir. Tahkim Divan tahkim yerini seerken taraflarn vatanda olduu lkelere nazaran tarafsz olan ve ilgili hakem kararnn icrasnda glk kmayacak bir lke semek iin dikkat edecektir. Bunun dnda Tahkim Divan, mmkn olduu kadar geni, etkin, zerk bir hakem yarglamasn temin eden ve hakem kararlarn ancak ok nemli hallerde ve aka ifade edilen gerekelerle reddeden bir yeri tahkim yeri olarak seecektir.310 lgili maddede taraflar bu konuda herhangi bir dzenleme yapmamlarsa, tahkim yerinin MTO Tahkim Divan

307 308

RG 25.09.1991- 21002. Cemal ANLI, a.g.e., s.335. 309 Cemal ANLI, a.g.e., s.337. 310 SCHLOSSER, Peter, Probleme der Internatonalen Handelsschiedsgerictsbarkeit,1979, naklen Leyla BERBER, a.g.e., s.77.

67

C. Uygulanacak Olan Hukukun Belirlenmesi Milletleraras nitelikli inaat szlemelerinde taraflar ounlukla

aralarndaki szlemede sadece uygulanacak olan hukuku tespit etmekle kalmaz, ilikilerini dzenleyen ok detayl szlemeler yaparak uygulamada ortaya kabilecek olan sorunlar en aza indirmeyi amalarlar. Bu sebeple byk apl inaat szlemelerinde ounlukla hukuk seiminin yapld grlmektedir. Bu durum taraflara byk bir rahatlk ve ilikilerine bir kesinlik katmaktadr. Milletleraras szlemelerde, taraflarn aralarndaki ilikiye uygulanacak olan hukuku nceden belirlemeleri taraflarn hukuk durumlarn, yetkilerini ve bir uyumazlk halinde haklarn bilmeleri asndan byk bir nem tamaktadr. Aksi bir durum belirsizlie yol aabilecektir. Belirsizlik, ok byk meblal milletleraras nitelikteki inaat faaliyetlerinde taraflarn tercih edecekleri bir durum deildir. Bir hukuk ilikide yaplan hukuk seimi, uyumazln ortaya kmas halinde sonucu dorudan etkilemektedir, bu yzden taraflarn mutabakat ile akit statsn nceden belirlemeleri taraflara ok nemli bir avantaj salayacaktr. Uyumazln tahkim yolu ile zmlenmesine karar verilen durumlarda, taraflarn uygulanacak hukuku belirlememi olmalar halinde, ilgili hukukun belirlenmesi srasnda bir takm sorunlarn ve belirsizliklerin ortaya kmas sz konusu olmaktadr. Bu belirsizlik hakemlerin hkimler gibi onlar ynlendirecek bir lex foriye sahip olmamalarndan kaynaklanmaktadr311. Aslnda taraflar, tahkim yolunu setikleri ancak uygulanacak hukuku belirlemedikleri hallerde, tahkim yolunu semeleri dolaysyla sahip olmay umduklar avantajlar tehlikeye atmaktadrlar. FIDIC kurallarnn uygulanmasn karalatran taraflar ilgili kurallarn zel esaslarnn dzenlendii ikinci blmnde yer alan ve hukuk seiminin dzenlendii ilgili maddeye, aralarndaki ilikiye hangi hukukun

311

Ziya AKINCI, a.g.e., s.22.

68

uygulanmasn tercih ettiklerini belirteceklerdir. Bylece setikleri hukuk dzeninin ilikilerine uygulanmasn salayabileceklerdir. Taraflarn hukuk seimini yaptklar durumlarda ise ilgili hukuk seiminin yaplmasna taraflarn haklarnn olup olmad veya hukuk seiminin hangi hukuka tabi olduu sorunu ortaya kacaktr. Yaplan hukuk seiminin bu kapsamda deerlendirilmesi nemlidir.

1. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

Btn hukuk sistemlerinde irade serbestisi kabul grm bir kavram olmakla birlikte bir takm snrlamalara tabi olabilmekte ve bu snrlamalar hukuk sistemlerinde eitlilik gstermektedir312. Bu kapsamda, taraflarn irade serbestisi ile yaptklar hukuk seiminin geerli olup olmadnn hangi hukuka gre tespit edilecei sorunu ortaya kmaktadr. Szlemenin geerli olup olmad taraflarca seilen hukuka tabidir. Taraflarn irade serbestisi ile yapm olduklar bu esasa uygulanacak olan hukuk seimini dilerlerse szlemelerine koyacaklar bir art ile veya ayr imzalayacaklar bir szleme ile yapabileceklerdir. Bu durumda taraflarn esas szlemeye koymu olduklar artn veya hukuk seimine ilikin olarak yapm olduklar szlemenin geerlilii seilen hukuka tabidir.313 Seilen hukukun hukuk seimine imkn vermesi halinde taraflarca yaplan hukuk seimi geerli olacaktr. FIDIC standart szlemelerinde, taraflarca geerli olarak yaplm bir hukuk seimi sonucunda uyumazla seilen hukuk uygulanacak ve taraflarn aralarndaki szlemede yer alan FIDIC kurallarna ait hkmlerin haricinde, bu hukukta yer alan dzenlemeler, zellikle emredici kurallar,
312 313

Cemal ANLI, a.g.e., s.44. SOERGEL/KEGEL, Komm., Vorbem, 234 Art. 7 EGBGB; KEGEL, IPR./SCHURIG, 570. naklen Glren TEK NALP, Milletleraras zel Hukuk Balama Kurallar, stanbul, Beta Basm A.., 2004, s.281.

69 uyumazla yn verecektir.314 Seilen hukuk dzeninin emredici kurallar, FIDIC kurallarnn uygulanmasn, snrlayabilecektir. FIDIC kurallarnn ele almad hususlarda, bu kurallarda bir boluk bulunmas halinde de, seilen hukuk dzeninin ilgili hkmleri devreye girecektir.315 Taraflarn uygulanacak olan hukuku setikleri durumda, hukuk ilikiye ilgili hukukun dorudan m uygulanaca yoksa seilen hukukun kanunlar ihtilf kurallar uyarnca yetkili olan hukukun mu uygulanaca sorusu ortaya kmaktadr. Taraflar hukuk seimi yaparken uygulanacak hukukun kanunlar ihtilf kurallarn hari tutabileceklerdir. Bu durumda ilikiye seilen hukukun dorudan uygulanacana phe yoktur. Ancak taraflarn bu ekilde bir anlamalarnn olmad hallerde de, szlemelerde taraflarn uygulanacak hukuku belirlemeleri halinde ilgili hukukun kanunlar ihtilf kurallarnn hari tutulduunun varsaylmas uygun olacaktr. Akdi bor ilikilerinde, taraflarn setikleri hukuku nihai hukuk olarak belirledikleri ve o kanunun maddi hkmlerine gre uyumazln zmn istedikleri sonucuna varlmaldr. Taraflarn aralarndaki ilikiye, seilen hukukun kanunlar ihtilf kurallarnn uygulanmayaca, akdin ilgili hukukun maddi hukuk kurallarna tabi olaca, seim yaplmasndaki hukuk mant gerei kabul edilmektedir.316

2. Taraflarn Belirli Bir Hukuk zerinde Anlamam Olmalar Halinde Esasa Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

Taraflarn FIDIC standart szlemelerini esas aldklar bir ilikide, standart formda, aralarndaki ilikiye uygulanacak olan

ilgili

hukuku

belirlememeleri halinde esasa uygulanacak olan hukukun belirlenmesi sorunu ortaya kacaktr. Byle bir durumda tahkim mahkemesinin neyi esas alarak
314

FIDIC federasyonunun kurallar, hangi lke hukuku seildiyse o lke hukukuna gre yorumlanrlar (Yaar KARAYALIN, a.g.e., s.307). 315 Ziya AKINCI, a.g.e., s.25. 316 Glren TEK NALP, Milletleraras zel Hukuk Balama Kurallar, s.281.

70

veya nasl bir yntem ile, uygulanacak olan hukuku belirleyecei tespit edilmelidir. Taraflar tahkimin usulne ilikin bir seim yapmlar ise, bu halde seilen usulde ngrlen ekilde esasa uygulanacak olan hukuk belirlenecektir. Taraflarn tahkim usulne ilikin bir tercih yapmamalar halinde FIDIC kurallar uyarnca MTO Tahkim Kurallar uygulanacaktr. Bu halde de MTO Tahkim Kurallarnda ngrld ekilde ilgili esasa uygulanacak olan hukuk belirlenecektir317. MTO Tahkim Kurallarnn 17.1. maddesinde taraflarn uyumazln esasnda uygulanacak olan hukuku semekte serbest olduklar ancak bu konuda bir anlama yapmam olmalar halinde hakem mahkemesinin uygun bulduu hukuk kurallarnn uygulanaca belirtilmektedir. Hakemin esasa uygulanacak olan hukuku tespit ederken esas alaca baz balama noktalar vardr. Bunlar, akdin kurulu yeri, akdin ifa yeri, iin yapld yer, taraflarn vatandal, taraflarn mutad meskenleri, taraflarn ikametghlar ve en sk ilikili hukuk olarak saylabilmektedir.318 sahibi ve yklenici arasndaki iliki eser szlemesi olarak nitelenebilmektedir. Bu nitelik gz nne alnarak da deerlendirme yaplabilecektir. Eser szlemelerinde eser yapmay stlenen kiinin eseri yapt yer hukuku eser szlemelerine uygulanmaktadr.319 Bu yer genellikle eseri yapann ikametgh hukukudur.320 Hakem mahkemesi uyumazln zmnde, taraflarn anlam olduklar FIDIC kurallarn esas alacaktr. FIDIC kurallarnn uygulanmas srasnda ortaya kacak boluklarda, hakemler, esasa uygulanacak olan hukuku hatta milletleraras ticari uygulamay dahi dikkate alabileceklerdir.

317

Baz hallerde hakemin uygulanacak olan hukuku aratrmasna gerek kalmamaktadr. Eer hakem szleme veya ticari geleneklerle hangi hukuku uygulayacan bulmusa veya dikkate alnan btn kanunlar ihtilaf kurallar ayn hukuka atfl ise veya szlemenin balantl olduu tm hukuk dzenleri belirli bir kanunlar ihtilaf normuna atf yapyorsa bu halde uygulanacak olan hukukun aratrlmasna gerek yoktur. (Leyla BERBER, a.g.e., s. 123-124). 318 Glren TEK NALP, a.g.e., s.288. 319 Glren TEK NALP, a.g.e., s.313. 320 Glren TEK NALP, a.g.e., s.313.

SONU almamzda vardmz belli bal sonular u ekilde zetlemek mmkndr: Karl Milletleraras Mavir Mhendisler Federasyonu olan

FIDIC,1913 ylnda kurulmu bir milletleraras federasyondur. FIDICn mavir mhendis mesleinin gelitirilmesi, yeniliklerin takip edilmesi ve dnyaya duyurulmasnda byk katks olmutur. FIDIC, uluslararas inaat alannda, inaat szlemesinin taraflarna kolaylk salamak ve daha nceden uygulamada yer alm ve test edilerek benimsenmi kurallar yazl halde bir araya getirmek amac ile 1957 ylnda inaat projeleri iin standart szlemeler hazrlamaya balamtr. FIDIC standart szlemeleri gnmzde milletleraras nitelikli inaat faaliyetlerinde taraflarn en ok tercih ettikleri ve bu sebeple de en ok uygulama alan bulan kurallardr. zellikle okuluslu kredi kuruluunca ve okuluslu bankalarca finanse edilen projelerde veya klan ihalelerde taraflarn ilerinde FIDIC standart szlemelerini kullanmalar art koulmaktadr. Bu durum FIDIC standart szlemelerine duyulan gvenin ve ilgili szlemelerin uluslararas inaat sektrndeki itibarn aka gstermektedir. FIDIC standart szlemeleri, arkasnda bir devletin yaptrm gcnn olmamas sebebi ile bir hukuk kural olarak deerlendirilemezler. Uluslararas inaat faaliyetlerinde ok yaygn bir uygulama alan olmasna ramen henz Lex Mercatoria olarak kabul edilmemektedirler. FIDIC standart szlemeleri sadece alannda uzman bir kurulu tarafndan bir araya getirilen kurallardan oluan tip szlemedir, ve taraflarn ilgili szlemeyi ilikilerinde esas almalar halinde uygulama alan bulmaktadr. FIDIC standart szlemelerinin 1957 ylndan beri eitli basklar yaplmtr. Sz konusu standart szlemeler, yenilikler ve deiiklikler karsnda taraflarn ihtiyalarn karlayabilmeleri iin gncel tutmaya almak amac ile yenilenmektedir.

72

Krmz Kitap, Sar Kitap, Gm Kitap ve Yeil kitaptan oluan drt standart szleme birden 1999 ylnda yenilenmitir. 1999 ylndaki revizyon ile, zellikle uyumazln halli konusunda ok nemli deiiklikler yaplmtr. 1999 yl ncesinde FIDIC standart szlemelerinde mhendise bavurulmas, dostane zm yolluyla uyumazln giderilmesi ve tahkim aamas olmak zere, uyumazln zmne ilikin 3 kademeli bir prosedr ngrlmtr. Uygulamada i sahibi ile arasndaki i ilikisi sebebi ile, mhendisin uyumazln zmnde nemli bir role sahip olmas tartmal bir husustu. Uygulamadaki eletiriler sonucunda FIDIC, 1999 ylnda mhendisin uyumazln zmnde ilk kademede yer alan grevini sonlandrm ve bu grevi bir kurula devretmitir. lgili kurul, konusunda uzman, tarafsz ve bamsz kiilerden oluan Uyumazlk zm Kuruludur (DAB- Dispute Adjudication Board). 1999 ylnda getirilen yenilikle birlikte uyumazln zm DABa yaplan bavuru ile balamakta DABn kararnn taraflarca benimsenmemesi halinde uyumazlk dostane zm yollar ile zmlenmeye allmaktadr. Taraflarn uyumazl bu yolla da giderememeleri halinde ise tahkim prosedr devreye girmektedir.

73

KAYNAKA

AKINCI, Ziya; Milletleraras zel Hukukta naat Szlemeleri, zmir, 9 Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yaynlar, 1996. BENNETT, F.Lawrence; The Management of Construction: Project Lifecycle Approach, Butterworth- Heinemann, 2003. BERBER, Leyla; Uluslararas Ticaret Odas (ICC) Tahkim Tz Uygulamas, Ankara, Sekin Yaynevi, 1999. BOWCOCK, John; What FIDIC has to offer and plans for the future, Mart 1997, http://www1.fidic.org/resources/contracts/bowcock97.asp. BUNN , Nael G., Dispute Boards- dos and donts, Construction Law International, Vol.1, no:3, September 2006. BUNN , Nael G.;FIDIC forms of Publishing, 1999. BUNN , Nael G.; International Federation of Consulting Engineers, FIDIC Forms of Contract, Blackwell Publishing, 2005. BUNN , Nael G.; The GAP in Sub-Clause 20.7 of the 1999 FIDIC Contracts for Major Works, http://www1.fidic.org/resources/contracts/bunni_gap_iclr _jul05.rtf, 2005. CARR, Indira, STONE, Peter,;International Trade Law, ngiltere, Routledge Cavedish, 3.Bas, 2005. CASTEL, Jean Gabriel; The Canadian Law and Practice of International Trade: With Particular Emphasis on Export and Import of Goods and Services, Toronto, Canada, 2. Bas, Emond Montgomery Publications, 1997. CLOUGH, Richard H., SEARS, Glenn A.; Construction Contracting, Canada, 1994. CUSHMAN, Robert F., LOULAKIS,Michael C.; Design-Build Contracting Handbook, New York, 2th Edition, 2001. Contract, Dublin, 3. Edition, Blackwell

74

CUSHMAN,

Robert

Frank,

MYERS,

James

J.;

Construction

Law

Handbook, Apsen Publishers Online, 1999. EL KEL, Aysel; Milletleraras zel Hukuk, stanbul, Beta Yaynclk, 7. Bas, 2004. DAYINLARLI, Kemal; naat Sektrnde Mavir Mhendislik

Szlemesi, Ankara, Daynlarl Hukuk Yaynlar,1998. DOWNEY, Elisabeth A.; Civil Engineering in the Asia Region: Asian nfrastructure, Sustainable Development and Project Management Michigan, USA, 1999. EREN, Fikret; naat Szlemelerinde Mteahhidin Borlar ve Bu Borlarn Yerine Getirilmemesinin Sonular, naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, 2. Tpk Basm, 1996. ERMAN, Hasan; stisna Szlemesinde Beklenmeyen Haller, stanbul, 1979. ERSOY, Yksel; Eser Szlemesinin Hazrlanmasnda ve Uygulanmasnda Mhendis-Hukuku 1996. FENN,Peter, GAMESON, Rod; Construction Conflict Management and Resolution, Taylor & Francis, ngiltere, 1992. FIDIC, Le Developpement Durable dans la Profession dIngnieurconseil, un guide stratgique, svire, 2000. (www.fidic.com) FIDIC, Statutes and By-Laws, International Federation of Consulting Engineers (English), October 2005, p.2, art. 2. (www.fidic.com) FOUCHARD, Philippe, GAILLARD, Emanuel, SAVAGE, John, GOLDMAN, Berthold; International Commercial Arbitration, Kluwer Law International, 1999. likileri, naat Szlemeleri, Yneticiletmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, 2. Tpk Basm, Ankara,

75

GAITSKELL, Robert, CHAMBERS, Keating; Engineers Dispute Resolution Handbook, Thomas Telford, 2006. GVEN, Celalettin; FIDIC Rapor, Ankara, http://www.iileri.gov.

tr/_Icisleri/WPX/FIDIC_rapor.htm, 2002. H BBERD, Peter R., NEWMAN, Paul; ADR and Adjudication in

Construction Disputes, Blackwell Publishing, 1999. HUSE, Joseph A., Understanding and Negotiating Turnkey and EPC Contracts, Sweet&Maxwell, 2. Edition, 2002. ILDIR, Glgn, Alternatif Uyumazlk zm, Ankara, Sekin Yaynclk, Birinci Bask, 2003. JENK NS, Jane, STEBB NGS, Simon; International Construction

Arbitration Law, Kluwer Law International, 2006. KASSIS, Antoine; Thorie Gnrale des Usages du Commerce, Paris, Librairie Gnrale de Droit et de Jurisprudence, 1984. KARAYALIN, Yaar; naat Szlemeleri, Ynetici- letmeci Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, Ankara, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, 18-29 Mart 1996. KELLEHER, Thomas J., CORGAN, Brian G., DORRIS, William E.; Construcion Disputes: Practice Guide with Forms, New York, Apsen Publishers Online, Second Edition, 2002. KOCH Christopher J., The New Dispute Board Rules of ICC, ASA Bulletin, 22 Mart 2005. KNUTSON, Robert, ABRAHAM, Wilfred, DE ALME DA Maria Isabel; Fidic: An Analysis of Internatonal Construction Contracts, Kluwer Law International, 2005. MOORHEAD, Richard, P CC OTTO, Sol, CAMPBELL, David, PLEASENCE, Pascoe, New Directions in Regulatory Theory: Re-engineering Access to Justice, Blackwell Publishing, 2002.

76

NOMER, Ergin, ANLI, Cemal; Devletler Hususi Hukuku, stanbul, Beta Basm A.., 2005. OWEN, Gwyn; The Working Of The Dispute Adjudication Board Under New FIDIC 1999, www1.fidic.org/events/ecv/ecv_dab_brussels_jun08.pdf, 2003. REDFERN, Alan, HUNTER, Martin, BLACKABY, Nigel; Law and Practice of Internatonal Commercial Arbitration, Sweet & Maxwell, 2004. RE SOLU, Sefa; Borlar Hukuku Genel Hkmler, Beta Basm Yayn Datm A.., stanbul 2000. ROB NSON, Richard, THAGESEN, Bent; Road Engineering for

Development, Taylor&Francis, 2004. SEPPALA, Christopher R.; The New FIDIC International Civil Engineering Subcontract, Construction Law, HeinOnline, 1995. ANLI, Cemal; Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve

Uyumazlklarn zm Yollar, stanbul, Beta Basm A.., 3. Bas, 2005. TACKABERRY, John, BERNSTE N, Ronald, MARR OT, Arthur L.;

Bernsteins Handbook of Arbitration and Dispute Resolution Practice, Sweet &Maxwell, ngiltere 2003, TANDOAN, Haluk; Borlar Hukuku zel Bor likileri, 3. Basm, Ankara 1987. TEK NALP, Glren; Milletleraras zel Hukuk Balama Kurallar, stanbul, Beta Basm A.., 2004. TOTTERDILL, Brian W.; FIDIC Users Guide: A practical Guide to the 1999 Red and Yellow Books, Thomas Telford, 2006. TREGN, Necip; FIDIC Asndan Ankara, 1996. naat Szlemeleri, Ynetici-

letmeci, Mhendis ve Hukukular iin Ortak Seminer, 2. Tpk Basm,

77

UAR, Ayhan; stisna Szlemesinde Mteahhidin Ayba Kar Tekeffl Borcu, Sekin Yaynlar, Ankara 2003. WADE, C.; FIDIC Introduces the DBO Form of Contract-The New Gold Book for Design, Build and Operate Projects, International Construction Law Review, Vol 25. Part1, 2008, ZEVKL LER, Aydn; zel Bor likileri, 7. Bask, Sekin Yaynlar, 2002,

78

ZET

KOLDA, Buket. FIDIC Kapsamnda Uyumazlklarn zm, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2008. FIDIC (Milletleraras Mavir Mhendisler Federasyonu- Fdration Intrnationale des Ingnieurs-Conseils) 1913 ylnda Belikada kurulmutur. FIDIC, 1957 ylnda inaat projeleri iin standart szlemeler hazrlamaya balamtr. Gnmze dek birok standart szleme yaynlayan FIDIC, 1999 ylnda standart szlemelerinin sistematiinde baz deiiklikler yaparak drt standart inaat szlemesinin yeni versiyonlarn yaynlamtr. Bunlar; Krmz Kitap naat leri Standart Szlemesi, Sar Kitap Mekanik ve Elektrik Proses Tesisleri ve Tasarm Yapm Standart Szlemesi, Gm Kitap Mhendislik/Tedarik/Yapm- Anahtar Teslimi Standart Szlemesi, Yeil Kitap Ksa Szleme Formudur. 1999 ylnda yaynlanan ve FIDIC Gkkua (FIDIC Rainbow) olarak bilinen drt kitapta, uyumazlklarn zmne ilikin yer alan maddelerde esasl deiikliklerle yeni dzenlemeler yaplmtr. Bu tez almasnda FIDIC standart szlemelerinde uyumazlklarn zmne ilikin yer alan dzenlemeler incelenmitir. alma iki ana blmden olumaktadr. Birinci blmde FIDICn yaps, grevleri, amalar, FIDIC tarafndan yaynlanan standart szlemeler ve onlarn hukuk nitelii ve 1999 ylnda yaynlanan yaplan deiiklik ncesindeki uyumazlklarn zmne ilikin dzenlemeler zerinde durulmutur. almamzn ikinci blmnde ise 1999 ylnda yaynlanan ve FIDIC Rainbow (FIDIC Gkkua) olarak da bilinen yenilenmi FIDIC standart szlemeleri esas alnarak, ilgili szlemelerdeki uyumazlklarn giderilmesine ilikin dzenlemeler incelenmitir. Bu inceleme kapsamna uyumazla hangi hukukun uygulanaca ve tahkim yerinin belirlenmesi konular da dhil edilmitir.

79

Anahtar Szckler: 1. FIDIC 2. Krmz Kitap 3. Uyumazlk 4. TMMMB 5. DAB

80

ABSTRACT

KOLDA, Buket. FIDIC Dispute Procedures, Master Thesis, Ankara, 2008. FIDIC (International Federation of Consulting Engineers- Fdration Intrnationale des Ingnieurs-Conseils) was founded in 1913 in Belgium. FIDICs first standard form of contract was published in 1957, since then FIDIC has published several standard contract forms. In 1999, by making systematical changes in the provisions, a completely revised new series of contracts have been published by FIDIC; The Red Book (Conditions of Contract for Construction), The Yellow Book (Conditions of Contract for Mechanical and Electrical Process Plant/Design-Build), The Silver Book (Condition of Contract for EPC/ Turnkey Project), The Green Book (Short Form of Contract) FIDIC, has amended the dispute resolution provisions of the four FIDIC books published in 1999, so called FIDIC Rainbow, with an essential change. In this thesis, dispute resolution provisions of FIDIC standard contract forms are examined in two chapters. First chapter is focused on FIDICs structure, function, purpose, its standard forms of contract and their nature and the dispute resolution procedure stated in the standard forms before the 1999 revision. In the second chapter the dispute resolution provisions of the new FIDIC standard forms, known as FIDIC Rainbow, are analyzed in detail. Furthermore the determination of the place of arbitration and the law to be applied to the relevant dispute is included to the scope of the chapter.

Key Words: 1. FIDIC

81

2. Red Book 3. Dispute 4. TMMMB 5. DAB

You might also like