T.C.

KARA KUVVETLERİ KOMUTANLIĞI

EĞİTİM VE DOKTRİN KOMUTANLIĞI
EĞİTİM YÖNETİCİSİ VE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME OKUL KOMUTANLIĞI
BALGAT/ANKARA

ETKİLİ KONUŞMA VE BEDEN DİLİ

Nahide DAŞLIÇAY
Öğ. Bnb.
AR-GE KISIM AMİRİ

ETKİLİ KONUŞMA VE BEDEN DİLİ

1. GİRİŞ :
Küreselleşme ile gittikçe küçülen
dünyada, insan için gün geçtikçe sınırları
EYLÜL 2003
büyüyen bir toplumsal çevre ilgi, ihtiyaç, istek ve hislerin doğru ifade
oluşmaktadır. Bu çevre ile etkileşim edilmesi, başarılı ilişkiler kurulmasında
içinde bulunmak zorunluluğu, insanlar çok önemlidir. Anlatabilmek sağlıklı
arası iletişimi ön plana çıkarmıştır. iletişim kurabilmenin ön koşuludur.
İletişim, bilginin, fikirlerin, duyguların Kazanılabilecek bir yeterliktir. Duygu ve
ve tutumların simgeler ve semboller düşüncelerin akıcı ve rahat ifade
aracılığı ile iletilmesidir. Dil sözel edilmesi, soluğun ve sesin düzenli, jest
mesajların yapılandırıldığı semboller ve mimiklerin bilinçli kullanılması, süre,
bütünüdür. İnsanlar sözel semboller tonlama, ezgi, ulama, kavşak ve
yardımı ile bilgi ve duygu paylaşımını durakların yerinde ve zamanında
gerçekleştirirler. İletişimde sözel uygulanabilmesi, dili kurallarına göre
sembollerle verilen mesajlar kadar, öğrenmekle olanaklıdır.
sözsüz sembollerle verilen mesajlarda Konuşma eylemi, sesin üç niteliğinin
etkili olmaktadır. Dili etkili kullanabilen, doğru kullanılması ile ilgilidir. Bunlar;
açık, anlaşılır ve akıcı konuşabilen sesin şiddeti, sesin yüksekliği ve sesin
kişiler, kendilerini daha iyi ifade ederler tınısıdır. Sesin bu üç niteliğinin doğru
ve iz bırakırlar. İnsanlar arasında kullanılması, konuşma sırasında duygu
konuşma dışındaki araçlarla ve düşüncelerin net ve anlamlı bir
gerçekleşen iletişime ise sözsüz iletişim şekilde iletilmesini sağlar. Sesin şiddeti,
denilmektedir. Bedenin dili olarak fizyolojik olarak nasıl oluştuğunu, Sesin
nitelendirilen bu iletişim aracı, sözlü yükseklik özelliği, akciğerlerden gelen
mesajları güçlendirmek amacıyla hava basıncının ses tellerindeki titreşim
kullanılabileceği gibi, giyim, kuşam, sayısını, tiz ve pes ses arasındaki
bakış, duruş, jest, mimik, mesafe vb. farklılıkları, sesin tınısı ise akciğerlerden
sembollerle karşımızdaki kişiye iletmek gelen soluğun gırtlakta sese dönüşmesi,
istediğimiz mesajları iletmemize ağız ve burun boşluğunda belli oranda
yardımcı olurlar. Bedenin gönderdiği yankı kazanmasını ifade etmektedir.
mesajları yönlendirmek mümkündür.
İnsanlar etkili konuşma becerisi ve Bir konuşmacının; bulunduğu
bedenleri ile istedikleri mesajları ortama, dinleyici kitlesinin
verebilme yeterliği edinebilirler. kalabalıklığına ve söyleyeceklerinin
içeriğine göre, sesinin şiddetini,
2. ETKİLİ KONUŞMA : yüksekliğini ve tınısını düzenlemesi
Konuşma, bir konunun zihinde gerekmektedir.
tasarlandıktan sonra sözle ifade Kişinin konuşma biçimi, seçtiği
edilmesidir. sözcükler, onları kullanmadaki becerisi,
Konuşma, zihinsel gelişim, kişilik konuşurken takındığı tavır ve ses tonu
oluşumu ve toplumsal ilişkilerdeki, çok önemlidir. İyi bir konuşmada,
iletişim gelişimini sağlayan bir araçtır. kullanılan sözcükler açık ve yerinde
Gündelik yaşamın en önemli olmalı, ifade edilmek istenen fikirleri tam
ihtiyaçlarındandır. verebilmelidir. Kendimizi başkalarına en
iyi biçimde anlatmanın ve başkalarını da
en iyi biçimde anlamanın yolu dili iyi
kullanmaktan geçmektedir.
Konuşmaya başlamadan önce,
Sözcüklerin uygun seçilmesi, mutlaka hedef belirlenmelidir. “Hedefi
yerinde kullanılması, duygu, düşünce, olmayan, nereye nişan aldığını

2
bilemez” sözünü aklımızdan
çıkarmamalıyız. Söz söylemek isteyen
kişi, konusuna hakim olmalı, konuya ait
tüm verileri toplamalı ve fikirleri sırasına
koyarak, tetkik etmelidir. Bilgi sahibi
olunmadan, fikir sahibi olunmaz. Zira
insan, belleğinde bulamadığı şeyleri
izah edemez. Etkili konuşabilme, büyük
ölçüde bilgi, genel kültür ve kelime
dağarcığının zenginliğine bağlıdır.
Kendisini önceden hazırlamayan
insanlar, sohbetlerinde hep aynı hikaye
ve sözleri tekrarlamak suretiyle,
konuşmayı çekilmez hale getirirler.
Ayrıca, her şeyi bilirim iddiasında
bulunan ve bilgiçlik taslayan kişinin
kafası, başkalarının fikirlerine kapalıdır.
Tesadüfen önüne çıktığı mevzuları birer
vesile yaparak ve bunları fırsat bilerek,
üzerinde uzun uzun konuşan kimseler,
sıkıcı bir tablo sergilerler. Bazı insanlar
boş boğaz, saygısız, alaycı, itirazcı,
kibirli, geveze ve dedikoducudur.
Bazıları da toplum karşısında
konuşurken heyecanını kontrol edemez
ve kendisine hakim olamadığı için
çabuk sinirlenir, hiddete kapılır, doğru
dürüst konuşamaz. Bunlar etkili ve akıcı
bir konuşmanın önündeki engellerdir.
Konuşma kusurlarından kurtulmak için
eksersiz yapmak yararlı bir yoldur.
Konuşma bir insanın kişiliğini,
karakterini, kültürünü, terbiyesini ve
eğitimini açıkça ortaya koyar. Bu
konuda atalarımız, “Sorma kişinin
aslını, sohbetinden belli eder”
demişlerdir.
Konuştuğumuz kişiye, devamlı
“anladın mı?, biliyor musun?, tamam
mı?” gibi sorular sormak, konuşma
esnasında, sık sık “şey, eee” gibi
kelimeleri kullanmak, insanı sıkar ve
antipati uyandırır. Anlamı bilinmeyen
kelimeler kesinlikle kullanılmamalı,
kelimeler tam ve doğru telaffuz
edilmelidir. Örneğin, “tavsiye”
denilmesi gereken yerde, “tasfiye” gibi
3
yanlış ifade biçimlerini seçen bir kimse,
çevresinde komik duruma düşer.
Konuşma mantıkî bir sıra içinde,
karmaşaya düşmeden, basit, açık ve
net olmalı süslü, gösterişli, aşırı el kol
hareketleriyle desteklenen konuşma
biçiminden sakınılmalıdır. Özellikle,
mahalli şive, argo ve benzeri konuşma
biçiminden kaçınılmalıdır. Kelimelerin
kullanıldıkları yere ve duruma göre
doğru vurgulanmasından, ses tonuna,
nefesin kontrollü kullanılmasından
mimiklere ve kişinin kültürel birikimine
kadar bir çok özellik konuşmayı etkiler.
İletişim bir başkasının dünyasına
girip, onu anladığını hissetmek ve
onunla güçlü bir bağ kurabilmek
yeteneğidir. Hangi kültürden
olduğumuzun önemi olmaksızın,
dışarıdan gelen etkilere göre
karşımızdakini anlayıp, onunla başarılı
bir iletişim kurabiliriz. Önemli olan
meseleyi anlamaktır. Meseleyi
anlamadan başkalarına anlatmak
oldukça zordur.
İki kişi konuşurken araya girmemeli
ve gizli konuşmalar dinlenilmemelidir.
Kapalı yerlerde başkalarının duyacağı
ve rahatsız olacağı şekilde
konuşulmamalıdır. Sofrada tiksindirici
söz ve hareketlerden kaçınılmalıdır.
Hasta ziyaretlerinde üzücü ve ölüm gibi
konulara girilmemelidir. Bu konuda
atalarımız, “Asılmış adamın evinde
ipten bahsedilmez” demişlerdir.
İnsanlar arası ilişkileri düzenlemede
yerinde bir konuşma, oldukça önemli
etki gücüne sahiptir. Konuşma biçimi ile
insan ilişkilerini yönlendirip, olumlu veya
olumsuz bir yere sürüklemek
mümkündür. İnsan ilişkilerini düzenle-
mede çok önemli olan konuşma
biçiminin gerekli etkiyi yapabilmesi,
nerede, ne zaman ve nasıl
konuşulacağını bilmeye bağlıdır.
 Bireyler, büyükleri ve amirleriyle
konuşurken, ses tonu sakin olmalı,
sitem anlamına gelecek kabalıktan, el
kol hareketlerinden ve yüz
işaretlerinden sakınmalıdırlar. Bir söz
söylenmeden önce, kendimize ve
başkalarına zararı dokunup
dokunmayacağı düşünülmelidir. Her
nerede olursa olsun sorulara mutlaka
yanıt verilmelidir. Konuşma, ilgi çekici ve
gerekli konuları kapsamalıdır.
Ciddi ve resmi davranılması gereken
bir yerde, aşırı samimi, kontrolsüz bir
yaklaşımla konuşmaya başlamak,
kurumun kurallarını küçümseyen
sözcükler seçerek konuşmak iletişime
zarar verir. Bu konuda atalarımız,
“İnsanın alnında karakteri yazmaz,
hareketleri belli eder” demişlerdir.
Kiminle ve hangi ortamda, hangi
kültürde iletişim kurduğumuzu göz
önüne almak gerekir. Konuşmacı,
dinleyicilerin seviyelerine uygun ifade ve
cümleler kullanmalıdır. İki farklı duyum
içinde olan kişilerin ahenkli bir iletişim
kurabilmeleri için özel bir hassasiyet
gereklidir. Örneğin; yeni sohbete
başladığınız kişilerle, genellikle aynı
fikirde olduğunuz konuları konuşmak
daha yerinde olur.
Konuşmada kendimizden ve
geçmişimizden söz etmek yerine,
karşımızdakinin iyi taraflarından ve
ondan edindiğimiz bilgilerden söz etmek
daha uygun olur. Bu konuda atalarımız,
“Sen kendini anlatmayı bırak, onu
davranışların anlatsın” demişlerdir.
Dinlemek, sosyal terbiyenin temel
taşlarından biridir. Karşımızdakine itiraz
etmeden sükûnetle dinlemeli, ne demek
istediğini anlamalı, sonra ona bazı
sorular yönelterek söze başlamalıdır.
Doğru olduğundan emin olsak bile,
kesinlikle fikirlerimizde ısrar
etmemeliyiz. Zira, görüşlerinde çok
4
fazla ısrar edenler, anlaşabilecek çok az
kişi bulurlar.
Başkaları konuşurken ne zaman
söze katılıp katılmamak gerektiğini
ayarlamak, fikrimiz sorulmadan söze
karışmamak gerekir. Bir insanın, nerede
ve nasıl konuşacağını bilmesi kadar,
susmasını da bilmesi gerekir.
Dinleme, titizlik, dikkat ve özen
üstüne kurulmalı, konuşana mümkün
olan ölçüde ilgi ve sevecenlikle
yaklaşılmalıdır. Fikir ne kadar doğru
olursa olsun, karşımızdakine seçme
hakkı tanımalıyız. Konuşmacının sözü
kesilmeden sabırla dinlenmeli ve konu
iyice anlaşılmalıdır. İnsanları anlamak,
onları dinlemekle mümkündür.
Gösterebilecek en büyük nezaket,
dinlemektir. Konuşanı dinlerken, ayağı
sallamak, masaya parmakla vurmak,
kalemle oynamak ve kağıt karıştırmak
gibi rahatsızlık yaratan durumlardan
kaçınmak gerekmektedir. “İki dinle bir
söyle” atasözüne uygun
davranılmalıdır.
Eleştiride olumlu ve olumsuz yönler
birlikte ele alınmalıdır. Yerinde,
yumuşak, anlayışlı ve hoşgörülü bir
konuşma stiliyle sunulan eleştirinin
yapıcı etkisi artabilir.
Başkalarının yaptığı dil bilgisi, kelime
ve fikir yanlışlıklarını düzeltmeye
kalkmamalı ve bunları duymazlıktan
gelmeliyiz. Zira, “Başkalarını kötüle-
mekle sana iyi denilmez” atasözü
unutulmamalıdır.
Konuşma sanatını ve inceliklerini
bilenler, düşündüklerinin hepsini
söylemezler. Fakat, söylediklerini
düşünür de söylerler. Yerinde söz
söylemesini bilen, özür dileme gereğini
duymaz. Bu konuda atalarımız,
“Düşünmeden konuşmak, nişan
almadan ateş etmeye benzer”
demişlerdir.
 Düzenli, güzel ve etkili konuşanlar,
muhatapları tarafından daima saygı
görürler ve sözleri ciddiye alınır.
Rastgele konuşanlar, toplumda ciddiye
alınmazlar ve çevresinde ilgi görmezler.
Lafını ölçen, zaman ve zemine göre
konuşmasını bilen, sabreden daima
kazançlı çıkar. Konuşma insan aklını
kullanma sanatıdır. Konuşma sanatının
gerektirdiği yeterliliği kazanmış insanlar,
aklını ve bildiklerini de en iyi kullanan
insanlardır.
Konuşmanın dinleyiciler üzerinde
yapacağı etki önceden hesaplanmalı,
konuyla ilgisi olmayan sözcüklerden
sakınılmalı, az ve öz konuşulmalıdır. Bu
konuda atalarımız, “Kıymet ve tesir,
çok sözde değil, yerinde ve özlü
sözdedir” demişlerdir.
Her zaman herkesi memnun etmek
mümkün değildir. Ancak, insanları
memnun edecek şekilde, nazik bir dille,
konuşmak gerekmektedir. Tatlı dili
olanların dostları her gün artar.
Unutulmamalıdır ki, öğrenilmesi
gereken ilk dil, tatlı dildir. Bu konuda
atalarımız, “Kişinin kıymeti, dilinin
altında ve kaleminin ucunda gizlidir.
Onu söz ve yazı ile açığa vurur”
demişlerdir.
Kısaca konuşma sanatı, sükunetle
ve ustaca, yerinde ve zamanında,
anlaşılır ve inandırıcı bir şekilde
söylenen sözlerden ibarettir denilebilir.
Toplumdaki rolü ve statüsü ne olursa
olsun herkes, iş ve uğraşısının
gerektirdiği konuşmaları yapmak
durumundadır. Duyguların düşüncelerin,
yaşananların başkalarına sözle
iletilmesi olan konuşmanın birtakım
unsurları mevcuttur.
a. KONUŞMANIN UNSURLARI
ŞUNLARDIR :
(1) Ses
(2) Telâffuz
5
(3) Konuşma dinamiği (duygu,
düşünce, istek)
(4) Kelime hazinesi
(5) Üslûp
Bu unsurları kısaca inceleyelim:
(1) Ses : Hava titreşimlerinin
kulakta duyulanı olan ses, diyafram,
kaburga ve göğüs kafesi, ciğerler,
nefes borusu, gırtlak, dil, dişler gibi
organların katkısıyla kendiliğinden
oluşan karmaşık işlemler sonucunda
meydana gelir. Her sesin çıkışında
bu organların gerilme, duraklama ve
çözülme faaliyeti oluşur. Yapılan
araştırmalar ses ile kişilik arasında
bir ilişkinin bulunduğunu
göstermektedir. Nitekim kendimiz
görünmesek de sesimiz bizim kim
olduğumuzu açıkça ortaya
koymaktadır. Kaliteli bir seste şu
faktörlerin bulunması gerekmektedir.
(a) İşitilebilirlik
(b) Akıcılık
(c) Hoşa giderlik
(d) Anlamlılık
(2) Telâffuz : Birtakım simgelerin
itibarî anlamlar yüklenerek ses hâlinden
kelime hâline getirilmesine telâffuz
denilmektedir. Ses simgelerine yüklenen
itibarî anlamların karşımızdakiler
tarafından doğru ve tam olarak
anlaşılabilmesinin ön şartı doğru
telâffuzdur. Konuşma eğitiminde en çok
üzerinde durulması gereken
hususlardan birisi telâffuzdur. Vücut da
bulunan fizikî noksanlıklara dayalı
telâffuz hatalarının hemen hemen
tamamı iyi bir eğitimle düzeltilebilir.
Telâffuz hataları ile dolu bir konuşmanın
inandırıcı ve etkili olması mümkün
değildir.
(3) Konuşma Dinamiği (duygu,
düşünce, istek) : Dilin en büyük
fonksiyonu “insanlar arasında anlaşma
vasıtası” olmasıdır. İnsanların duygu, (3) Modern toplum yaşantısının
düşünce ve isteklerini dile getirmede dil gerektirdiği bütün konuşma tür ve
önemli bir araçtır. İşte bu unsurlar şekilleri insanlara kazandırılmalıdır.
konuşmanın da dinamiğini oluştururlar. (4) Bireyler küçük yaşlardan
(4) Kelime Hazinesi : İnsanlar itibaren, karşılaşacakları değişik kitleler
içinde bulundukları topluluğun maddî ve karşısında, nasıl konuşacakları
manevî değerlerini benimseyerek o konusunda eğitilmelidir. Konuşma
topluluğa mensup olduklarını eğitimi tek ve standart bir şekilde
düşünürler. İnsanlara aidiyet duygusunu verilmemelidir. Bu eğitimin sosyal
veren, o insanların kelime servetlerinde sınıflara ve yaş gruplarına göre
bulunan kelimelerin taşıdıkları değişmesi gerekmektedir. Bu hususlara
anlamlardır. Bu kelimeler aynı zamanda dikkat edilmeden verilecek genel bir
insanların geçmişleri ile gelecekleri eğitim formasyonu, fertlerin normal
arasında bir köprüdür. konuşma alışkanlığı kazanmalarını
sağlamanın dışında başka bir şey
(5) Üslûp : Duygu ve düşünce-
lerin ifade şekli diye kısaca kazandırmayacaktır. Tekamül etmiş,
gelişmiş bir dil zevkinin ve konuşma
tanımlayabileceğimiz üslûp konuşma
alışkanlığının kazanılmasında ferdî
eğitimi sırasında kontrol edilmesi
yeteneklerin ve sahip olunan kültürel
gereken bir unsurdur. Konuşmanın
yapının göz önünde bulundurulmasının
amacı muhatabımıza derdimizi
büyük önemi vardır.
anlatmak ya da bir maksada erişmek
olduğuna göre istediğimiz sonucu (5) Konuşma eğitiminde yıkıcı
alabilmek için nasıl bir üslûp değil yapıcı olunması gerektiği mutlaka
kullanmamız gerekeceğine de karar öğretilmelidir. İlgi çekebilmek için bayağı
verebilecek durumda olmalıyız. ve sıradan şeyleri anlatmak gibi bir
kolaycılığın içine kesinlikle
b. KONUŞMA EĞİTİMİ
girilmemelidir.
ESNASINDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKEN HUSUSLAR : (6) Konuşma eğitimi sırasında
konuşmaya mutlaka çok iyi
(1) Konuşma da diğer dil
hazırlanmanın gerektiği öğretilmelidir.
sanatları gibi eğitim yoluyla
Konuşmanın temel unsurları ile yan
geliştirilebilir. Eğer eğitim ciddî ve
unsurları belirlenmeden, nerede ne
sağlıklı değilse ileri yaşlarda konuşma
kadar bahsedileceği tespit olunmadan
yeteneğinin gelişmesi güç olmaktadır.
yapılacak konuşmanın başarısız olacağı
Yine konuşma eğitimi sadece bir
anlatılmalıdır. Bu eğitim sırasında
öğretim şeklinde değil, yeri geldikçe
konuşmacıya, hitap edilecek topluluğun
oyun, uygulama ve eğitim şeklinde
eğitim seviyesini, özel ilgilerini vs.
verilmelidir. Konuşma eğitiminde çok
dikkate almalarının gerekliliği de
yaygın olan “K-Ö-K” formülüne (Konu-
öğretilmelidir.
Önemi-Konuşmacı) uygun eğitim
yapılmalıdır. Günümüzde radyo ve TV
kanallarının çoğalması, özel sektörde
(2) Konuşma eğitiminin asıl
pek çok işverenin güzel ve doğru
amacı kişinin duygu ve düşüncelerini
konuşan personel çalıştırmak istemesi
rahatlıkla ifade edebilmesini
gibi sebeplerle güzel konuşma eğitimi
sağlamaktır. Dolayısıyla konuşma ile
veren kurslar düzenlenmeye
sosyalleşme arasındaki doğrudan ilişki
başlanmıştır. Devlet okullarında
göz ardı edilmemelidir.

6
verilemeyen bu eğitim daha çok tiyatro
sanatçıları ve tecrübeli spikerler
tarafından verilmektedir.
Gençlerin toplum içinde sağlam bir
yer edinebilmeleri ve mesleklerinde
başarılı olabilmeleri için konuşma
eğitiminin istenilen seviyede ve amacına
uygun olarak yapılması gerekmektedir.
Etkili ve güzel konuşma; yerine,
zamanına, kişisine uygun olarak yapılan
konuşmadır. Neyi, nerede, ne zaman,
kime nasıl söyleyeceğini bilen bir kişinin
güzel konuşmayla ilgili önemli bir
problemi yok demektir. Hazırlıklı veya
hazırlıksız herhangi bir sözlü anlatımın
güzel ve etkili olması, konuşma
yanlışları yapılmamasına bağlıdır. Şu
hâlde, güzel konuşmayı içinde
konuşma yanlışlarının olmadığı sözlü
anlatım şeklinde tanımlamak da
mümkündür.
c. KONUŞMA YANLIŞLARI :
Konuşma yanlışları çevreye,
eğitime, dilin kurallarını bilme
seviyesine, alışkanlıklara ve kişiye göre
değişmekle birlikte bunları;
(1) Alışkanlıklardan kaynaklanan
davranışlarla ilgili konuşma yanlışları,
(2) Söyleyiş tarzıyla ilgili konuş-
ma yanlışları,
(3) Konuşma kurallarını bilme-
mekten kaynaklanan konuşma
yanlışları, olmak üzere üç başlık altında
toplamak mümkündür.
(1) Alışkanlıklardan Kaynakla-
nan Davranışlarla İlgili Konuşma
Yanlışları : Kişinin çevresindeki diğer
insanlarla (sözlü olarak) sağlıklı bir
iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve
anlayışının payı büyüktür. Can
çıkmadan huy çıkmaz atasözünde
güzel bir şekilde ifadesini bulan bu
gerçeğin güzel konuşma ile çok
yakından ilgisi vardır. Çünkü, aşağıda
7
bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların
pek çoğu kötü huylar ve alışkanlıklarla
ilgilidir.
(a) Kibirlenmek: Kişinin
kendini diğer insanlardan üstün
görmesi, onlara tepeden bakması,
gururlanması demektir. Kibirli insanlar,
ister istemez bu huylarını
konuşmalarına da yansıtırlar.
Başkalarına saygı göstermedikleri için
kendileri de saygı görmezler. Toplum
içinde sevilmeyen bu kişilerle kimse
muhatap olmak istemez.
“Hep ben bilirim, sen bir şeyden
anlamazsın, en iyisini ben yaparım, o da
bir şey mi, benim dediğim doğrudur”
tarzındaki ifadeler kibirli insanlara özgü
sözlerdir. Bunlar iletişimde engel
oluştururlar.
(b) İlgisizlik : Her şeyin en
doğrusunu bildiğini iddia eden insanlar,
başkalarının fikirlerini önemsemez ve
onları dinlemezler. Böyle insanlar yerli
yersiz sorularla ilgisizliklerini ve
konuşana olan saygısızlıklarını
göstermiş olurlar. İlgisizlik zihin
dağınıklığının ve alt yapı yetersizliğinin
bir sonucu olarak da gerçekleşebilir.
(c) Konuşanın Sözünü
Kesmek : Birisi konuşurken araya
girmek, sorular sormak, sabırsızlık
göstermek, itiraz etmek, sözünü kesmek
ile ilgili bir davranış yanlışıdır. Birini
dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir.
Bunlar, kişinin sözünü tamamlaması
beklendikten sonra uygun bir dille
sorulmalıdır. Özellikle televizyonlardaki
bazı tartışma programlarında
muhatapların birbirlerini dinlemeyerek
bir an önce kendi söyleyeceklerini
bitirme yarışına girmeleri sırasında
sergiledikleri tutum, bu konunun ilginç
örnekleri arasındadır. Böyle bir anlayışla
yapılan tartışmanın seyirciler tarafından
beğenilmeyeceği de bir gerçektir.
 (ç ) Kendini Yetersiz
Görmek : Kendini beğenmek kadar
olmasa da kendini yetersiz görmek de
bir davranış yanlışıdır. Çünkü başarılı
bir konuşmanın temelinde kendine
güven duymak vardır. “Ben yapamam,
ben bilmem, ben bu işin üstesinden
gelemem” gibi yanlış telkinler kişiyi
başarısızlığa sürükleyen olumsuzluk-
lardandır.
(d) Alay etme alışkanlığı :
Başkalarını hafife alarak onları toplum
içinde güç duruma düşürmek, kişilerin
fizikî yapıları için hoş olmayan sıfatlar
kullanmak, birtakım eksiklikleri güzel
olmayan bir üslûpla söylemek alay etme
alışkanlığıyla ilgilidir. “İstediğini
söyleyen istemediğini işitir.” sözünü
her zaman hafızada tutmakta yarar
vardır.
(e) Boşboğazlık : Söylen-
memesi gereken bir sözü yerli yersiz
söyleme alışkanlığıdır. Böyle kişiler iyi
niyetli bile olsalar toplum içinde yalnız
kalmaya mahkûmdurlar. Çünkü bunların
çevresindeki insanlar şimdi bu yine bir
boşboğazlık yapacak diye âdeta diken
üstünde olurlar.
(f) Gevezelik : Bir anlamda
başkalarına konuşma hakkı tanımayan,
ilgili ilgisiz sürekli olarak ben
konuşayım, bu konuya bir açıklama da
ben getireyim anlayışıyla sözü
gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya
koyduğu bir davranış yanlışıdır. Geveze
insanlar, çoğu zaman ölçüyü kaçırarak
dinleyenleri sıktıkları için toplum
tarafından sevilmezler.
(g) Usulsüz Eleştiri
Yapmak : Başkalarına ait düşüncelere
her zaman katılma gibi bir zorunluluk
olmamakla birlikte katılmadığımız
fikirlerle ilgili eleştirileri de söylemenin
uygun bir yolu vardır. Sıra
gözetilmeden, saygısız bir üslûpla, kaba
sözlerle yapılacak eleştiri, elbette
8
konuşma kurallarını bilen, aydın bir
insanın sergileyeceği tavır değildir.
“İğneyi kendine çuvaldızı
başkasına batır” sözündeki incelik,
ölçü olarak alınmalıdır.
(ğ) Yapmacıklık : Kişinin
tavırları, kıyafeti, konuşmaları, anlayışı,
düşünceleri, yetiştiği ortamla, aldığı
eğitimle, kültürle uyum içinde olmalıdır.
Mevlânâ’nın ifadesiyle “kişi ya olduğu
gibi görünmeli ya da göründüğü gibi
olmalıdır” Aksi hâlde insan, bülbülü
taklide çalışan karga gibi gülünç bir
duruma düşer. Bu sebeple yapmacık
tavırlardan vazgeçmek gerekir. Zaten
konuşmada inandırıcı olmanın yolu da
samimiyetten geçmektedir.
(h) Bencillik : Sürekli olarak
kendi nefsini ön plânda tutan, hemen
her işte kendi çıkarları doğrultusunda
hareket eden, hep ben diyen, her
konuda kendini ön plana koymaya
çalışan kişilerin ortaya koyduğu
davranış şeklidir. Bu anlayıştaki kişilere
güvenilmez. Bunlarla kolay kolay
arkadaşlık kurulmaz. Basit bir şekilde
örneklersek, bir ekmeği bölüşmek
gerektiğinde bir bakınız, arkadaşınız
ekmeğin ne kadarını size ne kadarını
kendisine ayırıyor. En küçük bir menfaat
söz konusu olduğunda bencillik
kendisini gösterecektir.
(ı) Övünmek : Kişinin diğer
insanlardan farklı ve üstün yönlerini ön
plâna çıkarmaya çalışması övünmektir.
Konuşma, başkalarına övünmek ya da
başkaları tarafından övülmek
düşüncesiyle yapılmamalıdır. “Ali’nin
boyu kısadır” demenin “Ben ondan
uzunum” anlamına geleceği de
unutulmamalıdır.
(i) Dedikodu Etmek : Basit
ruhlu insanların eğlencesi olan
dedikodu, konusu kınama ya da
çekiştirme olan konuşmadır.
Dedikoducu kişiler, birinin arkasından
konuşarak onu kötülemeye çalışırlar,
kınarlar, kendilerinin öyle olmadığını
anlatmaya çalışırlar. Fakat bu arada
konuştukları kişiye “Bak ben senin
yanında falancayı nasıl
çekiştiriyorsam seni de başkasına
öyle çekiştiririm” mesajını verdiklerini
unuturlar.
(j) Kesin Konuşmak : “bilmem
Başkalarının düşüncelerine saygı
duymayan, kendi düşüncesini ister
doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye
çalışan, kestirip atma alışkanlığında
olan, hoşgörüye tahammülü olmayan
kişilerin ortaya koyduğu davranış
yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır.
Özellikle tam olarak bilinmeyen konular
hakkında bu anlayışla fikirler yürütmek,
haberler vermek, zaman zaman kişiyi
yalancı durumuna da düşürür. Meselâ,
“Türkçe Sözlük’ün son baskısında
95.000 kelime vardır” cümlesine ilâve
edilecek “zannedersem, yanılmıyor-
sam, herhâlde” gibi bir kelime kişiyi
yanlış bilgi vermekten, yalancı
durumuna düşmekten kurtaracaktır.
(k) Sert Konuşmak : Kişinin
birilerine karşı kendini daima güçlü,
haklı, kabadayı göstermek ister gibi bir
anlayışla ve sert bir ses tonuyla,
birilerini tehdit eder gibi konuşması da
bir davranış yanlışıdır. Yanlış bir
düşünce ne kadar kaba, sert bir üslûpla
söylenirse söylensin doğru olamaz,
kişiyi haklı çıkarmaz, sadece konuşanın
ne kadar kaba birisi olduğunu gösterir.
(2) Söyleyiş Tarzıyla İlgili
Konuşma Yanlışları : Etkili ve güzel bir
konuşmada konunun içeriği kadar
söyleyiş tarzı da önemlidir. Neyi, ne
zaman, nerede, nasıl söyleyeceğini
bilmeyen bir kişinin güzel konuşması
çok zordur. Herhangi bir isteğin
ifadesinde, seçilen kelimelerin ve
söyleniş tarzının kişiler üzerinde farklı
etkiler uyandıracağı unutulmamalıdır.
9
Konuşmanın etkisini azaltan ve
ahengini bozan söyleyiş tarzıyla ilgili
bazı yanlışlıklar aşağıda sıralanmıştır:
(a) Aynı Kelimeleri Tekrar-
lamak : Konuşma sırasında hiç
gerekmediği hâlde kelimeleri aynen
tekrarlamak, dinleyenlerin dikkatini
çekecek sıklıkta “anlaşıldı mı”,
anlatabiliyor muyum”,
“binaenaleyh”, “çocuklar”, “efendi-
me söyleyeyim”, “sana bir şey
söyleyeyim mi”, “demem o ki”,
“evet”, “işin garip tarafı”, “sizin
anlayacağınız”, “şey”, “yani”... gibi
sözleri tekrarlamak anlatım ve söyleyiş
güzelliğini bozar.
(b) Söyleyiş Yanlışları
Yapmak, Anlamsız Sesler Çıkarmak :
Güzel bir konuşmada vurgu ve
tonlamanın doğru yapılması kadar
kelimelerin doğru telâffuzu da önemlidir.
Bazen yanlış söylenen bir kelime,
anlamı bilinmeden kullanılan bir söz,
konuşmacının eğitim durumu, anlayışı,
görgüsü hakkında fikir vermeye
yetecektir.
Başka dillerden Türkçe’ye giren
kelimelerin söylenişine özellikle dikkat
edilmelidir. Aksi hâlde söylenmek
istenenle söylenen birbirinden farklı
olabilir.
Konuşmacı anlatacağını geveleme-
den açıkça söylemeli, sözü gereksiz
yere uzatarak dolambaçlı yolları tercih
etmemelidir.
Hatırlanamayan sözlerin yerine
bilerek veya bilmeyerek “aaa..., eee...,
ııı..”. gibi anlamsız sesler çıkarmak
veya arada boşluklar bırakmak
konuşmanın ahengini bozan diğer
yanlışlıklardandır. Biraz çaba göstererek
bu olumsuzluğun önüne geçmek
mümkündür.
Ses tonu, konuya ve konuşmanın
yapıldığı yere göre ayarlanmalıdır.
Gereksiz yere bağırmak veya zor işitilen ne kadardır gibi soruların cevaplarını
bir sesle isteksiz bir ses tonuyla bilmeyenlerin yapacağı sunuş
konuşmak, sunuşun etkisini azaltır. konuşmalarında, plânsızlıktan kaynak-
lanan yanlışlıkların olması kaçınıl-
(c) Argo Sözleri Kullanmak
mazdır.
ve Kaba Konuşmak :Türkçe Sözlük’te;
kullanılan ortak dilden ayrı olarak aynı Toplumda sevilmek ve sayılmak,
meslek ya da topluluktaki insanların kendini dinletmek, aranan bir kişi olmak,
kullandığı özel dil ya da sözcük konuşma kurallarını iyi bilmek ve bu
dağarcığı; serserilerin, külhanbeylerinin kuralları başarılı bir şekilde uygulamakla
kullandığı söz ya da deyim olarak mümkündür.
tanımlanan argo -özgünlüğü korumak d. KONUŞMA İLE İLGİLİ ÖZLÜ
gereken durumlar dışında- edebî dilde SÖZLER :
asla kullanılmamalıdır. Bir de buna kaba
sözler, küfürler eklenecek olursa Az düşünen çok konuşur.
konuşma, edep sınırlarının dışına taşar. Önce düşün sonra söyle.
Kendisine ve çevresindekilere saygısı
olan aydın bir insanın konuşmasında Kimin söylediğine değil, ne
argoya ve kaba sözlere rastlanmaz. söylediğine bak.
(3) Konuşma Kurallarını Bil- Öfkeli konuş göreceksin ki,
memekten Kaynaklanan Konuşma pişman olacağın en güzel konuşmayı
Yanlışları : Güzel ve etkili konuşma yapacaksın.
kurallarını bilmeyen, bu konuda Söylediklerinizi duyurmak için, hiç
deneyimi olmayan, konuşma sırasında kimsenin kolundan tutmayın, çünkü
yapılan yanlışlıkların neler olduğundan insanlar sizi dinlemeye istekli değillerse,
habersiz bir konuşmacının başarılı bir onları tutacağınıza çenenizi tutmanız
sunuş yapamayacağı, konuşmasının daha iyi olur.
yanlışlarla dolu olacağı muhakkaktır.
Konuşmacı, karşılaştığı kötü örnekleri Söz yaş deriye benzer, nereye
kendisine devamlı ölçü kabul ederse çekersen oraya gider.
başarılı olamaz. Söze iyi başlayın iyi bitirin, arasını
(a) Üslûp Yanlışları : Yeri- ne ile doldurursanız doldurun.
ne, kişisine, zamanına ve konusuna İstediğini söyleyen, istemediğini
göre nasıl konuşacağını bilmeyen bir işitir.
şahsın, asker arkadaşıyla konuştuğu
Saygısız ağız, anahtarsız açılır.
şekilde amiriyle konuşmasını yadırga-
mamak gerekir. Konuşma türlerini ve Herkes ancak anladığını duyar.
bunların özelliklerini bilmeyen bir Herkese anlayabildiği kadar
konuşmacı, kime nasıl hitap edeceğini; söyleyiniz.
panelde nasıl, forumda nasıl, açık
oturumda nasıl konuşulacağını bilmezse Dinlemekten akıl, söylemekten
üslûp yanlışları yapacaktır. pişmanlık doğar.
(b) Plânsızlık : Bir dinleyici Dilin söylediği iyi söz, akar su
grubu önünde yapılan sunuş gibidir. Nereye akarsa orada çiçek açar.
konuşmaları, konuşma plânı yapmayı Kelimeler değil onu söyleyen ağız
gerektirir. Konuşma plânı nedir, nasıl önemlidir.
yapılır, plânda nelere dikkat edilir, süre

10
 Laf bilirsen söyle, seni ibret
alsınlar; laf bilmezsen sukut et, seni
adam sansınlar.
Dil keskin kılıçtır, kan akıtmadan
adam öldürür.
Acı söz insanı dinden çıkarır, tatlı
söz yılını deliğinden çıkarır.
Sözün bütün gayesi, anlaşmaktır.
İnsanlar sadece söylediklerinden
değil, söylemesi gerekirken söyleme-
diklerinden de sorumludur.
Dil söyler saklanır, baş belaya
katlanır.
Söylenecek yerde susmak, su-
sulacak yerde konuşmak akıl hafifliğini
gösterir.
Bir insanın zekâsı, vereceği
karşılıklarla değil, soracağı sorulardan
anlaşılır.
Cevabını duymak istemediğin
soruyu sorma.
Kötü söz duyanları düşman eder,
ederse insanı söz sultan eder.
Ne yumruktan ne kılıçtan iz kalır,
İnsan ölür arkasından söz kalır.
(Kutadgu Billig)
Sözünü bilen kişinin, yüzünü ak
ede bir söz, sözünü pişir diyenin, işini
sağ ede bir söz.
Söz ola kese savaşı, söz ola
kestire başı, söz ola ağulu aşı, bal ile
yağ ede bir söz.
Kişi, bile söz demini, demeye
sözün kemini, bu cihan cehennemini,
düzelte bir güzel söz. (Yunus
Emre)
3. BEDEN DİLİ :
İnsanlar konuşarak anlaşmayı
geliştirmeden önce, beden dilleriyle
anlaşırlardı. Beden dili insanların ilk
anlaşma aracı ve ilk dili olmuştur.
11
Bedenlerinin dili aracılığıyla insanlar
duygularını, düşüncelerini, isteklerini,
ihtiyaçlarını ve ruhsal zenginliklerini
başka insanlarla paylaşmışlardır.
Hiç kimse beden dilinin ifadelerinden
kaçamayacağı veya bunu bastırama-
yacağı için, bu dili öğrenmeye çalışmak
çok yararlıdır. Böylece, kendi dünyamızı
yansıtma biçimimiz hakkında ve birlikte
yaşadığımız insanların iç dünyalarıyla
ilgili önemli bilgilere sahip oluruz.
Bireylerin beden dilleri, onların
sosyal statüleri, grup içi hiyerarşideki
yerleri ve toplumsal konumları hakkında
önemli ip uçları taşımaktadır. Beden
dilinin kelimelerden çok daha kolay
anlaşılma özelliği söz konusudur. İnsan
hayatı boyunca çoğunlukla farkında
olmaksızın günlük beden dilini son
derece etkili olarak kullanır. Ancak
bedenini, kelimeleri kontrol ettiği gibi
kontrol edemez. Bedenimiz olaylara
veya durumlara karşı çok daha fazla
kendiliğinden tepkiler verir. Gerçek
duygu ve düşüncelerimizi kelimelerin
arkasına gizlemek belki mümkündür,
ama beden dilimizi gizlememiz çok kere
mümkün değildir. Bedenimiz çok etkili
bir iletişim aracıdır.
a. Davranışımız İç Dünyamızı
Etkiler : İnsanlar büyük çoğunlukla
içlerinden geldiği gibi davrandıklarını
düşünürler. Oysa yakın zamanda
yapılan araştırmalar, “İnsanların
hissettikleri gibi davranmaktan çok,
davrandıkları gibi hissettiklerini”
ortaya koymuştur.
Canı sıkılan bir insanın kaşları çatık,
yüzü asık, omuzları düşük ve merkezi
kapalıdır. Hepimiz sık sık sebepsiz bir
can sıkıntısı yaşarız. Oysa çok kere
kaşlarımızı çattığımız, yüzümüzü
astığımız ve omuzlarımızı düşürüp,
merkezimizi kapattığımız için canımızın
sıkıldığını düşünmeyiz. İnsan hangi
davranışı yansıtırsa, bir süre sonra
beden kimyasında meydana gelen c. Aile İçindeki Beden Dili :
değişikler sebebiyle o yönde duygular Beden dilimizle verdiğimiz mesajlar
yaşamaya başlar. Sıkıntılı bir insan gibi insanlarla anlaşmamızda en temel
davranmak iç sıkıntısının artmasına araçtır. Hem yakın çevremizde, hem
sebep olur. daha geniş sosyal hayatımızda hem de
farklı ülke insanları ile ilişkilerimizde
b. İletişimde İlk Dakika Önemlidir:
öncellikle beden dilimizi kullanırız ve
Karşı karşıya gelen iki kişi arasındaki ilk
onların beden dilleri ile anlattıklarını
etkileşim, iletişim sürecinin önemli bir
çözmeye çalışırız.
belirleyicisidir. Bu etkiyi yaratan
faktörler, karşılaşan kişilerin beden Yakın arkadaşlarımıza, eşimize,
dilinde kullandığı kelimelere ve kişinin çocuklarımıza duruşumuz veya
taşıdığı bütün aksesuarlardan içinde bakışımızla düşündüklerimizi hissettir-
bulunduğu fizikî ortam nesnelerine meye çalışırız. Büyük çoğunlukla onlar
kadar geniş bir dağılım gösterir. da bu mesajları alır, düşünce ve
duygumuzu anlarlar. İletişim
İşte bütün bu faktörlerin bileşkesi
“algılayan kişinin” değerlerinde bir yer kurduğumuz kişilerle kültürümüzdeki
ortak özellikler ne ölçüde fazlaysa
bulur ve o çerçeve içerisinde
birbirimizin beden dilini anlamamız da o
yorumlanır. Algılayanın kişisel özellikleri
kadar kolaylaşır. Bu nedenle kişinin
ve toplumsal normları ile kalıplaşmış
yaşadığı en dar çevre olan aile içinde
olan yargıları, etkileşim verilerine bağlı
beden dili etkili biçimde yoğun olarak
olarak iletişimin ilk anında bir “karar”
kullanılır.
verdirir ve insan karşısındaki kişiye
zihninde var olan bir etiket yapıştırır. Bu “Ne hissettiğimi, ne dediğimi
karar olumlu veya olumsuz olabilir. anla” anlamına gelen jest ve
mimiklerimiz yakın arkadaşlarımız,
“Duruşundan hiç hoşlanmadım”,
dostlarımız, eşimiz özellikle de
“Bakışını sevmedim”, “Bir görüşte
çocuklarımızla olan iletişimimizde büyük
kanım ısındı”, “Ben onu gördüğüm
yer tutar. İnsan önce beden diliyle
an işe yaramaz olduğunu
anlaşmayı bekler. Bu durum
anlamıştım” gibi değerlendirmeler o
istediğimizin yapılmadığı ve olumsuz bir
kişi ile gelişecek iletişimin temelini
duyguyu konuşmak istemediğimiz
oluşturur. Yalnız bu kararlarımız her
durumlarda daha belirginleşir. Özellikle
zaman böylesine açık ve bilinçli
yakın ilişki içinde olduğumuz kimselerle
olmayabilir. Kişi bunları bilinç düzeyine
kurduğumuz iletişimde gözümüzün içine
çıkartsa da, çıkartmasa da, ilk
bakılmasıyla ne demek, ne yapmak
algılarımızın oluşturduğu yargının,
istediğimizin anlaşılmasını bekleriz. Bu
iletişim biçimimizde ve o kişiye
tür küçük işaretlerden çıkartılan
atfettiğimiz değerde önemli bir rol
anlamlar, ilişkinin olumlu veya olumsuz
oynadığı bilinmelidir.
yönde gelişmesini belirlemek açısından
büyük önem taşır.

12
 ç. Kültür Beden Dilini Etkiler :
Kültürel farklar arttıkça, ilişki
kurduğumuz yabancılarla ve
çevremizdeki insanlarla anlaşabilmemiz,
onların duygu ve düşünce akışını
değerlendirebilmemiz zorlaşacaktır.
Örneğin, Washington’da büyük bir
markette, ne olduğunu anlamadığımız
bir malı rahatça çevirip incelemek
isterken, bir market görevlisi yakınımıza
gelip orada bir başka işle uğraşsa,
bundan huzursuzluk duyarız. Çünkü
ülkemizde böyle bir durumda,
bulunduğumuz yere gelen bir market
görevlisi paketleri karıştırdığımızı
görünce bize “Ne arzu etmiştiniz?”
diyerek müdahale edebileceği gibi “Her
şeyi karıştırmayın!” gibi bir uyarıda da
bulunabilir. Ya da dünyanın öbür
ucunda, Japonya’da alışveriş merkezine
giren bir Türk bu kez, göz göze geldiği
her mağaza görevlisinin önünde yerlere
eğilmesini hayretle izler ve belki de bir
süre kendisiyle nasıl bir ilişki kurulmak
istendiğini anlayamaz.
d. Benzerliğin Sınırları : Günü-
müzde farklı toplumlara ait insanlar
birbirleriyle oldukça çabuk ve kolay ilişki
kurabilmektedir. Televizyondaki dizilere
bakıp, kendi yaşantımızı batı yaşama
biçimiyle özdeş görebilir, bir sokak
kahvesinde bir Avrupalı veya
Amerikalıyla yüzeysel bir dostluğu
kolayca başlatabiliriz.
Farklı kültürlerdeki insanlar
teknolojinin sunduğu olanaklardan
yararlanırken, ortak beden dilleri
kullanırlar. İnsanlar nerede yaşarsa
yaşasınlar benzer şekilde asansöre
biner, tenis oynar, bilgisayar ve araba
kullanırlar. Aynı zamanda biyolojik
kökenli beden dilinde de birçok ortak
nokta vardır. Ortak yaşantı olarak öfke,
sevinç veya şaşkınlık gibi duygular
yaşanır. İşte ortak yaşanan bütün bu
duygularda bile, bizim dışımızdaki
kültüre ait olanı anlamayı zorlaştıran,
13
bizden olanı daha kolay ve rahat
anlaşılır yapan ayrıntılar bulunur.
Beden dilindeki en benzer ifadeler
canlılığı ve iç dengeyi korumaya dönük
temel psikolojik durumlarla ilgilidir.
Korku, kızgınlık, hüzün, nefret,
mutluluk, dikkat, ilgi, uyku, gerginlik,
şiddet bu durumların en belirgin
olanlarıdır. Bu genel durumların dışında
kültüre özgü ve o toplumun belirleyici
beden dili özelliklerinin bir başka toplum
tarafından kısa bir sürede
benimsenmesi mümkün olmaz. Başka
bir topluma ait geleneksel kültür, ödünç
alınarak yaşanamaz.
e. Jestler ve Mimikler : Jestler ve
mimikler diğer kişilere görsel sinyaller
gönderen hareketlerdir. Bizim bir jestten
söz edebilmemiz için yapılan hareketin
bir başkası tarafından görülmesi ve
yaşadığımız duygu ve düşünceyle ilgili
bir bilginin karşımızdaki kişiye iletilmesi
gereklidir. Aslında her bir jest, düşünce
ve duygu ürünü olduğu için doğal olarak
bu özelliklerini barındırır.
Yüz kaslarının anlatım amaçlı
kullanımı mimikleri, baş, el, kol, ayak,
bacak ve bedenin kullanımı da jestleri
oluşturur. Jest ve mimikler "esas" ve
"ikincil" olarak ayrılır. Esas jest ve
mimikler, düşünce ve duygularımızı
destekleyen, onları somutlaştıran
hareketlerimizdir. Örneğin, sohbet
sırasında göz kırpma, baş sallama,
kolları açma gibi işaret ve hareketler
iletmek istediğimiz ve programladığımız
bir mesajı içeren jestlerdir.
Öte yandan kendiliğinden gelen ve
hiç beklemediğimiz bir anda bizi
yakalayan esneme ve hapşırma gibi
durumlarda bile jest söz konusudur.
Esas olarak anlatıma katkıda
bulunmayan ve kendiliğinden refleks
olarak ortaya çıkan bu hareketlere ikincil
jest ve mimik denir.
 Bu iç tepkilerle ortaya çıkan ikincil
jestler, ortamın özelliklerine göre
giydirilmeye ve şekillendirilmeye
başlarsa esas jestlere dönüşmesi
ortama, kişinin içinde bulunduğu ve
birlikte olduğu kişilere karşı takınmak
istediği tavra bağlıdır. Bu jestlerin
bazılarını bastırmak, bazılarını da en
açık biçimde ortaya koymak eğilimi
vardır. Bir konser salonunda insan
hapşırığını tutmaya çalışır ve özür diler
bir ifade takınır, ancak istemediği halde
eşi camları açmışsa ve bundan rahatsız
oluyorsa hapşırması çok daha farklı
olur. Açık, net ve mümkün olduğunca
şiddetli olan hapşırık artık ikincil jest
olmaktan çıkar.
Baş ile selam vermek veya el
sallamak gibi hareketlere esas jestler
denir. Esas jestler başlangıçtan
bitişlerine kadar iletişimin bir
parçasıdırlar. Esas jestlerle ikincil
jestleri ayırt etmek için kendi kendimize
şu soruyu sorabiliriz. “Eğer ben yalnız
olsaydım bu hareketi yapar mıydım?”
Cevabımız “Hayır” ise bu hareketimiz
esas jesttir. Cevabımız “Evet” ise
hareketimiz kendiliğindedir ve ikincil
jestler grubuna girer.
f. İkincil Jestler : İkincil jestlerin
pek çoğu esas olarak sosyal değildir.
Çünkü bunlar bedenin rahatı, temizliği
ve kaşınma gibi kendiliğinden olan
ihtiyaçları ile ilgili hareketlerdir. Vücut
bakımımızı ve rahatlığımızı ovarak,
silerek, kaşıyarak yaparız, yeriz, içeriz,
rahat olarak bir beden duruşu sağlamak
için kollarımızı birleştiririz, bacak bacak
üzerine atarız, dik veya yan otururuz.
Bütün bunları kendimiz için yaparız.
Fakat bunları nasıl yaptığımız ve hangi
duygusal durumda olduğumuz
önemlidir. Bu jestleri yaparken yalnız
olmadığımız durumlarda bizimle birlikte
olanlar bu kişisel hareketlerden bizimle
ilgili bilgi sahibi olurlar.
14
Duygusal durumumuzu yansıtan jest
ve mimikler açık ve belirgin bir şekilde
dışarıya başkalarına sinyaller
göndermektedir. Bu işaretlerin fark
edilmesini istemiyorsak özel bir çaba
harcamamız ve kendimizi kontrol
etmemiz gerekir. Dikkat edilmesi
gereken nokta dışa vurduğumuz
duygularımızla ilgili işaretlerin gerçekten
karşı tarafa iletmek istediklerimiz olup
olmadığıdır. İkincil jestleri bilinçli olarak
anlamlandırıyor olsak da olmasak da,
bu jestler kişiyle ilgili duyguların bir
aktarımıdır.
g. Esas Jestler : Bu jestler yüz,
baş, el, kol, ayak, bacak ve bedenin bir
konuya açıklık kazandırmak için yaptığı
hareketlerdir. Esas jestler, anlatım
jestleri, sosyal jestler ve mimik
jestleridir.
ğ. Anlatım Jestleri : Bu jestler
insanın diğer hayvanlarla ortak olan
biyolojik kökenli jestleridir (Temel altı
duygusu). Kaslarımız altı temel
duygunun ifadesinde, canlılığımızın
başlangıcından bu yana bedenin
yaşantı ile bağlantısını kurmak ve
bedeni korumak için düzenlenmiştir.
Anlatım jestleri özellikle yüz ifadelerinde
ortaya çıkar ve insanın varlığını
korumaya dönük eylemlerinden
kaynaklanır.
Örneğin; ani ve atak hareketler
karşısında gözlerimizin kapanması
belirsizlik ve tehditlerle dolu bir
dünyadan gelebilecek bir saldırıdan
gözlerin koruması amacına dönüktür.
Öte yandan gülme insanın hoşnut
olduğunu, iç dengesinin yaşamı
sürdürmeye uygun bir uyum içerisinde
bulunduğunu ortaya koyan ve
karşısında bulunanları bu mutluluğa
ortak olmaya davet eden bir jest ve
mimiktir. Yapılan kültürler arası
çalışmalar bu temel jestlerin bütün
kültürlerde ortak olduğunu göstermiştir.
 Esas jestlerimizden olan anlatım
jestlerinin temel özellikleri kültürel
etkilenmeler sonucunda değişime
uğramıştır. Ana jest kalıbı farklı olmadan
kültüre ve kişiye bağlı olarak değişik
durumlarda kullanılabilir. Örneğin,
gülme için toplumların ve kişilerin
kullandıkları fırsatlar ve tavırlar aynı
değildir. Biyo-psikolojik beden dilimiz
olan anlatım jestleri evrenseldir, kültürel
özellikler, bu ana yapıya anlatım
zenginlikleri ve bazı farklılıklar
kazandırmıştır.
h. Sosyal Jestler ve Mimikler :
Durum gereği, olduğumuzdan çok daha
mutlu veya hissettiğimizden çok daha
üzüntülü yüz ifademiz bir sosyal
mimiktir. İnsanları memnun edecek
jestlerin taklit edilmesi bir anlamda
insanın sosyal rolünü oynamasıdır. Bir
toplantıda gerçek iç dünyamızdan çok
farklı bir duygu halini yansıtmamız buna
örnektir. Canını sıkan bir konuyu
yemekte konuşmayıp ve yemek
saatlerini iyi görünme çabasıyla
geçirmeye çalışmak veya kişinin bir
topluluk önünde yaptığı bir konuşmada
ses tonunu, el ve kollarını anlatımını
daha etkin kılmak için kullanması sosyal
jest ve mimikler olarak değerlendirilir.
ı. Mimik Jestler : Bu jestler taklit
ve tanımlama jestleridir. Bir objeyi veya
bir hareketi mümkün olduğu kadar
kusursuz olarak taklit etmek amacıyla
yapılan jestlerdir. Mimik jestler tiyatroya
özgü jestler, taklit jestler, şematik jestler,
teknik ve kod jestlerdir.
İlk izlenim, ilk 30 saniyede yaptığınız
ve söylediğiniz herşeyin bir bütünüdür."
"Ne söylediğiniz değil, onu nasıl
söylediğiniz önemlidir." "Basit bir jest,
yüzlerce kelimeden daha çok şey ifade
eder." "Beden dili, bilinç dışı
motivasyonlarımızı açığa çıkarır."
Bu ve buna benzer bir çok cümleyi
şimdiye dek duymuş olmalısınız. Bilinen
15
şu ki gerçekte bizler, hal ve
davranışlarımız, duygularımız,
fikirlerimiz ve kişiliğimizi sözlü ya da
sözsüz şekilde ortaya çıkararak iletişim
kurarız.
İş dünyasında bu konuyla ilgili bazı
yanlış görüşler vardır. Bazı insanlar
beden dili hakkında olan tüm
konuşmaların terim dolu ve gereksiz
olduğunu düşünürken, bir insanı
anlayabilmek için ne dediklerini dikkatli
dinlemenin yeterli olabileceğini
savunurlar. Bunun zıttı olarak ise,
bazıları, karşısındakinin bakışları, ayak
vuruşları ve kişisel jestlerinin, o kişinin
sözlerinden veya yaptıklarından daha
çok şey anlattığına inanır. Bu
iyimserlere göre karanlık bilinçaltı,
iletişim sırasında yüzük çevirme, saç ile
oynama, sık tekrarlanan hareketler
sayesinde açığa çıkıyor.
Bizler fikir ve isteklerimizi
iletebilmek, karşımızdaki ile iletişim
kurabilmek için en çok dilimizi kullanırız.
Ancak aynı zamanda tutku, endişe ve
korku gibi duygulara sahip yaratıklar
olarak, hislerimizi göstermek isteriz.
Bilinçli olarak sözsüz mesajlar iletir ve
algılarız. İletişimde kullandığımız sözsüz
ipuçları, sözlü olanları anlamamıza
yardımcı olabilir.
İnsanlar kollarını göğüs üstünde
birleştirdiklerinde veya açtıklarında, bu,
üşüdüklerinden, kolları dolu olduğundan
veya çok rahat hissettiklerinden dolayı
olabilir. Yani sadece, bu kişilerin
kendilerini savunmak istemeleri,
kafalarının meşgul olması veya
güvensiz hissettikleri anlamına gelmez.
4. "BEDEN DİLİ"NİN ÖĞELERİ:
a. Göz İlişkisi : İnsan vücudundaki
en etkili iletişim aracı gözdür. Göz adeta
bir mesaj kaynağıdır. Birisini dinlerken
veya onunla konuşurken gözlerine
bakmak, onu ilgi ile dinlediğimizin, ona
değer verdiğimizin mesajını verir. Etkili
göz ilişkisi, karşıdaki kişiyi dinlerken ve geçmesini beklerken, acelemiz
onunla konuşurken doğrudan bakmak olduğunda, bir konuşma sırasında
şeklindedir. Göz ilişkisi spontan, rahat, söylenene katılıp katılmadığımızda ve
ancak ciddidir. Doğrudan göz ilişkisi bunlar gibi daha bir çok durumda
kurmak ve sürdürmek konusunda jestlerimizi kullanırız.
aşırılığa kaçmamak gerekmektedir. Bu gruba giren hemen her
Sürekli olarak birisinin gözlerinin içine hareketimiz bir anlam taşır. Örneğin
bakmak, o kişide rahatsızlık ve yumruğu sıkmak güç göstergesi iken,
tedirginlik yaratır. Konuşmanın konusu- kendine dokunma (ağız veya buruna
na göre bakışlar çeşitlilik kazanabilir. dokunma, kaşıma gibi), eğer aşırıysa,
İletişimde olduğumuz kişiler ile endişenin bir belirtisi olabilir. Eğer genel
aramızdaki ilişki düzeyi ve tabi ki kişilik olarak jestler, el ve kol hareketleri
özellikleri de bakışlarda etkilidir. Örneğin fazlaysa, bu durum o kişinin kısıtlı
içe kapanık kişiler daha az göz teması kelime bilgisine sahip olduğunu gösterir.
kurarlar. Baş hareketleri, kendini üstün görme,
b. Yüz İfadeleri : Yapılan nezaket, hassasiyet ve soğukluk gibi
araştırmalar, kişiye ve sosyal yapıya ait düşüncelere yol açar.
bilinç ve bu bilincin oluşturduğu Karşıdaki kişiyi dinlerken, başın
düşüncenin, insanların yüz ifadesini yukarıya kaldırılması, konuşanda
etkilediğini ortaya koymuştur. rahatsızlık yaratır. Başın hafif
Yüzümüzde görünür hale gelen sallanması ise kişiye anlaşıldığı
hislerimiz, konuştuğumuz kişilere bizim mesajını vereceğinden rahatlama
ruhsal durumumuz hakkında bilgi verir. yaratır.
Onlarla konuşmak isteyip
istemediğimizi, dinlemek isteyip Eller insanın kendisini ifade
istemediğimizi, söyleneni anlayıp etmesinde çok etkin olarak kullanılan
anlamadığımızı anlatır. Üzüntünün veya organlardır. İnsan beyninin düşünüp,
kızgınlığın gülümseyen bir ifadeyle, hayal ettiğini eller gerçekleştirir. Kolların
sevincin çatık kaşla ifade edilmesi çoğu hareketi de özel bir önem taşır.
kez mümkün olmaz. Güvenli bir yüz Duygusal açıdan açık insanlar,
ifadesi, verilen mesajla uyum içindeki karşılarındaki kişilerden kendilerine
ifadedir. Yüzümüzdeki ifadenin farkında yansıyan duygu ve düşünceleri kabul
olursak, öfkemizi, sevincimizi, talebimizi etmeğe hazır olarak kollarını açarak
yansıtmakta başarılı olabiliriz. Yüz hareket ederler. Bir konuşma sırasında
ifadesi kişiye özgüdür ve iletişim ellerin havaya kaldırılması, yumruk
tarzımızı belirler. Kaşları kaldırmak, yapılması başarıyı, gücü ve mücadeleyi
yüzün kızarması, ağzın aşağıya doğru hissettirdiği için, topluluğu
eğilmesi ve bunlar gibi bir çok hareket, heyecanlandırır.
iletişimde olduğumuz kişi veya kişilerde Ellerin açılması kişinin ilişki kurmak
belli bir etki ve izlenim uyandırır. için hazır olduğuna, kapanması ise
Gülümseme, iletişime açık ve sıcak isteksiz olduğuna yorumlanmaktadır. El
mesaj veren en dikkate değer yüz hareketleri konuşmaya ritm ve vurgu
ifadesidir ancak kolaylıkla taklit edilebilir. katarak, düşüncelerimizin duygusal
c. El, Kol, Baş Hareketleri ve tonunu ortaya koyar.
Jestler : Konuşma ve kendimizi ifade ç. Bedenin Duruşu : Doğru
etme sırasında çok sayıda el, kol ve baş ilişkiler kurabilmek için dik durmak,
hareketleri kullanırız. Zamanın sandalyeyi dolduracak şekilde oturmak,

16
arkaya yaslanmak, konuşurken öne
eğilmek ilgilenildiğini gösteren mesajlar
verir. Omuzların duruşu, ayakların açık
ya da kapalı oluşu, bacak bacak üstüne
atılması, ayrık ya da bitişik tutulması,
karşımızdaki kişiye olumlu veya
olumsuz mesajlar verir. Otururken
seçilen açı oldukça önemlidir. İş
dünyasında da vücudun duruş şekli,
birini merkeze alma, gruba dahil etme
veya dışlama gibi birçok anlam
taşıyabilmektedir.
İki büklüm, süklüm püklüm, beden
duruşları kadar, omuz geriye atılmış
göğüs dışarı çıkmış, baş yana eğilmiş,
meydan okur ve savaşa davet eder
türdeki beden duruşları da iç açıcı
mesajlar vermez.
d. Giyim : Dış görünüm, (giyim,
kuşam, makyaj ve saç tuvaleti) ilk
intibayı oluşturan önemli mesaj
kaynaklarıdır.Bu konulardaki özenli
davranışlar, çevreye duyulan saygının
işareti olacağı gibi, insanın kendisine
olan saygısının da işareti olarak kabul
edilmektedir. Giyim tarzımız, zevki-
mizin, mal varlığımızın, değerlerimizin
veya sosyal grubumuzun bir aynasıdır.
İş danışmanlarının çoğu, daha etkili bir
izlenim için insanların iyi giyinmelerine
yardım etmeye çalışır. Rozetler, kol
düğmeleri, marka etiketleri ve kullanılan
her türlü aksesuar ve materyaller kim
olduğumuzun veya kim olmak
istediğimizin birer yansımasıdır.
e. Koku : İnsanlar doğal kokularını
gizlemek için sabun, şampuan,
deodorant, parfüm ve ağız spreyleri
kullanır. Ancak vücudun asıl kokusu,
insanların beslenme düzeni, sağlığı ve o
anda endişeli olup olmaması gibi
konularda ipuçları verir. Kokunun
iletişimdeki önemi gün geçtikçe daha iyi
anlaşılmaktadır.
f. Bedensel Temas : İnsan
ilişkilerinde farklı bedensel temaslar söz
17
konusudur. Birisinin elini öpmek, onun
büyüklüğünü saygınlığını kabul etmek
anlamındadır. Birisi ile el sıkışmak,
eşitlik, eli avucun içinde sıkmak dostluk
anlamına gelmektedir. Yine birisinin
omuzuna, koluna dokunmak da dostluk
mesajları içermektedir. Aile bireyleri
arasında sarılma, kucaklaşma gibi
temaslar ilişkileri geliştirir. Temas
büyüklere de, küçüklere de güven verir.
Aileden olmayan kişilerle kurulacak
ilişkilerde temasın çok ölçülü ve dikkatli
kullanılması gerekmektedir.
Dokunma bir insana en kısa yoldan
sen benim için önemlisin. Seni yalnız
bırakmayacağım mesajını verir. Hiçbir
söz bu mesajı dokunma kadar etkili bir
biçimde veremez.
g. Kişiler arası Mesafe : Mesafe,
insanlar arası ilişkilerde kişilerin
birbirlerine verdikleri değeri, önemi
gösteren en temel belirleyicidir. İnsanlar
birbirlerine olan uzaklığı ayarlayarak,
onlara yakın veya uzak oldukları
konusunda mesaj verirler. Yüz yüze
ilişkilerde veya kalabalık içinde kurulan
ilişkilerde, bu mesafenin bilinçli
kullanılması büyük yarar sağlar.
Bir kimseyle konuşurken araya
konulan mesafe, kendi başına bir anlam
ifade eder. “Sizi kendime yakın
hissediyorum” mesajını yalın bir
şekilde vermek olanaklıdır.
Mekanların kullanılış şekli, dostluğun
arkadaşlık veya akrabalığın bir
göstergesi olabileceği gibi, statünün de
göstergesi olmaktadır.
5. BEDEN DİLİ SİZİ ELE VERİYOR :
Sosyologların incelemelerine göre;
insanların yaptıkları bazı hareketler,
düşünce ve niyetlerini ele veriyor.
Bacak bacak üstüne atmak,
savunmaya geçişi gösteriyor. Bunu
daha çok kadınlar yapıyor. Ayrıca bu
şekilde oturanlar içine kapanık oluyor ve
edebe de uygun bulunmuyor.
İşaret parmağını kaldırarak
konuşanlar, gizli bir biçimde
karşısındakini tehdit ediyor. Örnek
olarak; yeni genel müdür gülümseyerek,
"Arkadaşlar! Burada senelerce
beraber çalışacağız" derken, bu işareti
yapıyorsa, çalışanlara "Ayağınızı denk
alın!" ikazını yapıyordur. KAYNAKÇA :
Elleri kenetli olanlar, genel bir 1. Yalçın, Cevdet. Güzel Konuşma
olumsuzluk, yahut hayal kırıklığı Yazma Kılavuzu, Ankara, 1989, s. 149.
yaşadıklarının mesajını veriyor. Ellerini 2. Yörük, Yaşar. Güzel Konuşma
önde birleştirerek ‘’el pençe divan Yazma Kılavuzu, Ankara, 1990, s. 1.
duranlar” karşısındakine ‘’ne
isterseniz yaparım’’ demek isterken, 3. Özdemir, Emin. Güzel ve Etkili
ellerin arkada birleşmesi kendine olan Konuşma Sanatı, İstanbul, 1992, s. 11.
itimadı, meydan okumayı anlatıyor. 4. Taşer, Suat. Konuşma Eğitimi,
Elin çeneyi okşaması, bir kimsenin İzmir, 1992, s. 94.
karar vermek üzere olduğunu 5. Baltaş, Zuhal ve Acar. Bedenin
gösterirken, dinleyen kişinin eli Dili,
yanaktayken, başparmağı çene
altındaysa, karşısındakine tenkit ile, 6. Carnegıe, Dale. Etkili Konuşma-
hatta rekabetçi yaklaştığına nın Çabuk ve Kolay Yolu, (Çev. Celal
yorumlanıyor. Kapkın) İstanbul, 1993, s. 225.
Yalan söyleyen kişiler yüzüne 7. Kılıç Mehmet. Konuşma
dokunup, gözlerini kaçırıyor. Erkeklerin Eğitimi, İnternet, Diksiyon Çalışmaları
büyük çoğunluğu yalan söylerken, ve Konuşma Eğitimi Portalı.
yakasıyla oynuyor ve gömleğini 8. Şahingöz, Fevzi. Konuşma
gevşetiyor. Sanatı Üzerine, İLKSAN İnternet
Birbirine ilgi duyan kişiler, daha dik Portalı.
durmaya ve üstünü başını düzeltmeye
başlıyor.

Nahide DAŞLIÇAY
Öğ. Bnb.

18
19