KURAMSAL TEMELLER

RAOULT KANUNU
Çözeltinin uçucu olan bir bileşieninin buhar basıncı, bu bileşenin mol kesri ile saf
sıvısının buhar basıncı çarpımına eşittir.

çözeltinin uçucu olan bir bileşeninin buhar basıncı, bu bileşenin mol kesri ile saf sıvısının
buhar basıncı çarpımına eşittir diyen kanun

HENRY KANUNU
Sabit sıcaklıkta bir sıvının içinde eriyebilen gaz miktarı ortam basıncı ile doğrudan
orantılıdır; bu kanun,
a) Dekompresyon hastalığı,
b) Nitrojen narkozunu açıklar.

KIRILMA İNDİSİ
Işığın boşluktaki yayılma hızının made içindeki yayılma hızına oranına kırılma indisi
denir.
Işığın VakumdakiHızı c
n= =
MaddeİçindekiYayılmaHızı v

Refraktometreler “Kritik Işın” ve kritik açının sağladığı olanaklardan yararlanılarak

yapılmıştır. Normalle ( yaklaşık 90°) açı yaparak yani yüzeye paralel olarak
gelen ışın ile artık kırılma açısından daha büyük açıda kırınan ışın elde
edilemiyorsa bu ışına kritik ışın, açıya da kritik açı adı verilir.
Işının çıktığı yüzeyden
örneğe bakıldığında
yüzeyin bir kısmı
karanlık, bir kısmı
aydınlık görülür. Bu
bölgelerin büyüklüğü
kırılma açısının
büyüklüğü ile ilgilidir.
İşte refraktometreler bu temle ilkeye dayanır.
 Kırılma indisini sıcaklık, ışığın dalga boyu ve basınç etkiler. Ortamın
soğurma yapmadığı dalga boyunda dalga boyu değeri atttıkça kırılma indisi
azalır. Ortamın soğurma yaptığı dalga boyu yakınlarında ise dalga boyu
değeri arttıkça kırılma indisi artar.
Kırılma indisi ölçümü genelde çoğu kez sodyumun D yayım çizgisinde yapılır. Kırılma
indisinin ölçüldüğü ışın alt indis ve ortamın sıcaklığı üst indis olacak şekilde
yazılır. nD20 gibi.

Kırılma İndisi Ölçümünün Kullanıldığı Yerler

Kırılma indisi E.N ve K.N. gibi bir kimyasal türün belirlenmesinde kullanılan
sabitlerdendir.
Endüstride saflık kontrolünde kullanılır. Kırılma indisleri ile derişim arasındaki ilişkiden
derişim tayini yapılabilir.
Şeker tayininde, camda SiO2 tayininde ve petrolde aromatik hidrokarbonların analizinde de
kırılma indisinden faydalanılmaktadır.

SIVI-SIVI KARIŞIMLAR
Iki farklı saf sıvı madde karıştırılırsa üç durumla karşılaşılır.
1- Her oranda karışırlar
2- Kısmen karışırlar
3- Karışmazlar

Öncelikle birinci grup sistemler incelenecektir. Seçilen ve sabit tutulan bir sıcaklıkta kapalı
sistemdeki sıvı faz ile dengede olan buhar fazı da oluşacaktır. Buhar fazın toplam basıncı
herbir bileşenin kısmi basınçları toplamına eşit olacaktır.

Herhangi bir homojen sıvı karışımındaki i bileşeninin kısmi buhar basıncı, bu bileşenin sıvı
fazındaki mol kesri değeri bire giderken Rauolt Kanununa uyar.

Pi = Xi Pi (Xi 1 ) 4.2
aynı bileşen için Henry Kanunu eşitliği

Xi = ki Pi (Xi 0 ) 4.3

denklemi ile verilir. Raoult Kanunu'nun sıvı fazın tüm bileşimleri için geçerli olduğu
çözeltilere ideal çözeltiler denir. Ideal çözeltilerin buhar fazı basıncı 4.1 ve 4.2 denklemleri
birleştirilerek bulunan,

P = X1P10 + X2P20 = P10 + (P20 -P10)X2 4.5

denklemi elde edilir. Bu denkleme göre iki sıvıdan meydana gelen ideal çözeltinin buhar
basıncı sıvı fazın bileşimi ile lineer değişmektedir. Gerçek çözeltilerde lineerlikten sapma
olur. X2-P diyagramında elde edilen doğruya (gerçek çözeltiler için eğri) sıvı denge eğrisi
denir. Ideal çözeltilerin buhar fazının bileşimi Dalton Kanunu'ndan yararlanarak bulunur.

Yi = Pi/P 4.6

4.2, 4.5 ve 4.6 denklemlerinin birleştirilmesi ile,

4.7

denklemi elde edilir. 4.7 denkleminden X2 eşitliği bulunan ve 4.5 denkleminde yerine konur
ve yeniden düzenlenirse
4.8

denklemi elde edilir. Bu denkleme göre ideal çözeltinin buhar fazının basıncı buhar faz
bileşimi ile lineer değişmediği görülmektedir. Y2 - P diyagramında elde edilen eğriye buhar
denge eğrisi denir. Ideal iki bileşenli çözeltiler için 4.5 ve 4.8 denklemleri kullanılarak sabit
sıcaklıkta bileşim (hem sıvı hem buhar fazını ifade etmek üzere-X)- toplam buhar basıncı (P)
diyagramı çizilirse Şekil 4.1 elde edilir.
Sıvı ve buhar fazın dengede olduğu iki bileşenli sistemler için fazlar kuralına göre serbestlik
derecesi (varyans) F= 2+2-2=2 dir. Bu deðişkenler sıcaklık, basınç, sıvı veya buhar fazın
bileşimidir. Bu değişkenlerden biri diðer ikisinin fonksiyonudur.

P= f(T,X) = f(T,Y) 4.9

sıcaklık sabit tutulup X-P veya Y-P diyagramları çizilebildiği gibi basınç sabit tutulup X-T
veya Y-T diyagramları çizilebilir. Ikinci diyagramlara kaynama diyagramları da denir. Şekil-
4.2 görüldüğü gibi ideal çözelti sisteminin kaynama noktalarının deðişimi hem sıvı hem de
buhar fazı bileşiminin değişimi ile lineer değildir.
Iki bileşenli gerçek çözeltilerin kaynama diyagramları Şekil-4.3 de görüldüğü gibi üç tip
altında toplanır.

I. tip çözeltiler Raoult Kanunu'ndan az sapma gösteren ve çözeltilerin kaynama noktaları

arasında olan özeltilerdir. Karbontetraklorür siklohekzan, karbontetraklorür-benzen, benzen-
toluen, su-metanol, su-aseton gibi ikili sistemler bu gruba girerler.
II. tip çözeltiler Raoult Kanunu'ndan etkili pozitif sapma gösteren çözeltiler olup çözünen-
çözücü molekülleri arasındaki etkileşim kuvvetinden daha zayıftır. X-P diyagramlarında
maksimum, bu maksimuma karşılık X-T diyagramında bir minimum görülür. Karbonsülfür-
aseton, benzen-siklohekzan, benzen-etanol, kloroform-etanol gibi ikili sistemler bu gruba
girer.

III. tip çözeltilere ise Raoult Kanunu'ndan etkili negatif sapma gösteren çözeltilerdir.
Çözünen-çözücü molekülleri arasındakı etkileşim kuvveti, saf bileşen moleküller arasındaki
etkileşim kuvvetimden daha kuvvetlidir. X-P diyagramlarında minimum bu minimuma
karşılık X-T diyagramlarında maksimum görülür. Kloroform-aseton, piridin-asetik asit, su-
nitrikasit, su-formikasit gibi ikili sistemler bu gruptandır.

Gerek II. ve gerekse III. tip çözelti diyagramlarında maksimum veya minimum basınç veya
sıcaklıða karşılık olan bileşimli çözeltilere azeotropik karışım denir. Azeotropik bileşimdeki
sistemin sıvı ve buhar faz bileşimleri aynı olup karışım saf bileşen gibi davranır.

Deneyin Yapılışı:
Bu deneyde aseton-su karışımını inceledik. Bu sistemler I. tip çözeltilere girmektedir. Bu
amaçla elimizde bulunan hacimce %20, 40, 60 ve 80'lik karışımlar kullanıyoruz. Saf bileşen
ve çözeltilerin kırma indisleri Abbe refraktometresi ile tesbit edildi.İlk önce deneyimizin
yapılacağı düzeneği kurduk.Düzeneğimizdeki kaynamanın homojen olabilmesi için düzenekte
bulunan kaynamanın olacağı cam balonun içine kaynama taşı koyduk. Düzeneğin diğer
kısımları hazırlanır ve soğutucudan soğuk su dolaşması sağlanır.

Düzenek tamamlandıktan sonra ilk önce kullanacağımız saf maddenin kırılma indisini
ölçtük.Daha sonra hacimce karışmış olan sıvılardan hacimce yüzdesi az olndan yüksek olana
doğru önce cam balonda kaynattık.Düzeneğin düz soğutucusuna buhar gitmemesi için klemp
açılarak buharın düz soğutucuya gitmesine izin verilir. Kuru ve temiz küçük bir behere
destilat toplanıncaya kadar termometreden sıcaklık kontrolü yapılır.Distilatın kırılma indisi
ölçüldüğü anda ısıtma durdurulur ve sıcaklık gözlenerek distilat sıcaklığı öğrenildi.Sıcaklık
Ölçüm tamamlandıktan sonra ilk alınan distilatın buharlaşmaması için tedbir alınarak en kısa
zamanda kırılma indisi okundu.

Elimizdeki bulunan hacimce farklı karışımlar için de deneyi tekrarladık. Her bir
karışımınhacimce bileşimleri, kaynama sıcaklığı, distilatın alındığı sıcaklık ve distilat kırılma
indislerini tablo halinde düzenledik.