Biyoteknoloji ve Bitki Biyoteknolojisinin Tanmlar Biyoteknolojinin tanm Biyoteknoloji; Hcre, doku ve organ kltr, molekler biyoloji, fizyoloji, biyokimya,

mikrobiyoloji, molekler genetik gibi doa bilimleri ile temel mhendislik ve bilgisayar bilimlerinden yararlanarak, genetik ve molekler DNA teknikleriyle bitki, canllarn genetik haritalarn kartmak, oaltmak, slah etmek, deitirmek, gelitirmek, yeni ve az bulunan rnleri yine canllara (organizma, hcre ve dokulara) rettirmek veya bunlarn daha fazla elde etmek iin kullanlan teknolojilerin tmdr. 1. Doku kltr ve 2. Genetik mhendislii olmak zere 2 ana kola ayrlr. Biyoteknoloji ve genetik mhendislii, biyoteknoloji ve molekler biyoloj,i biyoteknoloji ve doku kltr gibi ifadeler bu nedenle doru ifadeler olmayp biyoteknoloji hem doku kltr hem de genetik mhendisliini kapsamaktadr. niversitelerde eitli lisans programlar veya derslerin benzer isimlerde olmas da yanltr. Biyoteknoloji geleneksel ve modern olmak zere grupta deerlendirilir. Mikroorganizmalarca stn yourt ve peynir,e dntrlmesi, sirke yapm geleneksel gda biyoteknolojisi konusu, yine genetik mhendislii ilemeleriyle zellikleri gelitirilmi mikroorganizmalarca daha nitelikli (rnek: Enzimler, proteinler vb.) ile eitli etken maddeler (ila hammaddesi, alar vb.) veya rnler (biyoetanol vb.) gelitirmek modern gda, tbbi veya mikrobiyal biyoteknoloji konulardr. Bu nedenle biyoteknolojinin bitki, hayvan, gda, tbbi, mikrobiyal,

endstriyel (beyaz biyoteknoloji) ve evre biyoteknolojileri olarak uygulama dallar gelimitir. Bu sitede arlkl olarak Bitki Biyoteknolojisi zerinde durulmaktadr. Aslnda sistem tm dallarda benzer almaktadr. Doku kltrne hcre doku ve organlar, genetik mhendisliinde ise DNA temel hedeftir. Tm canllarn DNA'nn ileyii ve temel mekanizmalar bakmndan birbirine hemen hemen benzer olduu dnlrse temel genetik mhendislii tekniklerini iyi bilmek her trl biyolojik materyal ile alabilmeye imkan verirken doku kltr uzmanl daha geni bir alan istemektedir. nk insan, hayvan, bitki ve mikroorganizmalarda hcre, doku ve organ ileyii ve mekanizmalar bakmndan derin farklar olabilmektedir. Oysaki bu canllarn herhangi birisinin DNA's bir dierine uyum gsterebilmektedir. Dolaysyla, canllar hatta bir trn bireyleri arasnda bile doku, hcre, organ vb. uyumazlklar grld halde canllar arasnda DNA bakmndan uyumazlk grlmemektedir. Bu da DNA'nn temel molekl olduunu gstermektedir.

Bitki biyoteknolojisi Biyoteknolojik tekniklerin bitkilere uygulanmasna bitki biyoteknolojisi denir. Bitkilerin ve hcrelerin oaltm doku kltryle, bunlarn genetik zelliklerinin aratrlmas genetik mhendislii, zelliklerin deitirilmesi veya gelitirilmesi de her iki tekniin birlikte uygulanmas ve/veya bitki slah teknikleriyle yaplmaktadr. Klonlama (kopyalama!) terimi insan ve hayvanlar (Dolly) iin daha 10 yl nce kullanlmaya balanmasna karn

bitkiler (rnek: Havu, ttn) 1950'li yllardan itibaren klonal olarak oaltlmaya yani kopyalanmaya balanmtr. Buna rejenerasyon (organogenesis, somatik embriyogenesis, meristemlerden srgn) veya klonal oaltm denilmektedir. Bir ok bitki tr hi bir eeysel reme hcresi iermeyen vcut (somatik) hcrelerinden (rnek: yaprak, sap vb. doku ve organlar) ok rahatlkla oaltlabilmektedir. Rejenerasyon bir hcreden balayabilecei gibi (somatik embriyogenesis, protoplastcallus-bitki), birden fazla hcrenin birlikte oluturduu bir faaliyet sonucu (organogenesis) veya bir ok hcrenin organize olarak bir doku ve organlar ve sonuta bitkiyi oluturmasyla da ortaya kabilmektedir. Bitkilerin bir ounda uygun doku kltr artlarnda (besin, byme dzenleyicileri, scaklk, k vb.) rejenerasyon ortaya kabilmektedir. Tek bir vcut hcrenin kendisinin alnd ana bitkiye benzer bitkiler retebilme yeteneine totipotensi denilmektedir.

Doku kltrnde temel alma konular (DOKU KLTR VE UYGULAMALARI)

Bitki Doku Kltrnde Temel Laboratuvar Teknikleri (Basic lab techiques in tissue culture) Organogenesis (Organogenesis) Somatik Embriyogenesis (Somatic embryogenesis) Protoplast Kltr ve Somatik Melezleme (Protoplast culture and somatic hybridisation) Haploid Bitki retimi (Haploid plant production) Kltr Bitkilerinde Apomiksi (Apomiktik bitki retimi) (Apomictic plant production)

Hastalksz Bitki retimi (Production of disease free plants) Sekonder Metabolit retimi (Production of secondary metabolites) Mikrooaltm (Klonal oaltm-Mikropropagasyon) ve Ticari Uygulamalar (Micropropagation and its commercial applications) Embriyo Kltr (Embryo culture) In Vitro Tozlanma ve Dllenme (In vitro pollination and fertilisation) Somaklonal Varyasyon (Somaclonal variation) Bitki Gen Kaynaklarnn Korunmasnda Biyoteknoloji (Plant conservation biotechnology) Doku kltr denemeleri planlama ve analizi (Experimental design and analyses in tissue culture)

Doku kltr ksmnda bu konularda daha detayl bilgiler verilmektedir.

Genetik mhendislii teknikleriyle bir ok bitki trnn genom haritas karlm ve genleri tespit edilmeye balanmtr. Arabidopsis adl ilkel bir ot olan bitkinin hemen hemen tm genetik zellikleri halen ortaya konulmutur. Bir ok nemli bitki trnn genom haritas karlmak zeredir.

Bitki genetik mhendisliinde temel konular (GENETK MHENDSL VE UYGULAMALARI)

DNAnn Molekler Yaps ve Kromozomlar (Molecular structure of DNA and chromosomes) Genlerin Molekler Yaplar ve Protein Biyosentezi (Molecular structures of genes and protein synthesis) Proteinler ve Protein Mhendislii (Proteins and protein engineering) Gen zolasyonu ve Klonlanmas (Gene isolation and cloning) Agrobacterium'la Bitkilere Gen Aktarm (Agrobacterium-mediated gen transformation to plants) Bitkilere Dorudan Gen Aktarm Teknikleri (Direct gene transfer techniques to plants) Herbisitlere Dayankl Transgenik Bitkilerin Gelitirilmesi (Production of herbicide resistant plants) Bceklere Dayankl Transgenik Bitkilerin Gelitirilmesi (Production of insect resistant plants) Virslere Dayankl Transgenik Bitkilerin Gelitirilmesi (Production of virus resistant plants) Erkek Ksr bitkilerin retimi (bu blm gelitirilmesi) (Production of male sterile plants) Bitkilerde Hastalklara Dayanklln Artrlmas (Enhancement of disease resistance in plants) Bitkilerde Strese Dayankllk Fizyolojisi (Physiology of stress resistance in plants) Bitkilerde Ozmotik Strese Dayanklln Artrlmas (Enhancement of osmotic stress resistance in plants) Bitkilerde Besin Deerinin Artrlmasnda Biyoteknoloji (Biotechnology for enhanced nutritional contents in plants)

Transgenik Bitkilerde nsan Tedavisinde Kullanlan lalarn ve Alarn retilmesi (Production of edible vaccines and pharmaecuticals in transgenic plants) Antisens RNA Teknolojisi (Antisense RNA technology) PCR Teknolojisi ve Biyoteknolojik Aratrmalarda Kullanm (PCR technology) Genetik Markrler ve Analiz Metodlar (Molecular markers and analyses methods) Genom Sekanslama (Genome sequencing) Bitki Islahnda Molekler Markrler (Molecular markers in plant breeding) levsel Genomik ve Proteomik almalar (Functional genomics and proteomics) Sinyal iletimi ve biyoteknoloji (Signal transduction and biotechnology) Biyoinformatik (Bioinformatics) Bitki Biyoteknolojisinde Molekler Sitogenetik Teknikler (Molecular and cytogenetic techniques) Teknoloji Koruma Sistemi (Terminatr Teknolojisi) (Terminator technology) Gen kaynaklar ve biyoteknoloji (Genetic resources and biotechnology) Transgenik bitkiler ve biyogvenlik (Transgenic plants and biosafety) Biyoteknolojinin Ahlaki ve Hukuki Ynleri (Moral and ethical issues in biotechnology)

Genetik mhendisliinin uygulama alanlar genetik mhendislii sayfasnda daha detayl ilenmitir.

Genetii/Genetik olarak Deitirilmi Organizmalar (GDO veya GMO) (bitki, hayvan, insan veya mikroorganizmalar) eitli biyoteknolojik metotlarla genetik yaplar bir veya daha fazla zellik (gen) bakmndan deitirilmi organizmalar, bunlardan elde edilen rnlere ise Genetii Deitirilmi (GD) rnler veya gdalar, ierisinde belirli snrn zerinde GD ieren rnlere ise GDli rnler ad verilmektedir. Genetii deitirilmi bir canlya gen transferi yaplm anlamnda 'transgenik' de denilir. Biyoteknoloji sadece GD veya GM demek deildir. GDO, GDli rnler eitli soru iaretleri olmasna karn Trkiyede eitli kampanyalar nedeniyle ok tehlikeli rnler gibi anlalmaktadr. Benzer bir tartma hormonlar konusunda da mevcuttur. Bu konuda detayl tartma ve bilgilere sitenin GDO-GMO tartmas ksmndan ulalabilir. Sunularda biyoteknoloji ve GDO'lar bakmndan Trkiye ve Anadolu Blgesi iin neriler ve deerlendirmeler de bulunmaktadr. nsanlarda etik konular nedeniyle byk tartmalarn yaand genetik mhendislii alannda bitkilerde olduka baarl sonular retilmitir. Doku kltr ve genetik mhendislii teknikleri tek bana veya birlikte uygulanabilmektedir. Tm dnya lkelerinde biyoteknolojik almalar ncelikli desteklenmektedir. ABD bu alanda dnyada nc konumdadr. Aada bitki biyoteknolojisinin faydalar ve baz uygulamalar verilmitir.

Biyoteknolojinin faydalar ve uygulama alanlar

Biyoteknoloji ile yksek besin ierii, hasat sonras dayankllk, hastalk, zararl, kuraklk ve ot ilacna genetik dayanklln artrlmas, yenilebilir alar (elma, muz), bitkilerce biyolojik olarak ayrabilir plastik retimi vb. gibi transgenik (GDO) retimi yannda;

Hcre, doku ve organ kltr ile tohum (sentetik), fide, fidan, yumru, miniyumru, soan retimi (klonal oaltm veya mikrooaltm) Sentetik tohum retimi Somaklonal varyasyonlarn oluturulmas In vitro tozlanma Protoplast izolasyonu ve somatik melezlemeler Hcre seleksiyonu Apomiktik bitkilerin oluturulmas Haploit bitkilerin oluturulmas ve embriyo kltr ve kurtarmas Biyoteknolojik germplazm muhafazas (zelikle Trkiye endemik bitki trlerinin korunmas amacyla ok gereklidir) Tbbi amal protein ve sekonder metabolit retimi Molekler markrlerin gelitirilmesi yoluyla seleksiyon ve slahta klasik slaha destek salanmas Yabani ve kltr bitkilerinde genom sekanslamas ve genetik-molekler zelliklerinin ortaya konulmas Sinyal iletim mekanizmalarnn belirlenmesi Endstriyel rnlerin (proteinler, ya, vitaminler, enzimler vb.) retilmesi Biyoyaktlarn retilmesi Molekler test, tan ve tedavilerin yaplmas gibi bir ok ilem yaplabilmektedir.

Nesli Olduka Tehlikede (CR) Konya Lokal Endemik bitkilerinden bazlar (Soldan saa: Peygamber iei, Smbl, Thermopsis) (Fotoraflar: Seluk niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi; Prof. Dr. Mustafa Kkdk, Prof. Dr. Kuddisi Erturul, Do. Dr. Hseyin Dural, Yrd. Do. Dr. Osman Ertugay, Dr. Tuna Uysal)