MAT201DERS

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008 1
DFERANSYEL DENKLEMLER
2008-2009 Gz Dnemi
Diferansiyel Denklemlerin Snflandrlmas

Birok mhendislik, fizik ve sosyal kkenli problemler matematik terimleri ile ifade
edildii zaman bu problemler, bilinmeyen fonksiyonun bir veya daha yksek
mertebeden trevlerini ieren bir denklemi salayan fonksiyonun bulunmas problemine
dnr. Bu mantkla oluturulmu denklemlere Diferansiyel Denklemler denir. Buna
rnek olarak F= ma newton kanunu verilebilir.
Eer u(t), F kuvveti altnda m ktleli bir paracn t anndaki konumu veren bir
fonksiyon ise

m
(
=
dt
du
u t F
dt
u d
, ,
2
2

Burada F kuvveti t,u,du/dt hznn bir fonksiyonudur.

Adi ve Ksmi Diferansiyel Denklemler

t bamsz deikeni, bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu ve bu fonksiyonun y , y .........y
(n)

trevleri arasndaki bir bantya diferansiyel denklem denir. Bu denklem

F( t, y, y , y .........y
(n)
)=0

eklinde gsterilir.

y=f(t) fonksiyonu tek deikenli bir fonksiyon ise denkleme adi diferansiyel denklem
ismi verilir. Bilinmeyen y=f(t) fonksiyonu birden fazla deikene bal ise trevlerine
ksmi trev , denkleme ise ksmi diferansiyel denklem ya da ksmi trevli denklem
denir.

x y
dx
dy
sin = 1

) , ( ) , (
2
y x Q
x
z
y x P
y x
z
=
2

denklemlerinden 1 nolu denklem adi dif. Denklem, 2 nolu denklem ise ksmi
diferansiyel denkleme rnek olarak verilebilir. Adi diferansiyel denklemlere ksaca
diferansiyel denklem denir.

Diferansiyel denklemin mertebesi ve derecesi

Bir diferansiyel denklemin mertebesi, denklemde var olan yksek mertebeli trevin
mertebesidir. En yksek mertebeli trevin ss denklemin derecesidir.

2 y -4 y -6y=0 ikinci mertebeden

y -6y=0 birinci mertebeden diferansiyel denklemlerdir.

Genel halde F|t,u(t), u
(t),u
(t),.......u
n
(t)|=0 denklemi n. mertebeden adi diferansiyel
denklemdir. u(t) yerine y koyarsak

F( t, y, y , y .........y
(n)
)=0
olur.

rnein

y +2e
t
y +y y =t
4
(1)

diferansiyel denklemi y=u(t) iin 3. mertebeden bir diferansiyel denklemdir. Verilen bir
adi diferansiyel denklemi zmek iin en yksek mertebeli trevden yararlanlr.

y
n
= f(t,y, y , y ,............y
(n-1)
) (2)
zm:
(2) nolu adi diferansiyel denklemin <t< aralndaki zm dir ve trevleri ,
,......
(n)
vardr

(n)
(t)= f |t, (t), (t),........
(n-1)
(t)| (3)

(3) n <t< aralndaki her t iin saland kabul edilmektedir.

Dorudan yerine koyma metodu ile y
1
(t)=cost ve y
2
(t)=sint fonksiyonlar y +y=0
diferansiyel denkleminin zmleridir(zmlerin trevleri alnp dif. denklemde
yerlerine konduunda diferansiyel denklemi salamalar gerekir.)

y
1
=(Cost)
=-sint (sint)
=-cost cost-cost=0
y
2
=(sint)
=cost cost
=-sint -sint+sint=0

Diferansiyel denklemlerin zmleri

Bir diferansiyel denklemi zde olarak salayan her y=f(t) fonksiyonuna diferansiyel
denklemin zm veya integrali denir. Bir diferansiyel denklemi zmek demek,
trevleri ile birlikte verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulduu zaman,
denklemi zde olarak salayan btn fonksiyonlar bulmak demektir. Diferansiyel
denklemlerin zm genel, zel ve tekil olmak zere trdr.
n. mertebeden bir diferansiyel denklemin genel zm, sayca daha aa
drlemeyen n tane keyfi sabiti ierir. zel zmler, genel zmlerden sz edilen
sabitlere zel deerler vermek suretiyle elde edilir. Bunlardan baka baz diferansiyel
enklemlerin, bu denklemi salayan, fakat genel zmlerden bulunamayan bir veya
birka zm olabilir ki bu zmlere tekil zmler denir.

Lineer ve Lineer Olmayan Diferansiyel Denklemler

Diferansiyel denklemlerin bir dier snflandrmas lineer ve lineer olmamalarna gre
yaplabilir. Eer F( t, y, y , y .........y
(n)
)=0 adi diferansiyel denkleminde F fonksiyonu
y, y , y .........y
(n)
deikenlerinin lineer bir fonksiyonu ise F( t, y, y , y .........y
(n)
)=0
denklemine lineerdir denir. Bylece n. mertebeden en genel lineer adi diferansiyel
denklem a
0
(t) 0 koulu ile

a
0
(t)y
(n)
+a
1
(t)y
(n-1)
+....................+a
n
(t)y=g(t) 4

dir. (4) formunda olmayan denkleme ise lineer olmayan diferansiyel denklem denir.
(rnek: (1) nolu denklem). (1) de non- lineerlilii y y terimi yapar.

a
0
(t)(y
(n)
)
5
5 varsa non-lineer yalnzca 1 varsa lineerdir.

Dorultu Alan

Diferansiyel denklemlerin zmlerinin geometrik olarak yorumlanmasna

y =dy/dt= f(t,y) 5

eklindeki 1. mertebeden diferansiyel denklem yardmc olur. Bu denklemin zm
y= (t) eklinde olduundan , zmn geometrik yorumu ,bu fonksiyonun grafii ile
olur. Geometrik olarak (5) denklemi, keyfi bir (t,y) noktasnda ,zmn dy/dt eimi
f(t,y) ile verildiini ifade eder. Bunu (t,y) noktasndan geen eimi f(t,y) olacak ekilde
ksa bir doru paras izerek gsterebiliriz. Bu ekilde izilmi tm doru paralarna
(5) denkleminin dorultu alan denir.

Dorultu alan ksaca t-y dzleminde ele alnan noktalarda izilen doru paralarnn
topluluundan oluur.

rnek

y =dy/dt=(3-y)/2 denkleminin dorultu alann gsteriniz

Burada f(t,y) sadece y ye baldr y= f(t,y)=f(y) (t=0)

y<3 iin dy/dt>0 dy/dt (+) eim artar, trev yukar doru
y>3 iin dy/dt<0 dy/dt (-) eim azalr, trev aa dorudur
y=3 iin, dy/dt=0
y

3
(0,2) 2
(0

t

BLM 2

1. Mertebeden Diferansiyel Denklemler

Birinci mertebeden her diferansiyel denklem

F( t, y, y )=0

veya

M(t,y)dt + N(t,y)dy =0

eklindedir. Bu denklem y
trevine gre zlebilirse

dt
dy
= y = f(t,y) 1

ekline girer. Burada f fonksiyonu iki deikene baldr. Eer (1) deki 1.fonksiyonun y
deikeni lineer olarak bulunabiliyorsa verilen denklem

) ( ) ( t g y t p
dt
dy
= + 2
eklinde yazlabilir. Bu denkleme 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem denir

Diferansiyel denklemi salayan ve c keyfi sabitine bal

y= (t,c)

eklindeki bir fonksiyona birinci mertebeden diferansiyel denklemin genel zm denir.
y=(t,c) genel zmnde c=c
0
konursa elde edilecek her

y= (t,c
0
)

fonksiyonuna zel zm denir.

rnek

y =dy/dt=-(y-3)/2 denkleminin zmn bulunuz. Ayrca bu zmlerden (0,2)
noktasndan geenini grafikle belirtiniz.

dy/(y-3)=-1/2dt (u=y-3 du=dy du/u=ln,u,=ln,y-3, )
dy/(y-3)= - 1/2dt
Ln(y-3)=-(1/2)t+lnc (y-3)/c=e
-(1/2)t
y=3+ ce
-(1/2)t

(0,2) noktasndan geen zm eksenini bulmak iin t=0ve y=2 (y=3+ ce
-(1/2)t
) de yerine
konursa c=-1 bulunur.

y=3-e
-t/2
zm (0,2) noktasndan geen eridir.

(t=0 iin y=2; t=1 iin y=2.4 ; t=-1 iin y=1.4 t iin y=3)

c=1 iin y=3+e
-t/2
(t=0 iin y=4; t=1 iin y=3.6 ; t=-1 iin y=4.6 t iin y=3)

y

(0,2) 2
(0

t
11

t iin tm zmler y= 3 e yaklar.

ntegral arpan

Burada ama y +p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini uygun bir integrasyon arpan (t) ile
arpmak sureti ile integrali alnabilir duruma getirmektir. (t) belli deil, (t) ile denklemin her
iki taraf arplrsa;

(t) y +(t)p(t)y=(t)g(t) 3

(3) nolu denklemin sol yann bir fonksiyonun trevi olarak tanmlamak istersek, (t)

(t)=p(t) (t) 4

koulunu salamak zorundadr. (t)nin (+) olduunu kabul edersek (4) ten
(t)/ (t)=p(t) veya ) ( ) ( t p t Ln
dt
d
=
olur. Her iki tarafn integrali alnarak

ln(t)=p(t)dt+k

keyfi sabit k=0 seilirse ntegrasyon arpan

(t)=
dt t p
e
) (
5

yardmyla hesaplanr. Bulunan (t) , (t)=p(t) (t) koulunu saladndan (3) denklemi

|(t)y |
=(t)g(t) 6
olur. (6) nolu eitliin her iki tarafnn integrali alnrsa

(t)y=(t)g(t)dt+c.
Genel zm ise

y
genel
=
) (
) ( ) (
t
c dt t g t
+
7

eitlii yardmyla bulunur. (7) denkleminde c keyfi bir sabit olduundan bu ifade erilerin
sonsuz bir ailesine kar gelir. Bunlara genelde integral erileri olarak isimlendirilir.

Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler dorultu
alannn dorularna teettir.( Ksaca y =f(t,y) denkleminin F(t,y)=c formunda ifade
edebileceimiz integral erileri, dorultu alannn dorularna teet olacaktr.)

Eer bu erilerden birini yani bir (t
0
,y
0
) noktasndan geenini ararsak, y(t
0
)=y
0
balang koulu
verilmelidir. y +p(t)y=g(t) eklinde verilmi 1. Mertebeden diferansiyel denklemle y(t
0
)=y
0
balang koulu da verilirse bu probleme balang deer problemi denir

rnek

y -y/2= e
-t
y(0)=-1 balang deer probleminin zmn bulunuz.

y +p(t)y=g(t) eklinde p(t)=-1/2 g(t)= e
-t

integrasyon arpan

(t)= e
p(t)dt
den (t)=e
(-1/2)dt
=e
-t/2

|(t)y |
=(t)g(t) (e
-t/2
y)
= e
-t/2
e
-t
(e
-t/2
y)
=e
-3t/2

integral alnarak

e
-t/2
y =-2/3 e
-3t/2
+c

y
genel
= -2/3 e
-t
+c e
t/2

c=0 ise y=-2/3 e
-t
, (x=0y=-2/3; x=1y-1/4; x iin y=0)
c=1 ise y=-2/3 e
-t
+e
t/2
(x=0y=1/3; x=1y-1.4; x iin y=)
c=-1 ise y=-2/3 e
-t
-e
t/2
(x=0y=-5/3; x iin y=-)

ile integral erileri izilir.

Diferansiyel denklemin zm olan ve ntegral erileri olarak isimlendirilen eriler
dorultu alannn dorularna teettir.

y(0)=-1 t=0,y=-1 iin -1=-2/3+c c=-1/3 bulunur. verilen balang deer
probleminin zm

y= -2/3 e
-t
-1/3 e
t/2

olur. y -y/2=e
-t
nin zm ekilde kaln izgi ile izilmitir.

y

1
-1/3 t
-2/3
(0,-1) -1

-5/3 y-y/2=e
-t
nin zm

dev:

1) y +2ty=t, y(0)=0 balang deer probleminin zmn bulunuz (y=
2
2
1
2
1
t
e
)
2) y +2y= te
-2t
y(1)=0 balang deer probleminin zmn bulunuz (y= )
2
2 2
2
t t
e e
t

+

Teorem 2.2.1
y +p(t)y=g(t) diferansiyel denkleminde p(t) ve g(t) fonksiyonlar t=t
0
noktasn ieren
ieren bir I: <t< ak aral zerinde srekli ise bu takdirde bir t I iin y(t
0
)=y
0

balang koulunu ve y +p(t)y=g(t) diferansiyel denklemini salayan bir y=(t)
fonksiyonu vardr.

rnek:
t y +2y=4t
2
- y(1)=2 balang deer problemini znz.( (t)=t
2
,y=t
2
+c/t
2
)
y(1)=2 iin c=1 y=t
2
+1/t
2
t>0

DEKENLERE AYRILABLR TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0
(t=x deikeni iin M(t,y)dt+N(t,y)dy=0)

eklindeki bir diferansiyel denklem

f(x)dx +(y) dy=0

ekline dntrlebiliyorsa deikenlere ayrlabilir tipte diferansiyel denklem adn alr.
f(x)dx +(y) dy=0 denkleminin her terimi yalnz bir deiken ve bu deikenin
diferansiyelini ierdiinden terim terim integral alnabilir. Bu durumda

= + c dy y dx x f ) ( ) (

F(x) + (y)=c
zm elde edilir.

RNEK 1:

y = y
2/3
diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. c=0 iin zel zm
bulunuz.

ZM:

dy/dx= y
2/3

dy/ y
2/3
=dx

dy/ y
2/3
= dx

y
-2/3+1
/(-2/3+1)= x 3y
1/3
=x+c
1

Bylece genel zm y
1/3
= 1/3(x+c
1
) olarak elde edilir.

zel zm c
1
=0 konularak y
1/3
=x/3 olur.
RNEK 2:

2) y +ycosx= 0 diferansiyel denklemini znz.

zm:
Verilen diferansiyel denklemin her iki tarafn dx ile arpp y ye blersek
dy/y +cosx dx=0
denklemi elde edilir. Bu denklemin integrali alnarak istenen genel zme
ulalr.

Lny +sinx = lnc Lny-Lnc = -sinx
Ln(y/c) =-sinx y/c =e
-sinx

y=c e
-sinx
elde edilir.
dev: 1- dy/dx =(x-1)/y =0 y= c x x 2 2
2
+
2-dy+ytanxdx=0 y=c cosx

HOMOJEN TPTE DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y) iin a skaler olmak zere M(ax,ay)=a
r
M(x,y) bu fonksiyona r inci dereceden
homojen bir fonksiyondur denir.

Eer M(x,y) ile N(x,y) ayn mertebeden homojen fonksiyonlarsa buna homojen 1.
mertebeden diferansiyel denklem denir. y=vx dnm bu denklemi deikenlere
ayrlabilir hale getirir.

Eer dy/dx= y =f(x,y) eklindeki bir diferansiyel denklemde f fonksiyonu sadece xe
veya sadece ye deil de, onlarn x/y veya y/x oranlarna bal ise bu diferansiyel
denklem homojendir denir ve

) (
x
y
F
dx
dy
= (1)

eklinde tanmlanr. Aadaki rnekleri incelersek:

1)
2
2
2
x
xy y
dx
dy +
= =
x
y
x
y
2 ) (
2
+ homojen

2)
) / ( 1
) / ( 1 1
ln ln ln
x y
x y
x
y
y x
y x
y x
dx
dy
+
+ =
+
+ = homojen

3)
2
3
2
x
xy y
dx
dy +
= =
x
y
x
y
y 2 ) (
2
+ homojen deil

NOT:

Verilen diferansiyel denklemin homojen olup olmad aadaki gibi bir yolla da
aratrlabilir (y=tx yazlarak)

) , ( y x f
dx
dy
= ) , 1 ( ) , ( t f tx x f =
Bunu

2
2
2
x
xy y
dx
dy +
= diferansiyel denklemine uygularsak yani (y=tx yazalm)

) , 1 (
1
2 ) 2 ( 2 ) ( 2 ) (
) , (
2
2
2 2
2
2 2 2
2
2
t f
t t
x
t t x
x
t x x t
x
tx x tx
tx x f =
+
=
+
=
+
=
+
=

olduundan homojendir.

) / ( 1
) / ( 1 1
ln ln ln
x y
x y
x
y
y x
y x
y x
dx
dy
+
+ =
+
+ = =ln(1/t)+(1+t)/(1-t)=f(1,t)

rnek:

(x
2
-3y
2
)dx + 2xydy=0 diferansiyel denklemini znz.

zm:

y=vx dy=vdx+xdv verilen denklemde yerlerine konularak

(x
2
-3v
2
x
2
)dx+2x vx( vdx+xdv)=0 x
2
(1-3v
2
)dx+2v
2
x
2
dx+2x
3
vdv 1/x
2
ile arp

dx|(1-3v
2
)+2v
2
|+dv2xv=0 dx(1-v
2
)+2vxdv=0 dx(1-v
2
)=-2vxdv

dv
v
v
x
dx

=
2
1
2
u=1-v
2
du=-2vdv dv=-du/2v

lnx=ln(1-v
2
)+c v=y/x konursa

lnx=ln(1-(y
2
/x
2
))+c

lnx-ln(1-(y
2
/x
2
))=c c=ln(x
3
/( x
2
- y
2
))

e
c
= x
3
/( x
2
- y
2
)

rnek 2:
dx
dy
x xy
y xy
=
+
+
2
2
2
3 2
y(1)=1 iin zel zm bulunuz.

( c=ln(x
3
/(xy+y
2
)), e
c
= x
3
/(xy+y
2
) c=ln(1/2))

1.MERTEBEDEN LNEER DFERANSYEL DENKLEMLER
(Homojen zm, ikinci tarafl denklemin zm)

y +p(x)y=g(x)

eklindeki denkleme birinci mertebeden lineer diferansiyel denklem denir. g(x)=0 ise
lineer 1.mertebeden homojen denklem denir. Bu takdirde denklem deikenlere
ayrlabilir tipte olur. nce

dy/dx+p(x)y=0 homojen zm bulunur.

dy/y=- p(x)dx

lny =- p(x)dx+lnc y=ce
-p(x)dx

bulunur. Bu ifadenin ikinci tarafl denklemin zm olabilmesi iin, c nin nasl bir u(x)
fonksiyonu olmas gerektiini aratralm. Bunun iin de c=u(x) olduuna gre
y= u(x) e
-P(x)dx
in ikinci tarafl denklemi salama artn yazalm Buradan

y =-p(x) u(x) e
-p(x)dx
+ e
-p(x)dx
du/dx elde edilir

y +p(x)y=g(x) de y ve y yerlerine konularak genel zm elde edilir.

-p(x) u(x)e
-p(x)dx
+ e
-p(x)dx
du/dx+p(x) c(x)e
-p(x)dx
=g(x)

du/dx = g(x) e
p(x)dx

u= g(x) e
p(x)dx
dx+c
1

u nun bu deeri y=ue
-p(x)dx
de yerine konursa ikinci tarafl denklemin
genel zm olarak

y= e
-p(x)dx
| g(x) e
p(x)dx
dx+c
1
|

elde edilir. (Bkz: Blm 2 (7) no lu eitlikle ayndr.)

RNEK

y +y=3 diferansiyel denklemini znz

zm:

nce y +y=0 ile homojen zm elde edilir, yani

y +y=0 eitlenerek

dy/dx=-y dy/y=-dx
lny=-x+c
lny-lnc=-x
ln(y/c)= -x y/c =e
-x

y=c e
-x

ile homojen zm elde edilir. zel zm iin c=u(x) ile verilen denkleme bal olarak
trev alnarak yerlerine konur, yani

y = u (x) e
-x
- u(x)e
-x
ve y=u(x) e
-x
ifadeleri verilen y +y=3 eitliinde yerlerine
konularak

u (x) e
-x
- u(x)e
-x
+ u(x) e
-x
=3 u (x) e
-x
=3 elde edilir
u(x)=du/dx ile

du/dx e
-x
=3 yazlarak
du/dx =3 e
x

du=3 e
x
dx
u=3 e
x
+c
1

elde edilir, bulunan bu deer (u) homojen zm sonucu bulunan y=u e
-x
eitliinde
yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm elde edilir.
genel zm:

y=(3 e
x
+c
1
)* e
-x
y=3+c
1
e
-x
olur
dev:

ds/d=3s+7 s(0)=15 zel zm bulunuz.
sonu= s=|c
1
e
3
-7/3|

x
2
lnx y
+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

zm:
Denklem
x x x x
y
dx
dy
ln
1
ln
2
= + (1)
eklinde yazlrsa lineer ve ikinci tarafl bir denklem haline gelir. nce homojen zm
yaplr, yani
0
ln
= +
x x
y
dx
dy

0
ln
= +
x x
dx
y
dy
hatrlatma: ) ln(ln
ln
ax
ax x
dx
=

lny+ln(lnx)=lnc
ln(ylnx)=lnc ylnx=c y=c/lnx
homojen zm bulunur. kinci tarafl denklemin zm iin y=c(x)/lnx den c ve x e
gre trev alnarak y ve y nn karlklar
y=c/lnx
y=c(x)/lnx-c(x)/x(ln
2
x) (1) de yerlerine konulursa,
c(x)/lnx-c(x)/x(ln
2
x)+c(x)/x(ln
2
x)=1/x
2
lnx
elde edilir.
c(x)/lnx=1/x
2
lnx c(x)=1/x
2
dc/dx=1/x
2
ile
dc=(1/x
2
)dx
dc =(1/x
2
)dx c=-1/x+c
1

elde edilir c nin bu deeri homojen zm sonunda bulunan( y=c/lnx) de yerine
konularak ikinci tarafl denklemin zmne ulalr
y=(-1/x+c
1
)lnx
veya (ntegral arpan (x)=e
ln(lnx)dx
=lnx yardmyla da zlr)

(a
1
x+b
1
y+c
1
)dx+(a
2
x+b
2
y+c
2
)dy=0 tipindeki diferansiyel denklemler

c
1
= c
2
=0 ise denklem homogen tipde bir denklem olur. c
1
ve c
2
nin her ikisinin de sfr
olmadklarn kabul edelim. Bu durumda denklemde

x=x
1
+h , y=y
1
+k

dntrmelerini yapalm. Bu halde

dx=dx
1
dy=dy
1

olarak denklem

(a
1
x
1
+b
1
y
1
+ a
1
h+b
1
k+c
1
)dx
1
+(a
2
x
1
+b
2
y
1
+ a
2
h+b
2
k +c
2
)dy
1
=0

eklini alr. imdi de h ve k y

a
1
h+b
1
k+c
1
=0

a
2
h+b
2
k+c
2
=0
seersek,denklem

(a
1
x
1
+b
1
y
1
)dx
1
+(a
2
x
1
+b
2
y
1
)dy
1
=0

eklini alr ki bu da homogen tipte bir denklemdir.

Not: Eer a
1
b
2
-a
2
b
1
=0 ise x=x
1
+h , y=y
1
+k dntrmesini yapamayz.
Bu durumda

a
1
b
2
=a
2
b
1
a
2
/a
1
=b
2
/b
1
=m ve a
2
=m a
1
, b
2
=mb
1
olarak diferansiyel
denklem

|(a
1
x+b
1
y)+c
1
|dx+|m(a
1
x+b
1
y )+c
2
|dy=0

eklini alr. Burada a
1
x+b
1
y =u dnm yaplrsa denklem,
deikenlere ayrlabilen tipte bir denklem haline gelir.

RNEK

1) dy/dx= (x-y+1)/ (x+y-3) denklemini znz.

x=x
1
+h dx=dx
1
(a
1
b
2
-a
2
b
1
0, 1*1-(-1)1=20)

y=y
1
+k dy=dy
1
(x
1
+h- y
1
-k+1)dx
1
-( x
1
+h+ y
1
+k-3)dy
1
=0

h-k+1=0
-h-k+3=0 -2k=-4, k=2 , h=1,

h=x-x
1
x=x
1
+1
k=y-y
1
y=y
1
+2

(x
1
-y
1
)dx
1
-(x
1
+y
1
)dy
1
=0 homojen tipte diferansiyel denklem

y
1
=vx
1
dy
1
=vdx
1
+x
1
dv

(x
1
- vx
1
)dx
1
-(x
1
+vx
1
)(vdx
1
+x
1
dv)=0

dx
1
|( x
1
- vx
1
- vx
1
-v
2
x
1
)|+dv|(- x
1
2
-vx
1
2
)|=0

xdx
1
|( 1-v- v-v
2
)|+x
1
2
dv|(- 1-v)|=0 /1/x
1
2
ile arpalm

0
) 1 2 (
) 1 (
2
1
1
=
+

+
v v
v dv
x
dx
u=-v
2
-2v+1 du=-2v-2 dv
dv= du/2(-1-v)

lnx
1
+ c c v v ln ) 1 2 ln(
2
1
2
= = +
v=y
1
/x
1
idi v=(y-2)/(x-1) idi

(x-1)
2
(
2
2
2
) 1
) 1 (
) 2 ( 2
) 1 (
) 2 (
c
x
y
x
y
= +

2) (x-y-1)dx +(x+4y-1)dy=0 denklemini znz.

3) (2y-4x-1)dx-(y-2x+1)dy=0 denklemini znz

(a
1
b
2
=4, a
2
b
1
=4, a
2
/a
1
=b
2
/b
1
=-1/2 a
1
=-2a
2
, b
1
=-2b
2
)

(2(-2x+y)-1)dx-(-2x+y+1)dy=0

-2x+y=u dnm ile ve -2+
dx
du
dx
dy
= 2 + =
dx
du
dx
dy

(2u-1)dx-(u+1)dy=0 (2u-1)dx=(u+1)dy
1
1 2
2
+
= + =
u
u
dx
du
dx
dy

2
1
1 2
=
u
u
dx
du
,
1
3
+
=
u dx
du
(u+1)du=-3dx u
2
/2+u=-3x+c
c x
u u
+ =
+
3
2
2
2
u
2
+2u=-6x+2c

u=-2x+y idi

(-2x+y)
2
+2(-2x+y)=-6x+2c
y
2
-4xy+4x
2
+2y-4x+6x=2c y
2
-4xy+4x
2
+2y+2x=2c

BERNOULL DFERANSYEL DENKLEM

p(x) , g(x) x in srekli fonksiyonlar ve n0 , n1 olarak

y + p(x)y = g(x)y
n

eklindeki denkleme Bernoulli diferansiyel denklemi denir. Bu denklemi
zmek iin u=y
1-n
deiken dntrmesi yaplarak u yu bilinmeyen kabul
eden bir lineer diferansiyel denkleme ulalr.

rnek:

1- y + y = y
2
e
x
bernoulli diferansiyel denklemini znz.

u=y
1-n
deiken dntrmesi ile u=y
1-2
=y
-1
=1/y olur

dx
dy
y
dx
du
2
=
olarak dy/dx ekilerek

dx
du
y
dx
dy
y
2 '
= = verilen diferansiyel denklemde yerlerine konursa

x
e y y
dx
du
y
2 2
= +

olur. Burada eitliin her iki tarafn (-1/y
2
) ile arparsak yani

-1/y
2
(
x
e y y
dx
du
y
2 2
= + )

x
e
y dx
du
=
1
u=1/y idi

x
e u
dx
du
= lineer diferansiyel denklem elde edilir

nce u
-u= 0 homojen zm elde edilir,

u
dx
du
=

= dx
u
du

lnu=x+lnc , lnu-lnc=x ln(u/c)=x


u/c=e
x
u=ce
x

homojen zm elde edilir. (u=c(x)e
x
) ile verilen denkleme bal olarak
(
x
e u
dx
du
= ) trev alnarak yerlerine konur
u = c(x)e
x

u
= c(x)e
x
+c
(x)e
x

c(x)e
x
+c

(x)e
x
- c(x)e
x
=-e
x
c

(x)= -1 dc/dx =-1 dc =-dx

c=-x+c
1

bulunan sabitin (c nin) deeri homojen zm sonucunda elde edilen
eitlikte (u=ce
x
) yerine konularak ikinci tarafl denklemin genel zm
(u=1/y konularak ) y ye bal olarak elde edilir.

u=(-x+c
1
)e
x
u=-xe
x
+c
1
e
x
1/y=-xe
x
+c
1
e
x

DEV

Aada verilen bernoulli dif denklemlerini znz.

1- y -y=xy
2
(1/y=1-x+c
1
e
-x
)

2- xdy+ydx=x
3
y
6
dx (1/y
5
=-5x
3
/2+c
1
x
5
)

3- y y - xy
2
+x=0 (y
2
=1+c
1
e
2
x
)

4- (2xy
5
-y)dx+2xdy=0 (3x
2
=(4x
3
+c
1
)y
4
)

5- 4 y +ysinx=y
-3
sinx (y=1+c
1
e
cosx
)
1/4

xy-dy/dx=y
3
2
x
e
-
diferansiyel denklemini znz.
y +p(x)y=g(x)y
n
bernoulli ( n0,n1)
zm:
u=y
1-n
deiken dnm ile u=y
-2
olur.

dx
dy
y
dx
du
3
2

= =
dx
dy
dx
du
y
3
2
1
ekilerek verilen dif. denklemde
yerine konur.
xy+
2
3 3
2
1
x
e y
dx
du
y

= -2y
-3
ile arpalm
u
y
e
dx
du
y
x
x
= =

2 2
1
2
2
2

2
2 2
x
e
dx
du
xu

= + (1) 1.mertebeden lineer dif. denklem elde edilir.
nce
0 2 = +
dx
du
xu ile homojen zm bulunur.
xu
dx
du
2 =
-2xdx=du/u -2xdx=du/u
-x
2
+lnc=lnu
lnu-lnc=-x
2

ln(u/c)=-x
2
u/c=
2
x
e

u=c
2
x
e
(2)
bulunur.
kinci tarafl denklemin zm iin c nin nasl bir c(x) fonksiyonu
olmas gerektiini aratralm.( yani c=c(x) koyalm). Bu durumda
homojen zm sonucu bulunan ifadede ( u=c(x)
2
x
e
) trevler alnarak
(1) de yerlerine konur.
u=c(x)
2
x
e

du/dx=
2 2
) ( 2
' x x
e x xc e
dx
dc
u

=

2 2 2 2
2 ) ( 2 ) ( 2
x x x x
e e x xc e x xc e
dx
dc

= +

2 2
2
x x
e e
dx
dc

=
dc=2dx
c=2x+c
1
(3)
(3) nolu ifade (2) de yerine konulursa
u=(2x+c
1
)
2
x
e

elde edilir. y ye bal zm iin u=y
-2
idi
1/y
2
=(2x+c
1
)
2
x
e

elde edilir.

y
+ p(x) = g(x)e
ny
(n ) 0 tipindeki diferansiyel denklemler

Diferansiyel denklemin her iki taraf e
-ny
arplr, denklem
e
-ny
y
+ e
-ny
p(x) = g(x) **
formunu alr. Burada u= e
-ny
deiken dnm yaplr ve
' '
y ne u
ny
= olduu gznne alnp (**) da yerine konursa
) ( ) (
'
x g u x p
n
u
= +
veya ) ( ) (
'
x ng u x np u = bulunur. u ya gre
1.mertebeden diferansiyel denklem elde edilir.

rnek:

'
y -
y
xe
x
2
1

= diferansiyel denklemini znz.

y
+ p(x) = g(x)e
ny
tipi (n ) 0 verilen diferansiyel denklemi e
-(-2y)
=e
2y
ile arpalm

e
2y
'
y - e
2y
x
x
=
1
*
olur. Burada u= e
2y
deiken dnm yaplarak trev alnr

u=2 e
2y
y ve (*)da yerine konursa

x
x
u
u
=
1
2
'

veya

x u
x
u 2
2
'
= bulunur ***
(u+p(x)u=g(x)) tipi 1.mert. lineer dif. denklem)

ntegrasyon arpan

(x)= e
p(x)dx
=
dx
x
e
2
= e
-2lnx
=x
-2
=1/x
2

bulunur. |(x)u |
=(x)g(x) de yerine konur ve integral alnarak

| x
-2
u |
= 2x
-1

x
-2
u= 2lnx+c u=2x
2
lnx+cx
2

u= e
2y
idi genel zm

e
2y
=2x
2
lnx+cx
2

TAM DFERANSYEL DENKLEMLER

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0

denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar

x
N
y
M

bantsn salyorsa bu denkleme tam diferansiyel denklem denir.

M(x,y) nin x e gre integrali alnr
N(x,y) nin y e gre integrali alnr ve Fe eitlenir yani

) , ( y x M
x
F
=
) , ( y x N
y
F
=

dF= dy
Y
F
dx
x
F

dF=0 F=c ile bulunan sonular ,ortak ifadeler bir kez ve ortak olmayanlar
alnarak cye eitlenir.

rnek 1:

3x
2
dx +2xydx+x
2
dy=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.

(3x
2
+2xy)dx+ x
2
dy=0

M(x,y)= (3x
2
+2xy) N(x,y)= x
2

x
N
y
M
2x=2x Tam Diferansiyel

) , ( y x M
x
F
=
=3x
2
+2xy F=x
3
+x
2
y+g(y) xe gre integral
0
) , ( y x N
y
F
=
= x
2
F= x
2
y+m(x) ye gre integral

m(x)= x
3
e eit olmaldr

F= x
3
+x
2
y dF=0 Genel zm: c= x
3
+x
2
y

dev:

1) (x
2
+y
2
+x)dx+2xydy=0 diferansiyel denklemi znz.

Sonu: c=xy
2
+(x
2
/2)+(x
3
/3)

2) (1+e
2
)d+2 e
2
d=0 diferansiyel denklemini znz.

genel zm c= e
2
+

TAM DFERANSYEL VE NTEGRASYON ARPANLARI

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0

denklemindeki M(x,y), N(x,y) fonksiyonlar

x
N
y
M

ise verilen diferansiyel denklem tam diferansiyel denklem deildir
Tam diferansiyel olmayan bir denklemi integrasyon arpan (x,y)
kullanarak zebiliriz.(belirlenen integrasyon arpan ile verilen
diferansiyel denklem arplarak tam diferansiyel denklem biimine getirilir
ve denklem zlr.)

(x,y) M(x,y)dx+(x,y) N(x,y)dy=0

x
N
y
M
) , ( ) , (

xe bal integrasyon arpan ((x)):

ln/x =( M
y
- N
x
) / N(x,y) veya
( )
( , )
( )
y x
M N
dx
N x y
x e

=

ye bal integrasyon arpan((y)):

ln/y =( N
x
- M
y
) / M(x,y) veya
( )
( , )
( )
x y
N M
dy
M x y
y e

=

eitlikleri yardmyla bulunabilir.

1
( ) /( ( , ) ( , ))
x y
N M xM x y yN x y R =
xy ye bal integrasyon arpanlar((x,y))
2
( ) /( ( , ) ( , ))
y x
M N yN x y xM x y R =

RNEK 1:

(y+xy
2
)dx- xdy=0 denklemini znz.

M(x,y)= (y+xy
2
)
N (x,y)= - x olup

, 2 1 xy
y
M
+ =
1 =
x
N

x
N
y
M
tam dif.deil.

ye bal integrasyon arpan:

ln/y =( N
x
- M
y
) / M

yardmyla

ln/y = -1-1-2xy / y(1+xy) =-2/y elde edilir

ile integral alnarak

dln= -2/y dy ln=-2lny =y
-2

integrasyon arpan = 1/y
2
elde edilir, verilen dif denklemle arplarak

M(x,y)dx+ N(x,y)dy=0

tam diferansiyel denklem ekline dnr.

0
1
2
=
|
|
.
|
\
|
+ dy
y
x
dx x
y

x
N
y
M
) , ( ) , (
=-1/y
2

) , ( y x M
x
F
=
=
|
|
.
|
\
|
+ x
y
1
F=x/y +x
2
/2+g(y) xe gre integral
0
) , ( y x N
y
F
=
=-x/y
2
F= x/y+m(x) yye gre integral

m(x)= x
2
/2 olmaldr

F= x/y +x
2
/2 dF=0 Genel zm: c= x/y +x
2
/2

rnek 2:
2
6
(3 ) ( 3 ) 0
x y
x dx dy
y y x
+ + + = xy e bal integrasyon arpan kullanarak znz.
M(x,y)=
6
(3 ) x
y
+
N (x,y)=
2
( 3 )
x y
y x
+ olup

2
6 M
y y

2
2 3 N x y
x y x

x
N
y
M
tam dif.deil.

xye bal integrasyon arpan:

2
1
( ) /( ( , ) ( , ))
y x
M N yN x y xM x y R
xy
= = ile xy=u ile
1
( )
ln ( , ) ( , )
( , )
y x
M N
du
u yN x y xM x y
u
x y e e e xy

= = = =
xy(
2
6
(3 ) ( 3 ) 0
x y
x dx dy
y y x
+ + + = ) Tam diferansiyel denklem ( 3x
2
=3x
2
)
3 2 3
3 x y x y c + + =

( , ) ( , ) 0 M x y dx N x y dy + = denklem homojen ise

=
1
( , ) ( , ) xM x y yN x y +
eklinde bir integrasyon arpan olup olmadna bakalm. ve denklemi
ile arpalm.

0
M N
dx dy
xM yN xM yN
+ =
+ +
tam diferansiyel olma art

( ) ( )
M N
y xM yN x xM yN

=
+ +
dr.

gerekli dzenlemeler yaplarsa

( ) ( )
M M N N
N x y M x y
x y x y

+ = +

olur. te yandan homojenlikten Euler teoremine gre

( , )
( , )
x y
x y
xM yM mM x y
xN yN mN x y
+ =
+ =

olacandan yukardaki eitlik kendiliinden gerekleir. Dolaysyla homojen denklemler iin

1
( , ) ( , ) xM x y yN x y +

daima bir integrasyon arpandr.

ydy-(2y-x)dx=0 homojen olduundan

=
1
( , ) ( , ) xM x y yN x y +
ile =
2 2 2
1 1
2 ( ) xy x y x y
=
+ +

2 2
1 1
(2 ) 0
( ) ( )
ydy y x dx
x y x y
=

F
x
=
2
1
(2 )
( )
y x
x y

,
F
y
=
2
( )
y
x y

F=ln ( )
y
x y g y
x y
+ +
c=ln
y
x y
x y
+

CLAIRAUT DFERANSYEL DENKLEM
y=
|
.
|
\
|
+
dx
dy
dx
dy
x
eklindeki denkleme clairaut denklemi denir. Clairaut denkleminin genel
zm bu denklemdeki y =dy/dx ler yerine bir c keyfi sabiti koymak
suretiyle elde edilir. Yani genel zm:
y
genel
= xc+(c)
dir.
RNEK
y=xy
+y
-y
2
clairaut dif denklemini znz.
zm:genel zm
y
genel
=xc+c-c
2

dir. Tekil zm ise, genel zmn c ye gre trevini almak suretiyle elde edilecek
denklemde c yi ekip y
genel
de yerine konmasyla elde edilir. c ye gre trev:
x+1-2c=0 ile c=1/2(x+1)
y=x(1/2(x+1))+ 1/2(x+1)-( 1/2(x+1))
2

y=1/4 (x+1)
2

elde edilir.

2.11 Varlk ve Teklik Teoremi

Ardk Yaklamlar Yntemi (Picard Yntemi)

y = dy/dx=f(x,y) y
0
=y(x
0
) (1)

diferansiyel denkleminin x=x
0
iin y=y
0
, bir baka deyile y
0
=y(x
0
) balang koulunu
gerekleyen zmn bulmak iin balang koulunu da dikkate alarak(1) i x
0
dan x e
integre edelim:

+ = =
x
x
y
y
x
x
dx y x f y y dx y x f dy
0 0 0
) , ( ) , (
0
(2)

Amacmz: x=x
0
iin y=y
0
balang koulunu ve (1) gerekleyen y fonksiyonunu
bulmaktr.

y=y
0
oluturmaya altmz zm iin balang noktas olarak ele alalm ve bunu
(2) de yerine koyarak yaklamn birinci admn oluturalm:

+ =
x
x
dx y x f y y
0
) , (
0 0 1
(3)
Buradan elde edilen y
1
deerini (2) de yerine koyarak yaklamn ikinci admn
oluturalm

+ =
x
x
dx y x f y y
0
) , (
1 0 2

devam ederek

+ =
x
x
dx y x f y y
0
) , (
2 0 3

.............................................

+ =
x
x
n n
dx y x f y y
0
) , (
1 0

elde edilir ve Picard Yntemi olarak bilinir.(Cevdet Cerit 1997)

Varlk ve teklik Teoremi:
f(x,y) ve f
y
(x,y) fonksiyonlar f
y
=df/dy

I: x
0
-a b y y b y a x x + +
0 0 0
, 4

ile belirlenen kapal bir I blgesinde srekli, dolaysyla snrl olsunlar, bir baka
deyile
M y x f ) , ( 5

N y x f
y
) , ( 6

eitsizliklerini gerekleyen pozitif M ve N saylar var olsun.

|
.
|
\
|
=
M
b
a l , min 7

olmak zere

l x
0
x l x +
0
8

ile belirlenen bir aralkta

y = ) , ( y x f
dx
dy
= 9
diferansiyel denkleminin y
0
=y(x
0
) balang koulunu gerekleyen bir ve yalnz bir
zm vardr. Bu zm Picard iterasyonu (yaklam) ile bulunur.

+ =
x
x
n n
dx y x f y y
0
) , (
1 0

y
0
,y
1
,y
2
........y
n
fonksiyonlar dizisi oluturulur. Bu dizinin her terimi balang koulunu
salar. Fakat bunlar diferansiyel denklemi salamazlar. Belli bir iterasyondan sonra
rnein n=k

y
n+1
=y
n
oluyorsa

+ =
x
x
n n
dx y x f y y
0
) , (
1 0
a denklemin bir zmdr denir.

rnek

f(x,y)= (1+y)/(1+x
2
+y
2
) ve I: 4 , 2 y x olmak zere

y = f(x,y), y(0)=0 balang deer probleminin bir tek zme sahip olduunu
gsteriniz. Ayrca zmn tanml olduu x
0
= 0 merkezli bir aralk bulunuz.

zm

Varlk ve teklik teoreminden I blgesi iindeki her t iin M y x f ) , ( ve
N y x f
y
) , ( veya ( N
dy
f
) olduu gsterilirse diferansiyel denklemin l x x <

0

aralnda tek zm vardr.

M
y x
y
y x
y
y x
y
y x f = =
+ +
+
+ +
+
+ +
+
=
+ +
+
1
5
0 0 1
4 1
1
1
1
1
1
1
) , (
2 2 2 2 2 2 2 2

(paya x ve y nin alabilecei en byk deerler, paydaya ise alabilecekleri en kk
deerler konursa kesir en byk deerini alr) Burada a=2 , b=4 tr.

|
.
|
\
|
=
M
b
a l , min = min(2,4/5) Ayrca

N y x f
y
) , ( =
N
y x
y y y x
y x
y y y x
y x
y y
y x
=
+ +
+ + + +
+ +
+ + +
=
+ +
+
+ + 1
61
) 1 (
2 ) 1 ( ) 1 (
) 1 (
2 ) 1 ( ) 1 (
) 1 (
2 ) 1 (
1
1
2 2 2
2 2
2 2 2
2 2
2 2 2 2 2

olduundan
y
f
I iindeki her noktada snrldr. Balang deer problemi x4/5

aral iindeki her x iin bir tek y(x) zmne sahiptir.
rnek1:

1) y = x
2
-y diferansiyel denkleminin zmn y
0
(x
0
)=y(1)=2 balang koulu
altnda Picard yntemi ile ikinci yaklama kadar znz.

y =f(x,y)=x
2
-y y
0
=2, x
0
=1 f(x,y
0
)=x
2
-y
0
= x
2
-2 dir

+ =
x
x
dx y x f y x y
0
) , ( ) (
0 0 1
= 2+ x
x
dx x
x
2
3
) 2 (
1
3
2
=
+
3
11

bulunan ifade verilen dif. denklemde (f(x,y
1
)= x
2
-y
1
) olarak y yerine konularak;
| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0 2
=2+ dx x
x
x
x
)
3
11
2
3
(
3
1
2
+
=
12
53
3
11
12 3
2
4 3
+ + x x
x x

rnek 2

1) y =-y+x+1 diferansiyel denkleminin zmn y
0
(x
0
)=y(0)=1 balang koulu
altnda Picard yntemi ile znz.

y=f(x,y)= -y+x+1 y
0
=1, x
0
=0 f(x,y
0
)=-y
0
+x+1=x dir

+ =
x
x
dx y x f y x y
0
) , ( ) (
0 0 1
=1+
2
1
2
0
x
xdx
x
+ =

f(x,y
1
)=-y
1
+x+1

| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0 2
=1+
6 2
1 ) 1
2
1 (
3 2
0
2
x x
dx x
x
x
+ = + +

f(x,y
2
)=-y
2
+x+1

| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
2 0 3
=1+
+ + +
x
dx x
x x
0
3 2
) 1
6 2
1 ( = 1+
24 6 2
4 3 2
x x x
+

.............................

| |

+ =
x
x
n n
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
2 0 1
=1+
+ + +
x
dx x
x x
0
3 2
) 1
6 2
1 ( =
| |

+ =
x
x
n n
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
2 0 1
= 1+
n
x x x
) 1 ( ........
24 6 2
4 3 2
+ + +
! n
x
n

olduunu varsayalm ve
= ) (x y
n
1+
1
4 3 2
) 1 ( ........
24 6 2
+
+ + +
n
x x x
)! 1 (
1
+
+
n
x
n
(1)

olduunu gsterelim

| | = + =

x
x
n n
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0
1+ dx x
n
x x
x n
n
+ + + + +
0
3 2
1 )
!
) 1 ( ......
6 2
x
(1 -

= 1-x-x
3
/6+x
4
/24+................+(-1)
n+1
x
n+1
/(n+1)!+x
2
/2+x

=1+
1
4 3 2
) 1 ( ........
24 6 2
+
+ + +
n
x x x
)! 1 (
1
+
+
n
x
n

=[1-x+
1
4 2
) 1 ( ........
24 6
3
2
+
+ + +
n
x x x
)! 1 (
1
+
+
n
x
n
]+x (2)

bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
keli parantez iindeki sonlu ifade her x iin e
-x
e yaknsayacandan

lim
n
y
n
= e
-x
+x olur

rnek 3

y(1)=1 ve y =4+x
2
y dir. Picard yntemi ile y
2
(1/2) yi bulunuz.
y=f(x,y)= 4+x
2
y y
0
=1, x
0
=1 f(x,y
0
)= 4+x
2
y
0
=4+x
2
dir
+ =
x
x
dx y x f y x y
0
) , ( ) (
0 0 1
=1+
3
10
3
4
3
4 ) 4 (
3
1
3
1
2
+ = + = +
x
x
x
x dx x
x
x

| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0 2
=1+
18
53
9
10
18
4 )
3
10
3
4 ( 4
3 6
4
1
3
2
+ + = + +
x x
x x dx
x
x x
x

y
2
(1/2)=-1.019965

dev
1) y =2xy-2x diferansiyel denkleminin zmn y
0
=y(0)=2 balang koulu
altnda Picard yntemi ile znz.

y =f(x,y)= 2xy-2x y
0
=2, x
0
=0 f(x,y
0
)= 2xy
0
-2x =2x(2)-2x dir

+ =
x
x
dx y x f y x y
0
) , ( ) (
0 0 1
=2+
2
0
2 ) 2x - (2x(2) x dx
x
+ =

| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0 2
=2+
2
2 ) 2x - ) x (2x(2
4
2
0
2
x
x dx
x
+ + = +

| |
+ =
x
x
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
2 0 3
=1+
6 2
2 ) 2 )
2
2 ( 2 (
6 4
2
0
4
2
x x
x dx x
x
x x
x
+ + + = + +

.................................
y
n-1
=
)! 1 (
........
6 2
2
) 1 ( 2 6 4
2
+ + + + +

n
x x x
x
n
(1)
olduunu kabul edelim.
y
n
=
!
........
6 2
2
2 6 4
2
n
x x x
x
n
+ + + + + (2)

olduunu gstereceiz.

| | = + =

x
x
n n
dx x y x f y x y
0
) ( , ( ) (
1 0
| | = + =

x
n
dx x xy y
0
1 0
2 2 (

y
n
(x)=
2+ =
(
+ + + + +
x n
dx x
n
x x x
x x
0
) 1 ( 2 6 4
2
2 )
)! 1 (
....
6 2
2 ( 2 (
!
........
6 2
2
2 6 4
2
n
x x x
x
n
+ + + + + =
1+ )
!
........
6 2
1 (
2 6 4
2
n
x x x
x
n
+ + + + +

bulunur ve 1 nolu ifade gereklenmi olur. (2) nolu ifadeden n iin limit alnrsa
keli parantez iindeki ifade her x iin
2
x
e e yaknsayacandan

lim
n
y
n
= 1+
2
x
e olur

Eer belli bir admdan sonra y
n-1
=y
n
=y
n+1
olursa bu durumda y
n
e (2) denkleminin
zmdr denir. Ayn zamanda y
n
(1) balang deer probleminin de zmdr ve
dizi bu noktada biter.

RCCAT DFERANSYEL DENKLEM

p(x), r(x) ve g(x) integre edilebilir fonksiyonlar ve r(x)0 olmak zere

y =p(x)y+r(x)y
2
+g(x)

tipindeki diferansiyel denkleme Riccati Diferansiyel Denklemi denir.

Eer r(x)=0 ise lineer diferansiyel denklem,
g(x)=0 ise bernoulli diferansiyel denklemi eklini alr.

Bu iki halin dnda denklemin genel halde zlemeyecei Bernoulli
tarafndan gsterilmitir. Ancak denklemin bir zel zm biliniyorsa

denklemin genel zmne ulalr. Denklemin bir zel zm y
1
olsun
Bu halde Riccati Diferansiyel Denkleminin genel zm olarak y=y
1
+1/u
dnm yaplr ve

u+|p(x)+2y
1
r(x)|u= -r(x) (1)

sonucuna ulalr.

rnek 1:

y =-y
2
+2x
2
y+2x-x
4
diferansiyel denkleminin bir zel zm y
1
=x
2
dir
genel zm bulunuz.

y =p(x)y+r(x)y
2
+g(x) tipinde

y=y
1
+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel
denkleminde yerlerine konursa , yani;

y= x
2
+(1/u)
y = 2x- u
/u
2

2x- u
/u
2
= -(x
2
+1/u)
2
+2x
2
( x
2
+1/u) +2x-x
4

2x- u
/u
2
= -(x
4
+2x
2
/u+1/u
2
)+2x
4
+2 x
2
/u+ 2x-x
4
2x- u
/u
2
=-x
4
-2x
2
/u-1/u
2
+2x
4
+2 x
2
/u +2x-x
4

- u
/u
2
=-1/u
2
u
=1 u=x+c
u nun deeri (y= x
2
+(1/u) ) de yerine konarak genel zm:

y
genel
= x
2
+ 1/(x+c)


olur. (1) de p(x)=2x
2
, r(x)=-1 konularak da u
=1 ulalabilir.

rnek 2:

y +y
2
-1=0 diferansiyel denkleminin bir zel zm y
1
=1

dir genel zm bulunuz.

Denklemi y=1-y
2
formunda yazalm g(x)=1, r(x)=-1, p(x)=0 olmak zere denklem
Riccati tipi diferansiyel denklemdir.

zm iin :

y=y
1
+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde
(y=1-y
2
) yerlerine konursa , yani;

y= 1+1/u
y = - u
/u
2
ile

- u
/u
2
=1-(1+1/u)
2
- u
/u
2
=1-1-2/u-1/u
2

denklemi -u
2
ile arpalm

2 1 u u = + 1. mertebeden lineer diferansiyel denklem

2 1 u u = ( ( ) ( ) u p x u g x + = tipi)

( ) 2
2
( )
p x dx dx
x
x e e e

= = =

| |
2 2 2
( ) ( ) ( )
(1)
x x x
x u x g x
e u e e

( = =

her iki tarafn integrali alnarak
2 2
1
2
x x
e u e c = +
2
1
2
x
u ce
= +
1
1 y
u
= + idi . Genel zm;
2
1
1
1
( )
2
x
y
ce
= +
+

rnek 3:
y =2tanxsecx-y
2
sinx diferansiyel denkleminin bir zel zm y
1
=secx

dir genel zm bulunuz.

g(x)= 2tanxsecx, r(x)= -sinx p(x)=0 olmak zere riccati tipi diferansiyel
denklemdir. ( y =p(x)y+r(x)y
2
+g(x) tipi)

y=y
1
+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel
denkleminde ( y =2tanxsecx-y
2
sinx)yerlerine konursa , yani;

y=secx+1/u
y =sinx/cos
2
x- u
/u
2
= tanxsecx- u
/u
2

tanxsecx- u
/u
2
=2tanxsecx- (secx+1/u)
2
sinx

tanxsecx- u
/u
2
=2tanxsecx-sec
2
xsinx-2secx(1/u)sinx-1/u
2
sinx

tanxsecx- u
/u
2
=2tanxsecx-tanxsecx-2secx(1/u)sinx-(1/u
2
)sinx

-u
/u
2
=(-2/u ) tanx-(1/u
2
)sinx

u=2utanx+sinx
u-2utanx=sinx 1.mertrebeden lineer dif denklem haline gelir.

u=c/cos
2
x
c=cos
2
xsinx
c=- cos
3
x /3 +c
1

u=(- cos
3
x /3 +c
1
)1/cos
2
x=(-1/3)cosx+c
1
/cos
2
x

u= (-cos
3
x+c
1
) / 3cos
2
x

bulunur y=secx+1/u de yerine konarak genel zm

y
genel
=secx+1/(-cos
3
x+c
1
) / 3cos
2
x veya

y
genel
= secx+3cos
2
x /(-cos
3
x+c
1
)

elde edilir.
dev
y = x
3
+
2
1 2
y
x
y
x
diferansiyel denkleminin bir zel zm y
1
= -x
2
dir. Genel zmn bulunuz.
(y
genel
= -x
2
+
c e
e x
x
x
+
2
2
2
2
)

DEKENLERDEN BRN ERMEYEN KNC MERTEBEDEN
DFERANSYEL DENKLEMLER

) (
2
2
x f
dx
y d
= y =f(x)

Bu tipteki diferansiyel denklemi zmek iin ard arda iki integral almak yeterlidir.

) ( ) (
2
2
x f
dx
dy
dx
d
dx
y d
= =

in her iki tarafn dx ile arpalm

dx x f
dx
dy
d ) ( ) ( =

= dx x f
dx
dy
d ) ( ) (

1 1
) ( ) ( c x F c dx x f
dx
dy
+ = + =

dy= (F(x)+c
1
)dx

dy = (F(x)+c
1
)dx y= F(x)dx+c
1
x+c
2

elde edilir. Sonu c
1
ve c
2
gibi keyfi sabiti ierdiinden genel zmdr.

RNEK1:

y-6x=0 diferansiyel denklemini znz.

zm:

x
dx
y d
6
2
2
= x
dx
dy
dx
d
6 ) ( =

xdx
dx
dy
d 6 ) ( =

= xdx
dx
dy
d 6 ) (

1
2
3 c x
dx
dy
+ =

dy= (3x
2
+c
1
)dx dy = (3x
2
+c
1
)dx y=x
3
+c
1
x +c
2

Bu kural, daha yksek mertebeden trevler bulunmas durumunda da , yani

) (x f
dx
y d
n
n
=

eklindeki denklemlere de uygulanr.

) , (
'
2
2
y x f
dx
y d
= Tipindeki diferansiyel denklemler

y=dy/dx= p dntrmesi yaplrsa
dx
dp
dx
y d
y = =
2
2
' ' olarak, denklem

) , ( p x f
dx
dp
= 1. mertebeden bir diferansiyel denkleme dntrlm olur.

RNEK

(x+1)
dx
dy
x
dx
y d
) 2 (
2
2
+ = diferansiyel denklemini znz.

dx
dy
x
x
dx
y d
) 1 (
) 2 (
2
2
+
+
= ) , (
'
2
2
y x f
dx
y d
= tipinde

y= dy/dx = p dntrmesi yaplrsa
dx
dp
dx
y d
y = =
2
2
' ' denklemde yerlerine konursa

p
x
x
dx
dp
) 1 (
) 2 (
+
+
= 1. mertebeden deikenlere ayrlabilir tipte dif. denklem

dx
x
x
p
dp
) 1 (
) 2 (
+
+
=
dx
x
x
p
dp
) 1 (
) 2 (
+
+
=
dx
x p
dp
)
1
1
1 (
+
+ =

lnp=x+ln(x+1)+lnc

lnp-lnc-ln(x+1)=x
x
e
x c
p
=
+ ) 1 (
p= c(x+1)e
x

p=dy/dx idi. dy= c(x+1)e
x
dx dy= c(x+1)e
x
dx

c(xe
x
+e
x
) dx in integrali

x=u dx=du
dv=e
x
dx v=e
x
uv- vdu x e
x
- e
x
dx= x e
x
-e
x

y=c| x e
x
-e
x
|+c
1
y= c x e
x
+c
1

) , (
'
2
2
y y f
dx
y d

p
dx
dy
= dntrmesi yaplr ve

dy
dp
p
dx
dy
dy
dp
dx
dp
dx
y d
= = =
2
2
olduu gz nne alnrsa denklem

) , ( p y f
dy
dp
p = 1. mertebeden diferansiyel denklem ekline dnr.

RNEK:

1)
1
2
'
2
2
= y y
dx
y d
p
dx
dy
= dntrmesi yaplr ve

dy
dp
p
dx
dy
dy
dp
dx
dp
dx
y d
= = =
2
2

1 2
= y p
dy
dp
p
1
= py
dy
dp

= dy y
p
dp
1

lnp=lny+lnc

ln(p/c)=lny p=cy p=dy/dx idi.

dy/dx= c y dy/y = c dx

lny= cx+ lnc
1

lny- lnc
1
=cx ln(y/c
1
)= cx y=c
1
e
cx

) (
2
2
y f
dx
y d

Bu tip diferansiyel denklemin zmn bulmak iin denklemin her iki taraf

2
dx
dy
dx
ile arplr. Bu durumda

2
dx
dy
2
2
dx
y d
dx= dx
dx
dy
y f ) ( 2

elde edilir. Bu bantnn birinci taraf

2
dx
dy
2
2
dx
y d
dx=d(
dx
dy
)
2

olup

d(
dx
dy
)
2
=2f(y)dy

ve
d(
dx
dy
)
2
=2f(y)dy (
dx
dy
)
2
=2f(y)dy+c= F(y)+c

dx
dy
= F(y)+c dx
c y F
dy
=
+ ) (

olarak

y=(x,c,K) zm bulunur.

rnek:

0
2
2
2
= + y a
dx
y d
diferansiyel denklemini znz

y a
dx
y d
2
2
2
=

2
dx
dy
dx ile denklemin her iki tarafn arpalm
2
dx
dy
2
2
dx
y d
dx= ydy a
2
2 2y
=-2a
2
ydy

d(
dx
dy
)
2
=-2a
2
ydy integral alnrsa

d(
dx
dy
)
2
=-2a
2
ydy+K
2

(
dx
dy
)
2
= K
2
-a
2
y
2

dx
dy
=
2 2 2
y a K

dx
y a K
dy
=
2 2 2
x+c=
2 2 2
y a K
dy

olup

c x
K
ay
a
+ = arcsin
1
arcsin(ay/K)=ax+ac

ay/K=Sin(ax+ac) y=K/a (sin(ax+ac))

dev:

2 2
2
1
y dx
y d
= diferansiyel denklemini znz

2
dx
dy
2
2
dx
y d
dx=2
2
1
y
dy

d(
dx
dy
)
2
=2
2
1
y
dy integral alnrsa

(
dx
dy
)
2
=21/y
2
dy (
dx
dy
)= c
y
+
2
c=0 seilerek

2
y
dy=dx x+c
2
=
3
2
2
1
(-y)
3/2

3.1 KNC MERTEBEDEN SABT KATSAYILI HOMOJEN DFERANSYEL
DENKLEMLER

2. Mertebeden adi diferansiyel denklem , f verilen bir fonksiyon olmak zere

) , , (
2
2
dt
dy
y t f
dt
y d
= (1)

formundadr. Eer (1) deki f fonksiyonunda y ve y lineer olarak bulunuyorsa (1)
denklemi lineerdir denir.( Yani f(t,y, y )=g(t)-p(t) y -q(t)y (2) eklinde
yazlabiliyorsa.)
Burada g,p ve q fonksiyonlar, t bamsz deikenine bal fonksiyonlardr. Bu
durumda (1) denklemi

y +p(t) y +q(t)y=g(t) (3)

eklinde yazlabilir. (3) denklemi yerine

P(t) y +Q(t) y +R(t)y=G(t) (4)

eklinde bir denklem ele alnmaktadr. Eer P(t)0 ise, (4) denklemi P(t) ile
blnrse, (3) denklemi

) (
) (
) ( ,
) (
) (
) ( ,
) (
) (
) (
t P
t G
t g
t P
t R
t q
t P
t Q
t p = = = (5)

olduu gz nne alnarak elde edilir. Eer (1) denklemi (3) veya (4) formunda
deilse, non-lineerdir.

(1),(3) veya (4) formunda verilen bir diferansiyel denklemin balang deer
problemi y
0
ve y
0
verilen saylar olmak zere,

y(t
0
)=y
0
, y (t
0
)= y
0
(6)

formunda balang koullar ile verilir.

Dolaysyla(t
0
,y
0
) noktas ile birlikte, bu noktann eimi de verilmelidir. Bu
balang koullar 2. mertebeden diferansiyel denklemin zmnde ortaya kan
iki katsaynn belirlenmesinde kullanlr.

Eer (3) denklemindeki g(t) veya (4) denkleminde G(t) fonksiyonu her t iin sfr
ise verilen diferansiyel denklem homojendir denir.

y +p(t) y +q(t)y=0 (7)
aksi takdirde denkleme homojen deildir denir.

Ksaca,
P(t) y +Q(t) y +R(t)y=0 (8)
(8) formundaki denklemler homojendir. Dolaysyla A,B ve C sabitler olmak zere
(8)denklemi

a y +b y +cy=0 (9)

formunda yazlrsa sabit katsayl homojen denklem olur. (9) denkleminin zm
r belirlenmesi gereken bir parametre olmak zere, y=e
rt
eklinde aranrsa ve
y =re
rt
, y =r
2
e
rt
ler (9) denkleminde yerlerine konursa

a r
2
e
rt
+b re
rt
+c e
rt
=0
(ar
2
+br+c) e
rt
=0

ar
2
+br+c=0 (10)

elde edilir.

Eer r (10) denkleminin kk ise y=e
rt
denklemin zmdr. ar
2
+br+c=0
denklemine ikinci tarafsz denklemin karakteristik denklemi denir. Bu
denklem diferansiyel denklemde

a y +b y +cy=0 denkleminde:

y =r
2

y =r ar
2
+br+c=0 ikinci mertebeden karakteristik denklem

y=1

yazlmak suretiyle dorudan doruya elde edilebilir.

I.Durum

=b
2
- 4ac>0 ise r
1
ve r
2
gibi farkl iki reel kk vardr.

(
a
ac b b
r
2
4
2
12

= )

Genel zm: y=c
1
y
1
(x)+c
2
y
2
(x)=c
1
e
r1x
+c
2
e
r2x
dr
II.Durum

=b
2
- 4ac<0 ise kompleks iki kk vardr

r
1
=+i ; r
2
=-i
=(-b/2a) = a b ac 2 / 4
2

genel zm: y= e
x
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) dr.

III.Durum Kkler reel ve birbirine eit ise

=b
2
- 4ac=0 r
1
= r
2
=r=(-b/2a) katl 2 kk vardr.

Genel zm y=(c
1
+c
2
x)e
rx

3.2.LNEER HOMOJEN DENKLEMLERN TEMEL ZMLER

Teorem 3.2.1:

p,q ve g fonksiyonlar I ak aralnda srekli fonksiyonlar olmak zere

y +p(t) y +q(t)y=g(t), y(t
0
)=y
0
, y(t
0
)=y
0

balang deer problemi gznne alnsn: Bu durumda t, I aralnda kalmak
suretiyle zm vardr ve bu problemin tek bir y=y(t) zm bulunur.

rnek 1:

y +5 y +6y=0 y(0)=2, y(0)=3 balang deer
problemini znz.

y =r
2

y =r r
2
+5r+6=0 r
1
=-2 , r
2
=-3 2 farkl reel kk

y=1
Genel zm: y=c
1
y
1
(x)+c
2
y
2
(x)=c
1
e
r1x
+c
2
e
r2x
dr

y=c
1
e
-2x
+c
2
e
-3x
dr (1)

y(0)=2 iin c
1
+c
2
=2

y (0)=3 iin y =-2 c
1
e
-2x
-3 c
2
e
-3x
-2 c
1
-3c
2
=3

c
1
=9 c
2
=-7 (1) yerlerine konursa balang deer probleminin
zm

y=9e
-2x
-7e
-3x

bulunur.
y

2
y=9e
-2x
-7e
-3x

x

rnek 2

4 8 3 0 y y y + = (0) 2 y = , (0) 1/ 2 y = balang deer problemini znz.

y =r
2

y=r 4r
2
-8r+3=0 r
1
=3/2, r
2
=1/2 2 farkl reel kk

y=1

Genel zm: y=c
1
y
1
(x)+c
2
y
2
(x)=
1 2
1 2
r x r x
c e c e + dr

y=c
1
e
3/2x
+c
2
e
1/2x
dr (1)

Balang koullar ile
1 2
1 2
2
3 1 1
2 2 2
c c
c c
+ =
+ =

1 2
1/ 2, 5/ 2 c c = =

Balang deer probleminin zm;

y=
3 1
2 2
1 5
2 2
x x
e e +
rnek 3

(t
2
-3t) y +t y -(t+3)y=0 y(1)=2, y(1)=1 balang deer probleminin zmnn
varolduu en geni aral bulunuz.

P(t)y+Q(t) y +R(t)y=G(t)

eklinde bir denklem ele alnmaktadr. P(t)0 olduundan denklemi P(t) ye
blersek, (3) denklemi

) (
) (
) ( ,
) (
) (
) ( ,
) (
) (
) (
t P
t G
t g
t P
t R
t q
t P
t Q
t p = = =

y+p(t) y +q(t)y=g(t)

ekline gelir.

p(t)=1/(t-3) q(t)=-(t+3)/t(t-3) g(t)= 0

katsaylarn sreksizlik noktalar t=0 ve t=3 tr (payday 0 yapan deerler). Bu
nedenle katsaylarn srekli olduu ve t=1 balang noktasn ieren aralk 0<t<3
araldr. Bu aralkta teoremin artlar salanr ve bu aralk en geni aralktr
(artlar salayan) y(1)=2, t=1

Teorem 3.2.2(Sperposisyon)

Eer y
1
ve y
2
L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri iseler,
c
1
ve c
2
sabitlerinin keyfi deerleri iin, c
1
y
1
+c
2
y
2
lineer kombinasyonu da
diferansiyel denklemin zmdr.

spat iin denklemde y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) koymak yeterlidir.
L| c
1
y
1
+c
2
y
2
|= (c
1
y
1
+c
2
y
2
)+p(c
1
y
1
+c
2
y
2
)+q(c
1
y
1
+c
2
y
2
)
= c
1
y
1
+c
2
y
2
+p(c
1
y
1
+c
2
y
2
)+q(c
1
y
1
+c
2
y
2
)
= c
1
(y
1
+py
1
+qy
1
)+c
2
(y
2
+py
2
+qy
2
)
= c
1
L| y
1
|+ c
2
L| y
2
|
= c
1
*0 + c
2
*0

L| c
1
y
1
+c
2
y
2
|=0 c
1
y
1
+c
2
y
2
de bir zmdr.
zel durumda teorem c
1
veya c
2
nin sfr olmas durumunda da geerlidir.

Bu ksmda ise y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) ifadesindeki c
1
ve c
2
katsaylarnn hangi deerleri
iin( y(t
0
)=y
0
, .... y (t
0
)= y
0
)balang koullarnn saland ile ilgileneceiz.

y(t
0
)=y
0
, .... y (t
0
)= y
0
balang koullar

c
1
y
1
(t
0
)+c
2
y
2
(t
0
)=y
0

denklemlerini salar.
c
1
y
1
(t
0
)+c
2
y
2
(t
0
)=y
0

Bu denklemlerden c
1
ve c
2
zlrse
c
1
=
) ( ) ( ) ( ) (
) ( ) (
0 2 0
'
1 0
'
2 0 1
0 2
'
0 0
'
2 0
t y t y t y t y
t y y t y y

c
2
=
) ( ) ( ) ( ) (
) ( ) (
0 2 0
'
1 0
'
2 0 1
0 1
'
0 0
'
1 0
t y t y t y t y
t y y t y y
+

veya bunlar determinantlardan oluan terimler olarak yazarsak

c
1
=
) ( ) (
) ( ) (
) (
) (
0
'
2 0
'
1
0 2 0 1
0
'
2
'
0
0 2 0
t y t y
t y t y
t y y
t y y
c
2
=
) ( ) (
) ( ) (
) (
) (
0
'
2 0
'
1
0 2 0 1
'
0 0
'
1
0 0 1
t y t y
t y t y
y t y
y t y

olur.

c
1
ve c
2
nin bu deerleri ile y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) ifadesi ( y(t
0
)=y
0
, ... y (t
0
)= y
0
)
balang koullarn ve (L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 ) diferansiyel denklemini salar.

Dier yandan c
1
ve c
2
nin bulunabilmesi iin paydalar sfrdan farkl olmaldr.

W=
) ( ) (
) ( ) (
0
'
2 0
'
1
0 2 0 1
t y t y
t y t y
0 olmaldr.

W determinantna wronskion determinant veya ksaca y
1
ve y
2
zmlerinin
wronskioni denir.

Teorem 3.2.3

y
1
ve y
2
nin L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminin iki zm olduu kabul edilsin.
Ayrca y(t
0
)=y
0
, .... y (t
0
)= y
0
balang koullarnn tanmland t
0
noktasnda
W=y
1
y
2
-y
1
y
2
0 olsun. Bu takdirde c
1
ve c
2
sabitleri y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) fonksiyonu
iin diferansiyel denklemi( L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 ) ve balang koullarn
(y(t
0
)=y
0
, .... y (t
0
)= y
0
) salayacak ekilde seilebilir.

rnek 3:

1) y +5 y +6y=0 diferansiyel denkleminin iki zm y
1
(t)=e
-2t
, y
2
(t)=e
-3t
idi.
Bu y
1
ve y
2
nin wronskionini bulunuz ve sfrdan farkl olduunu gsteriniz.

W=
t t
t t
e e
e e
3 2
3 2
3 2

=-3e
-5t
-(-2e
-5t
)=-e
-5t
0
y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t)=c
1
e
-2t
+c
2
e
-3t
dir.

Teorem 3.2.4.

Eer y
1
ve y
2
L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminin iki zm ise ve yle bir t
0
noktas
varsa ve bu noktada y
1
ve y
2
nin W0 ise, bu takdirde y
1
ve y
2
, c
1
ve c
2
katsaylar ile y=
c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) zmleri (L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin her zmn ierir.
Dolaysyla y= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) ifadesi (L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin genel
zmdr.

Bununla birlikte sfrdan farkl wronskione sahip y
1
ve y
2
zmlerine
(L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0) denkleminin zmlerininin temel cmlesi denir.

rnek 4
y
1
(t)=t
1/2
y
2
(t)=t
-1
olarak verilmektedir.

2t
2
y +3ty
-y=0 t>0 iin y

1
(t) ve y
2
(t) nin diferansiyel denkleminin zmlerinin temel
cmlesi olduunu gsteriniz.

ncelikle y
1
ve y
2
nin verilen diferansiyel denkleminin zmleri olup olmadn yerine koyma
metodu ile bakarsak
y
1
(t)=t
1/2
, y
1
(t)=1/2t
-1/2
, y
1
(t)=-1/4t
-3/2

2t
2
(-1/4t
-3/2
)+3t(1/2t
-1/2
)- t
1/2
=(-1/2+(3/2)-1)t
1/2
=0
benzer ekilde
y
2
(t)=t
-1
, y
2
(t)=-t
-2
, y
2
(t)=2t
-3

2t
2
(2t
-3
)+3t(-t
-2
)- t
-1
=(4-3-1)t
-1
=0

olur. Dolaysyla y
1
ve y
2
verilen diferansiyel denklemin zmleridir. Bunlarn Wronskionuna baklrsa

W(y
1
,y
2
)=
2 / 3
2 2 / 1
1 2 / 1
2
3
2
1

t
t t
t t
W(y
1
,y
2
)0 t>0 olduundan y
1
(t) y
2
(t)

diferansiyel denklemin temel cmlesini oluturur.

Teorem 3.2.5

Bir I ak aralnda srekli olan p ve q katsaylar ile tanmlanm
L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denklemini gznne alalm. I aralnda bir t
0

noktas seilsin y
1
diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t
0
)=1, .... y (t
0
)=0
balang koullar salansn y
2
de diferansiyel denklemin bir zm olsun ve y(t
0
)=0,
y (t
0
)=1 balang koullar salansn Bu takdirde y
1
ve y
2
gznne alnan
diferansiyel denklemin zmlerinin temel cmlesini oluturur.

dev: Yukardaki teorem 3.2.5 te tanmlanan zmlerin temel cmlesini t
0
=0 balang koulu iin
y -y=0 diferansiyel denklemi iin bulunuz.( y(t
0
)=1, y(t
0
)=0 , y(t
0
)=0, y (t
0
)=1)

y =r
2

y =r r
2
-1=0 r
1
=1, r
2
=-1 2 farkl reel kk

y=1

Genel zm: y=c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t)=
1 2
1 2
r t r t
c e c e + dr

y=c
1
e
t
+c
2
e
-t
dr (
1 2
( , ) 2 0 W y y t = (1)

y(0)=1, y (0)=0 koullar ile
1 2
1/ 2, 1/ 2 c c = = Bylece
3
1 1
( ) cosh
2 2
t t
y t e e t
= + =
Benzer ekilde
4
( ) y t y(0)=0, y (0)=1 koullarn salyorsa

4
1 1
( ) sinh
2 2
t t
y t e e t
= =
3
y ,
4
y n Wronskian
2 2
3 4
cosh sinh
( , )( ) cosh sinh 1
sinh cosh
t t
W y y t t t
t t
= = =

Bu fonksiyonlar, Teorem 3.2.5 ile zmlerin temel cmlesidir. Bu yzden verilen
diferansiyel denklemin genel zm;

1 2
cosh sinh y k t k t = +

3.3 LNEER BAIMSIZLIK VE WRONSKAN

Bu blmde lineer bamllk ve lineer bamszlk ile wronskian arasndaki iliki
verilecektir.

Bir I aralnn iindeki t iin, k
1
ve k
2
her ikisi birden sfr olmayan sabitler olmak
zere,
k
1
f(t)+k
2
g(t)=0 (1)

ise f ve g fonksiyonlar lineer bamldr. (1) denklemi I aralnn iindeki her t iin
eer sadece k
1
=k
2
=0 durumunda geerli ise f ve g ye lineer bamszdr denir.

rnek 5:

Keyfi bir aralkta e
t
ve e
2t
fonksiyonlarnn lineer bamsz olduunu gsteriniz.

Lineer bamszlk iin
k
1
e
t
+k
2
e
2t
=0 (2)

nin ele alnan aralk iindeki her t iin k
1
=k
2
=0 durumunda saland gsterilmelidir.
Ele alnan aralkta t
1
t
0
olmak zere t
0
ve t
1
noktalar seilsin. Bu noktalarda (2)
denklemi gznne alnrsa

k
1
e
t0
+k
2
e
2t0
=0 (3)
k
1
e
t1
+k
2
e
2t1
=0

denklemleri elde edilir. Katsaylar determinant e
t0
e
2t1
- e
2t0
e
t1
= e
t0
e
t1
(e
t1
- e
t0
) olur. Bu
determinant sfrdan farkl olduundan (3) denkleminin tek zm k
1
=k
2
=0 dir.
Dolaysyla verilen fonksiyonlar lineer bamszdr.

Teorem 3.3.1.

f ve g fonksiyonlar bir I ak aral zerinde diferansiyeli alnabilinen fonksiyonlar ve
bir t
0
noktas iin W(f,g)(t
0
)0 ise f ve g lineer bamszdr . Her t noktas iin
W(f,g)(t)= 0 ise lineer bamldr.
Teoremin ispat iin k
1
f (t)+k
2
g(t)=0 ifadesini ele alalm t
0
noktasnda trevleri alnrsa

k
1
f (t
0
)+k
2
g(t
0
)=0 (4)
k
1
f
(t
0
)+k
2
g
(t
0
)=0

olur. 4 deki katsaylar determinant W(f,g)(t
0
)0 olduundan tek zm k
1
=k
2
=0 dir.
Bu nedenle f ve g lineer bamszdr.
Yukardaki rnek iin;(rnek5) herhangi bir
0
t noktas iin

W(f,g)(t
0
)= 0
2
0
0 0
0 0
3
2
2
=
t
t t
t t
e
e e
e e
(5)

dr. Dolaysyla e
t
ve e
2t
fonksiyonlarn lineer bamszdr.

Teorem 3.3.2.(Abel teoremi)

y
1
ve y
2

L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 (6)

diferansiyel denkleminin zmleri ise, p ve q I ak aral zerinde srekli
fonksiyonlar olmak zere wronskianW(y
1
,y
2
)t

W(y
1
,y
2
)t= c exp[-
dt t p ) ( ] (7)

Burada c y
1
ve y
2
bal belli bir sabittir. Bu yzden tm t ler iin W(y
1
,y
2
)t ya
sfrdr(eer c=0 ise) ya da asla sfr deildir.( eer c ) 0
Teoremin ispat:
1
y ,
2
y zmleri denklemi saladklarndan

1 1 1
2 2 2
( ) ( ) 0
( ) ( ) 0
y p t y q t y
y p t y q t y
+ + =
+ + = (8)
Birinci denklemi
2
y , ikinci denklemi
1
y arpp toplarsak

1 2 1 2 1 2 1 2
( ) ( )( ) 0 y y y y p t y y y y + = (9)

1 2
1 2 1 2
( ) ( , )( ) W t W y y t
W y y y y
=
=
(10)

(9) formunda yazarsak
( ) 0 W p t W + = (11)

(11) 1. mertebeden lineer diferansiyel denklemdir. ve deikenlere ayrlabilir . Bylece
c sabit
W(t)= c exp[-
dt t p ) ( ] (12)
stel fonksiyon sfr olmayacandan c=0 durumunda W(t)=0 dr. Bu durumda tm t ler
iin W(t)=0 dr. ve teorem salanm olur.

rnek 4 iin; y
1
(t)=t
1/2
y
2
(t)=t
-1

2t
2
y +3t y -y=0 dif denkleminin zmleridir. Abel teoremi yardmyla zel zm
bulunuz.

rnek 4 ten W(y
1
,y
2
)(t)=-3/2t
-3/2
olduunu biliyoruz (7) nolu eitlii kullanabilmek iin
verilen diferansiyel denklemi (6) formunda yazmamz gerekir.

y +
t 2
3
y -
2
2
1
t
y=0
W(y
1
,y
2
)t= c exp[-
dt t p ) ( ]=cexp(
dt
t 2
3
)=cexp(-3/2lnt)=ct
-3/2
zel zm iin
C=-3/2 seilmelidir.

2. mertebeden diferansiyel denklemlerin zmlerinin lineer bamszl ve wronskian
arasndaki iliki teorem 3.3.3 ile verilmektedir.

Teorem 3.3.3.

p ve q fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olmak zere
L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri y
1
ve y
2
olsun, bu
takdirde ancak ve ancak I iindeki her t iin

W(y
1
,y
2
)t=0 ise y
1
ve y
2
I zerinde lineer bamldr

W(y
1
,y
2
)t0 ise y
1
ve y
2
I zerinde lineer bamszdr.

Ksaca zmlerin temel cmlesi wronskian ile lineer bamszlk kavramlar arasndaki iliki
aadaki gibidir.

y
1
ve y
2
, L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 diferansiyel denkleminin zmleri , p ve q fonksiyonlar
bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar olsun, bu takdirde aadaki kavramlar denktir ve
her biri dier n gerektirir.

1- y
1
ve y
2
fonksiyonlar I zerinde zmlerin temel cmlesidir.
2- y
1
ve y
2
fonksiyonlar I zerinde lineer bamszdr
3- I daki bir t
0
noktasnda W(y
1
,y
2
)t
0
0 dr.
4- I daki her t iin W(y
1
,y
2
)t0 dr.

3.4 KARAKTERSTK DENKLEMN KOMPLEKS KKLER


y =r
2

y =r ar
2

y=1


=b
2

r
1
=+i ; r
2
=-i

=(-b/2a) = a b ac 2 / 4
2

genel zm: y= e
x
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) dr. c
1
ve c
2
keyfi sabitlerdir.

Euler Forml:

e
t
fonksiyonu t=0 noktasnda Taylor serisine alrsa

=
=
0
!
n
n
t
n
t
e <t<
elde edilir. Yukardaki denklemde t yerine it konursa

=

=
= =
0
1 2 1
0
2
0
)! 1 2 (
) 1 (
)! 2 (
) 1 (
!
) (
n
n n
n
n n
n
n
it
n
t
i
n
t
n
it
e

elde edilir. Bu eitlikte ilk ifade t=0 noktas civarnda cost fonksiyonunun taylor serisine
2. ifade ise t=0 noktas civarnda sint fonksiyonunun taylor serisine karlk gelir.
Dolaysyla

e
it
= cost+isint

eklinde yazlabilir ve bu denklem Euler formlolarak bilinmektedir. Euler
formlnden yaralanlarak

e
(+i)
=e
t
(cost+isint)
= e
t
cost+ie
t
sint)

eklinde yazlabilir. Sonu olarak Karakteristik denklemin kkleri
r
1
=+i ; r
2
=-i

ise =(-b/2a) = a b ac 2 / 4
2

olmak zere

genel zm: y= e
t
(c
1
Cost+c
2
Sint)

rnek 1:

y + y +y=0 ikinci derece denklemi znz.

r
2
+r+1=0 (karakteristik denklem)

=b
2
- 4ac= -3<0 kompleks iki kk vardr.

2
12
4
2
b b ac
a

= =
2
3
2
1
2
3 1
2
i i
=

=+i

genel zm: y= e
x
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) dr

ve deerleri yerine konulursa genel zm

y= e
(-1/2)x
(c
1
Cos x
2
3
+c
2
Sin x
2
3
)
elde edilir.

rnek 2:

y +9y=0 ikinci derece denklemini znz.

zm:

=b
2
- 4ac= -36<0 kompleks iki kk vardr.

a
ac b b
2
4
2
12

= = i
i i
3
2
6
2
36
2
= =
=+i

genel zm: y= e
x
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) idi.

buradan genel zm y= c
1
Cos3x+c
2
Sin3x elde edilir.

rnek 3:

16 8 145 0 y y + = (0) 2 y = , (0) 1 y = balang deer problemini znz.

2
16 8 145 0 r r + = karakteristik denklem
r
1
=+i ; r
2
=-i

=(-b/2a)=1/4 = a b ac 2 / 4
2
=3 (
1
3
4
i )

genel zm:
1 2
( cos sin )
t
y e c t c t
= + =
1
4
1 2
( cos3 sin3 )
t
e c t c t +

(0) 2 y = iin
1
2 c =

(0) 1 y = iin
1 1
4 4
1 2 1 2
1 2
1
( cos3 sin3 ) ( 3 sin3 3 cos3 )
4
1
3 1
4
t t
y e c t c t e c t c t
c c
= + + +
+ =

2
1/ 2 c =
y=
1
4
( 2cos3 1/ 2sin3 )
t
e t t +

3.5 KATLI KKLER VE MERTEBE DRME


y =r
2

y =r ar
2

y=1


Kkler reel ve birbirine eit ise

=b
2
- 4ac=0 r
1
= r
2
=r=(-b/2a) katl 2 kk vardr.

Genel zm y=(c
1
+c
2
t)e
rt

rnek

y + y +1/4y=0 y(0)=2 ve y(0)=1/3 denklemini znz.

r
2
+r+1/4 =0
=b
2
- 4ac=0
a
b
r
2
12

= =-1/2=r (2 katl kk )

Genel zm y=(c
1
+c
2
t)e
rt
idi. buradan

y=(c
1
+c
2
t)e
(-1/2)t
elde edilir

y(0)=2 iin (t=0,y=2) c
1
=2 olur.

y(0)=1/3 iin y (0)=-1/2(c
1
+c
2
t) e
(-1/2)t
+c
2
e
(-1/2)t
=1/3

t yerine 0, c
1
yerine 2 konularak

-1+c
2
=1/3 c
2
=4/3

elde edilir.

1
2
(2 1/ 3 )
t
y t e
= +

MERTEBE DRME , y +p(t) y +q(t)y=0 eklindeki bir diferansiyel denklemin bir
y
1
(t) zm biliniyorsa, dier zmnn bulunmasnda kullanlr.
Bu durumda y=v(t)y
1
(t) seilerek y ve y ifadeleri y +p(t) y +q(t)y=0 denkleminde
yerlerine konur ve dzenlenirse, yani;

y=v(t)y
1
(t)

y =v
(t)y
1
(t)+v(t)y
1
(t)

y =v(t)y
1
(t)+v(t)y
1
(t)+ v(t)y
1
(t)+v(t)y
1
(t)

vy
1
+(2y
1
+py
1
)v
+(y
1
+py
+qy
1
)v=0
0

vy
1
+(2y
1
+py
1
)v
=0

bulunur. Bulunan denklem v
ne gre 1.mertebeden diferansiyel denklemdir.

Dolaysyla 1.mertebeden lineer diferansiyel denklem veya deikenlere ayrlabilir tipte
diferansiyel denklem haline getirilerek zlr.

Burada v, v integre edilerek bulunur.

Bu metodta orjinal diferansiyel denklem y ye gre 2. Mertebeden olduu halde
y=v(t)y
1
(t) ile v
ne gre 1. Mertebeden diferansiyel denkleme geilmektedir, bu

nedenle bu metoda Mertebe Drme Metodu denir.

rnek:

1) 2t
2
y +3t y -y=0 diferansiyel denklemin bir zm y
1
(t)=t
-1
olduuna gre lineer
bamsz ikinci bir zm bulunuz.

y=v(t)y
1
(t) ile y=vt
-1
(1)
y=vt
-1

y =vt
-1
- vt
-2
2t
2
y +3t y -y=0 yerlerine konarak
y =vt
-1
-2vt
-2
+2vt
-3

2t
2
(vt
-1
-2vt
-2
+2vt
-3
)+3t(vt
-1
- vt
-2
)- vt
-1
=0
2tv-4v+4vt
-1
+3v-3vt
-1
-vt
-1
=0
2tv-v+(4t
-1
-3t
-1
-t
-1
)=0 2tv-v=0 elde edilir.

2tv-v=0 2tv=v
t v
v
2
1
'
' '
= integral alnarak

dt
t v
v

=
1
2
1
'
' '
lnv
= lnt +lnc
lnv-lnc= lnt
ln(v/c)=lnt
1/2

v=ct
1/2
v=dv/dt idi

integral alnarak v bulunur, yani

dv/dt=ct
1/2
dv=ct
1/2
dt v=2/3 ct
3/2
+k (2)
(2) (1) de yerine konursa y=vt
-1
ile zm

y=2/3 ct
1/2
+k t
-1
(3)

elde edilir. Burada c ve k keyfi sabitlerdir. (3) de 2. terim y
1
(t) nin kat, oysa ilk
terim ynin lineer bamsz zmn verir. lk terimin katsaysn (2/3 c) gz
nne almazsak y
2
(t)=t
1/2
olur.

3.6 HOMOJEN OLMAYAN DENKLEMLER VE BELRSZ KATSAYILAR
METODU

L|y|= y +p(t) y +q(t)y=g(t) (1)

tipindeki denklemlerin zmleri incelenecektir.

Teorem 3.6.1

Eer Y
1
ve Y
2
homojen olmayan (sa yanl) denklemin iki zm ise, bunlarn fark da
(Y
1
- Y
2
), L|y|= y +p(t) y +q(t)y=0 homojen diferansiyel denklemin zmdr.

Eer y
1
ve y
2
(1) denkleminin zmlerinin temel cmlesi ise c
1
ve c
2
keyfi sabitler
olmak zere Y
1
(t)-Y
2
(t)= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t) salanr.

Teorem 3.6.2

Homojen olmayan (1) diferansiyel denkleminin zm, y
1
ve y
2
homojen
diferansiyel denklemin zmlerinin temel cmlesi, c
1
ve c
2
keyfi sabitler ve Y(t)
homojen olmayan diferansiyel denklemin zel zm olmak zere genel zm;

y=(t)= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t)+Y(t) (2)

y
genel
= y
homojen
+y
zel

dir.

BELRSZ KATSAYILAR METODU

Bu yntem homojen olmayan sa yanl diferansiyel denklemin polinom,stel fonksiyon
trigonometrik fonksiyon veya bu fonksiyonlarn arpm eklinde olmas durumunda
uygulanr.

ZEL ZMLERN BULUNMASI:

Ay +B y +Cy= f(x) de

1.) f(x) in k. Dereceden x in bir tam ok terimlisi olmas durumu
(polinom ise)

y
zel
zm

C0 ise(y li ifade var ise) f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimli yani;
(0 karakteristik denklemin kk deilse)
y
zel
=Ax
2
+Bx+C

C=0 , B0 ise f(x) ile ayn dereceden bir tam ok terimlinin x ile arpm
(0 karakteristik denklemin basit kk ise)
y
zel
=x(Ax
2
+Bx+C)
eklindedir.

C=0 , B=0 ise (0 karakteristik denklemin 2 katl kk ise)

y
zel
=x
2
(Ax
2
+Bx+C)

RNEK:

y -3 y =2x
2
-5x+3 diferansiyel denklemini znz.

zm

nce homojen zm yaplr ( y-3y=0)

y =r
2

y =r ile r
2
-3r=0 (karakteristik denklem) yardmyla kkler
belirlenir

r(r-3)=0 r
1
=0 r
2
=3 iki reel kk

y
homojen
=c
1
e
r1x
+c
2
e
r2x
= c
1
+ c
2
e
3x

zel zm iin, 0 karakteristik denklemin basit kk olduundan
y
zel
=x( Ax
2
+Bx+C) seilir,

buradan verilen dif. denkleme bal olarak trevler alnarak
y -3 y =2x
2
-5x+3 de yerine konularak (A,B,C) katsaylar belirlenir.
y
zel
=x( Ax
2
+Bx+C)=Ax
3
+Bx
2
+Cx
y
zel
=3Ax
2
+2Bx+C

y
zel
=6Ax+2B

6Ax+2B-3(3Ax
2
+2Bx+C)= 2x
2
-5x+3
6Ax+2B-9Ax
2
-6 Bx-3C=2x
2
-5x+3
-9Ax
2
=2x
2
A=-2/9
(6A-6B)x=-5 B=11/18 y
zel
=-2/9 x
3
+11/18 x
2
--16/27x

2b-3c=3 c=-16/27

y
genel
=y
zel
+y
homojen

y
genel
= c
1
+ c
2
e
3x
-2/9 x
3
+11/18 x
2
-16/27x

2) 1 7
2 ' ' '
+ = + x y y diferansiyel denklemi znz.

2 ' '
r y =
r y =
'
yazlarak 0 7
2
= + r r karakteristik denklemden
1 = y

0
1
= r 7
2
= r 2 farkl reel kk

x
ojen
e c c y
7
2 1 hom

+ =

(x
2
+1) iin zel zm;

0 karakteristik denklemin basit bir kk olduundan

) (
2
C Bx Ax x y
zel
+ + = = Cx Bx Ax + +
2 3

C Bx Ax y zel + + = 2 3
2 '

2 2
21 x Ax = 21 / 1 = A
B Ax y zel 2 6 2
' '
+ =

6A+14B=0
2B+7C=1 den B=-1/49 , C=51/343

)
343
51
49
1
21
1
(
2
+ = x x x y
zel

zel h genel
y y y + =

=
genel
y
x
e c c
7
2 1

+ )
343
51
49
1
21
1
(
2
+ + x x x
bulunur.

Ay +By +Cy= f(x) diferansiyel denkleminde

f(x) in Ae
x
eklinde stel fonksiyon olmas durumu

y
zel
zel zm:

karakteristik denklemin bir kk deilse

y
zel
=Ae
x

karakteristik denklemin basit bir kk ise

y
zel
=Axe
x

karakteristik denklemin iki katl bir kk ise

y
zel
=A x
2
e
x
eklindedir.

rnekler

1) y +4 y +8y=e
-2x
2) y +4 y +4y= e
-2x
3) y -5 y +6y=5e
2x

rnek2 in zm

y +4 y +4y= e
-2x

r
2
+4r+4=0 karakteristik denklemden
(r+2)
2
=0 r= -2 iki katl
y
homogen
=(c
1
+c
2
x) e
-2x

e
-t
=-2 karakteristik denklemin 2 katl kk olduundan

y
zel
=Ax
2
e
-2x
seilir..

y = 2Ax e
-2x
-2Ax
2
e
-2x

y = 2A e
-2x
-4Ax e
-2x
-4Ax e
-2x
+4Ax
2
e
-2x


2A e
-2x
-8Ax e
-2x
+4Ax
2
e
-2x
+8Ax e
-2x
-8Ax
2
e
-2x
+4 Ax
2
e
-2x
= e
-2x

2A e
-2x
= e
-2x
A=1/2

zel zm y
zel
=1/2(x
2
e
-2x
) olur.

genel zm y
genel
=y
homogen
+y
zel
ile

y
genel
=(c
1
+c
2
x) e
-2x
+1/2(x
2
e
-2x
)

olur.

2)
x
e y y y
3 ' ' '
12 7

= + + diferansiyel denklemini znz.

zm:

0 12 7
' ' '
= + + y y y ile homojen zm yaplarak

2 ' '
r y =
r y =
'
yazlarak 0 12 7
2
= + + r r karakteristik denklemden
1 = y

0 12 7
2
= + + r r 3
1
= r 4
2
= r 2 farkl reel kk

x x
ojen
e c e c y
4
2
3
1 hom

+ =

bulunur.

e
-3x
iin zel zm

stel fonksiyonda xin katsays (-3), karakteristik denklemin kk olduundan

Ae
-3x
seilerek

x
zel
Axe y
3
=
x x
zel Axe Ae y
3 3 '
3

=
x x
zel Axe Ae y
3 3 ' '
9 6

+ = diferansiyel denklemde yerlerine konularak

Ae
-3x
= e
-3x
den A=1 ve
x
zel
xe y
3
=
bulunur.
zel h genel
y y y + =
=
genel
y
x x
e c e c
4
2
3
1

+ +
x
xe
3

3. f(x) TRGONOMETRK FONKSYON SE

A y +B y +Cy= M cos(x), Nsin(x)

y
zel
zel zm:

i karakteristik denklemin kk deilse

y
zel
= Acosx+Bsinx

i karakteristik denklemin kk ise veya c=A
2
, B=0 ise

y
zel
= x ( Acosx+Bsinx)

rnek

y +2 y -3y= 8sin4x diferansiyel denklemini znz.

r
2
+2r-3=0 (karakteristik denklem)
=b
2
-4ac>0 farkl iki kk

r
1
=1 r
2
=-3 farkl iki kk

y
homojen
=c
1
e
r1x
+c
2
e
r2x
= c
1
x
+ c
2
e
-3x

zel zm iin 8sin4x de( i4) karakteristik denklemin kk
olmadndan

y
zel
= Acos4x+Bsin4x

seilerek trevler alnr ve ( y +2 y -3y= 8sin4x) de yerlerine konularak
A ve B katsaylar belirlenir.

y
zel
= Acos4x+Bsin4x
y
zel
=- 4Asin4x+4Bcos4x
y
zel
= -16Acos4x-16Bsin4x

-16Acos4x-16Bsin4x-8Asin4x+8Bcos4x-3 Acos4x-3Bsin4x= 8sin4x

sin4x(-19B-8A)= 8sin4x
cos4x(-19A+8B)=0
-19B-8A =8

8B-19A=0 B=-152/425 A= -64/425bulunur.

zel zm:
y
zel
= Acos4x+Bsin4x

y
zel
=-64/425cos4x-152/425sin4x

olur. genel zm

y
genel
= y
homojen
+ y
zel
= c
1
x
+ c
2
e
-3x
-64/425cos4x-152/425sin4x

elde edilir.

4) f(x)=e
x
f(x) eklinde ise

A y +B y +Cy=e
x
f(x)

karakteristik denklemin kk deilse

e
x
| Ax
n
+Bx
n-1
+...+Z
n
| eklinde seilerek zm aranr.

rnek:

y +4 y +4y=x
2
e
3x
diferansiyel denklemi znz.

zm:

r
2
+4r+4=0 karakteristik denklemden
(r+2)
2
=0 r= -2 iki katl

y
homogen
=(c
1
+c
2
x) e
-2x
(1)

elde edilir. = 3 karakteristik denklemin kk olmadndan

zel zm iin:
y
zel
=e
3x
(Ax
2
+Bx+C) (2)

seilerek y ve y trevleri alnp verilen diferansiyel denklemde
yerlerine konarak A,B ve C katsaylar belirlenir bulunan deerler zel
zmde yerlerine konur. Diferansiyel denklemin genel zm homojen
zmle zel zmn toplamna eittir.

y = 3 e
3x
(Ax
2
+Bx+C)+(2Ax+B) e
3x

y = 9 e
3x
(Ax
2
+Bx+C )+3 e
3x
(2Ax+B) +3 e
3x
(2Ax+B) +2Ae
3x

[25 Ax
2
+(20A+25B)x+2A+10B+25C] e
3x
= x
2
e
3x

25A=1 20A+25B=0 , 2A+10B+25C=0 ile
A=1/25 B=-20/625 C=6/625
. A,B ve C deeri (2) de yerine konarak zel zm elde edilir.
y
zel
=(1/25 x
2
-20/625x+6/625)e
3x

genel zm:
y
genel
=y
homogen
+y
zel
ile
y
genel
=(c
1
+c
2
x) e
-2x
+(1/25 x
2
+-20/625x+6/625)e
3x

rnek
y -4 y =e
2x
sin2x dif. denklemini znz.
zm:
r
2
-4r=0 karakteristik denklemden
r (r-4)=0 r
1
=0 r
2
=4
y
homogen
=c
1
+c
2
e
4x
(1)

elde edilir.

zel zm iin e
t
Sint da (+i) yani e
2x
sin2x de (2+i2)karakteristik
denklemin kk olmadndan
y
zel
= e
2x
(Acos2x+Bsin2x) (2)

seilerek ve y , y alnarak verilen dif. denklemde yerine konur.

y =(-2Asin2x+2Bcos2x) e
2x
+2 e
2x
(Acos2x+Bsin2x)

y =(- 4Acos2x-4Bsin2x) e
2x
+4 e
2x
(-2Asin2x+2Bcos2x) +4 e
2x
(Acos2x+Bsin2x)
y ve y verilen diferansiyel denklemde yerlerine konarak;
[-4Acos2x-4Bsin2x+4(-2Asin2x+2Bcos2x) ]e
2x
=e
2x
sin2x

(-8A)cos2x+(-8B)sin2x= sin2x
-8B=1 -8A=0
B= -1/8 A=0
Bylece (2) den:
y
zel
=( -1/8sin2x)e
2x
(2)
genel zm
y
genel
=c
1
+c
2
e
4x
+(-1/8sin2x)e
2x
bulunur.
5 g(t)= f(x)+h(x) (birka fonksiyonun toplam eklinde)ise zel zm bu
fonksiyonlarn her birine karlk gelen zel zmlerin toplamna eittir.
zel zmlerin seimi iin
g(t) Karakteristik
denklemin kk
deilse
y
zel

c(sabit) 0 A
t
n
(polinom) 0 At
n
+Bt
n-1
+....+Z
e
t
(stel) A e
t

Sint i ACost+BSint
Cost i Acost+Bsint
t
n
e
t
e
t
| At
n
+Bt
n-1
+...+Z |
e
t
Sint + i e
t
(ACost+BSint)
e
t
Cost + i e
t
(ACost+BSint)
e
t
Cost(A
0
t
n
+A
1
t
n-1
..+A
n
)+ t
n
e
t
Sint

+ i
e
t
Sint(B
0
t
n
+B
1
t
n-1
..+B
n
)
e
t
Cost(A
0
t
n
+A
1
t
n-1
..+A
n
)+ t
n
e
t
Cost

+ i
e
t
Sint(B
0
t
n
+B
1
t
n-1
..+B
n
)

Eer tablonun 2.kolonundakiler karakteristik denklemin kk iseler bu hale
Rnasans hali denir ve tablo deiiklikler yapldktan sonra kullanlr. Eer 2.
Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda tablonun 3.
kolonundaki fonksiyonlar t
s
ile arplrlar. zel zm ondan sonra aratrlr.

rnek 1:

y -7 y +10y=6t+8e
2t
diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.

zm:

nce denklem 0 a eitlenerek homojen ksmn zm bulunur.

r
2
-7r+10=0
(r-2)(r-5)=0 r
1
=2 , r
2
=5
y
homogen
= c
1
e
2t
+c
2
e
5t

Eitliin sa taraf doru denklemi ve stel fonksiyonun toplam olduundan zel
zm olarak doru denklemi ve stel fonksiyon iin ayr ayr zel zmler seilir.

y
zel1
=At+B seilerek trevler( y ve y) alnr, verilen denklemde yerlerine
konularak katsaylar hesaplanr.

y = A
0
y=0

-7 A+10(At+B)=6t 10At+10 B-7 A=6t

10At=6t= A= 6/10=3/5
10 B--7 A
0
=0 B=21/50

y
zel1
=3/5t+21/50

y
zel2
=tDe
2t

y =2tDe
2t
+De
2t

y =2De
2t
+4tDe
2t
+2De
2t

2De
2t
+4tDe
2t
+2De
2t
-7(2tDe
2t
+De
2t
)+10tDe
2t
=8 e
2t

4De
2t
=8 e
2t

D=2

y
zel2
=tDe
2t
=2te
2t

genel zm;

y
genel
= y
homogen
+y
zel

y
genel
= c
1
e
2t
+c
2
e
5t
+2te
2t
+3/5t+21/50

RNEK 2:

y + y -2y=x+sinx diferansiyel denklemini znz

zm:

y
genel
= c
1
e
-2x
+c
2
e
x
-1/2x-1/4-1/10(3sinx+cosx)

3.7 PARAMETRELERN DEM METODU
y +p(t) y +q(t)y=g(t) eklindeki diferansiyel denklemin homojen zmdeki
c
1
ve c
2
sabitlerinin u
1
(t) ve u
2
(t) fonksiyonlar deitirilmesinden dolay
Parametrelerin deiimi metodu denir. Yani

y
homojen
= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t)
y= u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)

olur ve dolaysyla zmn bulunmas u
1
(t) ve u
2
(t) fonksiyonlarnn belirlenmesine
dnr. (Burada y
1
(t) vey
2
(t) homojen denklemin zmleridir.)

y= u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)
y = u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)+ u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)

u
1
(t) ve u
2
(t) yi ieren terimler toplam sfr kabul edilirse;

u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)=0 (1)

y =u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)

olur. Bu ifadenin trevi alnrsa

y = u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)+ u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)

olur. y, y vey y +p(t) y +q(t)y=g(t) denkleminde yerlerine konularak y
1
ve y
2
nin
denklemin zmleri olduuda dikkate alnarak

u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t)=g(t) (2)

elde edilir. (1) ve (2) yardmyla u
1
ve u
2
zlr, integralleri alnarak u

1
ve u
2

belirlenir

u
1
(t)=-
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
2
u
2
(t)=
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
1
(3)

W(y
1
,y
2
)t, y
1
(t) ve y
2
(t) nin wronskiani y
1
(t) ile y
2
(t) zmlerinin temel cmlesi olduundan
W(y
1
,y
2
)t0 dr. (3) nolu denklemin integrali alnarak
u
1
(t)=-
+
1
2 1
2
) , (
) ( ) (
c dt
t y y W
t Q t y
u
2
(t)=
2
2 1
1
) , (
) ( ) (
c dt
t y y W
t Q t y
+

fonksiyonlar bulunur ve y= u
1
(t)y
1
(t)+u
2
(t)y
2
(t) de yerlerine konarak ikinci tarafl
denklemin zm elde edilmi olur. Bu metodu aadaki teoremle Teorem 3.7.1
ile zetleyebiliriz.

Teorem 3.7.1
Eer p,q ve G fonksiyonlar bir I ak aral zerinde srekli fonksiyonlar ve y
1
ve y
2

fonksiyonlar y +p(t) y +q(t)y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn
zmleri iseler, y +p(t) y +q(t)y=g(t) denkleminin zel zm

y
zel
=-y
1
(t)
dt
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
2
+y
2
(t) dt
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
1

y
zel
=y
1
(t)u
1
(t)+ y
2
(t)u
2
(t) ve genel zm

y
genel
= c
1
y
1
(t)+c
2
y
2
(t)+y
zel

RNEK:

y +y=tant diferansiyel denklemini sabitlerin deiimi metodu ile
znz.

zm:

y +y=0 denkleminin karakteristik denklemi r
2
+1=0 ve kkleri r=i olup
genel zm y= e
t
(c
1
Cost+c
2
Sint) den

y= c
1
Cost+c
2
Sint

y= u
1
Cost+u
2
Sint yazlarak Sabitin deiimi kuraln uygularsak

y= -u
1
Sint+u
2
Cost+ u
1

Cost+u
2
Sint

olup btnler art olarak
u
1

Cost+u
2
Sint=0
seilirse

y = -u
1
Sint+u
2
Cost
olur. Buna gre
y =-u
1
Cost-u
2
Sint+-u
1
Sint+u
2
Cost

olup y, y , y nn ifadeleri verilen denklemde yerine konulursa

-u
1
Cost-u
2
Sint+-u
1
Sint+u
2
Cost+u
1
Cost+u
2
Sint=tant

-u
1
Sint+u
2
Cost=tant
elde edilir.
u
1

Cost+u
2
Sint=0 /*Sint
-u
1
Sint+u
2
Cost=tant /*-Cost ile arparsak

u
2
= Sint
u
1
=- Sin
2
t/Cost =(Cos
2
t-1)/Cost= Cost-Sect

Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)

Bunlardan

u
1
=Sint-Ln(Sect+tant)+K
1

u
2
=-Cost+K
2

elde edilir. u
1
, u
2
nin bu ifadeleri

y= u
1
Cost+u
2
Sint

ifadesinde yerlerine konulursa verilen denklemin genel zm

y
genel
= K
1
Cost+K
2
Sint-Cost Ln(Sect+tant)
olur.

II.Yol: Wronski determinant

y +y=0 denkleminin karakteristik denklemi r
2
genel zm y= e
t
(c
1
Cost+c
2
Sint) den

y= c
1
Cost+c
2
Sint

idi. y= c
1
y
1
+c
2
y
2
formunda y
1
= Cost ,y
2
= Sint olduundan
y
1
,y
2
,y
3
,.......y
n
fonksiyonlar ile oluturulan

|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=

..
. . . .
. . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
1 1
3
1
2
1
1
' ' ' '
3
' '
2
' '
1
' '
3
'
2
'
1
3 2 1
n
n
n n n
n
n
n
y y y y
y y y y
y y y y
y y y y
W
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
'
'
2
'
1
'
.
n
u
u
u
u
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
n
n
t
t f ) (
.
0
0

determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir.

=
n
u W
'

sistemi ile u vektrnn bileenleri (u
1
, u
2
, u
3
.......)bulunur, ve
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
n n
u
u
u
W
y
y
y
Y
.
.
.
.
2
1
2
1
ile genel zme ulalr.

|
|
.
|
\
|
t t
t t
cos sin
sin cos
|
|
.
|
\
|
'
2
'
1
u
u
=
|
|
.
|
\
|
t tan
0

u
1

Cost+u
2
Sint=0 /*Sint
-u
1
Sint+u
2
Cost=tant /*-Cost ile arparsak

u
2
= Sint
u
1
=- Sin
2
t/Cost =(Cos
2
t-1)/Cost= Cost-Sect

Hatrlatma: (1/Cos at)dt =Sec at dt=1/a Ln(Sec at+Tan at)
Bunlardan

u
1
=Sint-Ln(Sect+tant)+K
1

u
2
=-Cost+K
2

elde edilir. u
1
, u
2
nin bu ifadeleri

|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
=
2
1
2
1
u
u
W
y
y
Y ile yani Y=( ) t t sin cos
|
|
.
|
\
|
+
+ +
K2 Cost -
K1 tant) Ln(Sect - Sint

Y
genel
= K
1
Cost+K
2
olur.

III.YOL (Kramer metodu)

y= u
1
y
1
(t)+u
2
y
2
(t)= u
1
Cost+u
2
Sint=

u
1

Cost+u
2
Sint=0
-u
1
Sint+u
2
Cost=tant

) ( ) (
) ( ) (
) ( ) (
) ( 0
) (
'
2
'
1
2 1
'
2
2
'
1
t y t y
t y t y
t y t Q
t y
t u = =-
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
2
=
'
2
u
) ( ) (
) ( ) (
) ( ) (
0 ) (
'
2
'
1
2 1
'
1
1
t y t y
t y t y
t Q t y
t y
=
t y y W
t Q t y
) , (
) ( ) (
2 1
1

w(y
1
,y
2
)(t)=
) ( ) (
) ( ) (
'
2
'
1
2 1
t y t y
t y t y
= 1
cos sin
sin cos
=
t t
t t

dt
t
t
dt
t
t
t y y W
t Q t

= = = =
cos
cos 1
cos
sin
dt
1
sint tant
dt
) )( , (
) ( ) ( y
(t) u
2 2
2 1
2
1

=
1
2
) tan ln(sec sin )
cos
1
(cos
cos
1 cos
K t t t dt
t
t dt
t
t
+ + = =

2
2 1
1
2
cos sin dt
1
cost tant
dt
) )( , (
) ( ) ( y
(t) u K t dt t
t y y W
t Q t
+ = = = =


u
1
, u
2
nin bu ifadeleri y= u
1
Cost+u
2
Sint yerlerine konularak

y
genel
= K
1
Cost+K
2
olur.

RNEK 2:

x
2
y +4x y +2y=2lnx diferansiyel denklemini znz.

(x
2
y
+Axy+By= f(x) tipinde bir diferansiyel denklem. Dolaysyla euler dif.denklemi)

y
homojen
= x
r

y
homojen
=rx
r-1
r(r-1)x
r
+4rx
r
+2x
r
=0 x
r
(r
2
-r+4r+2)=0

y
homojen
=r(r-1)x
r-2

r
2
+3r+2=0 ile r
1
=-1 r
2
=-2 iki reel kk olduundan

y
homojen
= c
1
x
r1
+c
2
x
r2
idi.
y
homojen
= c
1
x
-1
+c
2
x
-2
= u
1
x
-1
+u
2
x
-2

yazlarak .

=
n
u W
'
ile

|
|
|
|
.
|
\
|
3 2
2
2 1
1 1
x x
x x
|
|
.
|
\
|
'
2
'
1
u
u
=
|
|
.
|
\
|
2
ln 2
0
x
x

2
'
2
3
'
1
2
'
2
2
'
1
ln 2 2 1
0
1 1
x
x
u
x
u
x
u
x
u
x
=
= +
u
2
=-2xlnx u
1
=2lnx
Buradan ( ln(ax)dx=xln(ax)-x ve xln(ax)dx=(x
2
/2)ln(ax)-
x
2
/4 )

u
1
=2(xlnx-x)+K
1

u
2
= -x
2
lnx+x
2
/2+K
2

|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
=
2
1
2
1
u
u
W
y
y
Y Y= |
.
|
\
|
2
1 1
x x
|
|
.
|
\
|
2
1
u
u
= |
.
|
\
|
2
1 1
x x
|
|
.
|
\
|
+ +
+
K2 /2 x lnx x -
K1 x) - 2(xlnx
2 2

Y
GENEL
=K
1
/x+K
2
/x
2
+lnx-3/2
elde edilir.

dev

1) y -6 y +9y= e
3x
/x
2
denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz.

zm: y
genel
=K
1
e
3x
+ K
2
x e
3x
- e
3x
-e
3x
Lnx

2) y +y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz

zm: y
genel
=K
1
cosx+ K
2
sinx- x/2 cosx-((cos
2
x)/2) sinx-1/4 sin2xcosx

1 ) y -6 y +9y= e
3x
/x
2

r
2
-6r+9=0 (r
1
=r
2
=r=-b/2a= 3) 2 katl kk

y
homojen
=(c
1
+c
2
x)e
3x
=c
1
e
3x
+c
2
xe
3x

y
homojen
= (u
1
+u
2
x)e
3x

w=
' 3 3 3
3 3
3 3 y
y
xe e e
xe e
x x x
x x
|
|
.
|
\
|
+
w.u=
n

|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
+
2
3
'
2
'
1
3 3 3
3 3 0
3 3
x
e
u
u
xe e e
xe e
x
x x x
x x

u
1
e
3x
+u
2
xe
3x
=0
3u
1
e
3x
+u
2
(3xe
3x
+e
3x
)=e
3x
/x
2

eitlikleri ile

u
2
=1/x
2
u
2
=-1/x+K
2

Y=Wc=( )
|
|
.
|
\
|
+
+
2
1
3 3
1
ln
K
x
K x
xe e
x x

u
1
=-1/x u
1
=-lnx+K
1

elde edilir. u
1
ve u
2
nin karlklar (y=(u
1
+u
2
x)e
3x
) de yerlerine
konularak,

y
genel
=(K
1
+K
2
x)e
3x
-e
3x
-e
3x
lnx

bulunur.

2) y +y= sinx denklemini sabitlerin deiimi metodu ile znz

y+y=0 denkleminin karakteristik denklemi r
2
genel zm y= e
t
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) den

y= c
1
Cosx+c
2
Sinx
W.u
=
n
sistemini yazarsak

|
|
.
|
\
|
x x
x x
cos sin
sin cos
|
|
.
|
\
|
'
2
'
1
u
u
=
|
|
.
|
\
|
x sin
0

u
1

Cosx+u
2
Sinx=0 /*Sinx
-u
1
Sinx+u
2
Cosx=sinx /*Cosx ile arparsak

u
2
= Sinx cosx u
2
=-(cos
2
x)/2+K
2

u
1
= -Sin
2
x u
1
= -(x/2-(sin2x)/4 )+K
1

Hatrlatma:sin
2
xdx= x/2-(sin2x)/4

u
1
, u
2
(y= u
1
Cosx+u
2
Sinx) yerlerine konarak yani(Y=W.u) ile

y
genel
=K
1
cosx+K
2
sinx- (x/2)cosx-((cos
2
x)/2)sinx-(sin2x*cosx)/4

Aadaki diferansiyel denklemleri sabitlerin deiimi kural ile znz.
1- y -y= 1/cosx. ( y= c
1
cosx +c
2
sinx+xsinx+cosxlncosx)
2- y +y=cotanx ( y= c
1
cosx +c
2
sinx+sinxlntan(x/2))

4.YKSEK MERTEBEDEN DFERANSYEL DENKLEMLER
4.1. n. Mertebeden Lineer Denklemlerin Genel Teorisi
) ( ) ( ) ( ...... .......... ) ( ) (
1
1
1
1 0
t G y t P
dt
dy
t P
dt
y d
t P
dt
y d
t P
n n
n
n
n
n
= + + + +

(1)

eklindeki bir denklem n. mertebeden lineer denklem adn alr. Burada P
0
,
P
1
,........,P
n
ve G fonksiyonlar bir I ak aralnda <t< reel deerli , srekli
fonksiyonlar ve P
0
(t) n bu aralkta sfrdan farkl olduu kabul edilerek (1) denklemi
P
0
(t) ile blnrse

L|y|= ) ( ) ( ) ( ...... .......... ) (
1
1
1
1
t g y t p
dt
dy
t p
dt
y d
t p
dt
y d
n n
n
n
n
n
= + + + +

(2)

elde edilir.

(2) denklemi n. mertebeden olduundan ynin tye bal n. mertebeden trevlerini ierir.
Bu nedenle tek zmn elde edilebilmesi iin, n tane balang koulu verilmelidir.

Buradan t
0
I ve y
0
,y
0
,.......,y
o
(n-1)
belli reel sabitler olmak zere, n tane balang koulu

y(t
0
)=y
0
, y
(t
0
)=y
0
,...........,y
0
(n-1)
(t
0
)=y
0
(n-1)
(3)

eklindedir.

Teorem 4.1.1.
Eer p
1
, p
2
,........,p
n
ve g fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ise, (2)
diferansiyel denklemini ve (3) balang koullarn I da salayan bir tek y=(t) zm
vardr.

HOMOJEN DENKLEM

n. mertebeden homojen diferansiyel denklem

L|y|=y
n
+p
1
(t)y
(n-1)
+..............+p
(n-1)
(t)y+p
n
(t)y=0 (4)

eklindedir. Eer y
1
,y
2
,............,y
n
fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve
c
1
,c
2
,............,c
n
ler keyfi sabitler ise;

y=c
1
y
1
(t)+ c
2
y
2
(t)+........................+ c
n
y
n
(t) (5)
lineer kombinasyonu da bir zmdr. (5) no lu denklemin (4) n zm olduu
teorem 4.1.2 ile verilmektedir.
Teorem 4.1.2.

Eer p
1
, p
2
,........,p
n
ler fonksiyonlar bir I ak aralnda srekli ve y
1
,y
2
,............,y
n

fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ve en az bir t
0
I noktasnda
W(y
1
,y
2
,............,y
n
)(t)0 ise (4) diferansiyel denkleminin her zm y
1
,y
2
,............,y
n

lerin lineer kombinasyonu olarak yazlabilir.

(4) denkleminin y
1
,y
2
,............,y
n
zmlerinin W(y
1
,y
2
,............,y
n
)(t)0 ise,
y
1
,y
2
,............,y
n
zmlerine zmlerin temel cmlesi denir.

Lineer bamllk ve lineer bamszlk kavramlar f
1
,f
2
, ,f
n

fonksiyonlar iin aadaki gibidir.

Eer her t eleman I iin hepsi birden sfr olmayan k
1
,k
2
,............,k
n
sabitleri
iin

k
1
f
1
+k
2
f
2
+............+k
n
f
n
=0

salanyorsa f
1
,f
2
, ,f
n
fonksiyonlarna lineer bamldr denir. Aksi
takdirde lineer bamszdr.

Eer y
1
,y
2
,............,y
n
fonksiyonlar (4) denkleminin zmleri ise lineer bamsz
olmalar iin bir t
0
I noktasnda gerek ve yeter koul W(y
1
,y
2
,............,y
n
)(t
0
)0
olmasdr.

HOMOJEN OLMAYAN DFERANSYEL DENKLEMLER

L|y|=y
n
+p
1
(t)y
(n-1)
+..............+p
(n-1)
(t)y+p
n
(t)y=g(t) (1)

eklindeki denklem ikinci tarafl veya homojen olmayan denklem adn alr.
Eer Y
1
ve Y
2
homojen olmayan diferansiyel denklemin iki zm ise
onlarn fark da diferansiyel denklemin zmdr.

L| Y
1
-Y
2
|= L| Y
1
|(t)- L|Y
2
|(t)=g(t)-g(t)=0

Bu nedenle homojen olmayan (1) denkleminin iki zmnn fark
homojen diferansiyel denklemin bir zmdr.

Homojen olmayan diferansiyel denklemin genel zm

y
genel
= y=c
1
y
1
(t)+ c
2
y
2
(t)+........................+ c
n
y
n
(t)+y
zel

eklinde yazlabilir.

Mertebe Drme: Yksek mertebeden diferansiyel denklemlerde
mertebe drme metodu ile yksek mertebeden diferansiyel denklem daha
dk mertebeden diferansiyel denkleme getirilerek zm aranr. Ancak
bu metod iin en az bir tane zmn bilinmelidir. zm y
1
(t) ise y=v(t)
y
1
(t) oluturulur. ve v
(t) ye bal daha dk mertebeden diferansiyel

denkleme geilir. (dev sayfa 206(11-16,18))

4.2 Sabit Katsayl Yksek Mertebeden Homojen Diferansiyel
Denklemler

a
0
, a
1
, a
2
,...........,a
n
ler reel sabitler olmak zere

L|y|= a
0
y
n
+a
1
y
(n-1)
+...............+a
(n-1)
y +a
n
y=0 (1)

diferansiyel denklemi gznne alnsn. 2. Mertebeden sabit katsayl
diferansiyel denklemlerde olduu gibi y=e
rt
eklinde zm aranrsa,

L|y|= e
rt
(a
0
r
n
+a
1
r
(n-1)
+...............+a
(n-1)
r+a
n
)= e
rt
Z|r| (2)

olur. Z|r| ye karakteristik polinom , Z|r|=0 karakteristik denklem denir.

n. dereceden bir polinomun kkleri r
1
,.......,r
n
olsun(bazlar eit
olabilir).Dolasyla Z|r| karakteristik polinom

Z|r| =a
0
(r-r
1
)(r-r
2
)...........(r-r
n
) (3)

eklinde yazlabilir.

KKLER REEL VE BRBRNDEN FARKLI SE

(1) nolu denklemin n tane farkl e
r1t
,e
r2t
,..........,e
rnt
zmleri bulunur.

genel zm:

y
genel
= c
1

e
r1t
+ c
2
e
r2t
+........................+c
n
e
rnt

eklindedir.

a
0
r
n
+a
1
r
(n-1)
+...............+a
(n-1)
r+a
n
=0 sabit katsayl karakteristik bir
polinomun kklerinin bulunmas:
a
0
ve a
n
katsaylarnn arpanlar belirlenir a
n
nin arpanlarndan biri p ile
a
0
n arpanlarndan biri q ile gsterilirse ve r=p/q ile rasyonel kkler
yazlr bu kkler tek tek karakteristik denklemde yerlerine konarak
denklemi salayanlar kk olarak seilir. Ayrca her bulunan kkten
yaralanarak bulunan arpanla (a
0
r
n
+a
1
r
(n-1)
+...............+a
(n-1)
r+a
n
=0 )
denklemi blnerek derecesi drlr.

Eer kklerden bir ksm kompleks ise bu kural uygulanmaz. Ancak
rasyonel kklerden yararlanarak (varsa) denklemin derecesi drlerek,
kkleri aranr.

rnek

y
v
+y
-7y
- y +6y= 0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.

y(0)=1, y
(0)=0, y(0)=-2, y(0)=-1 balang koullar iin znz.

y
v
=r
4

y
=r
3

y
=r
2
r
4
+r
3
-7r
2
-r+6=0 (karakteristik denklem)

y
=r

y=1

r
4
+r
3
-7r
2
-r+6=0 denklemin deimez says 6 olup bunun blenleri
1, 2, 3, 6 dr. a
0
=1dir. p/q=(1, 2, 3, 6) Bu nedenle mmkn
olan rasyonel kkler 1, 2, 3, 6 dr. Bunlar karakteristik
denklemde yerlerine konularsa 1,-1, 2 ve -3 karakteristik denklemin
kkleridir. yleyse genel zm
r
4
+r
3
-7r
2
-r+6/(r-1)=r
3
+2r
2
-5r-6 (r-1)(r+1)(r
2
+r-6)=0

y
genel
=c
1
e
t
+c
2
e
-t
+c
3
e
2t
+c
4
e
-3t

dir. Balang koullar ile

c
1
+c
2
+c
3
+c
4
=1
c
1
- c
2
+2c
3
-
3 c
4
=0
c
1
+c
2
+4c
3
+9c
4
=-2
c
1
- c
2
+8c
3
-
27 c
4
=-1 denklemini salar. Bu denklemlerden

c
1
=11/8, c
2
=5/12, c
3
=-2/3, c
4
=-1/8 bulunur. Bylece balang deer
probleminin zm
y= 11/8e
t
+5/12e
-t
-2/3e
2t
+-1/8e
-3t

eklinde elde edilir.

Kompleks Kkler

Eer karakteristik denklemin kkleri kompleks ise, a
0
, a
1
, a
2
,...........,a
n
ler
reel sabitler olduklarndan, kompleks kkler i eklinde bulunur. Kkler
katl olmamak artyla karakteristik denklem(polinom )

Z(r)= a
0
(r-r
1
)(r-r
2
)...........(r-r
n
) formunda yazlr.

Burada da 2.mertebeden diferansiyel denklemin karakteristik denkleminin
kompleks olmas durumunda ele alnan yntem uygulanr.

r
1
=+i ; r
2
=-i
=(-b/2a) = a b ac 2 / 4
2

genel zm: y= e
x
(c
1
Cosx+c
2
Sinx) dir.

rnek

y
v
-y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz. y(0)=7/2,
y(0)=-4, y(0)=5/2, y(0)=-2 balang koullarn salayan zm
bulunuz.

y
v
=r
4

y
=r
3

y
=r
2
r
4
-1=0 , (r
2
-1)(r
2
+1)=0 (karakteristik denklem)

y
=r 2 farkl reel kk ve kompleks kk

y=1

y
genel
=c
1
e
t
+c
2
e
-t
+c
3
cost+c
4
sint

olur Balang koullarndan c
1
=0, c
2
=3, c
3
=1/2, c
4
=-1 bulunur

y= 3e
-t
+1/2

cost - sint

olur.

KATLI KKLER

n. mertebeden diferansiyel denklemine karlk gelen zmler,

e
r1t,
te
r1t
,t
2
e
r1t
,....................,t
(s-1)
e
r1t

eklindedir.(s katlln derecesi)

Eer kompleks kkler katl ise zmler

e
(i)t
, t e
(i)t
, t
2
e
(i)t
,..................., t
(s-1)
e
(i)t
dir. Dolaysyla lineer
bamsz zmler

e
t
(cost+sint), t e
t
(cost+sint), .........., t
(s-1)
e
t
(cost+sint),

rnek:

y
v
+2y+y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.

y
v
=r
4

y
=r
3

y
=r
2
r
4
+2r
2
+1=0 , (r
2
+1)(r
2
+1)=0 (karakteristik denklem)

y
=r 2 katl kompleks kk r
1
=r
2
=i, r
3
=r
4
=-i

y=1

y=e
t
(c
1
cost+c
2
sint) +t e
t
(c
3
cost+c
4
sint),

y=c
1
cost+ c
2
sint+c
3
tcost+ c
4
tsint
veya y=(c
1
+c
2
t)cost+(c
3
+ c
4
t)sint

dev:

1) y
v
+8y+24y+32 y +16y=0 diferansiyel denkleminin genel
zmn bulunuz.((r+2)
4
=0 r=-2 4 katl kk)

2) y-3y+3 y -y=0 diferansiyel denkleminin genel zmn
bulunuz. ( (r-1)(r-1)
2
=0 karakteristik denklem)
(y=c
1
e
-t
+c
2
te
t
+c
3
t
2
e
t
)

4.3. BELRSZ KATSAYILAR METODU

Bu yntem 2.mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi

L|y|= a
0
y
n
+a
1
y
(n-1)
+...............+a
(n-1)
y+a
n
y=g(t) (1)

homojen olmayan lineer diferansiyel denkleminde g(t)nin polinom,stel
fonksiyon,sinax,cosbx veya bunlarn arpm ve ya bunlarn lineer
kombinasyonu olmas durumunda uygulanr.
zel zmler 2. mertebeden diferansiyel denklemlerde olduu gibi seilir.
g(t) Karakteristik
denklemin kk
deilse
y
zel

c(sabit) 0 A
t
n
(polinom) 0 A
0
t
n
+A
1
t
n-1
+....+A
n

e
t
(stel) A e
t

Sint i ACost+BSint
Cost i Acost+Bsint
t
n
e
t
e
t
| A
0
t
n
+A
1
t
n-1
+...+A
n
|
e
t
Sint + i e
t
(ACost+BSint)
e
t
Cost + i e
t
(ACost+BSint)
t
n
e
t
Sint + i
e
t
Cost(A
0
t
n
+A
1
t
n-1
..+A
n
)+
e
t
Sint(B
0
t
n
+B
1
t
n-1
..+B
n
)
t
n
e
t
Cost + i
e
t
Cost(A
0
t
n
+A
1
t
n-1
..+A
n
)+
e
t
Sint(B
0
t
n
+B
1
t
n-1
..+B
n

Eer 2. Kolondakiler karakteristik denklemin s katl kk iseler bu durumda
tablonun 3. kolonundaki fonksiyonlar t
s
ile arplrlar. zel zm ondan sonra
aratrlr.

rnek 1:
y
IV
+2y
+y=e
3x

zm:
r
v
+2r
2
+1= (r
2
+1)
2
=0 r= i (2 katl kk)
a ib a=-b/2a=0 ; b= a b ac 2 / 4
2
=1
y
h
=e
ax
((c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx) ile
y
h
=(c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx
olur.
zel zm iin
stel fonksiyon iin(e
3x
) 3 karakteristik denklemin kk olmad iin

y
zel
=Ae
3x

y
zel
=3Ae
3x
y
zel
=9 Ae
3x
y
zel
=27 Ae
3x
y
v

zel
=81 Ae
3x

81 Ae
3x
+18 Ae
3x
+ Ae
3x
=e
3x

A=1/100 y
zel
=1/100 e
3x

y
genel
=y
h
+y
zel

y
genel
=(c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx+1/100 e
3x

elde edilir.

rnek 2

y-4 y =t+3cost+e
-2t
diferansiyel denkleminin zel zmn bulunuz.

r
3
-4r=0 r(r
2
-4)=0 r
1
=0, r
2
=2,r
3
=-2 (3 farkl reel kk)

y
homojen
=c
1
+c
2
e
2t
+c
3
e
-2t

Sper pozisyon prensibi kullanlarak verilen diferansiyel denklemin zel zmleri

y-4y=t
y-4y=3cost
y-4y=e
-2t

diferansiyel denklemlerine kar gelen zel zmlerin toplam olarak yazlabilir.

y-4y=t iin zel zm:

verilen diferansiyel denklemde y li ifade olmad iin

y
zel1
=t(At+B)
eklinde aranr.
y-4y=3cost iin zel zm

trigonometrik fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin kklerinden
herhangi birine eit olmad iin

y
zel2
=Dcost+Esint

olarak seilir.

y-4y=e
-2t
iin zel zm

stel fonksiyonda t nin katsays karakteristik denklemin basit bir kk olduundan

y
zel3
=tFe
-2t

olarak seilir.

A=-1/8 ,B=0, D=0, E=-3/5, F=1/8 olarak bulunur.

Buradan verilen diferansiyel denklemin zel zm:

y
zel
= y
zel1
+y
ze2
+y
zel3
=-1/8 t
2
-3/5sint+1/8te
-2t

rnek 3

y
IV
+2y
+y= x
2
zm:
r
v
+2r
2
+1= (r
2
+1)
2
=0 r= i (2 katl kk)
=b
2

r
1
=a+ib ; r
2
=a-ib
a=(-b/2a) b= a b ac 2 / 4
2

genel zm: y= e
ax
(c
1
Cosbx+c
2
Sinbx) dr.

y
homojen
=(c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx olur.
zel zmler iin (x
2
polinom iin)
y
zel
=ax
2
+bx+c
y
zel
=2ax+b y
zel
=2a y
zel
=0 y
IV
zel
=0
verilen diferansiyel denklemde yerlerine konulursa
4a+ax
2
+bx+c=x
2
ile
a=1 b=0 4a+c=0 dan c= -4 y
zel
=x
2
-4
y
genel
=y
homojen
+y
zel
= (c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx +x
2
-4

rnek:
y
IV
+2y
+y= x
2
+e
3x
zm:
r
v
+2r
2
+1= (r
2
+1)
2
=0 r= i (2 katl kk)
y
h
=(c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx
olur.
zel zmler iin (x
2
polinom iin)
y
zel1
=Ax
2
+Bx+C
y
zel1
=2Ax+B y
zel1
=2A y
zel1
=0 y
IV
zel1
=0
verilen dif. denklemde yerlerine konulursa
4A+ Ax
2
+Bx+C=x
2
ile
A=1 B=0 4A+C=0 dan C= -4
y
zel1
=x
2
-4
stel fonksiyon iin(e
3x
)
y
zel2
=Ae
3x

y
zel2
=3Ae
3x
y
zel2
=9 Ae
3x
y
zel2
=27 Ae
3x
y
v

zel2
=81 Ae
3x

81 Ae
3x
+18 Ae
3x
+ Ae
3x
=e
3x

A=1/100 y
zel2
=1/100 e
3x

y
genel
=y
h
+y
zel1
+y
zel2

y
genel
=(c
1
+c
2
x)cosx+(c
3
+c
4
x)sinx+ x
2
-4+1/100 e
3x

elde edilir.

4.4. PARAMETRELERN DEM METODU

2. mertebeden diferansiyel denklem iin verilen metodun n. mertebeden diferansiyel
denkleme geniletilmesidir.

L|y|=y
n
+p
1
(t)y
(n-1)
+..............+p
(n-1)
(t)y+p
n
(t)y=g(t) (1)

n. mertebeden diferansiyel denklem ele alnsn.(1) nolu denklemin zel zmn
parametrelerin deiimi yntemi ile bulabilmek iin (1) in homojen ksmnn
zmnn bilinmesi gerekir. (1) in homojen homojen ksmnn zmlerinin
temel cmlesi y
1
,y
2
,...........,y
n
olsun.

Bu durumda parametrelerin deiimi metodu ile Y(t) zel zm homojen zmde
c
i
ler yerine u
i
ler yazlarak

Y(t)=u
1
(t)y
1
(t)+ u
2
(t)y
2
(t)+............+ u
n
(t)y
n
(t)

eklinde aranr. burada u
1
(t),.........u
n
(t) belirlenecek fonksiyonlardr.
u
1
y
1
+ u
2
y
2
+....................+ u
n
y
n
=0
u
1
y
1
+ u
2
y
2
+....................+ u
n
y
n
=0
u
1
y
1
+ u
2
y
2
+....................+ u
n
y
n
=0 (2)
. . .
. . .

u
1
y
1
(n-1)
+ u
2
y
2
(n-1)
+....................+ u
n
y
n
(n-1)
=g(t)

n bilinmeyenli n denklem oluturulmu olur.(2) nolu denklem sisteminin zm iin
koul W(y
1
,y
2
,.....,y
n
)0 olmaldr. Bu ise y
1
,y
2
,...........,y
n
lerin (1) diferansiyel
denkleminin homojen ksmnn lineer bamsz zmleri olmasndan zaten salanr.
Dolaysyla (2) sisteminden u
1
(t),.........u
n
(t) belirlenebilir. Cramer kural kullanlrsa

(2) sisteminin zm

) (
) ( ) (
) (
'
t W
t W t g
t u
m
m
= m=1,2,.........,n (3)
bulunur. W(t) = W(y
1
,y
2
,.....,y
n
)(t)ve W
m
(t) ise W(t) de m. kolon yerine(0,0,..............,1)
konularak elde edilen determinant ifade etmektedir. Bu notasyonlar kullanarak (1)
nolu denklemin zel zmn t
0
keyfi olmak zere integralin terimleri cinsinden ifade
edersek

ds
s W
s W s g
t y t Y
n
m
t
t
m
m

=
=
1
0
) (
) ( ) (
) ( ) ( (4)
olur. (4) nolu eitlikten grld gibi (1) diferansiyel denkleminin mertebesi arttka
zel zmn bulunmas zorlamaktadr. Bu nedenle baz durumlarda Abel
zdeliinden yararlanlr.

W(t) = W(y
1
,y
2
,.....,y
n
)(t)= cexp|-p(t),dt| burada c sabiti wronskionenin uygun bir
noktada hesaplanmasndan kar.

Matrislerle ifade edersek

|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=

..
. . . .
. . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
1 1
3
1
2
1
1
' ' ' '
3
' '
2
' '
1
' '
3
'
2
'
1
3 2 1
n
n
n n n
n
n
n
y y y y
y y y y
y y y y
y y y y
W
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
'
'
2
'
1
'
.
n
u
u
u
u
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
) (
.
0
0
t g
n

determinant Wronski determinant olarak isimlendirilir.

=
n
u W
'

sistemi ile c vektrnn bileenleri (u
1
, u
2
, u
3
.......)bulunur, ve

|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
|
|
|
|
|
|
.
|
\
|
=
n n
u
u
u
W
y
y
y
Y
.
.
.
.
2
1
2
1
ile genel zme ulalr.

RNEK:

y-y-y+y=g(t) diferansiyel denkleminin homojen ksmnn 3
zm y
1
(t)=e
t
, y
2
(t)=te
t
ve y
3
(t)=e
-t
dir. Bu denklemin zel zmn
integralin terimleri cinsinden ifade ediniz.

(
(
(
+
+ =
t t t
t t t
t t t
e e t e
e e t e
e te e
W
) 2 (
) 1 ( =

1. 2. Kolondan e
t
, 3.kolondan e
-t
arpan olarak ekilirse

W(t)=
(
(
(
+
+
1 ) 2 ( 1
1 ) 1 ( 1
1 1
t
t
t
e
t
=4e
t

W
1
(t)=
(
(
(
+
+
t t
t t
t t
e e t
e e t
e te
) 2 ( 1
) 1 ( 0
0
=-2t-1 W
2
(t)=
(
(
(
t t
t t
t t
e e
e e
e e
W
1
0
0
=2

W
3
(t)=
t
t t
t t
t t
e
e t e
e t e
te e
2
1 ) 2 (
0 ) 1 (
0
=
(
(
(
+
+

Bulunanlar
ds
s W
s W s g
t y t Y
n
m
t
t
m
m

=
=
1
0
) (
) ( ) (
) ( ) ( de yerine konursa

ds
e
e s g
e ds
e
s g
te ds
e
s s g
e ds
s W
s W s g
t y t Y
t
t
s
s
t
t
t
s
t
t
s
t
m
t
t
m
m
t

=
+ +

= =
0 0 0
4
) (
4
2 ) (
4
) 2 1 )( (
) (
) ( ) (
) ( ) (
2 3
1

Y(t)= | | ( ) ds s g e s t e
t
t
s t s t
) ( ) ( 2 1
4
1
0
) (

+ +

SIFIRLAYICI(YOKETME YNTEM) METODU:

Eer f bir fonksiyon ise, f in sfrlayc trev operatr
zellii ile
0
( ) 0
...........
n
n n
L f L Ly
L a D a D a
= =
= + + +

eklinde ifade edilir. Tersi olarak bu ilemi homojen denklemler iin uygulayabiliriz.

Homojen Denklemlere Tekrar bak

Sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemler;

( )
1 0
............. 0
n
n
a y a y a y + + + =

1 0
................... 0
n
n
a r a r a + + + =

karakteristik polinoma sahiptirler ve kkleri
1 2,
, ...................,
n
r r r olmak zere
1
r t
y e = gibi
1 2
, ,...........,
n
y y y eklinde zmleri vardr. Denklemi
d
D
dt
= kullanarak ta yazabiliriz.

RNEKLER:

2
: 5 6 0
: 5 6 0
denklem y y y
polinom r r
+ =
+ =
arpanlar: (r-2)(r-3) kkler: 2,3 reel ve farkl

trev operatr: ( 2)( 3) 0 D D y = veya
2
( 5 6) 0 D D y + =
lineer bamsz zmler:
2 3
1 2
2 3
1 2
,
:
x x
x x
y e y e
genelzm y c e c e
= =
= +

RNEK 2:

2
: 10 25 0
: 10 25 0
denklem y y y
polinom r r
+ + =
+ + =
arpanlar:
2
( 5) 0 r + = kkler: -5,-5 katl kk

trev operatr:
2
( 5) 0 D y + = veya
2
( 10 25) 0 D D y + + =
lineer bamsz zmler:
5 5
1 2
5
1 2
,
: ( )
x x
x
y e y xe
genelzm y c c x e

= =
= +

RNEK 3:

2
: 4 8 0
: 4 8 0
denklem y y y
polinom r r
+ =
+ =
arpanlar: ( 2 2 )( 2 2 ) 0 r i r i + =

kkler: (2+2i), (2-2i)

trev operatr: ( 2 2 )( 2 2 ) 0 D i D i y + = veya
2
( 4 8) 0 D D y + =
lineer bamsz zmler:
2 2
1 2
2
1 2
cos 2 , sin 2
: ( cos 2 sin 2 )
x x
x
y e x y e x
genelzm y e c x c x
= =
= +

Bu yntem sabit katsayl lineer homojen diferansiyel denklemlerin zmleri olarak , stel
fonksiyon,trigonometrik fonksiyon, polinom, bunlarn toplamlar veya arpmlar eklinde olmas
durumunda uygulanr.
d
D
dt
= eklinde ifade edilir.

rnek olarak

(D+1)y=0
t
e
nin bir zmdr . trev operatr D+1

t
e
nin sfrlaycs olarak ifade edilir.

Benzer olarak
2
4 D + sin 2t veya cos2t nin sfrlaycsdr

2 2
( 3) 6 9 D D D = +
3t
e veya
3t
te nin sfrlaycsdr.

2 7
3
: ( )
( 7)
x
Fonksiyon f x x e
L D
=
=

: ( ) cos 4
: 1 4
x
Fonksiyon f x e x
Polinomunkkleri i
=
bu kklerle polinom:
2
( 1 4 )( 1 4 ) 2 5 r i r i r r + + + = + +
2
2 5 L D D = + +

: ( )
: ( 1
k x
Fonksiyon f x x e
Polinomunkkleri k
=
+ ok katll ile)
Polinom: (r-)
k+1

1
( )
k
L D
+
=

: ( ) sin
: ( 1
k ax
Fonksiyon f x x e bx
Polinomunkkleri a ib k
=
+ ok katll ile)
Polinom: ((r-a-ib)(r-a+ib))
k+1
= (r
2
-2ar+(a
2
+b
2
))
k+1

2 2 2 1
( 2 ( ))
k
L D aD a b
+
= + +

BELRSZ KATSAYILAR YNTEMNDE YOK ETME YNTEM LE ZM
FORMUNUN BELRLENMES

L y f =
nin zel zmn bulmak iin

(y
zel
) admlar

1- f iin (sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc bul ve L
olarak adlandr.
2- 0
a
L Ly =
sfrlayc fonksiyonun genel zmn y

a
ile gsterelim. y
a
bulunur.
3- 0
h
L y =
ile homojen denklemin genel zm (y

h
) bulunur.
4- Sonuta ( L y f =
) Genel zm y
h
+y
zel

rnek:

4 4 2
x
y y y e + + = L=(D
2
+4D+4)

iin, eit olarak (D+2)
2
y=2e
x
, veya Ly=2e
x

1.adm:
(sa yanl fonksiyon iin)bir sfrlayc L
=(D-1)

2.adm :
L
=(D-1) operatrn 4 4 2
x
y y y e + + = denklemin her iki tarafna uygularsak
2
( 1)( +4D+4)y= ( 1)(2 ) (2 1*2 ) 0
x x x
d
D D D e e e
dx
= =
bylece sfrlayc denklem
2
( 1)( 2) 0
a
D D y + =

sfrlayc denklemin genel zm y
a
=c
1
e
x
+(c
2
+c
3
x)e
-2x

3.adm : Homojen ksmn genel zm y
h
=(c
2
+c
3
x)e
-2x

4.adm: Denklemin zel zm iin y
zel
=c
1
e
x
seilerek trevler alnp verilen
diferansiyel denklemde yerine yazlarak c
1
=2/9 bulunur. y
zel
= 2/9 e
x

y
genel
= y
h
+y
zel
=(c
2
+c
3
x)e
-2x
+2/9 e
x

MAT201DERS

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MAT201DERS

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DFERANSYEL DENKLEMLER UFUK ZERMAN 2008 1

trevine gre zlebilirse

+xy=1 diferansiyel denklemini znz.

-u= 0 homojen zm elde edilir,

=(x)g(x) de yerine konur ve integral alnarak

2x=2x Tam Diferansiyel

) olduu gsterilirse diferansiyel denklemin l x x <

I iindeki her noktada snrldr. Balang deer problemi x4/5

-y=0 t>0 iin y

ne gre 1.mertebeden diferansiyel denklemdir.

ne gre 1. Mertebeden diferansiyel denkleme geilmektedir, bu

(t) yi ieren terimler toplam sfr kabul edilirse;

zlr, integralleri alnarak u

+Axy+By= f(x) tipinde bir diferansiyel denklem. Dolaysyla euler dif.denklemi)

(t) ye bal daha dk mertebeden diferansiyel

- y +6y= 0 diferansiyel denkleminin genel zmn bulunuz.

(0)=0, y(0)=-2, y(0)=-1 balang koullar iin znz.

=r 2 farkl reel kk ve kompleks kk

(t) belirlenebilir. Cramer kural kullanlrsa

nin bir zmdr . trev operatr D+1

nin sfrlaycs olarak ifade edilir.

nin zel zmn bulmak iin

sfrlayc fonksiyonun genel zmn y

ile homojen denklemin genel zm (y

You might also like