Tarikat Geleneğinde Salavat

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15, ss. 253-288.
TARKAT GELENENDE SALAVT-I ERFE VE MSTAKMZDENN ERH- EVRD-I KDR ADLI ESER
Hr Mahmut Ycer *
Giri Hz. Peygambere duyulan sevgi ve muhabbetin ifadesi olan salt-u selm Kurnn emriyle her Mslmana grev olarak verilmitir.1 Hadislerde de Hz. Peygamberin ismi anld vakit salavt getirmek gerektii2, getirilen salavtla* 1 Dr., retmen, e-mail: hurmahmut@hotmail.com phesiz ki Allah ve Melekleri peygambere salavt getirirler. Ey mn edenler! Siz de onun iin (tam bir teslmiyetle) salt ve selm getirin. (Ahzb, 33/56.) Salt kelimesi lgatta sall fiilinden mastardr. Dua, tebrik, temcit ve tazm manasnadr. Sal fiilinin mastarnn tasliye olduu ve saltn tasliyeden geldii de sylenmitir. Istlahta ise Allaha yaklamak gayesiyle yaplan belli fiillerden ve hussi ruknlerden ibarettir ki, o da namazdr. Namaza salt denmesi, aslnn dua olmasndandr. Cumhr- ulemya gre salt, dua iin hakki, namaz iin mecz mnda kullanlmtr. Hidayet Ik, Hz. Peygamber (s)e Salt ve Selm Getirme ile lgili Bir Aratrma, Diyanet Dergisi Peygamberimiz (s) zel Says, Ekim-Kasm-Aralk 1989 c. 25, say: 4, ss. 263-286 Ebu Mesud el Bedri (r.) anlatyor: Biz Sad b. Ubdenin meclisinde otururken Rasulllah (s) yanmza geldi. Kendisine, Beir b. Sad: Ey Allahn Resl! Bize Allah Tela Hazretleri, sana salt okumamz emretti. Sana nasl salt okuyabiliriz? diye sordu. Efendimiz u cevab verdi: yle syleyin: Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammed, kema salleyte al brahime ve barik al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kem brekte al l-i brahime inneke hamdun mecd. (Allahm! Muhammede ve Muhammedin line rahmet kl, tpk brahime rahmet kldn gibi. Muhammedi ve Muhammedin lini mbrek kl. Tpk brahimin lini mbrek kldn gibi. ResuIullah ilveten unu syledi: Selam da bildiiniz gibi olacak. Mslim, Salt 65, KasrusSalt 67; Eb Dvut, Salt 183; Nesi, Sehv 49. Tirmiz dndaki Ktb-i Sittede, Eb Humeyd es-Sidi (r.)den gelen bir rivayet yledir: Ashab sordu: Ey Allahn Resl sana nasl salt okuyalm? Rasulllah (s): yle syleyin, dedi: Allahmme salli al Muhammedin ve al ezvcihi ve zrriyyetihi kema salleyte al brhime ve brik al Muhammedin ve al ezvcihi ve zrriyyetihi kem brekte al brhime inneke hamdun mecd. (Allahm! Muhammede zevcelerine ve zrriyetine rahmet kl, tpk brahime rahmet kldn gibi. Muhammedi, zevcelerini ve zrriyetini mbarek kl, tpk brahimi mbarek kldn gibi. Sen vlmeye Iayksn, erefi ycesin). Buhri, Daavt 33, Enbiya 8; Mslim, Salt 69; Muvatta, KasrusSalt 66, (1,165); Eb Dvut, Salt,183; Nesi, Sehv 54.
254
Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15
r kendisine ulatran grevli melekler bulunduu3, dualarn ancak onunla kabul edildii, hirette kendisine en yakn olann bu dnyada en ok salavt getirenler olduu4, getirmeyen kimsenin son derece cimri sayld5, insanlarn en hayrlsnn oka salavt getirenler olduu zikredilmektedir. Her salavt getirenin salavtnn Hz. Peygambere arz olunup on misliyle karlk verildii mjdesi de6 mutasavvflar salavt metinlerini ezberlemeye, evrd ve hizb edinmeye ynlendirmitir. Hatta bu metinlere yaplan ilvelerde asldan ayrlnmad ancak oklua iaret eden, anlam glendirmeye ynelik saysal lafzlarn eklendii grlmektedir. 1-Tarkatlarda Salavt Bursal smail Hakkya gre salavtlar saylamayacak kadar oktur. Mkefe ehline gre on iki bin civarndadr. Nakledilen salavtlardan baka (Salavt- Menkle) kef ile bilinen salavtlar (Salavt- Kefiyye) de vardr ki bunlar her asrda zevk-yb- ehl-i tahkk bilir. Her salavt geri bis-i zzi sermeddir ama dereceleri farkldr. Hepsini okumak mmkn olmad iin, zel olan bazlar vird edinilmi, bylece yaygnlk kazanmtr.7 Mahmud Sami Bey el-
3 4 5 6
Kb b. Ucreden gelen bir rivyet de yle: Rasulllah (aleyhissaltu vesselam) yanmza gelmiti: Ey Allahn Resl, dedik, sana nasl selam vereceimizi rendik. Ama sana nasl salt okuyacaz (bilmiyoruz)? yle syleyin! dedi: Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kema salleyte al brahime inneke hamdun mecd. Allahmme barik al Muhmmedin ve al l-i Muhammed, kem brekte ala li brahime inneke hamdun mecd. Buhri, Daavt 33; Mslim, Salt 66; Eb Dvud, Salt 183; Nesi, Sehv 51; Tirmiz Vitr, 20. Hz. bn Mesud (r.) anlatyor: Rasulllah (s) buyurdular ki: Yeryznde Allahn seyyh melekleri vardr. Onlar mmetimin selmn (nnda) bana tebli ederler. Nesi, Sehv 46. bnu Mesud (r.) anlatyor: Rasulllah (s) buyurdular ki: Kyamet gn bana insanlarn en yakn, bana en ok salavt okuyandr. Tirmiz, Salt 357. Tirmizde Hz. Ali (r.)den kaydedilen bir rivyette yle denir: Rasulllah (s) buyurdular ki: Gerek cimri, yannda zikrim getii halde bana salavt okumayandr. Tirmiz, Daavt 110. Hz. Enes (r.) anlatyor: Rasulllah (s) buyurdular ki: Kim bana (bir kere) salt okursa Allah da ona on salt okur ve on gnahn affeder, (mertebesini) on derece ykseltir. Nesi, Sehv 55. Yine Neside Eb Talha (r.)dan gelen bir rivyet yle: Bir gn Rasulllah (s), yznde bir sevin olduu halde geldi. Kendisine: Yznzde bir sevin gryoruz! dedik. Bana melek geldi ve u mjdeyi verdi: Ey Muhammed! Rabbin diyor ki: Sana salavt okuyan herkese benim on rahmette bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi? Nesi, Sehv 55. Salavt getirmenin fazleti hakknda bk. smail b. shak el-Kd (.282), Fadls-salti alen-Nebiyyi (s), tahk.: eyh Mahmud Nsrddin Elbn. Eserde yz yedi hadis bulunmaktadr. bn Kayym el-Cevziyye, Cilul-efhm fis-salti ves-selm al hayril-enm; Fruzabd, esSalt vel-beer fis-salti al hayril-beer; es-Sehv (.902), el-Kavll-bedi fis-salti al habbief. smail Hakk Bursev, Tuhfe-i Aliyye, Tuhfe, haz.: eyda ztrk, ss. 244-246. Osmanl dnemide tarkat evrelerinde salavt getirme hakknda yazlan eserlerin bazlar da yledir: Sleyman Hakk Efendi, Mecmuad-deavt ves-salavt vel-akid ven-nasyih, Dersaadet Mat-
H. Mahmut Ycer / Tarkat Geleneinde Salavt- erfe ve Mstakimzdenin erh-i Evrd- Kdir adl Eseri
255
Mevhibs-seniyye adl eserinde, Ktb-i sittede geen salavtlara ilveten, Ahmed Sv, Seyyid Bedev, Ebul-Hasan zil, Seyyid Mustafa Bekr, mam fii, Abdullah b. Abbs, Ebus-Suud Crih, brahim Dessk, brahim Metbl, Kutub Haleb, Murtaz ez-Zebd ve Hanbel gibi ahslara ait 40 civarnda salavt bir araya getirmitir.8 Yine asrlar ierisinde eitli limlerin hadislerde geen metinlere kk ilveler yapmakla kendilerine has salavt metni oluturduklar grlmektedir. Bu deiikliklerin daha ok Hz. peygamberin evsf veya salavtn says ile ilgili olduu, asl metinlerden uzaklalmad anlalmaktadr. Daha ok mutasavvflar tarafndan tertib edilen salavtlara bir ok erh yazlm, mecmualar oluturulmutur. Bu mecmualarn en mehuru, ziliyye tarkatnn Cezliyye kolu kurucusu Sleyman el-Cezl (.870/1465) tarafndan meydana getirmitir. Cezl fazletine inand 130 civarndaki salavt9
baa-i Osmaniye 1307; Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hdim, Risle f hakkit-tesbih vet-tahmid vet-tekbir al selsin, Matbaa-i mire, ts., 210s.; Ebt-Thir Mecdddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulllah zerine Salavt- erfe Getirmek 817/1415, ev.: Mustafa Demirkan, smail Tavman, Konya 1998; Kdir Seyyid Muhammed Slih (Yeilzde), Dua Mecmuas, Salt- Mnciye, Salt- Nriye ve Ramazan Duas, stiklal Matbaas, 1956, 32s. Mamud Sami Bey, el-Mevhibs-seniyye, Khire 1951, ss. 111-132. Pazartesi Gn:1-Salavtu fadliyye, 2-Fadliyye, 3- Fadliyye, 4- Fadliyye,5 Fadliyye, 6Fadliyye, 7-Salavtur-rahme, 8-Salavtul-mmiht, 9-Salavtul-brikiyye, 10-Salavtulhikemiyye, 11-Salavtul-cmiiyye, 12-Salavtul-hayriyye, 13-Salavtul-ensriyye 14Salavtul-adediyye, 15-Salavtul-emriyye, 16-Salavtul-vesle, 17-Salavtu ehlil-beyt, 18Salavtu mntehiye, 19-Salavtu tahiyye, 20-Salavtu-efat, 21-Salavtu brhimiyye, 22Salavtu ariyye-i hssiyye, 23-Salavtu kevniyye, 24-Salavtu fika, Sal Gn: 25-Salavtu adediyye, 26-Salavtu esrriyye, 27-Salavtu tardye, 28-Salavtu haremiyye, 29- Salavtu vrisiyye, 30-Salavtu edebiye, 31-Salavtu ihsiyye, 32-Salavtu sahbe, 33- Salavtu mesdiyye, 34-Salavtu sftiyye, 35-Salavtu-fii, 36-Salavtu ebhariyye, 37-Salavtulmuhta, 38-Salavtu imddiyye, 39-Salavtul-mcizt, 40-Salavtu semiye, 41- Salavtumme, 42- Salavtul-mrc, 43-Salavtuz-zabt, 44-Salavtul-inikk, 45- Salavtul-htim, 46- Salavtul-havrik, 47-Salavtul-bereket, 48-Salavtul-mmecced, 49- Salavtul-hz 50Salavtu middiyye, 51- Salavtu edfiyye, aramba Gn: 52- Salavtur-reviyye, 53Salavtul-gfiln, 54- Salavtuz-zriyt, 55- Salavtul-vesle, 56- Salavtul-mnzel, 57Salavtu-kerme, 58-Seyyids-salt, 59- Salavtu dem aleyhisselm, 60- Salavtulmukarrabn, 61- Salavtu-mele, 62- Salavtul-mezd, 63- Salavtus-selm, 64- Salavtulkaderiyye, 65- Salavtud-devm, 66- Salavtus-sat, 67- Salavtul-hubb, 68- Salavtulmnciyye li Musa ed-Darr, 69- Salavtur-rz, 70- Salavtun-nr, 71- Salavtul-mrciyye, 72- Salavtul-havz, 73- Salavtut-teysr, 74- Salavtul-vasl, 75- Salavtul-kerme, 76Salavtul-ihtirm, 77- Salavtu Talha, 78- Salavtuz-zkir, 79- Salavtul-merhame, 80Salavtu Thir, 81- Salavtul-kevser, 82- Salavtut-tavf, 83- Salavtur-risle, 84- Salavtuzzekiyye, 85- Salavtu evsfiyye, Perembe Gn: 86- Salavtu cziyye veya mmiye, 87Salavtu zlf, 88- Salavtu trhamiyye, 89- Salavtu zeyniyye 90- Salavtu mesvy, 91Salavtu rumziyye, 92- Salavtu bahiyye, 93- Salavtu kameriye, 94- Salavtu triye, 95Salavtu teslimiyye, 96- Salavtu ibrhimiyye, 97- Salavtu nebiyye, 98- Salavtu memliyye, 99- Salavtu istihkkiyye, 100- Salavtul-murtaz, 101- Salavtu sulbiyye, 102- Salavtu
8 9
256
Delill-hayrt ve evrikul-envr f zikris-salt alen-nebiyyil-muhtr adyla bir araya getirmi, Pazartesiden balanmak zere gnlere gre taksim ederek okunmasn tavsiye etmitir. Delill-hayrt dier tarkat mensuplar, hatta bir tarkata bal olmayan Mslmanlar arasnda da asrlarca dzenli olarak okunmu, okumaya balamadan nce veya bitirdikten sonra yaplmas gereken artlar ve edepler bal altnda uygulanan kurallarla disipline balanmtr. 10 Bu nedenle olsa gerektir ki tarkat yinlerinde, zikir meclislerinde Allah ve Onun isimlerinden sonra en ok tekrar edilen zikir, salt u selmdr. Bazen saatlerce sren zikir meclisleri ok deiik ve uzun saltu selamlarla devam eder. Sadece tarkat erbb arasnda deil btn Mslmanlar arasnda yaygnlaan en mehur salavt metni Salt- Terfciye-i Kurtbdir. Faydalar hakknda kitaplar yazlan, okunmasnn baz artlar bulunduu belirtilen,11 devam edenin bel ve musbetlerden emin olaca,12 dman istilas ve zulmnden kurtutnciziyye, 103- Salavtu Himiyye, 104- Salavtu berriye, 105- Salavtu tayyibiyye, 106Salavtu feziyye,107- Salavtu brahimiyye, 108- Salavtu meknniyye, Cuma Gn salavatlar yerine peygamberimiz vesilesiyle istenilen eitli dualar bulunmaktadr. Cumartesi Gn:109- Salavtu brhimiyye, 110- Salavtu brhimiyye, 111- Salavtu ummiyye, 112Salavtu muhtiyye, 113- Salavtu msmiriyye, 114- Salavtul-cinn, 115- Salavtu vehiyye, 116- Salavtul-hamme, 117- Salavtu efa, 118- Salavtul-esm, 119- Salavtul-hamim, 120- Salavtu cihdiyye, 121- Salavtul-eflk, 122- Salavtu brhimiyye, 123- Salavtur-rad, 124- Salavtul-tebl, 125- Salavtu tihme, 126- Salavtul-mukarrabn, 127- Salavtulenbiy, 128- Salavtu mm- Azam, eser Salavtus-saf ile sona ermektedir. Delill-hayrt, stanbul 1285, ss. 38-167. Kuzey Afrika ve Anadoluda olduka rabet gren Delill-hayrat, birok defa baslm ve erhleri yaplmtr. 1- Karadavutzde Mehmed Efendi (.1170/1756), Tevfku muvaffkil-hayrt li neylil-berekt f hizmeti menbais-sadt (stanbul 1254), 2- eyh Hasan el-Adev, Bululmsirrt al Delilil-hayrt (Msr 1289), 3-Muhammed Mehdi el-Fs, Metliul-msirrt bi cili Delilil-hayrt (Msr 1298) zh iin bk. M. Thir, Osmanl Mellifleri, c. I, s. 399; Sleyman Uluda, Delill-Hayrt, DA, c. IX, ss. 113-114. Osman Ferid Efendi; Salt- Tefrciye okumann dbn yle sralar; 1-Balamadan nce be-on yada on be kere Estafirullah el-azm ve etb ileyh ekmelidir. 2-Ez besmele ile nnellahe ve meliketeh ysallne alen-Nebiy, Y eyyhellezne men sall aleyhi ve sellim teslm yetini okumal. 3- Okuyaca eyin, niyet ve murad iin dua etmeli. 4- nceden hazrlad saylabilecek bir alet ile okumaya balamal, ka gnde veya ne zamana kadar okuyacan tayin etmeli. 5-Sayy tam ekmeli eksik veya noksan olmamal. 6-Okuyamayacak durumda olan kii gvendii bir kimseye veklet vererek de okutabilir. zmir Mderrislerinden Kasabzde Osman Ferid, Peygamber Efendimiz zerine Salavt- erfe Getirmenin Dnyev ve Uhrev Fezili le Salt- Tefrciyenin Havssn Mbeyyin Risledir, Evkf- slmiye Matbaas, 1322, ss. 13-14. Ayrca bk. Nazillili Seyyid Muhammed Hakk, Haznetl-esrr-Srlar Hazinesi, ev.: Celal yldrm, stanbul 1977, ss. 621-622. zmir mderrislerinden Kasabzde Osman Ferid; Aydn, zmir, stanbul blgelerinde gezdii dnemde bu salavtn faydalarn anlatm, tecrbesine dayal olarak grd faydalar yle sralamtr: 1-st dereceli memurlar nice emellerine nail olmulardr. 2-Doktor tedavisinden mit kesilen nice hastalar bu salavt neticesinde ifa bulmulardr. 3-Bir lim mderrisin yirmi senedir ektii sara hastalndan bu salavta devamla kurtulduunu gzleriyle grmtr. 4-1280/1872 tarihinde bir kadn yirmi senedir kapanan gzlerine kavuabilmesi iin bu sa-
10
11
12
257
laca,13 rzknn bollaarak zenginlie nil olaca14 sylenen salavt metni yledir:
Allahmme salli salten kmileten ve sellim selmen tmmen al seyyidin Muhammedinillez tenhall bihil-ukad ve tenferic bihil-krab ve tukd bihil-havic ve tnl bihir-regib ve hsnl-havtim ve ysteskal-amm bi vehihil-kermi ve al lih ve sahbih f klli lemhatin ve nefesin bi adedi malmil-lek15
mam Kurtub bu salavt, Tefrciye olarak, Garb ulems (Endls, Fas, Tunus, ve Cezayirliler) muratlarnn bu salavt- erfe sebebiyle hemen yerine gelmesinden dolay Salt- Nriye, ehl-i esrr if bulmalar sebebiyle Mifth kenzil-muht (lemleri kuatan haznenin anahtar) olarak adlandrmtr. mam Kurtub; Bir mmin nemli bir iinin hsl olmasna yahut byk bir belnn defini murat ettii vakit bu Salt- Tefrciyeyi 4444 defa okursa Allah o mminin niyet ettiini muvaffak klar, matlbunu hsl eder. der. Hatta her gn krk bir kere bu salt- erfeyi okursa, Allah o mminin kalbinden
13
14
15
lavta devam etmesini tavsiye etmi, sekiz gnde okuyan kadn da bu salavt neticesinde gzlerine tekrar kavumu, o tarihten sonra on sene daha yaamtr. Osman Ferid, age, s. 12. Haznetl-Esrr sahibi Hizbl-Ebrr erhinde Salt- Tefrciyenin havss hakknda der ki; eyhim Muhammed Tunsden iittim. Franszlar Cezyiri istil ettikleri vakit bir kii insanlar cihada tevik ettii iin Franszlar tarafndan haps edilmi. O adamn topun azna balanarak idamna karar verilmi Ehl-i havastan bir kii olay iitince hapishaneye gelerek Azizim, kardeim; Fransz meras senin hakknda topun azna balanarak idam edilmene karar verdi. Bu kararlarn falan gn uygulayacaklar. O gn gelmeden senin necat ve halasna neden olacak yannda mcerreb havaslardan bir havas var mdr? diye sormu. O kii de; Benim yanmda havas yoktur ancak kalbimde iman vardr, benim buradan kurtulmama ne gibi havas bulunabilir demi. O kii bunun zerine, Ey azizim idam gn gelmeden nce Salt- Tefrciyeyi 4444 defa oku, tamam et. Okuduktan sonra ne gibi srlar ortaya kar grrsn demi ve Tefrciyeyi mahbusa ezberletmi. Say tamam olduu gnlerde idrecilerden yz altn gnderilerek idam cezasnn srgne evrildii emri gelmi. te Tefrciye o kiinin hem kurtulmasna hem de zenginliine sebep olmutur. Hizbl-Ebrr sahibinin tecrbelerini bizzat kendinin yaadn syleyen Osman Ferid; rnek olarak da Yunanllarn zmiri igal ettikleri vakit halk Salt- Tefrciye okumaya tevik ettiini bi iznillh o sayede kurtulduklarn verir. Osman Ferid, age, s. 11. eyh Muhammed Tuns; Bir kimse bu Salt- Tefrciyeyi her gn yirmi bir kere okursa sanki rzk semdan iner ve arzdan biter demitir. mmd-Dnever; Bir kimse her be vakit namazn ardndan on bir kere okur, kendine vird edinirse rzk kesilmez, yksek mertebelere ve devlet-i ganiyyeye nil olur. buyurmutur. Haznetl-Esrr sahibi der ki; Bir mmin gnde yz kere okumaya devam etse o kii matlbuna vsl, arzu ettii eye nil olur. Eer gnde 1000 kere okursa artk hatra gelmeyen ve gze grnmeyen eyler kendine mnkeif olur. Osman Ferid, ayn eser, ayn yer. Ey Allahm! Efendimiz Muhammede salt- kmil ve selm- tm ile salt ve selm eyle! Zira o, yle bir zattr ki, kendisiyle dmler zlr, sknt ve zahmetler sn olur, ihtiyalar karlanr, arzulara ve gzel sonulara ulalr. Kendisinin yz suyu hrmetine yamur istenir. Her lemha (ksa bir gz ap kapama ya da imek akmas gibi bir zaman)da ve her nefeste sence malum olan mahlukat saysnca Onun line ve ashbna da salt ve selm olsun
258
gam ve hzn giderir, bal iini feth eder, zararlar giderir, her iini kolaylatrr, rzkn geniletir. slm dnyasnda en mehur salavtlardan birisi de eyh Hasan zilnin de eyhi olan Abdsselm b. Me Hasen (.625/1228)ye ait olduu rivyet edilen Salavt- Meiyedir. Hakknda yirminin zerinde erh yazlm16 ve btn tarkat mensuplarnca yaygn olarak okunagelmitir. Allahmme salli al men minhu inakkatil-esrr, ven-felekatil-envr eklinde balayan Salt- bn Me, Hz. Peygamber vesile edinilerek yaplan dualarla nihyete erer. zil usulnde gnlk vird olan bu salavt metnini temel alan Ali Darkav, yapt ilvelerle yeni bir metin oluturmu, Darkaviyye mensuplarnca yeni ekliyle okunmaya balanmtr.17 Hz. Peygamberi ryada grmek isteyen kii edebini kuanarak gece uyumadan nce Allahmme salli ve sellim al seyyidin Muhammedin ve al li seyyidin Muhammed. F klli lemhatin ve nefesin bi adedi klli malmillek saltn okur, sonrada gece gndz bunu okumaya devam eder, Peygamber Efendimizin ismi anld vakit huzurunda bulunuyormu gibi edeple okumaya devam ederse bi iznillah onu ryasnda grr. Mahmud Smi Bey ise, Efendimizi ryasnda grmek isteyen kiinin Allahmme salli al seyyidin Muhammedinin-nebiyyil-mmiyyi ve al lih ve sahbih kllema zekerakezzkirn ve afele an zikrikel-gfiln. diye balayan Saltl-hfileyi her gece yatmadan nce yz defa okumasn, buna on gece devam etmesini, abdestli ve sa yan zerine uzanmasn tavsiye eder. nk bu bilgiyi Nebhnnin Sadett-dreyn adl eserinden almtr.18 Mevhibs-seniyyede Allahmme salli al seyyidin muhammedin ve al li seyyidin Muhammed, adede klli din ve devin ve brik aleyn ve aleyhim kesr ibresiyle kaydedilen salavtn da Saltn-Nakibendiyye olduu zikredilmektedir.19
16
17 18 19
Bu erhlerden bazlar yledir: 1-Muhammed b. Ali Harrb et-Trablus (.963/1556), erhu alas-saltil Meiyye; 2-Muhammed b. Ali ez-Zerval (.1030/1620), erhu salti bn Me; 3smail Hakk Bursev (.1137/1724), erhu salti bn Me, stanbul 1256/1840, Bulak 1279. Reblevvel 1113/Austos 1701de tamamlanan bu eserin yazma bir nshas iin bk. Sleymaniye Ktp. Mihriah, no: 217, vr. 76-97. 4-Muhammed b. Abdusselm el-Bennn (.1163/1750), erhu salavt bn Me; 5-Ahmed b. Muhammed el-Mehd b. Acb et-Tatvn (.1224/1809), erhu salavt bn Me; 6-Muhammed el-Ahrk ed-Darkav (1261/1845), erhu saltil-Meiyye; 7-Ebul-Mehsin Muhammed Kavukc (.1305/1887); Nefist-teft al salti bn Me; Tayyib b.Abdulmecd b. Kiran, erhus-Salti-Meiyye, 1227/1812, tahk.: Bessam Muhammed Barud, Abu Dabi 1999, 274s.; Muhammed Halil Hicris, el-Cevhern-nefs f salavti bn dris, Kahire 1987-1988; bk. M. S. Gven, agt, s. 200. Gmhnev, age, s. 155. Mahmud Sami Bey, el-Mevhibs-seniyye, s. 121. Mahmud Sami Bey, el-Mevhibs-seniyye, s. 125.
259
Bunlarn en mehurlarndan birisi de tefsir sahibi Hseyin Kifnin Rislets-Salavtnda kaydettii, Gazneli Sultan Mahmudun da kendisine vird edindii, her okunduunda on bin salavt okunmu gibi karlk verilen Salt Melevn metnidir. Rivyete gre maddi skntya den bir dervi ryasnda Peygamber Efendimizi grm, halini arz edince kendisine Sultan Mahmuda giderek skntsn giderecek madd yardm istemesini tavsiye etmitir. Dervi Efendim padiah beni kapsndan kovar, ona ne diyeyim ki benim ihtiyacm grsn, kapsndan kovmasn? deyince Efendimiz; Onun bana yatmadan evvel otuz bin, yataktan kalkarken de otuz bin salavt getirdiini haber ver demi. Gazneli Mahmud derviin bu sylediklerini duyunca ihtiyacndan fazlasn ona hediye etmi. Dervi ekildikten sonra padiahn etrafnda bulunan devlet erkn hkmdara, srekli yannda bulunduklarn, bu kadar salavt ne zaman ve nerede ektiini sorarlar. Oda ulem-y ehl-i yaknden duyduuna gre aada yazl salavt her kim bir defa okursa on bin defa salavt ekmi gibi olduunu, kendisinin de yatmadan nce defa, kalkarken de defa ektiini bylece otuzardan altm bin defa okumu gibi olduunu sylemitir. Bu salavt yledir:
Allahmme salli al seyyidin Muhammedin ve al lih kllemehtelefel-melevn, ve takabel asrn, ve kerreral-ceddn, vestakbelel-ferkadn, ve beli rhah ve ervha ehli beytih minnat-tahiyyete ves-selm, ver-ham ve brik ve sellim aleyhi kesran kesran il yevmil-hari vel-karr.20
Ticnler arasnda oka methedilen ve Ahmed Ticn (.1231/1835)nin ancak abdestle okunmasn tavsiye ettii Cevheretl-keml de bir salavt metnidir. Allahmme salli ve sellim al aynir-rahmetir-rabbniyyeti vel-yktetil mtehakkkatil-hitati eklinde balayan Cevheratul-kemlin gnlk dersler ierisinde on iki defa okunmas istenmektedir. Abdest almann mmkn olmad durumlarda bu duann yerine Salt- fthiyye okunur. Ticnlerin inanna gre Cevheratul-kemlin okunmas esnasnda Hz. Peygamber ve Hulef-i Ridn mnen hazr bulunur, evrdn okunmasna itirak ederler.21
20
21
tii mddete, yenilenenler tekrarlandka, kutup yldzlar grndke, Seyidimiz Muhammed aleyhisselma ve ehli beytine rahmet eyle. Onun ve ehl-i beytinin ruhlarna bizden selm tebli et, mbrek kl ve kyamet gnne kadar ona selm ver. Salt- Fthiyye yledir; Allahmme salli al seyyidin Muhammedin el-ftihu lemm uliga, vel-htimu lemm sebeka, nsrul-hakk bil-hakk, vel-hd il srtkel-mstakm ve al lih hakka kadrih ve mikdrihil-azm Allahm! kapal (mkil) ileri aan, ileri tamamlayan, hakk hak ile destekleyen, doru yoluna ileten Efendimiz Muhammede ve line byk miktarda, hakknn kudretince salt et. Jamil M. Abun-Nasr, Ticniye ve Tekrr Hareke-
Ey Allahm! Gece gndz deimesi devam ettike, asrlar birbirini takip et-
260
Haftalk tekke yinlerinde ve sabah evradlarnda okunan salavt metinleri genellikle Hadis mecmualarnda yer almaktadr. Ancak bunlarn dnda, evrad kitaplarnda ortak olarak kaydedilen, defa okuyann yz bin defa okumu gibi olduu rivyet edilen bir baka mehur salavt- erfe de udur;
Allahmme salli al seyyidin Muhammedin bahri envrike vemadini esrrik, ve ayni nyetik, ve emsi hidyetik, ve arsi memleketik, ve emni velyetik, ve lisni mahabbetik, ve immi hadrakit, ve hayri halkik, ve ahabbil-halk ileyke abdike ve habbike ve raslikennebiyyil-mmiyyillez hatemte bihl-enbiye vel-mrseln, ve al meliketikel-mukarrabn, min ehlis-semvti ve ehlil-aradn, rdvnullahi Tel aleyhim ecman, bi rahmetike y erhamerrhimn, vel-hamd lillhi rabbil-lemn22
Her tarkat tarafndan en mehur salavtlardan kabul edilen ve eitli amalarla Trkiye Mslmanlar arasnda halen yaygn biimde okumas gelenekleen Salt- Mnciye23 dir. Rivyete gre; Bir gemi yolculuunda ok iddetli bir frtnaya tutulan bu zat uyku esnasnda Resulullah Efendimizi grr ve Efendimiz (sas) kendisine 1000 defa okumak zere bu salavt- erifeyi tlim buyururlar. Bu ekilde tm gemi halk kurtulur.24 eyh tarafndan dervilere ahs olarak verilen tarkat derslerinde de mutlaka gnlk ekmesi gereken salavt- erfeler bulunmaktadr. Ancak bunlar genellikle salavt- erfenin ksaltlm olan Allahmme salli al seyyidin muhammed eklinde olduu, btn tesbihlerin sonunda yapld grlmektedir. nk sm-i Cell (Allah) zikriyle gnln atelendiren mridin ancak salt u selm n lman, rahatlatc iklimine snarak teselli bulduu da gerektir. Yine btn tarkat yinleri, Hz. Peygambere duyulan sevgi ve saygnn bir
22
23
24
ti, ev.: Kadir zkse, Ankara 2000, ss. 60, 256. Ey Allahm! Nurlarn denizi, srlarn mdeni, inyet (yardm) pnarn, hidyet gnein, mlknn tc, velyetinin emniyeti, muhabbetinin lisn, hazretinin imm, mahlktnn en hayrls ve sana en sevimlisi, kulun ve habbin, enbiy ve mrselni kendisi ile mhrlediin, mm neb olan Rasln Muhammede (s) rahmet eyle. Ayrca semvt ve yer halkna, mukarreb meleklerine re rahmet eyle. Allahn rzs hepsinin zerine olsun, Eyrahmet edenlerin en merhametlisi! Merhametinle dualarmz kabul eyle, Hamd lemlerin rabb olan Allaha mahsustur. Gmhnev, age, c. II, ss. 480-481. Allahmme salli al seyyidin Muhammedin ve al li seyyidin Muhammedin salten tncn bih min cemil-ehvli velft ve takd len bih min cemil-hct ve tutahhiru bih min cemis-seyyit, ve terfeun bih alad-derect, ve tbelliun bih aksal-gyt min cemil-hayrti fil-hayt ve badel-memt. Allahm! Efendimiz Muhammede ve efendimiz Muhammed mmetine yle bir salt (rahmet) eyle ki onunla bizi her glk ve fetten kurtarasn, onunla bizim btn ihtiyalarmz gresin, onunla bizi btn ktlklerden temizleyesin, onunla bizi yksek derecelere erdiresin, onunla bizi gerek hayatta, gerek ldkten sonra btn iyiliklerin en ykseklerine ulatrasn. Hseyin b. Aliyyl Kif, ifl Eskm adl kitabnda, Fakihani Rahimehullah Eb Musa Darir den nakleder. Bk. Tuhfets Salavt: 40 Salavt- erife, ev.: mer Faruk Ergin, Ankara 1980.
261
ifdesi olarak salavt ile balar, eitli esm ve lafza-i cell zikrinden sonra tekrar salt u selma dnlerek sona erer. Mesel Bektilikte dahi Cem yinine ran Bismillahirrahmnirrahm ve ber ceml-i Muhammed, Keml-i mm Hasan ve mm Hseyin r blend-i salavt diyerek balad bilinmektedir. Allahmme Rabben salli al Ahmedi hayril-mrselin, ve al shibelhavz emril-mminin ve al Ftmetez-zehr mml-etyabin ve al. eklinde balayan Bektlerin okuduu ancak Rif evrdnda da yer alan Nd Ali duas da sonu itibariyle, Hz. Peygamberden balayp ehl-i beyt ve on iki imam ieren salavt metnidir. Ndn sonuna doru, Hz. Peygamberin nbvvet nrundan, Hz. Alinin velyet srrndan isteklerde bulunulmakta, L fet ill Aliyyen, L Seyfe ill Zlfikr, her bela ki p u yed refi kon perverdigr, y khiral-advvi y veliyyl-vl y mazharil-acibi y Murtaz y Ali denilerek son bulmaktadr.25 Snbliyye Tekkelerinde okunan evraddan sonra bu tarkata ait olarak Snbl Salt denilen zel besteli bir salt ilve edilmektedir26. Sdeddin Cibvye ait olduu sylenen ve Sdler arasnda okunan bir salavt metni de yledir: Allahmme salli ve sellim al seyyidin Muhammedin ve al lih m annel-hezr, ve salli ve sellim al seyyidin Muhammedin ve al lih m hanne azbn iled-diyr, ve salli ve sellim al seyyidin Muhammedin ve al lih salten tdn bih min erril-crr.27 Fark makamna eren, dersini ilerleten mutasavvfn kelime-i tevhdde olduu gibi Allah ile Raslnn arasn ayrmak istemediinden, bazen de sevgisinin ziydeliinden salavt zikrini ok fazla artrd da grlmektedir. Mesel kaynaklar Tahir Aa Dergh eyhi brahim Hayrn Efendinin eyhi Konyal Ali Behcet Efendiyi kastederek Adam olamadm, eyhim yevm 20.000 salavt- erfe okurdu, biz henz 12.000 kadar okuyabiliyoruz dediini nakletmektedir28. Ali Behet Efendinin eyhi Kerkkl Emin Efendinin ise gnlk krk bin adet Salt- mmiye ektii rivayet edilmektedir.29 Hasan Basri antay da en fazletli salavt ve selm lafz olarak Sivas mebusu ve Hlid eyhi Mustafa Tk Efendinin
25 26 Mehmed Said, Evrdu Seyyid Ahmed el-Kebr er-Rif el-Vel, (zel Yazma-1357/1939), s. 45-48. Yusuf Sinan Efendi, Pr Cemleddin Halvetden kendisine kalan ird grevini yerine getirememekten korktuu iin bir mddet bir bostan dolabnn ierisinde inzivya ekilmi, ar ar dnmekte olan bostan dolabnn gcrtsna ve ritmine uyarak okumaya devam ettii salavat rkeklik hlini anlatt iin Snbl Salt olarak adlandrlmtr. . T. naner, Zikir usul ve Sem, (Snbllikte), DBA, c. VII, s. 112. eyh emseddin mer es-Sd el-Haleb, En-Nefhatr-riyziyye f tarkatis-Sdiyye, Sleymaniye Ktp. H. Hayri, no: 145. vr. 1a. Kaynaklar iin bk. Hr Mahmut Ycer, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, s. 214. ems, Ydigr, 225-26; Vassf, Sefne, c. II, ss. 89-90
27 28 29
262
kendisine tavsiye ettii bir ibare nakletmektedir; Allahmme salli ve sellim ve brik al seyyidin Muhammedin bi adedi lmik.30 Hayatlarnda salavt- erfeye nem veren tarkat erbbnn vefatnda, cenze mersimlerinde yine ona yneldii grlmektedir. Osmanlda tarkat eyhinin cenzesi ykanrken sal verilir, cenaze gtrlrken e ayrlan grubun en sonuncusu da salt u selm okurdu.31 Bir ok salavt metni kaleme alan Abdulkdir Geyln32ye ait Allahmme salli al seyyidin Muhammedin abdike ve nebiyyike ve habbike ve raslikennebiyyil-mmiyyi ve al lih ve sahbih ve sellim ve Allahmme salli al seyyidin Muhammedinin-nebiyyil-melhi ve shibil-makmil-l vellisnil-fash, Abdulvahhb rnye izfe edilen Allahmmec-al efdala salavtike ebeda eklinde balayan salavtlar bu grubun nde gelenlerinden kabul edilir.33 Evrdlarda yer alan dier bir salavt metni de, sabah akam er defa okuyann gnahlarnn ve hatalarnn silinecei sylenen Salt- muhavverdir.34
30 31
32
33
34
H. Basri antay, Kurn- Hakm ve Meal-i Kerm, stanbul 1981, c. 2, s. 755. eyhin cenzesi ykanrken ayr ayr tazelenen gasil ( su) tamamlandktan sonra Sal verilirdi. Sal usl sadece kudem-y meyih iin geerli idi. lkin malum ve mutad usl ile ykanp temizlenip abdesti verildikten sonra kendi tarknn evrdna balanrd. kinci gasilde Tevhd-i erf, nc gasilde sm-i cell okunurdu. Bu da tamam olunca zkirlerden biri veya gzel sesli bir bakas, usl idare eden eyh efendiden Destur alarak teneirin ayak ucuna gelir, kble tarafna dner ve ayaklar mhrl olarak sal verirdi. Sal, cum sals gibidir. Yalnz daha hazin, daha kalb olurdu. C. S. Revnakolu, Tasavvuf ve Tarkat Kltr, stanbul 2003, s. 237. Salavt; Es-Saltl-kbr, es-Saltl-vst, es-Salts-srdan oluur. Salavta bir ok erh yazlmtr. En eski erh Abdulgan en-Nablus (1050-1143/1641-1731) tarafndan Kevkeblmebn ve mevkbl man erhu Salavtil-Filn adyla yapmtr. (Sleymaniye Ktp. Esad Ef., no: 1653, 67 vr; Salavtl-Muhammediyye vet-teslmtl-mbreke adyla Ktp., no: 57595760, 70+10 vr) Trke en eski erh ise Llelizde Tahir Mehmed (.1789)e aittir. (Sleymaniye Ktp. Hac Mahmud, no: 4169) es-Saltl-kbrye es-Salts-sr ve Hizbl-vesle ilve edilerek, ilk ikisine eyh Seyid Muhammed Molla tarafndan, Hizbl-vesleyede eyh Seyid Muhammed el-Emin Giln tarafndan erh yaplarak Sefnetl-Kdiriyye ierisinde (Trablus 1304) ismiyle yaynlanmtr. Grer, age, s. 121. Allahm! Kulun, peygamberin, mm neb rasln olan efendimiz, Muhammed aleyhisselma, ailesine ve arkadalarnn hepsine rahmet ve selm et; Allahm! En yce makam ve fasih (anlalr) dil sahibi, gzel yzl efendimiz ve peygamberimiz Muhammed aleyhisselma rahmet et A. Geylnye ait salavtlar iin bk. Gmhnev, age, II, 325-326, 448. A. arnye ait salavt iin bk. age, c. I, ss. 203,482-483. Allahm ncekiler iinde Muhammed aleyhisselma rahmet et. Allahm! Sonrakilerin iinde Muhammed aleyhisselma rahmet et. Allahm! Peygamberler iinde Muhammed (s) rahmet et. Allahm! Rasuller iinde Muhammed (s) rahmet et. Allahm! Kyamet gn yce varlklar iinde Muhammed (as) rahmet et. Allahm! Muhammed (s)e vesleyi, stn makam, eref ve byk dereceyi ltfet. Mahmud Smi Bey, el-Mevhibs-seniyye fil-usli ilel-makmtilihsniyye, Msr 1370/1951, s.126; Gmhnev, age, c. I, ss. 201-202; c. II, s. 84.
263
Rifiyye Tarkatndan Ebul-Hd es-Sayyd (.1909)de Tarkus-savb fissalavti alen-nebiyyil-evvb35 adl rislesinde bata Ahmed er-Rif hazretlerine ait olmak zere silsilesinden gzern eyleyen tarkat byklerine ait eitli salavt metinlerini bir araya getirmitir.36 nk ona gre Allaha yaklamak ve onun rzasn kazanmak iin, Allahn kitab Kurn- Kermi okuduktan sonra, en gzel vesle sebebi ve maksuda ulatran yollarn en gzeli, seyyidimiz, efendimiz Raslllah aleyhisselm zerine ok, ok salavt- erfe getirmektir. Tasavvuf erbb arasnda yaygnlaan dier bir salavt da Salt- Kemliyedir. Halvetiyyenin Bekr Kolu kurucusu Mustafa Bekr Efendi (.Kahire 1162/1749)ye ait olan bu metni, skdarda Kurban Nasuh Baba Derghnn Rif eyhi Nr Efendi (.29 Eyll 1856) erh etmitir. Tamam Allahmme salli ve sellim ve brik al seyyidin Muhammedin ve al lih adede inmillhil-kermi ve ifdlih, Allahmme salli ve sellim ve brik al mridin Muhammedin ve al lih adede kemlillhi ve kem yelku bi kemlih, e-emsd-duh, bedrd-dc, nrulhd olan salvt metninin erhi, hurde-i tark nitelii arzetmektedir.37
35 okca rabbine ynelen Neb zerine olan Salvt- erfeler hakknda en doru uslp Eser Trkeye evrilmitir. Ebl-Hd es-Sayyd, Tarkus-savb, ev.: Mehmed Bayrak, stanbul 2001. Bu rislede on dokuz adet salavat metni bulunmaktadr. Bunlar; 1-Ahmed er-Rif hazretlerinin mensuplarndan bnl-Haccn mml-Berhn isimli kitabnda yazd ve mn leminde Raslllah aleyhisselmdan rendii salavt- erfe, 2- Gizli srlarn anlamlarn ve yksek mertebelere nil olma veslelerinin en gzellerinden biri olan ve Rif seyyidlerinden keml ehli olup buna devam edenler arasnda bilinen ve tecrbe edilmi Cevheretl-Esrr isimli salavt- erfe, 3- Mededl-msterid min cnibil mrid isimli salavt- erfe, 4-Rif seyyidlerince mrf olan ve buna devam edildii takdirde ilerin yolunda gitmesi, dileklerin hsl olmas, kiiyi Allaha yaklatrmada vesle olmas, tlibin kalbindeki srlarn anlalmas, Raslllah aleyhisselmn himmetinin okuyana ynelmesinin gerekletii salavt, 5-Salavtl-ns adl acaib srlarn, grlmedik bereketleri olan salavt- erfe, 6-eyh Seyyid Sirceddin el-Mahzm es-Sayyd (ks.)nin Kim bu mbarek virde devam ederse o kimse Allahn fazl keremi ile kimseye muhta olmadan lr, dman ona asla galib gelemez, Hz. Raslin bereketiyle iman ile lr, ok faydaldr. dedii salavt- erfe, 7- eyh zzeddin Ahmed es-Sayyd (r.)in Nebler nebsinin sa elini pmekle merref olduunu rivyet ettii salavt- erfe, 8-Rif byklerinin Hizbl-cevhere adn verdikleri salavt- erfe, 9-eyhlislm eyh Sirceddin el-Mahzm er-Rif hazretlerine nisbet edilen NibraslHakkat isimli salavt- erfe, 10-Seyyid Mahmud el-Esmer hazretlerinin naklettii bir salavt- erfe, 11- Musulda medfun bulunan sf byklerinden Seyyid Mahmud Rifye nisbet edilen bir salavt- erfe, 12-Muhammed Bahaeddin Mehd es-Sayyd erRavvs(ks.)a atfedilen bir salavt- erfe, 13-Seyyid Mahmud Baheddin hazretlerinin Tevecch-i Muhammed adn verdii salavt- erfe, 14- Seyyid Mahmud Baheddin hazretlerinden nakledilen baka bir salavt- erfe ve muhtelif be adet salt daha. Ebl-Hd esSayyd, Tarkus-savb, ev.: Mehmed Bayrak, stanbul 2001, s. 7-35. Nri Efendi bu eserini vefatndan yaklak drt yl nce, mnev olu ve mrdi Palanc Dervi Hasann sraryla, ihvn- tarka bir hediye olarak kaleme aldn sylemektedir. Rislenin tarih beyti olan Myesser oldu Nriye Kemliye Salt msrandan 14 ban 1268/2 Temmuz 1852 tarihinde Cuma gn tamamland anlalmaktadr. Salt- Kemliye erhi (s-
36
37
264
Salt- Kemliye, Rifler arasnda yats namazndan sonra eyhin riysetinde halka olunarak topluca yedi defa okunur. Buna yats usl denilir.38 Nri Efendiye gre salavt ile asl ama, onun veslesi ile Cenb- Rabbl-lemne intisb ve takarrub eylemektir. Zaten ehlllah- kirmn, srr- lemn efendimize daima vuslatlarna ve intisaplarna sebeb-i yegne, salt u selm ile okca megul olmalardr. Peygamberimiz, mmetine, darda kalann skntlarn gidermek iin oka salavt getirmelerini tavsiye etmitir. Kendisine en ok yakn olanlarn en fazla salavt getirenler olduunu sylemi, dolaysyla en fazla efaate yakn olduuna iaret etmitir. Yine salavt rzk geniletir, gam ve endieleri giderir. Salavt literatr Eski kitaplarn giri ksmnda hamdeleden sonra salvele blm bulunurdu. Buhrden nakledilen bir Hads-i erfte; Bir kimse yazd bir eyde bana da salavt yazarsa benim adm o kitapta kald mddete melekler onun iin istifr eder buyurulmas btn metinlerin banda hamdeleden sonra salavt yazma geleneini oluturmutur. Bir ok mutasavvfn salavt- erfe veya evrda erh yazdn daha nce sylemitik. Bunlarn bazlar yledir; Hdy sitnesi postniinlerinden Ykub Afv Efendi (.1149/1736-37)ye ait el-Vesletl-uzm li HazretinNebiyyil-Mcteb39 ile yine baka bir Celvet eyhi olan Ahmed b. Muhammed (el-Celvet) (.1130/1718)40nin Hads-i Erban f fadletis-salavtin-nebeviyyeti mea erhih41 adl eseri salt selm getirmenin fazletine dairdir. El-Celvet, eserinin bana krk hadis derlemenin faziletine dair uzun bilgiler derc etmi, daha sonra hocas Abdulkerim b. Veliyyiddinin (.1100/1688) salavt getirmenin faziletine dair Mecmaul-fevid isimli eserinin bandaki krk hadisi aynen alarak ve ok basit ilveler yaparak oluturmutur.
tanbul 1328/1910). Mahmud Smi Bey, el-Mevhibs-seniyye, s. 120. Ayrca bk. Selami imek, Seyyid Mehmed Nr skdr (.1273/1856) ve Salt- Kemliye erhi, Tasavvuf, TemmuzAralk 2003, say: 11, ss. 351-376. Mehmed Said, Evrdu Seyyid Ahmed el-Kebr, ss. 58-59. Rasl-i Ekrem Efendimizin haytndan ve salavt- erifenin faziletlerinden bahseden be bab zerine tertip edilmi Arapa, matbu bir eserdir. Sahaflar eyhi Ahmed Efendi tarafndan tercme edilmitir. bk. Sleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 285, (1-59 vr.). Ahmed b. Muhammed el-Celvet hakknda kaynaklarda bir bilgi bulunmamasna ramen onun eyh Abdulkerim Celvetnin (.1061/1650) mrdi ve talebesi olduu, eserlerini erh ettii bilinmektedir. Bk. . Yldrm, Osmanlda Krk Hadis almalar, stanbul 2000, s. 66. Sleymaniye Ktp., Esad Ef., no:3632/133a-156b. Eser Arapadr. nszde mellifin belirttiine gre salavt- erfe okumann fazletine dair krk hadis derleyerek ksa kesmeyi dnm, ancak daha sonra eserinden fayday artrmak iin bunlar erh etmeyi dnmtr. S. Yldrm, Osmanlda Krk Hadis almalar, s. 67.
38 39
40
41
265
Mstakimzde Sleyman Efendinin evrd ve salavt metinlerine byk nem verdiini bir ok metni erh ettiini sylemeliyiz. Bunlarn en mehurlar yledir. Risle fis-salavti-erfe42, erh-i Evrd- Kdiriye43; erh-i Evrd- mm- Sheyl44, erh-i Evrd- Seyyid Yahy45, erh-i Salavt- Meleveyn.46 Salahaddin Uk (. 4 Ocak 1783 Cuma), Salavt- Ukiye47, smail Hakk Bursev (. 1137/1725) erhu salavt- bn Me48, erfzde Mehmed Fzl Paa (1299/1882), erhl-Evrd el-Msemm bi Hakyk Ezkr Mevln,49 Harrizde Kemleddin Efendi (. 1299/1882) erhu Evrdil-sbiyye50ve Saltl-thf bi-erh-i saltisSakkf51; Manisal Kadzde Abdurrahman Smi Efendi, Evrdl-Mukarrabn. eyhlislm Akehirli Hasan Fehmi Efendi (1298/1880) de bn Arab muhibbi olmas nedeniyle eserleriyle ilgilenmi ve erh-u al Salt-i Feyziyye li-eyh bn Arab, adl erhi kaleme almtr52. Kaynaklarda Nakibendiyeden eyh Abdullah Ferd Efend (.1274/1857) ve Gleniyyeden Edirne Veli Dede Dergh eyhi uayb erfeddin Efendi (1327/1911)nin , Salt- Meiiyye erhinin olduu yazldr.53 Hasan Fehmi adl bir zt da, Salt- Seyyid Ahmed Bedev Tercme ve erhi (st. 1272/1856)54ni kaleme almtr. Osmanlnn son dnemlerinde tarkat evrelerinde salavt getirme hakknda yazlan eserlerin bazlar da yledir: Sleyman Hakk Efendi, Mecmuad42 43 44 Ktp. TY, no: 19090. Sleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: 1958; Reid, no: 1075; Dml Baba, no: 50, 508; Nfiz Paa, no: 445. stanbul 1282de baslmtr. Hatibzde eyh Ebul-Ksm Abdurrahman Sheylnin Y men yer m fid-damri ve yesmeu / Entel-muidd li-klli m yetevakkau matlal mnctnn tercme ve erhini ihtiv etmektedir. bk. Sleymniye Ktp. Esad Efendi, no: 1426; . Ktp. no: 7257. Sleymaniye Ktp. H. Mahmud, no: 4047. erh-i vird-i Settr adyla da bilinen eser, Seyyid Yahy irvn tarafndan tertib edilen Vird-i Settr adl evrd- erfenin tercme ve erhidir. Ayrca bk. Sleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 1405; . Ktp. no: 7257. Sleymaniye Ktp. Pertev Paa, no: 625. Millet Ktp. Ali Emr eriyye, no: 789. Ebul-Hasen e-zelnin eyhi Abdsselm b. Me el-Hasen (.625/1227-28) tarafndan hazrlanan salevtn Trke tercme ve erhidir. Reblevvel 1113/Austos 1701de tamamlanan bu eserin yazma bir nshas iin bk. Sleymaniye Ktp. Mihriah, no: 217, vr. 76-97. Eser, iki defa (stanbul 1256, Bulak 1279) baslmtr. erfzde Muhammed Fzl b. Mustafa Efendi eyhi Kudretullah Dedenin isteiyle Evrd- erfe-i Celliyyeyi erh etmeye balam eserine, Galata ve Lazkiye Mevlevhneleri eyhleriyle kendi zamanndaki bir ksm postniinler hakknda bilgi eklemitir. stanbul 1283/1853. Ktp., TS., no: 263/1; bn Arabye ait evrdn M. Nrul-Arab tarafndan yaplan Arapa tercmesidir. Sleymaniye Ktp. Trnoval, no: 940, (Mellif hatt). eyh bn Ebul-Hasan Sakkfn okuduu saltu selmn erhidir. Altnsu, age, s. 200. M. Thir, age, c. I, s. 132. bnlemin, SAT, 2, s. 399. 20s., zege, Katalog, c. IV, s. 1519, no: 17374.
45
46 47 48
49
50 51 52 53 54
266
deavt ves-salavt vel-akid ven-nasyih, Dersaadet Matbaa-i Osmaniye 1307; Ebu Said Muhammed b Mustafa b. Osman Hdim, Risli f hakkit-tesbih vettahmid vet-tekbir al selsin, Matbaa-i mire ty. 210 sh.; Ebt-Thir Mecdddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firuzabadi, Rasulllah zerine Salavt- erfe Getirmek 817/1415 (ev. Mustafa Demirkan-smail Tavman) Konya 1998; Kdir Seyyid Muhammed Slih (Yeilzde), Dua Mecmuas, Salt- Mnciye, Salt- Nriye ve Ramazan Duas, stiklal Matbaas 1956. Muhammed NrulArabde Delill-Hayrt erhi yannda Ahmed b. drisin saltn ed-Drrnnefs al salt- bn drs adyla Trke olarak, eyh-i Ekberin Salt- Feyziyyesini Mecliz-zehr alas-saltil-kbr, Saltu mutlsm el-Yktl hamr ales-saltis-sur adyla Arapa olarak erh etmitir.55 Hz. Peygambere salavt getirmek tasavvuf edebiytn da derinden etkilemitir. Baz mutasavvflar manzum olarak salavt getirmenin gerekliliini vurgularken bazlar da bunun fazletine iret etmitir. Mesel Yahy Bey;
Saf-y kalp ile hergn gren verir salavt Mehsin etmi o mihr-i keml-i nrn
derken, Kdir Tarkatnn Mtkiyye kolu kurucusu Mustafa Mtak Baba;
ok salavt ile tahiyyt u selm b-hesb Rhuna bah olsun ey peygamber-i li cenb56 demitir.
erh-i Evrd- Kdir Tarkatlar tarihinde en fazla vird, hizb ve dua metni yazan eyhlerden birisi Abdulkdir Geyln (.561/1166)dir.57 Onun salavt metinlerinden baka; 1-elKibritl ahmer fis-salti alen-Neb, 2-Davetl-celle, 3-Kenzl-azm,58 4-(Duu) Fethil-basir,59 5-ed-Delil (es-Saltl-kbr) (stanbul 1323, 30 sh.),60 6-Evrd61,
55 56 57 Glpnarl, Melmlik ve Melmler, ss. 287-289. M. Keml Gndodu, Mtak Baba, stanbul 1997, s. 91. Abdulkdir Geylnnin hizbleri Seyyid smail b. Muhammed Said el-Kdir el-Geyln (.?) tarafndan derlenerek el-Fyztr-rabbniyye fil-evrdil-Kdiriyye (stanbul 1281, Kahire 1303, 1934) ad altnda bir araya getirilmitir. Ayn mellifin el-Fyztr-rabbniyye fil-mesir vel-evrdil-Kdiriyye (Beyrut ts) adl eseri de ayn konudadr. Celal Yldrm Beyrut basksn temel alarak Fyztr-rabbniyye lhi Feyizler (stanbul 1975, 1995) adyla Trkeye evirmitir. Geni bilgi iin bk. Grer, Abdulkdir Geylni, ss. 120-122. Sleymaniye Ktp. ir Efendi, no: 450/4, 17vr. el-Fyztr-rabbniyye, stanbul 1281, s.143149. Sleymaniye Ktp. zil, no:, 106/5, 2vr. Sleyman Hasbi tarafndan erh ve Terceme-i Delil-i Abdulkdir Geyln (stanbul 1273, 1306) adyla Trkeye terceme ve erh edilmitir. Sleymaniye ktphanesinde iki yazma nshas bulunmaktadr. bk., Dml Baba, no: 503; Read Efendi, no: 369. Virds-sabh, Virdl-irk, Virdz-zuhr, Virdl-asr, Virdl-marib, Virdl-, Evrdl-
58 59 60
61
267
7-Hizb beirl-hayrt,62 8-Hizbt-tazarru vel-ibtihl (btihl-eyh Abdilkdir),63 9-Hizbs-sryniyye (Davets-sryniyye),64 10-Hizbs-sar, 11-Hizbl-hfz, 12-Hizbn-nasr, 13-Duu hizbn-nasr65 adl virdleri bulunmaktadr. Burada evirim yazsn vereceimiz Mstakimzdeye ait erhin bir ok ktphnede yazma nshalar mevcuttur.66 Mstakimzdenin erh ettii bu eser; Hz mecmuu bihi ahzb ve evrd ve edye li Muhyiddin Abdulkdir el-Cln adyla h. 1304de Tunusda ve Evrd- Kdiriye adyla Hulusi Efendi Matbaas tarafndan stanbulda (ts.) baslmtr. Ayrca Mstakimzdeden ayr olarak Trkeye Sleyman Hasbi (stanbul 1306) ve eyh Naci (stanbul 1326) tarafndan tercme ve erh edilmitir. Naim Erdoan da Kalidl-cevhirin Trke tercmesinde (stanbul 1982) Abdulkdir Geylnye nisbet edilen baka hizblerle birlikte neretmitir. Bir ok salavt mecmuas bulunan Mstakimzde Sleyman Saadeddin Efendi,67 erh-i Evrd- Kdirnin sonuna F Beyn- Baz Fedil-i Salavt ve Mevdh bal altnda peygamberimize salavt getirmenin faydalarn yle sralamaktadr. 1. nsann mrnde bir defa salavt getirmesi farzdr. nk Salavt da Hakkn emrine imtisal vard. Tahavye gre ise salavt getirmek vacibtir. 2. Salavt getiren kiinin makam on derece ykselir, on seyyiesi silinir.68 3. Salavt ile yaplan dualar makbul olur.
usb gibi blmlerden oluan Evrd; Hz mecmu bih ahzb ve evrd ve ediye li Muhyiddin Abdulkdir el-Cln adyla (Tunus 1304) ve Evrd- Kdir adyla (stanbul ts.) baslmtr. Ayrca Mstakimzde Sadedin Sleyman (stanbul 1282), Sleyman Hasbi (stanbul 1306) ve eyh Naci (stanbul 1326) tarafndan tercme ve erh edilmitir. D. Grer, age, s.121. Ktphanelerde bir ok nshas bulunmaktadr mesela bk., Sleymaniye Ktp., zil, no: 106, 20vr.; Mustafa zkul, Beirul-hayrt-Hayrlar Mjdeleri, stanbul, ts., 7s. Ktphanelerde bir ok nshas bulunmaktadr mesela bk., Sleymaniye Ktp., Esad Ef., no: 313/4, 6 vr. bk., Sleymaniye Ktp., Hac Mahmud Efe., no: 5334/2, 2 vr. Son drt hizbin metni iin bk. Fyztr-rabbniyye, ss. 153-162. Ktphne nshalar iin bk. Grer, Abdulkdir Geylni, stanbul 1999, ss. 120-122. Bu metinlerin ksm yledir; Risle fis-salavti-erfe, . Ktp. TY, no: 19090; Risle-i Salt- vst, Sleymaniye Ktp. Ftih, no: 5451; Hlet Efendi, no: 405; erh-i Saltl-Bed, Millet Ktp. Ali Emr eriyye, no: 542; erh-i Salavt- Meleveyn, Sleymaniye Ktp. Pertev Paa, no: 625. Hz. Enes (r.) anlatyor: Rasulllah (s) buyurdular ki: Kim bana (bir kere) salt okursa Allah da ona on salt okur ve on gnahn affeder, (mertebesini) on derece ykseltir. (Nesi, Sehv 55.) Yine Neside Eb Talha (r.)dan gelen bir rivyet yle: Bir gn Rasulllah (s), yznde bir sevin olduu halde geldi. Kendisine: Yznzde bir sevin gryoruz! dedik. Bana melek geldi ve u mjdeyi verdi: Ey Muhammed! Rabbin diyor ki: Sana salavt salavt okuyan herkese benim on rahmette bulunmam, selam okuyan herkese de benim on selm okumam sana (ikram olarak) yetmez mi? Nesi, Sehv 55, (3, 50).
62 63 64 65 66 67
68
268
4. efaat-i Nebye mstahak olunur, gnahlara mafiret edilir.69 5. Peygamberimizin yannda ismi zikredilir. Onun yannda cimri olarak Bahil anlmaz.70 6. Kyamet korkusundan emin olur. 7. Cennet yolunda, sapmaktan ve mahbesten emin olur. 8. Srat zerinde korunur. 9. mr bereketlenir. 10. Peygamberimizin sevgisi gnlne yerleir, kalbi hayat bulur.71 Nitekim mam rn de Allahn peygamberine dnya ve hiret hayatnda salam olduu kolaylklar, salt ve selm alkanlk haline getiren kullarna da salayacan sylemektedir.72 Tefsirinde salavta geni yer ayran Bursev, Hz. Ebu Bekir (ra.) dan naklettii rivyette; Peygamber aleyhisselm salt, souk suyun atei sndrd gibi gnahlar helk eder, sndrr. Peygamber aleyhisselm da Allahn selmnn karldr. Allahn selm ise, bin haseneden stndr buyurmutur.73 Yine Mstakimzdeye gre peygamberimize salt ve selm getirilecek yer ve zaman ok olmakla beraber herkese gereken yerler yledir; a-Namazlarn sonunda teehhd esnasnda, b-Cenze Namaznn ikinci tekbirinden sonra, cCuma, Bayram ve stisk namazlarnn hutbelerinde, d-Nikah akdi esnasnda imama icbet edilerek, e-Her iin banda, f-Abdest aldktan sonra, mescide girite kta, arya kta, eve girite, g-smi zikr olunduu her yerde, hHz.Peygamberin kabrini ziyaret esnasnda, -Hzn ve gam vakitlerinde, iVaaz, tezkire ve tedris balarnda, j-Uykudan nce, k-Fakirlikten kurtulmay isteyince, l-Bir eyi unutunca, m-Cuma, akam ve Sabah namazlarndan sonra74 KDR EVRDININ MSTAKMZDE TARAFINDAN ERH EDLEN BLMNN TERCMES
Ey Allahn Rasl, salt ve selm senin zerine olsun.
69 70 71 72 73 74 bnu Mesud (r.) anlatyor: Rasulllah (aleyhisslatu vesselm) buyurdular ki: Kyamet gn bana insanlarn en yakn, bana en ok salavt okuyandr. Tirmiz, Salt 357, (484). Tirmizde Hz. Ali (r.)den kaydedilen bir rivyette yle denir: Rasulllah (s) buyurdular ki: Gerek cimri, yannda zikrim getii halde bana salavt okumayandr. Tirmiz, Daavt 110, (3540). Salavt getirilecek yerler hakknda daha geni bilgi iin bk. Bursev, Rhul-Beyn, stanbul 1389, c. VII, ss. 229-231. Abdulvahhab rn, Levkhul-envril-Kudsiyye f beyni Uhudil-Muhammediyye, stanbul 1981, s. 343. . Hakk Bursev, Rhul-Beyn, stanbul 1389, c. VII, s. 224. Salt u selmn fayda ve hikmetleri iin bk. Bursev, age, c.VII, ss. 222-224; Hidayet Ik, agm, ss. 274-278.
269
Ey Allahn sevgilisi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn Nebsi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn dostu, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn temiz kulu, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn velsi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn yarattklarnn en iyisi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn Arnn nru, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn vahyinin emni, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn znetlendirdii, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn ereflendirdii, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn deerli kld, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn muazzam kld, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn rettii, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn selmete kard, salt ve selm senin zerine olsun. Ey Allahn setii, salt ve selm senin zerine olsun. Ey evvelkilerin ve sonrakilerin efendisi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey gnahkarlarn efaatisi, salt ve selm senin zerine olsun. Ey neblerin sonuncusu, salt ve selm senin zerine olsun. Ey lemlere rahmet (olarak gnderilen), salt ve selm senin zerine olsun. Ey muttaklerin imam, salt ve selm senin zerine olsun. Ey lemlerin Rabbinin elisi, salt ve selm senin zerine olsun. Allahn meleklerinin, peygamberlerinin (neblerinin), rasllerinin, Arn tayanlarnn ve Onun mahlktnn hepsinin salt, Efendimiz Muhammed aleyhisselmn, onun linin ve btn dostlarnn zerine olsun. Allahm, o en yce makam ve fash lisan sahibi, gzel yzl (ve gzel huylu) Efendimiz, peygamberimiz Muhammede (aleyhisselma) salt ve selm kl. Allahm, salt ve selmlarnn en stnn, bereketlerin en bolunu, ikramlarn en ounu, ikramlarnn say ve fazlete en kymetlilerini Efendimiz Muhammed (aleyhisselma) ve onun l-i ashb zerinde daim ve ebed kl. Bizim peygamberimiz, Efendimiz Muhammed aleyhisselm ki; Beerin en ereflisi, mn hakkatlerin hazinesi, ihsn tecelllerin hikas, rhn srlarn konadr. O, peygamberler gerdanlnn ana mcevheri, Rasller ordusunun ncs ve yce nebler kafilesinin kumandandr. O, btn yaratlanlarn en stn; en yce izzet ve eref sancann bayraktar, eref dizginlerinin sahibidir. O, ezeliyet srlarnn ahidi ve nceden gelip geenlerin nurlarnn mhididir. Kdem lisnnn tercmn, ilim, hilm ve hikmetler menba; kll ve cz vcdun mazhar; ulv ve sfl vcdun gzbebei; kevneyn (dny ve hiret) cesedinin rhu, iki dny hayatnn kayna ve z, kulluk rtbelerinin en stn seviyesini gerekletiren, seilmilik makamlarnn ahlk ile ahlaklanm, kerm dost, byk sevgili, Efendimiz Muhammed b. Abdullah b. Abdulmuttalib, neblerin sonuncusu, Peygamberimiz zerine,
270
line ve btn ashbna saltn daim, en ok artan sermed bereketini, en temiz tahiyytn det ve fazlet bakmndan ilmin adedince, kelimelerin saysnca, seni ve onu ananlarn her annda, gafillerin seni ve onu zikirden her gaflet ediinde, onun zerine kl. Kymete kadar Ona bol bol selmet ver. erh-i Evrd- Kdir li Mstakimzde Bismillhirrhmnirrahm Hamd b hadd ve kr-i mmteniul-add ol Cenb- Hakka ve feyyz- mutlaka lyk ve mstahaktr ki, kendi ezkrn nev-i ben deme tlm edip ezkryla merref eyledi. Ve env- salavt- zkiyt ve tazmt- vfiyt, ol zt- rabb-i zevlin ve mecma- sft- l mislin habbi ve halli olan Muhammed Mustafa sallallah Tel aleyhi ve selem hazretlerine olsun ki, Hak celle ve al hazretleri evvela zevt- azamnn ve sniyen melike-i kirmnn salavtlarn haber verip slisen cem-i mminne ona salavt eylemekle emr eyledi. Ve dahi line ashb- bi efdal keml- hazartna olsun ki sumn- inyete ncm- hidyet olmulardr. (Amm bad) bu fakr-u kesr-u pr taksr el-muht il feyz-i rabbihil-kadr (Sadedin Sleyman Mstakimzde) eder i bu risle-i celle-i varaka-i cemlenin kitbet-i tenmkna bis ve bd odur ki; zikr t salavt- erfe ve tahiyyt- mnfe ki kibr- evliy meyih-i zm- seleften kutbl-aktb ve zbde-i lil-elbb el-mridl-halik il akvamit-tark- Nciye, ytl-avrif ve vsl- gaytl-marif, hizlmakeftr-rabbniyye, fizl-mhedts-samedniyye, mefhars-sdt ve menbas-saadt e-eyh Ebu Slih Muhyiddin Abdlkdir Gln ekramehllh Tel bilvislir-rhniyyi ve kaddese m hazih min esrri bil-avnis-sbhn ve efza rahmeteh aleyhi ve ceman meah f mekidi sdkn ndeh ve ledeyhi hazretlerinin Rasl-i Ekrem ve ben muhterem seyyidl-mrseln ve imml-mttakn ve Htemn-nebiyyn ve rahmeten lil-lemn. Kadruh cesmun, halkuh azmn bilmminn, rafn rahm, el-ktu dbiru ehli-irki ved-dalli, vel-kliu li aslilgavyeti vel-cehleti, el-merref bi erefi levlke, el-mkerrem bi terkmi vem erselnke, el-mebs il kffetil-enmi, e-fiu bi-efatil-kbr yevme yhazlmcrimn bin-nevs vel-akdmi, el-masm an cem-il-sm bi inyeti azzlallm, e-hid, el ber, en-nezru, ves-sircl-mnr, ed-d ilellahi bi iznihil-cedr hazretlerinin men sall aleyye vhideten sallallah aleyhi aera merrtin75 hads-i erfinin ve haber-i mnfinin srrna mazhar olmak iin cem ve tertib buyurduklar salavt- muazzama ve tazmt- mefhamenin her hs u m manasnn derki ve fehmi ile mtelezziz ve mutenem olsun iin Lisn- Trkye tercme olunmas bu fakrin eazz ahbb ve asdak muhalefeti syi ve vsi olmayan kimseler iltims ve ilhh eylemeleriyle bu salavt- garbe ve tazmt- acbe al seblil-ihtisr erh ve beyn olundu. Eer bu salavtn mn-y latfesi ve nkat- hafiyesi ala kaderit-tka tamam- tahkk
75
Kim bana bir defa salt ederse Allah ona on defa salt etsin. Nesi, Sehv 55.
271
ve keml-i tedkk oluna idi her fkras bir nev-i itnb mtemil kitab olup nzrne mell ve smine gll rs- bedh olduu ifde-i sohbet skut mertebesiyle iktify- kasr ile tacl olunduu bu fakr-i kesr-i pr taksr evkt- icbette du-i kesrl-hayr velberekt ile mtenem edeler. Vallah alem bis-savb. es-salt ves-selm aleyke y Raslellh manas; Allh Tebreke ve Telnn env- tazmt ile tazmi ey Rasl-i Zn senin zerine olsun demektir ki, rahmet-i Rahmn, gerek istifr- feritegn ve gerek daavt- ehl-i mn olsun o tazmtn bazs dnyev bazs uhrevdir. Dnyev olan Rasl-i ekremin zikrini l edip kendi ismi ne zaman anlsa orada Raslnn de zikrini gerekli klddr. Hi bir teehhd veya hutbe yoktur ki onlarda Br Telnn ismi peygamberimizin ismine mukarin zikr olunmaya bu ecilden mfessirn; ve rafenke zikrak76 kavl-i kermini bu vecihle tefsir etmilerdir. Dnyev tazminden biri de Rasl aleyhisselmn erat-i mutahharasn il yevmilkyame ibk etmesidir. Uhrev olan tazmi mme-i halika, yevm-i kyamette ef edip cem-i ehl-i maheri hevl mevkiinden hals iin mazhar- efaat-i uzm eylemesidir. Ve bu ekilde dnyada ve hirette tazmt saylamayacak kadardr. Nitekim Allah azimn Kurn- Kermde; ve in teudd nimetallahi l tuhsh77 manas; siz Hak sbhneh ve Telnn nmetlerini saymaya kalksanz sayamazsnz demektir. Ve salavtn matfu olan selm lafz manaya gelir. Birincisi; selmet senin ile ve senin iin olsun ey Rasl-i zn demektir. kincisi; Selm Hak sbhneh ve Telnn esmsndan bir isimdir. Bu takdirde manas; selm olan Allah Tel seni muhafaza ve ismet eylesin demektir. nc manas; inkyttr. Bu takdirde manas; bizim itaat ve inkydmz senin zerine yani sana has olup ve senden uzak olmasn ey Rasl edemektir. Bu salavt- erfede salt ile selmn cem olmasnda Allah azmnn Kurnda mezkr ve merkz olan emrine iktid ve imtisl vardr, nitekim buyurur; sall aleyhi ve sellim teslm78 Ess-salt ves-selm aleyke y Habbellh Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allahn Habbi demektir. Habb fal vezni zere mahbb mansna dr. Mahbb sevilmi demektir. Nitekim Hads-i erfde vrid oldu. el ve ene habbllhi vel-efharu siz gh ve mtenebbih olun ki ben Allah tabrake ve Telnn dostuyum. Lakin bu kavli, kibr ve fahrimden n sylemem. Belki Allah Telnn nmetin izhr iindir diye buyurur. Essalt ves-selm aleyke y Hallellh Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn Halli demektir. Hall brahim aleyhisselma tesmiye olunduu gibi bizim peygamberimiz olan Muhammed aleyhisselma da tesmiye olundu. Baz ulem Hallin manas; kalbi Rabbl-erbbn muhabbeti ile tahll edendir dediler. Bazlar da Hall cem-i msivdan Cenb- kibriyya munkat olmu kimsedir
76 77 78 Senin nmn da (dnya ve hirette) ykseltmedik mi? nirah, 94/4. Allahn nimetini sayacak olsanz, sayamazsnz. brahim, 14/34. Siz de onun iin (tam bir teslmiyetle) salt ve selm getirin. Ahzab, 33/56.
272
dediler. Bu salt- erfde Habb Hall zerine takdim olunduu, Habb de keml-i ihtiss olduu iindir. Peygamberimizden gayri hi kimseye Habb tesmiye olunmad. Essalt ves-selm aleyke y Nebiyyellh Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn Nebsi demektir. Neb aslnda Nebee den olup haber verici demektir. Yahut Rifat-i erf manasna olan Nbvvetten olmakla mrtefi manasnadr. Nebi ismi ile tesmiye olunduu Allah Telnn ahkmn tebl ettii iin yahut, btn insanlardan mertebesi l ve mrtefi olduu iindir. Essalt ves-selm aleyke y safiyyellh Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn muhtr demektir. Zir Br Tel hazretleri Muhammed aleyhissalt ves-selm btn insanlar arasnda eitli nimetler ile mahss ve mevsf klmas saylamayacak kadar oktur. Ez cmle evvelr-rusl Adem safiyyullh innellhes-taf deme yet-i kermesi ntk olduu zere ftih-i peygambern olmakla safiyyullh olduu gibi bizim peygamberimiz Neb hir zamanda dah htem olmak sebebiyle muhtr olup safiyyullh diye tesmiye klnd. Essalt ves-selm aleyke y hayra halkllh Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Cenb- hlikn cem mahlktnn efdali ve seyyidi ve hayrls demektir. Zira Hads-i erfde bu manaya iret; ene seyyid veledi deme vel-efharu kavli ile vrid olmutur. Ve bir rivyette ene seyyidl-lemne eklinde gelmitir. Man-y mnfleri; ben btn insanolunun seyyidiyim. Bu kavlim, fahr ve kibrimden deildir. Ve ben cem-i msivnn seyyidiyim demektir. Essalt ves-selm aleyke y nra arillh yani Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn arnn nru demektir. Zira ar- l, peygamberimiz aleyhisselmn nrundan halk olundu. Nitekim hads-i erfte vrid oldu ki; hulikatil-ar vel-krs min nr. Manas; ar- l ve krs benim nrdumdan halk olundu demektir. Essalt ves-selm aleyke y emne vahyillh yani Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn vahyinin emni demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm Allh- azmn hazretlerinin bdine cem-i evmir ve nevhisini tebli edip asl bir hkmde ihtilf etmeyip ve yedinde olan vahy-i haf ve celyi ibdullaha ifhm edip tark- rd ve dalleti temyz ve tefrk eyledi. Nitekim Kurnda Rabbl-erbb Tel ve takaddes hazretleri kendisine tebli ile emr eyleyip buyurur ki; belli m enzele ileyke min rabbik79 yani sen rabbinden sana nzil klnan cem ahkm ibdullaha tebli eyle demektir. Essalt ves-selm aleyke y men zeyyenehullh yani Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn env- znet ile mzeyyen kld zt- erfi demektir. Zr Br Tel peygamberimizi znet-i ilm, nbvvet ve hsnl-huluk ile halk ve dnyada mzeyyen klp znetini efaat-i kbr ve makm- Mahmd, Cennet-i Firdevs ve havz- mevrd ile dahi ukbda mzeyyen kld. Nitekim bu mefhma dellet
79
Rabbinden sana indirileni (tamamen) tebli et. Mide, 5/67.
273
eden sr- Nebeviye ve ehds-i Mustafaviyye saylamayacak kadar oktur. Essalt ves-selm aleyke y men errefehllh yani Allah Telnn salt selm senin zerine olsun ey Allah Telnn erf ve l kld zt demektir. Zr Hak sbhneh ve Tel peygamberimiz aleyhisselm kffe-i nsa bas edip hidyet-i mme ve yet-ilm u keml, kerem ve seh ile l edip ahlk- hasene envnn her birinde ekmell-muttasfn klmak ile erf kld. Nitekim bn Abbs radyellahu anhm buyurur; Kne sallallah aleyhi ve selem ahsenn-ns ve eceun-ns ve ecvedn-ns80 bu iki hadis-i erflerde peygamberimiz aleyhisselmn evsf vasfa iktis olunduu bu evsf- selse mmht- ahlk- hamde olmasdr. essalt ves-selm aleyke y kerremehllh yani salt u selm senin zerine olsun ey Allah Telnn env- ikrm ile mkerrem, muazzez kld zt- lin demektir. Zr Hak Sbhneh ve Tel aleyhi ve sellemin keml-i izz u ikrm ile mertebesini mrtefi edip esm-i hsnsndan olan Kerm isminin srrn izhr eyleyip peygamberimiz aleyhisselm cem-i halyikn erfe ve erefi kld. Bu sebepten peygamberimiz aleyhisselmda olan ahlk- kerme hlkat-i asliyesi olup, o ahlkn zerine mecbl klnd. Ve o ahlk riyzet-i nefs ile tahsil etmeyip belki mcerred vcd, cevd ve feyz maklbl-fd olmutur. es-salt ves-selm aleyke y men azzamehullah manas; salt ve selm senin zerine olsun ey Hak sbhneh ve Telnn env- tazm ve esnf- terkm ile muazzam eyledii zat demektir. Zir Hak sbhneh ve Tel sft ve esm-i hsnsnda olan azm isminin srrn izhr buyurup peygamberimiz sallalah aleyhi ve sellemi env- tazmt ve ref-i derect ile tazm ve tebcl eyledi. Nitekim buyurur ve rafea baduhum derect81 yani o bazsndan murad, peygamberimiz aleyhisselm Hak sbhneh ve Tel hazretleri dvet-i mme, hucec-i mteksire, mcizt- mstemirre, fedil-i ilmiye ve ameliye ile muazzam ve mufahham klmakla derectn ref eylemitir. es-salt ves-selm aleyke y men allemehllh manas; salt ve selm senin zerine olsun ey Allah tebreke ve Telnn mm iken kendiye bil muallim env- ulm- evveln ve hirni talm buyurduu zt demektir. Nitekim buyurur ve allemeke m lem tekn talem ve m yentku anil-hev. n hve ill vahyn yh82 ve kne fazlullhi aleyke azmen allemeh eddl-kuv manalar ey Rasl sana talm eyledi ol ulmu ki sen ol ulmu bilmezdin ve senin zerine ki Hak Hak sbhneh ve Telnn fazl ve ihsn kebr ve azm oldu ve dah buyurur; habbimin nutku vahydir. Ve dah habibime eddl-kuv olan Cebril talm eyledi demektir. es-salt ves-selm aleyke y men seyyidl-mrseln manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem-i enbiy ve mrselnin seyyidi yani ulusu demektir. Nitekim tikd- ehl-i snnet dah bizim peygamberimiz aleyhisselm cem peygamberlerin efdali olmas olmaktr. Bu mesele kitab, snnet, icm-i mmet ile sbit ve mukarrar olan
80 81 82 Peygamberimiz insanlarn en gzeli, en cesuru ve en cmerti idi. Peygamberlerin bir ksmn, (verdiimiz zelliklerle) dierlerine stn kldk. Bakara, 2/253. Necm, 53/3-5.
274
mtekdttandr. es-salt ves-selm aleyke y men immel-mttakn manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem ehl-i takvnn imam ve muktezs demektir. Zira bizim peygamberimiz aleyhisselm cem-i ehl-i takvnn etkysdr. Nitekim; buyurur; ene etkkm ve imam lafz mtteba ve hd ve mukaddem beyne yedeyil-kavmi olduu ecilden ehl-i takvnn amlini peygamberimiz aleyhisselma tbi olmak ile makble olur. Ve onun snnet-i seniyyesine iktid etmek ile menb ve mecr olurlar. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur. Etullahe ver-rasle leallekm tflihn yani siz Hak sbhneh ve Telya ve Rasl-i Muhammed Mustafya itaat ve inkyd edin ve ric edin ki o itaat sebebiyle felh ve nect bulasnz. es-salt ves-selm aleyke y htemen-nebiyyn manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem-i enbiynn htemi ve hiri demektir. Malm ola ki htem, feth-i t ile hir demektir. Ve kesri dah lgattr zira bizim peygamberimiz srr- enbiy aleyhi efdalt-tahy cem peygamberlerin hiridir. Onun iin htemen-nebiyyn tesmiye olundu. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur. M kne Muhammedn be ahadi min riclikm ve lkin raslellahi ve htemen-nebiyyn83 ve peygamberimiz buyuruyor; L nebiye bad manas; benden sonra Nebi bas olunmaz demektir. Bazlar dediler ki Htem-i enbiy tesmiye olundu. Cem-i enbiy aleyhisselm Nr- nbvveti setr ettii iindir. emsin nru sair kevkibin nrunu setr eyledii gibi. Bu takdre gre htem stir manasna olur nitekim Ismddin tefsir hiyesinde bunu zikr eyledi. es-salt ves-selm aleyke y rahmeten lil-lemn manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem lemler iin rahmet olan zt demektir. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur; ve m erselnke ill rahmeten lil lemn84 manas; biz azmn seni gndermedik, ancak btn lemlere rahmet iin gnderdik demektir. Eer sl olunursa peygamberimiz aleyhisselm bu mmet-i merhmeye dnyda tark- hakka hidyet ve hirette efaat misilli nmet-i uzmlara sebep ve bis olduu iin rahmet olmasnda rayb ve itibh yoktur. Amm kfirlere ne keyfiyet ile rahmet olur. Cevap verilir ki, kfirlere rahmet olmas onlardan azap istisli ref edip ve onlara mesh ve havften ve dah cizye ile sbdan emin eyledi ki nitekim gnahlar sebebiyle mem-i slifenin kfirleri bu vecihle azap olunurlar idi. Yani eyledikleri isyann cezasn dnyada kahr u helk ve tebdl-i sret gibi azaplar ile grrler. Ve hirette dahi azb- ebed derkr idi. es-salt ves-selm aleyke y efal-mznibn manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem s ve mznib olan mminn kullara Hak sbhneh ve Tel hazretlerinin izni ile mblaa ile efaat edici zat demektir. Nitekim buyurur: efat li ehlil-kebiri min mmet manas; efaatim mmet-i icbetten ehl-i kebir iindir demektir. Ehl-i kebir efaate bu hadiste tahsis olunduu ihtiyalar ziyade olduu iindir. Zira eyi zikr maaday mnf deildir. Ve ehl-i kebirden gayriye peygamberimiz
83 84 Muhammed, adamlarnzdan hibirisinin babas deildir, fakat o Allahn Rasl ve peygamberlerin sonuncusudur. Ahzb, 33/40. Enbiy, 21/107.
275
aleyhisselmn efaat etmesi ulviyet ile sabit ve mtehakkk olur. es-salt ves-selm aleyke y rasle rabbel-lemn manas; salt ve selm senin zerine olsun ey cem lemleri nen fe nin kemle bli klmakla terbiye eden Allah celle ve al hazretlerinin Rasl demektir. Salavtullhi mns Hak sbhneh ve Telnn env- tazmt, fazl, ihsn ve meliketih Allah tebrake ve Telnn meleklerinin n Nebiyy-i muazzam olsun iin olan edyeleri ve mezdi eltf ve kermt- ilhiyeyi talepleri ve enbiyih ve rusulih dah Hak sbhneh ve Telnn ull-azm ve gayr-i ull-azm cem peygamberlerinin tazmt ve hamelete arih dah azm mahlkt ve Ekrem masnt olan ar- l ki makarr melike-i ulydr. Onun hmilleri olan melike-i mukarrabnin mezd ltf u ihsn peygamberimiz aleyhisselm hakknda talepleri ve cemi halkh dah halk- lem yezelin cem mahlktnn ve kffe-i masntnn tazmt al seyyidin Muhammed bizim seyidimiz ve seyidi cem evveln ve hirn olan Muhammed Mustafa sallalah aleyhi ve selem hazretleri zerine olsun demektir. Seyyid, res ve zahr ve mahdm manasnadr ki Trke de Efendi derler ve al lih ve sahbih ecman dah zikri sbk salavt- mahde bit-tab peygamberimiz aleyhisselmn li ki ehl-i iyli ve evlddr. Ve ashb ki ol rasli mmin olduu halde dnyada grp eref-i sohbeti ile merref olanlardr. Onlarn dah cmlesinin zerine olsun demektir. Allahmme salli al seyyidin manas; y Allah, sen bizzat bizim seyidimiz ve erefimiz olan Muhammed Mustafa aleyhissalt vesselma env- tazm ve asnf- ihsn ile demektir. Malum ola ki Allah lafznn manas; y Allahdr. Bazlar dediler ki; Allahmme lafz ism-i azamdr. Bir dem onunla dua eylese makbul olur. Ve her ne istese it olunur. Hatta bu kavli mam Suyt rahimehullah sm-i zam rislesinde Cem ve Cevmi erh, Zerkeden nakl edip eder. Allah lafz Allahmme de Hak sbhneh ve Telnn ztna dellet eder. Mim dah doksan dokuz esm-i hsnya iret olunur zira mm-i zamirde almet-i cemdir ki mm denir. Hasan- Basr rahimehullah buyurur ki bir kimse Allahmme lafz ile dua eylese tahkkan ol kimse Hak sbhneh ve Telya cem esm-i hsnsyla dua ve tazarru etmi olur. Allahmme lafz ediyenin evvelinde zikr olunduuna sebep Hak sbhneh ve Telnn Kuran- Kermde Kulillahmme mlikil-mlki85 kavline imtisl ve iktiddr. Ve bir kavle gre Allah lafz ism-i zamdr, zira Allah lafz bir isimdir ki gayriye itlk olunamaz. Bu ecilden cem esm-i hsn ona vasf olur. Nitekim Allahr-rahmn denilir. Lakin errahmnllah denilmez. Bu takdire gre Allahmme lafz ism-i zam olmas bad olmaz. Zira manasnda Allah lafz melhzdur. Belki melfzdur. Nitekim haf deildir. Abdin, Nebiyyin, habbin ve rasln manas; yle Muhammed ki o senin kulundur ve dah mme-i halika ve kffe-i sakalne mebs ull-azm ves-sebt ve dah mme-i halika ve kffe-i sakalne mebs ull-azm ves-sebt peygamberindir. Ve yine halik iinde ihtiyr olunmu dostundur. Senin ndinden kitb ve snnet getirmitir demektir. Abd lafz
85 De ki: Ey mutlak egemenlik sahibi Allahm! Sen egemenlii kime dilersen ona verirsin. l-i mrn, 3/26
276
cmlenin zerine takdim olundu. Zira Rasl-i Ekrem sallallah aleyhi ve selem risletinden nce ubdiyette kim idi. Yahut tevzuan takdim olunmutur. Yahut ibdetin insana ululuk ve seyitlik verdiine irettir. sev olan Nasarya tarz iindir. Zira onlarn bazs peygamberlerini ilh ittihz edip, bazs ibnllah dediler. Neuz billah min zlik. en-nebiyyl-mmiyyi yle Muhammed aleyhisselm ki Nebi-i mmdir. Yani bir kimseden taallm-i ilm ve kitabet etmi deildir. Bununla beraber btn ilimlerin hazineleri kendilerine t olunmutur. mmlik ile muttasf olmas mcizelerinden bir mcizedir. Kurn- Kermin Furkn- hakmin min ndillah olmasna ziyde delildir. Eer Rasl-i Ekrem sallallah aleyhi ve sellem bir kimseden telemmz ve taallm etseler idi o kimse kendinden efdal olmak iktiz ederdi. Bu ise muhldir. O sebepten kimseden taallm etmediler. ve al lih ve sahbih ve sellim manas; dah y rab salt u selm bit-tab senin Rasln Muhammed aleyhisselmn l u ashb zerine olsun demektir. Allahmme salli al seyyidin Muhammedin en-Nebiyyil-melh manas; ey Rabbl-erbb, vel-merciu vel-meb; sen biz-zt env- tazmtn bezl u ihsn ile bizim seyyidimiz ve cem leminin seyyidi Nebiyy-i melh zerine eyle demektir. Melh, fel vezni zere ziyde hsn manasna dr ki ibtid ryetten karb olduka hsn ziyde olan kimseye derler. Ceml, o ryetten vardka hsn noksan olan hsnl-vehedir. Melh ile peygamberimiz sallallah aleyhi ve selem tavsf olunduu zt ve nesebi, cem ahlk ve emili keml-i hsn ile muttasf olup kendi ztnda olan cevher-i hsn gayr-i munkasim olduu iindir. Nitekim mam Busr Kasde-i Brde de buyurur; fe cevherl-hsni fhi gayr-i mnkasmi86 nitekim srr- enbiy aleyhi efdalt-tahy hadsinde buyurur; Ene melhun ve Hak sbhneh ve Tel buyurur ve inneke le al hulukun azmn. Shibil-makmil-l o Rasl yle bir azm-ndr ki makm- l ve efaat-i uzm shibidir. Zir makm- aldan murd, makm- mahmuddur. Ki Hak celle ve al bizim peygamberimiz sallallah aleyhi ve selemle mahsus klmtr. Bu ecilden o makama evveln ve hirn gbta etseler gerektir. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur: As en yebaseke rabbke makmen mahmd.87 Yani Hak celle ve al zamn- karbde seni ey Nebiyy-i Zn makm- mahmda bas eder demektir. Makm- Mahmd tesmiye olunduu cem ins u cin o makama hamd, sen ve onu medh eyledikleri iindir. vel-lisnil-fash yle Rasl-i azm-n ki lgat-i fasha ve lisn- bel sahibidir. Zira mtekellimde feshat bir keyfiyet-i mtekarriredir ki onun sebebiyle maksdu olan eyden lafz- fash ile tabir etmeye kdir olur nitekim buyurur: Ene efsahl-Arab ve yine buyurur Ene Arabl-Arab dahi bundan al kendine cevmiul-kelim t olunmutur. Manas; yani lafz ziyde kall lakin manas; ziyde kesr olan dah tbir ile ed86 87 Ondaki iyilik ve gzellik cevheri bllmemi (Ondan kimse bir ey almam, ondaki gzellik cevheri eksilmemi) Rabbinin seni vlm bir makama gnder(ip orada oturt)mas muhakkaktr. sra, 17/79.
277
ya kadir olur. Yine kendine fasl- hitb t olunmutur. Fasl- hitb bir kelm- beyyin ve vzhtr ki istim eden muhataba keml mertebe kifyet eder ve kanaat verir Zira iltibas ve itibah kendisinde bk kalmaz. Allahmmecal efdale salavtike ebeden manas; Y Allah; sen env- tazmt ve ihsnn fazl u t cihetinden ziydesini cnib-i mstakbelde mstemir ve dim olan ezmine-i mukaddere-i gayr-i mtenhiye ve mnkatada kl demektir. Zira ebed lafznn manas; eyin vcudu iin cnib-i mznin ezmine-i mukaddere-i gayr-i mtenhiyesinde istiml olunur. Nitekim gizli deildir. ve enm beraktike sermed manas; y rabbi, sen hayrt- kesrenin mblaa ile ziydesini evveli ve hiri olmayan zamanda kl demektir. Zira enm nemnn ism-i tafdlidir. Ve nem bir eyde ziydelik manasnadr. Berakt, bereketin ouludur. Hayr- kesr manasnadr. Sermed, ehl-i lgat ndinde leyl-i tavl ve dim manasnadr. Lakin rfte evveli ve hiri olmayan zamana derler. Bu makamda murad, mn-y rfiyesidir. ve ezk tahiyytike fadlen ve aded Y rabbi; sen cem env-i sen ve medh yahut env- selmet-i azmenin ziydelik ve aded cihetinden enzaf ve atharini kl demektir. Zira ezk ism-i tafdildir. Ethar manasnadr. Tahiyyt, tahiyyatn ouludur. Sen, medh veya selm manasnadr. Nitekim hak sbhnehu ve Tel buyurur; Ve iz huyyiytm bi tahiyyatin88 yani sizlere bir kimse selm verirse demektir. Fazl, ziydelik ve aded sy manasnadr. al erafil-halikl-insniyyeti manas; zikr olunan hl ve minvl zere olan salavt ve berekt ve tahiyyt-i insniyet ile mevsf ve cem mahlktn eref ve uluv cihetinden ziydesi olan zt ceml ve hakkati temsil zerine kl demektir. ve mecmail-hakyikl-mniyyeti manas; dah zikr u slif olan env- salavt, mna mensp olan btn hakkatlerin mahal-i cem, menbai ve makarr olan ztn zerine kl demektir. Zira mecma ism-i mekndr. Mahal-i cem demektir. Hakik, hakkatin ouludur. Hakkat rfte eyin kendi ile ey olana derler. Mesela Rasl-i Ekrem ve Nebiyy-i muhterem shibl-at-i vel-kerem sallalah Tel aleyhi ve selem hazretleri bir snf eyalarn mecma ve hfzdr ki man onlar tasdk ve izn eylemek ile hsl olur. Ve mnn icmlen man-y lgaviyesi mutlakan tasdiktir. Mn-y ersi peygamberimiz aleyhisselmn Hak sbhneh ve Telnn cnib-i mneviyesinden getirdii ahkm- eriyenin tamamn kalple tasdik edip ve lisn ile ikrr ve itirf etmektir. Bu zikr olunan mn icmlidir, mn tafsl-i mmin bih olan ahkmlar al kaderit-tka baka baka add ve tafsl edip her birini al haddih tasdk ve ikrr etmektir. ve trut-tecelliytil-ihsniyyeti manas; zikr-i sbk olan salavt, tazmt ve tahiyyatlar, ihsan ve fazla mensb ibne ve izhrn hlet-i ett ve env- mteferrikas olan zt- cell-n zerine kl demektir. Zira tr, hlet-i ett ve esnf- mteferrikaya derler. Ve tecelli, lgatta eye izhr ve ikr etmektir. Zira Rasl aleyhissalt ves-
88
Nis, 4/86.
278
selm umr-u dn-i kavmi ve eri mbn-i mstakmi ve umr- dnya ve meslih-i ubbd bir vecihle ikr kld ki aslen bir kimseye bir eyde ihtiya bk kalmad. Bu ecilden kendi zt- akdesi htem-i rusul ve mkemmel olup kendisinden sonra bir nebi bas olunup umr- dni, meslih-i memi izhr olunmaya iftikr ve ihtiy kalmad. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur. el-yevme ekmelt lekm dnekm ve etmemt aleykm nmet ve radt lekml-islme dnen89 ve dah bu tecelliyt ihsne mensb etmeden murad, Hak sbhneh ve Telnn bu umr- mezkreyi peygamberimiz aleyhissalt ves-selm vestatyla izhr eylemesi mahz- ltf ve ihsn olup kendi zerine bas-i rusl ve izhr- sblden bir ey vacib olmadn ir ve tenbihtir. Yahut tecellden murad, envr- gaybin, kalb-i musaff ve fud- mcellya zuhr etmesidir. Nitekim sfiye ndinde tecell bu manada istiml olunur. Bu takdre gre manas; ihsan ve fazla mensup olan env- gaybiyenin zuhrunun hlet-i etts olan zt zerine kl zikri sbka-i salavt- mahdeyi demektir. ve mehbitil-esrrir-rhniyyeti manas, zikri geen salavt- mahde ve tahiyyt- makde-i Rahmn olan zt- pk-i esrr ve hafiyytnn mahall-i nuzl ve mevz-i hubt zt- mually ve halk- uzmy cmi olan Muhammedil-Mustaf sallallah aleyhi ve selem zerine kl demektir. Zira mehbit ulvden eyin nuzl edecek mahallidir. Esrr, srrn ouludur. Mektmt demektir. Rahmniye, rahmana mensup demektir. Rahman Hak sbhneh ve Telnn esm-i hsnsndan bir isimdir. Zira Lafzatullah gibi gayre itlk olunmak ciz deildir. Bu ecilden baz ulem ism-i zam olmasna zhib olmulardr. Esrr- rahmniyeden bu makamda murad, Hak sbhneh ve Telnn ndinde olan meftih-u gaybtir ki onu kendi ztndan gayri kimseye bilmez. O gaybten peygamberimiz baz esrr talim buyurup peygamberimiz aleyhissalt vesselm o esrra mahal-i nuzl klmtr. Nitekim buyurur. ve ndeh mefthul-gaybi l yalemuh ill h90 ve arsi memleketir-rabbniyyeti manas; zikri murr eden env- sft ile mevsf salavt, Hak sbhneh ve Telnn mahal-i mlki olan arz, sem, ar, krs, cennet ve nrn arsu olan Nebi muhterem zerine kl demektir. Bu fkrada istire ve temsilde olan nkte beyn- haf deildir. Ki Nebi aleyhissalt ves-selm ars nisya tebih ve temsil olunmutur. Nitekim ars kendi ztnda mme-i ahvl, ahsen telf ile melf, kffe-i umru eref tertb ile mretteb olup, arsun ehli onun ferhiyle mteferrihn ve ona izz u ikrm ile mtkn olduklar gibi peygamberimiz aleyhissalt ves-selm dahi kendisinde olan erfetten gayri cem halyk kendisine keml-i tebcl, tazm ve tevkr eyleyip kendisiyle mteferrihn olduklar iin arsu nisya tebih olmutur. Mevhib-i Lednniyede eden Hak sbhneh ve Telnn velekad ra min yti rabbihil-kbr91 kavlinde baz ulem zikr ettiler ki peygamberimiz
89 90 91 Bu gn dininizi (hkmleriyle) kemle erdirdim, size nimetimi, sizin iin din olarak slm beenip setim. Mide, 5/3. Gaybn anahtar da Onun katndadr, onlar Ondan bakas bilemez. Enm, 6/59. Andolsun onu, Sidretl-Mhtehnn yannda nceden bir defa daha grmt. Necm, 53/18.
279
aleyhissalt ves-selm kendi ztnn sretini lem-i melektta mhede eyledikte zt akdesini arsi memleket grmtr. Bu ecilden arsi memleket tesmiye olundu. ve vsitati kdin-Nebiyyn manas; zikri sebkat eden env- nut ile mente salavt- hak sbhneh ve Telnn cem enbiysnn ahd msknn vstas olan zt zerine kl demektir. Zira vsta iki eyin arasnda tavassut eden eydir. Ikd bu makamda ahd manasnadr. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur; ve iz ahazellh msken-nebiyyne lim teytkm min kitbin ve hkmetin smme cekm rasln musaddkun lim meakm li tminnne bihi vele tensurunneh, kle eakrartm ve ahaztm al zlikm sr. Kl eekrarn, kle fehed ve ene meakm mine-hidn.92 eyh Takiyyddin Sbk bu yet-i Kermede peygamberimiz aleyhissalt ves-selma keml-i tazm ve ziyde terkm vardr. Hatta peygamberimiz aleyhissalt ves-selm kendinden mukaddem bas olunan enbiynn cemsine bas olunduuna iret dah vardr amma buist iln-nsi kffeten hads-i erfi kendinden sonra gelen nsa mahsus deildir. Belki cem mahlkta ve kffe-i mevcdta mildir. Nitekim hads-i hir dahi bu manaya dellet eder. Knt nebiyyen ve dem beyner-rhu vel-cesedi manas; ben nebi oldum halbuki dem aleyhisselm rh ile cesed arasnda idi. Ve hads-i hirde buyurur. Lem yebasillhi nebiyyen men deme fe men badeh ill aheze aleyhil-ahde bi zlike al kavmih Ve mukaddemi ceyil-mrseln manas; m raez-zekere env- sft celle ile mevsf salavt, berekt ve tahiyyt cem mrseln peygamberlerin mukaddemi ve evveli olan zta kl demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm kabirden kalkp cem mrselnden mukaddem dr- rdvna ve firdevs-i cinna duhl etse gerektir. Nitekim, bu manaya dellet eder ehds-i kesre vrid olmutur. Mlm ola ki mukaddem mmin zammi ve daln kesriyle mukaddem cey-i l demektir. Cey fetha ile askerin oulu cuy gelir. Mrseln, mrselin ouludur. Lgatte gnderilmie derler. rfte mrseln-i kitap ile yahut erat-i cedde ile mebs olan enbiya aleyhisselmn alemleridir. ve kid-i rakbil-enbiyil-mkerramn manas; zikri takaddm eden env- tazmt Hak sbhneh ve Tel hazretlerinin ndinde env- zz ve esnf tevkr ile mkramn olan enbiy aleyhisselmn rkkblarn kid ve src olan zt zerine kl demektir. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm cmle enbiydan mukaddem kabr-i erfinden kalkp ve cem enbiydan o cennete dhil ve cem enbiy liv- hamdi tahtnda olduklar iin kid-i enbiy tesmiye olundu. Nitekim buyurur; Ene evvel men yedhull-cennete yevmel-kymete ve bi yed livil-hamdi ve m min ben deme femen sivhu ill tahte liv93
92
93
Allah, peygamberlerden: Andolsun ki, size kitap ve hikmet verdim. Sonra size yannzda olan (Kitaplar) tasdik eden bir Rasl geldiinde, ona mutlaka inanacaksnz ve yardm edeceksiniz diye salam bir sz alp Bunu kabul ettiniz ve bu ar ykm (ahdimi) zerinize aldnz m? dediinde, onlarda; Kabul ettik dediler. (Allah) yleyse birbirinize ahit olun, ben de (bu sznze) ahit olanlardanm buyurdu. l-i mrn, 3/81. Kyamet gnnde Cennete ilk girecek olan ben ve liv- hamdm altnda bulunan mminlerdir.
280
ve efdalil-halk ecman zikri geen salavt- mme-i mahlkt ve kffe-i mevcdtn efdal ve ekremi zerine kl demektir. Malum ola ki peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn efdal-i mahlkt olduu ekseriy Kurn- Kermde ve Furkn- Hakmde bu yet ile istidll ederler. lki; ve rafea badahm derectin kavlidir. Zira Hak sbhneh ve Tel peygamberimiz aleyhissalt ves-selm ve Mirca urc ettirip ve cem halyika seyyid ve efdal klp, mcizt- kesre ve dimeyi kendine t buyurmasyla derectn ref eyleyip kendini efdal kld dediler. kincisi likellezine hdellahi fe bihdhmktedih94 kavlidir. Zira Hak sbhneh ve Tel peygamberimiz aleyhissalt ves-selma cem enbiy aleyhisselmn hdsna iktid ile emir buyurup peygamberimiz aleyhissalt ves-selma dah emr-i bryi terki muhl ve mmteni olduu iin cem enbiynn hsl-i hamdesine ve hd tarkatine iktid edip, cemnin hds kendisinde bulunduu iin cmleden efdal ve ekmel oldu. ncs Kntm hayra mmetin uhricet linnsi95 kavlidir. Zira mmetin hayrl olmas nebi aleyhissalt ves-selmn cmleden efdal olduu iindir diye ittifak ettiler. hmili livil-zzil-al manas; o mme-i mahlktn efdali ve ekremi ki ziyde erf ve l olan liv- zzin hmil ve sahibidir. Hmil burada sahib manasna istire olunmutur. Liv, lmn kesriyle ve meddiyle ilim ve sancaa derler. Lakin liv-i zzi ldan murad, kyamette peygamberimize t olunan liv- hamddir. Yahut livdan murad, peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn harpleri iin getirdikleridir. Bu takdire gre peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn cihd- azm ve ftht- fahmesinden kinye olur. Nitekim ilk manaya u hadis dellet eder; inne evvele men yedhull-cennete Hammdne al klli hlin ykad lehm yevmel-kymeti livil-hamdi fe yedhuln zira Hammdndan murad bu mmettir. Liv- hamdden murad, peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn yed-i erfinde olandr. Nitekim hadsi geti. ve mliki ezminetil-mecdil-esn manas; yle Ekrem halik ki ref ve erf olan azmet ve keremin ezme ve dizginin mliki mutasarrafdr. Malum ola ki mlik shib ve mutasarrfa derler. Ezme, tedd ile feresin bana vurduklar nesnedir ki dizgin tabir olunur. Mecd, azmet ve kereme derler. Bazlar galebeye dediler bu mana kffra nisbet ile zhirdir. Ve bazlar eder mecd b cihetinden olan erefe mahsustur. Bu mana dah murad olunmak caizdir. Zira peygamberimiz aleyhisselm aslb- thireden ehrm- nazfeye intikal etmeden zil olmad iin erf ve l oldu. Ve esn, sn-i mhmele ile ref ve ziyde l demektir. hidi esrril-ezel manas; dah evvel cem mevcdtn efdali ve erkemi ki ezelin esrr olan Hak sbhneh ve Telnn ahididir. Zira ahid lgatta, ehdet edene derler. Bir eyin shhatini grp keml ile lim olduktan sonra lm edip haber vermektir. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm evveli olmayan zamanda mevcut olan Hak sbhneh ve Telnn cem halika hlik ve ancak keml-i ibdet ve taate lyk olduunun shatine hid ve keml-i yakn ile lim olduktan sonra emriyle cem nsa ihbr
94 95 Enm, 6/90. l-i mrn, 3/110.
281
ve ilm eyledi nitekim; nn erselnke hiden96 buyurdu. ve mhidi envris-sevbikl-vel manas; yle cem halykn efdali ki sevbik- velin env- hedy-i kesresini ikre izhr izhr edicidir. Zir mhid ikr ediciye derler. Ve envr, nrun cemiidir. Bu makamda Hd manasnadr. Nitekim ve cealez-zulumta ven-nr97 nazm- kerminin manasnda mfessirn tasrh eylemilerdir. Ve sevbik, sbikn cemidir. Evvele izfet olunmakla tahss olunmutur.. sevbik- velden murad cemi lemler yok iken ilmullahda mevcd olan hdalardr ki min ledn dem dem il yevmin hz mbtedel ve mteayyir olmad. Yahut mhid, mhede ile muttasf olandr. Mhede rf-i hsta iki manaya itlk olunur. Evvelkisi mme-i masnt ve kffe-i mevcdt Hak celle cellenin tevhdine delil ve hid olduu iin grmektir. kincisi cemi eyda Hak sbhneh ve Tely grmektir.Yani cemi eydan celle ve alnn mevcd ve vhid olmasna istidll edip grm gibi yakin hsl etmektir. Zira peygamberimiz aleyhisselt ves-selm sevbik- velin envrlar olan ems ve kamer vesair kevkib, cennet, ar ve krsinin cmlesine nazar Hak sbhneh ve Telnn vcd ve vahdniyetine delil olduu iindir. Nitekim bu manaya kibr- evliynn bazs M raeyt eyen ill ve raeytllhe kableh ev badeh ev fhi ev meah98 ve tercemni lisnil-kdemi yle mme-i masntn ve kffe-i mevcdtn fazl ki Hak sbhneh ve Telnn kelm- kadmi olan Kurn- Kermin ve Furkn- Hakmin tercmn ve cem nsa mbelliidir. Zira tercman, cmin fethiyle bu makamda kelm- hafnin kili olan zt ile vstasz tekellm mmkn olmad ecilden vsta olan peygamberimiz aleyhisselma mbelli manasna tercman tesmiye olundu. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur; Ve M kne li beerin en ykellimehullhi ill vahyen ev min ver-i hicbin ev yrsile raslen99 yine buyurur; Beli m nzile ileyke min rabbik100 ve lisandan murad murad bu makamda kelmdr. Zikr mahalli irde-i hl kbilindendir. Yahut lisn lgata derler. Lgat dah mutlak- fasha derler ki kelm manasnadr. Ve kdem, vcdu iin zaman sebkat etmeyen nesnedir. Yahut vcdunda gayre muhtc olmayana derler. Hak sbhneh ve Telnn kelm iin zaman sebkat etmi deildir ve gayre muhta deildir. Nitekim peygamberimiz aleyhisselt vesselm buyurur; El-Kurnu kelmullhi gayra mahlkn fe men kle enneh mahlkun fehve kfirun billhi-azm101 imdi eyin mahluk olmamasndan kadm olmas lzm gelir. ve menba-il-ilmi vel-hlmi vel-hkemi manas, yle cemi mevcdtn efdali ki env- ilmin ve esnf- hilm ve hikemin mevzi-i hurcu ve mekn sudrdir. Zira menb, tabn ism-i mekndr. Suyun mahal-i hurcu demektir. Aynl-m gibi. mdi
96 97 98 99 phesiz biz seni (Hakka) hid olarak gnderdik. Fetih, 48/7. Hamd, karanl ve aydnl var edene olsun. Enam, 6/1. Allahtan baka nce veya sonra, (lemin) iinde veya dnda baka hibir ey grmedim. Allah bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasndan konuur, yahut bir eli gnderip izniyle ona dilediini vahyeder. r, 42/51. 100 Ey Raslm! Rabbinden sana indirileni tebli et. Mide, 5/67. 101 Kurn mahlk (Yaratlm) deildir. Her kim mahlk olduuna itikd ederse kfir olmu olur. Kayna tespit edilemedi.
282
peygamberimiz aleyhisselt ves-selm cemi ulmun mahal-i hurcu ve makarr sudrudur. Nitekim Hak sbhneh ve Tel buyurur ve allemeke m lem tekun talemu ve kne fazlullhi aleyke azm102 yine peygamberimiz aleyhissalt ves-selm, asnf- hilmin mesv-y sudru ve makarrdr.Zira mbrek ribiyesi kesr ve veh-i erfi erh olundukta sahbe-i kirm radyellhu Tel anhmhazertna bu emr ziyde g gelip dediler ki Y Raslellah! Bunlarn aleyhlerine dua buyur t kim helk olalar, peygamberimiz aleyhissalt ves-selm saadetle ben lin bas olunmadm, lakin nebi d ve rahmet-i bas olundum deyip Allahmme ihdi kavm fe innehm l yalemne. Yahut Allahmmefir li kavmin fe innehm l yalemne diye dua buyurdular. Pes bu makam peygamberimiz aleyhisselmn keml-i hilm ve sabrna dellet eder. Nitekim Hak Sbhneh ve Tel sabr ile emir buyurur. Fesbir kem sabera ll-azmi miner-rusul103 ve env- hikmetin dahi mahalli hurcudur. Zira hikmetten murat ilm-i eryi yahut ilim ve fiil ile Hakka isbet etmektir. Yahut mevcdt maarifet ve hayrt ilemektir. Bu takdire gre ilim zerine atf, atf- hs alel-m kabilinden olur. mazhar srrl-vcdil-cziyyi vel-klliyyi manas; yle cem mahlktn efdali ki Hak sbhneh ve Telnn cd- kll ve sah-i cziyesinin srrn izhr ve ikr edicidir. Cd bir sfattr ki onunla ivaz ve garazsz ts lyk olan ey sn vermeye kdir olur. Vcd- czden murad, Hak sbhneh ve Telnn mahlktna verdii nimetlerdir. Yahut dnyada ve ukbda ztn ryetten gayri verdii nimetlerdir. Vcd- kllden murad, niam- uhrevdir. Yahut hirette cennette olan ryetullah ve Rdvn- ekberdir. Nitekim buyurur. lillezne ahsenl-hsn ve ziydeh104 yahut cd- czden murad, dnyada ve hirette malum olan nimetlerdir. Vcd- kllden murad, hirette gzlerin grmedii, kulaklarn duymad, beer zihnine gelmeyen sfatlarla mevsuf olan nimettir. Dnyada ndillah birisinin kanad miktar tibarda olmad iindir. Nitekim peygamberimiz sallalah aleyhi ve selem buyurur. Lev knetit-dnya tadil ndellahi cenha bedetin ma sakye minh kfiran rbete min. Yahut dnya fn ve nimetleri geici, iecekleri serap gibi olduu iindir. imdi peygamberimiz aleyhissalt ves-selm Hak sbhneh ve Telnn niam- dnyeviye ve uhreviyesinin srrn kemal mertebe izhr edip vasf mmkn olann haber verdi. Yahut peygamberimiz aleyhissalt ves-selmda olan cd- uzm ve kerem-i kbr Hak sbhneh ve Telnn cd- cz ve kllsinin srrn izhr eyledi. ve insni aynil-vcdil-ulviyyi ves-sfliyyi yle kffe-i mahlktn efdali ki vcd- ulv ve vcud- sflnin gzlerini sevdndan grnen nokta menzilesindedir. O nokta grmeye sebeb-i zhir olup ve grmek onun ile mmkn olduu gibi ve o nokta gzn srr ve zneti, faidesi olup cesedi onun ile menfine vsl eyledii gibi o noktann
102 Allah sana Kitab ve hikmeti indirmi ve sana bilmediini retmitir. Allah7n ltfu sana gerekten byk olmutur. Nis, 4/113. 103 O halde (Raslm! eratin tesisinde, eziyetlere) peygamberlerden azim sahiplerinin sabrettikleri gibi sen de sabret. Ahkf, 46/35. 104 yilik edenler ve iyi davrananlara daha gzeli ve ziydesi vardr. Yunus, 10/26.
283
ademinde bir snf menfi-i azme ve bir nev-i semert- cismiyenin ademi lazm gelir. Kezlik peygamberimiz aleyhisselm cem mevcdt- ulviye ve sfliyenin drnda mntakm ve mntefi olmasna sebep olduu ecilden aynin noktasna tebih ve temsil olunmutur. Ve yine malum ola ki vcd- ulvden murad, melike-i semvt yahut mutlakan melike yahut enbiya aleyhisselmdr. Vcd- sflden murad, ehl-i arz yahut mutlakan peygamber olmayan nev-i insandr. Zira peygamberimiz aleyhisselm bunlarn cmlesinde srr- ayn olduunda itibh yoktur. Ve bu manaya airin bu kavli dellet eder:
Klll-mekrimi tahte tay-i bi devrih Velekad edel-kevni nde vrdih Vel-bahru yekussu an mevridi cdih nsnu aynl-vcdi srr- vcdih
rhl-cesedil-kevneyni yle cem mevcdtn efdali ki lem-i dnya ve ukbnn yahut lem-i gayb ve ehdetin cesetlerinin rhu menzilesindedir. Zira cem mahlkatn ervhlar onun sebebiyle dirilip bulunduklar gibi. Kezlik peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn halk olunduu iindir. Nitekim Hak sbhaneh ve Tel dem aleyhisselma buyurur; felevl Muhammedn m halakt deme velevl Muhammedn m halaktl-cennete ven-nre105 mam Busr Kasde-i Brde de buyurur; Levlhu lem tahrcit-dnya minel-ademi106 malum ola ki bu makamda ruhtan murad, insan kendi ile hsn-i harakete kdir olduu kuvvet-i latfedir ki ademinden insann ademi lzm gelir. Ve cesed-i insann bedeni ve cismidir. Ve kevneynden murad, kn emrine mensup olan mevcdttr ki kimi dnyada ve kimi ukbdadr. Yahut kevneynden murad, lem-i gayb ve ehdettir bu iki takdire gre peygamberimiz aleyhissalt ves-selm cem ehl-i dnya ve hiretin cesetlerinin rhu menzilesindedir. ve ayni haytid-dreyni manas; yle cem mevcdtn efdali ki dr- dny ve ukbda olan cem men lehul-hayt, ayn- hayat ve hakkatdr. Bu takdire gre mahallin ismini hle tlak kabilinden olur. Nitekim hafi deildir. Malum ola ki ayn- hakkat zta derler. Ve hayat bir sfattr ki mevsfunu his ve harekete muktedir eder. Ve dreynden murad, dnya ve hirettir. el-muhakkk bi al rtebil-ubdiyyeti manas; yle cem mahlktn efdali ki ubdiyetin mertib-i refa ve menzil-i aliyyesinin hakkatini hak zere beyan edicidir. Zira muhakkk tahkk edicidir. Tahkik dah nesnenin hakkatini hak zere beyan eylemektir. Ve rteb, rtbenin ouludur. Mertib-i menzile derler. Ubdiyet, lgatta kulluk demektir. badet gibi. Peygamberimiz aleyhissalt vesselm ibdette cem insanlarn efdalidir. Hatta salatta (namazda) tl-i kymndan m105 Muhammed (s) olmasayd demi yaratmazdm, yine o olmasayd Cenneti de Cehennemi de yaratmazdm. 106 O olmasayd dnya yokluktan kurtulamazd.
284
brek kadem-i erflerine i rz olurdu. Nitekim rivyet olunur. Kme Raslllah sallahu aleyhi ve selem hatta tremet kademhu, fe kle met-tekellfi li hz ve kad aferallah leke ma tekaddeme min zenbike vema teahhara. Kle efel ekn abden ekr107 bu sebepten ubdiyeti cem evsfnn efdali olup Hak sbhneh ve Tel esr bi abdih diye haber verip esr bi raslih demedi. el-mtehallik bi ahlkl-makmtil-stfiyyeti manas; yle cem mevcdtn efdali ki Hak sbhneh ve Telnn stf ve ihtiyr kld makmtn huy ve halk ile mtehallik ve muttasftr. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm Tehallak bi ahlkllh108 srrna vsl olup ve inneke le al hulukn azm109 hitabna mstehak oldu. Cneyd Badd eder peygamberimiz aleyhisselmn halk- azm olduu Hak sbhneh ve Teldan gayriye himmeti ve kasd olmad iindir. Hazret-i Ali radyellahu anh ve kerremeallahu vecheh eder yet-i kermede peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn halkna azm tesmiye olunup dnyann emtia-i kesresine metud-dny kall tesmiye olunduundan malum oldu ki peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn ahlk- kermesi l yd vel yhsdr. Ve yine Hazret-i Aie radyellahu anhden peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn halkndan sl olunduunda buyurdular ki kne hulukuh el-Kurn- kerm, eleste takra kad eflahal-mminne elleznehm f saltihim hin yani huluku Kurn idi. Nitekim sre-i kad efleha da Kuran huluku zikr olundu. Bununla beraber peygamberimiz aleyhissalt ves-selm Allahmme kem hassente halk fe hassin huluk110 kavliyle dua buyururlard. el-hallil-azam manas; yle cem masntn efdali ki Hak sbhneh ve Telnn muhabbeti ile kalbi tahalll edip tecrd fillah edip inkt ilallh, irz an gayrillah, saf an kalbi billh, ihls el-harekt lillh eden hall azamdr. Nitekim buyurur: Lev knt mttehzen hallen gayra rabb let-tehazt Eb Bekrin111 Peygamberimiz aleyhissalt ves-selm Hak sbhneh ve Teldan gayri kimseyi Halil ittihaz etmediinden malum oldu ki Hak sbhneh ve Telnn hallidir. el-habbl-ekrem manas; yle cem mkevvintn efdali ki, Hak sbhneh ve Telnn mahbb- erkemidir. Kurn- Kermde peygamberimiz aleyhisselmn Habb olmasn shib Kef; M veddeake rabbke vem kal yetinden istifade eyledi lakin evveli olan Kul in kntm thbbnellhe fet-tebin yuhbibkmllhi nazm- kerminden istifade olunduunu kibr- ulem tasrih eylemilerdir. Ve hads-i erfte dah peygamberimiz aleyhissalt ves-selm habbullah olduu musarrahtr. Nitekim buyurur;el ve ene habbllhi vel-efharu.
107 Peygamberimiz ayaklar itii halde yine namaza kalkt. Denildi ki Allah senin gemi ve gelecek gnahlarn balamken bu tekellf nedendir? Dedi ki kreden bir kul olmayaym m? 108 Allahn Ahlk ile ahlaklannz. Hadisiler bu szn kelm- kibr olduunu, hads olmadn sylemilerdir. 109 Muhakkak ki sen byk bir ahlk zeresin. Kalem, 68/4 110 Ey Allahm; Yaratlm gzel yaptn gibi ahlkm da gzelletir. 111 ayet rabbimden baka dost edinseydim Ebu Bekri edinirdim.
285
mam Cafer-i Sdk rahimehullah aleyh der ki Hak sbhneh ve Tel brahim aleyhisselmn Hall olduunu ieretle beyan buyurduu habb, habbinin halini izhra raz olmad iindir, imdi bu fkrada eyhin halli, habb zere takdimi edndan lya terakkye iret iindir. Zira Halil muhabbeti galip olana derler. Yahut muhabbeti galib olmadan mahbbiyet galib olmad iin takdim olunmutur. seyyidin Muhammed ibn Abdillh bin Abdilmuttalib manas; yle cem mahlktn efdali o bizin seyidimizdir. sm-i erfi ve alem-i mnfi Muhammeddir. Pederinin ismi Abdullah ve ceddinin ismi Abdulmuttalibdir. Seyyid, siydt ile muttasf olandr. Ve esbb- siydet ile muttasf olmutur. Akl, hilm, siynet, sdk, seh, sabr, tevzu, ff, hsn-i hulk imdi bu evsf- hasene ve ahlk- mstahsenenin kemli peygamberimiz aleyhissalt ves-selmdadr ve ism-i Muhammed aslnda merraten bade uhr hamd ve sen olmu demektir. Ve bu ism-i erf msemmas olan zta mutabktr. Zira peygamberimiz aleyhissalt ves-selm dnyada ilim ve hikmeti lm eyledii iin mahmd olup hirette de Makm- Mahmd da efaat-i kbrs iin mahmuddur. Peygamberimiz aleyhissalt ves-selma Muhammed tesmiye olunmas ceddi Abdulmuttalibe ilhm iledir ki Hak sbhneh ve Tel bu mevcdt halktan iki bin sene nce peygamberimiz aleyhissalt ves-selma Muhammed tesmiye edilmitir. Nitekim haberde vrid oldu; inneh smmiye bi Muhammedin kablel-halk bi elfi min112 ve al siril-enbiy-i vel-murseln manas; ve dahi sen y Allah cem salavtnn efdali ve erkemi olan salavt, bk mme-i enbiy ve kffe-i mrseln aleyhimsselmn zerlerine kl demektir. Murseln, enbiyadan ahastr. Bu takdire gre atfl-hs alel-m kabilinden olur. ve al meliketikel-mukarrabn Y Allah mme-i salavtnn efdalini bit-tabi melike-i mukarrabnin zerlerine kl demektir. Melike-i mukarrabnden murad, daima marifet-i hak ile mstarak olup baka meguliyetlerden tenezzh edenlerdir. Nitekim muhkem tenzilde Hak sbhneh ve Tel hazretleri bunlar vasf eyleyip buyurur; ysebbihnel-leyle ven-nehra l yefturn Bu Melike-i mukarrabne Illiyyn de derler. Malum ola ki melikenin bir ksmna da mdebbirt- emr derler. Zira Hak sbhneh ve Telnn emirlerini takdri zere tedbir ederler. Ve bir ksm dahi semvdir. Asl yere nuzl etmezler. Ve bir ksm dah arazdir umr- arza tayn olunmulardr. ve al bdillahis-slihn min ehlis-semvt- ve ehlil-aradn Y Allah sen mme-i salavtn efdalini bitab Hak sbhneh ve Tel hazretlerinin bd- slihleri ki hukkullah ve hukk- bdih limler ve muktez-y ilimleri ile miller zerine kl ki o zatlarn kimi ehl-i semvt ve melike-i mutahharttandr. Ve kimi ehl-i arzdandr. Melike-i mukarrabn mahsus zikr olunup ve bdsslihn zerlerine takdim olunduu havs melike-i avm- beerden ve avm- melikeden efdal olduu iindir. Bu ecilden havs- beer havs- melikeden efdal olduklar iin zikirleri takdim olunup bizim pey-
112 Gerekten mahlkat yaratlmadan bin sene nce ona Muhammed denildi.
286
gamberimiz Muhammed aleyhissalt ves-selm cmle enbiy ve mrselnden efdal olduu iin cmleye salt takdim olundu. Bundan sonra malum ola ki bu fkrada semvt cem (oul) olunmas tabakt muhtelif olduu iindir. Ve arzn cem olunmas baz ehdiste vrid olduu zere tabakt- aded de semvt misilli olduu iindir nitekim Hak celle ve al hazretlerinin ve minel-arz mislehnne kavli bu manaya dellet eder. Ve sem arzn zerine takdim olunduu erefi ve uluvv- mekn olduu iindir. Hatta haberde geldi ki arzn seb sem- dny yannda vsi ovada bir halka misillidir. Kezlik sem- dny m fevkna nisbet ile byledir. kllem zekerakez-zkirn Manas; zikri murr eden efdali salavt ve ezyed berekt ve atharu tahiyyt-i Hakk sbhneh ve Telya zkirn olanlarn her zikirleri mddetinde olan peygamberimiz aleyhissalt ves-selm sniyen sir enbiy-i kirm ve slisen melike-i zm ve rbian bds-slihn-i fehm zerlerine kl. ve gafele an zikrikel-gfiln manas; zikri sebkat eden ekram salavt ve ezyed berekt ve enzaf tahiyyt-i Hakk celle ve alnn zikrinden gfil ve lh olanlarn her gaflet eyledikleri zamanda evvel htemen-nebiyyn sniyen enbiy ve mrseln slisen melike-i mukarrabn, rbian bdullahis-slihn zerlerine kl demektir. ve selem y Rabbi bizzt sen env- selmet-i azmeyi zikri maad eden zatlara bezl ve ihsn ile demektir. imdi bu salavtta selm dah zikr olunduu Hak sbhneh ve Telnn ve sellim teslm emrine iktiddr. ve radyallahu an ashbi raslillhi ecman Hak sbhneh ve Tel rz ve honud olsun Rasl-i Ekrem ve nebiyi muhterem shibl-at vel-kerem hazretlerinin ashbnn cemsinden demektir. Malum ola ki rf-i erde azze ve celle lafz Hak sbhneh ve Telnn zikri akabine, salt ve selm lafzlar enbiy- zikr akabine ve alel-infird selm lafz melikeyi zikr akabine tahss olunmutur. Ve tardye dah sahabeye ve al seblil-umm cem ulem ve sulehya tahsis olunmutur. Ve terahhum da sair mminn ve mminta tahsis olunmutur. Bu ecilden azze ve celle demek mekruhtur. Her ne kadar peygamberimiz aleyhissalt ves-selm azz ve cell olmu ise de Hak sbhneh azz olduunu Azzn aleyhi m anittm kavliyle tasrih buyurmutur. Ve Ebu Bekir aleyhisselm demek caiz deildir. Her ne kadar manas; sahih ise de; zira ir- revfzdr. Hzih Tetimmet f Beyn- Baz Fezilis-salavt ve Mevdih Bundan sonra malum ola ki salavt- erfenin fezili ve kermt l yd vel yhsdr. Lakin m l ydriku kllh L ytraku kulluh113 mefhmunca bazsn zikr edelim. Evvel salt ve selm etmede Hak sbhneh ve Tel hazretlerinin emrine imtisl vardr. Bu ecilden ol hazretin her seferinde ism-i erfi zikr olundukta saltn vcib olmasna Tahv zhib olmutur. Muhakkkn secde-i tilvete kyas edip bir mecliste on kere ism-i erfi zikr olunsa bir salt ile vcib ed olunur dediler ve cumhr- ulem mrnde bir
113 Hepsi anlalamayann tamam da terk olunmaz.
287
kere salavt farzdr, sir snnet yahut mstehabtr dediler. Ve fetv dah bu kavl zeredir. Hak sbhneh ve Telya ve melikeye muvafakat vardr. Zira Hak Tel ve melike kendine salt ederler. Ve edene on derece ref olunup ve on hasane kitbet olunur, on seyyiesi mahv olunur. Hak celle ve al salt ile olunan dualar kabul eder. Ve efaat-i Nebye mstahak olup mafiret-i znbe sebep olur. Mevtten nce cennet ile tebr olunur. Kyamet hevlinden nect bulur. Kymette ehline hasret ile ruc etmeden emin olur. Peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn ndinde ismi zikr olunur Bahl ismini insandan nefy eder. Tark- cennet kendine dellet olunup mahbesten nect bulur Srat zerinde musallya hrz olup zikr-i cemli ehl-i sem ve arzn beyninde bk kalr. Ve mrnn berektna sebep olur Raslullah sallahu aleyhi ve sellemin muhabbetine sebep olur. Kendine dahi peygamberimiz aleyhissalt ves-sselmn muhabbetini rs eder. Hayt- kalbe sebep olur. Zira hukk- raslllah sallallahu aleyhi ve selem l yad vel yhsdr. Yine salavtn fide-i kesresi ve avid-i kebresi muzyekada ve mhimmtta ve kad-i hctta zhir ve mhiddir. Amma peygamberimiz aleyhissalt ves-selma salavtn mevzi-i dahi oktur. Lkin ammeye lzm olan hir-i teehhde, salt- cenzenin ikinci tekbirinden sonra, Cuma, bayram ve istisk hutbelerinde, nikah akdi hutbesinde mezzine icbetten sonra ve zikrullah iin toplandklarnda, her z-bl-i emrin evvelinde, ortasnda, sonunda, mescide girite, Cuma gnlerinde, her ismi zikr olunduunda, ismi yazlan yerlerde, meclislerden ayrlmadan nce, peygamberimiz aleyhissalt ves-selmn kabr-i erfinde ziyarete durdukta, arya kta, eve girite, gam ve hzn vakitlerinde, mafiret talebi zamanlarnda, vaaz ve tezkre, tedrs balarnda, gneh sdr olduu vakit fakri nefy murad, eylediinde uykudan nce, uykudan uyannca, abdestten ayrlrken, Cuma namazndan Akam ve sabah namazndan sonra def-i ats eyledikte hamdden sonra ve tann-i znde ve bir eyi unuttukta hatrlamak iin kaz-y havc ndinde salavt etmektir. Ulem-y kirm ve fuzel-y zm bu fezili adde ve mevdi-i kesrenin kimini ehdis ve ahbr, kimini kyas ve tibr kimini sr- slihn ile isbt edip kitaplarnda zikr etmilerdir ki bu mahalde delil hazf olunup mesil zerine iktisr olundu. Vallhu alemu bis-savb ve ene ahmedullhi al itmmi hzihin-nmeti ve eselhl-mezde min inyetihil-amiyyeti ve rahmniyyetihir-rahmeti. Ve sall al men kne fedilihi mehreten bel mtevtireten ve hasish yiatn siratn. Ve al lih ve ashbih salten mnciyeten vfiraten. Smmel-mesl min efdalil-efdli ve erafil-emsili en yenzur f hzihil-evrk bi aynir-rd bi hakkl-melikil-hallk ve ysallih m fhi sehven ve halelen fe innellhe l yuzu ecre men husne amelen. Bi mennih Tel Kutbl-azam gavsl-efham muktez-y tarkat ve pv-y hakkat muhyil-milleti ved-dn kdvet erbbil-yakn, e-eyh Abdulkdir Gln kddse sirruhur-Rahmn hazretlerinin makm- cem ve rtbe-i kemlden izhr ve ibrz buyurduklar salavt- erfe-i feyz-i eserlerinden baz icml ve rmztn erh ve zah zmnnda menbal-irfn Sadeddin Sleyman Mstakimzde ekramehul-mevl bil-
288
husn hazretlerinin kaleme aldklar irh-i latfeleri mehd-i mihdd-devlelOsmniyyeti ve murasssu sysil-millettil-slmiyyeti es-Sultn ibn Sultn Abdulmecid Hn snet evketeh bi synetir-Rahmn hazretlerinin zaman emn-i bahlarnda Nezret-i takvm-i Vakyi-i hizmet-i seniyyesiyle bekm- Mehmed Sadin nezretiyle i bu 1260 Cemziyel-l evhirinde/Mays 1844 hitm-pezr olmutur.
zet Bu almada, mutasavvflarn hizb edindii, okunmasna ve gnlk olarak ekilmesine ehemmiyet verdii dolaysyla tarkat evradlarnda yer alan salavt metinleri aratrlmaya allacaktr. Kaynaklarda yz elli civarnda farkl metin yer alrken gnmzde sadece birka metnin bilinmesi konunun ehemmiyeti daha iyi anlalr. Yine Kdir Evrd ierisinde yer alan Abdulkdir Geylnye ait salavta, Mstakimzde Sdeddin Efendi tarafndan yaplan erh incelenmeye allacaktr. Bu salavt Eref evrd olarak da bilinmekte ve baka tarkat evradlarnda da yer almaktadr. Metin sonunda Mstakimzdenin yapt erhin evrim yazs verilecektir.

Tarikat Geleneğinde Salavat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tarikat Geleneğinde Salavat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15, ss. 253-288.

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Rabbinden sana indirileni (tamamen) tebli et. Mide, 5/67.

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

113 Hepsi anlalamayann tamam da terk olunmaz.

Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15

You might also like