ENERJNN ETKN VE VERML KULLANILMASININ ANA HATLARI

ubat 2005

Sayfa Dzeni TMMOB Bask mit Ofset (0312) 384 17 07 Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Atatrk Bulvar 131/9 Bakanlklar/ANKARA Tel: (0312) 418 12 75 Faks: (0312) 417 48 24 Web Sitesi: http://www.tmmob.org.tr E-Posta: tmmob@tmmob.org.tr Birlik Haberleri Ekidir ubat 2005
2

SUNU
lkemizin enerji gereksinimi esas olarak petrol, doalgaz ve kmr gibi birincil enerji kaynaklaryla karlanmakta olup, zellikle petrol ve doalgazda ise tam bir da bamllk yaanmaktadr. lkemizde tketilen enerjinin nemli bir blm, snma, aydnlatma ve gnlk faaliyetler iin gerekli olan elektrikli cihazlarn altrlmas amacyla kullanlmaktadr. Emperyalist lkelerin ve byk petrol irketlerinin bata Ortadou olmak zere dnya petrol ve doalgaz kaynaklarna ynelik lke igallerini de ierebilen paylam sava ve serbest piyasa ekonomisi ad altnda yaplan speklatif oyunlarla enerji fiyatlaryla istedikleri gibi oynayabilmektedirler. Bu durum lkemiz ekonomisini olumsuz olarak etkilemektedir. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB), ite bu gerekten hareketle, enerji harcamalarnn nmzdeki yllarda da art gsterecei aikar olan ve lke ekonomisine ve aile btesinde nemli bir yer tutan enerji tketimini ve dolaysyla enerji harcamasnn mali ykn azaltmak amacyla bu kk bror hazrlama ihtiyacn hissetmitir. lkemizde sanayi ve konut kesimi enerji tketiminin en yksek oranda olmas nedeni ile enerji tasarrufunda ncelikli yerlerdir. Gelimilik, gnmzde kii bana tketilen enerji miktar ile deil, az enerji kullanarak daha ok ekonomik deer yaratabilmekle llmektedir. Enerji younluu diye nitelendirilen bu kavram, sanayi, konut, cihaz vb. her alanda dikkate alnarak, yeni teknolojiler hayata geirilmeli; ok enerji tketen, kirli ve atl teknoloji terk edilmelidir. Enerjinin etkin ve verimli kullanlabilmesi iin bireyler olarak bizlerin de yapabilecei birok ey vardr. TMMOB Enerji Komisyonunca hazrlanan bu bror, evimizde, aracmzda ve evremizde kullandmz enerji miktarn azaltarak aile ekonomisine katk salamay hedeflemektedir. nerilen nlemlerin bazlar ok basit grlebilir. Ancak, hepsi birlikte uygulandnda lke dzeyinde nemli miktarlarda enerji tasarrufu salanaca ortadadr. TMMOB Ynetim Kurulu 3

ENERJNN ETKN VE VERML KULLANILMASI

GR Enerji Tasarrufu, belli davranlar yerletirerek, iyiletirme yntemlerini uygulayarak veya yeni teknolojiler kullanarak, retimi ve kaliteyi drmeden, sosyal yaamn standartn korumak suretiyle, enerjiyi daha etkin kullanmak demektir. Gnmzde enerji politikalarnda belirleyici faktr, enerji retiminin ekonomikliinin yansra evre dostu, yenilenebilir enerji retimidir. Ancak bugn herkes tarafndan kabul edilen bir gerek vardr. En az maliyetli enerjinin, verimli kullanm sonucu tasarruf edilen enerji olduudur. Enerji verimliliinin artrlmas, ek yeni enerji kaynaklarnn devreye sokulmas iin yaplacak yatrmlardan daha ekonomiktir. Tasarruf edilerek kazanlabilecek enerjiyi retmek iin, ok daha pahal yatrmlara ve ok daha uzun zamana ihtiya vardr. Oysa enerji tasarrufu, daha abuk ve ucuza elde edilebilen bir enerji kaynadr. Enerji verimliliinin arttrlmas, atk enerjilerin deerlendirilmesi ve mevcut enerji kayplarnn nlenmesi yoluyla tketilen enerji miktarnn ekonomik kalknmay ve sosyal refah engellemeden en aza indirilmesi olarak tanmlayabileceimiz enerji tasarrufu; enerji krizi yaayan lkelerin sorunlarnn zmnde nemli katklar aktr. Elektrik enerjisi kullanm, lm, kontrol ve datm kolayl nedeniyle dier enerji eitlerinden daha kullanldr. Buna karn birim fiyatnn ykseklii nedeniyle elektrik enerjisinin maliyeti daha yksektir. Elektrik enerjisi fabrikalarda prosese
5

bal olarak toplam enerji tketiminin yaklak % 5-25i arasnda yer alr. ENERJ TASARRUFUNUN YAPISI Halen lkemizde sanayi, konut ve ulam en byk son enerji tketim sektrlerimiz olup, lke enerji arznn yaklak % 92si bu sektrlerde tketilmektedir. lkemiz bina sektr 2002 yl verilerine gre 18 Milyon TEP1 tketim miktar ile sanayiden sonra en fazla enerji tketiminin gerekletii sektrdr ve bu miktar son enerji tketiminde %31 paya karlk gelmektedir. Elektrik tketiminde ise sektr % 43 paya sahiptir. lkemizdeki, eski binalarn pek ounda enerji tasarrufu iin yeterli nlemler alnmamtr. Dolays ile sadece at yaltm, ift cam ve szma kayplarnn azaltlmas nlemleri ile salanabilecek nemli boyutta enerji tasarrufu potansiyeli mevcuttur. Yaltm iyiletirmelerinin salayaca tasarruf potansiyellerinin yansra mevcut tm binalarn, soba ve kalorifer gibi stma sistemlerinde iyi iletme ve verimli stma sistemlerinin kullanlmasndan gelebilecek tasarruf potansiyelleri ve ayrca verimli elektrikli cihazlarnn ve aydnlatma sistemlerinin kullanlmasnn getirecei potansiyeller gz nne alnrsa lkemizde bina sektrnde geri kazanlabilecek tasarruf potansiyeli toplam 4.7 Milyon TEP bulmaktadr. Ulam sektrn gz nne aldmzda, bu sektr 8.3 Milyon ton petrol edeeri enerji tketimi ile lkemiz son enerji tketiminin 5 de birinin gerekletii bir sektrdr.
TEP1 : Ton Edeeri Petrol (107 KCal)

lkemizde toplam tamacln byk bir ksm kara ulatrma sistemleri ile yaplmaktadr. Bu durumda karayolu tamacl, ulam sektr enerji tasarrufu almalarnn odak noktasn tekil etmektedir. Toplamda sektrel enerji tketim verileri ele alnarak yaplan detayl analiz ve potansiyel imkanlarnn belirlenmesi almalar ile ortalama olarak sanayi sektrnde ylda 800 milyon dolar olan 3.7 Milyon TEP, bina sektrnde 1.1 milyar dolar olan 4.7 Milyon TEP, ulam sektrnde 206 milyon dolar olan 2.2 Milyon TEP enerji olmak zere toplam yaklak 2.1 Milyar dolar karl olan 10.6 Milyon TEP yllk enerji tasarrufu belirlenmitir. Enerji tasarrufu almalar ile sadece enerji tketimi azalmakla kalmamakta, bunun yannda bakm, onarm, iletme alkanlklar gibi fonksiyonlarn dzenlenmesi, retimde, iletme verimlerinde artlar da salanmaktadr. EVLERMZDE ENERJ TASARRUFU Devlet Planlama Tekilat (DPT) tahminlerine gre 2003 yl itibari ile 599.700 olan toplam konut ihtiyacna karlk, yap kullanma izni alan konut says 1.583.922 dir. Yasa d konut retimini durdurmak gerekir. Yaplan binalarn nemli bir ksm ruhsatsz ve dolaysyla enerji verimlilik standartlarna uygun deildir. Bununla birlikte bina sektrnn enerji verimliliini drmekte ve yksek enerji maliyetleri nedeniyle bireylerin btesi olumsuz etkilenmektedir. hava scakl, sl konforun en nemli parametrelerindendir ve binann enerji tketimini etkiler. Istmada harcanan enerji, bilindii zere, i scaklkla d scaklk arasndaki fark
7

ile artar. Enerji verimlilii asndan sl konforun minimum scaklkla salanmas nemlidir. Konfor artlarnn salanmas iin i ortam scaklnn 22-23C olmas yeterlidir. ortam scaklnn 1C azaltlmas, enerji tketiminde %6 tasarruf salar. Bu nedenle i ortam scaklnn ykseldii durumlarda pencerelerin almas yerine radyatr musluu kslmaldr veya i ortam scakln belli bir deerde tutan termostatik radyatr vanalar kullanlmaldr. Bina d cephesinden olan s kayplarnn azaltlmas, iletme, havalandrma, iklimlendirme; tesisatnn iyiletirilmesi ve otomasyonu kiilerin enerji verimlilii bilincinin ykseltilmesi ile lke enerji dengesine nemli katk salanacak, enerji arz gvenlii salanacak, en az 7-8 milyon TEP civarnda ve 2 milyar dolara yakn tasarruf gerekleecektir. Ayrca sektrde % 31 arlkla tketilen odundan tasarrufla lkemizin orman varl korunacak ve ayn zamanda yanma sonucunda ortaya kan CO2 emisyonlarnn azaltlmas ile hava kirlilii nlenmi olacaktr. Sobalarmz yanma verimi olduka dktr. Ayn ekilde kalorifer kazanlarndaki verimde de, tasarmdan kaynaklanan dklkler tespit edilmitir. Kaloriferli konutlarn, %54nde yakt olarak kmr, %17sinde ise doalgaz kullanlmaktadr. Bu nedenle kmrl kazanlarda enerji verimlilii yksek yeni teknoloji uygulanmalarn tercih edilmelidir. Otomatik kontrol sistemlerinin kullanlmas, stma sisteminin zonlara ayrlmas, uygun kapasitede kazan seilmesi ve brlr ayarlarnn doru
8

yaplmasna zen gsterilmelidir. Merkezi sistem verimliliklerinde nemli artlar salayabilmektedir. Bireysel kombi uygulamalarna zorunlu olmadka uygulamaya girmeyiniz. Pencere ve kaplarnzn hava szdrmazln kontrol ediniz. Hava sznts olabilecek yerleri hava szdrmaz eritlerle kapatnz. Konutunuzun stlmayan apartman holne veya darya alan kaplarnn olabildiince ksa srelerde ak kalmasn salaynz. Souk hava giriinin byk blm kapnn alt blmnden olur. Kap altlarnn yaltmn yapnz.

Kamu binalarmzda at yaltmnn %28 orannda olmakla birlikte, konutlarmzn %10nunda at yaltm bulunmaktadr. Konutlarmz, halen % 88 orannda tek caml, %12 orannda ift cam ve yaltml camldr. atlarnz uygun
9

ekilde yaltnz. klim koullarna gre deiebilen ortalama 5-10 cm arasnda kalnlkta olan cam yn malzeme kullanabilirsiniz. Radyatrlerden tanm ve nm yoluyla kan s radyatrn arkasndaki duvar str. Darya olan s kaybn nlemek iin alminyum folyo kapl s yaltm levhalar yerletiriniz. K aylar pencerelerinizin perdelerini kapal tutunuz. Gndzleri gne direkt olan pencerelerinizin perdelerini ak tutunuz. Pencere erevesi ile duvar arasnda olabilecek scak hava kayplarn yaltnz. Gevek camlarn ereveye birletii yerleri bant veya macunla tkaynz veya bantlaynz. Krk camlar deitiriniz veya bantlaynz. Istlmayan blgelerden geen scak su borularn yaltnz. Kare taban planl olan binalar dikdrtgene gre daha enerji verimli olduunu unutmaynz.
10

BUZDOLABI KULLANICILARINA NERLER

Enerji tketimlerindeki en verimli buzdolab almamz etkileyecek yap Enerji Etiketi ile kurulmutur. Verimliliin snflandrlmas gelimi lkelerin snflandrlmas ile edeer olmaldr. Kullanclara verimi dk buzdolaplar sunulmamaldr. Ayrca servis a bulunmayan satclar tercih etmeyiniz. Buzdolaplar ve dondurucular dier ev aletlerinde olduu gibi periyodik olarak deil gnn 24 saati ve yl boyunca kullanlmaktadr. lk olarak gvenliiniz iin balantnn toprak hatt bulunan prize takl olmasna dikkat ediniz. Kap ii manyetik bantlarnzn yapma yzeyleriyle beraber ayda bir kez temizlenip (sabunlu su yardm ile) kurutularak pudralanmas mrlerini artrr. Yemek ve yiyeceklerin kapakl olmasna dikkat ediniz. Aksi taktirde buzlanmay artrrsnz. Buzdolabna konan svlarn st daima kapatlmaldr. Aksi halde dolam iindeki nem orann arttrr. Bu da komprosrn daha fazla almasna neden olur. Bu da elektrik tketimini artrr. Kullanm srasnda donmu yiyecekler sabahtan karlarak alt blmeye konursa hem orada zlerek soutmaya destek olacak hem de yiyecekte erimi olur. Buzluk diye bilinen dondurucu blmedeki buz kalnl 5-6 mmyi amadan eritilmelidir.
11

 Kap ii manyetik bantlarn kapanmasn salarsanz hem buzlanmay azaltrsnz hem de enerji tasarrufu olur. Buzdolabna scak yiyecek iecek koymaynz. Yemeklerinizi oda scaklnda bekleterek ortam scaklna inmesini salaynz. Buzdolabnn dondurucu veya gvde kapsn ak unutmaynz, hem enerji kaybna hem de yiyecein salkl koullarda saklayamam olursunuz. Direk gne alan yerlere, radyatr ve frn yanlarna buzdolabnz koymaynz. Buzdolabnda nerdiimiz i scakl alt blmede +4, dondurucu blmede ise (18-20) oC dir. Yiyecekleri dondurarak saklamak istiyorsak, iki kapl geni donduruculu olanlar tercih ediniz. No-frost buzdolaplarnn enerji tketimi dier tiplere gre iki kat fazladr. Faturalarnz yarya drebileceinizi unutmaynz. Enerji etiketini dikkatli irdeleyiniz. Enerjiyi verimli kullanmak iin enerji etiketinde verimliliin A en yksek, Gde en dk olduunu unutmaynz. AMAIR MAKNASI KULLANICILARINA NERLER Makine almnda enerji etiketini dikkatli inceleyiniz. lk olarak gvenliiniz iin balantnn toprak hatt bulunan prize takl olmasna dikkat ediniz. nerimiz amarlarmz ok fazla scaklklarda ykamamanzdr. Scakl artrdka renklerinin, basklarnn, lastiklerinin, dokusunun mr azalr.
12

 Ynller en fazla 30 0C , Sentetikler en fazla 40-50 0C , Pamuklular en fazla 40-60 0C aralnda ykamalsnz. Elektrik enerjisini ve su kullanmndaki verimliliini dikkate alarak enerji etiketini inceledikten sonra makinenizi tercih ediniz. nerimiz program saysnn ortalama 12-14 programl olandr. Makinenizi tam kapasitede altrnz. amarnz az kirli ise ekonomide ykanmasna dikkat ediniz. ok kirli ve fazla lekeli amarlarnz nceden slaynz veya otomatik amar makinesinde slatma fonksiyonundan yararlanarak ikinci ykamay ortadan kaldrm olursunuz. Tamburunuzu tka-basa doldurmayn. amarn stne bastrdnzda tambur arasndaki boluk bir kar olmaldr. Deterjann gereinden fazla konulmas ykamay gletirir hatta durulamay bir kez daha yapmanza neden olabilirsiniz. Sk sk atk su filitresinin temizlenmesini unutmaynz. Bozuk para vb. malzemelerin ceplerle makineye girmesini engelleyiniz. Kurutmal makine kullanyorsanz kurutma sresini az tutarak hem amarn mrn artrrsnz, hem de enerji tasarrufu yapm olursunuz.
13

BULAIK MAKNASI KULLANICILARINA NERLER

Makine almnda enerji etiketini dikkatli inceleyiniz. Sepet ve iindeki blmelerin ayarlanabilmesine ve su tama emniyetlerinin olmasna dikkat ediniz. lk olarak gvenliiniz iin balantnn toprak hatt bulunan prize takl olmasna dikkat ediniz. Tuz ve parlatc yklemelerini zamannda yklenmesini dikkat ediniz. Makinanz ilk aldnzda nce bo ykama gerekletiriniz. Makinenizi tam kapasitede altrnz. Bulaklarnz az kirli ise ekonomik programda ykanmasna dikkat ediniz. Deterjann gereinden fazla konulmas ykamay gletirir, bir daha ykamak durumunda kalabilirsiniz. T KULLANICILARINA NERLER tnz alrken enerji etiketini dikkatli inceleyiniz. ebeke suyu kullanmna uygun olan tleri tercih ediniz. lk olarak gvenliiniz iin balantnn toprak hatt bulunan prize takl olmasna dikkat ediniz. ty tekrar tekrar stmak gerekmeyecek ekilde tleme ilemini planlaynz.
14

 Taban yaps izilmeyen bir kaplama (seramik vb.) sahip, kuma zerinde rahat kayan yapda olan tleri tercih ediniz. tlenecek amarlarnz kurutucudan nemli karnz. Termostat ayarn kuma cinslerine gre en dk dzeyde ayarlayn. tnzn fiini iiniz bitmeden birka dakika nce prizden ekin ve iinizi tnn iinde kalan s ile bitiriniz.

OCAK VE FIRIN KULLANICILARINA NERLER

lk olarak gvenliiniz iin balantnn toprak hatt bulunan prize takl olmasna dikkat ediniz. Varsa enerji etiketini aletinizi alrken enerji etiketini dikkatli inceleyiniz. Gvenliiniz iin ocak ve frnnzn evresinde yanc ve tutuabilen perde, rt vb. cisim ve eyalardan hi biri bulunmamaldr. Ayrca mikrodalga frn alrken yaknnda durmaynz Frnn kapan her alnda % 20 orannda bir s kayb olur. Frnda yemek varken kapan piirme sresi sonuna kadar amaynz Piirme ilerinde alt ksm dz tencere ve tava kullannz daha abuk sndn greceksiniz. Byk bir atein stne kk kap konulmamaldr. Yemek yapmnda buharl ve basnl tencerelerinizi tercih ediniz. Bu yolla sadece enerji tasarrufu salamakla kalmayacak yiyeceklerinizde besin deerini korumu olacaksnz.
15

 Elektrikli ev aletlerini, gereksinimlerinizi en az enerji kullanarak karlayacak ekilde kullannz. rnein, ekmeinizi bir elektrikli frnda kzartmak yerine, bir tost makinesinde kzartmakla kata yakn bir enerji tasarrufu salam olursunuz. Hibir zaman ak yayvan bir kapta su stmaynz. Gereksiniminiz kadar su stnz. Ocak ksmnda yemek tamalarnn alt ksmlara szmas nlenmi olan, kolay temizlenip izilmeyecek paslanmayacak yzeye sahip olan rnleri tercih ediniz. Donmu yiyeceklerinizi frnda piirmeden nce zlmesini salaynz. Frnnzda ok gerekli olmadka n stma yapmaynz. Yapacanz n stma 10 dakikay gememelidir. Elektrikli frn ve ocaklarnz pime sresinden birka dakika ncesi kapatabilirsiniz. Tencere ve ocan kendi scaklndan yararlanm olursunuz. ELEKTRK SPRGES, TELEVZYON, RADYO, BLGSAYAR, CD GSTERC, KULLANICILARINA NERLER Elektrik sprgesinin torbas sk sk boaltlmaldr. Eskiyen fralar deitirilmelidir. Televizyonlar, VCRler ve CD gstericileri almadklar zamanda stand-by modunda enerji tketmeye devam ederler. Harcanan bu enerji yaklak olarak aletin kendi enerjisinin % 5i kadardr. Ayrca Stand by konumunda kald srece elektromanyetik kirlilik yaratacaktr.
16

 Televizyonunuz ile aranzdaki uzaklk en az 2 metre olmasna dikkat ediniz. Bilgisayar ekran kullanmaya zen gsteriniz ya da ekran filtresi kullannz. Televizyonunuzu, radyonuzu ve bilgisayarlarnz kullanmadnz srete kapatnz.

CEP TELEFONU KULLANICILARINA NERLER

Cep telefonunu kullanmadnz srece kapal tutunuz. Akken zerinizde bulundurmamaya (kalp zerinde, bel ve gste) dikkat ediniz. Sohbet amal kullanmamaya zen gsteriniz. Kalp pili kullanclar stnde cep telefonunun olumsuz etkisi bulunduu bilinmektedir. 16 ya altnda ocuklar byk risk altndadr. Bu nedenle 16 ya altndaki ocuklara cep telefonu verilmemelidir. Yallarn zorunlu olmadka cep telefonu kullanmamalarna zen gsteriniz.

ARABA KULLANICILARINA NERLER

Enerji tasarrufu bilinci ile araba kullanmak ve iyi araba bakm, yllk benzin ve mazot tketiminde nemli lde tasarruf salayacaktr. Araba kullanmnda yaplan kilometrenin yaklak te biri ie gidip gelme iin yaplr. Bunu ortaklaa yaparsanz enerji tketiminiz byk lde azalacaktr.
17

 Tatile gideceiniz otel veya kamp yerini yaadnz yere yakn seiniz. Yanbanzdaki otel ya da kamp yzlerce kilometre uzaklktaki yer kadar elenceli olabilir. Arabanz yerine tren yada otobs kullanabilirsiniz. Yrmeyi, bisiklete binmeyi ve trmanmann keyfini yeniden kefedin. Hem salk hem de enerji tasarrufu salam olursunuz. 90 Km/saat hz seviyesini gemeyiniz. Hem %20 enerji tasarrufu saplar hem de gven iinde gidersiniz. Yumuak ve hafife hzlann, istenen hza geldiinizde gaza sabit basarak hznz koruyunuz. Dzgn seyredin, durup kalklardan kann; nnzdeki trafiin yavaladn veya krmz grnce ayanz gazdan ekiniz. Araba kullanmadan nce yolculuunuzu planlaynz, ayn miktar yakt ile daha fazla kilometre yapabilirsiniz. Arabanzn bakmn zamannda ve gereini yaparak gerekletiriniz. Arabanz iin nerilen yakt ve uygun ya kullannz. Lastik basncn dzgn olarak kontrol ettiriniz, hava basnc uygun olmayan lastikler yakt sarfiyatn arttrr. Motor filtrelerini temiz tutun, tkal filtreler yakt fazla harcamaktadr.
18

SICAK SU KULLANIMI
Su tasarrufu du balklar ile % 40-60 arasnda su tasarrufu salar, su ama kapama ii bir kolla yaplabilir. Du srasnda isteinize gre suyu ksabilirsiniz. Sznt yapan, damlayan bir musluktan ayda yaklak 900 litre yani 1 m3e yakn su boa akacaktr. Kvetle ykanmak yerine, du almay tercih edebilirsiniz. Su stclarnz esas kullanlacak alana mmkn olduunca yakn takn, bylece borulardaki s kaybn nlemi olursunuz. Buhar ve scak su borularnn yaltlmas enerji tasarrufu salar. LETM VE DAITIM KAYIPLARININ AZALTILMASI Trkiye elektrik sistemindeki iletim ve datm kayplar ortalama olarak bir ylda 800 milyon dolarn stndedir. Ayrca tketiciye sunulan enerjinin kalitesi ve gvenilirlii her gecen gn bozulmaktadr. Datm ebekesindeki kaybn bu denli yksek olmas, ehir ebekelerinin ok eski olmalar nedeniyle talebi karlamada yetersiz kalmalar ve sk sk arzaya gemeleridir. Dzensiz kentleme neticesinde dank birimlerin elektrik ihtiyacnn karlanmas iin zorunlu olarak teknolojinin gerek19

lerine uygun olmayan ebekelerin yaplmas, sistem tasarm ve iletimindeki yanllklara bir noktada artk dur denilmelidir Datm ebekesindeki kaybn bu denli yksek olmas, ebekelerinin zm olarak; l baznda Datm ebekesi Geliim Master Planlar hazrlanmal (stanbul, Ankara ve Konya iin hazrlanmtr), plann tamamland illerde Datm Ynetim Sistemi uygulamaya konulmal ve besleme otomasyonuna geilerek, gelecein akll datm ebekelerinin ilk admlar atlmaldr. Bir ehirde tek bir gerilim seviyesi seilerek, gerilimin birka kere transformasyonundan kaynaklanan kayplarn nne geilmelidir. Transformatrlerdeki kayplar azaltc malzeme ve teknolojilerin kullanlmas gerekmektedir. Enerji tasarrufu salayan Talep Ynetimi Programlarnn uygulanma salanmaldr. Enerji iletim kayplarnn azaltlmas iin; Elektrik enerjisinin orta gerilim ve alak gerilim hatlar ile uzun mesafelere tanmasndan vazgeilmelidir. letim kayplarn en aza indiren reaktif g optimizasyonu yaplmaldr. Sanayi enerji tasarrufu iin; Sanayide birinci ncelik retime verildiinden, enerji tasarrufuna gereken nem ve dikkat verilmemektedir. Zaman zaman ar enerji tketimleri olmaktadr. Enerji tketimleri izlenerek gerekli nlemler alnmaldr.
20

 Enerji tasarrufu konusunda merkezi bir izleme ve denetleme mekanizmasnn oluturulmas, yaplan almalarn etkinliinin arttrlmas asndan gereklidir. VERML AYDINLATMA Aydnlatmada verimli (etkinlik faktr yksek) k kaynaklarnn kullanlmas enerjinin daha verimli kullanmamza neden olur. Ik kaynaklarnn verimli olanlarla deitirilmesi, enerjide nemli bir tasarruf salayacaktr. Verimli ve iyi bir aydnlatma iin; Duvar, tavan ve dekorasyon malzemesinin mmkn olduunca ak renkli seilmesi, Yksek verimli uygun k kayna ve en verimli ekilde kullanan armatrler seilmelidir. effaf abajurlar daha az engeller. Armatrn dzenli bakm yaplmaldr. yi bakm yaplmayan armatr n % 50sini yayar, % 50sini yutar. Odadan ayrlrken lambalar kapatlmaldr. Gn ndan maksimum dzeyde yararlanabilmek iin uygun kontrol sistemlerinin kullannz. Evlerde aydnlatmada tasarruf iin kompakt lambalar nerilebilir. rnein 75 wattlk akkor flamanl lambaya karlk, 15 wattlk bir toplu floresan lamba kullanarak %80 tasarruf salanabilir.
21

 Ofislerde en uygun aydnlatma fluoresan lambalarla yaplabilir. Ofislerde tketilen toplam elektrik enerjisinin % 50sinden fazlas aydnlatmaya harcanmaktadr. 38 mm apl 20 W, 40 W ve 65 Wlk lambalar yerine, 26 mm apl srasyla 18 W, 36 W ve 58 Wlk fluoresan lambalar kullanlmaya sunulmutur. Ofislerde elektronik balastl 58 Wlk fluoresan lambalarn kullanld verimli armatrlerle birlikte otomatik kontrol sistemlerinin de kullanlmas ile %75 lere ulaan enerji tasarrufu salanr. Endstriyel aydnlatmada: Yksek basnl cva buharl lamba yerine, zel metal halide lamba kullanlrsa ayn aydnlk dzeyinde yaklak % 30, yksek basnl cva buharl lamba yerine zel yksek basnl sodyum buharl lamba kullanlrsa ayn aydnlk dzeyinde yaklak % 40 tasarruf salanr. Yol aydnlatmasnda: Yksek basnl cva buharl lamba yerine zel yksek basnl sodyum buharl lamba kullanlrsa ayn aydnlk dzeyinde yaklak % 50, yksek basnl cva buharl lamba yerine yksek basnl sodyum buharl lamba kullanlrsa ayn aydnlk dzeyinde yaklak % 60 tasarruf salanr. Bahe ve evre aydnlatmasnda ise yksek basnl cva buharl lamba yerine, alak basnl sodyum buharl lamba tercih edilirse, ayn aydnlk dzeyinde yaklak % 70 enerji tasarrufu elde edilebilir.

22

KK LETMELERDE TASARRUF N NERLER

Basit iletme nlemleri alnarak enerji tketiminde verimin arttrlmas her zaman mmkndr. Elektrik faturalarnn izlenmesiyle ie balayabilirsiniz. Bir anlamda enerji ynetimi programna balatm olursunuz ki dzenli olarak deerlerin tablolamas veya grafiklemesi ar tketimlerin hemen fark edilmesini salayacaktr. Kullanlmayan elektrikli aygtlar kapatlmaldr. Bunlara rnek olarak fanlar, lambalar, kompresrler gsterilebilir. Elektrik sistemine ait bir bakm program oluturulmaldr. Elektrikli aygtlar periyodik olarak bakma alnmaldr. Personelin enerji tasarrufu konusunda bilinlendirilmesi iin bir enerji ynetimi program balatlmaldr. letmedeki pik talep deerini drmek iin yeni bir alma program yaplmaldr. Basit iletme nlemlerin yansra, elektrik tketen aygtlar verimli olanlar ile deitirilebilir veya tasarrufa katk salayacak ek ekipmanlarla donatlabilir. Tketimi daha iyi izlemek iin lme ve kontrol aygtlarnn eklenmesiyle elektrik enerjisinde tasarruf iin yeni olanaklar salanr.

KALTEL ELEKTRK ENERJS

Kaliteli elektrik enerjisi program d kesintiler olmakszn, srekli var olan, frekans ve gerilim dzeyi kabul edilebilir snrlar iinde olan enerjidir. Tketicilerin kulland enerjinin
23

frekans, lkenin her yannda 50 Hz, voltaj da anma gerilimine gre; alak gerilimde 220- 380 V, orta gerilimde 6.3, 10.5, 15.8, 31.5, 34.5 kV, yksek gerilimde 154 ve 380 kVdur. Enerji kullanclarnn en ok ikayetleri enerjinin srekli olmay, gerilim ve frekans deiimidir. Santrallerde retilen enerjinin tketim noktalarna kadar gelmesi ve tketilmesi zaman bakmndan annda olmakla birlikte, bir ok iletim hatlar, ok sayda trafolar, generatrler, kapasitr ve alt tehizatnn grev yapmas ile olur. te bu ok sayda tehizatn yer ald ebekeye enterkonnekte sistem diyoruz. Bu ebeke lkemizin her yerini bir a gibi sarm ve tm tketicilerin gereksinim duyduu elektrik enerjisini salamaktadr. lgili irketlerin tamam, iletmeci olarak, enterkonnekte sistem ierisinde birbirine bal ve birbirine kar sorumludurlar. Birinin sorumluluk alanndaki sorun mutlaka dierini etkilemektedir. Bu irketlerin tamamnn grevi tketiciye kesintisiz kaliteli elektrik enerjisi vermektir.

ENERJDE TKETC HAKLARI

zelletirme sonucunda sosyal ve ulusal ynden topluma ve bireye kar daha duyarsz bir zel tekel kmas beklenmektedir. Bunun sonucunda ise piyasadaki hakim gler karsnda, tketiciler tek tek zayf ve gsz kalacaklardr. Bu nedenle piyasa glerinin aldatc, yanltc ve istismar edici uygulamalarna kar tketicilerin kendilerini tek balarna koruyabilmeleri ve haklarn alabilmeleri olanakszdr. Tketiciyi koruma ile ilgili temel tketici haklarna baktmzda unlar grrz;
24

 Tketicinin elektrii kaliteli olarak kullanma hakk vardr. Varolan standartlarn dnda verilecek elektrik kabul edilemez. Standartlarn dna kld anda tketicilerin can ve mal kayplar oluacaktr. Elektriin dzenli, srekli verilebilmesi iin gerekli planlama, yatrm ve bakmn zamannda yaplmas ile olur. Rekabet koullar birden ok alc ve satc olma kouluna baldr. Serbest olarak fiyat tespit edilirse, zelleme ile oluacak tekelleme sonucunda, tketici korumasz kalacaktr. Tketici kendi szlemesinden imtiyaz szlemesine (veya lisans szlemesine) kadar bilgi edinme hakk vardr. Tketiciler rgtleri aracl ile, kendilerini ilgilendiren konularda karar alnrken karar srelerine katlma hakk olmaldr. Elektrik enerjisinde etkinlik lke genelinde her yerde ihtiya duyulduunda elektriin ayn kalitede ve yeterli miktarda olmas anlamna gelmektedir. Elektrik enerjisinde verimlilik kavram salt bir kar/zarar esasna deil, lkemizin gelimilik ltlerini de iinde sosyal etkilerini de dikkate alan bir deerlendirme yaplmas anlamna gelmektedir. Bu adan elektrik enerjisi maliyeti doru hesaplanmal ve hizmetin kaliteli ve srekli klabilecek bir fiyat politikas benimsenmelidir. Enerji sektr uzun vadeli, merkezi ve stratejik bir planlama gerektiren bir yapdadr. Elektrik enerjisi depo edilemezlii nedeni ile retildii anda tketilmek zorundadr. Bu yzden
25

elektrik enerjisi sektr, retim srecinden datm srecine kadar bir sreklilik ve btnlk gstermeli, retim- iletim ve datm tesislerinin bir btn halinde dnlp planlanmas, yatrmlarn herbiri dierine paralel yrtlp zamannda bitirilmesi gerekmektedir. Buradan aka anlalaca zere sektr yaps merkezi planlamay ve doal bir tekeli zorunlu klmaktadr. Bu yapya ramen srekli zelletirme gndemde tutulmaktadr. Burada zelletirme ile ilgili sorun tamamen ideolojik bir karardr. okuluslu sermayenin ideolojik yansmalar, kamu sektrlerini de etki altna alp karar veren konuma gelmilerdir. Kamu kurulularn elden karmak iin, nce o kurumu ekonomik ve idari adan kmaza srklemektedirler . Kurumun kaynaklar kesilir, yatrmlar durma noktasna getirilir ve tketici canndan bezdirilir. Kamu iletmelerine kar artan yaknmalar zelleme lehine bir kamuoyu oluturulur. zelletirme ncesi, yatrm gerektiren ve kar getiren blmler birbirinden ayrlr. zelletirme, ayn zaman da zellikle azgelimi lkelerde byk boyutlu yolsuzluklara ve rantlara yol amtr. Bu konuda verilebilecek saysz rnek vardr. zelletirme sonucunda sosyal ve ulusal ynden topluma kar daha duyarsz bir zel tekel kmas kanlmaz olacaktr. Kamu yararnn ortadan kaldrlmas ve hizmet kalitesinde oluacak dklk bir ok sorunu da birlikte getirecektir. Trkiyenin uzun erimde enerji planlamas yapmas, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar ile eitlendirecei zkaynaklarn deerlendirmesi gerekmektedir. z kaynaklar asndan potansiyelimiz; hidrolik, kmr, rzgar, jeotermal, gne ve dier yenilenebilir kaynaklar dik26

kate alndnda, kurulu g potansiyelimiz 115.000-120.000 MW ya da bir baka ifade ile retim potansiyelimiz 482 - 569 milyar kwh bulmaktadr. Grlecei zere zkaynaklarmz asndan 2030 ylnda dahi talebi karlayacak potansiyel mevcuttur. Yeter ki enerji planlamasn yapalm, yeter ki bu potansiyeli kullanmasn bilelim. Ayrca yine tahminlerimize gre 2030 ylnda kii bana elektrik tketimimiz 3880 kWh olacaktr. Bugn AB ortalamas 4000 kWh/kiidir. 2030da bugnk AB ortalamalarn yakalayabileceimiz gzkmektedir. Bu arada, lke zkaynaklarmz kullanlmazken, nkleer santral yapma karar alnmaktadr. Nkleer enerjinin; sonlu, finansman-yatrm-iletim-skm maliyetleri asndan en pahal, ekolojik dengeyi bozmas nedeniyle ve retim gvenirlii (kaza ve risk) asndan da en sorunlu ve tehlikeli olduu bilinmektedir. Dnyada pek ok lke nkleer enerjiyi terk etmektedir. Almanya, sve, Belika, spanya, Hollanda gibi lkeler tarih vererek ya santrallar kapatm ya da mr dolanlarn yerine yenisini sipari etmeyeceini belirtmitir. Neden, bata ABD ve AB lkeleri olmak zere dnya nkleer enerjiden kayor? Dnya nkleer enerjiden kayor; zira nkleer atklar bu lkeler iin tam bir ba belasdr. ABD ve AB lkeleri atklar iin milyarlarca dolar/euro harcamaktadr. Bu konuda ya kendi insann zehirlemekte ve insan ile sorun yaamakta ya da gayri-ahlaki bir tavrla atklar iin bata Hindistan olmak zere az gelimi ve gelimekte olan lkeleri nkleer plk olarak semektedirler. Trkiye de bu lkelerden biri olarak seilmek istenmektedir. Karadenizde ortaya kan
27

zehirli atk dolu talyan varillerinden hala kurtulamadmz unutulmamaldr. Trkiyenin nkleer enerjiye ihtiyac yoktur. Bu tamamen nkleer lobilerin daralan pazarlarna yer amak ve atklarna p deposu aramak ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Ksaca; Trkiyeyi yeni facialara srklemeye ve nkleer santral lobilerinin pazar-pl yapmaya kimsenin hakk yoktur. Sonu olarak; tketicilerin ekonomik, sosyal politika ve uygulamalarda sz sahibi, temsil edilme ve karar alma hakknn varolmas gerekir. Bugn uluslararas tahkim ile tketicilerin veya temsil ettikleri dernek, kurulu vb, lkemizde dava ama hakk ellerinden alnm durumdadr. Ksaca tketiciler korumasz kalmtr. Sorunlarn yaanmadan nlemlerinin alnmas gerekmektedir.

Sonu:
Elektrik leri Ett daresi (EE) Genel Mdrl al-

malarna gre, ok az bir masraf ile lkemizde ylda 2.1 milyar dolar enerji tasarrufu yapmak olanakldr. Bu rakam bir nkleer santral maliyeti kadardr.
Enerjisinin %60n ithal etmek zorunda olan ve enerjisini

etkin ve verimli kullanamayan lkemizde enerji tasarrufu yaamsal bir olaydr.

Enerji tasarrufu, evre dostu yeni bir enerji kaynadr. En

ucuz, en temiz ve bar enerji, tasarruf edilen enerjidir.

Enerjiyi etkin, verimli kullanan projeler desteklenmeli;

Binalarda s yaltm kurallar standard olan TS 825 uygulamas ciddi bir biimde izlenmeli; enerji tasarrufu, projelerde aranlan temel llerden biri olmaldr.
28

 Enerji tasarrufu; i gcmzde, retimde, konforumuzda

ve herhangi bir azalma olmadan enerjiyi etkin ve verimli kullanmak, israf etmemektir.
Enerji tasarrufu, enerjinin akllca kullanm ile kayplarn

en aza indirilmesi, ayn enerji ile daha ok i yaplmas veya ayn i iin daha az enerji kullanm anlamn tamaldr.
Enerji tasarrufu, iki ampulden birini sndrerek yaplan

ksnt deil, ihtiyalar ve konfor artlar iinde, fazladan tketilen enerjinin tasarruf edilmesi anlamn tamaldr.
Enerji tasarrufu haftas, ylda bir kutlanacak hafta olmaktan

karlmal, yaam biimi haline getirilmelidir.

Enerji tasarrufu, Bu dnya bize atalarmzdan miras kal-

mad, biz onu ocuklarmzdan dn aldk zdeyii erevesinde deerlendirilmelidir.

ENERJ YAAMDIR, BOA HARCAMA!

29

UNUTMAYIN ! Sizinde yapabileceiniz eyler var. Basit enerji tasarrufu nlemleri ile Aile btenize lke ekonomisine lkenin enerji bamllnn azaltlmasna evre ve hava kirliliinin nlenmesine Dnya fosil yaktlarnn korunmasna, Kresel snmann denetlenmesine katkda bulunabilirsiniz.

Yararlanlan Kaynaklar: 1.TMMOB ve Odalarnn konuya ilikin muhtelif yaynlar 2.Elektrik leri Ett daresi (EE)nin konuya ilikin muhtelif yaynlar. 3. Enerjide tutumluluk ve verimlilik Temiz Enerji Vakf Yaynlar, 2001 Kasm, Ankara

30

31

32