MEVCUT BETONARME YAPILARDA BETON DAYANIMININ BELRLENMES Ali ERGN1, Gkhan KRKL1 ali_ergun@hotmail.

com z: Deprem ncesi veya sonras mevcut betonarme yaplarn gvenliinin belirlenmesinde nemli aamalardan birisi de beton dayanmnn saptanmasdr. Beton dayanmnn belirlenmesinde tahribatl ve tahribatsz olmak zere iki yaklam vardr. Zamann, gayretin ve masrafn hedeflenen ama dorultusunda boa harcanmamas iin yaplacak deneylerin iyi planlanmas gereklidir. Bundan dolay incelenecek yaplarn beton kalitesinin belirlenmesinde kendi iinde eksikler bulunan yaklamlar doru ekilde sentezleyerek geree en yakn dayanmn belirlenmesinde en az zaman kullanarak, en dk tahribat yapya vererek ve en ekonomik ekilde sonuca gitmek gereklidir. Bu yazda beton belirlenmesinde kullanlan yntemler incelenerek, birbirleriyle dayanmnn karlatrlmas yaplm ve mevcut betonarme yaplarda hesapta alnmas gereken betonun karakteristik ve hesap dayanm rneklerle belirlenmeye allmtr. Anahtar Kelimeler: Mevcut Betonarme Yaplar, Beton Dayanm, Tahribatl Yntem, Tahribatsz Yntem Giri Mevcut betonarme yaplarda beton dayanmnn belirlenmesi ihtiyac, beton dkm srasnda kalite denetiminin yaplmam olmas, taze betondan alnan standart numune dayanmlarnn proje dayanmlarndan dk olmas, standart numune dayanmlar ile bizzat yapda bulunan beton dayanmlarnn uygulama hatalar ve/veya ortam koullar nedeniyle farkl olaca endiesi, yap gvenliini tehlikeye drebilecek bir takm hasarlarn meydana gelmi olmas, yapnn kullanm amacnn deitirilmesi ve/veya ilave kat klmas, yap beton dayanmnn, yangn, deprem gibi nedenlerle azalm olmas kukusu olarak ortaya kar (Durmu, 1996). Mevcut betonarme yaplarn gvenliinin hesaplanmas sonucu, mevcut yapnn olduu gibi kullanlmas, onarlmas, glendirilmesi, yada yklarak kaldrlmas ve yeniden yaplmasna karar verilebilir. Kararn mhendislik amalar bakmndan anlaml ve yararl olabilmesi iin yap zerinde yerinde ve laboratuarda kurallarna uygun olarak yaplm gzlem, inceleme, lme ve deerlendirme sonularna dayandrlmas gerekir. Bu deneylerin en nemlisi olarak nitelendirilen mevcut betonun basn dayanmdr. Kullanlan Yntem Yerinde beton dayanmnn belirlenmesi iin yaplan deneyler, tahribatl ve tahribatsz yntemler olmak zere ikiye ayrlr. 1.Tahribatsz Yntem Tahribatsz deneyler, bir malzemenin gelecekte faydalln etkilemeyecek teknolojilerle inceleyerek, betonun yerinde deerlendirilmesi, zararn mertebesinin belirlenmesi, nitelik gvencesi, fiziksel zellikler olan younluk, elastisite modl, dayanm ve skln belirlenmesinde kullanlr (Tikalsky, 2004). Bu yntem ierisinde yer alan balca deneyler; sertlik ve iz lm deneyleri, ekip karma deneyi, penetrasyon deneyi, rezonans frekans teknii, mekanik ses dalga hz teknii ve ultra ses hz deneyleridir. 1.1 Sertlik Deneyleri (z lme ve Beton ekici) Bu deneyler esas itibariyle metal sertliklerinin llmesinde kullanlan yntemlerin betona uyarlanmas sonucu gelitirilmi deneylerdir. Bunlar iz lme ve srama teknikleridir. z lme tekniinde darbe yk uygulanan elik bir bilyenin beton yzeyinde brakt izin ap llmekte ve beton dayanm, dayanm - iz ap arasndaki ampirik bant yardmyla belirlemektir (Durmu, 1996). Srama teknii, Shore srama tekniine dayanmaktadr. Buradaki mantk bir cisim ne kadar sertse dayanm da o kadar yksektir eklinde aklanabilir. Schmidt ekici ad da verilen beton ekici yalnz gzeneksiz betonlar iin
1

Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap retmenli Blm

817

uygundur. lm yaplacak yzey temiz, dz ve kuru bir sath olmaldr. Bunun iin beton yzeyi boya, ya, toz gibi maddelerden arndrlarak dzgn bir hale getirilmelidir. Temizleme ilemi eki ile birlikte verilen zmpara ta ile yaplabilir. Hibir ekilde sva zerinden lm alnmamaldr (lhan, 2000). Her bir rnek yzeyden en az 9 en fazla 25 okuma alnmaldr. 300 mm x 300 mmyi gemeyen bir alan zerinde 20 mm 50 mmlik karelajlar yaplmal, bunlarn kesitii yerler okuma noktalar olarak alnmaldr (TSE, 1978). Ayrca kenarlara 40-50 mmden fazla yaklalmamaldr. Schmidt ekici uygulamas aadaki ekilde yaplr: - Zmpara ta ile yzey temizlenir, - Hafife basn uygulayarak darbe ubuu serbest braklr, - Beton ekici test yzeyine dik bir ekilde yerletirilir, - Darbe tetikleninceye kadar eki ile test yzeyine yavaa bastrlr, - Tetiklenmeden sonra alt tarafta bulunan dmeye basarak darbe ubuu kilitlenir, - Gstergeden geri tepme says R okunur, - Her test yzeyi iin 10 ayr okuma yaplncaya kadar yukardaki ilemler tekrarlanr (ekil 1). Okuma yaptktan sonra en byk ve en kk deerler ihmal edilerek kalan okumalarn aritmetik ortalamas alnr. Bylece o test yzeyini temsil eden ortalama bir R deeri elde edilmi olunur. Bulunan R deeri o test yzeyini temsil eden dnm erisinde yerine konularak R deerine karlk gelen beton basn dayanm bulunur.

ekil 1. Schmidt (Beton) ekici Kullanm Burada unutulmamas gereken; bulduunuz beton dayanmnn, dnm erinizin hazrlanmasnda kullanlan rnek betonun, test edilecek betonu temsil ettii doru olacadr. Aksi halde %60-%70lere kadar varabilecek hatalar yaplabilir (lhan, 2000) 1.2 ekip karma Yntemi Deneyi ekip karma ynteminde yapdan veya beton numunesinden genilemi ba ile yerine konmu metali ekmek iin gereken son yk llr. Beton yzeyine kar oluan, kriko ile uygulanan ekme yk, reaksiyon halkasna doru ve ortak merkezli yerletirilir. Yerletirilen para ekildiinde dzgn yzeyli oluur. Reaksiyon halkasnn ap d2 konik ksmn en byk apn, d1 ise yerletirilen kafann apn verir. Gmme derinlii ve balk ap eit olmak zorunda olmas istenirken bu boyutlarn byklkleri ile ilgili bir zorunluluk yoktur (ekil 2). Reaksiyon halkasnn i ap ierideki balk apnn 2,0 2,4 kat arasnda olabilir. Bu da reaksiyon halkalarnn arasnda kalan mesafe ile ierdeki baln ap arasnda beliren kesin koniin i as 54 ile 70 derece arasnda olabilecei anlalr. Benzer geometri yerinde deney sonularn kullanmak iin gelitirilecek olan korelasyon bantsnda da kullanlmaldr (ekil 2). Bu deneyde betona gerilme analizine izin veren statik ykleme uygulanr. Sonlu elemanlar yntemi kullanlarak, beton krldnda ve herhangi bir krk gelimeden nceki gerilmeler hesaplanabilir (Akay, 2000).

818

ekil 2. ekip karma Cihaz ve ekip karma Deneyinin ematik Gsterimi 1.3 Penetrasyon Deneyi Bu teknik, betonun iine giren sertlemi elik bir rotu tetikleyen zel dizayn edilmi bir tabancann kullanlmasn ierir. Bu elik ubuun girme miktar beton dayanm iin ayrc bir zellik olmaktadr (ekil 3). ubuun beton eki pistonuna gre daha fazla enerji ile etki etmesinden baka beton eki deneyi ile ayn yntem olduu dnlr. Penetrasyon deneyinin teorik analizleri beton eki deneyine gre daha karktr.

ekil 3. Penetrasyon Tabancas 1.4 Rezorans Frekans Teknii Deneyi Bu teknik numunenin rezonans frekansnn belirlenmesi esasna dayanmaktadr. Srekli oluan yapay titreimler yardmyla malzemenin rezonans frekans belirlenmekte ve llen rezonans frekansna bal olarak verilen bantlar yardmyla betonun dinamik elastisite modl ve poisson oran hesaplanabilmekte daha sonra gelitirilmi eitli dinamik elastisite modl dayanm ilikisiyle beton dayanm tahmin edilmektedir. 1.5 Mekanik Ses Dalga Hz Teknii Deneyi Bu teknik; tek bir eki darbesi yada tekrarl darbeler ile oluturulan ses dalgalarnn beton iinden gei sresinin llmesi esasna dayanmaktadr. llen gei sreleri yolun uzunluuna dier bir deyile alc ile verici arasndaki mesafeye bal olarak gei hzna evrilerek bu hzla dayanm arasnda kurulan, korelasyonla elde edilen ampirik bantdan beton dayanmnn tahminine allmaktadr (Durmu, 1996) 1.6 Ultrases Hz Teknii Deneyi Ultrases hz yntemi beton elemana doru gnderilen vibrasyonel enerjinin hznn llmesinden ibarettir. Pulser ksa aralkl yksek voltajl sinyalleri verici rezonans frekans titretirmesi iin gnderir. Elektriksel itki baladnda elektronik saat alr. Verici vibrasyonlar viskoz sv balklaryla betonun iine iletir (ekil 4). Vibrasyonel dalga eleman ierisinde ilerleyerek beton yzeyinin dier ucunda bulunan alcya ular. Dalga alc kafa tarafndan alglandnda elektronik saat kapanr ve ulama sresi tespit edilir. Verici ve alc arasndaki direk mesafe ulama sresine blndnde beton iindeki ultrases hz elde edilmi olur (Akay, 2000).

819

ekil 4. Ultrases Cihaz Betonun ierisinden geen sesst dalgasnn hz ile beton dayanm arasnda dorudan bir iliki yoktur. Ancak, sesst dalgann hz ile betonun younluu arasnda belirli bir iliki bulunmaktadr. Younluu az olan bir betonda, yani ierisinde daha ok boluk bulunan bir betonda, sesst dalgann betonun bir yzeyinden dierine ulaabilme sresi daha uzundur. Bir baka deyile, betonun ierisindeki boluk miktar arttka, sesst dalgann hz daha az olmaktadr. Bilindii gibi, betonun younluu ile basn dayanm arasnda belirli bir iliki bulunmaktadr. Younluu yksek olan betonlarn basn dayanmlar da genellikle yksek olur. Su/imento oran yksek olan betonlar daha ok kapiler boluk ierdiinden, bu betonlarn younluu ve basnlar da yksek deildir (Erdoan, 2003). Grld gibi hasarsz deney yntemleriyle yaplan lmlerde, betonun sahip olduu yzey sertlii, elastiklik, younluk gibi baz zelliklerden yararlanlarak saysal deerler elde edilmektedir. Bu saysal deerler ile standart deney yntemi uygulanarak elde edilecek olan beton basn dayanm arasndaki iliki kullanlarak betonun basn dayanm yaklak olarak belirlenmektedir (Erdoan, 2003). Tahribatsz yntemlerden hangisi kullanlrsa kullanlsn elde edilen sonular sadece fikir sahibi olmamz salayacaktr. Referans almamz gereken deerler olmadktan sonra tahribatsz yntemlerle elde edilen deerler sonu belirtmemiz ve karar vermemiz iin yeterli olmayacaktr. Dolaysyla salkl sonular elde etmek iin tahribatl yntemlere de ihtiya duyulacaktr. 2.Tahribatl Yntemler Tahribatl yntemler uyguland yap ksmnda tamir edilmesi gereken tahribatlar oluturan testlerdir. Bu yntem ile beton basn dayanmn dorudan elde etmek ve eitli parametreler dikkate alnarak standart numune dayanmna evirmek mmkndr. Tahribatl deneyler doru uygulanmadnda yap taycsn ciddi anlamda tehlikeye sokabilirler. Bu yntemler iinde yer alan deneyler; gml numune kullanma deneyi ve karot alma deneyleridir. 2.1 Gml Numune Kullanma Deneyi Deme betonlarnn basn dayanmlarn renmek amac ile uygulanan bir yntemdir. Beton dklmeden nce deme kalb iine silindir numune kalplar yerletirilir ve betonun dkm esnasnda numunede dolar, bu test yntemindeki ama beton ile ayn termal gemie sahip numunelerle almaktr. Bu yntemin karot alma yntemine gre fark, delme yada kesmenin dayanma etkime ihtimalinin ortadan kalkm olmasdr. Bu silindir numunelerin boy/ap oran 2den kk olduu zaman llen basn dayanmlar dzeltme faktrleri ile dzenlenir (Durmu, 1996) (Akay, 2000). 2.2 Karot Numune Alma Yntemi Deneyi Mevcut bir betonun karakteristik basn dayanmnn tespiti, en gereki olarak, betondan karot numunesi alnp bu numunenin serbest basn deneyine tabi tutulmasyla yaplabilmektedir. Ancak karot numunesi alm mevcut yapy tahrip ettiinden en son tercih edilmesi gereken ve mutlaka ehil kiiler tarafndan yaplmas gereken bir yntemdir (lhan, 2003) (ekil 5). Bunun yannda yapdan alnan bu karot numunesi ile betona ait younluk, su emme, alkaliagrega reaktivitesi, ekme dayanm ve benzeri bilgilerde elde edilebilir (Akay, 2000). Karot alm ileminde baz hususlar nemlidir. Karot alnacak yer konusunda baktmzda tayc elemann tama gc belirlemek amalanyorsa en byk kesit ortalamas ve en dk dayanm beklenen yerler tercih edilmelidir. Karot alnrken elemann en ok zorlanan blgesinden karot alnmamaldr (Akay, 2000). Beton dayanmnn eleman
820

ykseklii boyunca deitii ve alt yze yakn beton dayanmnn ste yakn olannkinden daha byk olduu ve aradaki farkn %20ye vard belirtilmektedir. Ayrca karot alnan yn ile beton dkm ayn dorultuda olmamaldr; nk beton dkm dorultusunda basn dayanm yaklak olarak %10 orannda daha yksek olduu iddia edilmektedir (Durmu, 1996). Karot boyutlarn karakterize eden byklk narinlik orandr. Bu oran ykseklik/ap ile bulunur ve oran 1 ile 2 arasnda deiir. Trk standartlarnda kullanlan karotlarn ap 150 mm ile 50 mm arasnda deimektedir. Bu aplar arasndaki seim, karot apnn beton iindeki en byk agrega tane byklne oran ile yaplr, bu oran 3:1 civarndadr (Arolu, 1998) (TSE 1992).

ekil 5. Karot Alma lemi lm yerlerinin says (n), TS 500de ngrlen ekilde, nitelik kontrol iin gerekli olan deney numunesi saysna (N) baldr. N says, her 50 m3 lk beton imalatndan alnmas gereken numune says olup en az 3 adettir. Bir yapnn 50 m3 den daha az beton ihtiva eden her kat iin ise say yine en az 3 adettir. Bu say (N), BS 25den daha yksek mukavemetli betonlar iin iki katna (6 adet) karlmaldr (TSE 1992). ncelediimiz tahribatl ve tahribatsz yntemlerden lkemizde en ok beton ekici, ultrases ve sertlemi betondan karot numune alma yntemi kullanlmaktadr. Bu yntemler arasnda kullanm ve verilerin doruluu acndan farkllklar mevcuttur. Bu farkllklar gz nnde tutarak deiik deneyler arasnda balantlar kurup yapda beton zelliklerini tam olarak renmeye allr. Beton basn dayanmnn tayininde yerinde yntemlerin karlatrmas tablo 1de olduu gibidir. Tablo 1. Deney Yntemlerinin Karlatrlmas (Akay 2000) (zkul 2000) Deney Tipi Gvenilirlik Uygulama Doruluk Kolayl Zayf ok yi-yi Zayf-yi Beton ekici yi yi yi ekip karma yi yi yi Penetrasyon Zayf-yi Zayf Zayf-yi Ultrases yi ok yi yi Gml Numune yi Zayf yi Karot Numune Ekonomiklik ok yi Zayf-yi Zayf-yi Zayf-yi Zayf-yi Zayf

2.3 Yerinde Betonda Dayanmn Dalm Yapdaki beton dayanmlarnda farkllklar beklenebilir. Dayanmdaki dalm malzeme zelliklerinin deimesinden kaynaklanabilecei gibi yerletirme sktrma ve kr koullarnn deiken olmasndan da ileri gelebilir. te yandan ayn elemanda ykseklie bal olarak farkl dayanmlar elde edilebilir. Taze beton dkldnde iki olay gerekleebilir: birincisi beton iindeki su ykselir, ikincisi beton iindeki agregalar oturma yapar. Alt ve st blgeler arasndaki dayanm farkll en dk perde duvarlarda gzlenirken, onu kiriler izler. Kolon ve demelerde ise en st 1/4lk blgede dayanm d elde edilir (zkul, 2000).

821

3 Deneylerin Deerlendirilmesi 3.1 Karot Numunelerinin Deerlendirilmesi Karot basn deneylerinin sonularndan yararlanlarak yerinde beton snfnn standart kp dayanm cinsinden belirlenmesi ve kalite denetiminin yaplabilmesi iin karot deneyleri zerinden narinlik (ykseklik/ap), kesme dorultusu, rselenme, ayrmadan kaynaklanan azaltma faktr, donat etkisi ve kr koullar ile ilgili dzeltmelere gereksinim vardr. Bu dzeltmeler Concrete Socrety 1998e gre aada verilmitir. Narinlik Etkisi (K): Karot ykseklii / ap oran (l/d) basn dayanm zerinde etkilidir. Bu orann artmas basn dayanmnda azaltma gsterir. Standart 150 mmlik kp numune ile silindir karot numunesi arasnda narinlik etkisi; 2 (1) K = 1 1,5 + (1)deki dzeltme faktr ile dikkate alnr. = l / d yksekliin apa orandr. rselenme Faktr (K): Yap elemanlarndan karot alnmas durumunda betonu meydana getiren malzemelerde ayrma ihtimali sz konusu olacandan bu durum rselenme faktr ile dzeltilmesi gerekir. K = 1,06 (2) Ayrma Nedeniyle Dayanm Azaltma Faktr (KS): standart silindirde segregasyon (ayrma) nedeniyle dayanm azaltma faktr; 1 KS = alnr. (3) 1,15

Kp / Silindir Dnm Katsays (Kf): Silindirik karot numuneden kp numuneye gei iin boyut etkisini dikkate almak iin; K f = 1,25 katsays alnr. (4) Karotun Kesme Dorultusu Dzeltme Faktr (Kdog): Beton dkm dorultusu bakmndan katmanlamaya bal olarak ayn numune zerinde dey dorultuda alnm numune ile yatay dorultuda alnm numune arasnda farkllklar vardr. Bu farkllk yaklak %8 mertebesindedir. Kdog= 1,00 Beton dkm dorultusunda (dey alnm) Kdog= 1,08 Beton dkm dorultusuna dik (yatay alnm) Donat Etkisi (Kdo): Alnan karot numune ierisinde donat bulunmas durumunda basn dayanmndaki azalma; d h K do = 1,0 + 1,5 r d c l donat dzeltme faktr ile arplarak bulunur. dr: Donat ap dc: Karot ap h: Donatnn karotun en yakn yzeyine uzakl l: Karot ykseklii Kr Koullar: antiye koullarnda retilen ve kr edilen betonlarn yerinde dayanmlar ile laboratuar koullarnda retilen ve kr edilen beton numuneler arasnda dayanm fark %77 mertebesindedir. Olabilecek tm olumsuzluklar dikkate alnarak karot numunesinin 150 mm kp dayanm cinsinden betonun yerinde dayanm; (6) f y, kp = K .K .K S .K f .K dog .K do .f ifadesi ile hesaplanr. Yukarda belirtilen dzeltmeler (6) ifadesinde yerine konularak dey alnm karot numuneler iin; 2,3 K do f (7) f y, kp = 1 1,5 + 2,5 K do f (8) yatay alnm karot numuneler iin; f y, kp = 1 1,5 +
822

(5)

f : narinliine sahip karotun basn dayanm yerinde beton dayanm bulunan bir numune ile standart laboratuar koullarnda retilen kp numunenin retim ve kr koullarna bal olarak potansiyel kp dayanmlarna gei iin fy,kp deeri 0,77 katsaysna blnerek potansiyel kp dayanm fp,kp hesaplanr. Dey alnm karot numunenin potansiyel kp dayanm; 3 K do f (9) f p, kp = 1 1,5 + 3,25 K do f (10) Yatay alnm karot numunenin potansiyel kp dayanm; f p, kp = 1 1,5 + ile hesaplanr.

3.1.2 Yerinde Dayanmn Deerlendirilmesi Hesaplanan yerinde kp dayanm deerinde anomali gsteren deerler ayrlarak hesaplanan yerinde kp dayanm deerlerine ait snrlar; 0,12 f y, kp, st = f y, kp + f y, kp (11) n 0,12 f y, kp, alt = f y, kp f y, kp (12) n

ile ifade edilir. Burada f y, kp yerinde kp dayanm deerlerinin aritmetik ortalamasdr.

f y, kp =
i =1

(f y, kp )i
n

n n: anomali gsteren karot deerlerinin dnda kalan karot says. Yerinde karakteristik dayanm; f y, kr = f y, kp, alt z (z, %5 risk iin 1,64; %10 risk iin 1,28)

(13)

(14)

: yerinde dayanm deerlerinde hesaplanan standart sapma

Yerinde dayanm bykl bakmndan deerlendirme f y, kr
f y, kr < ise beton ret edilir. m f proje : proje beton dayanm
m : beton malzeme katsays (1,5) f proje m

ise yerinde dayanm ynnde beton kabul edilir.

f proje

3.1.3 Potansiyel Dayanm Bykl Bakmndan Deerlendirme f p, kp, alt > f proje (Beton kabul edilir)

0,74f proje < f p, kp, alt < f proje

f p, kp, alt < 0,74f proje

(Beton pheli) (Beton ret edilir) (Arolu, 1998).

TS 10465de belirtilen iki yntemden biri olan istatistiksel olmayan ynteme gre karot sonularnn ykntsz deney sonularnn says olarak yeterli olmamas durumunda kullanlmas nerilmektedir. Her snf beton iin bir seri dayanm tanmlanmtr: Seri dayanm = Edeer kp dayanm + 3 N/mm2 Ortalama dayanm > 0,85 seri dayanm ve dayanmlarn en kk deeri > 0,85 edeer kp dayanm koullarn salamaldr.
3.2 Schmidt Beton ekici Sonularnn Deerlendirilmesi Her noktada gerekli vurular yaplarak yatay = 0, dey aa doru = -90 ve yukar doru = +90 uygulama as ile okunan Schmidt saylar, 0 uygulama asna retici tarafndan verilen izelgedeki deerlerden yararlanarak dntrlr. Bu dntrmeyle btn okumalarn, laboratuarda basma deneyi yaplrken de numune zerine ekicin
823

yatay dorultuda, = 0, uygulanmas nedeniyle, karkln nlenmesini salar. Eriden bulunan dayanmlar betonun ya etkisi faktr kullanlarak dzeltilmelidir (Tablo 2). Bu da bulunan dayanmn zaman faktr ile arplmasyla elde edilir. (Ergn, 2003) Tablo 2. Beton ekici Sonularnda Zaman Faktr Betonun ya gn 7 50 Zaman faktr 1,1 1,0 100 0,94 200 0,87 400 0,79 800 0,7

3.3 Ultrases Sonularnn Deerlendirilmesi Ultrasonik test yntemiyle herhangi bir betonun basn dayanmn yeterince hassas olarak bulabilmek zor olmakla birlikte, herhangi bir beton ierisinden geen sesst dalgann hz, o betonun ierdii boluk miktar (ve younluu) ile yakndan ilgili olduu iin, elde edilen sesst hz ile betonun kalitesi hakknda genel bir iliki kurabilmek mmkn olabilmektedir. Whitehurst tarafndan younluu yaklak 2400 kg/m3 olan betonlar zerinde yaplan deneysel almalar sonunda, sesst dalga hz bilindii taktirde beton kalitesinin ne olabileceine dair nerilen sonular tablo 3de gsterilmitir (Erdoan, 2003).

Tablo 3. Ultrases Beton Kalitesi likisi Dalga hz, m/saniye >4500 Beton kalitesi Mkemmel

3500-4500 yi

3000-3500 pheli

2000-3000 Zayf

<2000 ok zayf

rnek alma

katl mevcut betonarme bir yapnn projede ngrlen beton snf B 225 dir. Bu yapda beton snfnn projeye uygunluun belirlenmesi iin rasgele seilmi ve yerleri belirtilmi 10 noktadan alnan ortalama schmidt ve ultrases hz sonular Tablo 4de yer almaktadr. Bunun yannda drt ayr yap bileeninden alnm karot deerleri de bu tabloda yer almaktadr. Bu deerlere gre B 225 beton snf salanp salanmad kontrol edilerek, salanmamas durumunda mevcut yap iin betonarme kesit hesaplarnda kullanlacak beton snf ve malzeme katsaysnn ne olmas gerektii bulunacaktr. Tablo 4. Katl Mevcut Betonarme Bir Yap in Elde Edilen Deney Verileri Ultrases Eleman Ortalama Hz Karot No Kat Yeri No Schmidt (m/sn) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Zemin Zemin Zemin Zemin 1.Kat 1.Kat 1.Kat 2.Kat 2.Kat 2.Kat 2-A Kolonu 1-D Kolonu 3-B Kolonu 4-C Kolonu 2-D Kolonu 2-2 C-DKirii 3-A Kolonu 1-A Kolonu 1-B Kolonu 3-D Kolonu 28 32 30 24 26 22 28 26 24 25 3500 3700 3500 3000 3100 3000 3300 3250 3150 3400 K1 K2 K3 K4 Karot Deerleri (kgf/cm2) fy,kp fp,kp 162 185 146 162 210 240 190 210 -

TS 10465e gre istatistiksel olmayan yaklamla; f p, kp = 212.5 kgf/cm2 Seri dayanm = Edeer kp dayanm + 30 kgf/cm2 =225+30 = 255 kgf/cm2 Ortalama dayanm = 212.5 kgf/cm2 < 0.85xSeri dayanm = 0.85x255 kgf/cm2 =216.75 kgf/cm2 En kk kp dayanm = 190 kgf/cm2 < 0.85x Edeer kp dayanm = 0.85x225=191.25 kgf/cm2 olduundan mevcut beton snf proje snfna gre phe arz etmektedir. Ultrases hz, schmidt ekici yntemlerin sonularnn yap bileenlerinden alnan karot numunelerinin basn dayanmlar ile korelasyon kurulup regrasyon analizi yaplarak; karot-schmidt (ekil 6) ve karot-ultrases (ekil 7) arasndaki balant denklemleri bulunmutur. Bu denklemlerden yaralanlarak schmidt ve ultrases deerleri karot sonularna gre dzeltilip deneyde dikkate alnan tm yap bileenleri iin potansiyel kp dayanm deerleri bulunur.
824

Bunlarn birbiri arasnda aritmetik ortalamas alnarak karot deerleri bulunur. Bu deerlerin aritmetik ortalamas da bize beton snfn verecektir.
Schmidt-Karot 250 230 210 190 170 150 20 25 R 30 Kp = 5,5714 x R + 64,857 R2 = 0,8521 Seri 1 Dorusal (Seri 1)

35

ekil 6. Schmidt-Karot Regrasyonu ve Regrasyon Denkleminin Sonular

Ultrases-Karot 250 230 210 190 170 150 2800 Kp = 0,0691 x V - 16,364 R2 = 0,6435 Seri 1 Dorusal (Seri 1)

Schmidt 28 32 30 24 26 22 28 26 24 25 Ultrases 3500 3700 3500 3000 3100 3000 3300 3250 3150 3400

Sonular 220,8562 243,1418 231,999 198,5706 209,7134 187,4278 220,8562 209,7134 198,5706 204,142 Sonular 225,486 239,306 225,486 190,936 197,846 190,936 211,666 208,211 201,301 218,576

kgf/cm^2

kgf/cm^2

3000

3200 m/sn

3400

3600

ekil 7. Ultrases-Karot Regrasyonu ve Regrasyon Denkleminin Sonular Tablo 2.8 Regrasyon Analizi Sonular Eleman No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kat Zemin Zemin Zemin Zemin 1.Kat 1.Kat 1.Kat 2.Kat 2.Kat 2.Kat Yeri 2-A Kolonu 1-D Kolonu 3-B Kolonu 4-C Kolonu 2-D Kolonu 2-2 C-DKirii 3-A Kolonu 1-A Kolonu 1-B Kolonu 3-D Kolonu Ortalama Schmidt 28 32 30 24 26 22 28 26 24 25 Ultrases Hz (m/sn) 3500 3700 3500 3000 3100 3000 3300 3250 3150 3400 Karot No K1 K2 K3 K4 fp,kp (kgf/cm2) 210 240 190 210 Ortalama =

Dzeltilmi fp,kp (kgf/cm2) 223,17 241,22 228,74 194,75 203,78 189,18 216,26 208,96 199,94 211,36 211,74

Potansiyel dayanm bykl bakmndan deerlendirmeye gre; 0.12 0.74xfproje=0.74x225=166.5 kgf/cm2 < f p, kp,alt = 211.74 221.74 = 199 kgf/cm2 < fproje=225 kgf/cm2 olduundan 4 beton kalitesi phelidir. fsilindir= fp,kp/1.25 = 211.74/1.25=170 kgf/cm2 =fck betonun karakteristik dayanm olarak alnr. Beton snf BS 17 , beton malzeme katsays c=1.3 veya BS 20, c=1.5 alnarak betonarme kesit hesaplar yaplmas uygundur.

825

Sonu ve neriler

Mevcut yaplarda beton dayanmnn belirlenmesinde yalnzca tahribatsz yntemlerin kullanlmas salkl sonular vermemektedir. Ultrases hz ve schmidt ekici gibi yntemlerin sonularnn yap bileenlerinden alnacak karot numunelerinin basn dayanmlar ile korelasyon kurulup regrasyon analizi yaplarak deerlendirilmesiyle beton dayanm hakknda daha gereki bilgi sahibi olunabilir. Yapnn btn iin karot ve tahribatsz yntem sonularna gre belirlenen yerinde ve potansiyel kp dayanmlarndan yararlanlarak, mevcut yap bileenlerinin betonarme kesit hesab iin betonun karakteristik basn dayanm fck, potansiyel kp dayanm 1,25e blnerek bulunan deeri, beton malzeme katsays ise potansiyel kp dayanm/yerinde kp dayanm oranna bal olarak 1,3 alnmas gereki yaklam asndan daha uygun olacaktr.
KAYNAKLAR

1. AKAY B., 2000. stanbul binalarnda karot yardmyla beton nitelik denetimi, Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri Enstits Yksek Lisans Tezi, Kocaeli, s. 5-22. 2. ARIOLU E., ARIOLU N., 1998. st ve alt yaplarda beton karot deneyleri ve deerlendirilmesi, Evrim yaynevi, stanbul, s. 43-66. 3. DURMU M., 1996. Yk gemii ve donatnn beton karot numune dayanm zerindeki etkiler, KT Fen Bilimleri Enstits Yksek Lisans Tezi, Trabzon, s. 7-14. 4. ERDOAN Y.,T., 2003. Beton, Metu Pres, Ankara, s. 478-512 5. ERGN A., 2003. naat laboratuar deneyleri betonarme yaplarda sertlemi betonun basn dayanmnn ve tayc elemanlarnda donat miktarnn tespiti- Afyon Kocatepe niversitesi, Afyon, s. 39. 6. GNER A., 2003. Yerinde Beton ve Donat Niteliinin Belirlenmesi, MO stanbul ubesi Meslek i Seminerleri, stanbul, s. 4-7. 7. LHAN ., 2000. Beton (Schmidt) ekici ne ie yarar, Trkiye Mhendislik Haberleri say 410, stanbul, s. 27-28. 8. LHAN ., 2003. Beton karot numunesi alm, Trkiye Mhendislik Haberleri say 423, stanbul, s. 66-67. 9. ZKUL M., H., 2000. Yaplarda beton kalitesinin belirlenmesi, MO stanbul ubesi Meslek i Seminerleri, stanbul, s. 2-10. 10.TKALSKY P., J., 29.04.2004. What is NDT?, Penn State University, http://www.engr.psu.edu. 11.TS 3260/Eyll 1978. Beton yzey sertlii yolu ile yaklak beton dayanmnn tayini kural, Ankara, s. 1-2. 12.TS 10465/Kasm 1992. Beton deney metotlar yap ve yap bileenlerinde sertlemi betondan numune alnmas ve basn mukavemetinin tayini, Ankara, s. 2-5.

826