D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10.

Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

SANAY SEKTRNDE ENERJ TARAMASININ ENERJ VERMLLNE ETKS VE BR UYGULAMA

Ziya ST*& Zuhal OKTAY**
*

K.K.Astsubay Meslek Yksek Okulu, Teknik Bilimler Blm, 10110 Balkesir, mzsogut@yahoo.com

**

Balkesir niversitesi Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii Blm, 10110 Balkesir, zoktay@yahoo.com- zoktay@balikesir.edu.tr

ABSTRACT
In our country, the studies on energy savings has a priority for the industrial sector in regard to high energy consumption and costs. Industrial energy consumption ratio of 34,7% in 1996 increased to 39% in 2000 and is expected to be 49% in 2010. These figures necessitate further inquiry on how to save energy in industry. This paper covers an energy survey which is needed by the energy management organization to carry out a pre energy saving study at a cement factory. This survey includes the collection,analysis and evaluation of the energy production data in the cement factory in 2004. At the end of the study ,the reflection of energy saving on the production is evaluated and the probable precautions are advised. Keywords: Energy, Energy Management, Kmlative Energy Total, Spesific Energy Consumption, Efficiently,

SANAY SEKTRNDE ENERJ TARAMASININ ENERJ VERMLLNE ETKS VE BR UYGULAMA

ZET
lkemizde sanayi sektr, yksek enerji tketimi ve maliyeti asndan enerji tasarrufu almalarnda ncelikli sektrlerden biridir. 1996 ylnda % 34.7, 2000'de % 39 olan sanayi enerji tketim pay, 2010'da % 49 olmas beklenmektedir. Enerji tketim oranlarnn bu art temayl, sanayi sektr yapsnn enerji tasarrufu asndan irdelenmesi gereini ortaya karmaktadr. Bu alma bir imento fabrikasnda Enerji ynetimi organizasyonu tarafndan n enerji tasarrufu etd hazrlanabilmesi iin gerekli Enerji taramasn iermektedir. Tarama imento fabrikasnn 2004 yl enerji tketimi ve retim verilerinin toplanmas, ilenmesi ve deerlendirilmesi aamalarn kapsamaktadr. alma sonunda enerji tasarrufunun retime yansmas deerlendirilmi ve alnabilecek nlemler verilmitir.

151

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

1. Giri Enerji tasarrufu imkanlarnn ok ynl karllna ramen, yine de nlemler derhal alnamamaktadr. Maliyetlerin fiyatlara hemen yansd piyasa ekonomilerinde dahi, sanayi ve dier sektrlerde, enerji tasarrufu yatrmlar olduka yava uygulanmaktadr. Az gelimi lkelerde enerji tasarrufuna verilen nem daha da azdr. Bu durumun balca nedenleri aadaki gibi zetlenebilir [1]: a. Fiyat deimelerine olan tepkinin yava olmas, mevcut iletmelerin verimli alt kansnn hakim olmas, b. Enerji tasarrufu yatrmlarnn kompleks oluu, nerilen yeni ekipmanlara da gvenilememesi ve gerekli revizyonlar nedeniyle retimin aksamasnn istenmemesi, c. Enerji tasarrufu yatrmlarnn, ok sayda kk yatrmlardan olumas, d. Son yllarda, ekonomik artlarn arlamas nedeniyle yeni yatrmlara yeterli kaynak ayrlamamas, e. Verimin iyiletirilmesinden ok retim artna nem verilmesi ve st ynetimin enerji tasarrufuna yeterince ilgi gstermemesi. lkemizde halen, ou kamuya ait olmak zere, gnmz koullarnda ekonomik olma zelliini kaybetmi sanayi tesisleri mevcuttur. Bu tesisler, maliyet kriterlerine gre fazla enerji tketen ve teknolojik gelimelere ayak uyduramam tesisler olarak kalmlardr. lkemizde de enerji tasarrufu almalarn desteklemek amacyla 1995 ylnda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn yaynlad "Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler" balkl ynetmelie gre enerji tketimi 2000 TEP'e eit ve byk olan tm fabrikalar, enerji tketimi verimliliinin arttrlmas amacyla Enerji Ynetimi Sistemini oluturmalar gndeme gelmitir [2]. Buna ilave olarak Babakanln 1997 ylnda kamu kurulular iin yaynlad genelgeye gre tm kamu kurulular tketim aamasnda sz konusu enerjinin verimli kullanlmas konusunda ube mdrlkleri oluturmalar ve 1995 ylnda yaynlanan ynetmelie uygun faaliyet srdrmeleri istenmitir [3]. Enerji verimlilii sanayi kurulularnn evre performans gelimelerini etkileyen en hzl ve en ekonomik yollardan biridir [4]. Enerji maliyetinin yksek olduu sanayi kurulularnda enerji girdilerinde sreklilik , kalite ve dk maliyet salamak kanlmaz olmutur.letmelerde yaplan enerji ynetimi veya enerjinin verimli kullanm ile ilgili almalar eitli aamalardan olumaktadr. Bunlar: a. n enerji tasarruf etdnn hazrlanmas (Enerji taramas = Verilerin toplanmas, ilenmesi ve deerlendirilmesi ) b. Ynetim ve personel destei (Ynetim ve Personel destek ve katks ) c. Enerji tasarrufu tasarm ve dzenlemeleri d. zleme ve deerlendirme dir. 2. Metot Bir fabrikada retim maliyetleri, hammadde,iilik,iletme ve enerji maliyetlerinin toplamn ierir. Genellikle enerji, basit bir ekilde toplam retim maliyetlerine dahil edilir
152

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

ve ayr bir kalem olarak dikkate alnmaz. Enerji maliyetleri fabrikann zelliine bal olarak toplam retim maliyetlerinin bir ksmn ve bazen de olduka nemli bir ksmn tekil etmekle beraber bu durum ou kez fabrika yneticileri tarafndan gz ard edilmektedir. Enerji, toplam retim maliyetinin % 50sinin zerine kabilir. ekil 2.1de de grld gibi, lkemizde en yksek oran % 55le imento sektrdr [5].

Gda Metalurji Sanayi sektr Kat Cam Alminyum imento 0

7,5 10 12,5 15 20 25,1 25 30 30 30 50 55 10 20 30 40 50 60

Ene rji maliye ti % dalm

ekil 2.1 Sanayi sektrnde enerji maliyetinin % dalm

Fabrikalarda enerji ynetiminin baarl olabilmesi iin ncelikle enerji taramasnn yaplmas gerekir. Enerji taramasnda fabrikann retim ve tketim miktarlar aylk bazda alnarak, izelgeler haline dntrlr. Elde edilen izelgelere gre gerekli hesaplamalar yaplarak enerji analiz grafikleri karlr. Bu grafikler fabrikann btn ksmlar iin hazrlanr. Oluturulan grafikler tketim ile retim arasnda bir karlatrma yaplmasn ve olayn daha iyi gzlenmesini salar. retim ve tketim karlatrlmas sayesinde uygulanacak enerji politikalar belirlenir, yani tasarruf yaplabilecek noktalar analiz edilir. Daha sonra eitli hesaplama yntemleri ile yaplabilecek tasarruflar hesaplanr.

Enerji taramasnn ilk aamas enerji ve retim verilerinin toplanmasdr. Verilerin toplanmas aamasnda ncelikle veri toplama stratejilerinin belirlenmesi gerekir. Bu amala aadaki ilem basamaklar uygulanr: a. Veri toplanacak enerji trleri ile retimin isimlendirilmesi, b. llecek enerji ve retim noktalarnn belirlenmesi, c. lm trleri (l aletleri gibi) ve periodlarnn tespiti (en az 10 -20 set veri alnmal), d. lm sresi (haftalk lmlerde en az 10 hafta, aylk lmlerde en az bir yl ) ve verilerin toplanma ekli ve yerinin belirlenmesi.
153

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

Enerji tketimi, bir ok faktre bal olarak haftadan haftaya veya aydan aya deiebilir. Bunlar, Spesifik Deikenler, Kontrol Edilebilir Deikenler olmak zere iki grupta toplanmaktadr [5]. Spesifik Deikenler; fabrikann bir blmnn retim miktarna gre enerji ihtiyacn belirleyen deikendir. Enerji ihtiyacn hesaplamak iin kullanlan standart denklemlerde bu deikenler kullanlr. Kontrol edilebilir deikenler ise; iletme uygulamalar, sistem kontrol, retim planlamas ve bakm standart gibi enerji tketimini en aza indirebilmek iin ynetim tarafndan planlanan deikenlerdir. Genelde standart denklem, enerji gereksiniminin spesifik deikenlere (retim, vs.) bal olduunu gsteren bir doru denklemidir. ENERJ = a+bP Burada a ve b sabit deerler olup, P ise o blmn spesifik deikenidir. Herhangi bir blme uygun olabilecek standart denklem tipi, spesifik deikenlerin saysna ve enerji ile bu deikenlerin arasndaki ilikiye baldr. Bu denklem; a. TP (1) ; E=a

denklemdir. Yani enerji tketimi sabittir ve incelenen blm iin spesifik deikenler yoktur. Bu durumda o blmn enerji tketimi retimden bamsz olarak balangta sabittir, doru denklemidir. b. TP 2 ; E=a+bP

Enerji tketimi bir tek spesifik deikene P (retim)'ye baldr. Bu doru denkleminde a sabiti retimle ilgili olmayan enerji miktardr. c. TP 3 ; E= a + bPl + cP2 + dP3 +.. Bu denklemde enerji tketimi birden fazla spesifik deikene baldr. Bu spesifik deikenler P1, P2, P3 retim miktar,hava koullar, alma saatleri vs gibi eitli deikenler veya ayn blmde retilen eitli tip rnler olabilir, a sabiti yine btn spesifik deikenlerin sfr olduu koullarda oluan, retime bal olmayan enerji tketimidir. b,c,d sabitlerinin deerleri, ilgili deikenlerin nemine baldr [5]. Standart denklem, oklu lineer regresyon kullanlarak yaplan istatistik analizden hesaplanabildii gibi, bilgisayar program yardmyla da yaplabilir.Bu tr standart denklem grafik olarak gsterilemez ve birok deiken kart iin izah da zordur. Bu nedenle ok zorunlu hallerde kullanlmas ve deiken saysnn mmknse ten az sayda olmas nerilir. Uygulamalarda genelde ayr doru denklemi kullanlsa da bu uygulamada verilerin altda parabol denklemler oluturulmutur. Bulunan standart denklemden sonra hedefler belirlenir. Her bir blm iin standart belirlenirken ayn anda hedefte belirlenmelidir. Hedef standartla ayn formda bir denklemdir. letmede hedef belirlendikten sonra performansn deerlendirilmesi iin, beklenen enerji kullanm ile gerek enerji tketim deerlerinin dzenli olarak karlatrlmas yaplmaldr. Bunu yapabilmek iin Spesifik enerji tketim (SET) deerleri kullanabilir. Spesifik enerji tketimi, birim rn bana kullanlan enerji olarak
154

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

tanmlanmaktadr. Spesifik enerji tketimi (SET) deeri, zellikle eitli iletme koullarnn fabrika retim performanslarna etkisini izleme asndan nemlidir. SET deerinin bymesi performansn dmesine ve enerji tketiminin gereksiz olarak arttn gsterir. Baka bir deerlendirme metodu olarak, Kmlatif Toplam Deerler (CUSUM) grafiinin izilmesi de bir tesisin durumunun grlebilmesi iin uygun olmaktadr. Kmlatif toplam deerler (CUSUM) grafiini izebilmek iin retim ve enerji verileri arasnda deerlendirme yaplr. Bunun iin en kk kareler yntemi ile standart denklem hesaplanr. Eer veriler arasda matematiksel bir bant yok ise yani standart denklem mantkl sonulara bizi gtrmyorsa, tespit edilen hedef verilerine bal olarak, teorik gerek tketimler hesaplanr. Buna Uygun CUSUM grafii izilir. Bu grafik incelendiinde, eimi negatif olan deerler ve negatif blgede kalan alanlar tesisin iyi bir performansa sahip olduu zamanlar, pozitif olanlar ise ktleme olan zamanlar gstermektedir [5]. 3. Uygulama Bu blmde bir imento fabrikasnn 2004 yl enerji taramas yaplmtr. imento fabrikas, fabrika mdrlnn sorumluluunda retim mdrl,genel bakm mdrl ve idari mdrlk olmak zere alt nite ile teekkl edilmitir. Fabrikada genel bakm mdrlne bal Enerji Ynetimi program, ksmen de olsa uygulanmaktadr. Bu konuda genel bakm mdrlne bal bir Elektrik Mhendisi, Enerji Yneticisi olarak grev yapmaktadr. imento fabrikasnda ana retim olarak, P 42,5, PK/A 42,5R, PK/B 32,5R imento tipleri retilmektedir. Ayrca ara rn olan klinker de retilmektedir. imento fabrikasnda tketimde kullanlan enerji trleri izelge 3.1'de verilmitir. Fabrikann enerji tketimi; elektrik, yerli linyit kmr ve petro-kok kmrne dayanmaktadr. Ayrca fuel-oil (no:6) de tketilen dier bir enerji kaynadr. Fakat fuel-oil fabrikada sadece dner frn ilk iletmeye alndnda n stc olarak kullanlr. Dner frnn srekli almasndan dolay, fuel oil tketimi ok dktr. Bu nedenle enerji taramasnda dikkate alnmamtr. izelge 3.1de de grld gibi fabrikada kullanlan enerjinin %55ini yerli kmr, %19unu elektrik, %26sn ise Petrokok oluturmaktadr.

155

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY izelge 3.1 imento Fabrikas Enerji Tketimi ve Maliyet Deerleri [6] Enerji Tketimi Enerji Deeri ve Dalm Ortalama sl deeri (kJ/kg) Birim fiyat (%) (GJ) YTL/kWh YTL/kg 0,072 81,2 106,05 Enerji Maliyeti T oplam Maliyeti Y TL/yl 5 981904,1 2 820198,5 1 301080,7 Birim Enerji (%) Maliyeti (YTL/G J) 0,59 0,28 0,13 20 3,26 3,13

Miktar

Tr

Miktar

Elektrik 83082002 (kwh/yl) Yerli km 34731,51 24935,74 (ton/yl) Petrokok 12268,56 33926,43 (ton/yl )

99095,21 66055,79 16228,42

0,19 0,55 0,26

imento fabrikasnn 2004 yl aylara gre retim ve enerji tketim deerleri izelge3.2'de verilmitir. Bu verilerde dikkat edilmesi gereken gerek enerji ve gerekse retim deerlerinde minimum ve maksimum deerleri olmaldr. Alnan bu verilerin ayr ayr grafik almalar yapldktan sonra toplam enerji tketimi ile retim arasnda grafik oluturulmu ve standart denklem aranmtr. Fakat polinom tr bir standart denklem elde edilmi olsa da imento retim hattnn zelliinden dolay hedef denklem tespiti asndan kabul edilebilir sonulara ulalmasnda yeterli deildir. Bu nedenle bu almada en iyi performansa dayal ay yntemi ile gemi 2004 yl enerji tketimleri deerlendirilerek hedef tespiti yaplmtr. Fabrikann retim deerlerine karlk gelen enerji tketimlerinde, bir hedef belirlemek iin retim ve tketim verilerinin grafikleri izilmi ve bu erilerin denklemleri saptanmtr. Bu denklemlerin incelenmesi ve aralarndaki ilikinin bulunmas sonucunda polinomlar elde edilmitir. Elde edilen eri ise tketim olarak bulunmutur. Bu tketim erisinin altnda kalan alan ve deerler en iyi verime sahip olan tketimleri gstermektedir. Tketim erisinin altnda kalan noktalar yeniden deerlendirmeye alnp aralarndaki iliki bulunarak regresyon analizi ile yeni bir eri izilirse bu bize hedef dorusunu verir (ekil 3.1). Bulunan denklemler; tketim ve hedeflenen eriler iin srasyla aada verilmitir: y = -432,2x2 + 6841,5x + 200404 y = -278,15x2 + 5043,5x + 201251

156

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

240000 235000 230000 225000 220000 215000 210000 205000 200000 195000 190000 26989 12956 32154 40003 35923 33925 28148

Enerji Deerleri (MJ/ay)

Tketim hedef Tketim Hedef 30554 35368 38433 24272 26143

157

retim Deerleri (ton/ay)

ekil 3.1 imento fabrikasnn 2004 yl imento retimi ve enerji tketimi Bu denklemler iin hesaplanan R katsaylar retim ile toplam tketim arasndaki dorusal ilikinin bir gstergesidir. Bu R deeri ne kadar 1'e yakn olursa elde edilen bantnn doruluu o kadar fazla olmaktadr. Bylece, hedef denklemin oluturduu dorusal bantya gre daha doru deer alm olur.Erilerden elde edilen Tketim iin r = 0,77 ve hedef iin r = 0,95 olarak bulunmutur. Bulunan R deerleri 1e yakn olmasna ramen bulunan bantlarda mantkl sonulara ulalamamaktadr. Bu da fabrikann retim ile enerji tketimi arasnda kabul edilebilir bir bantnn olmadn gstermektedir. Fabrikann aylara gre bir retim standard bulunmamaktadr. Bu koullarda enerji tketimleri asndan hedef belirlemek iin gemi dnem retim ve enerji tketim deerleri arasnda retime bal en dk enerji tketiminin hedef seilmesi en mantkl yaklamdr. Bu deerlendirmenin altnda Nisan standart ve hedef erileri oluturulmutur. verilen toplam enerji miktarlar, proseslerin miktarna dntrlm ve bulunan deer alnmtr. 2004 ay deerleri hedef kabul edilerek SET Bu deerler oluturulurken; izelge3.2de birim saat bana tkettikleri toplam enerji toplam retilen imento miktar oran esas

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006 izelge 3.2

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

Montajda eklenecek

158

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY izelge3.3 imento Fabrikasnn Spesifik Enerji Tketimi Temmuz Austos Haziran Kasm
Hedef Kasm

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Aylar

SET Standart (MJ/kg) 7,66 16,66 6,60 5,64 6,17 6,43 8,00 7,73 6,43 6,04 8,85 8,47 SET Hedef (MJ/kg) 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64 5,64

2004 yl enerji tketimleri ve bu verilere bal saptanan hedef deerleri izelge 3.3de grlmektedir. Gerek tketim deerlerinin hedef noktasndan olan sapmalar ekil 3.2de verilmitir. SET tketim noktalarnn oluturduu eriye gre, SET hedef noktalar, enerji kullanmndaki verimliliin iyiletirilebileceini gstermektedir. 2005 iin hedef, SET hedef noktalarna ulamak olmal ve bunu gerekletirmek iin enerji tasarrufuna ynelik gerekli almalarn yaplmas salanmaldr.

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 ubat Austos Mays Temmuz Eyll Haziran Nisan Ekim Ocak Mart

T ketim

Enerji (MJ/kg)

Aylar

ekil 3.2 imento fabrikasnn enerji tketimi ve hedef grafii (2004)

Kmlatif Toplam Deerler (CUSUM) Grafiinin izilmesi ncelikle retim ve enerji trnde aylk bazda bu retimlere karlk gelen enerji tketimleri sralanm, bu retim ve tketim deerleri arasnda saptanan hedef tketimlere gre teorik enerji tketimleri hesaplanmtr. Gerek ve teorik enerji tketimleri arasndaki farklar bulunmu ve toplamlar alnmtr. Bylece hedef deerlerine bal kmlatif olarak salanacak enerji tasarruf potansiyeli belirlenmitir (izelge 3.4).
159

Aralk

Aralk

Mays

Nisan

ubat

Eyll

Ekim

Ocak

Mart

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

izelge 3.4 imento Fabrikasnn CUSUM Grafii in Gerekli Enerji Deerleri

2004 Yl Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Toplam retim (P) ton/ay 26989 12956 32154 40003 35923 33925 28148 30554 35368 38433 24272 26143 364868 Gerek Tketim (E) (MJ/ay) 206674,89 215902,69 212365,33 225734,81 221793,58 218022,58 225184,44 236034,44 227465,99 232022,99 214828,79 221515,09 2657545,62 Teorik Tketim (MJ/ay) 152217,96 73071,84 181348,56 225616,92 202605,72 191337,00 158754,72 172324,56 199475,52 216762,12 136894,08 147446,52 2057855,52 Fark 54456,93 142830,85 31016,77 117,89 19187,86 26685,58 66429,72 63709,88 27990,47 15260,87 77934,71 74068,57 599690,10 Toplam ( MJ/ay) 54456,93 197287,78 228304,55 228422,43 247610,29 274295,87 340725,59 404435,47 432425,94 447686,82 525621,53 599690,10 1199380,20

izelge 3.4de hesaplanan toplam deerlerden yararlanarak ekil 3.3deki Kmlatif Toplam Deerler (CUSUM) grafii izilmitir. Hedef deerlerine bal gerek enerji tketimlerinde, kmlatif deerler negatif olarak bulunmutur. Deerlerin negatif kmas; fabrikann hedeflenen deerlere ulamas durumunda, verimliliini arttracan gstermektedir.
Aylar

Temmuz

Austos

Mays

Eyll

Ekim

Toplam Kmlatif Deerler (Mj/ay)

-100000 -200000 -300000 -400000 -500000 -600000 -700000

ekil 3.3 CUSUM grafii (Kmlatif deerler toplam)

160

Haziran

Kasm

Aralk

Ocak

ubat

Mart

Nisan

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

4. Sonu ve neriler Bu alma fabrikann mevcut tasarruf almalarna katk salamak amacyla 2004 yl enerji taramasn kapsamaktadr. Enerji taramas yaplan imento fabrikasnda elektrik ve kmre dayanan olduka yksek enerji maliyetleri vardr. Bu tr yksek maliyetler ieren sektrlerde mutlak olarak enerji ynetiminin uygulanmas gerekmektedir. Uygulanan enerji yntemi sayesinde verim artar ve byk enerji tasarruflar salanr. Bylece fabrikann karllk orann artar. Bu kapsamda; yaplan alma sonucunda aada verilen sonular elde edilmi ve nerilerde bulunulmutur.. a. Fabrikann 2004 yl enerji tketimleri ile retim deerleri incelenmi; retim ve tketim arasnda kabul edilebilir bir standart enerji tketimi aranmtr. izelge 3.2de de grlebilecei gibi, enerji tketimi, 2004 yl boyunca belirli deer aralnda seyrederken, retim deerleri ok deikendir. Bulunan grafik denklemine gre, r deeri 1e ok yakn olmasna ramen, retim deerleri ile enerji arasndaki denklem bizi mantkl sonulara gtrmemektedir. Bu deerlendirmeye bal yaplan incelemede; ilk gze arpan retilen imento trlerine gre enerji tketiminde farkllklar olduudur. Fabrika veri toplamay bilgisayar ortamnda ve ciddiyetle yapmaktadr. Verilere gre bu farkllk sadece imento deirmenleri blmnde geerlidir. Bu da toplam enerji tketimi asndan ok kk bir oran kapsamaktadr. Standart enerji tketiminin olumama nedenleri deerlendirildiinde; fabrikann retim hattnda enerji tketen proseslerin alma saatleri, retim miktarlar, enerji tketimi asndan ayr ayr deerlendirilmeleri gerektii ve her bir blm iin enerji taramasnn yaplmasnn uygun olaca deerlendirilmitir. b. Fabrikada enerji trlerine bal olarak, yaplacak tasarruf almalarnn, ayr ayr deerlendirilmesinin daha doru olaca dnlmtr. Bu kapsamda retim hattndaki her bir blm iin, enerji trlerine gre tketim analizleri yaplmaldr. Bu analizlerin gre; 2004 yl imento retim ve enerji tketimine bal ton retim bana tespit edilen, 2005 yl hedef enerji tketim deerine ulamak iin; (1) Elektrik ile alan fan, motor, frn v.b. elemanlarn frekans kontroll altrma sistemlerine geirilmesinin, (2) retim talebine bal olarak her bir birimin kapasite ve alma saatlerinin yeniden dzenlenmesinin, (3) Isl ilemlerin olduu blmlerde rn scaklnn tam kontrol altna alnmas ve geri dnm sistemleri ile atk enerjinin yeniden kullanlmasnn uygun olaca deerlendirilmitir. Buna n siklon k ve soutucu nite bacasndan atlan scak gazlar rnek verilebilir. n siklon k scakl ortalama 353 C, soutucu bacas k scakl ortalama 178 Cdir. Fabrika, soutucu hatt zerine rekperatr sistemi kurarak atk snn bir ksmn kullanmaktadr. Buna ramen soutucu bacadan ortama 170 Cde scak gaz atlmaktadr. c. Fabrikann elektrik tketimi toplam enerji tketiminin %19u olmasna karn, enerji maliyetlerinin %59unu kapsamaktadr. Bu yllk bazda deerlendirildiinde ise, 5.981.904,13 YTL dir. Enerji maliyetleri asndan kmsenmeyecek olan bu tketim iin, kojenerasyon nitesi deerlendirilmelidir. Bylece enerji maliyetlerinin
161

D.P.. Fen Bilimleri Enstits 10. Say Mays 2006

Sanayi Sektrnde Enerji Taramasnn Enerji Verimliliine Etkisi ve Bir Uygulama Z.ST & Z.OKTAY

drlmesi mmkn olacaktr. Ayrca kojenerasyon nitesine bal olarak kullanlabilecek atk enerji miktar da ykselecektir. Bylece kurulacak kojenerasyon nitesi sayesinde fabrika nemli lde enerji tasarrufu gerekletirebilecektir. d. Artan kat evresel kurallar irketlerin enerji kullanm sonucu evreye olan etkilerinin azaltlmas almalar nem kazanmtr. zellikle imento sektr iin de geerli olan CO emisyonlarnn azaltlmas srdrlebilir evre ve ekonomi asndan ok nemlidir. Bu amala fabrikada kmr maliyetlerini drmek ve hava kirliliini nleme almalar yaplmaldr. Bu amala fabrikada elektrofilitre ve CO deerinin srekli kontrol altnda tutulmas gibi ciddi almalar n plana kmaktadr. Fakat bunun yannda kmr yerine doal gaz gibi evre dostu ve otomatik kontrole uygun yaktlarn kullanlmas daha ekonomik olacaktr. Enerji en iyi kontrol edilebilir maliyetlerden biridir. Unutulmamaldr ki bu konuda yaplacak her bir giriim kazanta aka gzkecek ve piyasa rekabeti asndan nemli bir avantaj salayacaktr. KAYNAKLAR [1] Tbitak, TTGV Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartmalar Enerjinin Etkin Kullanm ve Enerji Tasarrufu ile lgili Teknolojiler Alt Grup Raporu, Ankara, Sayfa 3435, Mays 1998 [2] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik, 1995 [3] Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrlnn B.02.0.PPG.0.12-38325889say ve 11.11.1997 tarihli genelgesi [4] zdabak A., Ertem M.E., Enerji Ynetim Teknikleri, Erdemir, 2003 [5] Kedici ., Enerji Ynetimi, Elektrik leri Etd daresi Genel Mdrl Enerji Kaynaklar Etd Dairesi Bakanl, Ankara, 1993 [6] imento fabrikas enerji verileri, 2004

162