Konuulabilirlik ve Sorun zme-2 nsani sorunlarn konuarak zlebileceine olan inan, uygarl n getirdii bir inantr.

Sorunlar uygarca konuarak zelim. sylemi bunu iaret etmektedir. Bu sylemdeki 'uygarlk' kavram insanlarn bir arada yaama kltrlerini geli tirme yeteneine gnderme yapmaktadr. Uygar dnya dediimiz zaman aklmza demokratik ynetim, kolay ve gvenli bir ya am, bilim, sanat ve mimari gibi konularda bar iinde yaplabilecek faaliyetler gelir. Modern zamanlarda yaanan, yaanmakta olan savalara kimse 'uygarca' nitelemesi yaktrmamtr. Yine modern (ya da post modern) zamanlarda gelien 'uygarlklar atmas' sylemi bu kavramn anlamn, hegemonik zellikleri ierecek ekilde, deitirmektedir . Uygarlklarn ve ona temel olan insanlarn at mas siyaset nedeniyle olabilir ve olmaktadr. Ancak yine de 'uygar insan' tanmnda, evrensel bir uzlama iinde, kavgacla yer olmadn dnmekteyim. Yaz da bu son anlamn egemen olduu bir alanda tezlerini arayacak.

Uygarla zenmek, uygarl kendisine yaktrmak bir deer olarak kabul edilse de, kavgaclk ya da iddet eilimlerinin tarih olduunu sylememiz mmkn deil. stelik hakl fkeler insanlarn savunduklar zelliklerindendir. Bir kavgadan sonra haklyla haksz ayrmaya alr hukuk. Ama kavgalar olur. Savalar olur. Sonu olarak sebep ne olursa olsun, iddete ynelik ilkel gdlerimizi terbiye edemediimiz zaman, kontrol altnda tutmak iin aba gstermekteyiz. Szn hakimiyeti kurulamad zaman, bu kontrol abas yetersiz kalmaktadr. Uygar insan olma zelliimiz sze verilen de er kadardr.

Szn bittii yere kolayca ulalabilen bir durumda, yakc insani sorunlarn uygarca zm (Baka trl bir zm dnemiyorum.) nasl kolaylatrlabilir?

Yarg hukuk temelinde insanlararas sorunlar zmek zere olu turulmu, ba msz, tarafsz bir hakem ve otoritedir. Yine bir uygarlk kurumu olan yarg, sorunlarn olumamasn her zaman tercih eder. Bu da insanlarn sorunlarn konu arak zmelerinin birincil seenek olduunu gsterir. Aslolan insanlar arasnda sorunlarn olumamas deil, taraflarn sorunlar zerinde konuabilmesidir. Konuarak sorun zme istei, iradesi, her eyden nce, bunun iin aba harcamaya deeceinin inancn ve sze verilen deeri gsterir. Sze sayg duyulan, szlerin eit olduu, szn gereklere bal olduu bir ortam aryoruz.

Konuulabilirlik 'ciddi sorunlar balamnda' nedir? Verimli bir konumann kurucu eleri nelerdir? 1- Konuulabilirlik, konumann mmkn olmas demektir. Konumann baz anlay lar ve baz anlamalar retebilmesidir bu inanc yaratan. (Konuarak birbirimize ilgi duyar, anlar, tanr ve severiz. Ortak bir eylem kararlatrp bunu gerekle tiririz. Bu bazan bir i yapmak, bir firma kurmak, ya da bir protesto eylemi olabilir.) 2- Konumann vazgeilmez arac dildir. Dile hakimiyet, dil ortakl ileti imi kolaylatrr. (nsana sayg, kltrel ortaklk, ortak balar ve daha bir ok kolayla trc e yakc sorunlar ortaya kt zaman yok olurlar.) 3- letiim iin nkoul, konuan insann szlerinin gsterdiklerinin, dinleyen insan tarafndan doru alglanmas ve doru alglandnn anlalmasdr. Bunu sa lamak iin zaman zaman dinleyen insan, anladn farkl szcklerle ifade ederek ayn gsterileni iaret edebilmelidir. Gsterilenler her zaman konuan iki insan iin ayn anlama gelmez, ayn armlar tamaz. Bu durumun iletiimi bozmamas iin gsterilenin iletiimin ana amac iin temel bir e olup olmad, temel eyse belki ana amac brakp iletiimi koparma potansiyeli olan temel eye odaklanmak ve iletiimi orada kurmak gerekir. (Son zamanlarda oka yanl kullanlan paradigma kavramn doru anlayan bir dinleyen konumay kastedilenin ok tesinde bir

erevede anlamlandrnaya alabilir. Szcn anlam zerinde uzla madan konu ma uzadka iletiimi bulmak zorlaabilir.) 4- Hibir konumada iletiim garanti edilemez. Ama zamanla daha iyi ileti im kurmay renebiliriz. Bunu batan kabul etmeli ve iletiim konusunda renmemiz gerekenleri gzlemleme yeteneini elde tutmalyz. 5- Matematikle, ya da mantkla konumak kolaydr nk dilin tamam determinist bir biimde tanmldr. Oysa gnlk dilde tanmlar deterministik de ildir. Genellikle her szck arkasnda koca bir kltr tarihini tar. Bu durumda konumada kullanlan szcklerin anlam haritalarn berraklatrmak en nemli grevdir. Her konu mada belli szcklerin belli anlamlarn kullanrz. Genellikle o belli anlamlar cmlelerin kuruluunda ortaya karlar. Hatta cmle kuruluunun tesinde vurgu ve ses tonu, mimik ve jestler nemlidir. yle nemlidir ki, iletiim sadece bu aralarla ba arya ya da baarszla srklenebilir. Bu ifade aralarmz dorudan kendi gerekli imizi ifade eder nk. O gerei saklayamayz ve saklamaya almamalyz. te yandan olumsuz bir jest bizi umutsuzlua srklememeli. Orada deilecek, anlalacak, ileti im kurulacak bir gm vardr. 6- Karmzdakini dinlerken bazan iimizden yorumlar yaparz. Yapt mz yorumun farknda olmadmz zamanlar vardr. Farknda olmamamz, bu yorumlarn, duygulanmalarn, iletiimi etkilemeyecei anlamna gelmez. Aklk, sadece bilinli niyetle olabilecek bir ey deildir. Kendini gzlemleyebilmeyi, duygularnn farknda olmay ve olabildiince bar ve net bir konuma diliyle, gerektiinde, yorumu, hissiyat paylamay da ierir. 7- Ciddi bir sorunu konuulabilir hale getirmek iyi bir hazrlk gerektirir. Bu hazrlk srasnda muhatabn sorunu nasl grd analiz edilmelidir. Hakl haksz grlen ynleri tespit edilir. (Gerekiyorsa) Sorunun bilgi taban oluturulur. Gerekler ortaya karlr. Olabildiince nesnel gerekler, nesnel bir dille yazlr. Duygusal tepkiler neden sonu ilikileriyle analiz edilir. Bu ekilde sorunun oluum sreci, zmn nndeki engeller somut olarak ortaya konulmaya allr. Bu hazrlklar zm iin harcanacak abalar en aza indirir. nsanolu snrl bir varlktr. lerlemeyen gr melerle birlikte

yaratcln da kaybeder. stelik bu durum olumsuz bir birikime de yol aarak sorunun konuulmasn gletirebilir. Hazrlk nemlidir. Sorunun tanm zerinde anla abilmek en temel hedeftir. Bunun tesinde sorunun amilleri ve zmn nndeki engeller zerinde anlamak hedeflenmelidir. Bunlar aama aama zmn kendiliinden ortaya kmasn salar. Bir sorun konumak zere bir araya gelindiinde sorunun tek yanl zmn dayatmak gibi bir duygu masada olmamaldr. Masa eitlerin masasdr. 7- Konuma erevesi, bu hazrlklarn belki kolaylatrclar tarafndan incelenmesi sonucunda, en kolay zlebilecek konular ncelikli olmak zere planlanr. Konu ma yntemi konuma hakknn eitlii zerine kurulur. Benzer baka rnekler zerinden sorun tarttrlabilir. Sorun modellenebilir. Senaryolar gndeme getirilebilir. Senaryolarn yrtlmesi sonucu karlalabilecek yeni sorunlar olup olmayaca irdelenebilir. Btn bunlar nihai zm kolaylatracak bir sra ve yntemle gndemletirilir. 8- Sorun dediimiz ey, ok genel olarak, rahatszlk veren bir farktr. Bu fark, dncemizle davranmz arasnda olabilecei gibi, insanlarn grleri, istekleri arasndaki fark da olabilir. (Tek kiilik bir koltua oturmakta srar eden iki kii arasnda sorun kabilir. Fark, kt organizasyon olarak grlebilir, ya da yalya yer vermeyen gen olarak da grlebilir.) Sorunu belirleyen ey maddi geree bak amzdr. 9- Kolaylatrc(lar) sorunlarn zmnde kritik rol oynayabilir. Kolayla trcnn grevi konumay ve zm kolaylatrmaktr. Mutedil bir ortam yaratmak, olumsuz i levi olan baz terimlerin yerine yenilerini nermek, iletiimsizlikleri ya da ileti im ba arlarn ortaya karmak, eitlii salamak, bilgi eksiklerini gidermek, baka benzer rnekler hazrlamak, senaryolar hazrlamak ve bunlarn sorunu 'benden' kopararak, tart lmasn salamak gibi bir ok yararlar olacaktr. Kolaylatrcnn bir metodolojisi olmaldr. Bu konuda taraflar bilgilendirir ve metodolojiye uymalarn en ba tan salar. Sorun konumaya balamann nartdr bu. Metodoloji teknik konular olduu kadar, davranlar da ierir. 10- Grmeler bazan tkanabilir. Genellikle kaybedecek bir deeri olan taraf nerilen

zm konusunda inat bir direni yrtebilir. Ayn anda iki tarafn da kayp olarak grdkleri zm zelikleri olabilir. Bu durumda grmelere aktif bir ara verilebilir. Bu ara, kayp duygusunun analizi, tartlmas, zmn getirecei henz denenmemi nerilerin yorumlanmas, belki artlara balanmas iin kulanlabilir. Byle bir tart ma, deerlendirme sonrasnda taraflar biraraya gelip, sonular zerinden de il, tart ma srecinin birbirlerine aktarlmas zerinden konumaya devam etmelidirler. Bu durumda gerek 'krmz izgiler' azalr ve netleir, gerekse de pilot zm uygulama evresine gei kolaylaabilir. Pilot zm evresine geebilmek iin btn sorunlarn zm zerinde anlamak gerekli deildir. zm perspektifi zerinde anla mak gerekli ve yeterlidir. Sorun sahipleri bu perspektifi paylayorsa pilot zm uygulamasnn detaylar zerinde yeni bir konuma, planlama sreci balatlr. 11- Pilot zm evresinin sresi, koullar, uygulayclar, gzlemcileri, yeri ve artlar belirlendikten sonra raporlama ve deerlendirme periyodlar belirlenerek pilot zm uygulamas balatlabilir. Pilot zm evresi muhataplarn sorunlu ya da uzla mal yaamlarn karlatrmasn yapmalar bakmndan bulunmaz bir nimettir. Gzlemcilerin kaliteli raporlar zerinde yaplan deerlendirmelerle zm perspektifi daha da gelitirilebilir. Baz sorunlarn zm maliyetleri ar olabilir. Ama hibir zmn maliyeti, sorun maliyeti kadar olamaz. Olursa, ya o zm deildir, ya da sorunun maliyeti bilinmemektedir. Krt sorununu ele alalm. Sorunu rahatszlk veren bir fark, kurulu dzenin teorisiyle pratii arasndaki bir fark olarak ele alalm. Teori, bu durumda ne diyor?

Trkiye Trklerindir. Trkiye Cumhuriyetinin dili Trke'dir. Trk n, al, Gven!

Pratik ne diyor?

(imdilik kaydyla, dier etnik gruplar ihmal ederek) Krtler olarak bizim ayr bir dilimiz ve kltrmz var. Bu memleket ayn zamanda bizim de. Biz bu memlekette kendi dilimiz ve kltrmzle zgrce yaamak istiyoruz.
Sorun tanm: Trkiye denilen lkenin snrlar iinde yaayan, bata Krtler olmak zere, farkl etnik gruplardan oluan halklarn, kendi kltrleri iinde, e it haklarla, zgrce yaamak istemeleri Trkiye Cumhuriyetinin milli birliini bozar diye d nenler etkili olduu iin Krt kkenli yurttalar sayca ok olduklar halde kltrel kimlikleriyle zgrce yaayamyorlar. Oldu mu acaba? Bu mudur sorun? (Daha geree uygun sorun tanmlar yaplabilir belki. Ben buradan devam etmek zorundaym.) Buysa soru u: Milli birlik nasl bozulur? Tartmann snrlarn 'milli birli in bozulmas korkusu' olarak tanmlamaya alalm. Bu snrlarn dna kmamaya al alm. Milli birlik, milliyet zerinden tanmlanm bir birliktir. Milliyet milleti varsayar. Millet ise Vikipedi/Wikipedia tanmnda yle belirtiliyor:

Bir topluluun "ulus" olarak adlandrlabilmesi iin:

1. Toplulukta ortak bir dilin konuulmas, 2. Topluluun tarihsel gemie sahip olmas, 3. imdi bir arada yaayan bu topluluun, gelecek iin de bir arada

yaama inancnda olmas,

4. Topluluktaki bireylerin birlik ve beraberlik iinde, ortak duygular

paylamas,
5. Toplulukta kltrel ortaklk bulunmas gereklidir. Bu tanma bakarsak Krt Sorunu asndan Milli Birlik anlay , bir ve be inci maddeler asndan sorunlu.

O halde Krtlerle ayn millet, ulus olarak tanmlanamaz myz? Trk Dil Kurumu Byk Szlkteki en anlaml tanm ise yle: Derebeylik dzeninin

ykl ve anamalc dzenin oluumu dneminde ortaya kan, toprak, ekonomik yaam, dil, ruhsal yap ve ekinsel zellikler ynnden ortaklaalk gsteren en geni insan topluluu biimi.
Bu tanm, dil dnda, daha sorunsuz. Dil birlii konusunu bir an iin unutsak da, her iki tanmda da bambaka bir sorun var. Trk Milleti sylemi sosyal bir gereklik olarak ortada dururken, ayn rktan olma art tanmlarda yok. O halde Trk milleti sylemi nasl olutu? kinci tanmdan ve tarihsel bilgiler yardmyla grebildiimiz kadaryla, Ulus Devlet bir kar ktr. Kkeninde kimlik sorunlar ve buna bal bamszlk sorunlar vardr. Ulus Devlet kavram bu sorunlar amann bir arac olmutur. Bu da halklarn daha iyi bir yaam zlemlerini simgelemektedir. Gereklere baklrsa hibir ulus devlet, aznlklar olmakszn, saf bir rk, din, dil birlii iinde kurulmamtr. Bunlar yurt sevgisi, yaam sevgisi, mutluluk beklentisi iin tolere edilmilerdir. Grnen o ki hibir tanmda yer almad halde rka dayal duygular, sorunun hakim yann oluturmaktadr. Bu ilgintir nk, 'Trk' diyerek biz, halk olarak, bir rktan ok bir kimlik tanm yaparz. in znde insan rklarn doru drst bilmeyiz bile. Bilmemiz de gerekmez. Szckler her zaman yaratldktan sonra yaratan esir alr. Artk, Orta Asyadan gelmeyenler bizden deildir demeyi kimsenin dndn sanmyorum. Buna karn kendimizi yle alglatan bir eitim, bir sosyopolitik ya am sonucunda kendimizi Trk hissetmeyi srdryoruz. stelik Trke konuuyoruz. Bu belki bizim Trk olmamz, bugn iin, ok daha iyi tanmlayan, belirleyici bir olgu. Krtler iin de yle olmal. Bu zelliimizin gzel yanlar deerli. Ama insan oluumuzun yannda, hatta doann paras yaratklar oluumuzun aynl yannda bu farkllk bir ayrnt, hem

de zenginletirici bir ayrnt deil mi? Irkln kkenindeki narsistlik bir eit fetiizmden domaktadr. Mantk zinciri iinde deerlendirirsek; aile ba nedeniyle, haksz olmasna ramen ocuumuzu hakl karmak iin yalan sylemeye benzer bu tutum. Zincirin balangc budur. Devam edersek, akrabalk ba, mahalle arkadal, hemehrilik, snf arkadal , taraftar arkadal v.b. Ve bu balarn getirdii haksz kayrmalar. Bu trden bir rkl n farkl gerekleme ekilleridir. Birey yeterliliine ulamam insann gven bunalmndan baka bir ey deildir diye dnyorum kk veya byk her trl rklk iin. O halde bir arada nasl mutlu olacaz? zgr irade ile birlikte yaamak isteyen insanlar ortak bir hukuk kurabiliyorlarsa sorun zlr. Kylyle kentlinin fark, Krtle Trkn farkndan az mdr? Kyllerle kentliler milli birlii nasl salyor? Milli birli in nihai amac toprak btnlnn korunmasdr. Topramz yoksa bamsz varlmzdan sz edemeyiz. (Umarm ilerde siyasi snrlara da gerek kalmaz.) Toprak btnl ise sadece zel mlk hakkyla korunamaz. Dalar, ovalar, nehirler millet adna devletin tasarrufundadr. O halde devletin karakteri milli birliin korunmasnda zel bir neme sahiptir. Eer Trkiye Cumhuriyeti yerine bir Anadolu Cumhuriyetinden bahsediyor olsaydk, belki de bu sorun daha kolay zlrd. O zaman Trk ve Krt milli ya da yurtsal menfaatlere ayn mesafede olurlard. Yurtsal menfaat....Bunun getirecei de yurtta lk ortak paydasdr. Bunun dnda bir ortak payda aramaya gerek var mdr? Diyelim ki gerek yoktur. O zaman bu yurttalk ortak paydasnn getirece i ulus devletin dzenlenii nasl olacak, bu dzenlemelerin getirdii pratik deiiklikler insanlarn hayatlarna nasl yansyacak? Bunlar sorunun farkl farkl boyutlar. Ama bu farkl boyutlar iin de Krt toplumunun bir nerisi var: Demokratik zerklik. stelik Trk toplumuna yanl anlatld gibi bu bir Krt zerklii deil. O halde, bir

zm nerisi varken 'taraflar' arasnda bu tartlmal. Kapal kaplarn ardndaki gizli grmelerle, kar pazarl ndan baka bir tart ma yaplamaz. mer Haluk Ylmaz 20 Eyll 2011 Yoncaky