YATAY KURBALAR VE GE ERLER

Yatay kurbalar:
Dorultu deitirmeye yarayan elemanlardr. Gvenlik, kapasite ve seyahat konforu asndan nemlidir. (yi projelendirilmezse iletme hz der ve kapasite azalr). Merkezka kuvveti nedeniyle savrulma ve devrilmeli kazalar olabilir.

Arazi dz olsa bile yatay kurba yaplr. nk:

Uzun alinyimanlar (8-10 km), srcnn dikkatini datr. Orta refj yoksa, geceleyin karlkl far klar gz kamamasna neden olur. Dou-bat ynnde uzun sreli gne etkisi sz konusu olur. Yukardaki her durum da kazalara neden olur; bunun iin uzun alinyimanlar yerine, daha kk uzunluktaki alinyimanlar byk yarapl yatay kurbalarla balamak daha uygundur.

Kurba eitleri
A) Basit daire kurbalar B) Bileik daire kurbalar C) Ters daire kurbalar

A) BAST DARE KURBALARI

S= some noktas (alinyimanlarn kesime noktas)
= sapma as (alinyimanlarn kesitikleri noktalardaki d a)

b= bisektris uzunluu (some noktas ile kurba orta nokta arasndaki mesafe). B noktas da bisektris noktasdr.
t= teet uzunluu Developman boyu: TO veTF noktalar arasndaki yay uzunluu R= yatay kurba yarap

Basit Daire Yay

ALNYMAN

BAST DARE YAYI

Bileik Kurbalar
Bir ortak teetin ayn tarafnda genellikle farkl yarapa sahip iki dairesel yaydan oluan kurbalardr. Kullanlmalar zorunlu olmadka tavsiye edilmez. Gvenlik asndan byk kurbaya ait yarapn, kk kurba yarapna oran 1.5 dan fazla olmamaldr.

Bileik kurbalar
ki basit kurbadan oluur. , 1, 2, R1, R2, t1 ve t2 olmak zere yedi eleman mevcuttur.

Bileik Kurbalar
1) 1, 2, R1 ve R2 biliniyor
= 1+2
S1A= S1C= R1.tg(1/2) S2C= S2B= R2.tg(2/2) S1S2=S1C+S2C= R1.tg(1/2)+ R2.tg(2/2) SS1S2 geninin bir kenar ve alar belli olduundan

Sin2/SS1= Sin2/SS2= Sin(180-)/S1S2 Buradan SS1 ve SS2 uzunluklar hesaplanr.

t1= SS1+S1A

t2= SS2+ S2B

2) , 1,R1, t1 biliniyor, 2, R2 ve t2 istenmektedir

2= - 1
S1A= S1C= R1.tg(1/2) SS1= SA-S1A= t1-R1.tg(1/2)

SS1S2 geninde a ve SS1 kenar bilinmektedir. Sins teoremi ile SS2 ve S1S2 uzunluklar hesaplanabilir
CS2= S1S2 S1C

Aranan t2 ve R2 deerleri
t2= SB= SS2+ S2B= SS2+CS2 R2= CS2.cotg(2/2)

Ters Kurbalar
-Ortak bir teetin iki yannda bulunan iki dairesel kurbadan oluur. Dk standartl yollarda kullanlr. - ki kurba arasnda dever uygulamasna yetecek kadar dz bir ksm bulunmas gerekir. Daha sonra grlecei zere minimum 60 metredir.

TERS KURBA

TERS KURBA

Ters kurbalar
S1S2 uzunluu ile l, 1, 2 ve R1 in bilindiini kabul edelim ve aranan R2 deeri olsun
C2S2= S1S2- l R1.tg(1/2) C2S2= R2.tg(2/2) R2= [S1S2- l R1.tg(1/2)]/tg(2/2)

KURBALARDA DN
-Tatlarn kurbalara geldiinde alinyimandaki hzlarn koruyacak ekilde hareket etmesi arzu edilir. -Ancak zellikle dalk blgelerde yaplan dk standartl yollarda, yer yer kk yarapl kurbalar kullanlmak zorunda kalnabilir. -Tatlarn emniyetli bir ekilde dnebilecekleri yatay kurba yarap, tat tipi ve boyutlar ile hzna baldr. -Kurbann balangcnda erilik yarap sonsuz iken, bu deer srekli klr ve kurba iersinde tat istenilen dn asn kazandnda erilik yarap sonsuz deere ular.

Kurbalarda Tatlarn Stabilitesi

Alinyimandan yatay kurbaya giren bir ara, merkezka kuvvetine maruz kalr. Merkezka kuvveti, da doru savurma ve devirme etkisine sahiptir.

W. v 2 F= g R

W= tatn arl (kg)

V= tatn hz (m/sn) R= kurba yarap (m)

g= yerekimi ivmesi
F= merkezka kuvveti (kg)

Kurbalarda tata etkiyen kuvvetler

h= tatn arlk merkezinin yerden ykseklii (m) P= merkezka kuvvetini dengeleyen enine srtnme kuvveti (kg) me= enine srtnme katsays

P= me.N = me.W

W . v2 P = g R = v2 me = W W g.R
(P= F kabul edilmitir)

Tat hz km/st, g= 9.81 m/sn2 alnrsa bant

v2 me = 127,4.R
Deversiz durumda kurbada savrulmaya neden olan hz

Vsav = 11,3 me.R

Yatay kurbalarda karlalan merkezka kuvvetinin devirme etkisi, tatn W arlnn dtaki tekerleklerin yol yzeyine dedii noktaya uygulad W.(e/2) momenti ile karlanr.

e F.h = W. 2

W v e . .h = W. g R 2
2

v g = 9.81m / sn 2 v= 3,6 R.e V = 8,0 h dev

Vsav 11,3 me.h = V 8,0 e dev

Vsav me.h =1,4 V e dev

rnek: me= 0,40; h= 0,70m ve e= 1,80 metre ise

Vsav 0,40.0,70 = 0,56 =1,4 V 1,80 dev

Yatay kurbalardaki kazalarn devrilmeden ok, savrulmadan ileri geldiini gsterir

Uygulamada, tat stabilitesini bozan merkezka kuvvetinin savurma ve devirme etkilerini karlamak iin kurba iine doru enine ykseltme (dever) yaplr. Deverli kurbalarda savrulma ve devrilmeye neden olan kritik hzlar:

R(me + tg) Vsav =11,3 1 - me.tg

Tg= 0 ise

Vsav =11,3

m .R
e

e) R(h.tg + 2 V =11,3 e dev h - tg. 2

Verilen bantlara gre, Vp proje hz iin savrulma ve devrilmeye kar uygulanmas gereken minimum kurba yaraplar
Vp .(1 - m e .tg ) R min( sav) 127,4.(m + tg ) e 2

Vp .(h - .tg ) 2 R e min(dev ) 127,4.(h.tg + ) 2

Enine vme ve Sademe

F = F- W.tg
v2 m.p = m. - m.g.tg R

d= tg=d/100 olduuna gre

v2 d p= - g. R 100 v2 p= - 0,0981.d 12,96.R

p= enine ivme (m/sn2) V= tat hz (m/sn) m= tat ktlesi(kg) d= enine eim (dever (%))

R= kurba yarap(m)

Kurbada meydana gelen enine ivmenin birim zamandaki deiimine sademe ad verilir
t, L uzunluundaki gei erisinin katedilmesi iin gereken zaman olup, deeri: t= L/v veya 3,6L/v dir.

p' =

v v p' = . - 0,0981.d. 12,96.R 3,6.L 3,6.L v3 v.d p' = 46,7.R.L 36,7.L

dp p = dt t v2

P= 0,3 m/sn3 den itibaren sademe hissedilir. En yksek deer 0,6 m/sn3 alnr.

En Kk Kurba Yarap
v2 v2 = tg + m e + m e . . tg g.R g.R v2 = tg + m e g.R v2 = d + me 127.R 2 vp R = min 127(d + m ) e

Formlden grlecei zere, merkezka kuvvetinin bir ksm dever ile bir ksm enine srtnme katsays ile karlanmaktadr. Enine srtnme katsays, kuru yollarda 0,40-0,50 arasnda olup, hz arttka klr.

Enine srtnme katsaysnn hza bal deiimi

Proje hz(km/st) Enine srtnme katsays
50 0,16 70 90 100 110 120

0,15 0,13 0,13 0,12 0,12

Yatay Kurba Yarapnn Yakt Tketimine Etkisi

Yakt tketimi indeksi 1,3 1,2 1,1 1,0 Otomobil Kamyon

200

400

600

800

1000

Yatay kurba yarap (metre)

Yatay Kurba Yarapnn Kaza Riskine Etkisi

Kaza riski 3,0 2,0 1,0

200

800 400 600 Yatay kurba yarap (metre)

1000

DEVER
Tatn maruz kald enine ivme tamamen enine eim yani dever ile karlanrsa, enine ivme sfr demektir. Bu ekilde elde edilen devere teorik dever ad verilir. Enine ivme bants sfra eitlenerek bulunur.
v2 p= - 9,81.d = 0 ve v = v p 12,96.R 2 vp d = 0,00786. teo R

Deverin fazla deer almasnn sakncalar

-Kurba iinde duru halinde veya yava seyreden motorlu ve motorsuz tatlar iin kurbann iine doru kayma ve devrilme tehlikesi mevcuttur.

-Bu nedenle st dever limiti %8-10 arasndadr.

-Kar ve don tehlikesi bulunan kesimlerde ve kentii yollarda daha dk tutulur.

Gerekte enine ivmenin bir ksm deverle bir ksm da enine srtnme ile karlanr. Yarsnn dever, yarsnn da enine srtnme ile karland durumda dever miktar

d = 0,00393.

vp

Trkiyede dever forml

d = 0,00443. vp 2
Maksimum dever: %10
Vp= proje hz (km/st) R= kurba yarap (m)

teo

v p3 Ld =0,0354. R

Ld= rakordman uzunluu (dever uygulama uzunluu) Ld(min)= 45 m

Deverin Uygulanmas
A) Yolun eksen hattnn sabit tutulup, i kenarn drlp, d kenarn ykseltilmesi, B) Yolun i kenar kotunun sabit tutulup, eksen hatt ve d kenarn ykseltilmesi, C) D kenar kotunun sabit tutulup, i kenar ve eksen kotlarnn drlmesi

ok eritli Yollarda Dever Uygulamas

Gei Erisiz Dever Uygulamas

(1 /

3) Ld

TO

(1/3)Ld

rnek: Proje hz 80 km/st, platform genilii 10 metre, alinyimanda enine eimi %2 olarak planlanan bir yol iin 400 metre yarapl bir yatay kurbada uygulanacak dever miktar ve rakordman boyunu hesaplayarak, eksen hattnn (kotunun) sabit tutulmasna gre, platformun i ve d kenarnn durumunu plan ve boykesitte gsteriniz.

zm:
R=400 m, Proje hz 80 km/st, platform genilii:10 metre
Vp 802 d = 0,00443 = 0,00443* = 0,07 R 400 Vp 803 L = 0,0354 = 0,0354 * = 45,31m d R 400 3 2

2 2 1 1 L = * 45 = 30 m L = * 45 =15m 3 D 3 3 D 3

Eim deiim miktar: -0,02- (+0.07)= -0,09 - %2 +% 7

Alinyimanda enine eim

Maksimum deverde enine eim

Rakordman uzunluu 45 metreden kk olamaz!!!

Hesaplanan uzunluk 45 metre olduu iin, dever bu uzunlukta deiecektir. Eim deiimi mesafe ile lineer olarak artacaktr. % 9 eim 45 metrede deiecekse

% 1 eim ka metrede (x) deiir?

x= 45*0,01/0,09= 5 metre

D kenar
5m 5m 5m 5m 5m 5m 5m 5m 5m

%2

%1

%0

%1

%2 %3 %4 %5 %6 %7 %7

10m

%2

%2

%2

%2

%2

kenar

eksen

D kenar

kenar

GE ERLER
Alinyimandan aniden kurbaya giren aralarda merkezka kuvveti doar. Bu kuvveti dengelemek iin, dever yannda alinyiman ile kurba arasna gei erisi yerletirilir.
Gei erisi yardmyla merkezka kuvveti, gei erisi uzunluu boyunca datlm ve kurba balangcnda merkezka kuvvetinin etkisi ortadan kaldrlm olur.

Gei erisinin salamas gereken koullar

-Tat, gei erisi zerinde alinyimandaki hz ile hareketine devam edebilmelidir. - Tat direksiyonu sabit bir asal hzla dndrldnde, kurbaya girite en byk dn asna ulamaldr. - Gei erisi, balangta alinyimana teet (erilik yarap sonsuz), sonunda ise dairesel kurbaya teet olmaldr ( daire ile erilik yaraplar eit)

K= erilik

Gei erisi

Gei erisiz durum K

L= gei erisi uzunluu A= gei erisi balangc E= gei erisi sonu k= erilik -Herhangi Lx mesafesindeki erilik k=(K/L)*Lx -E noktasndaki erilik K=1/r olduundan

k= Lx/(L*R)

Gei erisi tipleri

Klotoid (dnyada en ok kullanlan tiptir) Lemniskat Kbik parabol

Gei Erisi Uzunluu Hesab

Gei erisi uzunluu hesabnda, tatlarn belli bir sademe deerini amamas istenir. Tat, gei erisi balangcnda sfr enine ivme deerine sahiptir. Esas kurbaya girite v2/R enine ivme deerine ular. Bu deime t= L/v sresinde gerekleir. Sademe, enine ivmenin zamana gre deiimi idi.

v2 v3 p' = R = L R.L v
L denklemden ekilirse ve hz km/st cinsinden ifade edilirse,

Vp L= 46,7.R.p'
Sademe= p= 0,3-0,6 m/sn3 arasndadr

Kbik Parabol
Alinyiman ile dairesel kurba arasna gei erisinin yerletirilebilmesi iin, dairesel kurbann teet noktasndan itibaren merkeze doru bir miktar telenmesi gerekir. Buna rakordman pay denir. (dier eriler iin de geerlidir) Kbik parabol ve denklemi

x3 y= 6C

(C = R.L) = sabit

dy 3x 2 x 2 tg = = = dx 6C 2C
x= L iin (yani gei erisi sonu E iin), gei erisi uzunluunun yatay izdmne eit olduu dnlrse ve C= R.L olduu dikkate alnrsa

L L L tg = = = 2C 2R.L 2R
2 2

Teet alt uzunluu (s)

s = e . cot g

x= L iin
buradan

L3 L3 L2 y =e= = = 6C 6R.L 6R

L2 2R L s= . = 6R L 3

z= L/2

L2 f= 8R

L2 e R = = 24R 4 L2 R m= = 48R 2

Klotoid
Yksek standartl yollarda kullanlan eridir.

R.L= A2

(A= klotoid parametresi)

Klotoid, gerekte bir spiral olup, gei erisi olarak balangtan itibaren belli bir uzunluu dikkate alnr.

O= klotoidin balang noktas

P= klotoidin son noktas X,Y= P noktasnn koordinatlar

Xm, ym= erilik merkez noktasnn koordinatlar

NP= Tk= ksa teet boyu

NO= Tu= uzun teet boyu

R= rakordman pay Klotoidde dikkate alnan bir noktadaki teetin yatay eksenle yapt a t ise, bu ann radyan deeri
t= L 2R

X =L -

5 L 40.A 4

L9 3456.A 8

- ...

L3 L7 L11 Y= + - ... 6.A 2 336.A 6 42240.A10 x m = X - R. sin t y m = Y + R. cos t y T = Tu = X - Y. cot gt k sin t R = y m - R = Y - R (1 - cos t) S = x2 + y 2 Y y tg = = arctg X x

YATAY KURBALARDA GENLETME

Niin geniletme yaplr? -Tatlarn n tekerlekleri daha byk yay izerken, arka tekerlekler daha kk yay izerler. -Srcler, yatay kurbaya girdiklerinde genellikle yol kenarna yaklamaktan kanrlar ve erit izgisine doru yaklarlar; bu durum blnmemi yollarda kardan gelen srcye daha az yanal aklk brakt iin, geniletme yaplr.

l2 b= 2R

l = tatn n ve arka dindilleri arasndaki mesafe (tat uzunluu da alnabilir)(m)

R = tatn n d tekerleinin izdii yarap( kurbann eksendeki yarap)(m) B = tek erit iin geniletme miktar(m)

Yukardaki forml, dk hzlarda geerli olabilir; ancak hz ykseldike, kar eridi ihlaller artabilir. Bu nedenle hz yksek olan kesimlerde geniletme fazla tutulur Tek eritli
0,05.V p b= + 2R R l2 0,05.V p b=n + 2R R l2

Yolda geniletme

Vp= proje hz (km/st); b= n eritli yolda geniletme

Geniletme Uygulanmas
Geniletme, gei erisi boyunca lineer olarak artar. Geniletme gei erisi bitiminde maksimum deere ular. Geniletme, ya eksen hatt deimeden d ve i kenar geniletmesi yaplr; ya da i kenar geniletilerek, eksen hatt kaydrlr.

Gei Erili Durumda GeniletmeUygulamas

Gei Erisiz Durumda Geniletme Uygulamas (eksen hatt sabit, i ve d kenarda eit geniletme) Geniletme, rakordman uzunluu balangndan balar; TO noktasndan 1/3Ld mesafede maksimum deere ular. 2/3Ld 1/3Ld
TO

Eksen izgisi geniletme

b/2

Gei erisiz geniletme (geniletme i kenar tarafnda)

2/3Ld 1/3Ld
TO

b/2 Eksen izgisi geniletme b

Yeni eksen

Geniletmeli ve Gei Erili Kurbalarda Dever Uygulanmas

Gei Erili Dever Uygulamas

Rampa boyu sonuna gelindiinde( gei erisinin balangc A noktas), i ve d kenarn enine eimi eit hale gelmelidir. A noktasndan itibaren E noktasna (gei erisi sonu) gelinceye kadar dever artar ve maksimum deerine ular. Kurba ierisinde maksimum dever devam eder. Kurba knda yukardaki ilemler, tersine devam eder ve alinyimana ulalr.

Rampa boyu hesab(i kenar kotlar sabit)

h tgi = 1 1 k h -h tgi = 2 1 2 L (tgi = tgi ) 1 2

h h -h L .h 1 = 2 1 k = 1 k L h -h 2 1

Rampa boyu hesab (eksen kotlar sabit)

2h .L 1 k= h -h 2 1

Yatay Kurbalarda Gr
Gr mesafesi = S
M R R

Bina Gr hatt

Yatay Kurbalarda Gr
-Yatay kurbalar ierisine den binalar, yarma evleri veya benzeri sabit engeller gr mesafesini azaltr.

-zm olarak: mmknse, sabit engeller uzaklatrlmal veya kaldrlmal; mmkn deilse yarap byltlmeli veya gzergah kaydrlmaldr. Eer yarma evi mevcutsa,
tralanmaldr.

Gr snrlayan engel

nesne

S<d durumu

AC2= AD2 + x2 AD2= R2 (R x)2 AC2= 2Rx

AC= S kabul ederek

S2/4= 2Rx X= S2/8R d= developman boyu

EF= d= developman boyu

S= d+ 2l l= (S d)/2

Dier yandan ACD, ADO ve EAO genlerinden

AC2= AD2 + x2 AD2= AO2 (R x)2 AO2= l2 + R2

Bilinen deerler yerine yazlrsa, AC= 1/2S kabul edilirse

x= d.(2S d)/8R (teleme mesafesi)

Uygulama: Proje hz 90 km/st olan bir karayolu kesiminde,yarap 400 metre, sapma as 85o olan bir kurba zerinde eksenden 15 metre ileride sabit bir engel bulunmaktadr. Gei gr uzunluunun salanabilmesi iin engelin mevcut durumu uygun mudur? Deilse ne yaplmadr. D1= 8+0,2V= 8+0,2*90= 26m D2= 8+0,2V= 8+0,2*75= 23m

Ls= S= (d1+d2)*V1/(V1-V2)= (26+23)*90/(90-75)= 294m d= p.R./180= 593m (developman boyu) S<d dir. X=S2/8R= (294)2/8*400= 27 metre 27-15= 12 metre gzergah telenmelidir