You are on page 1of 54

Senaryo

Senaryo Nedir? I. Herkes Senarist Olabilir mi? Yazar olmak iin doutan yetenekli olunmas gerektii ynnde bir nyarg vardr. Gerekten de, bazlar bu ii bizden daha iyi kvryormu ya da biz ok yeteneksizmiiz duygusuna kaplrz ska. Fakat bunu en iyi haliyle bir tr alakgnlllk, en kt haliyle de bir bahane olarak grmek gerekir. Gerek hayatta ska 'yazarz' -rnein yalanlar uydururken ya da bakalar iin aktrmadan patanlk yaparken- ve bu 'yazdklarmz' bakalarnca ok kereler 'yutulduuna' gre, balang iin hi de fena olmayan bir donanma sahibizdir. Ksacas: Senaryo yazm renilebilir ve zamanla uzmanlalabilir bir eydir. nemli olan, bunun iin gereken zaman ve abay gze alp almadnzdr. II. Senaryo Yazmn Dier Sanat Yazarlklarndan Ayran Nedir? Yine de senaryo yazmn, gndelik hayatta 'yazdklarmzdan' belli ynleriyle ayrt etmek gerekir. Senaryolar da hikaye anlatrlar, ama bu hikayeler belli bir anlatm aracna uygun olacak ekilde yazlmak zorundadr. Bu ara da -sakn bilmiyorum demeyin!- sinema ya da dier bir deyile filmdir. Bu ise yazma edimini hem biimsel hem de zsel anlamda kimi deiikliklere uratr. Cyrano de Bergerac'n umutsuz ama bir o kadar da soylu akn konu alan bir roman, bir film, bir radyo oyunu, bir piyes ya da izgi roman karlatrldnda, farkl bir anlatm aracnn, yazma biimini nasl etkiledii kolayca anlalr. rnein piyes yazar, mekan seimi konusunda, roman yazar, izgi roman yazar ya da senarist kadar zgr olmayacaktr. Bunun balca nedeni, oyunun sahnelenme/sunulu biimidir. Piyeste bir mekandan dierine gei, sahne dekorunun deitirilmesi anlamna gelir ncelikle. Fakat dekoru oyun sresince deitirmek zor ve ska yaplamayacak bir eydir. yleyse piyes yazar, konuyu az sayda mekanda anlatlacak biimde younlatracak ve ilevleri, gsterilemeyen kimi sahne ve mekanlara ilikin 'haberler' getirmek olan yardmc karakterler kullanacaktr szgelimi. Dier bir deyile, anlatm aracnn fiziksel doas, anlatm ara ve tekniklerini de etkilemektedir. Ayn hikayeyi radyo oyunu biiminde yazan birisi ise baka trl glklerle karlaacaktr. Tiyatrocunun mimik ve jestlerle anlatabilecei eyleri o, ses ve szle anlatmak zorunda kalacaktr. Bu ise, kendine has baka anlatm ara ve tekniklerine bavurmay gerektirecektir. Bu rneklerden de anlalaca zere, senaryo yazar da kendi anlatm arac olan film ve sinemann kimi snrlamalar erevesinden dnmek ve kurmak zorundadr yksn. Eklemekte yarar var: kimi dnrlere gre, yaratclk tam da bu snrlama ile mmkn olur. III. Senaryo Yazarlnn/ Sinema Dramaturjisinin ki Boyutu: Anlat ve Sinematografi Bu balamda, film iin yk yazmann, dier bir deyile sinema dramaturjisinin iki boyutundan sz etmek mmkndr. Bunlardan ilki anlat boyutu, dieri ise sinematografi boyutudur. Senarist hem anlat bilgisine, hem de sinematografi bilgisine sahip olmak zorundadr. Sinema Dramaturjisi, Anlat, Sinematografi Senaristin ncelikle bilmesi gerektii ve zamanla kendisinin de kefedecei ey, bunlarn birbirinden ayrlamayacak denli i ie olduudur. Durum byle olunca, senaristi ifte bir grev beklemektedir. Bir yandan 100 yl akn bir sinematografik birikimin grsel hazinesini kefetmek ve tanmak zorundadr, te yandan ise kkleri belki de maara insanna dek uzanan bir anlat geleneinin kazanmlarn gz nnde tutmak zorundadr. Senaryo yazmn renmek iin bir yerlerden balanacaksa, belki de en iyisi yine de anlat'dan balamaktr. Senarist grntlerle anlatr, bu doru; ama bunun iin nce anlatmay bilmek zorundadr. Chion, "Film senaryosu, anlat sanatnn sinemaya zg bir uygulamasdr" derken, 'sinemaya zg' biimindeki vurgusu, 'anlat sanat' szcnn nemini kolayca unutturabilir. Anlat sanatnn temel kurallarn iyi bilmeyenler, onu sinemaya zg biimde kullanmakta zorlanacaklardr kukusuz. IV. Bir Senaryoda Bulunmas Gereken Temel Unsurlar Senaryo yazmnda gz nnde tutulmas gereken bir ka temel unsurdan sz edilebilir Kitlesellik: ok kii tarafndan anlalma ve beenilme. Poplerlik: Gncel sorunlar hissettirme, duygusal ynden cezbetme ve asgari mtereklerde buluma. zllk: zl ve somut bir yazm biimi benimseme, sadece grlen ve iitilenler yer verme, ekranda aktarlamayan eylerden kanma ve dramatik ilevi olmayan sahneleri karma. Mantkllk: Olaylar ve olaylarn sralannda mantkl ve tutarl olma, dramatik ynden kantlanamayan rastlant ve olaylara yer vermeme. Grsellik: Grsel ynn detayl ve somut biimde yazlmas ("Bir kez grmek, bin kez iitmekten iyidir") itsellik: Diyalog dnda, ses, mzik ve efektin olanaklarn kullanma. lginlik: Konunun ilgin olmas. Seyirciyi gz nnde bulundurma: nemli olan seyircinin hissettikleridir. Seyircinin olaya katlm salanmal. Ancak seyircinin olaylar istediimiz gibi alglayaca ya da yorumlayaca konusunda garanti yoktur. Gerekilik: Olaylarn gerek haliyle yanstlmasn ya da gerek olaylardan yola klmasn deil, filmdeki olaylarn izleyiciye gereki gelmesi anlamnda gerekilik. nanlrlk: Somut olaylarn inanlr biimde sunulmas ve karakterlerin kiiliklerine uygun biimde davranmalar. Didaktiklikten kanma: Film ders vermeye baladnda itici olur. Yargnz dorudan izleyiciye bildirmektense, izleyicinin bu yargya ulaaca bir yk yaps kurun. retmen parman sallamaktan kann, "Kr, gzm parmana" olmasn.

Belli bir teknik ve yetenee dayanan, yedinci sanat kurallarn ve o gnn teknik kurallarn dikkate alan, ilk satrdan son satrna dek sinemaya uygun olarak hazrlanan metin. Bir baka deyile senaryo, grnt ve sese dnecek bir dncenin, bir olayn yazya dklmdr. Senaryo yazm Amerikan ve Fransz tarz olarak iki farkl biimde gerekletirilir. Amerikan tarznda her sahne iin alt izili biimde bir knye (stbalk) oluturulur. Knyede sahne numaras, karakterler, mekn, i-d ve gece-gndz ayrmlar belirtilir. Fransz tarz senaryonun sahneler ikiye ayrlm sayfada solda grnecekler, sada duyulacaklarn yazlmasyla oluturulur. Senaryoda sadece eylemler ve dialoglar bulunur. Teknik detaylara yer verilmez. Evrensel senaryo formatnda bir sayfa 1- 1,5 dakikaya denk gelmektedir.4 Teknik detaylara yer verilen, ekim senaryosudur. Yapmc bir film evirmeye karar verdi mi, yaplacak ilk i; konu bulmak ve bu konuyu senaryo biiminde ilemektir. Konu ok eitli kaynaklardan salanabilir; her eyden nce senarist ya da ynetmenin yaratc gcnden doabilir. Dorudan doruya sinema iin tasarlanan, baka bir kaynaktan alnmayan byle bir konuya dayanan senaryoya zgn senaryo denir.

Yap ve Yapnn geleri


I. Yap ve geleri Senaryoya bir yap/yaplanma olarak baklabilir. Bu yapnn bir ba, ortas ve sonu vardr. Batan sona doru gelimeyi salayan bir dinamizm gerekmektedir. Yani yap kurulurken, srekli ilerleme yasas gznnde tutulmaldr. Srekli ilerleme yasas, yknn bir amac, hedefi olmas gerektii ilkesini dile getirir. Hedef/ama srekli ilerlemeyi salar. Buna filmin dramatik amac da denir. Bu, filmi ilerleten ya da yky devindiren nedenlere bal olarak gelimeleri ynlendiren bir hedeftir. Ama nnde engel varsa, bu dramatik hedeftir. te yandan bu yap bir birlik ve btnlk arz etmelidir. Zamanda, mekanda, konuda ve slupta birlik ok nemlidir. Bu birliin varolup olmadnn snanmas iin, kullanlan geler ilevleri asndan srekli denetlenmelidir. Temel olan nedir? sorusu, bu konuda bir k noktas salar. En geerli yap tr, perdeli yap ya da geleneksel anlat yapsdr. Giri, Gelime ve Sonu'tan meydana gelir. Bu yapda en az iki temel dnm noktasna ihtiya vardr. lk temel dnm noktas, balang blmnde yer alr ve atmann kilitlenmesidir. kinci temel dnm noktas ise orta blmn sonunda ya da sonu blmnn banda yer alr ve atmann zlmesidir. Ksacas, giri blmnde sorun ortaya konulur, gelime blmnde eitli boyutlaryla sergilenir ve sonu blmnde zlr. lerleme kavram dz bir izginin bir yne doru uzamasndan ok, ykselen bir eriyi akla getirmelidir. Ykselen eri, dramatik ykselmeyi karlamak asndan daha uygun bir ema sunar. Yapyla ilgili unutulmamas gereken bir nokta da u: yk, kronolojik bir grnm arz etse de, olay rgs ncelikle bir nedensellikler adr. Plotlarda (olaylarda), nedensellik kronolojiyi geride brakr. II. Giri Blm Giri blmnn tasarlanmas senaristin nemli grevlerinden bir tanesidir. Giri blmnn bir takm temel amalar vardr. zleyicinin dikkatini yakalayp, ilerleyen ykye katlmn salar. yknn geliimi ile ilgili heyecan ve meraklar oluturur. Giri blmnde ana karakterlerle tanp, onlarla ilgilenmeye balarz. Bu blmde yaplan aklamalarla, yky anlamaya yardmc olan genel bilgileri elde ederiz. Ayrca filmin dnyas, slubu, nitelii ve atmosferi ile tanrz. yky balatan sorun, yani atma ile bu blmde tanrz. Ki bu, film boyunca ilginin ayakta kalmas asndan nemlidir. Giri blmnn dier bir zellii, burada alt/yan olay izgilerinin tohumlarnn atlmasdr. Giri blmnn sresi snrldr. Fazla uzatlmamaldr. Dramatik olmasna zen gsterilmelidir. Giri, hibir zaman "Ben Giri'im" dememeli. Bunu en azndan alak sesle sylemeli. III. Gelime Blm Gelime blmnn grevi ifttir. Bir yandan giriin baarl biimde devamn getirmeli, te yandan da sonuca/doruk noktaya doru uzanan bir kopr oluturmaldr. Gelime blm, bir dizi karmak iliki, kriz, atma, yan olay ve benzeri glkler araclyla, beklentilerimizi younlatrarak ilgimizi daha derinden ele geirir ve srdrr. Tm bunlar, atmann zmnn kolay olmayaca konusunda bizi ikna etmelidir. Bu blmde deiik kriz/bunalmlara yer verilir. Kahramann atmay zmeye ynelik her hamlesi kriz/bunalm'dr. Bunlar, atmay daha da gerginletirir; neden-sonu ilikileriyle ilerlemelidirler. Yazm aamasnda nce olay rgsn yani nedensellik zincirini belirlemek, ardndan da bunalm ve krizleri saptamak, kolaylk salayan bir yntemdir. Yani nce olaylar arasndaki nedensellik zincirini kafanzda kurun, sonra da hangi olayn nerede yer alacan kararlatrn. IV. Sonu Blm Sonu, belki de girite bize vaadedilenlerin yerine getirildii blmdr. Bu blmde, sorun ve atmalarn zlmesiyle birlikte yk de sona erer. Sonu blmnde doruk nokta yer almaktadr. Ayrca yarm kalan konularn da bir yere baland ve youn ilginin dt bir son yer alr baz senaryolarda. "Karate Kid, kt olan yendi; pekiyi, o kz ne oldu, onunla ilikileri devam etti mi acaba?" trnden sorularn yantlar, bu toparlayc sonda yer alr. Doruk nokta, ou kez zorunlu sahne(obligatory scene) ile ayn eydir. Zorunlu sahne, kahramanla rakibin kar karya geldii sahnedir. Bu sahne, ad stnde zorunludur. Sonu blmnde yer almas gerekir. Bu genellikle rakipler arasndaki en son ve en grkemli kar karya gelitir.

Dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta da udur: Sonu, her zaman yknn kendisinden kaynaklanmaldr. rnein yaplacak en kt ey, kzlderililer tarafndan sktrlan bir grup kovboyu, son anda yetien svariler araclyla kurtarmaktr. Dsal nedenlere dayanan bu trden zmler, "makinadan tanr /deux et machine" olarak da adlandrlr. Her zaman iin dalga geme konusu olurlar. Leman dergisinde yaynlanan bir karikatr bu tr zmlerin ktln ok iyi sergilemitir. Karikatr yledir: Bir sapk savunmasz bir kadna tecavz etmek zeredir. Ancak geri planda silahli bir atl birliinin drt nala olay mahalline doru yaklat grlr. Kadn iki kolunu hava kaldrarak sevin lklar atar: "Yaasn, svariler..." evrimsel sonlar zellikle etkileyicidir. Bundan kastedilen, balangta gsterilen bir mekana, zaman noktasna ya da grntye dntr. rnein Pulp Fiction ve Yamurdan nce filmleri bu tr evrimsel sonlara sahiptirler. Renk Krmz filminin sonunda da bunlara benzer etkileyici bir dn vardr: Batan bir feribottan kuratrlan gen kadn bir ambulansn yannda durmaktadr. Fonda ambulans zerindeki kzlha grlr. Sonra kamera yavaa kadna doru yaklar. Omuz plana gelindiinde, arkadaki kzlha, krmz bir fona dnecek kadar yaklamtr. Kzn slak salaryla krmz fon nndeki bu grnts ise, daha nce yer ald bir reklam fotorafnn aynsdr. Yine Barton Fink, otel odasndaki posterin gerek hayattaki benzer bir grntsyle sona erer.

Dramatik Hareketin Unsurlar


I. atma atma, filmin itici gcdr. Senaryoya balarken nce atmay saptamakta yarar var. atma, ncelikle bir problem demektir. Metne bir problem saptanr. Senaryo metni, zaman zaman daralan, zaman zaman da genileyen bir problem olarak grlebilir. atma mutlaka zlmelidir. atma, temelde iki ya da daha fazla gcn karlamasdr. Deiik trlerinden sz edilebilir: -nsann insanla atmas -insann doayla atmas -insann kendisiyle atmas -insann toplumsal evre ile atmas Problemi bu deiik trler araclyla dnmeliyiz. Hatta ana atmay mmkn olduu kadar ok deiik gr asyla sergilemek gerekir. atmann hemen giri blmnde kilitlenmesi ve bir an nce izleyiciye gsterilmesi gerekir. En etkili atmalar, genellikle zamana kilitlenen atmalardr: Saatli bomba rneinde olduu gibi. atma, mutlaka iddete ya da sert aksiyona dayanmak zorunda deildir. Somut olarak grlmedii anlarda bile, atma kenini hissettirmelidir. Bir tehdit olarak varl her yerde duyumsanmal ve asla tam olarak unutulmamaldr. atma, kahraman sonunda mutlaka deitirmelidir. Szgelimi atma konusu bir korkuysa, korku sonunda yenilmelidir. rnein Arachnophobia'da rmceklerden lesiye korkan ve bir rmcei on metre uzaktayken grdnde bile yerinden frlayan bir adam, sonunda bir metre apnda bir rmcein zerine trmanmas srasnda hi kprdamadan onu izler. rmcee, ama hereyden nce de kendisine meydan okur. atma ilk bata kahramana dsal bile olsa, kahraman ona bir biimde dahil edilmelidir. rnein bir depremden dorudan etkilenmese de, kurtarma ekibinde yer alarak olayla bir biimde ilikilendirilmelidir.. atma, iki g arasnda ztl ve zmn kukulu olduunu betimler. lgiyi salayan da bu kukudur. atma filmde iki anlamda bulunur: -En genel anlamyla bir ztlklar a olarak: iyi-kt, doa-kltr gibi. -kinci anlamyla ise atma, bir yk izgisi balatandr. zm bekleyen bir durumdur. -Almas gereken bir engel -Yant verilmesi gereken bir meydan okuma -Giderilmesi gereken bir sorun -Ortadan kaldrlmas gereken bir tehdit -Verilmesi gereken bir karar -Kurtulunmas gereken bir bask -Yeniden kurulmas gereken bir denge vs... atmann dourduu bu ama, ou kez hem karakterin, hem de yknn amac olarak gzkr. Ama kahramann amacyla, yknn amac arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Sper ama (yknn amac) karakterin amacndan farkl olabilir. rnein kahramann amac ampiyon olmaktr., oysa yknn amac, kahramana hrsn ona verdii zara kavramasn salatmaktr. II. Doruk Nokta Doruk Nokta, genellikle filmin sonunda yer alr. Bu nceden beklenen bir an da olabilir. rnein bir dello ya da Karate Kid'de olduu gibi bir final msabakas. Senaryo dendiinde akla gelmesi gereken ilk iki eyden birisi atmaysa, dieri de doruk nokta olmaldr. Olay rgsn olutururken doruk nokta daima gz nnde tutulmaldr. Doruk nokta, mutlaka birilerinin lmesini gerektirmez. ounlukla zorunlu sahne'den meydana gelir. Mutlaka fiili bir durum olmaldr. Szle ya da diyalogla geitirilmemelidir. zm izleyicinin zihninde tamamlanmaya braklmamaldr, mutlaka gsterilmelidir. III. Zorunlu Sahne Zorunlu sahne ya da doruk noktadan sonra zm gereklemi demektir. Bu noktadan sonra, ak kalan baz olaylarn tamamland ksa bir sonu blm yer alabilir.

Sahne ve Sekanslarn Temel zellikleri


I. Sahne ve Sekans: Tanmlar Filmler, sahne ve sekanslardan oluurlar. Temel ykden yola karak yky gelitirdikten sonra, onu sahne ve sekanslar halinde ilemeye hazrz demektir. Sahne; zaman, mekan, olay, tema/motif, ierik, kavram ya da karakter gibi aralarla birletirilmi, tek ve kesintisiz bir dramatik eylem ieren bir birimdir. Genellikle birbirleriyle ilgili bir ekimler dizisinden oluur. Ancak tek bir ekimden de oluabilir. rnein enlik Atei filminin giri sahnesi, Pulitzer dln kazanan bir gazetecinin dl treninin yapld binaya giriinden krsye kadar gelip dl kazanmasn salayan haberi anlatna dek uzanan sreyi kapsayan tek bir ekimden oluur. Sahneler, olay akn ok sayda ekime blseler bile, genellikle tek bir zaman dilimini ya da tek olaylk bir sreci kapsarlar. rnein Thelma ve Louise'de, iki kadn kahramann bara gelileri ile balayan ve oradan ayrlmalaryla noktalanan sahne, ok sayda ekimden oluur ve sahnenin temelini oluturan olay izgisi, arkadalk teklifinden tecavz giriimine ve oradan da cinayete uzanan sreci kapsar. Sekans ise, birbiriyle ilikili olan sahnelerin bir araya gelmesiyle oluur. Sekans oluturan sahneler, farkl olaylar ele almakla birlikte, sekans kendi iinde yine de bir btnle sahiptir. Sekans genellikle bir sreklilik iermez. Olaylar farkl zaman ve mekanlarda geer. Ama son kertede ayr ayr olay izgileri arasnda bir btnlk sz konusudur. Burada, Dressed to Kill'in giri sekans rnek verilebilir. Sekans ok sayda sahneden oluur. Bununla birlikte sekansn temel aamay ileyen sahnelerden meydana geldii sylenebilir: Kadnn cinsel sorunlar ve bunlarn zm konusunda dnme aamas; sorunlarn almas yolunda bir hamlenin yaplmas aamas; cinayetle sonlanan hamle sonras aamas. Bu sekans boyunca ok sayda ayr olay (banyodaki mastrbasyon ve sevime; oulla yaplan diyaolog; psikologla yaplan konuma; mzede yaananlar; yabanc adamn evinde yaananlar ve nihayet cinayet), ayr mekan (banyo, mze, psikoloun brosu, yabanc adamn evi, asansr) ve ayr iliki (kocayla, oulla, psikologla, yabanc adamla, katille, fahie kzla girilen ilikiler) karmza kar. Yazar, bir sahneyi planlarken, bu sahnenin filmin btn iindeki ilevini, dier sahnelerle ilikilerini ve ierdii aksiyonun i yapsn belirlemeli; sahnenin atmosferine, ortamna ve hangi bak asndan sunulacana karar vermeli. II. Sahnenin levi Sahnenin ilevi, senaryonun btn ierisinde ondan yerine getirmesini umduumuz grevdir. ncelikle sahnenin amac/grevi belirlenmelidir. Sahneyle ne yaplmak isteniyor? Sahne hangi grevi yerine getirecek? Seyirci bu sahneden neyi alglamal, ne tr anlamlar karmal? Ksacas, "Bu sahne neden var?" sorusunun belirgin ve ak bir yant olmaldr. levi yoksa ya da baka bir sahnenin ilevini tekrarlyorsa, karlmasnda fayda vardr. Sahneler, genellikle yky gelitirmek, ilerletmek zorundadrlar. Bunu rnein bir problem sunarak veya zerek ya da baz olaylara yer vererek yaparlar. Baz sahneler ise sadece yan olaylar/alt ykleri aklarlar. Sahnelerin temel ilevleri arasnda unlar sayabiliriz: Mekan oluturmak, atmosfer yaratmak, tema ya da tez sunmak, karakter ya da ilikiler hakknda aklama yapmak, bir olay izgisini balatmak, ilerletmek ya da sonlandrmak... Zaman ve mekan geileri iin ise genellikle ksa ara sahneler kullanlr. Bazen de gerilimi drmek ve izleyiciyi rahatlatmak iin dinlenme sahneleri konulur. Baz sahnelerin ilevi, hzl bir kurguya yaslanarak, gerekte ok uzun sreleri kapsayan olaylar ksa grntlerle zetlemektir. rnein Rocky'nin byk boks mana hazrlklarnn mzik eiliinde zetlendii sahneler. Baz sahneler ise sadece ilgin bir aksiyon ierirler, ama yknn ilerlemesine bir katklar yoktur. Bunlar da dinlenme sahneleri olarak grmek mmkndr. Genellikle komikliklerin sergilendii bu sahnelerin bir ilevi de, izleyicideki zdeleme duygusunu arttrmaktr. rnein Hababam Snf filmlerinin kimi sahnelerinde, snftaki renciler "nek aban"a (Kemal Sunal) oyunlar oynarlar. Halit Akatepe onun yanna gelir ve "uradaki kz grdn m? Sana acayip bakyor" der. nek aban inanmam gibi yapp glmser: "Bana m? Had canm sen de, gh h hhh.." Fakat Akatepe srar eder: "Neden be? Accayip yakkl adamsn... bak bak bak sana nasl bakyor. Bu kz hasta sana, has-ta!" Sonra da onu kkrtr: "Hadi ne duruyorsun, gidip tansana." nek aban, kendini biraz gaza getirdikten sonra ("Yakkl adamm di mi? Tabi canm, yleyim. Ay vallahi de bana bakyor. Bakma gz, namussuz, gh h hhh..." vs.) kzn yanna gider, ama tanma iini yzne gzne bulatrr. Sonunda kz ona bir tokat atp, " Aaaa, manyak m ne?" deyip uzaklar. Olay izlemek zere pusuya yatm olan snf arkadalar saklandklar yerden kp glmeye balarlar: "Ulan aban, ne adamsn be! Ho ho hi ha ha." Kandrldn anlayan nek aban "Glmeyin lan, eouleekler!" dedikten sonra Halit Akatepe'yi dnerek "Alak!" deyip onu kovalamaya balar. Sahne bu grntyle sona erer. Sahne, tmyle oynanan oyuna ve aban'n bunu anladnda verdii tepki stne kuruludur. Bu gibi sahneler herhangi bir olay izgisini srdrmedikleri gibi, bir yenisini de balatmazlar. Bu anlamda kapaldrlar. Onun tesinde sadece komiktirler, bu nedenle rahatlatr ve dinlendirirler. te yandan bu neeli ve akac snf biraz daha sevmiizdir, yani sahne zdelememizi de arttrmtr. Bu sahneden sonra ise, Mahmut Hoca'yla ilgili bir kriz/bunalmn yaand ya da sren bir problemin gelitirildii bir sahneye geilir. Sonra yine nek aban'a oyun oynand bir sahneye vs. Sahnelerin ana ilevi -"Bu sahne neden var?" sorusunun yant- belirlenirken, sahnelerin birden ok ileve sahip olabilecei de unutulmamaldr. rnein bir yandan yknn geliimine katkda bulunan bir sahne, dier yandan yeni bir karakteri tantabilir, atmosfer yaratabilir ya da olay rgsnde deiiklik yaratacak olan bir srprize yol aabilir. Dressed to Kill'deki asansr cinayeti sahnesi yukarda saylan tm bu ilevleri yerine getirir szgelimi. Filmin bakiisi olarak kabul ettiimiz kadnn birden ldrlmesi, olay rgsnde temelli bir deiiklik yaratan gerek bir srprizdir. te yandan bu cinayetle, yk yepyeni bir dzeye ykselmi, bir ilerleme meydana gelmitir. Btn bunlar olurken yeni karakterle de tanrz: Bir katil ve bir fahie kz. Tm bunlarn filmin atmosferini deitirdiini sylemeye bilmem gerek var m? Sahneyi olutururken unu unutmamal: Karakterler grntdeyken kendilerini tanmlarlar ve zelliklerini aklarlar her zaman iin. Bir sahnede ana karakterler bulunuyorsa, yazar onlarn kendi amalarn ifade etmelerine olanak tanmal ve her sahnede karakterlerin tutarl ve gvenilir olmalarn salamaldr. Sahnenin amacyla karakterlerin amalar dengeli ve uyumlu biimde rttrlmelidir. Son olarak: tasarlanan bir sahnenin anlatabilecei her ey gz nnde tutulmaldr. nk sahneler, amaladklarmzn yannda, amalamadmz pek ok eyi de anlatm olabilirler. Bunlar ayklayp gidermezsek, ykde bulankla sebep verme tehlikesiyle kar karya kalrz szgelimi. III. Sahne(n/ler)in Sreklilii Sahnelerin sreklilii, filmin ak ve ritmi asndan son derece nemlidir. yi filmlerdeki sahnelerin geliim izgisi iinde, filmin genel etkisine katkda bulunacak bir ak ve ritm vardr. rnein Terminatr'deki aksiyon sahneleri, filmin genel etkisine katkda bulunan bir ak ve ritme sahiptirler. Sahne srekliliini, ak ve ritm yaratacak biimde dzenlemenin bir yolu, film doruk noktaya yaklatka sahne younluunu arttrmaktr. rnein filmin ilk blmleri ar tempolu sahneler ierir. Sonlarna doru ise daha hareketli ve heyecanl sahneler ounluktadr. Baz filmlerse, izlemi olduklarmz ya da bize anlatlmak isteneni ieren anlaml ve yumuak sonlarla biterler.

Film, yapsal btnl zedelenmemek kouluyla, baz eitlemelere gereksinim duyar. rnein hep ayn younlukta olan sahnelerin art arda gelii zamanla ilginin dmesine neden olur. Tekdzelik skcla neden olur. Bu nedenle gerilimli sahnelerle rahat sahnelerin iyi bir dengesini kurmak gerekir. Kriz/bunalm anlaryla atma ve doruk nokta gibi nemli ve gerilimli anlar arasna daha sakin ve rahatlatc sahneler yerletirilmelidir. rnein olaylarn badndrc bir ykseklie ulaaca sahnelerden nce, karakterlerin kendilerini tanttklar ya da bir atmosferin oluturulmaya alld, izleyiciye nefes aldran sahneler konulabilir. Terminatr filmi, koca bir aksiyon paketi sunmasna karn, filmin ortalarda yer alan uzun bir dinlenme sahnesi ierir. Olduka gerilimli giri sekansndan sonra, kahramanlarmz ln ortasnda arabalarn tamir edip, silah ve cephanelerini yenilerler. Tm bunlar olurken Terminatrle ocuk arasndaki dostluk ilikisi gelitirilir ve ayn zamanda anlatc rlnde olan ba kadn karakter, filmin tezlerini ortaya atar. iddetsiz, sakin ve dingin bir sahnedir. Sonra hzl ve iddetli yeni bir sekansa geilir. Gerilim ve rahatlk arasndaki gelgitler, srekli ykselen eriyi aksatmaz, ama onu testere dili bir grnme brndrr. Gerilimi ve aksiyonu drmenin bir yolu da diyalog sahneleri kullanmaktr. Film ritminin yaratlmasnda kullanlabilecek zt geler arasnda unlar gsterilebilir: Diyalogsuz sahne-Diyaloglu sahne Hzl tempo-Ar tempo Neeli/komik-Ciddi/arbal Gece-Gndz -D Duraan-Hareketli Samimi/gsterisiz-Grkemli/abartl znel bak as-Nesnel bak as Grlt-Sessizlik Zamann sktrlmas-Birebir(gerek) zaman Bilgilendirici olma-Duygulandrc olma Tema/karakter/atmosfer sahnesi-Olay rgsn ilerleten sahne Tm bunlarn rlme biimi, sahnenin ve filmin ritmini etkiler. Sahneler, ilevsel olmakla birlikte, her zaman iin yksel ilevlerinden daha fazlasn yaparlar. Onlar, filmin biimsel yapsna katkda bulunurlar ve birbirleriyle etkileim ierisindedirler. IV. Sahnelerin Yaps Tpk filmin btn iin sz konusu olduu gibi, sahnelerin de kendi i yaplar vardr. Bu nedenle yazar sahnenin ilevini belirlerken, sahneyi nasl yaplandracana da karar vermelidir. Her sahnenin kendine ait bir balangc, geliimi ve sonu vardr. Sahnenin i yapsna ilikin temel bir yaklam, sahnenin amacn belirlemektir. Bir sahnenin amacna ilikin en etkin yaklam yntemi ise, ana karakterlerin amalarn belirlemektir. nk kahraman genellikle sahnenin aksiyonunun failidir. Karakterin amac aktif fiil formuyla belirlenir: "...-mak/-mek" gibi. Sahnedeki her karakter kendi amacna gre hareket eder. Sahnelerin ounluunda en azndan bir karakterin bir amac vardr: nceki sahnelerde balatm olduu herhangi bir aksiyonu gelitirmek. Karakterlerin amalarn belirlemek sahnenin yaplandrlmasnda yazara yardmc olacaktr. Sahnelerin ounluu, problem-geliim-doruk srecini izleyen bir dramatik yap ierir. ou kez sahneler kendi doruk noktalarndan sonra tamamlanrlar. Bazen de ya yeni bir sorun yaratarak biter ya da bizi yeni bir geliimin iine iterler. Sahneler deiik ablonlara gre gelitirilebilir. Baz sahneler dorukla sonulanabilir. Bu doruk noktann kimi filmlerde dolayl bir yolla azaltld da olur. rnek: Adam kadn banyoda kstrm ve ldrmek zeredir. Adam cinayeti ilemeden nce banyo kapsn kamerann stne (yzmze) kapatr. Baz sahneler ise, sahnenin genel atmosferini veren bir ekimle balar. Kimi durumlarda sahneyi ilgi odann dnda bir ge ile balatmak ya da bitirmek filmin ilerleyen blmleri zerinde hzlandrc bir etki yapar. zellikle komedilerde bazen sahnelerin sonunda yeni bir 'komik durum' yer alr. Yani sahnenin doruk noktasn yeni bir doruk nokta izler. Bu dramatik materyallerde de szkonusudur. Sahnenin doruk noktasndan hemen sonra gelien kriz, zm bekleyen yeni bir sorunu gndeme getirir. ok iyi bir rnek olduunu iddia edemem, ama baz korku filmlerinde, l zannedilen sapk katilin bir daha canlanmas ve 'bir daha', ama bu kez gerekten ldrlmesi rnek verilebilir. Baka bir rnek: Terminatr 2'nin sonlarna doru, uzun bir kovalama sahnesinden sonra Likid Adam'n kulland helikopter, Terminatr tarafndan patlatlr. Bu, kovalama sahnesinin doruk noktasdr. Ne var ki, kurtulduumuzu zannederken kahramanlarn arabalarnn tekeri patlar. Kendilerine daha zayf bir kamyonet bulurlar. Likid Adam'sa Truck diye tabir edilen (Trak diye okunur) dev bir kamyon ele geirmi ve yeniden kahramanlarmzn peine dmtr. Doruk nokta, rahatlama salamaktan te, yeni ve daha byk bir krize dnmtr; nk kahramanlar bulduklar yeni arabayla Likid Adam karsnda daha da zayf duruma dmlerdir. Kovalamacann srmesiyle balayan yeni kriz, Arnold'un kamyonu devirmesiyle ve Likid Adamn kamyondan yaylan sv gazla donmasyla bu kez bir demirdkm fabrikasnda sonulanr. Grkemli bir sonla Arnold Schwarzenegger donmu olan Likid Adam tuzla buz eder (Arnold: "Astalavista, baby!" (ate eder, Likid adam krlan bir vazo gibi dalr)). Fakat o da ne? Daha rahatlamaya frsat bulmadan, Likid Adam'n donmu paralar dkm kazanlarnn ss nedeniyle zlp yeniden birlemeye balar. Hi bir ey bitmemitir. Tersine, ov daha yeni balamaktadr. Terminatr 2'nin srekli ilerleme asndan salad baar, byk lde doruk noktay izleyen krizlerin iyi kullanlmasndan kaynaklanr. Sahneler bir trl tamamlanmaz. Her son bir balang olur. Her doruk noktas sonrasnda zmle deil, yeni bir krizle karlarz. Ne zaman Likid Arkada kazana drlr de eritilir, o zaman rahata ereriz. Fakat bu kez de duygusal bir kriz yaanr: Terminatr kendini de yok etmek zorundadr. Halbuki onu sevmi, bizden biri olarak kabul etmitik. "Gitmeyin, Terminatr Amca; size Baba diyebilmek istiyorum" desek de, aresi yoktur. Yolcu yolunda gerek. Film gerekten biter. Bize de yle demek der: "Aziz hatran unutmayacaz, Terminatr Ab!" V. Sahnelerde Merak Unsurunun Kullanm Sahne ve sekans yapsn oluturmann tekniklerinden bir tanesi merak gesine bavurmadr. Bu arada merak gesinin anlatnn temel ilkelerinden biri olduu da hatrlanmaldr. Seyirci, heyecanl bir gelime ya da rnein alma duygusunun iine srklendiinde merak gesi de ilemeye balar. Seyircinin umutla beklemesi de nemlidir. te yandan bir olayn yaratt korku, olayn kendisinden daha nemlidir. Merak, genellikle ipucu-gecikme-gerekleme srecini izler. Seyirciye nce bir eyle ilgili bir ipucu verilir. Sonra olay geciktirilir. Olay ylece havada asl kalr ve heyecan artar. Daha sonra olayn gerekleme evresine geilir. Fakat olayn gerekleme biimi de beklenenden farkl ve artc olur genellikle. Hitchcock ise yle der: Odadaki bombadan bizim haberimiz var, ama karakterin yoktur. te merak duygusu budur.

Merak yaratmann bir yolu, seyircinin bildii, karakterin bilmedii bir eye sahip olmaktr. Sonra karakterin ya bunu ortaya karmasn ya da bilgisizliinin sonularna katlanmasn bekleriz. Bu durum iki kat bir g ierir: 1. Bize verilen bilgiye dayal merak duygusu; 2. Olay gerekletiinde, kahramann yaad aknlk. Duyduumuz heyecann bir blm, karakterin gsterecei tepkiyi beklemekten kaynaklanr. Kimi cinayet sahnelerinde, cinayeti grmemize, sulunun kimliini renmemize izin verilir. Bizim bildiimiz bu gerei, dedektif renmeye alr. Bazen baz karakterlerin bildii, dierlerinin ise bilmedii bir eyi de bilebiliriz. Bir olayn, ne zaman, nerede, nasl ya da kim tarandan gerekletirileceine ilikin kk bir ayrntnn gizlenmesiyle merak duygusu yaratlabilir. Varlan sonu, merak kuran yap ile uygun olmaldr. Yani merak edilen eye getirilen yant, beklenenden farkl olabilmekle birlikte, ok alakasz olmamal. Merak gesinin yaplandrd bir sahnenin sonu bir srpriz ierdiinde daha gl olur. VI. Sahnenin Atmosferi Her sahne kendine zg bir atmosfere sahiptir. Bu, filmin genel atmosferine katkda bulunur. Ciddi filmler, gerilimli atmosferi kurabilmek iin arada rahatlatc komik sahnelere de yer verirler. Samimi bir havada yaplan diyaloglu sahneler, gerilim dolu anlatmn aknda bir deiiklie neden olur. Rahat ve gerilim dolu anlarn srayla verilmesi, filmin aknn gelitirilmesine katkda bulunur. VII. Sahnenin Bakas Sahnelerin bak alar vardr. Yazar burada hangi karakterin ne lde sahnede etkin olacana karar vermek durumundadr: Sahnede hangi karakterin varl ve bak as belirleyici olmaldr? Karakter, sahnedeki pek ok kii gibi nesnel olarak m ilenmelidir? Kamera znel mi, yar-znel mi, nesnel mi olmaldr? Yazar, seyircinin sahneye ne kadar yakn ya da uzak olacana da karar vermelidir: Kamera, seyirciye kendisini aksiyonun iinde olduunu hissettirecek ekilde sahnenin tam ortasnda m olmaldr ? Yoksa farkl bir bak as elde etmek iin sahneden uzak bir yere mi yerlemelidir? znel ekimler zellikle arpc olabilir. Bir olay, gzlemci konumundaki bir kiinin gznden izlendiinde, ilgin etkiler elde edilir. Olay gzlemcinin grd biimde yorumlamaya alrz. 2001 Uzay Maceras'nda astronotlar bilgisayar HAL' nasl devred brakabileceklerini tartrlar. HAL ise onlarn dudaklarn okuyarak plan renir. Bu sahnede astronotlar HAL'n bak asyla grrz. Konuan astronotlarn dudaklarna yaplan zoomla, HAL'in ncelikli ilgisine de youn biimde katlm oluruz. Onun bak asndan grdmz dudaklar bizi hayli rktr. Astronotlarla zdeletiimizden, HAL sadece astronotlar deil, bizi, yani izleyiciyi de fena halde sust yakalamtr. Bak as, bir sahnenin planlanmasnda gznnde tutulmas gereken nemli bir gedir. Bir sahne ounlukla deiik bak alarnn karmndan meydana gelir ve bak alar yazarn tasarmna gre deiiklikler gsterir. Bak asndaki deiimler srpriz ve merak duygusu yaratabilir. rnek: ekim 1 (Bel plan, nden) ekmece kurcalayan bir adam. ekim 2 (Boy plan, arkadan, hzl kaydrma ile yaklalr) ekmeceyi kurcalayan adam VIII. Sahne Geileri Sahne geilerinin nemle stnde durulmas gerekir. Sahneleri birletiren birer kpr olarak da dnebileceimiz geiler, sahnenin akclna ve etkisine katkda bulunarak filmin slup kazanmasna yardm eder. Bu kprler genellikle zaman ve mekanda yaplan geilerle ilgilidir. Standart yaklamlardan biri, bir karakter bir yere gideceini syledikten sonra, o yere ve karaktere kesme yapmaktr. Geiler iin kullanlan standart aralar, kesme, zincirleme, kararma ve almadr. zel efektler, bindirmeler ya da optik silmeler gei iin kullanlan dier yntemler arasnda saylabilir. lgin geiler iin, grntler, diyaloglar, ses, mzik ve anlatmn mant kullanlr. Baz gei rnekleri: Playing God (Tanry Oynamak) Sahne A, son ekim (Ayrnt ekimi) akaa bastrlan tabanca, tetii eken parmak Kesmeyle gei Sahne B, ilk ekim (su alt, genel plan) Havuza dalan yzc

Citizen Kane (Yurtta Kane) Sahne A, son ekim

-Mutlu Noeller! Kesmeyle gei Sahne B, ilk ekim (diyaloun devam)-Mutlu Noeller! (Kamera geriye alnca aradan 15 yl getiini anlarz)

(diyalog)

Bu arada rneklerden de anlamsnzdr: geiler, filmin atmosferine, ritmine ve slubuna katkda bulunurlar. Olay rgs Kurma

1)Olay rgs, konun, tema-tr-kiiler vb. elerin dikkate alnarak rlmesi, ilenmesi, kurgulanmas konuya biim verilmesi, konuyu ykleme demektir. 2)Dz bir masann zerinde hareketsiz duran bilye, "kararllk hali"ndedir. Kararllk halini bozan ve hareketi balatan etkiye, dramaturgide ateleyici sebep deniyor. Kararllk hali, bir etki sebebiyle bozulunca hareket(gelime/dramatik aksiyon) balar. 3)Ateleyici sebebin, geliimi balatabilmesi iin karakterin ve karakterler aras ilikilerin de, geliime yatkn, uygun ve elverili olmas gerekir.

4)Ateleyici sebep ilk admda etkili olmayabilir, etkisi giderek duyulup anlalabilir. Karakterleri deiik iddet ve biimde etkileyebilir. Karakter kiiliklerine gre olumlu ya da olumsuz farkl tepki gsterebilirler. 5)Ana geliimi balatan ateleyici sebepten sonra, geliimi hzlandran yeni ateleyici sebepler de devreye girebilir. 6)Kararlln bozulmas halinde durum ve ilikiler dzeni deiir. Bylece konu akmaya balar, ilerler ve sonuca ular. Bu srece geliim diyoruz. 7)Bir konuda birden ok geliim olabilir. Bu geliimlerden biri baskn niteliktedir, konunun belkemiini oluturur. Ona asal geliim diyelim. tekilere de niteliklerine gre yan, alt, yardmc ve kart geliim diyebiliriz. 8)Konu kendiliinden gelimez. Asal geliim ve varsa teki geliimleri aama aama ilerletmek ve sonuca ulatrmak iin baz etkenlere gerek vardr. Bu etkenler, genel olarak unlardr. Karakterler, engeller, etkiler ve tepkiler, elikiler, kartlklar, atmalar, bunalmlar, yan atmalar, dmler, ilikiler dzeninin sarslmas, yeni engeller, yeni sorunlar vb... 9)Geliim karakter ile kar karakterin son defa atacaklar doruk sahneden hemen sonra, tema dorultusunda sonra erer. 10)Geliim her sahnede bir adm ileriye gitmelidir. 11)Geliimi salamak ya da dramn sresini uzatmak amac ile ilevsiz olan yeni kiileri ya da olaylar esere katmak bir zm deildir. Yar yolda ihtiya duyulup eklenen yeni kiilerin ve olaylarn yamam olduklar belli olur. Bu eksiklii nceden grp, bu kiileri ve olaylar batan eserin dokusuna katmak, eseri yeniden kurgulamak gerekir. 12)Geliimin hep ayn hzda olmas tekdzelik yaratr. Tekdzelie dmemek iin geliim sahnelerin zellii dikkate alnarak baz sahneler hzlandrlr, baz sahnelerde yavalatlr. Baz sahneler uzun, baz sahneler ksa tutulur. bylece eserin temposu ve ritmi salanr. 13)Asal karakterleri ya da asal karakterin yaknlarn ilgilendiren, ana konunun yan sra gelien, eserdeki ikincil konuya yan konu denir. 14)Yan konunun bir ileve sahip olmas gerekir. Ya gereklik kazandrmal ya ana konuyu destekleyip onun gelimesine yardmc olmal, ya ana konudan farkl olarak gelii kartlk salamal, ya hzn azaltmal, ya dnemle ilgili bilgilerin aktarlmasna hizmet etmeli ya da zme yardmc olmal vb. 15)Yazar adaynn balangta eserine birden ok yan konu eklemekten kanmasn, ana konuyla birlikte sarmal olarak gelien birka yan konuyu birden ilemek iin ustalamay beklemesini neririm. 16)Eer eserde arlkl olarak evdeki drt ya da be kii ilenecekse bu kiiler arasndaki btn ilikiler nemlidir, nceden ayrntl olarak saptanm olmaldr. 17)Her konu bir srecin parasdr. Srecin hangi noktasndan balarsak balayalm, konunun bir ncesi vardr. zleyiciye konunun anlalmas iin nceki olaylar da anlatmak durumundayz. 18)nceki olaylarlar u ekilde seyirciye aktarlabilinir: -Geriye dnlerek para para sahneler halinde sergilenerek -Jenerik balamadan nce bir nblmle yada jenerik yazlarnn altndan akan szsz sahneler eliinde -Filmin banda ksa bir yazyla 19)nceki olaylarn serimini, dramann hemen banda yapmak ya da balatmak gerekli deildir. Geliimin uygun bir yerinde yalr. lke olarak ilk uygun frsatta yaplmas yerinde olur. 20)Konu, izleyiciyi meraklandrmay, gerginlii srdrmeyi, baz bilgileri sonra vermeyi gerektiriyorsa, baz serimler geciktirilebilir. 21)Radyo oyunlarnda ve filmlerde, bir nceki sahnenin replii ile, ok ksa bilgi verilerek, gelecek sahnedeki yeni kiiler ya da hareketler hakknda serim yaplabilir. zleyici bir sonraki sahnedeki kii, mekan, hareket ya da amac yeni bir serime gerek kalmadan kavrar. Buna nserim denir. 22)Meraka dayal dramlar baz bilgiler, mesela katil, sulu, gemie ait nemli bir bilgi, izleyiciden saklanr; hatta izleyici yanl bilgi verilerek uzun sre yanltlr, bakalarndan kukulanmas ya da merakta kalmas salanr. ama genel olarak zellikle de komedilerde izleyici gerei bilir. Gerginlik ya da komedi, bir gerei izleyicinin bilip karakterin bilmemesinden kaynaklanr. 23)ki karakterin bilip yaad eyleri, izleyiciye aktarmak amac ile birbirlerine anlattrmak yaplabilecek en byk yanltr. Olaylar ve kiiler, o olay, o kiiyi, ya da kiinin o zelliini bilmeyen birine anlattrlarak serimlenir. Dramatugide bu kiiye srda deniyor. Srdan tek kii ya da hep ayn kii olmas gerekmez. 24)Serim bir karakteri aklamaya yetmez. Bir karakter hakkndaki szl serimi, karakterin giyimi, makyaj ile duygularn, dncelerini belirten davranm ve szleri tamamlar. 25)Hazrlk, baz gelime ve davranlarn inandrc olmasn, anlalmasn, doal karlanmasn ve benimsenmesini salamak adna daha ilerisi iin hazrlk olduunu belli etmeden, dramaya baz n bilgiler ya da ipular yerletirmek demektir. 26)Dramann banda, bir eyi yapmadn, kullanmadn rendiimiz bir karakter(hazrlk), o eyi yapar ya da kullanrsa, bu davran zel bir anlam tar; ya bir deiimin ya da bir karar srecinin baladn vb gsterir. 27)Hazrlk izleyicilerin olaylar, karakterlerin davranm ve geliimini kavramasn, benimsenmesini, doal ve mantkl bulmasn, yorumlamasn, deerlendirmesini, anlamlandrmasn salar. 28)Kesintisiz bir biimde, bir engele rastlamadan, kopmadan dmdz bir izgi halinde gelien bir konunun, dramatik olmadn artk iyi biliyoruz. Dramatik sanatn temeli atmadr. 29)Etki ve tepkinin iddeti birbiriyle orantl olmaldr. atma ilke olarak gelimeye yol amal her atma daha ileri bir atmay hazrlamaldr. 30)atmann geliip derinlemesine bunalm(crisis) deniliyor. Bunalm ayr bir e deil, atmann ileri bir aamasdr. atma, bunalmlarla yani atmann daha da derinlemesiyle geliir. 31)Dramann kimi kez asal karakterin, kimi kez de kar karakterin gcn geici stnl ile gelimesi, doall ve genel dengeyi salar. Daha gereki ve inandrc klar, ilgi ve merak ayakta tutae. Dramtugide gler arasndaki bu denge deiikliine tahterevalli kural deniyor. Kesin stnlk doruk sahnesi sonunda belli olur. 32)Doruk sahne, taraflarn son kozlarn oynadklar, son defa attklar, atmann en hzl, iddetli ya da en incelikli, duyarl ve sonucun kesin olduu, bu yzden heycann ykseldii sahnedir. 33)Doruk sahne, izleyiciye nceden verilmi bilgiler dolaysyla zm de ieriyorsa, yani doruk sahneden sonra ne olaca belirtilmise bu youn ve etkili bir sondur. Ama doruk sahne ile final her zaman byle biraraya getirilemez., bu yzden stn gelen taraf belli olsa bile baz sorunlar akta kalr. Karakter kar gc yendi ama asl amacna ulat m? likiler dzeni, bu son

duruma gre ne oldu? Ana konu ile birlikte yryen ve henz sonulanmam olan yan konu nasl bitecek vb. Bunlar da final sahnesi ile belirtmek gerekmektedir. 34)Eer doruk sahnenin sonunda bu sorular kendiliinden cevaplanyorsa final sahnesine gerek yoktur. Final, doruk sahneden hemen sonra gelmeli ve ksa srmelidir. 35)Final iki trl olur: Kapal son, ak son. Kapal son, gelien olayn kesin olarak sonuland; btn ak noktalarn cevapland sondur. Ak sonda ise, geliim bitmez, sonu izleyicinin hayaline braklr. 36)Btn trlerde, kesintisiz olduu iin bir sahnenin sresi gerek zamanla ayndr. Ama konu uzun bir zaman kapsyorsa, konunun sresini dramann sresine indirgeyebilmek iin sahneden sahneye geerken, zaman aralklar verilir. Buna zaman sramas diyoruz. 37)Dm pratik bir tanmla izleyicinin, "imdi ne olacak?", "imdi ne yapacak?", "bu amazdan nasl kurtulacak?" diye merakland durumdur. 38)Bir atmay, serimi, bir hazrl, bir yan konuyu, bir yan geliimi balatmsak, tamamlayp sonulandrmamz gerekir. Bir srdan sz etmisek, srr aklamal, bir ayrntdan sz etmisek bunu bir eye balamalyz. Buna alan pencereyi kapatmak denir. 39)Spriz karakterin umulmadk bir anda iyi ya da kt bir durumla karlamasdr. Sprizin zellii serim yoluyla nceden ipular verilmi olmasdr. pucu verilmeden yaplan bir spriz, spriz deil gelimedir. ki tr spriz vardr: -zleyiciye nceden, zerinde durulmadan bir bilgi verilir, unuttulur ve hi beklemedii bir anda, olay parlatlr. -zleyici bir sze, bir harekete, bir tepkiye altrlr, hep byle olacana inandrlr ve beklemedii bir anda tersi yaplr. 40)Olaylar rerken, eserin genel slubuna ve mantna aykr sahnelere ve anlatm aralarna yer vermemeyi, bynl salamay unutmayn. 41)Tekdzelik dramay ldren kusurlardan biridir. Yazar aday, tekdzelikten kanmak iin sahnelerin hz, uzunluk, younluk, kii says, diyolog dzeni, gerginlik, sinemada ayrca ak-kapal mekan, gece-gndz vb. eler bakmndan bir rnek olmamasna zen gstermelidir. 42)Hzl, youn, sert ve yorucu sahnelerden sonra izleyiciye soluk almas, geliimi sindirmesi iin frsat tanmak doru olur. Bu, ksa bir sessizlik, kk bir aka, yumuak bir sahneye gei, gerginlii giderecek birinin gelmesi gibi yollarla salanabilir.

Bu yaz Turgut zakman'n "Oyun ve Senaryo Yazma Teknii" kitabndan derlenmitir

Serim ve Olay rgs


I. Serim Nedir? Serim; yk, olaylar, karakterler vs. hakknda bilgi verme ilemidir. Serim, bilgi verici ilevi nedeniyle vazgeilmez olduu kadar, bu bilginin nasl ve ne kadarnn verilecei konusunda bir karar vermeyi de ierdiinden bir ykleme tekniidir ayn zamanda. II. yk Ekonomisi Olarak Serim Bir film, ykde yer alan her ayrntya ve bilgiye yer vermez, her olay birebir gstermez. Yine de, filmi anlayabilmek iin, ykleme srecinde darda braklan ya da geri plana itilen bu olaylar hakknda bir eyler renmemiz gerekir. Filmler genellikle olaylarn ortasnda balar, bu nedenle ykdeki olaylar filmin balangcndan ok nce balamtr. Ancak ykden bir ey anlamamz iin gemiteki olaylar ksmen de olsa bilmemiz gerekir. Yoksa bunlar, sahne dnda oluan ve bulup ortaya kartmamz gereken muallaktaki olaylar olarak kalrlar. Dahas, yetersiz bilgi nedeniyle film bulank ve anlalmaz hale gelebilir. Bu da olabilecek en kt eylerden biridir. te bu tr gsterilmeyen ve gemite kalan olaylarla ilgili bilgilerin verilmesinde serim teknii devreye girer. Serim, bu ileviyle yky anlamamza ve deerlendirmemize yardmc olur. Bu bilgileri renmezsek, atmalardan ve karakterlerin tepkilerinden bir ey anlamayz. Gemie ait bu olaylara "ard yk" (back story) denir. Bir filmdeki sahne d olaylar da bilmemiz gerekir. rnein kt eylerin olduunu anlarz, ama bunlar bize gsterilmemitir. Ancak serim gerei, olan bitenleri bir bakas anlatr bize szgelimi. III. Serimin Etkili Biimde Yaplmas Serimi etkili bir biimde yapmak byk bir sorundur. Abartya kamadan, yknn devamlln bozmadan veya filmin inanrln ve seyircinin ilgisini zedelemeden bunlar yapmak zordur. Yazarn sorunu, bilmemiz gerekeni, gerek dla kaymadan, gze batmadan ve iin kolayna kamadan vermesidir. Gze batan serime rnek olarak, 19. Yzyl sonlarnn 'kusursuz oyunlar' gsterilebilir. Bu oyunlar, bir ngiliz konanda, olaan aile yemei iin sofray hazrlayan hizmeti kz ve uak ile balar.Sofray kurarken dedikodu yaparak, karakterler ve o ana kadar olanlar (ard yk) hakknda bilmemiz gereken eyleri birbirlerine (yani bize!) anlatrlar. -Harry efendinin Hindistan'da 10 yl kaybolduktan sonra geri dnm olmas ne heyecan verici, deil mi? -Evet, ama bu vey kardei Lord Paddington iin yle gzkmyor, nk Harry'nin babas ldnde btn miras o almt. -Ya Lady Marion? -Harry'nin nianlsyd, ama kaybolduunu dnerek Sir Perceval ile szlendi. -Evet, ve... Ve bylece sofra hazrlanana dek aklama zerine aklama yaplarak herey anlatlr. Sonra onlar kar ve aile girer. Haklarnda pek ok ey rendiimiz karakterleri grrz. IV. Serimleme Yntemleri Serim, bilgi vermek anlamna geldiinden, genellikle diyalog eklinde yaplr. Neler olduunu anlayabilmek iin ardyky bilmemiz gerektiinden, filmin hemen balangcnda bu bilgilerin diyaloglarla youn bir ekilde sunulduunu grrz. Ne var ki, bu ok yavan da olabilir. yleyse, etkili bir serim nasl olabilir? Diyalog ok kullanldndan baka yollar denenebilir. rnein zaman iinde geriye dn, bir anlatc ya da "Berlin, 1946" gibi altyazlar kullanlabilir. Yine de diyalog kullanlabilir, ancak yazar bunu olabildiince doal ve kamufle edilmi ekilde vermeye almaldr. Bunun bir yolu, serimi duygusal bir ann iine yerletirmektir. Byle bir durumda izleyici konuyla o kadar ilgilenir ki, aklama yapldn bile fark etmez. rnein bir ift kavga ederken, biz kendimizi kavgaya kaptrr, fakat kavga srasnda sylenen szlerden gerekli bilgileri fark

etmeden alm oluruz. Eer bir eylerin diyalogla anlatlmas gerekiyorsa, bunun deiik bir yolla (karakterleraras iliki kurmak gibi), ilgi ekilerek yaplmas gerekir. Serimi doal gstermenin dier baz yntemleri de vardr: rnein karakterin bir ey renmesi gerektii durumlarda serim ok doal grnr. Karakterin kendi iin ortaya karm olduu eyi, dolayl olarak izleyici de renmi olur. Serim, genellikle ardyky vermek amacyla filmin banda yaplr. Ancak bunun ar oranda ve bir seferde yaplmamas yerinde olur. yk boyunca para para verilmesi daha etkilidir. Bu merakn ayakta tutulmasn salamak asndan da mantkldr. Serimi yaparken sabrl olun. Bir bilgiyi (hele hele nemli bir bilgiyi) verirken, onu dolayl yollardan vermeye alsak bile, bir noktadan dierine ok dz bir .izgi ekmi olabiliriz yine de. Her zaman iin izleyicinin olayn tadn karmasn salayn. Karar vermelisiniz: Seyircinin bu bilgiyi bir ie Coca-cola'nn bir dikite bitirilmesi gibi almas m o anda daha uygundur; yoksa szgelimi, azn tm kelerinde dolatrlp tad ar ar belirginleen bir yudum arap gibi mi? V. Serimin Zamanlamas Serim iin en doru an semek gerekir. ounlukla bu en dramatik, en canalc an olmaldr. rnein bir erkein iktidarsz olduunu bir kadnla ilikiye girmeden nce bilmemiz mi daha etkileyici olur, yoksa iliki srasnda renmemiz mi? Senarist bunu sahne i yapsn ve yk btnn dnerek kararlatrmak zorundadr. Serim iin en doru an, izleyicinin o bilgiyi renmeyi en ok arzulad andr. Olay merak ettiimiz anda bize onun hakknda aklama yaplmas yapay grnmez. nk bilme arzumuz tatmin edilmitir. Serim ustaca yapldnda ardyknn veya ekrand bir olayn verilmesi gze batmaz. Her zaman gze batmadan serimleme yapmay hedefleyin (Gze batc serimi, baka bir ilevi yerine getirmek iin kullandnz, dikkati baka yne ekmek ya da benzer bir hazrlk yapmak istediiniz durumlar hari.) VI. Serimin Az da Fazlas da Zarardr Eylemler baladnda, seyirciler, bunlarn nedenlerini merak ederler. Dolaysyla serimin bir grevi de karakterlerin motifleri hakknda bilgiler ve ipular sunmaktr. Her film belli bir noktada balar. Bundan nceleri olaylarn aktarlmas gerekir. Seyirci; mekan, zaman, karakter adlar, ekimeler ve ilikiler hakknda, bunlarn nitelii hakknda bilgi ister. Bunlar anlatmak iin, st ses, yaz, grsel dramatizasyon, sa ve kyafet, mekanlar, tabelalar, radyodan duyulan bir ses, diyaloglar vs. kullanlabilir. Olay rgs Serimin nasl ve ne kadar yaplacana karar verebilmek iin, olay rgsnn az ok belirginlemi olmas gerekir. Olay rgs kavram iki anlamda kullanlr: 1. Sahnelerin birbirini izleme sras; nk olay rgs kurma, sahnelerin sras ve sahnelere blmeyle de ilikilidir. 2. Olaylar arasndaki nedensellik balar, yani olaylarn isel balantlar. Senarist olay rgsn kafasnda kurar. Sonra da izleyicinin bu rgy nasl kavrayacan tasarlar. Dolaysyla nce olaylar arasndaki balantlar tam olarak saptar. Daha sonra bunlar sahne sahne nasl ortaya dkeceini belirler. te sahne srasn tasarlarken, yani plotlar (olaylar) yap ierisine yerletirirken, serim meselesine de girmi olur bir yandan. Hangi plot nereye yerletirilmeli? Bu yerletirme, izleyicinin bilgi ve merak durumunu nasl etkiler? vs. Senaryo yazar genellikle nce atmay, sonra da doruk noktay yazar. Sonra da doruk noktadan geriye doru olay rgsn tamamlar. yknn ban ve sonunu yazdktan sonra ortay yazmak daha kolaydr. Senaristin olay rgsn kurduktan sonra yapaca ey, bunalmlar ortaya koymak ve bunlar zmektir. yk/ykleme farkn incelerken, yknn, yani olaylarn birbirini gerekteki izleme srasnn kronolojik olduunu renmitik: A OlayB OlayC OlayD Olay.... Olay rgs kavramnn birinci anlam bu kronolojiklii artrr, nk sahnelerin birbirini izleme sras anlamnda kullanlr: A Sahnesi B Sahnesi C Sahnesi... Oysa Olay rgs ayn zamanda bir nedensellikler adr diye de demitik. yleyse olay srasyla sahne sras arasndaki fark nedir? Dikkat edin ltfen: Sahne sras, olay sras ile bir ve ayn ey deildir. Birbirini kronolojik olarak izleyen sahneler, olaylarn kronolojik srasn aynen izlemeyebilir. Tersine, tercih edilen sahne sralamas, tam da olay srasn bozmay hedefleyebilir. Burada nemli olan u: Nedensellik, kronolojiden nce gelir. Yani olaylarn gerekte birbirlerini izleme srasndan ok, aralarndaki nedensellik ilikisi nemlidir. Bize zaman srasyla oynama ansn veren ey, tam da Ave B arasndaki nedensellik ilikisinin deimezliidir. O yzden nce A'y sonra B'y, ya da nce B'yi sonra da A'y vermemiz mmkn olur. Sra deise de, sonunda varlan nokta, kafada btnlenen tablo ayn tablo olacaktr. rnek: Ali, Mehmet'i kskanr. Kskand iin de oldrr Ali, Mehmet'i ldrr. nk onu kskanyordu. rnekte olaya ilikin bilgilerin sras yer deitirmitir. Ama iki defasnda da nedensellik ilikisi deimemitir. Yani yukardaki deyii tekrarlarsak: nedensellik, kronolojiden nce gelmitir. Bu yzden de olaylarn verili sras olaylardan kan anlam deitirmemitir. Kronoloji, nedensellik ilikisi nedeniyle ikinci planda kalnca, ba sona, son baa gelebilir. Kafanzda hala canlanmadysa Pulp Fiction ya da Yamurdan nce filmlerini hatrlayn. Bu filmlerde olaylarn sras olduka kark biimde verilir. Ama filmlerin sonunda, gerek zaman sralarn iyi kavrayamadmz olaylar arasndaki nedenselik zinciri tamamlanr. Nedenselliin varl, zaman srasnn bozulabilmesini, tannamaz hale getirilmesine izin vermitir. Sra karsa da, nihayi anlama yine de ulamzdr. te yklemeyi olanakl klan da, olaylar arasndaki nedensellik ilikisidir. Nedensellik ilikisini salam biimde kurduunuzda, olay srasn bozan etkili bir sahne sralamas zerine kafa yorabilirsiniz artk. Serim ve ykleme Teknikleri ile ilgili yeteneklerinizi konuturabilirsiniz. Sonu tablosu nedenselliin varl nedeniyle deimeyeceine gre, bu tablonun izleyicinin kafasnda en etkileyici ve arpc yoldan nasl oluabileceinin hesaplarn yapabilirsiniz. Olaylar istediiniz kadar karmak sunun, aralarndaki nedensellik ba nihayet belirginletiinde, izleyici iin karmaa alm olacaktr. Fakat ok da abartmayn. Olaylar, takip etmeyi imkansz klacak kadar da karmaklatrmayn. Her eyin yerli yerine oturtulduu iki dakikalk arpc bir son (tablonun belirginlemesi-nedensellik ann kavranmas), anlam verilmeden izlenen 90 dakikalk blm izleyicinin gznde affettirmeyebilir. Yapy bir anlamda olay rgsyle zde grebiliriz. Sahneler ve giderek tm yap, nedensellik bayla birbiriyle balantldr. Bu balantlar olmazsa, sahneler birer tabloya dnr: Kendi iinde eiz gzel, ama kapal ve manasz. Grld gibi, bir kronoloji oluturmalarna ramen sahnelerin sralanmas ok nemlidir. Sahnelerin srasn deitirmekle olay rgs, dolaysyla da filmin ilerleme biimi bambaka olabilir.

IX. yk ve ykleme Tam da bu noktada, yk ve ykleme arasndaki farktan sz etmek gerekir. Buradaki yk kavram, bildiimiz anlamdaki yk kavramndan farkl bir eyi anlatr; olaylarn zamansal adan gerek biimdeki sralamas anlamna gelir. Oysa ykleme, gerek srann bozularak, dramatik bir ama dorultusunda yeniden oluturulmasdr. yk ykleme A B B D C C D E E F F A G G

Srann bozulmas, szgelimi izleyicinin bilgi dzeyini etkileyerek, olay tmyle anlamas iin gerekli olan bilgileri batan vermeyip, daha sonraya brakr. Burada verilebilecek en klasiklemi rnek, katilin kimliinin bata aklanmayp, sona saklanmasdr. Fakat bu kural deildir. Bazen de katilin kimliini batan aklar ve szgelimi onu iyi birisi zanneden yal bir ifte tanr misafiri olarak gndeririz. lkinde temel merak unsurunu katilin kimlii olutururken, ikincisinde merak ve heyecan artk baka nedenlere -yal ift durumu fark edebilecek mi; ldrlmekten kurtulabilecek mi? sorularna- dayanr. ykleme, her yknn, eer akllca yeniden kurulursa, merak, heyecan ve gerilim tayabileceini gsterir. Hitchcock bir keresinde Titanic filmini yeniden ekmek istediini sylemitir. Ona itiraz edenler ise, "Ama herkes geminin battn nceden bilecek" demiler. O ise yle yant vermi: "Evet, ama onu ne zaman batracan nceden bilmeyecekler."

Karakter
I. Karakterin nemi ve Nitelii Senaryo yazarlna yeni balayanlarn karlatklar en byk sorunlardan bir tanesi etkin ve ilgin karakterler yaratma sorunudur. yk, atma iindeki karakterlerin eylemlerinden doduu iin karakter yaratma meselesi son derece nemlidir. Karakterler doruysa, yk doal olarak onlarn oluturduklar yap ierisinde geliir. Karakterler doruysa, olaylar kontrol altna almaya ve kendi yklerini yazmaya balarlar. Burada seyirci ilgisi ve zdeleme de nemlidir. Psikolojik bir sre olan 'bakalarnn duygularn anlayabilme' ve zdeleme yoluyla, karakterlerle sk iliki iine gireriz. II. Etkin Karakterlerin levsel Bir Yapya Kavuturulmasnda Belli Bal Yntemler ve Kurallar Etkin karakteri ilevsel bir yapya kavuturmann baz yollar vardr. -Kiilik Duygusu -nanlrlk -Davran -Belirsizlik -Dorulamak -Motivasyon -ekicilik -Gl ve Varlk sahibi olma -Esiz ve bireysel olma ...gibi. III. Kiilik Duygusu Kiilik duygusu, karakterlerin gerek kiilermi gibi bir duygu uyandrmalar olgusunu anlatr. Yani karakterler sadece yk iin yaratlm olduklarn hissettirmezler. Gemiin yourduu birer kiilie ve ykye sahip olduklar izlenimini verirler. Yazarn kuklas gibi grnmek yerine, kendi hayatlarn ve kaderlerini izmek abas ierisindeler. Bunu salamak iin gerek kiiler birer model olarak alnabilirler. Ya da deiik kiiler bir kiide birletirilebilirler. Kendimizden ve yaknlarmz hakknda bildiklerimizden yola kmak, TV ve Sinemada karlatmz tiplerden yola kmaktan daha iyidir. IV. Karakterin nanlr Olmas nanlrlk ilkesi gerei, karakterler inanlr olmaldr. Davranlar; kiilikleri, bildikleri ve bizim onlar hakknda bildiklerimizle uyum iinde olmaldr. Hareketleri, filmin (kltr) dnyas ile tutarl olmaldr. nk yknn inanlrl, karakterlerin inanlrlna baldr. Karakterler, film koullarnn artrd gl duygu ve heyecanlar verebilecek ok ynl kiiliklere sahip olmaldrlar. V. Karakterin Davranlar Karakterlerin davranlar nemlidir. Film karakterleri, davranlaryla, neyi nasl yaptklaryla ve syledikleriyle nitelendirilirler; karakter olmaya balarlar. Senaryo yazar, roman yazarnn lksne sahip olmadndan, karakter kesin, ayrt edilebilir ve hereyden nce davransal bir yntemle sunulmaldr. Konuma uslubu, kulland szckler, tavrlar, giyim biimi... bunlar biraraya geldiinde kiiye bir anlam/deer bimemizi salayan gelerdir. Dressed to Kill'n giri blmndeki kadn karakterin iziliini anmsayn. ki kez, bir kere oluyla, bir kere de psikolouyla konuur. Bunun dnda onu davranlar ile tanrz: Banyoda mastrbasyon, haz ald pheli olan bir sevime sahnesi, mzede yanna bir erkek oturunca ayaklarnn oynamaya, sallanmaya balamas, sevitii erkee anlaml szlerin yer ald bir not yazmaya almas, eldivenini, evlilik yzn, klodunu ve sonunda da hayatn kaybetmesi... Mimikler, jestler, hareketler, giyim kuam, nesne ve olaylara ynelik tepkiler... btn bunlar karakteri oluturmakta son derece etkili olmu, bir kiilik duygusu yaratmtr. ldrlne ok da kaytsz kalamadmz bir kiilik. Senaryo yazar bazen tanmlar verir. Bunlar karakterin kendisinden olduu kadar bakalarnn sylediklerinden de kaynaklanabilir. Yurtta Kane filminin banda Kane hakkndaki haber bltenini anmsayn. Karakterlerin birbirlerine kar gsterdikleri davranlar da bize bilgi verir. Onlar tanmamz salar. rnein neyi (ne tr davranlar, tavrlar, kiilikleri) sevip sevmedikleri ortaya kar. rnein kimler karakterimizin dostu, kimler dman?...Bunlar hep karakteri reten eylerdir. Vampirle Grme'de Brad Pitt ve Tom Cruise birbirlerini karlkl olarak nasl kuruyor, dieriyle mcadele ederken kendilerini belirginletiriyorlarsa; Seven'de de Brad Pitt'le Morgan Freeman birbirlerini ilikileri ierisinde yle kuruyorlar. Yardmc karakterleri de unutmayn. Vampirle Grme'de kk kzn olay rgsne dahil olmasyla ve karakterlerden birine (Brad Pitt'e) daha yakn durmaya balamasyla, izleyicinin Tom Cruise'a mesafesi nasl artyorsa; Seven'de Brad Pitt'in karsnn Morgan Freeman'a yakn durmaya balamasyla, Brad Pitt'in aslnda ocuk kalm bir yetikin olduu da daha belirgin biimde hissedilmeye balanyor.

Ksacas: Brad Pitt olmadan, ne Morgan Freeman Morgan Freeman, ne de Tom Cruise Tom Cruise olurdu; ve de tersi. Unutmayn: szn ettiimiz bu eyler grsel olarak, ak ve davransal yntemlerle sunulmaldr. VI. Karakterin Belirsiz/Bilinmeyen Ynleri Etkin karakterlerle ilgili baz belirsizlikler vardr. Herey nmze hazrlop konulmaz. Gerek kiilerde olduu gibi, karakterlerin de bilinmeyen, gizli ynleri vardr. Herey yerli yerinde ve ak grnse de, onlarda daha pek ok eyin varolduunu hissederiz. Bu belirsizlik izlenimi, kendi duygu ve motivasyonlarmz karaktere yanstabilme olana salar. Yani izleyici, karakterin bilinmeyen ynlerini kendi tahminleri, hatta kendine ilikin imgesiyle doldurur. Karakterin gizli kalan bir ynnn son derece nem tad filmlerden bir tanesi, derste izlediimiz Dressed to Kill filmidir. Psikoloun ift kiilikli olduunu bilmez, onu sadece heteroseksel erkek ynyle tanrz. Michael Caine hakknda bilmediimiz ey, iinde, heteroseksel ynn kkrtan kadnlar ldrmesini emreden ikinci bir kiiliin, gerekte olmay istedii kadn kiiliinin yattdr. Bu, filmin banda ilenen cinayetin aydnlanmasndaki en nemli noktadr. Bu gizli yn olmadan, filmin doruk noktas da mmkn olmazd. Doruk nokta, bu gizli kiiliin aa kmasyla ve fahie kzn katilin adn ararken aslnda katilin kucana dm olmasyla mmkn olmutur. Bylece temel sorun/atma'nn (Katil kim? Tek grg tann yokedebilecek mi?) doruk noktaya (Katil etkisiz hale mi getirilecek ? Yoksa tek grg tann yok mu edecek?) dnmesi ve balanmasnda, psikolok karakterinin gizli yn temel ara olmutur. VII. Karakterin Kendini Dorulamas Karakterleri basite iyi ya da kt olarak deil, gemi deneyimlerin ekillendirdii kiilikler olarak alp ilemek gerekir. Birisinin gemiini biliyor ve bu gemiin kiilii zerindeki etkilerini gryorsak, yaptklarn psikolojik adan hakl bulabilir ya da en azndan anlayabiliriz. Dolaysyla karakter kendisini dorulami olur: Kendini dorulama ilkesi budur. Kt adamlar bile sadece 'kt kiiler' deildir. Benlikleri dorultusunda hareket eden ok ynl kiilerdir. Bu, hareketlerinin nedenini anlayabilmeye ve onlar dorulayabilmeye yardmc olur. Bunu ihmal edersek, kt karakterlerimiz fazlaca dz kalr. Eylemlerinin motiflerini anlamamaya, hatta davranlarn budalaca bulmaya balayabiliriz: Michel Chion'un bir senaryo yanl olarak saptad "budalaca hareket eden kiiler" sorunu tam da byle bir ihmalkarlktan doar. VIII. Karakterin Motivasyonu Karakterlerin yk boyunca yaptklar hareketlerin altnda uygun bir motivasyon yatar. Dier bir deyile: Karakterlerin amalarnn ve davranlarnn arkasnda mantkl ve anlaml bir "neden" vardr. Bu istek ve niyetler, kim olduklar ve yk iinde bulunduklar koullara baldr. Motivasyonlar dinamiktir. Karakterlerin hareketlerinin temelini oluturur ve onlar ynlendirirler. Baz motivasyonlar kkldr, yaamn tm akn ynlendirirler. Baz motivasyonlar ise duruma baldr. yknn geliimine bal olarak deiirler. Motivasyonlarn yaps tutarllk gsterir. Bu nedenle karakterlerin hareketlerini dorularlar. Yazar, karakteri ynlendirecek baz motivasyon dinamikleri belirler. Dahas, yazar, karakterlerin (mantkl ve tutarl) amalarna ulamalarn salayacak motivasyonlarla ilgilenmek zorundadr. Karakterin amac mastar fiille belirlenir: ".....-mak/-mek". -Suluyu yakala-mak -Cinayet kantn ele geir-mek Bunlar film boyunca karakterin aksiyonlarn belirleyen genel amalardr. Ancak, daha durumsal aksiyonlar belirleyen de gene amalardr: -Napalm bombalarndan ka-mak -Bozulan motoru tamir et-mek Genel ama: Hayatta KalmakDurumsal ama: yanan binadan bir k bulmak Karakter yk iinde bir amatan dierine ilerledike, yazar her amacn arkasndaki motivasyonun hem karaktere, hem de duruma uygun olmasn salar. Bu nedenle kendinize sk sk sormalsnz: Karakterim bunu niye yapt? Tepkisi ar m, yoksa az m? Tepkisi, verilmek istenen ruh halini tam olarak yanstyor mu? Tutarl m, deil mi? Vs. Bu arada: aksiyonu dorulayabilmek adna motivasyon ararken, "karakterim sarhotu, esrar ekmiti, ne yaptn bilmiyordu" gibi bahaneler uydurmayn sakn. Seyirci bunlar yutmaz. Karakterin deil, yazarn esrar fazla kardn dnecektir: "ekmi ekmi yazm!" Bu tr aklamalar yknn genel yapsyla tutarlysa durum deiir elbette. rnein Gemide filminde olduu gibi. Burada karakterlerin uyuturucu etkisi altnda hareket etmeleri, bir dizi kriz/bunalm, eliki va atmann zeminini salar. Kimi genlik filmlerinde ise genel motivasyon bizzat motivasyonsuzluktur. Hayatta yapacak bir ey yoktur, o yzden de nasl esiyorsa yle yaanmaktadr. rnein Trainspotting'de olduu gibi. Ancak yine de filmin bir dramatik hedefi ve kiilerin bir tutarll vardr. Bu, pek ok durumsal motivasyonun yaratlmasna bal: kz tavlamak, eroin bulmak vs.... Hereyin tesinde, film kahramannn temel amac, motivasyonsuzluu yenip, kendine hedefler bulmaktr; vatan ve millete olmasa bile, kendine faydas olan biri olmaktr. Dolaysyla filmin atmas "bu hayattan kurulabilecek mi?" sorusu ve bu soruyla ilgili bir dizi snavn atlatlmas (uyuturucu tedavisi grmek, i bulmak, dzenli bir hayat kurmak) stne kuruludur. Kahraman bu ii bir ara kvracak gibi grnse de sonunda vazgeer: "Ev sahibi olmay se, televizyon sahibi olmay se, evlen, oluk ocua kar, bankada hesap atr... hayat se!... Pekiyi ama byle bireyi neden yapaym ki?" IX. Karakterin Klie Olmas Sorunu Klie karakterler yaratmak kolay, klie olmayan karakterler yaratmak ise zordur. (Bu lafn kendisi de biraz kliedir aslnda) Klie karakterler basit, tek boyutlu, yapmack ve fazlaca belirgindir genellikle. Bunlar kolayca tanmlanabilirler: -yoksul sanat -alkolik muhabir -araytaki air -dar grl erif -deli profesr -altn kalpli fahie Klie tiplerin bir avantaj, seyirci tarafndan kolayca tannmalardr. Fakat burada tannan, kliedir aslnda, karakter deil. Klie tiplerin trleri vardr. rnein esas olann yannda gezinen, ama onun kadar zeki ve akll olmayan erkek. Buna "kinci Adam" da deriz. Genellikle filmin sonunda, esas kz kadar gzel ve uyank olmayan "kinci Kz" alr. Dokunmayn abanma filminde Kemal Sunal esas olandr ve filmin esas kzna (Ahu Tuba) ilgi duyar. Bu ilgiden kaynaklanan giriimler bir dizi komik duruma neden olur. Bir de Kemal Sunal'n yannda yer alan ve onun kardeini canlandran bir yardmc erkek karakter (Haluk Akatepe) vardr. Bu kk karde Kemal Sunal'a oranla daha ok itilir kaklr ve Kemal Sunal'a oyun oynayaym derken her defasnda salak durumuna der. Otoriter babann (Hulusi Kentmen) estirdii terre karn filmin sonunda Kemal Sunal gzel ve akll kzla evlilik izni koparr. amar olan olan erkek karde de bu srada hizmeti kzla bir ilikisinin olduunu itiraf eder. Otoriter baba bata biraz kzsa da (tokatlar eliinde: "Neeeeee?

Sennn de mi?... Vayyy ittt! Vayyy eekk!") sonunda ona da evlenme izni kar (Hem dver, hem severiz netekim). ifte dn mutluluu yaanr. Herkes hakkettiine kavumutur. zgn tipler ise kklemi bir tipin ilkrnekleridir (arketipleridir). Biriciklikleri o kadar nemlidir ki, tmyle zgn bir tipi temsil ederler. Sonradan onlarn ok sayda taklitkleri yaplr. rnein Faust, Othello ve Don Kiot gibi. X. G ve Varlk Karakterler g ve varlk tayor olmallar. Tabi ki kastedilen Karakterin Mike Tyson gibi dolar milyoneri ve kodu mu oturtur cinsinden olmas deil. Sz edilen karakterin anlat ierisindeki ilevini yerine getirebilecek niteliklere sahip olmas ve rol ierisinde silikleip kaybolmamas. Dier bir deyile, karakterler yky ve atmay tayabilecek kadar gl olmaldrlar. 'Zayf' karakterler bile zayflklarn gl bir ekilde ortaya koymal.

XI. Karakterin ekici Olmas Karakterler ekici olmal, ekicilik tamal. Fakat bu, onlar Cindy Crawford, Michelle Pfeiffer, Cameron Diaz ya da Tom Cruise, Brad Pitt, Antonio Banderas gibi olmallar anlamna gelmez. Dier bir deyile, burada ekicilik, sadece d grnten kaynaklanan cazibe anlamna gelmemektedir. Bu daha ok, ilgimizi eken farkl kiilikler olmalar gerektii anlamna gelir. Bunlar yaamlar ve sorunlaryla ilgin, merakmz uyandran bir biimde urarlar. Seven'deki yal zenci dedektif (Morgan Freeman) bu anlamda (olgun erkekleri tercih ederim dedirtecek kadar) ekicidir. Kent yaam, meslei ve gndelik hayatn sorunlaryla ilgilenmenin kendine has bir yolunu gelitirmitir. Bu onu ekici, hatta karizmatik klar. Bu arada sadece iyi ana karakterin deil, kt ana karakterin de ekici olmas yknn yararnadr. Heat ve Face/Off 'daki kt karakterleri anmsayalm. Ayrca Leon'daki acmasz, esrarke ve rveti polis (ekici, karizmatik, ve zeki erkek) Gary Oldman var. Faye Dunaway, baz nl mankenler ya da aktrisler kadar gzel olmamakla birlikte, son derece ekici kadn portreleri sunar- Bonny & Clide, Kondor'un Gn, Arizona Ryas. nemli olan gzellikten nce, karakterin bir Aura, bir haleye sahip olmasdr. Bu da sadece fiziksel ekicilikle olabilecek bir ey deildir. Bilmem James Dean filmlerini izlediniz mi? Anti-kahramanlar canlandrm olan Dean'in ekicilii gnmzde dahi geerlidir. Onu ekici klan yakkll kadar zayfl, krgnl ve hznl halidir. 1950'lerin Refah Toplumunda (Eisenhower dnemi Amerika'snda), parlak yzeyin altnda gizlenen eitsizliklerle ve hayal krklklaryla Don Kiotvari bir mcadeleden asla vazgemez. Asilii, ne olursa olsun adaleti savunmas ve sradan insanlarn mutluluu iin kendinden bile vazgecebilmesi, onu ekici klar. O, kaybedenler kulbnn parlak ateidir. skoyal filmindeki ana karakter, sadece uzun sal ve yakkl bir erkek deildir, ayn zamanda ona zgnlk ve karizma veren ve deiik bir yaam tarz izlemesini gerektiren lmszle sahiptir. Ayn oyuncu, bu kez Metro (Luc Besson)filminde ksa, dank ve saman sars salara sahiptir. Fakat yine ekicidir. Metronun yeralt dnyasnda marjinal bir hayat srer. Kaykaylarla ortalkta gezinip ufak tefek zararsz hrszlklarla geinir... Bu onu, dorudan yakkllktan kaynaklanmayan bir ekicilie brndrr. lgin bir tiptir yani... zaten sabelle Adjani de ona hasta olur . XII. Karakterin Esiz ve Bireysel Olmas Karakter, esiz ve bireysel olmal. Etkin karakterler bireysellemi zellikleri ve kendine zg nitelik ve sluplaryla ei olmayan karakterlerdir. arlo, Komser Kolombo, Annie Hall, Kwai Kprs'ndeki Albay Nicholson, 2001 Uzay Maceras'ndaki bilgisayar HAL burada akla gelecek rneklerdir. Karakterlerdeki baz zellikler, dierlerine gre daha fazla vurgulanrlar. zleyici karakterlerle ilgili olarak ncelikle bunlar anmsayacaktr. XIII. Karakterin Belirgin Klnmasnda Etiketleme Yntemi Karakteri bireyselletirmenin bir yolu, onu baz zel simgelerle, tavr, jest ya da giyim tarzyla, veya davran ve konuma biimiyle etiketlemektir. Bunlar, bir taklitinin karikatrize ederken abartaca cinsten eyler olabilir: ive, imanlk, dank sa... Etiket, zelletirirken, abartya kamamaldr. nk abart kolayca sululua dnebilir. Baz etiketleme rnekleri verelim: -yi, Kt ve irkin filminde mzka alan silahr kovboy. -Uzay Yolu'ndaki Mister Spok'un sivri kulaklar ve yeil kan. (Kan yeildir, nk insan kan gibi demiroksit bazl deil, bakroksit bazldr, dizideki aklamaya gre.) -Sherlock Holmes'un byteci. -arlo'nun (Charlie Chaplin) bastonu, by, apkas, yry... ksacas hereyi. (arlo filmleri sizi sadece gldryor, ama alatmyorsa, bir sorun var demektir. arlo, kalpsiz bir dnyann kalbidir.) XIV. Karakteri zleyiciye Tantmann/Sunmann Yollar Karakterler bize deiik yollardan tantlr. Ama yine de karakteri tantmann baz kurallar vardr. Baz karakterler yava geliir. Onlar ar ar tanmaya balarz. Bunlar tanmak filmin geliimiyle mmkn olur. Yine de yazar, genellikle o karakterle ilgilenmemiz ve hemen bir duygu ba kurmamz iin, onun ana zeliklerini ok abuk oluturur. Yazar, nemsiz karakterleri de hemen tantabilmenin yollarn bulur. Bunlar perdede ksa sre iin grndklerinden, geliimlerini grmek olduka gtr. Karakterleri tantmann bir yolu, onlara ait mekanlar serimlemek olabilir. rnein yle bir sahne dnn: Sahne basit bir almayla balar ve kamera hemen ar biimde kaydrma yapar. Bir odann ierisinde gezinmekteyiz. Rastgele karlp frlatlm bir orap... karlrken ters yz olmu bir pantalon... eri br bir Cola kutusu... zerinde matematik formlleri olan kitap ve defterlerin birbirine girdii karma kark bir masa... bir bilim kurgu romannn kapa.... bir King Kong maketi.... bir Pamela Anderson posteri... yatan altnda duran bir Playboy dergisi... ok sayda CD ve kaset... bir Metallica kartmas.... bir Baseball apkas ve sopas... bir otomobil sporlar dergisi... bir ift ayak...Amerikan bayra motifli yorgan boyunca kaydrma... salar darmadan ve horlayarak uyuyan 13-14 yalarnda bir ocuk... stnde spermen simgesi olan bir piyamas vardr. .. Karaktere ilikin kafanzda bireyler olumutur sanrm. nsanlar bir konuda seim yapma durumunda brakmak da kiilii sergilemenin bir yolu olabilir: Adam kardan karya geerken hemen yan banda yal bir kadn vardr. Kadn gemeye alr ama korkar. Adam iki adm atar, kadnn olduu tarafa baknca duraksar, geri dner, kadna glmseyerek bir eyler syler, kadn da akn ama sevinle glmsedikten sonra, adamn koluna girer ve birlikte karya geerler... Ne iyi niyetli bi adam, di mi?

nsanlar herhangi bir ile urarken gstermek de hayatlar ve ilgileri konusunda bir fikir verir. Thelma&Louise filminin hemen bandaki sahneyi anmsayn. e gitmek zere hazrlanan bir adam, ona kahvalt hazrlayan bir kadn. Adamn kadn aalad, kadnn ise srekli alttan almaya alt bir konuma. Karakterlerarasndaki bu iliki, bu iliki erevesinde yaptklar ve syledikleri, ve ortamn bu sradaki gergin/mnakaal hali... ite btn bunlar bize karakterleri ip diye iziverir. Sadece son sz deil, genellikle btn szleri syleyenin erkek olduu, erkein baarsndan yararlanabilme karlnda kadnn ona hizmet ettii bir st-orta snf Amerikan ailesinin tipik fertleriyle kar karyayz. e gitme vakt srasnda koparlmaya allan bir izinden kardklarmz bunlar. Mzik Kutusu adl film, karakterin sunuluunun etkili ve ekonomik serim asndan tayabilecei nemi son derece iyi somutlatran bir rnek. Filmde eskiden ikenceci olan yal bir adam, onun kz ve de kznn ocuu, yani torunu arasndaki dosta ve samimi ilikiler anlatlr. Film, dedenin ikenceci gemiinin ortaya karlmas sreci stne kurulduundan, dedenin sunuluu bu gizin sona kadar ortaya kmamas ya da en azndan bize inanlr grnmemesi asndan son derece nemlidir. nk dedenin iyi biri olduuna dair inacmz erken yitirdiimizde, onun ikenceci olduunu belgeleyen fotoraflarn bulunmas stne kurulu olan doruk noktann arpcl azalrd. Bu nedenle dedenin sunuluu nem kazanmaktadr: dede, torunuyla oynayan, sevecen ve son derece yumuak biridir. Szgelimi her sabah torunuyla jimnastik yapp onunla nav ekme yarna giriir. leri yana ramen de torununu hep yener ve onunla hafiften alay eder. Bu yal adam severiz; ilkeli, ama ilkeli olduu kadar da tonton biridir. kenceci olduu iddialar ortaya atldnda, buna pek inanmayz. Bize sunulmu olan karakterin ikenceci olmas pek olas grnmez bize; yani dede ve ikence szcklerinin biraradal biraz zorlama grnr. Filmin sonuna kadar dedeye duyduumuz inan, onun ikence ettiini gsteren fotoraflarn ortaya kmasyla tam anlamyla sarslr. Son ana kadar buna ihtimal vermemi, onun aklanaca an beklemitik. Ancak dedenin en sevdii ikence yntemine ilkin ipucu, daha torunuyla oynarken bize sunulmutu: Dede, insanlar ldrmeden nce onlara bir son bir kurtulu ans verirmi. Onu nav ekme yarnda yenenleri ldrmeyeceine dair sz veriyormu. Ne var ki, iin iinde ufak bir numara da var: insanlara sngler zerinde nav ektiriyormu. Dede kurbandan nce yorgun derse kurban kurtuluyormu. Ancak dedenin performans ok stnm. Dedenin bir trl yorulmamas ve kurbanlarn da daha fazla dayanamamas sonucu, kurbanlar snglerin zerine dp can veriyormu. Dedeyi yenen hi olmam. Karakteri sevimli ve ileri yana ramen dinamik biri olarak tantmann basit bir arac olan navlar, dedeye olan inancmz sarsan en nemli kanta da dnr bylece. Karakterin tantmnda nemli bir ilev yerine getiren navlar, onu sonda ikenceci olduuna inanmamzn ve sarslmamzn da arac olur. XV. Karakterin Geliim Gstermesi ve Deimesi Karakterler geliim ve deiim gsterirler. Karakteri oluturmak bir sre iidir. Karakterler edindikleri deneyimlerle geliirler. Dier karakterlerle ilikileri ve olaylar onlar ekillendirir. Yeni bir gelimenin gerekleme olasl ve karakterde onda grdmzden daha fazlasnn bulunduu duygusu, iten ve rtk de olsa her zaman vardr. Filmin geliimine kout olarak karakteri tandka giderek onunla daha ok ilgilenmeye balarz. Baba filminde, mafya ailesinin gen yesi Michael, bata ailenin iledii cinayetlerin karsndayken, sonradan deierek bu eylemleri yneten acmasz biri olur. Guguk Kuu'ndaki hareketsiz ve psrk kzlderili, sonda isyan edip, koca cssesi ve gcyle duvar ykp tutsaklarn kamasn salar. Thelma ve Louise'deki bir zamanlarn evhanm Thelma, sonlara doru, eski hayatma dnemeyecek kadar deitiini ifade eder. (Kocas olacak o herife dnmemesi, uygar dnya adna sevindiricidir) XVI. Karakter ve Deer Yarglar atmas Deer yarglarnn atmas karakterlerde ska grlen bir zelliktir. ounlukla kiisel deer yarglar, istekler ya da zevkler atr. yklerin i geliimleri genellikle bu tr atmalardan doar. Kiilerin elikileri, amazlar ve zaaflar szkonusudur. Boileau'un nerisi udur: "Yce Ruhlara Baz Zayflklar Verin".Bu onlar daha gerek kld gibi, atmann dallanp budaklanmasn, yani yknn daha iyi ve okynl gelimesini salar. Seven'daki karakterlerin zayflklar ve elikileri nelerdir, bir anmsayn bakalm. Brad Pitt, kararl ve gl grnmekle birlikte, fevri davanr ve fazla duygusaldr. Morgan Freeman ise, ok gl grnmesine ramen, sonda bir ak verip, katile tokat atmaz m? Oysa daha nce hi bir ekilde iddet gstermemi ve hep aklyla hareket etmitir, duygularyla deil. Freeman, Brad Pitt'i o kadar iyi tanr ki, onun, sadece karsnn deil, henz domam ocuunun da ldrld fikrine dayanamayp katili ldreceini sezer. Bunu sezdiinde, akln yapabilecei hibirey yoktur. Akl ve mantn durduramad eyler ise bize ac verir. Katil, Brad Pitt'i punduna getiren -ve oyunu kaybettirecek olan- cmleyi ("ocuunu yanllkla ldrdm, karnn hamile olduunu bilmiyordum" cmlesini) sylediinde, Morgan, en korktuu cmlenin sylenmi olmasndan kaynaklanan aresizliine dayanamaz ve katile tokati yaptrr. Aslnda dayanamad ve karsnda aresiz kald ey, olayn gidiatn sezmi olmas ama bu gidiat durduramayacan da bilmesidir. (Olacaklar bilmek ama onlar nleyememek, Truva'l Kassandra'ya tanr Apollon tarafndan verilen cezayd. Kasandra onunla evlenme sz vererek gelecei grme yetisini elde eder, ancak bu yetenei elde ettikten sonra onunla evlenmekten cayar. Kendisine yaplan yamua ok kzan Apollon ise Kassandra'nn azna tkrerek onu cezalandrr: Gelecei grmeye devam edecek, ama azndan kan szlere kimse inanmayacaktr. Kassandra Truva'nn bana gelecekleri nceden grr, ama kimseyi buna inandramaz. Olacaklar nceden bilmesine ramen nleyemez. Bu korkun bir ac ekmek anlamna gelir. Pek ok melodramn baars, izleyiciyi Kassandra konumunda tutmasndan kaynaklanr: izleyici olacaklar anlar, ama karakterler srarla o sona doru ilerler, hem de seve seve yaparlar bunu) Fakat, Freeman bu davranyla, Brad Pitt'in inanmakta henz tereddt ettii katilin iddiasn da dorulam olur. Katil bile arr: "Demek bilmiyordu?" Brad, Morgan'n bu davranndan katilin iddialarnn gerek olduunu anlar. Sonras trajedi. Brad, katili vurur ve cn alr; ama oyunu kazanan katildir; hem bu, hem de br dnyada. te yandan kentte kalp kalmamak, ii brakp brakmamak, Morgan Freeman'i film boyunca brakmayan i atmasnn, deerler atmasnn kaynadr. Sonda i atmas da zlr: kentin ona ihtiyac vardr. "Buralarda" olacaktr. Thelma ve Louise'deki deer atmalarn hatrlayalm: Adalete teslim olsak m olmasak m? Bunlarn bamza gelmesi, benim suum mu, senin suun mu? Evlerimize, eski hayatmza geri dnmenin bir anlam olabilir mi, olamaz m? Erkekler bir gn adam olur mu, olmaz m? Btn bunlara verdikleri nihayi yant etkileyici olduu kadar da acdr: ki kadn Grand Kanyona uarken, Yldrm Trker'in bir deyiiyle "onlarn hissettiklerine duyarllk gstermeyen sistemin suratna kapy arpm" olurlar. XVII. Karakterleraras likiler Film yklerinin ounluu, karakterleraras ilikilerden doar ve geliir. Film yksnde ilgin ilikiler nemlidir. Bayan Daisy'nin fr filminde yal bir yahudi kadnla onun yal zenci ofr arasnda gelien ilgin dostluk ve dayanma ilikisi ele alnr. Yamur Adam'da gen bir yuppiyle onun otist abisi arasndaki ilgin iliki ilenir. Arslan Adam dizisini oumuz hatrlarz. Bu dizi, fiziksel nedenlerle cinsel ilikiye yer olan bir aka dnemeyen (ne de olsa adam bir

arslandr!), bu nedenle de dostluk ilikisi arkasnda gizlenmek zorunda kalan platonik bir ak stne kuruluydu. Gen, saf ve gzel bir kadnla kelimenin tam anlamyla arslan gibi bir delikanl arasndaki ilgin iliki szkonusudur. Yazar, karakterlerin birbirleriyle ilgili duygularnn neler olduunu, neler istediklerini, ilikilerinin nasl oluup, zlp, geliip ya da deitiini bilmelidir. rnein birbirlerine neleri syleyip, neleri gizlerler? Kiiler arasndaki karlkl abalar nelerdir ve bunlar nasl karlanmakta ya da sakl tutulmakta? Oynanan kiileraras oyunlar, aralarndaki atmalar nelerdir? Bir kiinin kendi hakknda kendisinin dahi bilmedikleri eyleri bilenler var m? Bu sorular Seven filmi iin sorduumuzda, kiileraras ilikilerin bu filmde son derece nemli bir rol oynadn grrz: Morgan Freeman, Brad'n baba olacan bilir, daha sonra katilin plann sezer ve son olarak Brad'in ayn anda hem karsn, hem de ocuunu kaybettiini bilir. Brad bunlar hep sonradan ve ok ac yollardan renir. te yandan Brad'in kars Gwyneth hamile olduunu kocasndan gizler; ayrca Morgan' yemee davet ettiinde Brad'in bu planndan haberi yoktur vs... Katil ise Brad'in fotoraflarn ekmi ve zamanla onu kskanmaya balamtr. yle ki, Brad'e duyduu hayranlk ilikisi ikili bir sonucu beraberinde getirir: bir yandan onun karsn ldrr, dier yandan ise mcadele ettii sulardan birini -kskanlk- kendi ilemi olur. Bylece Brad'le ilikisi yeni bir boyut kazanr gznde: suunu ona itiraf edecek ve ayn zamanda Brad'in onu cezalandrmasn salayacaktr. Grld gibi, kiileraras ilikiler ve bunlar erevesinde karakterlerin birbirleri hakknda dnkleri eylerle birbirlerinden sakladklar eyler nemli bir yer tutar Seven'de. Ve bunlar olmadan, filmin finali mmkn olamazd. Dressed to Kill'deki polisin herkesten, zellikle de fahie kzdan saklad ey, aslnda katili yakalamak zere olduu ve kz bu amala kullanddr. Ayn zamanda katil Bobby kiiliini de tayan psikolog Caine'dan saklanan ey ise, onun ift kiilikli ve katil olduunun anlalddr. Caine, tek grg tann ldrp son izleri de yokedeceini zannederken, katil olduu oktan anlalmtr. Tabi burada nemli bir nokta, bunun sadece ana karakterlerden deil, izleyiciden de saklanm olmasdr. Karakterler arasnda oluturulacak kontrast, hem ilgi yaratmas hem de seyircinin karakterleri ayrdedebilmesi iin nemlidir. Bunlar zt deerler, motivasyonlar, duygular, miza, konuma biimi ve fiziksel grn gibi unsurlar olabilir. Baz filmlerde ok ynl ve hayli kark ilikiler grlebilir. rnein Truffaut'nun Jules ve Jim filminde bir ak geni sz konusudur. ldren Cazibe filmi, evli bir erkein barda tant bir kadnla yaad grnte zararsz ve hemen unutulacak olan bir one-nightstand'le (tek gecelik iliki) balar. Ne var ki, bu aldatma, bana olmadk iler aar. Kadn adamn peini brakmaz; adamn karsyla tanr, tehdit etmek amacyla ocuunu karr vs. ocuun sevgili tavann da kaynar suda haladktan sonra, adamn karsn ve sonunda da adam ldrmeye kalkar. karlacak ders: Tek are tekelilik! te yandan rahat ve zevkli arkadalk ilikilerini de pek ok filmde grebiliriz: Cehennem Silah, X Files, Thelma&Louise, Tango ve Cash... zellikle aile ilikileri baz filmlerde son derece nemlidir. ngmar Bergman'n pek ok filmi, byk ve kalabalk ailelerin yzeydeki uyumlar altndaki sorunlar iler ve bunlar insani varolu erevesinde deerlendirip yorumlar. rnein kendi filmi olan Yaban ilekleri kadar, senaryosunu yazd ve olu Daniel Bergman'n ynettii Pazar Gn ocuklar filmi de bu ynelimi sergiler. Bu filmler kiileraras ilikilerin ve karlkl etkilenimlerin rlmesi asndan mkemmel bir duyarlla sahiptirler. Baz filmlerdeki ilikiler ise bir mre bedeldir; Fellini'nin "Sinema modern insann ayinidir" lafn yzmze arparlar adeta: Godard'n Serseri Aklar'ndaki kadnla (Jean Seberg) erkek (Jean-Paul Belmondo) arasndaki iliki inanlmaz ho anlar ierir. rnein bir sahnede, sevitikten sonra yatakta uzanm, sigara eliinde hayattan lme dek tm insani konular ieren bir konuma yaparlar. Ak, lm korkusu, yaama istenci, umut ve keder birbirine karr. nsan tekinin tam da savunmaszlndan ve krlganlndan beslenen iradesi olaanca gcyle aa kar. Varoluu bir destanla kar karyayzdr. Bize sorulmadan bu yaama savrulmuuzdur. Onu anlamadan da gideceiz. Ne yapmal; lmn samalna, etin bcak tarafndan kolayca yarlmas karsndaki savunmaszln irenliine, geceleyin kendimizle babaa kaldmzda varoluumuzu hissediimiz karsnda duyduumuz yaln dehete ramen, nasl ve neden inatla yine de yaamay semeli ve sevmeliyiz o zaman? Bergman'n Persona filminde ise, gen ve sradan bir hemire kzla, insanlarn sesini duyurabilmeleri iin son are olarak kendilerini yakmaya kalkmalarnn arkasndaki o aresizlii douran dnyaya tepkisini konumama karar alarak davuran ve ruh sal bozuk olan bir kadn arasndaki iliki ele alnr. Hemirenin sessizlii bozmaya ve kadn konuturmaya ynelik abas giderek bir kendi kendine psikanaliz seansine dnr: Gen hemire (hepimizin dost ya da arkada kazanmak iin, yani bakalarnn bize almalar karlnda gerekli bedeli demek zere yaptmz gibi) kendini anlatmaya balar, kimi masum sularn ortaya dker. Ancak sradan anlarn anlatlmas giderek bir gnah ve sular itiraf etme durumuna dnr. Hemire konutuka peini hi brakmam olan aclar ve kiilik kayglar su yzne kar. Fiziksel ve ruhsal ac karsndaki iren savunmaszlk, bir zamanlar baka insanlara yaplan ve alakl akl almaz olduu iin hep sr olarak saklanmak zorunda kalnan eylemler, cinsel arzularn gll ve denetlenemezlii karsnda duyulan panik ve utan karm dehet... ksacas hemirenin neredeyse iki saatlik monolou, modern insan denen ruh plnn belgeseline dnr. Utan ve elikilerini ortaya dktke, hemirenin kendinde saptad ve izlerini zihninden silemedii irrasyonelliklerinden kaynaklanan kendine ynelik fkesi, suskunluu yeleyen kadna ynelir. Kazanlmak istenen sessiz dost, yargsn belli etmeyen, dolaysyla da hemirenin kendisini daha da sulu hissetmesine neden olan bir yarga dnr. Hemire aslnda yalvarmaktadr: Bir eyler syle, beni rahatlat, sana itiraf ettiim ktlkler karsnda vicdanm dindiren szler syle (kendimde grdm tm ktlklere ramen kendimi sevebileceim ve kendimle bark yaayabileceim bir yere konumla beni). Fakat bouna bekler. Sonu: az daha iddet kullanmyla sonulanan bir doruk nokta; hemirenin bir tenceredeki kaynar suyu tam kadna doru frlatacakken, kadnn "dur" diyerek konumama yeminini bozmas. Sonras geii bir zlme; birbirini ve kendini kabullenme, scak gzyalar. Bakalarna kar deil, ancak kendimize kar kazanabiliriz. Kendimizle srekli yzlemekten korkmamalyz: ok ac verse de. Modern olmak, bir yenileyici zykmdan dierine srklenmektir. Ykarken yapmak, yaparken ykmak biimindeki yazgmz sevmek zorundayz. h h... konumuza dnersek: Film yksnn nemli bir blm kiileraras ilikiler ana baldr. XVIII. Yan Karakterler Yan karakterler her filmde mevcuttur. Bu karakterler ancak yazar izin verdii lde ilgintirler. Eer ok ksa bir sre grneceklerse, tantmlar, nemli zelliklerinden bir ya da ikisi vurgulanarak yaplmal. Yan karakterler tip olmaya yatkndrlar. nk yk iindeki ilevleri, aksiyonlarn motive eden nedenleri dorulamaya almaktan daha nemlidir. Yani ilev, ok abartlmamak artyla kendini dorulamann nne geer. Ancak ilevleri, ana karakter rolleriyle beslenen birer dz oyuncu olmalaryla da snrl kalmamaldr. rnein Batman filmindeki Robin, fazlasyla ilevsel, dolaysyla dz ve silik kalr. Batman'in sadk uanda bile daha ok kiilik vardr. Oysa Cehennem Silah'ndaki Joe Pesci, ok itilip kaklmasna ramen, okboyutlu ve kendi dorular olan biri olarak izilmitir. Yine Thelma & Louise'de duyarl polis rolndeki Harvey Keitel'i dnn. Yan karakter olmasna karn, ayrntl biimde izilmitir. XIX. Karakter eitleri Gelelim baz karakter eitlerine: Bildiiniz gibi, karakterler eit eittir... (keh keh) Komik karakterler genellikle ok abartldrlar. Ciddi durumlarda rahatlama salarlar. rnein Star Wars'daki sakar ve frlama robotlar ya da Cehennem Silah'ndaki kat, palavrac, grltc ve enebaz emlak Joe Pesci gibi.

Kt adamlar her eve lazm denecek cinsten karakterlerdir. Kt olmalar ekici olmalarna engel deildir. rnein Leon'daki polis Gary Oldman ya da Heat'deki soyguncu Robert De Niro ya da Face/Off'daki alak Nicholas Cage. Bunlar "Nefret etmekten holanacamz adamlar"dr. Hatta kimilerinden nefret bile edemeyiz. Kt kiilerin de bir kiilii vardr. Bu nedenle kt adamlarnnz yaratrken, onlara iyi adamlara gsterdiiniz zenin aynsn gsterin. Bir de insan olmayan karakterleri anmsatmakta yarar var: Yunuslar, kpekler, dinozorlar, bilgisayarlar, robotlar, yaratklar, uzayllar vs...bunlarn hepsi bir biimde insaniletirilerek karmza karlar. rnein Jurassic Park'taki deiik deiik dinozorlar arasnda karakter farklar vardr. Yrtc olduklar kadar akll olan Tyrannosauros Rex'lerin yan sra, onlardan daha kk, ama daha sinsi yaratklar olarak sunulan yrtclar vardr vs... Ancak bu 'esnaf kurnazl' ska kendi tuzaklarna kendilerinin dmesiyle sonulanr. Oysa T-Rex'ler kendi tuzaklarna dmezler ve dalga geme konusu olmazlar. 2001'deki bilgisayar HAL'in ise acayip bir karizmas var. Fakat o soylu, mesafeli, ince hesapl ve soukkanl ngiliz Beyefendisi, filmin sonunda devreleri sklrken yalvarr: "Dur Dave, dur...korkuyorum. Dncelerimi kaybetmekten korkuyorum." HAL, tpk gerek bir karakter gibi (dnememek dncesi lm korkusunun temelinde yatar ve insanidir) elikiler, kayglar ve belirsizlikler tam olur. Bu onu son kertede, gdlere bal olarak daha mekanik bir davran sergileyen Jurassic Park dinozolarna gre karakter olmaya ok daha fazla yaklatr. Bazen evler, mekanlar, kentler bal bana birer karakterdir. Spielberg'in ilk uzun metrajl filmi olan Dello'daki kamyon basbaya bir karakterdir: siyah giyinen, hi bir eyden saknmayan, fkeden kuduran, intikam ateiyle yanan ve gz dnm bir katil aday! Kamyon sonda uuruma yuvarlandnda manyak bir srcden deil, manyak bir kamyondan kurtuluruz. Hatta damlayan kan grmemize ramen srcy grmeyiz. Bunun yerine pekala kamyonun motor ya damlatlabilirdi. XX. Karakterlerin Adlar "nsan ad kadardr" diyor bir arkadanz verdii devde. Doruya doru. rnein Heat'teki soyguncunun ad Abidin olsayd, karizmasnn yars gitmi olurdu. Aslnda adlar ok ey anlatrlar. zellikle de isimleri tayan kiileri en fazla birbuuk iki saat sren bir filmde bir iki sahne boyunca gryorsak. Bylece, bir karakterin uzun uzun nasl biri olduunu anlatmak yerine, onu belli armlar uyandran bir isimle tantrz szgelimi. Burada kukusuz kltrel armlardan da yararlanrz. Kemal Sunal'n apal rolleri oynad filmlerdeki ad genellikle ya Apti, ya da aban'dr. Mkremin, delikanll az ok artrr. Tarkan, kahramanlk arm yapar. Trkan, Gnl, Sevim, Pervin gibi isimler annelerinin dizinin bandan ayrlmayan namuslu mahalle kzlarn akla getirir. Cneyt, Murat ya da Kemal, efendi ve terbiyeli adamlar akla getirirken, Behet, Haydar, Tayyar biraz daha kat tipleri akla getirir vs. Gerekten de dnmeye deer: Namuslu bir kasiyer kzn ad ne olabilir?(Filiz?) Askeri lisede okuyup gelecei parlak olan bir temen aday? (Kemal?) Hzl araba kullanmaktan holanan ve kzlara laf atan mahallenin bkn?(Serdar?) Kasabn ekingen ama alkan ra? (Mustafa?)Madamn paralarn artan bakc kz? (Kezban?) Numara 14'te viziteye kan ve aslen Adanal olan hayat kadn? (Rya?) Pamuk iilerinin aaya kar bakaldrsn rgtleyen gen ii? (Ylmaz?) Bir mafya babas ?(Haydar?) Onunla mcadele eden gen ve idealist bir hukuku ?(Vedat?) Burada seilen ismin rengi, tonu, tns ok nemlidir. Sert bir delikanl iin daha uygun isimler Kerem ya da Ekrem midir, yoksa Mlahim ya da Mfik midir? dealist bir gen gazetecinin ad Hulusi mi olmal, yoksa Uur, Umut filan m? 1990'larda gzellik yarmas kazanan gen bir kzn yksn anlatacaksanz, adn Mzeyyen ya da Kerime mi koyarsnz, yoksa Burcu, Esin, Sibel, Ebru, Esra ya da Defne mi? Kendimi ilk derste, "Merhaba, ben Satlm Ian" diye tantsaydm, kafanzda canlanan "hoca" imgesi daha farkl olmaz myd. Kantinde tanmak iin frsat kolladmz kzn/olann adnn Hanzade/Zihni olduunu ilk duyduumuzda, yle bir iki saniye duraksamaz myz? Pek ok fkrada olduu gibi, kimi filmlerde isimler cinsiyete ilikin yanlglar yaratmak iin kullanlr. rnein uzun uzun Duygu diye birinden szedilir, ama bu kii erkek kar. Ya da tersi, mit diye sz edilen biri aslnda kadndr. te yandan, isimler kadar, lakaplar da nemlidir. rnein mahalle delikanlsnn ad Ekrem'dir, ama herkes ona Eko der. Mzeyyen'e komu teyzeler ksaca Mzi der. Tekin'e ksaca Teko, Muharrem'e ise Maho derler vs... Bu ksaltmalar ve lakaplar karakterin ilk izlenimini belirli lde deitirir. Lakap kullanm zellikle kiileraras ilikilerin derecelerini ve atmosferini belirtmenin yararl bir yoludur. Eko, Teko ya da Maho, karakterlerin bir klie ya de eteye ye olduklarn ima etmeye ya da vurgulamaya yarayabilir sz gelimi. Bir de "nek", "Profesr", "Jilet" vb. lakaplar vardr. Bunlar da karakter hakknda ipucu verir. rnein Jilet lakapl biriyle kavgaya tutumann, salmz asndan yararl olmayaca aktr. "Tantraym: George... bu da Frank" ile "Sizleri tantraym... Sayn ekselanslar Sr George Quincy Chamberlain... ve de sayn ekselanslar Sr Frank Lloyd Attenborrough" diyaloglar arasndaki fark, basit bir arm ap, bize karakterler hakknda snfsal, kltrel vb. ipular verir. Karakterlerin isimleri telaffuz etme biimleri, ilikilerinin niteliini belli eder: "George, bana u kalemi uzatr msn ltfen?" "Elbette, Bay Cromwell" "Peter tatlm, okul nasl gidiyor bakalm?" "Bilmem..." "Bilmem de ne demek yle?" "Bilmiyorum ite... canm ok sklyor, Vera Teyze. (alamaya balar)" "Oooo, gel bakalm teyzene... ne yaptlar sana, anlat bakalm." "Adn neydi? "Michael Wilkins" "Tamam, imdi beni dinle Michael... "Adnz neydi?" "Wilkins... Michael Wilkins" "Evet Bay Wilkins, Size sylemek istediim...." Srf isim kullanmndan ve diyaloun gidiatndan bile, kiilerin ya, iliki dereceleri ve aralarndaki hiyerark dzen hakknda bir eyler renebiliyoruz bu diyaloglarda. Oysa kiileri daha grmediniz, di mi? simler bazen ak ya da rtk imalar yapar. Angel Heart'ta insan klna giren eytann ad Bay Lucifer'dir. Lucifer ise aslnda eytann adlarndan biridir. Bir Alman TV dizisinde insan klndaki eytann ad Baron Lefuet'tir. Lefuet'i tersten okuduunuzda 'Teufel' szc kar. Bu da eytan szcnn Almancasdr. iddeti seven, kadn dkn, arsz ve kanun tanmaz bir dedektifin ad olsa olsa ya Mike Hammer, ya da Dirty (kirli) Harry olabilirdi.

Karakter Oluturma

1)Karekterin kiiinin tutarl ve inandrc bir btnlk kazanmasna zen gsteriniz. 2)Konu gerei kar karya gelecek karakterleri, birbiriyle atacak, atmay ilerletecek ekilde tasarlayn. 3)Karakterleri meziyetleri yannda kusurlar da olan gerek kiiler olarak ileyin. Bir karakteri ya siyah ya da beyaz eklinde deil de siyaha yakn gri, beyaza yakn gri olarak kurmaya zen gsterin. 4)Balca karakterlerin kiilikleri ilke olarak hemen ve tek seferde aklanmaz, geliimine uyumlu olarak ama pek de ge kalmadan belirtilir. 5)Birinin kiilik zellikleri ve farkl yanlar, kart bir karakterin varl ile daha etkili sergilenebilir. 6)Asal karakter ve kar karakterin hayat hikayelerini mmkn olduunca ayrntl ilemelisiniz. 7)Asal karaktere ve kar karaktere kimi zaman srdrc zellik eklememiz gerekir. Bunlar dramn gelimesini, eitli aamalardan geerek sona ulamasn salar. Bu zellik srar, azim, inat, direnme gibi... rnein Ahmet Ayeyi sevmektedir, evlenmek ister. Aye reddedince srar etmeyip vazgeerse konu gelimez orda kalr. Aye kabul eder ama Aye'nin ailesi raddedince Ahmet yine vazgeerse konu yine gelimez tkanr. Bu durumda Ahmet'in her aamada engeli amaya kararl ve srarl olmas gerekir. Yoksa drama balamadan biter. 8)Yazar hayat hikayesini bildii iin ok iyi bildii karakteri, kiiliine uygun konuturur ve davrandrr. 9)Diyologlar yazarken farknda olmadan karakteri iimizden oynarz. Bu i oyunculuk diyologlarn ve davranlarn ok daha canl, renkli, kvrak ve o karaktere uygun olmasn kolaylatrr. 10)Karakteri tandnz bir insandan yola karak oluturabilirsiniz. Ama gerek insano deitirmeden olduu gibi esere aktaramayz. Karakteri konuya ve temaya gre baz zelliklerle donatmamz gerekir. Bylece dramatik bir karaktere dnr. 11)Bir dramada atma iin mutlaka bir kar karakter olmas gerekmez. Asal karakter kendisi ile, dzen ile ya da doayla da atyor olabilir. 12)Kar karakterin mutlaka kt, zararl olmas gerekmez. atma durumdan, artlardan, duygu ve dnce ayrlklarndan da oluabilir. Ama hi bir drama batan sona tarafsz olarak izlenemez. Bu durumda izleyici atan iki karakterden birini semek zorundadr. Yazarn az da olsa, asal karakter lehine davranarak, belli bir aamadan sonra, izleyici seme yapmas iin yardm etmesi yararl olur. 13)Karakter oluturmada en etkili yol, beklenmedik bir durum yardmyla ilginletirmektir. 14)zleyici bir eserde ilk defa grd ya da henz hakknda fazla bir ey bilmedii bir kiinin mutlu ya da mutsuz olmasndan etkilenmez. Etkilenmesi iin o kiiyi, olaylar rgs iinde tanm, sevmi ya da sevmemi olmas gerekir. Bu yzden izleyicilere eserin bandan balayarak eitli yollar ve dozlarla olumlu kiilerek sevdirilmeye, olumsuz kiiler ise sevimsiz gsterilmeye allr. 15)yice tanmadnz meslekleri ve kiileri asal ve yardmc karakter olarak ilememeniz tavsiye edilir(piskopat, medya patronu, mafya babas..) 16)Kartlktan komiklik karmak amacyla sska bir adama Aslan, irkin bir kza Dilber adn vermek gibi ucuz yollara bavurmamanz tavsiye ederim. 17)Karakterin geliim srecinde ciddi bir sebep yznden deimesi gerekir. Yoksa sadece yazar istiyor diye karakterde kiilik deiimi gerekletirirsek karakter gerekliini kaybeder. 18)Olumlu ya da olumsuz deiim, hzl ya da yava ama bir sre iinde basamak basamak gerekleir. Karakter bir deiime urayacaksa bunun, basamak basamak biri tekini destekleyen bir dizi hazrlk sahnesi ile gsterilmesi zorunludur. 19)Karakter yola karak konu bulmaya alrken nce ham karakteri dramatik karakter yapmak gerekir. Konu ham karakteri dramatik karaktere dntrken belirmeye balar.

Bu yaz Turgut zakman'n "Oyun ve Senaryo Yazma Teknii" kitabndan derlenmitir Karakter Oluturma

1)Karekterin kiiinin tutarl ve inandrc bir btnlk kazanmasna zen gsteriniz. 2)Konu gerei kar karya gelecek karakterleri, birbiriyle atacak, atmay ilerletecek ekilde tasarlayn. 3)Karakterleri meziyetleri yannda kusurlar da olan gerek kiiler olarak ileyin. Bir karakteri ya siyah ya da beyaz eklinde deil de siyaha yakn gri, beyaza yakn gri olarak kurmaya zen gsterin. 4)Balca karakterlerin kiilikleri ilke olarak hemen ve tek seferde aklanmaz, geliimine uyumlu olarak ama pek de ge kalmadan belirtilir. 5)Birinin kiilik zellikleri ve farkl yanlar, kart bir karakterin varl ile daha etkili sergilenebilir. 6)Asal karakter ve kar karakterin hayat hikayelerini mmkn olduunca ayrntl ilemelisiniz. 7)Asal karaktere ve kar karaktere kimi zaman srdrc zellik eklememiz gerekir. Bunlar dramn gelimesini, eitli aamalardan geerek sona ulamasn salar. Bu zellik srar, azim, inat, direnme gibi... rnein Ahmet Ayeyi sevmektedir, evlenmek ister. Aye reddedince srar etmeyip vazgeerse konu gelimez orda kalr. Aye kabul eder ama Aye'nin ailesi raddedince Ahmet yine vazgeerse konu yine gelimez tkanr. Bu durumda Ahmet'in her aamada engeli amaya kararl ve srarl olmas gerekir. Yoksa drama balamadan biter. 8)Yazar hayat hikayesini bildii iin ok iyi bildii karakteri, kiiliine uygun konuturur ve davrandrr. 9)Diyologlar yazarken farknda olmadan karakteri iimizden oynarz. Bu i oyunculuk diyologlarn ve davranlarn ok daha canl, renkli, kvrak ve o karaktere uygun olmasn kolaylatrr. 10)Karakteri tandnz bir insandan yola karak oluturabilirsiniz. Ama gerek insano deitirmeden olduu gibi esere aktaramayz. Karakteri konuya ve temaya gre baz zelliklerle donatmamz gerekir. Bylece dramatik bir karaktere dnr. 11)Bir dramada atma iin mutlaka bir kar karakter olmas gerekmez. Asal karakter kendisi ile, dzen ile ya da doayla da atyor olabilir.

12)Kar karakterin mutlaka kt, zararl olmas gerekmez. atma durumdan, artlardan, duygu ve dnce ayrlklarndan da oluabilir. Ama hi bir drama batan sona tarafsz olarak izlenemez. Bu durumda izleyici atan iki karakterden birini semek zorundadr. Yazarn az da olsa, asal karakter lehine davranarak, belli bir aamadan sonra, izleyici seme yapmas iin yardm etmesi yararl olur. 13)Karakter oluturmada en etkili yol, beklenmedik bir durum yardmyla ilginletirmektir. 14)zleyici bir eserde ilk defa grd ya da henz hakknda fazla bir ey bilmedii bir kiinin mutlu ya da mutsuz olmasndan etkilenmez. Etkilenmesi iin o kiiyi, olaylar rgs iinde tanm, sevmi ya da sevmemi olmas gerekir. Bu yzden izleyicilere eserin bandan balayarak eitli yollar ve dozlarla olumlu kiilerek sevdirilmeye, olumsuz kiiler ise sevimsiz gsterilmeye allr. 15)yice tanmadnz meslekleri ve kiileri asal ve yardmc karakter olarak ilememeniz tavsiye edilir(piskopat, medya patronu, mafya babas..) 16)Kartlktan komiklik karmak amacyla sska bir adama Aslan, irkin bir kza Dilber adn vermek gibi ucuz yollara bavurmamanz tavsiye ederim. 17)Karakterin geliim srecinde ciddi bir sebep yznden deimesi gerekir. Yoksa sadece yazar istiyor diye karakterde kiilik deiimi gerekletirirsek karakter gerekliini kaybeder. 18)Olumlu ya da olumsuz deiim, hzl ya da yava ama bir sre iinde basamak basamak gerekleir. Karakter bir deiime urayacaksa bunun, basamak basamak biri tekini destekleyen bir dizi hazrlk sahnesi ile gsterilmesi zorunludur. 19)Karakter yola karak konu bulmaya alrken nce ham karakteri dramatik karakter yapmak gerekir. Konu ham karakteri dramatik karaktere dntrken belirmeye balar.

Bu yaz Turgut zakman'n "Oyun ve Senaryo Yazma Teknii" kitabndan derlenmitir

Senaryoda Ses gesi-Diyalog, Doal Sesler, Efekt ve Mzik


I. Sesin nemi ve Sorunlar Sesli sinema dnemine geile birlikte konuan insanlar gstermek yetmez oldu. Bunlarn ne konutuklar artk duyulacandan, gerekten de neyin duyulaca nem kazanmaya balad. Bylece zamanla senaryo yazarlnn yan sra diyalog yazarl diye bir uzmanlk alan bile geliti. Evet, senaryo yazarlnda Diyalog ok nemlidir; ama film ncelikle grsel bir ortamdr. Bunu asla unutmayn. Senaryo yazarnn temel malzemesi ve geleri szckler deil, grntlerdir. GRSEL DNN! Hitchcock, ancak baka aresi kalmadnda sze bavurduunu sylemitir. Grsellik, ou kez anlatmn davranlar araclyla yaplmas demektir. En basitinden dilden nce vcut dilini konuturmaktr: jestler, tepkiler, baklar, omuz silkme, dokunma, tavrlar vb. II. Diyalog ve levleri Diyaloglarn senaryoda yerine getirdikleri bir takm ilevlerden sz edebiliriz. -Bilgi verme -yky Gelitirme/lerletme -Art yky (back story) oluturma -Karakterleri yanstma; yani onlarn duygusal/ruhsal durumlarn ve isteklerini ortaya koyma. nk diyaloglar ayn zamanda szcklerin altnda yatan bir niyeti de davururlar. -Atmosfer oluturma. rnein yksek sesli bir tartma diyalou ya da soukkanllkla bir cinayet plannn konuulduu bir sahne, belli bir atmosfer oluturur. -Sahne geilerinin kolaylamas. Diyalog, sreklilik tayan bir ey olduundan, bir sahneden dierine gei daha yumuak olabilir szgelimi. Ya da iki ayr sahnenin konusal/amasal birlii salanabilir vs. Bu nedenle diyaloglar filme ritm ve ak da salar. III. Diyaloglarn slb ve Bulundurmalar Gereken Nitelikler Diyaloglar gndelik hayat yanstmal; edebi deil, sohbet tarznda olmal. Diyalog okunmak iin deil, sylenmek ve iitilmek iin yazlr nk. Bu nedenle diyaloglar gnlk yaantnn tm anlatmsal zelliklerini, tereddtleri, duraklamalar, es vermeleri, hatta dil srmelerini ierebilir. -yarm kalan/braklan cmleler -mrldanarak, laf geveleyerek konuma -yantsz brakma -szckler arasnda uzun esler -doru szc bulmak iin abalama ve sylenenleri srekli olarak geri dnp dzeltme -en nemli szck ya da cmle geldiinde bir ey sylemeyip jest ya da el kol hareketlerine ba vurma vs. te yandan diyalog sade ve ekonomik de olmaldr. Yani konuma diline ait szcklerden kurulan basit cmlelerden olumaldr. Diyaloglarnz ksa ve kesin olsun. Konuulanlar kolayca anlalmaldr. nk izleyici, romanda olduu gibi geriye dnp, sylenenleri yeniden okuma ansna sahip deildir. Bu nedenle kimi niyetlerin ayr ayr diyaloglarda yinelendii bile olur. Sras gelmiken hem diyalog, hem de baka ykleme aralar erevesinde bakarak unu belirtelim: zleyicinin kesinlikle unutmamas gerektii bir eyi ilerde hatrlamas iin, tekrarlar yapmak iyi bir zm olabilir. Fakat rnein diyaloglarnz yazarken ya da baka trl serimlerde bulunurken yine de bir kerede anlalr olmalarn salayn. Tekrara, ancak ok gerekli olduunda bavurun. nk tekrarn bir dezavantaj, artmaca iin gerekli olan bir ayrnty zihinlere yerletirmeye alrken, olacaklar istemeden nceden duyurmaktr. artmacay hazrlayaym derken onu ele vermi olursunuz. IV. Diyaloun Anlam ve Sahnenin Balamyla likisi

Diyalogda nemli olan, kullandmz szcklerin ya da yazdmz cmlelerin szlk anlam deil, sahne koullarnn onlara ykledii anlamdr. rnein iki kiinin balklarn karakterleri ve onlarn oltaya gelme koullar hakknda konutuklarn dnn. Bu iki kii rakip casuslar ise, balklar hakkndaki bu konuma aslnda karlkl bir st kapal meydan okuma olabilir vs. Diyalogda anlam, konumann yapld ortama ve szlerin arkasnda yatan niyete ylesine baldr ki, rnein "Seni seviyorum" cmlesi koullara ve kime sylendiine bal olarak su anlamlara gelebilir: -Senin iin endieleniyorum -Sana tapyorum -Seni cinsel adan arzuluyorum -Kendine dikkat etmeni istiyorum -Yalnzca benim olman istiyorum -Kendini sulu/sorumlu hissetmeni istiyorum -Yalnz kalmak istiyorum -Senden nefret ediyorum Bir de unu unutmayn: Sylenmeyenler de en az sylenenler kadar nemlidir. Diyalogda nemli olan ne sylediiniz deil, neyi iletmek istediiniz, yani ifade edilen anlamdr. Szckler, iletilenlerin tam karl olmayabilir. Yzeyde grnen szcklerin altnda bir yananlam bekleyebilir. Ya da asl sylenmek istenen satr aralarnda olabilir. unu unutmayn rnein: Holandmz birisine "Ne gzelsin" demeyiz, "Kazan ne gzelmi" deriz ya da "Seni grmek beni mutlu ediyor" demez, "Gkyz bugn ne gzel, deil mi?" deriz. Ama bazen de son derece ak ifadeler ok daha etkileyicidir: "Hi farkettin mi?... Senin iin lyorum." Velhasl sylenecek szlerin yerini ve zamann iyi ayarlamak lazm; hem filmde, hem gerek hayatta. Burada bizim iin nemli olan u: alt anlam, hitap edilen karakter anlamasa bile, izleyici bunu mutlaka anlamal. Yani "kazan ne gzel" diyen kiinin ak olduunu, karsndaki karakter anlamasa bile, izleyici anlam olmaldr. Dolaysyla neyin nasl anlalacan sadece karakterler asndan deil, izleyiciler asndan da dnmek zorundasnz. V. Sylenen Szn, Sz Syleyen Karaktere Has Oluu Diyalogla karakterler arasndaki hassas ilikiyi srekli olarak gznnde tutmak zorundayz. En bata diyalog, yazara deil, karaktere aitmi gibi grnmeli. te yandan karaktere aitmi gibi grnen diyalog, karakterin belli anlardaki duygu ve heyecanlarna da uygun olmal. Karakterlere ait olma durumu, konumalar farkllatrma zorunluluunu da beraberinde getirir. Her karakterin kendine has konuma slubu ve ritmi, konuma biimi, szck seme tarz ve btn bunlara elik eden szsz iletiim aralar olmal. Bu konuda bir farkllama yaratp yaratamadnz anlamak iin, yazm olduunuz diyalogda yer alan karakterlerin yerlerini deitirin. Eer bu dei-toku sonrasnda bir rahatszlk gze arpmyorsa, konuma tarzlar yeterince bireysellememi demektir. O kiilere ait olacak denli farkllatrlamamlardr demektir. Bireyselletirme iin en iyi yollardan biri, karakterlere sevdikleri bir ifade ve konuma slubu vermektir. rnein ska syledikleri ve onlar p diye ayrt etmemizi salayan favori szler olabilir bunlar. -N'aber Moruk?...yilik moruk...hey moruk... Ne istiyorsun moruk? -Tabi yaa... tabi yaa... he yaa... tabi yaa... hakkatten yaaa (Kemal Sunal'n aban tiplemesi biraz byledir) -(Silah eker) Buna ne dersin?... (yumruk atmak zereyken)Pekiyi buna ne dersin?... (Cinayet kantn sunarken) Buna ne dersin pekiyi? -(lgin bir ipucu bulur) Hay bin kunduz!... (Biri ona ate eder ve kendini son anda yere atar) Hay bin kunduz! -Bu arada: fazladan bir onluun var m?... Peki fazladan bir onluun var m?...Bana bir onluk versene... (Midnight Cowboy'daki Dustin Hoffman byle bir tiptir) -ok sama... ama bu ok sama... ne kadar sama... samalk -(Senaryo yazarl ders notlarnn 15. Sayfasndayken) Anlayamyorum... (25. Sayfasndayken) gerekten anlayamyorum... (35.sayfasndayken) bir trl anlayamamyorum... (snavdan nce bir arkadayla kantinde ay ierken) sen bir ey anlayabiliyor musun? -(kantinde ay ierken karsnda oturan arkadana seslenerek) Bover birader... dert etme birader...aresi bulunur birader. -(yumruk yer) eyvallah...(biri cebine 10.000 dolar koyar) eyvallah....(lrken) eyvallah... -Hmmm, enteresan... enteresan bir durum... ne kadar enteresan... beni enterese etmez... -Ama bakalm yle mi?... Hakkaten yle mi? ...Ama acaba yle mi?... yle mi dersin? Bu favori szlerin karakterlere uygun olmas gerekir. rnein Sherlock Holmes'n favori sz ne olabilir? "Hey ahbap... nasl gidiyor ahbap?..." m, yoksa "Hmmm, enteresan... enteresan bir durum..." mu? Karakterlerin hep ayn cmle ya da szckleri tekrarlamalar art deil; asl nemli olan, tepkilerinin tarznda srekli tekrarlanan bir eyin olmas. rnein, Cehennem Silah'ndaki atlak polis Mel Gibson, ona ne sylenirse sylensin ve ister gl, ister zayf konumda olsun, espirilerle konuur. 2 metrelik bir adam onu duvara yaptrm ve boazn skmaktadr. yle ki, Gibson kprdayamaz, hatta nefes bile alamaz. Adam ona sorar: "Kimsin sen?". Gibson yantlar: (sesi bouk ve ksk kar) "Ben senin en kt kabusunum". Daha sonra bir soyguncuyu yakalar. Yakalama edimi biraz iddetli gerekletiinden soyguncu baylmtr. Baygn soyguncunun yanna gelen Mel Gibson onu bandan tutup yzne bakar. Baygn olduunu anlaynca onu arabann karbratrne kelepeleyip:" Tutuklusun, konumama hakkna sahipsin" der. Baka bir sahnede FB ajan olan sevgilisiyle birlikte pheli gzken bir tamirhane basar. Tek kii vardr ve Gibson onu sorguyu eker. Birden drt be kii daha gelir; bunlarn sopa ve zincirleri vardr. FB ajan kadn, karate yaparak adamlar yere sererken, Mel Gibson, kadn hayran hayran izledikten sonra akn akn bakan tamirciye dnp kadn iaret ederek yle der: "Bu benim kadnm..." Buna karn Gibson'un orta olan zenci dedektif Danny Glover'in neredeyse her sz ya yalvarma, ya ahlak dersi verme ya da yaknma ile ilgilidir. nk srekli olarak ele avuca smayan ve kafasna eseni yapan Gibson'u denetlemeye almakta ya da bir an iin denetleyemediyse onunla birlikte berbat durumlara srklenmektedir. Bylece ok farkl durumlara ilikin ok farkl konumalar yapsa bile, aklselim olmaya alan, ama son kertede de ortan yalnz brakamayan, hem ona, hem de kendine kzan aile babas polis karakteri belirginlik kazanr. Glover'in ba Gibson yznden derde gidiinde favori szl tepkileri unlardr: "Yooo... yooo...Hayr... Olamaz"; "Olmaz.. yapamayz...anlamyor musun... yapamayz diyorum sana"; " Hey hey, dur bir dakika...bir dakika... o benim arabam, anlald m?"... "Seni pislik, adi, aalk herif.... geberteceim seni..." te yandan sesin tonu ve nitelii ylesine nemlidir ki, insan olmayan karakterlerin ses tonunu ve konuma slubunu belirlemek bile nemlidir. 2001'deki bilgisayar HAL ile, Star Wars'daki C-3PO ve R2-D2'yu bir dnn. HAL, karizmatik; C-3PO telal ve sakar; sadece czrt ve tlerini duyduumuz R2-D2 ise tam anlamyla bir frlamadr. VI. Diyaloglarn Uygunluu ve Yerindelii Diyaloglar, duygu ve ortamlara uygun olmal. rnein duygusal bir gerilim annda, daha az tutarl ve daha ksa konumaya eilimliyiz. Ya da az nce bayldysak, ayldmzda "Ne oldu?" sorusuna aadaki gibi uzun uzun yant vermeyiz:

"Alm olduum glukoz miktar kan ekerimin seviyesini tutundurmakta yetersiz kalnca, troposamis mutandise bal olarak streptomagmamda bir vae victis meydana geldi. Doal olarak bayldm. Bu en zayf anmda yanmda olan dostlarma derin kranlarm sunar, herkesin iinin bana dnmesini reca ederim." Diyaloglar tutarl ve az miktarda olmal. Uzun ve duygusal bir diyalog kullanacaksak, bylesi bir konumann anlatsal zeminini ve atmosferini nceden hazrlam olmamz gerekir. Yoksa ok adal ve skc olur. VII. Diyalog Yazmak in Yararlanlabilecek Kaynak ve Malzemeler yi diyalog yazmak iin, insanlar dinlemesini renmelisiniz. -nsanlar hangi durumlarda neler sylerler? -Neyi nasl sylerler? -Syledikleri ne; bununla demek istedikleri ne? -Jestler mimikler nelerdir ve sylenenlerle nasl birleir? -nsanlar sz kullanmadan nasl "konuurlar"? te yandan karakterinizi dinlemeyi de renin. Bu onlar daha da iyi ynde gelitirebilmek ve tutarszlklarn gidermek iin vazgeilmezdir: VIII. Son Repliklerin Yeri ve nemi Sahnelerin sonunda sylenen son replikler ok nemli olabilir. Bunlar genellikle bizi bir sonraki sahneye tayan ve dramatik etki yaratmay amalayan arpc szlerdir. Genellikle olay rgsnde bir deiiklii, yeni bir boyutu haber verirler. rnein bir polisiye dizisinde ilk reklam kua araya girmeden nce, genellikle una benzer bir replik duyarz: -"nk bu bir kaza deil, bir cinayettir, baylar" (Reklamlar balar) te yandan son replikler, anlamsal bir ba ima ederek iki sahne arasnda etkili, komik ya da yumuak bir gei salarlar. rnein Terminatr 2'deki akl hastanesi mdr, kadn kahramnn saldrsna uradktan sonraki son repliinde yamulan kravat ve eketini dzeltirken, kameraya dnp "rnek Vatanda!" der. Sz biter bitmez kesmeyle yeni bir sahneye geilir. Kadnn olu, motosiklete binmi, teybi sonuna kadar am ve son hzla otoyolda ilerlemekte, lklar atmaktadr. Son repliklerin dier bir ilevi ise sahnenin, hatta filmin anlam ve nemini belirtmek, temel konusunu ya da sorununu zetlemek olabilir. Billy August'un bir Bergman uyarlamasnda, ok nceleri balayan bir geimsizliin doruk noktasnda erkein kadna tokat atmasyla birlikte ayrlan bir ift, uzun bir aradan sonra bir sonbahar ikindisinin gneinde parkta bir araya gelir. Birbirlerini zlediklerini itiraf ederler, ne var ki olanlar unutmak zordur ve tanan kayglar duyulan zlemi glgelemektedir. zlemlerini dile getirirler, ancak birbirlerine sarlmaya/dokunmaya cesaret edemezler. Ortak gemiin yk ve yaanmlklar olaanca arlyla hissedilmektedir. Yaadklarn yorumlamaya ve aklamaya ynelik ksa bir abadan sonra sessizlik hakim olur. Yeniden birlemeye karar vermi gibidirler. Bu uzun sessizliin sonrasnda erkek karakter sorar: "Birbirimizi affedebilecek miyiz?" Kadn soruyu yantlamaz (ve son replik de bana kalrsa budur aslnda). Sahne, yan yana duran iki bankta sessizce oturan ve yere bakan ifti bir sre iin gsterdikten sonra, kararmayla sona erer. Sahne ve film biter. Bakasna ac vermeden ve ac ekmeden ak yaamak ne zor! lk gnlerin gnahsz tazelii, neden giderek yaanmlklarn sisi arasndan seilemez olur? Ak neden biribirinin yzne bakamamakla sonulanr? Pekiyi, zamanla yaralar sarlr m?... fff, ne kt film bu yaa... IX. Anlatc Sesi Anlatc sesinin de nemli ilevler grebileceini unutmayalm. Diyaloglarn genel ilevlerinin yan sra, anlatc sesi -yky oluturmak -aklamalar yapmak -temay belirginletirmek ya da tez ne srmek -problemi sunmak gibi ilevler grebilir. X. Doal Ses ve Efektler Ses, ok ihmal edilen bir unsurdur. Oysa ok nemli ilevleri yerine getirebilir: -fon oluturmak -mekan tantmak -atmosfer yaratmak vs. rnein geceleyin gsterilen bir iftlik evi dnn: fonda crcr bcei sesi duyulmasyla bayku sesi duyulmas arasnda nemli bir fark vardr. Biri bizi romantik, dieri ise gerilimli bir sahneye hazrlar. Birinde gzel kadnn odasna ak ustas Kazanova szlr, dierinde ise muhtemelen lm(szlk) ustas Dracula. Yine sesin dzeyi (volume) dramatik etkiyi arttrabilir. Baz sahnelerde doruk noktaya yaklatka ses ve grltlerin iddeti de giderek artar. rnein Kwai Kprs filminin sonunda, tam zerinden tren getiinde kprnn havaya uurulup uurulmayaca sorunu ele alnmaktadr. Ne var ki, alnmas gereken bu karar erevesinde bir tartma kmaktadr. Tartma alevlendike yaklaan trenin sesi iddetlenir. Artan grltnn doruk noktas, tartmann beklenmedik biimde noktaland ve iddetli patlamann gerekletii andr. Sesin srekli iddetlenmesi, sahnenin dramatik ilerleyiine (tartma nasl sonulanacak?) de katkda bulunmutur. te yandan sahnenin i yaps (balang-gelime-son) desteklenmitir. Nesnelerin ya da kiilerin uzaklap yaklatklarn sesten anlayabiliriz. Bu erevede ses, rnein bir tehdidin yaklap uzaklatn haber verebilir. Toplama kampndan kaan Yahudi tutsaklar dnn. Ka srasnda bir nbetiyi atlatmak zorundalar (Kamera znel bakla bir kez koridora "baknr", nbetiyi grr ve geri ekilir; sonra da nbeti bir daha gsterilmez Sadece bekleenlerin tedirgin yz ifadesi ve nbetinin postal sesleri vardr.) Koridordan gemek iin en uygun an kollamaya balarlar. Postal seslerini dinleyerek bu an belirlemeye alrlar. Ses giderek yaklar... yakalanma korkusu basar; fakat sonra ses uzaklar. Bu, bir iki kez tekrarlanr, bu arada tutsaklardan biri haprr (bir nceki sahnede kt koullar nedeniyle gribe yakalandn gstererek hazrlk yapmzdr bu duruma) vs, gergin anlar yaanr. Neyse, olaylar atlatlr ve sonunda postal sesi kesilir: nbeti gitmitir. (Biraz beklerler; hi bir ses yoktur. Ancak koridora frlaynca ne grsnler: Komutanlarn gittiinden emin olan gece nbetisi ayaklarn skan postallar karmtr ve srt kaaklara dnk olarak, be adm tede, bacaklarn bir sandalyeye uzatmtr vs.) Sesin temposu, hz ve ritmi de nemlidir, zellikle de ama heyecan yaratmaksa. Yukardaki rnee dnelim: ar ar ilerleyen postal sesini duyarz - grip olan tutsak haprr- postal sesi bir an iin kesilir- sessizlik- hzla yaklaan postal sesleri....Baka bir rnek: kovalama sahnelerinde ayak sesleri, korna sesleri, kap ve tel rg ngrtlar, nefes alp verme sesleri vs. birbirine karr, iie geer ve mevcut gerilimi destekler.

Grnt dndan gelen sesler grntnn alann geniletir ve grmediimiz olaylar tanmlar, onlar anlamamza yardmc olur. rnein haydut bir kz odaya gtrr ve kapy suratmza kapatr. Sonra bir lk sesi duyarz... Gelecee Dn 2'de ise kahramanlarn, gelecee geri dnmek iin zaman makinelerini alr vaziyete getirmeleri gerekir: itme gcnden yararlanacaklar tren, kasabaya varmadan nce. Bu, gelecee dn iin son frsatlardr ayn zamanda. Ne var ki hazrlk srasnda beklenmedik olaylar ve aksamalar olur... Bunlar hal etmeye alrken birden tren gelir. Bu bize gsterilmez; trenin uzaktan duyulan sinyal sesiyle verilir. Zamana kar yar bir anda hzlanm, varolan engellerin yaratt gerginlik kat kat artmtr. Ses, bir motif ilevi de grebilir: rnein Thelma&Louise'deki kamyonlarn erkek dnyasn vurgulayan korna sesleri. Pek ok sava filminde sk sk top sesleri duyarz. Bunlar bize en sakin ve neeli anlarda bile, savan kyasya devam ettiini ve filmdeki askerlerin her an iin scak atma tehdidiyle kar karya olduunu anmsatr. XI. Mzik ve levleri Mzik de ok nemli ilevleri yerine getirebilir. rnein sahnenin amacn ve duygusal ynn, younluunu pekitirmeye yarayabilir. Mzik, sahneleri yumuatabilecei gibi, dorua da srkleyebilir. te yandan bir uyarc grevi yaparak, bizleri baz durumlara hazrlayp, havaya sokabilir. Bu zellikle korku filmlerinde bavurulan bir yntemdir. Bunun yan sra mzik, atmosfer yaratabilir. Thelma&Louise'in balang jeneriindeki mzii anmsayn. Usuz bucaksz bir arazi, mavi gkyz ve bolukta yanklanan ar bir mzik. Terminatr 2 'de ise hippilerden giysi ve motosiklet 'dn' alan Arnold Schwarzenegger bardan knca, yeni klna tpa tp uyan bir blues-rock paras almaya balar. Bazen mzik bir karakterle zdeletirilir. Yani o mzii duyduumuzda, o karakterin de orada olduunu anlarz vs. rnein yi, Kt ve irkin filminde, ne zaman mzka sesi duysak, filmin kahramannn da yaknlarda olduunu anlarz. Kimi durumlardaysa mzik karakterle zdeletirilmese de, karakterin ruhsal durumuyla zdelememizi ya da onu kavramamz salar. Dressed to Kill'in giri sekansndaki mze sahnesinde mzik, karakterin telan, kararszln ve duygusal ini-klarn ok iyi yanstr ve destekler. Mziin birden durmas ya da birden balamas, dramatik dnm noktalarn vurgulamaya, belli anlar ya da durumlar ne karmaya yarayabilir. Aniden kesilen mzik bizde bir beklenti yaratr szgelimi. Hitchcock, bir filminde, mziin belli bir ann bizzat doruk nokta haline getirir. Sahne son derece ustaca tasarlanmtr ve bunda mzik barolu oynar. nk mzik gerilimi destekleyen bir unsurdan te, atmay zamana kilitlemenin bir arac olarak kullanmtr. nl bir politikac bir klasik mzik dinletisi srasnda ldrlecektir. Suikast, ate edildiinin anlalmamas iin tam byk davul alndnda ate edecektir. Olayn gerekletirileceini renen gizli servis, gelen konuklara olay aktrmadan opera binasnda suikasty aramaya koyulur: yzlerce konuk ierisinden hangisi suikastdr ve nereden ate edecektir? Klasik mzikteki ini klar ve parann atmosferi bu arama telan ok iyi yanstmaktadr. Sonra parann finaline geliriz: mziin iddeti ve gerilimi artar, kenarda o ana kadar beklemi olan davulcu, yapaca vuru iin hazrlk yapmaya balar... notalar bir bir geride braklr; parann finaline doru iyice gaza gelen orkestra efi horoz gibi kabarr ve adeta kendinden geerek ellerini kollarn saa sola savurur... birazdan davulcu davula darbesini indirecektir. Bu arada suikast at pozisyonunu alr... kahramanmz onu farkedip, suikastnn bulunduu balkona doru komaya balar ve bu arada mzik ldrtc biimde doruk noktaya (hem sahnenin, hem filmin, hem de mziin doruk noktasna) doru ilerler... Vurmak zere olan davulcunun havada tuttuu davul tokma... tetii ekmek zere gerilen parmak... koan bir ajan... Sonra ne mi olur? nce reklamlar.

ykleme Teknikleri I. ykleme Teknii Nedir? ykmzn izleyici tarafndan benimsenmesi iin, onu iyi yklemek/anlatmak zorundayz. yklemenin ise baz teknikleri vardr; ad stnde: ykleme Teknikleri. Bu tekniklerden biri stnde daha nce durmutuk: Serim (bkz. Hafta 6). imdi belli bal dier tekniklere bir gz atalm. II. Hazrlk/Hazrlama Teknii Bir filmi iyi kilan unsurlardan bir tanesi de, filmin, bizi karlalan rastlantlara ya da meydana gelen olaylara hazrlamasdr. Bu teknie Hazrlk/Hazrlama deriz. Hazrlk dediimiz ey olmasayd, filmde olup bitenin sadece gerilimi arttrmak iin konulduundan ikayet ederdik. Yani yknn aslnda insan elinden kma olduunu anlardk. Oysa filmin gereki biimde alglanmas, izleyicinin bu tr dncelere kaplmasn nlemekten geer. zleyici filmdeki olaylarn nereden geldiiyle kafa yormayp, olan bitenle zdelemelidir.. yleyse filmdeki olaylar makul ve mantkl, yani gereki klmalyz, en olmadk olaylar olsalar bile. rnein Dello filminde, kamyondan kaan kahramann arabas, tam da kamyonu ekecei bir srada arzalanr. Film ierisinde deiik benzincilerde mola veren srcmze, arabann radyatrnde bir sorun olduu ve yaknda yolda kalabilecei bir ka kez hatrlatlmam olsayd, yle derdik: "ok sama!" Oysa hissettirilmeyen bu hazrlk sonrasnda beklenen arzalanma gerekleince, yk yazarn sahte bir gerilim yaratmakla sulamak yerine, radyatr ihmal eden kahraman sularz. te yandan da onun iin endieleniriz. Basit bir hazrlk, arzalanmay kabul edilir klm, kahramanla zdelememizi glendirmitir. Deliverance filminin doruk noktasnda, avc olan kahraman kendisini ldrmek isteyen bir da adamyla karlar. Ancak da adamna tfeiyle nian ald srada ve ate etmek zereyken onu bir titreme kaplar: Kahramanmzn da adamn vuramayabilecei ihtimali belirler. Eer bu titreme durumu hazrlanmam olsayd yle deyip glerdik herhalde: "ok sama! Adamn titreyecei tuttu, iyi mi." Oysa filmin balarnda bu duruma hazrlanmtk. Avc bir geyii vuraca srada heyecanlanr, titremeye balar... ve skalar. O yzden de izleyici doruk noktada titreme olay gerekletiinde 'ok sama' demek yerine, 'Aman Allahm, titreme ve kendine gel, vur u daa adamn' demektedir. Titremesini doal kabul ettiimiz gibi, olay bu haliyle kabulleniimiz, doruk noktay gerek anlamda bir doruk nokta yapar. Hazrlk yapmada nemli bir nokta var. Bazen seyirci bir olaya hazrlandn sezebilir. Yani filmin balarnda grd bir olayn bir ka adm tesini grebilir: Dolaysyla hazrlk yaptnz da ok aktrmamanz gerekiyor. Ya da yle diyelim: nceden sezdirme, sizin inisyatifinizde olmal. zleyicinin sezmesine siz izin vermi olun. Yani izleyici kendini ok zeki zannettiinde, buna aslnda siz izin vermi olun. Bir zl szde dendii gibi: Kendini zeki zanneden her izleyicinin arkasnda, daha zeki bir senarist vardr. zleyici, "olaylar tam dndm gibi kt" diye kendiyle vnrken, onun arkasnda oturan siz sayn senaristler de yle diyeceksiniz: "Hayr, aslnda siz, sayn izleyiciler, tam dndm gibi ktnz." Hazrlk yapma tekniinin kullanmyla, senarist, olaylar mmkn olandan muhtemele, hatta muhtemel olandan kanlmaz olana doru sralar. Bu teknik bizi belli aksiyonlara, olaylara ya da zel bir nesnesin ya da kiinin kullanmna hazrlar. Bunlarn kullanm daha sonra gerekletiinde rastlant olarak grlmezler. lgisiz grnen olaylar bile bizi bilinli olarak sonraki gelimelere hazrlam olur. Hazrlk olmasa, olay gerekletiinde "Bu da nereden kt?" derdik ve ilgimiz dalrd. ki tr hazrlktan sz edilebilir: -nceden sezdirme Bu, yk akndaki deiimlerin oluturulmasnda bir yntemdir ve uygulamasnn da pek ok yolu vardr. rnein ortamn atmosferi ve ruhsal durumu olabileceklerin habercisi olabilir. Ya da karakterin bir bak, ak ya da cinayeti sezdirebilir. rnek: Dressed to Kill filminde, kadn asansrde ldrlmeden nce, bana bireyin gelecei ve onu birinin takip ettii bir ka kez sezdirilir. Binaya girerken tandk birisini grr gibi olur, karken de ona nce bir kz tuhaf tuhaf bakar, sonra krmz klar gsterilir, sonra asansr kapsna ynelen bir znel kamera hareketi ile onu izleyen bir ahsn varolduu kansn uyandrlr vs. Bir de gck bir mzik vardr. Bir eylerin yolunda gitmediini dnrz. rnek: lk Kan/Rambo filminde Sylvester, silah arkadan ziyarete giden bir Vietnam gazisidir. Vietnam gazisi dediimiz eyin, iine kapank, ayn olaylar paylamam olanlarca pek anlalamayan ve dlanan bir ey olduu bize hissettirilir. Kasaba erifi ona kafay taknca da armayz: Rambo gibi birisine bulamas ve ona iktidarn uygulamaya kalkmas bize doal gelir: "bulmu gariban Vietnam gazisini, ona hava basyor" diye dnrz. Bu nceden sezdirme baka ilevler de grr: atmay kurmay kolaylatrd gibi, masum ve gariban olanla, yani Rambo'yla zdelememizi de kolaylatrr. En nemlisi, Rambo ilk polisleri oldrmeye baladnda, onlara acmayz: olsa olsa masum ve garibana uzanan eller krlm, ktler hakkettikleri cezaya kavumtur. -Tohum atma/(ileride meyvesini verecek olan bir) fidan dikme. Bu yntemle daha sonra etkinletirilecek bir nesne ya da kii ya da bilgi bize nceden tantlr. ehov'un u nl sz bu teknii zetler: "3. Sahnede bir silah kullanmak istiyorsanz, onu 1. Sahnede gsterin". rnek: Thelma ve Louise'in 1. Sahnesinde bize bir tabanca gsterilir; 3. sahnede ise kullanlr. Bu yaplmasyd, "silahi nereden buldu?" diye soracaktk. rnek: Dressed to Kill'in ilk sahnesinde tra olan adamn elinde ustura vardr. nc sahnede bu adamn kars ldrlrken de bir ustura kullanlr. Bunlar dnda bir ka rnek daha verilebilir: Kular/The Birds filminde kahraman ve yaknlar evlerindeyken bacadan giren bir sere srsnn saldrsna urarlar. Olay atlattktan sonra, kahramann annesi, evdeki btn tabaklarn krlm olduunu farkeder. Ertesi gn komusuna uradnda kapnn ak olduunu farkeder. Evin ilerine doru ilerlediinde yerde tabak krklar grr... sizce ne olmu acaba? Komu sirtaki mi yapm? Yurtta Kane filminin banda bir azn ayrnt ekimini grrz. Sonra bu azdan u szck kar: Rosebud! Sonra bu sz syleyen kii lr. lrken de elinden bir nesne drr. Bu, hepimizin daha nce grm olduu, ii su dolu, sallaynca iindeki kk beyaz paraklarn kar efekti yaratt minik bir oyuncaktr. len kiinin multi-milyarder Charles Foster Kane olduunu reniriz. Daha sonra onun hayat hikayesine geilir. Kk bir ocukken neeyle karda oynarken annesinin onu deyim yerindeyse sattn reniriz. Kane onu yetitirecek olan birine verilir. ocukluk geride kalr ve son derece baarl bir i adam kar karmza. Artk bir i adam ve hrs kp olan Kane, deiik deiik badireler atlatr. Filmin sonunda Rosebud'n srr zlr: ocuk Kane'in karda oynad kzan addr bu. Elde ettii baarlar (koullu mutluluk), bunlar karlnda yitirmi olduu ocukluun (koulsuz mutluluun) yerini hibir zaman tutamamtr. (Sahi: seneye mezun olacak ve ie atlacaksnz... baary kovalarken yllarnz geecek... koyduunuz her ama, bir sonraki amacnzn aracna dnecek... koullu mutluluklar kovalayacaksnz... Rosebud'larnz ne olacak, ocuklar?) Tekrar hatrlatalm: Hazrlk, sonraki gelimeleri inanlr klan tohumlar atan ya da olaylar nceden sezdiren bir tekniktir. Atlan tohum rastlantsal grnebilir, ancak bizi sonraki bir aamaya hazrlar.

unu unutmayn: Filmlerdeki srprizler, filmin olaslklar dokusu zedelenmedike heyecanl olabilir. Gerekleen olay beklediimizden farkl ynde gereklese de, inanlmas g olmamaldr, yani filmin dnyas ierisinde mantkl ve olanakl grnmelidir. Bir rnek: 28. Yzylda geen bir filmdeki olaylarn tm aslnda gerekddr. Yani n kllar, uzay gemileri, tuhaf yaratklar ve gezegenler... Ama bu filmsel dnyay izleyici yine de kabul eder. Ne var ki, olaylar, kimsenin ne olacan bilemeyecei 28. Yzylda geiyor diye, senarist olarak kafamza gre taklamayz. Tpk Dello'daki araba gibi, 28. Yzyldaki bir uzay gemisi arzalanacaksa, bunu da hazrlamak zorundayz. Bunu yapmadmz takdirde aslnda tmyle sama/hayal rn olan bir bilim-kurgu dnyasn gerek olarak kabu etmi olan izleyici, o sahne iin yle diyecek: "ok sama! Uzay gemisinin bozulaca tuttu, iyi mi?" zleyicinin anlat ile ilikisi ite byle bir ey! Adama hayal bile edemeyecei dnyalar verirsiniz, o ise "bunun ozon tabakas delik, ununla deitirmek istiyorum" der. III. Bak As/Perspektif Senaristler yklerini anlatrlarken kanlmaz olarak bir perspektif benimserler. Anlatdaki bu perspektife bak as deriz. Film, bir yandan bir anlat, dier yandan da anlatclar ve karakterler ierdiinden, btn bunlar ise sinematografik geler dolaymyla karmza ktndan; bak as olduka karmak bir meseledir. Ama, bu gznz korkutmasn. Bir sahneyi yazarken aslnda farknda olmadan bir bak as benimsemi oluruz zaten. Zamanla bak alarn daha bilinli biimde semeyi renirsiniz. Bunun ilk adm da, byle bireyin varolduunu renmektir. Eh, imdi byle bireyin varolduunu en azndan biliyorsunuz. Dier anlat trlerinde (roman, yk, piyes, radyo oyunu) karmza kan drt tr geleneksel bak asndan sz edebiliriz: -Birinci tekil ah: "Ben" formu yani. rnein Victor Hugo'nun Bir dam Mahkumunun Anlar bu bak asyla yazlmtr. lm cezasnn korkunluunu daha iyi yanstmann bir yolu olamazd. Ben formu mthi etkileyici olmu (Bu roman Can Yaynlar'ndan kt). -Hereyi bilen bak as: Karakterler ve olaylar hakknda hereyi bilir. Farkl karakterlerin dncelerine girebilir ya da ykyle ilgili yorum yapar. Yine Victor Hugo'dan rnek verecek olursak: Sefiller romanndaki bak as biraz byledir. Anlatc olaylara o kadar hakimdir ki, zaman zaman hikayeye ara verip, kahramanlar iin ne kadar zldn sylemek zere okura seslendii bile olur. Gelecekte olacak olanlar duyurur, karakterlerin bunlara engel olamayacandan vs. szeder (kitabn yaynevini anmsamyorum). Gabriel Garcia Marquez'in Krmz Pazartesi adl roman da hereyi bilen anlatc formuna yakndr (Can Yaynlar'ndan kmtr). -Nesnel bak as: Sadece gsterilenleri bilen, yani bir gzlemci gibi ykye dardan ve tarafsz bakan bak as. Vallahi rnek olarak bir tek yemek kitaplarndaki tarifler aklma geliyor u an. Bir de doa belgesellerini sayabiliriz belki. nemli olan, bu bak arkasnda dardaki bir anlatcnn ya da yk kahramanlarndan birinin varln, yani bir taraf hissetmememiz, herhangi birisiyle zdelemememiz/zdeletirilmememiz. -nc tekil ahs: Burada anlat, yk karakterlerinden birisinin bak asyla sunulur. O karakterin bak asyla, onun aksiyonu alglay ve hissedi biimiyle snrl kalrz. Burada, Hereyi Bilen Bak As'nda olduu gibi, yazar aklamalarda bulunabilir ve gemi olaylarla ilgili bilgiler verbilir. te yandan, Nesnel Bak As'nda olduu gibi orada yokmu gibi grnebilir. te te yandan Birinci Tekil ahs'taki gibi, tek bir karakterin duygu ve alglamalar ile snrl kalabiliriz. Sherlock Holmes ykleri ya da Dashiel Hammett'in kara romanlar (Kzl Hasat, Byk Uyku) bu tarzdadr (Bu kitaplar Metis Yaynlarnn Polisiye Serisindenden kt). nk genellikle dedektifin eylem ve dnceleri etrafnda dnerler. Ama sk sk da hariten ve dahilden mdahaleler olur vs... Filmsel bak as derken, yukardaki geleneksel bak as eitlerini biraz deiik anlamda, filme zg kullanmlar balamnda ele alyoruz. Her ykye uygun genel anlamda bir bak as vardr. Bu, yknn perspektifini ortaya koyar. Aslnda yky anlatan bir anlatc sz konusudur. Geleneksel bak alar filmde de olmakla birlikte, sinematografik ogelerle dolaym yapma zorunluluu, bak as meselesine sinematografik unsurlar hesaba katarak yaklamay gerektirir. rnein nesnel bak as benimsiyor olmamzn sinemadaki anlam, anlatc olarak, aksiyonu dardan gzlemleyen bir kameray semi olmamz anlamna gelir. Birinci tekil ahs karlayan ise belki daha ok znel kamera kullanmdr; burada olaylar dardan gsteren bir kamerann varlndan ok, olaylar birisinin -muhtemelen kahramann- gzleriyle grdmz dnrz. te yandan, film ne zaman tek bir karakterin etrafnda dnyorsa, nc Tekil ahs kullanm sz konusudur. Yani sadece o karakter iin nemli olan olaylar ve bunlara gsterdii tepkileri grrz. Sadece o karakterin bildikleri, grdkleri ya da bulunduu ortam ve evreyle snrl kalrz. Bu bak as, karakterin yaklak her sahnede grld filmlerde egemendir. Hemen hatrlatmak gerekir: Filmler genellikle tek bir bak asnn egemenliinde deildir. Aslnda birden fazla bak as kullanmak olduka yaygndr. rnein aksiyonun odak noktas bir karakterden dierine deitike, bak as da deiir. 1972 Mnih Olimpiyat Oyunlar'da srailli sporcularn saldr sonucu ldrln anlatan 21 Hours at Munich adl filmde, olaylar kiinin gzyle grrz: Olay aratran gazeteci, olayn tan olan bir Gvenlik Grevlisi ve olay gerekletiren suikastilerden birisi. Akira Kurosawa'nn Rashomon filminde, tek olay, olaya karan drt kiinin azndan dinleriz. Olay ormanda geer. Ormanda ilerleyen bir samurai ve onun kars, bir haydutun saldrsna urarlar. Haydut samuraiyi ldrr ve karsna tecavz eder. O srada ormanda dolaan bir oduncu yaananlara tank olur. Olayda bulunan drt kii, cinayet ve tecavz gereini inkar etmeseler de, herey birbirlerinden farkl anlatrlar. Anlatrken, kameraya doru konuup, grnmez bir yargca (aslnda biz izleyicilere) ifade verirler. Anlatmaya balamalaryla birlikte flashbacklerle olaya geri dnlr. Bylece olaylar drt kez, ama her defasnda baka bir anlatcnn bak asyla anlatlr ve gsterilir. Benzer bir anlatm teknii daha sonra Kibar Feyzo filminde kullanlmtr: Kyde cinayet ileyen Feyzo (Kemal Sunal) kameraya bakarak ifade verir. Aslnda yargca, yani biz izleyicilere ifade vermektedir. Olayla ilgili aklna bir ey geldike ya da aklama yaptka, Flashback'le geriye dnlr ve olay bize gsterilir. Fakat Rashomon'daki gibi oyknn drt yorumu yoktur. Sadece ana kahraman, yani Feyzo anlatr. Bu erevede, ifade veridiinde birinci tekil ahs bir anlatc vardr ve anlatc bir yandan gzlemci konumundaki bir znel kameraya konumaktadr, ama flashback'lere geildiinde yargcn (yani bizim) znel grnden nc tekil ahs bir anlatma geilir (nensnel ekimlerle Feyzo iin nemli olan anlar, Feyzo'nun tepkileri vs...). Bir olay anlatldnda bak as sememiz kanlmazdr. Bize den en dorusunu semek. Bir cinayet etrafnda dnen olaylar anlatacaksak, kimin bak asn semeliyiz: katilin mi, maktuln m, yoksa dedektifin mi? Bu seim bir bakma kamerann nereye konulacan da belirler. Yani seyirci olaylar nereden, nasl, hangi mesafeden grecek? znel/Nesnel Kamera ayrm da bak as ile ilgili bir ayrmdr. znel kamera, bakmzn kahramann bakyla tam olarak rttrlmesidir. Olaylar sadece onun bak asyla (bilgileri, duygular, dnceleri ile) grmekle kalmayz, kelimenin tam anlamyla onun gzleriyle grrz. znel kamerann ilgin bir kullanm Lady in the Lake filminde sz konusudur. Bu filmde, hereyi ana karakterin gznden grrz. yle ki, kahraman (bir bakma kendimizi) ancak aynaya baktnda grrz. Son olarak: bak asna deitirmek, yerinde ve zamannda yapldnda ok etkilidir. Ama ayn zamanda incelik de ister. Dressed to Kill filminin Giri sekans, daha ziyade cinsel sorunlar yaayan kadn karakter zerinde odaklanr. Sekansn genelinde nc Tekil ahs bir anlatm hakimdir: Olaylar kadnn duygu ve dnce dnyas ve onun bilgi dzeyi erevesinde grrz. Bununla birlikte, bak as sk sk deiir. zellikle mze sahnesinde kamera ska znel ve nesnel bak arasnda gidip gelir. Kadn gsteren (nesnel kamera) ekimleri, kadnn gzleriyle (znel bakyla) grdmz salon ve koridor grntleri izler. Ancak cinayet an yaklamaya baladnda kamera bize ezamanl olarak gerekleen farkl olaylar bir arada vermeye balad gibi, nceden sezdirme erevesinde de bir takm ayrnt ekimlerine yer verir. Bu erevede de sahneye hakim olan nc tekil ahs anlatmn krmaya balayan ve hereyi bilen bak asna

yaklaan, te yandan da olanlar dardan gsterek nesnel kalan bir anlatm belirir. Dier yandan, daha kadn ldrlmeden, olaya karan yeni bir karakterin bak as da devreye girer: fahie olan kzn bak as. Hereyi bilen bak gider, yeni bir kiinin nc tekil ahs formunda anlatlan hikayesine geeriz. Bak asndaki bu deiim, bilgi dzeyimizi ustaca snrlamann ve merak ayakta tutmann da yolu olur. Sonu olarak, bu filmin giri sekans bak alarnn kullanm ve birbirlerini izlemeleri asndan olduka baarldr. IV. yk Balatma Noktas ykleme tarzmz ekillendiren nemli bir seim de yky balatma noktasdr. Balatma noktas dediimiz ey u soruya yant arar: ykye hangi noktada gireceiz? Yani olaylara neresinden dahil olacaz? Bu, yknn, yazar tarafndan nasl kavrandna bal. zlenecek en iyi yollardan bir tanesi, deiik balatma noktalar saptayp, en uygun olan semek ve yk mekanizmasn bu balatma noktasna gre uyarlamaktr. rnein, ykye herey olup bittikten sonra dahil oluyorsak, geri dnl (flashback'li ) bir anlatma davetiye karmz demektir. JFK filmi burada rnek verilebilir. Kennedy suikast ilendikten sonra grevlendirilen savcnn olaylar aydnlatmak ve yorumlamak zere, geriye dnl yksn izleriz. Polisyeler ise genellikle ileride zlmesi gereken su olaynn gerekleme aamasnda balarlar. Yamurdan nce, aslnda yknn ortasyla balar, ama ancak filmin sonuna geldiimizde bunu anlarz. Filmin balangc sandmz sahne aslnda ortasdr. Ve sonradan gerekletiini zannettiklerimiz aslnda nceden gerekleenlerdir. Tpk Pulp Fiction'da olduu gibi. V. Akn Dzeni yklemenin nemli unsurlarndan bir tanesi de akn dzenlenmesidir. Ak; hz ve tempoyu belirler. Bu da szgelimi canllk ya da arlk gibi izlenimler yaratmaya yarar. Filmin atmosferi ve duygusal dnyas asndan bu son derece belirleyici olabilir. Ak izleniminin olumasna ilikin iki boyuttan sz edebiliriz: -Hz -leriye doru hareket Dier yandan ak; ritm ve tempo'daki deiiklikleri de tanmlar -Ritm: Filmi izlerken hissedilen vurgu -Tempo: ritmin oran (hzl/yava) zellikle ileriye doru hareketi salamak, yani filme akclk kazandrmak iin merak gesi ve gl atma, temel unsurlardr. VI. Atmosferin Kullanm yklemede atmosfer nemli bir konudur. Atmosfer, filmin duygusal yapsdr: iddetli, iirsel, sefil, gizemli, arbal vs. gibi. Filmin atmosferi, konuyu, yapy, temay ve karakterlerin duyumlarn etkiler. Atmosferin olumasnda, yazarn filme, karakterlere ve konuya kar tavr nemlidir. rnein Yamurdan nce filminde rastgele ate eden bir adamn olduu bir sahne vardr. Olduka dramatik ve zcdr. Oysa Pulp Fiction'da ayn rastgele ate etme durumu olduka mizahi ve sradan bir olaymasna ele alnr. lkinde dehet iinde kalakalr, ikincisinde tebessm eder, hatta kahkaha atarz. lkinde lm ve iddet olaanca arlyla hissettirilirken, ikincisinde bu arlk parodiyle hafifletirilir. Yazar, atmosferi nceden belirlemeli: Ciddi mi? Komik mi? Arbal m? Canl m? Yoksa bunlarn bir karm m? Burada filmin konusu da belirleyicidir. Sonu olarak hem filmin geneline, hem de tek tek sahnelere ilikin atmosfer seimi nemlidir ve ihmal edilmemelidir. VII. Filmin Bal/Ad Filmin ad ya da Balk da yklemenin bir unsurudur. Balk, izleyiciye filmin konusu, ierii ve biimi hakknda ipucu verir ve onu ynlendirir, onda beklentiler oluturur. Bu nedenle de basbaya bir tekniktir. Yldz Savalar bize konuyu ksaca zetledii gibi, filmin trn -bilim-kurgu- ve niteliini -macera- bildirir. Yamurdan Sonraki Soluk Ayn Hikayeleri iirsellik ve hzn kokar. Film bizi bu konuda yanltmaz. Evde Tek Bana, bize karlaacamz durumu batan bildirir. Yaam Uzun Sakin Bir Irmaktr, filmin felsefi duruunu belli eder. Ucuz Roman, bize filmin dayandrld ucuz romanlarn kitsch dnyasn batan haber verir. Yamurdan nce, filmdeki ykleme tarznn zamanla oynamaya dayal mantn haber verir. Zor lm, kahramann yaayaca glklerin arln bize duyurur. Birdy, kahramann kulara ynelik tutkusunu bildirir. Picasso'yla Yaamak, filmin biyografik niteliine atfta bulunduu gibi iledii sorunun adn koyar: Picasso'yla yaamak. Arka Pencere, filmin bak asn bildirir ve ne karr. Parala Behet, Ye Beni Mahmut vs. filmin ierii konusunda salam referanslar verir! Umut, Sr, Yol, Arkada... ksa ve zl biimde filmin konusunu bildirir. Bakann Btn Adamlar ya da Pelikan Dosyas, filmin gerilimli ve gizli konularn aydnlatlmas ile ilgili olduunu sezdirir. Katil Doanlar, filmdeki iddeti ve karakterlerin temel niteliklerini haber verir. Yaayan llerin Dn, lk, Cadlar Bayram, filmin korkutucu olduunu bildirir ve bizi bir film trnn kodlarna hazrlar. Madame Butterfly, Emanuelle, Camille Claudel, filmin kadnlar hakknda olduunu anlatmakla kalmaz, bu kadnlar konusunda bir fikir de oluturur. (zellikle de Emanuelle V ve Emanuelle VI.) Thelma ve Louise, Bonny ve Clyde, Tango ve Cash, Harley Davidson ve Marlboro Man... bunlar sadece ana karakter saysn bildirmekle kalmaz, seilen bu isimler bizde karakterlerin nitelikleri ve filmin konusu/atmosferi hakknda bir fikir oluturur. Uak yetitiren bir ngiliz okulunu anlatan bir filmin ad hereyi aklar: The Benjamin nstitute. (Benjamin klasik bir uak addr) u film adlarn bir dnn: Hznl Akn Izdrap Gzyalar, phe, Trendeki Yabanc, Bir Kadn Kayboldu, Yarn Diye Bir ey Yok, Postac, Beyaz lm, Namus Uruna, Kanun Namna, Vurun Kahpeye, Cumhuriyet, pler Kral, 40 Metrekare Almanya, Seks Hakknda Sormak stediiniz Ama Cesaret Edemediiniz Her ey, Olaan pheliler, Korku Burnu, Numara 14, Cyborg, Yokedici, Robotlar da Sever, imde Biri Var, Bir Milyon Gzl Yaratk, Piranhalar, Cinsi Cazibe, Maymunlar Gezegeni, Mavi Mavi, Godzilla King Kong'a Kar... VIII. Al'n nemi ykleme asndan nemli dier bir nokta Al' iyi yapmaktr. Bu biraz da Balatma Noktas'nn seimiyle ilgili.

Al dier yandan filmin atmosferi hakknda ilk ipularn ierdiinden izleyicinin duygusal ve dnsel durumuna da kuracaktr. Bu nedenle nemle stnde durulmas gerekir. nk yklemenizin baarl olmas iin, al, izleyiciyi ngrdnz balang pozisyonuna getirmeli. IX. yk/leme Yaplar yk yaplarn belirlemek stnde durulmas gereken bir anlatma/ykleme meselesidir. Temel soru u: Farkl yk ve bak alar nasl kesitirilecek? Burada bir iki kalptan sz edilebilir: -tanktan tana ilerleyen film -farkl ve ayr yklerin ortak mekan, zaman veya eylemler ya da el deien nesneler zerinden iie geirilmesi... vs. Dressed to Kill filminde farkl yk ve bak alarn kesitiren yk yapsn hatrlayn. Kadn asansrde ldrlrken, kesmelerle, asansrn gelmesini bekleyen fahie kzla mterisini grrz. Asansr katta durur, kz nce kanlar iindeki kadn, sonra da katili grr. Katilin drd/elden brakt usturay alr ve sank durumuna der. Ayr iki yk bir anda birbirine balanmtr. Polis merkezindeki sorgu srasnda, polis, psikolog, fahie kz ve ldrlen kadnn olunun bak alar ustaca bir araya getirilir. Mekan birliiyle salanan bu kesitirmede, her karakter kendi amacn kovalar. Polis iini yapmaya, psikolog, polisin bilgi taleplerine direnmeye, fahie kz sulamalar karsnda kendini aklamaya, ldrlen kadnn olu ise gizli mikrofonuyla bilgiler toplamaya alr. Bu sahne; sahnenin amac ne olursa olsun, kahramanlarn kendi amalarn ortaya koymalar gerektii ilkesi iin de iyi bir rnek oluturur. Sahnenin amac bizi bilgilendirmek, kiileraras ilikiler gelitirmek, kahramanlar yeni bunalm/krizlerle kar karya brakmaksa da, her karakter kendi genel ve durumsal amacnn peinden gider. Bu arada da bir sr ayr olay, kii, bak as ve ama da ayn yap ierisinde bir araya getirilmi oluyor.

X. Film Teknikleri Film Teknikleri, yklemeyi etkileyen, hatta zaman zaman tmyle belirleyen gelerdir. Hatrlarsanz aylar nceki ilk dersimizde Anlat Kuram kadar, Sinematografik gelerin de iyi bilinmesi gerektiini vurgulamtk. (O yzden, sadece snf gemek iin deil, iyi bir senarist olmak iin de Sinematografi dersine aln.) Film Tekniinin ykleme balamnda kullanm iin bir ka rnek verelim imdi: -Hzlandrlm/Yavalatlm Hareket Otomatik Portakal'da serseri gen, tant iki kz eve atar. Soyunup sevimeye balarlar. Sahne adeta bir cinsel ilikiler teknikleri belgeselidir. Ne yazk ki, hzlandrlm ekimle verilmektedir. Gerekte yarm saat sren olay, filmde 2 dakika bile srmez. Ynetmenin amac bellidir: Buradaki cinsellik anlaynn mekanikliini, scaklktan ve duyarllktan yoksun oluunu anlatmak. Vahi Belde'nin son yarm saati bir silahl atma sahnesinden oluur. Binlerce kurun sklr, yzlerce adam lr, onlarca litre kan dklr. Olduka vahi ve iddet dolu bir sahnedir. Ne var ki, burada iddeti ve vaheti somutlatran ey, yukarda verdiim istatistikler deil, bu atma sahnesinin batan sona ar ekimle verilmesidir. Kurunun sapland bedenlerden fkran kanlar adeta havada szlr... Bu iddet ve vahet duygusunu arttrr. Hatrlarsanz, Rocky filmindeki ring sahnelerinde en son ve en baba yumruk hep ar ekimle verilir. Yumruu yiyen Rocky'nin azndan fkran salya karm kan, uzatlan bir sakza benzer; buna gl kta parlayan binlerce ter damlasnn yumruun iddetiyle sa sola savruluu eklenir. Yumruun okkal olduunu; Rocky Balboa asndan daha fazla ayakta kalmak iin hibir neden olmadn kavrarz Full Metal Jacket'in sonlarna doru bir Amerikan askeri Vietnaml bir sniper'in (ok uzak mesafeden hedef vurma ustasnnsnaypr diye okunur) kurunlarna hedef olur. Asker, ilk kurunla birlikte yere serilir ve arazinin ortasnda kalr, arkadalar saklanmak zorunda kalr ve onu oradan karamazlar. Sniper, askeri uzaktan vurmaya devam eder. Yerde yatan ama henz lmemi olan asker, stste be alt tane kurun yer. Sahnenin arpcl, yerde srnerek uzaklamaya alan gencin srkleniinin ve her defasnda vuruluunun ar ekimle verilmesinden kaynaklanr. Fkran kan, yine saniyelerce havada szlr. Baz filmlerde bir olay gerekleir ve olay yapan sonunda piman olur ya da olay kahramann istedii gibi sonulanmaz. Birden film durur, olay hzl ekimle baa alnr ve her ey yeniden balar: fakat bu kez kahramann istedii biimde sonulanr. (Bunu bazen btn hayatmz iin istemiizdir, di mi?) -Zoom in/ zoom out 2001 Uzay Maceras'da astronotlar kontrolden kan bilgisayar nasl devre d brakacaklarn gizlice konuurlar. Birden a deiir ve konuan astronotlarn dudaklarna zoom in yaplr. Bilgisayarn dudaklar okuyarak plandan haberdar olduunu anlarz. Rzgar Gibi Geti'de kadn karakter yaral askerler arasnda sevdii erkei arar. Kamera gezinen kadn brakr ve geriye doru almaya balar, alma bir zoom out'la tamamlanr. Zoom tamamlandnda kadnn kocaman bir meydanda durduunu anlarz. Meydanda binlerce yaral asker yatmaktadr. abasnn bouna olduunu anlarz. -Donmu Kare Butch Cassidy and the Sundance Kid filminin sonunda, askerler tarafndan keye sktrlan Butch ve Sundance ne yapacaklarn tarttktan sonra, gzlerini karartp dar frlamaya ve lgnca ate etmeye karar verirler. Dar frladklar an yzlerinde bir aknlk belirir ve sonra kare donar. Kamera, donuk kare zerinden zoom out'la aldnda, onlar makineli tfekli yzlerce askerin karladn grrz. Grnt, bu donuk haliyle ve hi bir silah sesi duyulmadan, biti mziinin balamas eliinde kararr, THE END yazs belirir. -Mercekler Hot Shots adl komedi filminde pilot askerlerin hayatlar hicvedilir. Bir sahnede komutan denetime kmtr. nsanlarn burnunun dibine kadar gelip, bara ara aalayc szler haykrr yzlerine. Sra 'ie dibi' diye tabir ettiimiz gzlkler takan bir gence geldiinde, kamera znel baka geer. Komutan, 10 numara gzlk takan gencin gzlerinden grrz. Geni al ( bu rnekte balk gz) objektif sayesinde, komutann burnu patlcan gibi bize doru uzar, konuurken yapt mimikler -rnein kalarn indirip kaldrmas- ar komik bir izlenim brakr. Eh, biz de gleriz haliyle, elenir, neeleniriz... Baz filmlerde ak iftler uzaktan sahil boyunca yrrken grnrler. Kameraya doru yrmelerine karn, hi mesafe almyorlarm gibi gelir bize. Onlarn kendilerine has bu romantik dnyalarn yanstmak ve bize doru yryor grnmelerine karn onlar sahilin romantik atmosferinden karmamak iin, genellikle dar al objektif kullanlr. Odak uzakl ok uzun olduu iin, nesnelerin yaknlamas ya da uzaklamas onlarn byklklerini ok deitirmez. Bu da onlar, grnrde yryor

olmalarna, yani zamann geiyor olmasna karn, byl, zaman ierisinde asl kalmlar gibi bir havayla yanstr. Ak, bir sonsuzluk ve zamanstlk halesine brnr. Eh, ak olmak isteriz haliyle, imreniz onlara, canmz eker... -Kurgu Sapk filminde bir kadnn duta bcaklanarak ldrld bir sahne var. Btn du cinayeti sahnelerinin atasdr. Yaklak 60 saniye sren sahne, 90'e yakn ekimden oluur ve bir kez bile ban saplann grmeyiz.! Sper, deil mi? (...SNEMAYA TUTKULU BR AKLA BALANIN! SNEMA, HARKA BREYDR!) Maher filminde kahraman, kt adam boazlamak zere sessizce odaya szlr. The Doors'tan "This is the end" paras almaya balar. Sonra yerlilerin bir kz kurban ettikleri bir tren sahnesi gsterilir. Paralel kurgu sayesinde iki olay arasnda bir iliki kurulur. ki ayr olaya srayla yaplan bir ka kesmeyle devam edilir. Bir noktadan sonra artk sadece kurban trenini izleriz. kz, bir ka kylnn ayn anda indirdikleri bak darbeleriyle tam anlamyla katledildiinde, kahramann kt adam ldrdn anlarz. Doors'un mzii son darbeyi indirir. Mkemmel bir doruk sahnesidir. Bu sahnede senaristin pay ne kadardr bilemem, ama bu trden bir anlatma bavurmak onun fikriyse, onu gerekten kutlamak gerekir. Benzer bir kurgu Mor Yllar filminde vardr. Kocas tarafndan itilip kaklan gen zenci kadn, kocasn usturayla tra eder. Bu srada kesmeyle zencilerin yapt bir ayine geilir. lahi sylemektedirler... Sonra kesmeyle, adamn yznde ve grtlanda gezinen usturaya geilir. Sonra yine ayine... Bir kesmeyle kadnn yzne geilir: yzndeki ifade deimi, bo bo bakmaya balamtr. Kadnn yznden usturaya doru hafif bir kaydrma... eli usturay daha sk kavramaktadr. Sonra kesmelerle, bir ayine, bir grtlakta gezinen usturaya geilir. Sonra tra sahnesine artk geri dnlmez, sadece ayinde giderek kendinden geen koro yeleri gsterilir.Ayin korosunun sesi giderek ykselir ve ark doruk noktaya doru ilerler... Grmesek bile hissederiz: kadn, kocasnn girtlan kesti kesecek...ark doruk noktaya varr: korodaki herkes (nedense sesleri hep mkemmel olan iman zenci kadnlar zellikle) avaz kt kadar barr. ark biter... sessizlik. br tarafa yaplmas beklenen kesmenin yaplmas iin adeta yalvarrz ynetmene. Ve ite: Kesme! Kamera, adamn ayaklarndan balayarak yava bir pedestal-up hareketi ile yukarya doru kayar, ta ki adamn boynuna gelinceye dek. Ne mi olmutur? Bunu da haftaya, ayn gn ve ayn saate renebilirsiniz.

Senaryo Biimleri
Dnce-yk / Sinopsis / Outline /
Dnce yk, Sinopsis; Bir bakta okunabilen, diyaloglarn olmad 1-3 sayfalk zet Outline; [Taslak/zet] Tm yknn hibir eyi atlamadan sahnelere gre birka sayfada yaplan zet. Step Outline; [zet Liste] Her sahnenin banda, olayn bir tmcelik zeti bulunur.

Sinopsis Yunanca'dan gelen sinopsis szc kkensel olarak bir bakta okunabilen demektir. Fransa'da bu szck olayn ve kiilerin 1-3 sayfalk bir zeti anlamnda kullanlr. Bu zette diyaloglar yer almaz.Anglo-Sakson kltrlerinde sinopsis ok daha ksa, birka satrlk zet demektir; bunlara brief outline (ksaltlm outline) da denilmektedir.6 Her sahnenin kk kartlardan olumas halinde 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Olayn ve verilerin / kii, zaman, mekan yer alr. Kart yntemiyle senaryo yazarken, sahnelerin yerini deitirmek, ya da araya yeni sahneler koymak - karmak ok kolaylar. Olayn mantksal ve dramatik eklemleniini denetleyebilir. Senaryo boyunca kiilerin hangi sklkta grndn ve bir araya geldiini izleyebiliriz. Senaryonun ileyiini denetleyebiliriz. Temel sahneler hangileri ? Kartlara olay ya da aksiyon durumuna gre renk verir ve bir panoya asarsak, filmin akn grebiliriz.

Mays Sknts :
Muzaffer bir mays gn ocukluk gnlerini geirdii kk Anadolu asahasma, bu kasabada ekmeyi planlad bir film iin aratrma yapmaya gelir ve kasabada yaamakta olan ailesinin yanna yerleir...Mekanlar tespit etmek, oyuncular semek amacyla yanndan hi eksik etmedii video kameras ardr. Babas Emin, sonu gelmez bir snr mcadelesine girimi, avukatlara gvenmedii iin kanun kitaplar arasmda kaybolmutur. Babann uykularn karan mesele, kasabaya 5 km. mesafede bulunan tarlasnn yanndaki sekiz metrekarelik mee aalar kapl ormanlk bir blgeyi tarlasnn hudutlar ime katma mcadelesidir(...) (Ceylan, 2003,s.7).

Vehbi Efendi
Temel yap dzeyinde ele alndnda, Refik Halit Karayn yks okura, i ve d dnyas, tinsel, bedensel sorunlaryla Vehbi Efendiyi tantr, evre basks ile bir evliliin iine nasl itildiini anlatr. Ksa ama varsl malzemesiyle senaryo yazarna, z bozmadan deiik kurgulama olanaklar veren bir yk rnei yk eklenen olaylarla, deiik dnemlere, ayrml ortamlara yerletirilerek, olaan uzunlukta bir filme kaynaklk yapabilir. Aadaki uyarlama, yknn ksa film senaryosuna dntrlmesi zerine. (Bu almada senaryo yazar kendiliin der bir ey katmayarak zgn ykye bal kalmtr.) (yk, dn, bugn, yarn geebilir. Bu nedenle zaman belirtilmedi.) Vehbi, yaamdan hibir beklentisi olmayan, her eyi olduu gibi kabul eden, gnlerini iyeri ve evi arasnda tketen, otuz yan gemi bir kiidir. Devlet memurudur, ama giysileri nedeniyle tipik bir memur grntsnde deildir. Sorulmadka konumaz. nne konulan evraklar doldurmaktan baka bir i yapmaz. Yaamna girebilecek deiikliklerin korkusundan evlenmeyi dnmez. Vehbi, ireti bir kap ile ikiye ayrlm eski tek katl bir evin bir blmesinde oturur. Blmenin dier tarafnda yetikin, gelinlik anda kz (Hanife) olan bir dul kadn oturur. Hanife pek gzel olmayan, ksa boylu, dolgun vcudu olan bir kzdr. Mahallenin apkn delikanls Kamil ile olduka ileri gitmi bir ilikisi vardr. Hanife, Kamilin zorlamasyla, Vehbiyi batan karc tavrlar sergiler. Vehbi bu tavrlardan holanr ama bir o kadar da korkar. Bir gece Hanife, evleri blen kap arkasndan Vehbiyi batan karmaya alr. Vehbi dayanamaz ve aradaki srgy ap Hanifelerin blmesine geer. Hanife yar plak, her eye raz bir grnmndedir. Ama Vehbi korkarak geri dner. Vehbi, sonraki gnlerde Hanifenin annesinin; annenin giriimiyle mahalle camiinin imamnn ve iyerindeki mdrnn basksyla karlar. Hafif e hamiledir. Onlara gre baba Vehbidir. Vehbi bunun doru olmadn kantlayamaz. Dedikodulardan, basklardan sklr, iinden olmaktan korkar. Hanife ile evlenmek zorunda kalr. Feridun AKYREK, Senaryo Yazar Olmak,st.2004, s.306

Tretman Gelitirim Senaryosu


1. 2. 3. Filme konu olan yknn bir betimlemesidir ve diyaloglar ierebilir. 15-45 sayfa uzunluunda, imdiki zamanda ve nc kii azndan anlatlan bir konu zetidir. Anlatda rol oynayan nemli kiilerin bir betimlemesini de kapsamaldr.

Tpk senaryo yazmnn tm dier aamalar gibi treatment yazmnda da geni zaman kipi kullanlr. Ssl cmleler deil anlalr olmak nemlidir. Grsel karl bulunamayacak olan cmleler kullanlmaldr. Bu yazmda ok gerekmedike diyaloa yer verilmez. Treatment iinde sinemasal kavramlardan (ekim alan, kamera hareketleri ya da kurgu ile ilgili olan) sz edilmez. Treatment, temel olarak yky anlatr ve okuyana bitmi filmle ilgili ieriksel ve duygusal zellikleri ile ilgili ak bir fikir verir. Treatmentn belli bir uzunluu yoktur (Sobchack, 1980, s.331). Senaryo yap olarak son haline gelmeden nce birok kez yeniden yazlr. Yazarn kendine ipucu olacan dnd her trl ayrnty bir ayr dosyalama biimi iinde toplamas ve gereinde bu ayrntlara bavurmas nemlidir. yknn iskeleti kurulurken detaylara dikkat edilmeli, yaratclk ve zgnlk unutulmamal, yazar kendi yolunu kaybetmeden yksnn ve senaryosunun sahibi olmaldr. Gelitirim senaryosunun uzunluu ortalama 35 sayfadr. Yine hatrlanaca gibi geni zaman kipinde yazlr. Ekonomik anlatm kullanmaldr. Dili. akc, canl. herhangi bir anlalmazla ve belirsizlie yer vermemesi gerekir. Bu yazm biiminde yazar tamamen grnmez olmaldr. nk, anlatcnn duygusal olarak farkndal nemliyse de bu okuyann kafasn kartrabilir. Bu tr karklklar okuyan kiinin filmin ileyii iinde doru duyguyu takip edebilmesini engeller. Okuyana verilecek bilgiler doru llp tartlmaldr. Sahnenin ne ile ilgili olduunun, okuyucuya verilecek bilginin ne olduunun farknda olunmaldr. Yani, tekrardan, gereksiz ayrntdan, sahne d aklamalardan kanlmaldr. Gelitirilmi treatment yazmnda sahneleme esas alnr. Bu artk senaryoya geilmeden nceki son aamadr. Sahneler ierikleri, eylemler, duygulan ve gerekirse ok nemli diyaloglar ile dzyaz biiminde yazlr. -gece/d gece, i gndz,d gndz yazlarak sahne numaras belirtilerek yaplan ayrm senaryoya geerken nemli bir aamadr. Sahne blmlenmesi ve olay rgsnn sras gzetilerek yazlacak olan ayrntl taslak senaryo aamasna geildiinde iimizi kolaylatracak nemli bir rehberdir. Bu sahne dzeni ve sahnelerin amacn anlatan zet yazmdan sonra senaryo aamasna geilir.

Senaryo Gelitirim Uygulamas

Vehbi Efendi
Vehbi, rengi solmu ceketi, al yeleinin iinde yar gizli kua, beyaz yn oraplarn gsteren, arka ksmna baslm, boyaszlktan siyah olduu belli olmayan ayakkablar ile eski evlerin evreledii dar ve pis bir sokakta evresine baknmadan, hafif kambur bir durumda hzl hzl yrr. Mahalle kahvesinin nnden geerken, dardaki masalarn birinde arkadalaryla oturan mahallenin apkn delikanls Kamil, Vehbiye Karyorsun gl gibi kz... A gzn Vehbi diye seslenir Vehbi duymam gibi yoluna devam eder. Kahvedekilerin kahkahalarla glleri Vehbi, ayni bahe iinde sonradan ikiye ayrld belli olan eski bireyin nne gelir. Tahta bahe kapsn iterek aar ve baheye girer Bahede, zerinde dmeleri gsleri hizasna dek alm bir giysi bulunan Hanife amar asar. Hanife, Vehbiyi grnce glmser. Eteklerini diz kapaklarna dek syrarak, yerde duran leene eilir, iinden bir kilot karr. Vehbi donup kalr. Hafif e kalasn sallayarak dorulur. Tahrik edici bir tavrla yavaa ki lotun suyunu skar, silkeler ve zenle ipe asarken, Vehbiyi szer, glmser. Sonra yine eilip leeni alr ve kalasn sallayarak evin merdivenlerine yrr ve sadaki kapdan ieri girer. Kapy serte kapatr. Kapnn kapatlma sesi ile ok durumdaki Vehbi kendine gelir. Eve yrr, merdivenleri karken ceket cebinden kard anahtarla soldaki kapy aar, ieri girer. Vehbi yatak odasndadr. Ceketini karr ve somyasna uzanr. Bu srada Hanifenin syledii trky ve kahkaha seslerini duyarz. Vehbi kalkar, odann iinde iki daire arasnda srg ile kapatlm entipf ten ireti kapya yaklar Hanife bu ara kapnn arkasndaki kk bir delikten bakar. Vehbinin yaklatn grnce, kapdan uzaklar. Kapya bakarak, trksn ve kahkahasn srdrr... Vehbi, kulan kapya dayar, dinlemeye balar. Hanifenin trks ve kahkahas daha da younlar. Vehbi kulan kapdan eker. Duvara vurmak iin elini yumruk yapar sonra vazgeer. Yatana ynelir. Hanif e ara kapy trmalamaya balar. Vehbi kapya yaklar ve barr Hanm kzna sahip ol!. Vurma ve trmklama kesilir. Vehbi pencereye ilerler, perdeyi kapatmak zere iken Hanifenin pencere altna geldiini grr. Hanife yerden akl talar alarak Vehbinin penceresine atar. Glmser, pckler gnderir. Vehbi hzla perdeyi kapatr. I yakar. Cama atlan talarn sesi duyulur. Ne yapacan bilmez bir durumda yatann zerine oturur. Kalkar sndrr. In snmesiyle Hanif e ta atmay brakr. Sa solu iyice denetledikten sonra bahenin kuytusundaki aaca ynelir. Kamil aacn altna sinmi bekler. Hanife yaklanca, tutup kertir. pmeye balar. Bir taraftan da ii halledip halledemediini sorar. Hanife merak etmemesini, yaknda her eyin istedikleri gibi olacan syler. Elini karn zerinde gezdirerek yoksa durumun hi de iyi olmayacan syler. Kamil, Hanifenin eteini syrr, zerine abanr Sabah Vehbi evden kar. Yrmeye balar... Sesler duyup o yne baknca kuytu bir kede bir kz duvara yaslanm bir yandan perken, bir yandan da bacaklarn okayan Kamili grr. Vehbi yine donup kalr. Kamil, kz brakp, Vehbi Efendiye dner ve srtr... Vehbi kendine gelir, utanm oradan uzaklarken... .amil tekrar kza sarlr. Vehbinin, iyerinde masasna oturmu ban kaldrmadan bir eyler yazdn grrz. evresinde Vehbinin durgunluuna tezat canl bir devinim vardr.

Ev. Vehbi pencereden mehtab izler. Sonra yatana uza nacakken, yan kap arkasndan i ekme sesleri duyar. Hanife, annesinin evde olmadn, ok korktuunu syler. Kapnn srgsn ekip amasn, yanna gelmesini syler. Vehbi yatandan kalkar, kapya yaklatka byyen glgesiyle yrr. Kap nnde durur. Hanife ise i ekmelerini, tahriklerini younlatrr. Vehbi srgy tutar, eker... ama aamaz. Hanife Kapy hafife yukar kaldr. Vehbi denileni yapar, kap alr. Yan odada Hanife elleri ile gzlerini kapatm ama yar plak soluunu tutmu bir durumda oturur. Vehbi Hanifeye doru birka adm atar... Durur... Hanife ellerini gzlerinden eker... Parldayan gzlerle Vehbiye bakar... Vehbi, donmu kalmtr olduu yerde... Hafif e elini uzatr, Vehbi birden dner, kendi odasna geer, ara kapy kapatmaya alr. Mahalle Camii n. Vehbi salkm aalaryla glgelenmi cami avlusuna girecekken, kardan gelen mam grnce durur, sonra yoluna devam edecekken, mam arkasndan seslenir. Vehbi durur. mam seninle konuacam var diyerek Vehbiyi kolundan tutup baheye sokar. Kk adrvann nndeki hasr tabureye oturtur. mam oturduktan sonra, komusu kadnn kendisine geldiini, kz Hanife ile Vehbi arasnda bir eyler getiini anlattn syler. mam bunlar sylerken Vehbi akn mama bakar. Hanife hamileymi, iki ev arasndaki kapnn alm olduunu kendi gzleriyle grdn, bu iin bir an nce resmi olarak halledilmesi gerektiini szlerine ekler Vehbinin iyeri. Vehbi yine ba nnde bir eyler yazarken... Hademe gelir. Mdrn ardn syler. Vehbi dorulur. nn ilikler, Hademenin arkas sra yrr. Dier memurlar Vehbinin arkasndan ne oldu tavr iinde bakar Mdr odas. Mdr Vehbiye, hakknda hi iyi eyler duymadn, Komusu kadnn kendisine geldiini kzn hamile braktn ama evlenmeye yanamadn ikayet ettiini syler. Mdrn son szleri de olduka serttir Ben dairemde byle ahlaksz eyler istemem. Bylelerinin burada yeri yok.. Vehbi bir eyler syleyecek gibi olur. Mdr dinlemez, Hadi bakalm gereini yerine getir... diyerek kapy gsterir Vehbi sklm pklm geri geri kapya doru ynelir... Terzi. Vehbi, aynadan zerindeki giysiye bakar. Terzi Yeni gibi oldu der. Vehbi terziye teekkr edip bir kenarda oturan mamla kar Bakkal. Vehbi bir kutu ikolata alr man ve Vehbi konumadan yrrler Kahvehanenin n. Kamil arkadalaryla kat oynar. Vehbinin getiini grnce te bu kadar diye seslenir. Sonra arkadalarna dner alayc bir tonda yutturduk kze der Feridun AKYREK, Senaryo Yazar Olmak,st.2004, s.311-314

Senaryonun Evreleri
Senaryo zet biiminde kalmaz. Yukarda da grld gibi zet, senaryonun bir eit tasladr. Senarist bu zeti eitli evrelerden geirerek gelitirir. Bu evreler srasyla zet, ileme, ayrmlama, ekim senaryosudur. zet bir kere kabul edildi mi, senarist ilemeyi hazrlar. leme, zetin 4050 sayfa iinde geniletilmiidir. Bu evrede senaryonun dramatik yaps belirir, baca kiiler tantlr, konunun belli bal gelime noktalar ortaya kar. Kiilerin, olaylarn ortaya konmas, tantlmas, gelimesi gerekletirilir. Konumalarn en nemlileri hazrlanr. Bundan sonra, senaryonun nc evresine, yani ayrmlamaya geilir. Ayrmlamann en nemli almas, dramatik yapnn ayrmlara ve sahnelere blnmesidir. Ayrm, kendi bana dramatik bir gelimeyi ortaya koyan ikinci derecede bir olgudur. Ayrmda bu ikinci derecedeki olgu ortaya srlr, gelitirilir, sona erdirilir. Bylelikle ayrm, dramatik yapnn balca birimi olarak ortaya kar.

rnein De Sica'nn Ladri di Biciclette - Bisiklet Hrsz [1948] drt blmden meydana gelmitir: Ricci'nin i bulmas, Ricci'nin bisikletini aldrmas, Ricci'nin hrszlar aramas, Ricci'nin bisiklet almas. Filmin ilk grntlerinden balayarak Ricci'nin i teklifini almas bir ayrmdr. Bu ayrm iinde Ricci'yi bir kenarda oturmu gsteren, ve i Bulma Kurumunun memurunun isizleri evresine toplayarak sonular bildirmesi gibi sahneler yer almaktadr. Grld gibi, ayrmlama evresinde artk filmin yaps belirmeye balamtr. Filmin ayrld paralar belirli bir sraya dizilmi, konunun en kk ayrntlar ortaya konmu, kiilerin en ufak zellikleri ilenmitir. Senaryonun bu evresinde konuma yazar da almalara katlr. Senaryonun, biri grntlerin anlatm, dieri konumalar ve eitli sesler olarak iki ayr stuna ayrlmas bu evrede balar.

ekim Senaryosu
1. 2. 3. 4. 5. Fransada ekim senaryosu, senaryonun gerek biimidir. Teknik dekupaj dnda her bilgiyi kapsar. Hareketin, kiilerin ve mekann betimlemeleri, diyaloglar. ekim senaryosu sahnelere blnr ve her sahnenin banda baz bilgiler verilir. /D, Gndz/Gece, Hareket mekan, Oyuncular/Ya, istee gre ek bilgiler.... ekim senaryosu genellikle iki stun halinde yazlr. o Soldaki stuna / Grsel bilgiler / Hareketler, nesneler, grnr varlklar o Sadaki stuna / Sesli bilgiler / Diyaloglar, Efektler, [Hareketlerden doan grltler yazlmaz.] Yalnzca vurgulanmas gereken, dramatik bir ilevi olan sesler yazlr. ekim senaryosuna, filmlerin trne gre baz blmler eklenebilir. o Kiilerden her birinin yaam yks. o Balamn [toplumsal, corafi, tarihi], senaryonun anlalmasnda etkili olacak biimde gelitirilmesi. o Konuyla, ierikle ve senaryo iin esinlenilen kaynaklarla ilgili tasarmlar o Haritalar, grafikler, resimler...

6.

Teknik Dekupaj ; [shooting script] 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. ekim ve mizansen iin gerekli bilgilerle donatlmtr. ekim lekleri, ekim alar, Oyuncunun hareketleri, Kamerann hareketleri / optik hareketler - zoom in... Grsel balantlar / Grntnn kesilmesi, kararmas, almas, sahne gei biimleri Kullanlan objektifler / filtreler ekilecek planlar sraya sokulmu ve numaralandrlmtr.

Story-board ; [ Resimli taslak] 1. 2. 3. 4. 5. Her sahne izgi filmlerde olduu gibi ematik bir biimde grselletirilir. Kiilerin ve kamerann hareketleri, ekim alar vs gibi eyler yazl olabilecei gibi, ksaltmalar, ekiller- oklar, noktal izgiler gibi grsel kalplar da olabilir. Fantastik ya da kurgubilim filmleri gibi zel trlerin ekiminde zellikle kullanlr. Filmin ekiminde teknik ekip ve ayrca da stdyo aamasnda grsel efektiler ayn kareler zerinde alaca iin, iin nasl olmas gerektii resmedilirse yaplacak i amacna ulamakta o kadar kolay yol kateder. Bir kullanm yeri de reklam filmleridir. Yaplacak ve ortaya kacak iin nasl olmas gerektii herkes tarafndan daha nce grnme isteinden ortaya kar.

ekim Senaryosu Uygulamas

Vehbi Efendi
Refik Halit Karayn Vehbi Efendi yksnn ekim senaryosu... ekim leklerini, kamera devinimlerini yazdm, sonra hepsini sildim. nk ekim senaryosu almasn, u ana dek rendiklerinizle sizin yapmanz istiyorum. Tek bir lekte, tek bir kamera deviniminde taklp kalmayn. ekim lekleri, kamera devinimleri konusundaki bilgileri tekrar okuyarak bilginizi tazeleyin ve yle yazn. Her ne kadar, numaralandrp ekimleri belirttiysem de uymak zorunda deilsiniz. Her bir ekimi blerek, yeni ekimler elde edebilirsiniz. Ayn yky deiik kamera devinimleri ve ekim lekleriyle aln. Elde edeceiniz kazancn karln profesyonel yaamda greceksiniz. 1. DI. YOKSUL BR SOKAK. AKAM ZER VEHB, KAML, KAHVEHANEDEKLER,OCUKLAR, KADINLAR, AILMA 1 Eski evlerin evreledii dar ve pis bir sokak. Sokakta oynayan ocuklar... Ev nlerinde oturan, sohbet eden, el ii yapan kadnlar... Vehbi, rengi solmu ceketi, al yeleinin iinde yar gizli kua,beyaz yn oraplarn gsteren,arka ksmna baslm, boyaszlktan siyah olduu belli olmayan ayakkablar ile evresine baknmadan, hafif kambur ve hzl hzl yrr. Kahvehanenin nnden geerken... 2. dardaki masalarn birinde arkadalaryla oturan mahallenin apkn delikanls Kamil, Vehbi Efendiye KAML Karyorsun gl gibi kz... A gzn Vehbi... Kamilin evresindekiler kahkaha ile glmeye balar... 3. Vehbi duymam gibi yoluna devam eder KAHKABA SESLER.... 4. Kahvedekilerin kahkahalarla glleri 2.DI. EV N - BAHE. AKAM ZER VEHB, HANFE 5. Vehbi bir evin nne gelir. 6. Ayn bahe iinde sonradan ikiye ayrld belli olan tek katl bir ev. 7. Vehbi, tahta bahe kapsn iterek aar ve baheye girer. 8. Bahede zerinde dmeleri gsleri hizasna ak bir giysi bulanan Hanife amar asar 9. Vehbi bir an duralar. 10. Hanife, Vehbiyi grnce glmser Yerde duran leene eteklerini syrarak eilir, iinden bir kilot karr Kalalarn sallayarak dorulur. 11. Donup kalm Vehbiye doru yavaa kilotun suyunu skar, silkeler ve zenle ipe asar. Bu ileri yaparken tahrik edici bir tavrla vehbiyi szer, glnser. Sonra yine eilip leeni alr ve kalalarna. sallayarak evin merdivenlerine yrr KAMERA ONU ZLER sadaki kapdan ieri girer. Serte kapy kapatr. KAPININ KAPANMASI.. 12. Kapnn kapatlma sesi ile ok durumdaki Vehbi kendine gelir. Eve yrr,merdivenleri karken ceketinin cebinden kard anahtarla soldaki kapy aar, ieri girer 3.. VEHBNN ODASI. AKAM ZER HANFENN ODASI VEHB, HANFE 13. Vehbi Ceketini karr ve somyasna uzanr Bu srada Hanifenin syledii trky ve kahkaha seslerini duyarz

Vehbi, kalkar, odann iinde iki daire arasnda srg ile tutturulmu kapya yaklar. 14. Hanife kapdaki kk delikten bakar. Vehbinin yaklatn grnce, kapdan uzaklar. Kapya bakarak, trksn ve kahkahasn srdrr.. Vehbi kulan enti pften kapya dayar, dinlemeye balar. Hanifenin trks ve kahkahas daha da younlar 15. Vehbi kulan kapdan eker. Duvara vurmak iin elini yumruk yapar sonra vazgeer. Yatana ynelir Ara kap, trmalanmaya balar. Kapya vurma ve trmalama sesleri.. Vehbi kapya yaklar ve barr: VEHB Hanm kzna sahip ol!. 16. Kap.Vurma ve trmklama kesilir. 17. Vehbi pencereye ilerler, perdeyi kapatmak zere iken... 18. Hanifenin pencere altna geldiini grr Hanife yerden akl talar alr, Vehbinin penceresine atar. Glmser ve pckler gnderir. 19. Vehbi hzla perdeyi kapatr. Cama atlan talarn sesi... I yakar. Ne yapacan bilmez bir durumda yatann zerine oturur Kalkar sndrr. 4. DI BAHE. HANFE, KAML 20. In snmesiyle Hanife ta atmay brakr. Sa solu iyice denetledikten sonra bahenin kuytusundaki aaca ynelir. 21. Kamil aacn altna sinmi bekler. Hanife yaklanca, tutup kertir. pmeye balar. i hallettin mi?. HANFE Merak etme, yaknda her ey konutuumuz gibi olacak... 22. Elini karn zerinde gezdirir HANFE (SRDRR) Yoksa durum hi de iyi olmaz.. 23 Kanl, Hanifenin eteini syrr, zerine abanr. 5. DI BAHE KAPISI,SOKAK. VEHB, KAML, BR KIZ 24. Vehbi evden kar... Yrmeye balar... pme ve mrlt sesleri... Vehbi o yne baknca.. 25. kuytu bir kede BR KIZI duvara yaslam bir yandan perken, bir yandan da bacaklarn okayan Kamili grr. 26. Vehbi yine donup kalr. 27. Kamil, kz brakp, Vehbiye dner ve srtr... Vehbi kendine gelir, utanm oradan uzaklarken...

28. Kamil tekrar kza sarlr.. 6. . VEHBNN YER. GN VEHB, MEMURLAR... TAKB YAPANLAR... 29. Vehbi, masasnda, ban kaldrmadan bireyler yazar. 30. evresinde Vehbi nin durgunluuna tezat canl bir devinim vardr. SABAH 7. VEHBNN ODASI. GECE HANFENN ODASI 31. Vehbi pencereden nehtab izler. Sonra yatana uzanacakken... Hanifenin i ekme sesleri. HANFE (.D.) Annem evde yok.. ok korkuyorum. Kapnn srgsn ekip a, yanma gel... Vehbi yatandan kalkar, 32. Vehbi kapya yaklatka byyen glgesiyle yrr. Kap nnde durur. Hanifenin i ekmeleri ve tahrikleri younlar. 33. Vehbi srgy tutar, eker... ama aanaz. HANFE (.D) Kapy hafife yukarkaldr. 34. Vehbi denileni yapar, kap alr. 35. Yan odada Hanife, elleri ile gzlerini kapatm ama yar plak,soluunu tutmu bir durumda oturur. 36. Vehbi ona doru birka adm atar... Durur... 37. Hanif e ellerini gzlerinden eker... Parldayan gzlerle Vehbiye bakar... 38. Vehbi, donmu kalmtr olduu yerde... 39. Hafife elini uzatr, 40. Vehbi birden dner, kendi odasna geer, ara kapy kapatmaya alr. 37. Hanife ellerini gzlerinden eker. Parldayan gzlerle Vehbiye bakar.. 38. Vehbi, donmu kalmtr olduu yerde 39. Hanife elini uzatr 40. Vehbi birden dner,kendi odasna geer ara kapy kapatmaya alr. 8.DI.MAHALLE CAM/BAHES. AKAM ZER VEHB, MAM 41. Vehbi salkm aalaryla glgelenmi cami avlusuna girecekken,. 42. .kardan gelen mam grnce durur, 43. . sonra yoluna devam edecekken, man arkasndan seslenir. Vehbi Efendi dur hele. Seninle konuacam var 44. Vehbi durur. MAM Seninle konuacam var...

45. Vehbiyi kolundan tutup baheye sokar. 46. Kk adrvann nndeki hasr tabureye oturtur. man da oturur. MAM: Komun bana geldi, kz Hanif e ile aranzda bireyler gemi... 47. man bunlar sylerken, Vehbi Efendi akn mama bakar. MAM: Hanif hanileymi.Sonra evlerine gittik. ki ev arasndaki kapnn alm olduunu gzlerimle grdn. Bu iin bir an nce halledilmesi gerekiyor. 49. Vehbi anlamam gzlerle mama bakar. 9. VEHBNN YER. VEHB, MEMURLAR... TAKB YAPANLAR... 50. Vehbi yine ba nnde bir eyler yazarken... Hademe gelir. Mdr bey seni istiyor. Vehbi dorulur, nn ilikler, Hademenin arkas sra yrr. Dier memurlar Vehbinin arkasndan ne oldu tavr iinde bakar 9. VEHBNN ODASI GN VEHB MDR 51. MDR Hi iyi eyler duymadm Vehbi bey... Komunmu, bir kadn geldi, kz ile... Evlenmeye yanamyormu son... Ben dairemde byle ahlaksz eyler istemem... Bylelerinin burada yeri yok. Hadi bakalm gereini yerine getir... Vehbi sklm pklm geri geri kapya doru ynelir...

10.. TERZ AKAM ZER VEHB TERZ MAM 52. Vehbi, aynadan zerindeki giysiye bakar TERZ Yeni gibi oldu. VEHB Eline salk... 53. Kenarda oturan mamla kar. 11. /DI. BAKKAL/SOKAK. AKAM ZER VEHB, MAM, SOKAKTAKLER, KAML, KAHVEDEKIJER 54. Vehbi bir kutu ikolata ile bakkaldan kar 55. mam ve Vehbi konumadan yrrler. 56. Kahvehanenin n Kamil arkadalaryla kat oynar Vehbinin getiini grnce KAML te bu kadar Vehbiii... Sonra arkadalarna dner... KAML (alayc bir tonda) Yutturduk kze.

Uyarlama
Gnlk yaamn her olay bir gn senaryo konusu olabilir. Zaten sinema yaamn ta kendisidir. Fakat senarist, daha nce baka bir amala hazrlanm her hangi bir metinden de yararlanarak bir senaryo meydana getirebilir. rnein nl bir roman, piyes, hikye... senaryo biimine sokulabilir. Daha nce baka bir amala hazrlanm her hangi bir metin sinema terimlerine gre hazrlanabilir. Uyarlama sinemaclkta ok sk kullanlan bir ilemdir. Uygulamada zgn senaryo says kadar, hatta bazen daha ok uyarlama senaryo kullanlr. Genel olarak, byk sat yapan edebiyat rnleri, uyarlama iin kanlmaz birer adaydr. Birleik Amerika'da senaryo ii de sistematik bir biime balanmtr. Bu lkedeki byk yapmevlerinin hepsinde birer senaryo blm vardr. Hollywoodda yapmevine bal aylkl yazarlar alr. Bunlarn almas balca iki trldr: yapmcnn verdii ya da kendilerinin bulduu bir konu zerinde senaryo hazrlamak, yapmcnn ya da kendilerinin dikkate deer bulduklar bir yapt senaryo iin uyarlamak. Senaryo Blmnde uyarlama iini yrtmek iin gerek yerli, gerekse yabanc yaynlar srekli olarak izleyen kimseler vardr. Bunlar dikkate deer grdkleri roman, hikye, piyes vs. gibi yaptlar zetleyip yapmcya verirler. Yapmc bu zeti beenirse yaptn uyarlama hakk satn alnr. Dnya klasikleri ile yln en ok sat yapan yaptlar, sinemaclarn uyarlama iin en ok bavurduu kaynaklardr. Bir roman her eyden nce hacim bakmndan filmden daha ykldr. Normal bir film iki saati hibir zaman amaz, oysa 200300 sayfalk ksa bir romann okunuu 78 saat srer. Bir film olsa olsa bir uzun hikye hacmine sahiptir. Fakat film, uzun hikyeden alnd zaman bile onu tpatp izlemez, nk ikisinin anlatm zellikleri baka bakadr. Roman ve hikye szcklerle ortaya konur, ok kez soyut kavramlardan yararlanr; buna karlk film grntlerle ortaya konur, bu grntler somuttur. Bir roman ve hikyenin uyarlanmasnda gz nne alnacak nokta, bunlarn sinemada kullanlabilecek ynlerinin, zellikleri bozulmayacak biimde alnmas, sinema zellikleri tamayan blmlerinin sinema terimlerine gre hazrlanmasdr. urasn da belirtmek gerekir ki, sinema zelliklerine ok yakn anlatml edebiyat rnleri de vardr. zellikle sinema-edebiyat alveriinin gittike oalmas, sinema ile edebiyatn birbirini karlkl olarak etkilendirmesi bu yaknl artrr. Bundan dolay da uyarlamaya daha yatkn olan ya da olmayan edebiyat yaptlar bulunmaktadr. Grnteki benzerliklerine ramen tiyatro yapt ile senaryo arasndaki bakalk daha fazladr; bir piyes, uyarlama bakmndan romandan daha elverisizdir. Hacm bakmndan ikisi arasnda byk bir bakalk yoktur, fakat anlatm arac olarak piyes ile film arasndaki bakalk olduka byktr. Tiyatro byk lde sze dayanan bir sanat olduu halde, sinema grsel bir zellik tar. Genel olarak sahnedeki gibi belli bir dekor iinde be alt kiinin konuup durmas, sinemada tahamml edilemeyecek bir nokta saylr. Bir piyesi iitmekle, yalnzca olgusunu, konusunu, dmlerini ve zmlerini anlayabiliriz. Oysa bir filmi yalnzca konumalarndan izleyemeyiz. Btn bunlardan anlalabilecei gibi, senarist her hangi bir piyesin olgusunu, kiilerini, konumalarnn nemlilerini alr, fakat onu tiyatronun dar ve ematik dekorlarndan, evresinden tabiat iine karr, szden ok harekete dayandrr.

Gn Batmadan
Richard Linklater'in uluslararas festivallerde epey ilgi gren filmi, her zaman olduu gibi yazar/ynetmenin insan ilikilerinin doasna yapmay sevdii yolculuklardan biri. Zeka dolu diyaloglaryla izleyeni hipnotize ediyor. Filmle lgili Baz Bilgiler "Gn Batmadan" filminin ekimleri sadece 15 gn srmtr. Film Amerikan Akademi dlleri'nde "En yi Uyarlama Senaryo" dalnda Oscar'a aday gsterilmi olmasna ramen, ortada filmin uyarland herhangi bir kitap, hikaye vb. yoktu. Ancak Akademi kurallara gre tm devam filmlerinin uyarlama olduunu belirtti . Julie Delpy'nin apartmannn avlusunda konutuu kadn ve erkek, Delpy'nin gerek ev arkadalar tarafndan canlandrlmtr, Albert Delpy ve Marie Pillet

Julie Delpy film mzikleri iin 3 ark yazm ve seslendirmitir. Film zaman olarak leden sonra getiinden, ynetmen Richard Linklater ekimler iin gnn sadece bu saatini kulland. Ynetmen bunun filme inanlmaz bir gerekilik kattn ve oyuncularn en iyi performans gstermesini saladn belirtiyor. Filmin afii; "Onunla kaabilmek iin ya ikinci bir ansn daha olsayd?" diyor. Filmin neredeyse ayn ekiple ilkinden tam 9 sene sonra ekilmesinin gerekilii arttrdna inanyor. 9 sene sresinde Ethan Hawke ve Julie Delpy'nin genlikten ortayalara ulamas, genlik sorunlarndan konuurlarken, dnya sorunlarndan konumaya balamas gibi ayrntlar da bunu kantlyor. Film ABD'de 5,820,649 $, uluslararas olarak 10,171,966 $ haslat ile toplam kazanc 15,992,615 $'a ulamtr.

zgn ad : Before Sunset Ynetmen : Richard Linklater Yapmc : Richard Linklater / Anne Walker-McBay Senaryo yazar : Richard Linklater / Kim Krizan / Ethan Hawke / Julie Delpy Oyuncular : Ethan Hawke / Julie Delpy Kurgu : Richard Linklater Film mzikleri : Johann Sebastian Bach / ("Variation 25" , "Goldberg Variations") / Glover Gill ("Accordion Music") / Jule Styne ("Just in Time") Yapm yl, lkesi : 2004, ABD Datm irketi : Warner Independent Pictures Sre : 77 dakika Dil : ngilizce, Franszca Bte : 2,7 milyon $ Dier adlar : Before Sunset (ngilizce) / Before Sunrise 2 (ngilizce) (ABD) / If Not Now (ngilizce) (ABD) / Untitled Before Sunrise Sequel (ngilizce) (ABD) Filmin senaryosundan; Celine: Eer gemile mcadele etmek zorunda deilsen, hatralar harika eylerdir. Jesse: Neden bu aptal kitab yazdm bilmek istiyorsundur? Celine: Neden? Jesse: nk belki Paris'teki imza gnlerinden birine gelecektin ve ben de yanna yaklap, "Hangi cehennemdeydin?" diye soracaktm. Celine: [glmeler] Olamaz - Bugn burada olacam dndn? Jesse: Ciddiyim. Bunu yazmann bir bakma seni bulabilmemi salayacn dndm. Celine: Pekala, bu... - Biliyorum bu doru deil, ama bunu sylemen ok tatl bir ey. Jesse: Ben doru olduunu dnyorum. Jesse: Tanrm, neden o gn Viyana'da deildin? Celine: Sana neden olduunu anlattm. Jesse: Pekala neden olduunu biliyorum, ben sadece... orada olman isterdim. Hayatlarmz ok farkl olabilirdi. Celine: yle mi dnyorsun? Jesse: Kesinlikle. Celine: Belki de olmazd. Belki, ileride birbirimizde nefret ederdik. Jesse: Ne, u an birbirimizden nefret ettiimiz gibi mi? Celine: Biliyorum, belki biz - biz sadece ksa karlamalarda iyiyiz, scak mevsimlerde Avrupa ehirlerinde yrrken. Jesse: Tanrm, neden o gn telefonlarmz almadk ya da adreslerimizi? Neden bunu yapmadk? Celine: nk biz gen ve aptaldk. Jesse: Sence hala yle miyiz? Celine: Sanrm genken karlaabilecein birok gzel insan olduunu dnyorsun. Hayatnn geri kalannda ise bunun sadece birka defa olabileceini anlyorsun. Jesse: Ve iin iine edebiliyorsun, biliyorsun. Celine: Berbat kabuslar gryorum. 32 yandaym ve uyanyorum, bir bakyorum 23 yandaym, rahatlyorum. Ancak daha sonra gerekten uyanyorum ve 32 yanda olduumu gryorum. [Son Sahne] Celine: Bebeim, ua karmak zeresin. Jesse: Biliyorum... Filmin dlleri Amerikan Akedemi dlleri (2005) / Aday / Oscar - En yi Uyarlama Senaryo Richard Linklater, Kim Krizan, Ethan Hawke, Julie Delpy Amerikan Yazarlar Cemiyeti (2005) / Aday / En yi Uyarlama Senaryo - Richard Linklater, Kim Krizan, Ethan Hawke, Julie Delpy7

ekim Senaryosu
Ayrmlama evresiyle senaristin ve konuma yazarnn ii bitmi olur; buna karlk ynetmen almasnn ilk nemli blmne balar. Bu alma ayrmlamay ekim senaryosu klna sokmaktr. Bir ekim senaryosunun en ksa tanmlamas, tamamlanm bir filmin alaca kl daha ekime balamadan nce en kk ayrntsna kadar belirten metin olarak yaplabilir. Bir ekim senaryosu, ortalama 100200 daktilo sayfalk bir metindir. oaltlan bu metin, filmde alacak belli bal ilgililere datlr. ekim senaryosunun her sayfas iki stuna ayrlmtr. Soldaki stunda grntyle ilgili btn aklamalar, sadaki stunda ise konumalar ve sesle ilgili btn aklamalar yer alr. Bir ekim senaryosu yzlerce ekime ayrlmtr. Genel olarak bir filmde 500600 ekim bulunur. Bu ekimler 1den balayarak sra numaras alrlar; bu numaralara ekim says denir. Bir ekim, filmin en kk birimidir ve kamerann srekli olarak bir kerede iletilmesiyle elde edilir. Buna gre ekimlerin uzunluu az ya da ok olabilir. ekimlerin uzunluk ve ksal, ekilen sahnenin gereine gre deiir. ekimin bundan baka zellikleri de vardr. Bu zellikler kamerann ekim srasndaki durumuyla ortaya kar. ekim srasnda kamera, film zerine grntsn ald cisme yakn ya da uzak bulunabilir; bu cisme alttan ya da stten, dzgn ya da eik bakabilir; ya da ekim srasnda eitli hareketler yapabilir; btn bu durumlarda ortaya baka baka zellikte ekimler kar.

ekim lei
nce alc ile konu arasndaki uzakl ele alalm: Alc konuya ne kadar yaklarsa bu konunun grnt erevesinde kaplad yer o kadar byk olur; konudan ne kadar uzaklarsa konunun ereve iinde kaplad yer o kadar kk olur. ekim leinde ekimler kkten bye doru ylece sralanr: Ayrnt ekimi, ba ekimi, omuz ekimi, gs ekimi, bel ekimi, diz ekimi, boy ekimi, genel ekim, toplu ekim, uzak ekim. Hemen belirtmek gerekir ki btn bu ekimler birbirinden kesin bir lyle ayrlamaz; te yandan her ekimin snr bazen lkeden lkeye az ok deiir. Genellikle ekim lsne temel olarak insan alnr, ekimler insan boyunun grnt erevesinde kaplad yere gre belirlenir. Bylelikle, konunun, grnt erevesine gre boy bakmndan sralanmas ortaya kar ki, buna ekim lekleri denir. ekim lekleri seyirciyi etkilemede ve mesaj iletiminde olduka etkilidir. Sinema ve televizyonda ok farkl ekim lekleri kullanlmasna ramen ekim leklerini on madde halinde genelleyebiliriz.

1. Ayrnt ekimi [A] her hangi bir cismin son derece byk grntsnn ereveyi doldurmasdr. rnein bir gzn, elin, bir bardan, anahtarn, bir yaznn, resmin btn grnt erevesini doldurmas bir Ayrnt ekimidir. Nesnenin bir ksmnn tm ekran doldurduu ekim leidir. zleyicinin dikkatini belli noktalarda toplamak iin idealdir. 2. Ba ekimi [B] bir insan bann btn grnt erevesini dolduracak byklkteki grntsn veren ekimdir.

Genelde konuan bir insana ilginin ekilmesi iin kullanlr. Dinleme detaylar, nlemler, mimikler ba planda alnabilir. Ba boluu bu lekte iyi ayarlanmaldr. Mikrofon, yaka mikrofonu veya grnmesi istenmeyen taklar, rozetler iin ka leidir. Ba plan, fotograf ve televizyon erevesinde byk bir alan kaplayacandan, kiiyi izleyiciye yaklatrr. Mesaj veren kii daha ok dikkat eker. Sinema perdesinin byklnden dolay uzun sre ba plann kullanlmas, belki de normalden daha byk grnen ba nedeniyle seyirciye ar bilgi ykler.2 3. Omuz ekiminde [O] ereveye bala birlikte omuzlar da girer. Fondaki veya evredeki ayrntlarn paralarnn da ereve iine alnmasn salar. Mzik aleti alan, dans eden, hareket eden veya konuurken hareket eden kiilerin yakn ekimleri iin ska kullanlr. Karlkl iki kiinin konumas srasnda kiilerin zellikle ba byklklerinin farkl olduu durumda omuz plan kullanlmas doru olur.

kili Omuz ekim 4.Gs ekimi [Gs] gsten yukarsnn ereveye girdii ekim eididir. Kiinin aksiyon ynn verir Nesneldir Mekn ilikisini belirler... Konuya ilikin bir grntnn erevenin sa veya sol boluuna yerletirilme ans vardr. 5. Bel ekiminde [Bl] ereveye belden yukars girer.

Bu lekte fon ve evredeki unsurlarn da kompoze edilerek ereveye yerletirilmesi gerekmektedir. Konuya ilikin bir grntnn erevenin sa veya sol boluuna yerletirilme ans vardr. Bu nedenle anons ve sunumlarda kullanlan en gzel planlardan biridir. Bel planda kii rahata hareket edebilir. ereveyi terk edebilir.8 kili Bel ekimi 6. Diz ekiminde [D] ise dizden yukars girer.

7. Boy ekimi [ByC] bir insan boylu boyunca ereveler. Genel bir bilgi vermek, kiiyi tantmak iin kullanlr. Boy planda dikkat edilmesi gereken ba boluu ve alt boluun orandr. Denemeler sonucunda ba boluu oran 2 birim dnlrse alt boluk orannn 1 birim olmas, boy plan iin en uygun grnty verdii grlmtr. Ba ve alt boluun verilmemesi ise dar bir alanda skm, ezilen insan grnts oluturmaktadr.11 8. Genel ekimde [Gn] bir insan genie bir dekor iinde boylu boyunca grnr. zleyene mekn hakknda fikir veren bir ekim trdr. Genel ekimin kullanl amalar: 9. zleyiciye mekn hakknda ksa zamanda bilgi vermek Grntdeki nesneler arasndaki ilikiler ve uzaklklar hakknda bilgi vermek. Toplu ekim [T] birka kiiyi geni bir dekor iinde verebilen ekimdir.

10. Uzak ekim [U] ise, her hangi bir yerin tepe, kule, uak... gibi yksek ve ok uzaktan alnm grntsn verir. ekim lekleri ve yaratt alanlar nelerdir: Grntnn kullanm biimleri: 1- Gereksel 2- evresel 3- Yorumlayc 4- Simgesel 5- ykndrc 6- zletirici 7- Birletirici

Bu kare, pek ok biime rnek olmaktadr.

Bir de iki kiiyi Gs ekiminde veren kili ekim [], kiiyi bel ekiminde veren l ekim [] gibi eitler vardr. Bundan baka, daha ayrntl bir snflamada iki komu ekimin arasnda yer alan durumlar da, istenirse, gsterilebilir [YarGenel, Yar-Toplu ekim... gibi].

Kamera Hareketleri
Kamera hareketlerini, zerine baland kamera aya ve onun oynar balkl kafas sayesinde yapar. Hatta baz hareketler iin [ne-arkaya-yana-yukar-aa] kamera farkl aygtlara da [aryo,crain vs.] balanmak zorundadr. Bu hareketler kameraman tarafndan kontrol edilerek elle veya uzaktan kontrolle otomatik olarak uygulanabilir. Pan / Saa - Sola Yatay evrinme Kamerann sadan sola - soldan saa doru yapt evrinme hareketine pan denir. Soldan saa yaplan harekete saa pan, sadan sola yaplan harekete sola pan denir. Uzun bir objeyi mesela bir gemiyi ekerken, gemi hakknda daha ok detay verebilmek amacyla pan yaplr. Pan yaparken birbiri ile ilikili iki unsur hakknda izleyiciye bilgi vermek ve bu iki unsuru birbirine ilikilendirmek amacyla hareket tercih edilir. Bu nedenle pan iin balang karesi ile pan hareketinin son karesi ok nemlidir. Bu iki unsur arasnda ok fazla boluk varsa pan tercih edilmez, aradaki bolik hem seyirci, hem de konu iin nemi olmadndan izleyiciyi skar. Dikkatinin dalmasna neden olur. Pan hareketi en fazla 90 alar iin tercih edilmelidir. Pan hareketinin hz da ok nemlidir. Detaylarn kaybolmayaca kadar yava, ama skmayacak kadar tempolu olmaldr. Yukar - Aa evrinme / Tilt Kamerann dikey eksende, yukardan aaya - aadan yukarya doru yapt hareketlere tilt hareketi denir. Kamera gvdesinin ykselip alalarak yapt hareketten fark ekim dzlemin deimemesidir. Yukardan aaya yaplan tilt hareketine tilt down, aadan yukarya yaplan harekete tilt up denir. rnein bir insan vcudunu yukardan aaya doru taradmzda oluan hareket tilt down olacaktr. Genel grnts herkes tarafndan bilinen veya daha nceki planlarda gsterilen objelerin detaylar hakknda bilgi vermek amacyla, ereve formatna uymayan ok yksek ve byk objelerin ekiminde, mesela bir kadnn kapy amasyla kafasnn grnmesi sonra kapy alan kii gzyle aa doru bir bak ( gz sz ) gerekletirmek veya normal olmayan bir davrann srprizini seyirciye gstermek ( kapdaki kadnn plak oluu gibi ) amacyla, zel efektler veya karmaa gibi bir ok ama ile tilt hareketi yaplr. leri - Geri Hareket / Truck

Kamera ile ileriye - geriye doru yatay eksende yaplan harekettir. Dolly, pedestal veya aryo ile yaplabilir. Hareket takiplerinde kullanlr. Konunun hareketine aksi istikamette yaplabilir. Bu sayede konunun olduundan daha hzl hareket ettii etkisi uyandrlabilir. ereveyi gereksiz yere bytmemek veya kltmemek iin kullanlr.

Yanlamasna Kayma / Dolly / Crab Kamera gvdesini hareket ettirilerek yaplan mekanik harekettir. Bu hareketler, dar mercek asnda tavsiye edilmez. Kameray ele alarak ve kamera sallanmasn, titremesini gz ard ederek yaplabilir. Kayma hareketi dz zeminlerde tekerlekli bir tripod veya dolly ile zeminin bozuk olduu durumlarda aryo kurarak yaplabilir. Yryen, koan bir kiiyi ereve geniliini deitirmeden takip etmek amacyla sk sk kullanlr. Duvardaki, tabletteki kabartmay yatay dzlemde tararken pan yaparsak kabartmann ularna doru netlik ve ereve bymesi problemini ortadan kaldrmak iin yatay dzlemde kayma hareketi idealdir. Yukar - Aa Hareket / Pedastal

Kamera ile yukardan - aaya veya aadan - yukarya doru dikey eksende yaplan harekettir. Mesela bir insan ayaklarndan bana kadar ereveyi geniletmeden takip etmek iin yaplr. Dikey nesnelerin yzeylerindeki resim veya kabartmay takip ederken tilt hareketi yaplrsa netlik ve ereve bymesi probleminden kanmak iin idealdir.

Ark Kamerann dairesel olarak yapt harekettir. erevenin sabit tutulmas, hareketin doru yaplmas iin gereklidir. Resim erevesinin balangc ile biti karesinin ayn formatta olmas tercih edilir. Optik Kaydrma / Zoom ekilen konunun sabit bir yerde durmas ve kamera gvdesi ile hareket etmeye gerek kalmadan grnt asnn bymesi veya klmesinin mercekler yardmyla salanmasdr. Objektif iinde bulunan merceklerin ileri veya geri hareketiyle yaplr. Bu optik kaydrmaya zum denir. Sabit al objektiflerde, odak uzakl sabit olduundan bu hareket mmkn deildir. Deiken al zum objektifler ile mmkndr. Aslnda zum objektifler, ani a deiiklikleri gerektiinde, kameramann sk sk objektif deitirecei durumlarda zaman kaybn ortadan kaldrmak amacyla ve bir ok objektifin tanamayaca durumlar iin retilmektedirler. Ancak bu ani a deiikliini bir hareket olarak kullanan ynetmenler ile zum hareketi ortaya kmtr. ereveye smayan konunun genelini grmek iin veya genel grnt iinden detaylar almak iin zum yaplr. Zum hareketinde ereve geniler veya daralr. Bu durumun gz nnde bulundurulmas halinde kullanlabilir. rnein uzaktan kameraya yaklaan bir insan gs planda takip etmek iin ilk objektif genilii eer 125mm ise, o insan kamera yaknna geldiinde objektif ap 20mm civarna kadar genilemektedir. Bu durumda, kameraya yaklaan insan ereve d brakmamak iin etraftan konuyla ilgisi olmayan birok ey ereveye girecektir. Zum hareketinde en byk dezavantaj, dar bir ada objeyi ektiimizde arka plann flulamas, objenin genelini grmek iin a geniletildiinde ise arka plann da netlemesidir. nsan gz bir grntden baka bir grntye geerken keserek hareketi takip edebilir. Yani insan gznn doasnda zum yoktur. Beyin ise bu hareketi dzeltemez. Zum hareketi aslnda ciddi bir kamera hareketidir ve zaten ereve iinde hareket eden nesneler varsa izleyicinin dikkatini datmamak iin ayrca bir zum hareketi yaplmas tavsiye edilmemektedir.

Kamerada Kombine Hareketler Kamera ile ayn anda birden fazla hareketin yaplmasna kombine hareket denir. Ska kullanlmasnn seyirciyi karmaaya ve mekn hakkndaki bilgileri alamamasna neden olmas nedeniyle zel hareketler olarak az kullanlr. Birbiri arkasna kombine hareketler yaplmaz veya kurgulanmaz. erevenin gereine gre ayn anda sola pan ve tilt yaplabilir. Bu bir kombine harekettir. Kameraman ayn anda kamera gvdesini sola dndrerek yukar kaldrr, netlik ise kamera asistanna aittir. Bu hareketler kameraman tarafndan kontrol edilerek el ile manuel veya uzaktan kontrol ile otomatik olarak uygulanabilir. Kamerann objektif dzeninin zerine taklan remote control cihazlar ile zoom hareketi ve netlik kamera asistan tarafndan uzaktan kontrol edilebilir. Kamera gvdesine taklan servo motorlu sistemler ile kamera her yne kameramann uzaktan kontrol ile dndrlebilir.

Neden Kamera Hareketi Yapyoruz?


Mekanik Amalar Hareketi takip etmek Birletirilmesini istediimiz resimleri gstermek stenmeyen ksmlarn ereve d braklmas Statik ekimlerde geni yer tutan alan gstermek Konu zelliklerinin tantlmas

Sanatsal Amalar Birbirinden ayr duran iki cismin uzaklk farknn ifadesi nceki hali ve sonraki halinin gsterilmesi zleyici dikkatinin devam ettii yerden baka bir yere evrilmesi Ayr blmlerin birletirilmesi Konunun hareketlerini takip etmek iin

Senaryonun Biimi
Ynetmen ayrmlamaya dayanarak, ekim senaryosunu en kk ayrntsna kadar hazrlar, yle ki, bir ekim senaryosunu bitirdikten sonra film; ekim ekim, hatta grnt grnt ynetmenin gznde artk hazrdr, tamamlanmtr. ekim senaryosunun kaleme alnmas, ynetmenden ynetmene deiir. Baz ynetmenler kabataslak bir ekim senaryosunu yeterli grrler; ynetmenlerin ou ise ekim senaryosunu btn ayrntlaryla hazrlarlar. Hatta ekimlerin ne kadar sreceini belirten ynetmenler bile vardr. Yukardan beri belirtilen noktalar toparlarsak, bir ekim senaryosunun kaleme alnnda, yani buna verilecek biimde balca unlarn gz nne alnmas gerektii gze arpar. ekim says, ekimin kapal bir yeri mi, ak havadaki bir yeri mi gsterdii [bunlar i ve d terimiyle belirtilir], ekimin gndz m yoksa gece mi geen sahneyi gsterdii, ekimin getii yer, ekimin eidi.

GZ

kinci Bahar adl dizinin senaryosundan alnan bir klasik senaryo yazm rnei:
2201. VAKKAS DKKAN N (DI-GN) Ali Haydar, fke ve aresizlikten talam bir yzle Vakkasn dkkanna bakmaktadr.Canm gerisinde, Hanmn mantosunu kard grlr. Vakkas bunu alp bir komiye verir. Kominin verdii i nln de, ylk bir nezaketle, Hanmn giymesi iin tutar. Yine Haydar.. .Birden tamamen delirmi gibi atlr, bararak Vakkasn dkkanna doru koar. HAYDAR- Allaaah!...Allaaah!... Nuri, Melahat ve Kadri, onun bu halini grnce bararak peinden atlrlar. MELAHAT- Eyvah lar olsun... Tutun u adam! NUR- Dur, Ali Haydar usta.. Delirdin mi? Haydar bir an durur, dner, barr. HAYDAR-Gelmeyin! Sakn ha! Karmayn bana! fkesi, tekileri durdurur. Haydar dkkana dalar. Yukardaki rnekten de aka anlalaca zere, klasik biimdeki senaryo yazmnda kat HAYAL bir izgi ile ortadan ikiye ayrlr. Grntye ait her ey kadn sol tarafna hizalanm bir biimde yazlr. Sese ait (diyalog, mzik,efekt) her ey ise sa tarafta yer alr. Dikkat edilmesi gereken nokta sol tarafta sz geen yerlerin karlnn cmle bittikten sonra sa tarafta yer almas dr.

AMERKAN TP SENARYO YAZIMI Amerikan tipi senaryo yazm biiminde ise kat ikiye blnmez. Eylemler dz yaz biiminde paragraflar halinde yazlr. Yine geni zaman kullanlr. Karakter isimleri byk harfle yazlr. Efekt, mzik ve diyalog ise paragrafn altna ayr bir biimde ierden hizalanm olarak yazlr. nemli aksesuarlar byk harfle yazlr. SENARYO YAZIM RNE: Bu rnek ise 6. His (Sixt Sense) Filminin senaryosundan alnmtr: (Senaryo Yazan: Night Shyamalan) . YEMEK ODASI-GECE ki set de salondaki kk masada dzenlenir. Yars yenmi in yemekleri durmaktadr. Bo bir arap iesi in yemei ile kumlar arasnda durur. ANNA ienin geri kalan ile ieri girer ve imdi bir seter giymektedir. MALCOMa kolej krek takmna ait bir takm tirt verir. ANNA Hava soumaya balad. MALCOM CROWE kk masann olduu yere oturur, stndeki gmlei ve kravat hemen arkasnda girite durmaktadr. Bir ceket, evrak antas ve bir palto yaknnda yere konulmu bir haldedir. MALCOM, seyrek ve dalgal sal, dikkat ekici, yllar sren youn almadan kavnaldanan zeki gzleriyle otuz yalarnda bir adamdr. ekici gl yzn kaplar. Bir ereveyi gsterir. MALCOLM Bu gzel bir ereve. Bu ereve gzel. MALCOLM yemek masasna ait sandalyenin zerinde yaslanm biimde duran BYK EREVELENM SERTFKAy gsterir. Bu basl bir parmen kaddr. ereve parlatlm maun bir erevedir. MALCOLM Sence, byle iyi bir ereve kaa mal olmutur dersin? Airna elindeki yarm ieyi Malcoma uzatr. ANNA (glerek) Sana imdiye kadar sylemedim ama...sarhoken sanki Dr. Seuss gibi grnyorsun. MALCOLM arabn tpasm aar ve bo bardaa arab boaltmaya balar. MALCOLM Anna, ben ciddiyim. Ciddiyim ben Anna. ANNA kkrdar. Kendi kendine vzldar. MALCOLM onu anlamaz. ANNA arabndan bir ka yudum alr. Dikkati yava yava ereveye doru ynelir. ANNA Maun. Sana u kadarn syleyeyim en azndan birka yz dolara mal olmutur. Belki de yz dolar falan MALCOLM yz? Bunu rehin vermeliyiz. Yatak odas iin bir Cd alar almak iin. ANNA Bunun ne kadar nemli olduunu biliyor musun? Bu byk bir ey. Bunu senin iin okuyacam doktor.

Filmin Ad : MUTLULUK Filmin Tr : Deneysel Filmin Sresi : 3 dk Yapm - Ynetim - Senaryo : Pnar akarcan Kamera - Kurgu - Devamllk - Ik - Ses : Pnar akarcan Oyuncular : Burin Yaln, Can akarcan (El) Mzik : Celtic Irish Instrumental Sanat Ynetmeni : Bahar zer Filmin Orijinal Format : Mini DV Yapm Yl : 2006 Proje Danman : . Gr. Yavuz Sezer Sh 1 / Pnar Ev / Gndz- / Salon 1 / Masayla birlikte Toplu Ykn Pl / Bo yap-boz kartonu, keleri kadrajn kenarlarndan dar kacak ekilde durur. Kartonun sol altna gelecek ekilde koyu krmz, el yazs karakterlerle ve byk puntolarla: MUTLULUK? Yazs. Zincirleme Sh 2 / Burin Ev / Gndz- / Burin Oda / Burin (19) / SNEMASKOP 2 / Burinin amorsundan, Gs Pl / Aynadaki Burin, krmz odada, hareketsiz ve ifadesiz

Mzik: Celtic Irish Instrumental giri blm.

Mzik: Celtic Irish

ekilde aynaya bakar. 3 / Burinin amorsundan, Ba Pl / Aynadaki Burin, krmz odada, hareketsiz ve ifadesiz ekilde Instrumental aynaya bakar. Zincirleme Sh 3 / Pnar Ev / Gndz- / Salon / Can (El) 4 / Ykn Pl / Yap-boz kartonu. El, bo yap-boz kartonunun zerine bir yap-boz paras koyar. Zincirleme Sh 4 / Burin Ev / Gndz- / Burin Oda / Burin (19) / SNEMASKOP 5 / Burinin amorsundan, Gs Pl / Aynadaki Burin, krmz odada, hareketsiz ve gznden yalar akarak, aynaya bakar. Zincirleme Sh 5 / Pnar Ev / Gndz- / Salon / Can (El) 6 / Ykn Pl / Yap-boz kartonu. El, yap-boz kartonunun zerine ikinci ve nc yap-boz paralarn koyar. Zincirleme Mzik: Celtic Irish Instrumental

Mzik: Celtic Irish Instrumental

Mzik: Celtic Irish Instrumental

Sh 6 / Burin Ev / Gndz- / Burin Oda / Burin (19) / SNEMASKOP 7 / Aynadan Ba Pl / Burin, hareketsiz durarak ve gzya dkerek aynaya bakar, dudan Mzik: Celtic Irish yavaa srmaya balar. Instrumental 8 / Ykn Pl / Burinin dudaklar ve burnunun ucu. Burin, dudan yavaa srmaya devam eder. Zincirleme S 7 / Burin Ev / Gndz- / Karanlk Koridor / Burin (19) 9 / Ykn Pl / Burinin az ve burnunun ucu. Az, koyu renk bir earpla balanmtr. Zincirleme Sh 8 / Pnar Ev / Gndz- / Salon / Can (El) 10 / Ykn Pl / Yap-boz kartonu. El, yap-boz kartonunun zerine drdnc yap-boz parasn koyar. Zincirleme Sh 9 / Burin Ev / Gndz- / Burin Oda / Burin (19) / SNEMASKOP 11 / Ban ucu grlecek ekilde stten Amors Aynadan Bel Pl / Burin, yerde oturmu, elinde tuttuu fotorafa bakar. Zincirleme Sh 10 / Pnar Ev / Gndz- / Salon / Can (El) 12 / Ykn Pl / Yap-boz kartonu. El, yap-boz kartonunun zerine beinci yap-boz parasn koyar. Zincirleme Bunlarla, ekim senaryosunun solundaki stunda br teknik aklamalarla birlikte ekimin neyi gsterecei ayrntlaryla anlatlarak verilir. Sadaki stuna ise konumalar; eitli tabii sesler (grlt, ses etkileri) ve mzik zerine aklamalar konur. Sadaki stunla soldaki stun arasndaki bantnn, ekim senaryosunun yazlnda gz nnde tutulmas gerekir. Yani soldaki stunda bir kimsenin konumaya balad, bir grltnn, ses etkisinin yer ald belirtildii zaman, bunun sonucu ayn hizada sadaki stunda yer almaldr. ekim, sahne, ayrm, blm... gibi eitli film paralarnn birbirinden nasl ayrldn gsteren noktalama terimleri de senaryonun gerekli yerinde belirtilir. Yurdumuzda senaryonun nemi bugne kadar anlalm deildi, ancak son bir iki yldr dizi filmlerin ve gen bamsz ynetmenlerin filmleriyle senaryo gerek arln hissettirmeye balad. Senaristliin apayr bir sanat ve teknik olduu, senarist yetitirmek gerektii zerinde hi durulmamakta, uyarlamac ve konuma yazarnn ise ad bile gememektedir. Mzik: Celtic Irish Instrumental Mzik: Celtic Irish Instrumental

Mzik: Celtic Irish Instrumental

Mzik: Celtic Irish Instrumental

Amerikan sinemasnda 2007 sonbaharnda yazarlar sendikasnn balatt grevle, gerek Amerika gerekse de btn dnya senaristlerin ne olduunun farkna vardlar. nk Trkiyede yaynlanan baz Amerikan dizilerinin yayn bile sekteye uramak zereydi. Bu nedenle Golden Globe dl treni neredeyse dzenlenemedi. Oyuncularn da verdikleri destekle, Akademi bu iin olmayacan grd. nk dnyaca mehur 2008 Oscar dl Treni de grev nedeniyle yaplamayacak gibiydi. Sonunda yapmclar yazarlara, yaptlarn tm rn uzantlarndan pay vermeyi kabul ettiler ve grev bitti. te yaznn gc bir kez daha kendini kantlam oldu. ekim senaryosu da, baz ilkel eitleri bir yana braklrsa, sinema endstrimizin itibar etmedii bir eydir. ok kez bir ayrmlama, hatta ileme ile yetinilmekte, eldeki taslak, ekim srasnda deitirilmektedir. Hatta ekim srasnda gn gnne hazrlanan senaryo ve konumalara dayanlarak film meydana getirildii sk sk rastlanan bir olgudur. Bunun sonucu olarak da, filmler dramatik yapdan yoksun kalmakta, konumalar aksamakta, kiilerin belirli bir tip olarak gelitirilmesi, bir karakter yaratlmas mmkn olmamaktadr. Elde bir ekim senaryosunun bulunmay ayn zamanda hazrlk almalarnn tam anlamyla yaplamamasna, alma tablosunun meydana getirilememesine, zaman kaybna yol amaktadr.

Oyuncularn Seimi
Bir senaryonun hazrlanmasndan sonra yaplacak ilk ilerden biri oyuncularn seimidir. Bu seimde izlenen yol lkelere gre deiir. A.B.D.de her byk yapmevinin uzun sreli szlemelerle kendine balad birok oyuncu vardr. Yapmc, senaryonun zelliklerine gre, eli altndaki oyunculardan hangilerinin bu senaryoya daha elverili olduunu kestirir. kinci derecede roller iin aa yukar kalplam oyuncular bulunmaktadr, bunlar ok kez hep ayn rol canlandrr. Geri gnmzde bu uygulama giderek azalmaktadr. nk zaman iinde oyuncular, filmlerdeki karlar grp deiik antlamalara gitmektedirler. rnein filmin gsteriminden elde edilecek karn yzdesi zerinden 2-5 gibi bir getiri ve belki bunun yannda sabit bir para vs. gibi. Artk oyuncularn yapma ortaklklar, hatta bizatihi kendilerinin yapmc olarak filme soyunduklar iler grebilmekteyiz. Bazen oyuncu senaryoya gre deil, senaryo oyuncuya gre seilir; ikinci derecedeki rollerde olduu gibi hep ayn tipi yaratan oyuncular konusunda buna sk sk rastlanr. Bylece, Brad Pitt ve Angelina Jolieye, Julia Robertsa, Nicole Kidmana, Renee Zellwegere... gre biilmi senaryolardan sz edilebilir. Bunun ok rastlanan bir eidi de, belirli bir kahramann eitli servenlerini canlandran oyuncular iin hazrlanan senaryolardr. Daha az rastlanan bir durum da, yapmcnn, ynetmenin yeni bir yldz ortaya srmesidir. Hollywoodda yakn zamanlara gelinceye kadar oyuncularn durumu ynetmenlerinkinden farkszd. Yapmevinin aylkl memuru gibi olan oyuncu, kendisine hangi rol teklif edilmise bunu oynamak zorundayd. Rol reddedemez, deiiklik isteyemezdi. Ancak sayl birka oyuncu, alaca senaryoyu seebilmek hakkna sahipti. Ancak bu bile, teklif edilen birka senaryo iinden birini semek eklinde oluyordu. Bugn ynetmenler gibi oyuncular da olduka bamsz bir durum gelmilerdir. Yapma ortak olan, yapmclk, ynetmenlik yapan oyuncularn says artmaktadr. Avrupada oyuncular genel olarak yalnz bir film iin szlemeye balandklarndan, ynetmenin, istedii oyuncuyla almas kolaylkla salanabilmektedir.

Dkmn Hazrlanmas
ekim senaryosu oaltlp ilgililere datldktan sonra, bu senaryoda yer alan eitli elerin dkmne geilir. Dkm, her hangi bir ekim senaryosunun batan sona dikkatle incelenerek filmin ekiliinde gerekli btn elerin teker teker taranmas, sonra bu taranan elerin dzenli bir yolda kmelendirilmesidir. Dkm, filmin sanat ynnden sorumlu olan ynetmen ile filmin mali ve idari ynnden sorumlu olan yapm ynetmeninin bakm altnda, ynetmen yardmcs tarafndan hazrlanr. Bir dkmde en nemli alma dekorlar zerine yaplandr.

ekim senaryosunun gerektirdii btn dekorlar teker teker not edilir; her dekordaki ekimin ne kadar srecei yaklak olarak hesaplanr. Bundan sonra sahne donatmnn dkm yaplr. Sahne donatm her hangi bir dekor iinde bu dekora doal, gerek bir grn vermek iin gerekli bir olgudur. Bu, ok kere ekim senaryosunda belirtilmemitir. Fakat sahnenin zellii gz nne alnarak hangi eyann bulunmas gerektii tahmin edilir ve bunun listesi yaplr. Bunun iin de bu dkm yapacak kimsenin son derece geni kltrl, anlayl, yaratma gcne sahip bir kimse olmas gerekir. rnein bir mutfak sahnesinde bulunmas gereken eya, bu mutfan hangi toplum katndan bir kimsenin olduu gz nne alnarak belirlenir. Filmin ya da film iindeki bir sahnenin zaman/uzam dilimindeki; lke, blge, ehir ve etnik yapya gre de dkm yaplmaldr. nc nemli dkm, giysiler iin yaplr. Bu da gene bundan nceki gibi geni bir kltr ve yaratma gc ister. ekim senaryosunda yer alan btn kiilerin yalar, tipleri, toplumsal durumlar sahnenin gerei gz nne alnarak balca giysilerin listesi yaplr. Bu belli bal dkmlerden ayr olarak, filmin sre dkm hazrlanr. Dakikalama, her hangi bir ekimin ne kadar sreceini doruya en yakn biimde hesaplamaktr. Bylelikle, tamamlanan filmin aa yukar ne kadar srecei nceden kestirilebilir. ekim senaryosunda yer alan btn kiiler iin de bir dkm yaplr. Ayrca her rol iin oyuncu seildike, ekim senaryosundaki kii ile bunu canlandracak oyuncu belirlenir. Bu belli bal dkmlere, gerektii zaman grntyle [film hileleri, maketler...], sesle [zel etkiler, sonradan seslendirme...], makyajla ilgili eitli dkmler de katlr. Nihayet, her dkm almasnda ekilecek film konusunda ie yarayacak btn bilgiler de bir yana kaydedilir [rnein filmde alan herkesin ad, adresi, telefon numaras; laboratuarlarn, sahne donatm salanacak maazalarn adresleri... gibi]. Bylelikle bir dkm almas sona erince, ekilecek film konusunda her an bavurulabilecek bir el kitab ortaya km olur. Filmde alacak olanlarn hepsi kendisiyle ilgili dkmlerin birer kopyasn alr ve ona gre hazrlanr. Dekorcu dekorlar, giysi yaratcs giysileri hazrlar, yapm grevlisi sahne donatmn aratrr. Bu arada ynetmen ve yardmclar yer seimiyle megul olurlar, darda ekimler iin en uygun yeri ve tabii dekoru aratrrlar.

Gnlk Dkm

Warner Brothersn Casablanca film ekimi iin 2005 ylndaki gnlk dkm rnei.

Nitekim gnlk dkm de, alma tablosundaki her hangi bir gne ait bilgilerin topluca yer ald bir listeden meydana gelir. Gnlk dkm, daha nceki dkm notlarna ve alma tablosuna dayanlarak gn gnne hazrlanr, bir gn ncesinden alma takmna [ynetmen, oyuncu, tekniki...] datlarak ertesi gn yaplacak almalar konusundaki btn bilgileri verir. Gnlk dkmde genel olarak unlar yer alr: Filmin ad, Gnlk dkmn ait olduu alma gnnn tarihi, Kanc alma gnne ait olduu, almann hangi saatler arasnda yaplaca, ekimin hangi dekor iinde geecei, ekilecek sahnelerin, ekimlerin says, Oyuncularla ilgili blm [oyuncunun ad, canlandrd rol, hangi giysiyle grnecei, kata hazr bulunmas gerektii], Sahne donatm [hazr bulundurulmas gereken btn sahne donatmnn listesi], Teknik aklamalar.

Aada Claude Autant-Larann Le Rouge et le Noir - Kzl ile Kara [1954] filmi iin hazrlanm bir gnlk dkm rnei yer almaktadr:

Yurdumuzda tam anlamyla ekim senaryosu hazrlanmad gibi yine tam anlamyla alma tablosu, dolaysyla gnlk dkm de tam anlamyla hazrlanmamaktadr. Bu da almalarn uzamasna, aksamasna, ekim srasnda birok eksikliin ortaya kmasna yol amaktadr. alma Tablosu Dkm, bir yandan filmin hazrl iin yararl bir belge olduu gibi, te yandan iki belgenin hazrlanmasna da temel olur. Bu iki belgeden biri alma tablosu, br gnlk dkmdr. Daha nce senaryo rneini grdmz ynetmen Pnar akarcann MUTLULUK adl filmine ait alma plan. rnek alma Plan:

alma tablosu, bir bakma dkmlerde yer alan btn nemli noktalarn byk bir tabloda bir bakta grlecek biimde toplanmasndan meydana gelir. Bu tabloda, film ekimine balanmasndan bitimine kadarki almalarn hepsi gn gn gsterilir. alma tablosu, dkmde karlan notlar ve ynetmenin, yapm ynetmeninin, sanat ynetmeninin verdii bilgilerle yine ynetmen yardmcs tarafndan hazrlanr. Bir alma tablosunun en nemli ii, ekimlerin ekili srasn dzenlemekdir; nk ekimler hibir zaman ekim senaryosundaki ekim says izlenerek ekilmez. Bunun eitli sebepleri vardr, en nemlisi dekorun ortaya kard glklerdir. Bir filmin ekilmesi iin bir stdyo kiralanmtr, alma sresi snrldr. Bu stdyoda birka dzlk vardr, ayn anda ancak birka dekor kurulabilir. Bu durumda ekim senaryosundaki sra izlenirse ne olur? Diyelim ki ekim senaryosuna gre bir gece kulb dekoru var. Senaryoda batan birka ekim, ortada birka ekim, sonlara doru birka ekim bu gece kulbnde geiyor. Buna gre; senaryodaki ekim says srasna uyulsayd, bu gece kulb dekorunun ekimin banda yaplp bozulmas, ortalara doru yaplp bozulmas, sonlara doru yine yaplp bozulmas gerekecekti. Bu da hem zaman, hem para, hem de emek kaybna yol aacakt. Bundan dolaydr ki, ekimde ekim says srasna uyulmaz, bunun yerine ayn dekor iinde geen btn ekimler kmeletirilir. Bylece ayn dekor iinde geen btn ekimler ekildikten sonra baka bir dekor iinde geen ekimlere geilir.

Fakat ekimlerin kmeletirilmesinde yalnz dekorun ortaya kard gerekler gz nne alnmaz, baka etkenleri de hesaba katmak gerekir. ekimleri kmeletirmenin en nemli sonucu, senaryodaki ekim srasnn, dolaysyla dramatik gelimenin paralanmasdr. Bu paralanma sonunda yle gerekir ki, senaryonun sonlarndaki baz ekimler en nce, ortadaki ekimler ikinci olarak, batan baz ekimler en sonra ekilebilirler. rnein Bisiklet Hrszlar filminin senaryosundaki sraya gre; Riccinin i bulmas, sonra bir bisiklet edinmesi, sonra da bisikleti aldrmas gerekiyor. ekim kmelenmesi bu sray tamamyla altst edebilir. Bisikletin alnmas ilk gn, i bulmas daha sonra, bisikleti edinmesi en sonra ekilebilir. Bu durum belirli bir psikolojik gelimeyi canlandrmakta olan oyuncu iin byk glkler karr. Bundan dolaydr ki, nemli psikolojik gelimeleri gsteren sahnelerin elden geldii kadar normal bir srayla birbirini izlemesini de gz nne almak gerekir. Diyelim ki, belli bir dekor, senaryonun gereine gre birdenbire baka bir dekora gemei gerektiriyor. rnein Mario Monicellinin I soliti ignoti - Toto gangsterinde (1957) odann duvarn delen kasa hrszlar bir anda kendilerini mutfakta buluvermektedirler. Bu durumda iki dekorun ve ekimin birbirini izlemesi gerekmektedir. Oyuncularn durumu da ekim kmelenmesinde rol oynar. Barol oyuncularndan ounun ayn zamanda baka filmlerde ya da tiyatroda oynayanlar vardr, ancak belirli gnlerde alabilirler. Bu da, bu oyuncularn grndkleri dekorlarn, dolaysyla ekimlerin belirli bir sraya balanmasna yol aar. Nihayet darda ve ieride olmak zere ikiye ayrlan ekimler de bu kmelendirmede rol oynar. nk baz darda ekimlerin, hava artlar, kiralama artlar gibi etkenler dolaysyla ancak belirli gnlerde yaplmas gerekebilir. u halde, ynetmen yardmcs hangi dekorun ne alnaca, bu dekor iindeki ekimlerin, sahnelerin srasn saptar. Her ekimin ekilmesinin ne kadar sreceini hesaplayarak bunlar alma gnlerine ayrr. Bylece, alma tablosunda yer alacak elerin hepsi elde edilir ve alma tablosunun izilmesine geilir. alma tablosunda genel olarak unlar bulunur: Filmin ad, ynetmeni, tarih [filmin ekilmesine baland gnden bitimine kadarki btn gnler izelge halinde yer alr. allmayan gnler, ekim gnlerinden dikey stunlar boyunca eik izgilerle ayrlr.] ekimin nitelii [nerede, hangi saatte, hangi dzlkte allaca]. ekim [Dekorlarn sras, her dekor iinde geen sahneler, her dekordaki ekimde yer alan ekim says, her ekim gnnn tahmin edilen ekim sresi.] Oyuncular [Baoyuncular, ikinci derecedeki oyuncular, figranlarn hangi gn alacaklar.] alma tablosunda ayrca nemli sahne donatm, eitli teknik aklamalarla ilgili stunlar da bulunabilir.

Bylece bir alma tablosunda belirli bir gn ele alp yukardan aaya doru stunu izlediimiz zaman o gn yaplmas gereken btn ileri bir anda renebiliriz.

ekim Plan

Daha nce senaryo rneini grdmz ynetmen Pnar akarcann MUTLULUK adl filmine ait ekim plan.

Film ekimi kamerann icadndan buyana dnyann her yerinde pahal bir itir. Bu nedenle film yapmcs, filme ilikin n aratrmalarn; projeye karar verdikten sonra ok sk bir ekilde yapar ve btelendirir. Bte demek; neyin, nerede, ne zamanda, kim ya da kimler tarafndan ve nasl yaplacana bal olarak ortaya kan teknik bir dokmandr. Dolaysyla, film ekiminin ortasnda; yahu unu unutmuuz, buraya bilmemne lazmd gibisinden eyler asla affedilemez. Bu nedenle ekime balamadan nce Ynetmen yardmcs ve yapmcnn ortaya karaca bir ekim planna ihtiya vardr. Bu plan ne kadar detayl yaplrsa o kadar salkl bir netice elde edilir.

te bu nedenle size, Warner Brothersn Casablanca film ekimi iin 2005 ylndaki gnlk ekim plan rnei.

Ynetmen mer Varg, Kabaday - 2007 filminin ekimi srasnda bu konuda kulana gelenleri bir sohbetimizde yle anlatt; mer Varg: Sabah altda motor diyordum... Dolaysyla planladmz gibi ekim -drt gibi bitiyordu. Tabii baz gnler bete-altda bitirdiimiz de oldu. Gece ekimlerinin olduu sahneleri de ona gre planlyorduk. Fakat piyasa bizim almamza bir trl akl erdirememi olacak ki, eitli rivayetler kartyorlard... Sonra i planlanan zamanda bitince ok ardlar...

SENARYO YAZIMI TEKNKLER ve UYGULAMALAR Senaryo Konular: Edebiyat, Gnlk yaam; nsan ykleri, gazete -Sosyal konular: dram, dramatik belgesel ykler, mizah, kara mizah, -Yaam ykleri, serven, gldr, trajedi, tarihsel, belgesel -Aksiyon/Heyecan ykleri; serven, polisiye, ruhbilimsel, giz, sr, korku, casus, felaket -Ak ykleri; -Gldr ykleri: Romantik, mzikal, genlik, ak -Western ykleri -Dinsel ykler -Bilim Kurgu -Fantastik ykler; alacakaranlk kua, Senaryo Aamalar : Tema/Konu/zlek/zet/yk/ykleme Teknikleri Sinopsis/Treatment/Senaryo/ekim S./Teknik Dekupaj/Story-board/foto board Dramatik Yap: atma. Birey, toplum, doa, teknoloji, Dramatik derinlik

ykleme Teknikleri:Bak as, seyirci bilgisi, kahraman bilgisi, dtan bak, znel bak, bilgiler, bilginin seimi, bilgi miktar, kim neyi biliyor, eksik para, canllk heyecan dm Seyircinin katlm, tahmin, yanltma, ynlendirme Konu Belirleme, Senaryo, yk Ak izelgesi, Aratrma: Bilgi ve grnt verileri toplama, izgisel anlat, ekim Zamanlamas Senaryo Yazmnn Biimi ve Teknikleri: Hollywod yazm biimi, Fransz tarz Senaryonun Blmleri; srekli ilerleme yasas, doruk noktas, merak, rahatlama, vurgu, heyecan, yineleme, tekrarlar, datma, nefes aldrma, vurucu duyguya hazrlama, alatma, gldrme. Sekans, Sahne, Plan, ekim Film Trleri: tarihsel, biyografik, western, trajedi, dram, melodram, komedi, belgesel, vodvil, amerikan gldrs, mzikal, serven, polisiye, casusluk, gangester, karafilm, korku, gerilim, bilim kurgu, politik filmler, propagandist, soyut sanat, deneyselci, ocuk filmleri, animasyon, psikolojik, sava filmleri, ak filmleri, deneysel BELGESEL FLMLER: Bilimsel, Gezi, Doa, Hayvan, Biyografik, Tarihi, Aktel, Sosyal, Politik, Propaganda, Tantm filmleri. KARAKTER YARATMAK: Bireysel zellikler, Yaam deneyimleri, zellikler ve deneyimlerin deerlendirilmesi; Temsili resim... OYUNCULUK ve Oyuncu Davranlar: Karakter Gelitirme Tip Oyunculuk Karakter Tasarm: Genel vcut oranlar, Oranlarn deformasyonu, Kafa, El, Ayak, Yz ifadeleri, hareket halinde vcut ifadeleri; Aksesuarlar, Makyaj, Kostm tasarm, boyu, ya, cinsiyeti, Karakteri belirleyen etkenler; Karakterin Kiilii: Davranlar, iyi/kt, duygusal/mantksal, toplumsal konumu, aile, arkada ilikileri, gizlenen gemi... Sesi, mimikleri, jestleri, Karakter Hazrlanmas: Karakterin n, Arka, st, Yan grnmleri, fade yaps IIK, AYDINLATMA: Renk ss, Ik kaynaklar, Ik konumlar; Temel Aydnlatma, Dramatik Aydnlatma, Atmosfer Aydnlatmas, Kesme, Yakn plan, Uzak plan dengesi RENK: Renkler ve renk kullanm, anlamlar. Ak, koyu renkler. lkel, Gelimi renkler. Renk ss, Kelvin. Renk oluumu. Prizmalar, gkkua. Kontrast: Grafik anlatmda kontrast, Ak-Koyu, Ar-Hafif, Hzl-Yava, Simetri, mge, Boyut; Form: Form-boyut ilikisi; SANAT YNETM: Dekor, Kostm, Aksesuar, Makyaj, Atmosfer FLM HLELER VE GRSEL EFEKTLER: Efekt Masalar Kamerayla yaplan efektler, Objektifle yaplan efektler, Filmle yaplan efektler, Kurguyla yaplan efektler, Gsterimde yaplan efektler, Prodksiyonda yaplan efektler, Cam Ayna Hileleri, Digital Efektler, Bilgisayar Efektleri

KURGU VE KURGU YNTEMLER:Film, Video, Bilgisayar Non-Lineer Kurgu. A+B=C zamanlama, Eisenstein ve Kurgu Biimleri; matematiksel kurgu, paralel olay dizgesi, senaryo, ekim, kurgu ilikisi, Dramatik Kurgu, PROJE DOSYASI: Sunu, Sinopsis, Senaryo, Story Board, Yapm ve Ynetim Ekibi Bilgileri, Oyuncu Bilgileri, ekim Gnl bilgileri, Mekan bilgileri, Teknik bilgiler, Bte, Sponsorluk Dosyas, Protokol EKMLERDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR;Planlar aras gei, ekilecek ortamn, sahnenin ekim planlarnn dzenlenmesi, anlatm biimine gre ekim, (belgesellerde), ekimin uzunluu/sresi, hz, varlklarn okluu, azl FLM EKB: Yazm Ekibi :Ba senarist, Senarist, Diyalog yazar Yapm Ekibi:Sorumlu Yapmc. Yapm yardmclar. Ynetim Ekibi: Yardmc Ynetmen. Ynetmen Yardmcs. Asistanlar. Devamllk Yazman, Teknik Ekip: Grnt Ynetmeni, Kameraman, Asistanlar, Ik, Klaketi, Sesi, Kurgucu, Operatrler, Aksiyon Ekibi. Sanat Ynetimi: Sanat Ynetmeni, Dekoratr, Kostmc, Aksesuarc, Makyajc, Berber, Butafor, Modelist, Koreograf, Fotoraf, Set ileri, Demeci, Boyac, animatrler, Danmanlar... Oyuncular: Barol, Yardmc oyuncular, 3. derece roller, figrasyon, dublr. Yardmc Ekip: BEDEN DL: Bedensel ifade, Bedensel ifadeyle anlatm, Beden dili kullanm uygulamalar, Szsz ifade biimleri; Yz ve ba Hareketleri, Gzler, Eller ve kollar, Ayaklar ve bacaklar, Gvde; Stat davranlar, Kiisel alan, Mekan ve eyalarla ilikiler, Dokunmak, Hissetmek Grsel Aktarm; Gzlem: Gnlk yaamda beden kullanm, Beden dili ve ifade, Gzlem, Hareket ve ifade, Esneklik;

You might also like