T.C.

EGE NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS TEKSTL MHENDSL ANA BLM DALI

TEKSTL ve OTOMOBLLERDE ISIL KONFOR

Isl Konfor Prof. Dr. Arzu MARMARALI

Hazrlayan: Seniha ELEMEN 91100019107

Mays, 2011
1

NDEKLER
NDEKLER...........................................................................................................2 GR....................................................................................................................... 3 Otomobil Koltuk Demeliklerinde Kullanlan Lifler................................................4 Otomobil Koltuk Demeliklerinde Kullanlan Kumalar.........................................5 Otomobil Tekstillerinde Isl Konforu Gelitirmeye Ynelik almalar.....................7 SONU....................................................................................................................9 KAYNAKLAR............................................................................................................9

GR
Geleneksel olarak rtme, koruma, ssleme amal kullanlmakta olan tekstil rnlerinden gelien teknolojiyle birlikte bu ilevlerine ek olarak dier baz ihtiyalara da cevap verecek nitelikte olmas beklenmektedir. Bu ekilde estetik ve dekoratif zelliklerinden ziyade, ncelikle teknik performanslar ve fonksiyonel zellikleri iin retilen tekstil malzemeleri, teknik tekstiller olarak adlandrlmaktadr (Memon ve Zaman, 2007). Teknik tekstiller, bitmi rn olarak ameliyat nlklerinden yapay damarlara, diki ipliklerinden ameliyat ipliklerine, izolasyon maddelerinden araba lastiklerine kadar birok alanda ve saysz sektrde kullanlmaktadr. Teknik tekstil tketiminde en byk pazar pay tamaclk sektrne aittir. Bu sektr toplam retimin % 20sini kullanmaktadr (Mecit ve ark., 2007). Tamaclk teknik tekstilleri gvenlik, dekorasyon, izolasyon, filtreleme gibi fonksiyonlarnn yan sra, aralarda konfor da salamaktadrlar. Emniyet kemerleri, hava yastklar, i yzey kaplama malzemeleri, koltuk demelikleri ve otomobil rtleri, kord bezleri, lastikler, hallar, perdeler, hortumlar, kaylar, halatlar, filtreler ve kompozit yaplar tamaclk teknik tekstil rnlerine birer rnektir. Bir otomobil retiminde yaklak 20 kg dolaynda tekstil malzemesi kullanld dnldnde, tamaclk sektr ierisinde otomobil endstrisinin nemli bir yere sahip olduu anlalmaktadr. Otomobillerde tekstillerden, koltuk demelikleri, lastikler, emniyet kemerleri, filtreler, hava yastklar, yan ve tavan kaplamalar ve hallar gibi birok ksmda yararlanlmaktadr (Mecit ve ark., 2007).

1.

OTOMOBL

KOLTUK

DEMELKLERNDE

ISIL

KONFOR
Gn getike artan otomobil kullanm miktarlarna paralel olarak, motorlu aralarda tekstil malzemeleri uygulamas daha da yaygn hale gelmektedir. nsanlarn uzakta olan iyerlerine arabayla gidip gelmeleri, trafik younluu nedeniyle arabada daha ok zaman harcamalar, hafta sonu yaplan uzun seyahatler arabann i ksmyla daha ok temasta olunmasn salamtr. nsanlarn araba ierisinde daha ok zaman harcamalar ile birlikte bu ksmlardan beklenilen zelliklerde artmtr. Performans ve tasarm zelliklerinin yan sra kullanm, sl konfor gibi zellikler de beklentiler arasna girmitir.

nsanlarn, bulunduu ortamdan sl olarak memnuniyeti eklinde tanmlanan sl konfor, his ve duygular ile ilgili bir kavramdr. Isl konfor genel olarak, ortam scaklna, bal neme, ortamdaki hava hareketlerine, nm scaklna, kiinin hareketliliine (metabolik aktiviteye) ve giysi direnlerine baldr. Gnmz teknolojisinde, hemen hemen her i ortamn iklimlendirilmesi mmkndr. nsan kullanm iin oluturulan yapay iklimli ortamlarda ama, her bireyin sl konfora sahip olaca bir sl ortamn oluturulmasdr. nsanlarn zihinsel, fiziksel ve algsal performanslar, sl konforda bulunduklarnda genelde en st seviyededir (Kaynakl ve Yamankaradeniz, 2003). Bu durum otomobil kullanclarnn trafik younluunda dikkatli ara kullanabilmeleri asndan olduka nemli bir durumdur. nsan vcudu ile evre arasnda srekli bir sl etkileim sz konusudur. evre artlarnn deimesi sonucu vcut, fizyolojik kontrol mekanizmalarn (vazokonstriksiyon, vazodilasyon, titreme, terleme) devreye sokarak evre ile s dengesi kurmaya alr. Ancak vcudun retmi olduu syla evreye olan kayplarn birbirine eit olmas, sl konforun salanmas iin yeterli olmamaktadr. Nem absorbsiyonu, hava geirgenlii, su buhar geirgenlii gibi zellikler de sl konfor asndan nemli fonksiyonlardr. Konfor ve estetik, otomobil koltuklar asndan olduka nemli kriterlerdir. Koltuklarda s ve nem art, kiileri ok rahatsz eden unsurlardr. Bu nedenle koltuk demelerinde hava, su buhar ve s geirgenlii uygun olan materyaller tercih edilmektedir Otomobil Koltuk Demeliklerinde Kullanlan Lifler 1990larn sonundan itibaren araba demelii malzemesi olarak dnya retiminin %95inde poliester lifleri kullanlmaktadr. Poliesterin UV na kar yksek direnci ile birlikte ok iyi anma dayanm ve nispeten ucuz olan fiyat otomobil koltuk demelikleri iin poliesteri ideal yapmaktadr. Poliesterin dier nemli zellikleri ise yksek yrtlma dayanm, kfe dayanm, daha kolay temizlenmesini salayan dk nem absorbsiyonu, mkemmel esneklii ve krma dayanmdr. Ancak poliesterin dk nem absorbsiyon zellii scak havalarda termal konfor asndan bir dezavantajdr. Otomobil demeliklerinde kullanlan dier bir lif akriliktir. Bu lif, en yksek k ve UV dayanmna sahip liftir ve yumuak bir tutumu vardr ancak dier sentetik liflerle karlatrldnda anma dayanm o kadar iyi deildir (Pamuk, 2006). Polipropilen, poliesterden daha ucuz bir liftir ve daha kolay geri dntrlebildii ve ksmen daha hafif olduu iddia edilmektedir. Yine de bu lifin dezavantajlar avantajlarn ekarte etmektedir. En ciddi problem polipropilenin boya banyosunda ticari adan karl boyanamamasdr. Karl olan tek renkli polipropilen lifleri retim srasnda lif boyama
4

yaplanlardr. Araba koltuklarnda kullanlabilen polipropilen ipliklerin dier dezavantajlar dk erime noktas ve limitli anma dayanmdr. Poliesterden bile daha dk nem absorbsiyon yetenei vardr. Kimyasal stabilazatrler polipropilenin a ve termal anmaya kar olan dayanmn artrmtr. Yn lifleri de otomotiv koltuk demeliklerinde kullanlmaktadr ancak bilindii gibi bu lifler ok pahaldr ve genellikle st snf arabalarda kullanlr. Yn su buharn absorbe eden higroskopik bir liftir ve bu nedenle poliestere nazaran daha iyi bir termal konfor salar. (Pamuk, 2006). Otomobil Koltuk Demeliklerinde Kullanlan Kumalar Koltuk demeliklerinde kullanlabilecek kuma yaplar syle zetlenebilmektedir:

Dz dokuma Dz dokuma kadife Jakarl dokuma zgl rme triko ift ine yatakl makinede rlm rael Yuvarlak rgler Spacer kuma yaplar Dokusuz yzeyler

Son yllarda zel spacer kumalarn otomobillerde kullanlmas ile ilgili almalara ratlanlmaktadr. Spacer kumalar, birbirinden bamsz olarak rlen iki farkl kuman, bir balant ipliiyle birletirilmesinden elde edilen hacimli, ift yzeyli kumalardr. Monofilament iplikle birletirme ileminde iki kuma arasnda deiik boyutlarda boluk braklr. Bylelikle istenen hacimlilikte ve yumuaklkta kuma elde edilir.

ekil 1. Spacer kuman kesit grn (Pamuk, 2006) Spacer kumalar teknik tekstillerin birok alannda kullanlmaktadrlar. Bu kumalarn ana uygulamalar ayakkablar olmasna ramen, arabalarda, sandalyelerde ve dier eyalarda kullanld zaman spacer kumalar scaklk kontrol ve konfor salarlar. Spacer kuma
5

kusursuz klimatik davranna uygun olarak mkemmel bir oturma konforu sunar. boyutlu (3D) spacer kumalar otomotiv sektrnde byk potansiyel gstermektedirler. ou rme spacer yap, zellikle poliester ve naylondan yaplanlar, araba kaplamalarnda ara katman olarak kullanlan poliretan kaplamalarn yerini alacak gibi grlmektedir (Pamuk, 2006).

ekil 2. Spacer kuman otomobil demeliine uygulanmas (Pamuk, 2006) ekil 2de araba koltuk demelii olarak kullanlan bir spacer kuman koltuk zerindeki kesiti grlmektedir. Poliretan kpk kullanlmam olmasndan dolay, snger kaplamann kullancya vermi olduu rahatszlk, terleme gibi durumlar sz konusu deildir (Pamuk, 2006). Spacer kumalarla, hava sirklasyonu sayesinde koltuk konforu ve klimas salanmtr. zg rme yapsndaki spacer kumalar eitli teknik ve tbbi alanlarda kpklerin yerine kullanlmaktadr. Bu rme kumalarn en nemli zellii sl ayarlama zellii salayabiliyor olmasdr. Bu sl ayarlama efekti sayesinde spacer kumalarn tekstilde son rn olarak kullanlmas durumunda termo-fizyolojik konforda iyileme meydana geldii belirtilmektedir (Pamuk, 2006). Farkl firmalar tarafndan sl konfor zellikleri gelitirilen birok deiik kuma tipi bulunmaktadr. Bunlara rnek olarak mikro poliester ile emdirilmi poliretan ieren yeni bir nefes alabilir nonwoven yzey olan ve BMW, Porsche, Maserati, Audi, Lamborghini gibi lks otomobil markalarnda kullanlan Alcantara , ierisinde bulunan %6-9 orannda termoplastik
6

lif ve %12-18 orannda bikomponent lif sayesinde s kalibrasyon zellii ve nem transferi salayan Caliweb verilebilir.

ekil 3. Alcantara kuma rnekleri ve otomobillerde kullanm (http://en.wikipedia.org)

ekil 4. Caliweb en kesiti ve uygulama alanlar (http://textil.stfi.de)

Otomobil Tekstillerinde Isl Konforu Gelitirmeye Ynelik almalar

Otomobillerde sl konforu etkileyen en nemli fonksiyon i ortamdaki sl koullardr. Dier ikinci nemli fonksiyon ise havalandrma, klima koullar vb. gibi d ortam koullardr. Otomobil koltuklar ise bu koullara bal olarak salanan sl konfor ile gl bir etkileim ierisindedir. Koltuklarn yksek yzey alanna sahip olmalar ve otomobil ierisindeki kiinin sl dengesi ile olan ilikisi sl konfor asndan problem oluturabilmektedir. Koltuk ekli, demesi ve kullanlan kaplama malzemesi otomobilde sl konforu etkileyen unsurlardr. Otomobil koltuklarndaki bu unsurlarn yaz aylarnda, vcutta
7

terleme yapmamas asndan hava geiine ve kullanc ile koltuk arasndaki s deiimine izin vermesi istenmektedir. Deri koltuklara gre pamuk ve yn gibi doal liflerden yaplm kumalar daha ok tercih edilmektedir. Sentetik kumalar ise nefes alabilirlik asndan iyi deildirler. Isl konfor asndan rahat bir terleme olabilmesi iin koltuklarn nem absorbe etme zelliinin iyi olmas ve hava geiine izin vermesi gerekmektedir (Fubini, 1997). Otomobil koltuklarnda kullanlan tekstillerin sl konforu zerine kstl sayda almalar yaplmtr. Bununla ilgili olarak yaplan almalar aada ksaca zetlenmitir: Fung ve Parsons (1996), otomobillerde sl konforu gelitirmek amacyla 23 otomobil koltuunda farkl laminantlar kullanarak testlerde bulunmulardr. Yaplan testler sonucu elde edilen sonular sl konforu gelitirebilmek iin laminantlarn ter akna kar minimum diren gstermesi gerektiini gstermitir. Ayrca yzey kumann hidrofilik/higroskopik oluunun sl konforu etkiledii de belirtilmitir. Vcudun koltuk yzeyi ile temas halinde olan ksmlar klima sistemi ile salanan hava akndan etkili olarak yararlanamamaktadr. Bu durumda zellikle ok scak veya ok souk mevsimlerde koltukla temas halinde olan vcut blgelerinde rahatszlk meydana getirmektedir. 1994 ylnda Madsen, havalandrmal koltuklarn scak bir ortamda park etmi ara iindeki yolcunun sl konforu zerine etkisini incelemi ve bu tip koltuklarn sl konfor zerine olumlu etkilerinin olduunu gzlemlemitir (Fubini, 1997). Brooks ve Parsons (1999), kapsllenmi karbonize kumal, stlabilen otomobil koltuk kumalar kullanarak yolcularn termal konforuna ilikin ergonomik bir aratrma sunmutur. Bu amala, katlmclar 90 dakika stlm ve stlmam otomobil koltuunda oturtulmu ve otururlarken subjektif ve objektif olarak termal konfor verileri kaydedilmitir. almann sonucunda, el ayak ve vcut konfor verilerinin, duyularn ve scakln her iki koltuk tipinde de benzerlik gsterdii bulunmutur. Cengiz ve Babalk (2007), farkl tipteki (kadife, jakar, mikrofiber) %100 poliester koltuk klflarn kullanarak sl konfor zelliklerini incelemilerdir. Bu amala 10 katlmc ile birlikte gneli bir gnde 1 saat boyunca testler yapmlardr. Fiat Marea (2004) marka otomobilde 25C hava scakl ierisinde vcut zerindeki 8 noktada yaplan scaklk ve 2 noktada yaplan slaklk lmleri sonucu katlmclar asndan 3 tip klf arasnda nemli bir fark grlmemitir. Objektif lm sonularna gre ise tm klflarn sl konfor zelliklerinin ayn derece olduu grlmtr.

SONU
nsanlarn yaam standartlarnn ykselmesi ve tekstil teknolojilerindeki gelimelere paralel olarak kuma ve giysilerden beklentiler deimitir. Gnmzde tekstil rnlerinden, sadece salamlk, estetik, tasarm ve modaya uygunluk deil ayn zamanda fonksiyonel zellikler de beklenir hale gelmitir. Son yllarda zellikle konfor zellikleri giysiler iin nemli bir nitelik olarak saylmaya balanmtr. zellikle insanlarn gnlk yaamlarnda sklkla kullandklar otomobiller ierisinde sl konforu salamak baz durumlarda hayati nem tayabilmektedir. Bu anlamda otomobil koltuklarnda zellikle srcnn sl konforunu gelitirecek rnler gelitirmek gelecek yllarda gittike daha da nem kazanacaktr.

KAYNAKLAR
Brooks, J., E., Parsons, K., C., 1999. An ergonomics investigation into human thermal comfort using an automobile seat heated with encapsulated carbonized fabric. Ergonomics, 42 (5), 661-673. Fubini, E., 1997. The interaction between technical requirements and comfort in car seating, Coll. Antropol., 21, 405-427. Fung, W., Hardcastle M., 2001. Textiles in Automotive Engineering, The Textile Institue, ngiltere: Woodhead Publishing Limited. Cengiz, T. G., Babalk, F.C., 2007. An on-the-road experiment into the thermal comfort of car seats, Applied Ergonomics, 38, 337347. Memon, N. A., Zaman, N. 2007. Pakistan lags behind in technical textiles, Journal of Management and Social Sciences, 3(2), 120-127. Pamuk, G., 2006. Otomobil koltuk demeliinde kullanlan kuma yaplarnn zellikleri, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 182 syf. http://en.wikipedia.org/wiki/Alcantara_(material) (Eriim tarihi:08.05.2011) http://textil.stfi.de/download/sites/download_script.asp?filename=691(Eriim tarihi:08.05.2011)