You are on page 1of 80

MALZEME BLGS

SERTLK
Yrd. Do. Dr. Hayri N
Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

SERTLK
Cisimlerin en nemli mekanik zellikleri basn, ekme, kesme ve eilme dayanmlardr. kinci derecede nem tayabilen baz zellikler, ounlukla birinci derecedeki nemli zelliklere baldr. rnein, basn dayanm yksek olan bir malzemenin ounlukla sertlik derecesi de fazladr.

Sertlik, malzeme yzeyinin kalc ekil deitirmeye gsterdii diren olarak tanmlanabilir. Sert bir cisim, genellikle yumuak olmayan ve baka bir cismin kuvvet altnda o malzeme iine girmesine byk diren gsteren bir malzemedir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
Sertlik izafi bir l olup srtnmeye, izmeye, kesmee ve plastik deformasyona kar diren olarak tarif edilir. Sertlik, malzemelerin plastik deformasyona kar gsterdii direntir. Sertlik lme genellikle, konik veya kresel standart bir ucun malzemeye batrlmasna kar malzemenin gsterdii direnci lmekten ibarettir. Uygun olarak seilen sert u, uygulanan yk altnda malzemeye batrldnda malzeme zerinde bir iz brakacaktr. Malzemenin sertlii, bu izin byklyle ters orantldr.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
Bir cismin sertliinin bilinmesinde u yararlar vardr :
a) Malzemenin kkeni hakknda bilgi verir. b) Malzemenin dier zellikleri hakknda fikir verir. rnein, sertlik malzemenin ilenebilme zelliini gsterebilir. Genellikle sertlik ile ilenebilme zellii arasnda ters bant vardr. Dier bir deyile, sert malzemeleri ilemek zordur. c) Sertlik deneyleri basit ve tahribatsz deneyler olduundan, malzemenin dier zellikleri hakknda, malzemeyi elden karmadan bir fikir edinilebilir. Daha sonra rnek zerinde dier deneyler yaplabilir.
most plastics brasses Al alloys easy to machine steels file hard cutting tools nitrided steels diamond

increasing hardness
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
Cisimlerin sertlii lme yntemleri gruba ayrlabilir: 1) Malzeme yzeyini sert bir cisim ile izerek yaplan sertlik deneyleri. 2) Malzemeye sert bir cismi kuvvet altnda batrmak suretiyle yaplan sertlik deneyleri. 3) Sert bir bilyay malzeme zerine drmek ve sratmak suretiyle yaplan sertlik deneyleri.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
izerek yaplan sertlik deneyleri.
Sert bir malzeme kendisinden daha az sert olan bir malzemeyi izer.

Bu faktr gz nne alarak bir seri mineral sertliine gre sralanarak, Mohs skalas olarak adlandrlan, yar-kantitatif bir cetvel elde edilmitir
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
1. TALK 2. JPS (ALI TAI) 3. KALST 4. FLORT 5. APATT 6. ORTOKLAZ 7. KUVARS 8. TOPAZ 9. KORONDEN 10. ELMAS
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

10

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
1. TALK 2. JPS (ALI TAI) 3. KALST 4. FLORT 5. APATT 6. ORTOKLAZ 7. KUVARS 8. TOPAZ 9. KORONDEN 10. ELMAS
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Bu skalaya gre kuvars' izebilen, topaz' izemeyen bir maddenin sertlii Mohs skalasna gre 7-8 Mohs sertliindedir. rnein, sert elik 6.5, alminyum 2, normal cam 5.5 Mohs sertliindedir. Malzemenin Mohs skalasna gre sertlii belirlenirken bir mineralin dierini izdiinden emin olunmaldr. Yzeyi tozlu, gevek partikller ieren malzemeler zerinde yaplan izme ilemi yanltc olabilir.
Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
1. TALK 2. JPS (ALI TAI) 3. KALST 4. FLORT 5. APATT 6. ORTOKLAZ 7. KUVARS 8. TOPAZ 9. KORONDEN 10. ELMAS
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Mohs skalas lineer deildir. rnein, Kalsitten florite ilerleme yani Mohs skalasnda 3ten 4e gei sertlikte yaklak olarak % 25lik bir art gsterir. Korondenden elmasa ilerleme yani Mohs skalasnda 9dan10a gei sertlikte % 300den daha fazla bir art gsterir.

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
2.5 SERTLK

Trnak 2.5-3 SERTLK

Fil dii

Amber (kehribar)

Altn
PA naat Mhendislii Blm

Gm
Malzeme Bilgisi Dersi

Bakr
Yrd. Do. Dr. Hayri N

10

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
3 SERTLK

Bronz (tun) 4-4.5 SERTLK

mercan 4-5 SERTLK

nci 5.5 SERTLK

Platin
PA naat Mhendislii Blm

Demir

Bak az
Yrd. Do. Dr. Hayri N

Malzeme Bilgisi Dersi

11

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
5.5 - 6 SERTLK 6 - 7 SERTLK

Opal 6.5 - 7 SERTLK

Turkuaz

Cam

Lal ta
PA naat Mhendislii Blm

Yeim ta
Malzeme Bilgisi Dersi

Peridot
Yrd. Do. Dr. Hayri N

12

SERTLK
MOHS SERTLK SKALASI
7.5 - 8 SERTLK

aquamarine 8 SERTLK

Zmrt

Kbik zirconia
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

13

SERTLK
Batrlarak yaplan sertlik deneyleri.
Metal endstrisinde genellikle Rockwell, Brinell ve Vickers sertlik deneyleri kullanlmaktadr.
Bu deneyler belirli bir srede belirli bir yk altnda deforme olmayan bir kre veya koninin metal iine batma derinliinin llmesiyle yaplr. Farkl malzemeler iin deiik deney yntemleri olup, bunlarn sonular farkllklar arzeder. Bu nedenle bir malzemenin sertliinden sz ederken, deney ynteminin de belirtilmesi gerekir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

14

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Rockwell sertlik deneyi (RSD), yaplmasnn ok kolay olmas ve zel bir ustalk gerektirmemesinden dolay metallerin sertlik lmnde en yaygn kullanlan metottur. Birok farkl skala, farkl yk ve eitli u kombinasyonlarnn kullanmyla en sertten en yumuaa kadar tm metal ve alamlarn sertliinin tayin edilmesine olanak salar. Rockwell deneyleri, rnek zerine yaplan bir seri ykleme ve boaltma sonucu rnek yzeyinde oluan derinliin llmesi ile gerekletirilir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

15

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi Batc U:
Birok farkl skala, farkl yk ve eitli u kombinasyonlarnn kullanmyla en sertten en yumuaa kadar tm metal ve alamlarn sertliinin tayin edilmesine olanak salar.

Rockwell deneyleri, rnek zerine yaplan bir seri ykleme ve boaltma sonucu rnek yzeyinde oluan derinliin llmesi ile gerekletirilir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

16

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi

Batc U:
1/18, 1/8, ve inch aplarnda kresel, sert elik toplar veya Tepe as 120 olan, u ksm 0.2 mm yarapnda yuvarlatlm ok sert malzemeler iin kullanlan brale ad verilen konik elmas u
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

17

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
P0
120

P1 P0 P0
t1

Bu yntemde batma derinlii llecei iin yzey przll sonular etkileyebilir. Bu sakncay gidermek iin nce batc u kk bir ykle (P0= n yk) malzemeye daldrlarak alet sfr dzeyine ayarlanr. Daha sonra toplam yke tamamlanacak ekilde ana yk (P1) uygulanr.

t0

100 0.200 mm

t0 t1

Son olarak Ana yk (P1) kaldrlr. Meydana gelen kalc izdeki derinlik art bulunarak mevcut gstergeden Rockwell Sertlik deeri okunur.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

18

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
P0
120

P1 P0 P0
t1

t0

Rockwell Sertlik deeri boyutsuzdur. Ucun malzeme iine her 0.002 mm bat bir sertlik deerinin dmesi olarak alnr. n yk uygulandktan sonra ucun konumu ile ana yk kaldrldktan sonra ucun konumu arasndaki batma derinlii tb olmak zere RSDC aadaki formlle hesaplanabilir.

100 0.200 mm

t0 t1 tb

tb RSD C = 100 0.002


Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

19

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Hem n ykn hem de toplam ykn byklne gre iki tip deney vardr: 1. Rockwell ve 2. Yzeysel (superficial) Rockwell.

1. Rockwell
n yk= 10 kgf Toplam yk = 60 kgf RA Toplam yk = 100 kgf RB Toplam yk = 150 kgf RC RA: nce malzemeler; yzeyi ince levha
halinde sertletirilmi malzemeler;

RB: Yzeyi orta kalnlkta sertletirilmi


elik ve perlitik temper dkm;

RC: elik, sert dkme demirler, derin


olarak sertletirilmi elikler Yrd. Do. Dr. Hayri N

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

20

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Hem n ykn hem de toplam ykn byklne gre iki tip deney vardr: 1. Rockwell ve 2. Yzeysel (superficial) Rockwell.

2. Yzeysel Rockwell
n yk= 3 kgf Toplam yk = 15 kgf Toplam yk = 30 kgf Toplam yk = 45 kgf

Bu deney ince rnekler, hafife karbrlenmi yzeyler, kk paralar ve Rockwell deneyinin kullanlmasnn uygun olmad durumlarda yaplr.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

21

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Rockwell sertlik skalas
Skala sembol A B C D E F G H K Batc u Elmas 1/16 inch kre Elmas Elmas 1/8 inch kre 1/16 inch kre 1/16 inch kre 1/8 inch kre 1/8 inch kre Ana yk (kgf) 60 100 150 100 100 60 150 60 150

Yzeysel R. S. Skalas
Skala sembol 15N 30N 45N 15T 30T 45T 15W 30W 45W Batc u Elmas Elmas Elmas 1/16 inch kre 1/16 inch kre 1/16 inch kre 1/8 inch kre 1/8 inch kre 1/8 inch kre Ana yk (kgf) 15 30 45 15 30 45 15 30 45

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

22

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Su verilmi ok sert bir eliin Rockwell sertlii 60-65 Rc arasndadr.
Deney sonular, sertlik deerinin yannda lmn yapld skalayla birlikte gsterilir. rnein, 80 RSD B, B skalasnda sertliin 80 olduunu, 60 RSD 30W, Rockwell sertliinin 60 olduunu skalann ise 30W olduunu gsterir. rnek kalnl iz kalnlnn en az 10 kat olmaldr. zin kenarlara olan uzakl ve iz merkezleri arasndaki mesafe iz apnn en az kat olmaldr. Deneyin yapld yzey przsz olmaldr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

23

SERTLK
Rockwell Sertlik Deneyi
Metalik malzemelerin yannda seramik malzemelerin sertlii de Rockwell deneyi ile belirlenebilir.
Plastiklerin sertlii de en yaygn olarak Rockwell ve Shore (Durometer) sertlik deneyleri ile belirlenir. Rockwell sertlii genellikle naylon, polikarbonat, polyester gibi sert plastiklerin sertliinin belirlenmesinde kullanlr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

24

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
D apnda sert, kre eklinde bir bilya dey dorultuda sertlik deeri llecek parann yzeyine dik olarak belirli bir P kuvveti ile bastrlr Yk belirli bir sre uygulanr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

25

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
Bilyann kaldrlmasndan sonra malzemede oluan plastik ekil deiimi sonucunda yzeyde kresel bir iz kalr.

Metalin yzeyindeki dairenin ap (d), 0.02 mm duyarlkta llr.


26

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
P
C

S kresel izin alan ise Brinell sertlii (BSD) u ekilde tanmlanr : d


B

D E
f d/2

P BSD = S
(f) izin en fazla derinlii ise,

S = Df
Ancak f'nin lm ok zordur.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

27

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
P
C

genlerin benzerliinden (AEB CEB) d

D E
f d/2

f d2 = d 2 Df d2 f 2 D.f + = 0 4

D 1 2 2 f = D d 2 2
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

28

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
P
C

P P BSD = = S Df
d
d/2

D E
f

olduundan

BSD =

D D D d
2

2P
2

)
Yrd. Do. Dr. Hayri N

Bu formlde, P kg, D ve d mm olarak yerine konulmaldr. Esasen bu bir basn lmdr ve birimi kgf/mm2dir. Ancak birimi nadiren kullanlr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

29

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
Deneyde kullanlan bilyeler:
Brinell sertlii 450den kk olan malzemeler iin sertlii en az 850 BSD olan elik bilye. sertlii 450<BSD<630 ise metal karbr bilyedir. BSD>630 ise sertliklerin Brinell yntemiyle llmesi tavsiye edilmez. Standart bilye ap 10 mm, Standart ykler 500 kgf ile 3000 kgf arasnda (500 kgf artla) dr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

30

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
Sert malzemeler daha byk yklerin uygulanmasn gerektirir.
Uygulanan yk bakr, pirin gibi yumuak metaller iin 500 kgf, dkme alminyum iin 1500 kgf ve demir, elik gibi sert metaller iin 3000 kgfdir.

10 mm standart l bilyesinin dndaki bilye aplar 5 ve 2.5 mmdir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

31

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
Deney esnasnda, yk malzeme zerinde belirli bir sre (genellikle 10 ile 30 saniye arasnda) tutulur. Yk uygulandnda malzeme tepkisindeki deiiklikleri karlamak iin ykn uyguland sre belirlidir. Sert malzemeler, rnein elik iin 15 s ykleme sresi yeterlidir. Yumuak ve metal alamlar, rnein pirin alamlar iin 30 s ve magnezyum iin yaklak olarak 2 dakikadr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

32

SERTLK
Brinell Sertlik Deneyi
Hesaplanan BSD yannda bilya ap/yk/ykleme sresi (mm/kgf/s) srasyla bilgi olarak eklenir. rnek 99 BSD 5/500/30. Brinell deneyinde kullanlan batc u dier deneylerde kullanlanlara kyasla daha byk bir alan kapsar Bu nedenle lokal heterojenliklere daha duyarl olan kk izlere gre malzemenin sertliini genel olarak daha iyi temsil eder.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

33

SERTLK
Vickers Sertlik Deneyi
Brinell sertlik deneyi, sertlii ounlukla 65-450 arasnda olan yumuak elik veya yap eliinin muayenesinde kullanlr. Malzeme daha sert olunca deneyde kullanlan elik bilyann ekil deiimi de nem kazanr. Bu nedenle daha deiik yntemler kullanmak gerekir. Bunlarn en nemlisi Vickers sertlik deneyidir. Bu yntemde metal yzeyine batc olarak kare kesitli ve tepe as 136 olan elmas piramit bir u kullanlr
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

34

SERTLK
Vickers Sertlik Deneyi
Vickers deneyi ile Brinell deneyinde ayn cihaz kullanlr. Yalnzca batc u deitirilir. Piramidin brakt izin kegeni (d), her iki kegen uzunluunun milimetrenin 1/1000i duyarllkta mikroskopla llmesi ve ortalamasnn alnmas ile tespit edilir. Vickers sertlii (VSD) aada verilen bant ile hesaplanr :

P VSD = S

2Psin 2 VSD = 2 d

Piramidin tepe as =136 olarak alnrsa,

VSD =

1.854 P d
2

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

35

SERTLK
Vickers Sertlik Deneyi
Deney yk 0.025-120 kgf arasnda olabilir. Uygulama sresi 10-15 saniyedir. Vickers deneyi mikrosertlik lmnde de kullanlr. Bu yntemle en yumuak malzemeden en sert malzemeye kadar geni bir aralkta sertlik lm yaplabilir.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

36

SERTLK
Vickers Sertlik Deneyi
VSDnin yannda gerektiinde srasyla deney yk ve uygulama sresi yazlr. rnein, 550 VSD/30/20; deney yknn 30 kgf, Uygulama sresinin 20 saniye ve Vickers sertliinin 550 olduunu gsterir. 600e kadar Brinell sertlii yaklak olarak Vickers sertliine eittir. Vickers sertliinin birimi kgf/mm2dir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

37

SERTLK
Vickers Sertlik Deneyi
Vickers sertliinin avantaj, olduka doru okumalar yapmas ve tm metal ve ilem grm yzeyler iin sadece bir tip batc ucun kullanlmasdr. Vickers sertlii metallerin yannda seramik malzemelerin sertliinin lmnde de gvenilir bir sertlik lm metodudur. Vickers sertlii lme yntemi daha uzun zaman almakla beraber en duyarl sertlik lm yntemidir. Malzeme sertliini temsil edecek ortalama bir d deeri iin ok sayda izin llmesi gerekir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

38

SERTLK
Knopp Sertlii
Bir malzemenin greceli mikrosertlii Knoop batma deneyi ile belirlenebilmektedir

t b L

Bu deneyde tepe as 130 ve 173 30 olan piramit ekilli elmas bir u malzeme zerine bastrlr. Bir boyutu dierinin yaklak olarak 7 kat olan bir iz oluur. Malzemenin sertlii izin derinlii llerek bulunur.

L = 7.11 b

b = 4.00 t
PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

39

SERTLK
Knopp Sertlii
Vickers sertlik lme deneyine gre daha dk kuvvetler uygulanr.

t b L

Knoop deneyi, cam ve seramik gibi gevrek malzemelerin sertliinin test edilmesini salar. Malzeme zerine uygulanan yk genellikle 1 kgfden daha azdr. Batc u yaklak olarak 0.01 ile 0.1 mm arasnda drt yanl bir iz brakr.

L = 7.11 b

b = 4.00 t
PA naat Mhendislii Blm

14.2P KSD = 2 L
Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

40

SERTLK
Shore Sertlii
Bu yntemde bir dey tp iinde drlen bir ekicin cisme arpp geri sramas ile ulat ykseklik llr. Metalin sertlii ile bu srama ykseklii orantldr.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

41

SERTLK
Shore Sertlii
Lastiklerde kullanlan yntemde ise lastiin iine batmaya alan bir u kullanlr. Ucun gerisinde bulunan yay lastiin sertliine gre gerilir ve yayn gerilmesine bal olarak lastiin sertlii belirlenir. Ancak burada elde edilen sonular yalnz sertlie deil malzemenin elastisite modlne ve plastik ekil deiim yapabilmesine de bal olduundan dier deneylerden farkl sonular verebilir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

42

SERTLK
Shore Sertlii
Lastiklerde kullanlan yntemde ise lastiin iine batmaya alan bir u kullanlr. Ucun gerisinde bulunan yay lastiin sertliine gre gerilir ve yayn gerilmesine bal olarak lastiin sertlii belirlenir. Ancak burada elde edilen sonular yalnz sertlie deil malzemenin elastisite modlne ve plastik ekil deiim yapabilmesine de bal olduundan dier deneylerden farkl sonular verebilir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

43

SERTLK
Beton Test ekici
Beton tabancas ad da verilen bu aygttaki bir yay araclyla elik bir bilya beton yzeyine frlatlr. Bilya beton yzeyine arptktan sonra geri srar. Bu sray ykseklii ne kadar byk ise betonun sertlii ve dayanm o kadar byktr. Yaplarn yerinde muayenesinde basitlii nedeniyle sk kullanlr. Bu deneyin amac sertlikten giderek betonun dayanmn saptamaktr. Betonun yzeyden itibaren zamanla sertletii iin, eski binalarda yanltc sonular vermektedir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

44

MALZEME BLGS

SERTLKLE MUKAVEMET ARASINDAK LK

Yrd. Do. Dr. Hayri N


Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

SERTLK
Sertlikle Mukavemet Arasndaki liki

Hem sertlik hem de ekme dayanm metallerin plastik deformasyona kar direncini gsterir. Sonu olarak bu iki deer kabaca orantldr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

46

SERTLK
Sertlikle Mukavemet Arasndaki liki
Dkme demir, elik ve pirincin ekme dayanm Brinell sertliinin bir fonksiyonudur. Ayn oransal iliki tm metaller iin kurulamaz. ou elik iin pratik olarak, Brinell sertlii ve ekme dayanm arasndaki iliki u ekildedir.

D(MPa ) = 3.45 BSD


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

47

MALZEME BLGS

AINMAYA DAYANIKLILIK
Yrd. Do. Dr. Hayri N
Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

AINMAYA DAYANIKLILIK
Anma srtnen yzeylerden malzeme kayb olarak tanmlanr. Anma miktar malzemenin trne, srtnen yzeylerin biimine, srtnme koullarna ve evrenin kimyasal etkilerine baldr. Srtnen hareketli paralarn bulunduu aletler, zerinden hareketli cisimlerin getii yol, deme vb. malzemeler zamanla anma etkisine girerler.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

49

AINMAYA DAYANIKLILIK
Adezif Anma
Cisimlerin yzeylerine mikroskopla bakld zaman, gzle ok dzgn grnen yerlerin aslnda girintili kntl olduu anlalr. Bylece iki cismin srtnmesi ile cismin yzeyindeki belirli tepe noktalarda gerilme ylmalar oluur.
ekil deiimlerinin ve scakln artm ile srtnen iki cisimden kesme dayanm kk olandan baz paralar kopar.

Bu tip anmaya adezif anma denir.


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

50

AINMAYA DAYANIKLILIK
Abrazif Anma
Srtnen cisimlerden biri yumuak dieri sert ise, sert cisim yumuak olan izerek ve kazyarak anmaya neden olabilir.

Bu tip anmaya abrazif anma denir.


Endstride retim teknolojisinde talama ve parlatma ilemleri bu anma trne dayanr.
ok iyi parlatlm ve sertletirilmi yzeylerde abrazif anma en dk dzeydedir. Sertlik yannda malzemenin anmasn etkileyen dier faktrler, malzemeye uygulanan basn ve andrma sresidir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

51

AINMAYA DAYANIKLILIK
Korozif Anma
iki cisim arasnda suyun veya baka bir svnn bulunmas, bunlarla kat cisimler arasnda baz kimyasal reaksiyonlarn olumasna neden olur.

Bu reaksiyonlar sonunda oluan maddelerin cisimlerden ayrlmas ile cisim anr.

Bu tip anmaya Korozif anma denir.


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

52

AINMAYA DAYANIKLILIK
Metallerde anma olay ve deneyi
naat Mhendisliinde metallerde anma olayna, demiryolu raylarnda rastlanr.
Metalik malzemelerin anmaya dayankllk deneyi zor bir deneydir. Genellikle deney belirli bir basn ile malzeme yzeyine temas ettirilen ve bir eksen etrafnda dnen millerle yaplr.
Malzeme rnei, deney ncesi ve sonras tartlp, arlktaki azalma deney sresine blnerek, anmaya dayankllk g/dak cinsinden tanmlanr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

53

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Yap mhendisliinde zellikle ta bnyeli elemanlar anma olaynn etkisinde kalrlar.

Bu nedenle beton yol, hava meydan, merdiven basamaklar, demeler gibi yerlerde kullanlan malzeme anmaya dayankl olmaldr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

54

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Bu tr malzemenin deneyi, bir dey eksen etrafnda ve yatay dzlem iinde dnen 60 cm apl madensel bir tabladan oluan Dorry aygt ile yaplr.
Tablann zerine dn srasnda belirli zelliklere sahip andrc toz aktlmaktadr. Bu ekilde przl yzeyde, malzeme dnen arlklarn altnda anr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

55

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Tabla dakikada 28-30 devirlik hzla dner. 500 devir sonra malzeme tartlarak veya hacmi llerek anma miktar saptanr.

Bu deneyin slak yapld cihazlarda vardr. Bu tip deneyler daha ok karo plak gibi yzeysel elemanlar zerinde yaplr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

56

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Ahap, linolyum, plastik gibi deme kaplamalarnn anma miktar Taber aleti ile bulunur.

Bu deneyde, dnen yatay bir tabla zerine tespit edilen deney numunesi zerine malzeme trne gre seilen bir ift andrc disk belirli bir ykle bastrlr. Yatay tabla dndrlerek belirli bir sre sonunda arlk kayb llr. Birim mesafede anan miktar anma direnci olarak tanmlanr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

57

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Yollarda kullanlan beton veya asfalt gibi kaplama malzemelerinin iskeletini oluturan akl veya krmatalarn anma deneyleri iin ise Los Angeles deneyi uygulanr.

erisinde bir raf bulunan standart boyutlardaki bir silindirik tamburun iine belirli arlkta (P) ve tane dalmnda deney rnei konulur. Tamburun iine ayrca deney rnei tipine bal olarak belirli sayda elik kre yerletirilip, silindir kapatlr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

58

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Tambur dakikada 30-33 devirlik hzla 500 devir dndrlr. Krelerin arl ve dinamik etkisi ile paralanan malzeme 12 nolu elekten elenir. Bu elein stnde kalan malzeme Pu arlnda ise, anma yzdesi U yle bulunur:

P Pu U= 100 P
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

59

AINMAYA DAYANIKLILIK
Ta yapl cisimlerde anma olay ve deneyi
Hesaplanan anma yzdesi (U) ne kadar kk ise, agregann anma dayanm o kadar yksektir.

ASTM standartlarna gre bu kayp yzdesinin beton agregasnda 100 devir iin % 10u, 500 devir iin % 50yi, yol agregas iin 500 devirde % 30u gememesi istenir.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

60

MALZEME BLGS

LENEBLRLK

Yrd. Do. Dr. Hayri N


Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

LENEBLRLK
Metalik Malzemelerde lenebilirlik
Baz malzemeler yapda kullanlmadan nce baz mekanik ilemlere tabi tutulabilir. rnein, betonarmede kullanlan donatnn, betona yapmasnn (aderansn) salanmas amacyla ularna kanca yaplr. Eer deney rnei bu ilemler srasnda, atlyorsa veya dktilite, dayanm gibi zelliklerini kaybediyorsa, o malzemeyi yapda kullanmak sakncal olabilir. Mekanik ilemler sonucunda, malzemenin zelliklerinde nemli bir deiiklik olmamas haline ilenebilme zellii denir. Metalik malzemenin bu zellii pilyaj deneyi sonucunda belirlenir
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

62

MALZEME BLGS

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK

Yrd. Do. Dr. Hayri N


Pamukkale niversitesi
2007 - BAHAR

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


Tokluk Ve Darbeye Dayankllk
Tokluk bir malzemenin krlmadan nce snmledii enerjinin bir lsdr. Bir malzemenin krlmadan bir darbeye dayanmas yetenei sz konusu olduunda nem kazanan bir mhendislik zelliidir.

Tokluun en basit lme yntemlerinden birisi darbe deneyidir.


PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

64

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


Tokluk Ve Darbeye Dayankllk
Bir yap veya yap eleman statik denge konumundan uzaklatrlarak brakldnda bir titreim hareketi yapar. D bir zorlama olmad takdirde bu hareket doal titreim hareketi olarak tanmlanr.

Bu harekette hareketin kendini bir kere tekrar iin geen zaman doal titreim periyodu olarak tanmlanr. . Bir yapya veya elemana uygulanan d yk, doal titreim periyodunun te birinden daha ksa zamanda uygulanr ise bu yklemeye darbe denilir. 65
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


Tokluk Ve Darbeye Dayankllk
Yap malzemeleri baz koullarda, rnein ar bir cismin dmesi ile darbe etkisinde kalrlar. ok yksek hzla uygulanan kuvvet malzemede ani byk gerilmelere yol amaktadr. Cisimlerin darbeye dayankll malzemenin atom balar (kohezyon dayanm) ile yakndan ilikilidir. Malzemelerin darbeye dayankllklar, karmak bir olgu olup, ancak zel deneylerle saptanabilir. 66
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


Tokluk Ve Darbeye Dayankllk
Darbe etkisinde malzeme d kuvvetlerin yapm olduu bir i etkisinde kalmaktadr. Bu ii dengelemek iin, malzeme ekil deitirerek i i oluturur.

Eer bu ekil deiim ii belirli bir kritik deeri aarsa malzeme darbe tesiriyle ger. Bu tip gmelere daha ok kpr, yol ve havaalanlarnda kullanlan malzemelerde rastlanr.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

67

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


Tokluk Ve Darbeye Dayankllk
Malzemenin darbeye dayankllna rnein ekli ve boyutu, kuvvetin uygulama hz, gerilme ylmasnn iddeti (entik derinlii ve keskinlii) ve scaklk etki eder.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

68

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)
Malzemelerin darbeye dayanmn belirlemek iin entik darbe deneyi olarak da adlandrlan deneyler kullanlmaktadr. Deneylerde kullanlacak rnekler zerinde gerilme ylmasn salamak zere entik alr. Uygulamada metaller iin en ok kullanlan darbeye dayankllk deneyi Charpy deneyidir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

69

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)
Charpy darbe deneyi, byk ani bir darbe nedeniyle malzemenin absorbe ettii enerjinin miktarn ler ve malzemenin gevrekliini deerlendirmede kullanlr. Hatal sl ilem veya baka nedenlerden doan krlganl ekme deneyi ile tespit etmek mmkn olamayabilir. entik darbe deneyi ile bu krlganlk rahatlkla gzlenebilir. 70

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)
Deneyde belirli arlktaki tokmakl bir pandl belirli bir h2, yksekliinden serbest olarak daha aada mesnet zerine konmu, malzeme rnei zerine drlr.

Tokmak yrngesi zerindeki rnei zayflatlm kesitinden krarak yoluna devam eder ve arpma nedeniyle potansiyel enerjinin bir ksmn kaybettiinden h2 den kk bir h1 yksekliine kar.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

71

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)
Zayflatlm kesitin (entik) derinlii, as deney sonularn etkilemektedir. Genellikle entik 2 mm derinlikli ve 45 aldr. entik dibi erilik yarap 0.25 mmdir. Tokman kt ykseklik yutulan enerji arttka azalacaktr. Deney srasnda yutulan enerji birim alana den enerji ile ifade edilir. Snek malzemeler gevrek malzemelere kyasla ok daha fazla enerji yutarlar.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

72

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)
P ile pandln arl, W ile malzemenin krlmas iin harcanan i gsterilirse ve srtnme gibi dier etkiler ihmal edilirse;

Ph2 = Ph1+W W = P (h2 h1)


Deney aletindeki zel bir dzenek ile W dorudan doruya llr.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

73

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe deneyi (Charpy Deneyi)

Hazrlanan rnek darbe etkisi ile krlrken ; Bazen tamamen kopabilir. Bazen de tamamen iki para haline gelmez

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

74

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


zod deneyi - Charpy Deneyi
Benzer bir darbeye dayankllk deneyi de zod deneyidir.
zod ve Charpy deneyleri arasndaki fark, deney rneinin boyutu, rnein mesnetleni ve ykleni eklidir.

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

75

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


zod deneyi

PA naat Mhendislii Blm

Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

76

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe tokluunun scaklkla deiimi
Malzemelerin (zellikle hacim merkezli kbik kristal yapl cisimler) entik darbe tokluklar scaklkla deiir. Malzeme yksek scaklklarda tok iken, dk scaklklarda gevrek hale gelir. Normal yumuak (hacim merkezli kbik kristal yapl) elik yaplarn entik darbe dayanm genellikle atmosfer scaklnn altnda aniden azalr. rnein tipik bir eliin sneklii scaklk 27C den - 40C dtnde entik darbe dayanm 95 Nmden 14 Nme debilir.
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

77

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe tokluunun scaklkla deiimi
malzemenin tokluunu kaybederek gevrekletii scakla entik darbe tokluu gei scakl denir. Dk scaklklarda alacak malzemeler iin bu zellik nem kazanmaktadr.

rnein, scak iklim artlarnda kullanlacak ekilde tasarlanm bir petrol tankeri Kuzey Buz Denizinde dalgalarn veya rzgarn oluturduu darbe etkisiyle hasar grebilir
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

78

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe tokluunun scaklkla deiimi
Malzemelerin davran kesitlerinde ani bir deiiklik olmas durumunda farkldr. entik hassasiyeti olarak bilinen bu davrann incelenmesinde entik darbe deneyi iyi bir metottur.

Baz malzemeler bu etkiye kar daha duyarldr. Bylece farkl malzemelerin entik hassasiyeti de bu deney ile kyaslanabilir.
Malzeme Bilgisi Dersi

PA naat Mhendislii Blm

Yrd. Do. Dr. Hayri N

79

TOKLUK ve DARBEYE DAYANIKLILIK


entik darbe tokluunun scaklkla deiimi
Krlma sonular plak gzle de incelenmelidir. Genellikle iki farkl blge gzlenmektedir. Dz ipeksi blgede dktil krlma balamtr. Kaba taneli blgede ise gevrek krlma olumutur
PA naat Mhendislii Blm Malzeme Bilgisi Dersi

Yrd. Do. Dr. Hayri N

80

You might also like