$ ;q,Q ? &,i,# ;@& a y a a h ~ a t j e s w b B n a n n ~ ~ pd n h ~ M $?t"i.' ; ?

i-,
,

ggj,,$$

fn~wa ew~os~b H

Q!;,:$;qqi .! ?e ;$
. , ; :

@ ? !:

MATEMATH KA
.

3 A 5. PA3PEa OCHOBHE UKOJE

'
$#

,$fig$> ,,&>j; !':*;ye,. xq+z.$a% %.

s 5th , && ;*;;..
.W#. ,,

?fg4
tr.5;.:
..;*,'"9;

f%?gi,z;* , ;4 ,<2<\, ~. .

i%$?, *:,;y,

la;:*?<j;>) :$;:,<>j C&f;$i 1,: L.h

;<* *,,

l;byb

>*;%i , ; $* .

&:. HGY , :

MATEMATVI KA
3 A 5. PA3PEfl OCHOBHE UlKOJlE
ABAHAECTO, lTPEPA3EHO R3AAEbE

~ A B O A3A YIJEEHHKE M HACTABHA CPEACTBA

EEOTPAJ(

\Ynuja caynosa ................... Ilpecet e pa3n~xac~ynoea....... O C B ~ T CKyn UpHpOnHHX 6pojesa H a Ypeljetbe y cxyny No

...............

5.3.' P a ~ n o ~ lH 6pojesna nonyrrpasa 110 w 2. CKYnOBM TAYAKA

.,.............
5.6. Ca6npame H O A ~ ~ H M W (nervurami~sanec) ............... 121 Csojc~saca6evana .............. 123 ~ H 5.8. Jemawue y e e s ca c a 6 ~ p a m ~ OAy3HMaMM 126

.....................

3.1. Yrao ( n a c r a ~ aeneMeHTn, ~, 06cnc~ealbe) .................... 3.2. Bpme ~ymosa. Ynopeq~sal~e yrnosa ............................

5.14. Aehene ( n e r u l ~ a n n ~ sanec)

..... 147

3.4. M c p e ~ yrnosa

...................

3.6. llapanen~e npaee ca TpancsepsanoM H yrnosn ~ o j e wiie ...... 011e 76 4. AEJbMBOCT 6POJEBA .............. 81 4.1. n o j m nefiHBocTii y cxyny No .... 8 1 4.2. Aemueocr nexaaHHM j e m ~ ~ u H ~ a a 6pojeaeua 2, 3, 5 ................. 84 4.3. A e n ~ e o c r p o j e s ~ ~ a9 H 25 ... 89 6 4, 4.4. n p o m n cnoxenn 6pojesa :.. 92 6. OCHA CHMETPMJA 6.1. Oclia c m q ~ j y pasm ......... a 6.2. Octia c u ~ q ~ w o jewe grrrype cr 6.3. CH~erpana y x i ................. n 6.4. CH~erpanayrna .................

................

177 177 1828 185 189

'

...

PE3YJITATki 3 W T A K A M YHYTCTBA 3A PEIIIABABE

.......... 227

Y u 6 e ~je npnnarofie~ n~ KopnroBaHoM H ~ ~ T ~ BnporpaMy K O ~ Hce npnMeHOM 1995/96. TOAHHe. H a c ~ a ~ ~ a je n3noxe~a mecT nornama, o m o c ~ o 77 ornaira, a rpafia y y csam oAefiax. omosapa jemoj ~ a c ~ aj ~ ~ m j. Ha ~ p a j ycy P e s y n ~ a ~H en o u ynyTcTaa 3a perrrasane 3ana~a~a. Ha noremy csaKor onenKa, nocne ~ a 3 ~ nosoeu, HaseneHa je ~ a ~ e p G a a ~ e KO~Y YYeHHUU Tpe6a Aa IlOHOBe K K 611 naKlTle yCBajU aO i LH HOBe HaCTaBHe C ~ A P W C ~ ; ~ 1 3 Tor oAefiKa. Haum noHaefiaraa ~pe6a 1 na o ~ p e m HacTaBHIiK H/IW caM yreHm. Ha ~ p a j ycBaxor onefiira AaT je H ~ B ~ C T6poj s a ~ a ~ a H e m 3a~a1.wcy ~ H ~a. 06enexem 3HaKoM TO cy 3aAaun xoje 6n, no HameM Mnmneny, ~ p e 6 m o 0 6 p a m ~ na racy. H Ayr0~~ fhyje
O n rUK0nCKe

0.

WcTo ce noMulae n o j a ~ CKpa. T ~ K Oce rOBOpU 0 YqeHUKa HeKe IIIKOne, CKFy r p a b a ~ a HeKOr MeCTa H ,Up. Y MaTeMaTW Ce n o j a ~myna recTo ~opwcrw. rosopw ce o cKyny npnpombx 6pojesa, c ~ y n y T~o~~'IoB~, CKFy KBaApaTa HTA. , C K ~ O B ~ O ~ U Y H O03HaWiBaTU BeJIUKUM CJIOBliMa JIaTUHUue. C ~ y n heM0 Ce cac~ojuon CBO~HXeneMeHaTa urn YnaHosa. JXpnnana~e HeKor eneMeHTa c ~ y n y o s ~ a v a s a ~ o ~ 6 0 n .~ a ~ o cu o T sanwc a E M s ~ a w je a eneMeHT cKyna M, noK na b 4 M s~iasu b H mpmana cKyny M. na e
CKynJ'

Y CBaKOAHeBHOM =oTy

n p ~ ~1 p e

a) 3 a n a j ~ o cKynose A, B, C, N y o6nnry: A = {1,2,3,4,5,6,7,8,9) B = {a, e, i, o, u ) 3. C = {a} N = (1, 2, 3, .,.) 6pojesa, B je cKyn CBHX - l l p n ~ e h y j e ~ o je A cKyn csnx j e n ~ o s u @ p e ~ n x na caMornacHwKa, a N je cKyn npupomhx 6pojesa. K a ~ o s a r p a n a ~ aHUCMO y MO~JIW HasecTa cse YnaHoBe myna N, TO CMO ce Kopwcrmn TarKusaMa. C ~ y n C uMa caMo j e n a ~ eneMeHT.
I
7

'

6) Ca No 0 3 ~ a s a s a ~ o ~ o j canpm cse i ~ ~ ~ i o Gpojese H 6poj 0. A a ~ n e , cKyn e mie N,={O, 1, 2, 3, 4, ...). .

He~a S c~yn je csux y e a u r a HeKe rurone, a R c ~ y n csnx yeaara jen~or ,onen,eKa Te m o n e . Ormnemo, csaKu yqeHHK 1 3 o n e a e ~ a 1 npunana cxyny R, anu u c ~ y n y , S. Apyray~je MoxeMo pehn,na je R neo myna S, wru na je R noncxyn myna S.

6) H e ~ je A c B u B c C. Tana je a A c C. H a u ~ e csaKa eneMesT myna A je a , eneMeHT myna B (cnew us AcB), a caaKu eneMes-r cKyna B je u eneMeHT myna C ( c n e p u3 B c C ) , onaKne cnem na je csaKu eneMeHT myna A yjewo ~i eneMeHT myna C. lla je A c C.

A = {a, b, c, d), B = {c, d, e), C = {a, b), Kao Ira cnuqu 1.1 .

M O X ~ M O HX

rpaQlR~~u npeAcTaeuTu

Cn. 1.1.
,

AUO nBa cuyna K

L canpxe jenue Te Hcre eneMeuTe, u a s a h e ~ ona cy jenaa~nu nucahe~oK =L .

C K ~ ~ OK, L a M cy j e n ~ a ~ u canpxe jenne Te ucTe eneMeHTe. H ~ a v e , BU jep npu sanucu~awy, e n ~ eneMeHTu ce nuury caMo jenasnyr. T a ~ ce, H npuMep, j a ~ ~ o a cKyn {1,2,2, 3) nuure y o 6 n u ~ y 2,3). Penocnen nucaba eneMeHaTa nuje 6 u ~ a ~ {I, na c ~ y n 2, 3) MoxeMo nucam y o6nnry (3, 2, 1) unu { I , 3, 2) m u , naK, a (1, HeKaM n p y r m penocnenoM.

a) C ~ y i r cnosa on ~ o j u x cacTassaena pes p a 6 a j e m a ~ cKyny cnosa pevu je je , j 6 a p a . H a u ~ e~ acKyn je {a, 6, n, p ) . cnosa, on ~ o j u je cacTassaeHa osa pes je 1 x 6) I I o c ~ a ~ p a per o p a s p e n . C ~ y n j~ {p, a, 3, p, e, A ) aJin h e ~ o npu s a n a s a ~ yoa6r myna (myna cnosa pesu pas pen) cnoso p nucaTu caMo j e n a ~ n y ~ ,j {a, 3, p, e, A). .

B H ~ MAa je C c A. krru, B ~ u j e O nOACKya CKyna A H A ~ U j eIlOACKyIl myna B. YOYHMO a cryna: A={5, 6, 7) u m B = { x E N 1 4<x<8). BWMO Aa ce eneM H H 5, 6, 7 ~ a n a s e Y C K p Y A H Y eT U CKFy B. HR y C YY A HM Y C K Y T Kn IIeMa npyrux eneMeHaTa o c u ~ 6, 7. 5, A a ~ n ecKynosu A. n B canpxe.j e n ~ e , Te ucTe eneMeHTe. K a s a h e ~ o cy o ~ jenna u H ~ K H n n c a h e ~ o = B. M A

Bunem CMO pa je A noacqn neKor myna By A c By aKo je csam eneMem myna A nnospeMeHo H eneMenT cKpa B. l l p e ~ OBOM je A c A. AKO A c B H a je A H B mcy j e m a u ~ ,A #B, o m a h e ~ u a s a r ~ a je A npaBn noacKyn cKyna B. o a H e ~ a j e =(1;2,3}, B = ( l y 2 , 3 , 4 , 5). Bumcenaje A c B n A Z B . Arne, A A je npam noncKyn cqma B.

1. Hanew HeKe crrynow r

~cy jeneMenm ~'by.4~. ~ 6pojeea. creaps. H

m m ~0pHcTeb

O : z ~ e

eneMesrc cryna -

0.8
6

'8

a ) {I, 2, 3, 8); @Jjl.{2.9}: ' B ) {XI x je cnoeo a36y~e). 3. Y o u cBe npupomie 6pojese sehe on 6 H m sehe on 12. Onpenu c ~ y n e OBHX 6pojesa. 4. AKOca A o 3 ~ a m o cKyn CBHX n e o ~ a @ p e ~6pojeea, K O ~ Hon 6pojeea: ax 3 70. 700, 45.99, 100 npnnanajy c~yrryA? 5. a a je~CKyn S= {I, 2,3). Ha@ cee neroee noncrynoee.

26,

no
t

6. A a ~ j cryn { I , 3, 5, 7). e Onpenu cne kerone jennorna~ieH qeTeopoYnaHe noncrynoBe. O a a T je cKyn C= lo, b, c, d l . Onpena cse =rose Tpowane noncrynoee. 8. A ~ T H C y O H C Kn B y A = {x 1 x je nenapa~ 6poj H xclO) B B = (1, 3, 5.7). Aa m je ACE. B c A ~ ( A = E ? + Hera je A = {r, s, 2, u). Koje je on ~xapepllsx s p b b a HCTUHETO: r

a) S E A T 6 UEAY )

r)
A)

EAT
IrlcAy

4) {r, S, 2, u) ~ A ? T B) t C A H 10. K o j ~y on cnenehnx crynoea ~ e i j y 0 6 j 0 a~ a ~ ~ : C ~ e n

I I ~ je ~ T noncKyn HeKor c~yna? Kana ce 3a nsa myna raxe aa cy je~naxu? , ~ je npasu noac~yn? m a

a Ha TaKmve%y ~3 @ H ~ u K ~a, d, f, g. K o j ~ : yveHHmi oBe m o n e cy ce T W W ~ U ? T ~ K M U Y CY ~ H OHU yYeHUl@iK O ~ UC YYeCTBOBa-ilU6ap Ha N R y jemo~ TaKMasefiy. J a ~ je Bwem na cy TO y s e a m : a, b, c, d, e,f; g. o Y omosopy Ha nocTasmeHo ImTgFbe yveHaxe a, d noMsmeMo caMo ' j e ~ ; w r y 6e3 o63apa IUTO C YYeCTBOBWH Ha 06a TaKNqe&a. ~, y AKOc ~ y n TaKmsapa a3 MaTeMaTyKe O ~ H ~ Y U Mca M, a c ~ y n O Tammapa a3 c$nsa~e F, o m a je ca M = {a, b, c, d, e), F = {a, d, f, g). C~yn csax TaKmnapa o 3 ~ a d e ca o u F (sn~aj:M ynnja F). ~ M Cxyn M u F ripencrasma ymjy cKynoBa M 'a F. m ~ je y o i r t l r ~ e ~ a crryrajy y ~ u j a a cuyna? m
/

Ynuja AUB clcynosa A u B je clcyn l c o j ~ cac~oju CBHX eneMeHaTa K O ~ H ce on npwaaajy 6ap j e n e o ~ cqnosa A H B. on
I

r , Ha ' n P p HasaH TO ~ c u m y j e ~ oa ~ o : oi C ~ y n yAuB npanana csam eneMeHT ~ o j npanana cxyny A snn cKyny B. s

Cn. 1.2.

npH~ep 3
'

H ~ ~ Hy~ujy M O cKynosa A = {l,2, 3,4), B = {2,3,4, 51, C = {l,2, 7). Y ~ n j y A u B u C cacTasmaMo Taxo na npBo ncnucyje~o eneMeHTe myna A, nomcyje~o eneMeHTe myna B ~ o j u x HeMa y cxyny A u ~ ~ T U o n s c y j e ~ o ~M one eneMen-re K O ~ H XneMa y c~yrry AuB. n p e ~ ToMe je a A u B u C = (1, 2, 3, 4, 5, 7). Bum cmr~y 1.3. JJame, MoxeMo Kmam na je ymja A T X CKyTIOBa CaCTaBmeHa O n CBUX aH e n e ~ e n a CBHX nanix aynoaa. ~a A I l o r n e n a j ~ o Hexe npaMepe. joru
!

cnosa iy pew a) Ca A 0 3 ~ a v m 0c ~ y n cnosa y p e n B y H a , ca B c ~ y n a n a , a c a C c ~ p c n o s a perin n y s a a . Aanzisaxui AuBuCTC? y BWMO aa je A={a, v, n, u), B = { 4 d), C={a, v. d, n, u}/ na je . A U B U C = { ~v, d, n, u}, ~ j 'AUBUC=C. , .

B)

Y B ~ je AcAuBt jep cBaru, eneMeHT cryna A unospeMeno je u eneMeHT K cryna B. Aa JIH Moxe ~ U T U A u B c A ? u YO'MMO CKynOBe A = (1, 2, 3, 4, 51, B = (1; 2, 3). O~neje AuB={1,2,3,4,5}. A a m e , A u B = A , a n w u A u B c A .

1. ,fJa nu p u j a nBa myna Moxe 6 m jenau on TUX crynoea? HaBern npmep. 2. Aaru cy ctcynose A = ( 1 . 2, 3.41, B = ( 4 , 5 , 6 ) , C = ( 1 . 6 ) . Onpem: a ) A u B ; 6) B u C ; B) ( A u B ) u C ; r) A u ( B u C ) .

3. na-mcycKynoBH M = { a , b , c , d ) , N = { b , d , e , f } , P = j a , c , e , g } . Onpenif: a) N u P ; 6) M u N ; B ) M u P ; r) M u N u P . 4. Kojc sepl)e= je -rayno: a) aKo X # C H x E D, o m a x E D u C ; O 6) aKo X E C H X E D , o w X E D U C ; B ) ~ K x e C m n X E D , o w a X E D U C ?

/

1.3. IIPECEK Id PA3JIMKA CKYIIOBA 1

l l l ~ je y ~ n j a a crcyno~a? nu Mdxe Aa
~ H T UA u B e A?

Kana?

3a ynuc y cpensy MalrruHcry lrrrony npuja~nno I I jewe OcHoBHe m o n e ce ~ 10 yreaura. O ~ H ~ S Uux O M 6pojesma: 1, 2, 3,4, 5, 6, 7, 8,9, 10. I I P H ~ ~ M H H H C m T H 3 MaTeMaTUKe nOnOXHnH CY peH'Um: 1, 2, 4, 6, 7, 8, a n p u j e ~ ~ u ucmT ~3 cpncror je3ura peHuuu: 1,4, 5,7,9. Koju ySeHnm cy IIO~OXUJIU npuje~n~ ucnuT u3 06a npemeTa, Te cTerm npaBo H ymc? a O q ~ r n e m o 06a npemera cy nonomunu 1,4,7. , AKOcxyn yreHma xoju cy nonoxnnu H C ~ T MaTeMaTnxce O ~ H ~ W M ca ~3 O , -My a cryn yremra K O ~ H n o n o m m HCIIUT ~3 cpncror jesura o s a a r m o cy ca S, o w a je
Cryn yqennKa roju cy nonoxunn 06a ncnw~a0 3 ~ a 9 u h e ~ca M n S o ( r u ~ a j : npecer S). M Cryn M n S n p e ~ c ~ a s m a npece~ crynosa M . H .s. I ,

IJIT~ y onurTeM cnyqajy npeceK nsa cryna? je

Ilpecelc AnB cqwoea A u B je crcyn ~ o j u cac~oju C B H ~ ce OA sajen~nrrcnx eneMeHaTa crcynosa A u B.

Ha npym H a TO n c ~ a 3 y j e ~ o osaKo: C ~ y n n B je cryn c ~ u x A eneMeHaTa roju rrpunanajy cryny A

cryny B.

. .
d

cn. 1.4. '

3a crynose A= {a, b, c, d, e ) a B = {d, e, f ) H ~ ~ H M O npecer. o s a r n e n ~ o A n B = ( 4 e). rpa@Hsr&ije je npecer A n B npara3an H c n m 1.4. a AKO n a ~ a rn B N W ~ cy TPU crynosa, o w a ce I ~ H X O B npeceK cac~ojuon lcsux s a j e w s r a x eneMeaaTa CBHX namx crynosa.

Haorno npecer crynosa A = {a, b, c, d, e), B={b, d, e , f ) , C = {a; b, e, g). n a r o ce s m a na je A n B n C = {b, e). rpa@nwmje TO npura3a~o a H cnnw 1.5. Ha~eUIheM0 joru HeKe npuMepe.

'

( 1 1.5. 3.

a) A a ~ a crynosa A= (1, 2, 3, 41, B= (3, 4, 5, 61, C= (3, 5, 6, 7, 8). cy OnpenUM0 mynose: A n B , A n C , B n C , A n B n C , ( A u B ) n C , A n ( B u C ) . O m a x ce s u m na je: A n B = { 3 , 41, A n C = { 3 ) , B n C = (3, 5,6), A n B n C = (31, ( A U B ) ~ C (3, 5,6), A n ( B v C ) = {3,4}. = 6) AKO je A = {I, 3, 51, B= { I , 2,3,4, 51,' oHaa je A n B = (1, 3, 51, ~ j .A n B = A . Hame, y s e ~ A n B c A . je Kana je A c A n B ? '$. H e ~ a naTH crynosa A= ( 1 , 2, 31, B= (4, 5, 6, 7): Haorno cryn A n B . cy Osarnemo, H noc~ojn j e n a ~s a j e n ~ ~ s r u e HU eneMeHr cxynosa A H B. Y OBOM cnysajy peba h e ~ na je A n B cryn roju HeMa eneMeHara. Hazsahe~o npasaa o ra i . , c ~ y n O S H ~ ~ U Tca @. Aarne, A n B = @ . H H

a) Aa~m CKYIIOBH: (1, 2, 31, B= {3,4), C = {1,4). cy A= O~pemi~o: B, AnBnC. An O n ~ a x yorasa na je A n B = (31, A n B n C = @. ce

A= (1, 2, 31, B= (3, 4, 5). Onpena~o ~ y n o j s c ~ canpxa cae olle eneMellTe cKyna A K O ~ Uce H Hmae a 3e y CKyny B. Taj C K F 03HaYMMO C A\B a H ~ O B W M O pa3nma cKynosa A e B. flame, A \ B = (1, 21, ( B MCJIH~ KY 1.6). IIIT~ y . o n r u ~ cny~ajy je e~ pmnarta nsa C K P ~ ?

A\E

Cn. 1.6.

'

a) A a ~ u cKynoas A={a, b, c, d), B = {c, d, e}. O ~ p e n w o : , cy A\B, B\A, A\%, @\A. O A M ~ce a m na je: A \ B = { ~ ,b}, B\A={e}, A\(a=A, @ \ A = @ . X 6) AKO A cKyn CBUX cnoaa a36y~e,B cKyn csux cymacmra, a C c ~ y n je CBHX caMornacmKa,owaje A \ B = C , A\C=B, B\A=%, C \ A = @ , B\C=B, C \ B = C .
1

cny~ajy a s n e ~ y \ B a a s e a a ~ o p A KoMnneMenT (nonyaa) myna B y omocy H cKyn a A 0 6 ~ je~0 3 ~ a0r a s a ~ o C, (B). f l a ~ n e , : ~ ca aKo je B c A, oHna je A \ B = C, (B). Ha ~ I ; ~ Hawm TO a c ~ a 3 y j e ~ o ra osaKo: E n e ~ e n ~npnnana c ~ y n yC,(B) aKo x npanana cKyrry A H H npenana x e C K Y ~ ~ B. Y AKOnpoa3~ofine cKynose A e B npenc-rasmo KpyrosriMa y p a h e , olma he AuB, AnB, A \ B 6 a ~ npencTaafieHa rupa@spana~ s r y p a ~ a a a (BUMcnaKY 1.7). TaKo n o 6 a j a ~ o e ~ o a e n j a r p a ~ e B n crcynoaa.
I

AU0

Cn. 1.7.

Cn. 1.8.

@am
,

cy c x y n o s ~A = ( 1 , 2, 3.4, 5 ) Onpenrr: crrynose: 1 a) AuB 6 ) AnB B ) A\B r ) B\A.

C

B= ( 2 . 4 . 6 , 8, 10).

Axo cy Dam cxynose ~ = { l2, 3, 7 ) e B = (3,6,8}, onpem: , A\B, (AuB)\(AnB), (AnB)\(AuB).

4 Hexa cy MTU cKynosH A = { a , b, c, d, e ) , B = { a , b, d ) , C = {b,.d, e ) . 'OnpAH: An& (AnB)nC; An(BnC); (AnB)uC; (AuB)nC. a OCHOBY aalor Benosor nnjarpaua (cn. 1.9. a, 6 , 8 ) onpem CKynOIIe A, B, A n B , A u B , A\B, B\A.

-.

% ~

6)

Cn. 1.9.

@Aa-r je Benos m j a r p a ~ (cn. 1.10).

Onpena cKynoae: : A. B, C ; AnB, A n C , B n C ; ( A nB ) u C ; (AuB)nC; (AUB)UC; ( A nB ) n C .

'

. .

'Do,,m:'

a) { x l x e ~ x < S ) n { x l x e N n

a
/

x>8) 6 ) ,{ X I X E NH . x < ~ ) ~ , { x ( x a ' x >' 2 ) . EN

H

Cn. 1.10.

8. k o cy cKynoM A osaavenu npHpomH 6 i o j e s ~ ~e6H 4, on iienapm n p w o m a 6 p o j e ~ ~ on 14, onpem: Manu

i ~ i l l b Hon 13, a cqnoM

.
CBHX

B.

AnB, A\B,
KO

B\A.

Qaswx

je A c ~ y n p ~ p o m ~ x n napnm Gpojesa, a cKyn B cryn on I l , aappy: B\A H A n B .

npHpopim 6poje~a

Onpena npecer: a) cKyna CBHX napmix H cKyna CBHX II~EPOAHEX 6pojesa; 6) c q n a CBHX napnm n c q n a CBHX Henapmix 6pojesa.

1.4. OCBPT HA CKYn IIPElPOAHHX EPOJEBA

C~yn npuponmx 6pojesa 0 3 ~ a s a ~ a n u ca N = {l,2,3, ...), a ca No cKyn CMO N0={O, 1, 2, 3, ...I. i Y c ~ y n yNo n e @ m u c a ~ cy seTups paqyncKe panke: cab~patbe,ony3~e Matbe, miornetbe H nemetbe. A a h e ~ onpernen OCHOBHHX C B O ~ C T ~ pasyHcKux B~ pam~. 3a U P O H ~ B O J ~ nsa 6poja 'm u n n o c r o j ~ H X O B36up. K ~ ~ T h eO o H~ ~ K ~ TO peliu: cabnpane je H ~ B O A J ~ U B O c ~ y n yNo. 3a Gpojese m, n, p Baxe jennanocru: y
I

,-

m+n=n+m m+(n+p)=(m+n)+p

(KOMYT~THBHOCT a ~ a ) cabap ( a c o u u j a ~ ~ s ~c ac rn p a ~ a ) ob

,. -

m+O=m.
' Eipoj p je pa3nma Gpojesa m a n, IJJTO nmeMo p = m -n, aKo je p + n =m . Y c ~ y n y o n y s u ~ a ~ e yseu ~ s s o ~ m u sHa npmep, H MoxeMo a n y 3 e ~ ~ No nuje o. e 4 qn 1. Apyrasuje KaxeMo na H noc~ojn e 6poj p E No, TaKas na je p = 1 -4.

B)
t

Oraq je.25 romaa crrapuju on cuaa. K o n a ~ o r o m a o w aKo je ronma ? O ~ H ~ ~ ronune ova ca x. n o ycnoey s a n a r ~ a a + 25 = x. HMO je

cll~ m

a a

Ilo~myje,ce H pe3yn~a-r e palre TO H KOM MecTy ~ana3e na a H a sarpane, na ce sarpane on c a 6 u p a ~ a e ~ o p a j y nucam. Ca6upa ce ~ P O U ~ B O J ~ H EpenoM. H HU IM 3 a ~ ropras 36up nuuIeMo a 6e3 sarpana: 1 + 2 + 3 +4. o 3a npoussofi~a a 6poja m u n noc~oju m BUXOB npou3son m n.

3a 6pojese m, n, p saxe j e m a ~ o c ~ u : m .n=n.m (KOM~T~T~BHOCT s a ) ~~oxe m . (n . p) = ( m - n) . p (acouujanz~~oc~ x e s a ) ~no m.O=O, m . l = m m . (n +p) = m . n +m . p ( ~ H C T ~ H ~ ~ U B H mioxesa y OCT ca6uparae).

O ~ H O C YH a

Epoj p je KonuwniK 6pojesa m u n l u ~ o ; m e ~ o :n = p aKo je m= n . p . I m H y n o ~ H nenn. Apyravnje peqeao, KonaqmK m : 0 H nocrroja. ce e e Aa JJM je neJbetbe yseK U ~ B O A J ~ U B O c ~ y n yNo? Huje! Ha npHMep, HeMa y npaponaor 6poja n TaKo na je 1 :2 = n. H a a ~ e Tana 6a Mopano Guru 2 n = 1 . ,

6) Ha EiMaKy je jenaor nana nocejan 9eTspTu neo-ceraeae noapruuse. Konmo xer-rapa je nocejmo aKo ceTseHa nospruIIHa nMa m xer~apa? AKO noceja~a nospIuuHa aMa x x e r ~ a ~onna je m : 4= x . a,
8)

A a ~ u 6pojesu i 5 , 15, 8. h p a u y s a j ~ : cy o - npoasson 36upa npsa m a 6poja ca ~ p e f i a ~ ; - npoasaon pa3nu~e p a j ~ 6pojesa u cpemer; ~ ux - npon3son 36upa u pa3nnKe npsa nsa 6poja; - 36up npou3~ona CBHX p a 3 n ~ ~ u - r ~ ~ OBHX 6pojesa; naposa - A B O C ~ ~ Y K IHI P O H ~ B Onpsa m a 6poja; ~ - T ~ O C T P ~ K npou3son ~ p a j ~ u x ; U 6pojesa - KonuwtuK npoussona csa ~ p 6poja u 36upa 9eTsopocrrpyKe pa3nuKe npsa u m a H neceTocTpyKor Tpeher 6poja.

(200.15):[40+80]= 3000: 120=25.TO

AKO y s3pa3y nojasnyjy cse setups ocHosHe paYyHcKe onepawije, n o s ~ a ce , HM je, npem'ocr d a j y MmoxeFae u nenese. a

4.; Aam cy 6pojesn: 5 475 n 25. Haljii

WHXOB 36np,

pmnxy.

II~OIUBOJJ H

KOJIHWIIK.

8. Y jeneoj npoAaeHwymo cn 2 Jnn-pa coxa no 3 m a p a , 4 nmpa mwne Bone no 2 WHapa n 6 noraqaqa no 2 nneapa. Y wynoanHy CH nomao ca 30 fiuuapa. K O ~ TU je O ocrano nosqa nocne xynoeane?

YOYHMO jenny nonynpaBy ca noveTnoM ra.rroM 0. Ha p a c r o j a ~ y jenne on jemnlnne nyxu on Tav~e o 0 3 n a ~ n ~ o Tamy A ~ k t q y h ~y n c r o ~ . cMepy I O ~ H ~ Y H MrO u e A,, A3, ...I, a An, ..., TaKo na je csaKa Taws Ha j e m w o ~ pac~ojany npeTxonHe TavKe (cn. 1.1 1):Tawn 0 .nonenmo 6poj 0, Tavm A , on 6poj I,, TavKn A , 6poj 2, . .. , TawH An 6poj n , ... . Ha onaj nawH no6am CMO

1 0

"3

A4

*5

"6
/

Cn. 1.11.

nonynpaBy ~ o j y e ~ o h na3sarn 6 p o j e ~ ~ a nonynpaBa (cn. 1.12). C B ~ K O6pojy M onrosapa jewa Taws Ha 6pojennoj nonynpa~oj.YM~CTO: rayxa xoja omoBapa 6pojy n,' m h e ~ YC O KpaTKO T O B O P I I ~ : 6poj n . oe T

1 4
Cn. 1.12.

8.

n p e ~ n o c ~ a na~ uMaMo y p a s m jemy 6 p o j e ~ ~ y s ~o nonynpany TaKo na ce cse neHe Tawe ~ a n a s e AWHO OA Taue 0 ( ~ a o cn. 1.12). On nsa 6poja m H n Ha 6poj m je Mami on 6poja n , urro nuureMo m < n , aKo ce 6poj n nana3n necno on . 6poja m Ha 6 p o j e ~ ~nonynpanoj. Kame~o: oj 6poj n mije Manu on 6poja m i r n ~ 6poj m je MaKn unn jemaw 6pojy n u nnrueMo m < n , aKo ce 6poj n H wma3n e neno on 6poja m Ha 6pojes~oj nonynpanoj. 3 ~ a ~ e I , >, 2 3BaheM0 ~ejemaxom-n.B n m i ~ o je 3a 6nno ~ o j a <, na nsa p a 3 h w ~ a6poja yseK j e n a ~neno on npyror. 3aro KaxeMo cKyn No je ypeqen.

a) Ca c n n ~ e , l . l 2BHAU ce na je: 2 ~ 3 ,2 1 3 , . 5 < 8 , 5 1 8 . . 6) Hyna je. Ma%a on cnaKor npyror 6poja, ~ j 0<m , m E N . . B ) B w n ce na je 3 5 3 (3 mje neno on 3). A na JIM je 3 < 3? Hnje! (3 ~ n j necno e on 3).
'

Y ~ e c r o3 < 5 mrueMo n 5 > 3 n snraMo: 5 je sehe on 3. YMWTO3 5 5 mrueMo n 5 2 3 n wraruo: 5 je sehe nnn j e n ~ a ~ o 3 nnje sehe on 5. 3 nnn

a) 3a ~ o j 6pojese x saxn e 1" 2 1 x t 1 2 ; 3" 8 1 x 5 8 ; 2" 5 t x s 1 3 ; 4 " 7<x<7? ~3 l r o ~ o h 6pojesni nonynpase mmnMo na cy 6pojesu, ~ o j u 3ano~omasajy naTe nejenna~ocre, cnenehn :

6) ,3a xoje 6poje~e saxn 2 x > 7 ? x Y wipa3 2 x crashaMo x = 1, x = 2, x = 3. B ~ M na ~ 3 p a 3 O n06nja spenxocTn 2, 4, 6, a cse cy Mafie on 7. CT~BHMO x =4, x = 5, ..., n06wja~0: nu 8, 10, 12, ..:, cse sehe a sehe 6pojese. game, naTe nejennmocrn saxe 3a: 4, 5, 6, ~... .

~ a & e ,axo ce 6poj n H ~ a n a 3 a e neso no 6poja m n 6poj m ce H nanae . 3n neso on 6poja n, o m a ce m n' n nomalrajy.

a) Epoje~a H 7 cy cycem 6poja 6. Aa nu csam 6poj ma no m cycena? 5 a Epoj 0 m a caMo jemor cycena. W M J ~ jom 6pojesa ca caMo j e m CYCWOM? ~ H
6) O ~ n r n e m o saxe: 3 t 5, 5 t 7 u 3 t 7 . Aa m yseK
~3

m t n, nt p m e w
I

mtp? 3auc~a, je m neso on n w n neso on p, , o m a je m neso axco

B)

OH

p.

Yj e m o ~ uaKy 6nn0 je m kg mehepa, a y n p y r o ~ kg mehepa n Konn~o h n o r p a ~ a je 6uno y n p y r o ~ uary? Aa M O X ~ H T U n>m? ~

M=.

Y npyro~ uaKy je 6 m 0 m - n KKnorpa~a ruehepa. 3a m= n y n p y r o ~ umy H 6a 6uno mehepa. He Moxe 6 e ~ n t n . e m Pa3nn~am - n je U ~ B O ~ C ~ M y cnYiajyKana je m r n. H B ~O .

Aa nu cy ussomuse cse onepauuje y aspmy

[(12:4)-3+12:(4.3)]-[(12:3).4+12:(3.4)]?

Msparpa~ajyhu spewom nspasa n o 6 a j a ~ o [3 3+12: 121-[4.4+12: 12]=10-17. ' name, wacy u s ~ o n ~ cse~0,nepauuje. ~ se
a

3AmUki

7. nopebaj no

B ~ ~ H ~ H 6pojene: H H

n, n + 1 n-2, ,

ta- 1 ,

n+3.
\

8. H a n w a cvyn peurewa nejenwa~nna lo3 + 1 < x < 103+4.

9. Ha 6pojeeeoj nonynpa~oj e n ~ n ~ s n a je 8 mm, a Taqm A je npwpymee 6poj 999. j nyx Koj~ 6poj onrosapa Ta'IKH B -re 6pojesne nonynpase, ~ o j je on Tawe A ynaneaa: a a) 16 cm neso;
10. 3 6 ~ p a 6poja je Malbn on 65, a jenan ca6npa~ 40. H m je npyror ca6ap~a.

~~ a j ~ 6poj ~ o j je ~ K e h e

a son i

6) U s p a r y ~ a j ~ o spemiocr wspaa [2 (a - 1)(a + 1)] :(az-4a - 5) 3a a = 6.

Crasmajyhu a = 6 uMaMo
'

[2.(6-1).(6+1)]:(62-4.6-5)= [2-5.7]:(36-24-5)=70:7=10.

0 6 m npasoyraoHnKa ce u s p a ~ y ~ a sno ~ O P M Y J I H 2 (x y). 3 a n p e ~ u ~ a a Ksanpa je j e n ~ a ~ a b . c. Mspa3 2 (x y) je u3pa3 ca nse npoMemnse, a uspas a. a b . c je uspa3 ca rpw' npoMemwse. Bpemocr u s p a a 2 (x y) sa x = 2, y = 3 je 2(2+3)=10. B p e ~ ~ o Hspasa a . b - c sa a = 2 , b=3, c = 5 je 2 . 3 . 5 = 3 0 . rn

, a) Mspas (2x +y) :(x -y) 3a x = 3, y = 3 HeMa spemocr jep 6 u c ~ o a ~ e ~ u s a s

KeM Aarux spenHocrw ~ o 6 u h u(2 . 3 + 3) :(3 - 3), a nemeKe ca 3 - 3 =0 suje
U3BOQmUBO.'

6) Y u3pa3y 2a-13 sa a={0, 1, 2, 3, 4, 5, ' onepawja o n y s a ~ a ~ a ) 6 ~ ~ a j ~ e ~ m u s a , speAH0c-r oBor uspasa MoxeMo payyHaru c a ~ o s o na sa a = (7, 8b9, 10, ...).
\

Yecro ce spensocr uspasa ca npoMesmusoM o s ~ a ~ a HeKuM CJIOBOM. AKO sa ca je npoMeHmnsa y uspa3y o s ~ a q e ~ a x, a.spenHocr uspasa ca y, oypa c s a ~ o j spemoc~u npoMesmnse x onrosapa spemocr uspma y (urn: c s a ~ ospemocru j npoMeIubuse x npu~pyxyje j e ~ apensocr y). ce ~ a

Aa GUCMO, UMOR 6omu.apernea spemocr~:npoMemuse u o n r o ~ a p a j y b x spewornu uspma, cacrasuhe~o~ a 6 e ~ yy~ o j o h e ~ o I j Hawcars HeKe spemocrH npo~e-use xi ~ o j cam usa6epe~0, KuMa onrosapajyhe speg~ocru e H uspma.

nema~ npenasH-5 km H 9ac. H a n m u ~ u3pas 3a uspa~y~asatbe a o npeljesor iiyra sa spehie on t racosa.

AKO neruaK nyryje 15, 20, 25, ... km. AKOnpelje~nnyT B ~ ~ X H O C T uspasa H

1,2,3,4,5 . .. qacosa, oHna B npebem nyr 6 s ~ 5, 10, , e ~ : AKO ny~yje t SacOBa, oHna he rrperjenu nyT 6ki~s5 t km. 3a t sacosa O ~ H ~ Y H Mca S, o w a je s=5 t. Ta6ena O s H a o6nn~ M

3a np0MeHJbHBy t

CMO

ssa6pann BpeAIiOCTH: 1, 2 3, 10, 1 . , 5

Heno je Mepno TeMnepaTypy T sa3nyxa y napHnM sacosmMa: 2, 4, .. . 22 TOKOM j e ~ ~ naHa H YTBPWO cnenehe BpeAIiOCTII: 17", 17", 21, 25", 26", or 28", 30" 30" 28", 20, 18". ~ P H K ~ X H MOBO n o ~ o h y O ~a6ene.

C B ~ KyseHuK V1 oneheBa no6110 je jensy on oueHa: 1, 2, 3, 4, 5 H H a ISC e O 3aAaTKy H 3 MaTeMaTHKe. Y'ieIUiKe 03HaYUMO PenHHM 6pojeen~a: I i MH M 1, 2, ..., 20. Ta6ena ycnexa ssrnena oaaKo:
Y-ie~rs

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213141516171819 O q e n a 4 3 2 5 4 4 1 2 3 2 1 5 ~ 1 4 3 1 5 2 4

1 R3pasynaj Bpemocr A3pa3a 5 ab . b spemocr 27.

~ K O npoMeKmHBa

a m a Bpemocr 67 a npoMeHmasa

2. R3pa-iyxiaj spennocr n3pa3a a ) x z - 3 x + 5 sa x = - 2 ; 6) 2 a b + 3 a + b 3a 0 - 3 , b = + l . 3. npanaxn r a 6 e n o ~ spemocrn nspa3a y = 3x2 - 7% + 1 3a apen~ocrnpOMeKJbHBe: I'

3.4, 10, 100, 1000.

4. lT0nax.h on n a m Bp3UiOCTH npoMenn.me x ( n p ~ npen) nposepn na ~perurocrnnare y r a 6 e n ~

JH I

cy rarne

5. n p t k i w nyr nyrne nyluTeHe ca Bncxne on 200 m naT je f$op~yJIoM s = 5 t2. C a m a n ra6eny npel)enor nyra 3a nsa6pano BpeMe naro y ceuynnahta: 1, 2, 3, 4, 5, 6 . &xmna nyra je nara y MapaMa.

2.1. rEOMETPklJCKE QMTYPE KAO CKYIIOBM TAYAKA

+

r e o ~ e ~ p a j c+mype a ~.axosliMeijyc06~~ ~ o c a napanenHe ~e, o , npase, ynpame ( ~ o p ~ a nnpase, pac~ojatae ~e) Tayre on npase.

-raw;. TO <jej e n a ~on OCHOBHUX r e o ~ q ~ j c ~ s x Beh CMO cpeTana n o j a ~ n o j ~ o s aT a y ~ h e ~ 03nayasa~a . e o senaKaM mTaMnanaM cnosaMa naTnHaue, A, B, C, ... H H CI W IfpefiCTaBJbaTH Kpy~lihliMa a JW (cn. 2.1). nocMaTpahe~0 TayKe K0je

cn.,2.l.
* C~ynose TaqaKa ~ o j ~ n c y a npasm, ~ j ~errpasne . noncKynose npoci-opa 3~aheM0reo~e~pHjcKe @mype.Ha npeMep, c~yrr = (A, B ) je r e o ~ e ~ p a j S Eyxmn (0x0 330 -0x0 275) - xenencm c ~ a Gnrypa ~ o j a cac~ojnon xse ce MaTeiwaTunap. Ocmnas je r e o ~ m p ~ xao je Taae, A a B. OH aMa m a eneMeHTa nayxe. Hanncao je neno EJI~M~HTH =ma. y 13 ( a . 2.2). , ~ e lCMO y n o 3 ~ a n ~ i MHore r e o ~ e ~ p u j +wrype: npaay, pmaH, nyx, npaaoc~e yraOHHK, yrao, ~ p y x n ay a j y ~ p y x ~ a q yKOUKY, nonTy a cneyae. ~ ~ ( ),

Cn.2.2.

17pa~aH pasaH cy, Kao n Tawca, r e o ~ e ~ p l i j c~~ n M O B H . O~ npase A ~ M O03HaYHTH ManliM CnOBUMa IIaTHm u e a, b, c, .... p, q , : . . (cn. 2.3). P ~ B Hli h e ~ o 03HaVaBaTli ManliM CnOBliMa r p v ~ o r n + a 6 e ~ aa, p, y, ..., (cn. 2.4). a
OCHOBHH
/

P npase a p a s m cy HeorpamqeHe r e o ~ e r p u j c ~ e i amype, name,

HeorpaHugeHa c ~ y n o s n TasaKa npomopa.

TO

cy

,
f

Cn.2.3.

Cn.2.4.

n o r u ~ ocy npase CKynosa qaja cy eneMeHm Tame, j a c ~ oje mTa ,maqe peqeaaue: T a w a A npanana npasoj p. Tawa B @unana p a s m a (cn. 2.5). OBOaanucyje~o yo6aqaje~o: A E p, B Ea. Aa 6a ce ose uu&eHuue caomn~une, Kame ce noneKaA a: npasa p npona3n ~ p o 3 Tawy A. P a s a ~a nponma ~ p o a TaqKy B. n p a s a p Mome npunanaTn pasHti a; Ta ce wmemua noneKan nc~myje u pesemsoM: npasa p nexti y pama a. HCTO TaKo ~ o m ce pelin: P a s a ~a e nponasu K P O ~ npasy p, una, pasaH a canpxa npasy p. OBOce 0 3 ~ a s a s a p c a ca (cn.2.6).

Cn.2.5.

Cn.2.6.

l l p a ~ a je onpebe~a ce anajy nse Kene pasnnmre rame (cn. 2.7). AKO p aKo je A ~p u B Ep, onna jet TO npasa onpebe~aTagKaMa A u B ; na 68 ce osa w%emua amaKna, npaBy p s a n a ~ y TamaMa A a B 0 3 ~ a ~ a s a ~ p(A, B). ca o

Cn.2.7.

Cn.2.8.

Pasm a je onpeijeaa aKo ce majy 6 ~ n ~ o j ~ p Tawe ~ o j joj npmanajy H o e u e mcy H jewoj npaaoj. AKOCY TO TaYKe. A, B, ,C, name A E a a B E a H C a , a oHna je TO paaaa o n p e b ~ a TaaaMa A, B, C; paaaH onpeijeay TawaMa A, B, C 03aayasa~o a (A, B, C) (cn. 2.8). ca AKOA e Tawe j e ~ npaBe npunanaj'y pamu, o m & Ta npasa npHnaAa B ~ e PaBHa (cn. 2.9).

Cn. 2 9 ..
,

Cn. 2.10.

AKO aMaMo pasaH a (A, B, C) w a je onpeijesa a npasoM p(A, B ) H TayKoM C ~ o j a~e npanana TO^ npa~oj;Tana pasm M O X ~ M O O ~ H ~ Y U T ca a ( p , C) W (cn. 2.10):
I

Taulca, rrpasa H paBaH cy OCHOBHH r e o ~ e ~ p w j cn o j ~ o s IIpasa je onpebeea ~w ~. ca nBe c ~ o j epaurnme Tame. P a ~ a u onpeljeua ca TPH csoje pauuwme je Tawe ~ o j mcy ea jen~oj e npa~oj;pasaH je onpebena H j e n u o ~ npasoM ~ o j joj a rrpnnana H j e n n o ~ s o j o ~ c TawcoM ~ o j a npnnma ~ y npasoj. ue j

A a ~ e pa TayKe A, B, C ~ o j e e npananajy j e n ~ o jnpasoj. K O ~ H K O cy H je paaHw a KonaKo npasux o ~ p e b e ~ o ~ a w a ~ Koje cy TO npaae? TUM a? Oae ~ p u . ~ a r n e onpeljyjy jemy -pasaH a ( A , B, C) a csaKe nse on %ax onpebyjy no j e n ~ y npasy. 360r Tora cy OBUM TaqKaMa onpebeae cnenehe pa npase: p ( A , B), q ( A , C), r (B, C) (cn. 2.1 1).

cn. 2 1 1 . .

cn. 2.12.

IIonynpasa. YOYHMO npasoj p (cn. 2.12) j e n ~ y H a Tamy 0 ; T ~ Y K O M 0 je cKyn TagaKa npase nonemeH H TPH noncKyna: p,, { 0 } , p,, na je p = p i u { O } u p , . a Tame ~ o j npananajy j e m o ~ noncKynoea p,, p, cy ca ucTe cTpaHe Tame 0 . e on AKOcy M K N 6uno ~ o j nBe Tame ~ o j e e rrpar~anajy e m o ~ TUX noncKynosa, j on onna Tama 0 mje u s ~ e q yM w N (cn. 2.13). MeQy~m, Tawa M n p u n w aKo j e ~ a~ o ~N n p y r o ~ ~ex'nonc~ynosa, je Tama 0 ws~er)yM w N Tawa on onna (cn. 2.14).

Cn.2.12.

IIonynpasa je cuyn Tasaua ~ o j npunanajy npaeoj p a cacroj~ OA Tawe 0 e ce a csax TasaKa ~ o j cy c ncre cTpaee TarKe 0. Ha n a ~ o rrpaeoj TawoM 0 cy e j omet)eee m e nosrynpase. O s ~ a s a s a h e ~ o ca Op, omoceo Op,. Taws 0 HX je nosema TasKa o6ejy OBUX nonynpaelrx.

AKOje H npasoj naTa TasKa 0 , a onna je M O ~ Y ~ H O a 6 p a ~ u ~s omebeny nonynpasy o n p e l j u s a j e~ ~ e Ta~ n on gaKa ca wsa6pme cTpaHe Tawe 0. Ha m u 2.'15. je TO yquweno H ~ ~ O P O M Tawe P; TaKo usa6pa~anonyrrpasa je nonynpasa OP.

Cn. 2.15.

flare cy rawe A, B, C npase p , Tame na je r a t ~ aB ws~eqyA w C . Haup~aTEinonynpase: 1 ) Ap, B e A p ; 2) Aq; C 4 A q ; 3) Bs; A E Bs, 4) Bt, A $ B t .

Ayx. AKO a npaeoj p y o s u ~ o H nse Tawe A II B (cn. 2.17), onna ' MoxeMo nocMaTpa-ru cxyn -ragaKa KOje ce nanase m ~ e l j y TauaKa A a B.

A
Cn.2.17.

Ayx je cayn Tavaaa upme aojn ce C ~ C T O ~on nee naTe Tavae H

A H B H ceux TavaKa aoje cy ~ 3 ~ e l ~ y X .Tawe A H B cy apajesn nyxu. Ayx mje cy jH upajesn A H B 03aasasa~o AB. ca

U ~ B ~ C Hxoje O

Yecro ce nyx 0 3 ~ a ~ a e a n ~ u n o a o ~ p e u u ~ oA B = a (cn. 2.18) aao je je c~ , cy rawe ~pajesa nyxa.

Cn.2.18.

Cn.2.19.
,
,

3anasarae~ nyxa s a n a j e ~ o npasy ~ o j ooHa npnnana. 3 a ~ o u j MoxeMo nyx qp-ra-ru u H qp-rajyhu npasy ~ o j onpanana. e j nonypastut. Hexa je y pasmi- a naTa npasa p. OH^ y pamu onpeqyje nsa cayna TaYaxa. 3a csaKu on mix eaxu na je c ~ y n Tagaaa paem aoje ce ~ a n a s e ca ucTe cTpaHe v a s e p. O ~ H ~ Y U Mca a l a IT, 2.19). ax O (cn. Jlonypmau je c a p Tavruca. pawin' a aoju ce' camojn OA Tavaaa ueae npane p, p c u , H CBHX Tavaaa aoje ce ~ a n a s e paean ca ucre cTpane npaue p. y Y n a ~ pasnn upasorti p onpeljeae cy m e nonypaslur; 031iaqa~ahe~0 ca ~ j H X p a , OAHOCHO pa,. npasa p je rpanwa &jy nonyp@suH.
'

Aa ~ U C M Oce onpenenwnn 3a onpeljesy nonypasax, A O B O ~ H O y ~ a 3 a - H je ra ~ 6ap jemy Tawry ~ o j ce n a n a s ~ a3a6pa~e a H e npase. P a e ~ o n p a ~ ~Moxe a ca q ce o y ~ a 3 a . r ~ jenny Tawy aoja ce H nana3u ca u3a6pa~e H a e cTpaHe npaee. Ha C J X H ~ H 2.20. je a3a6pa~a nonypaeaH p a , yaa3aeaneM H Tawy T, a .

Cn. 2.20.

Cn.2.21.

llonynpoc~op. H e ~ je naTa pasaH a. T m e cy y npoc~opyonpeljesa nsa a cKyna TaqaKa S, u S2 (cn. 2.21). 3a csam on ~ u Barn na OH npencTasfia c ~ y n x TaqaKa ~ o j ce ~ m a s ca ucTe cTpaHe pamu a . e e nonynpocrop je cKyn TavaKa ~ o j u cac~oju TaqaKa ~ o j npmwajy paanu ce OA e a u CBBX ravaKa ~ o j e eanase c ncre crpane pasm a. ,&ITOM paellw a ce onpeljena cy m a nonynpocropa. 03~alla~aheMo ca a s , H US,. P a ~ a e ux a je rpanuua 3a 06a nonynpocrropa. 3a onpenefiasaEae 3a j e n a ~on noJrynpocTopa Moxe nocnyxu-ru, Kao H pa~kije, j e n ~ aTaws ~ o j a ~ a n a s uca ~ s a 6 p a ~ e ce CTpaIIe paBHU. Ha C J I M 4 i 2.22. ~ 3 6 0 ~ 0 ~ Tawe T onpenemnu CMO ce 38 nonynpocTOP S,. J ~ C Hje na u cana Moxe o ~ a j O u36op na ce u3spuy pa3usa1be~ jenny Ha Tawy ~ o j a e npunana u s a 6 p a ~ ononyH ~ npocTopy.

cn.2.22.
n p u ~- p e3 -

cy n a ~ e rpd ~ a r A, eB, C. ~ Konmo m a n y m ~ u j u ~pajesu cy naTe ~awe? Tawce A, B, C ~ o r y npkinanaTu j e n ~ o j n p a ~ o n H npunaaa-ra jemoj npasoj jm e .(cn. 2.23). Y 06a cnyvaja ceaKn nap o s w Tasaxa onpeljyje j e m nyx. 36or Tora cy TasKaMa A, B, C ,naTenyxa AB, AC,, BC. d

El -

.yPaBHH CY AaTe 'ICTHPH Ta'lKe A, B, C, D ~ 0 j CY TeMeHa KBmpaTa. K o n u ~ o e

je nonypasm Te p a s m onpeljeso npasaMa ~ o j cy onpelje~e e THM T ~ Y K ~ M ~ ? Koje CY TO ~TOSIYPIBHH?.

C .2.24. n

C .2.25: n

'

Csa~e nee on namx TasaKa onpebyjy j e n ~ ynpasy na je namM TasKaMa onpebe~ocneneh~xIuecr npasnx: p, (A, B), p,(A, C), p,(A, D), p4(B,.C), ps(B, D), p,(C, D). C s a ~ on TUX rrpamx onpebyje no m e nonypamu, na EiMaMo a maaaecr nonypamti. K o p e c ~ e R ~ 0 3 ~ a ~ n o~ a h y ce a ~ o jeme Tarute ~ o j npunana a (mH npenana) nonypasHti, MoxeMo HX O ~ H ~ W T H cneneh~ e H a Hamn:
. I

Ha npmep p2a4 je nonypasan ~ o j y CMO H cnww 2.25. mpa@~pam. a &y onpebyje npasa p, H npnnwa joj TasKa D:

1.

Y pasun cy naTe VeTupu Tawe A, B, C, D. Konw~o M nyxn wju cy ~pajesuTe ~ a q ~ e ? wa

Koje cy
TO

LIY]I(H?

2. A a ~ cy e

* *

TPH rawe ~ o j npnnanajy jemioj n p a ~ oH jewa Taws woja H npanana TO^ npa~oj. e j e K o m o je pasen 11 Konawo npaBm onpe$eso THM TawaMa?

3 Aa nu csaKe nee rronynpaee onpetyjy j e w paeaa? Aa nu nomoje Tame nse nonynpaee . ~oje onper)yjyj e ~ e y pasan?
4. Y npocropy cy naTe, se.r_upu Tawe. Konmo je n a j ~ a n ea onpewrio THM ~ a w c a ? a ~
5. Y KaKeoM cy nonoxajy

K O ~ K O najewe

npasm

~ ~ T H TaqKe y pasea aKo cy mmsa naTe neTupu npase? PH

I

6. J(a nu cy orenehe penemue awe? 1) C s a ~ a AYX H raws Ban b e onper)yjy jerury pasae. 2) Csawe rise nymn o~peIjyjy e w pasan. j 3) Csawe TPH rawe onper)yjyjenny pasae. 4) C B ~TPH ~ K TP'IK~, H e npananajy jennoj npa~oj, xoje onpebyjy jenny pame.

2.2. YHHJA, IIPECEK H PA3JlHKA CKYIIOBA TAYAKA

AKOaMaMo nse nyxn AB a CD, MoxeMo nocMaTpaTa cKyn Tasara ABuCD. To je, Kao LUTO s t t a ~ o , cKyn TagaKa ~ o j e npana~ajy6ap jewoj ox TUX J(yXH. n p TOM^ je M O ~ Y ~ Hna ~ O nyxn ~ e ~ a sjayj e ~ m i ~ ~ a x Taqaxca, na n~ajy jenw s a j e m w ~ y Tawy a m xa c ~ y na j e m ~ r a x s TavaKa 6yne nyx. Y c n y ~ a j e s a ~IIpnKmamM H cnam a a 2.26. je:

q;& &%
%@
b

lo A B n C D = @ ; 2" ABfiCD = {P}; 3" A B n C D = ( B ) ; 4" A B n C D = B C . 06paru~o naxfiy H cnyvaj 3". Ty ce a Tawca B noKnana ca TarKoM C , ~ jHYXN u ~ a j y . Tawo jemy s a j e n ~ a r ~ y Tawy a Ta jt Tasxa ~pajfia3a o6e nyxa. Y TOM cnyrajy Kaxeyo na cy nyma AB H C D ~ a n o s e 3 a ~ e jewa H a npyry. J a c ~ o na Tana ~ y mCD MoxeMo je ossarmn H ca BD (cn. 2.27). Iloc~a-rpany ymjy A B u BD o s ~ a v a s a ~ o ABD.

.lo
B A -

CO / '

T
LO

/
B
O

A
< .

Cn.2.26.

I3
/

Cn.2.27.

AKO aMaMo same ~ y x y j e ~ ~ pasa oj H ~ o j e penoM, ~ a n o s e s a ~ e a cy, jema H a npyry (Ha cnam 2.28. cy HaqpTaHe rIempa Tame HPH) x-mxosa y u j a xaje c ~ y n TagaKa y PaBHU K O ~ H30BeMO H3JIOMfieHa JTK?U.fjZf. Carnac~o ~ R B peyeHoM, a3nomeHy rm~njy ca crime 2.28. 0 3 n a ~ a ~ a h eca oABCDE., ~ . 3anama~o ce K O O e nn~nje na ~B nyxa BC

P
'

Q
U

S
01. 2.28.

Cn. 2.29.

n DE c a y y ~ e ~Tawn F; KaxeMo na n s n o m e ~ a n x ~ j aABCDE nMa jemy o j n Tamy y Kojoj cahia ce6e m e , EUIH A nMa jewy Tanq CaMonpeceuana. Rsnomea H nmnja P Q R S W H cnnwi 2.29. cac~ojnce on neT A ~ X H n neMa TavaKa a a caMonpecesaKa. AKo ce y 113nome~oj m j n npsa H nocnemba Tawa nomone, TO je m MHoroyraoHa (nomrro~an~a) nnmja. BEWMOna je TO s a ~ s o p e ~ a n o m e ~ a n3 m ~ ~ jAKo ce y ~ 3 n o m e n om ~ n j n a. j npsa n nocnema Tawa H nolvranajy, Ta je e m~nja oTBopeHa. Epoj nyxn y ~ ~ o r o y r a o n nnmju naM o s n a ~ K O ~ K O TO ,,MHo~o". oj ~a je AKO je neT, TO je neToyraoHa n~nuja. c m m 2.30. je HaspTaHa ne'royraona HX Ha m n j a ABCDEA. Ona nMa jenny TavKy y ~ o j ocaMa ce6e w e . j

Cn.2.30.

Cn. 2.31.

Mnoroyrao~a mmuja PQRSTP na & a m 2.31. H M TaYaKa cmonpeceqma. e a T a ~ s a j a oxpebyje y pamn Asa myna Tayara; j e ~ a je orpamYeH n cac~ojn m s ce OA TaYaKa ~ o j cy , , y ~ y ~ a p " manje, AOK je Apyrn HeorpannneH H cac~ojn on e Te ce Taqaea eoje cy , , H ~ B ~ H " Ha m m cy Ta Asa cKyna rupa@npaaapa3nnnnTo. mnnje.

Y s a ~ l r c ~ o c ron 6poja nymn ~ o j e n rnne rpamsy Mnoroyrna nMaMo Tpoyrnose, YeTBopoymose, neToyrnose HTA. Ha c m m 2.32. HaqpTaH je no j e n a ~ Tpoyrao, uenopoyrao n neroyrao. nolrr~o s a n a s a ~ b e ~ je Mnoroyrna s a n a ~ a nerosa n rpaHnsa H O~PHYTO, noHeea,q ce MnoroyraoHa m m j a sose MHoroyrao. 3auc~a, pah he je, H npnMep, pehn a Tpoyrao Hero Tpoyraona nnmja. c 0 6 3 ~ na ~ MHoroyraoHa nHHHja (a TuMe n 0 je ~ ~ o r o y r as a)n a ~ a a j e s n ~ pryxn on ~ o j n je cac-rasmeo q a x Ha, ~noroyraoh e ~ o 03~auasa-r~o ~ o h yTHX ~ayaea. n Ha m w 2.32. m a ~ ~ a u p ~ ~poyraoABC ( o ~ a ~ a o a~e

'
K

a. 2.32.

A
Cn.2.33.

A A B C ) , qe-rsopoyrao DEFG (osaa~aO D E F G ) , neroyrao HJKLM ( o s ~ a CIaHJKLM). Has~aqe~ w TaqKe cy TeMena MHoroyma. e ~oje o6pasyjy rpamqy MHoroyrna cy w r o w q a m i q e . Ha c m 2.33. H W ~ T ~ je Tpoyrao ABC. n H T a q ~ e B, C cy ~ e ~ TO^ ~poyrna nyxn AB, A, e ~ a a BC, C A cy werose c r p m u e .

O6nac~MHoroyrna je clcyn Tavarca MHoroyrna rcoje ne npwnanajy w r o ~ o j rpanwlnr. Aa~ne,o 6 n a c ~ MHoroyrna je pasnu~amyna TaraKa MHoroyrJra u myna TavaKa serose rpaauue.

H Y ~ B B H Ucy AaTe TPU TaqKe A, B, C ~ o j e e npunanajy jen~ojnpasoj. Hasem~o Sap TPU pa3nu'1u~eu 3 n o ~ m e ~Ie H U ~o ~ p e l j e ~ e TawaMa. J H ~ TRM Ha cmuu 2.34. HaupraHe cy u3no~neae nsuuje ABC, CAB, BCA, ABCA.

Cn.2.34.

Y pamu cy h a ~ e TasKe P, Q, R, S, T ~ i H a cnwm 2.35. l l o c ~ a ~ p a j ~ o o a3no~ne~e nu~uje: 1" PQRSQ; 2" RSTR; 3" PQSRTP; 4" RSTPQR. Koje on'osux nmuja onpeljyjy ~ ~ o r o y r a o ?

CJI.2.35.

Cn. 2.36.

1" Rsnomena mnuja PQRSQ ( . a2.36) mije s a ~ ~ o p enaaH 06pa3yje ~ ,e Mxoroyrao. Y msapu, &en neo, nunuja QRSQ, o6pasyje Tpoyrao, ~JIH R e ona.

Cn.2.37.

2" M 3 n o ~ ~ b e ~ a nunuja RSTR (cn. 2.37) onpeIjyje rpoyrao STR. 3" R3nomena nmuja PQSRTP (m. 2.38) je s a ~ ~ o p etrame, TO je MHoroyraoHa nu~aja. ~a, h a , noruro o ~ H M ~ a g a ca~onpecesaba, a ~ ~a ~e I ' onpeqyje moroyrao. 4" Maoroyraowa n m ~ j aRSTPQR je 3a~ ~ o p e u a e ~ ~ ~ ca~onpeceuawa onpen~ a a a ~ a na fjyje Maoroyrao (cn. 2.39).

,=
Cn.2.38.

R,

K a ~ e a cse ~ ~ o r o y r n o ~ u A O ~ U T UBO npece& nsa rpoyrna y pasm? ce Mory a llpeceqn Mory GUTH TpoyrnoBa, verBopoyrnoBn, neToyrnosu a urecrop-nosn (cn. 2.40).
r

2 O

1.

Y pasm cy nare qernpn r a w e A, B, C , D on K O ~ H X n ~ oTPH He npmanajy jemoj npaaoj. ~ je

H a ~ e w ner H ~ ~ O M ~ ~ nmnja aKo: no H H X 1) cee naTe Tawe cy TeMeHa m x n u ~ ~ j a ; 2) ' ~ n c y naTe Tawe Teuena r m n ~ ~ n j a . cBe

Cn. 2.41.

en. 2.42.

3 Tame A, B, C , D, E, F pacnopelje~e y paBnH Kao H mu 2.42. . cy a n o c ~ a ~ pcnenehe U ~ J I O M J ~nunuje :. aj ~H~

1) ACBFDE;

2) FACDBE;

3) ADCBA;

4) CFBC;

5) ABCDEF.

'

Koje cy on snx ~noroyi-aone m j e , ~ o j cy n 3 n o m n e mmje 6e3 Taqana worrpece$n e &a a xoje on sm onper)yjy ~ n o r o y r a o ?
4.

Y paBHH cy naTe TalrKe A,

B, C , D, E y nonoxajy Kao H cnnu.2.43. HaupTaj 6ap ~ l a a a Mnoroyna lruja cy Teuena y naTnu TalrKaua.

Cn. 2.43.
5. Haupraj m a rpoyrna y paBHn qujn je npecer: 1) neroyrao; 2) memoyrao.

6. Kamn ce cse MnoroymoBn Mory n o 6 n ~ n npecem jemor rpoyrna H jemor Pe7aopoyrKao na y panmi?

2.3. KPYXHA ITMHMJA (KPYXHMUA) I.I KPYT

CBHX

Kpymua m m j a ( ~ p y m u u a nonynperlwiKa r ca w m p o ~ Taws 0 je c q n ) y TaqaKa y paBHn ~ o j cy ~a pacrojmy r OA Tame 0. a w a 0 je lrerrrap e T a r je nonynperm Icpysue mmlje. Kpysuy m u j y wju je lremap 0 H nonynpesnuK r 0 3 ~ a s a s a ~ o k(0, r). ca

3a apTane Kpyxne n m ~ j e o p u m u memap. 3a c e u y Tawy M Ek. saxu ~ ~o na je nyxnna nyxu OM jennara r (cn. 2.44).

C R ~ r p y x m numija onpeqyje nea myna TayaKa y pasliu. Jenas on TUX K ~ cKynoea je orpasuves H npencTaesba cKyn TavaKa T y pas- ~ o j e canpxaiie cy yHyTap KpymHe rmnuje a npyrn je ~ e o i - p a ~ n v enpenc~aen,a cryn TavaKa s y H ~ PaBHH ~ 0 j C H3BaH KPYXHe J I u H H J ~ ey (cn. 2.45). Kpyx~a nuyuja jesaTsopeHa Kpusa nasuja. Osa je rpasuua ccnoMeHyTa nsa . myna TavaKa y pansu. Kpyr nonynpernma r ca UeuTpoM y TarKm 0 je acyn ceux TaraKa y paenn ce ~oje npnnanajy rcpyxuoj ~ H H H ~ k ( 0 , r) H ~ U ~ana3eyupap Te Kpymue H nunuje. O ~ n a ~ a r). K(0, C s a ~ TavKa T Kpyra K (0, ~ o j a a r), H npHnana ~ p y x s o n u ~ u j u e j 'k(0, H r), a pac~oja~hy MaheM on 6 r on uempa je Kpyra. 36or Tora MoxeMo pehu na je Kpyr K (0, CKyn CBUX TaYaKa y PaBHK r) ~oje H pac~oja~y cy a MaheM unH jemaKOM r O J ~ e s ~ p a (cn. 2.46). s 0
'

cn.2.46.

Kpyxua rmu~jak (0, r) je rpauwa Kpyra K(0, r). C~yn CBHX TaqaKa lcpyra K (0, r) Kojerue npmanajy berosoj rpatiw k (0, r) je odnacr TO^ Kpyra. 0 6 n a c ~ Kpyra je C I C Tauma K(0, r) \ k(0, r). ~ Kpyr H upasa. n o c ~ a ~ p a y ~ oa ~ rpyr K(0, r) a npasy p (cn.2.47). j p ~ a J e ~ o c ~ a s ~ pann'nacahe~oK yMecTo ~ ( 0 , ' r s k yMecro k(0, r). , oc~a ) Cryno~a Tanara K w p y pama Mory ce cehw ann H ~ o p a j y . e AKO OHH ne~ajy sajenmwwx TaqaKa, narne, aKo je K n p = @ , o w a npaBa p H rpyr K ne~ajy sajenmwax TaYaKa na ce p y o n ~ o c y K nanaziw y nonoxajy nparaHa ~ ~ H O M 1". AKO rpyr K H npaea p cery, onna je npeceK Kpyra H npaBe nyx ca ce PQ (nonoxaj 2"). AKO K n p = (TI, je oHna npaBa w ~ p y majy jemy sajenmwy r Tawy T (nonoxaj 3"). A a ~ n e : 1" K n p = @ . Pac~oja~be npaBe on Tawe 0 sehe je on r, d > r (cn. 2.48). d

Cn; 2.47.

Cn. 2.48.

Cn. 2.49.

Cn. 2.50.

3" K n p = { T ) . OBOM cny~ajy u knp= { T ) . i'Ipasa je Ha p a c r o j a ~ y e m a ~ o ~on je j r I Tame O. Tana je p Tamema Kpyra K, ona nonupyje Kpyr y TasKu T W M ~ M O na je d = r (cn. 2.50).

IIpe~ep 1

'

npasa p cese ~ p y r no n y m K PQ. U l ~ a npeceK npase p u je KpyxHe mauje k? Ilpece~ npase p u KpyxHe a u ~ u j e k n p = {P, Q) (cn. 2.51).
IIpn~ep 2
\

k
Cn. 2.51.

HaupTajMo ~ p y r nonynpesauKa 3 cm ca ueaTpoM 0 , U npasy ynaIbeHy 2 cm on qeaTpa 0. ( K o n u ~ o T ~ K B U Xnpasux m a ? ) U l ~ a npeje ceK rrpase H xpyra? W M 6 e ~ ~ o ~ a q ~ HO M H O ~ OTaKBux npaaw. n p e c e ~ npase u Kpyra je nyx PQ (cn. 2.52).
Cn. 2.52.

1. Y paenn cy naTe Tawe A H B. H a u p ~ aKPY)I[HY n m j y &(A, AB). j

*
3'
I

2. Y p a e m je nara upyxna nunxja k ( 0 , r) npaee p u xpyxne mrxnje k ?

npaBa p aoja canpw rawry 0 . IJIra je n p e c e ~

3. n p a w p H ~ p y rK np~na.qajy jenxoj paexs. npaea p canpxu Tawy ,T xoja npmana o6nacm x p p a . Ulra je npecex npane H xpyra?
4. npaea I cere-'xpyr K (0,r) no nyxu PQ
H

canpxcn r a w y 0 . Konmca je - a H

L[Y]KH

PQ?

5. n p a w p ce nana3u Ha pac~ojalay 3 cm on uexTpa 0 q y w e m j e k(O.5 cm). D I T je ~ npecelr npaee H xpyxne n ~ n u j e ?UIfa je npecex npaw a xpyra oqxljeuor TOM K P Y ~ H O M JLHHH~OM?

Asa Kpyra y pamu Mory s a y s u ~ a i u pasae ~eqyco6ae jxaje. H e ~ cy TO non a ~ p y r o s u , ( 0 , ,r , ) H K , ( O , , r,). O s n a s u ~ o d p a c ~ o j a u s ~ e l j y K ca ~e uemapa 0 , 0 , nOCMaTpaHHX KppOBa. 35

Cn.2.53.

.
d=r, +r2
(cn. 2.54).

Cn.2.54.

2. Kpyross K, s K , m a j y Tawo jemy 3 a j e m ~ ~ ~ y Tana ce OHH TasKy. no~upyjy cnofia H nyxsna nyxa ,O, 0 , j e a ~ a je a ~ 36apy nonynpewma Kpyrosa:

3. K p y r o s ~K 1 H K 2 ce c e ~ y &HXOB npeceK je aurypa ~ o j a w j e u ~ jema Tawca u mje m j e n a ~ Kpyrosa. Tans je 36sp nonynpevnma Kpyrosa s e h on on pac~oja~ha u3~et)yKUXOBHX gemapa a pasmaa sefier H Mamer nonynpewn; 6uhe: K a MaBa on TOT p a c ~ o j a ~ a .n p e ~ e n o c ~paxu Y ~ M H M Ona je r O u

Cn.2.55.

Cn. 2.56.

4. n p e c e ~ KpyroBa je Kpyr Mawr rxonynpeyriaKa a ~ p y x n e i ~ u j e ~ a j y m ~ Tawo j e n ~ ysajemnu~yTasKy. K p y x ~ e a ~ u j e nompyjy u3ny~pa.Tana je n p a c ~ o j a ~s ~ e t ) y se rren-rapa jeruraxo pasnusa nonynpeunuKa:

5. IIpecc~Kpyrosa je Kpyr Marber nonynyeumma a KpyxHe n u ~ u j e e ~ a j y ~ sajep,~ussux TauaIta. Tana je p a c ~ o j a ~ e 1i3~efiy seHTapa Mase on p a 3 m ~ e TIOWnpewaa:

6. Y cnpajy 5 ~ o r y ueHTPHi noKnonmn. T a m je pac~ojakbea&ebY ce uen-capa jemaro nynu a TaKsu ce ~ p y r o 30ey KoweHTpmwi. e~ d=O (cn. 2.58).

Cn. 2.57.

Cn. 2.58.

h 0 C KPFOBH y H K2 J ~ A H ~ K H X nonynpelieura, OHna ce nocnema Tpu cnyraja cBone H jenan; y cea Ta TPW cnysaja npeceK je ueo Kpyr ( j e n a ~ npyru, a nnn jep cy o m Tana n o ~ y n a p ~ ~ ) . Ha UCTH HarUH MOXeMO IIOCMaTpaTU m e KpYXHe JlUHUJe y PaBm U B U X O B M ~ ~ ~ Y C Ononoxaj. AKOKpymHe n u ~ ~ HHCY j e w a ~ n xnonynpennnKa o w a y ~HH je cnyliajy 1 oHe ~ e ~ a ~j ~y~ ~ H H H Y TaliaKa, y cny~ifjy2 u ~ a j y KHX jewy sajenmmy TauKy, y cny~ajy n ~ a j y e 3 a j e w a s ~ Tawe, y cnysajy 4 m a j y jemy sajeammy 3 m e TauKy, y cny~ajy ~ e ~ a 3jay e n ~ u s ~ n x 5 j TanaKn a y cnyvajy 6 ~ e ~ a 3ajemun~sx jy TaraKa a KoHuenTpusHe cy. AKO icpyx~e a ~ u j e a j y j e w a ~ e n w nonynpeswwe, oHe ce y c n y r a j e ~ ~4,~5 u 6 nomanajy. . i a

kl

Pac~oja%e n3~et)y ueHTapa 0, a 0, upyrosa K, (O,, 3 cm), K, (0,, 4 cm) jenna~o 1 cm. H a u p ~ a m je cnary. 1IITa je npeceK K,nK,? I I I T ~ ymja je K1uK,? Kpyro~u e ~ 0 ~ U p yH3HyTpa (cn. 2.59). C jy K,nK2=K,; K , u K 2 = K,.

A ~ je ~ p y r (0, 3 cm). H a u p ~ a j ~ e : T K
1) BeMy KoHueHTpsnaH ~ p y r , nonynpemnra r , = 2 cm; K 2) ~ p y r nonyrrpes~u~a = 1 cm K O ~ H nonupyje cnona. K, r, ra 3) Kpyr K , nonynpenHuKa r 3 = 2 cm xoju je canpxan y K a nomipyje ra H3HYTPa.

1 Kpyrosu K I (A; 2 cm) H K, (B, 5 cm) nonapyjy ce cnoma. K o m o je pacrojae n3~eI)y . raqaxa A H B? Cwunpaj cnarry.

2. P a c r o j a ~ 3 ~ e Insejy TaqaKa je 8 cm. OH^ cy q e q u wpyrosa K , n K,, npn ueMy je ~ )y npsn x p p nonynpeunma 7cm a npyrn nonynpesiiuna 2cm. Haqpraj many. I E T ~ je npecex oenx wpyroea?

3. K a ~ a je u e ! j y c 0 6 ~ ~ e nonoxaj nsa wpyra aKo cy HM: 1) qeirrpn H pacrojany 5 cm a nonynpevHaw 2 cm H 3 cm; a 2) qeArpH aa pacroja~y cm a nonynpeuHnqn 3 cm a 5 cm; 9 a 3) uenrpa H pacrojany 2 cm a nonynpestinw 7 cm n 5 cm;
4) UenTpn ce nonanajy a nonynpeqmtw j 2 cm n 3 cm.

4. K a ~ a je y 3 a j a m nonoxaj nea Kpyra aKo je: e j on 1) fiaxoea y ~ n j a c n a ~ Kpyroea; 2) fiaxoe npeceK cKyn ~ o j n ~ c r o j n jem~erauxe; ce on 3) nnxosa pmnnwa xpyr.

6. fioxe JW upyxna nrrsuja cehu Kpyr y TavHO f i ~ , , er a s ~ e ? Moxe ~pyxny jturinjy y rawio ABe T ~ Y K ~ ?

nH

qiyxtia m m j a cehe

3.1. YrAO (HACTAHAK, EJIEMEHTM, OSEJIEXABAlhE)

no~ryrrpasa yrao. . U p ~ a yrnosa, s p n e yrnosa. a ~e

, C B ~ K O ~ H ceBKOPHCTH peq yrao: yrao srpane, yrao %use, yrao nsejy ~ HO y n q a , yrao rona H CJI. BU.ZWMO KoMe 03nasasa~ona ~ a (~oxna-~eny ~ y OKO~EIHY) ce rise rpaxnnHe xunnje nocMaTpasor o6jexia cexy (cn. 3.1). Beh y xojoj y ApyroM a ~ p e h paspeny qyna CMO 3a n o j a ~ e~ yrna y MaTeMaTarpi. C m a ~ a na o ~ ce peq yrao y MaTeMaTunu ~ o p u c r a HeruTo npyravuje~ y CMUCJIY.

B~nenu CMO na csaxa npasa ~ o j a npanana ~ e ~ pama nena ~y paeaH H o j a nse nonypasna. Y O ~ B M OP ~ B H H Tawy 0 II A e p , a n u ~ u ~ nonynpase qaja je noyema y B e Tams 0. s ~ a q a ose nonynpase ca Op a Oq (cn. 3.2). Y ~ a j TaqaKa TUX nsejy O ~o a nonynpamx je : 1) n 3 n o ~ m e ~ a rmnaja axo nonynpase H npnnanajy jemioj npaaoj; e 2) npasa, aKo nonynpase npuna~ajy jennoj npaaoj.

&mja ~ o j a npencrama ymjy mejy noqarpmnx dp 0 q je yraona mmja pOq (w. 3.2). Tawa 0 je Teme T yraoue m ~ j enonynpaee Op II Oq cy lcpalw Te yraone e . l n~mje.

C s a ~ nonynpasa Op ~ 6 x ce s a a a ~ u a e T q O 0 H AHOM OM, 6 ~ n o aK M KO~OM,K M TS O a P Te nonyrrpase (w. 3.3). Y TOM cqwajy npnyllpaBy Op M X M O3HPUiTH Ca OF. Oe O

0
cn. 3.3.
1

AKOcy nonynpaee Op H Oq s a n a ~ e TagKoM 0 H TaqKaMa P H Q, ~ o j e npnnanajy, T M peaoM, nonynpasma Op H Oq, n o w a h e ~ o a ~ a Hagnu 3aaafy yraoHy H j nwalrjy pOq 03narasa~w ca POQ (cn. 3.4). H
Eiplutap~ PaMan (Eernhard Rieman Georg fleMaqm Friedrich, 1826- 1866) MaTeMaTnuap. Aao je @ynna~eiman~e p e 3 y n ~ a ~ ereo~erpwja ~eopuja y a Bpojeea.

cn. 3.4.

a s e npase a H b c e ~ y y TagKH 0 . K O ~ H K O ce je yraonnx nw~wja aaTo H 'raj a H ~ Y H H ? cy TO yraone nn~uje?O ~ H ~ W ca O H Op2 nonynpax Koje M Op, onpe@ue TaqKOM o H npaeoj a, a ca 0 4 1 H Oq2 nonynpa~eo a ~ e @ ~ e a a TawoM 0 H npasoj b. Oma ce Moxe YOVHTH (w. 3.5) cnenehux mecr yraomx n ~ n n j a : p,0p2, q 1 0 q 2 , p,Oql, P I Oq2, P ~ O ~ ~I2,O q 2 .

Gn. 3.5.

Cn. 3.6.

TeMe~a KBaApaTa cy Tawe A, B, C, D (cn. 3.6). H a b ~ cee yraoHe nunuje ~ o ca TeMenoM A onpehne THM TawcaMa. TO cy CJIe~ehe TPH yraone J I ~ I H H ~BAC, ~: BAD, CAD. AKO y paem naTa jema yraosa mstija, o w a cy TnMe onpebsa m a cKyna je rasawa y TO^ paenn. AKO ~ p a u ~ yraoHe n ~ n ~ He npnnanajy j e n ~ o jnpaeoj je (cn. 3.7), o m a jenan on THX CKynoea uMa CBO~CTBOna MY H n p ~ n w a j y e npoxyxeuu nonynpaeux ~ o j e o6pasyjy ~y yraony n m j y (cn. 3.7a), AOK npyroM on ~ u TH nponyxeuu np~nanajy x (cn. 3.7 6).
I

Cn.3.7.

AKOKPUH yraone nunuje npenanajy jennoj npaeoj, o w a cy noMe onpebe~e nee nonypama. Ha cnem 3.8. cy -re nonypaeHu ~ ~ ~ M Y Mmpa4apa~e. T O

AKO nara jenxa yraona naauja,'owa sa csaKe nse rawce ~ o j npunanajy je e j e w o ~ cnoMexyrux noncKynosa paeaa, onpet)eaux TOM n u n u j o ~ KaxeMo ,qa on , cy ca ncre cTpaHe yraoHe nrrnaje. Ha cnuw 3.9a) Tawe A H B cy ca HcTe crpanec a D cy ~ j e~po~bqe, q T ~ Y K ~ yraone m n a ca Mae crpane -re yraone JIKmje. Ha cnumi 3.9.6) Tar~e M H N cy ca pa3~ux crpana yraolre n ~ ~ nr j s . 0e
,
0

P
BO

'V
N 0
1,

6.

CJI.3.9.

bb

Yrao je ywja yraoHe numje H crcyna CBHX TaqaKa y paam ~ o j e ca mcce cy cTpane Te yraone n ~ ~ u j e .

AKO je pOq yraona nunuja, onna cy KoMe onpeIjeaa ;ssa p a . AKO e j nonynpase Op u Oq H npunanajy jeniioj npaaoj, o ~ a on TUX yrnosa n o j e ~ H rrpwnanajy nponyxewi nonynpaswx Op u Oq 3 s a h e ~ o e yny6sbee yrao. heros a yraoaa nuawja je pOq (cn. 3.10a) a 03~aqasace ca * p O q . Apyrw yrao 3saheMo HcnynqeH yrao. h e r o s a yraoHa nueuja je pOq kl: osaauaaa ce ca E p o q (cn. 3.106). AKOnonynpaee O p w Oq npunanajy jennoj npaaoj, Ha o m c a m HawH ce H Moxe OnpenaTu H Koju on nda io6ajeaa yrna m c n u ~ o Aa ~ H C M O e a . y TO^, a m a y n p y r e ~ s ~ y a s w j a Kana H s ~ a Ha ~oo j w on no6aje~a yrna c ~a e ~ ce nsa Macnu, onpemna xesbenu yrao, yserulie~o o j a ~ n o6nac~u yma.

06nac-r yrna je crcyn ceHx TaraKa rcoje npsnanajy yrny H H np~nanajy e beronoj yrao~oj H H U ~ H . ~

TOT

AKO~ H ~ M O yraoHy ~ ~ n ~ neKor yrxa n j e ~ ~ y ~ o j npanwa o 6 n a c ~ a njy Tawy a yrna, o m a je yrao onpehea. Ha cnuqe 3.1 1. rupa@apa~ yrao uuja je yraoHa je n n ~ a j ay O q u TarKa T npunana o6namu yma. To je, Kao mTo snmMo, yny6mea yrao ca yraoHoM n n ~ u j o ~ Ha cnwqu 3.12. rupaQupan je yrao quja je yraona pOq.

Cn.3.11.

Cn.3.12.

nunaja pOq a Tawa S npanana o6nac~a yma., To je, Kao LUTO BUAUMO, Eicnynsen yrao ca yraonoM n m j o ~ pOq. Y cnyrajesa~a Kana ce yrao sanaje H oBaKaB a HawH o s ~ a r a s a l i e ~ o ca < pOq(T), O ~ H O C H O < p O q (S), UITO nmaMo: yrao ra wja je yraoHa m m j a pOq a Taws T npanana 06nacrs yrna o m o c ~ oyrao wja , je yraona mnuja pOq a Tawa S npunana o6nac~u yma. AKO pOq yraoHa m ~ a j a je HeKor p a , o m a je Ta nmaja r p m w a p a ; sak~c~a, orpamsasa yrao. oHa

1
AKo je p 0 q ; yraoua neurtja yrna H nonyrrpase Op H Oq tie npunanajy je~uoj nga~oj, ouna omaraaa~o X p O q y ~ y 6 s b e ~ ca a cal CX p 0 q Hcnynveu yrao onpegee yraonoM ~ H H U ~ O M 0 q. p AKO pOq yraona nnunja '$ma H Taws T rrpHnma 06nac~n yrna, yrao je Tor 03uavasa~o < pOq ( T ). ca

On paauje ~ H ~ M Oce (cn. 3.13) yrao osearaaa omosapajyha~ na ~ AenOM KpyXHe J I H H u ~ ~ .

H ~ K OM

Cn. 3.13.

Y m y j e m o c ~ a ~ n ~ rnacaba n naKurer ciropa3y~esaba,yrao ce sec-ro jer osaasaaa ~ O C ~ ~ HCJlOBUMa, 0 6 ~ 4 M0U CI B M rp4KOr anQa6e~a: ' U M ~ aI M JO U a J a - WiTaMO ~ @ a fl - 'iWTaM0 6 e ~ a ; y - 'iWTaM0 TaMa; b - 'iUTaMO AenTa. ;
Ha npaMep, a = ~ p O q , y = CXsO, t (cn. 3.14).

Cn.3.14.

T e ~ H Kpalla yraoHe n u n ~ j e T e M e H ~ p a yrm wja je TO yraoHa e cy 4 ~ n n a ~ j a . neKuM npHnHKaMa yrao ~ o x e M o Y osnayasarw caMo O ~ H ~ K Osa TeMe M yrna; TaKo noc-rynarao y cnyqajesn~aKana je H ~ B ~ C HmTa cy Kpaw H mra je O o6nac~ yrna. Ha ~ aHaYuH h e ~ o H npmMep, % p O q osnaqaaaw ca %O, m ~ o j ,a mTaMo ,,yny6me~yrao ca TeMenoM 0" Hnu ,,yny6men yrao ca TeMenoM y Ta'IKH 0''.

Y pamn cy AaTe ~ p pa3nuswTe nonynpase, ~ p 09, Or. Konmo je y!rxosil u , H ~ anannn onpeljeno? Osnaqn~u omoeapajyhm snaKosuMa. a j HX 1) AKO~ e l j y OBHM nonynpasaMa HeMa nBe nonynpase ~ o j upnnanajy jemoj e , npasoj (cn. 3.15), oma cy % m a onpeljen~ ymosu:

AaKne, wecT ymosa, no ~ p y~y6mena Tpn ncnynqena p a . n u 2) AKO on THX nonynpasnx, peunlrlo Op u Oq, npnnanajy jeneoj n p a ~ o j ,me (cJI. 3.161, OWa HCTO T K H a O AT X L e T JTJIOBa, O K O ~ H XnBa a O MM a H UC n npencrawajy nonypasm na, aKo ce KO~KCTUMOyraomM n ~ ~ ~saj a ~ a KHXOBO OsHa'iaBaIbe, M p M nOnaTHHM nOAaTKOM, P U M 3maBaIbeM Oa O eH O jeme Tawe ~ o j a npunana o6nac~u yrna, onpemTIc ~ o j u Ta m a yrna on . nocMaTpaMo. Ha cmrur CMO o 3 ~ a ~ s nc pOq(R). a

Cn. 3.15.

Cn.3.16.

n p ~ ~4 p e

Y paBnH cy nosygene npase x o j n ~ a np~nanajy crpaHwe KsanpaTa ABCD w npase AC H BD. H e ~ ce npaBe AC a H BD c e ~ y Taqxir 0 . Osnaqn~e maKOM yrna FIR I J P T ~ K Y H CJlOROM I'PSKOI' an(ba6e~a yrnoBe: 1) %BAD; 2) ( ACB; 3) t AOC(B); 3 4) <BOD (A). P e m e ~ e rrraa~a3n~o je

IIpn~ep 5

Y paem cy Aa e awe H npaee Kao aT Ha cnkaur 3.19. H yrnoBn 03naqenu o m o ~ a p a j y h n ~ ~ K O B U M ~I .T ~ ~H U cy TeMeHa a ruTa Kpauu yrnoea a, B, y? Ha~mrnn~e op;roeapajyhs 3 ~ 3a ~ a csaKe on THX yrnoea n 0 ~ 0 h y yraoH mrmje. e a = ( BAC, Kpam cy nonyrlpase 3 AB M AC a TeMe je Taws A; B= * A B D , Kpase cy nonynpase BA H BD a TeMe je Taws 13; y = < B E D ( A ) , Kpaun cy nonynpase EB

Cn. 3.19.

ED a TeMe je

Taws

E.

JJEHTPAJIHLI YTAO. KPYXHLI JIYK llPEHOIllE%E YTJIOBA

ki

TETLIBA.

Beh CMO yno3~a.11~ j ~ o s e no Kpyra H KpyxHe nmuje ( ~ p y x c ~ w H )KnxoBe e ocHosne eneMeHTe: uemap, nonynpevnnu H npewur. Hena je y paem naTa KpyxHa m m j a k ( 0 , r) (cn. 3.20) K HeKa cy Op u Oq nee nonynpase y ~ o paRm j cn ~ ~ ~ ~ X H U Y K U M noye-rKou y Tawn 0. Onlra, osrrmenrro, nonynpasa Op cese, , k (0, y ~ e ~TarKK P a nonyrrpasa Oq r) o j cere k(0, r) y ~ e ~ Tawu Q. Yrao o j p 0q, O ~ H O C H O POQ je o ~ p e g Ha ~ a j e~ HY H UeHTPOM 0 KPyTHe J I U H H ~ ~HeaH U KUM KeHUM MeMa TilYKaMa. MCTO BaEK u 3a g p O q , o m o c ~ oR P O Q . T ~ K B K yrnoeu ce 30sy seIiTpmm yrnoBn ~pym01. 3.20. HC m i ~ ~(KPYXHW~). je

I U e ~ ~ e . r p m n ~ r p y x n e nauvje je yrso

yrno ~ u j j e l

y i ~ e ~ r p yK p y r H e . ~ ~ u ~ j e . re

To je yrao, na ce sanaje Kao yrao y onruTeM cnysajy - s a n a s a b e ~ KpaKosa a o6nacru F a . 3a naTy KPYXHY nw~lljyce j e n a ~SeH qempanm yrao yoxe o n p e p r n TaKo m o ce sanajy nse SeHe Tawe a yKaxe H TO ~ o j n m a nena a on KpyxHe nasuje, H ~ o j je oHa TUM rawaMa nonesbeaa, npnnana o6nac~a a e yma. To ce Moxe y w a m a H raj HaqaH lzr~o H ~ p y x ~ nmajw yKaxe H j e n ~ yon a ce a oj a Taqaxa xoje npananajy o6nacru yma. Ha c n a w 3.21. CMO p a s a m H Tasxe TI a a T, a H ~ aHaqaH o n p e w ueHTpaJrHe yrnose < POQ ( T I )O ~ O C H O<POQ (T,); a j BWMO na je npm on TUX yrnosa yny6~beH npyru ncnynqea.
I

Cn.3.21.

Cn. 3.22.

O ~ ~ H ~ T O ,naT jenaa ueHrpaRHa yrao KpyxiHe n a ~ ~ j oyna cy TnMe aKo je e, odpeije~eonrosapajyhe m e Tawe P a Q H ~ p y m ~' o a ~ n j na onpehea neo a nj xpyxse m ~ a j ~ o j je canpxaa y o6nac~n e a yma. Ha cnaun 3.22. CMO H ~ aHavm a j oapenuna sehn neo KpyxHe naanje. Ha raj HavaH n o n a s n ~ o K P ~ H nyxa. no O ~
Y

Kpyxm nyrc je neo rcpyxne nnunje ~ o j je cwpxan y jennou wenou n uellrpanlloM ymy. ,
\

AaKne, ~ p y x m je, y crsapa, npeceK F ,yxHe mr~nje ueHTpanHor $ha nyK a re KpyxHe m ~ a j K O ~ Nra onpeQyje. e l l p e ~ ano cana pegeHoM s a ~ m y g y j e ~ o je KPYXHN nyK j e n ~ eKpyxne . na numje o n p e b e ~nseMa raqKaMa Te KpyxHe n n ~ a j en nonaTKoM - ~ o j u on nsa, TaKo no6ajexa nena KpyxHe n a ~ u j e nocMaTpaMo. To c' xao r u ~ o e, CMO p a p n u xon seHTpanHax yrnoea, Moxe noc-rnha s a n a s a t 5 e ~ e n ~ e j Tawe ~ o j anpanana KPYXHOM nyKy. Ha cnalrw 3.23. TO je yqaheiio s a n a s a ~ e ~ Tame ' A o r o e o p a ~ o na je n o 3 ~ a ~ a ~ o j o ~ p y x ~ n nj ~ n j a I ' ce Ho j o nocE.raTpaMo KPYXHe JIyKOBe, Ua TO H e h e ~ o noce6ao UCTUqaTH. OHna K Y H JIyK KpysHe PXH namje k wije cy ~ p a j rasxe A a B a npmana MY TaYKa T 0 3 ~ a q a s a ~ o ~ e ATB. AKOje ssBecao o ~ o j je neny xpyxne naanj:pe~, e ~ name, aro ~ a j e o ~ p e 6 n HO HCTUUaTU T Y Y aK KOPUCTU~~MO 0311aKy AB. AKOje U I&eHTpaJIaIiyra0

(cn. 3.24) KpyxHe n~mije, beMy omosapajyfis KPYXHH nyK 0 3 ~ a u a ~ a l i e ~ o AB(a). nopen sefi cnoMeHy-rux o 3 ~ a ~opnc-rn H j e n ~ o c ~ a O ~ H ~ K BOAHOCHO I (a). ~a ce s ~ a 1,

Cn. 3.23.

Cn. 3.24.

np~mep 6

Ha ~ p y m o n m s i j ~ nare cy Tawce A, j k B, .C, Kao H cnnm 3.25. Konmo je a pa3JIUHTHX UeHTpaJ'lHHX YrnOBa T M H e s a n a ~ o ?Koja cy TO ynosn? T H Mje s a n a ~ o ~ rue& UeHTpanHux ymosa. To cy ymosa:

*AOB, gAOC,
n p ~ ~7 p e

EXAOB,
ir BOC,

irAOC, eBOC.

cn.3.25.

Ha ~ p y x n o j SIWHU~U k naTe cy r a w e A , B , C a SeH ueHrpaJ'lHH yrao a . Y o s n ~ e cnauu 3.26. KpyxHe nyKose: Ha Ase nare Tawe KpyxHe m i ~ ~ k e ~pajesu j cy jeme nyxa. Ta je ~ y m ,OCHM ' %eHnx ~pajesa, canpmaHa y o 6 n a c ~ n Kpyra K nnja je rpaHEiya KpymHa nnmja k.

Cn. 3.26.

BWMO Aa C a O YeHTpaJIHOM yrny KpjCUHe JIXIHUJ~, THMe H C a O BK M na BK M laeHoM KPYXHOM nyxy, omosapa Taw0 j e n ~ a TaKsa AYX. C s a ~ o a y m w j a cy j ~ p a j e s a Tame KpyxHe nmaje omosapajy nsa ueHTparrHa yrna s nsa KpyxHa n& nyxa Te KpyxHe m m j e (cn. 3.27).

'Csaxa npasa xoja ceve ~ p y i m m j y onpegyje jenwy ~ a e T ~~T y BH~csaxa ~ y ~ U TeTnsa onpebyje jemiy npasy xoja cese xpyxwy nn~njy. T ~ K npasa ce soee \ B~ cevaqa KpyxHe m i ~ ~ j e . AKO O ~ H ~ Y H M cewqy ca s, a BoMe O onpeije~y TeTaey ca t , t =PQ, yovasaMo na je TeTmsa t cxyn TavaKa npecexa cevuue s H Kpyra K saja je rpamsa Kpyxna nmmja k, name, t = s n K (cn. 3.28). . AKOcesaua s npona3s K P O ~uewap 0 xpyme. ~ m ~ n j e (cn. 3.28); o w a je H ~ a j k a Havm no6kije~a TeTusa npevmK KpyxHe n m je k. A y x a ~ i AYXH PQ, name AyxuHa rrpet YnHKa, j e n ~ a ~ a 2r, rne je r nonynperHaK je Kpyxrie n a ~ u j ek. CJI. 3.27.
\

H ~ u ~ T j e ~ aM o Y ~ J ~ ~ H ~ n ~ A Y qeHTpanHu yrao or naTe ~ p y x ~ e nunuje k ( 0 , 2 ) (cn. 3.29) xoje~ onrosapa .;reTuHa nyxuHe 3 cm. Msa~ ~ P H M IIpOH3ROJhHO TY Y P k H H ~ ~ A M O' aK H k TasKy Q, TaKBy na je P Q = 3 C '(110a m C T O ] ~ ABC TaKBe T ~ Y K O ) . AJe TpaXeHH ~H ~ yrao X POQ =a. J a c ~ o na n o c ~ o j ~ je u UCnynveH UeHTpaJlHK yra0 O e KpyXHe nuB mje xojew onroeapa uc-ra osa TeTusa PQ (cn. 3.30). To je @POQ =p.

O'

Cn. 3.29.

Cn.3 3 . .0

Cn. 3.31.

ucnyme~~ qeaqmmi ymose. ~ K jeO sunem na 6~ ce noKnana%eM Temsa (TOcy me nonynap~e~ y m x i )noKnomm yrn0s.n % MON u % POQ, na Tame
--

&a yny6meaa qewrpanua yma, C MON n < POQ, jeme Kpywue mmje k(0, r ) cy jen~alcaalco cy numa o&rosapajyhe TeTnse MN n PQ noAyxapue
1-

AyXH.
i.--

&a mcnymena qempanHa yma, @ MON H @POQ, jeme Kppae a e - k(0, r ) cy jenua~aaKo cy -ma onrosapajyhe TeTnBe MN n PQ noAyxape AYxH.

- -----.

- - - - L -

n o c ~ a ~ p a j ~ o me noAynapHe KpyxHe nu-mje k, (0, ,r ) a k, (0,, r ) cana eHa eHa p) H 3.32). H e ~ a PI Ql TT B KpyXHe nliHMJe k, H P2Q2 TT B K YK e Je n m j e k,, . npw qeMy cy A ~ X H P1Q1 a P2Q2 nonynapne. lloruro cy xpyxne
(UI.

Cn. 3.32.
4 M a ~ e ~ a5 a k

m ~ ~ kl e k2 nOnynapHe, O e Mory aa ce jema npeKo npyre npeKnone H nsa j H H he y ~ y 6 m e ~ a seHTpanHa yrna x P , 0 , Q , a x P , 0 , Q , nocTaTa nsa yay6mesa ueH-rpaJma yrna jewe KpyxHe na~uje,~ o j a ~ a onrosapajy nonynapHe TeTEiBe. C T OCe Ei~TaKBa m a yTna MOry CMawaTU ~ ~ A H ~ K U M . ~ MCTO ce Moxe pel% 3a m a ucnynseHa ueHTpama yrna mejy nonynapmix K Y H X JIHHUja a O 0mo~apajy PXU K IIOnynapHHM TeTHBaMa.
Asa yny6~be~a senTpma yma, X P , 0 , Q , w X P , 0 , Q , , neejy nonynapHnx Rpyx~uxnuuuja k ( 0 ,r ) u k , ( 0 ,r ) cy jensarca arro cy o~ro~apajyhe TeTwee P , Q , H P,Q, nonynapne. MCTOsaxw H 3a m a wcnynuem qeH-rpasnia yma. a

n o c ~ a ~ p acanaom a npoa3som~a ~ y 6 ~ b.yrna, , ~ p0, ,q , H ~ p , O , q , j~ y e~a (cn. 3.33). H e ~ a k , ( 0 , H k,(O,r) nse nonynapHe KpyxHe n u ~ u j e mixoBnM cy r) y paBHuMa, ca q e k p u ~ a TeMemMa TWX ymosa. Kpyxaa'nmja k , cese KpaK y

Cn. 3.33.

0 , p, y H ~ K O ~ TaWki P , I3 KpaK 0 , q l y H ~ K O T ~ W H Q 1 (CII.3.34). Ha UCTH HY l J a EH KpynuIa J I H H u ~k2 03% K a 0 , p2 y H ~ K Oa~K P2 U KpaK 0 , q2 y H ~ K O ~KH ~ pK TY U Ta'i Q,. B n m ~ o ce ~ p 0 ,,q , Moxe cxsaTnTu Kao yny6mea uealpamiu yrao, na

Cn. 3.34.

9: P, 0, Q,, Kpyxne mr~nje k, a 9: p,O,q, Kao yrry6mn ueeHTpanm yrao, 9:P 2 0 2 , KpyxHe mnuje kg. AKO A Y Pl Ql H P2Q2 noayaaptre, o m a cy Q, cy ~ Ta m a ueHTpanna yrna jenaara, na . h e ~ o r i a a ~ yrnose 9:p10, q1 H c ~ cMaTpam j e m a ~ a ~ . H e ~ a 9:p, 0, q, H 9:p,O, q, ma yny6sbefla p a . Ta cy aea yrna j e m a ~ a cy aKo cy 3a neKe m e nonynapne KpyxHe m ~ n j e ( 0 r) H k2 ( 0, r) TeTnBe k , PI Q, H P2Q2, rne cy P, II Ql rasrce npecenca spyntee mmje k ca rcpaqma 02p2 w 02q2 nonyAapHe. ,

,,

AKO osae p e yny6sae~ a ~ e m ce ~ s ca,ucnynrea, no6uhe~o ycnoB Kana cy m a ucnynsena yrna j e m a ~ a . Yormuso je na osaKo yseaeHu n o j a ~e m a ~ o c ~ u j yrnosa H c w a s a : 1) csaKn yrao je j e m a ~ ce6a; 2) ago je 9:pl 0, q , j e m a ~ 9:p202q2 oHna je 9:p202q2 j e m a ~ 9:p10,q,; 3) aKo je 9:p,01ql j e m a ~ Xp202q2 H 9:p202q2j e ~ ~ a ~ *p303q3, onaa je 9: p10, q, j e m a ~9: ~303q3. flame, penarmja , , ~ H T E ~ jemaKb' Y cKyny yrnosa a c n p a s a ocaosHa csojcrsa jemaxocru. 3 a ~ o3a m a yrna, I 9: p10, q,, 9: p,O,q,, jemara y ormcanoM cmcny, nurueMo
&'

Ca OBOM jenna~orubyh e ~ o nocTynaTu Kao u ca j e m a ~ o c r u ~ a 6pojesa H jema~ocrma AYH(H, AKOcy yrnosn ~ o j e nocMaTpaMo 0 3 ~ a ~ e rcnoBmia rpwor m@a6era, n p e w ~ o p 0, q, = a, 9: p20, q, = B m jeAna~ucy, nnrueMo a =p. K o p u c ~ u h e ~ o 4 osaj HanuH 3amc~sama je ~ p a h n j e m o c ~ a ~ ~ n j n . jep u qecro je n o ~ p e 6 ~ o KoHcTpyncaTn yrao j e n ~ a ~ naToM yr~ry a HeroM oapetjeH HOM biecry. i'ana ce, yo6ssajea0, Kaxe na CMO Aam yrao ,,npe~enn" a TO Memo. H Aa~ne,
llpewe~nnarn yrao 3naYII KoHcqyncafH ~a neuy.
-

Y U ~ S ~ ~ MecTy ~ O M

yrao jemm

Ilpu ToMe ce Memo onpetjyje ~ 3 6 0 TeMena, nonoxaja jemor on KpaKoBa ~ 0 ~ u omoca o6nacrs yrna u n3a6panor KpaKa.

AaT je 9:pOq=a, rams 0, a nonynpasa 0;s. n p e n e ~ u9:pOq TaKo na MY TeMe 6yne Taws 0, a jeaan OA KpaKosa ce noKnonn ca nonynpaBOM O1s. KOHCTP~HLLIUMO x q ~ p y nanujy k(0, r), rne CMO nonynpe~ H U K H3a6pa.n~no s e n a , u ~ o noayaapny ~ p y x ~ y r j nunujy kl(Ol, r)

( a . 3.35). H e ~ a P npecewa TasKa Kpymie n m ~ j ek H RpaKa Op a Q je npecegna Taws Kpymie m m j e k H KpaKa Oq. ~ ~ H ~ S H ca O npecewy M S TavKy Kpyxne n~xmje k, a nonynpase 0,s. HaIQTajM0 3 a m ~ p y x ~ y ~ JIUHK~Y k2(S, P Q ) (ca ueeHrpoM y S H nonynpewimoM P Q ) w HeKa cy T, K

Cn.3.35.

T rrpecevne TagKe KpyxHe m~zijek2 ca KPYXHOM JII~HU~OMk,. Onqa je , T, S = PQ a T2S = P Q , na cy yrnosH ir SO, T, H ir SO, T2 TpaxeHa ymosa. BWMO na s a n a ~ a ~a nsa pemeBa; TO cy yrnosa %sO,t, H % sO,t, m naijem H onacaHw HamH. a

f i a ~ y n y 6 ~ b eyrao ir p Aq, (cn. 3.36) K Tams B H nonynpa~oj Ap. je ~ a H a r ) s ~ H nonynpa~oj TagKy C na 6yne X BAC= ABC. llocrrynajyh Kao oa Aq y IIpeTXOAHOM IIpHMepy M XM K H T Y CT &BeIIOJIylIpaBe, Bs, H Bs2 TaKO O e O O Cp HaH na cy yrnosa ABs, H % ABs, ~ ~ A H ~ XpAq. Jema on m x nonynpasnx, K H H a n w 3.37. nonynpasa Bs, cea qe nonynpasy Aq y T a m C. TO o~ je TpaxeHa Tawca. l l p a m ~ npeHomeKa ymosa, KoHcTpyacaBa yrnosa j e n ~ a ~ anaTaM ymosma, x KOpMflHm CMO nOAyAapHEiM ~ p y x ~m j a ~ a H a ~ a m . mcy HeonxonHe uene Kpyxne nmaje Hero caMo H K ~ ~ M X O B H en nenosa. Aa A B P qpTem H 6x 6x0 npeon~epehe~ e cys a r u m ~ a~aja~u, ~ahe~o n ap caMO ~e ~ e o m o m nenose. kimo ~ a e cn.3.36.

, .

Cn. 3.37.

~ HeonxoaHo na & qprajy rerme PQ, RS,, RS, u CJI., Hero CM Knxose j e aO ~pajse rawe. O H Ace ao6wja noje~nocrassbem ~ rlp-rexc Kao H mu 3.38. a
KO ~

-.

Cn. 3.38.

-<

H nonynpaea Oq roja w n p m a m e npasoj p. Konnro je yraowux nenuja H raj H a w o~lpeljewo? OrJRaun ono ruro je a neonxomo H ~ T H M Hanuurn xoje cy TO yraone n m j e . -2. H3 l a w e 0 y paenn nonazie qerupn nonynpaee 00,Ob, Oc R Od, ~ e i j y o j m aeMa m ~ a ~oje rrpnnwajy jemioj npasoj. Konuxo je yraOHUX mnuja Ha ~ a' Hj~ Y A H a ~ o ? n Koje cy TO yraone nemje? Aa nu ce oat-osop~~ e n a j yaico ~ e l j ynonynpanaMa siMa m e ~ o j e npmanajy jemoj npaeoj? 3. Tpu npase y pasrilr cerry ce y jennoj Tawcu.'O ~ H ~nY ~ o l i y a ~ anonynpaeax cm yraone oH ~ ta m j e nacTane na ~ awauss. j , 9 4. qenipn p m m nonynpase y paenu nonase n3 T B ' L K ~0, npR qeMy ~ e t j y i w a neMa m n e ~ o j npnnaaajy jemoj npaeoj. K O ~ H K O e je yrjloea y ~ opa~iiu a ~ aaavnn a a ~ o ? j H j Osnam HX o m o a a p a j y b ~ H ~ X O B H3a yrnoee. M~ 5. Y pas? cy nosyrene npane a o j u ~ npmnanajy crpamlle Tpoyrna ABC. I l o ~ o l i y a Tavaaa w omoeapajylin~ o n y n p a ~ a ~ a ' o 3 n a ~ ~ a n CIX yrnoee xojn H raj H a m nacrajy. a

1 Aara je npasa p, rauxa 0 roja npsnana hpasoj p .

6. H a u p ~ aRBa yrna y paBEU TaKO Aa: j 1) lsnxosa ymja H MXOB npeceK 6yne yny6mn yrao;
2) 06a 6 y yny6meea p a , nnxona y n ~ j aHcnynreH yrao a ~ yrao; 3) lswon npecerc 6yne nonynpana.
BHXOB

npeceK yny6mes

F.a ~xpyarnoj n a ~ o ?mre~cy.me~omosapajyhtm~ 3naumm. yrnosa -re gpyrme nawuje Ha Tame. K o m je uewrpamrax o H aHj a m 0 3 a HX 1
~HHH~H

8. Hara je-xpyma w n j a k H H n o j cy wsa6pawe Tarxe A, B, C , D. E (cn. 3.39). a 03nara H cmnul omosapajyhu~ ~ a m uerrrpame ymone: a s a 1) cAOD, 2) @BOC. 3) <AOC(B). 4) <BOE(C).

+.
.

Cn. 3.39.

Cn. 3.40.

' .

H a ~ je xpyxwa nunnja k H w n o j cy ma6pase TarKe A, B, C , D (cn. 3.40). AKOje 0 a a uemap -re Kpy-me n w j e , yoru H 03nasn H cnrrsrr: a 1) TeTasy ~ o j a omosapa uempannoM C AOD; 2) yny6fie~ QeIirpaJlHU p a 0 K O ~ H OWOBapa T T B BC; eHH 3) xpyxae nyK x o j ~ onronapa UeHTpmOM G AOB.

+lO.'Aa~a je xpyxna mrn~jak H jepan MH uewTpanHH yrao (cn. 3.41). 0 3 ~ a w ~ m je ono o neonxonno. O m o n a p a j y t i ~ ~ sHauaMa 0 3 ~ a r n TOM yrny onronapajytiy reTnsy H q y x a e I nyxc. Ha nu no6uje~a Teresa onroeapa c a ~ TOM JienTparmoM m y ? o

Cn. 3.41.
-. 1

Cn. 3.42.

Ha xpyacnoj m m j k AaTe cy Y ~ T R P ATawe A, B, C , D (cn. 3.42). ~

-#12.

a a ~ je xpyxna m u j a k ca UenTpoM o a nonynpermoM r = 4 m a H ~ o jej a a ~3a6pana Taws P. HaIju cee TeTnee one Kpyxne n m j e , nyarune 5 cm. wja je j e h a xpajraa mrKa P. &naru omonapajyhu~ snauma Kpymne wane K O ~ H owosapajy THM TeraBaMa H IbHMa O W ~ A B M y ~ 6 1 6 e m ~ JieHTpaJlHHM yTnOBAMa KppHe JIEHEje.
13. Ha; je q o y r a o ABC. Hahx H npanoj. p(A, C ) T ~ R YD 3a ~ o j y ~ J K R X ABD = X BAC a B H H npasoj q(B, C ) ~ a 4 ~ y ~ o j y a E 38 naxu XEAB = C ABC. 1

3.2. BPCTE YTSIOBA. YIIOPEEkIBAbE YrSIOBA

dopManHe (ynpasne) npase. B m e m chi0 na yrao Mowte 6 ~ i yny6men, m y I e H V U , MY KPWu V m a ~n najy j e n ~ o j ripasoj.

Onpyxeu yrao je yrao wijn Kpam npmanajy jemoj npasoj n ne nomanajy ce.
Ha c m w 3.43. npnKa3an je jenan onpyxen yrao, 4pOq. Eberosa yraona mnuja je npasa a %erosa o 6 n a c ~ cKyn TaqaKa y pasnu xoje ce nana3e ca jeme, je ~3_a6pane, crpane Te npase. O n a ~ n e nenocpemo s a m y l ~ y j e ~ o onpyxea yrao na npencTasJba nonypaaan nocMaTpaHe pasmi. YOSJ~UBOna yraoHa nunuja jemor je

Cn. 3.43.

Cn.3.44.

onpyxenor yrna onpeljyje nsa onpyxena yrna. Ha CJIUW 3.44. ca a , a a , 03nasena cy m a onpyxeHa p a , onpeljeaa yraoHoM JUIHUJOM pOq, xoja wenc-rasba ymjy x ~ e j y nonynpasux ~ o j npnnanajy jemoj npasoj. e H ~ j T e m o yaepaTu ce na cy csaxa m a onpyxena yr?a jenna~a.3anc~a, e 3a Taxea p a yrna cy TeTuse P , Q , n P,Q, (cn. 3.45) nonynapnax o pyx mix n ~ m i j a k , u k , j e m a ~ eI ~ H X O B U M npeqnuwMa, WTO 3nayu na cy nonynapHe nyxn. JIpe~a ToMe, oiipyzcen yiao je jegan ciiianm yiao. T H Mh e ~ o y n a e M pany ~ ce KOpImKTU.

Cn. 3.45.
I

n o c ~ a ~ p a *a~ o j yrna 3 pOq, a X pOq, (cn. 3.46) ca jenmr~3ajemwKpaKoM Op, wje 06nac-m a ~ a j y a j e m q ~ TaqaKa. AKO 06nac~3: pOq, 3 ~x je cwpxaaa y o6nacru x p 0 q , u K a O q , npnnana 06nac-r~3: p 0 q2, O A KaxepK Ha MO na je X pOq, M a m i of[ 3: pOq2 a nnIneMo
KHM

3 PO^, < * p O q , .
'72

Ha ~ a H ~ Y H HCMO oBa m a p a j

ynopexnm no Benrrwaa.
H e ~ a a u B . Asa npoa3~omna cy p a . n p e ~ e c n ~ o TaKo na HM ce TeMe HX n no jenax K a nornone, H A o6nam pK a jemor on yrnosa 6yne canpxana y 06nacTEi npyror p a . AKO ce IIPU ToMe HM H APFH K a O U IIoK~oII~,I B C PK B YJO H y r ~ ~ A H ~ K AKO npyrn KpalCOBn H noH . Ce e P 0 ~nanajy, oysa he j e n a ~on THX KpaxoBa Cn. 3 46. ~HTH caupxan y 06nacru yrna wjH TO mje npyra KpaK. AKO pewiMo, n p y r ~ p K yrna a canpxau y o6nac~a je, Ka yrna B, oHna je yrao a M a B u OH yrna B, nuureMo a</3 (cn. 3.47).

Ha ~ aHawH ce npon3eom~a j nsa yrna yrrapeJ~y. 3a c s a ~ m a yrna a H jl saxa: IUIHje a<B m n je a=/3 .nnnje a>B. a
IIpu~ep 1
Y ~ O ~ ~ M O a, yrnoee

fi, y naTe Ha cnJlyI 3.48.

'

npe~ecmo naTa ~ p yrna H omcam HaqnH TaKo na HM TeMeHa ~ Y A Y a a y Tawin 0 H no j e n a ~ Kpax ce noKnonH ca a s a 6 p a ~ o ~ noJIyrrpaBoM Op. Ca cmxe BWMO fia je /3 <a , /3 <y , a <y , IUTO s ~ a wm je yrao /3 ~ a j ~ a m i , i yrao y uajsehu a yrao a cpema no BennmHn.

Ysepmo ce na je onpymeH yrao Mami on csaKor HcnyngeHor yrna. H e ~ a )a n p o ~ 3 s o n aHcIIymeH yrao (cn. 3.49) a = +'pOq. AKOje je ~ onpyxea yrao quja yraoHa m ~ u j a caapxu K a Op yrna a , o w a je npyru pK K a yrna /3, Opt, caapxaa y 06nac~n pK yrna a a o6nacr yrna /3 je cupxaria y 06nac~n yrna a , IUTO 3naw na je /3 < a .

Cn.34: .9

Cn.3.50.

Y ~ p e h paspeny CMO yno3~anu o j a ~ o p ~ a n ~ (o c ~ a ~ ~ o cnpasux e~ n ~ ynp u ~a) Haywm K K ce qpTa npasa HopMamra H naTy npaay. AXOcy a u b w e ao a ~eijyco6~0 HopManHe npase u 0 TavKa ~ ~ H X O B O T rrpeceKa (cn. 3.50), oma cy TuMe onpeije~e nse nonynpase H c s a ~ o on OBRX npaam. O ~ H ~ ~ RX ca O H no a j H M Opl Op, H npasoj a H ca O q , n Oq, H npasoj b . Ha ~ a HagnH onpeijeao je 12 a a j yrnosa. Meijy suMa cy gempH jemia~a yny6lbe~ayrna: % p l O q l , glop,, % p 2 0 q 2 , % p 1 0 q 2 . TO C Il'paBH YrJIOBU. y
H

npa~ yrao je yny6meu yrao

SH~H

Kpaqu npunanajy meMa HopManumM npasaMa.

'

CBH npasn yrnoBn cy ~eijyco6no e n n a ~ ~ j na je H npaB yrao j e ~ a x c-ranax yrao. Osnaqasa~o ra 0 6 ~ 9 ca 0 ~ b. K O P H C T H ~ceM O j e m u ~C T ~ ~ H H yr- , ~ jorrr M now To je yrao suja ce yraoHa n n ~ u j a ~ C T O ~on C A nse nonynpase ~ o j e no~nanajy, 06nac-r MY je ce a paBaa ~ o j o npnnaaa Ta nonynpaBa, 6e3 TagaKa j nonynpa~e. o ~ e ra on y yrao (cn. 3.51). 3 ~ ~

/7*
cn. 3.51.

Cans MOXeMO pa3BpCTaTu C e YrJIOBe. B Yrao Mope 6um mas, orrpyxea, nyH ana: 1) Masn on npasor y-rna - TO je o m a p y-rao; 2) sehu on npasor a MaKa on onpyxeaor yrna - TO je ~ y n y-rao; 3) sehu on onpyxenor yrna - TO je wcnynreH yrao.
Ha cnam 3.52. y-rao a je ormap, y-rao f?je Tyn a yrao y je acnynqea. '

A ~ je KsanpaT T
1) k l f .l) Yrao 2) Yrao 3) Yrao 4) Yrao

ABCD (cn. 3.53) u H K je TasKa 0 Taws npeceKa npasax ea AC n BD. Kojoj spcm y-rnosa npananajy cneneha y m o ~ u : i ~ ~ 2) < BOD(C); ; AOB je npas; BOD (C) je onpyxea; ABC je npas; ACB je our-rap.

3) 3: ABC;

4) 3: ACB?

Cn.3.53.

Cn.3.54.

1,

Ha CJIIII& 3.54. AaTe cy i p a ' ~ a s ~ A, B, C. 0 3 a a m 0 H TO^ c m m y-rao e a n ~ j je TeMe j e ~ o na, ~ a ~Tarma a Kpaw nponase ~ p o 3 e ~ ax ocTaxe A e Tawce B a ~ o j je : 1) Tyn, 2) omTap. a ' Osaarenn yrao a je Tyn a 03narena yrnosu p u y cy oruTpa.
\

Hasp~ajuo jena~ no oru-rap, ~ y u wcnyngeH yrao u n jen~a~e se. po

\

KOHCT~~UUIBMO

Cn. 3.55.
H o3nauem yrnoen a, p, y. Koju je on nnx a a j ~ a n a roju a ~ajnehw? 2. Haup~aj TPH pa3nnunTa yrna y paarls H ynopenu ux.

1. Ha cnnw 3.56. HaqpTawn cy

Cn.3.56.

Cn. 3.57.

,
I
(

, ,
/'

3 Ha cnuqn 3.57. HaUpTan je jenan nmoyrao H 03naqe~u new on yrnosa roju cy H ~ a j . cy a namun onper)enu. Kojoj spcru yrnoea npunwajy osnanemi p o s e ? 4. Hallpraj jenan oruTap yrao u'npenecn ra H xeneno Memo. a 5. Haqpraj jenan ryn yrao u npenecu ra H xeneno ~ e c r o . a 6. A ~ je rpoyrao ABC. Haqu y o 6 n a c ~ nTpoyrna, cne Tawe T 3a noje Be 6 u ~ n T C BAT= C ABC. Konuro uMa Tarsux ~ a ~ a ~ a ? 7. A a ~ je AYX AB a ourrap yrao a. K o ~ c r p y n m ~ yrnose ca TeMema y TamrcaMa A a a cee B ~ 0 .cy ~ j jemam JIBTOM yrny H Tarm cy na RM je nonynpasa, g ~ j je noumna TavKa A a a rrponma ~ p o 3 O ~ O C H O B, nomema Tavna B H rrponam xp03 A, jenan on Epatcosa. Karcsa je 4~1-ypa a ~ aHawH n061ije~a? YOWHeKa C B O ~ Te B ~ H j ~ 4urype. , / )a n14cy ravne cnenehe peqennue: 1) Puto je yrao y~y6mew,o w a je OH ourTap unn ~ y n . 2) llpxerc cBara m a onppena yrna ca u d m TeueHoM je yny.6Jbea yrao. 9. Y T Bna~m cy cnenehe pemenme ramne: ~ 1) AICO remse nsa uempanaa yrna jemane, OHH cy jemia~n. cy 2) lToc~oju-TeTnsa o j a ~ onpehyje m a jennara UenTpanna yrna j e n ~ e Kpyxne m u j e .

3.3. CAEEIPAME EI ORY3EIMABE YTJTOBA. IIOJAM KOMIIJTEMEHTHEIX E CYIIJIEMEHTHEIX YrJIOBK I

Yra0, BpCTe YrJIOBa.
. . ~ ~ K a c ~ ~ j e m o j * p o qH H q o r ~~B a~ rMq nsa yrna ca 3 a j e p . m . i ~TeMeHoM ,n j e n m ~ ~~~ sajemaq~u~ KpaKoM Oq, wje 0 6 n a c ~ ~ ~ a j y e sajemw~ax Ta-iaKa (cn. 3.58):Oma KaxeMo na je yrao pO r Hac-rao ~ a m e 3 ~ i ~ a r a eoBa ii1 nsa yrna jemor H n p y r ~ BHAUMO senama . na H osor yrna H sasecti on penocnena ~ o j m a e CMO r a nsa yrna cnoMeHyna. WCTO raKo, sana0 EaMO na. BHUe FnOBa M E M HanOBe3HBaTH Oe O jenm H ~ p y r a a KopaK n o ~ o p a ~ .
.,

Cn.3.58..

Herca cy a n /3 m a npow3~osbnayrna (cn, 3.59). 36mp Ta m a p a , o3earca a + fl, j e c ~ e yrao j e n ~ a ~ ~ o j u ~ 0 6 ~ aKo ce y jemoj paBm yrny ce ja lconcTpyuUre yrao jennalc j e n n o ~ nwx u H nera nwosexe yrao jensaa on a ~py~-OM on nHx, non ycnoeoM A je TO ~ w o n e 3 m a n e a moryhe.

Cn. 3.59.

l l o c ~ a ~ p a yrnose a a /3 naTe H cnnm 3.60. AKO ce noKyma ca j~o a e ~ a n o s e s m a n e ~ w a p n a carnacHo HameM noroBopy, o w a ce H Moxe oBa ocrBapaTrr sax-res na o6nacra yrnosa ~ o j u ~anosesyjy~ e ~ a s a j e n ~ w ~ s x ce jy TaraKa. R a ~ n ey osaxsohn cnysajy ~anosesusalae , mije ~ o r y h e .

n o c ~ a ~ p a h e ~ o cnyqajese Kana je ~ 0 r y h e ca~o ~aaosesssarbe yrnoea ~ o j e ~pe6a a 6 p a ~ ~ . c M ~ a j y h s~wy y HanoMeHy o penocneny ~anosesnsa~,a KopaK no KopaK, MoxeMo s a ~ r n y w i ~na osaKo yseneHa onepau~ja c a 6 n p a ~ ayrnosa nMa n csojcrsa:

-------

1" 3a csaKa m a yrna a H j? je

a+b=b+a. 2" 3a csaKa TPH yrna a, (a+j?)+y=a+(b+v).

2__

____.

8, y je

, AKOce ca6apajy m a j e n ~ a ~ a yrna, oHna h e ~ 0 yMecTo a+,a nncaTn 2a Kao H KOA npnpOnHnx 6pojesa. C n n q ~ o e ~ nocT$nuTn H npsnsKoM cagepah o %a smue j e m a ~ n x yrnosa.

Ha c n s m 3.61. naTa cy nsa yrna a s

2) 3 a ; 3) a + 2 b .

P. H a u p ~ a j ~ o yrnose:

1) a+B;

Cn.3.61.

M s a 6 e p ~ c ~sa Tawy o P i ~ a b e: o ~

~ e ~yrna' a s u p ~ a j ~ opamu yrna a . e y

'
I

Cn.3.62.

Kopuc~ehn c a 6 s p a % e ~ ce yrnosa, MoxeMo ysec-ra H onepamjy oay3u~a~sa . . yrnosa. H e ~ cy a, j , y a ?

TPH

yrna, TaKBa na je
H

/3+y=a.

Osna yrao y 3 o s e ~ o pawma yrnosa a

?=a-p.

/?, TAM

MOM,

w meMo

/3,

J e ~ n a ~ o c r+y = a Moryhna je caMo aKo je fi <a. AKOcy AaTH y n o s n fi < a , onna yrao y =a - /3 MoxeMo KoncrpyucaTa Ha ~JIeAehunamn

(cn. 3.63):

Cn.3.63.

n p e ~ e c u ~ o TaKo na MY ce TeMe noKnonn ca TeMeHoM yrna a , jeyrao naH KpaK I'IOKnOI'IH C ~ ~ A H H KpaKOM FJIa a M a npyrH KpaK 6yne CaApXaH y o6nacru yrna a. AKO O ~ H ~ S H M O cPOQ, onna uMaMo C P , O I Q , =/3 a /3= aKo je S, Taws Ha OHOM on KpaKosa yrna cc ~ o j H ~ ee npnnana Taws PI, oHAa je, onurnemo, X P, 0, Q, C Q, 0 I S, = # PI 0, S,, oneocao, B M ~ ~ ~ /3+ +QIOIS1=a, UITO ~ H ~ S H je . na

M O

Ha cnnw 3.64. naTs cy yrnosa a n /3. Halrp~ajre( a ~ o je yrnose: 1) /3-a; 2) 3a-8; 3)-/3-2a;

TO

.uoryhe)

Cn.3.64

, 1) Y IIpBOM ~ J I y ~ aBy m M O na Ce KOHCTPYKW~B m ~ ~ ~ H o C T ~UB360r jU U3BO HO a < 8 noc~ojw TpaxeIIa pasnara. 2) KOHCTP)WIII~MO F a 0 3a ( B H ~ ~npM-Mep 1) a 3aTBM TpUCUMO npBO TH pa3JIHKy 3 a - 8 ; 360r B < 3 a KOHCTPYKW~YO ~ ~ ~ H O U IIOCTOje M U3BeCTU ju TpaxeHa pasnura ymosa. 3) K o ~ c ~ p y n r U e ~ oB yrao 2a a s a ~ noKyruasaMo na, npeHolueIfieM ~ O a ~ yrrra, KoHcTpyaIueMo TpaxeHy pasnuxy. KoHCT~TOB~J'I~ je 8 < 2a CMO na . IIa TpaXeHy pa3nuKy H MOXeMO K H T Y C T I e O C P B B E.
\

Cn. 3.65.

Banena CMO na cy npaB yrao a onpyxea yrao cTanmr (KOHCT~HTHA) yrnom. HOMOhy b H X yBOmM0 ~ O ~ M O B ~ KOMlVIeMeHTHHX B CYIIJIeMeHTHliX WOBa. .

&a cy yrna IcoMnneMeATua arco je IMIXOB 3 6 ~ p je~uarcnpaBoM yrny. &a cy yrna cynneMeHTea arco je LHXOB 3 6 ~ p e m a ~ j onpyxeeoM yrny.

Ha c m f l ~ 3.66. naT je yrao a . K o ~ c ~ p y ~ r (aro je TO ~ o r y h e ) :' ua~o 1) P a 0 8 K O ~ H KOMnJIeMeHTaH YrnY a ; je 2) y a o y ~ o j je cynneMeHTaH yrny a ; n 3) F a 0 6 K O ~ H KOMnneMeHTaH )Tny 2a. je
C.I 3.66.

y ~petie~ cnysajy yoqasaMo Aa je yrao 2a sehs on npasor yrna na H e n0CTOjU BeMy KOMllJIeMeHTaH YaO.
63

1. H a u p ~ a jABa oluTpa yrna H KOncrpyHllM 5 ~ x 36ap. Haqpraj m a Tyna yrna a 0 ~ K O H C T ~ ~ H I ~5IHIX O B 3 6 ~ . I

2. H a u p ~ a j olurap p o a 3 a m r o u c r p y m ~ pa3sraxy npanor yrna a Tor oumpor yma. H a u p ~ aryn yrao a s a r m woncrpy~lu~ m r y TOT yrna a npaeor p a . j pa
3. g a ~ cy m a yrna a H ( (cn. 3.68). H a u p ~ aymoee: a j 1 ) 2a+/?; 2) 2 a - / ? ; 3) 3 a + 2 / ? .

Cn. 3.68.
4. H a q p ~ a o ~ u r a p j yrao a H Tyn yrao 8. KOHCJ~YH~UH ymoee: 1 ) a+/?; 2) 2 8 ; 3) 2 a + / ? ; 4) a+2/?.
.5.' H a u p ~ aryn yrao a H o+Tap yrao /?. j Ko~~~pyntm ymoee: I ) a-/?; 2 ) 2a-2B; 3) 3 a - 2 8 .
6. Harrp~aj jenan olurap yrao
H ~ ~ T H M
U
C

KOHCTpyAum =My KOMnJIeMeHTaH cynneMeman yrao. 7.

AKO '%erom yrnoee O ~ H ~ S H Mca a, /?, (cn. 3.69), O y KOHCrP)'EllUR RUMa CyllJleMeHTHe yrnow 011, Y, .

A ~ je Tpoyrao ABC. T

A
CJI. 3.69.

8. R 3 a 6 e p ~ paenm yrao a K O ~ HH a ceoj KomneMeman H ceoj cyrmehcemarx yrao u y M nalrp~aj =MY KownneMeman H EMMY cynneMeman yrao. Kojoj e p n u yrnoea Mopa npmanare yrao a? g a nn a yrao 2a m a cyuneMenTaa yrao? Mopa na yrao 2a HMam KoMnneMeman yrao. 9. K o j je yrao jemar %eMy c y n n e ~ e n ~ yrny? ~ no~
10. Aa mr cy Tame cnenehe peqeHnqe: 1) AKO yrao j e m a ~ je seMy KoMnneMemoM ymy. onna je TO rrpae yrao. 2 ) 3a cnam omTap yrao KeMy cyrureMemaH yrao je j e n ~ a r 36npy =MY KoMnneMemor yrna H npaeor yma. ' 3) 3a ceara nna Tyna yrna a H 8, raKea na je a>/?, pasnnra a - / ? je o m a p yrao.

:a b a b a + b a b -a-b 3a m pa3~1oma- H'- 'saxy - - =- ---a (a>b) C C C 8 C C C C C

Aa ~ H C M Oca6parm urn o ~ l y 3 e nm a pa3noMKa P ~ ~ P H T H memixma, ~ X MopaMo HX npeTxomo nosemu a o s a j e m u n ~ o rm e m o q a , a TO Moxe ~ U T H m j ~ a m si a j e w v ~ u canpxanaq ~.uxosuxuMem.naqa.

Cn.5.5.
,

3a CBaKa nBa pa3JIOMKa -

a b

c 2 Baxs

a c ad cb -+-=-+-=b d bd bd

ad+cb bd

c , --------d -ad-cb . , a d - bad cb b d b d b

. Apyra~nje peyeeo: m a -pa3no~xa a 3 n ~ u ~ ~ u x w n a u a p me~ .ca6npajy (ony3~~ a j y ) TaKo UTO ce ~ a j n p e ce noeeny H j e n ~ a ~ e a nMeHnoue, a HOTOM ca6epy (O~Y~MY 1.

Hajnpe noseneMo p a 3 n o ~ ~ e s a j e w u ~ HMemioqe ( ~ a j ~ 3 a ~ enn ~ n ~ ~ n Ha ~e a j c w p x m a u 6pojesa 5 n 4 je 20), na je

~ ~ H M ~ T H na O M 36np

2 npHponHor 6poja 3 n npasor p a 3 n o ~ ~ aw i u e ~ o 5

Aaxne, Henpaen pa3noMag ce Moxe n 3 p a 3 n ~ ~ ~ o h y no npnpomor 6poja H npasor pa3noMra. T a ~ a e sanuc nenpaeor pa3noma 0 6 ~ 1 Ha3nBaMo M e m B n r ~0 6poj.

. ,

llpnqep 6

5
.
.

.* ' k i 3 p a q y ~ a j ~--2. o
5
H

18

p Kao

18 '10 8 . 3 y~XTXOW~M ITPHMCPY p a ~ n a ~ o ---=-= 1 ?. 5 5 5

Y cKyny pmnoMaKa, Kao n y c ~ y n y o ~ y 3 l i ~ a je eonepauuja cynpoTna No, n ca6upany, ~ j onepauuja K O ~ O M n3 n 0 3 ~ a ~ 36upa Asa 6poja n jemor c a 6 n p ~ a . ce or n s p a ~ y ~ a npyrn ca6npaic. sa

-2.

2 3 5 3 Komnryapemocr m a j y 6pojeen x H y anoje x+1-=2-, 3-+y=8-. 9 4 6 5 3. Hamum c ~ y n rrpnpojzmrx 6pojeaa K O ~ H pemefba nejema%uia: cy

c
7
I

Y jennou 6 a n o ~ y 2-1 Bone. Konnxo Bone je noweeno aKo cana y je

5 5 - 1 BOA^?
6

I 2

TOM

6wo~y a m

2 3 7 8. Jenan Kocau noxocn npsor naHa -, npyror nana - H rpeher nana - nrrawe. Kojn neo 15 20 30 n a w e je noxocwo 3a Ta TPH nana? , 3 '1 9. MOTQPHH raMau npeor raca BOEH.~ n p e k 10-km, Apyror naca - km eruue Hero npBor, a 4 2 5 rpeher raca - km enme Hero npyror. KOWKH y je npemao 3a T ~ raca come? n ~ H 8 2 10. Bema, Jacsa a 6 m a n a ~ p e 6 ana nonene ' H ~ B ~ C H ~ y c y ~ HoBua. B m a no6nje - , m e . 9 I Jacna -, a Eamana 200 m a p a e r n e on Jacne. K o m o sosana no6nja c m a nenojojurrsa? 3

C a 6 ~ p a H opry3u~arbe ~e pa3noMaKa y AeqmamoM 3anucy- 0 6 j a c ~ ~ h H ~ o ea cnenehu~ npHMepwa.

I ,

Ilpe~ep 1
MO O ~ H M Tora

IIIupa~a jennor npaBoyraonuKa u s ~ o 3,8 dm a nymiia 5,7 dm. kfsparysajc~ npa~oyrao~u~a.