Modern slam Anlay

MedyaVid Birka Satr Bilgi - slam & Tasavvuf (Islam & Sufism)

slm deimedi ve asla deimeyecek. nk dinin sahibi Cenab- Allah ve dinini koruyacan vaad ediyor. Fakat din ve dindarlk anlaymz bize ait ve hayli zamandr tuhaf bir deiimin girdabnda. Ksaca Modern Anlay diye adlandrdmz bu yeni anlayn kitaplarmzda yeri yok. Yok, nk kendi kitaplarmzn irfanndan domad. Kendi aklmzn, kendi kalbimizin teknesinde yorulmad. Bu durumu anlamamz lazm. Anlayalm ki saf ve ar duru olan bilelim, ona ynelelim. Kurtuluumuz orada. Uzun uzun aklanabilir ama modernleme kelimesiyle kastedilen eyi, ksaca, Batl insan gibi dnme, onun gibi davranma, onun deerlerini benimseme tavr olarak zetleyebiliriz. Mslmann modernlemesinin temelinde ise kendi deerlerine yabanclama ve Batl insan karsnda aalk kompleksi duyma hissi olduka baskn bir ekilde mevcuttur. Modernleen mslman, kendi din kaynaklarna, tarihine, kltrne ve toplumuna farkl bir gzle bakmay, bunlar, Batl deerleri esas alarak muhakeme etmeyi ama haline getirmitir. nk artk bunlar onun ait olduu dnyay oluturan temel unsurlar deildir. nk artk o, gemiine, kltrne, dinine yabanc birisidir; kendisine yabanc birisidir. O, kendisine yeni bir yer semitir ve dnyaya artk o yeni yerden bakmaktadr. Modern mslman bu noktaya nasl geldi? Onu ait olduu dnyaya bu denli yabanclatran, deerleriyle arasna mesafe, hatta zddiyet koyan modernlik nasl ortaya kt? Modern olmak ne demektir, ya da Batl insan modern klan hususlar nelerdir? Modernlemenin ortaya k

Modernliin temeli Avrupada yaanan birka nemli olaya dayanmaktadr. Bunlarn banda Reformasyon gelir. Hristiyanlk iinde dinin farkl yorumuna dayanan en byk blnme Protestanln ortaya koyduu reform hareketiyle meydana gelmitir. slm dnyas en ihtiaml dnemlerini yaarken, Avrupann hemen her yanna i savalar, [mezhep]] kavgalar ve kaos hakimdi. Ortaa denen zaman diliminde Kilise babalarnn toplum zerinde mutlak bir hegemonyas vard. Halkn maddi manevi her trl deerini, Cennet arsas, gnahlar balama ve benzeri vaatlerle kendi ikballeri iin kullanan hristiyan din adamlar, Kilisenin herhangi bir uygulamasna veya talimatna kar kanlar da aforoz ederek en vahi metotlarla cezalandrrlard. Srf Dnya dnyor dedii iin Engizisyon mahkemelerinde yarglanp cezalandrlanlar oldu. Mesela Giardano Bruno isimli talyan filozof, evrende Dnyadan baka birok gezegen olduunu syledii ve sonsuz bir uzay anlayna sahip olduu iin Romada Engizisyon mahkemesi tarafndan yarglanp lm cezasna arptrld. Cezas, kaza balanp, diri diri yaklmak suretiyle infaz edildi. Bu tutumuyla Katolik kilisesi ferdin, toplumun, bilimin ve insanln nndeki en byk engel olarak varln srdryordu. Batdaki zgrlklerin tarihi, bir anlamda insanlarn ve toplumlarn Katolik kilisesi karsnda verdikleri mcadelelerin de tarihidir. 16. yzylda ortaya kan Protestanlk hareketi, Katolikliin ite bu baskc uygulamalarna bir bakaldr olarak kendini gstermi, Hristiyanlkta yeni bir r amtr. Reformistler Katolik kilisesinin Hristiyanlk ve hristiyanlar ve genel olarak toplum zerindeki baskc hakimiyetini reddetmi, ncili her hristiyann kendi ana dilinde okumas gerektiini savunmu, hristiyanlar Katolik kilisesinin tekelci anlay karsnda zgrletirmitir. Modernliin olumasnda ve gelimesinde, akl ve bilimsel dnmeyi her eyin stnde tutan Pozitivizm, devlet ve Kilise ilerinin birbirinden ayrlmas demek olan laiklik, bugnk teknolojik seviyenin temelini tekil eden sanayi devrimi gibi birok baka unsur da rol oynamtr. Ancak yazmzn esas konusu olmad iin bunlar zerinde fazla durmayacaz. slm dnyasnda modernleme Bat dnyas bugnk konumunu nasl elde etmitir? sorusunun cevab bize gre basite udur: Birbirinden ok uzak olmayan dnemlerde meydana gelen ve birbirini tetikleyen yukarda zikrettiimiz oluumlar yannda, insanlk tarihinde ei benzeri grlmemi bir smr (Batl lkelerin Doulu ve Mslman lkeleri smrgeletirmesi) mekanizmasnn da iletilmesiyle. Kilisenin kat hegemonyasnn krlmasyla n alan zgrlk anlay, yukarda zetlediimiz dier gelimelerin de tesiriyle her alanda patlamalar yaanmasna yol at. Protestanlk, mensuplarna, acmaszca yrtlen rekabeti ve ne pahasna olursa olsun daha ok kazanp daha ok yatrm yapmay tanrya yaklamann yolu olarak, yani bir ibadet olarak telkin ediyordu. Adna Protestan ahlk denen tutumun zeti buydu. (Bir sre sonra bu anlay, hibir deer tanmayan Vahi Kapitalizme dnecek ve dnp Protestanl da yutacakt; ama bunun mslmanlar tarafndan fark edilmesi iin hayli zaman gemesi gerekiyordu.) Bu oluumun grnen yz olan dev sanayi tesisleri, byk ve intizaml kentler, konfora dayal hayat tarz ve ba dndrc maddi servetler Batnn bir cazibe merkezi haline gelmesine fazlasyla yetmiti.

Bilimsel, teknolojik., ekonomik, asker her alannda Bat dnyasnn ald bu mesafe, Dou/slm dnyasnn aydnlarnn gzn kamatrd. Tpk Osmanldan olduu gibi Orta ve Uzak Doudan, Afrikadan, Hindistandan velhasl dnyann her yerinden renciler, aratrmaclar, ilim, sanat ve devlet adamlar ngiltereye, Fransaya giderek yeni dnyay yakndan grme ve inceleme imkan buldular. Tabii lkelerine dndkleri zaman da Batllara yknme, yani modernleme virsn de beraberlerinde gtrdler. Asrlar tesinden gelen Nebev uyar Bat dnyasnn geldii bu noktaya slm dnyas da gelmeliydi! Bunun iin Batda ne nasl yaplmsa, biz de onu o ekilde yapmalydk!.. Tespit buydu. ncelikle Batda Kilisenin kendi snrlarna ekilmek zorunda braklmas ve reformasyon anlay zerinde durulmalyd. Madem ki Batda Kilise mensuplar devlet ilerine ve bilim dnyasna mdahaleden uzak tutulmutu ve madem ki Hristiyanlkta bir reform yaplmt; yleyse bizde de benzeri admlar atlmalyd! Efendimiz s.a.v., Buhar, Mslim, Ahmed b. Hanbel gibi Hadis imamlarnn naklettii bir rivayette yle buyurmutu: - u muhakkak ki, kar kar, arn arn sizden ncekilerin yollarna uyacaksnz. Hatta onlar bir kertenkele deliinden girse, siz de gireceksiniz. Sahabe: - (Bu mmetin arkalarndan gidecei ncekiler) hristiyanlar ve yahudiler mi ey Allahn Rasul? diye sorduunda: - Ya kim olacak! diye cevap vermiti. slm dnyasnn yaad modernleme maceras, Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimizin asrlar tesine uzanan bu mucize ihbarn olduu gibi tasdik etmektedir. Modernlemi aydn ilim adamlarmzn, Batda Katolik kilisesine kar verilen zgrleme mcadelesini slm dnyasnda bizzat slm dinine ve onun kaynaklarna kar yrtmesi olduka dndrcdr. Dinde reform ars Madem ki Bat lkeleri Hristiyanlkta reform yaparak bugnk modern medeniyet seviyesine ulatlar, yleyse biz de slmda reform yapmalyz zihniyeti, beyni ve kalbi Batl deerleri benimseme virsnce tahrip edilmi modern mslman aydnlar, ilim adamlar ve siyaset erbab tarafndan hemen her seviyede dile getirildi ve uygulamaya alld. Dinde reformdan anladklar ise, dinin hayat ve hareket alannn mmkn olduunca kstlanmas, bireylerin vicdanlarna ve camilere hapsedilmek suretiyle hayattan dlanmasyd. Grmediler ki, Batda Paris niversitesi, Notre Dame kilisesine bal okullarn birletirilmesiyle olumu, Oxford niversitesi de Paris niversitesi model alnarak kurulmu, bilahare Oxford hocalarnn kurduu Cambridge niversitesi Papaln onayyla tesis edilmi, Sorbonne niversitesi, bir ilahiyat olan Sorbonne tarafndan kurulmutur. Hesap etmediler ki, Kilise ve onun din anlay ile slm ve onun kaynaklar arasnda hibir benzer yan yoktu ve birini dierine benzetmeye almak, gece ile gndz birbirine kyaslamaya

almaktan farkszd. Dnmediler ki, Protestanln reforme ettii Hristiyanlk, birey ve toplum zerinde en acmasz uygulamalarn srdrrken, kan ve gzya ile ayakta duruyorken, ayn zaman diliminde slm corafyasnda mslman ilim ve devlet adamlarnn aln terinden, gz nurundan, ihls ve samimiyetinden ykselen muhteem bir medeniyet insanln yz ak bir dnya kuruyordu. Akl erdiremediler ki, gasbetmeden, smrmeden, ezmeden ve tuyana sapmadan Batl gibi kalknmak, ilerlemek ve ykselmek mmkn deildir. Bat tarz kalknmann adnn zulm olduunu bilemediler!... Yeni Din Anlaynn Sacayaklar Sahih din anlaynn itaat, teslimiyet, hakka ballk ve btldan yz evirme gibi temel direkleri olduu gibi, yeni sapkn anlayn da zerine oturduu temeller var. Bunlarn en nemli n ele aldk. Mslman iin slm, Kuran- Hakimde ortaya konan, Rasul-i Ekrem s.a.v. tarafndan en kmil ekilde aklanan ve uygulanan ilke ve hkmlerdir. Uymakla mkellef bulunduumuz din hkmlerin akl izahn hibir zaman yzde yz orannda yapamayz. Dnya insan iin bir imtihan yurdudur ve mslman, bu imtihan anlay iinde dinin hkmleri arasnda kolay-zor, uygun-uygunsuz, devaml-geici gibi ayrmlar yapmaz. (Hkm Fkh ve Usul-i Fkh kaynaklarnda belirtilmi bulunan hususi durumlar bu erevenin elbette dndadr.) Allah ve Rasul bir ite hkm verdii zaman mslman erkek ve kadnn o ite kendi istediini seme hakk yoktur. (Ahzb, 36). nsann deeri, takvas oranndadr; takva da ilme ve marifete baldr. limde ve takvada bizden stn olduklar iin Sahabe ve Selef kuaklar ayan- hrmettir. Burada ne kan takva, itaat, teslimiyet, imtihan gibi kavramlarn modern slm anlaynda yeri yoktur. Szn ettiimiz anlayn zerine oturduu sacayaklar aklclk, kolayclk ve deiimdir. Bu ilke, dinin ve onun kaynaklarnn yorumlanmasnda en temel bavuru mercileridir aydn mslman iin. Her ne ki bu ilkeden birine veya birkana aykr der, mutlaka dlanmaldr ona gre. Eer bu ilkelere uymayan ey bir Kuran ayeti ise, onu trl eit manevralarla yoruma tabi tutarak hkmszletirir. Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimizin bir sz veya uygulamas ise, nce uydurma hadis sylemini devreye sokar. Bu tutmazsa onu da tevil ederek meselesini kitabna uydurur. Bu ilkeleri biraz aacak olursak: Aklclk slm mantk dinidir sz, modern mslmann dilinden drmedii bir slogandr. Ona gre Kuran ve Snnetin hkmleri de dahil olmak zere her ey akln kavray ve izah erevesi iinde olmak zorundadr. Bu ereveyi aan, her ne olursa olsun yorumlanr veya reddedilir.

Bu cmleden olarak modern anlayn mucize olgusuna bak hayli ilgintir. Kuranda zikri geen mucizeler ona gre -h- efsane/mitolojiden ibarettir. Hz. Musa a.s.a verilen 9 mucize (sr, 101), Dalarn ve kularn Hz. Davud a.s. ile birlikte zikretmesi (Enbiy, 79; Sebe, 10; Sd, 18), Hz. Sleyman a.s.n kularn ve karncalarn dilini anlamas (Neml, 16, 19), kulara, rzgra ve (cinn) eytanlara hkmetmesi (Enbiy, 81; Neml, 17; Sebe, 12; Sd, 36-38), Hz. sa a.s.n daha beikteyken konumas (l-i mran, 46), amurdan ku yapp flemesiyle kuun canlanp umas, krl ve alaca hastaln iyiletirmesi ve halkn evlerinde ne yiyip ne biriktirdiini haber vermesi (l-i mran, 49) ve Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimizin sra ve Mira (sr, 1), gaybden haber vermesi (Tahrim, 3) gibi Kuranda belirtilenler yannda, sahih Hadis kaynaklarnda nakledilen pek ok mucizesi hakkndaki yorumlar buna rnektir. Modern mslman btn bu mucizeleri, Kurann indii dnemde yaayan insanlarn bilgi ve alg seviyesinin dkl ile aklar ve yle der: Seviyelerinin dkl sebebiyle o insanlar, olaanst hadiseler duyduklarnda kolayca etkilenirlerdi. Kuran onlarn bu zaafndan istifade etmi ve kendilerine bol bol peygamber mucizesi anlatmtr ki, eer inanmaz da inkrda diretecek olurlarsa balarna bir bela gelmesinden endie etsinler!.. Her eyde akla uygunluk aramasnn tabii bir uzants olarak, Modern anlay, birok hadisi de akla uymuyor gerekesiyle inkr etmitir. Efendimiz s.a.v.in mucizelerini anlatan rivayetler bunlarn banda gelmektedir. Yine ayn gerekeyle slmn birok hkmne kar karken, dinde olmayan yeni hkmler ihdas etmekten de geri durmamtr. Kadnlarn namazda erkeklere imam olup namaz kldrmasnn, herkesin kendi anadilinde namaz klmasnn, hayz halindeki kadnn namaz klp oru tutmasnn ve Kbeyi tavaf etmesinin, kurban kesmeyip parasn tasadduk etmenin caiz olduunu sylemeleri bunun rneklerini oluturmaktadr. Oysa Hz. Ali r.a.n u sz bizi, Din-akl ilikisinde bu kadar serbest davranmadan nce daha derin dnmeye sevk etmektedir: Eer slm akl dini olsayd, mestlerin stnn deil, altnn mesh edilmesi gerekirdi (Ebu Davud) Elbette bununla slmn akla aykr bir din olduunu sylemek istiyor deiliz. Demek istediimiz, dinin her hkmn akl bir izaha dayandrmaya almann yanl olduudur. Namazda bir kere rk ve iki kere secde ediimizi kim neyle aklayabilir? Keza namazlarn vakitleri, rekt adetleri, haccn zaman ve rknleri, zekt, miras, evlenme ve boanma ahkm ve daha pek ok husus da yle Kolayclk Modern mslmann temel dayanaklarndan biri de budur. Kuranda yer alan, Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez (Bakara, 185), Muhakkak ki, her glkle beraber bir kolaylk vardr (nirh, 95, 96) gibi ayetleri de delil olarak kullanr ve yle der: Mezhep alimleri, ibadetler ve din hkmler iin sk skya birtakm artlar, rknler vesaire tayin etmek suretiyle dini zorlatrm, adeta iinden klmaz hale getirmilerdir. Oysa slm kolaylk dinidir. Neyi nasl yaparsanz yapn, Allah kabul eder. Yeter ki niyetiniz dzgn, kalbiniz temiz olsun. Bu cmleden olarak tavuk, hindi vb. kkba hayvanlarn kurban olarak kesilebileceini, hacc

senede birka kere yaplabilecek hale getirmek suretiyle yz binlerce insann ayn anda haccetmesinin getirdii sknt ve eziyetin ortadan kaldrlabileceini, Kurann hrszlk suu iin tayin ettii cezann, hrszn eline kk bir izik atarak da yerine getirilmi olacan, herhangi bir sebeple klnmam olan namazlarn kazasnn gerekmediini sylemesi bunun rneklerini oluturur. Oysa ne ibadetlerin art ve rknlerini tayin edenler Mezhep alimleridir, ne de dinin hkmlerinin bu ekilde deitirilebileceini gsteren bir ayet veya hadis vardr. Btn mesele, dinin hkmlerini ar bulduu iin nazlanan, slm, adeta oturduu yerden yaamann aray iinde olan modern mslmann arzal din anlayndadr. Deiim Aslnda bu ilke, dier ikisini de ihtiva edecek kadar nemli ve kuatcdr. Modern mslmana gre dinin hibir hkm, evet yanl okumadnz, dinin hibir hkm, deiim ilkesinin kapsama alannn dnda tutulamaz. Yani her hkm, gerekli grld takdirde deitirilebilir. Bu deiimin bir ls, snr yok mu? diye soracak olursanz, evet var. Deiimin snr, modern mslmann anlay, bilgisi ve karar ile belirlenir. O hangi hkmn deimesini arzu ederse, o hkm deiir, hangi hkmn kalmasn isterse o hkm kalkar! Peki byle snrsz bir yetkiyle donatlm bulunan bu deiim nedir? Bu sorunun cevab, modern insann deer yarglar, alkanlklar, kabulleri ve redleridir eklinde verilecektir. Bunlar da modernliin kayna olan ve dnyaya hkmeden Bat ve Batl insan belirlediine gre, bu cevab daha ksa bir ekilde yle ifade edebiliriz: Deiim, Batl insan neyi nasl yapyorsa onu yle yapmaktr. Bunun iin hayat tarzlar, inanlar, gelenek ve kltrler, hatta giyim kuam ve damak tad bile deiime uratlmtr. Bilhassa grsel ve yazl medya araclyla Bat tipi hayat tarz btn dnyaya devaml surette empoze edilmekte ve model gsterilmektedir. Gelimiliin ve kalknmln ancak onlar gibi yaamakla, onlar gibi tketmekle ve onlar gibi davranmakla mmkn olaca fikri alanmaktadr. Elbette Batl insann anlayna ters gelen din hkm ve uygulamalar da bu genel geer durumun dnda deildir. Modern mslman, birok slm meseleye, Hangi ada yayoruz! sloganyla yaklarken ve onlarn miadn doldurduunu, zamannn getiini sylerken, aslnda Batl insann hayat tarzn ve anlayn esas almaktadr. Netice Btn bu sylediklerimizin, modern Mslman anlay iin kendini inkr anlamna geldii aktr. Kafas karm, kalbi bulanm, hakikat ile hurafe arasnda, hak ile btl arasnda bir o yana bir bu yana savrulmu ve sonunda tercihini btldan ve hurafeden yana kullanm olan modern mslman, u ilah uyarlar gz ard etmekle lmcl hatay ilemitir: Olur ki siz bir eyden holanmazsnz, oysa hakknzda o bir hayrdr ve olur ki bir eyi seversiniz, oysa hakknzda o bir erdir. Allah bilir, siz bilmezsiniz. (Bakara, 216) ve Allah bilir; siz ise bilmezsiniz. (Nur, 19) nsana ilimden ancak az bir ey verilmitir. (sra, 85). Dolaysyla snrl kapasite ve bilgisini Allah Tealnn mutlak ilmi ile kyaslama, Onun hkmlerini kendi cce lleriyle deerlendirme, deitirme, tahrif etme yanlna dm insan, isyan ve tuyan iinde kendi

helkn hazrlam olmaktadr. slm kelimesinin anlam rgs iinde teslim olmak da vardr ve bizim iin usve-i hasene: mkemmel model olan Rasul-i Ekrem s.a.v. Efendimiz bu dini yaamay bize nasl retmise, ancak o ekilde yaayarak dnyev ve uhrev kurtuluu yakalamamz mmkndr. Hak ve hakikati temsil etmek, hak ve hakikat adna konumak da ancak kendimiz olmakla mmkndr. Gayrs u ilah uyarnn muhatab olmak demektir: Kim kendisine doru yol besbelli olduktan sonra Peygambere muhalefet eder, mminlerin yollarndan bakasna uyup giderse, onu dnd yolda brakr ve (ahirette) cehenneme sokarz. Ne kt dn yeridir oras! (Nisa, 115) Ebubekir SFL Semerkand Dergisi