PLC Program Lama Teknikleri

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
PLC PROGRAMLAMA TEKNKLER
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. YAZILIMI SSTEME YKLEMEK................................................................................... 3 1.1. Bilgisayar Haberleme Portlar ..................................................................................... 3 1.1.1. Paralel Portlar ........................................................................................................ 3 1.1.2. Seri Portlar............................................................................................................. 3 1.1.3. USB (Universal Serial BUS ) ............................................................................... 4 1.2. Bilgisayar ile Plc Arasndaki Haberleme Ayarlar ...................................................... 5 1.2.1. Haberleme Elemanlar.......................................................................................... 5 1.2.2. PLC Ayarlar.......................................................................................................... 5 1.2.3. Com ve Port Ayarlar............................................................................................. 6 1.3. Kontrol Programnn Plcye Yklenmesi...................................................................... 8 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 9 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 10 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 11 2. PLC N KONTROL PROGRAMININ YAZILMASI ................................................... 11 2.1. Plcde Programlama Mant ve Kontrol Program Trleri ........................................ 11 2.1.1. PLCde Program leme Mant......................................................................... 11 2.1.2. Lineer (Dorusal) Programlama Mant ............................................................ 12 2.1.3. Yapsal Programlama Mant............................................................................. 12 2.2. PLC Program Yazlm Dilleri ..................................................................................... 13 2.2.1. Kontak Plan (LADDER Plan) ............................................................................. 13 2.2.2. Fonkiyon Plan (FBD) .......................................................................................... 13 2.2.3. Deyim Listesi (STL) ............................................................................................ 14 2.3. PLC Programlama Yazlmnn Bilgisayara Kurulmas.............................................. 14 2.4. Program Menleri ve Aklanmas ............................................................................. 20 2.4.1. Ara ubuklar .................................................................................................... 21 2.4.2. File (Dosya) Mens ........................................................................................... 21 2.4.3. Edit Mens......................................................................................................... 23 2.4.4. View Mens....................................................................................................... 25 2.4.5. PLC Mens ........................................................................................................ 28 2.4.6. Debug Mens..................................................................................................... 30 2.4.7. Tools Mens ...................................................................................................... 32 2.4.8. Windows Mens ................................................................................................ 33 2.4.9. Help Mens........................................................................................................ 33 2.4.10. Ksayol Mens ................................................................................................. 34 2.5. Program Pencereleri ve Genel Kullanm ................................................................... 34 2.5.1. Programlama Editr Penceresi .......................................................................... 34 2.5.2. Symbol Table ( Sembol tablosu) Penceresi ......................................................... 35 2.5.3. Data Block ( Data blou) Penceresi..................................................................... 36 2.5.4. Status Chart (Durum Tablosu) Penceresi............................................................. 36 2.5.5. Cross Reference (apraz Referans) Penceresi..................................................... 37 2.5.6. System Block (Sistem blou) Penceresi .............................................................. 38 2.6. PLC Tipinin Seilmesi ................................................................................................ 38 i
2.7. Hafza Alanlar ve Adreslenmeleri ............................................................................. 39 2.7.1. Bit, Bayt ve Word kavramlar.............................................................................. 39 2.7.2. Giriler ................................................................................................................. 41 2.7.3. klar................................................................................................................. 43 2.7.4. M Hafza Alanlar ................................................................................................ 44 2.7.5. V Hafza (Data) Alanlar ..................................................................................... 45 2.7.6. L (Lokal ) Hafza Alanlar ................................................................................... 46 2.7.7. AC (Akmlatr) Hafza Alanlar ....................................................................... 47 2.7.8. HC (Hzl sayc HSC) Hafza Alanlar ............................................................... 47 2.7.9. S (Sralayc kontrol rlesi SCR ) Hafza Alan.................................................. 48 2.7.10. Analog Giri ve Analog k Hafza Alanlar .................................................. 49 2.7.11. zel Hafza Alanlar .......................................................................................... 49 2.7.12. Zamanlayclar ................................................................................................... 50 2.7.13. Sayclar ............................................................................................................. 52 2.7.14. Endirekt ( dolayl ) Adresleme .......................................................................... 53 2.8. Temel Programlama Komutlar .................................................................................. 53 2.8.1. Start, Stop ve klar .......................................................................................... 53 2.8.2. k Atama ( = ) Komutu ................................................................................... 57 2.8.3. LD ve LDN Kontak Ykleme Komutlar ............................................................ 58 2.8.4. NOT Deilleme ................................................................................................... 58 2.8.5. A ( VE ) , AN (VE DEL) Komutlar ve Uygulamas ...................................... 59 2.8.6. O (VEYA), ON (VEYA DEL) Komutlar ve Uygulamas.............................. 59 2.8.7. Birden Fazla Komut Blou Arasnda (ALD ) VE lemi ve Uygulamas ........... 60 2.8.8. Birden Fazla Komut Blou Arasnda (OLD) VEYA lemi ve Uygulamas....... 61 2.8.9. LPS, LPP, LRD ( Lojik yn ) Komutlar........................................................... 62 2.8.10. SET, RESET Komutlar ve Uygulamas............................................................ 62 2.8.11. Giri Sinyalinin kan Kenarna Gre k Alma ........................................... 64 2.8.12. Giri Sinyalinin nen Kenarna Gre k Alma ve Uygulamas..................... 65 2.8.13. Zamanlayc (Timer) Komutu............................................................................ 66 2.8.14. Harici Olarak Zamanlayc Ayar Deerinin Atanmas ...................................... 68 2.8.15. Zamanlayc Uygulamalar ................................................................................ 68 2.8.16. Sayc (Counter) Komutlar ............................................................................... 69 2.8.17. Harici Olarak Sayc Ayar Deerinin Atanmas ................................................ 72 2.8.18. Sayc Uygulamalar .......................................................................................... 72 2.8.19. Karlatrma Komutlar ve Uygulamas ........................................................... 72 2.8.20. Say Sistemleri ile Tama ( MOVE) Komutlar ve Uygulamas ...................... 75 2.8.21. Matematik lem, Fonksiyon Komutlar ve Uygulamas................................... 80 2.8.22. Mantk lemler, Kaydrma, Dntrme Komutlar ve Uygulamas................ 86 2.8.23. Program Kontrol Komutlar ve Uygulamas...................................................... 93 2.9. Yaplan Programa Gre Kullanlan Giri ve klarn Simlasyonu ........................ 96 UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 97 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 98 UYGULAMA FAALYET-2 ........................................................................................... 99 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................................ 100 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 101 RENME FAALYET-3 ................................................................................................. 103 ii
3. PROGRAM YEDEKLEME............................................................................................. 103 3.1. Program Yedeklemenin nemi................................................................................. 103 3.2. PLCdeki Programn Bilgisayara ekilmesi............................................................. 103 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 105 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................................ 106 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 107 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 108 NERLEN KAYNAKLAR................................................................................................ 110 KAYNAKA ....................................................................................................................... 111
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0053 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri PLC Programlama Teknikleri PLC ile kumanda edilecek sistemin kontrol programnn bilgisayar ortamnda yazlmas ve PLCye yklenmesi iin gerekli bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 PLCye Giri modln tamamlam olmak PLC ile kontrol edilecek sisteme gre program yaparak PLCye yklemek
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda sistemin PLC ile kumanda ve kontroln TSE, Tesisleri Ynetmelii ve artnamelere uygun ekilde kurup altrabileceksiniz. Amalar Kurulacak sistemin kontroln salayacak program artnameye uygun olarak yapabileceksiniz. Hazrlanan yazlm gerekli balanty kurup parametre ayarlarn yaparak bilgisayardan PLC cihazna ykleyebileceksiniz. Balants yaplan ve program yklenen PLC kontrol sistemini altrarak test edebilecek, gerekiyor ise dzeltme yapabileceksiniz. PLC cihazna yklenen program bilgisayar ortamna ekebilecek, yedeklediiniz program sistemin yazlmndan kaynaklanan arza durumlarnda tekrar ykleyebileceksiniz. PLC deney seti veya PLC cihaz PLC program yazlm editr Bilgisayar Bilgisayar ile PLC aras haberleme kablosu Program ykleme kartlar Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci,
Gnmzde kullanlan birok cihazn kontrol, eskiden mekanik olarak yaplmakta iken, gnmz teknolojisinde bu ilemler elektromekanik ve hatta elektronik ortamda yaplmaktadr. Elektromekanik sistemlerin bakm ve iletim maliyetinin yksek oluu, bu sistemlerin mekanik ksmlarnn terk edilmesine ve elektronik kontroln cazibesinin artmasna sebep olmutur. Artk cihazlarn standart ilem yapar durumdan srekli yeni ihtiyalara cevap verir hle gelmesi bir zorunluluk halini almtr. Cihazlara deiik ileri yaptrmak iin farkl kontrol birimleri eklemek yerine tek bir kontrol birimiyle bu ilemlerin hepsini kumanda etmek; hem cihazlarn boyutu hem de fonksiyonellii asndan nem kazanmtr. Bu srete saysal ilem yapabilen mikroilemcili sistemler n plana kmtr. Bu mikroilemcili sistemlerden endstriyel otomasyonda en yaygn olarak kullanlanlar programlanabilir kontrol cihazlardr. Ksaca PLC olarak anlan bu cihazlarn bugnk kullanma alan yaygn olduun gibi gelecekte de vazgeilmez olaca kesindir. PLC cihazlarnn kurulmas ve programlanmas iin bu konuda yetimi elemana ihtiya gittike artmaktadr. Bu modl sonunda piyasa ihtiyalarna cevap verebilecek ekilde bir PLC cihaznn programn yazabileceksiniz.
RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Hazrlanan yazlm gerekli balanty bilgisayardan PLC cihazna ykleyebileceksiniz. kurup parametre ayarlarn yaparak
ARATIRMA
Bilgisayar ile PLC arasnda veri aknn (haberleme) nasl saland hakknda internet ortamndan, ktphanelerden ve PLC kataloglarndan aratrarak rapor haline getiriniz ve snfta sununuz.
1. YAZILIMI SSTEME YKLEMEK

1.1. Bilgisayar Haberleme Portlar
Bilgisayar ile evre birimleri arasnda veri alverii portlar aracl ile gerekletirilir. Bilgisayarlarda, verinin iletim biimi bakmndan, seri ve paralel portlar olmak zere iki eit port bulunur.
1.1.1. Paralel Portlar

Paralel portlar ile veriler paralel bir biimde, yani bir seferinde bir bayt olarak iletilir. Port sekiz adet veri hatt ierir ve baytn her biti bayttaki dier bitlerle hemen hemen ayn anda farkl bir hattan iletilir. Paralel portlar LPT1, LPT2 gibi isimlendirilir ve bilgisayarlar en az bir paralel port bulundurur. Paralel portlar ekilde grld gibi 25 pinlik bir dii konnektr kullanrlar.
Resim 1.1: Paralel port
1.1.2. Seri Portlar

Seri portlar ile veriler seri bir biimde yani her seferinde tek bit olarak iletilir. Bunun sebebi portun her yn iin tek bir veri hattna sahip olmasdr. Seri iletiimde bitler pe pee ve belirli zaman aralklar ile gnderilir ya da alnr. Alc ve vericinin senkronize olmas iin bir bitlik verinin hatta kalma sresi nemlidir. Bu nedenle bilgisayarn eitli evre cihazlar ile seri iletiim hz birbirinden farkl olabilir. Seri iletiim hz bit/sn ya da Baud birimiyle llr. Baud hz, bir saniyede iletilen bit saysdr. 3
Seri portlarn konnektrleri 25 ve 9 pin olmak zere 2 ekilde olur. 25 pinlik bir aygt 9 pinlik bir porta ya da 9 pinlik bir aygt 25 pinlik bir aygta balamak gibi durumlarda kullanlabilecek adaptrler vardr. 25 pinlik konektrler artk kullanlmamaktadr.
Resim 1.2: Seri portlar
Seri portlar ile paralel portlarn bir kyaslamas yaplmas gerekirse; seri portlar ile bilgilerin iletilmesi daha gvenili olmasna ramen iletiim hz yavatr. Paralel portlar ise seri porttan ok daha hzldr. Bununla birlikte gvenilir bir veri iletimi salamazlar. zellikle kablo uzunluu arttka verilerin kaybolma riski doar. Bilgisayarda bulunan PLC kontrol programn, PLCye yklemek iin seri portlar kullanlr.
1.1.3. USB (Universal Serial BUS )

USB, bilgisayar ve telekomnikasyon endstrisinde gelitirilmi, iletiim standartlarnda yeni bir balant eklidir. Amac, geleneksel seri ve paralel portlarn yerini alarak evre cihazlarla iletiimi evrenselletirmektir. Bilgisayarlar, artk USB' siz retilmemektedir. evre birimleri de ayn ekilde USB destekli retilmektedir. Klavye, fare, oyun ubuu, telefon, tarayc, yazc, mikrofon, hoparlr, disket src, kamera, modem, CD-ROM src vb. pek ok cihazla bilgisayar arasnda USB balant yaplmaktadr.
Resim 1.3: USB Port
Resim 1.4: USB balant kablosu
1.2. Bilgisayar ile Plc Arasndaki Haberleme Ayarlar

1.2.1. Haberleme Elemanlar
Bilgisayar ile S7 200 PLCler arasnda haberlemeyi salamak iin Resim 1.5te grlen PC / PPI master programlama kablosu kullanlr. Kablonun, zerinde PC yazan RS 232 konnektr bilgisayarn 9 pin seri portuna, zerinde PPI yazan RS 485 konnektr S7 200 PLCnin haberleme portuna balanr.
Resim 1.5: PC/PPI programlama kablosu
S7 200 PLC verileri 9600 bit/sn hzla gnderirir ve alr. Bu hz salamak iin PC / PPI kablosu zerindeki svilerin ekil 1.1deki konumda olmalar gerekmektedir.
ekil 1.1: PC/ PPI kablosu svi konumlar
1.2.2. PLC Ayarlar

Bilgisayar ile PLC iletiim arasnda iletiim kurmak iin Communication iletiim kutusundan iletiim ayarlarn kontrol etmemiz gerekir. Bunun iin View >component> Communication men seeneklerini kullanarak ya da aratrma ubuundan Communication ikonuna tklayarak ekil 1.2deki iletiim kutusunun almasn salamalyz. Communication iletiim kutusunda aadaki ayarlar dorulamanz gerekmektedir. 5
PC / PPI kablo balang adres deerinin 0 olduunu dorulayn letiim hznn 9.6 kbps olduunu dorulayn ebeke parametresinin COM1e ayarl olduunu dorulayn
ekil 1.2: Communications iletiim kutusu
Daha sonra Double - Click to refresh ikonuna ift tklandnda Step 7 Micro/ Win programnn S7 -200 PLC cihazn aratrarak bulmasn salamanz gerekmektedir.
1.2.3. Com ve Port Ayarlar

Port ayarlarnn yaplmas iin View>Component> Set PC/PPI interface men seeneklerini kullanarak ya da aratrma ubuundan Set PC / PPI interface ikonuna tklayarak ekil 1.3teki Set PC / PPI interface iletiim kutusunun ekrana gelmesini salaynz.
ekil 1.3: Set PG / PC Interface iletiim kutusu
letiim kutusundan PC / PPI cable seeneini setikten sonra properties dmesine tklayp alan ekil 1.4teki Properties iletiim kutusundan Local connection sekmesine tklayarak COM port seimi yapnz.
ekil 1.4: Properties iletiim kutusu
1.3. Kontrol Programnn Plcye Yklenmesi

Hazrlanm olan PLC kontrol programnn PLC program hafzasna yklenmesi iin File mensnden Download seeneine ya da standart ara ubuundaki Download ikonuna tklanarak ekil 1.5teki Download iletiim kutusunun ekrana gelmesi salanr. PLC program, program blouna yazlan komutlardan, data blouna V hafzas iin yazlm balang deerlerinden ve system blounda yaplan ayarlardan meydana gelmektedir. Eer data blou hazrlam ve sistem blounda ayarlamalar yapmsanz programn doru almas iin bu bloklardaki bilgilerin PLCye yklenmesi gerekir. Options dmesine tklayarak yklemek istediiniz bloklar onayladktan sonra download dmesine tklayarak programn PLC hafzasna yklenmesini salam oluruz.
ekil 1.5: Download iletiim kutusu Set PG / PC Interface iletiim kutusu
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atlyede bulunan PLC cihazn bilgisayarnza balayarak haberlemesini salayarak daha nce hazrlanm bir program PLC cihazna ykleyiniz.
LEM BASAMAKLARI
PPI kablosu svi konumlarn ayarlaynz. Bilgisayar ile PLC cihaz arasndaki balanty PPI kablosu ile uygun porttan yapnz. PLC programlama editrnden gerekli ayarlar yaparak haberleme portunu seiniz. PLC editrnde yazlan programn gerekli ynergeleri izleyerek PLCye aktarlmasn salaynz.
NERLER
Atlyenizde bulunan PLC cihazn retmeninize danarak alnz. Bilgisayar ile PLC arasnda haberleme irtibatn salamak iin gerekli kabloyu depodan alnz. Kablonun RS 232 konnektrn bilgisayarnzn seri portuna taklmasna dikkat ediniz. Kablonun RS 485 konnektrnn PLC portuna taklmasna dikkat ediniz. Programn yklenebilmesi iin PLCnin stop konumunda olmasna dikkat ediniz. Yaptnz ilemleri rapor haline getirerek retmeninize sununuz.
PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 Svi konumlarn doru olarak ayarlayabildiniz mi? PLCyi PPI kablosu ile bilgisayara baladnz m? PLC programlama editrnden haberleme iin gerekli port seimini yaptnz m? Bilgisayarda kaytl bulunan herhangi bir kontrol programn PLC editrnde aabildiniz mi? Atnz program PLC cihazna gnderebildiniz mi? Evet Hayr
10

AMA
Kurulacak sistemin kontroln salayacak PLC programn teknigine uygun olarak yapabileceksiniz
ARATIRMA
PLC programlama mant ve kontrol program trleri hakknda internet ortam ve ktphanelerden aratrma yaparak yaptklarnz rapor haline getirerek snfta sununuz. PLC program yazlm dilleri hakknda internet ortam ve ktphanelerden aratrma yaparak yaptklarnz rapor haline getirerek snfta sununuz. PLC programlama komutlarn internet ortam ve ktphanelerden aratrma yaparak yaptklarnz rapor haline getirerek retmeninize sununuz.
2. PLC N KONTROL PROGRAMININ YAZILMASI

2.1. Plcde Programlama Mant ve Kontrol Program Trleri
2.1.1. PLCde Program leme Mant
PLC alma (RUN) moduna alndnda ilk nce k hafzas sfrlanr. Sonra girilere bal bulunan sensr, buton, snr anahtar vb. elemanlardan alnan sinyaller okunarak giri hafzasna kaydedilir ve PLCnin program hafzasna yklenen kontrol program komutlar sras ile iletilir. Giri deikenlerine bal olarak elde edilen sonular k hafzasna aktarlr. k hafzasndaki bilgiler PLC klarna balanan i elemanlarn altracak ekilde klara aktarlr ve tekrar giriler okunur. Tm bu ilemlerin gereklemesi iin geen zamana bir tarama evrimi ad verilir. PLCnin enerjisi kesilinceye kadar ya da STOP konumuna alnncaya kadar tarama evrimi srekli olarak tekrar eder. Bir tarama evriminin sresi PLC alma hzna, kullanlan komutlarn niteliine ve kontrol programnn uzunluuna gre deiir. Tipik olarak bir tarama evrimi sresi 3ms ile 10 ms arasndadr. Eer bu sre ok uzun olursa girilerde meydana gelen ok ksa sreli sinyal deiiklikleri alglanamayabilir.
11
ekil 2.1: PLC Tarama evrimi
2.1.2. Lineer (Dorusal) Programlama Mant

Dorusal programlama, btn komutlarn ayn program alanna yazld bir programlama biimidir. Komut yazl srasna gre yrtlr ve bir evrim boyunca btn komutlar ileme girer. Bu programlama biiminde program ana program ve alt program biiminde dzenlenir. Alt programlar ya ana programn program sonu komutundan ( END, MEND gibi ) sonra ya da zel bir alana yazlr. Dorusal programlamada, bir alt programlamadan baka bir alt programn arld yaplar kullanlabilir. Ancak bu programlama kumanda sisteminin tasarmn ve izlenmesini zorlatrd iin genellikle tercih edilmezler. Ana programlamada yazlan komutlar genellikle alt programlarda kullanlabilir. Siemens S7- 200 PLC snfnn programlanmas iin gelitirilen STEP 7-Micro/WIN V3.0 yeni versiyon yazlmnda alt programlar, bu alt programlar iin ayrlm alanlara yazlmakta ve bu nedenle, daha nceki versiyonlarda kullanlan ana program sonu komutu ( MEND ) ve alt program komutu ( RET ), kesme alt program komutu ( RETI ) kullanlmamaktadr. Yine bu yazlmda S7200 snf yeni nesil ilemciler ( CPU 221, CPU 222, CPU 224 ve CPU 226 ) iin alt program yapsal kullanma uygun biimde almasn salayacak zellikler artrlmtr.
2.1.3. Yapsal Programlama Mant

Yapsal programlama, byk lekli programlarn ilevine gre paralanarak ve ayn ilevi salayan iler iin yalnz bir program parasnn kullanld bir programlama biimidir. 12
Siemens tarafndan retilen S5 snf PLCleri programlamak iin kullanlan STEP 5 ve yeni nesil S7 300/400 snf PLCleri programlamak iin STEP 7 yazlmlar hem dorusal hem de yapsal programlamaya uygun dillerdir. rnein STEP 5 dili verilen program organizasyon, program ve fonksiyon bloklar eitli ilevleri salayan program paralarn ierir. Btn program bloklar birer alt program gibi dnlebilir. Kesme alt programlar iin de yine tanmlanm zel organizasyon bloklar kullanlr. Sistem program organizasyon bloklarn iletir. Organizasyon blouna yazlan atlama komutlar ile bir program evriminde hangi bloklarn yrtlecei belirlenir.
2.2. PLC Program Yazlm Dilleri

2.2.1. Kontak Plan (LADDER Plan)
Ladder plan, rle ve kontaktrlerlerle yaplan klasik kumanda devrelerinin izimlerine benzeyen grafiksel bir programlama eklidir. Ladder plan gerek elektrik devrelerinde olduu gibi bir enerji kaynandan kontaklar araclyla akan enerjiyi sembolize etmek eklinde kullancya kolay gelebilecek bir programlama mantna sahiptir. Ladder programnda sol tarafta gsterilen dikey izgi enerji kaynan gsterir. Kapal kontaklar enerji akna izin verirken ak kontaklar enerji akna izin vermezler. Ladder plan yntemi daha ok elektrik eitimi alm kiiler ve yeni balayanlar iin uygundur. ekil 2.2de FBD yntemiyle yazlm program rnei grlmektedir.
ekil 2.2: Kontak plan(LADDER) yntemitle program rnei
2.2.2. Fonkiyon Plan (FBD)

FBD yntemi, lojik kaplarn kullanmna dayanan ve ematik bir gsterim ekli sunan programlama eklidir. Burada kullanlan lojik semboller kutular eklinde gsterilir. Sembollerin sol tarafnda giri sinyalleri, sa tarafnda ise k sinyalleri bulunur. Bu yntem dijital elektronik eitimi alm kiilerce daha rahat kullanlabilir. ekil 2.3te FBD yntemiyle yazlm program rnei grlmektedir.
13
ekil 2.3: Fonksiyon plan ( FBD) yntemiyle program rnei
2.2.3. Deyim Listesi (STL)

STL ynteminde PLCnin trne ve markasna gre ayn ilevi gren fakat yazlm eklinde kk farkllklar olan komutlar kullanlr. Bir komut yaplan ilemi belirten Mnemonic ve zerinde ilem yaplan hafza alanlarn gsteren operantlardan oluur. Bu yntem cihazn, makina koduna en yakn gsterim ekli olduundan ok geni programlama imkanlar sunar. STL yntemi bilgisayar teknolojisine yatkn kiilere hitap eder. STL, FBD ve LADDER yntemiyle yazlan programlar hatasz yazlm ve derlenmi olmak artyla birbirinin stillerine dntrlebilir. ekil 2.4te STL yntemiyle yazlm program rnei grlmektedir.
ekil 2.4: Deyim Listesi ( STL) yntemiyle program rnei
2.3. PLC Programlama Yazlmnn Bilgisayara Kurulmas

Kurulacak sistemin PLC programn yazmak iin bir PLC programlama editrne ihtiya vardr. Piyasada bulunan her model PLC iin kendine zg programlama yazlm mevcuttur ve satn alnan cihaz ile birlikte verilmektedir. Bu modl de S7-200 PLCleri programlamak iin kullanlan Step7 - Micro /Win32 V program kullanlacaktr. Step7-Micro/Win 32 programnn alabilmesi iin bilgisayarnzn en az aadaki zelliklere sahip olmas nerilir. Windows 95 / NT4.0 ve daha st srmlere sahip iletim sistemi 50 MB Hard disk alan 16 MB Ram 14
Step7-Micro/Win 32 V3.2 programn bilgisayarnza kurmak iin aadaki admlar uygulamanz gerekmektedir. ADIM 1: Step7 Micro/Win 32 V3.2 kurulum CDsini CD srcsne yerletiriniz. Kurulum program otomatik olarak almaya balayacak ve ekil 2.5te grlen dil seimi iletiim kutusu ekrana gelecektir. Buradan seilecek dil programn yklenmesi srasnda bize rehberlik edecek kurulum dilidir. Trke kurulum seenei bulunmamaktadr. Alr liste kutusundan dil seimi yaptktan sonra Tamam dmesine tklaynz.
ekil 2.5: Step7-Micro/ Win kurulum adm1
ADIM 2: Bu admda ekil 2.6 grld gibi Step7 Micro/Win 32 kurulum sihirbaz otomatik olarak yklenecektir.
ADIM 3: Bu admda Next dmesine tklayarak kuruluma devam etmeniz gerekmektedir.
15
ADIM 4: ekil 2.8de grlen bu admda lisans anlamanzn bulunup bulunmad sorgulanmaktadr. Eer lisansl bir program kullanyorsanz Yes dmesine tklayarak kuruluma devam edebilirsiniz. Kullandnz kurulum CDsi lisanssz ise program kurmanz durumunda cezai sorumluluu kabul etmi olursunuz.
ADIM 5: ekil 2.9da grlen iletiim kutusunda User Name isimli metin kutusuna bir kullanc ad ve Company Name isimli metin kutusuna ise Firma / irket ya da okul ad yazldktan sonra Next dmesi aktif hle gelir. Next dmesine tklayarak dier aamaya geebilirsiniz. 16
ADIM 6: Bu admda Step7 Micro/Win 32 programnn kurulaca dizinin seimi yaplmaldr. ekil 2.10da grlen iletiim kutusunun Destination Folder blmnde Programn, Program Files klasr iine alcak Siemens isimli alt klasr iine kurulaca varsaylmaktadr. sterseniz nerilen dizini kabul edebilir ya da Browse dmesine tklayarak kendinizin belirleyecei bir klasr setikten sonra Next dmesine tklamanz gerekmektedir.
ekil 2.10: Step7-Micro/ Win kurulum adm 6
ADIM 7: Bu admda diller seilerek program altracak dosyalar iin alt yap oluturulur. Birden fazla dil seersek program kurulduktan sonra programda kullanlan dili Options iletiim kutusundan dilediimiz zaman deitirebiliriz. Bylece kurduumuz program farkl dilleri bilen kiilerce de kullanlabilir. Program tarafndan desteklenen tm dilleri yklemek iin ekil 2.11de grlen iletiim kutusundaki All Languages seeneini setikten sonra Next dmesine tklaynz. 17
Eer sadece sizin tercih edeceiniz dillerde program yklemek istiyorsanz. Select Languages seeneini seip Next dmesine tklamanz gerekmektedir. Bu durumda ekil 2.12deki iletiim kutusu ekrana gelecektir. Buradan istenilen dillerin nndeki onay kutularn iaretleyerek dil seimi yaptktan sonra Next dmesine tklaynz.
ADIM 8: Bu admda programn ve bileenlerinin kurulmas ilemi otomatik olarak yaplr. Ykleme oran %100 olduunda kurulum tamamlanr ve bir sonraki adma geilir.
18
ADIM 9: Bu admda ekil 2.14te grlen iletiim kutusundan PLC ile bilgisayar arasnda haberlemeyi salayacak heberleme devre elemanlarnn seimi yaplr. Temel uygulamalar iin PC / PPI CABLE (bir noktadan dier noktaya haberleme kablosu) elemannn seilmesi yeterli olacaktr. Sadece bu eleman semek iin zerine fare sol tuu ile tkladktan sonra Ok dmesine tklaynz.
Eer dier haberleme devre elemanlarn da yklemek istiyorsak Select dmesine tklayarak ekil 2.15te grlen iletiim kutusunun ekrana gelmesi salanr. 19
ADIM 10: Buraya kadar olan admlarn uygulanmasyla programn bilgisayara yklenmesi ilemi tamamlanmtr. Son olarak bilgisayarnzn kapatlak yeniden balatlmas gerekmektedir. Bu admda ekil 2.16daki iletiim kutusundan Bilgisayarm yeniden balatmak istiyorum ya da daha sonra balatma seeneklerinden birini seerek Finish dmesine tklaynz.
2.4. Program Menleri ve Aklanmas

PLC programlama yazlmnn menlerinde bulunan seenekler hakknda bilgi sahibi olunmas progracya kolaylk salayacaktr. Step7-Micro/Win 32 V3.2 programnda File, Edit, View, PLC, Debug, Tools, Windows ve Help menleri bulunmaktadr. 20
Bu menlerde kullancnn sklkla bavurduu seenekler programn ara ubuklarna ksayol ikonu olarak yerletirilmitir.
2.4.1. Ara ubuklar

Standart Ara ubuu: ekilde grlen standart ara ubuunda genel olarak menlerde sklkla bavurulan seenekler iin oluturulmu ksayol ikonlar bulunur.
ekil 2.17: Standart ara ubuu
Common Ara ubuu: ekilde grlen Common ara ubuunda Edit ve View menlerinde sklkla bavurulan seenekler iin oluturulmu ksayol ikonlar bulunur.
ekil 2.18: Common ara ubuu
Debug Ara ubuu: ekilde grlen Debug ara ubuunda PLC ve Debug menlerinde sklkla bavurulan seenekler iin oluturulmu ksayol ikonlar bulunur.
ekil 2.19: Debug ara ubuu
Instruction Ara ubuu: Bu ara ubuunda Ladder ve FBD programlama editrlerinde alrken komutlar temsil eden sembollere kolay ulam iin gerekli ksayol ikonlar bulunur
ekil 2.20: Insrucion ara ubuu
2.4.2. File (Dosya) Mens

File mens zerine tklandnda ekil 2.21de grlen File mens seenekleri ekrana gelir. 21
New: PLC cihazn programlayacak yazlm yapmak iin yeni bir sayfa aar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Open: Daha nce hazrlanm olan ve bilgisayara kaydedilmi program dosyalarn aar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Close: PLCye yklenmek iin hazrlanan aktif program penceresinin kapatlmasn salar. Bu seenek tklandnda, programda yaplan deiikler kaydedilmemi ise Kaydedilsin mi? sorgusu ekrana gelir.
ekil 2.21: File mens
Save: PLCnin programlanmas iin hazrlanm uygulamann bir dosya halinde bilgisayarakaydedilmesini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Save As: PLCnin programlanmas iin hazrlanm uygulamada yaplan deiikliklerin farkl isimde dosyalara kaydedilmesini salar. Import: Eer PLC iin hazrlanm olan uygulama bilgisayara ASCII yaz karakteri kullanlarak kaydedilmi ise dosyasnn yklenebilmesi iin bu seenek kullanlr. ASCII yaz karakteri kullanlarak kaydedilmi program dosyas Open seenei kullanlarak alamaz. Export: PLCnin programlanmas iin hazrlanm yazlmn bilgisayara kaydedilmesi srasnda ASCII yaz karakteri kullanlarak belirtilen dosya ierisine yazlmasn salar. Bu ekilde kaydedilen dosyalar Import seenei ile alabilir. 22
Upload: PLC proram hafzasna yklenmi olan yazlm program editrne ekmek iin kullanlr. Eer yazlm PLC hafzasna yklenirken ifre verilmi ise Upload seeneine tklandnda ifre sorgulamas yaplacaktr. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Download: Hazrlanm olan programn PLC program hafzasna yklenmesini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Page Setup: Hazrlanan uygulamann yazcdan alnmas srasnda kullanlacak kat llerinin girilmesini salar. Print Preview: n izleme olarak adlandrlr ve yazcya gnderilecek sayfalarn incelenmeini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Print: Hazrlanan programn yazcdan yazdrlmasn salar. Yazcya gnderilecek programn ekranda ak olmas zorunludur. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Exit: Programn kapatlarak windows ortamna dnlmesini salar. Eer programn son hali kaydedilmemise bu seenee tklandnda Deiiklikler kaydedilsin mi? sorgu iletiim kutusu ekrana gelecektir.
2.4.3. Edit Mens

Edit mens zerine tklandnda ekil 2.22de grlen Edit mens seenekleri ekrana gelir. Undo: Programn yazm srasnda hata yaplan durumlarda bir nceki adm veya admlara geri dn iin kullanlr. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Cut: Network ierisinde bulunan seili bir komutun veya seilmi bir networkn tamamnn silinerek baka bir alana tanmak zere panoya alnmasn salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Copy: Network ierisinde bulunan seili bir komutun veya seilmi bir netwokn tamamnn bir alana kopyalanmak zere panoya alnmasn salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Paste: Cut ya da copy seenei ile panoya aktarlan bir komut ya da networkn istenilen alana yerletirilmesini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Select All: Program networklerinin tamamnn seilmesini salar.
23
ekil 2.22: Edit mens
Insert: PLC program hazrlanrken unutulan bir komut veya network iin gerekli bo alan oluturmak iin kullanlr. Satr (Row), stun(Column) veya paralel kol (Vertical) oluturarak yeni komutlar yazabilme ile Kesme program (Interrupt) ve Alt program ( Subroutine) sayfas ama imkan salar.
ekil 2.23: Insert alt mens
Delete: Seilen bir satr, stun, network, Interrupt veya Subroutine sayfasnn silinmesini salar. Find: Hazrlanan programda herhangi bir giri, k veya dahili hafza adresi ile kelime ilemci adreslerin programn hangi networklerinde kullanldnn bulunmasn salar. Replace: Hatal yazlm bit adreslerinin veya kelime ilemci adreslerin isimlerinin tmden deitirilmesine imkan salar. Go To: Girilen bir adresin, kullanld tm program networklerindeki satrlarna giderek adreslerin doruluunu test etme imkan salar. 24
2.4.4. View Mens

View mens zerine tklandnda ekil 2.24te grlen View mens seenekleri ekrana gelir. STL: PLC cihazn programlamak iin hazrlanacak uygulamada, programlama mant olarak STL yntemi kullanlmak isteniyorsa bu mant destekleyen STL program editr penceresinin almasn salar. Ladder: PLC cihazn programlamak iin hazrlanacak uygulamada, programlama mant olarak Ladder Plan yntemi kullanlmak isteniyorsa bu mant destekleyen Ladder Plan program editr penceresinin almasn salar. FBD: PLC cihazn programlamak iin hazrlanacak uygulamada, programlama mant olarak FBD yntemi kullanlmak isteniyorsa bu mant destekleyen FBD program editr penceresinin almasn salar.
ekil 2.24: View mens
Component: Fare ile bu seenek iaret edildiinde ekil 2.25te grlen ek men alr. Bu ek mende Bir PLC programnn hazrlanmasnda kullanlan pencerelerin isimleri bulunur. Bu bileenlerin zerine tklayarak tasarm alannda grntlenmesini salayabiliriz. Bu pencereler hakknda daha ayrntl bilgiyi bir sonraki blmde bulabilirsiniz. Program Editr: Program editr penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. 25
Symbol Table: Symbol tablosu penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Status Chart: Durum tablosu penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr.
ekil 2.25: View mens
Data Block: Data blok penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. System Block: Sistem blok penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Cross Reference: apraz referans tablosu penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Communication: PLC ile bilgisayar arasndaki iletiim ayarlann yaplmasn salayan iletiim penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Set PG / PC Interface: PLC ile bilgisayar arasndaki iletiimi salayacak haberleme elemanlarnn yklenmesi ve ayarlarnn yaplmasn salayan iletiim penceresinin ekranda grntlenmesini salar. Wiew aratrma ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Symbolic Adressing: Programn yazlmas srasnda kolaylk salamas ve projenin daha anlalr olmas amacyla kullanlan ve sembol tablosunda gsterilen sembolik adres isimlerinin programlama penceresinde grntlenmesini ya da grnmemesini salar. Bu seenek onayl ise programlama alannda sembolik adres isimleri grnr. Eer onayl deilse mutlak adresler grlr. Symbol Information table: Sembol tablosu hazrlanm programlarda, programda kullanlan her networkn sonunda o network iinde kullanlan sembolik adreslerin bir sembol tablosu iinde grntlenmesini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. POU Comment: Program editrnn en banda bulunan ve programc tarafndan, hazrlanan programn kullanm amac ile ilgili aklayc bilgilerin yazlabildii alann grntlenmesi ya da gizlenmesi iin kullanlr. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. 26
Network Comments: Her netwokn banda bulunan ve programc tarafndan, o netwokte program tarafndan yaplan ilerle ilgili aklayc bilgilerin yazlabildii alanlarn grntlenmesi ya da gizlenmesi iin kullanlr. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Sort: Bu eenek wiew mensnde, Sembol tablosu (Symbol table)ya da Durum tablosu ( Status chart ) penceresi aktifken grlr. Kullanm amac ise belirtilen tablolardaki sembolik adres isimleri alfabetik olarak sralamaktr.
ekil 2.26: Sort alt mens
Sort Ascending: Tablolardaki sembolik adres isimlerini A Z ye sralar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Sort Descending: Tablolardaki sembolik adres isimlerini Z A ya sralar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Toolbar: Menlerin hemen altnda yer alan ara ubuklarnn grntlenmesini ya da gizlenmesini salamak iin seeneklerin bulunduu alt mendr. Toolbar alt mensnn nnde onay iareti olan ara ubuklar ekranda grntlenir. Reset All eeneine tklanrsa btn ara ubuklar ekranda grntlenir.
ekil 2.27: Toolbar alt mens
Frame: Program ekrannn solunda bulunan aratrma ubuunun (Nevigation Bar) ortasnda bulunan Komut listesi aacnn (Insruction tree) ve alt blmnde bulunan durum penceresinin grntlenmesi ya da gizlenmesi salayan seeneklerin bulunduu alt mendr.
ekil 2.28: Frame alt mens
27
Bookmarks: ok uzun programlarda program satrlar arasnda kolayca gezinmek iin program alanna ekil 2.29da grld gibi bookmark ad verilen iaretler yerletirilebilir. Bookmarklar zerinde bulunulan network isminin yanna yerletirilir. Bookmarklar arasnda gei yapmak iin bookmark alt mensndeki seenekler kullanlr.
ekil 2.29: Bookmark
ekil 2.30: Bookmark alt mens
Tooggle Bookmark: zerinde bulunulan networkn bulunduu noktaya bir bookmark iareti konulmasn salar. Common ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Previous Bookmark: Bulunulan noktadan bir nceki bookmarkn bulunduu networke gitmek iin kullanlr. Common ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Next Bookmark: Bulunulan noktadan bir sonraki bookmarkn bulunduu networke gitmek iin kullanlr. Common ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Remove All Bookmarks: Program alanna yerletilen tm bookmarklar kaldrmak iin kullanlr. Common ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Properties: zerinde allan projenin bakalar tarafndan kullanlmasn engellemek iin parola verilerek gizlenmesini salar.
2.4.5. PLC Mens

PLC mens zerine tklandnda ekil 2.31de grlen PLC mens seenekleri ekrana gelir. 28
RUN: PLC zerinde bulunan manuel alma anahtar kullanlmadan programdan direkt olarak cihazn altrlmas salanr. Debug ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. STOP: almakta olan PLC nin zerindeki anahtar kullanmadan durdurulmasn salar. Debug ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr. Compile: Ana programda (main), alt programlarda (Subroutine) ve kesme alt programlarnda kullanlan komut ve adres isimlerinin doru karakterlerle ve eksiksiz olarak yazlp yazlmadn test eder.
ekil 2.31: PLC mens
Compile All: Ana programda (main), alt programlarda (Subroutine) ve kesme alt programlarnda kullanlan komut ve adres isimlerinin doru karakterlerle ve eksiksiz olarak yazlp yazlmadn test eder. Compile seenei ile yaplan test taramasndan farkl olarak Sistem ve Data Blok adreslerinin ierisindeki bilgiler de hatalara kar taranr. Clear: PLC program hafzasna yklenmi olan en son uygulama programnn, PLCnin program hafzasndan silinmesini salar. Clear komutundan sonra PLC hafzasnda hibir bilgi kalmaz. Power Up Reset: alma srasnda PLC hata uyars verirse uyar lambas yanar ve programn almas durdurulur. Bu seenee tklandnda PLCnin alma durum bilgisi resetlenerek STOP modundan tekrar RUN moduna alnacak ve hata sfrlanacaktr. nformation: Bu seenek, PLC ve ek olarak balanm modllere ait bilgileri ekrana getirir. Hata denetimi yaparak da kullanlan modln salam olup 29
olmad test edilir. Ayrca ek modl adreslerini ekrana getirerek yanl adresleme yaplmas nlenmi olur. Program Memory Cartridge: Bilgisayardan PLCye yklenen program PLCnin EEPROM belleine kaydedilir. Ayrca RAM alannda da yedekleme kayt yeri bulunmaktadr. Eer bu yedekleme alannda program saklanmak istenir ise Bu seenei kullanarak PLC enerji altnda olmak artyla bu ilem gerekletirilebilir. Ayrca PLC stop modunda iken PLC nin hafzasdaki program hafza kartna yklemek iin bu seenek kullanlabilir. Create Data Block from RAM: PLCnin RAM hafzasnn EEPROM hafzaya ve oradan da Data Bloka kaydedilmesini salar. Time Of Day Clock: PLCnin gerek zaman saati deerinin okunmasn salar. Program ile gn ierisinde farkl saatlerde deiik ilemler yaptrlmak isteniyor ise gerek zaman saati uygulamas kullanlr. Compare: PLC hafzasna yklenen program ile bilgisayar ekranndaki program arasnda fark olup olmadn test etmek iin kullanlr. Type: Bilgisayar ile haberleecek olan (kullanlan) PLCnin tipini belirlemek ve adreslerini ayarlamak iin kullanlr.
2.4.6. Debug Mens

Debug mens zerine tklandnda ekil 2.32de grlen debug mens seenekleri ekrana gelir. Firs Scan: Programn almas srasnda bir tarama ilemi yaptrlarak hatalarn denetimi salanr. Bu ilem gerekletirilirken PLC stop modunda olmaldr. Multiple Scans: Programn almas srasnda istenilen tarama says kadar program altrr ve hata denetimi salanr. Bu ilem gerekletirilirken PLC stop modunda olmaldr. Program Status: PLCnin almas srasnda meydana gelen deiiklikleri program penceresinde izlemek iin kullanlr. Bu modda PLC alrken, PLC programnn simlasyonu yaplr.
30
ekil 2.32: Debug mens
Chart Status: PLCnin almas srasnda adreslerde meydana gelen alma durum bilgisini tabloya sralar. Kullanlan adreslerin 1 veya 0 konumunda olduunu ekranda gsterir. Bu ilem dahili kontaklarn konumlarnn belirlenmesinde fayda salamaktadr. Single Read: Programda, kullanlm herhangi bir adresin alma durum bilgisi yenilenmi ise durum tablosunda deiiklii ekrana getirmek amacyla tek adres iin kullanlr. PLC zerindeki adresin durum bilgisi deimi ise yeniden okunmas gerekir. Write All: Durum tablosundan, PLC zerinde istenilen adreslerin alma durum bilgileri deitirilmek istenirse yazlan yeni deerlere gre almann ynlendirilmesini salar. Force: PLCye yklenen programda almas gereken herhangi bir adresin zorlanarak durdurulmasn veya tersi ilem yaplmasn salar. Zorlanm konumda kilitli kalr. Unforce: PLC zerinde alma durum bilgisi kilitlenmi herhangi bir adresin kilidinin alarak normal almaya dnmesini salar. Unforce All: Kilitlenmi tm adreslerin hepsinin tekrar normal almaya dnebilmelerini salar. Read All Forced: Daha nceden zorlanarak kilitlenmi adreslerin o anki durum bilgilerinin okunmasn salar. 31
Program Edit in RUN: PLC RUN konumunda iken projede deiiklik yaplmas iin kullanlr. Proje zerinde yaplan deiiklikler RUN konumunda iken PLCye yklenebilir. Program alrken yaplan deiiklikler tehlike yaratabilecekse gerekli nlemler alnmaldr. Bu zellikler CPU 224 srm 1.1.0 daha yksek model PLClerde uygulanabilir. WriteForce Outputs in STOP: PLC Stop modunda iken hem analog hem de dijital adreslere deer yazma veya deitirme imkan salar.
2.4.7. Tools Mens

Tools mens zerine tklandnda ekil 2.33te grlen Tools mens seenekleri ekrana gelir. Instruction Wizard: PLC iin program hazrlanrken baz uygulamalar karmak ve zel adresler kullanmay gerektirir. Bu seenek PID, NETR/NETW ve HSC lerin uygulama iin gerekli adreslemelerinin kolay yaplmasn salayan sihirbazdr.
ekil 2.33: Tools mens
TD 200 Wizard: TD 200 opertr paneli iin gerekli mesajlarn hazrlanmasna yardmc olan sihirbazdr. Position Control Wizard: PLCye balanarak kullanlabilen pozisyonlama modln ayarlamak ve programlamak iin kullanlan sihirbazdr. EM 253 Control Panel: Pozisyonlama modlnn ileyiini test etmek amacyla kullanlan ve program tarafndan sunulan kontrol panelidir. Modem Expansion Wizard: PLC cihaznn analog telefon hattna balanmasn salayan EM 241 modem modlnn ayarlarnn kolayca yaplmasn salayan sihirbazdr.
32
AS-i Wizard: PLCye balanarak analog ve dijital giri k saysnn ciddi oranda arttrlmasn salayan AS-i (CP 243 2) genileme modlnn ayarlarnn kolayca yaplmasn salayan sihirbazdr. Customize: Program ksayol ubuklarnn zelletirilmesini salar. Options: Program ekranndaki yazlm dili ve sembollerin standartlarnn (yaz tipi, yaz rengi, sembol boyutlar vb.) deitirilmesini salar. Standart ara ubuunda ksayol ikonu bulunmaktadr.
2.4.8. Windows Mens

Windows mens zerine tklandnda ekil 2.34te grlen Windows mens seenekleri ekrana gelir. Cascade: Programda ak durumdaki uygulama pencerelerinin arka arkaya sralanarak grntlenmesini salar.
ekil 2.34: Windows mens
Horizontal: Programda ak durumdaki uygulama pencerelerinin yatay olarak sralanarak grntlenmesini salar. Vertical: Programda ak durumdaki uygulama pencerelerinin dikey olarak sralanarak grntlenmesini salar.
2.4.9. Help Mens

Contents and index: Program ile ilgili yardm konularna kolayca ulamak iin kullanlr. Bu ksmdan program ile ilgili her trl bilgiye ulaabilirsiniz.
ekil 2.35: Help mens
What is this: Bu seenee tklandnda fare iaretisi ile birlikte bir soru iareti sembol grlr. Soru iaretini program alannda hakknda bilgi almak istediimiz nesnenin zerine gtrp tklayarak yardm alabilirsiniz. About: Kullanlan Microwin yazlm hakknda bize bilgi verir. 33
2.4.10. Ksayol Mens

ekil 2.36da grlen ksayol mens, programlama editrnde alrken fare sa tuuna tklandnda ekrana gelir. Bu menye program yazm srasnda ska bavurduumuz Edit mens seenekleri yerletirilmitir. Ayrca ksayol mensnden Options iletiim kutusuna eriebilirsiniz.
ekil 2.36: PLC mens
2.5. Program Pencereleri ve Genel Kullanm

2.5.1. Programlama Editr Penceresi
PLC programnn yazlm bu editrle gerekleir. ekil 2.37de grld gibi editr Network (devre) ad verilen blmlere ayrlmtr. Her network kontrol probleminin zmnde bir adm temsil eder. Bylece kontrol probleminin gelitirilmesi ve hatalarn tespiti daha kolay yaplabilir. Step7 Micro/Win 32 V3.2 programlama editr ile Ladder Plan, STL ve FBD yntemlerinin herhangi biriyle program yazm gerekletirilebilir. Hangi yntemle yazmak istiyorsak View mensnden sememiz gerekir. Seilen ynteme bal olarak program editrnn grnmnde bir deiiklik olmaz. Ancak hangi yntemi seersek sadece o ynteme ait komut ya da sembolleri kullanabiliriz. Programlama editr yapsal programlamay kolaylatracak ekilde dzenlenmitir. Ana program, alt programlar ve kesme alt programlar ayr ayr sayfalara yazlr. MAIN ana programn yazld sayfadr. Bir kontrol programnda sadece bir main sayfas olabilir. SBR_0, SBR_1, SBR_2 eklinde isimlendirilen sayfalara Subroutine alt programlar yazlr. INT_0, INT_1, INT_2 eklinde isimlendirilen sayfalara Intterrupt (kesme) alt programlar yazlr. Bylece ayr ayr sayfalarda bulunan ana program ve alt programlarn denetimi kolayca yaplabilir. Alt programlar daima ana programdan arlarak iletilir. Kesme alt programlar ise ana programdan yetkilendirilerek bir d birim tarafndan altrlr. Editrn st ksmnda bulunan tablo alt programlara parametre gndermek iin kullanlr. 34
ekil 2.37: Programlama editr mens
2.5.2. Symbol Table ( Sembol tablosu) Penceresi

PLC de giriler, klar ve dahili elemanlarn birer adresleri vardr. Bu adreslerin ifade edili ekli PLC markalarna gre deiiklik gsteririr. PLC reticileri tarafndan belirlenen bu adresler mutlak adreslerdir. rnein S7 - 200 PLClerde giriler I0.0, I0.1,I0.2 .. ve klar Q0.0,Q0.1,Q0.2 eklinde adreslenir. Byk apl programlarda mutlak adreslerin kullanlmas durumunda, programn yazm, takibi ve hatalarn bulunmas zorlar. Bu nedenle mutlak adreslere stlendikleri grevi ifade edecek ekilde sembolik isimler verilebilir. Bylece program yazm srasnda mutlak adresler yerine sembolik adresleri kullanarak programmzn anlalrln arttrm oluruz. Mutlak adreslere sembolik isimler atamak iin ekil 2.38de grlen sembol tablosu penceresi kullanlr. Tablonun Symbol stununa bizim tarafmzdan belirlenen sembolik isimler yazlr. Birden fazla adrese ayn isim verilemez. Address stununa ise temsil ettikleri mutlak adresler yazlr. Comment isimli stun aklama stunudur. Bu alana kullanlan adresin kullanm amac ile ilgili aklayc bilgi yazlabilir. Bu alan program tarafndan dikkate alnmaz. Bu yzden bu alan doldurmak art deildir.
35
ekil 2.38: Symbol table penceresi
2.5.3. Data Block ( Data blou) Penceresi

ekil 2.39da grlen Data blok editr, PLCnin sadece V hafza alanlarna deiik uygulamalar iin gerekli verileri yklemek iin kullanlr. rnein PLCye TD 200 operatr paneli balanacaksa, LCD ekranda grnmesi gereken mesajlar Data block editrn kullanarak PLC nin istenilen V hafza adreslerine ykleyebiliriz. Data block editr ile V hafza alanlarna binary, desimal, heksadesimal ve ASCII karakter formatnda veri girii yaplabilir.
ekil 2.39: Data Block penceresi
2.5.4. Status Chart (Durum Tablosu) Penceresi

ekil 2.40 da grlen Durum tablosu, PLC hazrlanan program iletirken program deikenlerinin (adreslerinin) alm olduu deerlerin izlenebilmesini ve deitirilmesini salar. Bylece herhangi bir anda izlemek istediiniz adreslerin alm olduklar deerleri grerek projenin test almalarn kolaylkla yapabilirsiniz, ayrca adreslere sizin belirlediiniz deerleri girerek program performansna etkisini gzleyebilirsiniz. Programnzn deiik ksmlarndaki deiik adresleri izlemek amacyla birden ok durum tablosu oluturabilirsiniz. 36
ekilde grlen durum tablosunun Address stununa izlemek istediiniz adresleri, Format stununa izlenmek istenen adresin kulland veri tipini girmeniz gerekir. PLC yi RUN moduna aldktan sonra Current Value stunundan adreslerin deerlerini izleyebilirsiniz. New Value stundan ise setiiniz bir adresin sizin istediiniz deeri almasn salayabilirsiniz. Programda kullan sabit deerlerin, akmlatr alanlarnn ve Lokal hafza alanlarnn durumlar bu pencereden izlenemez.
ekil 2.40: Status chart penceresi
2.5.5. Cross Reference (apraz Referans) Penceresi

apraz referans tablosu programda kullandnz mutlak ya da sembolik adreslerin programn hangi blmlerinde yer aldn listeler.
ekil 2.41: apraz referans tablosu penceresi
37
2.5.6. System Block (Sistem blou) Penceresi

ekil 2.42de grlen Sistem blou penceresi PLCnin alma eklini etkileyecek deiik donanm seeneklerinin ayarlanmasn salar. Yeterince bilgi ve tecrbe sahibi olmadan buradaki ayarlar rastgele deitirilmemelidir.
ekil 2.42: System Block penceresi
2.6. PLC Tipinin Seilmesi

Proje hazrlarken programda kullandmz adreslerin, setiimiz PLC nin CPU tipi ile uyum iinde olmas gerekir. Aksi takdirde hazrladmz program PLC hafzasna gnderirken sorunla karlaabiliriz. PLC tipinin seilmesi iin PLC mensnden Type seeneine tklanarak ekil 2.43te grlen iletiim kutusunun ekrana gelmesi salanr. Buradaki alr liste kutularndan projede kullanacamz PLC tipini ve CPU versiyonunu setikten sonra Read PLC butonuna tklamamz gerekir. Communications dmesini tklayarak iletiim ayalarn kontrol edebilirsiniz. letiim ayarlar ile ilgili bilgiler iin renme Faaliyeti 2 ye baknz. 38
ekil 2.43: PLC tipinin seme iletiim kutusu penceresi
2.7. Hafza Alanlar ve Adreslenmeleri

PLClerde veriler deiik kullanm amalar iin ayrlm hafza alanlarnda bulunur. Herhangi bir hafza alanndaki veriye erimek iin adresinin kullanlmas gerekir. Adresler Bit, Bayt, Word ve Double Word olarak ifade edilebilir.
2.7.1. Bit, Bayt ve Word kavramlar

BT: Dijital sistemlerde kullanlan en kk hafza birimidir. ekil 2.44 ile temsil edilen bir bitlik alan ierisinde 0 ya da 1 verisi depolanabilir. Bitsel ilem yapan komutlar bit adreslerini kullanrlar.
ekil 2.44: Bir bitlik hafza alan
BYTE: 8 bitlik bir hafza alan bir bayt ile ifade edilir. En anlaml veri ( say, harf vb.) bir baytlk alanda saklanr. ekil 2.45 ile temsil edilen bir baytlk hafza alannda desimal olarak 0..255 arasndaki iaretsiz saylar, -128 +127 arasndaki iaretli saylar ( tam saylar ) ikilik sisteme evrilerek depolanabilir. LSB en dk deerlikli bit, MSB en yksek deerlikli bittir. aretli saylarn depolanmasnda MSB biti iaret biti olarak kullanlr. Bu bir 1 ise say pozitif, 0 ise say negatiftir.
ekil 2.45: Bir bayt hafza alan
39
Tablo 2.1de bir baytlk alanda bulunabilecek say trleri ve deer aralklar grlmektedir. S7 200 PLC lerde iaretli tam saylar bir bayt alanndan daha uzun hafza alanlarnda bulunurlar. SAYI TR BNARY ARETSZ DESMAL HEKSADESMAL DEER ARALII 00000000 11111111 0 255 00 FF
Tablo 2.1: Bir bayt alannda bulunabilecek say trleri
WORD: 2 bytelk bir alan bir word ile ifade edilir. Dier bir ifade ile bir word 16 bitlik bir hafza alann temsil eder. Bir wordlk veri alann oluturan baytlardan byte numaras kk olan yksek deerli, bayt numaras byk olan ise dk deerlidir.
ekil 2.46: Bir word hafza alan
Tablo 2.2de bir wordluk alanda saklanabilecek say trleri ve deer aralklar grlmektedir. Tablonun uk uzun olmasna neden olacandan Binary say aralklar gsterilmemitir. SAYI TR DEER ARALII ARETSZ DESMAL 0 65536 ARETL DESMAL -32768+32767 (TAMSAYI) HEKSADESMAL 0000 FFFF
Tablo 2.2: Bir Word alannda bulunabilecek say trleri
DOUBLE WORD: 2 wordlk bir hafza alan bir double word ile ifade edilir. Dier bir ifade ile bir double word 4 byte ya da 32 bitlik bir hafza alann temsil eder. Bir double wordlk veri alann oluturan wordlerden word numaras kk olan yksek deerli, word numaras byk olan ise dk deerlidir.
40
ekil 2.47: Bir double word hafza alan
Aadaki tabloda bir double wordluk alanda saklanabilecek say trleri ve deer aralklar grlmektedir. Tablonun uk uzun olmasna neden olacandan Binary say aralklar gsterilmemitir. SAYI TR ARETSZ DESMAL ARETL DESMAL (TAMSAYI) HEKSADESMAL REEL SAYILAR DEER ARALII 0 4294967295 - 2147483648+2147483648 00000000 FFFFFFFF +1.175495E-38 -1.175495E-38
Tablo 2.3: Bir Word alannda bulunabilecek say trleri
2.7.2. Giriler
PLCye giri modlnden hatrlayacanz gibi girilere buton, sensr, snr anahtar, temassz alglayc vb. elemanlar balanr. Bu elemanlarda meydana gelen konum deiiklikleri bal bulunduklar girilere gerilim uygulanmasna ya da var olan gerilimin kesilmesine neden olur. Girilerdeki gerilim deiiklii giri adreslerinde lojik bir deiim olarak alglanr. Bu lojik deiim PLC program tarafndan okunarak deerlendirilir. PLCde giriler ekil 2.48deki gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik bayt alanlar ile adreslenir. Bu adreslemede I (Input) giri anlamna gelen alan belirtecidir.
ekil 2.48: PLC girilerinin adreslenmesi
PLC tipine gre giriler iin ayrlm bayt alanlarnn says deiiklik gsterir. Giriler iin belli bir byte alan ayrlmasna ramen PLC zerinde belli sayda giri bulunur. Dier bir ifade ile giri iin ayrlan bayt alanlarnn hepsi aktif deildir. Mevcut tesise zamanla yeni kumanda ve kontrol birimlerinin eklenmesi ile giri says yetersiz kalabilir. 41
Byle durularda yeni giri modlleri eklenir. PLC tipine gre eklenebilecek giri modl says snrldr. Her eklenen yeni modl bir bayt adresini kullanr. Tablo 2.4de baz PLClerin zerlerinde bulunan mevcut giri saylar ve adreslenebilir giri aralklar grlmektedir. Burada dikkat edilirse baz PLC tiplerinde mevcut giri says bayt alanlarn tam olarak doldurmamtr. rnein CPU 221 PLC de I0.0 I0.5 olmak zere 6 giri bulunmaktadr. Oysa ki bir baytlk alan iin I0.6 ve I0.7 adreslerininde mevcut olmas gerekir. Byle bir PLCye yeni bir giri modl eklendiinde yeni modln PLC zerinde bo kalan adreslere etkisi olmaz. I0.6 ve I0.7 adresli klar kullanlamaz. Ayn durum klar iin de geerlidir. PLC TP MEVCUT GR ADRESLER ADRESLENEBLR GR ARALII CPU 221 I0.0 ... I0.5 ( 6 Giri) I0.0 I15.7 CPU 222 I0.0I0.7 (8 Giri) I0.0 I15.7
Tablo 2.4
CPU 224 I0.0 I1.5 (14 Giri) I0.0 I15.7
CPU 226 I0.0 I2.7 (24 Giri) I0.0 I15.7
Bitsel ilem yapan komutlar operant olarak girilerin bit adreslerini kullanrlar. Giri bit adreslerine erimek iin aadaki format kullanlr. I[Bayt numaras].[Bit numaras] I0.4 0. giri baytnn 4. biti
Ladder diyagramlarnda giri bit adresleri kontak olarak gsterilir. Normalde ak ya da kapal olan kontan temsil ettii giri bitindeki deiim kontan kapanarak enerji akna izin vermesini ya da alarak enerji akn kesmesini salar. I0.0 giri biti 1 olursa kontak kapanarak enerji ak salar. I0.3 giri biti 1 olursa kontak alarak enerji akn keser. Fonksiyonel komutlar girilere Bayt, Word ve Double word boyutunda eriim salar. Bu tr adresleme de aadaki format kullanlr. I[Alan boyutu ].[Byte numaras] ( Alan boyutu B,W,D harfleriyle belirtilir) IB5 IW0 ID0 Word uzunluunda adres tanmlamas yaparken hafza alan belirteci ve alan boyutu belirteci yazldktan sonra balang bayt numaras yazlr. Yazlan bayt numaras alan bir wordlk hafza alannn yksek deerli baytn temsil eder. Sradaki bayt adresi ise bir wordlk alann dk deerlikli bayt alandr. Bu kural btn hafza alanlar iin geerlidir. ekil 2.49da 16 bitlik bir giri adres alannn tamamnn bir word adresiyle ifade edilii grlmektedir. 42
ekil 2.49: Bir word alannn oluumu
Eer kullandnz PLCye modl ekleyerek giri saysn arttrrsanz, yeni eklediiniz girilerin adreslendii bayt alan dk deerlidir. Bu kural k adresleri iinde geerlidir. Word uzunluundaki adreslemeler IW0, IW2, IW4,.eklinde 2 aralkl olarak yaplmaldr. Aksi takdirde tanmlanan word adresleri birbirlerinin bayt alanlarn kullanrlar. Bu durum programlarn iletilmesinde yanl sonularn alnmasna neden olabilir. ekilde IW0 ve IW1 adresleri IB1 bayt alann ortak kullanmaktadr.
ekil 2.50: Word alanlarnn adreslenmesi
Ayn kurallar Double word uzunluundaki adreslemeler iin de geerlidir. Double word uzunluundaki adreslemeler VD0, VD4, VD8, eklinde 4 aralkl olarak yaplmaldr.
2.7.3. klar
PLC klarna Valf, lamba, Rle, Motor vb. k elemanlar balanr. klar iletilen PLC program tarafndan kontrol edilir. klarn akm verme kapasiteleri snrldr. Bu nedenle kapasitenin zerinde akm eken ykler dorudan PLC klarna balanmazlar. PLCde klar ekil 2.51deki gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik byte alanlar ile adreslenir. Alan belirteci olarak k anlamna gelen Q ( Quit) ) harfi kullanlr.
ekil 2.51: PLC klarnn adreslenmesi
43
Girilerde olduu gibi klar iin de belli bir bayt alan ayrlmtr. PLCler tiplerine gre zerinde belli sayda k bulundurur. Eer tesiste oluabilecek genilemeler nedeniyle k says yetersiz kalrsa k modlleri eklenerek k kapasitesi artrlabilir. Tablo 2.5te baz PLClerin zerlerinde bulunan mevcut k saylar ve adreslenebilir k aralklar grlmektedir. PLC TP MEVCUT IKI ADRESLER ADRESLENEBLR IKI ARALII CPU 221 Q0.0 ... Q0.3 ( 4 k) CPU 222 Q0.0Q0.5 ( 6 k) CPU 224 CPU 226
Q0.0 Q1.1 Q0.0 Q1.7 ( 10 k) ( 16 k) Q0.0 Q0.0 Q15.7 Q0.0 Q15.7 Q0.0 Q15.7 Q15.7
Tablo 2.5
k adres bitlerine erimek iin kullanlacak adresin yazm format aadaki gibidir. Q[Bayt numaras].[Bit numaras] Q 0.0 Q 1.5
Ladder diyagramlarnda k bit adresleri k sembol ile gsterilir. Herhangi bir k bitinin deeri lojik 1 ise PLCnin o kndan gerilim alnr ve ka bal alc enerjilenir. k bit adresleri ayn zamanda bir kontaa atanabilir. Normalde ak ya da kapal olan kontan temsil ettii k bitindeki deiim kontan kapanarak enerji akna izin vermesini ya da alarak enerji akn kesmesini salar. Q0.0 k biti 1 olursa bu ka bal alc enerjilenir. k hafzasna Bayt, Word ve Double word boyutunda erimek iin aadaki format kullanlr. Q[Alan boyutu ].[Byte numaras] QB0 QW0
2.7.4. M Hafza Alanlar

PLC programlarnn yazm srasnda karmak fonksiyonlu ilemlerin kolaylkla gerekletirilebilmesi iin ilemlerin ara sonularnn saklanabilecei hafza alanlarna ihtiya vardr. Bu alanlara M hafzas ya da durum tespit iaretileri ad verilir. Durum tespit iaret alanlarn klasik kumanda devrelerinde kullanlan yardmc rleler gibi dnebiliriz. PLC bnyesinde belli bir bayt alan M hafza iin ayrlmtr. M hafza alanlar ekil 2.52de grld gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik bayt alanlar ile adreslenir. Hafza alan belirteci M harfidir.
44
ekil 2.52: M hafza alanlarnn adreslenmesi
Tablo 2.6 da baz PLC modellerinin M hafza adres aralklar grlmektedir. PLC TP M HAFIZA ARALII CPU 221 M0.0 M31.7 (32 BAYT) CPU 222 M0.0 M31.7 (32 BAYT)
Tablo 2.6
CPU 224 M0.0 M31.7 (32 BAYT)
CPU 226 M0.0 M31.7 (32 BAYT)
M hafza bitlerine erimek iin kullanlacak adresin yazm format aadaki gibidir. M [Bayt numaras].[Bit numaras] M2.4
Ladder diyagramlarnda ilem ara sonucunun bir M hafza bitine atama ilemi k sembol kullanlarak gerekletirilir. M hafza bit adresleri ayn zamanda bir kontaa atanabilir. Normalde ak ya da kapal olan kontan temsil ettii M hafza bitindeki deiim kontan kapanarak enerji akna izin vermesini ya da alarak enerji akn kesmesini salar. M hafzasna Bayt, Word ve Double word boyutunda erimek iin aadaki format kullanlr. M[Alan boyutu ].[Byte numaras] MW0 MD4
2.7.5. V Hafza (Data) Alanlar

Data alanlarna deiken hafza alan ya da ksaca V hafzas ad verilir. V hafza alanlar program ak srasnda oluan ara sonular saklamak iin kullanlabilecei gibi proses iin gerekli deikenleri ve sabitleri yazmak iin de kullanlabilir. V hafza alanlar ekil 2.53te grld gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik byte alanlar ile adreslenir. Hafza alan belirteci V harfidir.
45
ekil 2.53: V hafza alanlarnn adreslenmesi
V hafza alannn bykl kullanlan PLCnin modeline gre deimektedir. Tablo 2.7 de baz PLC modellerinin V hafza adres aralklar grlmektedir.
PLC TP V HAFIZA ARALII CPU 221 VB0 VB2047 (2047 BAYT) CPU 222 VB0 VB2047 (2047 BAYT) CPU 224 VB0 VB5119 (5119 BAYT) CPU 226 XM VB0 VB10239 (10239 BAYT)
Tablo 2.7
V hafza bitlerine erimek iin kullanlacak adresin yazm format aadaki gibidir. V [Bayt numaras].[Bit numaras] V25.2 V hafzasna Bayt, Word ve Double word boyutunda erimek iin aadaki format kullanlr. V[Alan boyutu ].[Byte numaras] VB100 VW47 VD5
2.7.6. L (Lokal ) Hafza Alanlar

Lokal hafza, ana program ve her alt program iin ayr ayr ayrlm 64 bayt byklndeki hafza alanlardr. Lokal hafza alanlarnn esas kullanm amac alt programlara deiken parametreler gndermektir. Bunun yannda herhangi bir ama iinde kullanlabilir. Program Ladder veya FBD editrleri ile yazlyorsa Lokal hafza alanlarnn son 4 baytlk ksm program tarafndan kullanlr. Bu durumda programc ilk 60 baytelk ksmn kullanabilir. STL editr ile allmas durumunda 64 baytlk lokal hafza alannn tamam kullanlabilir. L hafza alanlar ekil 2.54te grld gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik byte alanlar ile adreslenir. Hafza alan belirteci L harfidir.
46
ekil 2.54: L hafza alanlarnn adreslenmesi
L hafza bitlerine erimek iin kullanlacak adresin yazm format aadaki gibidir. L [Bayt numaras].[Bit numaras] L0.0 L hafzasna Bayt, Word ve Double word boyutunda erimek iin aadaki format kullanlr. L[Alan Boyutu ].[Byte numaras] LB50 LW5
2.7.7. AC (Akmlatr) Hafza Alanlar

Akmlatrler, okuma ve yazma yaplabilecek hafza alanlardr. Akmlatrler V, M, Q gibi baz hafza alanlarna veri aktarmak veya bu alanlardan veri almak iin kullanlabilir. Ayrca akmlatr hafza alanlarn alt programlara parametre gndermek iin de kullanabiliriz. S7 200 PLClerde 32 bit ( Double Word) uzunluunda 4 adet akmlatr bulunur. Akmlatr alanlar AC0, AC1, AC2, AC3 eklinde adreslenir. Akmlatr ieriklerine Byte, Word ve Double Word uzunluunda eriebiliriz. Bir akmlatr alanna hangi uzunlukta eriilecei kullanld komutun ilem uzunluuna baldr.
ekil 2.54: AC hafza alanlarnn adreslenmesi
ekil 2.54te AC0 akmlatr hafza alan grlmektedir. Akmlatr adresine bayt uzunluunda ilem yapan bir komut ile eriiliyorsa sadece 0.bayt, word uzunluunda ilem yapan bir komut ile eriiliyorsa 0.bayt ve 1.bayte, double word uzunluunda ilem yapan bir komut ile eriiliyorsa akmlatr alannn tamam kullanlr.
2.7.8. HC (Hzl sayc HSC) Hafza Alanlar

Hzl sayclar 20 KHz 30 KHz gibi yksek frekansl sinyallerin saylmasnda kullanlrlar. Normal sayclarda olduu gibi yukar sayc, aa sayc ve aa yukar sayc 47
olarak kullanlabilirler. Hzl sayclarn giri sinyali kare dalga olarak tek sinyal olabildii gibi ift sinyal de olabilir. Hzl sayclarn sayma ilemini gerekletirebilmeleri iin programlanmalar gerekir. Hzl sayclarn saym olduu anlk deerler kendileri iin ayrlm double word uzunluundaki hafza alanlarnda saklanr. Bu alanlara erimek iin hzl sayc adresleri kullanlr. Yeni nesil S7 200 PLClerde 6 adet hzl sayc bulunmaktadr. Hzl sayc hafza alanlar HC0, HC1, HC2, HC3, HC4, HC5 eklinde adreslenir. Hzl sayc adreslerine yalnzca double word uzunluunda ilem yapan komutlarla eriilebilir.
2.7.9. S (Sralayc kontrol rlesi SCR ) Hafza Alan

SCRler birbirini takip eden ilem admlar eklinde alan makineler iin kolay programlama imkan salar. SCRler kumanda programnn lojik segmentler halinde ifade edilmesine olanak verir. Bu segmentler kullanlarak programn ierisine birbirini takip eden admlardan oluan sral bir ak yerletirilebilir. SCRler ile sral alan program admlar oluturulurken S hafza alanlar kullanlr. Sralayc hafza alanlar ekil 2.55te grld gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik bayt alanlar ile adreslenir.
ekil 2.55: S hafza alanlarnn adreslenmesi
S hafza bitlerine erimek iin kullanlacak adresin yazm format aadaki gibidir. S[Bayt numaras].[Bit numaras] S1.0 S hafzasna Bayt, Word ve Double word boyutunda erimek mmkdr. Bu tr adreslemede aadaki format kullanlr. S[Alan boyutu ].[Byte numaras] SB0 SW5
S7 200 CPU 221 ve daha st model PLClerde S0.0 S31.7 aralda 32 baytlk S hafza alan bulunmaktadr.
48
2.7.10. Analog Giri ve Analog k Hafza Alanlar

S7 200 PLClere balanacak analog giri k modlleri ile scaklk, basn gibi analog deerler 16 bitlik dijital deerlere evrilirken, 16 bitlik dijital deerler, dijital deerlerle orantl bir akm veya gerilim deerlerine dntrlebilir. Analog girilerden elde edilen word uzunluundaki bilgiye erimek iin analog giri adresleri kullanlr. Analog giriler AIW0, AIW2, AIW4, AIW6 eklinde adreslenir ve bu adreslerdeki bilgiye sadece word uzunluunda ilem yapan komutlar ile eriilebilir. Anolog klar ise AQW0, AQW2, AQW4 eklinde adreslenir ve girilerde olduu gibi bu adreslere de word uzunluunda ilem yapan komutlar ile eriilebilir. Analog giri ve k adres says analog giri k modlnde bulunan analog giri ve analog k says kadardr.
2.7.11. zel Hafza Alanlar

zel hafza alanlar CPU ile program arasnda iletiim salayacak eitli kontrol fonksiyonlarn gerekletirmeyi salar. zel hafza alanlarna genellikle bit dzeyinde eriim salanr ve her bir zel hafza biti zel bir grevi stlenir. zel hafza alanlar ekil 2.56da grld gibi kendileri iin ayrlm 8 bitlik byte alanlar ile adreslenir. Hafza alan belirteci olarak SM kullanlr.
ekil 2.56: SM hafza alanlarnn adreslenmesi
zel hafza alannn bykl kullanlan PLCnin modeline gre deimektedir. Tablo 2.8 baz PLC modellerinnin SM hafza adres aralklar grlmektedir.
PLC TP SM ADRES ARALII CPU 221 SM0.0 SM179.7 CPU 222 SM0.0 SM299.7 Tablo 2.8 CPU 224226XM SM0.0 SM549.7
49
zel hafza bitlerinin her birinin zel grevi bulunduundan her bir bitin grevinin tek tek aklanmas ok uzun ve karmak olacandan konularn anlatmnda temel olarak bize yardmc olacak baz bitleri aklamak yerinde olacaktr. SM0.0: Bu bit daima lojik 1 deerindedir. Dolaysyla ladder yntemiyle yazlan programlarda SM0.0 bitinin atand kontak daima enerji akna izin verir. SM0.1: Bu bit ilk taramada lojik 1, ikinci taramada lojik 0 deerini alr. Sayclarn ve kalc tip zaman rlelerinin reset edilmesinde kullanlabilir. SM0.3: Enerji verildikten sonra ilk taramada 1, sonraki taramalarda 0 deerini alr. SM0.4: 60 saniye periyodlu flardr. Bu bit periyodik olarak 30 saniye lojik 1, 30 saniye lojik 0 deerini alr. SM0.5: 1 saniye periyodlu flardr. Bu bit periyodik olarak 0,5 saniye lojik 1, 30 saniye lojik 0 deerini alr. SM0.6: Bu bit periyodik olarak bir taramada 1, dierinde lojik 0 deerini alr. Dier zel hafza (SM) bitlerinin stlendikleri grevleri renmek iin Simatic S7 200 kullanma klavuzuna bakabilirsiniz. SM hafza alanlarna Bayt, Word ve Double word uzunluunda eriilebilir.
2.7.12. Zamanlayclar
PLC bnyesinde bulunan zamanlayclar klasik kumanda devrelerinde kullanlan zaman rleleri gibi grev yaparlar. Klasik zaman rlelerinin alma biiminde farkl olarak PLC bnyesinde bir de toplamal tip zamanlayc bulunur. S7 200 PLClerde alma ekli bakmndan tip zamanlayc bulunmaktadr. TON : ekmede gecikmeli ( dz)zamanlayc TOF : Dmede gecikmeli (ters) zamanlayc TONR: ekmede gecikmeli kalc tip (toplamal tip) zamanlayc PLClerde bulunan zamanlayclar belirli bir zaman aralklarn sayarlar. Saylan zaman aralnn deerine zaman taban denir. Zamanlayclarda saylan zaman taban bakmndan bir gruplama daha yaplr. S7 200 PLClerde 1ms, 10ms ve 100 ms zaman tabanl tip zamanlayc bulunmaktadr. Bir zamanlaycnn ayn adresi tayan iki deikeni bulunur. Anlk deer: Zamanlayc tarafndan saylm olan sreyi gsterir. Bu deer 16 bit (word) uzunluundaki bir zamanlayc hafza adresinde saklanr ve bu deere sadece word uzunluunda bir operant ile eriilebilir.
50
Zamanlayc Biti: Zamanlayc Anlk deeri ile ayar deerinin karlatrma ilemi sonucunda zamanlayc bit adresi 1 ya da 0 olur. Ayar deeri zamanlayc komutunun bir paras olarak girilir. PLC programlarnda zamanlaycnn anlk deerine mi, yoksa zamanlayc bitine mi ulalaca kullanlan komutun kulland operant tipine baldr. Bir zamanlayc adresine erimek iin hafza alan belirteci olan T (Timer) harfinden sorma zamanlayc numaras yazlr. Yazlacak zamanlayc numaras kullanlacak PLCnin tipine gre deiir. Yazlabilecek maksimum zamanlayc numaras kullanlan PLC de bulunan zaman rlesi saysdr. Bir zamanlayc numaras ayn program iinde birden fazla zamanlayc iin kullanlmamaldr.
ekil 2.57: Zamanlayc adresleri
Ladder diyagramlarnda zamanlayc bit adresleri normalde ak ya da normalde kapal bir kontaa atanr. Zamanlayc anlk deeri ile ayar deeri birbirine eit olduunda zamanlayc biti 1 olur ve atand kontan almasn veya kapanmasn salar. T37 zamanlayc biti 1 olduunda kontak kapanarak enerji ak salar. Tablo 2.9 da S7 - 200 CPU 221 226M tipi PLClerin alma ekli ve zaman tabanna gre zamanlayc adresleri verilmitir. ZAMANLAYICI TP TON VE TOF ZAMAN TABANI 1 ms 10 ms 100ms 1 ms TONR 10 ms 100ms ZAMANLAYICI NUMARASI T32 ve T96 ( 2 adet) T33 T36 ve T97T100 T0 ve T64 ( 2 adet) T1T4 ve T65T68 (8 adet) T5T31 ve T69T95 ( 54 adet)
Tablo 2.9
( 8 adet)
T37 T63 ve T101T255 ( 181 adet)
51
2.7.13. Sayclar
Endstride, retilen rn saylarnn belirlenmesi ya da bir ilemin tekrar saysnn tespitinde sayclar kullanlr. Sayclar sayma girilerine gelen sinyalin ykselen kenarlarn sayarlar. S7 200 PLClerde alma ekli bakmndan tip sayc bulunmaktadr. CTU: Yukar (Up) sayc CTD: Aa ( Down) sayc CTUD: Aa /Yukar ( Up / Down) sayc Bir saycnn ayn adresi tayan iki deikeni bulunur. Anlk Deer: Sayc tarafndan saylm deeri gsterir. Bu deer 16 bit (word) uzunluundaki bir sayc hafza adresinde saklanr ve bu deere sadece word uzunluunda bir operant ile eriilebilir. Sayc Biti: Sayc anlk deeri ile sayc ayar deerinin karlatrma ilemi sonucunda sayc bit adresi 1 ya da 0 olur. Ayar deeri sayc komutunun bir paras olarak girilir. PLC programlarnda saycnn anlk deerine mi, yoksa sayc bitine mi ulalaca kullanlan komuta baldr. Bir sayc adresine erimek iin hafza alan belirteci olan C (Counter) harfinden sonra sayc numaras yazlr. Yazlabilecek en byk sayc numaras kullanlan PLC nin tipine gre deiir. Bir sayc numaras sayc tipinden herhangi biri iin kullanlabilir. Ancak bir sayc numaras ayn program iinde birden fazla sayc iin kullanlmamaldr.
ekil 2.58: Sayc adresleri
Ladder diyagramlarnda sayc bit adresleri normalde ak ya da normalde kapal bir kontaa atanr. Sayc anlk deeri ile ayar deeri birbirine eit olduunda zamanlayc biti 1 olur ve atand kontan almasn veya kapanmasn salar. C0 zamanlayc biti 1 oduunda kontak alarak eneji akn keser. 52
Aadaki tabloda S7 - 200 CPU 212, 214,215226M tipi PLClerin sayc adres aralklar grlmektedir.
CPU TP CPU 212 CPU 214 CPU 215 226 SAYICI ADRESLER C0..C63 ( 64 adet) C0..C127 (128 adet) C0..C255 (256 adet) Tablo 2.10
2.7.14. Endirekt ( dolayl ) Adresleme

Endirekt adreslemede bir hafza alanndaki veriye erimek iin pointer (adres gstericisi) kullanlr. Pointer olarak kullanlan hafza alannn ieriinde bir veri deil baka bir alann adresi bulunur. S7 200 PLClerde yalnzca V ve L hafza alanlar ile AC1, AC2 ve AC3 akmlatr alanlar pointer olarak kullanlabilir. Pointer alan double word uzunluunda tanmlanr. Pointer kullanarak I,Q,V,M,S,Tve C hafza alanlarna byte, word ve double word uzunluunda eriilebilir. Tek tek bitlere ve AI, A, Q, HC, SM ve L hafza alanlarna pointer kullanarak eriilenez. Bir pointer oluturmak iin ekil 2.59da grld gibi MOV_DW komutuyla endirekt olarak adreslenecek alann adresini & iareti ile pointer alanna tamanz gerekir. Bir pointern gsterdii adresin ieriinine erimek iin * karakteri ile beraber pointer adresi yazlr.
ekil 2.59: Endirekt adresleme
2.8. Temel Programlama Komutlar

2.8.1. Start, Stop ve klar
Klasik kumanda devrelerinde sistemin almasn balatmak ve durdurmak iin kullanlan start ve stop butonlar ile kumanda akn ynlendiren sensr, snr anahtar vb. elemanlar PLC cihaznn girilerine balanr. Klasik kumanda devrelerinde motor vb. alclara yol vermek iin kullanlan kontaktrler ise PLC klarna balanr. Klasik 53
kumanda sistemlerinde rlelerle birlikte karmak devre balantlar ile gerekletirilen ilemler PLC ile program yazlarak kolayca gerekletirilebilir. Bu blmde klasik kumanda devreleri ile Ladder dili kullanlan PLC programlar arasndaki iliki anlatlacktr. Start Butonu ile Bir Motorun Kesik altrlmas ekil 2.60daki klasik kumanda devresinde kullanlan start butonu ani temasldr. Butona basldnda M kontaktr enerjilenir ve yol verdii motor alr. Butondan elimizi ektiimizde M kontaktrnn enerjisi kesilir ve yol verdii motorun almas durur.
ekil 2.60
ekil 2.60taki klasik kumanda devresini PLC ile gerekletirmek iin start butonunun PLC girilerinden herhangi birine, M kontaktrnn ise PLC klarndan herhangi birine balanmas gerekir. Burada kullanlan PLC CPU 222 AC DC Rle modeli olup klarndan 220 V altnda 2Ae kadar akm ekilebilmektedir. Bu ilemden sonra yaplmas gereken PLC program ile Start butonunun bal olduu giri adresi ile M kontaktrnn bal olduu k adresini istenilen artlara gre ilikilendirmektir.
ekil 2.61
ekil 2.62
ekil 2.62de verilen PLC programnda I0.0 giriine bal start butonuna basldnda I0.0 giri adres biti lojik 1 deerini alr. I0.0 giri biti ile adreslenen normalde ak kontak kapanarak Q0.0 k adres bitinin lojik 1 deerini almasn salar. Q0.0 k aktif olur ve M kontaktr enerjilenerek yol verdii motor almaya balar. Start butonundan elimizi ektiimizde I0.0 giri adres biti lojik 0 deerini alr ve bu bitle adreslenen kontak alar. Q0.0 k adres biti lojik 0 deerini alr. Bu durumda M kontaktrnn enerjisi kesilerek yol verdii motorun almas durur. 54
Start butonu ile bir motorun srekli altrlmas ekil 2.63teki klasik kumanda devresinde start butonuna basldnda M kontaktr enerjilenerek kontaklarn konum deitirir. Start butonundan elimizi ektiimizde M kontaktr, kapanm olan konta zerinden enerjili kalmaya devam eder ve yol verdii motor srekli alr. Bu olaya mhrleme ad verilir.
ekil 2.63
ekil 2.63teki klasik kumanda devresini PLC ile gerekletirmek iin gerekli balant ekil 2.61 ile ayndr. Burada mhrleme ilemi program tarafndan gerekletirilir. ekil 2.64de grlen PLC programnda I0.0 giriine bal start butonuna basldnda bu giri ile adreslenen kontak kapanarak Q0.0 kn enerjilendirir. Q0.0 k biti lojik 1 deerini alarak bu bitle adreslenen kontak kapanr ve mhrleme ilemini gerekletirir. Butondan elimizi eksek bile k enerjili kalmaya devam eder. PLC programlamada mhrleme ilemi, daha sonraki blmlerde anlatlacak olan SET fonksiyonu ile de gerekletirilebilir. Bu devrede mhrleme ilemi ile k srekli enerjili kalr ve ka bal alc durdurulamaz. Bu nedenle sistemi durdurmak iin PLC giriine stop butonu balayarak programla ilikilendirmemiz gerekir.
ekil 2.64
Start butonu ile srekli altrlan motorun stop butonu ile durdurulmas ekil 2.65teki klasik kumanda devresinde start butonuna basldnda M kontaktr enerjilenerek kendisini mhrler. Start butonundan elimizi eksek dahi M kontaktr enerjili kalmaya devam eder. Stop butonuna basldnda M kontaktrnn enerjisi kesilerek sistemin almas sona erer.
55
ekil 2.65
ekil 2.65teki devreyi PLC ile gerekletirmek iin ekil 2.66da PLCnin I0.2 giriine bir stop butonu balanmtr. Sistemi durdurmak iin PLC programnda ekil 2.67deki gibi normalde kapal bir kontak kullanrsak nemli bir hata yapm oluruz. nk I0.2 giriine bal stop butonu normalde kapal pozisyonda olduundan bal olduu girii srekli enerji altnda tutar. I0.2 giri biti srekli lojik 1 konumda olacandan ladder programndaki I0.2 giri biti ile adreslenmi normalde kapal kontak konum deitirerek srekli ak durumda kalacaktr. Bu durumda start butonu ile sistem altrlamaz.
ekil 2.66
ekil 2.67
Bu sakncay nlemek iin sistemi durdurmak amacyla kullanlan I0.2 kontann ekil 2.68deki gibi normalde ak olmas gerekir. Eer sistemi durdurmak iin kullanlan PLC giriinin srekli enerji altnda kalmasn istemiyorsak durdurma ilemini start butonu kullanarak yapabiliriz.
ekil: 2.68
56
2.8.1.1. Start Butonu ile Durdurma ekil 2.68deki PLC balantsnda start butonuna basldnda M kontaktr enerjilenerek yol verdii motorun srekli almasn salamaktadr. Sistemi durdurmak iin I0.2 giriine normalde ak bir stop butonu balanmtr. Sistemin almasn salayacak PLC programn ekildeki gibi tasarlayabiliriz.
ekil 2.69
ekil 2.70
ekil 2.70teki PLC programnda I0.0 giriine bal start butonuna basldnda Q0.0 k enerjilenerek kendisini mhrler. I0.2 giriine bal normalde ak pozisyondaki stop butonuna basldnda I0.2 konta alarak sistemin almas durur. Bu tip durdurma tam emniyetli deildir. nk stop butonunun I0.2 girii ile olan balantsnda bir kopukluk veya temasszlk olumas durumunda sistem durdurulamaz.
2.8.2. k Atama ( = ) Komutu

PLC programlarnda mantksal sinyal aknn nihai sonucunu bir adres bitine aktarmak iin k komutu kullanlr. Sinyalin aktarld bit lojik 1 deerini alr. Eer sinyal ak bir k bitini lojik 1 yaparsa bu ka bal alc enerjilenir. Sinyal ak kesildiinde k atamas yaplan bit lojik 0 deerine dner.
IKI KOMUTU OPERANTLARI: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri Ladder yntemiyle yazlan PLC programlarnda bir k dorudan enerji kaynana balanamaz. Dier bir ifade ile program bir k atama komutu ile balayamaz. ktan nce en az bir tane normalde ak ya da normalde kapal kontak bulunmaldr. 57
ekil 2.71
ekil 2.72
2.8.3. LD ve LDN Kontak Ykleme Komutlar

LD Komutu: Normalde ak bir kontak ile hat ( komut blou) balatlmasn salar. Kontan st ksmna operant yazlr. Operant herhangi bir hafza alan biti olabilir. Ykleme komutu ile balayp bir sonraki ykleme komutuna kadar olan kesim, mantksal olarak birbirine bal komut bloudur. OPERANTLAR: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri
LDN Komutu: Normalde kapal bir kontak ile hat balatlmasn salar. Kontan st ksmna operant yazlr. Operant herhangi bir hafza alan biti olabilir.
LD VE LDN KOMUTU OPERANTLARI: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri
2.8.4. NOT Deilleme

NOT komutu ladder diygramlarnda NOT konta ile gsterilir. NOT konta enerji akn tersine evirir. Giriinde enerji varsa knda enerji olmaz, eer giriinde enerji yoksa kna enerji salar. Yaplan ilem lojik deil ilemidir. NOT konta enerji hattna dorudan balanamaz. Aada rnekte NOT kontann kullanm ekli ve STL dilindeki kullanm grlmektedir.
58
2.8.5. A ( VE ) , AN (VE DEL) Komutlar ve Uygulamas

A Komutu ladder mantna gre kendisinden nce gelen devre kesimine normalde ak bir konta seri balar.
AN Komutu ladder mantna gre kendisinden nce gelen devre kesimine normalde kapal bir konta seri balar.
A ve AN KOMUTLARI OPERANTLARI: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri
2.8.6. O (VEYA), ON (VEYA DEL) Komutlar ve Uygulamas

O Komutu ladder mantna gre kendisinden nce gelen devre kesimine normalde ak bir konta paralel balar.
59
ON Komutu ladder mantna gre kendisinden nce gelen devre kesimine normalde kapal bir konta paralel balar.
O ve ON KOMUTLARI OPERANTLARI: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri
2.8.7. Birden Fazla Komut Blou Arasnda (ALD ) VE lemi ve Uygulamas

Ladder mantna gre birden fazla kontan kendi arasnda seri veya paralel balanmas ile oluan gruba blok ad verilir. STL mantna gre blok bir kontak ykleme (LD veya LDN) komutuyla balayan ve bir sonraki kontak ykleme komutuna kadar olan kesimdir. Birden fazla komut blounu birbirine seri balamak iin ( VE ilemi) ALD komutu kullanlr.
ALD komutu operantsz olarak yazlr. 60
2.8.8. Birden Fazla Komut Blou Arasnda (OLD) VEYA lemi ve Uygulamas
Birden fazla komut blounu birbirine paralel balamak iin OLD komutu kullanlr. LADDER: STL:
OLD komutu operantsz olarak yazlr. UYGULAMA 1: ekilde ladder diyagram verilen PLC programn STL dili ile yaznz? zm:
UYGULAMA2: Verilen STL dili programnn Ladder diyagramn iziniz? STL: zm:
61
2.8.9. LPS, LPP, LRD ( Lojik yn ) Komutlar

LPS Komutu: Ara kol balants oluturmak iin kullanlr. LRD Komutu: Bir ka arakol oluturmak iin kullanlr. LPP Komutu: En son k kolu oluturmak iin kullanlr. RNEK: LADDER: STL:
Kollarn farkl networklere yerletirilmesi durumunda lojik yn komutlarna ihtiya kalmaz. LADDER: STL:
2.8.10. SET, RESET Komutlar ve Uygulamas

SET KOMUTU: Bir hafza alannn istenilen bitinden (S-Bit) itibaren n adet biti set (lojik 1) yapmak iin kullanlr. Set yaplan klar hafzaya alnr ve reset yaplana kadar aktif durumda kalr. 62
Verilen ladder devresinde I0.2 girii aktif (lojik1) olduunda kontak kapanarak SET fonksiyonunu altrr. SET fonksiyonu Q0.0 dan itibaren 3 biti, bir baka ifade ile Q0.0, Q0.1 ve Q0.2 k bitlerini aktif yapar. PLCnin bu klarna bal alclar alr. I0.2 girii lojik 0 olduunda kontak alr. Set yaplan klar hafzaya alndndan aktif durumda kalmaya devam eder. PLC programlamada klasik mhrleme teknii yerine kullanlr. RESET KOMUTU: Bir hafza alannn istenilen bitinden (S-Bit) itibaren n adet biti reset (lojik 0) yapmak iin kullanlr.
Verilen ladder devresinde I0.0 girii aktif (lojik 1) yapldnda kontak kapanarak Reset fonksiyonunu altrr. Reset fonksiyonu Q0.0 dan itibaren 3 biti, bir baka ifade ile Q0.0, Q0.1 ve Q0.2 k bitlerini pasif (lojik 0) yapar. PLCnin bu klarna bal alclarn almas durur. Reset komutunun etkisini grmek iin bitlerin set yaplm olmas gerekir. SET VE RESET KOMUTLARI OPERANTLARI: S-Bit, R-Bit : I,Q,M, SM,S,T,C,V,L hafza alan bitleri n : IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC, * VD, * LD, * AC, Sabit ( 0 ... 255) 63
UYGULAMA: fazl bir asenkron motor ileri geri altrlacaktr. I0.1 giriine bal start butonuna basldnda motor ileri ynde, I0.2 giriine bal start butonuna basldnda motor geri ynde alacaktr. Motor herhangi bir ynde alrken dier ynde altrlamayacaktr. I0.0 giriine bal stop butonuna basldnda motor duracaktr. zm:
2.8.11. Giri Sinyalinin kan Kenarna Gre k Alma

Ykselen kenar ( Pozitif kenar) alglama konta giriine uygulanan sinyalin 0dan 1 konumuna her geiinde sadece bir tarama iin enerji akna izin verir. Pozitif kenar alglama kontann STL edeeri EU komutudur. Ladder Sembol: rnek: LD EU S I0.0 Q0.0,1 STL Komutu: EU
Verilen Ladder devresinde I0.0 girii ani temasl bir butonla aktif yapldnda kontak kapanarak enerji ak salar. Ancak grafikten anlalaca gibi pozitif kenar alglama konta I0.0 kontandan gelen sinyalin sadece ykselen kenarnda enerji akna izin verererek Q0.0 k bitinin set yaplmasn salar.
64
2.8.12. Giri Sinyalinin nen Kenarna Gre k Alma ve Uygulamas

Den kenar ( Negatif kenar) alglama konta giriine uygulanan sinyalin 1den 0 konumuna her geiinde sadece bir tarama iin enerji akna izin verir. Negatif kenar alglama kontann STL edeeri ED komutudur. Ladder Sembol: rnek: LD ED S I0.0 Q0.0 STL Komutu: ED
ekildeki ladder devresinde I0.1 girii ani temasl bir butonla aktif yapldnda kontak kapanarak enerji ak salar. Ancak grafikten anlalaca gibi negatif kenar alglama konta I0.1 kontandan gelen sinyalin sadece den kenarnda enerji akna izin vereceinden k enerjilenmez. Butondan elimizi ektiimiz anda negatif kenar alglama konta giriine uygulanan sinyalin den kenarnda enerji akna izin vererek Q0.0 k bitinin set yaplmasn salar. Pozitif ve Negatif kenar alglama komutlar operant kullanmaz. UYGULAMA: Q0.0 k ile kontrol edilen bir motor I0.0 giriine bal ani temasl bir start butonu ile hem altrlp hem de durdurulacaktr. zm:
65
2.8.13. Zamanlayc (Timer) Komutu

PLC programlarnda bir giri sinyaline karlk zamana baml k sinyali retmek iin zamanlayclar kullanlr. S7 200 PLClerde alma ekli bakmndan 3 tip zamanlayc bulunmaktadr. ekmede Geikmeli Zamanlayc ( TON) IN giriine enerji geldikten sonra PT girii ile belirlenen zaman sonunda, zamanlayc biti ile adreslenen kontaklar konum deitiren zamanlayclardr. Klasik kumanda devrelerindeki dz zaman rlesi gibi alr. LADDER: STL: TON TX ,PT
ekilde grlen TON tipi zamanlaycda; IN: Zamanlayc giriidir. IN giriine gelen sinyal 1 olduunda zamanlayc zaman saymaya balar. Bu giri dorudan enerji hattna balanamaz. Zamanlaycy balatmak iin mutlaka bir kontak kullanlmaldr. PT(Preset Time): Zamanlayc ayar deeridir ve kullanc tarafndan belirlenir. PT deeri desimal olarak 0.32767 aralnda herhangi bir deer olabilir. PT deerini belirlemek iin bir hafza alan adresi kullanlabilir. TX: Zamanlayc adresini belirtir. Zamanlayc tarafndan saylan sre anlk olarak bu adrese yazlr. Ayn adresi kullanan bir de zamanlayc biti bulunmaktadr. IN giriinin enerjilenmesi ile birlikte zamanlayc zaman sayma ilemini balatr. TX adresine kaydedilen zamanlayc anlk deeri ile PT ayar deeri birbirine eit olduu anda zamanlayc biti ( TX ) ile adreslenen kontaklar konum deitirir. Zaman sayma ilemi 32767ye kadar devam eder. Eer zamanlaycnn IN giriine gelen sinyal 0 olursa sayma deeri sfrlanr.
ekmede Gecikmeli Kalc Tip ( toplamal tip) Zamanlayc (TONR) TONR tipi zamanlayc TON tipi zamanlaycdan farkl olarak enerjili kald srelerin toplamn sayar. Zamanlaycda IN girii enerjilendiinde zaman sayma ilemi balar. Eer PT deerine ulalmadan IN giriine gelen enerji kesilirse zaman rlesi anlk deeri zaman rlesi adresinde saklanr. Bylece enerji tekrar uygulandnda zamanlayc 66
sayma ilemine kald yerden devam eder. Herhangi bir anda TX adresindeki zamanlayc anlk deeri ile PT deeri eit olduunda zamanlayc biti ile adreslenen kontaklar konum deitirir. TONR tipi zamanlaycnn deerini sfrlamak iin zamanlayc bitinin RESET komutuyla sfrlanmas gerekir. LADDER SEMBOL: STL KOMUTU: TONR TX, PT
Brakmada Geikmeli Zamanlayc ( TOF) TOF tipi zamanlayc IN girii enerjilendiinde zamanlayc biti ile adreslenen kontaklar hemen konum deitirir. IN giriine uygulanan sinyal kesildii anda zamanlayc sayma ilemini balatr. TX adresine yazlan zamanlayc anlk deeri ile PT ayar deeri birbirine eit olduunda kontaklar normal konumlarna dnerler. Klasik kumanda devrelerinde kullanlan ters zaman rlesi gibi alr. TOF tipi brakmada gecikmeli zamanlayc her marka ve model PLCde bulunmayabilir. TOF tipi zmanlayc komutu bulunmayan bir PLCde program hazrlarken ihtiya duyulmas halinde problem TON tipi zamanlayclarla zlr. LADDER SEMBOL: STL KOMUTU: TOF TX,PT
ZAMANLAYICI KOMUTLARI OPERANTLARI: IN: I,Q,M, SM,S,T,C,V,L hafza alan bitleri ile adreslenen bir kontaktan sonra balanr. TX: T0 T255 arasndaki zamanlayc adresleri (zamanlayc numaralar iin sayfa 38e baknz) PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, * LD, * AC, Sabit ( 0 ... 32767 )
67
2.8.14. Harici Olarak Zamanlayc Ayar Deerinin Atanmas

Bir zamanlayc ile elde edilmek istenen zaman gecikme sresi, seilen zamanlaycnn zaman tabanna ve PT ayar deerine baldr. PT deeri belli bir zaman taban sresinden ka tane saylacan gsterir. PT deeri aadaki basit formlle kolayca bulunabilir.
rnek: T37 adresli zamanlayc kullanarak 22 sn zaman sresi elde etmek iin PT deeri ne olmaldr? 22 sn = 22000ms ve T37 adresli zamanlaycnn zaman taban 100ms dir PT deeri 220 olarak atanmaldr.
2.8.15. Zamanlayc Uygulamalar

UYGULAMA 1: I0.1 giriine bal start butonuna basldnda Q0.0 kna bal motor alarak 20 sn sonra kendiliinden duracaktr. Gerekli PLC programn yaznz? zm:
UYGULAMA 2: I0.1 giriine bal start butonuna basldnda Q0.0 kna bal 1.motor almaya balayacak, 10 sn sonra Q0.1 kna bal 2.motor devreye girecektir. ki motor birlikte 20 sn altktan sonra her iki motor devreden kacaktr. Gerekli PLC programn yaznz?
68
zm:
2.8.16. Sayc (Counter) Komutlar

Endstride, retilen rn saylarnn belirlenmesi ya da bir ilemin tekrar saysnn tespitinde sayclar kullanlr. Sayclar sayma girilerine gelen sinyalin ykselen kenarlarn sayarlar. S7 200 PLClerde alma ekli bakmndan tip sayc bulunmaktadr. Yukar Sayc ( CTU ) CTU saycda CU sayma giriine uygulanan sinyalin her ykselen kenarlarnda sayc anlk deeri 0 dan itibaren bir artar. Sayc anlk deeri CX ile belirtilen sayc adresinde saklanr. Herhangi bir anda sayc anlk deeri, PV sayma deerine eit ya da byk olduunda sayc biti (CX) ile adreslenen kontaklar konum deitirir.
69
LADDER SEMBOL:
STL KOMUTU: CTU CX,PV
ekilde grlen CTU tipi saycda; CU ( Count UP): Yukar sayma giriidir. CU giriine uygulanan bir ykselen kenar sinyali sayc anlk deerini bir arttrr. Bu giri dorudan enerji hattna balanamaz. Sayma sinyallerini reten bir kontak ile kullanlr. R (Reset): Sayc resetleme( sfrlama) giriidir. R giriine 1 uygulandnda CX adresinde bulunan sayc anlk deeri ve sayc biti sfrlanr. Konum deitirmi olan sayc kontaklar normal konumlarna dner. CU giriine sinyal uygulanmaya devam ediliyorsa sayc sfrdan itibaren tekrar saymaya balar. PV (Preset Value): Sayc ayar deeridir ve kullanc tarafndan belirlenir. PV deeri desimal olarak 0.32767 aralnda herhangi bir deer olabilir. PV deerini belirlemek iin bir hafza alan adresi kullanlabilir.
Aa sayc ( CTD ) CTD saycda CD sayma giriine uygulanan sinyalin her ykselen kenarlarnda sayc anlk deeri LD girii ile yklenen sayma deerinden itibaren bir azalr. Sayc anlk deeri CX ile belirtilen sayc adresinde saklanr. Herhangi bir anda sayc anlk deeri 0 olduunda sayc biti (CX) ile adreslenen kontaklar konum deitirir. LADDER SEMBOL: STL KOMUTU: CTD CX,PV
70
CTD ( Count DOWN): Aa sayma giriidir. CD giriine uygulanan bir ykselen kenar sinyali sayc anlk deerini bir azaltr. Bu giri dorudan enerji hattna balanamaz. Sayma sinyallerini reten bir kontak ile kullanlr. LD (Reset): Ykleme giriidir. Bu girie uygulanacak bir ykselen kenar sinyali, PV ile belirtilen sayc ayar deerini CX ile belirtilen sayc adresine ykler. PV (Preset Value): Sayc ayar deeridir ve kullanc tarafndan belirlenir. PV deeri desimal olarak 0.32767 aralnda herhangi bir deer olabilir. PV deerini belirlemek iin bir hafza alan adresi kullanlabilir.
Aa yukar Sayc (CTUD) CTUD saycda CU (yukar sayma) giriine uygulanan sinyalin her ykselen kenarnda sayc anlk deeri bir artarken, CD (aa sayma) giriine uygulanan sinyalin her ykselen kenarnda sayc anlk deeri bir azalr. Sayc anlk deeri CX ile belirtilen sayc adresinde saklanr. Herhangi bir anda sayc anlk deeri, PV sayma deerine eit ya da byk olduunda sayc biti (CX) ile adreslenen kontaklar konum deitirir. R girii sayc resetleme( sfrlama) giriidir. R giriine lojik 1 uygulandnda CX adresinde bulunan sayc anlk deeri ve sayc biti sfrlanr. Konum deitirmi olan sayc kontaklar normal konumlarna dner. LADDER SEMBOL STL KOMUTU: CTD CX,PV
SAYICI KOMUTLARI OPERANTLARI: CU, CD, R : I, Q, M, SM, S, T, C, V, L hafza alan bitleri ile adreslenen bir kontaktan sonra balanr. CX: C0 C255 arasndaki sayc adresleri PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, * LD, * AC, Sabit ( -32768 ... 32767 ) 71
2.8.17. Harici Olarak Sayc Ayar Deerinin Atanmas

Sayc ayar deeri PV kullanc tarafndan atanr. PV ayar deeri desimal olarak girilir ve en fazla -32768 +32767 aralnda olabilir. PV deeri dorudan sabit say olarak girilebilir ya da word uzunluunda baka bir hafza alan adresi operant olarak kullanlabilir.
2.8.18. Sayc Uygulamalar

UYGULAMA: I0.0 giriine bal sensrn nnden 10 para getiinde Q0.0 k aktif olacaktr, I0.1 giriine bal sensr algladnda ise sayc sfrlanacaktr. Gerekli PLC programn yaznz? zm:
2.8.19. Karlatrma Komutlar ve Uygulamas

Karlatrma komutlar iki veriyi byklk, kklk ve eitlik ltlerine gre kyaslayarak gerekli kumanda iaretlerinin retilmesini salarlar. Karlatrma komutlar ladder diyagramlarnda bir karlatrma konta ile gsterilir. Bayt karlatrma komutlar Bayt uzunluundaki ( 0 255 ) iki operant ierii karlatrlr. Operantlar bayt uzunluundaki herhangi bir hafza alan adresi ve sabit deer olabilir. Karlatrma kontaklarnn devreye balant mant normal kontaklar gibidir. Bu yzden STL dili programlarnda karlatrma kontaklar LD (Balan ), A ( Seri bal ), ve O ( Paralel) bal konumda olabilir.
72
LADDER SEMBOL:
STL : LDB= AB= OB= n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1 deeri n2 deerine eit olduunda karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir. n1 deeri n2 deerine eit ya da n2 deerinden kk olduunda karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir. n1 deeri n2 deerine eit ya da n2 deerinden kk olduunda karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir. n1 deeri n2 deerine eit deilse karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir. n1 deeri n2 deerinden byk olduunda karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir. n1 deeri n2 deerinden kk olduunda karlatrma konta kapanarak enerji akna izin verir.
LDB<= n1,n2 AB<= n1,n2 OB<= n1,n2 LDB>= n1,n2 AB>= n1,n2 OB>= n1,n2 LDB< > n1,n2 AB< > n1,n2 OB< > n1,n2 LDB > AB > OB > LDB < AB < OB < n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2
Tamsay karlatrma komutlar Bir word uzunluundaki (-32768 +32767) tamsaylarn karlatrlmasnda kullanlrlar. Operantlar word uzunluundaki herhangi bir hafza alan adresi ve sabit deer olabilir. Tamsay karlatrma komutlarnn Ladder ve STL gsterim biimi alan belirteci dnda ayndr.
73
LADDER
STL :
LADDER :
STL :
LDW= AW= OW= LDW<= AW<= OW<=
n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2
LDW< > AW< > OW< > LDW > AW > OW > LDW < AW < OW <
n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2 n1,n2
LDW>= n1,n2 AW>= n1,n2 OW>= n1,n2
Double word uzunluundaki verilerin karlatrlmas iin alan belirteci D olan Double word karlatrma komutlar, Double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylar karlatrmak iin ise alan belirteci R olan karlatrma komutu kullanlr. KARILATIRMA KOMUTLARINDA N1 ve N2 N OPERANTLAR: BAYT KARILATIRMA: IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC, * VD, * LD, * AC, Sabit WORD TAMSAYI KARILATIRMA: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, * LD, * AC, Sabit DOUBLE WORD TAMSAYI KARILATIRMA: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, HD, * VD, * LD, * AC, Sabit REEL SAYI KARILATIRMA: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, * LD, * AC, Sabit Uygulama: I0.0 giriine bal butona her baslta yukar sayc deeri bir artacaktr. Sayc ierii 0 ile 5 arasnda (5 dahil) ise Q0.0 k, 6 ile 10 arasnda ise Q0.1 k, eer sayc ierii 10dan bykse Q0.2 k aktif olacaktr. Sayc ierii 20 olduunda sayc sfrlanacaktr.
74
zm:
2.8.20. Say Sistemleri ile Tama ( MOVE) Komutlar ve Uygulamas

2.8.20.1. Say Sistemleri kili ( Binary) Say Sistemi: kilik say sisteminin taban 2 dir. Bu say sistemde sadece 0 ve 1 rakamlar kullanlr. Saysal elektronikte ( Bilgisayar, PLC, hesap makinesi vb.) veriler ikilik say sistemi kullanlarak ilenir ve depolanr. kili say sisteminde 0 rakam sistemdeki gerilimin toprak seviyesinde (0 V) olduunu, 1 rakam ise sistemdeki gerilimin (+5V gibi) belli bir deerde olduunu gsterir. PLC programlamada veriler binary say sistemi kullanlarak PLC ortamna aktarlabilir. Sekizli (Oktal) Say Sistemi: 0, 1, 2 ,3, 4, 5, 6, 7 rakamlarndan oluan 8 tabanl say sistemidir. Baz mikrobilgisayar sistemlerinde oktal say sistemi kullanlmaktadr. Onlu ( Desimal) Say Sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 rakamlarndan oluan 10 tabanl say sistemidir. Gnlk hayatta matematikte kullandmz say sistemidir. PLC programlamada veriler onluk say sistemi kullanlarak PLC ortamna aktarlabilir. 75
Onaltl( Hexadesimal) Say Sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A (10), B (11) , C (12) , D (13), E (14), F (15) rakamlarndan oluan 16 tabanl say sistemidir. Bilgisayar sistemlerinde daha az bit kullanarak, daha ok veriyi ileyip saklayabilmek iin gelitirilmi say sistemidir. PLC programlamada veriler on altl say sistemi kullanlarak PLC ortamna aktarlabilir. Say Sistemlerinin Birbirine Dntrlmesi PLC programlarnn yazlmasnda binary, desimal ve heksadesimal saylar kullanlr. Bir hafza alanna veri yklemek iin bu say sisteminden herhangi birisi seilebilir. Binary Saylarn Heksadesimal Saylara Dntrlmesi
Yan yana gelmi 4 bit binary say bir heksadesimal sayyla gsterilir. Bu dnmde 8421 dizisinden yararlanlr. kilik say 8421 dizisinin altna yazlr. Karsna ikilik sayda 1 denk gelen saylar toplanr ve heksadesimal say elde edilir. 4 bitten daha uzun binary saylar dntrmek iin saylar sadan sola doru 4er gruplandrlr ve her grubun heksadesimal karl bulunur. Eer en soldaki grupta bulunan bit says 4 den az ise 0 ilave edilerek tamamlanr. rnek: (1010)2 binay saysn heksadesimal say sistemine dntrnz?
8 4 2 1
1 0 1 0
8 ve 2 nin karsnda ikilik saydaki birler bulunmaktadr. yleyse 8+2= 10 = (A)16 verilen saynn headesimal karldr. 8 4 2 1
0 1 1 0 6
rnek: (01101101)2 = ( ? ) 16
8 4 2 1
1 1 0 1 D
(01101101)2 = ( 6D ) 16
Heksadesimal Saylarn Binary Saylara Dntrlmesi
Heksadesimal saynn her basama 4 bitlik binary sayya evrilir. Bu ilem iin 8421 dizisinden yararlanlr. 8421 dizisinde, toplamlar heksadesimal saynn basamandaki deeri veren saylarn altna 1ler yerletirilir. Dizinin kullanlmayan saylarnn altna sfr yazlr. rnek: ( 3A )16 = ( ? ) 2
8 4 2 1
0 0 1 1
8 4 2 1
1 0 1 0
( 3A )16 = ( 00111010 ) 2
76
Binary Saylarn Desimal Saylara Dntrlmesi
Binary saynn bitleri sadan balanarak 2nin kuvvetleri ile arplr ve daha sonra kan sonular toplanr. rnek: (10011010)2 = ( ? )10
= 1.27 + 0.26 + 0.25 + 1.24 + 1.23 + 1.22 + 1.21 + 1.20 = 128 + 0 + 0 27 26 + 16 + 25 24 23 8 + 4 22 + 21 2 + 1 = ( 159 )10 20
128 + 0 + 0 + 16 + 8 +
0 + 2 + 0 = 159
Desimal Saylarn Binary Saylara Dntrlmesi
Desimal saylar binary saylara dntrmek iin 2ye blme metodu uygulanr. Desimal say blm 0 oluncaya kadar srekli 2ye blnr. Daha sonra kalanlar tersten yazlarak saynn binary karl elde edilir. rnek: (27)10 = ( ? )2 Blnen / Blen 27 / 2 13 / 2 6 / 2 3 / 2 1 / 2 Blm 13 6 3 1 0 KALAN 1 1 0 1 1
( 27 )10 = ( 11011 )2
Pratik bir yntem olarak sadan sola doru 2nin kuvvetleri eklinde giden say dizisinde, toplamlar binary sayya dntrlecek desimal sayy veren saylarn altna 1 yerletirilir. Dizideki kullanlmayan saylarn altna 0 yerletirilir.
27
. 128
26
64
25
32
24
16 1
23
8 1
22
4 0
21
2 1
20
1 1 16 + 8 + 2 + 1= 27
77
Bir bayt alanna binary, desimal ve hexadesimal olarak sabit veri girii
PLC programlarn yazarken bir bayt uzunluundaki hafza alanna komutlar aracl ile binary, desimal, heksadesimal ve ASCII karakter formatnda sabit veri girii yaplabilir. Bunu iin hafza alanna yklemek istediiniz sabit veriyi, istediiniz say sistemi ile ifade edip; tabloda verilen formata uygun ekilde, komuta operant olarak yazmanz gerekir. Gsterim ekli Desimal Heksadesimal Binary ASCII Format [Desimal say] 16#[heksadesimal say] 2#[Binary say] ASCII karakter rnek 42 16#2A 2# 00101010 Y
Aadaki rnekte bir bayt alannda bulunan verinin binary say, desimal say, heksadesimal say ve ASCII karakter formatnda ifadesi grlmektedir. 128 8 64 4 32 2 16 1 8 8 4 4 2 2 1 1 Desimale evirme dizisi Heksadesimale evirme dizisi
BNARY DESMAL HEKSADESMAL ASCII
: 2#10010110 : 43 : 16# 96 :+
rnek1: Q0.0 Q0.7 eklinde adreslenmi 8 k bulunan bir PLCnin her kna bir lamba baldr. Q0.0, Q0.4 ve Q0.6 klarna bal lambalarn yanmas iin k bayt adresine gnderilmesi gereken sayy binary, desimal, heksadesimal ve ASCII olarak ifade ediniz? zm: Yanmas istenilen lambalarn bal olduklar k adres bitlerine lojik 1, dierlerine lojik 0 gnderilmesi gerekir. Bu durumda QB0 k baytnda olmas gereken binary say ekildeki gibidir. BNARY : 2# 01010001 DESMAL : 81 HEKSADESMAL: 16# 51 ASCII : Q
78
Bir word ve double word uzunluundaki hafza alanlarna sabit veri girii ayn ekilde yaplr. Bayt alanlarndan farkl olarak word alanlarna iaretli tam say, double word alanlarna iaretli tam say ve reel saylar yerletirilebilir. NOT: Eer sadece V hafza alanlarna byk miktarda sabit veri girii yaplmas gerekiyorsa bu ilem iin Data Block penceresini kullanmanz gerekir. Eer bu ilemi komutlarla yaparsanz programnz gereksiz bir ekilde uzar. 2.8.20.2. Tama (MOVE) Komutlar Bayt, Word ve Double Word uzunluundaki sabit verilerin ayn uzunluktaki bir hafza alanna ya da bir hafza alannda bulunan Bayt, Word ve Double Word uzunluundaki verinin ayn uzunluktaki baka bir hafza alanna tamak iin kullanlan komutlardr. Move komutlar kaynak ve hedef olmak zere iki operant kullanr. Tanacak verinin bulunduu alan kaynak, tanacak verinin yazlaca alan ise hedef operanttr. Move komutlarnn IN girilerine kaynak, OUT klarna ise hedef operant yazlr. Tama ileminin gereklemesi iin komutlarn EN girilerinin enerjilenmesi gerekir. EN girileri kesinlikle dorudan enerji kaynana balanamaz. Bu ilem bir kontak ile gerekletirilmelidir. Bayt Tama (MOV_B) Komutu EN girii enerjilendiinde, IN girii ile belirtilen kaynak operanttaki bayt uzunluunda veriyi OUT k ile belirtilen yine bayt uzunluundaki hedef operant alanna tar. Bu tamada kaynak operant ieriinde herhangi bir deiiklik olmaz. Tama komutunun icras srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: STL: MOVB IN, OUT
OPERANTLAR: IN: IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC, * VD, * LD, * AC Sabit OUT: IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC,* VD, * LD, * AC
Word Tama (MOV_W) Komutu EN girii enerjilendiinde, IN girii ile belirtilen kaynak operanttaki Word uzunluunda veriyi OUT k ile belirtilen yine word uzunluundaki hedef operant alanna tar. Bu tamada kaynak operant ieriinde herhangi bir deiiklik olmaz. Tama komutunun icras srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr.
79
LADDER:
STL: MOVB
IN, OUT
OPERANTLAR: IN: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, Sabit OUT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AQW, AC, T, C * VD, * LD, * AC, Double word uzunluundaki verileri tamak iin MOV_D, double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylar tamak iin ise MOV_R komutu kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. Uygulama: I0.0 giriine bal start butonuna basldnda ift numaral klar (Q0.0, Q0.2, Q0.4, Q0.6 ) I0.1 giriine bal start butonuna basldnda ise tek numaral klar (Q0.1, Q0.3, Q0.5, Q0.7 ) aktif olacaktr. zm:
2.8.21. Matematik lem, Fonksiyon Komutlar ve Uygulamas

PLC cihazlarnda toplama, karma, arpma, blme, karekk alma gibi ilevleri yerine getirebilen matematik ilem ve fonksiyon komutlar bulunmaktadr. Bu fonksiyonlarn kullanlmasyla kumanda ve kontrol sistemlerinde uzunluk hesab, alan hesab, hacim hesab devir says lm gibi ilemleri yapmak mmkn olmaktadr. Matematik ilem komutlarnn icra edilmesi sonucunda yaplan ilemin sonucuna bal olarak SMB1 zel hafza bayt alannda bulunan baz durum bitleri set (lojik 1) olur. Bu durum bitleri kullanlarak ilem sonularna gre program ak deitirilebilir. SM1.0: Matematiksel ilem yapan komutlarn icras sonucunda elde edilen sonu sfr (0) ise bu bit set olur. Sfr biti olarak anlr. 80
SM1.1: Matematiksel ilem yapan komutlarn icras sonucunda tama meydana gelmesi veya geersiz nmerik deer saptanmas durumunda bu bit set olur. Tama biti olarak anlr. SM1.2: Matematiksel ilem yapan komutlarn icras sonucunda elde edilen sonu negatif bir say ise bu bit set olur. aret biti olarak anlr. SM1.3: Blme komutlarnn icras srasnda bir sayy sfr ile blme giriimi varsa bu bit set olur. Sfra blme hatas biti olarak anlr. 2.8.21.1. Matematik lem Komutlar Tamsay Toplama (ADD_I) Komutu Word uzunluundaki iki tam saynn toplanmas iin kullanlr. Toplanacak saylar IN1 ve IN2 girilerine operant olarak yazlr. Operantlar sabit saylar ve word uzunluundaki hafza alan adresleri olabilir. Toplam sonucu OUT k ile belirtilen word uzunluundaki hedef operant alanna yazlr. ( IN1+IN2 = OUT ) Toplama ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. Toplama ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: STL: MOVW IN1, OUT +I IN2,OUT OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC Double word uzunluundaki tamsaylar toplamak iin ADD_DI, Double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylar toplamak ise ADD_R komutu kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. Tamsay karma (SUB_I) Komutu Word uzunluundaki iki tam saynn karlmas iin kullanlr. karlacak saylar IN1 ve IN2 girilerine operant olarak yazlr. Operantlar sabit saylar ve word uzunluundaki hafza alan adresleri olabilir. karma ilemi sonucu OUT k ile belirtilen word uzunluundaki hedef operant alanna yazlr. ( IN1- IN2 = OUT ) karma ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. karma ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr.
81
LADDER:
STL: MOVW -I
IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC Double word uzunluundaki tam saylar karmak iin SUB_DI, double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylar karmak ise SUB_R komutu kullanlr. Tamsay arpma (MUL_I) Komutu Word uzunluundaki iki tam saynn arplmas iin kullanlr. arplacak saylar IN1 ve IN2 girilerine operant olarak yazlr. Operantlar sabit saylar ve word uzunluundaki hafza alan adresleri olabilir. arpm sonucu OUT k ile belirtilen word uzunluundaki hedef operant alanna yazlr. ( IN1* IN2 = OUT ) arpma ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. arpma ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: STL: MOVW *I IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC Double word uzunluundaki tamsaylar arpmak iin MUL_DI, double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylar arpmak iin ise MUL_R komutu kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. Double Tam Say Sonulu Tam Say arpma ( MUL ) Komutu Bu komut IN1 ve IN2 girilerinde bulunan word uzunluundaki iki tam sayy arpar ve sonucu OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki hafza alanna yazar. ( IN1* IN2 = OUT ) arpma ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. karma ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr.
82
LADDER:
STL: MOVW MUL
IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AIW, AC, * VD, *LD, *AC Tam Say Blme (DIV_I) Komutu Bu komut IN1 giriinde bulunan word uzunluundaki tam sayy, IN2 giriinde bulunan ve yine word uzunluundaki tam sayya bler. Blm sonucu OUT k ile belirtilen word uzunluundaki hafza alanna yazlr. Blme ilemi sonucunda elde edilen kalan dikkate alnmaz. ( herhangi bir alanda saklanmaz.) Blme ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1, SM1.2 ve SM1.3 zel hafza bitleri etkilenir. Blme ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: STL: MOVW /I IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC Double word uzunluundaki tam saylarn blnmesi iin DIV_DI, double word uzunluundaki alanda bulunan reel saylarn blnmesi iin ise DIV_R komutu kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. Kalanl Tam Say Blme (DIV) Komutu Bu komut IN1 giriinde bulunan word uzunluundaki tam sayy IN2 giriinde bulunan yine word uzunluundaki tam sayya bler. Blme ilemi sonucunda elde edilen blm ve kalan OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki hafza alanna yazlr. Blm, double word uzunluundaki alann dk deerli wordne, kalan ise yksek deerli wordne yerleir. Blme ileminin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1, SM1.2 ve SM1.3 zel hafza bitleri etkilenir. Blme ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr.
83
LADDER:
STL: MOVW IN1, OUT DIV IN2,OUT OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, *LD, *AC
2.8.21.2. Arttrma ve Azaltma Komutlar Bayt erii Arttrma ( INC_B) Komutu Bu komut EN girii her enerjilendiinde, IN giriinde bulunan bayt uzunluundaki operant ieriini bir artrarak sonucu OUT k ile belirtilen bayt uzunluundaki operant alanna yazar. LADDER: STL: MOVW INCB IN, OUT OUT
OPERANTLAR: IN: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC Word uzunluundaki deerler iin INC_W, Double word uzunluundaki deerler iin INC_DW komutlar kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. Bayt erii Azaltma ( DEC_B) Komutu Bu komut EN girii her enerjilendiinde, IN giriinde bulunan bayt uzunluundaki operant ieriini bir azaltarak sonucu OUT k ile belirtilen bayt uzunluundaki operant alanna yazar. LADDER: STL: MOVW INCB IN, OUT OUT
OPERANTLAR: IN: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC Word uzunluundaki deerler iin DEC_W, double word uzunluundaki deerler iin DEC_DW komutlar kullanlr. Bu komutlarn kullanm ekli ve operantlar iin S7 200 kullanm klavuzuna baknz. 84
2.8.21.3. Nmerik Fonksiyon Komutlar Sins, Kosins ve Tanjant Komutlar: Sins (SIN), Kosins (COS) ve Tanjant (TAN) komutlar IN girilerinde bulunan radyan cinsinden asal deerin trigonometrik deerini hesaplayarak sonucu OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki hafza alanna yazar. lemin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. karma ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: LADDER: LADDER:
STL: SIN
IN,OUT
STL: COS
IN,OUT
STL: TAN
IN,OUT
Karekk (SQRT) Komutu: IN giriinde bulunan herhangi bir reel saynn karekkn alarak sonucu OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki hafza alanna yazar. lemin sonucuna bal olarak SM1.0, SM1.1 ve SM1.2 zel hafza bitleri etkilenir. karma ilemi srasnda bir hata oluursa ENO k lojik 0 deerini alr. LADDER: STL: SQRT IN,OUT :
NMERK FONKSYON KOMUTLARI OPERANTLARI: IN: ID, QD, VD, MD, SD, SD, LD, AC, * VD, *LD, *AC, Sabit saylar OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, *LD, *AC NOT: Bir saynn herhangi bir ssn hesaplamak iin doal logaritma hesaplama (LN ) komutu ile doal ssel fonksiyon hesaplama (EXP) komutlarndan yararlanlr. Ayrntl bilgi iin S7 200 kullanma klavuzuna baknz. Yukarda sizlere matematik ilem ve fonksiyon komutlar anlatlmtr. Bu komutlarn zelliklerini rendiniz. Bu komutlarla ilgili rnek programalar internet ortam ve deiik otomasyon kitaplarnda bulup uygulama yapabilirsiniz.
85
2.8.22. Mantk lemler, Kaydrma, Dntrme Komutlar ve Uygulamas

2.8.22.1. Mantk lem Komutlar AND Bayt (WAND_B) Komutu: Bu komut IN1 ve IN2 girirlerinde bulunan byte uzunluundaki iki deerin karlkl bitlerini lojik olarak AND ilemine tabi tutar ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt uzunluundaki operant alanna yazar. lem sonucu sfr ise SM1.0 biti set olur. LADDER: STL: MOVB ANDB
IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC Word uzunluundaki deerler iin WAND_W, double word uzunluundaki deerler iin WAND_D komutlar kullanlr. OR Bayt (WOR_B) Komutu: Bu komut IN1 ve IN2 girirlerinde bulunan byte uzunluundaki iki deerin karlkl bitlerini lojik olarak OR ilemine tabi tutar ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt uzunluundaki operant alanna yazar. lem sonucu sfr ise SM1.0 biti set olur. LADDER: STL: MOVB ORB IN1, OUT IN2,OUT
OPERANTLAR: IN1,IN2: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC Word uzunluundaki deerler iin WOR_W, double word uzunluundaki deerler iin WOR_D komutlar kullanlr. XOR Bayt (WXOR_B) Komutu: Bu komut IN1 ve IN2 girirlerinde bulunan byte uzunluundaki iki deerin karlkl bitlerini lojik olarak XOR ilemine tabi tutar ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt uzunluundaki operant alanna yazar. lem sonucu sfr ise SM1.0 biti set olur.
86
LADDER:
STL: MOVB IN1, OUT B IN2,OUT OPERANTLAR: IN,N: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC
Word uzunluundaki deerler iin WXOR_W, double word uzunluundaki deerler iin WXOR_D komutlar kullanlr. 2.8.22.2. Kaydrma Komutlar Sola Kaydrma ( SHL_B) Komutu: Bu komut EN girii aktif olduunda IN girii ile belirtilen bayt alanndaki bitleri N girii ile belirtilen say kadar sola kaydrr ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt alanna yazar. lem sonucuna gre SM1.0 ve SM1.1 zel hafza bitleri etkilenir. LADDER: STL: MOV IN,OUT SLB OUT,N OPERANTLAR: IN,N: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC ekilde grld gibi bir sola kaydrma ileminde bir baytlk alan iindeki MSB biti SM1.1 tama bitine aktarlrken dier tm bitler bir sola kaydrlr. Sada boalan bitlere 0 yklenir. Birden fazla kaydrma ilemi uygulandnda her kaydrmada MSB biti tama bitine aktarlrken tama bitindeki bir nceki deer yok olur. Word uzunluudaki alanda bulunan verileri sola kaydrmak iin SHL_W komutunun, double word uzunluundaki alanda bulunan verileri sola kaydrmak iin ise SHL_DW komutunun kullanlmas gerekir.
Saa Kaydrma ( SHR_B) Komutu: Bu komut EN girii aktif olduunda IN girii ile belirtilen bayt alanndaki bitleri N girii ile belirtilen say kadar saa kaydrr ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt alanna yazar. lem sonucuna gre SM1.0 ve SM1.1 zel hafza bitleri etkilenir. 87
LADDER:
STL: MOV SRB
IN,OUT OUT,N
OPERANTLAR: IN,N: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC ekilde grld gibi bir saa kaydrma ileminde bir baytlk alan iindeki LSB biti SM1.1 tama bitine aktarlrken dier tm bitler bir saa kaydrlr. Solda boalan bitlere 0 yklenir. Birden fazla kaydrma ilemi uygulandnda her kaydrmada LSB biti tama bitine aktarlrken tama bitindeki bir nceki deer yok olur.
Word uzunluundaki alanda bulunan verileri saa kaydrmak iin SHR_W komutunun, double word uzunluundaki alanda bulunan verileri saa kaydrmak iin ise SHL_DW komutunun kullanlmas gerekir. 2.8.22.3. Dndrme Komutlar Sola Dndrme ( ROL_B) Komutu: Bu komut EN girii aktif olduunda IN girii ile belirtilen bayt alanndaki bitleri N girii ile belirtilen say kadar sola dndrr ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt alanna yazar. lem sonucuna gre SM1.0 ve SM1.1 zel hafza bitleri etkilenir. LADDER: STL: MOV IN,OUT RLB OUT,N OPERANTLAR: IN,N: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC
ekilde bir bayt alanndaki bitlerin bir sola dndrlme ilemi grlmektedir. Dndrme ileminde bayt alanndaki bitler bir sola kayarken MSB biti hem tama bitine hem de en sada boalan LSB bitine kopyalanr. Birden fazla dndrme ilemi uygulandnda ayn ilemler tekrar edilir.
88
Word uzunluudaki alanda bulunan verileri sola dndrmek iin ROL_W komutunun, double word uzunluundaki alanda bulunan verileri sola dndrmek iin ise ROL_DW komutunun kullanlmas gerekir. Saa Dndrme ( ROR_B) Komutu: Bu komut EN girii aktif olduunda IN girii ile belirtilen bayt alanndaki bitleri N girii ile belirtilen say kadar saa dndrr ve sonucu OUT k ile belirtilen bayt alanna yazar. lem sonucuna gre SM1.0 ve SM1.1 zel hafza bitleri etkilenir. LADDER: STL: MOV RLB
IN,OUT OUT,N
OPERANTLAR: N1,IN2: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit OUT: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC ekilde bir bayt alanndaki bitlerin bir saa dndrlme ilemi grlmektedir. Dndrme ileminde bayt alanndaki bitler bir saa kayarken LSB biti hem tama bitine hem de en sada boalan MSB bitine kopyalanr. Birden fazla dndrme ilemi uygulandnda ayn ilemler tekrar edilir.
Word uzunluudaki alanda bulunan verileri saa dndrmek iin ROR_W komutunun, double word uzunluundaki alanda bulunan verileri sola dndrmek iin ise ROR_DW komutunun kullanlmas gerekir. 2.8.22.3. Kaydrmal Kaydedici (Shift Register Bit ( SHRB ) Komutu Bu komut EN girii aktif olduunda tanmlanan bir hafza alanna bir bitlik (1 ya da 0) bilgiyi saa ya da sola kaydrarak yazar. Komut rn veya veri aknn sralanmas iin kolay bir yntem sunar.
89
LADDER:
STL: SHRB
DATA, S_BT, N
OPERANTLAR: N: IB,QB,VB,MB,SMB,SB,LB,AC,*VD,*LD,*AC, Sabit DATA,S_BIT: I,Q,M, SM,S,T,C,V,L hafza alan bitleri
DATA: Tanmlanan hafza alanna kaydrlarak yazlacak bir bitlik verinin bulunduu bit adresidir. S_BIT: Kaydrma ilemi yaplacak hafza alannn en dk deerli (LSB) bitidir. N: Kaydrma hafza alannn uzunluunu ve kaydrma ynn belirler. N deeri -128 +127 aralnda deer ieren bir bayt alan ya da sabit olabilir. N deerinden anlalaca gibi kaydrma alan maksimum 16 bayt ya da 128 bitlik bir hafza alan olabilir. N deeri pozitif ise bir bitlik veri sola kaydrlarak yazlr. Eer N deeri negatif ise bir bitlik veri saa kaydrlarak yazlr. Sola kaydrarak yazma: N deeri pozitif ise DATA giriinde bulunan 1 bitlik veri hafza alanna sola kaydrlarak yazlr. EN girii aktif olduunda DATA giriinde bulunan bir bitlik veri, tanmlanan N bitlik hafza alannn en dk deerlikli (LSB) bitine yazlr. Hafza alann tm bitleri bir sola kaydrlr. Hafza alannn en yksek deerlikli (MSB) biti SM1.1 tama bitine aktarlr.
Saa kaydrarak yazma: N deeri negatif ise DATA giriinde bulunan 1 bitlik veri hafza alanna saa kaydrlarak yazlr. EN girii aktif olduunda DATA giriinde bulunan bir bitlik veri, tanmlanan N bitlik hafza alannn en yksek deerlikli (MSB) bitine yazlr. Hafza alann tm bitleri bir saa kaydrlr. Hafza alannn en dk deerlikli ( LSB) biti SM1.1 tama bitine aktarlr.
90
Kaydrmal kaydedici de DATA giriinde bulunan bir bitlik veri, EN girii aktif olduu anda tanmlanan hafza alanna kaydrlarak yazlr. Yani bir tarama dngs iinde sadece bir kaydrma ilemi gereleir. Eer EN girii srekli aktif durumda olursa DATA giriinde bulunan bilgi defalarca kaydrlarak hafza alanna yazlr. Bu durum komutun kullanm amacna aykrdr. Program yazmlarnda bu husus dikkate alnmaldr. 2.8.22.4. Dntrme Komutlar PLC programlamada belli bir saysal formatta elde edilen verilerin baka saysal formata evrilmesi ilemlerinde dntrme komutlar kullanlr S7 200 PLC ler tarafndan desteklenen pek ok dntrme komutu bulunmaktadr. Bu modlde baz dntrme komutlar aklanacaktr. Dier dntrme komutlar iin kaynak kitaplara bakmanz tavsiye edilir. Segment (SEG) komutu: Bu komut IN giriinde bulunan bayt uzunluundaki saysal deeri 7 segmentli led gstergede grntlenebilecek ekilde ikili say formatna dntrr. Tabloda SEG komutunun IN giriinde yer alan heksadesimal olarak 0 F arasndaki saylarn k formatlar grlmektedir. LADDER: STL: SEG IN,OUT OPERANTLAR: IN: IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC, * VD, * LD, * AC Sabit OUT: IB, QB, VB, MB, SMB, SB, LB, AC,* VD, * LD, * AC
91
Uygulama: PLC nin klarna balanm 7 segment displayde 5 rakanm grmek iin gerekli PLC programn yaznz? zm:
Ksaltarak Tam Sayya Dntrme ( TRUNC ) Komutu: Bu komut IN giriindeki reel saynn ondalk ksmn atarak tamsayya dntrr ve sonucu OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki bir hafza alanna aktarr. rnein 12.567 reel says ondalk ksm atlarak 12 tam saysna dntrlr. LADDER: STL: TRUNC
IN,OUT
OPERANTLAR: IN: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, HC, AC, * VD, *LD * AC, Sabit OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, HC, AC, * VD, *LD, *AC Yuvarlayarak Tam Sayya Dntrme ( ROUND ) Komutu: Bu komut, IN giriinde bulunan reel sayy ondalk ksmndaki deere bal olarak bir st ya da bir alt tam sayya dntrr. rnein, 25.5 reel says yuvarlanarak 26 tam saysna dnr. 92
LADDER:
STL: TRUNC
IN,OUT
OPERANTLAR: IN: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, HC, AC, * VD, *LD * AC, Sabit OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, HC, AC, * VD, *LD, *AC BCDden Tam Sayya ( BCD_I) Komutu: Bu komut IN giriinde bulunan word uzunluundaki binary kodlanm desimal (BCD) sayy tam sayya evirerek sonucu OUT k ile belirtilen double word uzunluundaki bir hafza alanna aktarr. LADDER: STL: MOVW IN, OUT BCDI OUT OPERANTLAR: IN1,IN2: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, *LD, *AC, Sabit OUT: ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, *LD, *AC
2.8.23. Program Kontrol Komutlar ve Uygulamas

Koullu Son (END) Komutu: End komutu nndeki arta bal olarak program akn keserek program taramasnn Network 1den itibaren tekrar balatlmasn salar. END komutu yalnzca anaprogramda kullanlabilir. Alt program ve kesme alt programlarnda kullanlamaz. LADDER: STL: END OPERANT: Yok
ekildeki rnekte I0.4 girii aktif olduunda program ak kesilerek ilk komuttan itibaren yeniden balar.
STOP Komutu: Stop komutu nndeki arta bal olarak PLCnin RUN modundan STOP moduna gemesini salar. Bylece program iletimi tamamen kesilir. Program iletiminin yeniden balatlmas iin PLCnin tekrar RUN moduna alnmas gerekir.
93
LADDER:
STL: STOP
OPERANT: Yok
ekildeki rnekte SM5.0 zel hafza biti 1 olduunda kontak kapanarak STOP komutunu altrr ve PLC stop moduna geer. SM5.0 giri k hatas olumas durumunda set olan zel hafza bitidir.
Srama ( JMP ) Komutu: JMP komutu belli bir arta bal olarak program aknn deitirilmesi veya istenilen bir program kesiminin iletilmeden geilmesini iin kullanlr. Sramann gerekleecei konum n ile belirtilir. LADDER: STL: JMP n OPERANT: n: 0 255
Etiket (LBL) Komutu: Bu komut JMP komutu ile yaplan sramann hedefini gsterir. Bu iki komut birlikte kullanldklar zaman anlam kazanrlar. LADDER: STL: STOP OPERANT: n: 0 255
Alt Program arma ( CALL) Komutu: Bu komut SBR_0, SBR_1 sayfalarna yazlan alt programlarn ana programdan arlarak iletilmesi iin kullanlr.
94
LADDER:
STL: CALL, SBR_No OPERANT: SBR_0, SBR_1, SBR_2
Ladder editr ile alrken bir alt programa dallanma komutunu program alanna yerletirmek iin komut aacnda bulunan Call Sabroutine blmnden armak istediiniz alt programn zerine ift tklamanz gerekir. Komutun operant haricen yazlmaz. Alt Programdan Ana Programa Dn (RET) Komutu: Bu komut CALL komutu ile arlarak iletilen alt programdan ( Sabroutine sayfasnda) ana programa koullu veya koulsuz olarak geri dn salar. Koulsuz olarak yazlan RET komutu her zaman alt programn son komutudur. Belli bir koula bal yazlan RET komutu istenilen koul olutuunda alt programn tamamnn iletilmesini beklemeden ana programa dn salar. LADDER: STL: RET Koulsuz OPERANT: Yok Koullu
ekilde ana program network 1 den itibaren iletilir. Alt program arma komutuna gelindiinde koulu belirten kontak enerji akna izin veriyorsa program ak SBR_0 sayfasnda bulunan alt programa geer. Alt program sayfasndaki komutlar sras ile iletilir. Alt programn son komutu olan RET komutunun iletilmesiyle program ak alt program sayfasndan ana program sayfasna geri dner ve alt program arma komutunun hemen akabindeki komuttan itibaren komutlarn iletilmesine devam edilir.
95
2.9. Yaplan Programa Gre Kullanlan Giri ve klarn Simlasyonu

Step 7 mic/Win 32 programnn st versiyonlar ile hazrladmz programn almasn simlasyon eklinde izleyerek projedeki hatalar ve eksiklikleri kolayca bulabiliriz. Programn simlasyonunu grmek iin ncelikle programn PLC hafzasna yklenerek PLCnin RUN moduna alnmas gerekir. PLC RUN modunda iken Debug mensnden Program status seeneine tklayarak ya da debug ara ubuundan ikonuna tklamak suretiyle simlasyonu balatabiliriz.
ekilde bir PLC programnn simlasyonu grlmektedir. Simlasyonda enerji aknn olduu hatlar mavi renkle gsterilir. Enerji akna izin veren kontaklarn ii mavi renkle boyaldr ve adres ksmlarnda ON ifadesi yer alr, dierlerinde ise OFF ifadesi vardr. Ayrca programda kullanlan zamanlayclarn, sayclarn anlk deerleri ile ilemsel komutlarn giri ve k deerleri gzlenebilir.
96
UYGULAMA FAALYET-1 UYGULAMA FAALYET-1

fazl iki adet asenkron motor biri birinden bamsz olarak ileri geri olarak alacaktr. Her iki motorda ileri ya da geri butonuna basdnda 1 dk alp duracaktr. Gerekli PLC programn ladder plan yntemi ile yapnz?
LEM BASAMAKLARI
Kontrol probleminin tanmlanmas, ifade edilmesiyle kda dklmesi Sorunun zm iin gerekli program veya fonksiyonlarn belirlenmesi Programn ladder diyagrama aktarlmas 1. motorun ileri geri almasi iin gerekli ladder bloklar kullanarak program oluturmak 2. motortun ileri geri almas iin gerekli ladder bloklarn kullanarak program oluturmak Programn tamamlandktan sonra gerekli kontrollerin yaplmas
NERLER
Problemin tam anlalmas iin klasik kumanda devresini iziniz. Atlyede bilgisayarnz aarak programnz ykl deilse retmeninizin gzetiminde CD den ykleyiniz. Problemin zm iin Step-7 Micro/ Win programn kullannz. Ladder dilinde program komut sembollerinin doru seiniz. k ilemi yaplan komutlarn programda dorudan enerji hattna balamaynz. k komutlarndan nce mutlaka bir kontak kullannz. Yaptklarnz rapor haline getirerek retmeninize sununuz.
97

1 2 3 4 Devrenin sinyal ak semasn doru olarak kardnz m? Devrenin PLC programn doru olarak hazrlayabildiniz mi? Program hatasz olarak PLC ye yklediniz mi? Yaplan uygulamaya ait giri ve k elemanlarnn simlasyonunu yaptnz m? Evet Hayr
98
UYGULAMA FAALYET-2 UYGULAMA FAALYET-2

Bir k eleman 1. butona basldnda 1 dakika, 2. butona basldnda 2.dakika, 3. butona basldnda 3. dakika, 4 butona basldnda 10 dakika alacak ve sre sonunda kendiliinden duracaktr. Gerekli PLC programn ladder plan yntemi ile yapnz?
LEM BASAMAKLARI
Kontrol probleminin tanmlanmas, ifade edilmesiyle kda dklmesi Sorunun zm iin gerekli program veya fonksiyonlarn belirlenmesi Programn ladder diyagrama aktarlmas Butonlara basldnda zaman deerlerini zamanlayc iin gerekli deer olarak atayacak alma iin ladder bloklarn kullanarak program oluturmak Programn tamamlandktan sonra gerekli kontrollerin yaplmas
NERLER
Problemin tam anlalmasn iin klasik kumanda devresini iziniz. Atlyede bilgisayarnz aarak programnz ykl deilse retmeninizin gzetiminde CD den ykleyiniz Problemin zm iin Step-7 Micro/ Win programn kullannz. Ladder dilinde program komut sembollerinin doru seiniz. k ilemi yaplan komutlarn programda dorudan enerji hattna balamaynz. k komutlarndan nce mutlaka bir kontak kullannz. Yaptklarnz rapor haline getirerek retmeninize sununuz.
99

1 2 3 4 Devrenin sinyal ak semasn doru olarak kardnz m? Devrenin PLC programn doru olarak hazrlayabildiniz mi? Program hatasz olarak PLCye yklediniz mi? Yaplan uygulamaya ait giri ve k elemanlarnn simlasyonunu yaptnz m?
Evet Hayr
100
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1.( ) STL, klasik kumanda devrelerinin izimlerine benzeyen grafiksel gsterime sahip bir PLC programlama dilidir. 2.( ) Programda kullanlan mutlak adreslere sembolik isimler vermek iin Data Block penceresi kullanlr. 3.( ) I0.3 bir giri adresidir. 4.( ) k ( Q ) hafza alanlarna sadece bit uzunluunda eriim salanabilir. 5.( ) VW0 adresinin yksek deerlikli bayt VB0 adresidir. 6.( ) Zamanlayclar 1ms, 10ms ve 100ms lik zaman srelerini sayarlar. 7.( ) Sayclar T0,T1,T2 eklinde adreslenir. 8.( ) Zamanlayc ve sayclarda PV ayar giriine yazlacak operant bayt uzunluunda olmaldr. 9.( ) LD komutu normalde kapal bir kontakla hat balatmak iin kullanlr. 10.( ) S (SET) komutu ile aktif (lojik 1) yaplan hafza bitlerini pasif (lojik 0) hle getirmek iin R (RESET ) komutu kullanlmaldr. 11.( ) Alt programlar ( Subroutine) SBR_0, SBR_1. sayfalarna yazlr. Aada verilen cmlelerin tamamlanmas iin bo braklan yerlere uygun kelimeleri ve rakamlar yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. .. komutlar IN girilerinde bulunan operant ieriini OUT knda bulunan operant alanna tarlar. .... enerjili kald srelerin tamamn sayan zamanlaycdr. Zaman taban 10 ms olan bir zamanlayc ile 12 sn zaman geikmesi elde etmek iin PV deeri olmaldr. Birden fazla komut blounu paralel balamak iin ..komutu kullanlr. (01101011)2 binary saysnn desimal karl (. )10 dir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
101
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki verilmi olan cmleleri doru veya yanl olduklarn tespit ederek iaretleyiniz. 1. 2. 3. 4. 5. PLC ile iletiim salamak iin bilgisayarn seri portu kullanlr. Bilgisayarla PLC arasnda haberlemenin salanmas iin iin PC / PPI master kablosuna ihtiya vardr. S7 - 200 ile bilgisayar arasnda iletiim hz 20 kpbs dur. Bilgisayar seri portuna balant iin RS 485 konnektr kullanlr. Kontrol programnn PLCye yklenebilmesi iin UPLOAD seenei kullanlr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
102

AMA
PLC cihazna yklenen program bilgisayar ortamna ekebilecek, yedeklediiniz program sistemin yazlmndan kaynaklanan arza durumlarnda tekrar ykleyebileceksiniz.
ARATIRMA
PLCde yaplan bir program bilgisayara nasl yedeklendii hakknda internet ortamndan ve ktphanelerden aratrma yaparak rapor haline getiriniz. Snfta sununuz.
3. PROGRAM YEDEKLEME
3.1. Program Yedeklemenin nemi
Yedeklemenin nemini yle sralayabiliriz. PLC iin yazlm kontrol programlar kk deiiklerle baka sistemler iin kullanabilinir. PLC arzas durumlarnda hafzasnda bulunan program silinirse yeniden program yazmadan yedeklenen program yklenebilir. Deiik amalar iin yaplm PLC programlar birletirilerek deiik programlar yaplabilir.
3.2. PLCdeki Programn Bilgisayara ekilmesi

S7200 PLCnin program hafzasna yklenmi olan kontrol programn programlama editrne ekmek iin ncelikle PC / PPI kablosu balants ile PLC ile bilgisayar arasndaki iletiimi salamanz gerekmektedir. Daha sonra File mensnden Upload seeneine ya da standart ara ubuundaki Upload ikonuna tklanarak ekil 3.1de grlen Upload iletiim kutusunun ekrana gelmesi salanr. Options dmesine tklayarak ve projenin programlama editrne ekmek istediiniz bileenlerin seilmelidir. Upload dmesine tklayarak program PLC den editre ekilmi olur. ekmi olduunuz program bilgisayarnzn harddiskine yedekleyebilirsiniz.
103
ekil 3.1: Upload iletiim kutusu
104
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

PLC cihazna ykl bulunan herhangi bir program PLC editr kullanarak bilgisayara kaydediniz. Arivleme iin gerekli bilgileri ile birlikte CD veya disket ortamna kaydediniz.
LEM BASAMAKLARI
PLC ile bilgisayar arasndaki balanty kurunuz. PLC programlama editrnden haberleme iin gerekli ayarlar yapnz. Program PLCden bilgisayara alnz Program CD ya da disket ortamna kaydediniz. Gerekli arivleme bilgilerini kayt ortam zerine etiketleyiniz.
NERLER
PLCden program ekerken, marka ve modelini tespit ediniz. Tesbit ettiiniz marka ve modele uygun yazlm temin ederek bilgisayarnza ykleyiniz. Tesbit ettiiniz PLC marka ve modeline gre haberleme kablosunu temin ediniz. Arsivleme bilgilerini hatasz ve okunakl olarak etiketleyiniz.
105

1 2 3 4 5 Balanty doru olarak kurdunuz mu? PLC programlama editrnden haberleme iin gerekli ayarlar yaptnz m? Program PLC den bilgisayara kaydedebildiniz mi? Program CD veya disket ortamna kaydettiniz mi? Arvleme iin gerekli bilgileri etiketlediniz mi?
Evet
Hayr
106
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada verilen cmlelerin tamamlanmas iin bo braklan yerlere uygun kelimeleri ve rakamlar yaznz? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. STL, klasik kumanda devrelerinin izimlerine benzeyen ............gsterime sahip bir PLC programlama dilidir. Programda kullanlan mutlak adreslere sembolik isimler vermek iin .penceresi kullanlr. I0.3 bir adresidir. k ( AC ) hafza alanlarna sadece uzunluunda eriim salanabilir. VW0 adresinin yksek deerlikli bayt adresidir. Zamanlayclar 1ms, 10ms ve .. lik zaman srelerini sayarlar. . T0,T1,T2 eklinde adreslenir. Zamanlayc ve sayclarda PV ayar giriine yazlacak operant uzunluunda olmaldr. LD komutu normalde ..bir kontakla hat balatmak iin kullanlr. S (SET) komutu ile aktif (lojik 1) yaplan hafza bitlerini pasif (lojik 0) hle getirmek iin . komutu kullanlmaldr. .. SBR_0, SBR_1. sayfalarna yazlr. PLC ile iletiim salamak iin bilisayarn .. kullanlr. Bilgisayarla PLC arasnda haberlemenin salanmas iin iin master kablosuna ihtiya vardr. S7 - 200 ile bilgisayar arasnda iletiim hz kpbs dur. Bilgisayar seri portuna balant iin konnektr kullanlr. Kontrol programnn PLCye yklenebilmesi iin . seenei kullanlr. ) Move komutlar IN girilerinde bulunan operant ieriini OUT knda bulunan operant alanna tarlar. ) TOFF enerjili kald srelerin tamamn sayan zamanlaycdr. ) Zaman taban 10 ms olan bir zamanlayc ile 12 sn zaman geikmesi elde etmek iin PV deeri 12000 olmaldr. ) Birden fazla komut blounu paralel balamak iin OLD komutu kullanlr. ) (01101011)2 binary saysnn desimal karl (107)10 dir.
Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 17.( 18.( 19.( 20.( 21.(
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.
107
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 YANLI YANLI DORU YANLI DORU DORU YANLI YANLI YANLI DORU DORU
1 2 3 4 5
MOVE TONR 1200 OLD 107
RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 DORU DORU YANLI YANLI YANLI
108
MODL DEERLENDRME CEVAPLARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 GRAFKSEL SEMBOL ADRES GR DOUBLE WORD VB0 100 ms ZAMANLAYICI WORD AIK RESET SOUBROUTINE SER PORT PC/ PPI 9.6 kbps RS 232 DOWNLOAD DORU YANLI YANLI DORU DORU
Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.
109
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

FESTO firmasnn kataloglar SIEMENS firmasnn kataloglar Hizmetii eitim PLC kursu ders notlar www. Programlama.com internet adresi www. Siemens.com internet adresi
110
KAYNAKA KAYNAKA
SIMATIC S7 200 Kullanm Klavuzu, Semens, Austost, 2003. SIMATIC S7 200 Programmable Controller, System Manuel Semens. Mesleki Eitim ve Teknoloji Merkezi (2002), Programlanabilir Lojik Kontrolr Kullanm Klavuzu. STN Behet, leri Kumanda Teknikleri 1, Bursa, 2001. ETN Recep, S7 200 PLClerle Otomasyon, Ankara, 2004.
111

PLC Program Lama Teknikleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PLC Program Lama Teknikleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

PLC PROGRAMLAMA TEKNKLER

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

1. YAZILIMI SSTEME YKLEMEK

1.1.1. Paralel Portlar

Resim 1.1: Paralel port

1.1.2. Seri Portlar

Resim 1.2: Seri portlar

1.1.3. USB (Universal Serial BUS )

Resim 1.3: USB Port

Resim 1.4: USB balant kablosu

1.2. Bilgisayar ile Plc Arasndaki Haberleme Ayarlar

Resim 1.5: PC/PPI programlama kablosu

ekil 1.1: PC/ PPI kablosu svi konumlar

1.2.2. PLC Ayarlar

ekil 1.2: Communications iletiim kutusu

1.2.3. Com ve Port Ayarlar

ekil 1.3: Set PG / PC Interface iletiim kutusu

ekil 1.4: Properties iletiim kutusu

1.3. Kontrol Programnn Plcye Yklenmesi

ekil 1.5: Download iletiim kutusu Set PG / PC Interface iletiim kutusu

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

2. PLC N KONTROL PROGRAMININ YAZILMASI

ekil 2.1: PLC Tarama evrimi

2.1.2. Lineer (Dorusal) Programlama Mant

2.1.3. Yapsal Programlama Mant

2.2. PLC Program Yazlm Dilleri

ekil 2.2: Kontak plan(LADDER) yntemitle program rnei

2.2.2. Fonkiyon Plan (FBD)

ekil 2.3: Fonksiyon plan ( FBD) yntemiyle program rnei

2.2.3. Deyim Listesi (STL)

ekil 2.4: Deyim Listesi ( STL) yntemiyle program rnei

2.3. PLC Programlama Yazlmnn Bilgisayara Kurulmas

ekil 2.5: Step7-Micro/ Win kurulum adm1

ekil 2.6: Step7-Micro/ Win kurulum adm2

ADIM 3: Bu admda Next dmesine tklayarak kuruluma devam etmeniz gerekmektedir.

ekil 2.7: Step7-Micro/ Win kurulum adm3

ekil 2.8: Step7-Micro/ Win kurulum adm4

ekil 2.9: Step7-Micro/ Win kurulum adm5

ekil 2.10: Step7-Micro/ Win kurulum adm 6

ekil 2.11: Step7-Micro/ Win kurulum adm7

ekil 2.12: Step7-Micro/ Win kurulum adm 7

ekil 2.13: Step7-Micro/ Win kurulum adm 8

ekil 2.14: Step7-Micro/ Win kurulum adm9

ekil 2.15: Step7-Micro/ Win kurulum adm7

ekil 2.16: Step7-Micro/ Win kurulum adm7

2.4. Program Menleri ve Aklanmas

2.4.1. Ara ubuklar

ekil 2.17: Standart ara ubuu

ekil 2.18: Common ara ubuu

ekil 2.19: Debug ara ubuu

ekil 2.20: Insrucion ara ubuu

2.4.2. File (Dosya) Mens

ekil 2.21: File mens

2.4.3. Edit Mens

ekil 2.22: Edit mens

ekil 2.23: Insert alt mens

2.4.4. View Mens