DNYA KLASKLER DZS: 116 DERMENMDEN MEKTUPLAR Bu kitabn hazrlanmasnda, MEB Fransz Klasikleri dizisinde yaynlanan birinci basks

temel alnm ve eviri dili gnmz Trkesine uyarlanmtr. Yayna hazrlayan : Egemen Berkz Dizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti. Eyll 2000 ALPHONSE DAUDET DERMENMDEN MEKTUPLAR (Lettres de Mon Moulin) eviren: Sabri Esat Siyavugil NSZ "Pamprigouste'ta oturan noter Honorat Grapazi'nin nnde, Vivette Cornille'in kocas ve Cigalires'de iftilikle urap yine ayn yerde oturan Bay Gaspard Mitifio, bu sat senedi gereince, Paris'te oturan ve u anda burada bulunan air Bay Alphonse Daudet'ye Rhne koyanda, Provence'n gbeinde, yemyeil am ve mee aalaryla kapl bir yama zerinde bulunan bir un ve yel deirmenini, btn hukuksal ve fiili gvenceleri altnda ve her tr bor, ayrcalk ve tutudan uzak olarak sattn ve teslim eylediini ve kanatlarnn ucuna dein kan yabanl asma, yosun, biberiye ve teki asalak bitkilerden de anlalaca zere, sz geen deirmenin yirmi yl akn bir zamandan beri braklm ve tme zelliinden tmyle yoksun bulunduunu, Buna karn Bay Alphonse Daudet'nin sz geen deirmeni, krk bulunan byk ark ve tulalar arasndan ot biten dzlyle, olduu ve bulunduu gibi isteine ve airlik almasna uygun olduunu belirterek satcya kar hibir vazgeme hakk olamamak ve yaplmas olas onarm iin yarar ve hasar kendisinin olmak kouluyla kabul ettiini, Bu satn iki tarafa anlalan fiyat zerinden air Bay Alphonse Daudet tarafndan noterlik yazhanesi stne konan geer akayla hesap edilmi bedelin, aada imzalar bulunan noterlerle tanklarn gzleri nnde ve alnd karlnda, Bay Mitifio tarafndan tmyle alnarak yaplm olduunu, bu ilemin Pamprigouste'ta, noter Honorat'nn iyerinde, fifreci Francet Mamai ile beyaz cppeli tvbe etmilerin ha taycs Quique takma adyla tannan Louiset'nin yannda yapldn, Ve senedin okunarak taraflar ve noterce imzalandn..."

YERLEME Buna en ok aanlar tavanlar oldu! Deirmenin kapsn kapal ve duvarlarla ndeki dzl otlar brm gre gre, sonunda deirmencilerin kk kurudu sanmlar ve yeri uygun bularak, burasn tpk bir karargaha, stratejik bir se dntrmlerdi. Buras sanki tavanlarn Jemmapes deirmeni olmutu. Geldiim gn, bunlardan, abartsz yirmi kadar, epeevre dzle oturmu, n ayaklarn ay na uzatp snmaktaydlar. Pencereyi aralar aralamaz, frt! Btn

ordugah bozguna urad ve kuyruk havada, btn o kk beyaz klar, haydi fundala. Umarm, yine gelirler. Beni grnce aranlardan biri de, yirmi yldan beri deirmende oturan, birinci katn kiracs, dnr tavrl, yal ve korkun bir bayku oldu. Kendisini yukarki odada, ana milin stnde, sva ve kiremit paralar arasnda dimdik ve kprtsz buldum. Bana yuvarlak gzleriyle bir an bakt, sonra beni yabanc bulmu olacak ki, "Hu! Hu!" demeye ve tozdan kuruni bir renk alm kanatlarn glkle rpmaya balad. Ah, bu dnrler! Fra nedir, bilmezler!... Neyse, bu krpk gzl ve ask yzl sessiz kirac, bu haliyle hepsinden ok houma gitti. Ben de hemen kira szlemesini yeniledim. Eskisi gibi deirmenin btn st kat, atdaki giriiyle birlikte, onun olacak. Bana da alt kattaki beyaz badanal, tpk bir manastr yemekhanesi gibi bask ve kemerli kk oda kalyor. *** te size oradan yazyorum. Kapm ardna dek ak, evre gnlk gnelik. Ik iinde, prl prl, gzel bir am korusu, karmda, yamacn eteklerine uzanyor... Ufukta Kk Alpler'in zarif tepeleri beliriyor... t yok... Ancak uzaktan uzaa bir kaval sesi, lavanta iekleri arasndan bir kurlinin t, yoldan da bir katr ngra... Btn bu gzel Provence grnm, ancak kla can buluyor. Artk, nasl olur da ben, sizin o grltl ve karanlk Parisinizi zlerim! Deirmenimden yle honutum ki! Buras tam istediim gibi, gazetelerden, paytonlardan, sisten fersah fersah uzakta, gzel kokulu, lk bir ke! evremde ne gzel eyler var! Henz yerleeli sekiz gn olmadan, iim an ve izlenimlerle dolup tayor... Bakn, daha dn akam yamacn eteindeki bir iftlie srlerin dnn seyrettim. Vallahi bu hafta iinde Paris tiyatrolarnda taze taze grdnz btn o oyunlara bu grnm deimem. Siz hak verin! unu bilin ki, Provence'ta scaklar balaynca, davar Alplere gndermek grenektir. Hayvanlar ve insanlar bir arada, yukarda ak havada, bellerine dein ota gml, be alt ay kalr; sonra, gzn ilk serinliinde iftlie inilir ve biberiye kokan boz tepeciklerde uslu uslu otlanr. Evet, dn akam srler dnyordu; sabahtan beri iftlik kapsnn iki kanad da ardna dek akt, allar taze samanla doluydu. Herkes, saat banda, birbirine "imdi Eyguires'e varmlardr; imdi Paradou'dadrlar," diyordu. Sonunda akama doru, "te grndler!" diye barld. Artk ta uzakta, srnn bir toz bulutu iinde yaklatn gryoruz. Sanki btn yol sryle birlikte yryor gibi. Bata tos vurur gibi boynuzlarn uzatm, yaban yaban, yal kolar yryor, arkada da yavrulamlar biraz bezgin, kuzular ayak altnda, btn koyun srs geliyordu. Sonra bir gnlk kuzular kfede sallaya sallaya tayan krmz ponponlu katrlar, sonra dilleri bir kar sarkm, kan ter iinde omarlar, daha sonra da harmani gibi topuklarna dek inen devety renginde abalarna brnm iki kabaday oban. Btn bu topluluk, keyifli keyifli nmzden geiyor; bir saanak grltsyle yeri ineye ineye kapdan ieri dalyordu. Evdeki tela grmeliydiniz! Sorgulu ve yeilli, yaldzl kocaman tavuslar, tnekleri stnde, gelenleri tandlar ve korkun bir boru sesiyle karladlar. Kmes halknn uykusu bana srad, herkes ayakta: Gvercinler, betavuklar, rdekler, hindiler, hepsi... Btn kmes lgna dnd, tavuklar sabahlamay akllarna koymular!.. Sanki her koyun kendi postunda yabanl bir Alp kokusu ve dalarn o insan sarho eden ve zp zp oynatan keskin havasndan biraz getirmi. te byle bir grlt patrt iinde, sr yerine yerleiyordu. Bu nasl da ho bir yerleme. Eski yemliklerini grnce, yal kolarn gzleri sulanyor, kuzular, miniminileri, yolda doup da iftlii hi grmemi olanlar, akn akn, evrelerine baknyorlard. Ama en dokunakls, kpeklerin haliydi: O srnn evresinde harl harl koup duran ve iftlikte gzleri srden baka bir ey grmeyen babacan oban kpekleri!.. Evin kpei, kulbesinden istedii kadar kendilerini arsn, kuyunun azna dek souk suyla dolu kovas, istedii kadar onlara iaret etsin; bouna! Onlar, sr ala girmedike, kk it kapsnn srgs srlmedike ve obanlar alak tavanl yemekhanede sofra bana oturmadka, hibir eye

kulak asmyorlar. Ancak o zaman kulbelerine girmeye raz oluyorlar ve tiritlerini yalayp yutarken, o kurtlarn dolat ve azlarna dek ile dolu kpkrmz, koskocaman yksk otlarnn bulunduu karanlk diyarda neler yaptklarn anlatyorlar.

BEAUCAIRE YOLCU ARABASI Buraya geldiim gnd. Pek yle uzun boylu yollara dmeden arabalna dnvermek olana varken, srf ok uzaklardan geliyormu duygusunu vermek iin, yol boyunca salna salna dolaan khne bir salapuryaya, yani Beaucaire yolcu arabasna binmitim. st katta, arabacdan baka, be kiiydik. nce, ksa boylu, tknaz, kll, yabanl hayvan kokan, iri gzleri kan ana, kulaklarnda gm kpelerle bir Camargue korucusu, sonra iki Beaucaireli ekmekiyle hamurcusu, ikisi de kpkrmz, tknefes, ama yandan baklnca profil grkemli, sanki Vitellius'un surat kaznm iki Roma madalyas... Bundan baka, en nde, arabacnn yannda bir adam... Yoo, zr dilerim; bir kasket... Azn amadan, zgn zgn yola bakan, tavan derisinden kocaman bir kasket. Btn bu adamlar birbirlerini tanyorlar ve hi ekinmeden, yksek sesle kendi ilerinden sz ediyorlard. Camarguel birisi, bir obana yaba sallad diye, Nimes'daki sorgu yargcnn karsna karldn ve oradan dndn anlatyordu. Eh, Camarguellarn kan kaynar dorusu... Ya Beaucairelilerinki? Az kalsn Meryem Ana yznden birbirlerini boazlayacaklard. Sanrm ekmeki, Provencellarn teden beri "Anack" dedikleri, hani o sa ocuu kollarnda tayan Meryem Ana'ya bal kilisenin ballarndanm. Hamurcusuysa, tersine, erden Meryem'e, hani kollar sarkk, ellerinden k saan ve glmseyen o gzel betime [tasvire] adanm yepyeni bir kilisede ilahi okurmu. te kavgann nedeni buydu. Bu iki sofu katoliin, birbirlerine ve Meryem Analarna svmeleri, asl grlecek eydi: - O senin erden dediin karnn maallah vardr! - Haydi sen de be! Sen de anacnn turusunu kur! - Seninki Filistin'de az m fndk krd! - Ya seninki?.. Hah, hah, brak u kary! Kim bilir ne haltlar etmitir. stersen bir sor bakalm, Yusuf Neccar'a!... Bir bak baa gelmedikleri kalmt. Hani o da olsayd, insan kendini Napoli rhtmlarnda sanacakt. Arabac ie karmasayd, belki de bu gzel din tartmasnn sonu ktye varacakt. Bereket versin arabacya. Beaucairelilere glerek: - Brakn canm! u Meryem Ananzla kafa iirmeyin! Bunlar, kar dedikodusu, kar. Erkekler byle eylere karmaz! dedi ve her eyden kukulanan bir adam tavryla krbacn aklatt. Onun bu hali, herkesi kendisine hak verdirdi. Tartma kesilmiti, ama bir kez comu olan ekmeki, iinde kalanlar da yle bir boaltmak istiyordu. Tuttu, kesinde sessiz ve znl oturup duran zavall kaskete, alayc bir tavrla: - Ya senin kar, bileyci?... dedi, seninkinin Meryem Anas, hangisi? Bu tmcede pek gln bir cinas olmal ki, btn st kattakiler hep birden, bastlar kahkahay... Bileyci, glmyordu; sanki iitmemi gibiydi. Ekmeki, bu hali grnce, bana dnd: - Karsn bilmezsiniz, deil mi msy? Acayip kardr vesselam! Beaucaire'de bir ei daha yoktur. Glmeler artt. Bileyci kprdamad bile. Yalnz, ban kaldrmadan, yavaa: - Sus be ekmeki! demekle kald. Ama bu hnzr ekmekinin susmaya hi de gnl yoktu, yeniden tutturdu:

- Aman Allah! Byle bir kars olan herifin acnacak nesi var? nsann ylesiyle can sklr m hi? Deil mi ya?.. Yosmay her alt ayda bir karrlar. Dnte de size bol bol ykler anlatr... Hem canm, yle kar kocala can kurban! Bakn, msy, daha evleneli bir yl olmutu ki, hop, kar bir ikolata tccaryla spanya'ya kapa att. Kocas evinde yapayalnz kald. Zamann alamakla, kafay ekmekle geirdi. Bir zaman sonra, grdk ki yosma, spanyol klnda, elinde bir zilli tef, memlekete dnm! Kendisine! - Aman! dedik, saklan; herif seni ldrecek!.. ldrmek ha!.. Allah iin!.. Kuzu kuzu yine kar koca oldular. Kar tuttu, kendisine zilli tef almay bile retti. Yine kahkahalar koptu. Bileyci, kesinde, yine ban kaldrmadan mrldand: - Sus be ekmeki! Ekmeki aldrmad, srdrd konumasn: - Belki de bu yosma, spanya'dan dndkten sonra, artk hanm hanmck evinde oturdu, sanrsnz ha!.. Yok efendim, ne mnasebet!.. Kocas ii tatlya balamt ya! Kar yine azd. spanyol'dan sonra, bir subay peydahlad, sonra Rhne'da sandalclk eden bir herif, daha sonra bir algc, daha sonra... yine birisi!.. Asl iin ho yan, her seferinde ayn gldr. Kar gitti mi, seninki alar; bir de dnp geldi mi, ektiklerini abucak unutur. Her zaman kary karrlar, her seferinde herif yine kabul eder. Dorusunu syleyeyim, kar da kardr ha! Lokman hekimin ye dedii!.. irin, kvrak, fkrdak m fkrdak; stelik st gibi bir ten, erkek grd m, hemen glveren ela ela gzler... Szn ksas, Parisli msy, Beaucaire'e yolunuz derse... Zavall bileyci, yrek paralayan bir sesle: - Ah, sus be ekmeki! dedi. Yalvarrm sana... Tam o srada araba durdu. Anglores iftlii'ne varmtk, Beucairelilerin ikisi de burada inecekti. Dorusu, onlar alkoymak aklmdan bile gemedi. Hnzr ekmeki! iftliin avlusundan hl kahkahas duyuluyordu. *** Bu adamlar gidince, arabann st kat boalmt sanki. Camarguel da Arles'da indi. Arabac yolda, atlarnn yan sra yryordu. Yukarda, her birimiz kendi kemizde, bileyciyle ben kalmtm. Susuyorduk. Hava scakt, arabann meini sanki yanyordu. Zaman zaman gzlerimin kapandn, bamn arlatn duyuyordum. Ama uyuyabilirsen uyu! Kulamda hep o yumuak, o insann iini burkan "Sus be, yalvarrm sana!" sz... Zavall adam, o da uyumuyordu. Arkadan, koca omuzlarnn rperdiini, elinin, o solgun ve kaba elinin yal bir adamn eli gibi srann dayanlacak yerinde titrediini gryordum. Alyordu... Arabac birdenbire bana: - Parisli, geldik artk! diye seslendi. Krbacn ucuyla da, stnde kocaman bir kelebek gibi inelenmi deirmeniyle bizim tepeyi gsteriyordu. Hemen inecektim... Bileycinin yanndan geerken, u kasketin altna bir bakaym dedim. Gitmeden nce kendisini grmek istiyordum. Zavall, niyetimi anlam gibi, birdenbire ban kaldrd ve gzlerini gzlerime dikti. Bouk bir sesle: - Bana iyi bak, arkada! dedi, gnn birinde Beaucaire'de bir cinayet olduunu duyacak olursan, hi ekinmeden katilin kim olduunu biliyorum diyebilirsin! Yz kck solgun gzleriyle, nasl da snk ve znlyd. Bu gzler, ya iindeydi, ama bu seste kin vard. Kin, zayflarn fkesi!.. Kars olsaydm, kendisinden saknrdm!

CORNILLE USTA'NIN GZ Ara sra, geceleri bizde arap ierek vakit geiren Francet Mamai yok mu? Hani canm, u yal fifreci! te o... Geen akam, yirmi yl nce bizim deirmende geen kk bir ky faciasn anlatt. Adamn yks bana yle dokundu ki, ben de size duyduklarm olduu gibi anlatmak istiyorum:

Bir an dnn sevgili okurlarm; buram buram kokan bir arap testisinin nne oturmusunuz da, yal bir fifreciyi dinliyorsunuz. Ah efendim, bizim memleket, eskiden bugnk gibi l, sesi kslm bir yer deildi. Eskiden burada deirmencilik yle ilek bir sanatt ki, epeevre on fersahlk yerden, iftlikler tlecek buday bize getirirlerdi. Ky saran tepeler, yeldeirmenleriyle kaplyd. Sada, solda, mistral (*) esince amlarn stnden, dnen kanatlarla, yollar boyunca inip kan uval ykl eek katarlarndan baka bir ey grlmezdi. Btn hafta, yukardan gelen krba seslerini, kanat tkrtsn, deirmenci raklarnn deh-n dinlemek, ne hotu!... Pazarlar, bek bek, deirmenlere giderdik. Yukarda deirmenciler, bize arap sunarlard. Hele deirmenci kzlar! Dantelal atklar ve altn halaryla, kralieler gibi gzeldiler. Ben de fifremi getirirdim; gece oluncaya dek dans edilirdi. Deirmenciler, bizim memleketin enlii, zenginliiydi. Ne yazk ki, Parisli birka Franszn aklna, Tarascon yolu zerinde bir un fabrikas kurmak geldi. Bilirsiniz ya, eskinin alcs olmaz, derler. Bizimkiler de budaylarn fabrikaya gndermeye baladlar. Zavall yel deirmenleri, bylece isiz kald. Balangta, bir sre dayanmaya yeltendiler; ama fabrika daha gl kt ve hepsine topu attrd... Artk o kck eekler gelmez oldu... Gzel deirmenci kzlar, altn halarn sattlar... Ne arap kald, ne de dans... stedii kadar mistral essin, kanatlar artk dnmyordu... Sonunda bir gn, belediye bu ykntlar yerle bir ettirdi ve yerlerine asmalar ve zeytin aalar dikildi. Ama bu bozgun havas iinde, bir tek deirmen kafa tutuyor ve tepenin stnde, fabrikaclara inat, boyuna dnp duruyordu. Bu, Cornille Usta'nn deirmeniydi; ite u anda iinde bulunduumuz deirmen!.. *** Cornille Usta, altm yldan beri unlar iinde yaam, sanatna lgn gibi bal, yal bir deirmenciydi. Fabrikalarn kurulmas onu deliye dndrmt. Tam bir hafta, kyn iinde saa sola bavurdu, halk bana toplad, fabrika unuyla Provence halkn zehirlemek istediklerini bara ara syledi, durdu. "Sakn ha, oraya gitmeyin," diyordu, "Bu haydutlar, un yapmak iin buhar kullanyor. Buhar eytan iidir. Ama ben poyrazla, mistralle alrm. Poyrazla mistral, Tanr'nn soluudur..." Bylece yel deirmenlerini vmek iin ne gzel szler buluyordu; buluyordu, ama kimsenin kulak ast da yoktu. Bunun zerine, yal adam kudurmua dnerek deirmenine kapand ve yabanl bir hayvan gibi, tek bana yaad. Yanna torunu Vivette'i bile almak istemiyordu. On be yandaki bu kz ocuunun, anas babas ldkten sonra, dnyada ondan baka kimsesi kalmamt. Kzcaz, karnn doyurmak iin urada burada, iftliklerde ekin kaldrd, ipek bceklerine bakt, zeytin aalarnn dibini apalad. Oysa bykbabas kendisini de pek sever grnyordu. Sk sk torununu grmek iin kzgn gnein altnda, ta kzn alt iftlie dek, saatlerce taban tepiyor ve yanna gelince de, saatlerce kzn yzne bakarak alyordu... Memlekette herkes, yal deirmencinin, elisklktan Vivette'i kap dar ettiini sanyordu. Torununun byle, bir iftlikten br iftlie srnp durmas, kahyalarn kabalna hedef olmas, gen hizmetiler dnyasnn her trl yoksunluu iinde yuvarlanp gitmesi, hep onun suudur, deniyordu. Sonra Cornille Usta gibi tannm, o zamana dek herkesin sayd bir adamn, yalnayak, banda delik deik bir klah, srtnda lime lime bir ceket, sokaklarda dolamas, hi de hoa gitmiyordu... yle ki, pazarlar kiliseye girdiini grnce, biz yallar, onun hesabna utanyorduk. Cornille, bu durumumuzu anlamt; o da gelip ileri gelenlere ayrlm olan sraya oturmaktan ekiniyor, kilisenin bir yannda, kutsal su kabnn yanbanda, yoksullarla birlikte ayakta duruyordu. Cornille Usta'nn halinde, anlamn pek kavrayamadmz bir eyler vard yine. Epey zamandan beri, kyden kendisine kimsenin buday gtrd yoktu, ama deirmenin kanatlar, yine eskisi gibi dnp duruyordu... Akamlar, yollarda, nne kocaman un uvallar ykl eeini katm giden yal deirmenciye raslayanlar oktu. Kyller ona: - Akamlar hayr olsun, Cornille Usta! diye sesleniyorlard. Nasl, deirmen hep dnyor mu? Yal adam, neeli neeli:

- Hep dnyor, ocuum! diyordu. Tanr'ya kr, isiz kaldmz yok! Bunca ii nereden bulduu sorulunca da, parman dudana gtryor ve pek ciddi bir tavrla, "Aman susss!" diyordu. "Dsatm iin alyorum..." Azndan daha ounu kapmak olanakszd. Deirmene ayak basmaya gelince, onu bir kalem ge. Vivetteciin bile girdii yoktu... nnden geildike, kapnn hep kapal, kocaman kanatlarnsa hep dnmekte olduu grlrd. Kocam eek hep alandaki imenlerin zerinde otlar, pencerenin pervaznda upuzun ve sska bir kedi gnelenir ve gelip geene hain hain bakard. Btn bunlar, halka gizemli geliyor ve herkesin enesini yoruyordu. Cornille Usta'nn gizini, herkes kendine gre aklyordu. Ama genel kan, bu deirmende un uvalndan ok altn bulunduu yolundayd. *** Sonunda her ey ortaya kt. Bakn nasl: Gen kzlarla delikanllar fifre alarak dans ettirip dururken, bir gn, bizim olanlarn byyle Vivetteciin birbirlerine abay yaktklarn anladm. Dorusu bu ie hi de kzmadm, nk ne de olsa Cornille adnn aramzda onuru, saygnl vard; hem sonra, o gzel kzcazn evimde keklik gibi sektiini grmek pek houma gidecekti. Yalnz, bizim sevdallar, birbirlerini pek sk grdkleri iin, ne olur ne olmaz, bir kaza kmasn diye, hemen ii yoluna koymak istedim ve bykbabaya konuyu tlatmak amacyla deirmene yollandm. Yollandm ama, yal bycye kapy atrmak ne mmkn! Anahtar deliinden, zar zor, ne iin geldiimi anlatmak istedim. Sz sylerken, o Tanr'nn belas sska kedi, tepemin stnde eytan gibi phlayp duruyordu. Yal adam szm bitirmeme bile zaman brakmad. Azna geleni, bara ara syledi durdu. Yok defolup gitmeliymiim, yok fifremle uramalymm, yok olumu hemen evlendirmek istiyorsam, un fabrikasndan kz almalymm... Elbette, bu kt szleri duyunca kan beynime srad, ama yine kendimi tuttum; buna deirmende brakarak dndm ve ocuklara bama gelenleri anlattm. Yavrucaklar bir trl inanamyorlard. Her ikisi de birlikte, bykbabayla grmek zere deirmene gitmek iznini, bir iyilikmi gibi isteyince, ben de olmaz diyemedim. Bizim sevdallar da, frt, hemen uup gittiler. Tam yukarya vardklar srada, Cornille Usta deirmenden kmm. Kap adamakll kilitliymi, ama yal adam merdivenini darda brakm. Hemen ocuklarn aklna, pencereden girip u nl deirmene bir gz atmak gelmi... Tuhaf ey! Deirmen tann bulunduu yer, bombomu. Ne bir uval, ne bir buday tanesi... Ne duvarlarda, ne de rmcek alarnn stnde undan bir iz varm. Deirmenlerde duyulan o scak tlm buday kokusu bile yokmu... Ana mil toz iindeymi ve sska kedi, stne km, uyuyormu. Alttaki odada da ayn durum... Kt bir yatak, bir ka paavra, merdivenin basama zerinde bir para ekmek, sonra bir kede, patlam yerlerinden kire ve al topaklar dklen , drt uval... te Cornille Usta'nn gizi buradayd. Deirmenin onurunu kurtarmak ve herkesi ierde buday tldne inandrmak iin, akamlar yollarda dolatrd ey, bu al ve kire dkntsyd. Zavall deirmen! Zavall Cornille!... oktan beri un fabrikalar, btn ii ellerine almlard. Kanatlar, boyuna iliyordu, ama deirmen ta bota dnyordu. ocuklar alaya alaya bana grdklerini anlattlar. Onlar dinledike, yreim paralanacak gibi oluyordu. Hemen, dakika geirmeden, komulara kotum ve onlara, iki szle konuyu anlattm. Hemen, evlerde tahl olarak ne varsa ykletip Cornille'in deirmenine gtrmeyi kararlatrdk. Dediimizi de hemen yaptk. Btn ky halk yola dzldk ve buday (ama bu kez gerek buday) ykl bir eek kervanyla yukarya vardk. Deirmenin kaplar ardna dek akt... Cornille Usta kapnn nnde, bir al uvalnn stne oturmu, ban elleri arasna alm, alayp duruyordu. Deirmene dnd zaman, kendisi yokken ieriye girdiklerini ve o zc gizi rendiklerini anlamt. - Vah zavall ben! diyordu, artk lmekten baka umarm kalmad... Deirmenin onuru bitti!

Deirmenine trl trl adlar takp, ona bir insanm gibi sz syleyerek, yrekleri paralayan hkrklarla durmadan alyordu. Bu srada eekler, deirmenin nndeki dzle varmlard; biz de, o eski zamanlarda olduu gibi, var gcmzle: - Hey deirmenci! Hey, Cornille Usta! diye barmaya baladk. Hemen uvallar kapnn nne yld ve altn gibi buday taneleri, her yandan yerlere dkld. Cornille Usta'nn gzleri falta gibi almt. Buruuk elinin avucuna buday doldurmu, hem glyor, hem alyor, hem de: - Buday bu! Tanrm! diyordu, hem de iyisinden. Brakn da seyredeyim. Sonra bize dnerek: - Ah, yine bana geleceinizi biliyordum, diyordu. Btn bu un fabrikalarndaki herifler hrszdr. Kendisini omzumuza alarak alayla kye gtrmek istiyorduk: - Hayr, olmaz ocuklarm, diyordu. Her eyden nce gidip deirmenime besinini vereyim. Ne zamandan beri azna bir lokma girmedi. Zavall yal adamn, bir yandan uvallar boaltmak, bir yandan da unun incecik beyaz tozu tavana ykselirken deirmentan ynetmek iin bir saa, bir sola rpnp durduunu grdke, hepimizin gzleri doluyordu. Kendimizi vmek gibi olmasn, ama o gnden sonra, yal deirmenciyi hi isiz brakmadk. Sonunda, bir sabah Cornille Usta ld ve bizim son yeldeirmenimizin kanatlar bu kez sonsuza dek durdu... Cornille lnce, kimse onun yerine gemedi. Ne yaparsnz efendim! Bu dnyada her eyin bir sonu var. Rhne boyunca gidip gelen pazar kayklarnn, kukuleteli boyun atklarnn, iri iekli ceketlerin modas nasl gemise, yeldeirmenleri de artk tarihe karm olmal!

MSY SEGUIN'N KES Paris'te air M. Pierre Gringoire'a Sen hi deimeyeceksin, zavall Gringoirecm! Nasl olur? Sana Paris'in tannm bir gazetesinde fkra yazarl neriyorlar da, sen bunu geri evirmeye kalkyorsun! Kendine bir baksana, zavall ocuk! u delik deik mintanna, u hap yutmu pantolonuna, u am diye haykran sska suratna bir baksana! Gzel uyaklar bulmak tutkusu, ite bak, seni ne duruma getirdi! Apollo cenaplarnn nedimliinde on yldr sadk biimde verdiin emek, ite bak sana neye mal oldu... Hl da m utanmyorsun? Fkra yazar olsana, budala! Fkra yazar olsana! il il liracklar kazanrsn. Brbant Lokantas'nda karnn doyurursun, apkana yepyeni bir ty takarak tiyatrolarn ilk oyun akamlarnda boy gsterirsin... Nasl? stemiyor musun? Sonuna dek, keyfine gre, zgr yaamak m istiyorsun? Peki yleyse, Msy Seguin'in keisi yksn bir dinle de, zgr yaama istei, insana ne kazandrr, ren. *** Msy Seguin'in keilerinden yana hi talihi yoktu. Hepsini de, ayn yoldan, elinden karrd: Bir sabah ipini koparan daa yollanr ve orada, kurda yem olurdu. Ne sahibinin okay, ne de kurt korkusu, onlar alkoyabilmiti. Bunlar, belki de, ne pahasna olursa olsun, ak havay ve babo gezmeyi seven zgrlk keilerdi. Hayvanlarnn huyundan pek anlamayan zavall Msy Seguin, ok zgnd: - Anlald, diyordu. Keilerin burada can sklyor. Artk istemem, kei beslemeyeceim.

Ama yine umutsuzlua dmemiti. Ayn yolla alt keisi daha yittikten sonra, tuttu, bir yedincisini satn ald. Yalnzca bu kez, daha iyi alsn diye, kart deil yavru kei almaya dikkat etti. Ah, Gringoire, bilsen Msy Seguin'in keisi ne gzeldi! Baygn gzleri, kk subaylarnki gibi didon sakal, prl prl ayaklar, izgili boynuzlar, stnde harmani gibi uzun ve beyaz tyleriyle yle gzeldi ki! Hemen hemen Esmeralda'nn (*) ola gibi irindi, anmsarsn, deil mi Gringoire? Sonra, yumuak bal, sokulgand. Salrken kmldamaz, ayan st kabnn iine sokmazd. Ksacas cana yakn bir keiydi... Msy Seguin'in evinin arkasnda, evresi ak dikenle evrilmi bir al vard. te yeni kiracsn buraya yerletirdi. Onu ayrn en gzel yerinde, bir kaza balad; ama ipini de uzun brakt. Arada srada, rahat yerinde mi diye yoklamay da savsaklamyordu. Kei mutlu grnyor ve yle keyifli keyifli otluyordu ki, Msy Seguin'in az kulaklarna varyordu. Adamcaz kendi kendine: - Sonunda burada can sklmayan bir kei bulabildim, diyordu. Msy Seguin aldanyordu, bu keinin de can skld. *** Kei bir gn daa bakarak, kendi kendine: - Kim bilir, dedi, oralar ne gzeldir! Boynumun derisini yzen u uursuz ip olmasa da fundalklarn iine bir dalsam! Ne ho olurdu. itin iinde otlamak, eee ya da kze yakr! Biz keilere aklk gerek! O andan sonra, aln otu kendisine tatsz geldi. Can sknts balad. Eridi, st azald. Onun byle btn gn, ipini ekerek, ban daa evirmi, burun delikleri alm, zgn zgn meee demesi, yrekler acsyd. Msy Seguin, keisinin bir derdi olduunu anlyordu, ama ne olduunu bir trl kestiremiyordu... Bir sabah, salmas biterken kei, ban evirdi ve kendi diliyle: - Bakn Msy Seguin, dedi. Ben burada eriyip bitiyorum, brakn da daa gideyim! Msy Seguin: - Tanrm! Bu da m? diye haykrd. yle armt ki, st kabn yere drverdi; sonra, keisinin yanna, otlarn zerine oturarak: - Nasl Blanquette, dedi, beni brakp gitmek mi istiyorsun? Blanquette: - Evet, Msy Seguin! diye yant verdi. - Sana burada ot mu yok? - Var, Msy Seguin. - Sanrm ipin ksa geliyor, istersen uzataym? - Ne zahmet, Msy Seguin! - yleyse, neyin eksik? Ne istiyorsun? - Daa gitmek istiyorum, Msy Seguin. - Zavall, dada kurt olduunu bilmiyor musun? Karna karsa, ne yaparsn? - Tos vururum, Msy Seguin. - Kurda senin boynuzlarn vz gelir. Sen buraya gelmeden nce, o benim senden daha uzun boynuzlu birok keimi yedi. Bilirsin ya, zavall Renaude'u! Hani geen yl buradayd. Teke gibi gl, ne azl bir keiydi. Btn gece kurtla dvt... Ama sabahleyin kurt onu da yedi. - Vah zavall Renaude! Ama zarar yok Msy Seguin, brakn beni de, daa gideyim. - Aman Tanrm! Benim keilerime de ne oluyor? Bunu da kurt elimden kapacak! Ama yok, yama m var? ste, isteme; seni yine kurtaracam. pini koparmayasn diye seni ahra kapayacam. Artk hep orada kalacaksn. Bunun zerine Msy Seguin, keiyi zifiri karanlk bir ahra gtrd ve kapsn adamakll kilitledi. Kapy kilitlemiti ama pencereyi unutmutu, seninki arkasn dner dnmez, kei pencereden atlayp kat. Glersin ha, Gringoire! Yadsma, ben seni bilirim; sen o zavall Msy Seguin'e kar keilerin yann tutarsn. Ama biraz sabret, sonunda da glecek misin, bakalm? Beyaz keinin daa gelii, her yerde hayranlk uyandrd. Yal amlar, o gne dek keinin byle gzelini hi grmemilerdi. Onu kk bir kralieymi gibi

karladlar. Kestane aalar, Blanquette'i dallarnn ularyla okayabilmek iin, yerlere dek eiliyorlard. Yolunun stnde, sar katrtrnaklar ayor ve ellerinden geldiince gzel kokmaya abalyorlard. Btn da, onun geliiyle bayram etti. Bizim keinin nasl mutlu olduunu artk sen dn, Gringoire! Artk ne ip var, ne de kazk... Onu, keyfinin istedii gibi sramaktan, otlamaktan alkoyacak hibir ey yok... Asl otun bolluu oradayd. Ta boynuzlarn aacak uzunlkta, dostum! Hem de ne ot! Lezzetli, ince, di di, binbir eit bitkinin rn... Hele iekler?.. Mavi mavi, kocaman boru iekleri, uzun anakl krmz yksk otlar, sarho edici zleri taan btn bir yabanl iek orman!... Beyaz kei, bunlarn arasnda yar sarho, ayaklar havada, yere dklm yapraklarla kestanelere kararak bayr aa yuvarlanp duruyordu... Sonra, bir srayta ayaa kalkyor, haydi yallah, yine allarn, yeilliklerin iine dalyor, frt bir kayann stne kyor, frt bir hendein dibine atlyordu. Bir aa, bir yukar, her yere burnunu sokuyordu. Sanki Msy Seguin daa on kei birden salvermiti. nk Blanquette'in hibir eyden pervas yoktu. Bir srayta koca koca selleri ayor, aarken de su ve kpk iinde kalyordu. Sonra, srsklam, gidip dz bir kayann stne uzanyor, gnete kurunuyordu... Bir seferinde de, aznda bir iek, yaylann kysna dek geldi ve aada, Ta en aada, ovada, arkasndaki alyla Msy Seguin'in evini grd. Bu grnme, katla katla gld. - Ne de kkm! dedi. Nasl olmu da smm! Zavallck, kendini onca yksekte grnce, bir trl dnyaya samaz olmutu... zetle, Msy Seguin'in keisi ok gzel bir gn geirdi. leye doru, saa sola koarken, bir yaban asmasn ktr ktr yiyen bir sr da keisinin arasna dt. Bizim beyaz giysili kaltak, ortal birbirine katt. Kendisine yaban asmasnn en lezzetli parasn sundular. Hele erkekleri grme. Bir tkrldm oldular ki!.. Dahas da var Gringoire, ama aramzda kalsn. Siyah tyl gen bir da keisi, sanrm Blanquette'in houna gitmek onuruna ulat. ki sevdal, bir iki saat ormann iinde yittiler. Birbirlerine ne sylediklerini renmek istersen, git de, yosunlarn altnda belirsiz dolaan geveze kaynaklar sorguya ek. *** Birdenbire hava serinledi. Da, meneke rengi balad; akam olmutu... Kk kei, arp kald: - Ne abuk! Aada tarlalar sise gmlmt. Msy Seguin'in al, hemen hemen gzden yitmiti; kk evin yalnzca tten bacasyla ats grnyordu. Blanquette, ala dnen bir srnn ngrak seslerini dinledi, ii burkuldu. Yuvasna dnen bir akdoan, gerken kanatlaryla ona srnd. i titredi... Sonra dada bir uluma duyuldu: - Huuu! Huuu!... Aklna kurt geldi; btn gn, lgn gibi, kurdu hi dnmemiti.. Yine o anda ovann ta dibinden bir boru sesi geldi. Bu, bizim Msy Seguin'in bavurduu son yoldu. Kurt: - Huuu! Huuu! diye uluyordu. Boru: - Gelsene! Gelsene! diyordu. Blanquette, bir an geri dnmek istedi, ama kaz, ipi, aln itini anmsaynca, artk bu yaama katlanamayacan, dada kalmann daha iyi olacan dnd. Artk boru sesleri de kesilmiti. Kei tam arkasnda bir yaprak hrts duydu. Dnd; karanlkta ksa ve dimdik iki kulakla, prl prl yanan bir ift gz grd... Bu kurttu. *** Koskocaman, kprtsz, kst oturmu, kk beyaz keiye bakyor ve onu gzleriyle imdiden yiyor gibiydi. Nasl olsa yiyeceini bildii iin hi ivedi davranmyordu. Yalnzca, kei dnnce, kt kt glmeye balad:

- Hah! Hah! Msy Seguin'in kk keisi! Sonra, kocaman krmz diliyle kav rengindeki sarkk dudaklarn yalad. Blanquette, mahvolduunu anlad... Bir an, btn gece dvp de ancak sabah olunca kurdun karnna giden koca Renaude'un servenini anmsad ve bo yere uramaktansa, hemen yutuluvermenin daha iyi olacan dnd. Sonra bundan vazgeti, kafasn kst, boynuzlarn uzatt, savunmaya hazrland. O, Msy Seguin'in kahraman keisi deil miydi ya!.. Kurdu ldrme umuduna kaplmamt (keiler kurtlar ldrmezler) ama Renaude kadar dayanp dayanamayacan anlamak istiyordu... Sonunda canavar, keinin stne yrd. Kck boynuzlar da eyleme geti. Ah yavrucuk! Var gcyle nasl dayanyordu. Belki on kez, yalan sylemiyorum Gringoire, belki on kezden daha ok, kurdu gerileyip soluk almak zorunda brakt. Bu bir dakikalk aralklarda bile, kfir obur, hemen o gzelim ottan bir parack koparyor, sonra az dolu dolu, yine kavgaya tutuuyordu... Bu, btn gece srd. Msy Seguin'in keisi zaman zaman parlak gkyzndeki yldzlarn kaynamasna bakyor ve kendi kendine: - Ah, ne olur, diyordu, afak sknceye dek dayanabilsem!... Yldzlar, birbiri ardsra snp yitti. Blanquette boynuzlarna, kurt da dilerine g verdi... Ufukta solgun bir k grnd... iftliin birinden ksk sesli bir horoz tt. Can vermek iin sabah bekleyen zavall hayvanck: - ok kr! dedi ve kan lekelerinin benek benek ettii o gzelim beyaz postuyla boylu boyunca yere serildi... O zaman kurt, kk keinin zerine atld ve onu paralayp yedi. *** Hoakal Gringoire! Dinlediin yky ben uydurmadm. Bir gn olur da Provence'a gelirsen, bizim iftilerden sk sk unu duyarsn: Msy Seguin'in keisi, btn gece kurtla boutu, sonra, sabah olunca, kurt onu yedi. Beni iyi dinliyor musun, Gringoire: Sonra sabah olunca, kurt onu yedi.

YILDIZLAR Provencel bir obann yks Luberon Dalarnda sr gttm zamanlarda, Tanr'nn bir tek kuluna rasgelmeden, yalnzca kpeim Labri ve koyunlarmla, haftalarca otlakta kalrdm. Zaman zaman, Mont-de-l'Ure'da tek bana yaayan kei, ifal ot toplamak iin buralardan geerdi; ya da Piemontlu birka kmrcnn kara suratn grrdm. Ama bunlar, yalnz kala kala konuma zevkini yitirmi, aada, kylerde ve kentlerde olup bitenlerden habersiz, saf insanlard. On be gnde bir bana iki haftalk yiyecek getiren bizim iftlik katrnn ngran duyunca, yamacn banda, kk yanamann neeli yzn ya da yal Norede teyzenin kzl horozunu grnce, artk dnyalar benim olurdu. Aada iftlikte olup bitenleri, vaftizleri, dnleri anlattrrdm. Ama her eyden nce, bizim efendilerin kz Matmazel Stphanette'in ne alemde olduunu bilmek isterdim. Matmazel Stphanette, on fersahlk bir evrenin en gzel kzyd. Pek oral olduumu gstermeden, enliklere, yortulara, gece toplantlarna sk sk gidip gitmediini, yine evresinde yeni yeni sevdallarn ortaya kp kmadn renirdim. Btn bunlarn benimle, benim gibi dalarn zavall obanyla ne ilgisi olabileceini soranlara, yirmi yanda olduumu ve bu Stphanette gibi gzel bir kz grmediimi syleyebilirim.

Bir pazar gn, on be gnlk yiyeceimi bekliyordum. Bir trl gelen giden olmuyordu. Sabahleyin kendi kendime, "Belki de pazar duas yznden gecikti!" diyordum. Sonra, leye doru bir saanak bastrd. Ben de yollarn ktlnden katrn gelemeyeceini dndm. Sonunda, saat sularnda, hava ald. Srlsklam kesilen btn da, gnein altnda prl prld. Yapraklardan szan yamur damlalar ve uuldaya uuldaya akan sellerin arasndan, katrn paskalya gnndeki o an cmb gibi oynak ve en ngrak sesi kulama geldi. Ama katr sren ne kk yanama, ne de yal Norade'd. Bu.. bilin bakaym kim?.. Bizim matmazeldi, ocuklar! Bizim matmazel, ta kendisi; kfelerin arasna dimdik oturmu, dalarn havas ve saanan serinliiyle yz pembe pembe olmutu. Kk yanama hastaym, Norade teyze de, ocuklarnn yanna izinli gitmi... Gzel Stphanette, katrndan inerken hem bunlar, hem de yolu ard iin ge kaldn anlatt. Ama iekli kurdelesiyle, prl prl entarisiyle, dantelalaryla iki dirhem bir ekirdek, pek yle fundalklar arasnda yolunu arma benzemiyordu. Belki de dansta gecikmiti. Ah sevimli yaratk! Gzlerimi bir trl kendisinden ayramyordum. Dorusu imdiye dek onu byle yakndan hi grmemitim. Kimileyin, kn srler ovaya indiinde, akam yemei iin iftlie gittike, onun, hep ssl, biraz da gururlu, iimizden hi kimseye bir szck bile sylemeden, hzla odamzdan getiini grrdm... Oysa imdi, karmdayd; yalnzca benim iin gelmiti. Neredeyse aklm oynatacaktm! Stphanette, kfelerden yiyecekleri kardktan sonra, merakla evresine baknmaya balad. Kirlenmesin diye, yabanlk gzel entarisinin eteini kaldrp ala girdi; yattm yeri, o saman ve koyun postundan kerevetimi, duvarda asl duran gocuumu, sopam, akmakl tfeimi grmek istedi. Her ey houna gidiyordu. - Demek burada yayorsun, yle mi zavall obanm! Kimbilir yalnzlktan nasl da sklrsn! Ne yapyorsun? Kimi dnyorsun? "Sizi, hanmcm!" demeye can attm; deseydim, yalan sylemi olmazdm. Ama yle akna dnmtm ki, syleyecek bir tek szck bile bulamadm. Bu halimi anlad sanrm. Fettanlklaryla beni bsbtn akna evirmekten zevk alyordu: - Ya sevgilin, oban, buraya seni grmeye geliyor mu? Sevgilin, belki de, ya altn kei, ya da da balarndan hi inmeyen perikz Esterelle olacak! Kendisinde de, benimle konuurken, o perikz Esterelle'in duruu vard. Salarn arkaya atarak gzel gzel glyor ve hemen kalkp gitmekteki ivecenliiyle, bu ziyareti bir perikznn grnne benziyordu. - Hoakal oban! - Gle gle, hanmcm! Hemen bo sepetlerini katra ykleyerek yola kt. Bayr aa patikadan grnmez olunca, bana, katrnn nallar altndan yuvarlanan akl talar, bir bir yreime dyor gibi geldi. Uzun uzun, bu talarn yuvarlann dinledim. Dm uzatmak iin kmldanmakszn, gn batncaya dek, uyuklar gibi olduum yerde kaldm. Akam koyaklarn derinlikleri morarmaya ve koyunlarm ala girmek iin meleyerek kmelemeye baladnda, bayrn altndan bana birinin seslendiini duydum. Az sonra da, bizim matmazel kageldi. Deminki gibi gler yzl deildi; srsklam olmu, souktan ve korkudan tir tir titriyordu. Yamacn eteine inince, Sorgue rmann sellerle kabarm olduunu grm, byk glkle gemek isterken, az kalsn boulacakm. Asl iin kts, gecenin bu saatinde artk iftlie girmeyi akldan karmakt. nk rman geit veren yerini, bizim matmazel, dnyada yalnz bana bulamazd. Ben de sry brakp gidemezdim. zellikle evdekilerin meraka deceini aklna getirdike, geceyi da banda geirmek zorunda kalmaktan pek zlyordu. Elimden geldiince kendisini yattrmaya altm. - Temmuzda geceler ksadr hanmcm... Bu da geer! Sorgue rmanda slanan entarisiyle ayaklarn kurutmak iin hemen bycek bir ate yaktm. Sonra kendisine st, peynir getirdim. Ama zavall kzcazn ne yemekte, ne de snmakta gz vard. Hele gzlerinde iri iri yalarn toplandn grnce, az kalsn, ben de alayacaktm. Artk gece karanl basmt. Dalarn tepesinde, gneten yalnzca bir parack toz, batda birazck k buhar kalmt. Hanmmzn ala girip dinlenmesini istedim. Tertemiz samann stne, pek gzel, yepyeni bir post

sererek, iyi geceler diledim ve dar kp kapnn nne oturdum... Tanr bilir, iimi yakan ak oduna karn, aklma hibir ktlk gelmedi. Yalnzca, gurur duyuyordum. Efendilerimin kz, aln bir kesinde, uyumasna merakla bakan srnn yanbanda, tekilerden ok daha deerli, ok daha ak bir kuzu gibi, benim korumam altnda uyuyor diye gurur duyuyordum... Hi gkyzn byle derin, yldzlar bu denli parlak grmemitim... Birdenbire aln it kaps ald ve gzel Stphanette grnd. Uyuyamamt. Hayvanlar kmldandka samanlar trdyordu, ilerinde d grrken meleyenler de vard. Stphanette atein yanna gelmek istiyordu. Bunu grnce omuzlarna benim postu attm, atei canlandrdm; bylece, hi konumadan, yanyana oturup kaldk. Geceyi akta geirmiseniz bilirsiniz ki, herkesin uyuduu saatlerde, yalnzln ve sessizliin iinden gizemli bir evren uyanr. O zaman kaynaklar daha tiz perdeden ark syler, gllerde kck alevler yanar. Dan btn hayaletleri zgrce gidip gelir; sanki dallarn uzad, otun yerden bittii duyuluyormu gibi, havada srtnmeler, ayrmna varlmayan grltler olur. Gndz, canllarn dnyasdr; ama gece, eyann cmb... Alk deilseniz, bu sizi korkutur. Nitekim bizim matmazel de rpermeler iindeydi ve en ufak bir grltde, hemen bana sokuluyordu. Bir kez, aadaki prl prl glden uzun ve znl bir lk koptu ve kvrm kvrm bize doru ykseldi. O anda, sanki iittiimiz bu la elik ediyormu gibi, balarmzn zerinden ayn ynde bir yldz akt. Stphanette yavaa: - Bu ne? diye sordu. - Cennete giden bir ruh, hanmcm! dedim ve istavroz kardm. O da istavroz kard ve bir sre, ba yukarda, kendi dnyasna dald. Sonra bana: - Sizler hep bycymsnz, sahi mi, oban? diye sordu. - Yalan, hanmcm. Ama biz burada yldzlara daha yaknz. Gkyznde neler olup bittiini ova halkndan daha iyi biliriz. O, enesini eline dayam, kendisini saran postun iinde gksel bir oban gibi, hep yukarya bakyordu. - Nasl da ok! Nasl da gzel. Hi bu denli ok yldz grmemitim... Adlarn bilir misin, oban? - Bilirim, hanmcm... Bakn, tam bizim stmzdeki Saint-Jacques yolu (Samanyolu), Fransa'dan kalkar, dosdoru spanya'ya gider. Bunu, Araplara sefer atnda, babayiit Charlemagne'a yolunu gstersin diye Galiceli Saint-Jacques izmitir (*). Daha tede, prl prl drt dingiliyle, Ruhlarn Arabas'n (Byk Ay) grrsnz. nnden giden yldz, Hayvanlar'dr, ncnn tam karsndaki u kk yldz, Arabac'dr. Bakn, her yandan dklen u yldz yamurunu gryor musunuz? Bunlar, Tanr'nn cennetine kabul etmedii ruhlardr... Biraz daha aada Trmk ya da Krallar (Orion) var. Bu, bizim gibi obanlarn saatidir. Yalnzca bir bakvermekle, imdi saatin on ikiyi getiini anlarm. Biraz daha aada, hep gneye doru, yldzlarn mealesi olan Milanolu Jean parlar (Sirius). Bu yldz hakknda, bakn obanlar ne anlatr. Szde bir gece, Milanolu Jean, Krallar ve Civciv Kmesi (lker), dostlarndan bir yldzn dnne arlmlar. vecen olan Civciv Kmesi, hepsinden nce kalkm, yukarki yola dzlm. Bakn, yukarda, gkyznn ta dibinde... Krallar, daha aadan gitmiler ama ona yetimiler. Ama ok ge uyanan tembel Milanolu Jean, pek geride kalm; yle fkelenmi ki durdurmak iin onlara sopasn frlatm. Bunun iin Krallar'a Milanolu Jean'n sopas da derler... Ama bu yldzlarn en gzeli, bizimkidir, hanmcm. oban Yldz'dr. afakta sry aldan kardmz zaman bizi o aydnlatr. Akamlar dnte yolumuzu o gsterir. Ona Maguelonne da deriz. Gzel Maguelonne, Provencel Pierre'in (Zhal) peinde dolar ve her yedi ylda bir onunla evlenir. - Nasl? Yldzlar da evlenir mi, oban? - Elbette, hanmcm. Kendisine bu dnlerin ne olduunu anlatmaya balarken, taze ve nazik bir eyin hafife omzuma yaslandn duyumsadm. Bu, onun uykuyla arlam, kurdelenin, dantelann ve dalgal salarnn o gzel hrtsyla bana yaslanan bayd. Bylece, gkyznde doan gnn sildii yldzlar sararp soluncaya dek

kprtsz kald. Ben de onun uyumasna bakyordum. imden biraz sarslmtm ama, bana hep gzel dnceler esinlendiren bu parlak gece, beni yine ktlkten korudu. evremizde yldzlar, byk bir sr gibi uysal, sessiz yrylerini srdryordu. Kimi anlar, benim de bu yldzlardan en ince ve en parlann, yolunu ararak, uyumak iin gelip omzuma konduunu dlediim oldu...

ARLESLI KIZ Bizim deirmenden kye inmek iin, yolun yansra, iinde itlembik aalar bulunan byk bir avlunun sonunda yaplm bir iftlik yapsnn nnden geilir. Buras, krmz kiremitleri, geliigzel alm pencereleriyle; geni ve koyu renkli nyz, sonra en stte, ambarnn frlda, rn demetlerini yukar karmaya yarayan kr ve dar frlam birka ot demetiyle, tam bir Provence iftlik evidir. Bu ev neden gzme arpmt? Neden bu kapal kap iimi szlatmt? Nedenini sylemeyeceim; ama, bu ev beni rktyordu. evresinde youn bir sessizlik vard... nnden geilince, kpekler havlamyor, betavuklar sessizce kayorlard. Pencerelerdeki ak perdelerle, bacada duman da olmasa, evde kimsecikler yok diyecektim. Dn le zeri kyden dnyordum. Gneten kanmak iin itlembik aalarnn glgesinde, iftlik duvar boyunca yryordum... iftliin nndeki yol stnde, yanamalar birbiriyle hi konumadan, bir arabaya ot yklyorlard... Byk kap ak kalmt. Geerken ieriye yle bir gz attm ve avlunun dibinde, geni bir ta masaya dirseklerini dayam, ba elleri arasnda, srtnda pek ksa bir ceket, pantolonu lime lime, uzun boylu, apak, yal bir adam grdm... Durakladm. Yanamalardan biri bana yavaa: - Aman sus!... dedi. Bizim aa... Olunun lmnden beri hep byle... Tam bu srada karalar giyinmi bir kadnla kk bir olan ocuu, ellerinde kocaman yaldzl dua kitaplaryla nmzden geip iftlie girdiler. Yanama: - Aann karsyla kk olu kiliseden dnyorlar. ocuun kendi canna kyd gnden beri, hep byle giderler. Ah, efendim, zntleri pek byk!... Babas hl len olunun giysisini giyiyor; bir trl zerinden kartamyorlar... Haydi olum, deh!... Araba yle bir sallanp yola dzld. in asln renmek istediim iin, arabacya beni de yanna almasn syledim. Bylece arabada kuru otlarn stnde, bu ackl serveni rendim. *** Ad Jan'd. Mert yzl, grbz, kz gibi uslu, yirmi yalarnda babayiit bir kylyd. ok yakkl olduundan, btn kadnlarn gz ondayd; ama onun gznde yalnzca bir tek kadn vard: Arles'da boa grei alannda raslad, kadifeler, dantelalar iinde bir Arlesl kz. Balangta bu iliki, iftlikte pek ho grlmedi. Kza oynak diyorlard; anas babas da memleketten deildi. Ama Jan, ille de kz isterim, diye tutturdu. - Kz bana vermezlerse lrm, diyordu. Raz olmaktan baka yol kalmamt. Ekinin kaldrlmasndan sonra dn yaplmasna karar verdiler. Neyse, bir pazar akam, ailece iftliin avlusunda yemek yiyorlard. Bu, sanki bir dn yemeiydi. Aslnda nianl kz ortada yoktu ama, srekli olarak onuruna iiliyordu. Yemein sonlarna doru, adamn biri kapya geldi ve titreyen bir sesle, Estve Aa'yla yalnz olarak konumak istediini syledi. Estve Aa kalkt, dar, yolun zerine kt. Adam: - Aa, olunuzu iki yldr metresim olan bir aifteyle evlendiriyorsunuz. Kantm da var; ite mektuplar!... Kzn anas her eyi biliyor. Onu bana vereceklerdi, ama olunuz peine deliberi, artk ne onlar, ne de haspa beni

istiyor... Ama aramzda olup bitenlerden sonra bir bakasna yar olamayacan dndm de... Estve Aa, mektuplara bir gz attktan sonra: - Pek iyi, dedi, ieriye buyurun da bir kadeh misket arabmzdan iin! Adam: - Teekkr ederim, benim boazm deil, barm yanyor, dedi ve gitti. Aa, renk vermeden ieri girdi, sofradaki yerine geti ve yemek nee iinde sona erdi... O akam Estve Aa'yla olu kra ktlar. Epey zaman darda kaldlar. Dndklerinde ocuun annesi, gzleri yolda, kendilerini beklemekteydi. ifti, olunu getirirken: - Kadn, dedi, p onu. ok dertli! *** Jan, bir daha Arlesl kzn adn azna almad. Ama onu hl seviyordu; kendisine kz bir bakasnn kollar arasnda gsterdikleri gnden beri daha da sevmeye balad. Ama azn ap da bir ey sylemeyecek denli de onurluydu. Aslnda, ocukcaz ldren de bu oldu ya!... Kimi zaman bir keye ekilir, hi kmldamadan saatlerce oturur, kimi gnler tarlaya gider ve tek bana, on gndelikinin yapamayaca iin hakkndan gelirdi... Akam olunca Arles yoluna der ve ta ufukta, kentin sivri an kulelerini grnceye dek yrr, sonra dnerdi. Hibir zaman daha teye gitmemiti. iftliin adamlar, onu hep byle zntl ve yalnz grdke, ne yapacaklarn bilemiyorlard. Bir ykmdan korkuyorlard... Bir defasnda anas, gzleri ya iinde, oluna bakarak: - Bak Jan, dedi, beni dinle. Hl istiyorsan, onu sana alrz... Babas utancndan kpkrmz kesilerek nne bakt. Jan bayla "Olmaz!" dedi ve kp gitti. O gnden sonra, ailesini meraklandrmamak iin durumunu deitirdi, hep en grnmeye balad. Onu yeniden cmblerde, boa dlerinde grr oldular. Fonvieille belediye seimlerinde, farandolu o ynetti. Babas, "Artk iyileti," diyordu. Anasysa, hep merak ediyor, olunu her zamankinden daha ok gzlyordu... Jan, kk kardeiyle birlikte, kozahanenin yannda yatyordu. Zavall kadn, kendi yatan odalarnn yanbana getirtti... Geceleri, kozalara bakmak gerekir diye... iftilerin piri Saint-Eloi Yortusu geldi att. iftlik enlik iindeydi. Herkese bol bol Chteauneuf arabndan sunuldu. Hele iilen pimi arabn haddi hesab yoktu. Sonra kestane fiekleri atld, harman alannda arkfelekler yakld, itlembik aalar rengarenk kt fenerlerle donatld. Yaasn Saint-Eloi! Hora tepe tepe bir hal oldular. Kk olan yeni mintann yakt... Jan bile honut grnyordu. Anasyla dans etti. Kadncaz sevincinden alyordu. Gece yars, yatmaya gittiler. Kimsenin ayakta duracak hali yoktu... Jan'a gelince, o uyumam, sonradan kk olann anlattna gre, btn gece hkra hkra alam... Ah, diyorum ya, meer adamakll abay yakm umarsz! *** Ertesi gn afakta, anas birinin koarak odasndan getiini duyar. ine doar: - Sen misin, Jan? Jan, yant vermez, hemen merdivene koar, anas da arabuk kalkar: - Jan, nereye gidiyorsun? Jan, ambara kar; kadncaz da peinden... Jan, kapy kapar ve srmesini eker. - Jan, Jancm, yavrum. Syle bana, ne yapacaksn? Kadn, titreyen elleriyle mandal bulmaya alr... Bir pencere alr ve avlunun talarna "kt!" diye ar bir ey der. te hepsi bu kadar... Zavall yavrucuk kendi kendisine, "Onu ok seviyorum... Gidiyorum ben.." demi olmal. Ah, bizler de ne zayf yrekli insanlarz! Ama ne de olsa, nefretin ak ldrememesi garip ey! O sabah ky halk, orada, Estve'in iftlii ynnden kim byle haykryor, diye merak ettiler.

Bu, avluda, i ve kana bulanm ta masann nnde, olunun lsn kollar arasna alm inleyen, perian anann lyd.

PAPA'NIN KATIRI Bizim Provence kyllerinin ikide birde szlerine sokuturuverdikleri o gzel ataszleri, deyimler ve hikmetler arasnda, undan daha hounu, daha acayibini bilmiyorum desem yeri... Deirmenimin evresinde, onbe fersahlk yere kadar, garez balayan, kin gden bir adamdan sz ald zaman, "Aman, bu heriften kendinizi saknn!... iftesini tam yedi yl sonra atan Papann katr gibidir" derler. Epey zaman, bu deyim nereden gelmi, bu "Papann katr" neymi, bu yedi yl sonra atlan ifte de ne mene bir ifteymi, soruturdum durdum. Burallardan hibiri buna yant veremedi; btn Provence masallarn su gibi ezber bilen bizim fifreci Francet Mamai bile... Francet de, benim gibi, bu deyimin altnda, Avignon diyarnda geen eski bir olayn bulunduu dncesinde. Ama o da, bu olayn ne olduunu bilmiyor, ancak deyimi duymu. Yal adam, biraz duraladktan sonra: - Bunu bulsanz bulsanz, ancak Crcr kitaplnda bulabilirsiniz! dedi. Bu dnce bana uygun geldi; aslnda Crcr kitapl da, bizim kapnn nndeydi. Gittim, tam bir hafta oraya kapandm. Buras, olaanst bir kitaplk; her eyi yolunda, airlere gece gndz ak, gnn her saatinde alg alan kck, zilli kitaplk grevlileri de var. Burada ok tatl gnler geirdim. Tam bir hafta, srtst yatarak incelemelerde bulunduktan sonra, sonunda aradm eyi, yani bizim katrn ve yedi yl sonra att o nl iftenin yksn bulabildim. Bu yk, biraz safgnllce, ama gzel. Ben de size onu, dn sabah, kuru lavanta iei kokan, sayfa iareti eytan rmceinden, zamane rengi bir yazmada okuduum gibi anlatmaya alacam. *** Avigon'un Papalar zamanndaki durumunu grmeyen, hibir ey grmemi saylr. O neenin, o yaamn, o canlln, o cmblerin bir ei daha yoktu. Sabahtan akama dek, dinsel alaylar, trl ziyaretler; ieklerle bezenmi ve hallar aslm sokaklar; Rhne boyundan, bayraklar dalgalana dalgalana, donatlm kadrgalar iinde buyur eden kardinaller; alanlarda Papa'nn Latince ark syleyen askerleri; dilenci tas uzatan keilerin kaynana zrlts; sonra kovanlar evresinde toplanan arlar gibi byk Papalk saraynn evresinde uuldayarak kmelenen evlerde, en st kattan alt kata dek dantela tezgahlarnn tik-tak; papazlara srmal ayin kaftan dokuyan mekiklerin gidip gelmesi; gl suyu kaplarn oyma oyma ileyenlerin kck ekilerinin tkrtlar; alg yapmevlerinde gs tahtalar taklan sazlar; kuman arn hazrlayan ii kzlarn ilahileri; stelik de anlarn grlts ve uzaktan, hep kpr tarafndan gelen davul sesleri... nk bizim lkemizin halk, keyifli olduunda kesinlikle dans eder. O zamanlar, kentin sokaklar hora tepmeye dar geldiinden, fifre ve davul alanlar, Rhne'un serin meltemine kar Avignon kprsne kurulurlar; gece gndz orada dans edilirdi. Ah, ne kutsal ad o! Ne mutlu bir kentti o! Teberler kesmezdi, devlet tutukevlerine, sousun diye arap koyarlard. Ktlk nedir, sava nedir bilinmezdi. Comtat'nn papalar halk ynetmesini bilirlerdi. te bunun iindir ki, o a anmsadka halkn ii szlar. ***

Hele ilerinde Boniface dedikleri yal bir papack vard ki, ldnde btn Avignon gzya dkmekten bir hal olmutu. Ne sevimli, ne nazik bir devletliydi! Katrnn stnden size yle bir glerdi ki! ster zavall bir kkboya toplaycs, ister kentin yargc, kim olursanz olun, yanndan getiniz mi sizi yle terbiyeli terbiyeli kutsard ki! Szn ksas, tam Yvetot'ya (*) yakacak bir papayd, ama glndeki incelik, klahndaki kck bir merzeng dalyla, bir Provence Yvetotsuna uygun bir papa... yle Jeanneton'u filan da yoktu. Bu saygdeer pederin tek Jeanneton'u, bayd, Avignon'dan fersah uzakta, Chteau-Neuf'n mersinleri arasnda, elceiziyle dikip yetitirdii kck bir ba. Her pazar ikindi duasndan sonra, bu kutsal kii, sevgili bayla cilvelemeye giderdi ve orada, katr yanbanda, kardinalleri de evresinde asma ktklerinin altna uzanm, yle lk gnee kar bir yere oturdu mu, bann arabndan (sonralar Chteau-Neuf des Papes ad verilen o yakut rengindeki gzel araptan) bir ie atrr ve bana seven gzlerle bakarak, yudum yudum ierdi. Sonra ie boalp ortalk da kararmaya balaynca, peinde kardinalleri, nee iinde kente dnerdi. Avignon Kprs'nden geilirken, katr, davullarn ve horalarn arasndan oynak bir rahvan tutturur, kendi de klahyla oyun havasna tempo tutard. Bu halini kardinalleri pek ayplard, ama halk, "Aman ne ho yaradll devletli! Aman ne iyi Papa!" diye onu pek severdi. Chteau-Neuf'deki bandan sonra, Papann u dnyada en ok sevdii ey, katryd. Adamcaz, katr iin sanki ldrrd. Her gece yatmadan nce, ahr ziyaret ederdi; kaps iyice kapal m, deil mi; yemliinde bir eksii var m, yok mu diye... Gz nnde bol ekerli, bol baharl, Fransz yntemiyle byk bir kase arap hazrlatmadan, sofradan kalkmas olanakszd. Sonra, kardinallerinin kar kmalarna karn, kaseyi kendi eliyle alp katrna gtrrd... Ama dorusu, o hayvan da, Tanr iin, buna uyard ya! Efendim o ne katrd o! Salam ayakl, parlak tyl, geni ve dolgun sarl, ponponlar, fiyonglar, gm ngraklar, daha trl trl ssler iindeki kuru kafasn gururla kaldrm, kzl benekli, karayaz, gzel bir katr... stelik, melek gibi yumuak huylu, saf baklyd, her zaman sallanan o iki uzun kulayla bsbtn babayani bir grnm vard. Btn Avignon halk, onu sayard; sokaa knca, kendisine edilen iltifatn sonu yoktu. Herkes biliyordu ki, Papann gzne girmek iin en iyi yol buydu. Btn o masum davranna karn Papann katr, biroklarn servete ve mala bomutu. Bunun bir rnei de, Tistet Vdne ve onun olaanst serveniydi. Bu Tistes Vdne, aslnda, yle arsz bir sokak ocuuydu ki, babas kuyumcu Guy Vdne, elini sie srmek istemedii, stelik raklar da batan kard iin, kendisini evden kovmutu. ocuk, alt ay Avignon sokaklarnda srtt durdu, ama zellikle papalk saray evresinde dolat. Bunun nedeni de, apknn uzun zamandan beri papann katryla ilgili bir plan hazrlam olmasyd. Bu plann ne hnzrca bir ey olduunu greceksiniz... Bir gn, kutsal kii hayvanna binmi, yalnz bana surlarn altnda gezinirken, bizim Tistet hemen karlarna kt ve hayranlk iinde ellerini birbirine kavuturarak: - Aman Tanrm! dedi, ne de gzel katrnz var, saygdeer peder!... Brakn da biraz seyredeyim... Aman papacm, ne nefis katr!... Almanya mparatorunda bile bylesi yoktur. Sonra katr okamaya ve bir gen kza sz sylyormu gibi ona tatl tatl diller dkmeye balad: - Gel bana elmasm, prlantam, inci tanem... yi yrekli papack, pek duyguland ve iinden: - Ne iyi ocuk!... Katrma ne iyi davranyor!... dedi. Ertesi gn ne oldu, bilir misiniz? Tistet Vdne, o para para olmu sar ceketini bir yana atp srtna dantelal gzel bir giysi, mor ipekten kukuletal bir pelerin giydi; ayaklarna da tokal iskarpinlerini geirdi ve kendisinden nce yalnzca soylu ocuklaryla kardinal yeenlerinin alnd ilahi okuluna girdi. te dolap evirmek diye buna derler! Ama Tistet bununla da kalmad. Bu apkn, Papa'nn hizmetine girer girmez o kendisine pek yaram olan oyununu srdrd. Herkese kar burun bir kar, ama katra kar bir zen, bir

yaltaklanma, sormayn! Her zaman sarayn avlularnda, elinde bir avu yulaf ya da bir demet yoncayla dolar ve kutsal kiinin balkonuna kar elindekileri yle bir silkerek "Bak, bunlar kime?" der gibi tavrlar taknrd. Bu ve buna benzer yle numaralar yapt ki, yalandn duyumsayan papack, sonunda ahra bakma ve Fransz yntemiyle hazrlanan arap taynn katra gtrme iini ona verdi. Bu da kardinallerin pek houna gitmedi. *** Ho, aslnda bu i katrn da houna gitmemiti ya!... imdi artk arabn getirilecei saatlerde, her zaman be alt ilahici ocuun, pelerinleriyle, dantelalaryla hemen samann iine daldn gryordu. Sonra da bir sre geince, ahr scak ve nefis bir akide ve baharat kokusu dolduruyor ve Tistet Vdne, elinde binbir zenle tad Fransz yntemiyle hazrlanm bir kase arapla skn ediyordu. te o zaman, zavall hayvann ilesi balyordu. ylesine sevdii bu mis kokulu arab, iini stan, srtna kanatlar takan o gzelim arab, ta oraya, yemliine kadar getirip kendisine koklatmak hainlii yaplyor, sonra burun delikleri bu nefis kokuyla dolunca da, "Nah sana!" deniyor ve pembe alevli gzel ikinin tamam, bu yumurcaklarn grtlana gidiyordu... Yalnzca arabn almakla kalsalard, neyse... Ama btn bu kk ilahici etesi, arab ektiler mi ifrite dnyorlard!.. Biri kulan, br kuyruunu ekiyor, Quiquet srtna biniyor, Beluguet klahn bana geiriyordu. Bu apknlarn hibiri, hayvancazn yle bir k atmakla, bir ifte savuruvermekle, topunu birden, ta kutup yldzna ya da daha da teye gnderebileceini aklna bile getirmiyordu. Ama ne yaparsnz! Serde papann katr olmak vard... ocuklar ne yaparsa yapsn, hi aldr etmiyordu; yalnzca Tistet Vdne'e ierliyordu. Onu, arkasnda dolar grdke, nallar kanyordu. Hani bunda da yerden ge dek haklyd yani. Bu Tistet kopuunun krd koz bini amt; hele iince yle hain bulular vard ki!... Bir gn onu, ta sarayn tepesindeki an kulesine karmay aklna koymasn m?.. Hani unu bilin ki, bu size sylediim ey, masal deil, tam iki yz bin Provencel bunu gzyle grd. Bir kez zavall katrn duyduu o byk korkuyu dnn! Tam bir saat dolap beygiri gibi dne dne, karanlkta bilmem ka basamakl kule merdiveninden trmandktan sonra, birdenbire k iinde prl prl sahanla kveriyor ve tam bin ayak aada acayip bir Avignon kenti gryor: ardaki dkknlar fndk byklnde, klalarnn nndeki askerler birer krmz karnca gibi, tede gm bir tel zerine kurulmu ve stnde boyuna dans edilen minnack bir kpr... Vah zavall hayvan! Korkudan d patlayacak!... Bast naradan sarayn btn camlar zangr zangr titriyor. Papack can havliyle balkona frlayarak: - Ne oluyor? Ona ne yapyorlar? diye baradursun, Tistet Vdne, avluya inmi bile. Alar gibi yaparak, sanki san ban yoluyor: - Ah kutsal peder, ne mi var? Daha ne olacak... Katrnz... Tanrm! imdi ne yapacaz! Katrnz grmyor musunuz? an kulesine km! - Kendi kendine mi?.. - Elbette kutsal peder, kendi kendine... Bakn, ta yukarda... Gryor musunuz? Yalnzca kulaklar grnyor... Sanki bir ift krlang gibi... Umarsz Papa, gzlerini ge kaldrarak: - Aman Tanrm! dedi. ldrm sanrm! Kendini ldrecek... nsene aa zavall!.. Aa inmek ha! Katrn istedii ey de buydu, ama nereden? Merdivenden olamazd. Merdiven denilen eyden klr, ama inite belki yz kez ayan krma tehlikesi var... Zavall katr, perian bir durumda, gzleri evinden uram, hem sahanlkta drt dnyor, hem de Tistet Vdne'i dnyordu: - Seni haydut seni! uradan bir kurtulursam... Yarn sabah yiyecein ifteyi sen dn! Bu ifte atma dncesi, yreine g veriyordu, yoksa dnyada dayanamazd... Sonunda onu kuleden indirebildiler; ama ne glklerle... Hayvan bir sedyeye koyarak bir sr iplerle ve bucurgatlarla esenlie ulatrdlar. Papa'nn katr olup da ipe balanm austos bcei gibi, drt aya bolukta, bylesine yksekte asl kalmak, ne utanlacak eydi, bir kez dnn! Hem btn Avignon halk, bu olay seyretmiti!

Zavall hayvan, btn gece uyuyamad. Kendisini hl aada halkn kahkahalaryla, o uursuz sahanlkta drt dnyor sanyordu. Sonra o Tistet Vdne alan dnyor, ertesi sabah kerataya ak edecei o nefis ifteyi hesaplyordu. Ah dostlar, ne nefis ifte olacakt o... Ahrda kendisine byle gzel bir kabul treni hazrlanrken Tistet Vdne ne yapyordu, biliyor musunuz? Kralie Jeanne'n saraynda diplomatik kurallarla grg kurallarn rensinler diye kentin her yl Napoli'ye gnderdii gen soylular arasnda, Papann bir kadrgasna binmi, ark syleye syleye Rhne rma boyunca gidiyordu. Tistet, soylu filan deildi, ama Papa, hayvana gstermi olduu zenden ve zellikle kurtarma gnndeki abalarndan dolay kendisini dllendirmek istemiti. Ertesi sabah, katrdaki znty grmeyin. ngraklarn fkeyle sallayarak kendi kendine: - Ah haydut! Belki de bir eyler sezdi, diyordu. Ama olsun, sen gidedur kerata, dnte yersin ifteyi! Merak etme, saklarm. Ve saklad da! Tistet'nin gidiinden sonra Papann katr o rahat yaamna, o eski alkanlklarna yeniden kavutu. Artk ahrda ne Quiquet vard, ne de Beliguet... O gzelim Fransz yntemiyle hazrlanm arap gnleri, yine geri gelmiti ve o gnlerle birlikte, keyif, srtst yatp uyumalar, Avignon Kprs'nden geerken gbek atmalar yeniden balamt. Bununla birlikte, o an kulesi serveninden sonra kentte kendisine kar biraz souk davranlyordu. Yolunun stnde fsldamalar oluyordu; yal kimseler balarn sallyor, ocuklar, birbirlerine kuleyi gstererek glyorlard. O iyi yrekli Papa'nn bile, bu eski dostuna eskisi gibi gveni kalmamt ve pazar gnleri ba dnnde, srtnda yle bir ekerleme yaparken, aklna hep u dnce geliyordu: "Ya uyannca kendimi an kulesinin tepesinde bulursam!" Katr bunlar seziyor ve hi ses karmadan hep iine atyor, ac ekiyordu. Yalnzca, Tistet'nin ad geince, uzun kulaklar rperiyor ve glmseyerek, nallarn kaldrm talarna srte srte biliyordu. Bylece yedi yl geti ve yedinci yln sonunda Tistet Vdne, Napoli sarayndan geri dnd. Henz orada sresini doldurmamt, ama Papa'nn hardalcbasnn birdenbire Avignon'da ldn haber alm ve onun boalan grevini gzne kestirdiinden, adaylar arasna girmek iin ivedilikle dnmt. Bu Vdne dolaps, yle bym yle gelimiti ki, sarayn geni bekleme salonuna girince, kutsal peder onu birdenbire tanyamad. unu da sylemeli ki, Papack da epey yalanm ve gzlksz gremez olmutu. Tistet buna aldrmad: - Nasl, kutsal peder, beni tanyamadnz m? Ben Vdne'im. - Vdne mi? - Elbette. Hani u Fransz yntemiyle hazrlanm arab katrnza gtren!.. - Haaa! Evet, evet... Tandm imdi. Tistet Vdne... Ne iyi ocuktun sen!.. imdi bizden ne istiyorsun bakalm? - Pek yle byk bir ey deil, kutsal peder!.. Sizden istediim... Ha iyi ki anmsadm; katrnz ne yapyor? Sal yerinde mi? Oh, ok kr!.. Sizden, len hardalcbann yerine atanmam isteyecektim. - Sen... hardalcba ha?.. Ama pek gensin! Ka yandasn, bakaym? - Yirmi yam doldural iki ay oldu, devletlim! Yani katrnzdan tam be ya bym. Ah, yine anmsadm; bilseniz, katrnz nasl da seviyordum. talya'da yle greceim geldi ki... Kendisini grmeme izin verirsiniz, deil mi? Papa'ck ok duygulanmt: - Hay hay ocuum, grrsn. Bu hayvancaz bylesine seviyorsan, artk ondan uzakta yaamana gnlm raz deildir. Bugnden sonra, seni hardalcba sfatyla yanma alyorum. Yine bizim kardinaller barp aracak, ama ne yapalm? Altk artk... Yarn ikindi duasndan sonra gel ve bizi gr; kardinallerimizin nnde sana yeni rtbenin simgelerini vereyim, sonra da sana katr gsteririm. Sen de, ikimizle birlikte baa gelirsin, olmaz m? Hah hah hah... Haydi bakalm... Tistet Vdne'nin bekleme salonundan karken, eteklerinin sevinten nasl zil aldn, ertesi gnk treni nasl sabrszlkla beklediini sylemeye gerek yoktur elbette! Ama sarayda ondan daha mutlu ve daha sabrsz biri daha vard:

Katr... Vdne'in dnnden ertesi gnn ikindi duasna dek, bu mthi hayvan bol bol yulaf yedi ve boyuna duvara ifte atma altrmalar yapt. O da trene hazrlanyordu... Bylece, ertesi gn ikindi duas okunup bittikten sonra, Tistet Vdne, Papalk Saray'nn avlusuna girdi. Rahiplerin btn ulular oradayd: Krmz giysileriyle kardinaller, siyah kadifeler iinde eytann avukat, kk talaryla manastrlarn bakeileri, Saint-Agrico Kilisesi'nin kahyalar, mor pelerinleriyle ilahiciler; daha kk rtbeli din adamlar, byk niformalarn giymi papalk askerleri, ile tarikat, arkalarnda ngrak tayan kk bir mezle Ventoux Da'nn dnyadan el ekmi ask suratl keileri, yar bellerine dek plak krbal keiler, gz alc kaftanlaryla zangolar, hepsi hepsi, kutsal su datanlara, mumlar yakanlara, mumlar sndrenlere varncaya dek hepsi hazrd. Hibiri eksik deildi... Dorusu grevlendirme treni pek parlakt. anlar, kestane fiekleri, gne, mzik ve btn bunlarla birlikte, uzakta Avignon Kprs stnde durmadan dans havalar alan cokun davullar... Vdne, topluluun ortasna gelip boy gsterince, boyu bosu ve gzel yz herkesi hayran brakt. Delikanl, tam anlamyla yakkl bir Provencelyd, ama Provencellarn sarnlarndan... Ular kvr kvr uzun salar, sakal yerine, kap kacaklar ileyen sanat babasnn demir ileme kaleminden dklm altn zerrelerinden yaplma benzeyen ayva tyleri vard. Halk arasnda, Kralie Jeanne'n kimileyin bu sarn sakal okad konusunda bir sylenti bile dolamaktayd. Nitekim, Vdne cenaplarnda da, kralielerce sevilmi insanlarn o gururlu tavr, o dalgn hali grlyordu... O gn, kendi ulusuna bir gzellik olsun diye, Napoli kesimi giysisini karm, yerine Provence kesimi pembe eritli bir ceket giymiti. apkasna da, uzun bir kara leylek ty takmt. Hardalcba ortaya gelir gelmez, evreyi pek kibar bir tavrla selamlad ve Papa'nn bulunduu ykseke bir sahanla doru ilerledi. Papa, hardalcbaln simgeleri olan sar imirden bir kakla safran renginde bir kaftan kendisine orada verecekti. Katr, semeri vurulmu, baa yola kmaya hazr, merdivenin altnda bekliyordu... Tistet Vdne, katrn yanna gelince, tatl tatl glmsedi ve bir an duraklayarak hem hayvann srtn okad, hem de yan gzle, acaba kendisini seyrediyor mu diye, Papa'ya bakt. Durum pek iyiydi. Katr yle bir gerindi ve: - Al sana haydut! Sana bunu yedi yldr saklyordum! diyerek yle korkun bir ifte aketti ki, duman ta Pamprigouste'dan grnd. Zavall Tistet Vdne'den artakalan tek ey, iinde bir kara leylek tynn dne dne utuu bir sarn duman kasrgas oldu! Katr iftesi her zaman bylesine korkun deildir; ama bu katr, Papa'nn katryd. Sonra da, dnn bir kez, ifteyi tam yedi yl iinde saklamt... Din adamlarnn kinciliiyle ilgili bundan daha gzel bir rnek bulunamaz.

SANGUINAIRES DENZ FENER Dn gece uyuyamadm. Mistral fkelenmiti; o gr sesinin lklar beni sabaha dek uyutmad. Btn deirmen, rzgr esince, bir geminin yelkenleri ve ipleri gibi slk alan krk dkk kanatlarn ar ar sallayarak atrdyor; bozuk damndan kiremitler savruluyordu. Uzakta, tepeyi kaplayan sk amlar, karanlkta rpnyor ve hrdyordu. nsan, kendini ak denizde sanyordu. Bu, bana yl nce, ta Korsika kylarnda, Ajaccio krfezinin azndaki Sanguinaires deniz fenerinde otururken geirdiim o gzelim uykusuz geceleri anmsatt.

Oras da, dleme dalmak ve yalnz kalmak iin arayp bulduum gzel bir keydi. Krmzmtrak ve yabanl grnml bir ada dnn; bir ucunda deniz feneri, br ucunda Cenevizlerden kalma bir kule. Benim zamanmda bu kulede bir kartal oturuyordu. Aada, deniz kysnda, her yann ot brm olan bu ykk karantina yaps.. sonra ukurlar, sk fundalklar, kocaman kayalar, birka yaban keisi, yeleleri rzgrda dalgalana dalgalana koup duran Korsika atlar.. ve yukarda, ta tepede, martlarn kaynamas iinde, bekilerin bir aa bir yukar gezindikleri apak sahanlyla, gotik biimindeki yeil kapsyla, kck dkme kulesiyle ve stnde gne vurunca parlayan ve gndzn bile k veren faetal byk lambasyla fener yaps... te dn gece, bizim amlarn uultusunu dinleyerek gzmde canlandrdm Sanguinaires adas, byle bir adayd. Bizim deirmeni satn almadan nce, ak havaya ve yalnzla gereksinmem olunca, gidip bu sihirli adaya kapanrdm. Orada ne mi yapardm? Burada yaptm; hatta daha da azn... Mistral ya da tramontann (*) ok esmedii zamanlar, martlarn, karatavuklarn, krlanglarn ortasnda, deniz kysndaki iki kayann arasna oturur ve orada, hemen hemen btn gn denizi seyretmenin verdii tatl bir uyuukluk iinde kalrdm. Ruhun bu nefis sarholuunu siz de bilirsiniz, deil mi? Artk insan ne dnr, ne de dleme dalar. Btn benliiniz sizden uzaklar, uup gider, dalr. nsan, kimileyin denize doru dalan bir mart, kimileyin gnete iki dalga arasnda yzen kpk olur. An gelir, u uzaklaan vapurun beyaz duman, u kk geminin krmz yelkeni, u su kabarc, u sis yuma, ksacas kendisinden baka her ey olur... Bilseniz, adamda byle ne gzel yar uyku ve dalma saatleri yaardm! Rzgrn iddetlendii gnlerde deniz kys barnlmaz olunca, gider karantinann avlusuna kapanrdm. Buras mis gibi biberiye ve yabanl pelin kokan kk ve i kapayc bir avluydu. te orada, eski bir duvar parasnn altna snrdm. evremde, eskil gmtler gibi ak ta hcrelerin iinde sszlk ve zncn gnele birlikte dalgalanan o belirsiz kokusu yava yava iime sinerdi. Zaman zaman bir kap alr gibi olur ve otlarn stnde hafif bir srama duyulurdu: Bir kei rzgrdan kaarak avluda otlamaya gelirdi. Beni grnce arr ve evik, ba yukarda, bana ocuk gzleriyle bakarak, nmde dimdik kalrd. Saat be sularnda bekiler, sesbytenle beni akam yemeine arrlard. O zaman ben de, denizden yukar doru, fundalklar arasndan dimdik trmanan kei yolunu tutturur ve her admda, bam ben ktka geniliyormu duygusunu veren o ulu su ve k ufkuna evirerek, yava yava fenere dnerdim. *** Yukars pek hotu! Geni parke talaryla, mee kaplamal duvarlaryla, ortada duman tten balk orbasyla (*) apak taraaya ardna dek alm kapsyla ve oradan ieriye giren btn gn batm renkleriyle o gzel yemek odasn hl grr gibi oluyorum... Bekiler sofraya oturmak iin, beni orada beklerlerdi. kiiydiler: Biri Marsilyal, tekiler Korsikal. de ufak tefek, sakall, ayn yaz ve atlam suratlar, kei klndan ayn yamurluk; ama davranlar ve huylar birbirine taban tabana kart... Bu adamlarn yaaylarnda, iki rk arasndaki ayrm hemen grlyordu. Marsilyal diri ve becerikli, hep i peinde, hep kpr kpr, sabahtan akama dek adada drt dner, bahvanlk eder, balk tutar, ku yumurtas toplar, geerken yakalayp stn samak iin keilere fundalklarda pusu kurar, ne balk orbasn, ne de taratorunu eksik ederdi. Korsikallara gelince; onlar, fenerdeki ilerinden baka hi ama hibir eyle uramazlar, kendilerini memur sayarlar ve btn gnlerini, mutfakta, o bitmek tkenmek bilmeyen "scopa" partileriyle geirirlerdi. Ancak, snen pipolarn ciddi bir tavrla yakmak, iri yeil ttn yapraklarn avularnn iinde makasla kymak zere oyundan balarn kaldrrlard. Ama, Marsilyal da, Korsikallar da senli benli, saf, ilerinden "Bu ne acayip adam!" demekle birlikte konuklarna kar pek gler yzl, pek iyi insanlard. Dorusu da bu ya! Keyif iin gelip fenere kapanmak kimin aklna gelir? Belki de kendileri gibi gnleri sayan, "Aman, sramz gelse de evlerimize gitsek!" diye can atanlarn deil. Havalar iyi gittike, her ay bu mutlulua kavuurlar.

Ynetmelie gre, bir ay fenerde, on gn de karada kalnyor. Ama k gelip de havalar bozulunca, ynetmelik para etmez. Rzgr eser, dalgalar kabarr, Sanguinaries adas kpkten apak kesilir ve nbette bulunan bekilerin, kimi zaman pek zc bir durumda, iki ay kapal kaldklar olur. Yal Bartoli, bir akam yemeinde bana unlar anlatt: - Bakn, bama neler geldi, msy. Be yl nce, bugnk gibi bir k gecesi, yine ite u sofrada bama neler geldi, bilseniz! O akam fenerde iki kiiydik: Ben, bir de Tchco adndaki arkadam. tekiler, hasta ya da izinli; ksacas karadaydlar... Biz ikimiz, rahat rahat yemeimizi yiyorduk. Arkadam birdenbire durdu, bir an tuhaf tuhaf bana bakt, sonra, hop! ellerini uzatp masaya ylverdi. Hemen yanna kotum, adamcaz tartakladm: - Hey, Tch! Hey, Tch!.. diye seslendim. Yant yok. Zavall lmt... Bendeki heyecan siz dnn! Belki bir saatten ok, cesedin karsnda zangr zangr titreyerek aptm kaldm. Sonra hemen aklma geldi: "Ya fener ne olacak?" Bir anda yukarya frlayp feneri yaktm. Ortal karanlk basmt bile. yle bir gece ki, sormayn! Denizin, rzgrn sesi deimiti. Her an, merdivende biri bana sesleniyor gibiydi. Sonra, beni bir ate bast, bir susama... Ama kimse beni aaya indiremezdi, lden dm kopuyordu. Sonunda, afak skerken, biraz cesaret geldi. Bizim arkada kaldrp yatana yatrdm; stne bir araf, baucunda iki satrlk bir dua, sonra, haydi bakalm, yardm iaretine... Ne yazk ki, deniz kabardka kabarmt. Bo yere yardm istedim durdum; kimseler grnmedi... imdi kaldk m bizim zavall Tchco ile babaa?.. Hem Tanr bilir, ne gne dek!.. Hi deilse, gemi gelinceye dek yanmda kalsn, diyordum. Ama gn sonra grdm ki, bu olanaksz... Ne yapmal? Darya m karmal! Gmmeli mi? Kaya pek sertti ve adada srlerle karga vard. Adamcazn onlara yem olmas gnaht. Sonunda, karantinann hcrelerinden birine gtrp brakmay akl ettim... Bu zc angarya, beni btn bir le sonu uratrd. Hem yalnzca uramak m? Yreimi pek tutmak iin neler ektim!.. Bakn, bugnlerde bile, rzgrl bir le st, adann orasna yolum derse, bana hl srtmda l var gibi gelir... Zavall Bartoli! Anmsarken bile alnndan terler boanyordu. *** Sofrada uzun uzun, hep fenerden, denizden, deniz kazalarndan, Korsika ekiyalarndan sz aardk. Sonra, gne batarken, ilk nbeti alan beki kk fenerini yakar, piposunu, matarasn, kenarlar krmz, kaln bir Plutarque evirisini (Sanguinaires adasnn btn kitapl buydu) alr ve ortadan yiterdi. Biraz sonra, btn deniz fenerinde bir zincir ve krk grltsdr kopard. Bu iler olup biterken ben de darya, taraaya gider otururdum. Batmak zere olan gne, btn ufku peine takarak, gittike daha hzl suya inerdi. Rzgr sertleir, ada mor bir renge brnrd. Gkyznde, tepenin stnden ar ar byk bir ku geerdi. Bu, Cenevizlerden kalma kuledeki yuvasna dnen kartald. Denizden azar azar sis ykselirdi. Az sonra, adann evresindeki ak kpk kvrmndan baka, her ey ortalktan silinirdi... Birdenbire bamn stnden gr ve tatl bir k dalgas fkrrd. Artk fener yanmtr. Parlak k btn aday glgede brakarak gider, denizde engine dklrd. Ben de, her geiinde bana da biraz k sratan bu byk k dalgalarnn altnda, karanla gml kalrdm... Ama rzgr, biraz daha sert esmeye balaynca, ieriye girmek gerekirdi. El yordamyla kocaman kapy kapatr, kol demirini vurur, sonra, hep el yordamyle, altmda sallanan ve ses karan kk bir dkme demir merdivenden yukar trmanarak, fenerin ta tepesine kardm. Bakn, buras gerekten k iindeydi. Tam alt sra fitilli pek byk bir Carcel lambas dnn. Fenerin, kimileri kocaman birer billur mercekle kapl, kimileri de alevi rzgrdan korumak iin taklm byk ve sabit bir camekana alan eperleri, yava yava bu lambann ekseni evresinde dner.. buraya girince gzlerim kamard. Btn bu bakrlar, inkolar, bu ak madenden yanstalar, byk mavimtrak dairelerle dnen bu kabark billur duvarlar, btn bu aylal parltlar, btn bu k cmb, bir an bam dndrrd. Ama yine, yava yava gzlerim alrd. Gider, tam lambann altna, uyumamak iin Plutarque'n yksek sesle okuyan bekinin yanna otururdum...

Dars zifiri karanlk, dipsiz bir uurum. Rzgr, camekann evresindeki balkonda, deli gibi uluyarak dolar, fener atrdar, deniz homurdanrd. Adann bir ucunda dalgalar, suya gml kayalarn stnde top gibi patlard... Zaman zaman, grnmeyen bir el cama vururdu: In ektii bir gece kuu gelir, cama arparak ba paralanrd. Scak ve kvlcm saan fenerde, alevin trdsndan, damlayan yan, boanan zincirin grltsnden, bir de Phalereli Demetrius'un yaamyksn okuyan bekinin tekdze sesinden baka bir ey iitilmezdi. *** Gece yars olunca, beki yerinden kalkar, fitillere bir gz atard. Sonra ikimiz de inerdik. Merdivende gzlerini uutura uutura nbeti devralmaya gelen arkadaa raslardk. Kendisine matarayla Plutarque teslim edilirdi... Sonra, yatmaya gitmeden nce bir an, zincirlerle, arlklarla, inko depolar ve iplerle tklm tklm dolu dipteki odaya girerdik. Burada beki, kck lambasnn nda deniz fenerinin her zaman ak duran byk defterine unlar yazard: Gece yars, deniz dalgal, frtna. Enginde bir gemi grlmtr.

SMILLANTE'IN CAN EKMES Geen akamki mistral, bizi Korsika kysna attna gre, hazr oradayken, durun da size korkun bir deniz yks anlataym. Orann balklar, gece toplantlarnda sk sk bundan sz ederler. Ben de, raslantyla bu olay konusunda pek ilgin eyler rendim. Bundan iki yl nceydi. Yedi sekiz deniz gmr kolcusuyla birlikte Sardenya Denizi'nde dolayordum. Benim gibi acemiler iin pek etin bir yolculuk! Btn mart aynda bir gn bile hava dzelmemiti. Dou rzgr boyuna stmze ullanyor, denizin fkesi bir trl gemiyordu. Bir akam frtnadan kaarken, bizim gemi Bonifacio Boaz'nn giriinde, bir sr adacn ortasna snp demir att... Bu adacklarn grnm hi de yle gnl ekici deildi: st kularla rtl kocaman yoluk kayalar, birka kme pelin, birbirine karm yabanl sakz aalar, urada burada, amura saplanp rmekte olan tahta paralar... Ama dorusu geceyi geirmek iin bu korkun kayalar, iine dalgalarn birdenbire girip kt bu yar gverteli khne kayn baaltndan bin kat daha iyiydi. Biz de ne bulduysak, ona raz olduk. Karaya kar kmaz, tayfalar balk orbas piirmek iin ate yakarken, reis beni ard ve adann bir ucunda sisler iine gmlm beyaz bir duvarla evrili bir yeri gstererek: - Mezarla gelir misiniz? diye sordu. - Ne mezarl, Lionetti Reis? Neredeyiz yahu? - Lavezzi Adalarndayz, efendim. Smillante'daki alt yz kiiyi buraya gmdler, tam frkateynin bundan on yl nce paraland yere... Zavalllar! Pek ziyaretileri yoktur. Hazr buradayken, gidip kendilerine bir merhaba desek iyi olur... - Hay hay, reis! *** Grseniz, Smillante Mezarl nasl da znt verici bir yerdi! O alak duvarc; pasl, amas g demir kaps; sessiz ve ssz kilisecii ve otlarn altnda kalm yzlerce siyah ha, hl gzlerimin nndedir. Ne her zaman taze ieklerden bir elenk, ne de herhangi bir anda! Hibir ey yok... Vah zavall kimsesiz ller! Talihin kendilerine hazrlad bu mezarlarda, kimbilir nasl da rler!

Orada bir an diz kp kaldk. Reis, yksek sesle dualar okuyordu. Mezarln tek bekisi iri iri martlar, bamzn stnde dnp duruyor; bouk lklar denizin yaknmalarna karyordu. Dua bitince, zntl zntl kaymzn bal olduu yere dndk. Biz mezarlktayken tayfalar bo durmamlard. Bir kayann dibinde, alev alev yanan byk bir atele duman tten bir tencere bulduk. evresine halka olup oturduk ve ayaklarmz atee uzattk. ok gemeden, her birimize, iine ikier dilim kara ekmek batrlm birer anak dolusu balk orbas verildi. Krmz toprak anaklarmz dizlerimize dayayarak karnmz doyurduk. Yemek sessiz geti. Islanmtk, karnmz ackmt, sonra mezarla da pek yakndk... Ama yine de anak boalnca pipolar tttrld ve hafiften konuulmaya baland ve elbette Smillante'dan sz ald. Ben, ban ellerinin arasna alm, dalgn dalgn atee bakan reise: - Peki ama, bu kaza nasl oldu? diye sordum. yi yrekli Lionetti, derin derin iini ektikten sonra: - Nasl m oldu? dedi. Yazk msy, bunu kimsecikler bilmiyor. Btn bildiimiz u: Krm'a gidecek askeri yklenen Smillante, kazadan bir gn nce, akama doru Toulon'dan kalkm. Hava ktym, geceleyin daha da ktlemi. Bir yandan rzgr, bir yandan yamur. Denizde grlmemi bir frtna... Sabah olunca, rzgr biraz krlm, ama deniz yine o deniz... stelik, Tanr'nn belas bir sis... yle ki, drt adm tedeki fenerler bile seilemiyormu. Ah bu sisler, msy, bilmezsiniz ne hain eylerdir... Yine neyse, ama bence belki de leye doru Smillante'n dmeni kopmu olmal. nk ne denli sis olursa olsun, gemide bir sakatlk olmasayd, kaptan onu buralarda kayaya vurup paralatmazd elbet. Aslnda kaptan, hepimizin tand yaman bir gemiciydi. Korsika'da tam yl liman bakanl yapmt. Btn kyy benim gibi iyi bilirdi. Ben ki bundan baka bir ey bilmem. - Smillante saat kata kazaya urad, dersiniz? - le zaman olacak. Evet msy, tam le zaman... Ama byle bir siste le zamannn zifiri geceden pek fark yoktur. Ky gmrklerinden biri bana unlar anlatt: O gn, saat on bir buuk sularnda pancurlar balamak iin kulbesinden dar km. Tam o srada, rzgr bandan kasketini uurmu. Adamcaz, dalgalara kaplp br dnyay boylama tehlikesini gze alarak, emekleye emekleye, ky boyunca komaya balam. Eh, mal cann yongasdr. Bilirsiniz ki, gmrkler zengin deildir, kasketlerse pahal. Neyse, anlattna gre, bir an ban kaldrnca tam yanbanda, sisler iinde, Lavezzi adalar ynne yollanan, yelkenleri inik, kocaman bir gemi grm. Bu gemi yle hzl yol alyormu ki, bizim gmrk iyice grmeye bile zaman bulamam. Ama kukusuz, bu Smillante'd. nk yarm saat sonra, adalarda obanlk eden biri bu kayalarn zerinde... Hah, ite size sz ettiim oban da geldi. Grdklerini size kendisi anlatsn. Merhaba, Palombo! Gel de sn biraz. Korkma be canm! Bir sreden beri bizim atein evresinde dnp dolaan kukuletal bir adam, korka korka yanmza geldi. Adada oban olup olmadn bilmediim iin, kendisini tayfadan biri sanmtm. Bu czaml ve hemen hemen akldan yoksun, yal biriydi. Bilmem hangi skorpit hastal yznden, dudaklar korkun bir biimde bym ve sarkmt. Kendisine bin bir zorlukla konuyu anlatabildik. O zaman bir parmayla hasta dudan yukarya kaldrarak, bize gerekten o gn kulbesindeyken, leye doru, kayalardan korkun bir atrt duyduunu anlatt. Btn aday su basm olduundan, hemen darya kamam, ancak ertesi gn kapsn anca, btn ky boyunun denizin att kalnt ve cesetlerle dolu olduunu grm, korkudan d kopmu ve hemen Bonifacio'ya gidip halka haber vermek zere sandalna komu. *** Konumaktan yorulan oban oturdu ve sz reis ald: - Evet efendim, bize haber veren, bu zavall yal adamdr. Korkudan sanki deliye dnmt. Bu olaydan sonra da akl bir trl bana gelmedi ya! Eh pek de haksz deil, dorusu. Dnn bir kez. Kumsalda alt yz ceset, tahta ve yelken paralaryla karmakark yatyor. Zavall Smillante!... Deniz onu yle parampara, yle didik didik etmiti ki, bizim oban Palombo, btn kalntlarn

arasndan ancak kulbesinin evresine bir it ekebilecek kadar tahta karabildi. Gemidekilere gelince.. hemen hemen hepsinin yz bozulmu, korkun yaralar iinde... Onlar bek bek, birbirlerine taklm grmek, yrekler acsyd. Kaptan niformasyla, gemi papazn ayinlerde boynuna geirdii ilemeli alyla bulduk. Bir kede, iki kaya arasnda, kk bir mio, gzleri ak yatyordu. Yayor gibiydi. Ama nerede! Hibirinin kurtulamamas yazgda varm! Reis burada szn kesti ve: - Dikkat, Nardi, diye bard; baksana, ate snyor! Nardi atee birka ziftli tahta paras att. Ate hemen canland. Lionetti szn srdrd: - Bu servenin asl zc yan u: Kazadan hafta nce, tpk Smillante gibi Krm'a gitmekte olan kk bir korvet, hemen hemen ayn yerde, ayn biimde kazaya uramt. Yalnz o sefer, biz yetimi ve gemide bulunan yirmi kadar tamac eri ve tayfay kurtarmtk... Zavall tama atlarnn durumu bitikti elbette. Kendilerini Bonifacio'ya gtrdk. Liman Bakanlnda iki gn bizimle birlikte kaldlar. stleri balar kuruyup da kendilerine gelir gelmez, haydi bakalm, yolunuz ak olsun, Toulon'a dndler. ok gemeden, yeniden Krm'a gitmek zere gemiye bindirildiler... Bilin bakalm hangi gemiye!.. Evet! Smillante'a! Hepsini, yirmisini birden, urackta, ller arasnda bulduk. lk kazadan sonra alp evime gtrdm ve ykleriyle bizi hep gldren, ince bykl, sarn ve yakkl bir Parisli onbann cesedini kendi elceizimle kaldrdm... Onu yle grmek yreimi paralad! Hey Tanrm!... Artk zavall Lionetti, znt iinde piposunun kllerini silkti ve bana iyi geceler dileyerek yamurluuna sarnp uzand... Gemiciler, bir sre daha, aralarnda alak sesle konutular... Sonra birbiri ardndan pipolar snd... Artk konuulmaz oldu. Yal oban kalkp gitti. Ben de uyuyan tayfalar arasnda, dlemlerimle babaa kaldm. *** Anlatlan o ackl yknn henz etkisi altnda, kafamda zavall l gemiyi ve yalnzca martlarn tank olduu o korkun can ekimeyi canlandrmak istedim. Kaptann gsterili niformas, gemi papaznn ayin giysisi, yirmi tamac er gibi, dinlerken mim koyduum noktalar, bu ackl olayn btn akn kestirmeme yardm etti. Frkateynin gece vakti Toulon'dan yola ktn grr gibiydim. Gemi limandan kyor; deniz kt, rzgr korkun.. bereket versin ki kaptan, aslan gibi bir denizci ve gemide herkesin ii rahat... Sabah olunca denizden perde perde sis ykseliyor. Kayg balyor. Btn tayfa yukarda... Kaptan, kulesinden ayrlmyor... ine askerlerin tklm tklm dolduu orta ambar, karanlk; hava scak; birka hasta, antalarna yaslanm. Gemi korkun sallanyor; ayakta durulamyor. ou bek bek yere oturmu, sralara yaparak birbirleriyle konuuyor. Karsndakine sz anlatmak iin barmak gerekiyor. Korkmaya balayanlar da var... Dinleyin, bakn ne diyorlar! Buralarda sk sk kaza olurmu. Bunu, tamaclar sylyor. Anlattklar ey, yle yrei pekletiren soyundan deil. zellikle onbalar, her zaman ii akaya vuran bir Parisli, alaylaryla herkesin tylerini diken diken ediyor: - Kaza m? Aldrmayn canm, safasna doyum olmaz. Buzlu buzlu bir banyo yaparz, olur biter; sonra da bizi Lionetti reisin evinde kara tavuk yiyelim diye Bonifacio'ya gtrdler mi, tamam!.. Tamaclar basyor kahkahay... Birdenbire, bir atrt... Ne var, ne oluyoruz? Orta ambardan koarak geen srlsklam bir tayfa: - Dmen koptu! diyor. Bizim cokun onba: - yi yolculuklar! diye baryor; ama kimsede glecek hal yok. Gvertede korkun bir grlt; sisten kimse birbirini gremiyor. Gemiciler korku iinde, el yordamyla gidip geliyorlar. Artk dmen yok! Manevra yaplamaz. Akntya kaplan Smillante, ku gibi uuyor... te o srada gmrk, geminin gelip gittiini gryor; saat on bir buuk... Frkateynin burnunda top gibi bir ey patlyor. Aman, kaya var, kaya var!... Bitti artk, artk umut kalmad. Gemi dosdoru kyya gidiyor... Kaptan, kamarasna iniyor. Az sonra niformasn giymi, yine kuledeki yerine dnyor... lmek iin kendisine eki dzen vermi.

Orta ambardaki askerler kaygl, hibir ey sylemeden, birbirleriyle bakyorlar... Hastalar kalkmaya abalyor... Kk onba artk glmez olmu... te tam o srada kap alyor ve ayinlerdeki klyla geminin rahibi grnyor: - Diz kn, ocuklarm! Herkes diz kyor. Papaz, gr bir sesle, can ekienlerin duasn okuyor. Anszn korkun bir arpma, bir lk, bir tek lk, rkn bir lk, uzanan kollar, kenetlenen eller, lmn rkm baklarda imek gibi akan dlemi!.. Tanr acyc ve esirgeyicidir! Bylece, kalntlar evreyi saran zavall geminin ruhuna, on yl sonra, biraz yaam vererek btn geceyi dlemlerimle geirdim... Uzakta, boazn iinde frtna kudurduka kuduruyor ve ortadaki atein alevi, rzgrn altnda eilip bklyordu. Ben de kayalarn dibinde bizim kayn srekli halatn gcrdatarak bocaladn duyuyordum...

GMRK KOLCULARI Lavezzi Adalarna o zc gezide bindiim Emille adl gemi, Porto-Vecchio'ya bal khne bir gmrk teknesiydi, yar gverteli, rzgrdan, dalgalardan ve yamurdan korunmak iin, ancak bir masayla iki yatak alabilecek genilikte, bir tek katranl baalts bulunan bir gemi. Frtnal gnlerde, tayfann durumu grlecek eydi. Yzleri su iinde kalrd; srsklam olmu ceketlerinin, kazana konmu amar gibi duman tterdi. Bu zavalllar, kara kta, btn gnlerini, btn gecelerini, slak sralarn zerine bzlerek, bu insan hasta eden rutubet iinde titremekle geirirlerdi. nk gemide ate yaklamazd ve kyya kapa atmak da, ou kez pek g olurdu... Ama yine de, ilerinden bir teki bile durumundan yaknmazd. En kt havalarda, onlarda ayn boyuneii ve ayn neeyi grdm. Ne de olsa, bu deniz kolcularnn yaam pek znl! Hemen hemen hepsi de evli, karada oluk ocuklar var; ama kimi zaman aylarca, bu ba artc kylarda volta vurduklar olur. Btn yiyecekleri, biraz kfl ekmekle yaban soanndan baka bir ey deildir. Et, arap hak getire. Ylda kazandklar be yz frankla ete, araba para m yetiir? Ylda be yz frank! Ky boyundaki kulbelerinin durumunu, ocuklarnn yalnayak dolap dolamadn artk siz dnn! Ama ne kar? Hepsi de durumundan honut grnyor. Baaltnn nnde yamur suyuyla dolu kocaman bir varil bulunur, gemiciler oradan su ierler. Bu zavalllarn, son yudumu iip bitirdikten sonra, taslarn silkerek yle keyifle bir "Oh!" deyileri vardr ki, bu "oh," o keyfin hem gln, hem de dokunakl bir anlatm... Hepsinin en eni, durumundan en honut olan, Palombo dedikleri yaz ve bodur bir Bonifaciolu idi. Palombo'nun ii gc, en azgn havalarda bile ark sylemekti. Dalgalar ar bast, alalan gkyznden ince ince dolu yad zaman herkes, orada, kulak kirite, el yelken ipinde, rzgrn nereden geleceini gzlerken, btn gemi halknn bu byk sknts ve derin sessizlii iinden bizim Palombo'nun rahat rahat ark syledii duyulurdu. Olur mu hi, efendim; Bu ayrcalk benim... Kynden ayrlamaz; Uslu kzdr Lisette'im...

sterse bora kopsun, btn direklerle yelkenler inim inim inlesin, gemi bocalasn dursun, iine su dolsun; vz gelir... Bizim kolcunun arks bir kez balad m, dalgalarn ucunda batp kan bir mart gibi yolunu srdrr. Kimileyin rzgrn sesi bastrnca szckler iitilmez olur, ama iki dalga arasnda pr pr damlayan sularn iinden, yine nl nakarat kagelir: Kynden ayrlamaz; Uslu kzdr Lisette'im... Ama bir gn, rzgrl ve yamurlu bir gn, Palombo'nun sesi kmad. Bu yle garibime gitti ki, baaltndan seslendim: - Hey, Palombo, artk ark yok mu? Palombo yant vermedi. Srasnn stne uzanm, kprdamadan yatyordu. Kendisine yaklatm; dileri birbirine arpyor, btn vcudu ateten zangr zangr titriyordu. Arkadalar bana zgn zgn: - Pountoura's tuttu! dediler. Pountoura dedikleri ey, bir srt ars, yani zatlcenptir. Bu geni kuruni gkyz, bu srsklam kayk, yamur altnda fok derisi gibi parl parl eski bir kauuk pelerine sarnm bu zavall hasta, mrmde grdklerimin en zcsyd. Bir sre sonra, bir yandan souk ve rzgr, bir yandan da geminin sarsnts, hastal bsbtn artrd. Sayklamalar balad. Karaya yanamak gerekti. Epey abaladktan sonra, akama doru, ancak birka deniz kuunun havada izdii dairelerle enlenen orak ve ssz kk bir limana girebildik. epeevre kumsalda byk ve yaln kayalar, birbirine kenetlenmi, koyu yeil, mevsimi belli olmayan aaklar ykseliyordu. Aada, deniz kysnda kl rengi pancurlaryla beyaz bir ev... Buras gmrkt. Bu sszln ortasnda, bir niforma kasketi gibi zerine numara yazlm bu devlet yapsnn korkun ve skc bir grnm vard. Zavall Palombo'yu oraya indirdiler. Dorusu bir hasta iin pek skntl bir yer!.. Gmrk memurunu, atein karsnda, oluk ocuuyla, yemek yerken bulduk. Hepsinin yz soluktu, stmadan bym gzlerinin evresinde halkalar olumutu. Gmrknn olduka gen olan kars, kollarnda yavrusuyla bizimle konuurken tir tir titriyordu. Denetmen bana yavaa: - Buras pek kt bir yerdir, dedi. Her iki ylda bir buraya yeni bir memur gndeririz. Stma hepsinin kann kurutur. Hastaya hekim getirmek gerekiyordu. Buraya en yakn hekim, Sartne'de, yani alt yedi fersah uzaktayd. Ne yapmal? Bizim gemicilerin durumu bitikti. ocuklardan birini gndermek de olmazd; Sartne epey uzakt. O srada kadn, pencereden sarkarak darya seslendi: - Hey Cecco! Cecco!... eri uzun boylu, iri yar, koyu renkte yn klah ve kei klndan yamsyla tam bir kaak ya da ekya klkl bir delikanl girdi. Karaya indiimizde onu kapnn nnde oturmu, aznda krmz piposu, bacaklar arasnda bir tfekle grmtm. Ama, bilmem neden, bizi grr grmez ortadan yitmiti. Belki yanmzda jandarma var sanmt. eri girdiinde, gmrknn kars biraz kzarr gibi oldu. Bize: - Amcamn olu, dedi. Korkmayn, fundalklar arasndan da yolunu bulur o. Sonra hastay gstererek, kulana bir eyler fsldad. Adam yant vermeden ban edi, kt, slkla kpeini ard; tfei omzunda, kayadan kayaya srayarak gzden yitti. Bu srada, denetmenden dleri kopmua benzeyen ocuklar, kestaneyle "brucio"dan (*) oluan yemeklerini ivedi bitirmekteydiler. Sofrada sudan baka bir ey yoktu. Bir parack arap olsayd, bu ocuklara nasl da yarard! Ah yoksulluk! Sonunda anneleri, onlar yatrmaya gtrd. Babalar, fenerini yakarak ky boyunu yle bir dolamaya yolland. Biz de atein karsnda, sanki hl denizdeymi de dalgalarla sallanyormu gibi dein stnde rpnp duran hastamzn ba ucunda kaldk. Arsn biraz olsun dindirmek iin tula stp brne koyuyorduk. Bir iki kez, yatana yaklatmda zavall beni tand ve teekkr etmek iin, bin bir glkle elini, prtk prtk ve ateten kardmz tulalar gibi hummalar iinde yanan elini uzatt... zc bir gece, ksacas! Darda gn batar batmaz, hava yine bozmutu; bir gmbrtdr, bir kpklenmedir, suyla kayalar arasnda bir cenklemedir

gidiyordu. Zaman zaman enginden gelen bir rzgr, krfeze dek sokuluyor ve btn evi sarsyordu. Bunu alevlerin birdenbire ykselmesinden duyumsuyorduk. Anszn kvlcmlanan ate, bir an, ocan evresinde sralanm, enginlere ve engin ufuklara alkanln verdii o anlatm durgunluuyla atei seyreden gemicilerin donuk yzlerini aydnlatyordu. Kimi zaman da Palombo, hafif hafif inliyordu. O zaman btn gzler, zavall arkadan, kimsesiz ve yardmsz can ekimekte olduu karanlk keye evriliyor, gsler kalkp iniyor, derin derin i ekmeler duyuluyordu. Kendi talihsizliklerinin, bu sabrl ve sessiz deniz iilerinin yreinden koparabildii ey, ite buydu. Ama yok, aldanyorum. lerinden biri, atee al rp atmak iin nmden geerken, bana yavaa, zntl bir sesle: - Ah efendim, dedi, kimi zaman u ite ok sknt ektiimiz olur!..

CUCUGNAN PAPAZI Her yl Chandeleut yortusunda, Avignon'da Provencel airler, gzel iirler ve nefis yklerle tka basa dolu, kk ve elenceli bir kitap yaymlarlar. Bu ylnki, hemen imdi elime geti. inde biraz ksaltarak size evirmeye alacam olaanst bir yk var... Parisliler, tasnz uzatn. Bu kez size katksz Provence kayma sunuluyor... *** Rahip Martin, Cucugnan papazyd. Cucugnanllar baba gibi sever, ekmek gibi kutsal, altn gibi katksz bir adamcazd. Cucugnanllar tapnmada kendisini biraz daha honut etselerdi, Cucugnan yeryznn cenneti olurdu. Ama ne yazk ki, gnah kard yerde rmcekler cirit atyor; o gzelim paskalya gnnde, kutsal ekmekler kutsal kaplarnn dibinde kfleniyordu. Papazcn bu durumdan yrei szlyor ve hep, "Bunlar hak yoluna sokmadan canm alma!" diye Tanr'ya dualar ediyordu. Sonunda Tanr onun bu duasn kabul etti. Bir pazar gn, ncil faslndan sonra Msy Martin krsye kt. *** - Kardelerim, dedi, ister inann, ister inanmayn, geen gece, ben Tanr'nn gnahl kulu, cennetin kapsna vardm. aldm, kapy Saint Pierre at: - Vay, siz misiniz sevgili Msy Martinciim, dedi. Hangi rzgrlar sizi buraya att? Acaba bir buyruunuz mu var? - Saint Pierreim, efendim, siz ki cennetin gnah-sevap defteriyle anahtarna sahipsiniz, ok merakl grnmek gibi olmasn ama, bana burada ka Cucugnanl bulunduunu ltfen syler misiniz? - Hay hay Msy Martin, oturun da u konuyu birlikte bir gzden geirelim. Saint Pierre defterini eline ald, at ve gzlklerini takarak: - Hele bir bakalm. Cucugnan'd deil mi? Cu... Cu... Cucugnan... Bakn, Msy Martinciim, sayfa bombo. Tek bir kul bile yok... Ha hindide klk, ha cennette Cucugnanl... - Ne dediniz? Cucugnan'dan kimse yok mu? Kimsecikler mi? Olamaz, olamaz bu! Kuzum, iyi bakn... - Kimsecikler yok, kutsal adam. aka ettiimi sanyorsanz, bir de kendiniz bakn. Ben zavall, alayp rpndm, ellerimi kavuturarak, acyn diye lklar attm. O zaman Saint Pierre:

- Bakn Msy Martin, dedi, ne diye tatl cannz byle zntye sokuyorsunuz? Ya Tanr saklasn yreinize inerse... Bunda sizin ne suunuz var? Emin olun, sizin Cucugnanllar, belki de Araf'ta, karantinada olsalar gerek!... - Ah, yardm edin, ulu Saint Pierre! zin verin de, hi olmazsa gidip kendilerini greyim, avutaym. - Bastne dostum... Aln u sandallar ayanza geirin. nk yollar pek yle dzgn deildir... Oldu mu? Tamam... imdi, artk dosdoru yryn. Ta sondaki dnemeci gryorsunuz, deil mi? Orada, zeri siyah halarla ssl, gm bir kap vardr... Orada ite, sa kolda... Kapy alarsnz, aarlar... Haydi gle gle... Salcakla gidin. *** Yrdm, yrdm, epey taban teptim. Ne yollar, Tanrm! Aklma geldike hl tylerim diken diken oluyor. Dikenlerle, l l yanan korlarla, slk alan ylanlarla dolu bir patikadan geerek gm kapya vardm: - Tak! Tak!... znl ve bouk bir ses: - Kim o? diye seslendi. - Cucugnan papaz. - Neresi? Neresi?... - Cucugnan. - Ya! Girin, bakalm. Girdim. erde gece gibi karanlk kanatlar, gn gibi parltl giysisi, kemerine asl elmas anahtaryla byk ve gzel bir melek oturmu. Saint Pierre'inkinden daha kocaman bir deftere czr czr bir eyler yazmaktayd. Melek: - E, peki, ne istiyorsunuz, bakalm? - Tanr'nn gzel melei; istediim ey, merakm balayn, burada Cucugnan'dan kimler var, bunu renmek... - Nereden dediniz? - Cucugnan'dan... Yani Cucugnan halkndan... Papazlar benim de... - Ya! Demek siz Rahip Martinsiniz, yle mi? - Evet, bendenizim efendim! - Cucugnan dedinizdi, deil mi? Melek, byk defterini at ve parmaklarn tkrkleyerek sayfalar evirmeye balad. Sonra, derin derin iini ekerek: - Cucugnan, dedi... Araf'ta Cucugnan'dan kimsecikler yok, Msy Martin. - Ey Hazreti sa! Ey Hazreti Meryem! Ey Hazreti Yusuf! Araf'ta da Cucugnan'dan kimsecikler yok ha! Ey, Ulu Tanrm, neredeler bunlar yleyse?... - Nerede olacaklar, a kutsal adam! Elbette cennette... - imdi cennetten geliyorum. - Cennetten mi geliyorsunuz? E, peki?.. - E, pekisi bu! Orada da yoklar. Ah, meleklerin melei!... - Ne yaparsnz, papaz efendi! Cennette de, Araf'ta da yoksalar, bunun lam cimi yok, demek... - Ey kutsal ha! Ey Hazreti sa, ey Hazreti Davud'un olu! Eyvahlar olsun, eyvahlar olsun! Hi olacak ey mi? Sakn ulu Saint Pierre'in bir yalan olmasn bu? Ama horozun ttn de iitmedimdi... Vah, vah, vah... Vah bizlere! Cucugnan'dan kimse olmazsa, ben cennete ne yzle giderim? Melek: - Beni dinleyin Msy Martinciim, ne pahasna olursa olsun her eyi gznzle grmeden iiniz rahat etmeyeceine gre, u keiyolunu tutun, komasn biliyorsanz, koun!... Solda byk bir kap greceksiniz. Oradan istediinizi renebilirsiniz. Haydi yolunuz ak olsun!.. dedi ve kapy kapayverdi. *** Yol, kpkrmz kor deli, uzun bir patikayd. Sarho gibi sendeliyordum. Her admda, vcudumun her klndan bir damla ter szyordu. Susuzluktan soluum tkanmt... Ama, Tanr iin, iyi yrekli Saint Pierre'in verdii sandallar sayesinde ayaklarm yanmyordu. Saa sola yalpa vura vura epey yrdkten sonra, solumda bir kap ortaya kt. Kap, ama ana kap; Pek byk bir ana kap, kocaman bir frn az gibi ak duruyor. Ah ocuklarm, ne grnm! Orada ne adm soran oldu, ne de deftere

bakan. Oraya tpk sizin pazarlar meyhaneye giriiniz gibi, sr sr, kap dolusu giriliyordu. Hem zrl zrl terliyor, hem de donuyor, titriyordum. Salarm diken diken olmutu. stelik, tpk nalbant Eloy'nn nallamak iin kocam eein trnan yaktnda btn bizim Cucugnan' dolduran kokuya benzer bir ey, bir yank, bir kzartma kokusu duyuyordum. Bu pis, bu kzgn havada boulur gibi oluyordum. rkn lklar, iniltiler, ulumalar, svgler iitiyordum. Boynuzlu bir ifrit, beni yabasyla drterek: - Hey, babalk! dedi, giriyor musun, yoksa girmiyor musun? anlayalm. - Ben mi? Hayr, hayr, girmiyorum. Ben Tanr'nn sadk bir kuluyum. - Tanr'nn sadk kulusun ha! Hay kerata, hay! yleyse, burada iin ne?... - Ben mi?... ey... Ah, aklma getirmeyin, dndke dizlerimin ba zlyor... Size haddim olmayarak.. burada... dnya ii bu.. Cucugnan'dan kimse var m yok mu, sormaya geldim. - Hay Tanr'nn fkesi! Sanki btn Cucugnan'n burada olduunu bilmiyormu gibi ii aptalla vuruyorsun ha!.. Gel de bak, karga herif, senin o canm Cucugnanllarn burada ne duruma getiriyoruz... *** Kimi grsem beenirsiniz? Korkun bir alev kasrgas iinde, o uzun CoqGaline'i. Hani u sk sk kafay ekip zavall kars Glairon'u bir gzel slatan Coq-Galine'i! Aslnda herifi hepiniz bilirsiniz. Catarinet'yi grdm. Hani u yalnz bana ambarda yatan, kalkk burunlu postac. Anmsadnz deil mi, keratalar? Geelim, ok bile syledik. Pascal Doigt-Poix'y grdm. Hani u, Msy Julien'in zeytinlerinden kendisine ya karan herifi! Tarlalardan buday tanesi toplayarak geinen Babet'yi grdm. Hani u, iim abuk bitsin diye, bakalarnn harmanndan demet demet baak aran kary! Grapasi Usta'y grdm. Hani u, ekek arabasnn tekerleini pek gzel yalayan adam! Sonra Dauphine, hani u, su kuyusunun suyunu ate pahasna satan herifi! Sonra Tortillard, hani, sokakta bana raslaynca, klh banda, piposu aznda, sanki kpek grm gibi hi tnmadan yoluna giden o kendini beenmi keratay! Sonra Zette ile birlikte Coulau'yu, Jacques', Pierre'i, Toni'yi... *** Kilisedekiler, kimi anasn, kimi babasn, kimi bykannesini, kimi kz kardeini cehenneme tklm grmekten heyecan iinde, korkudan renkleri umu, inleyip duruyordu. Rahip Martincik yeniden sze balad: - Siz de gryorsunuz ki, kardelerim, siz de pek iyi gryorsunuz ki,bu i byle yrmez. Benim grevim, kullar hak yoluna sokmaktr. Sizleri, balklama yuvarlanmakta olduunuz uurumdan kurtarmak istiyorum. Yarndan tezi yok, paalar svayacam. Yaplacak bir sr i var ama, bakn, ben hepsinin hakkndan nasl geleceim, bir seyredin. Her eyin yolunda gitmesi iin dzen gerekir. Biz de, Jonquires'teki danslarda olduu gibi, kol kol gideceiz. Yarn pazartesi, kadn erkek tm yallarn gnahn karacam ki, iten bile deil. Sal, sra ocuklarn... Bu da abucak biter. aramba, delikanllarla gen kzlarn sras... Ha, bak bu, biraz uzun srer. Perembe, erkeklerin... Elbette ksa keseriz. Cuma, kadnlarn... Onlara "Masal okumaya balamayn!" diyeceim. Cumartesi, sra deirmencinindir. Bence, tek bana ona bir gn ayrmak, hi de ok deil!.. Pazara iimizi bitirirsek, ne mutlu bize! Biliyorsunuz yaocuklarm, demir tavndayken dvlr! Yemei, kokutmadan yemeli! Ortada bir sr kirli amar var, ykamal, hem de adamakll ykamal. Size Tanr'dan acma dilerim. min! *** Ne sylendiyse, yapld. amar ykand. O nl pazar gnnden beri, gnahlarndan kurtulan Cucugnan'n erdemleri, ta on fersahlk uzaklktan mis gibi kokuyor. Rahip Martin'e gelince, o da pek mutlu, pek keyifli. Geen gece dnde kendisini, arkasnda topluluu, mumlar yanm, bulut gibi evreyi kaplayan

daac kokular iinde, ilahici ocuklar Te Deum okuya okuya, cennetin kl yolunda grm. te Cucugnan papaznn yks. Bunu size Roumanille zevzeinin bana tenbih ettii gibi anlattm. O da zaten bunu bir baka geveze ahbabndan dinlemi!

YALILAR - Azan Baba, mektup mu var? - Evet efendim, hem de Paris'ten! Mektubun Paris'ten gelmesi, bizim Azan Babacn koltuklarn kabartmt... Oysa ben.. iime yle douyordu ki, Jean-Jacques Soka'ndan kalkp gelen bu Parisli konuun byle anszn, sabah sabah masamda karar klmas, btn gnmz zehir edecekti. Nitekim aldanmamm, ite bakn: "Senden bir dileim var, dostum. Bir gn iin u deirmenini kapa da, hemen Eyguires'e gidiver... Eyguires, sizin deirmenden topu topu drt fersah tede, bycek bir kydr, senin iin bir gezinti olur. Oraya varnca, Yetim Kzlar Manastr'n sorarsn. Manastr'dan sonra gelen ilk ev kuruni pancurlu, alack bir evdir; arkasnda da kk bir bahesi vardr. Kapy almadan ieri gir. Aslnda kap her zaman aktr. Girer girmez de var gcnle, yle bir seslen: "Merhaba yahu! Ben Maurice'in arkadaym!" te o zaman karnda, byk koltuklarnn iine gmlm iki yalnn, hem de adamakll yal iki pinponun, sana kollarn atklarn greceksin. Onlar benim yerime, kendi anan babanm gibi btn sevginle kucakla! Sonra dereden tepeden konuursunuz; sana incir ekirdei doldurmayan bir sr ey anlatrlar. Glmeden dinlersin. Sakn gleyim deme, e mi? Onlar benim bykannemle bykbabamdr. Btn yaamlar benim. On yldan beri de beni grmediler. On yl bu, dile kolay! Ama ne yaparsn, ben Paris'ten kamyorum; onlar da pek yal... yle yal ki, beni grmeye kalkacak olurlarsa, yar yolda kalverirler... Bereket versin, sen oradasn, benim sevgili deirmencim! Zavalllar, seni kucaklamakla, biraz da beni kucaklam olacaklar... Ben kendilerine birka kez ikimizden ve aramzdaki dostluktan..." Hay Tanr hak ettiini versin bu dostluun! O sabah da hava olaanst gzeldi; gzeldi ama, yollara dmenin hi de sras deildi. yle mistral, yle gne vard ki, tam bir Provence havas, ksacas. u yezit mektup gelmeden nce, iki kaya arasnda kendime bir ke peylemitim bile. Btn gnm, tpk bir kertenkele gibi, imekle, amlarn fsltsn dinlemekle geirmeyi aklma koymutum. Ama ne yaparsn? Sylene sylene deirmeni kapadm, anahtar kedi deliinin altna koydum, sopamla pipomu yakaladm gibi, haydi yola... Saat iki sularnda Eyguires'e vardm. Ky bombotu, herkes tarladayd. Yolun iki yannda, tozdan apak kesilmi karaaalarda austos bcekleri, Grau'nun gbeindeymiler gibi tp duruyorlard. Geri belediye alannda gnelenen bir eekle kilisenin emesinde kme kme gvercinler vard ama, bana Yetim Kzlar Manastr'n gsterecek bir tek insana raslamadm. Allahtan, birdenbire kapsnn nnde yn eiren buruuk bir acuze ortaya kverdi. Kendisine nereyi aradm syledim. Belki de byclkte yaman bir acuze olacak ki, rekesini kaldrr kaldrmaz, Yetim Kzlar Manastr, ne sihirdir ne keramet, karma kverdi... Buras, gotik biimindeki byk kapsnn stnde krmz tatan khne ha ve han evresinde birka Latince szckle bbrlenen kapank ve kapkara bir yapyd. Bu yapnn yanbanda daha kk bir ev grdm. Kuruni pancurlu, bahesi de arkasnda... Hemen tandm ve kapy almadan ieri daldm. Bu serin ve sessiz uzun geenei, pembeye boyanm duvar, dipte ak renk bir perdenin ardnda titreyen kck

baheyi, kaplamalar stndeki iek resimleriyle madalyon biiminde solmu betimleri, mrm olduka unutamam artk. Bana Sedaine zamanndaki bir bailli evine giriyormuum gibi geldi... Geenein sonunda, solda, aralk bir kapdan byk bir duvar saatinin tik takyla bir ocuk sesi duyuluyordu. Belki de bu, bu bir okul ocuuydu, heceleye heceleye bir eyler okuyordu: "O... za... man... Saint... I... r... ne... hay... kr... d... Ben... Tan... r... nn... kur... ba... n... ym... Bu... hay... van... la... rn... di... le... riy... le... par... a... lan... ma... l... ym..." Yavaa kapya yaklatm ve ieri baktm. Kk bir odann sessizlii ve alacakaranl iinde, yanaklar pembe pembe, parmaklarnn ucuna kadar krk iinde bir yal adamck, koltuuna gmlm, elleri dizlerinde uyuyordu. Dizinin dibinde, maviler giymi (kocaman bir pelerin ve kck bir yemeni; anasz babasz kzlarn kl) kk bir kz ocuu, kendisinden daha byk bir kitaptan Saint Irene'nin yaamn okuyordu. Bu tansk yks, btn evde etkisini gstermiti. Yal adam koltuunda, sinekler tavanda, kanaryalar pencerenin stndeki kafeslerinde uykuya dalmlard. Kocaman duvar saati horlayp duruyordu. Btn odada uyank olarak yalnzca, kapal pancurlarn arasndan yere dikine den ve derken de kvr kvr kvlcmlarla, minicik valslerle kaynaan beyaz ve geni bir k paras vard. Bu genel geveklik iinde ocuk, ciddi ciddi okumasn srdryordu: "He... men... i... ki... as... lan... o... na... sal... dr... d... ve... o... nu... par... a... la... yp... ye... di..." te ben de, tam o srada girdim. Saint Irene'nin aslanlar gerekten odaya saldrm olsalard, ortal benden ok telaa veremezlerdi. Bu, sanki bir baskn oldu! Kzcaz bir lk kopard, kocaman kitap yere yuvarland, kanaryalarla sinekler uyandlar, duvar saati ald. Yal adam akn akn yerinden srad; ben de biraz afallayarak eikte durakladm ve yle bardm: - Bonjur ahbaplar! Ben Maurice'in arkadaym. Ah, ite o zaman yal adam grmeliydiniz; kollarn aarak nasl bana kotuunu, beni nasl kucakladn, ellerimi nasl sktn ve akn akn, odada "Tanrm! Tanrm!" diye nasl rpndn grmeliydiniz. Yznn btn buruukluklar glyordu. Kpkrmz kesilmiti. - Ah msy! Ah msy! diye kekeliyordu. Sonra, bir yerlere giderek birine seslendi: - Mamette! Bir kap ald, sanki geenekte fareler gezindi ve Mamette kageldi. Fiyonglu hotozuyla, soluk deve ty entarisiyle, beni eski grgye gre arlamak iin eline ald ilemeli mendiliyle, bu miniminnack yal kadn gibi gzelini hi grmemitim. En ho yan, birbirlerine benzemeleriydi. Yal adamn srtna bir entari, bana da sar fiyonglu bir hotoz geirdiniz mi, ona da "Mamette" diyebilirdiniz. Yalnzca asl Mamette yaam boyunca ok znt ekmi olmalyd ve yz kocasndan ok daha buruuktu. Kocas gibi onun da yannda bir anasz babasz kz vard. Bu mavi pelerinli kk peri, hi yanndan ayrlmyordu. Bu iki kiinin byle minimini yetimlerce korunduunu grmek gibi dokunakl ne olabilir? Mamette ieriye girer girmez, yerlere eilmeye kalkt, ama adam: - Msy, Maurice'in arkada... deyince, eilme yarda kald. O anda, titremeye, alamaya, mendilini drmeye, kzarmaya, tekinden daha kpkrmz kesilmeye balad. Ah bu yallar! Bir damlack kanlar vardr; o da, biraz heyecanlandlar m, hemen yzlerine kar. Kadncaz, yanndaki ke: - abuk bir iskemle! dedi. Kocas da kendi kne: - abuk pancurlar a! diye bard. Ve her ikisi de birer elimden yakalayarak, beni daha iyi grmek iin, pancurlarn ardna kadar atklar pencerenin yanna, tin tin gtrdler. Koltuklar geldi. Ben de, ikisi arasna, alr kapanr bir iskemleye oturdum. Maviler giymi kkler de arkamzdayd. Sorgulama balad: - Nasldr? yi midir? Ne yapyor? Niin gelmiyor? Rahat m? undan bundan, saatlerce konutuk durduk. Ben de, elimden geldiince btn sorularna yant vermeye alyor, arkadam konusunda bildiklerimi anlatyor;

bilmediklerimi de hi sklmadan uyduruyordum. zellikle, pencerelerinin iyi kapanp kapanmadna, odasndaki duvar kdnn ne renkte olduuna hi dikkat etmemi olduumu aka sylemekten ekiniyordum: - Odasnn duvar kd m? Ha! Mavi, madam, gk mavisi; grlantlar da var. Kadncaz kendinden geerek: - Sahi mi? diye mrldanyor ve kocasna dnerek: - Ne iyi ocuktur! diyordu. teki de, hayran hayran: - Dorusu melek gibi ocuktur, diye karsn onaylyordu. Ben syledike, onlarda birbirlerine ba sallamalar, anlaml anlaml glmsemeler, gz krpmalar, iaretlemeler grla gidiyordu. Ya da yal adam yanma yaklaarak: - Biraz daha yksek sesle syleyin, kula ar iitir! diyor; karsysa: - Kuzum, biraz sesinizi ykseltin, pek iyi duymaz, ricasnda bulunuyordu. Ben de sesimi ykseltince, her ikisi birden, glmseyerek bana teekkr ediyorlard. Gzlerimin iinde sevgili Mauricelerini arar gibi bana yaklatka, solgun glmseyilerinde, ben de bu belirsiz, buulu, sanki belirsiz dlemi grr gibi oluyor ve arkadamn sanki uzaktan, ok uzaktan, sisler iinden bana glmsediini sanyordum. *** Yal adam, birdenbire koltuundan yle bir davrand: - Yahu, hi dnmedik Mamette, dedi, belki karn atr! Mamette, tela iinde, ellerini havaya kaldrarak: - Karn m a? Aman Tanrm! Ben hl Maurice'ten sz ediliyor sanmtm ve az kalsn, bu melek gibi ocuun her gn tam saat on ikide sofraya oturduunu syleyecektim. Ama Maurice'den deil, benden sz ediliyormu. Dorusu, karnmn a olduunu sylediim zaman ortalktaki tela grmeliydiniz! - Haydi kzlar, sofray kurun! Ortadaki masaya yabanlk rty yayn, iekli tabaklar koyun. A yle kkr kkr glmeyelim, abuk olalm... ocuklar sanrm abuk oluyorlard. Nitekim topu topu tabak krmakla sofray kuruverdiler. Mamette beni sofraya gtrrken: - Ksmetinize gzel yemekler var, diyordu, yalnz, tek banza kalacaksnz. Kusurumuza bakmayn, biz bugn erken yedik. Ah bu yal insanlar! Gnn hangi saatinde sorsanz, hep "Biz erken yedik!" derler. Mamette'in nefis yemekleri iki parmak stle biraz hurma ve bir de pastadan oluuyordu; yani hem kendisine, hem de kanaryalarna en aa sekiz gn yetecek bir yemek! Ben de tuttum, tek bama, btn bu yiyeceklerin hakkndan geldim. evremdekilerin nasl bir tuhaf olduklarn grmeliydiniz! Kk mavililer, birbirlerini drterek fiskosa baladlar. Kardaki kafeslerinde kanaryalarn "Adama bakn! Btn pastay yedi!" der gibi bir halleri vard. Sahi, hemen hemen hi ayrmna varmadan, iinde eski eylerin kokusu dalgalanan bu aydnlk ve dingin odada evremi seyrede ede, btn pastay yiyivermitim. zellikle iki kk karyoladan gzlerimi ayramaz olmutum. Sanki bir ift beie benzeyen bu karyolalar, sabah afak skerken henz saakl byk perdelerinin iinde yitmi halleriyle gzmde canlandryordum. Saat alyor. Bu, btn yal insanlarn uyand saattir. - Mamette, uyuyor musun? - Hayr, yavrum. - Nasl, Maurice iyi ocuktur, deil mi? - Elbette, iyi ocuktur! Yalnzca, yanyana kurulmu bu iki kk yal insan karyolasn grmekle, bylece srp giden btn bir syleiyi duyar gibi oluyordum... Tam bu srada, odann br ucunda, dolabn nnde korkun bir facia oluyordu. Sorun, ta yukarda, en st rafta on yldan beri Maurice'i bekleyen bir kiraz likr kavanozunu indirip onuruma amakt. Mamette'in btn yalvarlarna kulak asmayan yal adam, kavanozu ille kendisi indirmek istiyor, karsnn korkudan nerdeyse d patlarken, bir iskemlenin stne km, en yukardaki rafa yetimeye abalyordu. Durumu dnn: Yal adam titreye titreye rafa uzanyor, kk mavililer iskemlesine yapm, arkada Mamette, yrek apntlar iinde

soluk solua ellerini uzatm, sonra kaba bezden kocaman amar istiflerinden szan hafif bir bergamut kokusu... Ne ho grnm! Sonunda, birok abalamadan sonra, dolaptan o likr kavanozu ve kavanozla birlikte Maurice'in ocukluundan kalma, yamr yumru olmu gm bir kupa da ekilip indirilebildi. Kupay azna dek kirazla doldurup bana sundular. Maurice, kiraz pek severmi! Yal adam kupay doldururken, aznn tadn bilen bir merakl edasyla: - Ksmet sizinmi, diyordu, afiyetle yiyin! Bunlar karm hazrlad. Sanrm beeneceksiniz. Yazk! Kars yapmt, ama eker koymay unutmutu. Ne are, insan yalannca dalgn oluyor. Mametteciimin kirazlar berbatt ama, ben, hi renk vermeden, hepsini yedim. *** Yemek faslndan sonra, ev sahiplerinden izin alp gitmeye davrandm. "yi ocuun" sz edilsin diye, beni bir trl brakmak istemiyorlard. Ama, artk gne de batmak zereydi; deirmen de epey uzak. Bir an nce yola kmak gerekiyordu. Yal adam, benimle birlikte kalkt: - Mamette, dedi, ceketimi getir de msyy geireyim! Hi kukusuz, Mamette beni alana dek gtrecek zaman olmadn, ortaln iyice serinlediini iinden geiriyordu, ama hi belli etmedi. Yalnzca, kocasna o gzel, sedef dmeli, kahverengi ceketini giydirirken: - Ge kalma, e mi? dediini duydum. O da apkn bir edayla: - Bilmem, dedi, belli olmaz, belki... Bunun zerine glerek baktlar. Onlarn gldn gren kk mavililer de gld; hatta kanaryalar bile kelerinde kendilerine gre kahkahay bastlar. Sz aramzda ama, likr kokusu hepsinin biraz ban dndrmt sanrm. Bykbabayla birlikte evden ktmzda ortalk kararyordu. Kk mavililerden biri, dnte ona yoldalk etmek iin uzaktan bizi izliyordu; ama kendisinin bundan haberi yoktu; koluma girmi, delikanl gibi yrmekten yle bbrleniyordu ki, Mamette, neeyle kapnn eiinden bu durumu seyrediyor ve bize bakarak, "Maallah, bizim efendi ne de gzel yryor!" der gibi ban sallayp duruyordu.

DZYAZI BMNDE BALADLAR Bu sabah kapy anca grdm ki, bizim deirmenin evresi, hal gibi epeevre kra tutmu. Otlar, cam gibi parldyor ve trdyor, btn tepe tir tir titriyordu... Benim sevgili Provencem, gn birliine, kuzey lkelerine dnmt. te size, salkmsaak buz tutmu am aalaryla billur demetler halinde alm lavanta kmeleri arasndan, biraz Cermen fantezisine kaan iki balad yazdm. Nasl kamasn? Bir yandan krann beyaz kvlcmlaryla gzlerim kamayor, bir yandan da Heinrich Heine'nin lkesinden gelen leylek srleri geni genler halinde, "Souk!... Souk!..." diye haykrarak Camargue'a doru szlyordu. I VELAHTIN LM Kk veliaht hasta, kk veliaht lecek... Kralln btn kiliselerinde, gece gndz kutsal ekmek ve arap datlyor ve ocuun iyi olmas iin koca koca

mumlar yanyordu. Khne baakentin sokaklar znt verici ve sszd; anlar alnmaz olmutu, arabalar yava yava, sessizce geiyordu... Sarayn evresinde kent halkndan merakllar, parmaklklar arasndan, avlularda birbirleriyle hararetli hararetli konuan nleri srmal svireli korumanlar seyrediyorlard. Btn ato, heyecan iindeydi. Mabeyinciler, terifatlar, mermer merdivenlerden koa koa, bir inip bir kyorlard... Dehlizler, bir kmeden br kmeye giderek usulca haber soran ipek giysili pajlarla (*), nedimlerle doluydu... Geni sahanlklarda znl nedimeler, ilemeli gzel mendillerle gzyalarn sile sile, birbirlerine dizbkyorlard. Limonlukta bir alay cppeli hekim toplanmt. Camlardan bunlarn uzun siyah yenlerini hoplata hoplata, bklm bklm perukalarn bilgi edalarla salladklar grlyordu... Kk veliahtn eitmeniyle seyisbas, kapnn nnde dolaarak, hekimlerin kararn bekliyorlard. A yamaklar, onlar selamlamadan gelip gidiyorlard. Seyisba, boyuna svp duruyor, eitmense, Horace'tan ezbere iirler sylyordu... Bu srada, ta tede, ahrlarn bulunduu yerden ac bir kineme duyuldu. Bu, kk veliahtn doru kheylanyd. Seyislerin unutuverdii zavall at, bo yemliinin karsnda ac ac kineyip duruyordu. Ya kral? Hametlu kral hazretleri neredeydi acaba?.. Kral atonun bir ucunda, tek bana bir odaya kapanmt... Yce kiiler aladklarn kimseye gstermek istemezler... Kralieye gelince, o baka... Kk veliahtn baucuna oturmu, gzel yz gzyalar iinde, herkesin karsnda, herhangi bir ana gibi, hkra hkra alyordu. Kk veliaht, dantelal yatanda, ban dayad yastklardan daha beyaz kesilmi, gzleri kapal yatyordu. Herkes uyuyor sanyordu ama ne gezer; kk veliaht uyumuyordu... Annesine dnd ve aladn grnce: - evketmeap, dedi, niin alyorsunuz?.. Acaba sahiden leceim mi sanyorsunuz? Kralie yant vermek istedi, ama hkrklar buna engel oldu. - Byle alamayn evketmeap; benim veliaht olduumu unutuyorsunuz. Hi veliahtlar byle lverirler mi? Kralienin hkrklar bir kat daha artyor ve kk veliaht korkmaya balyor. - Hey! diye haykryor, ben ecelin gelip beni almasn istemiyorum. Greceksiniz onu buraya sokmayacam... Hemen gl kuvvetli krk mzrakl gelsin de, yatamn evresinde nbet beklesin! Pencerelerimizin altna yz top dizilsin; gece gndz, fitili yakp atee hazr dursunlar. Artk ecel bize yaklamaya cesaret ederse, vay onun haline!.. Kralie, veliaht hazretlerini gcendirmemek iin, bir iaret yapt. Hemen avluda kocaman toplarn, yeri sarsa sarsa harekete geldii duyuldu ve elde mzrak, krk tane babayiit asker gelip yatan evresine dizildi. Bunlar, byklarna kr dm, grm geirmi askerlerdi. Kk veliaht, kendilerini grr grmez el rpt. lerinden birini tand ve: - Lorraine, Lorraine! diye seslendi. Asker, yataa bir adm yaklat. - Seni pek severim, Lorraineciim... u kocaman klcn biraz gster bana... Ecel gelirse, ldrrsn onu, olmaz m? Lorraine yant verdi: - Hayhay, evketlim! Ve iki iri gzya, yaz yanaklarna szld. O srada sarayn papaz kk veliahta yaklat ve mini mini bir armha gerilmi Hazreti sa yontusunu gstererek, kendisiyle alak sesle uzun uzun konutu. Kk veliaht aknlk iinde papaz dinledi, sonra birdenbire: - Sylediklerinizi ok iyi anlyorum rahip efendi, dedi, ama kk dostumuz Beppo, kendisine ok ok para versek, bizim yerimize lemez mi? Rahip, yine alak sesle bir eyler syledi ve kk veliaht, biraz daha aknla dt. Rahip szn bitirince, kk veliaht derin derin iini ekerek: - Ksacas, dedi, btn bu anlattklarnz pek zc eyler, rahip efendi. Ama bereket versin ki orada yldzlarn cennetinde, yine veliaht olacam. Tanr, benim amcaolumdur, elbette bana, soyluluuma gre davranr.

Sonra annesine dnd ve: - En gzel giysilerimi, beyaz herminden mantomla kadife iskarpinlerimi getirsinler! dedi. Bari meleklere gzel grneyim, cennete veliaht giysisiyle gireyim! Rahip, nc kez olarak kk veliahta eildi ve yava sesle ona uzun uzun bir eyler syledi. Daha szn bitirmemiti ki, veliaht birdenbire fkeyle bard: - Demek veliaht olmak, bo eymi, yle mi? Kk veliaht onu artk dinlemek istemeyerek, duvara dnd ve ac ac alad. II KIRA IKAN LE KAYMAKAMI Kaymakam, yola dzld. nde arabac, arkada seyis, kaymakamln faytonuna kurulmu, Combe-aux-Fes'deki panayra gidiyor. Kaymakam Beyefendi, bu sra d gnn yz suyu hrmetine, ilemeli cici frakn, silindir apkasn, srma zrhl darack pantolonunu giymi, sedef kabzal tren klcn takm, dizleri zerine yerletirdii nakl sahtiyandan kocaman bir antaya zgn gzlerle bakyor. Kaymakam Beyefendi, nakl sahtiyandan antasna zgn gzlerle bakyor, az sonra Combeaux-Fes halkna sylemesi gereken o sylevi dnyor: - Sayn ahali... Ama istediin kadar kumral favorilerini kvr kvr bksn ve yirmi kez: - Sayn ahali! desin dursun, sylevin arkas bir trl gelmiyor. Sylevin arkas bir trl gelmek bilmiyor. Tanrm, fayton da ne scak!.. Combeaux-Fes yolu gney gneinin altnda, alabildiine toz duman iinde... Hava sanki tutumua benziyor... Yolun kysnda, toza bulanm karaaalar iinden binlerce austosbcei durmadan birbirleriyle syleiyor... Birdenbire Kaymakam Beyefendi, rperir gibi oldu. Karda bir yamacn eteinde, sanki kendisine gz krpan yemyeil bir mee korusu ortaya kmt: - Bize buyurun Kaymakam Beyefendi! Sylevinizi bizim aalarn altnda daha iyi hazrlarsnz!.. Kaymakam Beyefendi, bu ar karsnda kendinden geti. Faytonu durdurup yere atlad; adamlarna, u yemyeil mee korusuna gidip orada sylevini hazrlayacan syledi ve kendisini beklemelerini tenbih etti. Yemyeil mee korusunda kular, menekeler, imenlere brnm alayanlar vard. Cici giysisiyle, nakl sahtiyan antasyla Kaymakam Beyefendiyi grr grmez, kular rkerek tmeyi kestiler, alayanlar rldamaz oldu, menekelerse imenlerin arasna gizlendiler... Btn bu miniminnack dnya, o zamana dek hi kaymakam grmemiti. Yava sesle: - Acaba bu srmal gzel soylu da kim ola? diye birbirlerine sordular. Yapraklar arasndan, yava sesle: - Acep bu srmal soylu da kim ola? diye birbirlerine sordular... Bu srada Kaymakam Beyefendi, korunun sessizliine hayran, fraknn kuyruklarn kaldrd, silindir apkasn imenlerin stne koydu ve gen bir mee aacnn altna, yosunlarn zerine oturuverdi. Sonra nakl sahtiyan antasn dizlerine dayayarak at ve iinden byk bir tabaka kaymak kt kard. alkuu: - Sanat belki de! dedi. akrakkuu: - Bu olsa olsa bir prenstir, dedi!... Btn bir mevsim kaymakamln bahesinde tm olan yal bir blbl, sze kart: - Ne sanat, ne de prens, canm! Ben tanrm onu; kaymakamdr. Btn koruda yine bir fsltdr gitti: - Kaymakamm! Kaymakamm! Kocaman sorgulu bir tarlakuu: - Aman bakn, dedi, ba da pek dazlakm, ayol! Menekeler birbirlerine: - Acaba huysuz mudur? diye sordular. - Acaba huysuz mudur? diye sordu, birbirine menekeler. Yal blbl:

- Hi de deil, dedi. Bu gvence zerine, sanki aralarnda yabanc yokmu gibi, kular yeniden tmeye, alayanlar akmaya, menekeler mis gibi kokmaya balad. Btn bu gzel grlt patrtnn ortasnda Kaymakam Beyefendi, pek ciddi, tarm kurullar perisine snarak, kalem elde, trenlik sesiyle sylevine balad: - Sayn ahali! Kaymakam trenlik sesiyle: - Sayn ahali! dedi. Bir kahkaha, szn kesti. Dnd, ama silindir apkasnn zerine tnemi, kendisine glmseyerek bakan bir aakakandan baka bir ey gremedi. Kaymakam omuz silkti ve sylevini srdrmek istedi. stedi, ama aakakan, yine rahat durmad ve uzaktan: - Adam sen de! diye seslendi. Kaymakam, kpkrmz kesilerek: - Nasl adam sen de? dedi ve bu arsz hayvanc eliyle kovarak, yeniden balad: - Sayn ahali!... Kaymakam bir daha: - Sayn ahali!... diye szne balad. O zaman, kck menekeler, saplarnn zerinde kendisine yetimek ister gibi kalkarak, tatl dille: - Kaymakam Beyefendi, dediler, bizim nasl mis gibi koktuumuzu duyuyor musunuz? alayanlar yosunlarn altndan, onun onuruna, tanrsal bir mzie baladlar. Bann stdeki dallarda sr sr alkuu, ona en gzel arklarn sylediler. Ksacas, btn koru halk, sylevini hazrlamasn diye elbirlii ediyordu. zetle, btn koru halk, sylevini hazrlamasn diye ellerinden geleni yaptlar! Kaymakam Beyefendi, gzel kokularla ba dnm, mzikle kendinden gemi, iine ileyen bu yepyeni byye kar bouna dayanmaya alyordu. Dirseklerini imenlere dayayarak, o cici fraknn yakasn gevetti ve yeniden iki kez: - Sayn ahali!... Sayn ahali!... Sayn ahali!... diye sayklad. Sonra "sayn ahali"ye yle kantarl bir svg savurdu ki, tarm kurullar perisi, utancndan yzn kapad. Aradan bir saat geip de efendilerinin gelmediini gren kaymakamlk grevlileri, merak iinde koruya dalnca korkun bir grnm karsnda, bir adm geriye sradlar... Kaymakam Beyefendi, serseri gibi yaka paa dank, yzkoyun imenlerin stne uzanm, frakn karp bir yana atm, aznda meneke ineye ineye iir yazyordu. BIXIOU'NUN EL ANTASI Paris'i brakp gitmeden birka gn nce bir ekim sabah tam sofradayken, st ba lime lime, toz toprak iinde, arpk ayakl, beli bkk, uzun bacaklaryla ty dklm leylek gibi titreyen yal bir adam eve kageldi. Bu, Bixiou idi. Ya Parisliler... Sizin Bixiounuz; o afacan ve sevimli Bixiou; yergileriyle, karikatrleriyle on be yldan beri sizi ylesine elendiren o azgn alayc... Ah zavall, meer ne hallere girmi! eriye girerken yle bir srtmasayd, dnyada tanyamazdm. Bu nl ve om azl akac adam, boynu bkk, bastonu klarnet gibi aznda, odann ortasna dek yrd ve zgn bir sesle: - Zavall kre acyn! diyerek masama arpt. yknmesi yle baarlyd ki, glmekten kendimi alamadm. Ama o, pek soukkanl: - aka yapyorum sanyorsunuz, ha?.. Gzlerime bir baksanza! dedi. Bakn yitirmi iri ve beyaz gzbebeklerini bana dndrd ve bir tek kirpii bile kalmadan kavrulmu gz kapaklarn gstererek: - Kr oldum, dostum, dedi, adamakll kr oldum. te kezzapla yaz yazmann sonu budur. O aalk urata gzlerim yand, hem de tmyle.. kkne dek! yle zlmtm ki, syleyecek bir sz bulamadm. Byle susuveriim onu kukulandrd. - Yoksa alyor musunuz? - Hayr Bixiou, kahvalt ediyorum. Siz de etmez misiniz?

Yant vermedi, ama burun deliklerinin titreyiinden anladm ki nerimi kabule can atyor. Hemen elinden tuttum, yanma oturttum. nne kahvalts konurken, zavallck ks ks glerek sofray kokluyordu: - Pek gzel eylere benziyor bunlar. Meer lene konmuuz. Ne zamandan beri kahvalt ettiim yoktu. Her sabah, on paralk francalayla, u bakanlk senin, bu bakanlk benim, koturup duruyorum... Ya, yle ite! imdi artk bakanlklar arasnda mekik dokuyorum. Baka iim de yok aslnda. Bir ttnc dkkn amak iin izin koparmaya alyorum... Ne yaparsnz? Evdekilerin karnn doyurmak gerek. Artk resim yapamam ki, yaz yazamam ki... Birisine syle de yazsn diyeceksiniz, ama ne yazdraym?.. Ben kafadan atamam, uydurmay beceremem. Sanatm, Paris'in srtkanlklarn grp gstermekti; imdi ona da olanak kalmad... Onun iin bir ttnc dkkn amay dndm. Elbette bulvarlarda deil. Byle bir iyilii nasl elde edebilirim? Ne dansz anasym, ne de yksek rtbeli bir subayn dul karsym. Hayr, yalnzca tarada, herhangi bir yerde, uzaklarda, rnein Vosgeslarn bir kycnda, kck bir ttnc dkkn. Porselenden kocaman bir pipom olur, Erckmann-Chatrian'n romanlarnda olduu gibi kendime Hans ya da Zbd adn takarm ve artk bir eyler yazamamann acsn, adalarmn kitaplarndan ttn klahlar yaparak unuturum. te istediim topu topu bu. yle atla deve deil, ama yine de stesinden gelebilmek iin anamdan emdiim st burnumdan geliyor... Szm ona, arkasz da kalmayacaktm. Eskiden pek el stndeydim. Marealin, prensin, bakanlarn sofrasnda yemek yerdim. Btn bu adamlar ya benden holandklar ya da korktuklar iin olacak, bir trl beni paylaamazlard. imdi artk kimseyi korkuttuum yok. Ah gzlerim, zavall gzlerim! Artk hibir yere de arlmyorum. Sofraya bir kr oturtmak, hi de keyifli bir ey deil! Biraz ekmek verir misiniz? Ah haydut herifler, dkkn amama izin verinceye dek canm karacaklar. Alt aydr, elimde dileke, bakanlk bakanlk dolayorum. Sabahlar sobalarn yakld ve kum deli avluda bakan hazretlerinin atlarnn dolatrld saatte damlyorum. Ancak, akam olup da ierden kocaman lambalar getirilince, mutfaklardan da gzel gzel kokular gelmeye balaynca kp gidiyorum... Btn mrm bekleme salonlarnda, odun sandklarnn zerinde geiyor. Btn odaclarla ahbap olduk. ileri Bakanlnda bana "efendiciim!" diyorlar. Ben de onlarn gzne girmek iin trl aklabanlklar yapyorum, kurutma ktlarnn bir kesine, bir rpda, kocaman bykl suratlar izerek herifleri gldryorum. Gryorsunuz ya, yirmi yl sren amatal baarlardan sonra ne duruma geldim. te sanatnn sonu bu!.. Dnn ki, Fransa'da bizim uraa azlarnn suyu akan krk bine yakn haylaz var yine! Dnn ki, yine Tanr'nn gn bize, yazna ve basl grltye susam, vagonlar dolusu ahmak getirmek iin, her ilde bir lokomotif istim tutuyor... Ah dlem dkn tara! Ne olurdu, Bixiou'nun dknl sana ibret olsayd! Sonra, burnunu tabana sokarcasna, bir tek sz sylemeden, hrsla yemek yemeye koyuldu. Grn yrekler acsyd. Her an ekmeini, ataln yitiriyor, kadehini bulmak iin evresini yokluyordu. Zavall adam, henz krle alamamt. * * * Biraz sonra yeniden sze balad: - Benim iin en byk ac nedir, biliyor musunuz? Artk gazete okuyamamak. nsan bunu anlamak iin meslekten olmal... Kimileyin, akamlar eve dnerken bir gazete alrm, yalnzca o nemli kt ve taze haber kokusunu duymak iin... Ne hotur, bilseniz! Ama kime okutursun? Karmn elinden gelir, ama okumaz ki. Sylediine gre, kk haberler stununda yakk almayacak eyler varm. Ah bu sabk metresler, bir kez nikahtan gemeyegrsnler, insann bana yle hanmefendi kesiliyorlar ki. Bizimki de Madam Bixiou olur olmaz, sanki kesinlikle gerekliymi gibi, yle bir sofu oldu ki, sormayn... Gzlerimi Salette suyuyla ovmaya m kalkmad; sonra okunmu ekmekler mi, yoksullar iin sadaka toplamalar m, Sainte-Enfance Misyoner Dernei mi, Hristiyan yaplacak inli ocuklar m istersiniz? Daha neler, neler... Grtlamza dek hayr ilerine battk... Oysa oturup da bana gazete okusa, yine sevap kazanm olur. Ama yama yok, hi oral olmuyor. Kzm evde olsayd, bak o okurdu, ama gzlerim

kr olunca, evden bir boaz eksilsin diye onu Notre-Dame-des-Arts kszevi'ne koydum. Bu kzn da bana ektirmedii kalmamtr hani! Doal dokuz yl oldu olmad, yakalanmad hastalk kalmad... Sonra smsk m smsk, irkin mi irkin, dilim varsa, benden de irkin diyeceim hani! zetle, yamru yumru bir yaratk! Ne yaparsnz? Aslnda benim iim gcm, karikatr yapmak... Bakn ben de ne ahmam, oturdum da size aile dertlerimi birer birer anlatyorum. Bunlardan size ne ki?... Kuzum, bana u ikiden biraz daha verin. Neeli olmam gerek. Buradan knca, doru Eitim Bakanlna gideceim. Orann odaclar yle kolay yumuar soyundan deil. Hepsi de eski hoca... Kadehine ikisini koydum. Duygusal bir tavrla, yudum yudum, tadn kara kara imeye balad... Birdenbire, bilmem nereden aklna esti, elinde kadeh, ayaa kalkt; o kr engerek kafasna benzeyen ban, sze balayacak bir kimsenin o tatl glmsemesiyle bir an saa sola evirdi; sonra, iki yz kiilik bir lende sylev veriyormu gibi, crlak bir sesle: - Gzel sanatlar onuruna! Yazn onuruna! Basn onuruna! diye bard. Hazret, kendisini kapp koyuverdi ve tam on dakika, onura yle bir sylev ekti ki, bu soytar beyninden bundan daha lgncas, daha olaansts domamtr kesinlikle. 186*'da Yazn Kaldrm diye ad taklm bir yl sonu revs dnn. Bizim o szde yaznsal toplantlarmz, dedikodularmz, kavgalarmz, acayip bir sr insann soytarlklar, iinde birbirlerini boazladklar, birbirlerinin karnn detikleri, birbirlerinin maln ardklar mrekkep gbresi trnden bir dnya; yle aalk bir cehennem ki, kar ve para konusunda kentsoylular haltetmi; ama her yerden ok yine orada geberilir; btn bayalklarmz, btn dknlklerimiz; elinde dilenci tas, gk mavisi pantolonuyla niya... niya... niya... diyerek Tuilleries'ye giden Baron T. de la Tombola; sonra, o yl iinde lenlerimiz, reklaml cenaze alaylar, mezar paras bile verilmek istenmeyen bir zavallya, ye efendinin hep o "lmyle bizleri zntlere boan sevgili arkada!" diye balayan at; kendilerini ldrenlerle ldranlar; ite dahi bir taklitinin btn bunlar, en ufak ayrntsna varncaya dek canlandrarak anlattn gz nne getirin; ancak o zaman Bixiou'nun o bir anda uyduruverdii sylev konusunda bir fikir edinmi olursunuz. * * * Sylevini bitirip de kadehini itikten sonra, benden saati sordu ve "hoakaln" bile demeden sert sert kp gitti... M. Duruy'nin odaclar kendisini nasl karladlar, orasn bilmem; ama, o korkun kr gittikten sonra, kendimi yle umutsuz, yle neesiz duyumsadm ki, mrmde byle bir duruma dtm anmsamyorum. Artk hokkam beni tiksindiriyor, kalemim tylerimi rpertiyordu. Bam alp uzaklara gitmek, komak, aalar seyretmek, iyi bir eyler koklamak istiyordum... O ne kindi, Tanrm! O ne hnt! O ne her eye tkrmek, her eyi berbat etmek gereksinmesiydi! Ah alak! Bana kzndan sz ederken o nefretle dolup taan kahkahas hl kulaklarmda, hrsla odamn iinde drt dnyordum. Birdenbire, krn oturmu olduu iskemlenin yannda, ayama bir eyin takldn duyumsadm. Yere eilince, bir el antas grdm. Onun el antasyd, yanndan hi ayrmad ve glerek "Benim zehir kesem!" dedii, keleri krk, kocaman bir el antas. Bu el antasnn, bizim evremizde M. de Girardin'in nl karikatrleri denli n vard. inde pek korkun eyler var, deniyordu... Gerekten byle olup olmadn anlamak iin, hazr elime de frsat gemiti. Bu gereinden ok ikin, eski el antas yere dnce alvermi ve btn ktlar halnn stne salmt. Bunlar yerden birer birer toplamak gerekti... Hepsi de, "Sevgili babacm!"la balayp "Meryem Ana ocuklarndan Cline Bixiou" imzasyla biten, iekli ktlar zerine yazlm bir deste mektup. Kupalaz, havale, kzl, kzamk... gibi (yavrucak hibirinden yakay kurtaramamt!) ocuk hastalklar iin eski reeteler. Ve son olarak, iinden, sanki bir kz ocuunun balndan km gibi, iki tane kvr kvr kl frlam mhrl byk bir zarf; zarfn stnde de kaln ve titrek bir yaz; bir kr yazsyla: "Cline'in oraya girdii gn, 13 Maysta kesilen salar."

te Bixiou'nun el antasnda olan eyler. Haydi canm, siz Parisliler, hep bylesiniz aslnda! Nefret, alay, can yakc kahkahalar, ac akaclklar, sonunda da: "Cline'in 13 Maysta kesilen salar."

ALTIN BEYNL ADAM MASALI Elenceli ykler isteyen hanma Mektubunuzu okurken madam, vicdan azab duyar gibi oldum. yklerimin hep byle i kapayc eyler olmasndan kendi kendime kzdm. Artk bugn size neeli, hem de lgnca neeli bir masal anlatmay aklma koydum. yle ya canm, ne diye zgn olacakmm! Paris'in sislerinden bin fersah uzakta, misket arabyla dmbelekler diyarnda, gnlk gnelik bir tepenin zerinde yayorum. Deirmenimin evresinde gnele mzikten baka bir ey yok. skete kularndan orkestralarm, suulluklarndan bandolarm var. Sabah oldu mu, kurli kular "kurli! kurli!" diye terler, leyin sra austosbceklerinindir. Sonra, fifre alan obanlar m istersiniz, yoksa balardan kahkahalar gelen esmer gzelleri mi?.. Dorusu buras, kara dncelere dalnacak yer deil. Hanmlara asl toz pembe iirlerle sepet sepet sevgi ykleri gndermeliydim. Ama olmuyor! Hl Paris'den kurtulamadm. Her gn, amlarmn arasnda bulunduum zamanlar bile, Paris'in dert irkefinden kendimi koruyamyorum. u satrlar yazdm anda bile, zavall Charles Barbara'nn yoksulluk iinde ldn haber aldm. Btn deirmen, yas iinde... Kurli kularyla austosbceklerine "hoakaln" diyorum!.. Neeli eyler dnecek durumum yok... te madam, bu nedenle size yazmay tasarladm o gzelim sevgi yks yerine, yine ackl bir masal gndereceim. * * * Bir varm, bir yokmu, altn beyinli bir adam varm. Evet, yle madam, hem de som altndan bir beyin. Dnyaya geldii zaman ba yle ar, kafatas yle kocamanm ki, hekimler, bu ocuk yaamaz, demiler. Demiler ama ocuk yaam, gnete boy atan gzel bir zeytin fidan gibi gelimi. Yalnzca kocaman kafas hep ar basarm. Yrrken saa sola tos vurmas, pek acnacak eymi... Sk sk dermi de. Bir gn sahanlktan yuvarlanm ve aln mermer bir basamaa arpnca, kafatas, bir maden klesi gibi "tnnn!" etmi. ld sanmlar. Ama ocuu yerden kaldrdklar zaman, kumral salarnda donmu iki altn damlasyla hafif bir yaradan baka bir ey bulamamlar. te anasyla babas, oullarnn altndan bir beyni olduunu bylece anlamlar. Bu durum yle gizli tutulmu ki, zavall ocuk bile anlamam; zaman zaman komu ocuklaryla kap nnde oynamasna neden izin verilmediini sorarm; annesi de ona: - Sonra seni alarlar, elmasm! diye yant verirmi. ocukcaz, alnmaktan pek korkarm; hi azn amadan, yalnz bana oynamaya gidermi, bir odadan br odaya, tp tp, dolar dururmu... Ancak on sekizine basnca anas babas, kendisine yazgnn balad o olaanst nimeti anlatmlar; bu yaa dek besleyip bytmelerine karlk, altnndan birazck istemiler. ocuk hi duraksamam, hemen o anda, nasl, neyle bu masalda yok; beyninden ceviz byklnde bir altn klesi kopararak, bbrlene bbrlene annesinin ayaklar altna atvermi... Sonra, kafasnda tad bu zenginlikten gz kamam, bin bir istekle deliye dnm; gcnden dolay kendinden gemi, baba evinden ayrlm ve diyar diyar dolaarak hazinesini savurmaya balam. * * *

Sonsuz snrsz altn harcayarak srd grkemli yaama baklrsa, beyni bitip tkenmeyecek gibi gelirmi... Ama beyin tkenmekteymi, beyin tkendike de gzlerinin smekte, yanaklar ukur ukur olmaktaym. Sonunda, gnn birinde lgn bir hovardaln sabahnda, zavall gen lenin dkntleri ve sararp solan avizeler arasnda yapayalnz kalnca, altn klesinde at kocaman gedii grp rkm, artk uslu oturmak zamannn geldiini anlam. O andan sonra, yeni bir yaama balam. Altn beyinli adam, artk dokunmak istemedii bu uursuz zenginlii unutmaya alarak, eytana uymaktan korkan bir cimri gibi kuruntulu, yapayalnz, bir keye ekilip yaam... Ne are ki, gizini renmi olan bir dostu, yalnzlk kesinde de onun peini brakmam. Bir gece, zavall adam, korkun bir ba arsyla srayarak uyanm, akn dorulmu ve ay nda, arkadan, paltosunun altnda bir eyler gizleyerek kaarken grm... Demek beyninden bir para daha almlar!.. Bundan bir sre sonra, altn beyinli adam k olmu ve bu kez bsbtn hap yutmu... Btn yreiyle sarn bir kadncaz sevmi, o da onu seviyormu; ama ss ps, beyaz tyl apkalar, o gzelim pskll potinleri daha ok severmi. Bu yar bebek, yar ku, miniminnack hatunun ellerinde altnn eriyip gitmesi bir zevkmi. Kadnn trl trl hevesleri varm, adam da hibir zaman "Olmaz!" diyemezmi; kendisini zmemek iin, sonuna dek zenginliinin o znt verici gizini saklam. Kadn ona: - Biz ok zenginiz, deil mi? diye sorunca, zavall adam: - Elbette ok zenginiz! dermi. Sonra da kafasn masum masum kemiren bu mini mini devlet kuuna sevgiyle glmsermi. Ama kimileyin korkar, elisk davranmak istermi; ama tam o srada kadncaz, krta krta kendisine yaklar ve: - Kocacm, dermi, bu denli zenginsin, bana pahal bir eyler alsana! Adam da ona pahal bir eyler alrm. Bu, byle iki yl srm, sonunda bir sabah, kadncaz nedeni bilinmeksizin ku gibi lp gidivermi... Hazine de suyunu ekmek zereymi... Zavall adam, ne kalmsa onunla sevgili karsna pek gzel bir cenaze treni dzenlemi. anlar alnm, cenaze arabas karalara brnm, atlar sslenmi, kara kadifelere gz ya gibi gmten ssler aslm. Adamcaz, ne yapldysa az grm. Altna artk kim bakar ki! Kiliseye vermi, cenazeyi gtrenlere vermi, elenk satanlara vermi; hi pazarlk etmeden, her isteyene vermi... yle ki, mezarlktan dnte, bu olaanst beyin hemen hemen boalm; ancak kafatasnn dibinde, birka parack altn kalm. Kendisini, sarho gibi ellerini uzatarak, yalpa vura vura, sokaklarda dolar grmler. Akam olup da maaza vitrinleri aydnlannca, top top kumalarla trl trl sslerin klar iinde prl prl yand bir cameknn nnde durmu. Kenarlarnda kuu tyleri bulunan mavi satenden bir ift kadn ayakkabsna hayran hayran bakakalm. Kendi kendisine "Bunlar bizimkinin houna gider!" diyerek glmsemi. Karcnn ldn unutarak, ayakkaplar satn almak iin maazaya dalm. Satc kadn, dkknnn arka tarafndayken, rkn bir lk duymu ve hemen komu. Bir de ne grsn? Bir adam, ayakta tezgha dayanm, aclar iinde, alklam bir tavrla kendisine bakyor. Bir eliyle kuu tyl mavi ayakkablar yakalam, kan iinde olan br eliyle de, trnaklarnn ucuna yapm birka altn zerresini uzatp duruyor. te, madam, altn beyinli adamn masal. * * * Bir masala benzemesine karn, bu olay bandan sonuna dek gerektir. Bu dnyada beyinlerini harcayarak yaamaya mahkm yle zavalllar vardr ki, en kk gereksinmelerini bile, zlerinin ve iliklerinin o katksz altnyla derler. Bu, onlarn gnlk acsdr. Sonra bir gn, ac ekmekten de bkp usannca...

AR MSTRAL Geen pazar, yatamdan kalkar kalkmaz, kendimi Faubourg-Monmartre Soka'ndaki evimde sandm. Yamur yayordu; gkyz kapank, deirmen i kapaycyd. Bu yamurlu souk gn deirmende geirmeyi gze alamadm. Hemen aklma, Frdric Mistral'e, benim amlardan fersah tede, kk Maillane kynde oturan o byk aire gidip biraz ferahlamak geldi. Gider miyim giderim dedim. Mersin aacndan sopam, Montaigne kitabm, bir de atkm aldm gibi, hemen yola dzldm. Tarlalarda kimsecikler yok... Bizim irin katolik Provencemz, pazar gnleri topra kendi haline brakr. Evlerde yalnzca kpekler kalm; iftlikler kapal... Zaman zaman, muamba rts srsklam olmu bir yk arabas, kimileyin gz yapra rengindeki harmanisiyle ba kukuletal bir kocakar, kiliseye giden bir araba dolusu iftlik halkn trsla gtren mavili beyazl rme hasrdan haalaryla, krmz ponponlar ve gm ngraklaryla bayramlklarn giymi katrlar, sonra tede, sislerin arasnda, sulama kanalnda bir kayk ve kayn iinde, ayakta, sulara serpme atan bir balk... O gn, yolda kitap okumann olana yoktu. Bardaktan boanrcasna yamur yayor ve karayel, yamuru kovayla insann suratna arpyordu. Yolu sanki bir solukta aldm; sonunda saatlik bir yryten sonra, Maillane kynn rzgrdan rkp de aralarna snd servilikler karma kverdi. Kyn sokaklarnda kedi bile yoktu. Herkes pazar duasna gitmiti. Kilisenin nnden geerken, sarmal borunun (*) sesi geliyordu; renkli camlarn arasndan mumlarn parldadn grdm. air, kyn bir ucunda oturur. Evi, Saint Remy yolu stnde, soldaki son evdir; nnde bahe, tek katl bir evceiz... Yavaa ieri girdim. Kimsecikler yoktu. Salonun kaps kapalyd, ama ierde birinin gezindiini ve yksek sesle konutuunu duydum. Bu ayak sesi, bu ses bana hi de yabanc deildi... Elim kapnn tokmanda, ak badanal kk geenekte bir an heyecanla durakladm; yreim arpyordu. erdeydi. alyordu... Acaba drtln bitmesini mi beklemeli?... Adam sen de, ne olursa olsun, girelim bakalm. * * * Ah Parisliler. Maillanel air. Mireille'ini Paris'te sizlere gstermek iin gelip de siz de onu kentlilere benzer giyinmi bir yabanl gibi dik yaka ve kendisini n kadar skan kocaman bir apkayla salonlarnzda grnce, sandnz ki Mistral odur. Hayr, grdnz o deildir. Dnyada bir tek Mistral vardr; o da geen pazar kynde bastrdm Mistral, kee klahn yana emi, yeleksiz srtnda ceket, Katalan biimi krmz kua belinde, gzleri parl parl, esinin atei yanaklarna vurmu, yz candan bir glmsemeyle klanm, bir eskil Yunan oban gibi incelikli, elleri cebinde, oday arnlayp iir dzen Mistral... Beni grce boynuma sarlarak: - Nasl, sen misin yahu? diye bard. Ne iyi ettin de geldin!... Bugn de tam Maillane'n yortu gn... Avignon'dan gelen algclar m istersin, boa grei mi, dinsel alaylar m, farandol mu? Hepsi tamam, ok gzel... Annem neredeyse kiliseden dner. Yemeimizi yer yemez, hop, gzel kzlarn dansn grmeye gideriz. O bu szleri sylerken, ben de eskiden tatl zamanlar geirdiim, ama uzun zamandan beri grmediim o duvarlar ak renk ktla kaplanm kk salona heyecanla bakyordum. Her ey eskisi gibiydi. Yine o sar satranl kanepe, yine o iki hasr koltuk, minenin stnde yine o kolsuz Vens ile Arles Vens, yine airin Hebert tarafndan yaplm o yal boya portresi, Etienne Carja'nn ektii fotoraf ve bir kede, pencerenin yannda, yine o st eski kitaplar ve szlklerle tklm tklm yaz masas, sanki entipften bir tahsildar masas... Masann tam ortasnda ak duran kocaman bir defter gzme iliti. Bu, Calendal'di; Frdric Mistral'in bu yln sonunda, Noel gn yaymlanacak olan

yeni iiri. Mistral, bu iire yedi yldr alyor; son dizelerini yazal alt ay kadar oldu. Ama bir trl iirinden ayrlmaya eli varmyor. Bilirsiniz ya, insan hep byle "Aman u blm biraz daha ileyeyim, una daha parlak bir uyak bulaym!" der. Mistral istedii kadar Provance dilinde yazadursun, sanki yazdklarn herkes o dilde okuyacak da iiliine verdii emei beenecekmi gibi, dizelerini bir bir iler. Hey koca air, hey; sanki Montaigne u szleri onun iin sylemi: "Pek az kimsenin grp de anlayarak beenecei bir sanatta neden byle skntlara katlandn sorduklarnda 'Az da olsa bana yeter; bir tek kii de olsa yetiir; hi kimse olmasa da olur' diyen adam anmsa." * * * Calendal'in yazl olduu defteri elime alm, heyecanla sayfalarn kartryordum... Birdenbire sokan iinde, pencereye kar bir fifre ve dmbelek cmbdr koptu. Bizim Mistral de hemen dolaba seirtti, kadehler, ieler kard, masay salonun ortasna ekti ve bana: - Sakn glme... Onuruma almak ve dans etmek iin geliyorlar... Serde belediye yelii var da... diyerek algclara kapy at. Kck salon, gelenlerle doluverdi. Dmbelekleri iskemlelerin zerine, khne bayra da bir keye braktlar. Kaynam arap, elden ele dolat. Sonra M. Frdric'in onuruna birka ie boaltlnca, enlikten, Farandol'un geen ylki gibi gzel olup olmayacandan, boalarn iyi dvp dvemeyeceklerinden, ciddi ciddi konuuldu. Bu da bitince, algclar teki belediye yelerinin kaplar nnde dansetmeye gittiler. Tam bu srada Mistral'in annesi de geldi. Gz ap kapayncaya dein sofra kuruldu. Masaya sakz gibi ak bir rt yayld, stne de iki kiilik takm kondu. Ben evin greneini bilirim. Mistral'in konuu olunca, annesi sofraya oturmaz... Zavall yal kadn, Provence dilinden baka dil bilmez. Franszlarla konumak iin ne diye sknt eksin?.. Hem onun mutfakta ii vardr. Aman Tanrm, o sabah yediim nefis yemei bir bilseniz: Bir para olak kzartmas, yayla peyniri, bulama, incir, misket zm. Hepsinin stne de, kadehin iinde o gzelim pembe rengiyle o canm Chateauneuf des papes arab. Yemiler yenirken gidip airin defterini alm ve masann stne, Mistral'in nne koymutum. air glmseyerek: - Hani, sokaa kacaz demitik ya, dedi. - Hayr! Hayr! Calendal'i isterim, Calendal'i! Mistral, umarsz, raz oldu ve eliyle dizelerinin lsne tempo tutarak, o tatl ve uyumlu sesiyle birinci bendi okumaya balad: - Aktan lgna dnm bir kzn - ackl servenini anlattmd, imdi de - Tanr'nn izniyle, Cassisli bir delikanlnn - zavall bir anuez balksnn yksn syleyeceim... Darda anlar ikindi duasn alyor, alanda kestane fiekleri patlyor, sokaklarda boyuna fifrelerle dmbelekler mekik dokuyordu. Dve gtrlen Camargue boalar brp duruyordu. Bense, dirseklerim masaya dayal, gzlerim ya iinde, Provencel kk balknn servenini dinliyordum. * * * Calendal, balknn biriydi; ak onu bir kahraman yapt... Sevgilisinin -dilber Esterelle'in- gnln elebilmek iin akllara durgunluk verecek ilere giriiyor, yle ki Heraklius'un on iki becerisi bile onunkiler yannda hi kalr. Bir gn, zengin olmay aklna koyarak yle olaanst bir balk takm icat ediyordu ki, denizin btn baln yakalayp limana getiriyor. Bir seferinde de Ollioules Boaz'nn korkun haydudu Kont Severan'n ekya yatana dek giderek etesinin ve metreslerinin nnde herifi skboaz ediyor. Bir gn, SainteBaume'da Jacques Usta'nn, yani sizin anlayacanz Hazreti Sleyman tapnann atsn kuran bir Provencelnn mezar nnde, birbirlerine pergel sallayarak kavga etmeye gelmi iki kalfa topluluuna raslyor. Hemen kavgann iine dalyor ve her iki taraf da dil dkerek yattryor... nsan gcnden stn iler, ksacas!.. Yukarda, Lure kayalklarnda, hibir oduncunun kmay gze alamad, iine girilmez bir sedir aac orman varm. Calendal oraya da gidiyor. Tam otuz gn, tek bana orada kalyor. Otuz gn de, aa gvdelerine saplandka n n ten baltasnn sesini duyuyorlar. Orman inim inim inliyor, dev gibi babacan aalar birbirinin peinden, uurumlarn

dibine yuvarlanyor. Calendal, aaya indiinde, dada bir tek sedir aac bile kalmyor. Bunca becerinin dl olarak, anuez balks sonunda Esterelle'in sevgisini kazanyor. Cassis halk da onu kendilerine ba yapyorlar. te Calendal'in serveni... Ama sorun Calendal'de deil; iirde, her eyden nce tarihiyle, sylenceleriyle, grnmleriyle Provence, btn o ky Provence', da Provence' ve lmeden nce byk airine kavuan btn bir saf ve bana buyruk ulus var... Artk siz istediiniz kadar demiryollar yapn, telgraf direkleri dikin, Provence dilini okullardan kap dar edin! Provence, Mireille'de ve Calendal'de sonsuza dek yaayacaktr. * * * Mistral, defterini kapayarak: - Artk iir yetiir, dedi. Gidelim de enlii grelim. ktk; btn ky halk sokaklara dklmt. iddetli bir poyraz, bulutlar silip sprmt; gkyz, yamurdan slanm krmz damlarn stnde keyifli keyifli parldyordu. Tam alayn dnne yetitik. Bir saat ard aras kesilmeden nmzden kukuletal tvbeciler, beyaz cppeli tvbeciler, mavi cppeli tvbeciler, boz cppeli tvbeciler, peeli kzlar tarikat; stne srma iekler ilenmi pembe bayraklar; drt kiiyle omuzda tanan, yaldz umu, tahtadan, kocaman aziz yontular; putataparlarn yontular gibi boyal, elde kocaman iek demeti, fayanstan azizeler, harmaniler, okunmu ekmee zg ssl kaplar, yeil kadifeden glgelikler, evresi beyaz ipeklerle sarlm armhta sa yontular; btn bunlar, gnein ve mumlarn nda, dualar, ilahiler ve alabildiine alan anlar arasnda, rzgrla dalgalana dalgalana geti. Alay bitip de azizler yeniden kiliselerindeki kelerine yerletirilince, biz de boa greini, harman yerindeki oyunlar, pehlivan grelerini, adm, komaca, krba oyununu, szn ksas Provence enliklerinin btn o neeli kaynamasn seyre gittik... Maillane'a dndmzde ortalk kararyordu. Alann ortasnda, Mistral'in akamlar dostu Zidore'la iskambil oynad kk kahvenin nnde kocaman bir ate yaklmt... Farandol'a hazrlk yaplyordu. Karanln iinde her yerde kt fenerler yanyordu. Genler Farandol'da yerlerini alyorlard ve biraz sonra, dmbeleklerin bir iareti zerine, alevlerin evresinde btn gece srecek olan lgnca ve amatal bir horon balad. * * * Akam yemeinden sonra, yeniden sokaklarda srtemeyecek denli bitkin dtmzden, Mistral'in odasna ktk. Buras, iki byk karyolasyla alakgnll bir kyl odasyd. Duvarlarnda kt bile yoktu. Tavannn kirileri grnyordu... Drt yl nce Akademi, Mireille airine bin franklk bir dl verdiinde, Madam Mistral'in aklna gelmi ve oluna: - u senin odann, demi, duvarlarn ktlatsak, tavann da yaptrsak, nasl olur? Mistral: - Hayr, olmaz! diye yant vermi. Bu, air parasdr, el srlmez. Oda da eskisi gibi plak kald. Ama air parasnn dayand srece, Mistral'in kapsn kim aldysa eli bo dnmedi... Odaya Calendal defterini de gtrmtm. Amacm, uykuya varmadan nce aire bir para daha okutmakt. Mistral, iniler blmn seti. Size birka szckle anlataym: Bilmem nerede byk bir len var. Masaya Moustier inisinden grkemli bir sofra takm getiriliyor. Her taban dibinde, mine iine maviyle ilenmi, Provence'la ilgili bir konu var. lkenin btn tarihi, bu tabaklarn iinde... Bu gzel inilerin nasl bir akla betimlendiini grmelisiniz. Her tabak iin bir kta yazlm, hepsi de saf ve hnerli bir iiliin rn, Thocrite'in betimlemeleri gibi yetkin birer kk iir. Mistral, iirini bana drtte nden ou Latince, o gzel Provence dilinde, bir zamanlar kralielerin konutuu imdiyse yalnzca obanlarmzn anlad dilde okurken, anadilini nasl bir knt iinde bulduunu ve onu ne duruma getirdiini dnerek, btn ruhumla bu adama hayran oluyordum. Baux prenslerinin hl Alpillelerde grlen eski saraylarndan biri gzlerimin nne geliyordu: Ne ats, ne sahanlklarnda parmakl, ne de pencerelerinde renkli

camlar kalm, kemerlerindeki oyma iekler krlm, kaplarndaki armay yosunlar eritmi, tren avlusunda tavuklarn eindii, galerilerin zarif stunluklar arasnda domuzlarn yuvarland, iinde ot biten kilisesinde bir eein otlad ve yamur sularyla dolmu o byk kutsal su kaplarndan gvercinlerin su itii bir saray. yle bir eski saray ki, yanbana, bu ykntnn arasna iki kyl ailesi gelip kulbelerini atm. Sonra gnn birinde, o kyllerden birinin olu, bu byk ykntlara gnl veriyor ve onlara byle hor baklmasna kzyor; hemen kollar svyor, tren avlusundan hayvanlar defediyor, periler de kendisine yardm ettiinden, tek bana byk merdiveni yeniden kuruyor, duvarlarna tahta kaplamalarn, pencerelerine renkli camlarn geiriyor, kuleleri eskisi gibi ykseltiyor, geni salonu yeniden yaldzlyor ve bylece papalarn ve imparatorielerin oturduu o geni eski zaman sarayna can veriyor. Eski durumuna getirilen bu saray, Provence dilidir. O kyl ocuu da, Mistral.

LAHSZ AYN NOEL YKS I - ki mantarl hindi dolmas ha, Garrigou?.. - Evet, saygdeer peder, mantarla tka basa doldurulmu iki tadna doyulmaz hindi. Biliyorum, nk doldurulurken ben de yardm ettim. Derileri yle gergindi ki, kzarrken az kalsn atlayacakt... - Aman Tanrm! Ben de mantara baylrm!.. abuk ver u benim hrkay, Garrigou... Hindiden baka mutfakta daha neler grdn?.. - Ah, trl trl nefis eyler... leden beri boyuna sln, il, yaban horozu yola yola bir hal olduk. Her yanda tyler uuuyordu... Sonra efendim, glden ylan balklar, prl prl sazan balklar, alabalklar geldi. Daha... - Alabalklar iri miydi, Garrigou? - Nah bu kadar vard saygdeer peder... Koskocaman!.. - Aman Tanrm! Gzmn nne geldi... arab ibriklere koydun mu? - Evet saygdeer peder, arab ibriklere koydum. Ama, dorusu bu arap nerede, az sonra gece yars ayininden knca ieceiniz araplar nerede? atonun yemek salonunda, her renkten araplarla alev alev yanan btn o srahileri grseniz! Ya o gm sofra takmlar, o ilemeli kaplar, o iekler, o amdanlar... Byle Noel yemei dnyada bir kez olur... Marki cenaplar, evredeki btn mlk sahibi soylular ard. Naiple noteri hesaba katmazsak, sofrada en az krk kii olacaksnz... Ah saygdeer peder, byle bir sofrada bulunmanz, ne byk mutluluk!.. O gzelim hindileri bir koklayaym dedim, o mis gibi mantar kokusu bir trl burnumdan gitmez oldu... Aman Tanrm!.. - Hadi olum, hadi. Sakn oburluk edip de gnaha girmeyelim, hele sa'nn doduu bir gecede... Sen hemen git, mumlar yak, ayinin ilk ann al. Bak, neredeyse gece yars olacak. Ge kalmayalm. Bu konuma, sa'dan sonraki bin alt yz u kadarnc ylda, bir Noel gecesi, daha nce bir Barnabit (*) manastrnda bakeiken imdi Trinquelage atosu'ndaki kilisede aylkla papazlk eden saygdeer Dom Balagure ile kk mezi Garrigou, daha dorusu hazretin kendi mezi Garrigou olduunu sand kimse arasnda oluyordu. Byle diyorum, nk, ilerde greceiniz gibi, eytan o akam saygdeer pederi adamakll kandrp korkun bir oburluk gnahna sokmak

iin, ablak yzl ve akn yzl gen mezin kalbna girmiti. te o szde Garrigou (h, h!), yurtluk kilisesinin anlarna var gcyle aslrken, saygdeer peder de hcresinde srma ilemeli gsln giymekteydi. Kafas daha imdiden, btn o yemek betimlemeleriyle allak bullak olmu, giyinirken boyuna sylenip duruyordu: - Kzarm hindiler... Prl prl sazan balklar... Nah bu kadar byk alabalklar!.. Darda gecenin yeli, anlarn mziini data data esiyor ve tepesinde Trinquelage atosu'nun eski kuleleri ykselen Ventoux dann yamalarnda, gittike, karanln iinden bir takm klar beliriyordu. Bunlar, gece yars ayininde bulunmak iin atoya aileleriyle birlikte gelen iftilerdi. Elinde feneriyle baba nde, kadnlar koyu renkli harmanilerine brnm, ocuklar birbirlerine sokularak annelerinin eteine snm, ilahiler okuya okuya, be alt kiilik bekler halinde bayra trmanyordu. Byle ge vakte ve soua karn btn bu babacan insanlar, ayinden knca, her yl olduu gibi, mutfaklarda kendileri iin kurulan sofralara keceklerini dnerek keyifli keyifli yryorlard. Ara sra bu dik yokuta, nnde mealecileriyle ilerleyen bir soylu arabasnn camlar ay nda parlyor ya da bir katr, ngraklarn sallaya sallaya tin tin gidiyordu. iftiler, evresi dumanl fenerlerin nda, naiplerini tanyorlar ve nlerinden geerken kendisini selamlyorlard: - yi akamlar, iyi akamlar Matre (*) Arnoton! - yi akamlar ocuklarm, iyi akamlar!.. Gece aydnlkt; yldzlar souktan canlanm gibiydi. Poyraz kasp kavuruyor, ince ince yaan dolu, slatmadan giysilerin zerinden kayarak, karl Noel geceleri geleneini yaatyordu. Bayrn ta tepesine, kuleleri, sivri atlar, kilisesinin koyu mavi gkyzne ykselen an kulesiyle dev bir yn halinde ken ato, kafileden bir hedef gibi grnyor, kck klar, dizi dizi gz krpyor, gidip geliyor, btn pencerelerde yanp snyor ve yapnn karaltsnda, kt yannca kllerin arasndan uuan kvlcmlar andryor... Kiliseye gitmek iin, asma kprden ve sur kapsndan sonra, mealelerin atei ve mutfaktan darya vuran alevlerle gndz gibi olmu, arabalar, uaklar, tahtrevanlarla tklm tklm dolu d avludan da gemek gerekiyordu. Dnen kebap ilerinin tkrts, tencerelerin grlts, kartrlan kristal ve gm takmlarnn krts duyuluyordu. stelik kark salalara konan keskin kokulu otlarla et kzartmas kokan lk bir buu, papaza, naibe, herkese dedirttii gibi iftilere de: - Aman efendim, ayinden sonra ne gzel yemekler yiyeceiz, dedirtiyordu.

II ngr, ngr! ngr, ngr!.. Gece yars ayini balyordu. atonun bir katedral yavrusu olan kilisesinde, birbirine gemi kemerlerle mee kaplamalarna, duvar boyunca ilemeli perdeler ve hallar aslm; btn mumlar yaklmt. Aman ne kalabalkt! Aman ne tuvaletler vard! Bakn, nce ilahicilerin bulunduu yerin evresinde oymal kakma koltuklara kurulmu, toz pembe taftadan giysisiyle Trinquelage atosunun sahibi, yannda da btn soylu arllar. Karda, Marki'nin ate renginde dibadan bir giysi giymi yal annesiyle Fransa sarayndaki son modaya gre bana kabartmal danteladan yksek bir hotoz geirmi gen kars, kadife kapl ncil sehpalarnn arkasnda bulunuyorlard. Daha aada karalar giymi, geni ve sivri ulu perukalar, tral yzleriyle naip Thomas Arnoton ve noter Matre Ambroy, gz alc ipeklilerle srmal am kumalar arasnda, ciddi ve arbal klklaryla gze arpyordu. Sonra iko kahyalar, pajlar, araba uaklar, vekilharlar ve btn anahtarlarn ince gm bir halkayla belinden aa sallandrm Barbe Kadn geliyordu. Dipteki sralarda uaklar, hizmeti kadnlar ve aileleriyle birlikte iftiler vard. Daha tede de, usulcack ap kapadklar kapnn nnde, i g arasnda ara sra bir sofu edas taknmaya gelen ve onca mumun yla, enlik iinde, havas lnan kiliseye yemek kokular getiren a yamaklar...

Acaba a yamaklarnn kk beyaz takkeleri mi papazn akln bandan almt? Yoksa bu ii, Garrigou'nun ngra, hani mihrabn altnda: - Aman abuk olalm, aman abuk olalm!.. Ne denli erken bitirirsek, o denli erken sofraya otururuz, der gibi olanca hzyla nlayp duran o azgn kk ngrak yapm olmasn? Yalnz u var ki, ne zaman o uursuz ngrak nlasa, papaz duay unutuyor ve lenden baka bir ey dnemiyor. Gzlerinin nne eli ayana dolaan alar, demirci oca gibi harl harl yanan maltzlar, aralklanm tencere kapaklarndan kan buu ve bu buunun iinde, tka basa doldurulmu, gergin, kat kat mantarl iki grkemli hindi geliyor... Ya da imrendirici buularla aylalanm tabak tabak yemek tayan yardmclarn dizi dizi getiini ve onlarla birlikte, kendisinin de len iin oktan hazrlanm byk salona daldn grr gibi oluyor. Aman ne grnm! Kendi tyleriyle sslenmi tavuslar, kzl menevili boz kanatlarn am slnler, yakut renginde srahiler, yeil dallar arasnda parl parl meyva ynlaryla bezenmi yle gz alc bir sofra ki, alev alev k sayor. Ya Garrigou'nun (evet, evet, o Garrigou!) sz ettii o olaanst balklar! Sanki henz sudan km gibi pullar sedef sedef, o kocaman burun deliklerine birer tutam kokulu yeillik sokularak, rezene otlarnn zerine yatrlm; bu olaanst grnmn dlemi ylesine canl ki, Dom Balagure, btn bu nefis yemekleri mihrabn ilemeli rts zerine, kendi nne konmu sanyor ve iki kez, "Dominus vobiscum!" diyecei yerde azndan bir "Benedicite" (*) karveriyor. Bu kk yanlmalar dnda, bu saygdeer adam, bir tek satr atlamadan, bir tek eilmeyi savsaklamadan, duasn harfi harfine okuyor. Birinci duann sonuna dek her ey olduka yolunda gidiyor. Ancak bilirsiniz ki, Noel gn ayn papazn birbiri ard sra dua okumas gerekir. Papaz rahat bir soluk alarak, kendi kendine: - kr, biri bitti, diyor; sonra bir dakika bile yitirmeden, mezine, ya da mezi sand kimseye iaret ediyor. ngr, ngr! ngr, ngr!.. Artk ikinci ayin ve ayinle birlikte de Dom Balagure'in gnah balyor. Garrigou'nun elindeki ngrak, kulana cyak cyak: - Aman, elini abuk tut, diye baryor; bu kez zavall papaz, yakasn bsbtn oburluk eytanna kaptrarak, dua kitabna saldryor ve aha kalkm itahnn hrsyla sayfalar gertiyor. lgncasna eilip kalkyor, yarm yamalak istavroz karp eiliyor, bir an nce bitirip de kurtulmak iin, btn devinimleri kua benzetiyor. Kollarn ncil'e uzatp uzatmad, Confiteor blmnde gsn yumruklayp yumruklamad bile belli deil. Papazla mezi arasnda, kim daha abuk brbr edecek diye bir yartr balyor. Ayetlerle karl birbirine dolanyor, birbirini omuzluyor. Zaman almasn diye, az amadan, yars grltye giden szckler, anlalmaz mrltlar olarak sona eriyor. Oremus Ps... Ps... Ps... Mea culpa... Pa... Pa... Her ikisi de, fda ayaklaryla araplk zm ezen baclar gibi, her yana zifos sratarak duann Latincesini ha bire kartrp duruyorlar. Balagure: - Dom... scum!.. diyor. Garrigou da: - Stutuo!.. diye yant veriyor. Sonra, drtnala gitsinler diye posta arabalarnn atlarna taklan ngrak gibi nlayp duran o uursuz ngrak da hep kulaklarnn dibinde... Bu hzla, ilahisiz bir ayinin ne abuk hakkndan gelineceini artk siz dnn. Papaz soluk solua: - kr, ikincisi de bitti! diyor; soluk bile almadan, kan ter iinde, kendisini mihrabn basamaklarndan aa atyor ve... ngr, ngr! ngr, ngr!.. Ayinin ncs de balyor. Artk sofraya oturmaya ne kald? Ancak, ne yazk ki, yemek zaman yaklatka, umarsz Balagure kendisini bir sabrszlk ve oburluk cinnetine kaptryor. Gzlerinin nnde dlemler bir kat daha canlanyor: o prl prl sazan balklar, o kzarm hindiler sanki nnde;

neredeyse elini uzatp... Aman Tanrm!.. Yemeklerin duman ttyor, araplar mis gibi kokuyor ve kk ngrak, azgn azgn: - Aman, elini biraz daha abuk tut, diye baryor. Ama elini daha nasl abuk tutsun? Dudaklarn kprdatr gibi yapyor. Artk szckleri tam olarak sylemiyor. imdi artk Yce Tanr'y dalavereye getirip duay el abukluuyla atlatmaktan baka kar yol kalmad; zavall, bu halt da yiyor!.. Gittike eytana uyarak nce bir, derken iki ayet atlamaya balyor. Derken Tevrat'taki sureyi pek uzun bularak sonunu getirmiyor. ncil'e yle bir dokunuyor, Credo'nun nne geiyor, Pater'i atlyor; girie uzaktan bir merhaba diyor ve bylece sraya atlaya, kendini ilen denizine atyor. Arkasndan da hep o uursuz Garrigou (ktlne ilen olsun!), ne gzel bir anlayla kendisine tempo tutuyor, ayin gsln dzeltiyor, yapraklar ikier ikier eviriyor, rahlelere arpyor, ibrikleri deviriyor ve hi durmadan, o kk ngra, gittike daha gl, gittike daha hzl sallayp duruyor. Kilisede bulunanlarn aknln grmelisiniz! Bir szcn bile iitemedikleri ayini papaza adm uydurarak izlemek zorunda kaldklarndan, kimi kalkarken kimi diz kyor, kimi otururken kimi ayakta duruyordu. Bu garip ayinin btn aamalar, trl trl durumlarla saflar birbirine katyordu. tede, gkyznn yollarnda kk ahra doru szlen Noel yldz (*) bu grlt patrty grnce, dehetinden sararp soluyordu. Yal Markiz, akn akn hotozunu sallayarak: - Papaz pek abuk okuyor; yetiemiyorum, diye mrldanyordu. Matre Arnoton, elik ereveli kocaman gzlkleri burnunda, acaba nereye geldik diye boyuna dua kitabn kartrp duruyor. Ama gerekte akllar dnceleri hep lene taklp kalan bu babacan insanlar, ayinin byle posta arabas hzyla yaplmasna hi de kzmyorlard. Sonunda Dom Balagure, gleryzle toplulua dnp var gcyle, "Ite, missa est" (**) diye barnca, btn kiliseden yle neeli, yle akrak bir "Deo gratias" (***) yant ykseliyor ki, insan kendisini, sanki Noel sofrasna oturmu da ilk kadehi parlatyor sanr.

III Be dakika sonra soylu takm, ortalarnda papaz, byk yemek salonundaki sofraya oturmulard. Batan baa donanan ato, arklar, haykrmalar, glmeler, grltlerle n n nlyordu. Saygdeer Don Balagure, ataln bir il kuunun kanadna saplyor ve iledii gnahn vicdan azabn, kadeh kadeh yuvarlad papann arabyla o canm et suyunda eritiyordu. Bu kutsal adam, yle ok yiyip iti ki, daha o gece "tvbe ve istifara" zaman bulamadan, birdenbire gverdi. Sonra sabah sabah, henz geceki enliklerin grltsyle alkalanan cennete varnca, nasl karlandn artk siz dnn. Evrenlerin sahibi olan Tanr, ona: - Ykl karmdan, dedi, seni gzm grmesin, gnahl adam. Suun yle byk ki, erdemle geirdiin btn mrn unutturmaya yeter... Benden bir gece duas alarsn ha?.. Peki yleyse, yerine senden yz dua isterim. Bu yz Noel ayinini kendi kilisende, senin yznden ve seninle birlikte gnaha girenlerin nnde tamamlamadka, sana cennete girmek yok. ... te, Dom Balagure'in gerek sylencesi bu... Zeytinler lkesinde bunu byle anlatrlar. Bugn Trinquelage atosu'nun yerinde yeller esiyor, ama kilisesi, Ventoux dann ta tepesinde, yemyeil bir mee korusu iinde, hl dimdik duruyor. Yel, rezeleri dm kapsn at at vurur, eiini otlar brmtr. Mihrabnn kelerinde, renkli camlar oktan dklm yksek pencerelerinin aralklarnda ku yuvalar vardr. Ama yine, anlatlanlara baklrsa, her yl Noel'de, bu ykntlar arasnda, ne olduu bilinmeyen bir k dolar dururmu. Kyller de, akta, dahas yel ve kar altnda yanan gze grnmez mumlarn aydnlatt bu kilise hayaletini uzaktan seyrederlermi. Siz isterseniz gln ama, o evrenin baclarndan, belki de Garrigou'nun torunlarndan Garrigue adl biri, bana unu anlatt: Bir Noel gecesi, fazlaca karm da, Trinquelage taraflarnda, da banda, yolunu arm. Bakn neler grm: Saat on bire dek bir ey olmam. Her yer sessiz, snk ve dinginmi. Gece yarsna doru, anszn, an kulesinin tepesinde anlar almaya balam.

Ama yle lgn, yle bitkin bir an sesi ki, on fersahlk yerden geliyor sanki. Arkasndan bizim Garrigue, tepeye kan yolda klarn titretiini, belirsiz glgelerin kmldadn grm. Kilisenin kaps nndeki dehlizden kulana ayak sesleri ve yle fsltlar gelmi: - yi akamlar, Matre Arnoton! - yi akamlar ocuklarm, iyi akamlar! Herkes ieri daldktan sonra, bizim gzpek bac yavaa yaklam, krk kapdan baknca tuhaf bir grnmle karlam. nnden geip kiliseye giren btn o adamlar, sanki eski sralar hl varm gibi, ilahicilere ayrlan yerin evresine, kilisenin iine sralanmlar. Tentene hotozlaryla dibalar giymi gzel hanmlar, tepeden trnaa srmalar iinde soylular, tpk dedelerimizin giydii gibi iri iekli pantolonlaryla kyller... Hepsi de yal, solgun, tozlu, bitkin bir durumda... Ara sra, kilisenin allm konuklar olan gece kular, bunca ktan uykular kaarak, sanki tlbent iinde yanyormu gibi alevleri dimdik, ama belirsiz kan byk mumlarn arasnda uuuyorlarm. Garrigue'in en ok tuhafna giden ey, burnunda elik ereveli iri gzlkleri bulunan birinin durumuymu. Gece kularndan biri adamn kocaman siyah perukasnn stnde, ayan kseye kaptrm gibi, dimdik durur ve boyuna sessiz sessiz kanat rparm; adam da ikide bir ban sallarm. Dipte srmas kararm cppesiyle bir papaz, bir szc bile iitilmeyen dualar okuyarak, mihrabn nnde gidip gelirken, ocuk boyunda kck bir yal adam, ilahicilere ayrlan yerin ortasnda diz km, tokma kopuk, sesi kmayan bir ngra srekli sallar dururmu... Hi kuku yok, bu papaz, nc ilahisiz duasn okuyan bizim Dom Balagure olacak.

PORTAKALLAR FANTEZ Paris'deki portakallarda, aacndan dp de yerden toplanm yemilerin ackl grnm vardr. Kara kn ortasnda, buraya geldiklerinde parlak kabuklaryla, bizimki gibi lml tatlara alk lkeler iin ar kokularyla, tuhaf, biraz da derbeder grnrler. Sisli gecelerde, kk el arabalarna ylarak, zgn zgn, yaya kaldrmlar boyunca sralanrlar. Arabalarn grltsne, atl otobslerin patrdsna karan tekdze ve ipince bir ses onlara yoldalk eder: - ki metelie Valensiya portakal! Parislilerin drtte , uzaklardan toplanm, zerinde aacndan yalnzca bir ince yeil sap kalm, yuvarlakl pek gz almayan bu yemii, ekerleme trnden bir ey sayarlar. Yumuak ktlara sarlm olmas, bayramlara, enliklere karmas, bu duyguyu uyandrr. zellikle ocak ay yaklanca, sokaklara dalan binlerce portakal, kaldrm kylarndaki pis suya karp srklenen btn o kabuklar, yapma meyvalarla dolu dallarn Paris'in zerine silkivermi grkemli bir Noel aacn anmsatr. Hi bir ke bucak yoktur ki, onlara raslanmasn. Mostralklarn aydnlk camekannda seme ve ssldrler; hapisanelerle hastanelerin kaplarnda, biskvi paketleriyle elma ynlarna karrlar; balolarn, pazar gn tiyatro ve elence yerlerinin giriinde bulunurlar. O nefis kokular, havagaz kokusuna, alg grltsne, paradideki sralarn tozuna karr. Artk o dereceye gelinir ki, portakal yetitirmek iin portakal aacna gerek olduu bile unutulur. nk yemii bize dosdoru gneyden sandk sandk gelirken, budanm, biimi deimi, klk deitirmi aac da,

k geirdii scak limonluktan parklarn ak havasna karak yle bir grnr ve yine yiter. Portakaln ne olduunu hakkyla bilmek iin, onu yurdunda, Balear adalarnda, Sardunya'da, Korsika'da, Cezayir'de, Akdeniz'in yaldzl mavi havasnda, lk ikliminde grmeli. u anda Blidah'nn hemen yanbandaki bir portakal bahesini anmsyorum. te portakaln gzellii oradayd. Koyu renkli, parlak, cilal yapraklarn arasndan meyveler, renkli camlar gibi parldyor ve evredeki havay, parl parl iekleri evreleyen o grkem aylasyla yaldzlyordu. urada burada, bahenin seyrek yerlerinden, dallarn arasndan, kasabann kale duvarlar, bir caminin minaresi, bir trbenin kubbesi ve en stte de, Atlas dann, etekleri yemyeil, yukarya doru dalga dalga, bek bek dm paralarla, tepesi beyaz bir krke brnm gibi karla rtl dev ktlesi grnyordu. Oralarda bulunduum sralarda bir gece, otuz yldan beri grlmemi bilmem hangi olaanst durumun etkisiyle, gkyznn o karl k blgesi gelip uykuya dalm kasabann stnde bir silkindi ve Blidah, deimi, beyazlara brnm olarak uykusundan uyand. Bu pek hafif, pek saf Cezayir havasnda kar, sedef tozuna benziyordu. Bu karda, bir beyaz tavusun tylerindeki prltlar vard. Hele portakal bahesinin gzellii!.. O salam yapraklar stnde kar, parlak tepsiler zerinde buzlu erbetler gibi el dememi ve dimdik duruyordu; kraya bulanm btn yemilerde olaanst bir tatllk, saydam beyaz tllere sarlm altn klelerinden geliyormu gibi rkek bir prlt vard. Bu grnm bana bir kilise trenini, danteladan cppelerin altna giyilmi krmz rahip giysilerini, mihrabn tenteneye sarlm yaldzlarn anmsatr gibi oluyordu. Ama bende portakallarla ilgili en gzel an, Ajaccio evresindeki Barbicaglia'dan, scaklar bastrnca le uykusu ekmeye gittiim o byk baheden kalmtr. Orada Blidah'dakilerden daha seyrek dikilmi, daha boylu portakal aalar, ta yola dek uzanyordu. Baheyi yalnzca yeil bir itle bir hendek, yoldan ayrmaktayd. Yolun hemen br yan denizdi, usuz bucaksz, masmavi bir deniz... Bu bahede ne ho saatler geirdim, bilseniz! iek am ve meyva vermi portakal aalar, bamn stnde buram buram tterdi. Ara sra olgun bir portakal, birdenbire dalndan koparak, sanki scaktan arlam gibi yanksz, kof bir grltyle yan bama derdi. yle elimi bir uzattm m, tamam. Bunlar, ileri kan krmz, ok gzel portakallard. Nasl da lezzetliydiler; sonra ufuk nasl da gzeldi. Yapraklar arasndan, havann buusu iinde denizin krk cam paralar gibi gz kamatran mavilikleri grnrd. Bir de, sularn pek uzaklara dek havay sarsan kmldan, insan kayktaym gibi sallayan o tekdze fslt, scak, portakallarn kokusu... Ah bilseniz, Barbicaglia bahesi, uyumak iin ne ho yerdi! Ama kimileyin uykumun en tatl yerinde trampet grltsyle srayarak uyanrdm. Grlty yapanlar, aada, yolun stnde eitime gelen zavall trampetilerdi. itin aralklarndan trampetlerin bakr kasnaklarn, krmz pantolonlarn zerine geirilmi uzun beyaz nlkleri grrdm. Zavalllar, tozlu yolun acmadan yanstt gz kamatrc ktan biraz olsun kanmak iin, duvarn dibine, itin darack glgesine snrlard. Aman ne trampet alt o. Kim bilir, susuzluktan nasl da barlar yanard. O zaman kendimi uyuukluktan zorla kurtarp, yanbamda yerlere sarkan o krmz altn rengindeki nefis yemilerden birkan onlara frlatmaktan zevk alrdm. Nian aldm trampeti, portakal dnce trampet almay keserdi. Bir dakika duraklar, nnde hendee yuvarlanan nefis portakaln nerden geldiini grmek iin evresine bir gz atard; sonra, abucak portakal yakalar ve kabuunu bile soymadan hemen dilemeye balard. Yine, Barbicaglia'ya bitiik, arada yalnzca alak bir duvar bulunan olduka garip, kk bir baheyi anmsyorum. Bulunduum yer ykseke olduu iin, burasn olduu gibi grebiliyordum. Bahe, orta halli, akll uslu bir zevkle dzenlenmi kk bir yerdi. ki yanna pek yeil imir fidanlar dikilmi ve stne sar kum denmi darack yollaryla, kapsndaki iki servi aacyla, bir Marsilya kkn andryordu. Glgeden iz yoktu. Dipte, zemin hizasnda bodrum delikleriyle, beyaz tatan bir yap vard. nce burasn, bir yazlk ev sanmtm; ama daha iyi baknca, atsndaki hatan, uzaktan yazsn skemediim taa kazlm bir yazttan burasnn bir Korsikal aile mezar

olduunu anladm. Ajaccio'nun evresinde, epeevre, her biri zel bir bahenin iinde, byle birok trbecik vardr. Her aile, pazarlar buralara gelip llerini ziyaret eder. Byle olduktan sonra lm, mezarlklarn karkl, kalabal dnlrse, daha az korkun geliyor. Buralarn sessizliini ancak dostlarn ayak sesleri bozar. Bulunduum yerden, aydnlk yzl, yal bir adamn, iki yan imir dikili bahe yollarnda dingin bir edayla, tin tin dolatn gryordum. Btn gn aalar buduyor, topra belliyor, suluyor, solmu iekleri titiz bir zenle koparp atyordu; sonra gne batarken, ailesinin llerinin yatt trbeye giriyor; beli, trmklar, kocaman bahe kovalarn yerli yerine koyuyordu. Btn bu ileri bir mezarlk bahvannn dingin ve sessiz tavryla gryordu. Ama yine bu babacan adam, pek de ayrmna varmadan, sanki dinsel bir sayg iinde alyor, birini uyandrmaktan korkuyormu gibi grlt etmemeye dikkat ediyor ve her kezinde trbenin kapsn yavaa kapatyordu. O gsterili sessizlik iinde bu kk bahenin bakm, bir kuun bile rahatn karmyor ve komuluu, insana zn vermiyordu. Yalnzca, deniz insana daha geni; gkyz daha yksek grnyor ve bu sonsuz uyku, yaam doluluuyla ruhu artan ve ezen doann iinde, btn evresine sonsuz bir dinlenme duygusunu sindiriyordu.

FTE HANLAR Bir temmuz gn leden sonra, Nimes'den dnyordum. Hava ylesine scakt ki... Yol, btn gkyzn dolduran ham gmten kocaman bir gnein altnda, zeytinliklerle kk mee aalar arasnda, tozdan apak, gz alabildiine uzanyordu. Ne glgeden bir iz, ne de bir solukluk meltem vard. Yalnzca scak havann titremesi, bir de austosbceklerinin tiz perdeden t... Bu insan sar eden tekdze tempolu ve lgn mzik, o ulu k titremesinden kyor gibiydi... ki saattir tek bama yrrken, birdenbire yolun tozlar arasndan karma bir bek apak ev kt. Buras Saint-Vincent kona dedikleri yerdi: Be alt iftlik evi, krmz daml uzunca ambarlar, birka sska incir aacnn altnda susuz bir yalak, en dipte de, yolun iki kysnda kar karya iki bycek han. Bu karlkl iki han, pek garibime gitti. Yolun bir yannda, gireni kan bol, yepyeni bir yap. Btn kaplar ak. nnde bir araba durmu, terden buram buram tten beygirleri zyorlar; arabadan inen yolcular da alack duvarlarn glgesinde ivedi ivedi bir eyler iiyorlar. Hann avlusu arabalarla, katrlarla tklm tklm dolu; sundurmalarn altnda yere uzanm arabaclar akam serinliini bekliyor. erde haykrmalar, svgler, masaya yumruk vurmalar, kadeh tokuturmalar, bilardo grlts, patlayan gazozlar... Btn bu patrty, en ve gr bir ses, camlar zangr zangr titreten bir arkyla bastryor: Gzel Margoton kalkt Doyamadan uykuya; Elinde gm testi Bir sabah gitti suya. Karki hansa, onun tersine, pek sessizdi; braklm gibiydi. Avlu kapsnn altnda otlar bitmi, pancurlar krk, kap kanadnda eski bir sorgu gibi asl duran bir obanpskl dal, eiin basamaklar yoldan toplanm talarla beslenmi... Ksacas hann yle yoksul, yle acnacak bir grnm vard ki, iine girip bir ey imek, sadaka vermek yerine geerdi. * * *

eri girince, kendimi ssz, i kapayc ve upuzun bir salonda buldum. Perdesiz byk pencereden dolan gz kamatrc k, burasn daha ackl, daha ssz gsteriyordu. Birka krk dkk masa, stnde tozdan rengi solmu bardaklar, drt deliini birer dilenci tas gibi uzatan krk bir bilardo, sar bir kanepe, khne bir tezgah. Btn salona kt ve ar bir scaklk km. Ya sinekler? Salkm salkm tavana, camlara yapm, bardaklarn iine girmi... Kapy amamla, ar kovanna girmiim gibi bir vzlt, bir kanat vzltsdr balad. Salonun bir ucunda, pencerenin nnde cama abanr gibi darsn seyretmeye dalm bir kadn vard. ki kez: - Hey hanc! diye seslendim. Yavaa bana dnd. Buruuk, atlam, toprak renginde bir yz, yrenin yal kadnlarnda olduu gibi uzunca, krmzya alan dantela kvrmlaryla evrelenmi tam bir kyl kadn yz. Ama grnd gibi yal da deildi; yalnzca gzyalar kendisini bu grnme sokmutu. Gzlerini sile sile: - Ne istiyorsunuz? diye sordu. - Biraz oturup bir eyler imek... Sylediimi anlamam gibi yerinden kmldamadan, akn akn yzme bakt. - Kuzum buras han deil mi? Kadn iini ekti: - Evet dedi, han olmasna han... Ama niin siz de tekiler gibi karya gitmiyorsunuz? Oras daha neeli... - Neeli, ama bana gelmez... Ben burasn beendim, dedim ve yantn beklemeden gidip bir masaya yerletim. Kadncaz, niyetimin ciddi olduuna inannca, byk bir telala gidip gelmeye, ekmeceleri ekmeye, ieleri kartrmaya, kadehleri silmeye, sinekleri kovmaya balad... Hana birinin gelmesi, sanki balbana bir olay olmutu. Zavallck arada bir duraklyor, sonunu getirmekten umudunu kesmi gibi ban ellerinin iine alyordu. Sonra, dipte salona bitiik bir odaya girince de, kocaman anahtarlarla uratn, kilitleri zorladn, ekmek teknesini kartrdn, flediini, toz silktiini, tabak ykadn duydum. Arada bir, derin derin iini ektii, hkrklarn tutamad da oluyordu. Bylece bir eyrek saat getikten sonra, nme bir tabak dolusu passerille (kuru zm), kaya gibi sert, bayat bir Beaucaire ekmeiyle bir ie arap geldi. Garip yaratk: - Yemeiniz hazr! dedi ve hemen pencere nndeki eski yerine geti. * * * Bir yandan arabm iiyor, bir yandan da kendisini syletmeye alyordum: - Pek yle kalabalnz yoktur, deil mi, kadnm? - Ah msy, kimsecikler gelmez... Burada yalnzca biz varken bakayd. Yolcular bize inerdi, yaban rdei mevsiminde avclar bizde len verirdi. Btn yl, kapmzn nnden arabalar eksik olmazd... Ama komular gelip de karmza yerleince, ilerimiz bozuldu... Artk herkes, karya iniyor. Bizim burasn, pek i kapayc buluyorlar. Dorusu yerimiz pek de ferah deil; sonra, ben de gzel deilim. Sk sk beni stma tutar; iki kzm vard, ld... Kardaysa, her zaman atarlar kahkahay... Hann sahibi, Arlesl bir kadn.. Dantelalar iinde, boynunda sra altn zincir, gzel bir kadn. Arabann srcs de dostu... Yolcular hep karya indirir. Sonra oda hizmetisi diye bir sr aifte de var... lerini yoluna koymular. Btn Bezouces, Redessan, Jonqures delikanllar, hep orada. Arabaclar bile uramadan gemezler... Ben de burada btn gn tek bama ile doldururum!... Bunlar, aln hep cama dayal, dalgn ve kaytsz bir sesle anlatyordu. Sanrm karki handa, kendisini zen bir eyler olmalyd... Birdenbire, yolun br yannda bir kaynama oldu. Araba, toz duman iinde kmldand. Krba aklad, srcnn borusu tt, kapya en kzlar: - Gle gle! Gle gle! diye bartlar. Sonra, deminki o korkun ses, yine arksn tutturdu: Elinde gm testi, Bir sabah gitti suya,

Su banda girmiti silahl pusuya... Kadncaz bu sesi duyar duymaz rperdi ve bana dnerek, yavaa: - itiyor musunuz? dedi, kocam... Nasl, gzel ark sylyor, deil mi? akn akn kendisine baktm: - Nasl? Kocanz m? O da m oraya gidiyor? O zaman kadncaz, zgn ama tatl bir sesle: - Ne yaparsnz efendim, dedi, erkekler byledir; karlarnda alansn istemezler. Bense, kzlarmn lmnden sonra hep alar oldum... Hem sonra, bizim buras pek skntl... Kimsecikler gelmez. Benim zavall efendi de, pek can sklnca, karya imeye gider. Sesi de gzeldir; Arlesl kadn ona arklar syletir. Bakn, yine balad. Zavall, penceresinin nnde titreye titreye, ellerini uzatm, yanaklarndan szan iri gzyalaryla bir kat daha irkinlemiti. Arlesl kadna arklar syleyen kocasnn sesini kendinden gemi bir durumda dinliyordu: Biri dedi: "Gel seni Seveyim doya doya!".

MILIANAH'DA GEZ NOTLARI Bu kez sizi, gnbirliine, deirmenden iki yz fersah uzaa, Cezayir'in gzel bir kasabasna gtryorum... Bylece dmbeleklerle austosbceklerinden biraz uzaklap bamz dinlemi oluruz. ...Yamur yaacak, gkyz kapank. Zaccar dann tepelerini sis brm. kapayc bir pazar gn ksacas... Oteldeki kk odamda, Araplarn kale duvarlarna bakan pencere ak; sigara stne sigara ierek, kendimi oyalamaya alyorum... Otelin btn kitapl buyruumda. Pek ayrntl bir "Kayt ve Tescil lemleri Tarihi"yle Paul de Kock'un birka roman arasnda, Montaigne'den bir tek cilt buldum... Kitab rasgele atm ve La Botie'nin (*) lmyle ilgili o olaanst mektubu bir daha okudum... Bakn imdi de, eskisinden daha dnceli, daha skntl oldum... Yamur damlamaya balad. Pencerenin pervazna den her damla, orada geen ylki yamurlardan kalma katmerli tozlar stnde geni bir yldz iziyor... Kitap ellerimden kayyor ve ben bu gaml yldza baka baka, epey zaman olduum yerde kalyorum... Kasabann saat kulesi ikiyi alyor. Saat kulesi dediim yer, buradan ince beyaz duvarlarn grebildiim eski bir trbedir. Hey gidi zavall trbe, hey. Bundan otuz yl nce, kim derdi ki bir gn gsnn ortasnda belediyenin kocaman bir saat kadrann tayacak ve her pazar, saat ikide Milianah kiliselerine ikindi duas iin an alma iaretini verecek? Dan! Dan! Dan! te anlar da almaya balad!.. Merak etmeyin, epey uzun srer... Dorusu bu oda da pek i skc... Felsefi dnceler de denen iri iri rmcekler, btn ke bucaa alarn rmler... Gpegndz, hayrdr inallah! Haydi sokaa... * * * Kasabann byk alanna varyorum. 3. Piyade Alay'nn yle birazck yamurdan gz ylmayan bandosu, eflerinin evresine halka olmu. Tmen karargahnn bir penceresinde, yannda kzlaryla general kendini gsteriyor; alanda ile kaymakamyla sulh yargc kol kola girmi bir aa bir yukar dolayorlar. Yarm dzine kadar yar plak Arap ocuu, bir kede crlak crlak bararak zp zp oynuyor. tede, kl dklen yal bir Yahudi, dn ayn yerde brakt gne n aramaya gelmi, bulamaynca arp kalyor... "Bir, iki, ... haydi!" Bando, geen k laternalarn penceremin altnda alp

durduklar Talexy'nin eski bir mazurkasna balyor. Bu mazurka, eskiden pek canm skard, bugnse gzlerimden ya getirecek denli dokundu bana. Ah bu 3. Alay'n bandocular; nasl da mutlu insanlar! Gzler, on altlk notalara dikilmi, tempo ve amatayla kendilerinden gemiler, usul tutmaktan baka bir ey dnmyorlar. Ruhlar, btn ruhlar, alglarnn ucunda, iki bakr maa arasnda titreyen o el kadar geni, drt ke kdn iinde... Bu babacanlar iin, her ey bu. aldklar ulusal ezgiler, hibir zaman yreklerine gurbet acs drmemi... Ne yazk ki, ben bando yesi deilim. aldklar para bana dokunuyor. Uzaklayorum. * * * Bu yamurlu pazar gnnn geri kalan saatlerini nerede geirsem acaba? Ne gzel! Seyyid mer'in dkkn ak... Seyyid mer'e urayalm. Seyyid mer'in dkkn var, ama kendisi dkknc deil. O, soydan gelme bir bey, yenierilerin boup ldrd eski bir Cezayir daysnn oludur. Babas lnce, Seyyid mer pek sevdii annesiyle birlikte Milianah'ya snm ve burada, portakal aalaryla, adrvanlarla dolu pek serin ve gzel saraylarda, zaarlar, ahinleri, atlar ve karlar arasnda birka yl egemen bir derebeyi gibi yaam. Franszlar gelmi. Balangta bizim dmanmz ve Abdlkadir'in bada olan Seyyid mer, sonunda beyle bozumu ve gelip bize boyun emi. Bey, cn almak iin Seyyid mer'in bulunmad bir srada Milianah'ya girmi, saraylarn yama etmi, portakal aalarn sktrm, atlaryla karlarn alp gtrm ve annesini, boynunu byk bir sandn kapana kstrarak ldrtm... Seyyid mer'in fkesi korkun olmu. Hemen Fransa'nn hizmetine girmi ve beye kar atmz sefer srdke, ondan daha yiit, daha yrtc bir askerimiz olmam. Sava bitince, Seyyid mer Milianah'ya dnm. Ama bugn bile, nnde Abdlkadir'den sz edildiinde fkeden rengi atar, gzlerinden imek akar. Seyyid mer altm yandadr. Bunca yal, stelik bir de iek bozuu olmasna karn, yz gzelliini koruyor. Uzun kirpikler, bir kadn bak, sevimli bir glmseyi, soylu bir eda. Sava yznden mal mlk yok olmu, kendisine eski varlndan Chelif ovasnda bir iftlikle, Milianah'da gz nnde yetitirdii oluyla birlikte kendi halinde yaad bir ev kalm. Yerli reisler, kendisine byk bir sayg gsteriyorlar. Aralarnda bir anlamazlk knca, hemen onu yargc yapyorlar; onun yargs da hemen her zaman yasa yerine geiyor. Sokaa pek az kar. Kendisini, her gn leden sonra evine bitiik ve kaps sokaa alan dkknda bulabilirsiniz. Burann demesi, hi de gsterili deil. Ak badanal duvarlar, epeevre tahta bir sedir, minderler, ubuklar, iki mangal... te Seyyid mer'in, herkesin derdini dinledii ve anlamazlklarna bakt yer, burasdr. Sanki dkknda yarglk eden bir Hazreti Sleyman. * * * Bugn pazar, ierisi epey kalabalk. On iki kadar oymak reisi, srtlarnda burnuslar, epeevre sedire bada kurmular. Her birinin yannda uzun bir ubukla rme bir zarf iinde kck bir kahve fincan var. eriye girdim, kimse yerinden kmldamad... Seyyid mer, oturduu yerden en tatl glmseyiiyle beni karlad ve eliyle, yanbanda sar ipekten bycek bir mindere buyur etti. Sonra parman dudaklarna gtrerek, ses karmayp dinlememi anlatt. Olay u: Bir toprak paras sorunu yznden Beni-Zougzoug oymann bakanyla Milianahl Yahudi'nin biri arasnda anlamazlk km, her iki taraf da davay Seyyid mer'e anlatmak ve onun yargsna raz olmak konusunda anlamlar. O gn de duruma gnym. Tanklar arlm; ama bizim Yahudi birdenbire caym, tank filan getirmeden, yalnz bana gelmi ve bu i iin artk Seyyid mer'e deil, Franszlarn sulh yargcna bavurmak niyetinde olduunu sylemi... Ben ieriye girdiimde, i bu aamadayd. Yahudi (sarmtrak sakall, kahverengi pantolonlu, mavi orapl, kadife kasketli, yal bir herif) ban yukarya kaldryor, yalvaran gzleri fldr fldr Seyyid mer'in pabularn pyor, boynunu bkyor, diz kyor, ellerini kavuturuyor... Arapa bilmem, ama Yahudi'nin bu szsz oyunundan, azndan drmedii "Zouge de paix, Zouge de paix" szlerinden, btn bu dil dkmelerin anlamn karyorum:

- Biz Seyyid mer'den kukulanmay aklmza getirmeyiz; Seyyid mer, yargtr; Seyyid mer, adaletlidir... Ancak u var ki, Zouge de paix, bizim iimizi daha iyi grr. Orada bulunanlarn hepsi bu ie pek ierlemiti, ama serde Araplk var, hi kimse istifini bozmuyor... Seyyid mer, (alayclarn ah) sedirine yaslanm, gzleri dalgn, dudaklarnda ubuun kehribar ucu, btn bu szleri glmseyerek dinliyor. Yahudi en dolambal szlerinin tam ortasndayken, biri "Caramba"y basyor ve herifin szn azna takveriyor. Bu adam, oymak bakannn tan olarak gelmi bir spanyol gmeni... Yerinden kalkyor, Yahudi'ye yaklaarak, her dilden, her trl, hatta aralarnda burada yinelenemeyecek denli okkal bir Fransz sz de iinde olmak zere bir sepet dolusu svgy herifin tepesinden aa boaltyor... Seyyid mer'in Franszca bilen olu, babasnn nnde byle bir szcn getiini duyunca kpkrmz kesiliyor ve darya kyor. (Arap eitiminin bu zelliini unutmamal.) erdekiler yine istiflerini bozmuyorlar, Seyyid mer de hep glmsyor. Yahudi ayaa kalkyor, korkudan titreye titreye ama u "Zouge de paix, Zouge de paix" teranesine de hz vererek, geri ekile ekile kapy buluyor, kyor. spanyol, fkeden kan beynine sram, peinden frlyor, herifi sokakta yakalayarak suratna iki sille akediyor... Yahudi, kollarn aarak, dizst kveriyor. Yaptndan biraz utanan spanyol da yeniden dkkna giriyor... spanyol'un ieriye girmesiyle Yahudi'nin yerinden kalkmas bir oluyor, evresini saran rengarenk kalabal sinsi sinsi bir szyor. Ortada her trl insan var: Maltallar, Mahonlular, Zenciler, Araplar. Ama hepsi de Yahudilere kin beslemekte birlik; bir Yahudi'ye byle kt davranldn grmekten honut... Yahudi bir an duraklyor, sonra bir Arab, burnusunun eteinden yakalayarak: - Sen grdn Ahmet, diyor, sen grdn! Sen buradaydn. Gvur beni dvd. Tanm olursun, ha? Tanm olursun deil mi? Arap, burnusunu ekip kurtaryor ve Yahudi'yi itiyor. Bir ey bildii yok ki, hibir ey grmemi; tam o srada ban evirmi bulunuyormu... Zavall Yahudi, bir frenkinciri soymakta olan iman bir zenciye: - Aman, sen Kaddur, diyor, sen grdn... Gvurun beni nasl dvdn grdn... Zenci aalama anlamnda yere tkryor ve kalkp gidiyor. O da hibir ey grmemi. Klahnn altnda gzleri kor gibi hnzr hnzr parlayan, u ufak tefek Maltal da hibir ey grmemi. Banda nar sepeti, glerek kap giden u karayaz Mahonlu kadn da hibir ey grmemi... Yahudi istedii denli barsn, yalvarsn, tepinsin... Kimse tank olmuyor, kimse bir ey grmemi... Bereket versin, iki dinda, tam o srada, snepe snepe duvar diplerine srtnerek sokaktan geiyor. Bizim Yahudi onlar gryor: - abuk, abuk, kardelerim! abuk dava vekiline! abuk sulh yargcna!... Sizler, grdnz elbette... Benim gibi yal bir adam nasl dvdklerini grdnz!... Hi grmez olurlar m? Elbette grmlerdir!... ... Seyyid mer'in dkknnda dehetli bir heyecan... Kahveci, fincanlar dolduruyor, ubuklar yakyor, konuan konuana, kahkahay atan atana. Bir Yahudi'nin dayak yediini grmek, pek keyifli ey!... amatann, ttn dumannn arasndan, usulcack kapya yaklayorum. Niyetim, Yahudi mahallesinde biraz dolaarak, dindalar, kardelerine yaplan bu aalamaya ne diyorlar, onu anlamak... Babacan Seyyid mer bana: - Bu akam yemee gel, msy! diye baryor. ary kabul ederek teekkr ediyorum. Artk dardaym. Yahudi mahallesinde herkes ayak stnde. Olay oktan alm yrm. Dkknlarda kimsecikler yok. lemeciler, terziler, saralar, ksacas btn srailoullar sokaa dklm... Kadife kasketli, mavi orapl adamlar, bek bek toplanm, rpna rpna barp duruyorlar... Solgun benizli, yahni yanakl, yzleri kara eritlerle evrili, srma gslkl dpedz entarileri iinde tahtadan oyulmu putperest yontular gibi dimdik duran kadnlar, miyavlaya miyavlaya, bir bekten brne geliyorlar... Tam oraya vardm srada, kalabalk dalgalanr gibi oldu. Herkes koutu, itiip kakt... Servenin kahraman Yahudi, tanklarnn omzuna dayanm, iki geeli dizilen kasketlilerin arasndan bir "Ha babam, haydi!" tufan iinde geiyor:

- Al cn karde, cmz al, Yahudilerin cn al. Hi korkma, arkanda yasa var. am sakzyla mein eskisi kokan suratsz bir cce, miskin miskin, ahlaya uflaya, yanma sokuluyor ve bana: - Gryorsun ya, diyor, biz umarsz Yahudilere neler yapyorlar! u zavall yal adama bak. Zavally ldresiye dvmler. Gerekten zavall Yahudi, canl cenaze gibi. Gzlerinin umu, surat allak bullak, nmden geiyor. Geiyor ama yrmyor, srkleniyor. Onu ancak bolca bir dence iyi edebilir. te, aslnda bunun iin herifi hekime deil, dava vekiline gtryorlar. * * * Cezayir'de ne kadar ekirge varsa, hemen hemen o kadar da dava vekili vardr. Anlalan bu i, pek kazanl... Belki de u iyilii var ki, insan bu ie snavsz, kefaletsiz, uygulamasz, deirmene girer gibi girebiliyor. Nasl biz Paris'te yazn adam oluveriyorsak, Cezayir'de de insan yle dava vekili olabiliyor. Bunun iin de biraz Franszca, spanyolca ve Arapa bilmek, daarcnda bir yasa kitab bulundurmak ve her eyden nce de iini iyi yapmak yeter. Dava vekilinin trl trl ileri olur; srasna gre avukat, noter, arac, bilirkii, evirmen, sayman, komisyoncu, dilekecidir; ksacas smrgenin Matre Jacques'! Yalnzca Harpagon'un (*) bir tek Matre Jacques' vard, smrgedeyse gereinden ok... Yalnz Milianah'da bile bunlar sryle... Yazhane giderinden kurtulmak iin, bu efendiler ounlukla mterilerini byk alandaki kahvede kabul ederler ve akl dananlara, absentle champoreau (**) iimi arasnda akl retirler. (Artk nasl retirler, bilmem.) te bizim onuruna dkn Yahudi de, yannda iki tan, byk alandaki kahveye doru yola dzld. Artk onlarn peini brakalm. * * * Yahudi mahallesinden ktm, Arap ilerine bakan dairenin nnden geiyorum. nsan dardan baknca, arduvaz rtl ats ve stnde dalgalanan Fransz bayrayla, burasn bir ky belediye dairesi sanr. evirmeni tanrm. Haydi girelim de, kar karya birer sigara ielim. Aslnda, bu gnesiz pazar gnnn sonunu sigara ie ie getireceiz sanrm. Kalemin nndeki avlu, st ba dklen Araplarla tklm tklm. Elli kadar, burnuslaryla duvar boyunca melmiler, sra bekliyorlar. Ak havada olmasna karn bedevilerin bu bekleme salonundan korkun bir ten kokusu geliyor. abuk geelim... Kalemde bizim evirmeni, plak tenlerine kir iinde birer uzun entari geirmi, ileden km gibi ka gz iaretleriyle, bilmem hangi tesbih hrszln anlatan iki yaygaracyla boaz boaza buluyorum. Kede bir hasra oturup bakyorum... Dorusu bu evirmen niformas da pek gzel; Minianah evirmenine de pek yakm. Ne yalan sylemeli; niformayla evirmen, tam birbirine denk. Giysi, gk mavisi renginde, sonra kara eritleriyle parlak yaldzl dmeleri de var. evirmense sarn, pembe beyaz, kvrck sal, en, akrak, yakkl bir hsar (*), biraz geveze, eh o kadar ok dil bildiine gre... Biraz kukucu, dou dilleri okulunda Renan'n rencisiymi! Spora pek dkn; kaymakamn karsnn dzenledii gece toplantlarnda naslsa, lde Arap adrnda da yle keyifli; herkesten iyi mazurka oynar, kuskus piirmekte ei benzeri yoktur. Ksacas, bir Parisli. te bizim delikanl, byle bir delikanl. Kadnlar neden kendisine baylyor diye artk amayn. klkta bir tek rakibi var: O da dairenin avuu. avu ala uhadan pantolonu ve sedef dmeli tozluklaryla garnizonda herkesi umutsuz bir kskanlk iinde brakm. Daireye bal olduu iin, angaryalardan bak, ar pazarda elde beyaz eldiven, sinek kayd tra olmu, koltuunda byk defterler, dolar durur. Grd saygya diyecek yoktur. Anlald, bu tesbih alma olay, kurt masal gibi uzayacak sanrm; sonunu bekleyemeyeceim. kp giderken bekleme yerini heyecan iinde gryorum. Kalabalk uzun boylu, solgun benizli, kara bir burnusa brnm babayiit bir yerlinin evresini alm. Bu adam, sekiz gn nce Zaccar danda bir parsla boumu; pars lm, ama adamn da kolunun yarsn yemi. imdi sabah akam daireye gelip kolunu pansuman ettiriyor. Her seferinde, serveni kendi azndan dinlemek iin

adamcaz avluda yakalyorlar. Ar ar, boazdan kma gzel bir sesle anlatyor. Ara sra burnusunu ayor ve gsnn zerine aslm, kanl bezlere sarl sol kolunu gsteriyor. * * * Sokaa kar kmaz, korkun bir frtna koptu. Yamur, gk grlemesi, imek, samyeli. abuk bir yere snalm. Rasgele bir kapdan ieriye daldm ve Marip bieminde bir avlunun kemerleri altna istif olmu bir alay ingenenin iine dtm. Bu, Milianah camisinin avlusudur. Mslmanlarn yoksul ve gsz takm, hep buraya snd iin adna "Yoksullar Avlusu" derler. Tyleri brt bcekle dolu kocaman sska tazlar, kt kt evremde dolamaya baladlar. Dehlizin stunlarndan birine dayanm hi oral olmamaya alyorum. Kimseye bir ey sylemeksizin, avlunun renkli talar zerinde seken yamuru seyrediyorum. ingeneler, yn yn yerlere uzanmlar. Yanbamda, gs ve bacaklar ak, elleriyle ayaklarnda kocaman demir bilezikler, eni konu gzel bir gen kadn, znl ve hmhmca bir sesle perdeden bir ark tutturmu sylyor. ark sylerken de, hem krmz bakr renginde rplak bir yavruya meme veriyor, hem de serbest eliyle, bir ta havanda arpa dvyor. Yein bir rzgrn kamlad yamur, kimileyin kadnn ayaklaryla ocuun bedenini srsklam ediyor. Kadn hi oral olmuyor, arpasn dverek, ocuunu emzirerek arksn srdryor. Saanak kesilir gibi oldu. Havann biraz aldn grnce, hemen bu tansklar avlusundan kendimi dar atyorum ve Seyyid mer'in lenine yollanyorum. Zaman da gelmi. Byk alandan geerken yine bizim yal Yahudi'ye raslyorum. Dava vekilinin koluna dayanm gidiyor. Arkasndan da tanklar neeli neeli yryorlar. evrelerinde bir sr pis Yahudi ocuu, srayp duruyor... Herkesin keyfi yerinde. Dava vekili davay zerine alm, mahkemede iki bin frank dence isteyecekmi. * * * Seyyid mer'in konanda grkemli bir len. Yemek odas, Marip bieminde zarif bir avluya alyor; avluda iki adrvan rl rl akmakta... Tadna doyulmaz alaturka yemekler... Baron Brisse'e salk veririm! Birok yemek arasnda, zellikle bademli pilice, vanilyal kuskusa, biraz ar olmakla birlikte tad pek gzel bir kaplumbaa yahnisine ve kad lokmas dedikleri ball bir hamur tatlsna mim koydum... arap olarak da yalnzca ampanya vard. Seyyid mer, haram olmasna karn, -hizmetliler srtlarn dner dnmez- biraz ampanya attryor. Yemekten sonra, ev sahibinin odasna geiyoruz. Bize macun, ubuk ve kahve getiriyorlar... Bu odann eyas, pek yaln: Bir sedirle birka hasr; dipte ok yksek, byk bir karyola var. stne srma ilemeli kk krmz yastklar serpitirilmi... Duvara Hamadi adnda bir amiralin utkularn gsteren eski bir Trk tablosu aslm. Anlalan Trkiye'de ressamlar her tabloya bir tek renk kullanyorlar. Bu tablo da yalnzca yeille yaplm; deniz, gkyz, gemiler, amiral Hamadi bile, her ey yeil, hem de ne yeil!.. Arap geleneine gre, erken kalkp gitmek gerekiyor. Kahveyi iip ubuu da ektikten sonra, ev sahibine iyi geceler dileyip kendisini karlaryla babaa braktm. * * * Nerede vakit geirmeli? Yatmak iin daha pek erken, henz svari klasnda bile yat borusu alnmad. Seyyid mer'in srmal kk yastklar da evremde olaanst bir frandoldur tutturdu. Bunlar beni uyutmaz ki!.. Hem tiyatronun nne de geldiime gre, hi deilse bir de buraya urayaym. Milianah'nn tiyatrosu, iyi kt bir tiyatro salonu durumuna sokulmu eski bir ot ambardr. Gaz perde arasnda doldurulan kocaman asma lambalar, avize grevi yapyor. Parterdekiler ayakta, orkestraya sralar konmu. Localarn almna diyecek yok, nk hasr iskemleleri var... Salonun evresinde karanlk, parkesiz, uzun bir geit... nsan kendini sokakta sanr, sokaktan hi fark yok... eriye girdiimde oyun balam bulunuyordu. ardm kaldm, oyuncular hi de kt deil. Erkeklerinden sz ediyorum. Hepsi de becerikli ve canl... Bunlarn hemen hepsi de zenci [amatr]; 3. alayn askerleri. Btn alay kendileriyle vn duyuyor ve her akam bunlar alklamaya geliyor.

Kadnlara gelince.. yazk! Hepsi de o kk tara tiyatrolarndaki kadnlar gibi iddial, crlak ve sahte... Bununla birlikte, bu hanmlarn arasndan ikisi, tiyatroya yeni balam, Milianahl pek gen iki Yahudi kz dikkatimi ekiyor... Ana babalar da seyirciler arasnda ve pek honutlar. Kzlarnn bu ite binlerce duoro kazanacana inanyorlar. Tiyatrodan milyonlar kazanm Yahudi kz Rachel'in sylencesi, dou Yahudileri arasnda pek yaygn. Bu iki kk Yahudi kznn sahnedeki davranlar, nasl da gln ve ackl! Pudra allk yerinde, klklar ak sak, sahnenin bir ucunda kaskat, utanga utanga duruyorlar. Hem yorlar, hem de utanyorlar. Arada srada, anlamn bilmeden, kafasn gzn yararak bir tmce sylyorlar ve konuurken de, iri Yahudi gzleriyle aval aval seyircilere bakyorlar. * * * Tiyatrodan kyorum. evremi saran karanln iinden, alann bir kesinden barmalar duyuyorum... Sanrm, kozlarn bakla paylaan birka Maltal olmal... Surlar boyunca ar ar yryerek otele dnyorum. Portakal ve maz aalarnn o gzelim kokular, ovadan ykseliyor. Hava lk, gkyz bulutsuz gibi... tede, yolun ucunda eski bir yapnan yknts olan khne bir duvar hayaleti ortaya kyor. Bu duvarn kutsall var. Her gn Arap karlar buraya gelip futa ve petamal paralaryla burnus eteklerini, gelin teline sarlm uzun kzl sa rglerini adak gibi asarlar... Btn bunlar, ince bir ay altnda, gecenin lk soluuyla dalgalanp duruyor.

EKRGELER Bir Cezayir ans daha; sonra yine deirmene dneceiz... O Sahel iftlii'ne geldiim gnn gecesi, bir trl uyuyamamtm. Yerimi yadrgamak, yolculuun rahatszl, akallarn ulumalar, sonra insann sinirlerini bozan boucu bir scak, sanki cibinliin deliklerinden ieriye bir solukluk hava giremiyormu gibi, tam bir boulma... Penceremi sabaha kar atmda, yava yava kmldanan, kenarlar kara ve pembe saakl ar bir yaz sisi, bir arpma alann kaplayan barut duman gibi havada dalgalanyordu. Bir tek yaprak bile kmldamyordu; gzlerimin nne serilen bu gzel bahelerde, bayr stne, araba tatllk veren gnein alnna aralkl dikilmi asma ktklerinde, glgelie konmu Avrupa tr yemi aalarnda, boysuz portakallarda, dizi dizi sralanm kck mandalina aalarnda, hep o i kapayc ve sknt verici grnm; frtna bekleyen yapraklarn kprtszl vard. Bir esintiyle hemen pek hafif ve ince salar birbirine dolanp rpnan muz aalar, o ak yeil renkte kocaman kamlar bile, derli toplu birer sorgu gibi, sessiz ve dimdik duruyorlard. inde dnyann btn aalar bir araya getirilmi, her biri mevsiminde gurbeti ieini ap yemiini veren bu olaanst iftlii bir an seyre daldm. Buday tarlalaryla sk mantar meelikleri arasnda byle boucu bir sabah saatinde, grnm insann iini serinleten bir sulama kanal, parldaya parldaya akyordu. Btn bu eylerin gzellik ve dzenine, Marip biemi kemerleriyle bu gzel iftlik yapsna, afakta apak kesilmi taraalarna, evresine sralanm ahrlarna ve ambarlarna hayran olurken, yirmi yl ncesini, o babacan insanlarn bu Sahel koyana yerlemeye gelip de ortada kt bir yol iisi barakasndan, bodur hurma ve yabansakz aalaryla diken diken olmu bakmsz bir topraktan baka bir ey bulamadklar zaman dnyordum. Her eyi yoktan var etmek, her eyi yeni batan kurmak gerekmiti. Yerli Araplarn ayaklanmalar da eksik olmuyordu. Sapan brakp silaha sarlmalyd.

stelik bir de hastalklar, gz arlar, stmalar, kt ve eksik rnler, deneyimsizliin acemilikleri, ne yaptn bilmeyen, dar dnceli bir ynetimle ekimeler... Bu ne emekti, bu ne yorgunluktu! Hi durup dinlenmeden her eye gzn drt amalyd! imdi bile, kt gnlerin gemie karm olmasna ve aln teriyle pek pahalya kazanlan zenginlie karn, kar koca, her ikisi de iftlikte herkesten nce ayaktaydlar. Sabah sabah onlarn yer katndaki byk mutfaklarda dolaarak iilerin kahvaltsn gzettiklerini duyuyordum. Biraz sonra an ald ve arkasndan da iiler yola dzldler: Burgonya'dan gelme baclar, balarnda krmz birer fes, dklen klklaryla oymak iftileri, Mohanl baldrplak yol iileri, Maltallar, Lucquesller, ksacas ynetimi g, karmakark bir topluluk... iftlik sahibi, kapnn nnde, her birine buyurgan ve serte bir sesle, o gn yapaca ii sylyordu. Bu da bitince, adamcaz ban kaldrd ve merakl merakl gkyzne bakt. Sonra, beni pencerede grnce: - Ekin iin kt hava, dedi. Sam geliyor. Gerekten, gne ykseldike gneyden bir frnn kapa alp kapanyormu gibi, yakc ve boucu soluklar gelmeye balad. nsan nereye oturacan, ne yapacan aryordu. Btn sabah, byle geti. Kahvelerimizi dehlizdeki hasrlarn stnde itik. Ne konuacak, ne de kmldanacak gcmz vard. Kpekler uzanm, deme talarndan serinlik umarak bitkin bitkin yerlerde yatyordu. le yemeini yiyince biraz kendimize geldik. Bu tuhaf ve eidi bol yemekte neler yoktu: Sazan bal, alabalk, yaban domuzu, kirpi eti, Staoueli tereya, Crescia araplar, hintarmutlar, muzlar; ksacas evremizdeki karmakark doaya pek benzeyen bir sr gurbeti yemek... Tam sofradan kalklaca srada, frn gibi yanan baheden scak girmesin diye kapal duran balkon kapsnn nnde, birdenbire barmalar oldu: - ekirge geliyor! ekirge geliyor! Ev sahibinde, sanki byk bir ykm haberi alm gibi bet beniz kalmad. Hemen darya frladk. Az nce t bile duyulmayan yapda, on dakika srecek bir koumadr balad; uyanmann tela iine karp yiten karmakark sesler duyuldu. Hizmetiler, le uykusuna yattklar dehlizlerin glgesinden, bakr kazan, leen, tencere gibi ellerine geirdikleri btn madenden kab kacaklara sopayla, yabayla, denle vura vura darya frladlar. obanlar, borularn ttryorlard. Kimilerinin ellerinde de fleyince ses karan kavkalar, av borular vard. Korkun, bozuk dzen bir amatadr balad. evredeki adrlardan koup gelen Arap karlarnn tiz perdeden "lu lu"lar hepsini bastryordu. Sylendiine baklrsa, ekirgeleri karmak, yere konmalarna engel olmak iin, okluk, byk bir grlt, havann sesle sarslmas yetermi. Peki ama u korkun hayvanlar da neredeydi acaba? Scaktan titreyen gkyznde, ufuktan bir dolu bulutu gibi bakr renginde, tek para bir bulutun, tpk bir ormann iine saldrm kasrga grltsyle skn etmesinden baka bir ey grdm yoktu. te bunlar, ekirgeydi. Birbirlerine kuru ve gergin kanatlaryla destek olarak, ktle halinde uuyorlard. Barmalarmza, btn emeklerimize karn bulut, ovaya den o ulu glgesiyle hep ilerliyordu. ok gemeden tepemize geldi. Bir an, kylarnda bir saaklanma, bir yrtlma oldu. Saanan ilk damlalar gibi kimi ekirgeler, krmzmtrak ve besbelli, srden ayrld. Sonra btn bulut patlayverdi ve bu bcek yamuru, gr ve grltl, topraa dt. Gz alabildiine tarlalar ekirgeyle, parmak boyunda kocaman ekirgelerle rtld. te o zaman krm balad. ren bir ezilme, inenen saman hrts... Trmklarla, apalarla, sabanlarla, bu kvr kvr topran alt stne getiriliyordu. Ne kadar ldrlse, daha ou kyordu. Uzun bacaklar birbirine gemi, kat kat kaynap duruyorlar, sttekiler, can korkusuyla zplyorlar ve byle garip bir tarla srme ii iin sabana koulan beygirlerin burnuna sryorlard. Tarlalarn iine braklveren iftlik kpekleriyle, evredeki Araplarn omarlar ekirgelere saldryor ve hrsla parampara ediyordu. O srada, nde borazanlaryla, iki turcot (*) bl, zavall iftlik sahiplerinin yardmna geldi ve krmn grnm deiti. Askerler, ekirgeleri ezeceklerine, yere bol bol barut serperek tututuruyorlard. ldrmekten bitkin dm, iren kokudan iim kabarm, eve dndm. Yapnn iinde de, dardaki kadar ekirge vard. Bunlar, kap, pencere

aralklarndan, baca deliklerinden ieriye dalmlard. Tahta kaplamalarn kysnda, oktan yiyip bitirdikleri perdelerin stnde srkleniyorlar, uuuyorlar, irkinliklerini bir kat daha artran koskocaman glgeleriyle beyaz duvarlara trmanyorlard. O iren kokunun da bir trl sonu gelmiyordu. Akam yemeinde su imekten vazgemek gerekti. Sarnlar, hazneler, kuyular, havuzlar, her yer berbat olmutu. Odamda da sr sr ekirge ldrmlerdi ama, akam yatmaya gittiim zaman, eyann altnda yine kaynamalar, scak basnca atlayan bezelye kabuklarnn trdsna benzer gevrek kanat sesleri duydum. O gece de uyuyamadm. iftliin evresinde de btn canllar uyankt. Alevler topra yalayarak, ovann bir ucundan br ucuna gidip geliyordu. Turcolar boyuna ekirge ldryordu! Ertesi gn, bir gn nceki gibi penceremi atmda, ekirgeler gitmiti. Ama arkalarnda braktklar ykm grmeliydiniz! Ne bir tek iek, ne de bir ot kalmt. Her ey kapkara, kemirilmi, kmr olmutu. Muz, kays, eftali, mandalina aalar, aa dediimiz eyin yaam olan yapran gzellii ve neesinden yoksundular ve ne aac olduklar ancak cascavlak olmu dallarnn duruundan belli oluyordu. Su haznelerini, sarnlar temizliyorlard. Her yerde iftlik iileri, bceklerin brakt yumurtalar ldrmek iin topra kazp duruyorlard. Her toprak topa altst ediliyor ve iyice eziliyordu. Bereketli topran byle didik didik edilmesiyle ortaya kan zsuyla dolu binlerce apak kkn grnm, insann yreini burkuyordu.

SAYGIDEER PRE GAUCHER'NN KSR - Hele unu bir iin de, komum; sonra bana nasl bulduunuzu sylersiniz. Graveson papaz, inci sayan bir kuyumcunun titiz zeniyle, bardama iki parmak kadar yeil, yaldz yaldz, scak, kvlcml, tadna doyulmaz bir likr aktt. tim; iince de gnei yutmu gibi oldum. Adamcaz bir utku kazanm gibi: - Bu, Pre Gaucher'nin iksiridir, Provencemzn neesi ve sal!.. Bunu, sizin deirmenden iki fersah tede Prmontrlerin manastrnda yaparlar. Nasl, dnyann btn artrzlerine (22) stn deil mi? Hele yksn bir bilseniz! yle hotur ki... Dinleyin de bakn. Papaz, masum masum, hibir eytanlk dnmeden, sa'nn armhn yklenerek o bildiimiz tepeye yollann betimleyen bir sra kk tablosu ve kilisede giydii beyaz nlk gibi kolal, ak renk o gzelim perdeleriyle o pek saf ve dingin yemek odasnda, Erasmus'un ya da D'Assoucy'nin ykleri tadnda, olduka kukucu ve biraz da abartsz bir ykye balad. * * * Bundan yirmi yl nce Prmontrler, daha dorusu bizim Provencellarn dedii gibi "ak keiler", byk bir yoksulluk iindeydi. O zaman manastrlarn grseydiniz, acrdnz. Manastrn byk duvar, Pacome Kulesi, para para dklyordu. Avluyu otlar brmt; evresindeki kk stunlar atlam, azizlerin tatan yontular kovuklarnda kvermiti. Ne krlmadk bir cam kalmt, ne de salam bir kap. Dehlizlerde, dua edilen yerlerde, Rhne rzgr, mumlar sndrerek, mozaik camlarn kurun erevelerini krarak, kutsal su kaplarnn iindeki suyu havaya savurarak, Tanr'nn krndaym gibi esip duruyordu. Ama en znls, manastrn bo bir gvercinlik gibi sessiz duran an kulesiydi. Paraszlktan bir tek an bile satn alamayan keiler, topluluklarn sabah duasna tahta kak alarak aryorlard!.. Zavall ak keiler! Fte-Dieu gnnde yaplan dinsel alayda, zavalllar, benizleri solmu, kavun karpuzla geinmekten imanlar gevremi, yamal

harmaniler iinde geerlerdi. Arkalarnda da bakei cenaplar, yaldz umu asasyla gve yemi yn klahn herkese gstermekten utanyormu gibi ks ks giderdi. Tarikata bel kadnlar, safta, bu ackl duruma alarlar, sancak tayan iko herifler, zavall keileri birbirlerine gstererek, alak sesle alay ederlerdi: - Sryle giden srck kuu, sska olur! Dorusu, bu talihsiz keiler de, diyar diyar g edip balarn sokacak birer delik aramann daha uygun olup olmayacan dnme aamasna gelmilerdi. te manastr kurulunda, bu pek ciddi konu tartld bir srada frre (*) Gaucher'nin kurula bir ey sylemek istedii bakeie bildirildi. Bilgi olarak syleyelim ki, bu frre Gaucher, manastrn inek obanyd; yani btn mrn kaldrm talar arasnda ot arayan iki sska inei nne katarak avluda, u kemer senin, bu kemer benim, dolamakla geirirdi. On iki yana dek Baux yresinde, Bgon teyze dedikleri zrdeli bir kocakarnn yannda kalm, sonra manastra alnmt. Zavall inek oban, hayvan gtmekten ve Pater Noster'i (**) ezbere okumaktan baka bir ey renmemiti. Bir para kafas kaln, akl da kurun gibi oturakl olduundan, bu duay bile Provence dilinde bellemiti. Bununla birlikte, biraz "keyif ehli" olmasna karn, abasndan honut, dini btn bir Hristiyand. Kendisini biraz inan, biraz da kol gcyle, Tanr yolundan ayrmamaya dikkat ederdi. Onun byk salona byle bn bn ve abullabut girip, bir baca geride, kurulu selamladn gren bakei, danmanlar, kesedar; ksacas herkes glmeye balad. Bu kei sakall, biraz deli gzl, ablak ve kranta olan bu surat, nereden gelirse gelsin, hep byle karlanrd. Onun iin frre Gaucher, bu kahkahaya aldrmad... Yalnz, zeytin ekirdeinden tesbihini evire evire, safa: - Hazretlerim, dedi, ii bo f ok ses verir, derler, dorudur. Bakn ben de u kuru kafam oya oya hepimizi skntdan kurtaracak bir yol buldum sanrm. Bakn nasl? Bgon teyzeyi, hani canm, kklmde bana bakan kadncaz hep bilirsiniz. (Tanr acsn kocakarya! Kafay ekti mi ne aza alnmaz arklar sylerdi.) Ancak hazretlerim, demek istediim ey u ki, Bgon teyze salnda dalarda biten eit eit otlar, Korsika'nn kocam karatavuklarndan daha iyi bilirdi. lmne yakn, birlikte gidip de kk Alp dalarndan topladmz be alt eit otu birbirine kartrarak esiz bir iksir bile yapmt. Aradan uzun yllar geti, ama Saint Augustin'in yardmyla ve bamzn izniyle, yle bir paalar svayacak olursam, o gizemli iksirin nasl yapldn bulurum. Artk o zaman, ielere doldur doldur, sat. Biraz da pahalca sattk m, manastrmz, ufak apta zengin bile olur. teki tarikatlar da byle yapmyorlar m?.. Daha szn bitirmemiti ki, bakei yerinden kalkarak boynuna sarld. Danmanlar ellerinden yakaladlar. tekilerden daha ok heyecana kaplan kesedar, saygyla, lime lime olmu abasnn eteini pt... Sonra her biri, konuyu bir karara balamak zere gelip koltuuna oturdu ve hemen kurul, o anda, frre Gaucher'nin kendisini btn btne iksir yapmna verebilmesi iin ineklerin frre Thrasybule'e devredilmesini kararlatrd. * * * Acaba nasl oldu da bu kutsal adam, Bgon teyzenin formuln yeniden elde edebildi? Ne emekler, ne uykusuz geen geceler pahasna! ykde bundan sz edilmiyor. Yalnz uras kesin ki, alt ay gemeden, ak keilerin iksiri halk arasnda pek beenilmiti. Btn o yrede, btn Arles lkesinde, bir tek iftlik evi, bir tek ambar yoktu ki, kilerinde pimi arap ieleriyle zeytinya kpleri arasnda, Provence armasyla mhrl ve gm yaldzl etiketi zerinde bir keiin keyifli surat grlen kck bir toprak testi bulunmasn. ksirlerinin grd ilgiyle Prmontrlerin manastr abucak zengin oldu. Pacme Kulesi onarld. Bakeie yepyeni bir klah, kiliseye sanatl ilenmi mozaik camlar alnd ve bir paskalya sabah, irili ufakl bir sr an, kyametler kopararak geldi ve an kulesine konuverdi. Frre Gaucher'ye gelince, kabasaba davranlaryla btn kurulu keyiflendiren bu kei yanamasndan manastrda sz edilmez oldu. Artk herkesin aznda bir saygdeer "Rahip Gaucher cenaplar"dr dolamaya balamt. Otuz kei, da da dolap kendisine kokulu otlar ararken bu kafal ve bilgili adam, manastr

yaamnn o bir sr ufak tefek urandan btnyle uzakta, bahenin bir ucunda, braklm bir eski kiliseye yerletirilmiti. Buraya kimsenin, bakeiin bile girmesi yasakt. Keilerin saf yreklilii yznden, buras gizemli ve rkn bir nitelik kazanmt. Gen ve gzpek bir kei, merakndan dayanamaz da sarmaklara trmana trmana byk kapnn stndeki yar toparlak pencereye eriirse, byc sakalyla elinde sv lei, ocaklarna eilip bakan Pre Gaucher'yi grr grmez, d koparak teker meker aaya yuvarlanrd. Tanrm, ne grnm ama! Hazretin drt bir yannda frnlar, pembe balktan karniler, dev boyutta imbikler, billur sarmallar; ksacas mozaik camlarn kzl nda byl gibi alev alev yanan bir sr takm taklavat... Gn batp da son Anglus alnca, bu gizemli yerin kaps yava yava alr ve saygdeer peder akam duas iin kiliseye giderdi. Manastrdan gelip geerken kendisine gsterilen saygy grmeliydiniz!.. Frreler, geecei yola iki geeli dizilirlerdi: - Aman susun! Tanrsal gize erdi artk! denirdi. Kesedar peinden gider ve kendisiyle sklm pklm konuurdu... Bu pohpohlar karsnda, Pre Gaucher, geni kenarl apkasn bir ayla gibi arkaya itmi, alnn sile sile, evresine portakal aalar dikilmi byk avlulara, stnde yepyeni rzgr glleri dnen mavi damlara ve apak i avluda zarif ve iekli stunlar arasnda yeni giysilerini giymi, ikier ikier dolaan keilere glmseyerek baka baka yrrd. Hazret, kendi kendine: - Btn bunlar benim sayemde oldu, der ve bunu her anmsaynda biraz bbrlenir gibi olurdu. Zavallck bu gururunun cezasn ekti. Bakn nasl... * * * Bir akam dua srasnda, kiliseye byk bir coku iinde geldi. Kpkrmz ve soluk soluayd. Kukuletas arplmt. ylesine kendinde deildi ki, kutsal sudan alrken kolunu ta dirseine dek suyun iine soktu. Bunu nce, ge kalmak yznden dt heyecana yordular; ama, asl mihrab selamlayacak yerde orga ve balkonlara dizbkt, kilisede yldrm gibi dolat, oturaca yeri bulmak iin tam be dakika rpnp durduu, yerine oturunca da keyifli keyifli glmseyerek saa sola gerdan krd grlnce, herkes aknlk iinde birbiriyle fsldamaya balad. Fsltlar bir rahleden brne sekti durdu: - Bizim Pre Gaucher'nin nesi var? Ne oldu bizim Pre Gaucher'ye? Bakei, iki kez, sabrszlanarak, herkesi susturmak iin, asasyla talara vurdu. tede ilahiler yolundayd, ama karlklarda aksamalar oluyordu... Birdenbire "Ave verum"un tam ortasnda, bizim Pre Gaucher koltuuna yle bir yasland ve tiz perdeden bir ark tutturdu: Pariste var bir akkei, Aman bu i, canm bu i... Herkes, umutsuzlukla yerinden kalkt. - Aln, gtrn unu... Zavally cin arpm! gibi barmalar oldu. stavroz karan karana. Bakeiin asas, ine kalka bir hal oldu... Ama Pre Gaucher'nin kimseyi grd ve dinledii yoktu. Gl kuvvetli iki kei kendisini yakalayp kilisenin bir kapsndan darya zor attlar. Adamcaz, babalar tutmu gibi rpnyor ve sesi ktnca "Aman bu i, canm bu i"lerini srdryordu. * * * Ertesi gn, zavall adamcaz daha afak skmeden bakeiin dua odasnda yere diz km, gzlerinden kanl yalar aka aka, "tvbe ve istifar" ediyordu. Dvne dvne: - Hazretim, diyordu, vallahi su iksirin! Beni bu duruma sokan iksirdir. Bakei onu bu byle piman, byle candan zgn grnce, kendi de zld. - Pre Gaucher, canm, bu denli zlmeyin. Bu da geer yahu!.. Hem sonra dnk rezillik yle bytlecek bir ey de deil. Yalnzca ark biraz... eydi... Umarm gen keiler duymamtr... imdi anlatn bakalm, ne oldu? Banza neler geldi?... ksirin tadna bakaym derken, deil mi?... Sanrm biraz fazlaca kardnz. Evet evet, kesinlikle byle olacak... Siz de, barutu bulan

Frre Schwartz gibi, kendi buluunuzun kurban oldunuz. Syleyin bana dostum, iksiri kesinlikle kendiniz denemeniz gerekli mi? - Ne yazk ki gerekli, hazretim... lee vurunca alkoln gcn, derecesini anlyorum; ama kvamn, tadnn gzelliini kavramak iin kesinlikle tatmalym... - Ya! Pek iyi yleyse... Ama size bir ey soracam... Zorunlu olarak iksirden tattnzda, hounuza gidiyor mu? Bundan zevk alyor musunuz? Zavall Pre Gaucher, kpkrmz kesilerek: - Ne yazk, hazretim... dedi, hele iki akamdr kfirin yle bir tad, yle bir kokusu var ki! Belki de bu kt oyunu bana eytan oynad... Artk ben de karar verdim; bundan sonra yalnzca lekle i greceim. Varsn likr, eskisi gibi tadna doyulmaz olmasn, eskisi gibi incilenmeyiversin! Bakei heyecanla atld: - Sakn ha! Alclar karmaya gelmez. in asln bildiinize gre, yapacanz ey, tetik davranmak olsun... Peki, tadm iin ne gerekiyor? On be, yirmi damla deil mi? Haydi, yirmi diyelim... Eh, artk yirmi damlayla da size klah giydirebilecek eytana akolsun!... Sonra, ne olur ne olmaz, bir kaza kmasn diye, sizi kiliseye gelmekten de bak tutuyorum. Akamlar damtm yerinde dua edersiniz... imdi yrek rahatlyla iinize bakn hazretim ve zellikle damlalar iyi sayn. Pek iyi! Zavall hazret, damlalar istedii gibi sayadursun, yakay bir kez eytana kaptrmt, bir trl kurtaramyordu. Artk damtm yerinde nasl cmbl tapnmalar oldu, orasn hi sormayn! * * * Gndzleri her ey yolunda gidiyordu. Saygdeer peder, olduka sessiz oluyordu; ocaklarn, imbiklerini hazrlar, otlar ayklard. Trl trl otlar, incesi, trl renklisi, di di olan, gnele ve kokuyla kavrulmuu, ksacas Provence'n ne kadar otu varsa... Ama akam olup da kaynatlan otlarn z, kocaman bakr kazanlarnda soumaya braklnca adamcazn ilesi de balyordu. - ...On yedi... On sekiz... On dokuz... Yirmi!... Damlalar incecik cam borudan gm bir kadehe dklyordu. Hazret, bu yirmi damlay, bir yudumda, hemen hemen hi zevk almadan, dikiveriyordu. Dikiveriyordu ama gz de yirmi birinci damlada kalyordu. Ah u yirmi birinci damla!... te o zaman, eytana uymamak iin laboratuvarnn bir kesinde diz kyor ve boyuna dualar okuyordu. Ancak henz iyice soumam olan likrden mis kokulu hafif bir duman ykselip hazretin evresinde gezinmeye balaynca, bizimki ister istemez kazanlarn yanbana dnyordu... Likr, yaldz yaldz ve yemyeil... Pre Gaucher, burun kanatlar alm, kazana eilerek, cam borusuyla likr yava yava kartryor, zmrt dalgalarnn alp srkledii o kck kvlcml pullarda Bgon teyzenin kendisine bakarak glen ve prl prl yanan gzlerini grr gibi oluyordu... - Haydi canm, bir damla daha! Bir damla, bir damla daha derken zavallnn kadehi azna dek doluyordu. Kadeh dolunca da, dayanamayarak kendisini byk bir koltua atyor, gzler szlm, kendinden gemi, tatl bir vicdan acs iinde: - Ah kr olas! Ah kr olas! diye diye, yudum yudum gnaha giriyordu. in asl kt yan, bu eytan ii likrn kendisine, ne sihirdir ne keramet, Bgon teyzenin btn o irkin arklarn anmsatmasyd: len vermekten sz eden mahalle kars... Ya da Andr Aa'nn tek bana ormana giden oban kz ve sonunda o bildiimiz "ak kei": "Aman bu i, canm bu i"... Sabah olup da hcre komular, kendisine alayl alayl: - Maallah Pre Gaucher, dn gece yatarken yine keyfiniz yerindeydi! deyince, zavall utancndan yerin dibine geiyordu. O zaman gelsin gzyalar, pimanlklar, perhizler, ileler. Ancak iksirin eytanna kar bunlar para etmiyordu ve her akam, ayn saatte Pre Gaucher'yi yine cin arpyordu. * * * Bu srada manastra sipari yayordu. Tanr raz olsun; Nimes'den, Aix'den, Avignon'dan, Marsilya'dan smarlayan smarlayana!... Manastr, gnden gne bir fabrikaya dnyordu. Keilerin bir ksm ambalaj yapyor, bir ksm etiket

yaptryor, bir ksm muhasebede alyor, bir ksm da arabaclk ediyordu. Bu grlt patrt arasnda biraz tapnmann hakk da yenmiyor deildi ama, bundan gvenin, halkn bir ey yitirdii yoktu... te bir pazar sabah, kesedar kurulda yllk bilanosunu okur ve danmanlar da kendisini tatl tatl dinlerken, bizim Pre Gaucher: - Bitti artk... Yapamam... Bana ineklerimi verin! diye bararak toplant odasna damlad. in asln anlar gibi olan bakei sordu: - Ne oldu yine Pre Gaucher? - Daha ne olsun, hazretim? Bu gidile te dnyadan hayr kalmad, cehennemin yolunu tuttum artk... Daha ne olsun, ayya gibi boyuna kafay ekiyorum... - Ama ben size damlalar iyice sayn, demedim mi? - Damla saymak, ha? imdi kadeh saymak bile vz geliyor... Evet hazretlerim, bakn ne duruma geldim. Her akam tam ie... Eh, bu byle sremez... yleyse, iksiri kime isterseniz ona yaptrn... Cehennemin ateine arplaym, artk bu ile urarsam... Kurulun keyfi kamt. Kesedar bilano defterini havaya kaldrarak bard: - Bizi yok edeceksin, karayazl! - Peki, ne yapaym? Cehennemlik mi olaym? O zaman bakei ayaa kalkt ve mhrl yznn parldad beyaz elini uzatarak: - Hazretlerim, dedi, her eyin bir yolu vardr... eytan sizin banza akamlar bela oluyor, deil mi sevgili ocuum?... - Evet, hazretim, her akam, dzenli olarak... Artk ime zaman geldi mi, szm meclisten dar, semerini gren Capitou'nun eei gibi, benden bir terdir boanyor. - yleyse sorun yok. Gnlnz rahat olsun. Bundan sonra her akam kilisede sizin iin Saint Augustin duasn okuyacaz. Bu duann etkisini bilirsiniz; size tanrsal acmay salar. Artk banza ne gelirse gelsin, gvendesiniz. Gnah ilerken bile, Tanr'nn ban kazanrsnz. - yi yleyse, hazretim! Teekkr ederim. Pre Gaucher, artk baka bir ey sormadan, ku gibi hafif, imbiklerin yanna dnd. Gerekten de, o gnden sonra her akam, kilisede tapnm yneten kimse, duadan sonra: - Topluluumuzun kar iin te dnyasndan vazgeen zavall Pre Gaucherimiz iin dua edelim... Oremus Domine... demeyi savsaklamyordu. Btn beyaz kukuletalar, kilisenin alaca karanlnda yerlere dek eilip de dua bunlarn zerinde, karda meltem gibi rpererek dolarken, tede, manastrn ta br ucunda, damtm yerinin alev alev yanan mozaik camlar ardnda, Pre Gaucher'nin sesi ktnca ark syledii duyuluyordu: Pariste var bir akkei, Aman bu i, canm bu i! Pariste var bir akkei, Gen kzlar dans ettirir Bir bahede tp tp... Gen kzlar... yknn burasnda, bizim papaz korku iinde szn kesti: - Aman Tanrm! Bizim mahalleli beni bir duyarsa!...

CAMARGUE'DA I YOLA IKI ato tela iinde. Postac, korucudan, yars Franszca yars Provansa yazlm bir pusula getirdi. imdiye dein iki kez, sr sr Galjon ve Charlotine gelip gemi, mevsim kular da eksik olmuyormu. ncelikli komularm beni "Sizi de aramzda grmek isteriz" diye armlard. O sabah da saat bee doru, henz afak skmeden, tfekler, kpekler ve yiyeceklerle ykl byk brikleri, beni almak zere, yamacn altna geldi. Artk Arles yolu zerinde tngr mngr gidiyoruz. Yol boyu, zeytin aalarnn solgun yeilliine de, ancak seilebilen prnallarn i yeilliine de k grnm ve yapaylk veren bu aralk ay sabahnda, her yer biraz kuru, biraz plak... Sr ahrlarnda kprdanmalar oluyor. Ortalk aarmadan uyananlar var; iftliklerin pencereleri aydnlk. Montmajour Manastr'nn tatan siletinde, henz uyku sersemi tavancllar, ykntlarn iinde kanat rpyor. Ama yine hendekler boyunca eeklerinin yansra trsla pazara giden yal kyl kadnlaryla karlayoruz. Bunlar Ville-des-Baux'dan geliyorlar. Topu topu bir saat Saint-Trophyme'in basamaklarna oturup da dadan topladklar ifal otlar paket paket satmak iin alt fersahlk yolu gze almlar. te Arles surlar da grnd. Hani mzrakl askerlerin kendi boylarndan daha ksa ivler stnde gezindii grlen eski zaman ii basma resimler yok mu; Arles'n surlar da tpk yle bask ve mazgall. Dar yollarnn ortasna dek cumba gibi km oymal, yuvarlak balkonlaryla Burunsuz Guillaume ve Endls Araplar dnemini anmsatan Marip bieminde, kemerli, bask ve kk kapl eski ve kapkara evleriyle, Fransann en grlmeye deer yerlerinden biri olan bu olaanst gzel kasabadan drtnala geiyoruz. O saatte, sokaklarda henz kimsecikler yok. Yalnzca Rhne boyundaki rhtmda canllk var. Camargue'a ileyen vapur, basamaklarn aasnda istim tutmu, kalkmak zere. Krmzya alan ayak pantolonlar giymi iftiler ve iftliklerde almaya giden La Roquetteli kzlar, aralarnda konuarak, glerek bizimle birlikte vapurun gvertesine kyorlar. Sabahn ayazna kar koyu renkli uzun harmanilerine sk sk sarnmlar, Arlesllara zg yksek hotozlar, balarn daha zarif, daha kk gsteriyor. Bu balarda birazck da o ho kstahlktan izler var, sanki kahkahay ya da akacl daha uzaklara yetitirmek isteiyle kalkk duruyor... an ald, artk gidiyoruz. Rhne rmann, pervanenin ve mistralin bal hzyla her iki ky da srekli deiiyor. Bir yanda Grau, orak ve talk bir ova; te yanda ksack otlar ve sazl bataklklaryla ta denize uzanan Camargue. Buras, teki yandan daha yeil. Vapur ara sra, bir saa bir sola, bir kralla, bir imparatorlua yanap bir dubann yannda duruyor. Ortaa'da, Arles Krall dneminde kullanlan bu terimleri, bugn Rhne'da dolaan yal gemiciler hl unutmam. Her dubann evresinde ak badanal bir iftlik yaps, bir aalk var. iftiler gerelerini yklenerek; kadnlar, kollarnda sepetleri, dimdik, dubaya verilen iskeleden iniyorlar. Bir imparatorlua bir kralla uraya uraya, vapurumuz yava yava boalyor. Bizim de ineceimiz Mas-de Giraud iskelesine varldnda, vapurda hemen hemen kimse kalmam bulunuyor. Mas-de Giraud, Barbentane senyrlerinin eski bir iftliidir. Bizi gelip alacak olan korucuyu beklemek zere iftlie giriyoruz. Yksek tavanl mutfakta iftiler, baclar, obanlar ve yanamalar; ksaca iftliin btn erkekleri sofraya oturmu, ciddi ciddi, sessizce, ar ar yemek yiyorlar. Kendilerine hizmet eden kadnlar, daha sonra sofraya oturacaklar. Biraz sonra korucu, iki tekerlekli talika arabasyla skn ediyor. Adam, Fenimore'a uygun tiplerden biri. Karada, suda tuzakla avlanan, bala ve ava bekilik eden bu adama, bura halk lou Roudeirou (gezgin) adn takm. nk her seferinde kendisine, afan ya da akamn sisleri iinde, ya sazlklar arasnda pusuya yatm ya da gllerde ve sulama kanallarnda kk kaynn iinde hi kprdamadan, suya sald balk sepetlerini gzetlerken rasgeliyorlar. Belki de srekli gzclk etmekten olacak, adamcaz yle sessiz, yle kendi iine ekilmi ki. Ama yine,

tfeklerle sepetleri yklediimiz talika nmzde giderken, bize avla, kularn ka kez sryle gelip getiiyle, gmen kularn nerelere konduuyla ilgili bilgiler veriyor. Byle konua konua, memleketin iine dalyoruz. Ekilmi topraklar getikten sonra, artk yabanl Camargue'n tam gbeindeyiz. Gz alabildiine uzanan otlaklar arasnda, bataklklar ve sulama kanallar, ven otlarnn iinden parldyor. Kme kme lgn aalaryla sazlklar, dingin bir denizin stndeki adacklara benziyor. Boylu aalardan iz yok. Ovann tek para, usuz bucaksz grnmn hibir ey bozmuyor. Tek tk grlen mandralarn ats da, hemen hemen yerle bir. teye beriye dalarak tuzlu otlarn arasna yatan ya da obann kzla alan yams evresinde birbirlerine sokularak giden srler, bu sonsuz mavi ufuklar ve ak gkyz diyarnda, yle ufalyor ki, grnmn tekdzeliine hi dokunmuyor. Nasl, dalgalarna karn denizden bir sszlk ve sonsuzluk duygusu gelirse, bu ovadan da engelsiz, durup dinlenmeden esen ve o gl soluuyla sanki grnm dmdz edip genileten mistralin bir kat daha artrd bir yalnzlk ve sonsuzluk duygusu ykseliyor. Her ey mistralin nnde eilmi. Bodur fundalar bile, onun damgasn tayor ve eribr olmu, sonu gelmeyen bir ka halinde, gneye doru uzanm, yatyor...

II KULBE Sazdan bir at, kurumu ve sararm kamlardan duvarlar, ite kulbe buras. Bizim av kkmzn ad bu. Camargue'daki btn evler gibi, kulbemiz de yksek tavanl, geni, penceresiz, bir caml kapdan k alan bir tek oda... Akam olunca caml kapnn kepenkleri ekilir. Svas prtk prtk ak badanal yksek duvarlar boyunca aklm asklara tfekler, av antalar, bataklk izmeleri aslr. Dipte, yere kaklp da bir ucu tavana dek ykselen ve atya desteklik eden kaln bir direin evresine, be alt kadar, yuvarlaka payanda sralanm. Geceleri, mistral esip de btn ev atrdamaya balaynca, uzaklarda kalan denizle, denizi yaklatrarak grltsn getiren ve bu grlty byterek srdren rzgrla, insan kendini bir geminin kamarasnda uyuyor sanyor. Ama kulbe asl leden sonralar ho oluyor. Bizim gneyin o gzel k gnlerinde, bir ka lgn kknn tte tte yand byk ocan yannda, tek bama kalmay pek severim. Mistral ya da Tramontana esince kap sarslr, kamlar inler. Btn bu sarsntlar, evremizdeki doann o byk depreniinden kck bir yaklanmadr... Gl bir hava akmnn kamlad k gnei, dalr, klarn toplar, yayar. Masmavi gkyznn altnda byk glgeler kouur. Ik, kesik kesik gelir, grltler de yle. Srlerin birdenbire duyulan ngrak sesleri, bir anda rzgra karr ve unutulur; daha sonra, sarslan kapnn altndan bir nakarat gzelliiyle yeniden gelir... Zamann en tadna doyulmaz saati akamn alacakaranlnda, avclarn dnnden biraz nce balar. Artk rzgr dinmitir. Bir an darya karm. Byk ve kpkzl gne, alevler iinde ama scakln yitirmi, rahat rahat batar. Ortalk kararr ve gece, inerken nemli ve kapkara kanadyla size srnr. Ta tede bir tfek patlar ve namludan kan ate, evresindeki karaltyla rengi bir kat daha kzaran bir yldz parltsyla yeri yalayarak geip gider. Aydnln tutunduu yerlerde, yaam tela iindedir. Uzun bir rdek geni, sanki yere konacakm gibi alaktan uar. Ama lambas yanan kulbeyi grnce, birdenbire uzaklar. Topluluun bandaki rdek boynunu dorultur ve ykselir, btn arkasndakiler de, ac ac bararak daha ykseklere frlarlar.

ok gemeden, yamur sesini andran srekli bir tepinme, hzl hzl kulbeye doru yaklar. obanlarn ard, karmakark seirtileri ve ulumalar duyulan kpeklerin sktrd binlerce koyun, rkek ve babo, allara doru kouur. Bu kvr kvr yn ve meleme burgac, beni de kapar ve iine alr. Bu cokun denizde, obanlarn glgeleriyle birlikte, srayan dalgalar alp gtryor gibidir... Srlerin ardndan, tandk ayak sesleri, neeli konumalar gelir. Kulbe dolar, canlanr, neelenir. Asma dallar, alev alev yanar. Herkes, ne denli bitkinse, o denli de candan kahkaha atar. Tfekler bir kede, kocaman izmeler karmakark atlm, av antalar boalm ve yan sra, hepsi de kana bulanm kzl, altn sars, yeil, gm rengi ty yumaklar. Herkeste hayrl bir yorgunluun sersemlii vardr. Sofra kurulmutur. Tadna doyulmaz bir ylan bal orbasnn dumanlar savrulunca herkes susar. Ak itahlarn bu derin sessizliini, yalnzca kapnn nnde, anaklarnn iindekini yoklaya yoklaya yalayp yutan kpeklerin yabanl hrltlar bozar... Akam yemeinden sonra ok oturulmaz; daha imdiden, gz krpmaya balayan ocan karsnda korucuyla benden baka kimse kalmad. Konuuyoruz, daha dorusu, kyllerin yapt gibi, arada srada birbirimize yarm yamalak birer szck sylyoruz. Yanp kl olan asma dallarnn son kvlcmlar gibi abucak snen, ksa, kzlderililerinki gibi kimi nlemlerle anlayoruz. Sonunda, korucu yerinden kalkyor, fenerini yakyor. Ben de onun geceye karan okkal admlarn dinliyorum.

III PUSUDA Burada pusuya, umut diyorlar. Bu ad, pusuya yatm avcnn bekleyiine, gndzle gece arasnda her eyin bekledii, umduu, duraksad o kararsz saatlere nasl da yakyor. Sabah pususu, gnein domasndan biraz nce, akam pususuysa, alacakaranlkla balar. Ben, zellikle gne nn kck gl sularnda uzun sre kald bu bataklk yrede, akam pususunu yelerim... Bazan negochin denen omurgasz, darack, en ufak bir devinile yer deitiren kck bir kaykta pusuya yatlr. Avc, sazlarn arkasna gizlenirken, kaynn iinden yaban rdeklerini gzetler. Darya ancak bir kasket gneliiyle tfein namlusu, bir de havay koklaya koklaya sivrisinek kapan ya da kocaman ayaklarn uzatarak kay bir yana eip suya gmen kpein ba kar. Bu pusu, benim gibi deneyimsizler iin pek g. Ben de ounlukla, tek para meinden kocaman izmelerle batakln iinden bata ka geerek pusuya giderim. amura saplanmamak iin yava yava, saknarak yrrm. Deniz kokusuyla, zp zp srayan kurbaalarla dolu sazlar aralayarak geerim. Sonunda karma be on lgn aacyla darack bir kuru toprak kar. Ben de hemen oraya yerleirim. Korucu, iyilik olsun diye bana kpeini brakmtr. Uzun beyaz tyl, iri bir Pyrnes kpei. Avclkta ve balk tutmakta birincidir; yalnz u var ki, yanmda oluu, beni biraz skar dorusu. Yakndan bir su tavuu gemeyegrsn, sanat gibi bir edayla ban yle bir silkip gzlerinin zerine sarkm uzun ve gevek kulaklarn geriye atarak bana yle alayc bir bak vardr ki. Sonra dikelir, kuyruu titrer durur; btn bu sabrszlanma gsterisiyle bana: - Ne duruyorsun? Tetii eksene! demek ister. Tetii ekerim ama vuramam. O zaman boylu boyunca yere uzanr, bitkin, umutsuz ve kstah bir tavrla esner ve gerinir. Eh, ne yapalm, dorusu hakk da var. Attn vuran avclardan deilim. Bence pusu demek, havann kararmas, suya snan n azalmas, kck gllerin,

kapank gkyzndeki koyu rengi ak gme evirerek parldamas demektir. Ben o su kokusunu, bceklerin sazlara o gizemli srtnmelerini, rperen uzun yapraklarn o hafif mrltsn severim. Arasra, gkyznden, ttrlen bir deniz kabuunun hrlts gibi znl bir ses gelip geer. Bu, balk avlamak iin kocaman gagasn suyun dibine daldrp pskrten balaban kuudur: rrrruu! Bamn zerinden balkllar geer... Serin havada tylerin burutuunu, inceciklerinin birbirine kartn, gsz kalan o kk ten kafesinin atrdadn bile duyarm. Sonra, her ey silinir. Sularda kalm bir parack aydnlkla, derin bir gece balar. Birdenbire, kendimde bir rperti, sanki arkamda biri varm gibi, bir tr sinirsel tedirginlik duyarm. Bam eviririm ve gzel gecelerin yoldan, ay, nce duyumsanr bir hzla, sonra ufuktan uzaklatka hz kesilerek yava yava ykselen geni ve tostoparlak ay grrm. Ayn k yumaklarndan biri hemen yanma, bir bakas da daha uzaa der... imdi artk btn bataklk aydnlanr. Bir tutamlk otun bile glgesi vardr. Pusu artk sona ermitir. Kular bizi grr. Kulbeye dnmeli. Mavi, hafif, tozlu bir k alayan iinden geilir. Glcklerde, sulama kanallarnda her admmz, suya dm yn yn yldzlarla ta dibe dek dalan ay n kartrr.

IV KIZIL VE BEYAZ Yanbamzda, kulbeden bir kurun atm uzakta, bizimkinin ei, ama daha yaln olan bir baka kulbe var. Bizim korucu, kars ve iki byk ocuuyla orada oturuyor. Kz, evin erkeklerine yemek piirir, balk alarn onarr. Olu da sudaki balk sepetlerini karmakta, gllerdeki savaklar gzetmekte babasna yardm eder. Korucunun bunlardan kk iki ocuu daha var. Bunlar Arles'da, bykannelerinin yanndadr ve okuma yazma renip de ilk komnyonlar (*) yaplncaya dek orada kalacaklar. Nedeni, yaknda ne kilise, ne de okul var; hem sonra Camargue'n havas da kklere hi yaramyor. Gerekten, yazn bataklklar kuruyunca, sulama kanallarnn ak amuru da yein scaklarda atlaynca, adada artk oturulamaz olur. Ben bunu bir kez, austos aynda yaban rdei palaz avna geldiim zaman grmtm. Scaktan cayr cayr yanan bu yrenin o znl ve yabanl grnmn unutamam. Gller, ta diplerinde kmldanan bir yaam tortusuyla, nemli keler arayan bir kertenkele, rmcek ve susinei cmbyle, yer yer gnein alnnda kocaman zm tekneleri gibi buram buram ttyordu. evrede bir veba havas vard, saysz sivrisinek kasrgasnn bir kat daha koyulatrd bir kokuma buusu, ar ar dalgalanyordu. Korucunun evinde herkes tir tir titriyordu. Herkesi stma tutuyordu. Stmallar stmadan yakan o acmasz gnein alnnda tam ay srnmeye yazgl bu zavalllarn erimi ve solmu yzleriyle olaandan ok bym, evreleri morarm gzlerini grmek, insann yreini szlatyordu... Camargue'da koruculuk etmek gerekten pek zc, pek ac! Hi olmazsa bizimkinin karsyla ocuklar yannda. Ama iki fersah tede, bataklklarn gbeinde, atlara bekilik eden biri var, yln bandan sonuna dek, tek bana yayor; tam anlamyla bir Robinson mr sryor. Kendi eliyle kurduu kam kulbesinde, hasr hamaktan, ocak yapmak iin yanyana getirilmi kara tatan, lgn aac gvdesinden yaplm arkalksz iskemlelerden tutun da, bu garip konutu kapayan tahta kilitle anahtara varncaya dein, bir tek eya yok ki kendi elinden km olmasn.

Adamn kendi de, kulbesi denli garip. Tek bana yaayanlar gibi suskun, bir tr dnr. Birbirine girmi kaln kalarnn altnda bir kyl gvensizlii gizlidir. Otlakta bulunmad zamanlar, kapsnn nne oturur, beygirleri iin ald ila ielerine sarl o pembe, mavi ya da sar renkte kk brorlerden birini, ar ar, insann yreine dokunan ocuka bir abayla skmeye alr. Adamcazn okumaktan baka elencesi, bunlardan baka da kitab yoktur. Kulbe komusu olduklar halde bizim korucuyla bu adam birbirleriyle hi grmezler. Birbirlerine rasgelmemeye dikkat bile ederler. Bir gn, bizim "gezgin"e, aradaki bu soukluun nedenini sorduumda, bana ciddi ciddi ne yant verse beenirsiniz: - Siyasal grlerimiz ayr. Herif kzllardan. Bense beyazlardanm. Birbirinden daha saf, birbirinden daha bilisiz, ylda ancak bir kez kente inip de, Arles'n yldzl ve aynal kk kahvehanelerinde, Batlamyuslarn sarayym gibi gzleri kamaan bu iki yabanl, Thocrite andan kalma bu iki srtma, bu ssz ln yalnzlnda birbirlerine sokulacaklar yerde, siyasal grleri yznden birbirlerinden nefret edebilmenin yolunu bulmular demek!

V VACCARS Camargue'da en gzel ey, Vaccars'dir. ou kez avlanmay brakarak, bu tuzlu gln, bynn karalar arasna hapsedilmi ve bu tutsaklna alm bir paras gibi olan bu deniz yavrusunun kysna gider otururum. ou kez, kylara bir i kapayclk veren o kuraklk, o oraklk yerine, Vaccars, ince kadife gibi otlarla yemyeil ve ykseke kylarna bambaka ve pek ho bir bitki dnyas serer: Kantaronlar, su yoncalar, arapdedeler ve kn mavi, yazn krmz, havalar deitike renk deitiren ve srekli iek aarak trl trl renkleriyle mevsimleri belirten o canm zerdali dikenleri. Akamlar, saat bee doru, gnein ufka szld anlarda geniliini daraltacak, bozacak bir tek kayk, bir tek yelken bile bulunmayan bu fersahlk suyun yle gzel bir grnm vardr ki, altndan zeminin kck bir kntsne rasgelince yeniden ortaya kmaya hazr sularn her yandan szd duyumsanan killi bir arazinin kvrmlar arasnda yer yer grnen kck gllerin, sulama kanallarnn, o yaln, iten gzelliine hi benzemez. Buras insana bir byklk, bir genilik izlenimi verir. Dalgalarn bu prlts uzaktan, klkuyruk, balkl, balaban, beyaz karnl ve pembe kanatl telliturna srlerini eker. Bunlar, trl renkleriyle, ayn boydan bir erit gibi, balk avlamak iin btn ky boyunca dizilirler. Sonra kara leylekler, bu parlak gnein altnda, bu sessiz diyarda, kendi z yurtlarndaym gibi dolaan Msr'n o gerek kara leylekleri... Gerekten, bulunduum yerden suyun alkantsyla kylara dalm beygirlerini aran bekinin sesinden baka bir ey iitmem. Bu beygirlerin hepsinin de "Cifer!.. (Lucifer) Estello!... Estournello!..." gibi gsterili adlar vardr. Her beygir, kendi adn duyunca, yelesi rzgrda dalgalana dalgalana koup gelir ve bekinin elinden yulaf yer... Daha uzakta, hep ayn kyda, beygirler gibi babo otlayan kalabalk bir kz manadosu (sr) vardr. Arasra, bir lgn korusunun stnden, kk srtlarnn izgisini ve hila biiminde kalkk kk boynuzlarn grrm. Bu Camargue kzlerinin ou, ferrade'larda, ky enliklerinde dv iin yetitirilir; kimileri btn Provence ve Languedoc dv alanlarnda n salmlardr. Nitekim bize komu manado'da, tekilerin arasnda le Romain (Romal) adnda yle korkun bir dvken boa vardr ki, Arles, Nimes ve Tarascon'da yaplan dvlerde

bilmem ka adamn ve beygirin karnn demitir. Sr arkadalar da onu kendilerine ba yapmlar. nk bu garip srlerde hayvanlar, kendilerine ba yaptklar bir yal boann evresinde toplanarak kendi kendilerini ynetirler. Camargue'da bir frtna kopunca, dmdz ovada hibir engelin eviremedii, durduramad byle rkn bir karklkta, btn srnn, yal boann arkasnda, birbirine nasl sokulduunu grmeli. O zaman btn o eik balar, kz gcnn topland o geni alnlaryla, rzgrn geldii yne evrilir. Bizim Provence obanlar, bu manevraya, "Vira la bono au giscle" yani "Rzgra boynuz evirmek," derler. Bu kurala uymayan srnn vay haline! Yamurla evreyi gremez olan, frtnayla srklenen, bozguna uram manado, olduu yerde dner; bsbtn rker, dalr ve frtnadan kamak iin, akna dnm, can havliyle rasgele koan kzler, kendilerini, ya Rhne rmana, ya Vaccars glne ya da denize atarlar.

KILA ZLEM Bu sabah, henz afak skerken korkun bir trampet sesiyle yatamdan srayarak uyandm. Tam tram tram! Tam tram tram! Allah Allah, bu saatte bizim amlkta trampetin ne ii var?... Garip ey! Hemen yataktan frlayarak kotum, kapy atm. Kimsecikler yoktu! Grlt de kesilmiti... Islak yaban asmalarndan iki kurli kuu kanat rpa rpa uzaklat... Hafif bir meltem, aalarn arasnda ark sylyordu. Douda, Kk Alp Dalarnn ince doruklarnda bir altn tozu ynnn arasndan, gne yavaa syrlp kt. lk henz bizim deirmenin atsna demiti ki, trampet tam siper, bir selam havas tutturdu... Tam tram tram, traram tam. Hay Tanr nasl bilirse yle yapsn! Ben trampeti filan unutup gitmitim. Tanr akna, korunun iinde trampetle gnei selamlayan yaban da kim?... evreme bakndm durdum; kimsecikler yok. Yalnzca lavanta iei bekleriyle, aada, ta yola dek yuvarlanp giden am aalar... Belki de urada, fundalklar arasna gizlenmi bir orman ccesi benimle alay ediyor... Bu olsa olsa Ariel ya da Puck Usta'dr. Zevzek, bizim deirmenin nnden geerken, kendi kendine: - u bizim Parisli de pek rahatna dkn; sabah sabah una bir mzka alalm! demi olmal. Sonra da alm eline kocaman bir trampet: Tam tram tram! Tam tram tram! Artk susacak msn Puck edepsizi? Austosbceklerimi uyandracaksn! * * * Ama, Puck deilmi! Pistolet imi, asl adyla Gouguet Franois, 31. piyade alaynn trampetisi; slasna izinli gelmi. Ama burada can sklyor. zlem, bu trampetinin barna km, izin verirlerse ilenin trampetini alp gidiyor ve korularda, ormanlarda, Prince-Eugne klasn dne dne trampet alyor. Bugn de, bizim yeil tepenin stne d kurmaya gelmi... imdi orada bir ama yaslanm, trampeti dizleri arasnda, boyuna alyor... Grltden d kopan keklikler, kol kol, bacaklarnn arasndan frlayp uuyorlar, ama bizimki grmyor onlar. evresinde yaban kekikleri mis gibi kokuyor, ama bizimki yine ayrmnda deil. Ne dallar arasnda gnee kar titreyen incecik rmcek alarn, ne de trampetinin stnde srayan am inelerini grd var. Kendisini dlemlerine ve algsna kaptrm, deneklerinin kalkp inmesini sevdal gibi seyrediyor. Her vuruta, o kocaman aptal surat keyfinden klanyor. Tam tram tram! Tam tram tram!

"Ah nerede o iri iri ta denmi avlusu, gzelce hizaya gelmi sra sra pencereleri, balkl halk, karavana grltsyle, dolup taan alak kemerleriyle bizim gzel kla!..." Tam tram tram! Tam tram tram! "Ah nerede o n n ten merdivenler, tertemiz badanal geenekler, buram buram kokan koular, ayna gibi parlatlm palaskalar, tayn raf, ayakkab boyas anaklar, boz battaniyeli demir karyolalar, silah deposunda parl parl duran tfekler!..." Tam tram tram! Tam tram tram! "Ah nerede o karakolda geen gzel nbet gnleri, parmaklara vck vck yapan iskambil ktlar, kalemle tesi berisi sslenmi bet suratl karamaa kz, Pigault-Lebrun'n portatif karyola zerinde tek bana srklenip duran bir roman!..." Tam tram tram! Tam tram tram! "Ah nerede o bakanlklarn kaps nnde nbette geen uzun geceler, iine yamur yaan o eski nbeti kulbesi, yen ayaklar!... Geerken bizi zifos iinde brakan saltanat arabalar!... Ah nerede o cabadan angaryalar, kodes gnleri, o pis kokan sidik fs, kuru yerde yatmalar, yamurlu gnlerde o souk kalk borusu. Sisli akamlarda sokak fenerlerinin yand saatte klaya dnler, o soluk solua yetiilen akam yoklamalar!" Tam tram tram! Tam tram tram! "Ah nerede o Vincennes orman, o kocaman beyaz pamuk eldivenler, tabyalar zerinde gezintiler, okulun parmakl, peimize taklan karlar, Salon de Mars'da piston alan herif, lo meyhanelerde apsent alemleri, hkrk tuta tuta birbirine dert yanmalar, kasatura ekmeler, bir el yrekte sylenen ak romanslar!..." * * * stediin gibi dleme dal zavallck! Sana yeter demek bana dmez. Aldrma, istediince, var gcnle vur trampetine. Seni gln bulmaya yzm yok benim. Sen klan zlyorsun, ben de benimkine zlemli deil miyim sanki? Benim Parisim de, tpk seninki gibi, buralarda bile bana rahat yz gstermiyor. Sen amlarn altnda trampet alyorsun; bense, boyuna kt karalyorum. kimiz de dorusu tam Provencelyz, Tanr iin!... Paris'teyken, klalarmzda u masmavi dalarmz, u lavanta ieklerinin yaban kokusunu dnr dururduk. imdi de burada, Provence'n gbeinde, klay zlyoruz. Ona nasl da balymz!... * * * Kyde saat sekizi ald. Pistolet, denekleri elden brakmadan, kyn yolunu tuttu... Hep trampet ala ala ormadan aaya indiini duyuyorum. Bense, otlara uzanm, iim zlemle yan yana, bu uzaklaan trampet sesinde btn Parisimin amlar arasnda geit treni yaptn grr gibi oluyorum... Ah Paris!... Paris!... Canm Paris!...