Deterjanlarda Bulunan Anyonik, Noniyonik, Amfolitik, Katyonik Yzey Aktif Maddelerin Biyolojik Paralanabilirlik Oran ve Anyonik ile Noniyonik

Yzey Aktif Maddelerin Biyolojik Paralanabilirlik Oran Test Metodlar Teblii

R.G. Tarihi:12.09.2005

R.G. Says:25934

(Tebli No: TSHGM 2005/1)

BRNC BLM Ama ve Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama ve kapsam Madde 1- Bu Tebliin amac ve kapsam; deterjanlarda bulunan anyonik, noniyonik, katyonik ve amfolitik aktif maddelerin biyolojik paralanabilirlik oranlar ile anyonik ve noniyonik yzey aktif maddelerin biyolojik paralanabilirlik orannn test metodlarn belirlemektir.

Dayanak Madde 2- Bu Tebli, 4/8/1952 tarihli ve 3/15481 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan Gda Maddelerinin ve Umumi Sal lgilendiren Eya ve Levazmn Hususi Vasflarn Gsteren Tzn 655 inci maddesinin (a) fkrasnn ikinci paragrafna istinaden hazrlanmtr.

Tanmlar Madde 3- Bu Teblide geen; a) Bakanlk: Salk Bakanln, b) Deterjan: erisinde yzey aktif maddeler, younlatrclar, dolgu malzemeleri ve dier yardmc maddeler bulunan sv, toz, krem, bar, granl, tablet ve benzeri ekillerde olan; evlerde, iyerlerinde ve sanayide kullanlan genel temizlik, amar ve bulak ykama ve sair

temizleme ilerinde kullanlan preparatlar ile amarlarn slatlmasnda, durulanmasnda yada beyazlatlmasnda kullanlan yardmc ykama preparatlar ve amar yumuatclardr. c) retici: Deterjanlar reten, slah eden veya rne adn, ticar markasn veya ayrt edici iaretini koymak suretiyle kendini retici olarak tantan gerek veya tzel kiiyi; reticinin Trkiye dnda olmas halinde, retici tarafndan yetkilendirilen temsilciyi ve/veya ithalaty; ayrca, rnn tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri rnn gvenliine ilikin zelliklerini etkileyen gerek veya tzel kiiyi, d) Komisyon: Avrupa Birlii Komisyonunu, ifade eder.

KNC BLM Biyolojik Paralanabilirlik Oran ve Uygulanacak Metodlar

Biyolojik paralanabilirlik oran Madde 4- Yapsnda biyolojik paralanabilirlik oran % 90dan az olan amfolitik ve katyonik yzey aktif maddeleri bulunduran deterjanlar ile 5 inci maddede belirtilen metodlardan birisine gre tayin edilmi olan biyolojik paralanabilirlik oran % 80den az olan anyonik ve noniyonik yzey aktif maddeleri bulunduran deterjanlarn piyasaya arz edilmesi yasaktr. Birinci fkrada belirtilen biyolojik paralanabilirlik oranna sahip yzey aktif maddelerin deterjanlarda kullanlmas halinde, normal kullanm artlar altnda insan ve hayvan salna zararl olmamas gerekir.

Test metodlar Madde 5- Biyolojik paralanabilirlik oran, aadaki metodlardan en az biri kullanlarak belirlenir: a) Anyonik yzey aktif maddelerde: 1) OECD metodu; 11 Haziran 1976 tarihli OECD Teknik Raporunda yaymlanan Deterjanlarda kullanlan yzey aktif maddelerin biyolojik paralanabilirliinin tayinine dair nerilen metodun en gncel metni veya, 2) Almanyada kullanlan metod; 1997 tarihli Bundesgesetzblattda 1. Blm sayfa 244de yaymlanan 30 Ocak 1977 tarihli verordnung ber die Abbaubarkeit anionischer und nichtionischer grenzflachenaktiver Stoffe in Wasch-und Reinigungsmitteln ad ile verilmi ve 1980 tarihli Bundesgesetzblattda 1. Blm sayfa 706da yaymlanm olan, 18 Haziran 1980 tarihli Tzkde deiiklik yapan Tzkde belirtilmi olan metod veya,

3) Fransada kullanlan metod; 18 Ocak 1978 tarihli Fransa Cumhuriyeti Resm Gazetesinin 514-515inci sayfasnda yaymlanm olan 28 Aralk 1977 tarihli Karar ile kabul edilen ve Fransa Standard Kurumu (AFNOR) tarafndan Haziran 1981de yaymlanan T 73260 Deney Standard veya, 4) ngilterede kullanlan metod; Su Aratrma Merkezinin 70 (1978) sayl Teknik Raporunda aklanan Gzenekli Kap Deneyi. b) Noniyonik yzey aktif maddelerde: 1) OECD metodu; 11 Haziran 1976 tarihli OECD Teknik Raporunda yaymlanan Deterjanlarda kullanlan yzey aktif maddelerin biyolojik paralanabilirliinin tayinine dair nerilen metodun engncel metni veya, 2) Almanyada kullanlan metod; 1997 tarihli Bundesgesetzblattda 1. Blm sayfa 244de yaymlanan 30 Ocak 1977 tarihli verordnung ber die Abbaubarkeit anionischer und nichtionischer grenzflachenaktiver Stoffe in Wasch-und Reinigungsmitteln ad ile verilmi ve 1980 tarihli Bundesgesetzblattda 1. Blm sayfa 706da yaymlanm olan, 18 Haziran 1980 tarihli Tzkde deiiklik yapan Tzkde belirtilmi olan metod veya, 3) Fransada kullanlan metod; 18 Ocak 1978 tarihli Fransa Cumhuriyeti Resm Gazetesinde yaymlanm olan 28 Aralk 1977 tarihli Karar ile kabul edilen ve Fransa Standard Kurumu (AFNOR) tarafndan Haziran 1981de yaymlanan T 73-270 Deney Standard veya, 4) ngilterede kullanlan metod; Su Aratrma Merkezinin 70 (1978) sayl Teknik Raporunda aklanan Gzenekli Kap Deneyi.

Referans laboratuarlar ve referans metodlar Madde 6- Bakanlk, yzey aktif maddelerin biyolojik paralanabilirlik oran konusunda AB yesi iki lke arasnda itilaf kmas ve bu lkelerce talep edilmesi halinde hizmet sunmak zere yetkilendirecei ve EK-1 ve EK-2de belirtilen referans metodlara gre deney yapacak referans laboratuarn veya laboratuarlarn D Ticaret Mstearl aracl ile Komisyona bildirir. Bakanln, AB yesi bir lkeden ithal edilen bir deterjann piyasaya arzn bu deterjann yapsnda bulunan anyonik ve noniyonik yzey aktif maddelerin paralanma oranlar asndan 5 inci maddede belirtilen koulu salamamas gereke gsterilerek yasaklanmas durumunda, sz konusu ye lkenin konuyu Komisyona iletmesi ve sorunun Komisyon, ilgili ye lke ve Bakanlk arasndaki grmelerde zlememesi halinde sz konusu deterjann yzey aktif maddelerinin paralanma oran EK-1 ve EK-2de belirtilen metodlara gre, Bakanln ve ilgili ye lkenin Komisyona bildirmi olduu referans laboratuarlar dndaki bir referans laboratuarnda yaplr. Sz konusu laboratuarn yapaca deney sonularna gre verecei gr zerine Bakanlk, yasan devamna veya kaldrlmasna karar verir. NC BLM Denetim ve Ceza Meyyide Denetim Madde 7- Deterjanlarn denetimleri; bu Tebli hkmleri ile birlikte, 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, Gda Maddelerinin ve Umumi Sal lgilendiren Eya ve Levazmn Hususi Vasflarn Gsteren Tzk ve 17/1/2002 tarihli ve 24643 sayl Resm Gazetede yaymlanan rnlerin Piyasa Gzetimi ve Denetimine Dair Ynetmeliin ilgili hkmlerine gre Bakanlk tarafndan yaplr.

Ceza meyyide Madde 8- Bu Tebli hkmlerine aykr davranan veya faaliyet gsterenler hakknda, Gda Maddelerinin ve Umumi Sal lgilendiren Eya ve Levazmn Hususi Vasflarn Gsteren Tzk, 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun ve 4703 sayl rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanun ile fiilin niteliine gre dier mevzuat hkmleri uygulanr.

DRDNC BLM Uyumlatrlan Avrupa Birlii Direktifleri ve Son Hkmler Uyumlatrlan Avrupa Birlii Direktifleri Madde 9- Bu Tebliin hazrlanmasnda, a) ye devletlerin deterjanlarla ilgili yasalarnn yaknlatrlmasna dair 22.11.1973 tarih ve 73/404/EEC sayl Konsey Direktifi, b) Anyonik yzey aktif maddelerin biyolojik paralanabilirlik orannn test metodlarna ilikin ye devletlerin yasalarnn yaknlatrlmasna dair 22.11.1973 tarihli ve 73/405/EEC sayl Konsey Direktifi, c) Noniyonik surfektanlarn biyolojik znebilirliinin test metodlarna ilikin ye devletlerin yasalarnn yaknlatrlmasna dair ve 73/404/EEC sayl direktifi tadil eden 31.3.1982 tarih ve 82/242/EEC sayl Konsey Direktifi, d) Anyonik surfektanlarn biyolojik znebilirliinin test metodlarna ilikin ye devletlerin yasalarnn yaknlatrlmasna dair 73/405/EEC sayl direktifi tadil eden 31.3.1982 tarih ve 82/243/EEC sayl Konsey Direktifi, e) ye devletlerin deterjanlarla ilgili yasalarnn yaknlatrlmasna dair 73/404/EEC sayl direktifi ikinci kez tadil eden 10.3.1986 tarih ve 86/94/EEC sayl Konsey Direktifi, esas alnmtr. Yrrlk Madde 10- Bu Tebli, yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 11- Bu Tebli hkmlerini Salk Bakan yrtr.

EK-1 ANYONK YZEY AKTF MADDELERN BYOLOJK PARALANABLRLK ORANININ TAYN Referans metod

BLM 1 1.1. Tanm Bu metodda anyonik yzey aktif maddeler teriminden, katyonik ve anyonik iyon deitiricilerden geirildikten sonra, kademeli elsyon teknii ile ayrlan ve Blm 3te verilen analitik ileme gre metilen mavisi aktif madde (MBAS) olarak tayin edilen maddeler anlalr. 1.2. lmeler iin gereken deney donanm lme ileminde, genel hatlar ekil 1de ve ayrntlar ekil 2de verilen deney donanm (kk bir aktif amur tesisi) kullanlr. Donanm, aada belirtilen ksmlardan oluur: - Sentetik pis su deposu A: Sentetik pis suyu depolamak iin, - Besleme ayar pompas B, - Havalandrma kab C, - ktrme kab D, - Hava pompas E: Aktif amurun C kabna tekrar tekrar beslenmesini salamak iin, - Kap F: lemden geirilmi suyu depolamak iin. A ve F kaplar camdan veya uygun bir plastikten yaplm olmal ve en az 24 litrelik bir hacme sahip olmaldr. B pompas, sentetik pis suyu, havalandrma kabna sabit bir debide gnderebilmelidir. Bu kap, normal iletim esnasnda, litre sv karm ihtiva eder. C kabnn koni eklindeki taban ksmnn st blgesinde asl halde gzenekli (sinterlenmi) bir G havalandrma kp bulunur. Havalandrcdan geirilen hava miktar, H debi leriyle srekli izlenmelidir. 1.3. Sentetik pis su Deneyde, sentetik olarak hazrlanm pis su kullanlr. Bu amala, her bir litre eme suyunda, aada belirtilen maddelerden karlarnda belirtilen miktarlarda madde zlm olacak ekilde, deneylere yetecek miktarda pis su zeltisi hazrlanr.

1 litre eme suyunda zlecek miktar, mg

Madde
Pepton ...............................160 .................................................................... ..... Et ekstrakt ...............................110 .................................................................. re [CO(NH2)2] ................................30 ..........................................................

Sodyum klorr (NaCl) ................................................ Kalsiyum klorr (CaCl2.2 H2O) .................................. Magnezyum slfat (MgSO4.7 H2O) ............................ Dipotasyum hidrojen fosfat (K2HPO4) ....................... MBAS .................................................................... .....

.................................7 .................................4 .................................2 ................................28 ..............................20 2

MBAS, deneye tabi tutulacak rnden, Blm 2de verilen metoda gre ekstrakte edilir. Sentetik pis su, kullanlaca gn hazrlanmaldr. 1.4. Numunelerin hazrlanmas 1.4.1. Tek tip (baka maddeler katlmam) yzey aktif maddeler, olduu haliyle deneye tabi tutulabilir. Sentetik pis su (Madde 1.3) hazrlanabilmesi iin, numunenin MBAS muhtevasnn bilinmesi gereklidir. 1.4.2. Formle edilmi rnler, MBAS ve sabun muhtevas asndan analize tabi tutulmaldr. Bu tr rnler, alkolle ekstrakte edilmeli ve MBAS muhtevas ayrlmaldr (Bkz. Blm 2). Sentetik pis suyun hazrlanabilmesi iin MBAS muhtevasnn bilinmesi gereklidir. 1.5. Deney donanmnn altrlmas lk olarak, C havalandrma kab ve D ktrme kab sentetik pis su ile doldurulur. D kabnn ykseklii, C havalandrma kabnn hacmi litre olacak ekilde sabitlenir. Esas itibariyle evsel kaynakl pis sularn ilendii bir pis su artma tesisinden yeni alnm, iyi kalitede 3 mLlik ikinci kademe sv at sentetik pis suya ilave edilerek alama yaplr. Bu alama svs, numune alma ve uygulama ilemleri arasnda aerobik artlarda (havalandrlarak) muhafaza edilmelidir. alamadan sonra, G havalandrcs, E hava pompas ve B besleme ayar pompas altrlr. Sentetik pis su, besleme debisi 1 litre/saat olacak ekilde, C havalandrma kabndan geirilir. Bu ekilde, pis suyun C kabndaki ortalama alkonma sresi saate ayarlanm olur. Havalandrma hz, C kabndaki karm srekli sspansiyon halinde kalacak ve znm oksijen muhtevas en az 2 mg/L olacak ekilde ayarlanr. Bu esnada, uygun yollarla kpklenme nlenmelidir. Aktif amuru inhibe eden veya MBAS ieren kpk nleyici maddeler kullanlmamaldr. E hava pompas, ktrme kabndaki aktif amur, C havalandrma kabna srekli ve dzenli olarak tekrar beslenecek ekilde ayarlanr. C havalandrma kabnn st ksmnda, D ktrme kabnn tabannda veya dolam hattnda birikmi amur, fra veya baka uygun bir metod ile, gnde en az bir defa kaznarak dolama verilmelidir. amurda kelme durduunda, 2 mLlik blmler halinde % 5lik demir (III) klorr zeltisi ilave edilerek younluu arttrlabilir. Gerektiinde, bu ilem tekrar edilir. D ktrme kabndan taan sv 24 saat mddetle F kabnda toplanr ve ok iyi kartrldktan sonra numune alnr. Bu ilemi takiben F kab dikkatlice temizlenir. 1.6. lme donanmnn kontrol Sentetik pis suyun mg/L cinsinden MBAS muhtevas, kullanmdan hemen nce tayin edilmelidir. 24 saat sreyle F kabnda toplanm bulunan svdan alnan numunenin mg/L cinsinden MBAS muhtevas, hi beklenilmeden, bir nceki tayinde uygulanan metoda gre analitik

olarak tayin edilir. Tayin hemen yaplamayacaksa, numuneler tercihen dondurularak korunmaldr. MBAS muhtevas 0.1 mg/L yaklamla verilmelidir. Prosesin verimliliini kontrol amacyla, F kabnda toplanan sv ile A kabndaki sentetik pis suyun kimyasal oksijen ihtiyac (COD) veya znm organik karbon (DOC) muhtevas, haftada en az iki defa, cam elyaf szgeten szlm numuneler zerinde tayin edilir. ekil 3te grld gibi, n ilem periyodu sonunda, MBAStaki gnlk paralanabilirlik deerleri dzenli hale geldiinde, DOC veya COD deerlerindeki azalma hemen hemen sfra inmelidir. Havalandrma kabndaki aktif amur iinde asl halde bulunan katlarn kuru madde muhtevas (g/L) haftada iki defa tayin edilmelidir. Kuru madde muhtevas 2.5 g/Lden fazla ise, amurun bir blm alnmaldr. Deney, oda scaklnda yaplr. Ancak, scaklk kararl durumda olmal ve 19 0C24 0C (292 K- 297 K) aralnda tutulmaldr. 1.7. Biyolojik paralanabilirliin hesaplanmas MBAStaki paralanma yzdesi, gnlk olarak, sentetik pis suyun ve F kabnda toplanan svnn mg/L cinsinden MBAS muhtevas temel alnarak hesaplanmaldr. Elde edilen paralanabilirlik deerleri, ekil 3te gsterildii gibi grafie geirilir.

MBASn paralanabilirlii, n ilem periyodundan sonra gelen, paralanmann dzenli olduu ve donanmn problemsiz olarak altrld 21 gnlk periyot boyunca elde edilmi deerlerin aritmetik ortalamas olarak hesaplanmaldr. n ilem periyodu, hi bir durumda alt haftay gememelidir. Gnlk paralanma deerleri % 0.1 yaklamla hesaplanmal, ancak nihai deer en yakn tam sayya yuvarlatlarak verilmelidir.

Baz durumlarda, numune alma skl azaltlabilir, ancak ortalama deerin hesaplanmasnda, n ilem periyodundan sonra gelen 21 gnlk periyot boyunca alnm en az 14 adet numune kullanlmaldr.

BLM 2 Deneye tabi tutulacak rnlerin n ilemden geirilmesi

2.1. n bilgiler 2.1.1. Numunelerin ilemden geirilmesi Referans metodu iin biyolojik paralanabilirliin tayininden nce, anyonik yzey aktif maddelere ve formle edilmi deterjanlara uygulanacak ilem aadaki izelgede belirtilmitir:

rn Anyonik yzey aktif maddeler

lem Hi bir ilem uygulanmaz nce alkolle ekstrakte edilir ve daha sonra, iyon

Formle edilmi deterjanlar

deitirme ilemi ile anyonik yzey aktif maddeler ayrlr.

Alkolle ekstraksiyon yaplmasnn nedeni, ticari rnlerde bulunan ve baz durumlarda biyolojik paralanabilirlii bozabilecei dnlen inorganik ve znmeyen maddeleri uzaklatrmaktr.

2.1.2. yon deitirme ilemi Doru bir biyolojik paralanabilirlik deneyinin yaplabilmesi iin, sabundan, noniyonik ve katyonik yzey aktif maddelerden anyonik yzey aktif maddelerin izole edilmesi ve ayrlmas gerekir. Bu ilem, kademeli elsyon iin uygun elutant ve kaba gzenekli iyon deitirici reine kullanlarak gerekletirilir. Bu ekilde, sabun, anyonik ve noniyonik yzey aktif maddeler tek bir ilemle izole edilebilir.

2.1.3. Analitik kontrol Homojenletirme ileminden sonra, deterjandaki anyonik yzey aktif madde deriimi, MBAS analitik tayin ilemine gre belirlenir. Sabun muhtevas uygun bir analitik metodla tayin edilir. Biyolojik paralanabilirlik deneyleri iin gerekli olan fraksiyonlarn hazrlanmasnda ihtiya duyulan miktarlarn hesaplanabilmesi iin, rnde bu analizin yaplmas gereklidir.

Yzey aktif maddelerin kantitatif olarak (btnyle) ekstrakte edilmesine gerek yoktur. Ancak, anyonik yzey aktif maddelerin en az % 80i ekstrakte edilmelidir. Normal olarak, ekstrakte edilen madde oran % 90 veya daha fazladr.

2.2. Prensip Homojen bir sentetik deterjan numunesinden (toz, kurutulmu krem ve kurutulmu sv eklinde) etanolle ekstraksiyon yoluyla deterjanda bulunan yzey aktif maddeler ile sabun ve alkolde znr dier bileenler ekstrakte edilir.

Etanol ekstrakt kurulua kadar buharlatrlr, izopropanol/su karmnda zlr ve elde edilen zelti, 50 0C (323 K)e stlm kuvvetli asidik katyon deitirici/iri gzenekli anyon deitirici kombinasyonundan geirilir. Bu ilemin 50 0C gibi yksek scaklkta yaplmasnn sebebi, asidik ortamda bulunmas muhtemel ya asitlerinin kelmesini nlemektir.

Deterjanda olabilecek noniyonik yzey aktif maddeler zeltidedir. Sabun ya asitleri, CO2 ieren etanol elsyonu ile ayrlr. Anyonik yzey aktif maddeler, izopropanol ve su karmnda hazrlanm amonyum bikarbonat zeltisi ile amonyum tuzlar olarak elde edilir. Biyolojik paralanabilirlik deneylerinde bu tuzlar kullanlr. Paralanma deneyini ve analitik ilemi bozabilecek katyonik yzey aktif maddeler, anyon deitirici zerine yerletirilmi katyon deitirici tarafndan uzaklatrlr. 2.3. Reaktifler, cihaz ve malzemeler

2.3.1. Deiyonize su 2.3.2. Etanol (C2H5OH), % 95lik (hacim/hacim) (izin verilebilen denatre edici madde: Metil etil keton veya metanol). 2.3.3. zopropanol (CH3CHOH-CH3)/ su karm, 50+50lik (hacim/hacim). Bu karm, hacimce 50 ksm izopropanolun, 50 ksm su (Madde 2.3.1) ile kartrlmasyla hazrlanr.

2.3.4. Etanol, karbondioksitli, yaklak % 0.1 CO2 ieren. Bu zelti, etanol (Madde 2.3.2) ierisinden gzenekli bir tp yardmyla 10 dakika mddetle CO2 gaz geirilerek hazrlanr. Sadece yeni hazrlanm zeltiler kullanlmaldr. 2.3.5. Amonyum bikarbonat (NH4HCO3) zeltisi, 60/40lik ((hacim/hacim). Bu zelti 0.3 mol amonyum bikarbonatn, hacimce 60 ksm izopropanol ve 40 ksm su (Madde 2.3.1) ieren 1000 mLlik bir karm iinde zlmesiyle hazrlanr. 2.3.6. Katyon deitirici (KAT), kuvvetli asidik, alkole dayankl, tane boyu (50 100) mesh olan. 2.3.7. Anyon deitirici (AAT), kaba gzenekli, Merck Lewait MP 7080 (tane boyu 70-150 mesh) veya edeeri. 2.3.8. Hidroklorik asit (HCl) zeltisi, % 10luk (arlk/arlk). 2.3.9. Balon, 2000 mLlik, dibi yuvarlak, tralanm cam tapal, zerinde geri soutucu bulunan. 2.3.10. Emme szgeci (Nue hunisi), stlabilir, 90 mm apnda, szge kd iin. 2.3.11. Szme erleni (Nue erleni), 2000 mLlik. 2.3.12. yon deitirme kolonlar, stma ceketli ve musluklu, i tpnn ap 60 mm ve ykseklii 450 mm olan (Bkz. ekil 4). 2.3.13. Su banyosu 2.3.14. Etv, vakumlu. 2.3.15. Termostat 2.3.16. Dner buharlatrc 2.4. Ekstraktn hazrlanmas ve anyonik yzey aktif maddelerin ayrlmas 2.4.1. Ekstraktn hazrlanmas Biyolojik paralanabilirlik deneyi iin gerekli olan yzey aktif madde miktar yaklak 50 gr MBAS tr.

Ekstrakte edilecek rn miktar normal artlarda 1000 g geemez. Ancak, yeteri kadar ekstrakt elde edilebilmesi iin ilve numune kullanm gerekebilir. Kolaylk asndan, paralanma deneyi iin ekstrakt hazrlamakta kullanlacak rn miktar 5000 gla snrlandrlmaldr.

Deneyimler, byk miktarlarda allarak tek bir ekstraksiyon yapmak yerine, kk miktarlarda ancak fazla sayda ekstraksiyon yapmann daha avantajl olduunu ortaya karmtr. Belirtilen iyon deitirici miktarlar, (600-700) mmol yzey aktif madde ve sabunla allacak ekilde tasarmlanmtr.

2.4.2. Alkolde znr maddelerin izole edilmesi Analize tabi tutulacak sentetik deterjandan 250 g alnr, 1250 mL etanol iine ilave edilir, karm kaynama noktasna kadar stlr ve srekli kartrlmak suretiyle bir saat mddetle geri soutucu altnda kaynatma ilemine devam edilir. Scak alkoll zelti, scakl 50 0C (323 K)de tutulan kaba gzenekli emme szgecinden hzla szlr. Balon ve emme szgeci yaklak 200 mL scak etanol ile ykanr. Ykama svlar da szntnn olduu erlende (Madde 2.3.11) toplanr. Krem veya sv haldeki rnlerin analizinde, numunede 55 gdan fazla anyonik yzey aktif madde veya 35 gdan fazla sabun bulunmadna dikkat edilmelidir. Tartlm numune kurulua kadar buharlatrlr. Kalnt 2000 mL etanol iinde zlr ve yukarda belirtilen ilemler uygulanr. Younluu dk olan toz deterjanlar iin etanoll sznt, tercihen bir dner kurutucu ile kurulua kadar buharlatrlr. Daha byk miktarda ekstrakt elde edilmesi gerekiyorsa, bu ilem tekrarlanr. Kalnt, 5000 mL izopropanol/su karmnda zlr. 2.4.3. yon deitirme kolonlarnn hazrlanmas

Katyon deitirme kolonu

600 mL katyon deitirici reine (Madde 2.3.6) 3000 mLlik behere alnr ve zerine 2000 mL hidroklorik asit (Madde 2.3.8) ilve edilir. Ara sra kartrlarak en az 2 saat beklenir. Asit boaltlr ve reine deiyonize su ile kolona (Madde 2.3.12) alnr. Kolonun, cam ynnden yaplm bir tapas bulunmaldr. Kolon, eluatta (kolondan alnan svda) klorr iyonlar bulunmayncaya kadar deiyonize su ile (10-30) mL/min ak hz altnda ykanr.

Kolondan, 10-30 mL/min ak hz altnda 2000 mL izopropanol/su karm geirilir. Katyon deitirme kolonu, bu ilemden sonra kullanma hazr hale gelmitir.

Anyon deitirme kolonu 600 mL anyon deitirme reinesi (Madde 2.3.7) 3000 mLlik bir behere alnr ve zerine 2000 mL deiyonize su ilve edilir. Reinenin imesi iin en az 2 saat beklenir. Reine deiyonize su ile kolona aktarlr. Kolonun cam ynnden yaplm bir tapas olmaldr. Kolon, klorr iyonlar tamamen uzaklatrlncaya kadar 0.3 M amonyum bikarbonat zeltisi (Madde 2.3.5) ile ykanr. Bu ilem yaklak 5000 mL zelti kullanlmasn gerektirir. Kolon, 2000 mL deiyonize su ile tekrar ykanr ve iinden (10-30) mL/min ak hz altnda 2000 mL izopropanol/ su karm (Madde 2.3.3) geirilir. Bu ilemden sonra kolon OH formundadr ve kullanma hazrdr.

2.4.4. yon deitirme ilemi Katyon deitirme kolonu anyon deitirme kolonunun stnde olacak ekilde, kolonlar birbirine balanr. Kolonlar, termostat kontroll olarak 50 0C (323 K)e stlr. Madde 2.4.2de elde edilen zeltinin 5000 mlsi 60 0C (333 K)e stlr ve daha sonra 20 mL/ min ak hz altnda kolonlardan geirilir. Kolonlar 1000 mL scak izopropanol/ su karm (Madde 2.3.3) ile ykanr.

Ayonik yzey aktif maddelerin (MBAS) elde edilebilmesi iin, KAT kolonu sklr. Kolon iinden, 50 0C (323 K) scaklkta 5000 mL etanol/CO2 zeltisi (Madde 2.3.4) geirilerek sabun ya asitleri kolon dna alnr. zelti atlr.

AAT kolonundaki MBAS muhtevas, kolon iinden 5000 mL amonyum bikarbonat zeltisi (Madde 2.3.5) geirilerek dar alnr. zelti, bir buhar banyosunda veya dner buharlatrcda kurulua kadar buharlatrlr. Elde edilen kalntda, MBAS (amonyum tuzlar eklinde) ve yzey aktif madde nitelii tamayan muhtemel anyonlar bulunur. Bu anyonlar, biyolojik paralanabilirlik testi zerinde olumsuz bir etki yaratmaz. Kalntya, belirli bir hacim elde edilinceye kadar deiyonize su ilve edilir ve MBAS muhtevas Blm 3te belirtildii ekilde tayin edilir.

Bu zelti, biyolojik paralanabilirlik deneylerinde anyonik sentetik deterjan standard zeltisi olarak kullanlr. zelti, 5 0C (278 K)in altnda muhafaza edilmelidir.

2.4.5. yon deitirme reinelerin rejenerasyonu Katyon deitirici reine kullanmdan sonra atlr. Anyon deitirici reine, eluatta anyonik yzey aktif madde kalmayncaya kadar (metilen mavisi deneyi ile belirlenir), kolon iinden yaklak 10 mL/min ak hz altnda yukardan aaya doru ilve amonyum bikarbonat zeltisi (Madde 2.3.5) geirilerek rejenere edilir. Son olarak, kolon, yukardan aaya doru 2000 mL izopropanol/su karm (Madde 2.3.3) geirilerek ykanr. Bu ilemden sonra, anyon deitirici tekrar kullanma hazrdr.

BLM 3 Biyolojik paralanabilirlik testinde anyonik yzey aktif maddelerin tayini

3.1. Prensip Tayin metodu, boyar zelliklere sahip katyonik metilen mavisinin, anyonik yzey aktif maddelerle reaksiyona girerek kloroformla ekstrakte edilebilen mavi renkli tuzlar oluturmas prensibine dayanr. Giriimleri nlemek iin, nce alkali zeltiyle ekstraksiyon yaplr ve elde edilen ekstrakt asidik metilen mavisi zeltisi ile alkalanr. Ayrlan organik fazn

absorbans, absorpsiyonun maksimum olduu 650 nm dalga boyunda fotometrik olarak llr.

3.2. Reaktifler, cihaz ve malzemeler 3.2.1 Tampon zelti, pH=10 olan. Bu zelti, analitik saflkta 24 g sodyum bikarbonat (NaHCO3) ve analitik saflkta 27 g susuz sodyum karbonatn (Na2CO3) deiyonize su iinde zlmesi ve zeltinin su ile 1000 mLye seyreltilmesiyle hazrlanr. 3.2.2. Metilen mavisi zeltisi, ntral. Analitik saflkta 0.35 g metilen mavisi deiyonize su iinde zlr ve su ile 1000 mLye seyreltilir. zelti, kullanmdan en az 24 saat nce hazrlanmaldr. Kloroforma kar llen ahit kloroform faznn absorbans, 650 nm dalga boyunda her 1 cm optik yol iin 0.015i gememelidir.

3.2.3. Metilen mavisi zeltisi, asidik. Analitik saflkta 0.35 g metilen mavisi 500 mL deiyonize su iinde zlr ve 6.5 mL slfrik asit (d=01.84 g/mL) ile kartrlr. zelti, deiyonize su ile 1000 mLye seyreltilir. zelti kullanmdan en az 24 saat nce hazrlanmaldr. Kloroforma kar llen ahit kloroform faznn absorbans, 650 nm dalga boyunda her 1 cm optik yol iin 0.015i gememelidir.

3.2.4. Kloroform (triklormetan), analitik saflkta, yeni damtlm.

3.2.5. Dodesil benzen slfonik asit metil ester

3.2.6. Potasyum hidroksit zeltisi, 0.1 M, etanolde zlerek hazrlanm.

3.2.7. Etanol (C2H5OH), mutlak

3.2.8. Slfrik asit (H2SO4) zeltisi, 0.5 M.

3.2.9. Fenolftaleyn zeltisi Bu zelti, 1 g fenolftaleynin 50 mL etanol iinde zlmesi ve zeltiye devaml kartrlmak suretiyle 50 mL deiyonize su ilve edilmesi suretiyle hazrlanr. kelek oluursa, szlerek uzaklatrlr.

3.2.10. Hidroklorik asit (HCl) zeltisi, metanolde zlm. Bu zelti, analitik saflkta 250 mL hidroklorik asitin 750 mL metanol iinde zlmesi ile hazrlanr.

3.2.11. Ayrma hunisi, 250 mLlik. 3.2.12. ll balon, 50 mLlik. 3.2.13. ll balon, 500 mLlik. 3.2.14. ll balon, 1000 mLlik. 3.2.15. Balon, 250 mLlik, yuvarlak dipli, tralanm bir cam tapas bulunan, geri soutuculu, kaynatma talar ile birlikte. 3.2.16. pH metre 3.2.17. Fotometre, 650 nmde lme yapmak iin, (1 -5) cm optik yola sahip hcreleri bulunan. 3.2.18. Kalitatif szge ktlar 3.3. lem Analize tabi tutulacak numuneler, kpk seviyesinden alnmamaldr. Analizlerde kullanlacak ara ve gere su ile iyice ykandktan sonra, kullanlmadan nce, metanoll hidroklorik asit (Madde 3.2.10) ve arkasndan deiyonize su ile ok iyi durulanr.

Aktif amur tesisine giren ve kan svlardan alnan numuneler hi beklenilmeden szlr ve ilk 100 mLlik szntler atlr.

Bilinen hacimde numune, gerekirse ntralletirilerek, 250 mLlik ayrma hunisine (Madde 3.2.11) alnr. Numunede (20-150) g MBAS bulunmaldr. MBAS muhtevas dk olan numunelerde, numune miktar 100 mLye kadar artrlabilir. Numune hacmi 100 mLden az ise, numune deiyonize su ile 100 mLye kadar seyreltilir. Numuneye, 10 mL tampon zeltisi (Madde 3.2.1), 5 mL ntral metilen mavisi zeltisi (Madde 3.2.2) ve 15 mL kloroform (Madde 3.2.4) ilve edilir. Karm, ok iddetli olmamak kaydyla, 1 dakika mddetle dzgnce alkalanr. Faz ayrlmasndan sonra, kloroform tabakas, iinde 110 mL deiyonize su ve 5 mL asidik metilen mavisi zeltisi (3.2.3) bulunan ikinci bir ayrma hunisine alnr. Karm 1 dakika mddetle kartrlr. Kloroform tabakas, nceden temizlenmi ve kloroform ile slatlm bulunan bir pamuk szgeten geirilerek ll balona (Madde 3.2.12) alnr.

Alkali ve asidik zeltiler, ikinci ve nc ekstraksiyonlarda 10ar mL kloroform kullanlarak kez ekstrakte edilir. Birletirilen kloroform ekstraktlar ayn pamuk szgeten szlerek 50 mLlik balona (Madde 3.2.12) eklenir ve pamuk-yn szgecin ykanmasnda kullanlan kloroform ile 50 mL izgisine kadar seyreltilir.

Kloroform zeltisinin absorbans, (1-5) cm optik yollu hcrelere sahip fotometre (Madde 3.2.17) ile 650 nm dalga boyunda kloroforma kar llr.

Yukarda belirtilen tm ilemler uygulanarak, numune kullanlmakszn bir ahit deney yaplr.

3.4. Kalibrasyon erisinin hazrlanmas

Potasyumla sabunlatrlm standart dodesil benzen slfonik asit metil ester (tetrapropilen tipinde, molekl arl:340) zeltisinden bir kalibrasyon zeltisi hazrlanr. MBAS muhtevas, sodyum dodesil benzen slfonat (molekl arl:348) olarak hesaplanr.

Tartm pipeti kullanlarak (400-450) mg dodesil benzen slfonik asit metil ester (Madde 3.2.5) 0.1 mg yaklamla yuvarlak tabanl balona alnr ve iine 50 mL etanoll potasyum hidroksit zeltisi (Madde 3.2.6) ile bir ka kaynatma ta konur. Geri soutucu taklr ve karm bir saat mddetle kaynatlr. Soutulduktan sonra, geri soutucu ve tralanm cam balant yaklak 30 mL etanol ile balon iine ykanr. zelti, renksiz hale gelinceye kadar fenolftaleyn indikatrne kar slfrik asit ile titre edilir. zelti daha sonra 1000 mLlik ll balona (Madde 3.2.14) aktarlr, iaret izgisine kadar deiyonize su ile seyreltilir ve kartrlr.

Bu yzey aktif madde stok zeltisinin bir ksm tekrar seyreltilir. Bunun iin, zeltiden 25 mLlik bir ksm alnr, 500 mLlik ll balona (Madde 3.2.13) aktarlr, deiyonize su ile iaret izgisine kadar seyreltilir ve kartrlr.

Bu standard zeltinin 1 mLsinde E x 1.023 20000 Burada; E: mg cinsinden numune ktlesidir.

mg MBAS bulunur.

Kalibrasyon grafiinin hazrlanabilmesi iin, standard zeltiden 1 mL, 2 mL, 4 mL, 6 mL ve 8 mLlik ksmlar alnr ve her biri deiyonize su ile 100 mLye seyreltilir ve daha sonra Madde 3.3te verilen ilem (ahit deney ilemi dahil) uygulanr.

3.5. Sonularn hesaplanmas Numunenin anyonik yzey aktif madde (MBAS) miktar kalibrasyon grafiinden (Madde 3.4) okunur. Numunenin MBAS muhtevas aadaki gibi hesaplanr:

Anyonik yzey aktif madde miktar (MBAS mg/L olarak) = mg MBAS x 1000 V Burada; V: Kullanlan numunenin mL cinsinden hacmidir. Sonular, sodyum dodesil benzen slfonat (MA 348) olarak verilir.

3.6. Sonularn gsterilmesi Sonular 0.1 MBAS mg/L yaklamla, MBAS mg/L cinsinden ifade edilir.

EK- 2

NONYONK YZEY AKTF MADDELERN BYOLOJK PARALANABLRLK ORANININ TAYN Referans metod

BLM 1 1.1. Tanm Bu metotta noniyonik yzey aktif maddeler teriminden, katyonik ve anyonik iyon deitiricilerden geirildikten sonra, Blm 3te verilen analitik ileme gre bizmut aktif madde (BiAS) olarak tayin edilen maddeler anlalr. 1.2..lmeler iin gereken deney donanm lme ileminde, genel hatlar ekil 1de ve ayrntlar ekil 2de verilen deney donanm (kk bir aktif amur tesisi) kullanlr. Donanm, aada belirtilen ksmlardan oluur: - Sentetik pis su deposu A: Sentetik pis suyu depolamak iin, - Besleme ayar pompas B, - Havalandrma kab C, - ktrme kab D, - Hava pompas E: Aktif amurun C kabna tekrar tekrar beslenmesini salamak iin, - Kap F: lemden geirilmi suyu depolamak iin. A ve F kaplar camdan veya uygun bir plastikten yaplm olmal ve en az 24 litrelik bir hacme sahip olmaldr. B pompas, sentetik pis suyu, havalandrma kabna sabit bir debide gnderebilmelidir. Bu kap, normal iletim esnasnda, litre sv karm ihtiva eder. C kabnn koni eklindeki taban ksmnn st blgesinde asl halde gzenekli (sinterlenmi) bir G havalandrma kp bulunur. Havalandrcdan geirilen hava miktar, H debi leriyle srekli izlenmelidir. 1.3. Sentetik pis su Deneyde, sentetik olarak hazrlanm pis su kullanlr. Bu amala, her bir litre eme suyunda, aada belirtilen maddelerden karlarnda belirtilen miktarlarda madde zlm olacak ekilde, deneylere yetecek miktarda pis su zeltisi hazrlanr.

1 litre eme suyunda zlecek miktar (mg)

Madde
Pepton........................................................ ................. Et ekstrakt (zt)...................................................... re [CO(NH2)2]............................................... ........... Sodyum klorr (NaCl)................................................ Kalsiyum klorr (CaCl2.2 H2O).................................. ..............................................160 ..............................................110 ...............................................30

................................................7 ................................................4

Magnezyum slfat (MgSO4.7 ................................................2 H2O)............................ Dipotasyum hidrojen fosfat ...............................................28 (K2HPO4)....................... BiAS.......................................................... .............................................10 1 ................. BiAS, deneye tabi tutulacak rnden, Blm 2de verilen metoda gre ekstrakte edilir. Sentetik pis su, kullanlaca gn hazrlanmaldr. 1.4. Numunelerin hazrlanmas 1.4.1. Tek tip (baka maddeler katlmam) yzey aktif maddeler, olduu haliyle deneye tabi tutulabilir. Sentetik pis su (Madde 1.3) hazrlanabilmesi iin, numunenin BiAS muhtevasnn bilinmesi gereklidir. 1.4.2. Formle edilmi rnler, BiAS, MBAS ve sabun muhtevas asndan analize tabi tutulmaldr. Bu tr rnler, alkolle ekstrakte edilmeli ve BiAS muhtevas ayrlmaldr (Bkz. Blm 2). Sentetik pis suyun hazrlanabilmesi iin BiAS muhtevasnn bilinmesi gereklidir. 1.5. Deney donanmnn altrlmas lk olarak, C havalandrma kab ve D ktrme kab sentetik pis su ile doldurulur. D kabnn ykseklii, C havalandrma kabnn hacmi litre olacak ekilde sabitlenir. Esas itibariyle evsel kaynakl pis sularn ilendii bir pis su artma tesisinden yeni alnm, iyi kalitede 3 mLlik ikinci kademe sv at sentetik pis suya ilave edilerek alama yaplr. Bu alama svs, numune alma ve uygulama ilemleri arasnda aerobik artlarda (havalandrlarak) muhafaza edilmelidir. Alamadan sonra, G havalandrcs, E hava pompas ve B besleme ayar pompas altrlr. Sentetik pis su, besleme debisi 1 litre/saat olacak ekilde, C havalandrma kabndan geirilir. Bu ekilde, pis suyun C kabndaki ortalama alkonma sresi saate ayarlanm olur. Havalandrma hz, C kabndaki karm srekli sspansiyon halinde kalacak ve znm oksijen muhtevas en az 2 mg/L olacak ekilde ayarlanr. Bu esnada, uygun yollarla kpklenme nlenmelidir. Aktif amuru inhibe eden veya BiAS ieren kpk nleyici maddeler kullanlmamaldr. E hava pompas, ktrme kabndaki aktif amur, C havalandrma kabna srekli ve dzenli olarak tekrar beslenecek ekilde ayarlanr. C havalandrma kabnn st ksmnda, D ktrme kabnn tabannda veya dolam hattnda birikmi amur, fra veya baka uygun bir metod ile, gnde en az bir defa kaznarak dolama verilmelidir. amurda kelme durduunda, 2 mLlik ksmlar halinde % 5lik demir (III) klorr zeltisi ilave edilerek kelme arttrlabilir. Gerektiinde, bu ilem tekrar edilir. D ktrme kabndan taan sv 24 saat mddetle F kabnda toplanr ve ok iyi kartrldktan sonra numune alnr. Bu ilemi takiben F kab dikkatlice temizlenir. 1.6. lme donanmnn kontrol Sentetik pis suyun mg/L cinsinden BiAS muhtevas, kullanmdan hemen nce tayin edilmelidir. 24 saat sreyle F kabnda toplanm bulunan svdan alnan numunenin mg/L cinsinden BiAS muhtevas, hi beklenilmeden, bir nceki tayinde uygulanan metoda gre analitik olarak tayin edilir. Tayin hemen yaplamayacaksa, numuneler tercihen dondurularak korunmaldr. BiAS muhtevas 0.1 mg/L yaklamla verilmelidir. Prosesin verimliliini kontrol amacyla, F kabnda toplanan sv ile A kabndaki sentetik pis suyun kimyasal oksijen ihtiyac (COD) veya znm organik karbon (DOC) muhtevas, haftada en az iki defa, cam elyaf szgeten szlm numuneler zerinde tayin edilir.

ekil 3te grld gibi, n ilem periyodu sonunda, BiAStaki gnlk paralanabilirlik deerleri dzenli hale geldiinde, DOC veya COD deerlerindeki azalma hemen hemen sfra inmelidir. Havalandrma kabndaki aktif amurda haftada iki defa kuru madde tayini (g/L) yaplmaldr. Kuru madde muhtevas 2.5 g/Lden fazla ise, amurun bir blm alnmaldr. Paralanma deneyi oda scaklnda yaplr. Ancak, scaklk kararl durumda olmal ve 19 0C 24 0C (292 K-297 K) aralnda tutulmaldr. 1.7. Biyolojik paralanabilirliin hesaplanmas BiAStaki paralanma yzdesi, gnlk olarak, sentetik pis suyun ve F kabnda toplanan svnn mg/L cinsinden BiAS muhtevas temel alnarak hesaplanmaldr. Elde edilen paralanabilirlik deerleri, ekil 3te gsterildii gibi grafie geirilir.

BiASn paralanabilirlii, n ilem periyodundan sonra gelen, paralanmann dzenli olduu ve donanmn problemsiz olarak altrld 21 gnlk periyot boyunca elde edilmi deerlerin aritmetik ortalamas olarak hesaplanmaldr. n ilem periyodu, hi bir durumda alt haftay gememelidir. Gnlk paralanma deerleri % 0.1 yaklamla hesaplanmal, ancak nihai deer en yakn tam sayya yuvarlatlarak verilmelidir.

Baz durumlarda, numune alma skl azaltlabilir, ancak ortalama deerin hesaplanmasnda, n ilem periyodundan sonra gelen 21 gnlk periyot boyunca alnm en az 14 adet numune kullanlmaldr.

BLM 2 Deneye tabi tutulacak rnlerin n ilemden geirilmesi

2.1 n bilgiler 2.1.1 Numunelerin ilemden geirilmesi

Referans metod iin biyolojik paralanabilirliin tayininden nce, noniyonik yzey aktif maddelere ve formle edilmi deterjanlara uygulanacak ilem aadaki izelgede belirtilmitir:

rn Noniyonik yzey aktif maddeler

lem Hi bir ilem uygulanmaz nce alkolle ekstrakte edilir ve daha sonra, iyon

Formle edilmi deterjanlar

deitirme ilemi ile noniyonik yzey aktif maddeler ayrlr.

Alkolle ekstraksiyon yaplmasnn nedeni, ticari rnlerde bulunan ve baz durumlarda biyolojik paralanabilirlii bozabilecei dnlen inorganik ve znmeyen maddeleri uzaklatrmaktr.

2.1.2. yon deitirme ilemi Doru bir biyolojik paralanabilirlik deneyinin yaplabilmesi iin, sabundan, anyonik ve katyonik yzey aktif maddelerden noniyonik yzey aktif maddelerin izole edilmesi ve ayrlmas gerekir. Bu ilem, kademeli elusyon iin uygun elutant ve kaba gzenekli iyon deitirici reine kullanlarak gerekletirilir. Bu ekilde, sabun, anyonik ve noniyonik yzey aktif maddeler tek bir ilemle izole edilebilir.

2.1.3. Analitik kontrol Homojenletirme ileminden sonra, deterjandaki anyonik ve noniyonik yzey aktif madde deriimleri, srasyla MBAS ve BiAS analitik tayin metotlarna gre belirlenir. Sabun muhtevas uygun bir analitik metotla tayin edilir. Biyolojik paralanabilirlik deneyleri iin gerekli olan fraksiyonlarn hazrlanmasnda ihtiya duyulan miktarlarn hesaplanabilmesi iin, rnde bu analizin yaplmas gereklidir.

Yzey aktif maddelerin kantitatif olarak (tamamyla) ekstrakte edilmesine gerek yoktur. Ancak, noniyonik yzey aktif maddelerin en az % 80i ekstrakte edilmelidir. Normal olarak, ekstrakte edilen madde oran % 90 veya daha fazladr.

2.2. Prensip Homojen bir deterjan numunesinden (toz, kurutulmu krem ve kurutulmu sv eklinde) etanolle ekstraksiyon yoluyla deterjanda bulunan yzey aktif maddeler ile sabun ve alkolde znr dier bileenler ekstrakte edilir.

Etanol ekstrakt kurulua kadar buharlatrlr, izopropanol/su karmnda zlr ve elde edilen zelti, 50 0C (323 K)e stlm kuvvetli asidik katyon deitirici/iri gzenekli anyon deitirici kombinasyonundan geirilir. Bu ilemin 50 0C gibi yksek scaklkta yaplmasnn sebebi, asidik ortamda bulunmas muhtemel ya asitlerinin kelmesini nlemektir.

zelti buharlatrlarak noniyonik yzey aktif maddeler elde edilir. Paralanma deneyini ve analitik ilemi bozabilecek katyonik yzey aktif maddeler, anyon deitirici zerine yerletirilmi katyon deitirici tarafndan elimine edilir. 2.3. Reaktifler, cihaz ve malzemeler 2.3.1. Deiyonize su

2.3.2. Etanol (C2H5OH), % 95lik (hacim/hacim) (izin verilebilir denature edici madde: Metil etil keton veya metanol). 2.3.3. zopropanol (CH3CHOH-CH3)/ su karm, 50+50lik (hacim/hacim). Bu karm, hacimce 50 ksm izopropanolun, 50 ksm su (Madde 2.3.1) ile kartrlmasyla hazrlanr.

2.3.4. Amonyum bikarbonat (NH4HCO3) zeltisi, 60/40lik (hacim/hacim). Bu zelti 0.3 mol amonyum bikarbonatn, hacimce 60 ksm izopropanol ve 40 ksm su (Madde 2.3.1) ieren 1000 mLlik bir karm iinde zlmesiyle hazrlanr. 2.3.5. Katyon deitirici (KAT), kuvvetli asidik, alkole dayankl, tane boyu (50 100) mesh olan. 2.3.6. Anyon deitirici (AAT), kaba gzenekli, Merck Lewait MP 7080 (tane boyu 70-150 mesh) veya edeeri. 2.3.7. Hidroklorik asit (HCl) zeltisi, % 10luk (arlk/arlk). 2.3.8. Balon, 2000 mLlik, dibi yuvarlak, tralanm cam tapal, geri soutuculu. 2.3.9. Emme szgeci (Nue hunisi), stlabilir, 90 mm apnda, szge kd iin. 2.3.10. Szme erleni (Nue erleni), 2000 mLlik. 2.3.11. yon deitirici kolonlar, stma ceketli ve musluklu, i tpnn ap 60 mm ve ykseklii 450 mm olan (Bkz. ekil 4). 2.3.12. Su banyosu 2.3.13. Etv, vakumlu. 2.3.14. Termostat 2.3.15. Dner buharlatrc 2.4. Ekstraktn hazrlanmas ve noniyonik yzey aktif maddelerin ayrlmas 2.4.1. Ekstraktn hazrlanmas Biyolojik paralanabilirlik deneyi iin gerekli olan yzey aktif madde miktar , yaklak 25 g BiAS tr. Biyolojik paralanabilirlik deneyi iin ekstrakt hazrlamakta kullanlacak rn miktar 2000 gla snrlandrlmaldr. Bu snrlama sebebiyle, paralanma deneyine yetecek miktarda BiAS elde edilebilmesi iin, iki veya daha fazla sayda ekstraksiyon yaplmas gerekebilir. Deneyimler, byk miktarlarda allarak tek bir ekstraksiyon yapmak yerine, kk

miktarlarda ancak fazla sayda ekstraksiyon yapmann daha avantajl olduunu ortaya karmtr.

2.4.2. Alkolde znr maddelerin izole edilmesi Analize tabi tutulacak sentetik deterjandan 250 g alnr, 1250 mL etanol iine ilave edilir, karm kaynama noktasna kadar stlr ve srekli kartrlmak suretiyle bir saat mddetle geri soutucu altnda kaynatma ilemine devam edilir. Scak alkoll zelti, scakl 50 0C (323 K)de tutulan kaba gzenekli emme szgecinden hzla szlr. Balon ve emme szgeci yaklak 200 mL scak etanol ile ykanr. Ykama svlar da szntnn olduu erlende (Madde 2.3.11) toplanr. Krem veya sv haldeki rnlerin analizinde, numunede 25 gdan fazla anyonik yzey aktif madde veya 35 gdan fazla sabun bulunmadna dikkat edilmelidir. Tartlm numune kurulua kadar buharlatrlr. Kalnt 500 mL etanol iinde zlr ve yukarda belirtilen ilemler uygulanr. Younluu dk olan toz deterjanlar iin etanoll sznt, tercihen bir dner kurutucu ile kurulua kadar buharlatrlr. Daha byk miktarda ekstrakt elde edilmesi gerekiyorsa, bu ilem tekrarlanr. Kalnt, 5000 mL izopropanol/su karmnda zlr. 2.4.3. yon deitirme kolonlarnn hazrlanmas

Katyon deitirme kolonu

600 mL katyon deitirici reine (Madde 2.3.5) 3000 mLlik behere alnr ve zerine 2000 mL hidroklorik asit (Madde 2.3.7) ilve edilir. Ara sra kartrlarak en az 2 saat beklenir. Asit boaltlr ve reine deiyonize su ile kolona (Madde 2.3.11) alnr. Kolonun, cam ynnden yaplm bir tapas bulunmaldr. Kolon, eluatta (kolondan alnan svda) klorr iyonlar bulunmayncaya kadar deiyonize su ile (10-30) mL/min ak hz altnda ykanr. Kolondan, 10-30 mL/min ak hz altnda 2000 mL izopropanol/ su karm geirilir. Katyon deitirme kolonu, bu ilemden sonra kullanma hazr hale gelmitir.

Anyon deitirme kolonu 600 mL anyon deitirme reinesi (Madde 2.3.6) 3000 mLlik bir behere alnr ve zerine 2000mL deiyonize su ilve edilir. Reinenin imesi iin en az 2 saat beklenir. Reine deiyonize su ile kolona aktarlr. Kolonun cam ynnden yaplm bir tapas olmaldr. Kolon, klorr iyonlar tamamen uzaklatrlncaya kadar 0.3 M amonyum bikarbonat zeltisi

(Madde 2.3.4) ile ykanr. Bu ilem yaklak 5000 mL zelti kullanlmasn gerektirir. Kolon, 2000 mL deiyonize su ile tekrar ykanr ve iinden (10-30) mL/min ak hz altnda 2000 mL izopropanol/su karm (Madde 2.3.3) geirilir. Bu ilemden sonra kolon OH formundadr ve kullanma hazrdr.

2.4.4. yon deitirme ilemi Katyon deitirme kolonu anyon deitirme kolonunun stnde olacak ekilde, kolonlar birbirine balanr. Kolonlar, termostat kontroll olarak 50 0C (323 K)e stlr. Madde 2.4.2de elde edilen zeltinin 5000 mlsi 60 0C (333 K)e stlr ve daha sonra 20 mL/min ak hz altnda kolonlardan geirilir. Kolonlar 1000 mL scak izopropanol/su karm (Madde 2.3.3) ile ykanr.

Noniyonik yzey aktif maddelerin elde edilebilmesi iin, sznt ve ykama svlar toplanr ve tercihen dner kurutucu ile kurulua kadar buharlatrlr. BiAS muhtevas elde edilen kalntdadr. Belirli bir hacim elde edilinceye kadar kalntya deiyonize su ilave edilir ve BiAS muhtevas Madde 3.3te belirtildii ekilde tayin edilir. Bu zelti, biyolojik paralanabilirlik deneylerinde noniyonik yzey aktif madde standard zeltisi olarak kullanlr. zelti, 5 0C (278 K)in altnda muhafaza edilmelidir.

2.4.5. yon deitirme reinelerinin rejenerasyonu Katyon deitirici reine kullanmdan sonra atlr. Anyon deitirici reine, eluatta anyonik yzey aktif madde kalmayncaya kadar (metilen mavisi deneyi ile belirlenir), kolon iinden yaklak 10 mL/min ak hz altnda yukardan aaya doru (5000 -6000) mL amonyum bikarbonat zeltisi (Madde 2.3.4) geirilerek rejenere edilir. Son olarak, kolon, yukardan aaya doru 2000 mL izopropanol/su karm (Madde 2.3.3) geirilerek ykanr. Bu ilemden sonra, anyon deitirici tekrar kullanma hazrdr.

BLM 3 Biyolojik paralanalabilirlik deney svlarnda noniyonik yzey aktif madde tayini
3.1. Prensip Yzey aktif maddeler deritirilir ve gaz ayrma yntemi ile izole edilir. Kullanlan numunedeki noniyonik yzey aktif madde miktar (250-800) g aralnda olmaldr.

Ayrlan yzey aktif madde etil asetatta zlr. Faz ayrlmasndan ve zcnn buharlatrlmasndan sonra, noniyonik yzey aktif madde, modifiye Dragendorff reaktifi (KBiI4+BaCl2+buzlu asetik asit) ihtiva eden sulu zelti iinde ktrlr. kelek szlr, buzlu asetik asit ile ykanr ve amonyum tartarat zeltisinde znr. zeltideki bizmut, bir parlak pltin indikatr elektrot ve bir kalomel veya gm/gm klorr referans elektrot kullanlarak, pH deeri 4-5 arasnda tutulan bir pirolidinditiyokarbamat zeltisi ile potansiyometrik olarak titre edilir. Bu metod, 6-30 aralnda alken oksit gruplar ihtiva eden noniyonik yzey aktif maddelere uygulanr. Titrasyon sonucu elde edilen deer 0,054 (ampirik faktr) ile arplarak, noniyonik yzey aktif madde deriimi, standard referans madde olarak alnan 10 mol etilen oksitli nonilfenol (NP 10) cinsinden ifade edilir. 3.2. Reaktifler, cihaz ve malzemeler Reaktiflerin hazrlanmasnda sadece deiyonize su kullanlmaldr. 3.2.1. Etil asetat, saf, yeni damtlm. 3.2.2. Sodyum bikarbonat (NaHCO3), analitik saflkta 3.2.3. Hidroklorik asit zeltisi Bu zelti, 20 mL deriik hidroklorik asit 1000 mL su ierisinde zlerek hazrlanr. 3.2.4. Metanol, analitik saflkta, yeni damtlm, cam iede muhafaza edilen. 3.2.5. Bromkrezol moru 0.1 g bromkrezol 100 mL metanol ierisinde zlerek hazrlanr.

3.2.6. ktrme reaktifi

ktrme reaktifi, iki ksm A zeltisi ile bir ksm B zeltisinin kartrlmas ile hazrlanr. Karm, kahverengi bir iede muhafaza edilmeli ve kartrldktan sonra bir hafta iinde kullanlmaldr. 3.2.6.1. A zeltisi Analitik saflkta 1.7 g bizmut nitrat (BiONO3.H2O), 20 mL buzlu asetik asitte zlr ve su ile 100 mLye tamamlanr. Ayr bir kapta, analitik saflkta 65 g potasyum iyodr 200 mL suda zlr. Bu iki zelti 1000 mLlik ll bir balonda kartrlr, zerine 200 mL buzlu asetik asit ilve edilir ve su ile 1000 mLye tamamlanr. 3.2.6.2. B zeltisi Analitik saflkta 290 g baryum klorr (BaCl2.2 H2O) 1000 mL suda zlr. 3.2.7. Buzlu asetik asit, % (99-100)lk (daha dk deriimler arzu edilmez). 3.2.8. Amonyum tartarat zeltisi Analitik saflkta 12.4 g tartarik asit ile analitik saflkta 12,4 mL amonyak zeltisi (d=0,910 g/mL) kartrlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr (Bu amala, edeer miktarda analitik saflkta amonyum tartarat ta kullanlabilir).

3.2.9. Amonyak zeltisi, seyreltik. Analitik saflkta 40 mL deriik amonyak zeltisi (d=0,910 g/mL) su ile 1000 mLye tamamlanr.

3.2.10. Standard asetat tampon zeltisi Analitik saflkta 40 g kat sodyum hidroksit bir beherde 500 mL su ile zlr ve soutulur. zeltiye 120 mL buzlu asetik asit (Madde 3.2.7) ilve edilir, iyice kartrlr, soutulur, 1000 mLlik ll balona aktarlr ve iaret izgisine kadar su ile tamamlanr.

3.2.11. Pirolidinditiyokarbamat zeltisi (karbat zeltisi), 103 mg pirolidinditiyokarbamat (C5H8NNaS2.2H2O) yaklak 500 mL suda zlr, analitik saflkta 10 mL n-amil alkol ve analitik saflkta 0.5 g sodyum bikarbonat (NaHCO3) ilve edilir ve su ile 1000 mLye tamamlanr.

3.2.12. Bakr slfat zeltisi

Stok zelti: Analitik saflkta 1.249 g bakr slfat (CuSO4.5H2O) 50 mL 0,5 M slfrik asit zeltisi ile kartrlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr.

Standard zelti: 50 mL stok zelti, 10 mL 0.5 M slfrik asit (H2SO4) ile kartrlr ve su ile 1000 mLye tamamlanr. 3.2.13. Sodyum klorr, analitik saflkta. 3.2.14. Gaz ayrma cihaz (Bkz. ekil 5) Sinterlenmi diskin ap, silindirin i ap ile ayn byklkte olmaldr. 3.2.15. Ayrma hunisi, 250 mLlik. 3.2.16. Manyetik kartrc, (25-30) mmlik bir magneti bulunan. 3.2.17. Gooch krozesi, Tip G 4, delikli tabannn ap 25 mm olan. 3.2.18. Cam elyaf szge katlar, daire eklinde, daire ap 27 mm ve lif ap (0.5-1.5) m olan. 3.2.19. Szme (Nue) erlenleri, iki adet, 250 mL ve 500 mLlik, adaptrl ve lastik tapal. 3.2.20. Potansiyometre, kaydedicili, lme aral 250 mV olan, parlak pltin indikatr elektrodu ve kalomel veya gm/gm klorr referans elektrodu bulunan, (20-25) mm kapasiteli bir otomatik breti veya alternatif olarak manuel donanm bulunan. 3.3. lem 3.3.1 Yzey aktif maddelerin deritirilmesi ve ayrlmas Sulu numune bir kalitatif szge kdndan szlr. Szntnn ilk 100 mLlik ksm atlr. nceden etil asetat ile alkalanm ayrma cihaz iine, (250-800) m noniyonik yzey aktif madde bulunduracak miktarda numune konur. Ayrlmay kolaylatrmak iin 100 g sodyum klorr ve 5 g sodyum bikarbonat ilave edilir. Numune hacmi 500 mLden fazla ise, bu tuzlar ayrma cihazna kat halde konur ve azot veya hava geirilerek zlr. Daha kk hacimli

bir numune kullanlm ise, tuzlar nce 400 mL suda zlr ve daha sonra ayrma cihazna ilave edilir. Cihaza, nce st musluk seviyesine kadar su ve daha sonra suyun zerine dikkatlice 100 mL etil asetat ilave edilir.

Gaz (azot veya hava) hattndaki ykama iesine 2/3ne kadar etil asetat konur. Cihazdan (30-60) L/h ak hz altnda gaz geirilir. Ak lmelerinde bir rotametre kullanlmas tavsiye edilir. Havalandrma hz balangta yava yava arttrlr. Daha sonra gaz ak, faz ayrmnn belirgin bir ekilde grlecei ve fazlarn birbirleriyle karmasnn ve sudaki etil asetat zeltisinin en az olaca biimde ayarlanr. 5 dakika sonra gaz ak durdurulur. Organik fazn hacminde sudaki zeltisi sebebiyle % 20den fazla bir azalma olur ise, gaz ak dikkatlice ayarlanarak ayrma ilemi tekrarlanr.

Organik faz ayrma hunisine alnr. Ayrma hunisinde bulunabilecek bir ka mL su, gaz ayrma cihazna geri alnr. Etil asetat faz kuru, kalitatif szge kadndan 250 mLlik behere szlr.

Gaz ayrma cihazna 100 mL daha etil asetat konur ve 5 dakika mddetle tekrar azot veya hava geirilir. Organik faz ilk ayrmada kullanlan ayrma hunisine alnr, sulu faz atlr ve organik faz, ilk etil asetat ksmnn szld szgeten szlr. Ayrma hunisi ve szge 20 mL etil asetat ile ykanr.

Etil asetat ekstrakt bir su banyosunda (eker ocak iinde) kurulua kadar buharlatrlr. Buharlatrmay arttrmak iin, zeltinin yzeyi zerinden hafif bir hava akm geirilir.

3.3.2. ktrme ve szme

Madde 3.3.1de elde edilen kuru kalnt 5 mL etanolde zlr, 40 mL su ve 0.5 mL seyreltik hidroklorik asit (Madde 3.2.3) ilave edilir ve manyetik kartrcda kartrlr. Bu zeltiye lme silindirinden 30 mL ktrme reaktifi (Madde 3.2.6) ilave edilir. zelti srekli kartrlarak kelti oluturulur. 10 dakikalk bir kartrma ileminden sonra zelti en az 5 dakika mddetle kendi halinde bekletilir. Karm taban cam elyaf szge kad ile kaplanm bir Gooch krozesinden szlr. Szge kdndaki kalnt, vakum uygulanarak 2 mL buzlu asetik asit ile ykanr. keltiden hazrlanacak zelti titrasyon iin ayn behere alnacandan, beher eperlerine yapm keltinin kantitatif olarak (tamamyla) alnmas nemli deildir. 3.3.3. keltiden zelti hazrlanmas Szge krozesindeki keltiye 10ar mLlik ksmlar halinde sefer yaklak 80 0C (353 K) scaklkta amonyum tartarat zeltisi (Madde 3.2.8) ilve edilir ve kelti zlr. Her 10 mLlik tartarat zeltisi ilvesinden sonra, emme uygulanmakszn bir iki dakika beklenir. Szme erlenindeki sznt ktrme ileminin yapld behere alnr. Kalan keltinin znmesi iin beherin eperleri 20 mL tartarat zeltisi ile ykanr. Kroze, adaptr ve szme erleni (150-200) mL su ile ykanr, ykama sular behere ilve edilir. 3.3.4. Titrasyon zelti, manyetik kartrc (Madde 3.2.16) ile kartrlr, bir ka damla bromkrezol moru (Madde 3.2.5) ve renk menekeye dnnceye kadar seyreltik amonyak zeltisi (Madde 3.2.9) ilve edilir (zelti, asitle ykanma sebebiyle hafife asidiktir). zeltiye daha sonra 10 mL standard asetat tampon zeltisi (Madde 3.2.10) ilve edilir, elektrotlar daldrlr ve bret ucu zeltiye daldrlm olarak standard karbat zeltisi (Madde 3.2.11) ile potansiyometrik olarak titre edilir. Titrasyon hz 2 mL/min i gememelidir. Dnm noktas, titrasyon erisinin iki kanadnn kesitii noktadr. Zaman zaman, titrasyon erisinin dnm yerinde dzleme grlebilir. Bu durum, pltin elektrodun dikkatlice temizlenmesi ile (zmpara kad kullanlarak) nlenebilir. 3.3.5. ahit deneyler Ayn zamanda, numune kullanlmakszn, Madde 3.3.2de belirtilen ilemlere uygun olarak, 5 mL metanol ve 40 mL su kullanlarak yukarda belirtilen ilemlerin tamam uygulanarak bir ahit deney yaplr. Titrasyonda harcanan standard karbat zeltisi miktar 1 mLyi amamaldr. Ayorsa, kullanlan reaktiflerin (Madde 3.2.3, Madde 3.2.7, Madde 3.2.8, Madde 3.2.9, Madde 3.2.10), zellikle ar metal muhtevas asndan, saflndan phe duyulur. Bu durumda, reaktifler deitirilmelidir. ahit deney sonucu, nihai sonularn hesaplanmasnda (Madde 3.4) gz nne alnmaldr. 3.3.6. Karbat zeltisi faktrnn kontrol Karbat zeltisi iin faktr tayini, zeltinin kullanlaca gn yaplmaldr. Bu amala, 10 mL bakr slfat zeltisi (Madde 3.2.12), 100 mL su ve 10 mL standard asetat tampon zeltisi (Madde 3.2.10) ilavesinden sonra karbat zeltisi ile titre edilir. Faktr (f), aadaki gibi hesaplanr: f=

10

Burada; a: Titrasyonda harcanan mL cinsinden karbat zeltisi miktardr. Btn titrasyon sonular bu faktrle arplmaldr.

3.4 .Sonularn hesaplanmas Her noniyonik yzey aktif maddenin, bileimine ve zellikle de alken oksit zincirinin uzunluuna bal olarak farkl bir faktr deeri vardr. Noniyonik yzey aktif madde deriimi, standard madde olarak kabul edilen 10 etilen oksit birimli bir nonilfenol (NP 10) cinsinden ifade edilir. Nonilfenol iin dnm faktr 0.054tr.

Bu faktr kullanlarak, noniyonik aktif madde miktar, mg NP 10 edeeri olarak, aadaki formlle verilir: Noniyonik yzey aktif madde miktar (mg NP 10 olarak) = (b c) x f x 0.054 Burada; b = Numune iin harcanan karbat zeltisi hacmi, mL, c = ahit deneyde harcanan karbat zeltisi hacmi, mL, f = Karbat zeltisinin faktr dr.
3.5 Sonularn gsterilmesi Tayin sonucu 0.1 mg/L NP 10 yaklamla, mg/L NP 10 cinsinden verilir.