zgr Kadn Hareketi Yaynlar

zgr Kadn Hareketi Yaynlar

BASIM YER: BASIM TARH:

AZAD MATBAASI UBAT 2006

I. yk Bir Mahallenin yks Nurten Perihan Saniye Abla Mercan Nine Vasfiye Babam imdi Anlyorum II. yk Sipana Uzanan Dnya III. yk Gnee Ate Sunmak 4762 3345 58 810 1012 1213 1314 1417 1731

BR MAHALLENN YKS Genellikle -iki odadan oluan, tek katl, alak-kk pencereli toprak evlere bakldnda burada kimselerin yaamad sanlrd. Ykk avlu duvarnn ta ve topra hemen aasndan geen toprak yola dklr; buradan geen her araba ncelikle yolun temizlenmesini beklerdi. Bu duvar onarmak kimsenin aklna gelmezdi. Ne mahallelinin ne de araba srclerinin. Yol, avlu duvar ve evler bir uyum halindeydi. Bu manzaray bozan tek ey, her gn iplere aslan rengarenk amarlard. Kendi iinde kapank insanlarn yaad mahallenin en canllar, ocuklard. Solgun, donuk baklar byk insanlar anmsatsa da, tenekeden yaplm arabalarn peinden kotururken ocuk olduklarn gsteriyorlard. ounu yalnayak ve paavra olmu giysiler iinde grmeye, elmack kemiklerinde kuruyan gzyalarna, salar dank kz ocuklarnn dvlmelerine allmt artk. Ellerindeki kuru ekmei kaptrmamaya alrlard ve srekli kavgal olurlard aralarnda. Ya aatan yaplm atlar ellerinden alnm olurdu ya da topraktan yaptklar evleri yklm olurdu. Kavga byyerek kadnlarn da katld bir az kavgasna dnrd. Kfrlerin havada uutuu bu kavga saatlerinde min tu mala bab ji dit zaroknte ji weke te neszleri ile akama kadar devam edilir; kocalar, babalar, abiler yolun banda grnnce de bu ortam yerini skunete brakr, sanki hibir ey olmam gibi yaam devam edip giderdi. Btn gn i peinden koturan mahallenin erkekleri bu kavgalar grmezden gelir, birka lokma yemek yedikten sonra uyumaya balarlard. Babo, babo diye cokuyla kucaklarna oturan ocuklarna fazla aldrmazlard. nk onlara ayracak fazla zamanlar olmaz; onlarn karnlarn doldurma telan yaarlard.Here li gel dayka xwe diyerek ocuklarn kendilerinden uzaklatrrlard. Bazen de nasrl elleriyle salarn okar, ocuklar da bununla yetinirlerdi. Bu kk sevgi gstergesi bile ocuklara yetiyor,bab min en zde ji min hes dikeszleriyle kardelerini ve arkadalarn kskandrmaya alrlard. ocuklarn en byk elencesi akam zerleri nbet deiimine giden askerlerin yoluna kp, birbirlerinden 5

BR MAHALLENN YKS rendikleri asker abe selamszleriyle askeri durua gemek ve askerlerin onlara verecei cevab beklemekti. Askerler gittikten sonra da kendileri dzene geer, toprak yoldan gidipgelirlerdi. Yaamn varlnn ve yokluunun fazla fark edilmedii bu mahallede, kendi hallerinde olan insanlarn verdikleri yaam mcadelesi sadece bir refleksten ibaretti. lm onlar iin sradanlam, yas tutma tresi anlamn yitirmiti. Yataklarnda l bulduklar her kii iin rehma xweda ye. Xwed gunehn w efu bikedenilerek yaklalr, hastalar iin doktor paras bulamaynca da xwed mezne diyerek kaderlerine terk edilirlerdi. Yaamn anlamn bilmemelerinden, yokluun kendisiyle getirdii kmazlktan dile gelen bu szler yarnlara olan gvensizlii de yanstyordu. Yaamak bu mahallede byk bir hner olduu kadar, sradan bir iti de. Bu mahallede kzlar, yalnzca on iki-on yl yaarlard. nk kaderleri alr(!), yuva sahibi olmak iin buradan ayrlrlard. Dnler sadece gelin olan ocuklar heyecanlandrrd. Dnne bir-iki ay kala, yakn bir akraba evine gnderilir ve evlilie hazrlanlrlard. Baba evine; kulaklarnda uzun, ortasnda mavi ya da krmz talar olan kpeler, kollarnda iki burma bilezik ve parmaklarnda irili-ufakl yzklerle; kafalarna kadnlk yerletirilmi bir ekilde dnerlerdi. Nasihatler yle verilirdi ki, onlar tanyanlara sanki bir ay nceki ocuklar deillermi gibi gelirdi. Kendilerini bekleyen trajik yaamn farknda olmadan, byklerinin ellerini perlerken, akranlarna da yan gzle ve cilveyle bakar nexel ve der; annelerinin gz yalaryla uurlanrlard. Yresel kyafetlerin yerine, zengin bir ailenin kzna ait olan eski bir gelinlik, belli para karlnda kiralanrd. Hemen herkesin tand bu gelinlik, bazlarna dar, bazlarna da bol gelirdi. Fakat bu beyaz tl giymek, tm gen kzlarn hayaliydi. Bir tabu olan makyaja da izin verilir, abartl yaplmasna karn ses karlmazd. Krk gn sonra baba evine zri olarak gelen gen kzlarn solgun, donuk baklar dikkat ekerdi. Kadn edasyla anne ve kz kardelerine anlattklar kaynana ve grmceler daha ilk gnden sohbet konusu olur; ne kadar iyi insanlar olduklar anlatlarak bitirilmezdi. Ancak bu vgler bir 6

BR MAHALLENN YKS yl sonra ikayete dnr ve dourduu ocuun geceler boyu uyutmadndan yaknrlard. Mahallelinin gnlk yaamnn ounu ev ileri ile geirdii grlrd. Arada bir yaanan olaylar olmasa, kimsenin bunlarn varlndan haberi olmazd. Belediyenin belli saatlerde aktt eme kalabalk olur, konular ksr dng iinde dner dururdu. Ta ki mahallelinin ilk kez tank olduu ke revandin yani kz karma olay ortaya kana dek.Me dizani, ew zlam wala wala wan deran ne digeri diyerek, birbirlerini onaylyorlard. Bu ilkten sonra bir ka daha yaannca, olgunlaan kzlarnn eyizlerini hazrlamaya hz verdiler. Mahallenin, askeri binalara yaknl nedeniyle askerlerin geileri ok sk olurdu. Gen kzlar, ellerinde iledikleri dantelleri ile azlarndaki sakzlarla pencerelerin nnde oturur, geen askerleri izlerlerdi. Bakarak ve iaretleerek balayan ak servenleri, mektuplamalarla srer giderdi. ok az evlilikle sonulanan bu servenlerin ou hsranla biterdi. Erkekler iin mahallenin yaam fazla balayc deildi.Toy delikanllar, anne ve babalarna uyguladklar bask nedeniyle kendi dnyalarn yayorlard. Lastik ayakkab yerine, parlak iskarpin giyip, bir de takm elbise giydiler mi forslarna diyecek yoktu. Hele byk ehir grm ise, siyah gne gzlkleri ile her an insann karsna karlard. Fakat arlaan yaam koullar ya onlar savuruyor ya da kk bir ie girip, aile sahibi oluyorlard. Bylece onlar da anne-babalarnn yaamn amayan bir yaamn sahibi oluyorlard. Akn, sevginin, yaam kanunlarnn bu mahallede ld, yirmisine gelmi tm kadn ve erkeklerin yzlerinden belli oluyordu. lm onlar iin bir kabus deil, bir yaam alkanl haline gelmiti. nk onlar l canlard.

BR MAHALLENN YKS NURTEN Drt metre karelik odada, beiin zerine eilmi, iki aylk bebeini emziren Nurten, tm gece uyumamann verdii yorgunlukla arada bir ocuunun zerine dyor, ani irkilmelerle kendine geliyordu. Yorgunluktan morarm ve kzarm gzlerle, souktan yorganlara skca sarlm ocuklarna bakyor, ar sidik kokusunun doldurduu oday nasl stacan dnyordu. Tatl ryalar gren, aralarnda iki yldan fazla ya fark olmayan bu ocuklar ise, her eyden habersiz uyuyorlard. Kk pencereden ok clz bir halde ieri szan gne nlar, beyaz etamin zerine ilenen rengarenk ahmaran daha gsterili yapyordu. Lo odann boucu havas iinde arlaan vcutlar, mahmurlaan baklar bu evden kan herkese hasta grnm veriyordu. Bu nedenle olsa gerek Nurten her zaman donuk bakl ve ar olurdu. Dourduu sekiz ocuu ile kendisi de byyordu. Bu kadar ie nasl yetiiyordu hayret edilirdi. Ykad yrt ve yamas bol giysileri, ocuklarna yeniymi gibi giydirirken, kendinden memnun bir halde hareket ediyordu. Avlunun orta yerinde ocuklarn erli erli ykarken titizleniyordu. Ama topraktan olan yerin amurlatn ve ocuklarnn tekrar kirleneceini hesaplamadan rast gele i yapyordu. Ka yllar, ka gnler geti, kendisi de farknda deildi. En k iki aylk olan bebeinin beiini sallarken, bu beikten son dokuz yldr elinin hi ayrlmadn fark ediyordu. Beik sallamann, yaamnn bir paras olduunu artk benimsemiti. Qederamine dedii yaamnda gldn fazla gren olmamt. Be yanda babasn kaybettiinden, amca evinde bym, daha ergenlik yana girmeden de amca olu ile evlendirilmiti. oyuncak bebeklerle oynayan yatlarnn yannda, karnnda bebeini tadnda, daha anneliinin farknda bile deildi. Yllarca yaad kasabann dna kmam; ar bir hastala yakalannca da, ehre kadar gtrlmt. Yaam, bu mahallede tanmt. inde kavgas eksik olmayan bu mahallede salarndan tutularak ekitirilmeye, dvlmeye almt. Kendisi kavgac veya konukan olduundan deil, sessiz olduundan dolay dvlrd. 8

BR MAHALLENN YKS Nurtenin, bir bakas zerinde konutuuna kimse tanklk etmemiti. En byk zevki, ocuklar darda toz-toprak iinde oynarken; kaynanas Helime ile, alminyum aydanlkta yaptklar ay peynirli ekerle imekti. Kaynanas byle anlarda torunlarna yedi i kullanarak oraplar rer, Nurten de yrtklar yamamakla urard. Kaynanas, sakinliin verdii rehavetle ayn ar ar yudumlar, bazen de Nurtene dnerek;ka xwerin ne eviti, berxwe bidi diyerek, bir yandan da akam yemeini denetlerdi. Nurten de usulca yerinden kalkp, iki gzl ocan stndeki yemee bakar, bir kan ucuyla tadarak geri gelerek gelek ne maye diyip sonucu kaynanas Helimeye bildirirdi. En by on alt yanda olan olunun eve dnn heyecanla karlar, mezin malamin hat diyerek onu yceltirdi. Bu ocuunu dierlerinden ayr tutar, onun sylediklerini iki etmezdi. Olu da evde istedii gibi davranr, annesine fazla nem vermezdi. Gndelik ilerden kazandklaryla kendisine ncelikle sigara alr, geri kalann da Helime nineye verirdi. Kardeleriyle fazla ilgilenmez, byk insanlar gibi yaklard. Bir sabah bu evin ou uyanmt. ki aylk bebek de beiinde durmadan alyor, annesini istiyordu. Fakat Nurten bu sabah uyanmamt. Arada bir singmin te demesine ramen, fazla nemsenmemiti. Bunun sonucu olarak, Nurten artk hibir sabah uyanmayacak ve ocuunu emziremeyecekti. Cenazesi evden ktnda, hibir eyin farknda olmayan ocuklar, topran iinde oynamaya devam ediyorlard.

BR MAHALLENN YKS PERHAN W kaqez yazke keamn, nevikamn nexwee diyerek, hkmet konann merdivenlerini tm gcyle kmaya alan Mercan Nine, gnden gne moraran ve artk yerinden kalkamayacak duruma gelen Perihan kurtarmann yollarn aryordu. Perihan iin yaplabilecek bir ey kalmamt. Bu hastal ne zaman, nasl kapt bilinmiyordu. l vcuduyla hastane sedyesine uzatlnca anlalmt kan kanseri olduu. Rutubetli, havasz ev ortam, yeterince beslenemeyen vcudu zayf dm ve bu hastala yakalanmt. Son gnlerdeki halsizlii dnnn yaknlamasna ve yaplan eyiz hazrlklarna yorumlanmt. Annesiz bymt Perihan. kszl, her gn artan vey anne basksyla daha da derinleiyordu. Bytt be vey anne ocuuyla geirmiti ocukluunu. Yaamda tek destekisi ablas Sinem idi. Ya gemesine ramen gelen evlilik tekliflerini kz kardeinden dolay geri eviriyor, istemesine ramen evlenmiyordu. Yakn akrabalarnn daveti zerine belli bir sre iin ehre giden Sinem, bir akrabasn kz kardeiyle evlenmeye ikna etmi ve mahalleye dner dnmez de hazrlklara balamt. Perihan, ehre gelin gitmenin heyecann yayor; heyecann da arada bir dudak kenarnda glerek gsteriyordu. Bir gn ablas Sinem e lamin giran dibe diyinceye kadar hastaln fark etmemiti. Beyaz patiska zerine ilenen renkli ipliklere, tl kenarlarna geirilen ufak boncuklara balanan bu hastalk iin, Perihana bir sre el ii yaptrmadlar. Vcudunun imesi ve halsizlikte balaynca doktora gtrld. ounlukla stajyer doktorlarn gnderildii kasaba hastanesi doktorlar, hastal anlamaktan uzaktlar. Dil bilmeyenlere doktorluk yapmann zorluundan srekli ikayet eden bu doktorlar, hastalarna are bulmaktan acizlerdi. Bu nedenle Perihana da are olamamlard. Be gn boyunca yerinden kalkamaz hale gelmi olan Perihan, yn eskimi ince yorgannn altnda titremeye balamt. Akama kadar demirci dkkannn da alan babas aresiz kalm, Mercan nineyi araya koyarak resmi kat karmas iin hkmet konana gndermiti. Mercan Nine, 10

BR MAHALLENN YKS hkmet konann basamaklarn karken, evde brakt torununun ldnden habersizdi. Sessiz kaldrld tabutu. Sabah namazndan sonra, pencerelerdeki merakl baklar arasnda, on-onbe erkein omuzlar zerinde gtrld Perihan. Arkasndan alayan ablas Sinem ile yetmilik Mercan Nine olmutu. Aradan iki ay getikten sonra mahallede her ey unutulmu, yeni bir dn hazrlna balanmt. Bu kez evlenen Perihann ablas Sinem olacakt. Damat ise Perihann nianls zaway bajer.

11

BR MAHALLENN YKS SANYE ABLA Ya otuzu gemesine ramen evlenmemiti. Devlet dairesinde alyor, kazandklarn da anneleri lm, babalar evi terk etmi drt yeenine harcyordu. En byk hayali yeenlerinin okuyup iyi insanlar olmalar ve kendisinin yapamadklarn onlarn yapmasyd. Gen kzlk yllarnda isteyeni ok olmutu ama o okuyup bir i sahibi olmay, daha sonra kendi seecei birisiyle evlenmeyi amalamt. Liseyi bitirdikten sonra almaya baladnda yengesinin ani lm ve abisinin evi terk edii ile yaamnn yn deiti. En k be yanda olan yeenlerine hem annelik hem babalk yapyordu. Ortanca yeeni tek kzd. Bu nedenle ona ayr yaklayor, yaam dersini byk bir ciddiyetle veriyordu. Okulda fazla baarl olamayan bu yeenini, yaamda gelikin klmaya alyordu. Feodal deer yarglarnn hakim olduu kk bir kasabada yaamann zorluklarn, bir yerden bir yere giderken zerindeki baklarn anlamn, en iyi Saniye Abla bilirdi. Tm bunlara ramen yaamn en iyi ekilde geirmeye devam ediyordu. Ya ilerlemesine ramen gzelliinden hibir ey yitirmemiti. Ald kilolar ona daha bir yakm, giydii kyafetlerle de bunu tamamlamt. Tek makyaj krmz rujuydu. Dolgun dudaklarna srd ruj, onu daha da ekici klyordu. Artk isteyeni de olmadndan rahat hareket ediyor, kimse de onu yadrgamyordu. Keeki fedekare diyenler ounluktayd. Ev ilerindeki beceriklilii, titizlii, insanlara yaklamndaki scaklk sevilmesine neden olmutu. Bu mahallede Saniye Ablaya byk sayg gsterildii iin yeenlerine de dier ocuklara gre farkl bir yaklam sergilenirdi. Saniye Abla gibi olan halalarn, ablalarn yeenlerinin hareketleri yadrganmazd. Kadnlarn, ar gibi genellikle erkeklerin bulunduklar ortamlara girmesinin ayp olduu bu kk kasabada; byle halalar ve ablalarn yeenleri istedikleri gibi dolaabiliyorlard. nk onlar falankesin kzlar deil, Saniye Ablalarn yeenleriydiler. 12

BR MAHALLENN YKS

MERCAN NNE Yetmilik Mercan Nine mrn geirdii bu mahalleden temizlik ileri iin gittii evler ve yardm almaya gittii Hkmet Kona dnda fazla yer grmemiti. Zayflayan gzleri, gnden gne klen vcudunda oluan kambura ramen almay, torunlar iin orap rmeyi brakmamt. Krktan fazla torunu vard. ounun ebeliini de kendisi yapmt. Anne veya babasndan dayak yiyen torunlar ona snrlar, Mercan Nine de ew destn dirj ve dibin bila bikn diyerek, onlar korurdu. Hun ava dil didin wan zarokan diyerek gelinlerine krd. En ok erkek torunlarn sever, onlarn plak dolamalarna ses karmazd. Fakat kz torunlarnn plak bacaklarn tokatlar, onlar azarlar, erme, tu keik diyerek minicik beyinlerine bask kurard. Dier kaynanalar gibi gelinleriyle kavga etmezdi ama dedikodularn paylard. Fakat temizlik ileri iin gittii evler hakknda tek kelime etmezdi. gelini gen yata lm olduundan bu durumu kanksam; araya fazla zaman koymadan da oullarna yeni gelinler getirebilmiti. nceden dul veya evde kalm bu yeni gelinler, kaderlerine raz bir ekilde en az -drt ocuklu bu evde, ok gemeden yeni nfuslar ekleyerek yaayp giderlerdi. Bu younluktan olsa gerek Mercan Nine arasn ho tutard gelinleriyle. Can istediinde gemiten kalan anlarndan bahseder, efkarlanarak yaad zorluklar anlatrd. Her zaman xzan qederameye diyerek, derin dncelere dalard. Souk bir k sabahnda kaybetti mahalleli bu ninesini. Koyu yeil zemin zerine serpilmi, bordo renkli ieklerden oluan kadife elbisesi; iki gn sonra torununa pantolon olmutu ve Mercan Nine unutulmutu. Yaamn kendisi iin bittii gn doan torununa, ebelii bakalar yapmt.

13

BR MAHALLENN YKS VASFYE Tarla veya koyun dnnde beikte brakt ocuklarnn lmlerine almt. Yedi ocuu bakmszlktan dolay alaya alaya, cierleri atlayarak lmlerdi. Hi birine stn tamamen verememi, ikisi dnda dierleri bir yalarn doldurmadan lmlerdi. Kocasnn dayaklarna, kaynanasnn ikayetlerine boyun eiyor, sessiz kalyordu. Kar koyacak gc yoktu. Evlendiinin ilk yllarnda kendine olacaklar anladndan, mahalleye dnm, ancak anne ve kz kardeleri koca evine dnmesi iin ikna etmilerdi. Kocay terk etmenin yadrgand bu mahalle, qedera teye. Qedera xud raz be diyerek, insanlar onlara izilen yolda yrmeye mahkum ederlerdi. Vasfiye evlenip mahalleden ayrldktan sonra kye gelin gittiinden ailesini grmeye ok az gelirdi. Kocasnn ticarete balamas ve maddi durumlarnn iyilemesi onun yaamnda fazla deiiklik yaratmamt. Kyden kasabaya geli kaynanasndan uzaklamasna neden olsa da, bu kez grmce basksyla yz yze gelmiti. Kasabada dar ii olmadndan eviyle daha fazla ilgileniyor, ocuklarna zaman ayrabiliyordu. Bu nedenle son ocuu yaam, rahat bir ortamda bymlerdi. Aradan geen yllar Vasfiyeyi daha da sessizletiriyor, kocasn da zenginletiriyordu. Hibir eksiklikleri yoktu. Kocas ile sohbeti ve ocuklaryla anne-ocuk ilikisi ok azd. Ev iinde grmcelerinin sz geiyor, kendisi de mutfaktan kmyordu. Sorunlarn kimseye yanstmyor, yaamndan memnun grnyordu. Kk olu, babasndan kopard ufak harlklar annesine veriyor, Vasfiye de bu paralar ziyaretine gelen yeenlerine veriyordu. En byk olu ise babasnn yolundan giderek, ticaretle urayordu. Parann martt bu oul, Vasfiyenin hastal ve yallyla alay ediyordu. Tek kzn okula gnderme ve eitme abas vard. Ancak belli bir yere kadar okumasna izin verilince o da evde halalaryla yaamn snrlayarak eve kapand. Ev iinde kalanlar asndan yaam gnden gne sradanlarken; dardaki erkei ise hrslandrmt. Maddi imkanlar arttka ehirde yaama istemi 14

BR MAHALLENN YKS de gelimi bu nedenle de ev, arsa satn almalar fazlalamt. Vasfiye asndan ac dolu geen yllar, taptaze anlar olarak hala yayordu. Evdeki hareketlilik onun yaamnda hibir eyi deitirmiyordu. Yllarn verdii yorgunluk, gzlerinin ve kalbinin zayflamasna neden olmu, o da yanna ald bir yeeniyle gizlice doktora gidiyordu. mkanlar olmasna ramen ciddi bir tedaviye gnderilmiyor, biriktirdii paralarla kasaba doktoruna gizlice gidebiliyordu. Kimseye sylememesi iin de yeenine sk sk tembihte bulunuyordu. (Bu yazy kaleme alan bu yeendir. nk, halasnn ansn hep iinde tad.) Kasabada en ok yaanan ey; istemsiz evliliklerdi. Ancak insanlar, adetlere uygun hareket etmek zorundaydlar. Vasfiye, kz ve olu da bunlar arasndaydlar. Beik kertmesi olan olunu amca kz ile evlenmeye zorlayan aile iinde Vasfiye sesini karamamt. Olunun istemsizliini ve kznn da amcaolu ile evlendirileceini biliyordu. Ac ekmesine ramen hazrlklara balad. Bir ay iinde hazrlklar tamamlanarak her iki dn de gsterili bir ekilde, bir hafta arayla yapld. Ta uzak ehirlerden davetliler geldi bu grkemli dnler iin ama mutsuz insan vard aralarnda: Vasfiye,olu ve kz. Gelinine yabanc deildi ama onunla da paylam fazla olmad. Olu gn getike eve yabanclayor, karsna da ilgi gstermiyordu. Dier yandan kznn da ayn kaderi yaadn anlyordu Vasfiye. Bu nedenle morali bozuluyor, anlam vermedii hareketlerde bulunuyordu. Bazen; odalarna girip gelinini ve olunu ldrmeyi dnyor, bazen de balkondan atlayp intihar etmeyi dnyordu. Kendisine geldiinde de bu dncelerinden rkyordu. Sorununu sadece onu doktora gtren yeenine amt. ehir hastanesine gitmesi gerektii sylendiinde bir kmaza girmiti. Kalbi zayflamt. Artk sorunlardan uzak, rahat yaamas gerekiyordu. Darda kaldnda kocasna hastaln sylemiti ama kocas ilgisiz yaklamt. lalarla bir sre tedavi olmaya alt, bu arada gelini ve kz ocuk bekliyorlard. lk torunlarna kavumann heyecanyla patik, yorgan, kazak yaptrmaya balad. Az da olsa bu ilerle kendini unutmutu. Bu heyecann annesi ve kz kardeleriyle paylayordu. Hangisi nce douracak diye merakla bekliyordu. 15

BR MAHALLENN YKS Scak bir yaz sabah telefon ald. Zu verin, titek bye diye konuan Vasfiyenin grmcesi, Vasfiyenin ailesini aryordu. Karlatklar manzara Vasfiyenin tahtadan yaplm kanepe zerindeki lm bedeni olmutu. Vasfiye intihar etmiti. Grmceleri erkenden bu manzaray grm, savc ve doktorlara haber vermi, otopsi yaplmt. Tabutu da hazrladktan sonra ailesine haber vermilerdi. Sessiz Vasfiyenin lm ok ses karmt. Anlatlan hep ayn hikaye idi. Erkenden kalkt, temiz elbiselerini giyindi, babamn evine gidiyorum dedi, sonradan grdmzde de kendini asmt. Hibir inandrcl olmayan hikayeye para verilen savc ve doktor dnda kimse inanmamt. Aradan ok gemeden atm belik kocas on yedi yanda bir kz satn ald T ne layq bajar u xanyn mezin dedikleri Vasfiyenin yerini yeni gelin oktan almt. Dnceler zorlayan acabalar hi bitmeyecek gibi. (Bu ksa insan ykleri, toplumumuzun hemen her yerinde yaayan insanlarmza ait manzaralardr. Biliyorum,bylesi yazlar ok yazld. Bu nedenle yazdklarm yrtp atmay dndm ama EHT NESRN ARKADA bu yazlarm okuduunda yazmay asla brakmamam gerektiini sylemiti. Kendisinin de yazabilme yeteneinin olmasn ok isterdi. Keke zaman doru kullanp ben de onun yazlarn yazabilseydim. Onun ve TM EHTLERMZN anlarna sahip kmann szyle ...........)

16

BR MAHALLENN YKS BABAMI MD ANLIYORUM Erivan Radyosunda parazitli kan Eye an, sa Berwar arklarna; evimizin on-onbe metre ilerisindeki derenin sesi elik ediyordu. Fitili ksk yanan gaz lambas, gne nlarnn karanla teslim olmasn bekliyor, gri topraktan yaplm evin beyaz badanal odasn aydnlatmaya hazrlanyordu. Akam serinliinin tek kanatl pencereden usulca sz insan tyor, dinginletiriyordu. Bu nedenledir ki bizim ora insanmzda uyuukluk, tembellik fazla grlmez. Konumalarnda ve davranlarnda sert, atlgan ve sabrszdr. Lambann n kaldr diye seslenen babamn oday dolduran rak kokusu ile tabaa dzenli yerletirilmi armut ve peynirden oluan mezesinin mayho kokusunu bugn de alyor gibiyim. Akamn ilk saatlerinde neeli, konukan, radyodaki arklara elik eden babam, saatler ilerledike sessizleir jiyanamn pirtkande j cih nabe diyerek efkarlanrd. yksnn sahnelerini para para anlatr, boaz dmlendikten sonra da:bana ark syleyin diyince yksnn bizi etkilememesi iin dikkatimizi baka yne evirirdi. Gemiini iine gmen annem ise min ji gelek zehmet ka diyip susard. Annemin anlatmaya ekindii yaam yksn, bizler bydke hep bakalarndan duyduk. Sessiz, kendi halinde olan annem, bu konuda ncelii babama verir ama babamn yksn hibir zaman sonuna kadar dinlemezdi. Tm gn kasabada olan babamdan ok annem bize yaam kanunlarn retirdi. Babam memur olduu iin sabah erkenden kasabaya gider, akam zeri de dnerdi. Kymz, kasabaya yryerek krk dakika uzaklktayd. ki dere arasnda bir gende yaplm evler, aasz arazide zor seiliyordu. Uzaktan alnan gbre kokusu, bacalardan kan gri tezek ve geven duman burada insanlarn yaadn gsteriyordu. Tan vaktinde otlaklara gtrlen koyunlar, le zeri salmak zere toz bulutu iinde kye indirilir, saldktan sonra da kuzu ve olaklar da katlarak tekrar kyden karlrd. Ratplarn alan obanlara kyn genleri de 17

BR MAHALLENN YKS elik eder, akama doru hoze dediimiz koyun ve kuzular ayrma ii yaplrd. Gn boyunca en ok alanlar kadnlar olurdu. Her gn yaklan tandrlarda yaplan loe ekmekler, ocuklarn bakm, koyunlar salmasn hep kadnlar yaparlard. Akam zerleri kasabadan ya da araziden dnen kocalarna hizmet etmekten holanrlard. Kadnlar arasndaki sessiz rekabet, biz ocuklara da yansrd. nce patika zerinde uzaktan gelenlerin kim olabileceini tahmine alr; ilk gelenin kendi babamz olmas iin inallahlar sralardk. Gelenlerin nne koar, babalarmzn neler getirdiini sorardk. Sakz eker, balon gibi eyleri arkadalarmzla yartrmaktan holanrdk. Bu cokulu karlama trenlerinden sonra herkes evine ekilir, yemekler yendikten sonra da ksa bir sohbet geliir ve uyunurdu. Ev ziyaretleri ok az olurdu. Her zaman konu ya koyunlar ya da o ylki zom yerleri olurdu. Kadnlar ise stlerin nasl birletirileceinden, yaptklar rglerin nasl yapldn birbirlerine anlatrlard. Belli bir sre bykleri dinleyen ocuklar da olduklar yerde uykuya geerlerdi. En kahraman babalar, dedeler kimin yarna girilir, ardndan da ge saatlere kadar insanmzn yaamn anlatan kilamlara balanrd. Gnler, haftalar byle getike biz kardeler de babamn yksnden yeni eyler renirdik. Fatonun yksne balayan babam, bir yandan rak bardan yudumluyor, ardndan bir para peynir sryordu. Bylesi anlarda sinirli olduunu bildiimizden, dizlerimizin zerinde ses karmadan otururduk ve radyodan gelecek arky beklerdik. Mzikle beraber babam yksne ara verir, bizlerin de mzie elik etmemizi isterdi. Ancak byle efkarndan uzaklaabiliyordu. Babas fakirdi Fatonun. O nedenle kzn maddi durumu iyi, sar ve dilsiz birine vermiti. Grdmz zaman katmz, arkasndan lalo lalo diye seslendiimiz bu adam; Fato gibi bir kzla evlendiinin farknda bile deildi. ay evli kald bu kzn eve gelen bir misafir olarak gryordu. Gzel bir kz olan Fato da yaamna anlam veremiyor, akama kadar ev ilerine kouyordu. Kasabann genleri bu gzelliin sahibini grebilmek umuduyla kaplarnn nnden gidip-geliyorlard. Bu gzel kzn bylesi biriyle evlenmi olmasna ierlerlerdi. Ksa zamanda 18

BR MAHALLENN YKS Fatonun genlii ve tazelii tm kasabada duyulmutu. ranl oluu onu daha ekici klyordu. Genliini skntlar iinde yaayan babam, kk yatan itibaren annesiz bymt. Babam da bu gen kz grmek umuduyla Fatonun evinin nnden gemeye, bir yolunu bulunca da konumaya karar vermi, bu frsat yakaladnda da Fatoyu ikna ederek beraber kamlar. Katklar gece de dedemin karsna geip yaananlar bir bir anlatm. Yazk oldu genliimize diyerek i geiren babam yksnn bu ksmnda durarak, kz kardelerimin ve vey annemin yaptklarn hi bir zaman unutamayacam diyince gzlerinin dolduunu fark etmitim. Babam o an sevgi ve nefretin vazgeilmez savan retmiti bizlere. Gerekten Fatoyu sevmi miydi ya da vey anne ve kz kardelerinden nefret etmi miydi? Aradan geen yllar bu soruyu cevaplamt. Sabahn erken saatlerinde uyanmaya almtk. Meelden gtrlen koyunlarn yerini temizlemek, sertlemi krmz topra mesinlerle tadmz suyla sulayp sprmek her gn zevkle tekrarladmz ilerdi. Ka ber xwe bide mast diye seslenen annemin bu istemini zevkle yerine getirir, yourdun stndeki kayman bir kesini aceleyle azma koymay ihmal etmezdim. Annemin dest xwe nede ty ser mast demesi geikmi bir uyar olurdu. Kahvalt saatinde bu durumu fark eden annem, xd te ne hle diyerek beni azarlard. Babamn sert baklaryla karlat iin susar, sadece ban sallard. Babamn bizden yana olmas bizi sevindirirdi. Bu nedenle annem, bir sonraki gn ayn manzarayla tekrar karlard. Kasabaya gitmeye hazrlanan babamla belli bir yere kadar gider, akama bize getirmesini istediimiz eyleri sralardk. Eve dndmzde de tandr yakmaya hazrlanan annemin ektii zorlukla karlardk. Onun bu haline zlr, biz de yapabildiimiz kadar yardm ederdik. Ez rojek bimrim, hn j b dayik biminin diyerek yar tehdit kokan szlerini duyduumuzda, annemizi bir daha zmemeye yemin ederdik ama oyun oynama ya da suya girme saati geldiinde de her eyi unuturduk. zellikle suya girdiimiz zamanlarda zamann nasl getiini fark etmediimizden, annelerimize yakalanrdk. erme keamn hun li gel wan krikan dikevin nav av diyerek bizlerin 19

BR MAHALLENN YKS arkadalarmzdan farkl olduumuzu anlatmaya alrd. Biz de kendimizce haklydk Yatlarmzn ou erkekti ve oynayabileceimiz baka kimseler de yoktu. Babamn bana olum diye hitap etmesi, beni yreklendiriyordu ama annemin kea min demesi beni bir yandan fkelendiriyor dier yandan ise ev iinde yaplmas gereken bir ie giriirken de beni sevindiriyordu. ocukluumda her iki rol oynayarak bytldm. Bu nedenle daha iyi anlyordum Fatoyu, babam annemi ve dierlerini... Dedemi hi tanmadm. Babamda anlatmazd onu mele imi. saygnl ve insanlara yaklamn bazen anlatr tesine de gitmezdi. kabullenmemi evli bir kadn babamn karmasn ve eve gelin diye getiriini. Bundan dolay bir yorgan, bir dek vererek babam evden uzaklatrm. ki yl boyunca ayr yaayan babamn askerlii gelince de Fatoyu eve almak zorunda kalmlar. Babam askerdeyken Fato bir olan ocuu dourmu. Bu durumu kskanan halalarm basklarn arttrm, ocuun sesinin dedemi rahatsz ettii bahanesiyle her gn azarlamlar, gzel, sessiz olan bu kadn. Fato ok gzeldi diyen babamn parlayan gz bebekleri annemi kzdryor, iin iin kskandryordu. Bunun farkna varan babam annemin gnln almak iin T j pir ba qahra min t pir ka diyince annem gzmde bymeye balyordu. Sevgisini saklayarak gsteren annem ya yemein hazr olduunu, yada uyuma zamann geldiini belirtir konuyu deitirirdi. Gn boyunca yorulan annemin bizi ikayet etmesinden korkarak geirirdik akam saatlerini. Ama bunu hibir zaman yapmad. Gaz lambasnn altnda elinde rd oraba kendini kaptran annem uyuklamaya balaynca here raz dediimizde de tepki gsterirdi. Xewa min nay diyerek tekrar rgsne dner, tekrar uyuklard. Yorulduuna kendisini ikna edince de sessizce yatana giderdi. ocukluumun kyde geen yllarnda en sevdiim ey hafta sonlar ablalarmn ve halamn kye gelileri olurdu. Tozdan, gbreden, gneten yanan ellerimden ve yanaklarmdan utanr, sklrdm. Elbiselerim iinde en yeni olanlarn seer, banyo yapar ve gnlerce taramadm ksa kvrck salarm tarardm. Giymeye kyamadm pembe, naylon terliklerimi karr, mor 20

BR MAHALLENN YKS renkli kareli tirtm, dizlerinde yamas olan kot pantolonumu giyer karlamaya giderdim onlar. Bana fazla ilgi gstermeyen ablama fazla yaklaamaz, aramzda uurumlar olduunu fark ederdim. Halam ise sevin ve ilgiyle beni per, bydm sylerdi. Benim iin dnya deiir, farkl bir insan oluverirdim. Hazrlanan yemei, ay nlerine getirdiimde ablamn bana yaklamnn deitiini; kuzulardan, dalardan bahsettiimde de ablamn ilgisinin arttn ve scak yaklatn fark ederdim. Ablam da amcamdan, babaannemden, kasabadaki yaamdan bahsettike de aramzdaki buzlar zlrd. Bundan dolaydr ki yaadm ilk eliki, insanlar arasndaki farkllklarn varl olmutur. Okullarn alna yakn beni armalar iin ablam sk sk tembihler, yeni kitap, nlk, ayakkab satn alamadmzdan; ablamn bu ihtiyalarm karlamasn isterdim. Halam, benim hem ky yaamna, hem okula hevesli olmam sevinle karlard. lgilerimi, yaamdaki canllm rnek gsterirdi. Buna karlk ben de krlardaki en gzel iekleri toplar, filmlerde grdm gibi poete sarar ve halama sunardm. Tabiatn tm canlln, kokusunu yreiyle, beyniyle almak istermiesine koklayan halamn itenlii, akamlar karabasana dnrd. nk kyde bit ok olurdu. Biz alk olduumuzdan halama glerdik. O da getirdii bit ilacn odaya skar, gnl rahatlyla uykuya geerdi. Fakat sabahlar moralsiz kalkar, tm gece boyunca bitlerin uyutmadndan yaknrd. Bu ziyaretlerden annem da moral alr, dertleecek birilerini bulduundan rahata konuurdu. Hastalklarn halama tarif eder, bir sonraki gelite ila getirmesini isterdi. Buruk bir ayrl sonras, kendi yaammza dnerdik. lkbaharn ortasnda gittiimiz kyden, sonbaharda dnerdik. Okullarmza gre aman belirlenirdi. Annem, halam ve babam okulumuzdan olmamamz iin ellerinden geleni yaparlard. Ablalarm kendi ilerinden birini o yl kye gitmek iin seerlerdi ama ben her yl gitmek iin dayatrdm. Bu nedenle ky yaamna en alkn bendim. Anne ve babam tanma frsatn da en fazla ben yakaladm. Krmin d cevhera xwe ba nasbike diyen babamn bu szlerine karlk bulamazdm. nk o ocuk yata anlamazdm 21

BR MAHALLENN YKS ne demek istediini. Okulda kardelerim benden daha baarlydlar ama ok gemeden bu mesafeyi kapatabiliyordum. Babam benim daha fazla yaam tecrbemin olacan syleyerek, iyi anlamam isterdi Fatoyu ve kendisini. Askerden dndm.Fato evde yoktu.Sordum: -Gitti, dediler. -Ya ocuk? -Onu da ald,gtrd,nerede olduunu bilmiyoruz. Evden atmlar alt aylk bebei ve daha yirmisine girmemi ge kadn. Sormu, aram ama izine rastlamam. Bu srada dedemin lm ile beraber babamn eve kar sorumluluklar artm. Babamn evde kalmas iin de vey annesi kendi kz kardeini yani annemi babamla evlendirmi. Elimde iim vard ama evden ayrlamazdm. Kardelerime bakmam gerekiyordu. Onlarla kaldm ama ikiye....... O zaman bir pimanlk sezinlemitim hareketlerinden ama anlayamyordum. Ne olur baba imesen u ikiyi. Bak,dier ocuklarn babalar imiyor demeyi ok isterdim ama buna hi cesaret edemezdim. Mahallede, okulda arkadalarmla aram hep ho tutmaya alrdm. Kavgal olduumuzda bana nasl kfr edeceklerini iyi bildiimden dikkatli davranrdm. Yam ilerledike kavgay rendim ve zayf insanlar gllerden koruyacama kendi kendime sz verdim. Herkesin kendini kurtarma fikrini, Bakalarn kurtarmalym fikrine dntrdm kendimde. nk baka ocuklarn arkasndan sarhoun kz denmesini asla istemedim. Yamurlu bir gnde getirdim annenizi diye szne balayan babamn bu kadar abuk yenilmesi gcme gittii iin, annemden nceki yaamn daha ekici buluyordum. Bende ac ekiyordum ve babamn en acl yllar bu nedenle beni daha fazla ekiyordu. vey annesinin kz kardeiyle evlenen babam gemiin derin sanclarn ekmeye devam etse de, Fato artk onda bir yk kahraman durumuna gelmiti. Annem 17 sinde abla evine gelin gitmi ky yaamndan kasaba yaamna gei annem asndan byk bir deiiklik yaratm. Baba evinde sessiz, uyumlu olmas babamla geirmeye balad yaamnda ona kaybettirmi. Bir yandan iki ien bir koca, dier yandan 22

BR MAHALLENN YKS gelini olduu ablasnn basklar tamamen siliklemesine; kaderine raz olmasna neden olmu. Derbaz b derdi ou zaman. Ten bo min nexweyn v man diyip susard. Fazla konumay da sevmezdi annem onda en sevdiim yn bakalaryla konumasndaki l ve dedikoduyu sevmemesiydi. Dudak kenarndaki gamzesi, ok eyler yaamasna ramen krmayan yz, tek makyaj olan srmeli gzleri annemi ekici klyordu. Min gelek ka. Jibo min titek nehla diyerek ince uzun salarna hayflanr, her eye ramen salarna zenirdi. Her zaman istemiimdir bu salar taramay ve rmeyi. Fakat hibir zaman buna izin vermemitir. Nedenini bu gn bile anlayamadm bir rededi. Kini, fkesi, sevinci hep iinde toplanmtr annemin. Yaadklarnn doallna inandrmt kendisini. Aradan geen yllarda bedeninin zayflatt bu ie atmalar, bu inanmalar. Acs yllar sonra kt ortaya. Ky yaamndan kopuumuz hepimizi zorlad. Babamn kili anlarnda yapt ticaret anlamalar sahip olduumuz srlerin, topraklarn tek tek elimizden gitmesine neden oldu. Onun zayf ann yakalayan bakalar; hep kandrdlar babam ve erkeklik onuru ve gururu adna peine dmedii varln kaybetti sonunda. medii zamanlarda artk suskunlam gsz bir baba gryordum karmda. Sadece annemle bazen konuup dertleiyordu. O zamandan sonra balad ev ii kavgalar huzursuzluk. Kasaba yaamnn beraberinde getirdii monoton, brokratik yaam tarz ky yaamnn canll karsndan bizleri bouyordu. Biz kardeler okula daha fazla nem vermeye, kendi kurtulu yolumuzu bulmaya altk. Ailemiz ikiye blnmt. Hala ve babaannemin yanlarna ektii iki ablam ve kz kardeime ok gemeden bende katldm. Annem tm ektii straplara karn hep babamn yanndayd. Evdeki tm kavgalarda en ok hrpalanan, en ok dvlen annem olurdu. Ac ekerdim olup bitenler karsnda ama g olamaynca da glden yana oldum. Zorlandm karar vermede. Byle olmamal, keke eski yaammza dnebilsek diye dnrdm ou zaman. Babamn tayini bir baka kasabaya verilmiti. Elde kalan sermayesi memurluk olmutu. Babaannemin verdii eyalar bir kamyona ykleyerek iki gn sren bir yolculua baladk. Bizim 23

BR MAHALLENN YKS amzdan yeni bir sayfayd bu yolculuk. Tanmadmz bir evre olmasna kar uyum salamamz zor olmad. Okullarmzda baarl renciler olmutuk. Annem kendi evinin ve ocuklarnn bakm ile daha fazla ilgileniyordu. Annemi ilk kez bu kadar rahat ve mutlu gryordum. Babam yaam alkanlklarna devam etse de kendi evinde iktidar olmann keyfini karyordu. Gelenekleri bizden ok farkl olan bu kasabaya, farkl alkanlklar kazandrmtk. lk kez, yeili ve meyvesi bol bir yer gryorduk. Biz ocuklarda mutluyduk ancak kafama taklan bir ok soruda oluyordu. Kadnlarn baz konular her ortamda rahat tartmalar, gen kzlarn srekli erkeklerden bahsetmesi, ocuklarn ise oyun oynama alkanlklarnn olmamas soru iaretiydi her zaman. Ekonomik ynden zorluk ekmeyen yre insannda ortaya kan bireysel yaam alkanlklar ve feodal deer yarglarn arpklamas; insanlar bask altnda tutuyordu. Bu nedenle kadn kendi i dnyasn baka kadnlara ayordu. Fakat annem yine sessizdi. Kzard bu kadnlara. Bunun gerek bir ret edi mi, kskanlk m olduunu bilemezdim. Her eye ramen yaamlarndan memnun bu kadnlarn, baka kadnlara annemden vgyle bahsetmelerine tank olurdum. vgye deer yan ise yine annemin sessizlii olurdu. Oysa ki annemde en ok kzdn ynd bu. Bazen onu kzdrr tepkisini lmeye alrdm. yi niyet ve nasihatlerle yaklatnda boulacak gibi olurdum. nk artk ben kavgay seviyordum. Babamla, arkadalarmla, kardelerimle, dnyayla kyasya kavga etmeye. nk ac ekiyordum yaadklarmdan. Fato, babam ve annem. Benim kavga gerekelerim. Bu kasaba yaammz fazla srmedi. Babam istifa edince geri dndk kendi kasabamza. Yaammzda kk bir parantez olarak kalan yedi aylk bir kasaba yaam. siz bir babamz vard ve ky de yoktu artk. ki yl toparlanmaya altysak ta var olann tkenmesiyle tekrar balad huzursuz yllar. Bymek ve kurtulmak istiyordum. Bu nedenle aileden ilk kopan ablama gpta ediyordum. niversiteyi kazanm ve byk ehre gitmiti. nat tuttum. Ben de kazanacaktm. Derken ikinci ablam; ardndan ben ve bir km de aileden koptuk. Annem, babam ve halam mutluydular bizim baarlarmz karsnda. Aileme, bizleri bouna okuttuklarna inandrmaya alanlar 24

BR MAHALLENN YKS olduysa da, ailem bizleri okutmakta kararlyd. zellikle de annemin bunlara verdii cevaplar, genlik gururumu okuyordu. Ez gund qut bum nexweynmin zde bun diyen annemin balayan hastalklarn kyden kopuuna balamas beni artmt. Babamn iine tekrar alnmas aileye rahatlk getirse de yllarn biriktirdii skntlar annemin hastalnn kalclamasna yol amt. Ailece ilk kez gittiimiz bir geziden sonra annem daha da hznl olmu, kapanmt. Biz kardeler ilk kez bir tatilde hep beraber kasabaya gelebilmitik. Eski kymz grmeyi isteyince de itirazsz kabul grd. Talk, tozlu yoldan giderken enitemize kymz, anlarmz byk bir heyecanla anlatyorduk. ocukluumda korkuyla yanndan getiim elektirik santrali ve baraj yklmt. Balangta anlam verememitim ama ykk duvarlardaki yazlar ve mermi izlerini grdmde iin iin sevinmitim. Artk yrrken yola bakmyor, baklarm dalardan alamyordum. Ablalarmn beni iyi anladn, onlarn da baklarn dalara evirmelerinden anlamtm. Uzaktan sesini duyduumuzda kye yaklatmz anladmz derenin gr sesi kaybolmu, sessiz, sakin akan bir dere gelmiti. Koyunlar sadmz yer olan bre hala yerinde duruyordu. Koyunlar sald zaman zerinde oturduum ve koyunlarn ban tuttuum ta anneme gsterdiimde gzlerinin dolduunu fark ettim. Yola devam ettiimizde evlerimizi grememitik. Bu manzaray grmek istemiyorduk. Kyn bulunduu yere geldiimizde, her eyin sular altnda kaldn eski harabeleri andran ykk duvarlar gre bildik. Annemin azn bak amyordu. Ykntlar arasnda yalnz bana dolamaya balamt ve gz yalarn bizden gizlemeye alyordu. Ablamlar, halam kahretsin diyebilmilerdi. Bende kyde alk olmadmz yabanc bir sese doru yryerek olanlar anlamaya alyordum. Bir greyder ofrne kymze ne oldu diye sora bildim alayarak. Ykma talimat yukardand, suyu kasabaya ulatrma gerekesiyle ky su altnda brakmlard. Bu manzaraya daha fazla dayanamayarak geri dndk, azmz ap tek kelime syleyemiyorduk. nk kelimelerimizin hepsi kfr olacakt. nk tarihimiz sulara gmlmt. 25

BR MAHALLENN YKS Bu manzaray grmeyen babaannem ve babam bilerek bizlerle gelmemilerdi. Halimizi grnce anlamlard olanlar. Bylece tm ailece gittiimiz ilk ve son pikniimiz hsranla tamamlanmt. Benim iin yeni bir sayfa almt. ntikam! Babamn ya ilerledike bizlerle daha fazla ilgilendi. Gemite oynayamad babalk roln oynama telana girmiti. Artk iyi bir baba, iyi bir koca olmutu. Annemde daha fazla konumaya, savamaya, gemiin acsn karrcasna sevgisini bizlere vermeye balamt. Bizlerde bydke onlar anlamaya, yaadklarmzdan nefretle deil sevgiyle bahsetmeye balamtk. Yaylaya kma zaman anlarm iinde canlln halen koruyan bir yaam kesitini oluturuyor. Kye yakn otlaklarn tkenmesiyle birlikte eyalarmz atlara ykleyerek yola koyulurduk. Hemen hemen her aileye ait olan yklerin zerinde mavi boyal demirden veya tahtadan yaplm beikler olurdu. Buda her evin yeni domu bir bebeinin olduunu gsteriyordu. Trlere yklenmi erzaklar, balyalar halinde sarlm yorgan ve dekler olduu halde harekete geerdik. War Bilinddiye adlandrdmz zom yerinde ayn gn kurulan konlar ve beyaz adrlar kala gz arasnda araziye serpilirdi. Dollardan akan emelerin evreledii bu yeni yaam mekanna bir de tam karda bize bakan spiriz dann heybeti, insan sesine karan koyun, kei sesleri ile farkl bir dnya yaratlrd. Elimizi uzatsak yakalayacakmz gibi gelen gk yz, aaya baktmzda da ince bir izgi gibi grnen dere ve onun kenarna kurulmu dier airet adrlarnn ufak grnmesi biz ocuklar hayrete dryordu. Tanr ile eytan arasnda bir yerlerde olduumuza kendimizi inandrmtk. Yaylaya kma zamannda babam yllk iznine ayrlr bu nedenle daha fazla evde kalrd. Yldzlarn ssledii gecede konumuz misafirlerle dolar, ticaret sohbetleri yaplrd. Anlamazdk ama ortada para al verilerini grdmzde gzlerimiz alr; kim kime para verecek diye meraklanrdk. Babamn para sayp cebine koyuu, o gnden sonra babamdan vgyle bahsetmeye balayacam yeni bir gn getirirdi. Bu al veri esnasnda bir bakasna babamn para vermesi ise beni yaralar, babas ile vnme srasn baka ocuklara verirdi. 26

BR MAHALLENN YKS Bylesi gnlerde kasabaya giden babamdan hibir ey istemezdim. Buna fazla anlam veremeyen babam ise her zamanki gibi akam dnnde eli dolu gelirdi. Masallarda hep beyaz atl bir prens beklenir. htiaml, yakkl ve sr dolu olan bu prensler ekici gelmitir gen kzlara filmlerde grdmz bu sahneler ocuk yata benimde hayal kurmama ve hep bir prens beklememe neden olmutu. O prens biz yayladayken bir gn ka geldi. Annemin ka, dewek jibo mam xwe ebike demesiyle hemen ie koyuldum. Koyun yourdundan yaptm buz gibi ayran; seri, kk admlarla itleri byk ve renga renk battaniyelerle rtlm, ilmek aralarndan szan renk cmbyle dolmu kona girince irkildim. Yerdeki dein zerine oturmu, zerinde kaln bir parke, dizlerine kadar ektii desenli beyaz orabyla, siyah sakall biri yeil gzleriyle bana bakyordu. Titreyerek ayran bardan ve srahiyi nne braktm. Geriye dnp kacaktm ki, bana hele gel otur diyince korkarak ona dndm. Hemen dizlerimin zerine oturup baklarm ona diktim. Glyordu. Merhaba demek yok mu diye sordu. Bam nme ediimde oraplarmn yrtklarndan grnen ayak parmaklarmdan, dank, kvrck salarmdan utandm. El parmaklarmla oynamaya baladm. Arada bir burnumu ekiyor, kaamak baklarla karmda oturan adama bakyordum. Ayran yudumladka bana bakyor ve yine glyordu. T min nas diki?diye sorunca omuzlarm anlamszca silktim. Hangi dili anlyorsun, t kik ziman fm diki diye st ste sorunca, iimde byk bir heyecan uyand. Hemen her iki dili de konua biliyorum diyerek kendimle vndm. Okula da gidiyorum, kitaplarmda var. Kk kardeime okuma retiyorum, tatildir imdi. Szlerimi yle bir hzla syledim ki yaptmdan utandm sonra. Belli bir sre sessizlik olduunda karda bir at baladm hele ona bak kamasn der demez ayaa frladm. Pembe, yeil iekli naylon terliimi ayama giyerek konun arka tarafna getim, beyaz bir at oradayd geri dndmde ise onu ayakta grdm ma t di idiye sordum careki di ez bm karln verdi. Anneme haber vermeye gittim. -Ana ew mvan di i -Na, d rojan ew mvan me ye. Naha kare v heya 27

BR MAHALLENN YKS Sevinmitim gitmeyeceine. Anneme merakla -Ana ew kiye? -Mamteye kea min. Kesre nebje hatiye mala me. -ima? Soruma cevap alamamtm. Annem ve babaannem kimi sorsak ya amcamz yada daymz derlerdi. Bizde herkesi amca veya day olarak kabul ederdik. Canm sklyordu, annem ne derse kar kyordum. Bana her eyi ak sylemediklerini biliyordum. ocukluk gururum incinmiti. Kendim renecektim olup bitenleri. Bir taa yaslanm elimi enemin altna koymutum. atk kalarm arkadalarmn bana yaklamasn engelliyordu. Dayak yiyeceklerini bildikleri iin byle anlarda bana yaklamazlard. Ka saat byle kaldm hatrlamyorum. Bir sesin beni ardn duydum -izgili kz hele buraya gel. Benim o yatayken elbisem vard. de izgili olduu iin bana bu ismi koymulard. Yerimden kalktm ve konun iinde amcam yada daym grdm -Babann tra eyalarn getir de tra olaym diyince elim ayam bir birine doland. Annem peynirleri tuzlayp bidona koyuyordu. Heyecanm grnce : -Disa i b? -Ana! mam min tit bab min yen tra xast. Ka lez bike Annem ellerini ykayp nndeki bervang dediimiz nlkle elini sildikten sonra babamn tra malzemelerini kard. Scak su koyduu tas da alp kona doru yrd. Anneme ok kzmtm. Bu ii ben yapacaktm. Ard sra bende gittim. Amcam abla te ima an diyince ok sevindim. Oh olsun amcam ona kzmt. Annem titek di xweze diye sorunca na diye cevap verdi. Hemen, elbiselerimizi koyduumuz torbalarn yerine gidip en gzel kokan havluyu kardm. Babam iinde bunu karrdk. Karsna geip oturdum. Annem ne kadar seslendiyse de aldrmyordum -Biray te li k derye? ki kez seslendikten sonra benden midi kesiyor, kendisi aramaya kyor kardeimi, kardeim o zamanlar drt yanda kara, tombul suratl bir ocuktu. Gri renkli kazan giydirdiimizde onu gri, talk arazide bulmamz zor oluyordu. 28

BR MAHALLENN YKS Annem gidip de onu yanma getirince hi ilgilenmedim. Ancak amcamn onunla ilgilenmesi beni kzdrm, bende ilgilenmeye balamtm. Bu ocukluk kskanlmn ilk balangc olsa gerek. Bir sabah kalktmda amcam gremedim. Masallara konu olan beyaz atl prens beni brakp gitmiti. Ancak aradan yllar geip de kasabaya tam yerletiimiz bir zamanda onu tekrar grdm eski heybeti kalmamt. Takm elbise giyinmi, sere parmana prlanta bir yzk takmt. Ticaretle urayordu artk. Anlarma ilk yerletii zamanlarda bir kaak olduunu ve arandn bydmde rendim. ok sk karlar olduk. Her karlamada eliyle bir mesafe gstererek Aha bu kadar boyun vard, beni hatrlyor musun? diye sorduunda iim burkularak vermitim cevab. Evet Yayla yerimiz her yl deiirdi.Ticaret anlamalar veya otlaklarn verimliliine gre biz de anlaabileceimiz ailelerle bir araya gelir yaylaya kardk. Bir aile dnda her yl farkl ailelerle olurduk. ocukluk arkadalarm bu nedenle ok olmutur. Ky ortamzn ocuklar uzun sreli arkadalarmzd ama dier ocuklarla da hemen kaynardm. Geneli erkek olan arkadalarmla hemen her konuda boy lr, yarrdm. Yayladayken bir Cengiz abimiz vard. Biz ocuklar ona Cengo diye hitap ederdik ve her akam konlarnn nnde toplanr, davulunu almasn istedik. Davul dediimiz de annesinin st sad ve mencel dediimiz tencere olurdu. Bir elini mencelin iine koyar, dier eliyle de dna vurur; trksne balard. Zomun tm ocuklar onun peine taklr, ona elik ederdik. Hatrlayabildiim szleri uydu: Destme birn Hawtine eman Em i gneh bn Dest wan kafiran Trk hep bir azdan kard. Ge saatlere kadar baka trklerle de geceyi ssler; baba veya annelerimizin uyarlar ile istemeye istemeye konlarmza dnerdik. Hasta bir komumuz vard. Veremliydi. Elli yana ramen hala ocuk douruyordu. ocuklar onun yannda torunlarym gibi duruyorlard. Onun ksk ama fkeli sesi geldiinde hemen 29

BR MAHALLENN YKS susup, dalrdk. Hasta olduunu bildiimizden uyarlarn dinlerdik. ldn duyduumda alamtm. Gen bir amcam vard. Kasabada kk bir dkkan vard. Arada bir yaylaya gelirdi. Ondan ekinirdim. Her zaman sinirli, fazla konumayan, titiz biriydi. Onu her an takip eder, bir eksii olmasn diye rpnrdm. Yllarca bu amcamn yannda kalmama ramen, belki bir gn vc bir sz syler diye bekledim ama bu sz hibir zaman duymadm. Yaylaya geldiinde eli dolu olurdu ama yanamaya ekindiimden, elinden bir ey almazdm. Almay denediim anlarda mutlaka enseme tokat vurmutur, konutuumda da here peyn belaw bike. (git bo bir i yap anlamna gelen ve sadece bu amcamdan duyduum bir benzetmedir.) diyerek susmutur. Uzaktan da olsa amcamn beni sevdiini bilirdim. Yaylann etraf kk dollarla kaplyd ve buralarda akan sular bir daha eine rastlayamadm gzellikteydi. Sularn getii dol boyunca sosin dediimiz, kokusunu gnlerce yetirmeyen kk eflatun iekler olurdu. Yresel yemeklere koyduumuz slk, peynire kattmz sirik ve sove hep bu su kenarlarnda olurdu. ok sk bunlar toplamaya giderdik. Yaylann tam ortasnda akan byk emenin st hep kalabalk olurdu, kadn seslerinin yart bir ortama dnerdi. Bu nedenle kyn erkekleri tama su ile konlarda ellerini ve yzlerini ykar; genler ise omuzlarna attklar havlu, ellerine aldklar deiik kokulu sabunlar olduu halde dier dollardaki emelere giderlerdi. Her gen kendine bi eme belirler ve srekli de onu kullanrd. Amcam da bu genlerden biriydi. Her sabah gn doumuyla beraber kalkar emeye doru giderdi. Benim anlayamadm yakn yerler varken neden yayla yerinin dier ucunda olan emeyi semi olmasyd. Amcamn kasabada babamn da yaylada olduu bir geceydi. Kardelerimle paylatm yatama srtst uzanm ellerimi bamn altnda balamtm. Konun deliklerinden grebildiim yldzlar izliyor imdi hatrlayamadm dncelere dalmtm. Anne ile babamn konun giriine yakn bir yerdeki sohbetlerine kulak kabartmtm. Amcamdan bahsediyorlar ve bizim yaylann en gzel kzn vyorlard. lk bata fazla balant kuramamtm Emine ile amcam arasnda. Dier sabah uyandmda komu 30

BR MAHALLENN YKS kadn ile annem arasndaki konumadan anladm amcamn neden konumuza uzak bir dolda kendine eme bulmasna. Yakn takibe baladm ocuk muzurluuyla. Kasabadan ok sk gelir oldu amcam. Ama onun bize daha yumuak davranmasn beklerken onu daha da hrnlatn fark etmitim. Beni daha ok azarlyor ve ie koturuyordu. Bir yandan houma gidiyordu koturmak ama birka tatl sz de bekliyordum bunlara karlk. Eminenin babas zengindi ve isteyeni de oktu. ri yeil gzleri giydii basma elbisesi ile tam bir uyum halindeydi. Beceriklilii ile tannyordu. Yaylann obanlarn da kendine ak etmiti ama Eminenin onlara varamayacan bildiklerinden aklarn ilerine gmyorlard. Amcamn her sabah kaplarndan gemesinden o da honuttu ancak babasnn bir aaya sz vermi olmas Eminenin amcama karlk vermesini engelliyordu. Aa meselesini duyan amcam artk yaylaya gelmez oldu. Eminenin okul okumam olmas aile evremiz tarafndan kabul grmemiti. Bunu ok sonralar duydum. Emine sekiz ocuklu aa ile evlendikten iki yl sonra doum yaparken ld. ocukluk anlarm ssleyen kiilerin tek tek yaama veda edileri bende gemiin izlerini bugn daha doru ele almam beraberinde getirdi. Hepsini hznl bir glmsemeyle anmsyorum imdi. (Babam yllar sonra anlamam benim gemiim ile bugnm arasnda doru bir kpr kurmama neden oldu. Babam saygyla anyorum.)

31

SPANA UZANAN DNYA

Yanlamasna att tan suda oluturduu dalgalara uzun bakt. Sabah gneinin ilk klaryla parlamaya ba lacivert saten gibi hafif dalgalanan suyun dinginliini iine Talar atmaya balad yeniden. ki, , drt... sklmt ay tekrarlamaktan. Kendini nemli, souk kumlarn stne Ellerini bann altnda kavuturup gnele yzyze geldi. yakc olmayan gne iinde tatl bir titreme yaratt. kenarndan glmseyip uzakta sisli grnen daa Siyabendin ve Xecnin aklarnn balayp son bulduu da Gzlerini kapayp grd bu manzaralar iine sindi bir daha unutmamak zere zihninin derinliklerine yazd. Ki ne zaman grecekti buralar. Her eyiyle doann olunc gzle grebilecek miydi yaadklarn? Kendini bu so yormak istemiyordu. nk sadece zaman bu sorulara verebilecekti. Arkasndan gelen ayak sesleriyle gzlerini at ve aya karnna doru toplad. Yanna geip oturan arkadana bakm -Senin ruhun dinlenmesini bilmiyor. imdi buralar tatnda her ey anlamndan boalacak deyince arka ekerek: -Kim bilir belki de ruhumun dinlenmesini istemiyor nedenini bilmiyorum. -Nedir yleyse?

33

SPANA UZANAN DNYA

Duygularm ne ktndan mantm snak aryor ine. Ben de kr gibi algladklarmla gemiime taklp orum. Zavall mantk Arkada bu iten szler karsnda birden duraksad. nden kalkarak eline bir ta alp suyun stnden sektirerek her sayd. Alt. Sonradan oluan dalgalar arkadana gsterip: Kk tan oluturduu dalgalara bak. Tm gl klamak istermicesine geniliyor. Ama bir yere kadar. Bizler de yle deil miyiz ki? ok ey yapmak istiyoruz, bir yerde bitiyoruz. Sence bu biti sadece lm mdr? Yoksa... Hayr, onu kastetmedim. Demek istediim, yapabildiimiz ryla yapabiliyoruz, dnebildiimiz kadaryla deil. Bu da ir. Hep bir uzann olmas gerekir insanlarn. Birini rdnda bir dieri iin adm atmal. Sanrm biz insanlar k yetiniyoruz. Elhamdlillahcyz da ondan diyerek kk bir kahkaha Onun bylesi anlardaki esprilerine altndan Yine babaannen mi aklna geldi diye sormaktan kendini ad. Doru diyerek sustu. O da yerinden kalkarak elini dann omuzuna koydu. Dier eliyle mavi enginin ndaki yeil adaya iaret ederek Tamaray dn Naze. O kuleye hapsedildiinde bile ular, dnceleri dardayd. Sevdii o oban her gece bir cokuyla bekliyordu kim bilir. Kalbi bu enginlik kadar ti. Zaten sonucu biliyorsun. Naze hak vermiti sylenenlere, ama illahi bir Beko gerekli i btn ak masallar iin diye dnyordu. Biz neden bytemiyoruz dnyamz, kafeste gibiyiz bildi yutkunarak. Kendine hakim olmak istiyordu. Kyya hafif vuran dalgalara kadar yrd. Su geldiinde geri iyor, dndnde ise peinden gidiyordu. ki kez bunu rladktan sonra: Belki de yaanan aklarn bugne kadar gelmesi Bekolarn nn bir sonucudur. 34

SPANA UZANAN DNYA

Nazenin rahatladn gren Selim, ona doru iki adm yumuak bir tonla: -sa armha gerilmeseydi, iki bin yldr yayor o belki. Baz insanlar yaarken, bazlar da lrken anlalrla Yava yava dolmaya balayan kumsaln n ettiklerinde az telerindeki glgelie doru konu yrdler. Naze cokuluydu, ama onu kapatan hzn olduunu anlayamyordu. ocuklu bir aile hemen telerine kamplarn ku baladlar. ok grltl bir halleri vard. Sabahn saatlerinden beridir yaadklar dinginlie araba, ocuk karm sepetlerde sallanan ie sersleri artmaya bal Sofralarn kurulmas ile mangallarda tten et kokular sodal kokusunu bir anda rtmt. Uzaktan sesini duy feribotun adaya yolcu tadklarn grdler. Naze ke ziyarete giden yolculardan Tamarann memnun ka dnd. Elini enesine dayayp aday izlemeye koyuldu. Selim, Nazenin dncelerini bilmeyi ok ist Duygularn arkasna gizledii ve bir ocuun oyuncana k yaklatrmamas gibi o da dncelerini kimseye verm Nedenin bilmeyi ok isterdi. -Biz de oraya gidelim mi? diye sorunca Naze hayrlad. Kk bir i ekerek tekrar adaya dald. Selim omuzlarna lle lle den salarna dokundu. Ama Na tepki vermeyince -Dalgnlnn nedenini anlamak istiyorum diye balad. Eli enesinin altnda Selime yzn dnp: -Yeni bir balang yapacam. Dalgn deil uzak diy gezginiyim u anda. Xecenin, Tamarann akn bir ekliyle yaayabilecek miyim diye dnyorum? -Nasl baka ekliyle diyen Selime; -Sanrm beni anladn ama asl dncemi an istiyordun. O halde syleyeyim. Ben artk bu ka sokaklardan, yapmack gezilerden skldm. Gnein do Siyabend ile Xecenin dandan izlemek istiyorum. Bunlar sylerken olduka sakin grnyordu ama a parlayan ter damlalar skntl olduunu hemen ele ver Selim de baklarn daa evirdi. Boaz dmlenmiti. N 35

SPANA UZANAN DNYA

ordu ama kaybetmekten korkuyordu. Pembe-mavi bir deniz hemen masalarnn yannda durdu. Mayosunu gsterme sinde olan 13-14 yalarndaki bir gen kz kk admlarla a yaklap zr dilerim. Rahatsz etmek istemedim. diyerek olduu kendini masann altna uzatp topunu ald. Birbirine dargn duran bu iki genten hibir tepki almaynca fkelendi. likle de Selimden bir kelime bekler gibiydi. Bu rsamazlk ortamndan koarak uzaklat. Gz ucuyla Selimi n Naze; Kza bir-iki ey syleseydin. Gcendi zavall Nazenin szlerine kzan Selim: Glmek istiyorsan konuyu deitirebilirim. Fakat izin ver u anlarmn anlar hep iimde kalsn. diyerek yerinden . Nazenin neden byle davrandn anlamas gerekiyordu. boyunca yryp uzaklat. Sepetinden kard bir salatal dileyen Nazeyi gren dnyay umursamayan, kibirli biri olduunu dnrd. boyu, zayf vcuduyla olduundan kk grn onun ca ocuksu hareketlerine gz yumulmasna neden ordu. Aslnda ge olgunlaan dncelerini buna balyor, isini oktan gemesine ramen ocuksuluunu aamyordu. i de amak niyetinde de deildi. Konutuu zamanlar ya da uu kitaplardan kendini ele veriyordu. Selimin anlamad u olsa gerekti. Kimi zaman ona en olgun yann kimi zaman ocuk yann gsteriyordu. nce ayrnty gremeyecek kadar u olan Selim yaa ondan kk olmasna ramen by duruyordu. Beraber byseler de onlara atfedilen roller onlar alatmt. Selim bir saat sonrasnda geri dndnde defterine bireyler r halde buldu Nazeyi. Okumak isterdi yazlanlar ama bunun nszlnn bilincindeydi. Naze ban kaldrmadan: Bize souk bireyler getirsene. ok susadm. Karpuz da m. Selim alttan alarak yerine getirmeyi dnse de bundan eip ellerini beline gtrerek: Baka arzunuz var m hanmefendi? diye sorunca, Naze

36

SPANA UZANAN DNYA

-imdilik hayr, olursa sylerim beyefendi diye Selim, masaya geip oturdu. Ellerini masada st ste enesini kendi ellerli zerine koydu. -Naslsn? diye sordu. -Olduka youn ve skntlym. Nedenini sylemeye obann lmesi gerekli miydi? Selim de: -Peki ya Tamarann karln verdiinde ikisi de Uzun bir suskunluktu bu ve birbirlerine en fazla yakn ol and. Selim Nazenin bylesi anlarda i sorgulamasn youn olduunu bildiinden o anda ne sylerse dinlenmey bildiinden susuyordu. Naze de kendini ele vere bildiinden. acukluktan beridir birlikte bymelerine ramen pe anlaamyorlard ama birbirlerini anlyorlard. kisi de ke dndaki dnyayla ilgilenmi, kendileri iin bir istemememilerdi. Ailede serbest yetimesine ramen Na hep kendisine bir bask uygulad belliydi. Selim ise roln oynayamad ailesinde mark bytlmt. Na etkisi olsa gerek ki o da kendini denetime alm y evresinde hep mark ocuk olarak tannmt. Bu n ikisinin ilikisine fazla anlam veremeyen arkadalar onl dnyalarn bir trl renememilerdi. Bu da onlara o zevkli gelmiti. Oysa her ikisinin de arkadalaryla payla gzeldi. Fakat bir yerden sonra kapanyordu. Selim yerinden kalkarak ar admlarla bfeye dor Naze ise defterine yazmay srdryordu. Ban defte kaldrdnda yan taraflarnda oturan aile kahkahalar a yemeklerin yiyorlard. Ne iin gldklerini anlamak istedi herhangi bir neden bulamad. Kk beyaz kpeklerinin kemik atyor, kpek de koturarak kumlara gmlen ke yalamaya alyordu. Bir-iki kez tekrarlanan sahne kahkahalarnn ykselmesine neden oluyordu. Alayc bir ban sallayan Nazenin bu hali bfeden dnen S gznden kamad. ok sevinmiti bu glmseyie. -Ben yokken sevinli oluyorsun dediinde sevim glmseyile Naze bu sefer ona bakt. Uzun uzun bak Selimin yznde gezdirdi. Onun bu hali karsnda afa 37

SPANA UZANAN DNYA

m ne yapacan bilemediinden yapay bir eklilde ksrd. yumuak bir tonla: Erken bydk Selim. Dnyamz o kadar kirli ki istesek de kluumuzu yaayamazdk. Brak da arada bir sevinli neyim. Sen de u olgunluk maskesinin altnda sakladn k yann biraz aa kar. Bak evrendekiler ne kadar da u. Selim de yan tarafta kahkahalar devam eden aileye bakt. ye dnp baktnda bir sis perdesinin yzn sardn . Eline ald bir dilim karpuzu isteksizce srdktan sonra: Mutlu olduklarn sanyorlar. yle bir evrelerine baksalar zla da kendi mutsuzluklarnn farkna varacaklar. Erdemin ne undan habersiz lp gidecekler. Artlarndan ocuklar onlar n takip edecek. ocuklar katmayalm bu irkin tabloya. Az da olsa m bu resimde bana ho gelen yan oluturur ocuklar. rn kaderi anne-babalarnn deil, asl mutluluu anlayanlarn edir. Naze bir rpda heyecanla sylemiti bunlar. irlerinden kopmu gibi dncelerini sralyordu. Kr m bunlar? Hayr. Kr edilmiler ve yapay bir dnya erinin nne serilmi. Daha nce olsayd knamazdm bu nlar. Fakat bugn o kadar ok eliki varki ama kimse myor. Beni kzdran, ileden karan bu. Bunlar syledikten a derin bir nefes ald. Selim hafif bir glmseme ile: ok ey beklediinin farknda msn? Bir anda ebilecek noktalar deil bunlar. nsanlarn kayglarn, ama dzeylerini, dnce ve snf yaplarn, en nemlisi de sel yaam alkanlklarn bir tarafa brakp neden sokaklara lmyorsunuz diyemezsin ki. Bizler bile bir sorgulamay rken ne kadar deiebiliyoruz. Naze sze atlarak: Bu dnyann havasn soluduka deiemeyiz tabii ki. Bak benle Xecenin yerine. O doruklara bak. Oradan bu emizdeki insanlara baktn dn. te o an her ey ecek. Kendimize de bakabilecek miyiz? diye Selim cokuyla a girdi. Naze iini dkmenin rahatlyla: En ok da kendimizi greceiz. Belki bugnlerimizi mezden geleceiz, hi yaanmam sayacaz. Belki de inkar eiz. Selim sorgular bir ekilde: 38

SPANA UZANAN DNYA

-Belki de arayacaz. Naze, Selimin son syledik altnda asl konunun ne olduunu anlamak istercesine atalnn ucuna takt peynir parasn yuttuktan sonra: -Tamarann hi tereddtsz suya atladn dn Piman olduunu da hi sanmyorum. obann ar yaamnn anlamszln biliyordu. Yada Xece. Beraber d uurum dibine. Selim dokunakl bir tonla: -Bugne dair hereyin unutulacan sylyorsun yanlyor muyum? -Unutmak deil, ciddi bir sorgulama yalnzca. Bu y aldklar ile verdiklerinin muhasebesini doru yapmalyz gemiler yanmal anlayacan. - Bouna m yaadk bunca yl? diye sorduunda anlamt sorularn nedenini. Ciddi bir eda ile: - Sorduklarnn cevabn benden daha iyi vere dzeydesin. Fakat kendine kabullendiremediin bir ey var Hi olmadn kadar ak olabilirsin Selim. Ayaa kalkan - Evet Naze, korkuyorum. Kabullenemediim ger korkuyorum. Anlamak istemiyorsan syleyeyim. dmlenmiti, avularn skarak ellerini iki kez masaya Ban Nazeye yaklatrarak alamakl bir ekilde - Seni kaybetmekten Naze, seni kaybetmekten korkuy der demez suya doru yrd. ime botlarnn arasndan k yol aarak ayaklarn suyla buluturdu, elleri ortunun c ylece adaya doru bakyordu. Belki de Sipana. Kim bili de kendini oradan gzlyordu ve kendine glyordu. ki gzya yanaklarndan dtnde ellinin arkasyla bunlar Haline glmsedi. Naze ellerini bann arasna alm, dnyordu. kimsenin onu kararndan caydramayacan bildiinden S sylediklerinden etkilenmemiti. Asl onu zorlayan, Selim trl onun grlerine katlmayyd. Ona gre ertelenebilecek bir tasaryd, ama Nazenin acelesi var kadar erken gitse o kadar az kirleneceini biliyordu bu d Sanki tm kiri ona sinmiti bu dnyann. Temizlenmek, a istiyordu onlardan. 39

SPANA UZANAN DNYA

Pir Sultan dnyorum, kl ularndan sallanan Hasanyini. Bu notu da defterinin en alt kesine yazdktan sonra rini kapad. Masada fazla dokunmadklar yiyeceklere bakt. uzu ok sevmesine ramen neden hi yememiti. st ste rt dilim yedikten sonra Selimin olduu yne doru bakt. n kenarnda ylece duran bu gence herkes garip garip yordu. Hava iyice sndndan herkes suya girerken bu gen n byle bir ey tercih etmiti? Gen kzlar yanndan geip meye balaynca durumun garipliini anlayan Selim, rsamaz bir edayla onlara bir bak frlatp masaya geri nde dnceleri darmadand. Nazenin sandalyenin ine dayanm, onu izlediini grd. fadesiz bir bakla onu kten sonra: lenin arkasndan alayanlar, aslnda onun lmesine deil, isini yalnz brakp gittikleri iin asl kendisi iin alarm ek sandalyesine ar ar oturdu. Nerden kt bu imdi, len de alayan da grmyorum u Selim ierleyerek; Her eyle alay etmek zorunda msn? Neden bahsettiimi yi anladn. Nece insanlar gitti. Olanlar onlara oldu. Yaam devam or. nemli olan nasl yaadndr. Ve nasl ldn diye tamamlad Selim. Fakat ben halen ayakta tutan eyin ne olduunu merak ediyorum. lm de sonunda kapmz alacaktr. Yaamn tadn karmak, r vermek zorundayz, ama yine yanl yorumlama. emizdeki insanlar gibi yaayalm demiyorum. Naze byk ilim karpuzu yedikten sonra Bunlarn iinde kalrsak onlar gibi yaamak zorundayz. urmaca, maske takmalar, ocuk vs.vs... Maddi yaam llar belirler insann hayatn. Biz dnen insandan bahsediyoruz, dnd gibi yan insandan. evre ne olursa olsun, o insan kendisi belirler mn izgisini. Unutma ki, bizler o kadar gl deiliz. En byk etkeni bir da atvermek olanaksz. Kendin de sylemitin. Diyalektii z edemeyiz. Selim kelimeleri yakalamak istermicesine bir ekilde: 40

SPANA UZANAN DNYA

-Sen beni snavdan m geiriyorsun Naze -Hayr, sadece olay-olgular deerlendirmede duygus seni ne kadar esir aldn gstermek istiyorum. Be snyorum. Dorudur. Sana gerekleri bu kadar yanla eyin ne olduunu gstermek ve bir karara varman iin ya olmaya alyorum. Selim, Nazenin cesaretine armt. Nazenin k biliyordu. ya kendi karar neydi? Artk somut kon istiyordu. Kelimeler arasnda koturmaktan yorul steksizce etrafna baknd. ime simitlerde yzme ocuklara, yzme yarna giren kadnl erkekli toplulua, g torunlarn uyutmaya alan yallara, imal akalarla bi boy gsteren genlere bakt. *** Van Glnde gnein batn sessizce takip ettiler. yava boalan kumsaln sessizliinde akl talarna vuru ekilen suyun sesini dinlediler. Selim arada bir Nazenin bakyor, ama hibir farkllk gremiyordu. Gzleri cok uzaklardayd. Ne yaparsa yapsn Nazenin y deitiremeyeceini iyi biliyordu. turuncu ve mora bo Sipann artk sadece sileti grnyordu. Naze ye dorulup Selime dnd: -Siyabendin ak zerinden bir gn daha geti. Se szler karsnda hassas bir noktaya varacan bildiinden: -Xeceninki zerinden de diye karlk verdi. Naze bir kahkahayla Selimin sknt dolu gzlerine bakarak: -Ya senin aknn zerinden nasl bir gn geti Selim sorduunda Selim sanki byle bir soruyu bekliyormu gibi bir karlk verdi: -Benimki bitti sanrm. Onu yalnz ben bilece yaayacam deyince Naze duygu dolu bir tonla: -Merak etme yaanlanlar tek tarafl deil, ama bunu ikimizin olmasn deil milyonlarla paylamay istiyorum. kisi de baklarn gnein batt yne evirdi. Uz suskunluk zamann bozan Naze oldu. -Ben bu huzuru seviyorum Selim. Hereyin netletii rengini verdii onlar seviyorum. Xecenin akna olan s gibi bir renklilik. Tamarann da yle. 41

SPANA UZANAN DNYA

Selim durgun bir ifade ile: Ya kendini seviyor musun? Kendimdeki netlii de seviyorum. Fakat asl admm mda sanrm daha ok seveceim kendimi. Sen hep mtevaz olurdun Naze. Daha nce hep brak alar senin iyi olduunu sylesin, kendin deil derdin. Neden ti bu dncen? diye sordu Selim. vardm karar dzeyini seviyorum. nk kendimde ilk buluyor ve dncelerimin doruluuna inanyorum. miin acizliklerinden kurtulduuma seviniyorum. ok acmaszsn Naze. Bari geen yllarn... deyince Naze a kalkp ellerini masaya koydu. Hafife Selime doru rek kzgn bir sesle: Acmak m? benim kadar geen yllarn bo vermiliine, msuzluuna, kendine gre yaamaya acyan biri yoktur. r ok ey alp gtrdnde bizlere acmad Selim. Ben de en az senin kadar anlyorum geen zamann ediciliini. Fakat iine dtm tutsaklktan beni kurtarmak e daha da arttryorsun tutsaklm. Ltfen beni anlamaya Naze. Sendeki bu inan, hrs daha da balyor beni. Yine de n kadar acmaszn grmyorum diye k yapan Selime ocua bakar gibi bakmaya balad. Sandalyesini Selime n yere getirdiinde derin bir nefes ald. Selimin alnna den emini yumuak bir hareketle yana doru dzelterek alyesinin arkasna dayand. Ellerini gsnde kavuturarak: Ben gemii rman akntsna braktm. yle olmasayd k dze yaam beni, bizleri yutup gidecek. Bunlar bilmeme en artk yaamak doru olmaz. Kemali hatrlyor musun? kendini kalorifer borusuna asmt. Yapmak istediklerini madan yitip gitti. lm varsa iin sonunda varsn o da en olsun dercesine hepimizi brakp gitti. ok bilinli biriydi ama... deyince Selimin szn rek. Sorun o deil. Bu bilinci doru kullanmak nemli. Bizim de mak istediimiz netice de bu diyen Nazeye Yani benim sonumun da Kemal gibi olacan m sylemek orsun. 42

SPANA UZANAN DNYA

-Kim bilir. Toplumla yaamla bu elikilerin ol ramen grdn eyleri de grmezden geliyorsun. Ama varacak bu byle. -Senin setiin seenee karar vermek de kolay deil. -Doru. Ama ben bu yaam setiim yaama al yapmadm. Sadece hedefledim. Bu g gerektiren bir durum -Benim gszlm her dakika vurgulamak z msn? -Amacm bu deil. Sadece hala neyin seni tuttuuna vermedim. Seni tandm, dncemi akladmda b hemfikir olacan dnmtm. Yanldm grmek ba veriyor. -Bana hakszlk yapma Naze. Beni burada zms sensin. Bu szler zerine Naze sandalesinden kalkp hnla a dnd ve kk admlarla gle doru yrd. Boaz kilitl gzleri dolmutu. Fakat kendini hemen toparlamas gere biliyordu. biraz nce ok gl olduundan bahsetiti. Yu kumlarn zerine diz kp kararmaya balayan Sipana Karanlk bile gzelliini rtmyor dalarn diye dnd. O Selimin omuzuna koyduu ele doru dnp bakt. Y yerinden kalkp Selime taraf dnd. Selim zora glmsemeyle alnna den peremi gstererek: -Son bir kez peremimi yana doru dzeltebilir misin rahatlk karsnda Naze kk bir kahkaha atarak: -Hemen de marp her hareketimi kendince yorumluy Beni bilirsin. ten olmad srece hibir hareketi yapma peremini yana taramam asndan da byle. -Son bir kez demitim. -Neden son kez diyorsun? -Benimle ocukmuum gibi konuma ltfen. Bug ayrlacamz biliyorum. Nazenin bende gizli kal biliyorum artk. Zor olsa da alacam dnyordum olamayacan da biliyorum. Merhaba deerli yoldam s bir ka satr yazy yazmak iin ok dndm gezd oynadmz, sabahlara kadar konutuumuz yerleri bi ziyaret etmeyeceime karar verdim. Baarr mym bilemi 43

SPANA UZANAN DNYA

bilir belki senin frtnan beni de alp gtrr Siyabend ile nin diyarna. Frtnann mesafesi uzadka etkisi azalr ama. Ben frtnann ilk kt yerde olacam. Peki u ana ne dersin? Frtna yaknnda deil mi? bu szler karsnda afalayan Selimin morali bozulmutu. nin omuzlarn tutup onu hafife sarst. Durumumu en fazla sen biliyorsun. Annem ne hale gelir or musun? Naze kendini Selimin ellerinden kurtarmak istediyse de bunu ramad. Sert baklarn Selime evirerek: Kalmann gerekeleri ok Selim. Ama bizler iin gitmenin keleri daha fazla. Senin yapamadn beni onaylaman. sa asl dndklerinin bunlar olduunu sanmyorum. den sradan biri gibi yaamam beklemen bana hakszlk z m? ltfen brak seni de bu sradanlktan kurtaraym. ini bana atn kadar beynini de aabilirsin. Bu yenilgi dir. Tam tersine, herkesin ulaamayaca yce bir dzey. Ortama ken karanla dolunay bir kurtarc gibi yetimeye rcasna zifiriye dnmeyen havaya lo bir k yayyordu. min yanana gzyalarn fark eden Naze bunu grmezden gibi yaparak ellerini aya doru uzatarak: Oralarda ok daha doacak bu ay. Ve ben her ayn unda Tamaray, Zini, Xeceyi dneceim. Ya beni diye titrek bir sesle soran Selime. Siyabend, Mem ve mehul oban hatrladmda seni de hatrlarm diyerek hafife gld. Selim de kendinden emin dayla Yine feministi dnceler mi? Byle konuacan biliyordum. Kadna yaknm. Ama in varln reddetmiyorum. yle olsayd obana duyduu n dolay Tamara bugne kadar gelmezdi. Zin de Xece de. Bir ty fazla ileri gtryorsun. Bizler onlar gibi olmadk. Ve lmek de kolay deil. Doru sylyorsun. Ben hep byle olmay istedim. Biraz nln grdmde de onlar gibi olduumu sandm. ldm zellikle bugn anladm. 44

SPANA UZANAN DNYA

Selimin alnndaki peremi ar ar yana gtren dikkatlice kendi ellerini takip ediyordu. Dncesini uzaklarda olduu belliydi. Selim onun elini tutup yavaa indirerek. -inden gelmiyorsa kendini zorlama. Bundan sonra asla zorlamayacam. Boaz dmlenmiti. Alamakl brakp gidene dek demek istiyorum diyerek koluyla Na omzunu kavrad. Hafif dalgal gln kumsalnda a yrmeye baladlar. Ayn douunu izleyen tek tk i dnda kumsal sakindi. Dnme zaman gelmiti artk. Y arabalarn olduu yne evirdiler. Hi konumadan a binerek yola koyuldular. Naze kendinden aoluka emin, Se olduka hznlyd. Bu knn her ikisi iin farkl bir vard artk. Naze son kez bu ehre doru yol aldn ve defa araba sesleri arasnda uyuyacan biliyordu. Selim is bir yolculua hazrlanana dek kim bilir daha ka kez gelecekti. Ama yitip gidebilirdi de bu ehirde.

( Acmasz yaamn arklar arasndan kendini kur isteyen ve bunun mcadelesini ar bedellere ramen yrten tm insanlara)

45

GNEE ATE SUNMAK I. BLM Baktlar Ne kadar gzellemisin dedi biri iinden. Ne kadar irkinlemisin dedi teki. Kadn, kendinden olduka emindi. Dimdikti dman subaynn karsnda. Korkmuyordu. Gz ucuyla tm oday batan baa szyor, kmsyordu karsndakini. Ne kadar irkinlemisin. Subay, olanlara anlam veremiyor, sol elini sa avucuna vura vura gidip geliyordu orta yerde. Tedirgindi. Arada bir alan telefonun sesiyle ir-kiliyor; hnla telefon ahizesini alp, yksek sesle karlk veriyor, arada bir de kaamak baklarla karsnda oturan dank sal, yz-gz kan iinde olan kadna bakyordu. Baklar dalyor, ensesine kadar terliyordu. Ne kadar gzellemisin. Konuursan bir ey yapmayz, hatta belki koruruz seni diyemiyordu kadna. Direngenliini biliyordu onun. Ne dnyordu acaba? Azn aacak oldu, ancak konumaya cesaret edemedi. Dudaklar kurumutu. O kadar insan sorgulamt ve cezalandrmt ama, bu kez bir bakas vard karsnda. Bu da, yllar ncesinin yrek szsyd. Ne kadar gzellemisin. ok kk yalarda tanmt dmanla. Halasn ve babasn apar-topar gtrdkleri gn geldi aklna. Ziyaretlerine gittiinde soluduu rutubet kokusu ile demir parmaklklarn souunu, imdi de hissediyordu. Aradan geen yllar, yine de unutturmamt bu havay. Kz kardeinin grne gittiinde ise bu havann yerine, her bir duvarn zgrlk koktuunu hissetmiti. Ama uzun yllar her ne kadar araya girse de, tutsaklk yine ayn tutsaklkt. Deien tek ey simalard, niformalar hep aynyd. imdi kar-snda niforma iinde duran adama bakt. Acd ona. Azn asa binlerce kfr savuracakt. Nasl bu kadar klebildin. Odada amasz gidi-geliler. Anlamak istiyordu olanlar ama sormaya cesareti yoktu. Kadna baktka iinde binlerce frtnann koptuunu his-sediyordu. Ellerinde, yllar ncesinin soumu okamasn duydu. rkt bu duygudan. 47

GNEE ATE SUNMAK Beni affedebilecek misin? Kadn oturduu sandalyede, hafife kprdad. Yaralar acyordu ama karsndakinin bunu fark etmesini istemiyordu. Srtnn ortasnda byk bir ar ile irkildi. Bask ve ikenceye ramen konumam, direnmiti ve bundan byk gurur duyuyordu. Yaadklarn byk bir talihsizlik olarak deerlendiriyordu. Gzlerine giren salarn eliyle arkaya gtrd. Topar-lanmalym diye dnd. Alnna den peremini dzeltince, eline akan kan hissetti. Elini karsna alp, hafife glmsedi. En sevdii ey parmaklarn yava yava oynatmakt. Annesi de hep yle yapard. Ondan kalma bir alkanlkt zaten. Yine yle yapmak istedi ama, baaramyordu bu kez. Subay, kadnn doallaan hareketi karsnda bir an her eyi unutup, kadnn omzuna hafife dokundu. Omzundaki eli fark eden kadn, var gcyle omzunu ektiinde karsndaki asker neye uradn anlayamad. Bir-iki adm geri ekilip masadaki su bardana elini uzatt. Botu. Srahiden elleri titreye titreye doldurduu barda azna gtrnceye kadar ok zorland. Afallamt. Bu kadar zayf dtne armt. Kendimi toparlamalym diye dnd. Odann kaps hafif tklatlarak ald. Bir emir eri topuklarn serte vurarak selam verdi. Ba ile onaylayan komutanna yaklap, elindeki kad uzatt. Gz ucuyla da kadn yoklad. Yzn bir aknlk ve hzn kaplad. Komutannn gidebilirsin szn byk bir refleksle karladktan sonra, kapy arkasndan sessizce kapayarak kt. kan askerin arkasndan bakt uzun sre. Baklar dald. Kendisinin ilk olarak askeri selam verii geldi aklna. Paylamn, dostluun, cokunun olduu o askeri dersleri hatrlad. Karsndakilerin duruundaki zorakilii fark etti. Ama aklna taklan ey, askerin baklar olmutu. Acyarak bakmt kendisine. Asl acnacak biri varsa, o da sensin demek isterdi. Bu arada baklarn masada oturan subaya evirdi. Subay, donuk bir suratla elindeki kad okuyor, arada bir alnna den ter damlalarn siliyordu. Elini alnna gtrp sandalyeye yaslannca, kendisini szen kadnn baklaryla karlat. Terden kzaran yz, birden beyazlat. Gzlerini masadaki katlara kaydrp, hakknzda ciddi iddialar var dedi titrek bir sesle. Yerinden 48

GNEE ATE SUNMAK kalkp, kad katlad. Bir eyler ispatlamak istercesine, odann bir bandan dier bana sert admlarla dolamaya balad. Belli ki birilerini bekliyordu. nk konuma cesaretini kendinde bulamyordu. Kap alp konuarak ieri giren iri yapl, esmer bir subay; byk bir hnla masaya geip dosyada bulunan birka kad inceledi. Subayn tedirgin, gergin duruu gznden kamamt kadnn. Ne kadar da ccesin, dedi dudak arasndan. Odadaki biimsellik cann skmt. Herkes kendi meydannda at koturuyordu. ok plak gryordu olanlar. Masada oturan komutanna elindeki kad uzatnca, gz ucuyla da kadna bakt. Biliyordu nelerin olacan. Ne olur birka kelime ............. diye geirdi iinden. Arada bir alak sesle konuuyor, karsnda oturan adam onaylyordu. ri yar subay, elindeki kad sallayarak ayaa kalkt. Kadna yaklaa-rak; direniyormusun. Bilmelisin ki kolay affetmem diyerek kadna sert bir bak frlatt. Yznde kesin bir ifadeyle ban yukar kaldran kadn, siz de unu iyi bilmelisiniz ki lme inat yaanlr ve ihanet asla kabul edilmez bizde szleriyle, dmann meydan savana aryordu. nsann nasl yceldiini ok iyi biliyordu. Kolay kaybetmez insanlar bu delloda. Kazanmakla dolmutur insan burada. Bu da insanlar yaama balar. Kadnn yaama gzn at bir sahnedir buras. Bu sahnede ald rol hakkyla oynamak ister. Kaybederse bir daha ayaa kalkamayacan iyi bilir.Tanra tarn bereket tohumlarnn yeermesidir bu ada. Varolmann dilidir ve irkin dnyada gzellemedir. Vatan toprann korunmasdr. Bu kadar deer varken bir bedeni kaybetmenin fazla anlam yoktur. Karsnda duranlara bakarken bunlar dnyordu. Yaralar acyordu ama umursamyordu. Beni ldrmekle bir sonuca varamayacanz ok iyi biliyorsunuz. Kendinizi bu kadar yormanza gerek yok. Hkm uygulamanz zamannz asndan daha iyi olur diyen kadna yaklaan iriyar subay, bana akl m veriyorsun, ben ne yapacam bilirim diyerek byk bir hmla kadnn yzne bir tokat indirdi. Elindeki katlar masaya frlatp odadan kt. Yalnz kaldlar. 49

GNEE ATE SUNMAK Baktlar. natl ve fkesinden hibir ey yitirmemi. Kadnda tand en belirgin zellikler olduu iin, kadnn bu tavrna anlam verebiliyordu. Doal bir hareketle cebinden kard mendili, kadna uzatt. Burnundan kan akan kadn, eliyle tersleyerek bu teklifi reddetti. Burnunun altnda tuttuu eli kan dolmu, parmak aralarndan dizlerine damlyordu. Daha nce, grd kana dayanmaz, baylrd. Geirdii yllar iinde yzlerce arkadann kann grmesi onu elikletirmiti. Hi olmazsa onlarn ansna yaanlr diye geirdi iinden. Yavaa yerinden kalkp yan taraftaki lavaboya yrd. Parfml sabun kokusu her yan kaplamt. nce ellerini, sonra yznde kanayan yerleri yava yava sabunla ovarak ykad. Dalan salarn arkada toplayp, kanl pantolonunu sildi. Ardndan seri admlarla sandalyeye yaklat. Srtnn ars dizlerine kadar inmiti. Oturmakta glk ekti. Yenilgiyi asla defterime yazmayacam diye iinden geirdii anda baklar pencereden szan gnee takld. ocukluundan beridir severdi gnein ieriye szlarn. Kydeki tandr evlerinde tavandaki deliklerden szan bu kla bilinirdi namaz saati, koyunlar sama saati, babasnn eve geli saati. Kylerde zaman, sitavk denilen bu klarla biliniyordu. sten kararm tandr evini ok farkl gsteriyordu bu sitavk. Kadn da saatin ka olduunu anlamak istedi. ou zaman gnlerin hesabn bile unutmutu ve geirdii onca yl nasl deerlendirmiti? Daha fazla da alabilirdim derdi hep. Zaman eskittiini fark ediyordu ama bundan sonra daha da fazla alabileceini d-nyordu. Karsnda, derin dncelere dalan kadna bakyordu. Toplanan sa, temizlenen yz grnce ok gerilere gitti. Okul yllarndaki birlikteliklerini anmsad. Genliin, toyluun verdii o cokulu yllarn ardndan nasl byle bir duruma gelinmiti? ok deimisin demek geldi iinden. Deimeyen yanlarn inatln ve doalln. Yzn daha bir olgunlam, bak-larn daha bir anlamlam ve ne kadar gzellemisin demeyi ok isterdi. Kafasn sallayarak, bu uykudan uyanmak istedi. Masaya geip oturdu. Eline ald kalemle uzun uzun oynad. Hakknzdaki karar uygulamak zorun-daym diyerek sert bir k yapt. Kendisi de ard bu tavrna. Yapmas gereken bir 50

GNEE ATE SUNMAK davrant oysa. Dier yandan da, ne olur birka kelime, en azndan yaarsn diyen yreinin sesi. Kada imza atarken yreinin derinlerinde bir sz hissetti . Ne kadar irkinlemisin. Adamn hareketleri ona bir orta oyuncuyu andryordu. Ya da bir trajedinin ileri paralayan ann. Belki de yaamn en ciddi sahnesini. Biri ezen, dieri ezilen. Biri dnyann en irkini, teki....... Siz grevinizi yapyorsunuz, ben ise tarihin en gerilerine atlm insanlarn tarihe yazlma mcadelesini veriyorum. Hakkmda verilecek karar bu mcadelenin devam anlamna gelecektir. Adam, gemite... diyecek oldu ama kadn konumasna izin vermeyerek Gemite yaanlan yaamn sisli perdesi gzlerimin nnden gitti artk. Kantin masalarnda tketilen zamanlarn sizi ne hale getirdii ok ak grlyor. Gzel yaam hayallerinin sanrs bile zerinizde kalmam. Bu szleri sylerken, ses tonu ykselmi, bir insann nasl direnebileceini gstermiti. Karsnda oturan adamn gzlerinin iine bakarak konumu, ona ne kadar kk kaldn anlatmt. Konuulanlar karsnda afallayan adamn dudaklar titriyordu. alan telefonun sesi ile aniden irkilen asker, derin bir i ekerek telefona yneldi. Kt rya gren bir insann uykudan uyanp da iyi ki rya-ym demesi gibi sevindi bu telefona. Ahizeyi eline aldnda sylenilenler karsnda evet evet deyip, sylenilenleri onaylyordu. Emredersiniz dedikten sonra, kk bir not yazarak kapya yneldi. Kap aralndan bir as-kere notu uzattktan sonra odaya dnd. Sandalyenin kenarna elini koymu, parmaklaryla oynayan kadna bakt. Gemiin sahneleri perde perde gzlerinin nnden ge-ti. Parmaklaryla oynayan bu kadn her zaman neden hepsi ayn boyda deil? derdi. aret ve yzk parmaklarnn orta parmaa dayandklarn, zavall insan duruuna benzediklerini sylerdi. Adam, bu szler karsnda uzun uzadya glerdi. Daha o zamanlarda anlamalyd kadnn u anki halini. Dudak kenarnda hafif bir glmseme belirdi. Kadn, baucunda durmu bekleyen adamn varlndan habersiz, doallaan hareketini tekrarlyordu. Parmaklaryla oynamasnn, yanndaki insan gemiin sayfalarnda dolatrdn bilmiyordu. 51

GNEE ATE SUNMAK Karar aamasn, her eyden ayrlmas ve o yaam brakmas gerektii gnleri dnyordu. Bir kez olsun dnp bakmamt gemiin o buulu yzne. Yanlglarn grmesi, insan olma aray, zor-lanmasna neden olsa da, bu balangcn sonuna varmas gerektiine kendini inandrmt. Yaamnn en byk amac olan zgrl, daha ocukluunda aramt. Minicik beyni, karlanamayan istemleri karsnda hayallerle doluydu.En byk istemi bir bisikletti. Ama hibir zaman bisikleti olmamt. O nedenle hayal ettii bisiklet de, dier ocuklarnkinden farkl olacak ve havada uacakt. stedii her yere gidecek, da yamacnda bir kulbede yalnz yaayacakt. nsanlarn olmad bir dnya kuracakt. Aradan geen yllarn ona ilk rettii ey, insanlarn insanlarla var olduu gereiydi. Bu gerei rendiinde da yamalarnda deil, da doruklarndayd. Bu ans yakalad iin kendini ansl gryordu. Dudak kenarndan glerek, ne gnlerdi diye mrldand. Kapnn almas ile bu dten uyand. eriye ince, uzun boylu, giydii kyafeti zerine ksa gelen bir er girdi. Siyah gz bebekleri ldayan er, sevecenlikle kadna bakt.Ne var diye soran komutanna baktnda bu baklarn yerini donuk baklar ald. Elindeki kad uzatarak, hemen imzalamanz istendi komutanm derken iveli konumutu. Kadn baklarn ona evirerek baklarnn nedenini imdi anladmdercesine, duygulu bir ekilde askeri szd. Asker de tekrar ona bakarak, gurur duyan bir edayla kadna glmsedi. inde yaad ember, istedii gibi davranmasn engelliyordu. Kadn ile arasndaki izgiyi net gryordu. Kadnn baklarnn hala zerinde olduunu grnce halinden utanr gibi oldu. Keke elimden bir ey gelseydi diye mrldannca,bir ey mi syledin diyen komutanna, herhangi bir emriniz var m diye sormutum komutanm diyerek korkusunu aa vurdu. Gidebilirsin diyip, askerin kmasn bekledi. Sert topuk arpp kan askeri grmezden geldi. Kadnla er arasnda gelien ba ve nedenini anlamt. Aralarndaki ilikiyi fark etmesine ramen, mdahale edecek gc kendinde bulamamt. Konusa yenileceini biliyordu. Yllar ncesinde savunduu dncelerini savunma cesaretini gsteremediinden deil miydi bugn yaadklar. u anda, kar durduu dnyann en ndeki savunucusu deil miydi? 52

GNEE ATE SUNMAK Uzun gnlere yaylan dnmeler ardndan, ald karar sonrasnda, yenilgiyi kendine layk grmemi miydi? Bunun adnn ihanet olduunu kendine itiraf etmekten her ne kadar kasa da, karsndaki kadnn varl her saniye bu gerei yzne vuruyordu. Evet ihanet. Kendine, zlemlere, bu kadna ihanet. Bu gerei ok iyi bildiinden, daha fazla fkeleniyordu. Yzne takt maskeden syrlmasnn biti olacan biliyordu. nk, gidebilecei bir baka snak kalmamt. imdi ortalarda bir yerlerde dolanp duruyordu. Subay, ani bir hareketle kapya yneldi. Kapy ak brakarak dar kt. Karsndaki adamn her hareketini takip eden kadn, yerinden ar ar kalkt. Keskin olmayan bir refleksle pencereye yneldi. Yksek bir binada olduunu, caddeden geen arabalarn kk grnmesinden anlad. st ste ylm beton binalar izledi. Bir zamanlar ne kadar da ihtiaml gelmiti bu ehirler, sonu olmayan k ynlar. Herkesin kendine gre yaad insan topluluklar, yalnz yaam alkanlklar. ine girdiinde de yaad bunalm. te bunlarn hepsini fark ettiinde, kap kurtulmak iin bir an dahi tereddt etmemiti. Gnein dorudrst grlmedii bu yerlerde, doann sunduu hibir eyden eser yoktu. ocukluunda da doaya hayrand. Dalar seviyordu. ocukluk yllarnn yaanan bir parantezinde; bir baka kasabaya tandklar zaman hatrlad. Burada da grememenin skntsn uzun sre yaam, bir gn annesine neden hi da yok buralarda diye sormutu. O ocuk yanda ovalk bir yerde yaadklarn anlayamamt. Yksek bir aaca kt bir gnde, ok uzaklarda bir da doruu grmt. Heyecanlanm ve cokuyla mjdeyi kardelerine vermek istediinde de aatan dmt. Elini dizine gtrd ve hafife okad. nk dtnde dizinden yaralanmt. Ban sallayarak gemii bu kadar net hatrlayabildiine gld. nsan insan yapann onun yaadklar olduunu iyi biliyordu. imdi ise dayaktan dolay aryordu dizleri. Ayaa kalkmas onu dinlendirmiti. Dalarda saatlerce yrmekten dolay yorulduunu hi hissetmemiti. Bacaklar yllarca bkmadan tamt onu. Bu nedenle en yakn dostu olarak bakard ayaklarna. Gzlerini, pencerenin uzaklarna dikti. Solgun grnen da silsilesine bakt. Fabrika duman, korna sesleri, insan 53

GNEE ATE SUNMAK koturmalar arasnda hibir zellii kalmam bu daa bakarken ii burkulmutu. Doann, yaama ve insanla armaan bu yerlerde tkeni vard imdi. Ayak seslerini duyduunda arkasna bakt. nce, uzun boylu asker onu ayakta grmenin aknlyla ylece duraklad. Kadn karsndaki adam grdnde iinde tatl bir hissin, sevincin baladn fark etti. Asker keke-meli ve iveli bir slupla sizi kouunuza gtrmem lazm diyince, kadn itirazsz hemen askerin nne geti. ok ey konumak isterdi bu askerle ama asker daha abuk davranarak sonuna kadar direneceini biliyoruz. Arkadalarn da senin gibiler. yle konuuyorlar kendi aralarnda diye ksk bir sesle kadnla konuunca, kadn aknln gizleyemedi. Biz dedii kimlerdi acaba? Arkadalarnn iyi olduklarna dair haber almann sevinciyle barabilirdi. Arkasna dnp, askere baktktan sonra admlarn sklatrp, armasna ramen belini dikletirdi.

54

GNEE ATE SUNMAK II. BLM Yedi saat boyunca, srnerek tank pususundan kurtulmaya alyorduk. Grubun sorumlusu bendim. Bu zorlu anda burnuma gelen kekik kokusu zerine elimi uzatp bir tutam kekik kopardm. Daha nceleri olsa bu kadar dikkatimi ekmezdi. Bu otu ne kadar sevdiimi o anda fark ettim, ama kendi kendime lme bu kadar yaknlamken, neden imdi gzelliine vardm bu kokunun diyerek halime gldm.Uzun saatler boyunca gemi anlarn anlatan arkadana, bu yknn en az yirmi sayfada yazabileceini sylemiti. Karsndaki subay kekiini yudumlarken, o gn arkadayla yapt bu konumay anmsad. Gzlerinin stne den salarn arkaya doru dzeltip, belini dikletirdi. Kolundan tutup, srklercesine ekitiren askere kendim oturabilirim diyerek, koluyla askerin elini itti. Bir adm geri atan askere, el iaretiyle sen k diyen rtbeli asker, yerinden kalkp buyurun diyerek kadna sandalyeyi iaret etti. Subay duymazlktan gelen kadn, kk admlarla sandalyeye yrd. Demir ayakl, siyah deriden yaplm sandalyeye baknca; devlete ait tm kurumlarda bu dekorun olduunu fark etti. Kendisine her zaman itici geldiini; belediye otobslerinde bunlar eylem diye nasl jiletlediklerini anmsad. Neler de yapyor muuz genken diye mrldanarak kendine gld. Karsnda ona dik dik bakan rtbeliyi ilk kez gryordu. Uzun boylu, kumral subay; ellerini arkada birletirmi, konumaya nereden balayacann hesabn yapyor gibiydi. Hafife ksrerek konumaya balad. Hakknzdaki iddialar ok ciddi. Sizinle olanlar her eyi itiraf ettiler. Siz de konuursanz yararnza olacan bilmelisiniz. Konuurken kelimeleri itinayla setii belliydi. Masaya yanap buhar ok clz kan kekiinden bir yudum daha iti. Derin bir nefes alarak, omuzlarndan byk bir yk kalkm gibi rahatlad. Subayn sylediklerinin doru olmadn biliyordu. Arkadalar yaamlar pahasna da olsa direneceklerdi. Yaamn onlara rettii en byk inanc bir rpda brakmayacaklard. Bu oyunlarn artk klasikletiini, yeni yalanlar bulmalar gerektiini sylemeyi dnd. Fakat isnifini hi de bozmaya niyetli deildi. Yllarca aln, susuzluun, durup-dinlenmeden 55

GNEE ATE SUNMAK almann, souun acsn yaayanlarn en son durayd ihanet. nk, lm ile yaam onlarda kardeti ve her an birisi olmak kanlmazd. Baklarn, pencere kenarndaki saksya e-virdi. Doasn yitirmi bir lale, saksnn ortasnda duruyordu. Oysa grd rengarenk laleler, o yemyeil ayrlarda ne de gzel duruyordu! nsana yaama sevinci veriyordu. Karsnda duranlarn bu gzelliklerden haberdar ol-madklar saksdaki laleden anlalyordu. O nedenle sylenilenlere fazla nem vermiyor, buradaki her eyin yapay olduunu gryordu. Tpk saksdaki lale gibi.. Hafif alan kap aralannca koridorda elindeki top ekeri yzne bulam, yuvarlak suratnn ortasnda iri, siyah gzleri parlayan, drt-be ya-larnda sallapati yryyle gidip-gelen bir ocuk grd. ok heyecanlanmt. Severdi ocuklar ve yaamnn byk bir blmn onlarla paylamt. Bu irkin ortamda, bu ocuun ii neydi? Bydnde onu nasl bir dnya bekliyordu? Yok olmaya yz tutmu bir yaamn payna den yann yaayabilecek miydi? ocuksuzlatrlmaya allan bir halk gereinden geliyordu. Bu ocuun, ne kadar ans olabilirdi? Kendisi mutlu bir ocukluk yaamamt. Ezik bymt. Toplumsal deer yarglarnn basks, uzun sre zerinden gitmemi; konumay, rahat davranmay, yeni yaam arad yerlerde bulabilmiti. Ulat gerek, insann kendini kaybettii yerde arayp bulmasyd. Yaad mcadele, gemiin ayak izlerinin doru grlp yeni bir izi yaratma mcadelesiydi. Bunu yaparken inkara kalkmad yaanlanlar. Hep yeninin araycs oldu ama bunun takipisi olamad. Boaz dmlenmiti. Kahrolas hata. Nasl oldu, nasl? Hznl bir arknn melodisini duyar gibi oldu. arky sylemek geldi iinden. Elektriklerin kesik olduu gecelerde; gaz lambasnn lo altnda, yanan sobann damda yansyan aksi ve czrt karan aydanln senfonisi eliinde kardeleri ve halasyla syledii arklar anmsad. Baba-annesinin, salarnda dolatrd parmaklarn his etti. Tatl bir uyuukluk kt zerine. Kadn bunlar dnyor ve yayorken karsndaki subay olanlardan habersiz, kara ferman karmann peindeydi. eriye giren dier subay ile masada st ste ylm dosyalar 56

GNEE ATE SUNMAK kartryor, arada bir kadna bakarak sessizce konuuyorlard. Bu baklar olduka sorgulayc ve huzur bozucuydular. Karsndakilerin mimiklerine yansyan sknty takip eden kadn, arkadalarnn da konumadklarn rahatlkla anlayabiliyordu. Kadn,fark ettirmeden bir ocuk cokusuyla sandalyenin altndan ayaklarn sallamaya ba-lad. Gururlanmt. Skntyla balarn katlardan kaldran askerler, bulunduklar binann derinlerinden gelen slogan seslerine kulak kabarttlar. Acele ile dosyalar toparlayan esmer subay, topuk arpp dar kt. ok sinirli oluundan m, yoksa pencere ak olduundan m, kap ok hzl arpmt.

57

GNEE ATE SUNMAK III.BLM Baktlar. Deimisin dedi biri iinden. Farkl dnyalardayz dedi dieri iinden. Bak dedi kadna.Birka ey sylersen, sen de arkadalarn da kurtulursunuz diyerek, sert bir ses tonuyla, hkmedercesine kadna kt. Ka-dnn cevap vermeyeceini ok iyi biliyordu ama konumu itibariyle bunu yapmas gerekiyordu. Duygular ayn eyi sylemese de, kendine ait olmayan szleri uzun yllar boyunca ok iyi ezberlemiti. Acaba mutlu muydu? Kar-sndaki kadnn yllar ncesinde mutlulua dair szlerini hatrlad. Bu mut-luluk sanrs bizim iin uzun srmeyecek, kim bilir bizleri nerelere savuracak bu sanr derken, sanki o zaman bugnk karlamalarn biliyor gibiydi. Kadnn kazandn kendine itiraf etmesi uzun srmemiti. Aralarnda sen olmasan yaayamam- bandan ok, bir eyler yaratma istemi vard.Bunun da bir yanlsamadan ibaret olduunu, ncelikle kadnn kavramas, onun a-dmlarn her zaman erkekten nce atmasna neden oldu.Yaadklar bunalm dolu yllar kendini yenileyen ile yenilemeyeni farkl dnyalara savurmutu. Erkek, bittiini hissettii bir anda evlilik demiti ancak yaamn vadettiklerini benimsemeyen kadn, byk bir tepkiyle karlamt sylenilenleri. nsann biti noktas olarak deerlendirdii annesinin yaamn yaama-may kendine benimsetmiti.Bir erkein kadn olmay asla dnmemiti. Bunu anlayan erkein giderek hrnlamas kadn istediklerine daha da yaknlatryordu. Kadnn ellerini avularna alp yeniden balayabiliriz demek kadar, sadece birka kelime...demek de bir o kadar imkanszd.nk farkl ular yayorlard.Kadnn direngenlii karsnda kendi bitmiliini grmek is-temiyordu. Kadnn etrafnda dolarken, kendini gl gstermeye al-yordu ve bir yandan da nasl bu hale geldiklerini dnyordu.imdiki karlamada scak bir sarlma, tatl bir gl yoktu ve zlem szckleri sy-lenmiyordu ama, kadn, geen yllar ok iyi kavram ve bu karlamada a-rmamt. Adamn hareketlerini takip ederken,sana ok ey borluyum di-ye geirdi 58

GNEE ATE SUNMAK iinden.nk,onun sayesinde yaamn farkl perdelerde oynadn grmt. Bizim iin her yaam bir dnyadr anladnda, gemie artk byle bakyordu. Adam, bu karlamay, uzun yolculuklara km iki insann buluma-s olarak gremiyordu.nk, anlayamad ey, yolculua kan kendisi de-il, kadnd.

59

GNEE ATE SUNMAK IV.BLM Geni bir odada, yirmiye yakn niformal iinde yedi arkada ile gz gze gelmenin heyecann yayordu.Szcklere gerek yoktu burada.Gzler her eyi anlatyordu birbirine. Ellerde kelepe olabilirdi ama yrekler dala-rn doruklarndayd ve onlar mahkum etmek kolay deildi. Hepsinin de i-kenceden ktklar belliydi.Drt kadnn da sa ba dankt.Fakat pimanla rastlanmyordu durularnda.Cokuluydular.Karlarnda duranlarn rtbeleri onlara sradanl ifade ediyordu.Durular, bu rtbelileri kahr-ediyordu.Hepsi de sonlarn iyi biliyorlard ve bu sonu olduka metin karl-yorlard.Tm vcutlar armasna ramen ayakta kalma direngenliini gs-terebiliyorlard. simleri tek tek okunduktan sonra, son szlerini sylemelerini istediler. Kadn, arkadalarnn cesaretli konumalarn duyduunda daha bir coku-lanyor ite insan, ite insandiye haykryordu.Ayn szleri bararak tek-rarladnda, mazgal aralanarak bir emir eri hazrlanmasn syledi. Ryada da olsa arkadalaryla bulumann mutluluunu yaad..imdi ne yapyorlar acaba diye dnd. Darack hcresinde yaratt byk dnyasnda son gnlerini yaadn biliyordu.Yllar ncesinde okuduu bir kitabn aln-tlarn, demir parmaklklar ardndaki kz kardeine aktardklarn, imdi ken-disi iin tekrarlyordu.Yemeini ye, kitabn oku, hcreni sev Yemek yiyip yememek onun iin fazla nemli deildi ama kitapsz geen gnlerin s-kntsn ekiyordu.O da hcresinin her bir duvarna yksek sesle yazd ya-zlar tekrar tekrar okuyordu. Duvarlarla dost olmay renmiti.Bylece yal-nz olmadn, dnce dnyasnn derinlerinde gerei yakalayabildiini gryordu. nce gmleinin yakasn dzeltip, salarn toplad. Su olsa da yz-m ykasam diye iinden geirdiinde; demir kap araland. emir erinin eliinde uzun ve karanlk koridordan geerken, lavaboya gitmem lazm dediinde, emir erlerinin birbirlerine bakarak onayladklarn fark etti.ki gnde bir ykanan lavabolara gz takldnda midesi bulanarak ellerini ykad.Salarn hafif slatarak, yzne su rpt.Dar ktnda, askerlerin kahkahalarla gldklerini; onu grdklerinde ise 60

GNEE ATE SUNMAK birbirlerine iaret vererek sustuklarn, ciddi tavr aldklarn fark etti. Vcudunun arlarn hissetmiyordu artk.Tek znts ve sknts e-sir oluuydu.Bu durumunu kabullenemiyor, hatay nerede yaptn sk sk dnyordu.Yllar ncesinin silinen simasyla kar karya gelii ise, ver-dii kararn ne kadar doru olduunu ona gsteriyordu. Ne kadar irkinlemisin Tandk bir oda ve suratlar.Bu manzarann anlamn ve nedenini iyi bi-liyordu.Kllarn kuanm valyeler gibi ayakta dik durmu, kadnn yeri-ni almasn bekliyorlard.Kapnn giriinde kk bir levhann altnda dur-mas iin kadna yer gsterildi.aretle dar karlan emir erleri, topuk arpp dar ktktan sonra; iri yapl rtbeli, kadnn nnden gidip-gelerek konumaya balad.Arkadalarn tek tek gitti diyince; kadn, iinde byk bir boluk olutuunu, bann dndn, diz balarnn zldn his-setti. Arkadalarnn hangi yollarla ortadan kaldrldklarn anlyordu. Bir ok faili mehuln olduu bir yerde, bu son kanlmazd.Tan vaktinde boyunlara usulca geirilen kementlerin, tek kurunla datlan beyinlerin, kaybedilerin farkndayd. Bir ey syleyecek misin diye sorulduunda, yksek sesle bard: Gsn mavzerlere siper etmi birinden, sadece kahrolacaksnz szlerini duyabilirsiniz.Bundan baka szm yok. Bu szler karsnda masaya sert bir yumruk indiren subay, GTRN diye bardnda, asl lme gnderdiinin kendisi olduunu hala anlamamt. Baktlar Ne kadar irkinlemisin.dedi kadn. Ne kadar gzellemisindedi adam. Ba dik, yrei coku doluydu. Babaannesinin, ban okarken mrldand arky duyar gibi oldu.Geriye dnp, admlarn dncelerinin temposuna uydurarak, bir ezgi ahengiyle odadan kt.

61

GNEE ATE SUNMAK NSAN/1999 (Baz ynleriyle gerek, baz ynleriyle de kurgusal olan bu almam, belki bir gn bir sinema senaryosuna dntriebilirim. mrm yeter ya da frsatm olursa ,GNEMZE BR KK KIVILCIMLA ulamay hedefliyorum. Tm sevdiklerimin ansna.....)

62

 Gzlerini kapayp grd bu manzaralar iin sindirmeye, bir daha unutmamak zere zihninin de rinliklerine yazd. Kim bilir ne zaman grecek buralar. Her eyiyle doann olunca ayn gzl grebilecek miydi yaadklarn? Kendini bu sorularl yormak istemiyordu. nk sadece zaman bu sorular yant verebilecekti