NCE MEMED 1 Yaar Kemal nce Memed 1 NCE MEMED 1 Yaar Kemal 1923'te Osmaniye'nin Hemite (bugn Gkedam)

kynde dodu. Komu Burhanh kynde balad ilkrenimini Kadirli'de tamamlad. Adana'da ortaokula devam ederken bir yandan da rr fabrikalarnda alt. Ortaokulu son snf rencisiyken terk ettikten sonra rgat ktiplii, rgatbalk, retmen vekillii, ktphane memurluu, traktr srcl, eltik tarlalarnda kontrolrlk yapt. 1940'h yllarn balarnda Pertev Naili Boratav, Abidin Dino ve Arif Dino gibi sol eilimli sanat ve yazarlarla iliki kurdu, 17 yandayken siyasi nedenlerle ilk tutukluluk deneyimini yaad. 1943'te bir folklor derlemesi olan ilk kitab Atlar' yaymlad. Askerliini yaptktan sonra 1946'da gittii stanbul'da Franszlara ait Havagaz irke-ti'nde gaz kontrol memuru olarak alt. 1948'de Kadirli'ye dnd, bir sre yine eltik tarlalarnda kontrolrlk, daha sonra arzuhalcilik yapt. 1950'de komnizm propagandas yapt iddiasyla tutukland, Kozan cezaevinde yatt. 1951'de salverildikten sonra stanbul'a gitti, 1951 - 63 arasnda Cumhuriyet gazetesinde fkra ve rportaj yazar olarak alt. Bu arada 1952'de ilk yk kitab San Scak', 1955'te kendisine byk bir n kazandran ilk roman nce Memed'i yaymlad. 1962'de girdii Trkiye i Par-tisi'nde genel ynetim kurulu yelii, merkez yrtme kurulu yelii grevlerinde bulundu. Yazlar ve siyasi etkinlikleri dolaysyla birok kez kovuturmaya urad, 1967'de haftalk siyasi dergi Ant'm kurucular arasnda yer ald. 1973'te Trkiye Yazarlar Sendikas'nn kuruluuna katld ve 1974 - 75 arasnda ilk genel bakanln stlendi. 1988'de kurulan PEN Yazarlar Dernei'nin ilk bakan oldu. 1995'te Der Spiegel'de yaymlanan bir yazs nedeniyle stanbul Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde yargland, akland. Ayn yl Index on Censorship'te yaymlanan "Trkiye'nin stndeki Karabulut" balkl yazs dolaysyla 1 yl 8 ay hapis cezasna mahkm edildi, cezas ertelendi. artc imgelemi, insan ruhunun derinliklerine nfuz eden kavray, anlatmnn iirselliiyle yalnzca Trk romannn deil dnya edebiyatnn da nde gelen isimlerinden biri olan Yaar Kemal 1973'ten bu yana Nobel Edebiyat dl adaydr. Yaptlar krka yakn dile evrilen Yaar Kemal, Trkiye'de ald ok sayda dln yan sra yurtdnda aralarnda Uluslararas Cino del Duca dl (1982), Legion d'Honneur nian Commandeur payesi (1984), Fransz Kltr Bakanl Commandeur des Arts et des Lettres Nian (1993), Premi Internacional Catalunya (1996), Alman Kitaplar Birlii Frankfurt Kitap Fuar Bar dl'nn (1997) de bulunduu 19 dle deer grld. Yap Kredi Yaynlan - 1952 Edebiyat - 547 nce Memed 1 / Yaar Kemal Kitap Editr: Tamer Erdoan Dzelti: Eyll Duru Kapak Tasannu: Yeim Balaban Bask: efik Matbaas Marmara Sanayi Sitesi M Blok No: 291 kitelli/stanbul 1. Bask: 1955, alayan Yaynevi 1955-2003, alayan Yaynevi, Cem Yaynevi, Remzi Kitabevi, Ant Yaynlan, Ararat Yaynlar, Toros Yaynlan, Adam Yaynlan YKY'de 1. Bask: stanbul, Ocak 2004 6. Bask: stanbul, Mays 2005 ISBN 975-08-0714-6 Takm ISBN 975-08-0698-0 Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.., 2003 Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. Yap Kredi Kltr Merkezi stiklal Caddesi No. 285 Beyolu 34433 stanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 http://www.yapikrediyayinlari.com e-posta: ykkultur@ykykultur.com.tr nternet sat adresi: http://yky.estore.com.tr www.teleweb.com.tr Duvarn dibinde resmim aldlar Ak kat stnde tanyn beni Toros dalarnn etekleri ta Akdenizden balar. Kylar dven ak kpklerden sonra doruklara doru yava yava ykselir. Akdenizin stnde daima, top top ak bulutlar salnr. Kylar dmdz, cilalanm gibi dz kjlli topraklardr. Killi toprak et gibidir. Bu kylar saatlarca ie kadar deniz kokar, tuz kokar. Tuz keskindir. Dz, killi, srlm topraklardan sonra ukuro-vanm bkleri balar. rlmesine sk allar, kamlar, brtlenler, yaban asmalar, sazlarla kapl, koyu yeil, ucu buca belirsiz alanlardr bunlar. Karanlk bir ormandan daha yabani, daha karanlk! Biraz daha ieri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Os-maniyeyi geip Islahiyeye gidilecek olursa geni bataklklara varlr. Bataklklar yaz aylarnda fkr fkr kaynar. Kirli, pistir. Kokudan yanna yaklalmaz. rm saz, rm ot, aa, kam, rm toprak kokar. Knsa duru, prl prl, takn bir sudur. Yazn otlardan, sazlardan suyun yz gzkmez. Knsa araf gibi alr. Bataklklar geildikten sonra, tekrar srlm tarlalara gelinir. Toprak yal, l sldr. Bire krk, bire elli vermeye hazrlanmtr. Scack, yumuaktr. stleri ar kokulu mersin aalaryla kapl tepeler geildikten sonradr ki, kayalar birdenbire balar. nsan birden rker. Kayalarla birlikte am aalar da balar. amlarn birer billur prltsndaki sakzlar buralarda topraa szar. lk amlar geildikten sonra, gene dzlklere varlr. Bu dzlkler boz topraktr. Verimsiz, kra... Buralardan Torosun karl doruklar yanndaym, elini uzatsan tutacakmsm gibi gzkr. Dikenlidz bu dzlklerden biridir. Dikenlidzne be kadar ky yerlemitir. Bu be kyn beinin de insanlar toprakszdr. Cmle toprak Abdi Aanndr. Dikenlidz, dnyann dnda, kendine gre apayr kanunlar, tresi olan bir dnyadr. Dikenlidznn insanlar, kylerinden gayr bir yeri bilmezler hemen hemen. Dzlkten dar ktklar pek az olur. Dikenlidznn kylerinden, insanlarndan, insanlarnn ne trl yaadklarndan da kimsenin haberi yoktur. Tahsildar bile iki ylda bir kere urar. O da kyllerle hi grmez, ilgilenmez. Abdi Aay grr gider. Deirmenoluk ky Dikenlidzndeki kylerin en bydr. Abdi Aa da bu kyde oturur. Ky, dzln gndo-usuna der. Kayaln dibindedir. Kayalar mordur. stlerini stbeyaz, yeile alan, gmi, trl renkte lekeler rtmtr. st bata yal, yallktan dallan topraa eilmi, dallar kvrlm bir nar aac btn hametiyle yllardr orada durup durur. mar aacna yz metre yaklarsn, elli metre yaklarsn ortalkta t yoktur. Her bir yan derin bir sessizlik iindedir. Sessizlik korkutur insan. Yirmi be metre yaklarsn gene yle... On metrede ayn sessizlik. Aacn yanma gelip de kayadan yanna dnncedir ki i deiir, birdenbire bir grlt patlar. arverir insan... lkin kulaklar sar edecek derecede oktur. Sonra iner, yavalar. Grltnn geldii yer, Deirmenoluk suyunun gzdr. Gz deildir ya, bura halk oraya suyun gzdr der. yle bilir. Bir kayann dibinden kpkler saarak kaynar. ine bir aa paras atlrsa bir gn, iki gn, hatta bir hafta suyun stnde oynad grlr. Dndrr. Bazlar iddia ederler ki, kaynayan su, stnde ta bile oynatr, batrmaz. Halbuki suyun gz buras deildir. Ta uzaklardan, amlar arasndan yarpuz, kekik kokularn yklenerek Akadadan gelir. Burada da bu kayann altndan girer, kprerek, kaynayarak bir delice homurtuyla br ucundan kar. Buradan Akadaa kadar yle kayalk, yle sarptr ki To10 ros, bir ev yerinden daha byk toprak paras grlemez. Ulu amlar, grgenler kayalarn arasndan ge doru a-mtr. Bu kayalklarda hemen hemen hibir hayvan yoktur. Yalnz, o da ok seyrek, akam vakitleri keskin bir kayann sivrisinde boynuzlarn, byk angall boynuzlarn srtna yatrm bir geyik, bacaklarn gerip, sonsuzlua bakarcasma durur. 11

akrdikeni en pis, en kra toprakta biter. Bir toprak ki bembeyaz, peynir gibidir. Ot bitmez, aa bitmez, eek inciri bile bitmez, ite orada akrdikeni keyifle serile serpile biter, byr, geliir. En iyi toprakta bir tek akrdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi, bir kere iyi toprak bo kalmaz, her zaman srlr ekilir. Bir de, yle geliyor ki, akrdikeni iyi topra sevmez. Ne iyi, ne kt bo braklm orta halli toprakta da biter akrdikeni. akrdikenini sker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara yakn dzlkleri bu minval zeredir. En uzun akrdikeninin ykseklii bir metre kadar olur. Bir sr de dallar vardr. Dallar dikensi ieklerle donanr. Bu iekler be perli, yldz gibi, ular sert, sivri inelerin ortasmda-dr. Her akrdikeninde bunlardan yzlerce bulunur. akrdikeni bittii yerde bir iki, drt tane bitmez. yle st ste, yle sk biter ki arasndan ylan geemez. ne atsan akrdikeninden yere dmez. Baharda zayf, ak yeildir. Hafif bir yel esse, topraa de-ecekmi gibi yatar. Yaz ortalarnda, dikende, nce mavi damarlar peyda olur. Sonra yava yava dikenin dallar, gvdesi mavileir. Aka bir mavidir bu... Sonra mavi gittike koyula-^ r. Bu en gzel bir mavidir. Bir tarla, usuz bucaksz bir ova tm maviye keser. Gn batarken eer bir yel eserse mavi dalgalanr, hrdar, aynen deniz gibi. Gn batarken sular nasl kza-1 rr, akrdikeni tarlas da yle kzarr. 12 Gze doru dikenler kurur. Mavilik beyaza dner. atrtlar gelir akrdikeninden. Dme byklnde stbeyaz smklbcekler vardr hani. Bunlardan yzlercesi, binlercesi dikenlerin gvdelerine svanr. Diken gvdeleri boncuk boncuk stbeyaz olur. Deirmenoluk ky akrdikenlik... Tarla yok, ba, bahe yok. Safi akrdikenlik. akrdikenliin iinden koan ocuk soluk soluayd. oktan beridir ki durmamacasna kouyordu. Birden durdu. Bacaklarna bakt. Dikenlerin yrtt yerden kan szyordu. Ayakta duracak hali yoktu. Korkuyordu. Ha yetiti, ha yetiecekti. Korkuyla arkasna bakt. Grnrlerde kimsecikler yoktu. Ferahlad. Saa sapt. Bir zaman kotu. Sonra yoruldu. Yorulunca akrdikenlerinin iine yatt. Sol yannda bir karnca kresi grd. Karncalar iri iri. Krenin aznda cvl cvl kaynayorlar. Bir zaman her eyi unutup karncalara dald. Ve birden aklna gelince srad. Saa sapt. Biraz sonra da dikenlikten kt. Dikenliin kysna dizleri st kt. Bakt ki dikenliin stnden ba gzkyor, k st oturdu bu sefer de. Bacaklar kanyordu. Kan szan yerlere toprak ekelemeye balad. Toprak yaralara dnce yakt. Kayalklar azck tedeydi. Kayalklara doru var gcn harcayarak yeniden komaya balad. En yksek kayann altndaki nar aacna vard. Aacn dibi bir kuyu gibi derinlemesi-neydi. Sapsar, altn renkli, krmz damarl yapraklar aacn dibini doldurmu, gvdeyi yar beline kadar rtmt. Kuru yapraklar hr hr ediyordu. Gitti, kendisini yapraklarn stne att. narn plak dallarndan birisinin en ucunda bir ku duruyordu, trty duyunca utu gitti. Yorgundu. Bitmiti. Burada, bu yapraklarn stnde gecelemeyi geirdi aklndan. Yumuack. Oturduu yerden kalkamayabilir de. Sonra, "Olmaz," dedi kendi kendine. "Adam kurt ku yer." Aacn stnde kalm yapraklardan birka dolana dolana geldi teki yapraklarn stne dt. Sonra boyuna birer ikier dmeye balad. Kendi kendine konuuyordu. Sesli sesli konuuyordu. Sanki, yannda birisi var da ona sylyor: "Giderim," diyordu. "Giderim bulurum o ky. Kimse bil13 mez oraya gittiimi. Gider bulurum. Giderim ite. oban olurum ite. ift srerim ite. Anam beni arasn ite. Arasn arad kadar. Kei sakall gremez yzm. Gremez ite. Ya ky bulamazsam? Bulamam! A kalr lrm. lrm ite." Ilk bir gz gnei vard. Kayalar, nar, yapraklar yalyordu. Toprak taze, apaydnlkt. Bir iki gz iei topra yarm, ha kt, ha kacak. iriler ac kokuyor, slak slak da parlyordu. Dalar, iri kokar gzn. Bir saat m, iki saat m ne kadar kald orada, belli deil. Ama, gn ykld gitti dalarn ardna. Neden sonradr ki ocuk, sylenmeyi brakp, kendini toparlad. Birden aklna dt ki, arkasndan geliyorlar. Deliye dnd. Gnee bir gz atmay da unutmad. Gne ban alm gidiyordu. imdi nereye gitmeliydi? Hangi yne? Bilmiyordu. Kayalarn arasndan incecik bir kei yolu geiyordu, ona girdi komaya balad. Kaya demiyor, al, ta demiyor kouyordu. Yornuunu iyi almt. Duruyor, bir an arkasna bakyor, sonra gene komaya balyordu. Ayaklan biribirine dolanyordu. Bu minval zere koarken, rm bir aacn stnde kck bir kertenkele iliti gzne. Nedense buna sevindi. Kertenkele onu grnce aacn altna kat... Bir salland, sonra durdu. Ba dnyordu. Gzleri karard. Etrafndaki dnya topaca dnmt. Nasl da frlanyordu! Eli aya da titriyordu. Arkasna baktktan sonra gene komaya balad. Bir ara nnden bir keklik zurbas parlad. Kekliklerin kalkndan irkildi. En kk bir trt duysa hep irkiliyordu zaten. Yrei, bu sebepten, hep deli gibi arpyordu. Umutsuz-casna arkasna gene bakt. Kan tere batmt. Dizlerinin ba zld. Yere oturuverdi. Dt yer ufack tal bir yamat. Eki eki bir ho ter kokuyordu. Burnuna tatl bir iek kokusu geldi. Gzlerini zorla aabildi. Ban ar ar, korka korka kaldrd aalara bakt. Gn batt batacakt. Glgeler ylesine uzam. Aada hayal meyal bir toprak dam grd. Sevinten yrei azna geldi. Evin bacasndan duman da kyordu. Duman, ar ar, salma salma kyordu. Duman, bir kara duman deildi. Dumann rengi hafif mora alyordu. Arkasnda ayak sesine benzer bir patrt duydu. Ban hzla evirdi. Sol yann14 da orman kapkara kesilmi bir sanak gibi gkten yere iniyordu. Orman stne stne geliyordu. Gene konumaya balad. Ama bara bara konuuyordu. Hem ormandan kaarcasna, aksi yne yryor, hem olanca gcyle: "Giderim derim ki onlara... Giderim derim ki... Size derim... Size oban olmaya geldim. ift de srerim... Ekin de bierim. Derim ki benim adm Mistik derim, Kara Mistik... Anam yok, babam yok... Abdi Aam da yok derim. Sizin davarnz gderim... Sizin iftinizi srerim. Sizin ocuunuz da olurum. Olurum ite. Benim adm nce Memed deil. Kara Mistik derler bana. Anam alasn. Olurum ite. Gavur Abdi Aa da arasn beni. ocuklar olurum ite." Sonra bara bara alamaya balad. Karanlk orman akyordu. Aladka alyordu. Alamaktan, yalnz, avaz kt kadar alamaktan mthi bir tat duyuyordu. Yamatan aa inerken alamas kirp diye kesildi. Akan burnunu sa kolunun yenine sildi. Yen, yamya oldu. Evin avlusuna geldiinde karanlk kavumutu. telerde birok ev kararts daha grd. Bir an durdu. Dnd. Bu ky, o ky m ola? Kapnn nnde uzun sakal sallanan bir adam semerle urayordu. Ban kaldrnca sakall, avlunun ortasnda, dikilmi kalm bir karart grd. Karart kendisine doru bir iki adm att durdu. Adam aldrmad. ine dald. Ortalk iyice kararnca adamn gzleri grmez olup, uramay brakt. Ayaa kalkt. Soluna dnnce deminki kararty olduu yerde ylece dikilmi durup durur grd: "Hit! Hit!" dedi. "Hitit! Ne iin var burada?" Karart: "Ben," dedi, "oban olurum sana day. Ben ift de srerim. Her bir i yaparm size day." Sakall adam kararty kolundan tuttu ieri ekti: "Gel hele sen ieri, sonra konuuruz hepsini..." nceden bir poyraz esiyordu. Memed, tir tir titriyordu. yle bir titriyordu ki uacak gibi. Yal adam ierdeki kadna: "Ocaa odun at!" dedi. "ocuk titriyor." Kadn: 15 "Kim bu?" diye hayretle sordu.

Yal adam: "Bir Tanr misafiri," diye cevap verdi. Kadn: "Misafirin hi de bylesini grmedimdi," diye byk altndan glmsedi. Yal adam: "Gr ite!" dedi. ocuk, ocan soluna, duvara iyice yapt, bzld. ocuun kocaman bir ba vard. Dz, gneten solup, krmz olmu kara salar alnna, yzne dmdz, dikine dyordu. Yz ufackt. Kupkuru bir yzd. Gzleri kocaman kahverengiydi. Teni gneten yanmt. On birinde gsteriyordu. Dize kadar da alvarn al yemiti. Bacaklar bu sebepten plakt. Ayaklar da yalnd. Bacaklarnda kan kuruyup kalmt. Atein ok iyi yanmasna ramen titremesi durmuyordu. Kadn: "Yavru," dedi, "sen asn. Dur, sana orba koyaym da i!" ocuk: "erim," dedi. Kadn: "Isnrsn," dedi. ocuk: "Titremem durur," dedi. Kadn, ocakta atein yan banda duran kocaman bir bakr tencereden kalayl bir sahana dme orbas doldurmaya balad. ocuun gzleri tenceredeki buulanan orbaya dikildi. Kadn orbay getirip nne yerletirdi. Eline bir tahta kak verdi: "abuk abuk i!" dedi. ocuk: "abuk ierim." Adam: "O kadar da abuk ime azn yanar sonra," dedi. ocuk: "Yanmaz." 16 ocuk glmsedi. Yal adam da glmsedi. Kadn onlarn neye glmsediklerine bir anlam veremedi. Adam: "orbay iince, titremesi durdu aslann." ocuk: "Durdu," dedi, "durdu." Kadn da glmsedi. Ocak, amurla tertemiz svanmt. Evin dam toprakt. Tavan alyla deliydi. Deme yllarn isinden kapkara kesilmi parlyordu. Evi ikiye ayrmlard. teki blme ahrd. Blmenin kapsndan scak, slak bir hava geliyordu. Nefes kar... Bu taze sr boku, saman, taze dal kokuyordu. Derken blmeden yal adamn olu, gelini, kz da geldi. ocuk onlara bir ho, pel pel bakt. Yal adam, oluna: "Misafirimize ho geldin desene," jdedi. Oul gayet ciddi: "Ho geldin karda," dedi, "ne var, ne yok?" ocuk: "Ho bulduk," diye ayn ciddiyetle cevap verdi. "yilik salk." Kz da, gelin de, "ho geldin," dediler. O arada, ocaktaki ktk yanm, tm yalma kesmiti. ocuk, ellerini koynuna sokmu bzlmt. Yal adam geldi ocuun yanma oturdu. Ocan gr yalmlar arkalarna tuhaf glgeler dryordu. Bu glgelere bakarak adam, ocuun kafasndan ne geiyor, anlayabilirdi. Yal adam da uzun zaman bir yerde durmayan, yalmlara gre yer deitiren glgelere gzn dikti. Gzlerini glgelerden ayrdnda glm-syordu. Yal adamn yz uzun, inceydi. Sakallar stbeyaz, deirmiydi. Alnn gne yakmt. Bakr rengindeydi. Yzne ocan yalmlar da vurunca, aln, yanaklar, boynu krmz bakr gibi parlyordu. Birden aklna gelmi gibi yal adam doruldu. "Bre misafir," dedi, "senin adn ne? Adn balamadn." "Bana," dedi, "nce Memed derler..." Arkasndan, piman olmu gibi altdudan srd. Utanga 17 utanga ban nne edi. Yolda, "Benim adm Kara Mistiktir, derim" dedii aklndan kp gitmiti. "Olsun," dedi kendi kendine, "Mistik da neymi yani kendi adm dururken. Saklaynca ne var yani adm. Kim grecek beni bu kyde." Yal adam, geline: "Sofray serin de yemek yiyelim," dedi. "Haydiyin." Sofra geldi ortaya serildi. Btn aile ve nce Memed sofrann etrafna halka oldular. Yemekte kimse azn amad. Sessizlik iinde yemek yendikten sonra, ocaa bir kucak odun daha atld. Ocan tam orta yerine de yal adam bir ktk getirdi yerletirdi. Yandaki yalmlar kt sardlar. Bu, ihtiyarn en byk zevkiydi. Bunu byle yapmasa edemezdi. Etraftaki yalmlar yal adamn ktn sarverdiler. te buna baylrd. Kadn, adamn kulana eildi. Yava yava: "Sleyman," dedi, "ocuun yatan nereye sereyim?" Sleyman, her zamanki tatl glyle gene gld: "Koca beygirin yemliinin iine... Nereye olacak? Biz nerde yatyorsak... Sevgili misafirim kim bilir nereden, Sleyman demi de gelmi?" Sleyman Memede dnd. Memed, scaktan gevemi, uyuklar gibi bir hal almt "Bre misafirim, uykun mu var?" Memed bir silkindi: "Yok," dedi, "hi uykum gelmiyor." yice gzlerinin iine bakp: "Bre nce Memed," dedi Sleyman, "hi sylemedin. Nereden gelip, nereye gidiyorsun?" nce Memed, duman kaan gzn ovuturarak: "Deirmenoluktan geliyor, o kye gidiyorum," dedi. Sleyman: "Deirmenoluu biliriz ya, o ky neredeymi acep? diye merakla sorar bir tavr taknd.

Memed, hi bozmadan: "Dursunun ky," dedi. Sleyman srar etti: "Hangi Dursunun?" Memed: 18 di. "Abdi Aa var ya..." dedi durdu. Gzleri bir noktaya dikilSleyman: "Eeee?" dedi. "Hani bizim aamz. Dursun onun tutmas ite. ift srer. Abdi Aann iftini srer. O Dursun ite." Gzleri parlad. Azck duralad: "Geende bir doan yavrusu tuttu ki!... O Dursun ite! Bildin mi onu sen, imdi emmi?" Sleyman: "Bildim bildim," dedi. "Eee sonra?" "te onun kyne gidiyorum. Dursun bana dedi ki... Bizim kyde, dedi, ocuklar dvmezler. ocuklar ifte salmazlar. Bizim kyn tarlalarnda, dedi, akrdikeni bitmez. Ben, oraya gidiyorum ite." Sleyman: "Peki o kyn ad neymi? Sylemedi mi Dursun sana hi?" Memed sustu. Dnd. Baparman uzun zaman azna sokup, uzun zaman dnd. Sonra birden: "Yok," dedi. "Kyn adn sylemedi Dursun." Sleyman: "Acayip," dedi. Memed: "Yaa acayip," diye tekrarlad. "Biz Dursunlan beraber ift srerdik. Otururdu bir tan bana. Aaah derdi bizim ky bir grsen! Ta topra altndandr derdi. Denizi var, am da var, derdi. nsan denizin stne biner her bir yere gidermi. Dursun oradan kam. Bana dedi ki, hi kimseye syleme benim oradan katm. Ben de anama bile sylemedim." Sleymanm kulana eilip: "Sen de kimseye deme. Olur mu emmi?" dedi. Sleyman: "Korkma korkma," dedi, "hi kimseye sylemem." Sonra gelin kalkt gitti. Biraz sonra srtnda dolu bir uvalla geri dnd. uval orta yere indirdi. uvaln azn anca dar pamuk kozalar dkld. Kozalar temizlenmi, bembeyaz19 di. Her biri bir top beyaz bulut gibiydi. Birden evin iini keskin bir koza kokusu ald. "De bakalm nce Memed, ek bakalm pamuu," diye sevinle sylendi Sleyman. "Gster kendini." nce Memed nne bir kucak pamuk alarak: "Ne var sanki, pamuk ekmek de i mi?" Alkn elleri makina gibi ilemeye balad. Oul: "nce Memed," dedi, "imdi sen o ky nasl bulacaksn?" nce Memed bu sorudan hi memnun olmadn gsterir gibi bir hal taknd. ini ekti: "Ararm," dedi. "O kyn yannda deniz varm. Ararm." Oul: "Bre nce Memed," dedi, "deniz buraya tam on be gnlk yol eker." nce Memed: "Ararm," dedi. "lrm de dnmem Deirmenolua. Bir daha hi dnmem. Dnmem ite." Sleyman ald: "Bre nce Memed," dedi, "senin banda bir hal var. Sylesene bana onu. Ne diye dtn yollara byle?" nce Memedin elleri durdu: "Sleyman emmi," dedi, "dur da sana hepiciini syleyim. Benim babam," dedi, "lm. Biricik anam var. Baka hi kimsemiz yok. Ben Abdi Aann iftini srerim." Buraya gelince gzleri doldu. Boaz gcklanmaya balad. Kendisini tuttu. Braksa boanverecekti. "ki yldr srerim ifti. akrdikeni beni yer. Dalar... akrdikeni adamn bacan kpek gibi kapar. te o tarlada ift srerim. Abdi Aa beni her gn dve dve ldrr. Dn sabahleyin gene dvd beni. Her bir yanm dkld. Ben de katm oradan. O kye gideceim. Beni orada bulamaz Abdi Aa. O kyde bir adamn iftini srerim. oban olurum. sterse olu da olurum." Olu da olurum derken Sleymann gzlerinin iine iyice bakt. Memed dolmutu. Bir kelime daha sylese boanacakt. Onun iin Sleyman, Abdi Aa lafn deitirtti: 20 "Bana bak nce Memed, madem byle. Sen benim evde kal-sana." nce Memedin yz lad. Bir sevin dalgas onu tepeden trnaa rpertti. Oul: "Deniz ok uzak nce Memed. O ky de kolay kolay bulunmaz." Pamuk ekildi bitti. Ortal pamuktan den bcekler sarm, telal telal oraya buraya gidiyorlard. Kara, kck pamuk bcekleri... Ocan bir bana da kk bir yatak serdiler. Memedin gzlerinden scak bir uyku akyordu. Yataa hasretle, rpertiyle bakt. Sleyman Memedin durumunu oktan sezmiti. "Gir!" diye yata iaret etti. Memed hibir ey sylemeden bzlerek yataa sokuldu. Dizlerini gsne ekti. Her taraf havanda dvlm gibi aryordu. Memed, kendi kendine, iinden: "Olu olurum. Olurum ite. Anam arasn. Abdi Aa arasn. Arasnlar ite. Kyamete dek arasnlar. Dnmem ite," diyordu. Gn domadan iki saat nce, her gn ifte gittii vakitte srayarak uyand. Yataktan kt, darya gitti. Uykulu uykulu darda iedikten sonra, kendine geldi. Dnk geceyi, ak sakall Sleyman hatrlad. "Sleymann evi," dedi iinden. "O kye gidip de ne yapacam? Sleyman Emmimin olu olurum. Burada kalrm. Dnmem ite."

Darnn ayazndan d. Geldi yatana girdi. Dizlerini gene gsne dayad. Yatak snd. Bugn, gn douncaya kadar uyuyacan biliyordu. Derken kendinden geti. Sabah ayaznn stne gn dodu. Ana, ocaktan orbay indirdi. orba scak, tatl tatl ocan kysnda ttt. Oul, oktan ifte gitmiti. Sleyman da semerin bana oturmu, akamki brakt yerden yapmaya balamt. Kadn: "Sleyman," diye ard, "orba souyor. Gel de i!" Sleyman: "Misafir kalkt m?" 21 Kadn: "Sabi ocuk," dedi. "Fkara ok yorulmu dn herhalde. Sayklayp duruyor." Sleyman: "Uyandrma fkaray. Dn hep kam. Yznden belliydi." Kadn: "Neden kam ola?" diye sorunca... Sleyman: "ok, ok sktrmlar," diye cevap verdi. Kadn: "Yazk," dedi. "Ne de gzel ocuk. Dinsizler ne istersiniz parmak kadar ocuktan?" Sleyman: "Can istedii kadar kalsn evde." Bu srada Memed gerinerek uyand. Gzlerini iyice iki eliyle ovduktan sonra ocaklktan tarafa baknd. Az ak tenceredeki orba usuldan usuldan buulanyordu. Ban darya evirdi. Kapdan ieri bakla kesilmi gibi bir gne eridi uzanyordu. Hemen yerinden srad. Sleyman Memedin telan grnce: "Korkma, yavrum," dedi. "Zarar yok. Uyu." Memed dnd, ocaklktaki bakr ibrii ald dar kt. Yzn bol suyla ykadktan sonra Sleymann bana dikildi, onun semer onarmasn seyre balad. Kadn: "Gelin de orbanz iin. orba soudu," diye tekrar ard. Sleyman semerin bandan stn rparak kalkt. Memede bir gz krpt glmseyerek: "Yr orbamz ielim." orba, stl bulgur orbasyd. St kokusu bulgur kokusuna karnca, bir ho koku meydana getiriyordu. Tahta kaklarla orbay itiler. orba Memedin ok houna gitti. "Olu olacam ite," dedi. Sleyman yapp bitirdii semerin iine kuru ot basyordu. Ot, yal, uzun parmaklarnn arasndan kayyordu. 22 Gz gnei btn parlaklyla dnyay doldurmutu. Kurumu ottan ince, altn bir toz kyordu Sleyman kartrdka. Toz gnein altnda para para yaylarak drt bir yana uuuyordu. Sleyman: "ok mu sktrd seni Abdi Aa?" diye sordu. Memed byle bir soruyu beklemiyordu. Kendini toparlad: "Beni," dedi, "dve dve ldrrd. Hem ift srdrrd akrdikenlikte yalnayak. O da ayazda. Hem ldrrd. Birinde beni bir dvd, bir dvd... Bir ay yataktan kalkamadm. Herkesi dver ya, beni ok dver. Anam diyor ki, Sar Hocann muskas olmasaym, ben lrmm..." Sleyman: "Demek burada kalacaksn gayr?" Memed: "Ne iim var," dedi, "o kyde? Buradan, on be gn te-deymi. Denizi varm, bana ne! akrdikeni yokmu, burada da yok. Ben burada kalrm. Beni burada kimse bulamaz yle deil mi? Deirmenoluk ky ok telerde kald yle mi? Kimse bulamaz deil mi?" Sleyman: "Ula," dedi, "deli deyyus, ahack Deirmenoluk ky u dan arkacnda. Geldiin yolu bilmiyor musun?" Memed, hayretler iinde donup kald. Gzleri kocaman kocaman ald. Sonra terledi. Teri oluk oluk akyordu. Btn umutlar suya dmt. Bir eyler syleyecek oldu. yutkundu. Havada kartallar dnyordu. Gzleri onlara takld. Sley-mana biraz daha sokuldu: "Ben," dedi, "o kye gitsem de o adamn olu olsam. Beni burada bulursa Abdi Aa ldrr." Sleyman: "Git o kye de, git o adamn olu ol," diye serzenite bulundu. Memed: "Ben senin olun olsam ne iyi olurdu," diye yaltakland. "Ne iyi olurdu ama..." Sleyman: 23 "Amas ne?..." diye sordu. Memed: "Beni bulursa... Allah var demez... Kyk kyk kyar beni." Sleyman: "Ne gelir elden?" diye ban tezgahtan kaldrd. Memedin yzne bakt. Memedin yz burumu, yaprak gibi olmutu. Koca gzleri snm. Tm n yitirmi gibi. Memed, Sleymann kendisine baktn fark edince biraz daha yanma sokuldu elinden tuttu: "Nolursun?" diye gzlerinin iine btn arzusunu toplayp bakt. teki: "Korkma," dedi. Memed, ac ac, bir sevin, bir korkuyla karmakark gld. Sonra Sleyman iini bitirdi ayaa kalkt. Memede dedi ki: "Bre nce Memed, benim iim var u karki evde. Oraya gitmeliyim. Sen, ne istersen onu yap. Gez kyn iini." Memed ondan ayrlp kyn iine dald. Bu, yirmi, yirmi be evlik bir kyd. Evleri ham toprakla yaplmt. Biimsiz, st ste, geliigzel konmu talarla yaplmt. Ham toprak... Ykseklikleri yerden bir metre... Ky bir utan bir uca dolat. ocuklar bir gbreliin stnde kk oynuyorlard. Kadnlar grd. Evlerinin gnden yanma, duldaya oturmular krk eiriyorlard. Bir tek de kpek grd. Kuyruunu iki patancnm arasna kstrm, korka korka bir duvarn dibinden yryordu. Bu kyn her bir tarafn gbre alm. Akama kadar ky ev ev dolat. Hi kimse ona, nereden gelip, nereye gidiyorsun demedi. Kendi kyleri olsa, bir yabanc grseler, btn ocuklar bana toplanrlard. Bu ky, bir baka ky... te, bu, zoruna gitti. Eve gelince Sleyman karsnda buldu. Sleyman: "Bre nce Memed," dedi, "hi uramadn eve. Ne var, ne yok?" "yilik," dedi. Bundan sonra Memed, kyn iini birka gn daha gezdi. Birka ocukla arkada oldu. Kk oynad. stne kk oy24

nayan kmad. Ama Memed, bu hneriyle vnmedi. Baka bir ocuk olsayd Memedin yerinde, vnmesinden geilmezdi. O, ocuk ii der gibi, omuz silkti. Bu sebeptendir ki, Memedin onlar yenisi, ocuklarn zoruna gitmedi. Sonra, Toroslarm gz yamurlar balad. Gz yapraklar nasl der. Toros yamurlar da yle kocaman taneli der. Gk grlyordu. Kyn st bandaki dadan, dzle doru talar yuvarlanyordu. Da ormanlkt. ri aalar vard. Orman, st ste. Skt. Memed, bir gn Sleymana geldi dedi ki: "Sleyman Emmi, byle dur dur ne olacak? Benim canm sklyor. Bouna da ekmek yiyorum." Sleyman: "Dur hele. Acelen ne? Sana da i bulunur bre nce Memed." Birka gn yamur ara verdi. .Islak talarn, kayalarn, aalarn, topran stnde gne parlyordu. Ortalk usuldan da buulanyordu. Bir de kyn iinden buuyla birlikte gbre kokusu geliyordu. Baz baz da gnei bulutlar rtyordu. Gmi bulutlar... nce Memed, evin kapsndaki bir tan stne oturmu, Sleymann kendisi iin ham gnden diktii ar ayaklarna giyiyordu. ark slakt. arn stnde mor tyler de vard. Tylerden bunun bir tosun derisi olduu anlalyordu. arktan dolay sevinten uuyordu nce Memed. Sleyman geldi nce Memedin baucuna dikildi. ar balayn seyrediyordu. Memedin elleri, ark balamaya alkn eller... yle gsteriyor. Kaytanlar takt takt, getirdi arkadan dmledi. Sleyman: "Bre nce Memed," dedi, "sen ark balamakta ustaym-sm." nce Memed ban kaldrp glmsedi: "Ben ark bile dikerim Sleyman Emmi," dedi. "Ama sen iyi dikmisin bunu." nce Memed, ayaa kalkt. yle bir iki kere kuvvetlice bast. On, on be adm yrd. Geri geldi. Biraz daha yrye25 rek arklarna bakt. Hayrand. Geldi Sleymann karsna durdu: "Ayama iyi oturdu," dedi. Yola dtler. Yolda, nce Memedin gzleri hep arklarda. Baz abuk abuk yryor, baz duruyor inceden inceye tetkik ediyordu. Baz baz da eilip arn tylerini okuyor. Sleyman, Memedin bu sevincine ortak oluyor. Memnun oluyor. "Sanrsam houna gitti Memed?" Memed: "yi oturdu ayama. Severim byle arklar," diye cevap verdi. Sleyman: "Bak," dedi, "nce Memed, o kye gideydin, sana byle ar kimse dikemezdi." Memed: "O kyde ayakkab giymezler mi?" diye yan saf, yan ite-sine sordu. Sleyman, itlik mi, deil mi kavrayamad: "Giyerler ya, ark giymezler." Memed: "Anladm," dedi. Yrye yrye kyn dna ktlar. Memed, birden ferahlad. Tarlalar, ta teki dan dibine kadar uzanyordu. Bu tarlalarda da i yoktu. akrdikeni yoktu ama, gene de i yoktu. Bu tarlalar, tal tarlalar... Memed, bir ara durdu sordu: "Byle nereye gidiyoruz Sleyman Emmi?" Sleyman: "Gezmeye ktk," dedi. Memed stelemedi. Yrdler. Memedin yeni arklarna amur svand, Memed, iinden, arklara bulaan amura kfretti. Ky, uzaklarda kald. Kyden, bir iki dumandan baka hibir ey gzkmyordu. Sleyman: "Beni dinle nce Memed," dedi. "te buralarda otlatrsn 26 keileri. Ta u telere de gidebilirsin. Yalnz u knal tepenin ardna geme. O taraf sizin ky, seni alr gtrrler." "Gitmem," dedi. "yi ki syledin." Sleyman: "Haydi dnelim," dedi. Dndler. Gkteki bulutlar bembeyazd. Harman yerleri koyu yeil birer daire halinde tal tarlalara serpilmiti. Uzun otlara yapm tek tk smklbcek grlyordu. Sleyman: "Bre nce Memed," dedi, "ok mu sktrd kei sakall Abdi seni?" Memed durdu. Sleyman da durdu. Memed, yeni arklarna bir gz daha att. Sleyman: "uraya oturalm." Memed: "Oturalm," dedi. Sonra da balad anlatmaya: "Bak sana deyim Sleyman Emmi, babam leli var ya, elimizde nemiz var, nemiz yoksa hepiciini alm Abdi Aa. Anam bir laf sylese dve dve ldrr. Beni de tutar kolumdan yere akar. Beni birinde iki gn aaca balad. Brakt gitti yaznn ortasnda. Yaa, orada, aaca iki gn sarl kaldm da anam geldi at. Anam olmasayd beni kurtlar paralard orada." Sleyman iini ekti: "Demek byle senin iler nce Memed?" dedi kalkt. Arkasndan Memed de kalkt. Sleyman: "Dediim gibi eyle nce Memed. O knal tepenin arkasna geme. Birisi grr, haber verir kei sakall Abdiye, seni alr gtrrler." Memed: "Tvbeler olsun," dedi. Ertesi sabah, Memed ok erken uyand, yataktan kalkt. Hemen darya frlad. afan yeri usul usul aaryordu. Sleymann yatana gitti. Horultuyla uyuyordu. Drterek Sley-man uyandrd. 27 Sleyman uykulu uykulu: "Ne o? Sen misin nce Memed?" diye sordu yavatan.

Memed: "Benim," dedi iftiharla. Sonra da ekledi: "Vakit ge. Ben keileri sreceim." Sleyman hemen kalkt. Gzleriyle karsn aratrd. Kan oktandr kalkm inek sayordu darda. Karsna seslendi: "abuk nce Memedin azn hazrlayn." Kadn stl ellerini byk bir tencerede ykarken: "Kalsn," dedi, "gerisini de akam saarm." Az, el deer etek demez, hazrlayverdi. Ocakta kaynamakta olan orbadan da orba koydu Memedin nne. Memed, orbay bir anda smrd. Gzle ka aras az beline balad, keileri nne katt. Bandan yalanm, eski apkasn kard keilerin stne doru frlatt: "Allooo bre," dedi. "Yaasn." Arkasndan Sleyman: "Uurlu kademli olsun," diye bard. Memed, keilerle birlikte gzden kayboluncaya kadar dnd dnd ona bakt. Sleyman, sonra kendi kendine: "Vay," dedi, "vay! ocukluk..." Kars yanma geldi: "Gene dertlendin," dedi. "Derdin ne?" Sleyman iini ekerek: "Bak u ocua neler etmi kei sakall Abdi! Yrek paralanr haline ocuun. Babasn tanrdm. Mazlum, kendi halinde bir adamd. Bak u ocuun haline! Canndan usanm da kendisini dalara, kurdun kuun arasna atvermi!.. Bak hele!" Kars: "Bre Sleyman," dedi, "sen de her eyi kendine dert edersin. Gel ieri de i orban." 28 Akam oldu, iftilerin hepsi iftten dnd. nce Memed gelmedi. Gn batt. nce Memed gelmedi. Karanlk kavutu, gene nce Memed gelmedi. Yandaki komu evden, Zeynep Kadn, Memedin anasna seslendi: "Dne! Dne! Daha Memed gelmedi mi?" Dne inler gibi: "Gelmedi bacm. Gelmedi daha Memedim. Ben, ne yapaym imdi?" Zeynep belki on seferdir Dneye sylyordu. Gene tekrar etti: "Git," dedi, "soruver Abdi Aaya. Belki onlara gelmitir. Git de soruver bacm. u senin de bana gelenler!.. Vay fkara Dne!" Dne: "Bu benim bama gelenler!.. Benim bama gelenler!.. Memedim kye gelseydi, hi durmadan bir yerlerde, doru eve gelirdi. Abdi Aann evinde bir lokma durmaz o. Gene de varaym gideyim. Belki..." Gkyznde ay yoktu. Bulutlu olduu iin yldzlar da gzkmyordu. Bir karanlk vard!.. Silme karanlk. Dne, Abdi Aann evine doru yola dt. El yordamyla yryordu. Bir el kadar pencereden azck k szyordu. Ia vard. In yannda yrei grp grp ederek durdu. Bir iki yutkundu. Eli aya titriyordu. Diini skt. Neden sonradr ki, boazndan bir ses kabildi. Ses, l bir ses... 29 "Abdi Aam! Abdi Aam! Tabanlarnn altn ptm Abdi Aam! Memedim daha gelmedi. Sizin evde mi ola? Sormaya geldim." erden kaln, gr bir ses duyuldu: "Kim o? Ne istiyorsun bu gece vakti Hatun?.." Dne tekrarlad: "Kurban olduum Abdi Aam! Memedim gelmedi eve. Sizde mi ola? Onu sormaya geldim." erdeki gr ses: "Allah belan versin. Sen misin Dne?" Dne: "Benim Aam," dedi. Ses: "Gel ieri. Ne istiyorsun bakalm?" Dne, ezile bzle ieri girdi. Abdi Aa, ocan bana, bir sedirin stne bada kurmu oturuyordu. Bandaki kadife kasketinin siperi sol kulann stnde. Yolda belde, kasabada hep byledir. Bununla sofuluunu gstermek ister. stne ipekle ilenmi, nakl bir mintan giymiti. Byk taneli kehribar tebihini akrdatyordu. Uzun, keskin yzl, kck, yeil mavi kar, bir ho gzl, pembe yanaklyd Abdi Aa. "Gene ne istiyorsun? Syle bakalm," diye tekrarlad. Dne, ellerini nne kavuturmu, ne doru biraz eilmi, sol elini de sa elinin iine alm, boyuna skp duruyordu. "Aam," dedi, "Memedim daha gelmedi iftten. Sizde mi ola, deyi geldim." Abdi Aa: "Hah," dedi, ayaa kalkt. "Daha gelmedi ha? Vay it olu it vay! Daha gelmedi ha! Ya kzlerim?.." Kapya hzla, geceliini savurarak geldi. Dar bard: "Dursun, Osman, Ali nerdesiniz?" ses, yerden: "Buradayz Aa," dedi. Abdi Aa: "abuk gelin buraya," dedi. kii karanlkta koa koa geldiler. Bunlardan biri, krk 30 yalarnda gsteren Dursundu. Dursun ok iri yaryd. teki-lerse on beer yalarnda iki ocuktu. Aa: "Hemen tarlaya gidin, arayn o it olu iti. kzleri mutlaka bulmalsnz. Bulmadan dnmeyin. Anladnz m?" Dursun: "Biz de onu konuuyorduk. Noldu acep Memede? Daha gelmedi, diyorduk. Gider ararz," diye sylendi. Birden Dne hkrmaya balad. Abdi Aa tiksintiyle: "Kes," dedi. "Kes! Ne yapacaz bakalm, bu senin it olu itiyin elinden? Eer kzlere bir ey olmusa, onda kemik ko-maz krarm. Kemiklerini tm un ederim." Dursun, Ali, Osman karanla atldlar. Dne de arkalarna dt. Dursun, Dneye:

"Bacm," dedi, "sen gelme. Biz, bulursak buluruz. Belki sabann bir tarafn krmtr. Belki boyunduruu krmtr. Korkusundan gelemiyordur belki. Sen gelme. Biz bulur getiririz. Dn, bacm Dne!" Dne: "Kurbanlarnz olaym, yavrumu bulmadan gelmeyin. Dursun emmisi, yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme. Yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme! Yavrum seni ok severdi Dursun emmisi!" Kadn, geri evine dnd. kii karanla kart. Gecede, uzaklaan ayaklarnn sesi duyuluyordu. Alkn ayaklar, gidecekleri yolu biliyorlard. nce ufack tal bir tarlaya dtler. Sonra, keskin bir kayal atlar. Kayaln arkasna dinlenmek iin oturdular. de yan yana... Sokulmular. Biribirlerinin stne abanmlar. Byle uzun zaman sustular. Belal bir karanlk vard. Bceklerin tnden bakaca da t yoktu. nce Dursun konutu. Kimseye deil, geceye sylyordu. "Noldu bu ocua acep? Nereye gitti?" Osman: "Kim bilir ki..." 31 Ali: "Memed bana ne diyordu, haberiniz var m? Ben diyordu, o kye gideceim. ldrseler durmam, diyordu." Dursun: "Kamasn Memed. Bir delilik yapmasn?" Ali: "Katysa iyi etti," diye dilerinin arasndan slk gibi bir laf brakt. Osman: "ok iyi etti." Ali: "Bizimkisi lmden beter." Osman: "ukurovaya bir atabilsek kendimizi." Dursun: "ukurova yakn," dedi. "Yreir topra var. Bizim ky," diye devam etti. "ok alrsn ama, kendi kendiyin aassn. Ne karann olur, ne grenin. Tarlalara bir bakarsn bulut km sanrsn kara topraa. yle pamuk olur ite. Toplarsn. Okkas on kurutan. Bir yazda Abdi Aann verdiini, yani ylda verdiinin be mislini alrsn. Bir ehir var, Adana ehiri. Safi sradan, tiril tiril yanar gece gndz. Aynen gne gibi. Onun iinde gezersin. Evlerin aralan, onlar sokak derler adna, cam gibidir. Bal dk yala. Trenler gelir gider. Denizin stnde bir ky kadar vapurlar yzer. Dnyann teki ucuna gider. O da gne gibi yanar. Ia boulmutur. Bir bakarsn bir daha gzn alamazsn. Para dersen sel gibi ukurovada. Yeter ki sen al." Osman birdenbire ortaya bir sual att: "Dnya ne kadar byk ola?" Dursun: "ook," dedi. Ayaa kalktklarnda Dursun kyn anlatyordu hala. Kayalktan sonra da, bir akrdikenlie dtler. akrdikeni bacaklarna sarlyor, bacaklarn diliyordu. Osman: "Memedin ift srd tarla buralarda olacak," diye telerden seslendi. 32 Dursun: "Buralar ben bilmem. Siz bilirsiniz," diye cevaplandrd. Alinin: "te buras," diyen sesi sa yandan duyuldu. Dursun: "Buras m?" diye inanmaz inanmaz sordu. Ali: "Tabii buras. Havay koklasana, srlm toprak kokusu geliyor." Dursun durdu. Derin derin havay iine ekti: "yle," dedi. ndeki Osman seslendi: "Ayam srlm topraa batyor." , Ali: "Benim de..." Dursun: ^ "Bekleyin beni. Ben de geleyim." Durdular. Dursun arkalarndan yetiti. "imdi ift srd yeri bulmaya alalm," dedi Dursun. "Ne dersiniz?" Osman: "O kolay," dedi. "Buluruz." Ali: "dm yahu," dedi. Dursun: "unu bulalm da sonra," diye yattrd onu. Osman bard bu srada: "ektii evlekler yle duruyor. Bugn ift srmemi." Ali de gidip ayayla yordamlad. Srlm tarlann kysn birka kere de dolat. "Bugn ift srmemi Memed, evlekler yle duruyor." Dursun: "Bana bir i gelmesin?" diye acm bir sesle sordu. Sesinde biraz da hayret vard. Osman: "Ona hibir ey olmaz. eytann kardeidir o. Hibir ey olmaz ona." 33 Ali: "Dursun Emmi, sen bilmez misin onu? Ona bir ey olur mu?" diye berkitti. Dursun:

"Allah vere de yle olayd. Memed ok iyi ocuk. ksz." Srlm tarlann ortasnda durdular. Osman, al rp toplad. Aliyle Dursun konuurlarken o atei yakt. Atein bana getiler oturdular. Trl ihtimaller stnde durdular. Bay-labilirdi. Kuduz kurt gelir kapabilirdi onu. Bir hrsz gelir elinden kzleri alrd. Daha ne kadar ihtimal varsa, zerinde teker teker durdular. Ama, stnde srarla durduklar bir tek ihtimal yoktu. Hepsi de olabilirdi. Bir teki de olmayabilirdi. Dursunun yzne atein yalm vuruyordu. Krmz bakrn rengine alyordu yz. Yznde belli belirsiz, mutlu bir glmseme vard. Ate yand geti. Ocakta, kedi gz gibi birka kz ldad kald. Canlan sklyordu. Ali bir trk syledi. Dertli bir trkyd bu. Geceye yayld: Kapya oturmu kurar araba Bugn efkarlym gnlm haraba Kitaplar getir de yeminler edem Senden gayrisine demem merhaba. dler. Osman al rp toplad, atei yeniledi. Dursunla Ali de kalktlar al toplamaya gittiler. Byk bir yn al ydlar atein yanna. Osman: "Eeee ne yapalm imdi?" dedi. Dursun: "Biz imdi bo dnersek kye, Abdi Aa kyameti koparr. yisi mi burada yatalm. Sabahleyin arar buluruz." AH: "O Memed hi bulunmaz gayri. O kye gitti o, neredeyse o ky. Dilinden drmyordu." Dursun gld: Atei devam ettirmek iin Ali nbeti oldu, tekiler kvnl34 dlar. Ali gzlerini atee dikmi kalmt. Bir ara ban kaldrd. Gzlerini ateten ald. Karanlklara dald. Kendi kendine "Gitti," dedi. "Gitsin. yi yapt. O sradan ehire gitti. Ilk Yreir toprana gitti. Gitsin. yi yapt. Varsn gitsin." Osman uyannca nbeti ona devretti. Bir kesee ban koyarken: "Oraya gitti deil mi Osman? Memed, oraya gitti. Dursunun syledii yere." Osman: "Oraya..." dedi. afan yeri rken de uyand. Tan yerinde hafif bir kzllk vard. Bulutlarn kenar srmalanmt. Az sonra krmz kenarl bulutlar beyazlamaya balad. Sonra bir yel esti. Biraz-ck souk ama, ok tatl. Seher yeliydi. Az sonra ortal seebildiler. Srlm topran tesinde, akrdikeni gnn doduu yere kadar uzanyordu. birden ar ar tarlann ortasndan ayaa kalktlar. Sabah iinde kaldlar. Koyuca glgeleri gnbatya doru uzanmt. de kollarn aarak gerindi. Sonra de yere melip iedi. Gerine gerine Memedin ift srd tarlay dolatlar. Osman: "Bakn ize," dedi, "kzler sabanla gitmiler. Arkalarnda sabanla... Haydi izleyelim." zleye izleye yrdler. Bir yerde uzun uzun durdular, konutular. Burada bir ift kz yatmt. Kocaman izleri bozulmam, daha kalp gibi duruyordu. Hem de boyundurukla, arkalarnda sabanla yatmlard. Doan gn, ortal stmaya balad. akrdikenlikten ktlar, akarsuya geldiler. Ali, birden bir lk att. kisi birden Aliden yana dndler. Dnnce, boyunlarnda boyunduruk, arkalarnda saban, tam koum halinde kzleri grdler. kzn biri mor, biri krmzyd. ki kzn de kaburgas kaburgasna gemiti. Osmann yz sapsar kesildi: "Bir hal var bu ocuun banda. Memed kasayd, kzleri byle koum halinde koyup gitmezdi. Bir hal var banda." 35 Ali: "Hibir hal yok banda. kzleri kurnazlndan yle brakt gitti. O kye gitti o." Osman kzd: "O ky, o ky... Siz de... Neymi o ky? Deli misin sen?" Dursun glmsedi: "Kavga etmeyin yahu," dedi. kzleri nlerine kattlar. Kye girdikleri zaman gn kuluktu. Kardaki dadan bile yava yava sis kalkyordu. Dnenin bana ne kadar oluk ocuk, kadn, gen, yal varsa toplanmt. Yanamalarn nnde koulu kzleri grnce ayaa kalktlar hep birden. Hi kimse konumuyordu. Gzleri kzlere dikilmiti. Dne bir lk att, kzlere doru kotu: "Yavrumu nettin Dursun emmisi? Yavrum seni ok severdi." Dursun: "te, kzleri byle koulu bulduk derede." Kadn dvnyordu: "Memedim yavrum... Gn grmemi kszm..." Dursun: "Bac," dedi, "ona hibir ey olmamtr. Ben ararm onu. Arar bulurum." Dne laf dinlemiyordu. Hem alyor, hem de: "Gn grmemi kszm," diyordu boyuna. Sonra Dne rpna rpna tozlarn ortasna dt. Orada kesik kesik inlemeye balad. Yz, gz, salar apak toza be-lenmiti. Sonralar yz, gz yandan amura kesti. Kalabalk yle donmu, bir kzlere, bir Dneye bakyordu. Kalabalktan, iki kadm usulca ayrld. Geldiler, toprakta belenmekte olan kadn kollarndan tuttular kaldrdlar. Dne, yar baygnd. Ba, l ba gibi sa omuzuna dmt. Koluna girdiler evine gtrdler. Dne gittikten sonra kalabalk bir kart, canland. lkin, kocakar Cennet konutu. Ona, at yzl Cennet derlerdi. Uzun yz, krk krkt. Boyu ok uzundu. nce parmaklar dal gibiydi. 36 "Fkara Dne," dedi, "noldola oluna?" Elif atld. Kyde om azll ile n salmt. Ksa boyluydu. "lmese gelirdi Memed," dedi. Sonra bu sz boydan boya kalabal dolat: "lmese gelirdi." "lmese gelirdi." "lmese gelirdi." Elif tekrar sz ald: "Belki babasnn dmanlar ldrmtr." Cennet Kar: "Babasnn dmanlar yoktu. brahim karncay incitme-miti," diye cevap verdi. Beyaz bartler, alacal bulacal yazmalar, mor fesler, bakr paral alnlar kalabal dalgaland: "brahim karncay incitmemiti." " "brahim karncay..." "Karncay incitmemiti." Sonra ortalk kart. Her azdan bir ses kmaya balad. "Vay Memed!" "Vay ksz!" "Gzn kr olsun gavur dinli." Sonra bir teklif dalgaland kalabaln stnde. Kimin syledii bellisiz. "Dne kartal dnen yerlere gitsin baksn."

"Le stnde kartal dner." "Nerede kartal dnyor orada..." "Orada..." Btn kalabalk bir anda bunu syleyen kadna dnd. Bir an sessizlik oldu. Kalabalk, bir an gene dondu. Tekrar canland. "Suyun gzne dmtr." "Gzne dmtr." "Gzne..." Kalabalk ynn douya dnd. nce ayaklar plak ocuklar yrdler. Onlarn ardndan aya plak kadnlar... nce akrdikenlie ocuklar dt. Ardndan kadnlar... ocukla37 rm bacaklar ala kan iinde kald. ocuklar, gene kotular. Kadnlarsa, bu nlerine kan akrdikenine beddua ettiler: "Kk geesice..." akrdikenlii ktktan sonra, onun arkasndan da kayalar grnd. Yorulmu, ayaklan kanam ocuklar geride kaldlar, kadnlar ne dtler. nara ulatklarnda yorulmulard. Ulu nar fsldyordu. Birden su grltsn duyunca durakladlar. Bir zaman soluk aldktan sonra, hep birden suya komaya baladlar. Gelen suyun gzne gzn dikip bakt. Gelen bakt. Kadnlar, yan yana, st ste halka oldular. Su, byk kayann dibinden kpk saarak kaynyordu. Kayann sol yannda bycek bir havuz oluyordu su. Kaynayan suyun stne drt yaprak dmt. Akp gitmiyor, dolanp duruyorlard kpkler arasnda. Hi t karmadan uzun zaman baktlar. Cennet Kar: "ocuk buraya dseydi, imdiye kadar suyun yzne bir kere olsun kard," dedi. Kalabalk, gene kart. Balar dalgaland: "Bir kere olsun kard." "kard..." Kalabalk yorgun, bitkin, umutsuz, neesiz, sallana sallana geri dnd. Bunda ocuklar arkada kalmlar, oynaya oynaya geliyorlard. Kalabalk, toplu halde de yrmyordu. Her biri bir yerde, ba eik gidiyorlard. Dne, bu gnden sonra, alaya alaya yataklara dt. Ateler iinde yand. Kyn gen kzlar da ona yardm ettiler. Dne birka gn sonra yataktan kalkt. Gzleri kan anana dnmt. Alnna da beyaz bir bez balamt. Bir gn kyn iini merakl bir haber dolat: "Dne yemiyor, imiyor, suyun gznn bana oturmu gzn krpmadan suya bakyor, kacak m diye olunun lsn bekliyor." Haber doruydu. Dne her sabah, gn domadan kalkyor, suyun bana gidiyor, gzlerini sudan ayrmadan ha bire bakyordu. Bu, byle on gn kadar srd. Sonra, Dne bitkin geldi evine kapand. imdi de baka bir ey takt aklna. Gene her sa38 bah ok erkenden kalkyor, damn bana kyor, uzak gklere gzn dikiyor, gkleri aratryor. Nerede snen bir kartal kmesi varsa yaya yapldak oraya kouyordu. Bir ine, bir iplie dnmt. Bazan kartallar ok uzaklarda, mesela Yamurtepe-nin stnde dnyorlard. Oras bir gnlk yol eker. Dne, oraya da gidiyordu. Bir gece Dnenin kaps dvld. Bir ses: "Dne bac a! Ben Dursunum," dedi. Dne umutla, korkuyla kapy at. "Gel Dursun karda! Memedim seni ok severdi," dedi. Dursun, Dnenin serdii dee ar, temkinli oturduktan sonra: "Bana bak bac," dedi. "Benim yreim yle hkmediyor ki olun lmedi. Bana yle geliyor ki ban ald gitti bir yere. Ben, onu bulurum." Dne, Dursunun yanna kverdi: _ "De," dedi. "Dursun karda. Bir bildiin mi var?" Dursun: "Bildiim yok ya bac, yreim yle hkmediyor." Dne: "Dillerine kurban olaym karda senin," diye yalvard. Dursun: "Ben onu ararm. Arar bulurum. Sana u kadarln syle-yim ki olun lmedi. Memed lmedi." Dne onu uurlarken: "Bir umudum sende kald karda. Ah olumun bir salk haberini alsam... Dnyada hi baka bir ey istemem. Sen bilirsin Dursun Aam. Dillerine kurban olduum. Sen bilirsin," dedi. 39 4 Yaz geldi att. Ekinler biiliyor. Scaklar veryansn ediyor. ukurovann scana sar scak derler. Toros eteklerinin scana da ak scak diyorlar. Ak scaklar kt. nce Memed geldi geleli oban deil, nce Memed, evin olu. Sleyman, nce Memedi can gibi seviyor. Gel gelelim, cin gibi, needen taan olana son gnlerde bir hal oldu. Azn baklar amyor. Bir efkardr kaptrm kendisini. Eskiden trk sylerdi durmadan. Yank sylerdi. Trkler de yok gayr. Keilerini en iyi otlaa, en iyi yaprakl ormana gtrrd. Eskiden bir kei, durup azck otlamasn, azck durgun grnsn, Memed derhal fark eder, ona bir are bulur, iyiletirirdi. imdi keileri salveriyor otlaa, oturuyor bir aacn, bir kayann glgesine, enesini deneine dayyor, dalp gidiyor. Arada srada da dayanamayp kendi kendine konuuyor. "Anacm... Vay anacm! Ekinlerini kim bier ola imdi? Gavur Abdi Aa! Anacm! Ekinlerimiz kuruyup dklecek. Ekinleri kim biiyor imdi anacm? Ben olmaynca anacm?" Duruyor, ge, gkteki bulutlara, topraa, kzarmaya yz tutmu ekinlere bakyor. "Leylein gzndeki tarla kurumutur imdi. Kim bier ola? Anacm!.. Yalnz nasl biersin tek bana?" Geceleri de uyku girmez oldu gzne. Yatakta ha bire dnyor. Akl fikri Leylein gzndeki tarlada. "Leylein gzndeki tarla abuk gevrer geer. Bir tane bile alnmaz. Bir tane bile. Ge kalnrsa." 40 Sabah oluyor, yataktan kalkyor. Her bir yan krk. lgn lgn... Keilerini nne katyor. Keiler dalyor. Her biri bir tarafa gidiyor. Umurunda deil. Bakt yok. Sleymann ak, gle yz geliyor gzlerinin nne. Sleymann sevgi dolu gzleri... Kendi kendinden utanyor. Canlanyor. Keilerini toplayp, otlaa iyi bir yere gtryor... Bu uzun srmyor. Efkar basyor. Topraa gene kyor. Toprak cayr cayr yanyor. Ama o durmuyor. "Leylein gz," diyor. "Anacm," diyor. Bir de bakyor ki, akam olmu, gn batm... Dalm keilerini topluyor... tede, batan gneten kalan son klarla tepesi yan Knaltepeye doru sryor keilerini. Keilerini Kmal-tepenin eteinde brakarak, kendisi bana kyor. telerde bir dzlk gzkyor. Akam sisleri km dzln stne. Usul usul kalkyor. Bu grnen dzlk, akrdikenli dzlk. Knaltepenin arkasnda Deirmenoluu gremiyor. Ortaya bir srt gerilmi. Aynen gerilmi perde gibi. Bir boz toprak yn. Otlar yanacakm, hemen

tutuacakm gibi. yle kurumu ite. Hatrlayp, kendi kendine kzyor. Sleyman ne demiti? "Knaltepenin ardna geme!" demiti. Knaltepenin arkasnda in cin yok. Buna daha beter kzyor. Koa koa tepenin bandan etee iniyor. Dalan keileri ge vakitlere kadar ancak toparlayabiliyor. Kye ok ge dnyor. Sleyman ona, ge kalmasnn sebebini sorduu zaman da: "yi bir otlak buldum da keileri ayramadm," diye yalan sylyor. Bir gn gene ok erken yatandan kalkt. Keilerin alma girdi. Scak, boucu bir geceydi. Kei al sas sas kokuyordu. Keileri aldan kard, nne katt. Baz baz, daha afak atmadan, afaktan ok nce gn dousunda bir taraf knalan-verir. Az sonra da oradaki bulutlarn kenarlar srmalanr. Sonra da afak atar. Memed, gndousuna bakt. Bugn ylesi bir gnd. Sonra Memedin ii aydnlanverdi. Yrei hafifledi. Birden, kendisini ku gibi hafif, rahat buldu. Bu arada seherin yelleri de esmeye balad. Ufack dalgalar halinde yel, yzn yalayp geiyordu. Yrei kt kt atarak keilerin ynn Knaltepeye doru 41 evirdi. Memed arkada, keiler nde bir toz bulutu brakarak kouyorlard. Tam tepenin dibine gelince, Memed, keilerin ynn evirdi. Telal bir hali vard. Keiler dalp oraya buraya gittiler. Memed topraa oturdu, deneini enesine dayad. Uzun uzun dnd. Bir ara hmla kalkt, keileri tepeye doru toplayp srmek istedi. Sonra vazgeti. Oturdu gene dnceye dald. Bir zaman ba ellerinde kald. Keinin biri boynunu, ellerini yalad. Aldrmad. Kei kendiliinden brakt gitti. O kadar bol k doldurmutu ki ortal, dalar talar, aalar, otlar eriyiverip a kesecek sanrd insan. Ellerini yznden ekti. Gzlerini anca, gzlerine k doldu. Kamatrd. Bir zaman a bakamad. Gzleri alnca yorgun, isteksiz kalkt. Keileri ayn arlkla toplad. Tepeye srd. Bir anda keiler tepenin arkasna getiler. Memed, ynn gneye dnd. Ellerini gzlerine siper etti. Uzaklara bakt. Gzne ulu narn dallar iliti gibi geldi. Yrei hop etti. Tepenin arkasnn kuzey yan ovayd. Deirmenoluk kynn tarlalaryla, yani akrdikenli ovayla bu ova arasna keskin boz toprakl srt giriyordu. Keileri bu sefer srtn dibine doru srd. nnden iki kk ku utu. Gkte de bir tek, bir ku grd. Bakaca, ovada siniler sinek yoktu. Ortalk psszd. Ta uzaklarda, topraktan bir ak bulut kalkyordu. Birden gzne, aada, srtn dibinde kck bir tarla arpt. Tarlann ortasnda kara bir leke eilip eilip kalkyordu. Bu sefer de keileri ayn isteksiz hal, ayn yorgunluk, arlkla oraya evirdi. Ekinin yanna gelince, ekin bieni tand. Bu, yal Pancar Hskt. Pancar Hsk ekinden ban kaldrp da keilere, Memede bakmad. Ha bire orak sallyordu. Memed de keileri bo brakt. Keiler ekinin kysna geldiler. Hsk, gene farknda olmad. Sonra keilerin hepsi her yerden ekine dald. Bir hrt, bir patrtdr koptu ekinin iinde. Keileri ekinin iinde grnce Pancar Hsk ifrit oldu. Elindeki ora hmla keilere frlatt. Oran arkasndan var gcyle kfrede ede kendi de keilere doru atld. Memed, olduu yerde durmu, Pancar Hs seyrediyordu. Pancar Hsk binbir glkle, oflayp puflaya-rak keileri ekinin iinden toplayp karrken, durup ylecene kendisine bakan ocuu grd. Onun keilerin oban olduu42 nu anlad. te buna mthi kzd. Tepesinin tas att. Keileri bir tarafa brakt. Ora att yerden ald. Kfrederek ocua doru geldi. Azndan kpkler salyordu: "Ulan, anasn atn tepeledii kpolu kpek... Keiler ekini geirdiler. Sen durmu seyredersin burada. Bir varaym da senin yanma... Senin babayn... Orospu anal... Anasnn..." ocuk yerinden kprdamyordu. Halbuki ihtiyar, ocuun kaacan, kendisinin de onun arkasndan yetiemeyeceini tasarlyor, yerden, ona atmak iin talar topluyordu eline. Yaklat, ocuk ha kat, ha kaacak... ocuk kamad. Hsk, o hzla kolundan tuttu. Oran srtn kafasna indirecekken, eli kalakald. ocuun kolu elinden dverdi: "MemmeedL Yavrum sen misin?" dedi. "Herkes seni lm biliyor." Soluu kesilecekmi gibi soluyordu. Topraa kverdi. Kzarm boynundan, yznden oluk oluk ter akyordu. Bu srada tekmil keiler gene ekine doldu. Pancar Hsk: "Git de," dedi, "u keileri kar gel." Ancak bundan sonradr ki, bir heykel gibi donmu kalm Memed kmldad. Koa koa ekine gitti. Ekine giren keileri kard uzaklara srd. Geldi Pancar Hsn yanna oturdu. Hsk: "Memedim," dedi, "ulan seni araya araya bir hal oldular. Suya dm sandlar. Anan senin derdinden lyordu az daha," dedi, "hi yrein acmad m anana?" Memed, belini kamburlatrm, deneini enesine dayamt. Susuyordu. Hsk sordu: "Bu keiler kimin?" Memed, istifini bile bozmad. Hsk: "Sana diyorum, Memed!" dedi, "bu keiler kimin?" Memed, azndan dklrcesine: "Kesme kynden Sleymamn." Hsk: "yi adam Sleyman," dedi. Sonra da ekledi: "Bre deli, gi43 deceksin gitmeye, anana haber versene. Usandn Abdi namussuzunun elinden. Anana haber ver, ondan sonra nereye kaarsan ka!" Abdi lafn duyunca Memed, Hsn ellerine sarld: "Nolursun Hsk Emmi," dedi, "benim Sleyman Emmiye oban olduumu kimseye syleme. Nolursun yani. Abdi Aa duyarsa beni alr gtrr. Beni dve dve ldrr." "Sana hi kimse bir ey yapamaz," dedi. "Deli! Adam anasna haber vermez mi? Fkara senin derdinden lyordu az daha..." Hsk, sonra birdenbire laf yarda brakt. Kalkt, Memede bakmadan ekine gitti. Bimeye balad. abuk biiyordu. Oran hrts Memede kadar geliyordu. Hsk ban bir defa bile kaldrmadan biiyordu. Baz baz beli arynca doruluyor, ellerini beline dayyor, uzaklara bakyor, gene bimeye koyuluyordu. Memedi oktan unutmutu. Memed de ekinin kysnda durmu, kmldamadan, dimdik dikilmi, ona bakyordu. Gn ykld gitti. Glgeler, upuzun uzad. Memed, gnee yle bir gz att. Gn kzaryordu. Ovadaki otlar yar prltl, yar glgeli. Otlar ipil ipil ediyor. Memedin ayaklar Hse doru srklendi. O ayn hzla bimeye hala devam ediyordu. Karsnda durdu. Yrei kt kt atyordu. Hsk, Memedin kard hrty duyunca doruldu. Terden kapkara grnyordu bu akam vaktinde. Gz gze geldiler. Hsk yorgun, Memedin ta gzlerinin iine bakt. Canevine bakt. Memed, gzlerini indirdi. Gzleri yerde Hse doru bir iki adm att. Ellerini tuttu: "Allahm, Peygamberini seversen Hsk Emmi," dedi, "anama, kimseye syleme, beni grdn." Eli, atarcasna brakt, arkasna bakmadan kotu. Gn batmt ki, Knaltepeye geldi. Ter iindeydi. Nedense, bir an seviniyor, arkasndan yrei kararveriyordu. Bir seviniyor, arkasndan... arpma. Knalnn tepesine kt. Srtn dibindeki kk tarlann oraya gzn dikti. Tarlann ortasnda kck bir kprt fark ediliyordu. Hsk, kye girdiinde, nne gelene, ehemmiyetli bir sr

44 " ^ .e biliyor da sylemiyormucasna glyordu. nlerinde duruyor, glyordu. Hsn bu haline kimse bir anlam veremedi. O doruca Dnenin evine gitti. Dne kapsnda, Pancar Hs- kendisine bakarak ha bire glmser grnce, buna ne anlam vereceini bilemedi. Pancar ok seyrek glen bir adam olduu gibi, ne Dnenin evine, ne de kimsenin evine gitmezdi. Tarladan evine, evinden tarlaya. Baka birisi olsayd bu harekette gze batacak bir ey yoktu yoksa. i olmad zaman da evinin nne bir hasr serer, stne oturur, hi kimseyle konumadan kendi kendine tahtalar oyar, gzel nakl kaklar, kirmenler, am bardaklar, tespihler yapard. imdi Dnenin evinin nnde durmu, ha bire glyordu. Gzlerini Dneden ayrmadan glyor, ama konumuyordu gene. Dne de bu durum karsnda ne diyeceini bilemiyordu. Bir zaman akn, Hsn etrafnda dolandktan sonra: "Ho geldin Hsk Aam, buyur otur," diyebildi. Hsk duymam gibi yapt, glmeye devam etti. Dne steledi: "Hsk Aam buyur otursana..." Hsn glmesi kesildi. Ar ar: "Dne! Dne!" dedi, durdu. Dne kulak kesildi. "Dne, mjdemi isterim." Dne glmsedi. Arkasndan da telaland. Titreyerek: "Mjden bam stne Hsk Aam," dedi. Hsk: "Olunu grdm bugn Dne," dedi. Dne hibir ey sylemedi. yle oldu ki kessen bir damla kan kmayacakt. Kurumutu. "Olun, bugn yanma geldi. Bym, etlenmi..." Dne: "Dillerine kurban olurum Hsk Aam," diye inledi. "Mjden bam gzm stne." Dne, durup durup: "Sahi mi sylyorsun Hsk Aam, sahi mi?" diyordu. "Mjden ba stne. Dillerine, senin gzel dillerine kurban olaym Hsk Aam." 45 Sonra Hsk oturdu. Olup biteni bir bir Dneye anlatt. Dne yerinde duramyor, evin bir ucundan bir ucuna gidip geliyordu. Azck bir zamanda Pancar Hsn getirdii haber btn kye yayld. Kadnlar, erkekler, yallar, ocuklar, kyde kim varsa, Dnenin evinin nne yltlar. Ay , kyn toprak damlarnn, Dnenin evi nnde kmldanan insan kalabalnn stne dklyordu. Kalabalktan grlt, patrt, amata geliyordu. Birden grlt kesiliverdi. Ortalkta ses soluk kalmad. Cmle balar da gneye doru evrildi. Bir atl geliyordu teden. Atnn koumlarnn madeni ksmlar ay nda parlyordu. Atl yaklat. Sonra kalabal yard, geldi ortada durdu. "Dne! Dne!" diye bard. Kalabalktan, zayf bir kadn sesi cevap verdi: "Buyur Abdi Aam." "Duyduum doru mu Dne?" Dne geldi, atn bann hizasnda durdu. "Pancar Hsk grm. Geldi bana syledi." Abdi Aa: "Nerede o Pancar?" diye grledi. "Gelsin yanma." Kalabalk kart: "Yok. Hsk yok," dediler. "Hsk hi kalabala girer mi?" "Kyamet kopsa evinden kmaz." Aa emir verdi: "Gidin getirin Hs." Hsk gelinceye kadar, kalabalktan gene hi ses kmad. Ortalk derin bir sessizlie gmld. Az sonra beyaz don, beyaz gmlek iinde Hsk getirildi. Kollarn sk skya tutmu iki kii arasnda rpnyordu: "Ne istiyorsunuz benden bu gece vakti? Derdiniz ne? Allah sizin belanz versin deyyuslar!" Abdi Aa: "Seni ben istedim Hsk," dedi. Hsk indirdi. Yumuad: "Ulan namussuzlar, neden Aa aryor demediniz?" 46 Aaya dnd: "Kusura kalma Aam," dedi. Abdi Aa sordu: "Hsk sen Dnenin olunu grmsn yle mi?" Hsk: "Syledim Dneye." Aa: "Bana da syle," dedi. Hsk anlatmaya balaynca, kalabalk etrafna skt. Halka oldu. Hsk, Memedi nasl grd. Ora kafasna nasl vuracakt. Hepsini teker teker, hibir ey unutmadan anlatt. Abdi Aa kzd, kplere bindi: "Vay Sleyman vay!" dedi. "Demek Sleyman benim kapdaki adamlar alr oban edersin! Krdn ceviz krk geti Sleyman! Demek Kesme kyl Sleyman ha?" Hsk: "O," dedi. Abdi Aa, Dneye seslendi: "Ben onu yarn gider getiririm." Atn srd gitti. Kalabalk arkasndan homurdand. Abdi Aa doludizgin giden atnn ban Sleymanm kapsnn nnde ekti: "Sleyman! Sleyman!" Sleyman ierdeydi. Dar kt. Abdi Aay grnce yz kl gibi oldu. Abdi Aa, atn stnden Sleymana eildi: "Sleyman," dedi, "sen hi utanmadn m? Benim kapdan adam almaya utanmadn m? Sen hi haya etmedin mi? Abdi-nin kapsndan adam alnr m? imdiye kadar bu olmu i mi? Sen bilmez misin bunu? Yazk sana Sleyman. u ak sakalna da bakmadan..."

Sleyman: "n hele attan Aa! n attan da buyur ieri. Sana her eyi bir bir syleyim, Aa," dedi. Abdi Aa: "Senin evine inmem," dedi. "Olan nerede? Yerini syle!" Sleyman: 47 "Zahmet olur sana Aa. Ben hemen alr imdicik getiririm." Abdi Aa: "Zahmeti mahmeti yok," dedi. "Gster bana yerini ocuun." Sleyman boynunu bkt: "Peki Aa, haydi gidelim," dedi, atn nne dt. Keilerin yanna gelinceye kadar, ne o konutu, ne de o. Geldiklerinde, Memed, bir tan dibine oturmu dnyordu. Onlar grnce ayaa kalkt yanlarna vard. Abdi Aaya hi hayret etmedi. Sleymanla gz gze geldiler. Baktlar... Sleyman, ne gelir elden der gibi boynunu bkt. Abdi Aa atn Memede doru bir iki adm srd: "D nme," dedi. Memed hibir ey demeden atn nne dt yrd. Boynunu omuzlarnn iine ekmiti. Memed nde Abdi arkada leye doru kye girdiler. Yolda ne Abdi Aa bir ey sordu, ne de Memed bir ey syledi. Yalnz, Memed, her an, at stne srverecek, ezecek diye korkuyordu. Huyunu bilirdi. Dnenin kapsna geldiler, durdular. Abdi Aa, ieriye seslendi: "Dne! Dne! Al itini." Dne darya karken o, atn ban evirdi. Dne, bir lk atarak oluna sarld. Bu arada kyller de haberlenmiler-di. Yava yava kalabalk birikiyordu. Kalabalk halka olmu, Memed ortada. nne gelen soruyor: "Neredeydin Memed?" "Bu ne hal Memed?" "Haa Memed?" Memed, ban yere dikmi azm amyor. Kalabalk gittike oalyordu. 48 Memed, harmann bileziinde kalan son saplan da att. Harman yaplrken yamur yam, saplar biribirine yapmt. Saplardan kapkara, kmr tozu gibi bir toz kyordu. Sabahtan beri, durmadan sap atan Memed, tannmayacak hale gelmiti. Kapkara. Yalnz dileri ldyordu. Sap att bitirdi. Sap yle kabarmt ki, ortadaki bei rtmt. Bileziin yerinde, slanm soluk bir yeil halka kald. Yorgun, Memed, gitti gnein alnna az yukar uzand. Firezlerin arasndan, karnca eritleri geip ta uzaklara gidiyorlard. Elleriyle gzlerini kapatp bir zaman az yukar soludu kald. Gnlerden beri alyordu. nce ekin bimiti tek bana. Leylein gzndeki ekinin ii bir de devedikeniyle dopdoluydu. Sonra harman yapmak iin anasyla birlikte elek ekti. Gnlerden beri de den sryor. Bu yzden, bir deri bir kemik kalm... Yz buru buru. Derisi sarkyor gibi... Kapkara kesilmi... Gzleri de iyice ukura kam, avurtlar gemi... At, biraz tesinde ktrtyle yaylyordu. Yklacak gibi zapzayf..; Kaburgalar dar frlam... Yal bir hayvan. Belki on be. Gzlerine sinekler okuuyordu. Srtnn tam ortasnda, hi iyi olmayan bir yaar vard. rinlenmiti. rin kan kar. Bir de ekin tozu yapmt. Kocaman kara sinekler, bir kalkp bir iniyorlard. Gn kuluk oldu. Memed, bir yanna dnd. Oluk oluk terlemiti. Elini yzne srd. Kapkara bir avu ter ald att. 49 Gnein parl parl ettii firezler, ova, gz atrmayacak kadar kamatryordu. lrcesine yorgundu. Yatt yerden, firezlerin aralndan bir iki kere hayvana bakt. Hayvann yannda drt be leylek dolanyordu. Leyleklere dald. Eliyle de karncalarn yolunu kesti. Karncalar ellerinin stnden getiler. Cann diine takt. nce, uzand yerden kalkt oturdu. Ban sa dizinin stne koydu dald bu sefer de. Kendine azck geldi sonra. Ellerini topraa bastrarak usul usul kalkt. Yznde, boynunda karncalarn dolatn hissetti. Ald, topraa att onlar. At toza batm bir brtlen als yannda durmu, n ayaklarndan birini yalyordu. Vard, at tuttu ekti. Devedikeni mavi, kocaman ieini amt. Ufack bir yel parlad onu edi. Getirdi, at bin glkle dene kotu. At, kabarm saplar yaramyordu. Memed, denden indi, atla beraber saplarn stnden yrmeye alt. At, ikide bir tkezliyordu. Memed, hayvana mthi acd. Ne yapacan bilemiyordu. At, terlemi, kapkara kesilmiti. ylesine soluyordu ki, gs, kaburgalar hep birlikte inip inip kalkyordu. Btn d, srt, sars kpe batm. Memed de tere batt. Terler her bir yerlerinden szyor. Terler gzlerine doluyor. Yakyor. Nefesini de kflenmi ekinin slak kokusu kesiyor. Bir zaman saplara bata ka harman dnnce saplar yatt. Artk biraz daha kolay dnlyor. Denin altnda saplar atr atr ediyor. leye doru saplar iyicene ezildi. Saplar lyor. Karas gitti saplarn. imdi denin arkasndan ince, altn sars bir toz usuldan, Memedin genzini yakarak savruluyor. Toz kokuyor. Yank yank bir eyler kokuyor. Ta uzakta bir adam, bek yapyordu. Onun tesinde de bir iki kiinin den srd grlyordu. Koskoca ovada bakaca can eseri yoktu. Firezler uzun uzun... Orak makinas, ekini dipten bier. Firez, toprakta, bir kar ya kalr, ya kalmaz. Elle biildiinde yalnz baaklar alnr. Toprakta uzun saplar kalr. Firezlerin tesi akrdikeni. Memedin dili dama kurudu. Scakta, at da ban ayakla50 rnm dibine indirmi, lgn lgn yryor. Memed, denin stnde dnyor. Hibir tarafa bakt yok. Leylekler ta harmann yanna kadar sokulmular. Memed, uyumu kalm gibi. At baz baz ban saplara daldryor geveliyor. steksiz. Saplar azndan dklyor. Memedin hibir eye aldrd yok. Gne bana vurmu. Bir keresinde ayaa kalkt. Kyden yana uzun uzun bakt. Grnrde kimsecikler yoktu. Dilerini skt. "u anam da..." dedi. Anas ona azk, su getirecekti. Yutkundu. Aznda bir damla tkrk kalmamt. Usulca gene denin stne yumuldu. At durdu. Ban da sapa soktu. Memed, oral bile deil. Neden sonradr ki ii fark etti dizgini ekti: "Deh! Yavrum deeh!" dedi. Sinekler okumu. At, kuyruunu yava yava kaldrmadan sallyor. Sinekler aldrmyorlar. Kzgnlkla yeniden ayaa kalkan- Memed, ynn kye dndrd. Devedikeninin arkasndan bir ba gzkyordu. Az sonra gelenin anas olduunu grd. Kzgnl o anda sevince evrildi. Yaklaan ana, kan ter iinde kalm, azk tutan eli yere de-ecekmi gibi uzamt. "Nasl ettin yavru?" dedi. "Kolayladn m?" Memed: "Sapn hepsini attm bitirdim," dedi. Ana: "Kaim olmad m?" diye sordu.

Memed: "Oldu ama, yumuar," diye cevap verdi. Anann elinden testiyi kapt gibi bana dikti. Uzun uzun, kana kana iti. Testiden akan sularla gs, enesi, gsnden aa bacaklar srlsklam oldu. Ana: "n yavru," dedi. "n de ben srym azck. Ekmeini ye!" Atn dizginini anasnn eline verdi, brtlen alsnn glgesine gitti. kn at. Soan vard. Tuz da vard. Ayran torbasna kck kck, mucuk dedikleri sinekler okumutu. Bir tasa da ayran doldurdu. ORHAU KEMAL 51 L HALK KTPHANES Yemeini bitirdikten sonra alnn glgesine yatt. Yalnz belden aas gnde kalyordu. Uyudu. Uyand zaman gn ikindi olmutu. Gzlerini ovarak kalkt, harmana kotu: "Ana," dedi, "yoruldun deil mi? ok yoruldun." Ana: "Gel bin yavrum," diye mahzun, boynunu bkt. ki gn sonra harman savruldu. nc gn kasar srld. Drdnc gn de ce edildi. Krmz buday taneleri harmann ortasnda parlyordu. O gn, buday uvallara doldurup eve tayamadlar. Ce, harmann ortasnda olduu gibi kald. Sebebi de Abdi Aann gelip hakkn almamasyd. O gece Memedle anas sineklere yene yene cei beklediler. O gn kuluk oldu Abdi Aa gelmedi. le oldu gene bir haber yok. kindiye doruydu ki, arkasnda semerli beygirlere binmi yanamayla kageldi. Yz karanlk, korkuntu. Dne, bu yz grnce korktu. Yllardan beri ok iyi tanrd onu. Dnenin kara bir deri gibi krk yz, biraz daha krt. Abdi Aa, Dneyi iaretle yanna ard. Yanamalara da u emri veri: "Drtte bize, birisi de Dneye." Dne Aann zengisine sarld: "Etme Aam! Acmzdan lrk bu k. Etme. Eyleme. Tabanlarn peyim Aam!" Aa: "Hi szlanma Dne!" dedi. "Hakkn veriyorum." "Benim hakkm te birdir," dedi Dne szlanarak. Aa, attan Dneye doru eildi. Gzlerinin iine bakarak sordu: "ifti kim srd Dne?" Dne: "Ben srdm Aam." _, t "Bizim yanamalar sana yardm ettiler mi?" "Ettiler Aam!" "Dne?" "Buyur Aam!" 52 "Bir daha oluna tembih et de gidip Sleymanlara oban olmasn." Dne sapsar kesildi. Aa, atn srd gitti. Arkasndan yalnz: "Kulun kurbann olaym etme, Aam!" diyebildi. Yanamalar lmeye baladlar. tane Aaya, bir tane Dneye koyuyorlard. Aann yn byd gitti. Dneninki kck. Dne, ynlara bakp bakp beddua ediyor. "Yeme inallah kei sakall. Doktor paras, cerrah paras et! Ylancklar ksn da yeme." Yanamalar, beygire Aann hissesini yklediler. Hibirisi azn ap bir ey sylemedi Dneye. Toprak gibi, ta gibi donmu kalmt her biri. Memed, geldi anasnn yanna oturdu. Tozlu harmann ortasnda kck bir buday cei. Az nee ne kadar da bykt. Bir buday ceine, bir anasna bakyordu. Sulu sulu somurtuyordu. Ana: "Sleymandan getirdiinde seni ne diye dvmediini anladm imdi. Anladm. Rzkmz kesmek iin. Gavur dinli." Memed, kendini tutamad. Hkrmaya balad: "Benim yzmden..." dedi. Ana, olunu btn gcyle kucana ekti, barnda skt. "Ne yapalm?" dedi. "Ne gelir elden?" Memed: "Ya bu k?.." dedi. Anas: "Bu k?.." dedi. Sonra, ana da alamaya balad: "Aaah baban olayd," dedi. "Aaah baban..." 53 Bir tek inekleri vard. nekleri bu yl buzalamt. Buza erkekti. Eer nce Memedin bir dnm topra bile olsayd, gelecek yl inekten bir erkek buzay daha drt gzle, yatakta ya-tamayacak kadar byk bir istekle beklerdi. Gelecek yl doacak erkek buzay hayal meyal grr gibi olur. Sonra iki buza birden byr. Byk bir ayrn ortasnda angal boynuzlu bir ift tosun... Tosunlar boyundurua kolay kolay almazlar... Uramak gerek. En sonunda kuzu gibi olurlar. Tarla, akrdikeni mi? Olsun. akrdikeni bir yl biter, iki yl biter. nc yl kkne kibrit suyu. Yeter ki tarla senin olsun. Yeni doan buzalarn tyleri, mora alan bir krmzdr. Sonralar deiir. Sar, krmz, mor olur. Kulak tyleri kadife gibi yumuaktr. nsan, avucunu iyice aar, orta yerini kulaa srterse, souk, yumuak bir rperti, bir tatllk duyar. Btn fkara ky evlerinde buzalarn yeri, ocakln yaknna, yatak serilen yerin bitiiine yaplr. Buzalarn altna iekli bahar otlar serilir. Ev bahar iei, ot, buza pislii ve buza kokar. Buza kokusu, st kokusu gibi bir eydir. Gz gelince buza byr, o zaman teki srlarn yanma yollanr. Ana, btn bahar buzasndan habersiz, onunla ilgilenmeden geirdi. Olunun derdi olmasayd, buza evin iinde bir top bahar gibi dolar, evin sevinci olurdu. Memedlerin evi bir gzdr. Bir gz toprak dam... Duvar, 54 ancak bir metre yksekliktedir. Btn kyn damlar gz yamurlarna dayanmaz akard. Kyde bir Memedlerin damna kareyleyemezdi gz yamurlar. Baba lmeden az nce, gitmi Saraaktan toprak getirmi, evin stn onunla demiti. Saraan topra bir baka topraktr. Bizim bildiimiz, kara, kumlu, kra topraklardan deildir. Bu toprak, para para billur gibi donmutur. Sars, krmzs, moru, mavisi, yeili, trl

trls vardr. Bu, renk renk toprak billurlar biribirine karmtr. Bu sebepten, Memedlerin evlerinin dam gnete eit eit rengiyle yalp yalp yanar. Yazn ana oul canlarn dilerine taktlar altlar ama, ne are!... Gzn dertli, belal evlerine dndler. Bir buzalar bulunduunu o zaman fark ettiler. Unutup gitmilerdi. Buza dana olmutu. Ana, ocaa bycek bir ktk atmt. Darda kara bulutlar gneyden kuzeye akyorlard. Biraz sonra evin iini bir imek aydnlatt. Ocakta, yalmlar biribirini yiyorduk/Bu srada Memed ieri girdi. Elleri kpkrmz kesilmiti. Ocan bana meldi. Arkasna dnnce, yatm gevi getiren inei grd. nek rahatt. nnde saman vard. Yemiyordu. Evin teki ucu da samanla doluydu. Kalkt inein yanna gitti. nein baucunda duran danay kulandan tuttu. Dana, buna huyland. Ban elinden kurtard, inein teki yanna kat. Olan glmsedi. Ana: "Sen yoiken All derede dourdu bunu Fndk. Gece yars araya araya bir alnn iinde buldum. Anas bana durmu yalyordu. Beni bir zaman yanma yaklatrmad. Sonra nlme sardm eve getirdim." Memed: "Kocaman oldu," dedi. Ana: "Yaa!" dedi. Sonra, konumay kesiverdiler. Biribirlerinin yzne bakamadlar. kisinin de ba nne dm, gzleri ocan kzlerine dikilmiti. . Ana: 55 "Vermezsek olmaz. Un daha imdiden kalmad," dedi. Memed, cevap vermedi. Ana, devam etti: "Abdi Aa da kzgn bize. l fiyatna alr elimizden. Gene yaz bulamayz." Memed susuyordu. Ana: "Baka aremiz yok yavrum!" dedi. "u senin kaman yok mu? Bkt belimizi." Ban yava yava kaldrd anasna bakt. Gzleri dolu doluydu: "Beni," dedi, "bahane ediyor. Ben olmasam baka bir bahane bulurdu." Ana: "Bulurdu yavrum," dedi. "O gavur zaten babayn da dmanyd." Bu anda, ikisi de inee doru dndler. Krmz, dolgun, aln nokta benli bir inekti bu. K geldi att. Kar diz boyu. lestnn karl, bulutlu karanl var. Ana, is tutmu kapkara bakr tencereyi ocaa vurmu. Epeydir beri su, kaynayp duruyor. Bu srada ieriye Cennet girdi. Dne: "Gel otur," dedi. "Cennet Hatun, gel otur." Cennet, bir ah ekti: "Oturuyum mu ki bacm? Oturuyum mu ki," diye bir keye iliti. "Sabahtan beri ev ev dolanp duruyorum. Ne yaptm, nereye gittiimi bilmiyorum. Duydum ki sende de kalmam buday. Arpay da tketmisin. Biz de tketeli bir hafta oldu. uvallarn dibi grneli ok oldu. Bu yl bizim ekin olmad bacm. Sizinkisi gibi olsayd... Bizim herif her yeri her evi gezdi. dn istedi. Kimsede yok ki versin." Cennet Kar ocakta kaynayan suyu grd. "Ne vuracaksn ocaa?" diye sordu. Cennet Karnn sorusunda bir maksat vard. Dnenin dudaklarnn yanndan beyaz, l bir glmseme geti: 56 "Su vurdum ite!" dedi. Cennet Kar: "Hibir ey kalmad m?" diye hayretle sordu. Dne: "Olanmz ocakta," dedi. Cennet Kar: "Ya nedeceksin?" diye acyarak sordu. Dne: "Bilmem," dedi. Cennet: "Gidip Mutuludan bir daha istesen?" Dne: "sterim ya," dedi. "Onda da kalmam..." Tipi, yukardan beri, alabildiine savuruyor. Tipi, gz atrmyor gnlerdir. Ev aralarnda kpekler bile yok. Ky, bir da ba gibi pssz. Herkes, kapsn bacasn rtm ieri ekilmi. nei olann evinde saman da var. Kimsenin kimseyle bir iliii yok. Dne de gitmedik ev, bavurmadk kap komad. Belki bir hafta. Belki de on gn: "lrm de Abdi Aaya yalvarmam," dedi. "lrm de..." Her yl byle olurdu. Kyn yardan ou a kalr dklrd kapsna Abdi Aann. Dne edemedi. Bir bana olsa neyse ne! Olan var. Gnlerden beridir ki olann azn baklar amyor. Yznde, dudaklarnda bir damla kan eseri kalmam. Dudaklar incelmi, aynen kat gibi. Btn yz, btn beden durgun. l gibi. Bir yere oturdu muydu, akama kadar oradan kalkmyor. Ban iki eli arasna alyor, dalp gidiyor. Btn can, hayatiyeti, kini, sevgisi, korkusu, gc kocaman gzlerine toplanm. Gzlerinde arada bir, ine ucu gibi bir prlt yanar sner. Keskin, batan bir prltdr bu! Bu prltdan korkulur. Korkuntur. Paralamaya, atlmaya hazrlanm kaplann gzlerinde de ayn prlt yanar sner mutlak. Bu nereden gelir? Belki yaratltadr. En dorusu, ekilen ikencede, dertte, beladadr. Memedin gzlerine bu prlt, son bir yl iinde gelip yerlemitir. Ondan nce Memedin ocuk gzleri bir hayranlk, bir sevin iinde parlard. 57 Gkte kara bulutlar yuvarlanp duruyordu. Abdi Aann kapsnda mekten iki bklm olmu, yrtk, el dokumas giyimli bir kalabalk, biribirlerine sokulmu titriyordu. Bir tek kii vard kalabaln dnda: Dne. Onlar, Abdi Aay bekliyorlard. erden, Abdi Aa kacak da onlara bir ey syleyecek. Derken Abdi Aa, elinde doksan dokuzluk tespihi, banda de-vetynden rlm takkesi, sivri sakalyla grnd: "Gene a m kaldnz?" diye sylendi. Kalabalktan hi ses kmad. Kalabaln arkasnda tek bana duran Dneyi gren Abdi Aa: "Dne! Dne!" diye bard. "Sen doru evine git! Sana bir tek tane bile vermem. Evine git! Dne!" dedi. "imdiye kadar benim kymden, benim kapmdan adam kap da baka kye, baka adama oban olmad, yanama olmad. Bunu senin bir kar olun icat etti. Sen doru evine..."

Kalabala dnd: "Siz arkamdan yryn!" Geni alvarnn cebinden bir tutam anahtar kard, eline ald. Ceketinin cebinden de bir defter kard. Neden sonra kendini toplayabilen Dne arkasndan: "Aam o, bir kmk ocuktur," diyebildi. "Bizi a koma." Aa durdu. Dneye dnd. Arkasndaki kalabalk da durdu, dnd. "ocuk, ocukluunu bilir," dedi Aa. "imdiye dek, ben kendimi bildim bileli, kimse Deirmenoluk kynden kap da baka kyde obanlk, yanamalk etmedi. Etmez de... Sen doru evine Dne!" Abdi Aa, ambarn kapsn anca, scak, tozlu bir buday kokusu frlad dar. Kapda durdu: "Bana bakn," dedi. "O Dneye bir tek tane bile vermeyeceksiniz. Acndan lecek. imdiye kadar Deirmenoluk kynde acndan len olmad. O lecek. Ya da sataca bir eyi varsa, satacak. Verirseniz, verdiinizi duyarsam, hepinizin evine gelir verdiklerimi alrm. Demedi demeyin." Kalabalk: "Bize yetmez ki..." diye cevap verdi. "Bize yetmez ki..." "Yetmez ki..." "Dneye..." En arkadan crlak bir kadn sesi: "Kamayayd Dnenin olu da... Bize ne! Varsn acndan lsn." Her biri srtnda avdar, buday, arpa kar zahireyle evine dnd. Deirmen kyn te ucunda, ulu narn az aa-sndayd. kinci gn deirmenin n uvallarla doldu. Deirmen oktandr balyd. Kulaksz smaile gn dodu. Akamst her evden, bir scak ekmek kokusu geliyordu. Durmu Ali, tam altmnda. Kyn en iri adam. Yal bir nar kadar salam. Byk yz, kck gzleri var. mr boyunca ayana ayakkab giymemitir. Ayann altnda kara, kr kr yrtlm kaln bir tabaka ayajckab yerini tutar. Ayaklar kocamandr. Bu ayaklara gre, hibir ayakkab bulunmaz. Btn numaralarn, hatta ark byklnn bile dndadr. Ama isteseydi ark giyebilirdi. Bu, ona sorulduunda, hibir ey sylemez, sadece kfreder. Kadnn biri hamur yuuruyor, biri ekmei ayor, biri de sacda piiriyordu. Piiren kadnn sama krmz, kaln sac bazlamalar ylmt. Ali, bir iki tanesini itahla yedi. Sonra gzleri suland. Karsna dnd: "Avrat," dedi, "hi boazmdan amyor doru drst." Kadn: "Neden ola Ali?" diye hayretle sordu. Ali: "u bizim brahimin ocuklar... Abdi gavurunun yapt hi aklmdan kmyor," dedi. "Dneyi kovdu. Dn bir tek tane bile vermedi." Kadn: "Yazk," dedi. "brahim olayd..." Ali: "Abdi bize de tembih etti ki..." Kadn: 58 59 "Duydum," dedi. Ali: "u koskocaman kyn ortasnda, gz gre gre iki kii a m kalacak?" Ali, kzd kprd. Avaz kt kadar baryordu. Bart ta kyn teki ucundan iitiliyordu. "Kalk bakalm avrat," dedi, "u ekmekten iyi bir kn yap! Bir torbaya bir lek de un koy! brahimin ocuklarna gtreceim." Kadn eteklerinin ununu rparak ekmek tahtasnn bandan kalkt. Ali, elinde torba ve kn, hzla, grleyen dall bir aa gibi kapdan kt. Dnenin kapsna geldiinde yatmt. "Dne! Dne!" diye bard. "A kapy." Dneyle olu atei gemi ocan bana bzlmler, birer ta paras gibi hareketsiz duruyorlard. Ali, birka kere daha: "Dne! Dne!" diye bard. Neden sonradr ki, Dne sesi tand, toparlanp kalkabildi. Vard kapy isteksiz isteksiz at: "Buyur Ali Aam," dedi. Ali: "Kz," dedi "ne bekletiyorsun sabahtan beri darda?" Dne: "Gel ieri Aam," dedi. Ali, kapdan eilerek ieri girdi. "Bu ate niye yanmyor?" diye sordu. Memedin gzlerine, o, ine ucu gibi k aklp kalmt. Alinin iyi, gle babacan yzn grnce k kayboluverdi. Ali, kn gsterdi: "Allah kerim," dedi. Dne: "yledir zaar," dedi. Ali: "dm Dne!" dedi. "Bak ocuk da bzlm. Yaksana u atei..." Dne, bo bo ocaa bakt: 60 "Snm m?" dedi. "Hi farknda olmamm." Ocaa odun att, tututurdu Dne: "Bu gavur Abdiyi..." Abdi lafn duyunca, Memedin gzlerine o k gene geldi, oturdu. Ali: "Vurann," dedi, "eli nurlanr. Doru Cennete gider. Babas bunun gibi deildi. Kyly de dnrd."

Aliden sonra, birka kyl daha yiyecek getirdi Dneye. Bunu, Abdinin ty bile duymad. Ama, bu kyllerin getirdii ancak on be gn yetti. Ana oul iki gn a kaldlar. nc gnn sabah Dne hibir ey sylemeden, inei yatt yerden kaldrd. Boazna bir ip balayarak dar kard. nek dar knca Memed: "Ana!.." dedi. Dne: "Yavrum," dedi. Dne inei ekerek, geldi Abdi Aann evinin nnde durdu. Dana, inein memelerinin arasna ban sokmu emitiri-yordu. Dne, evin nnde bir zaman dikildi kald. Dneyi, darda Dursun grp aasna haber verdi. Haber stne Aa dar kt. Dne ban yerden kaldramyordu. Sivri, ince enesi titriyor, ocuk dudaklar bzerek titriyordu. Btn bedenini de hafif bir titreme almt. Abdi Aa, inein srtna elini vurarak: "Satmaya m getirdin Dne?" diye sordu. Ban yerden kaldrmadan: "Heyye Aam," dedi. Abdi Aa, Dursuna emir verdi: "u inei al Dne bacnn elinden de, gtr bizim ahra!" Elini cebine soktu anahtar tutamn kard. "uval getirdin mi kzm Dne?" diye sordu. Sesi yumuak, efkatliydi. Dne: "Heyye," dedi. 61 7 Mee biten toprakta, hemen hemen hi baka aa gzkmez. Da ta, dere tepe srf meedir. Meeler, kaln, ksa gvdelidir. Dallan gdktr. En uzun daim uzunluu bir metreyi gemez. Koyu yeil yapraklar st stedir. Toprakta, salam, topraa btn gleriyle yapm dururlar. Hibir g onlar oradan ayramayacakm gibi gelir. Mee topra kra, bembeyaz, kire gibi bir topraktr. stnde meeden baka bitki yaatmamaya ant imi gibidir. Kadirliyle Cck aras kk kk, yaygn tepelerdir. Bu tepelerin topraklar killi, kapkara, yal, verimlidir. Buralar, eski ukurova bataklklarnn son ucudur. Batsna Akasaz batakl dt gibi, dousuna da Toroslarn aml der. Tepelerin her bir yerleri tepeden trnaa ekilir. te bu tarlalarn iinde meeler vardr. Her biri uzun, servi gibi meelerdir. Dallarndan taze bir yeillik fkrr. Gvdeleri, teki ksa meelerin gvdeleri gibi nasrl deildir. Kavak gvdesi yumuaklnda gzkrler. Dmdz. Ekinlerin arasnda mee gibi deil de herhangi bir aam gibi dururlar. akrdikenlik yeil, akrdikenlik mor, akrdikenlik stbe-yaz dalgalanr. afan yerine kra dmtr. Buza kesmitir ta toprak. akrdikenliin ortasnda bacaklar paralana par-alana ift srd. Yand, kavruldu. Topraktan diiyle trnayla skp kardnn drtte n Abdi Aa ald elinden. teki kyllerden te iki alrd. O yldan sonra garaz balamt. nadndan dnmedi. Frsat bulduka da dvd, hakaret etti. 62 Toprana gre yetiir, byr, geliir. Kra toprakta byd. Binbir bela... Boy atamad. Omuzlar, bacaklar gelimedi. Kollar, bacaklar kuru birer aa gibiydi. Kupkuru. Avurdu avurduna gemiti. Yz esmerdi. Gn yan esmeri... Ona syle alc gzle baknca o meeler mutlak akla gelirdi. Ksa, kt... Topraa mee gibi salam yapm. Her bir yan sert, keskin. Yalnz bir yerinde, bir yerdinde bir tazelik kalm. Dudaklar ocuk dudaklar gibi pembe pembe... ocuk dudaklar gibi incecik kvrlyorlar. Dudaklarn kenarnda her zaman, bir glmseme durur gibi... Aclna, sertliine yakr. nce Memed, bu sabah sevinten tamakta. Dar, gnee kyor. Gnete dolayor. eri giriyor. Kaaklardan alnm, yeni ceketinin cebinde bir mendil sokulu. Mendili trl ekillere koyuyor. Urayor. Baz bir yaprak gibi ap, baz duruyor. Kasketi de yeni. Kasketi bana geiriyor. Altndan alnna, kara, uzun peremlerini karyor. Sonra geri koyuyor. Bir de byle bakyor aynaya. Beenmiyor. Kara peremlerini tekrar karp dkyor alnna. yle brakyor. alvar da yeni. alvar iki yl nce almtr ya, giymemitir. lk olarak giyiyor. oraplar giydi, oraplar kard. Bu kadar ok orap! orab oktu. Anas iyi orap dokurdu. Bir de... naksn en gzelini anas vururdu. En son giydii orab da beenmedi. kard bir keye koydu. Anasn yan gzle szerek sanda gitti, at. Sandn ii yaban elmas kokuyordu. Kedeki nakl oraba gz iliince titremeye balad. Eildi ald. Yaban elmasnn kokusu drt yan sarmt. Eli oraba deince titremesi artt. Yreinden lk bir eyler geti. Bir ho oldu. Bir scaklk, bir yumuaklk... Sandn loluunda orabn renkleri koyu... ekti a gtrd. Renkler kta ald. Parlad. Bir trk duyulur... Gecede baka trl, gndzde baka trldr. ocuk sylerse baka tatta, kadn sylerse... Gen sylerse baka trl olur, yal sylerse... Dada sylenirse baka, ovada, ormanda, denizde baka trldr. Hep ayr ayr tattadr. Sabahleyin baka, le, ikindin, akamlayn bakadr. Bu nakl orap bir trk gibidir. Bir trk scaklnda rlmtr. Sars, krmzs, yeili, mavisi, turuncusu, trl 63 rengi karp uyumu, bir scaklk, bir yumuaklk meydana getirmitir. Ak gibi, efkat gibi bir ey olmutur. Bu orap aktr. yle bir gelenekten gelir. Memedin eli dokununca titremesi, a knca irkilmesi bouna deildir. Byle oraplarn stnde hep iki ku naks bulunur. Gagalarn dayam pr gibi iki ku... Sonra, iki aa vardr, gvdeleri kck. Tek, kocaman iekli... ki aa yan yana dururlar. iekleri pecek gibi burun burunadr. Sonra, bu iki nak arasndan stbeyaz bir su akar. Krmz kayalar vardr kycnda. Bir renkler, yalmlar cmbdr alm ban gidiyor. oraplar giydi. arn da stne ekti. orap, dize kadard. Dize kadar bir yn ku, iek pyor, bir sr ak su akyordu. inden, yle bir Hateye de grnsem geti. Hatelerin evine doru yrd. Hate, kapnn eikliindeydi. Memedi grnce kocaman ltl gzleri glmsedi. Yapt orab da ayanda grnce sevindi. Memed, oradan kyn iine doru yrd. Evlerine geri dnd zaman, gn epeyce ykselmiti. Bir tan stne oturdu. Arkadan beklemeye balad. Az sonra arkada damn arkasndan kp geldi. Ana: "ocuklar," dedi, "ok elenmeyin. Abdi Aa ehire gittiinizi duymasn. Haliniz perian olur sonra." Memed: "Duymaz," dedi. Arkada, Kel Alinin olu Mustafayd. O da bu yl on sekizine basmt. kisi bir olup kafa kafaya vermiler, kasabann nasl bir yer olaca stne tartmlar, en sonunda dayanamam, gitmeye karar vermilerdi. Oraya ilerinden bir ey ekiyordu onlar. Dursunun masal gibi anlatt ukurova ekiyordu onlar. Karar bundan tam iki yl nce vermilerdi. O gn bu gndr bir trl gerekletirememilerdi. Bir kere Mustafa babasndan, Memed anasndan korkuyordu. kisi birden Abdi Aadan korkuyorlard. Bundan gn ncedir ki, ikisi bir olup, meseleyi Memedin anasna atlar. 64 Ana: "Nasl olur?" dedi. "Siz nasl gidersiniz kasabaya bu yata? Olur mu? Sonra Abdi Aa ne der? Bir duyarsa Abdi Aa, valla-ha bu kyden bizi iyice kovar." Memed, anasna yalvard. Ana:

"Olmaz," dedi. Olmaz, dedi ama, yreine de dert oldu. Sonunda: "Kovarsa kovsun Abdi Aa," dedi. "Biz de..." Mustafann babasna sylemediler. Ona, geyik avna gideceklerini, birka gn dada kalacaklarn sylediler. Oldum olas, hep geyik avna giderlerdi. Memedin stne bir avc daha yoktu kyde. Pireyi vururdu. yle de atcyd. Kel Ali, onlar byle ssl psl giyinmi, ayaklarnda "muhabbet" orapla-ryla grseydi imkan yok ava gittiklerine inanmazd. Mustafa, ava gitmek iin ald tfei Memedlere brakt. O gece sabaha kadar hayaller kurdular. Bir dakika olsun gzlerini yummadlar. Hep konutular. Daha afan yeri madan, ortalk alacakaranlkken yola ktlar. Koarcasna gidiyorlard. Aadan ince bir yel esiyordu. Soucak. Gnn ucu azck grnnceye kadar ne konutular, ne de azck durup soluk aldlar. Sonra Memed yeil topran orada durup derin derin soluk ald: "Bundan tede Sarboa varm... nce oraya urayacaz. Sonra Deirmenler, onun arkasndan da Dikili ky, Dikilinin arkasndan da kasaba..." Mustafa: "Arkasndan da kasaba..." diye sylendi. Yrdler. Gene koarcasna gidiyorlard. Bir ara durup bi-ribirlerine glmsyorlar, sonra gene hzlanyorlard. Bir hzda Sleymanldaki tahta, yank kpry, yeralt yolunu, kan mezarn getiler. Torunlara geldiklerinde le olmutu. Hava lkt. Nar aalar krmz ieklerini amlard. 65 Toprakta bir slaklk vard. Topraa oturdular. Nereden ktysa, nar aacnn arkasndan, gsn barn am uzun boylu, yorgun, terlemi bir ihtiyar kt. Gsnn uzun kllar da aarmt. Aarm kllar kvrck kvrckt. Stbeyaz sakal da kvrckt. Srtndaki heybesini indirdi: "Selamnaleykm delikanllar," dedi. htiyarn gr, tokmak gibi vuran bir sesi vard. Oturur oturmaz, heybesinden bir kn kard at, knda yufka, ince, beyaz ekmekler vard. Bir de kocaman krmz bir soan... Soann yannda da kelek vard. Yemeye balayan ihtiyar: "Buyurun delikanllar," diye onlar ard. Memed: "Ziyade olsun." Mustafa: "Ziyade olsun." htiyar: "Gelin canm," diye steledi. Memed: "Ziyade olsun." Mustafa: "Ziyade olsun." htiyar ha bire srar ediyordu. Memed: "Biz kasabada yiyeceiz," diye kesti att. Mustafa: "Biz kasabada yiyeceiz." htiyar: "yleyse o baka," diye glmsedi. "Anladm. ehir ekmei... Ama, daha ehire bir hayli yolunuz var." Memed: "Orada yiyeceiz." Mustafa: "Orada yiyeceiz." Yanlarndaki su alayarak, kpklenerek kayalarn arkasndan, stnden, yanndan, ynnden hzla akyordu. htiyar, az dolu dolu: 66 "Bu suyu brakmayacaksnz. Sizi doru oraya gtrr." Memed: "Sen bizimle gelmeyecek misin?" htiyar: "Aaah yavrum," dedi, "ben de kasabaya gidiyorum ya, size nasl ayak uydururum?" Memed sustu. htiyar, yemeini bitirdi. kn iyicene, sk skya baladktan sonra gitti, suyun kysna yatp doya doya iti. Elinin tersiyle azn, byklarn silerek geldi oturdu. Kocaman tabakasn kard, at. Cgarasn sar defter kadna parmak kalnlnda sard. akma akmaya balad. Neden sonradr ki kav ald, ortaya ho bir koku salverdi. Cgaray yaktktan, belini de nar aacna bir iyice dayadktan sonradr ki: "Bre delikanllar, siz nereden olursunuz?" diye sordu. Memed: ., * "Deirmenoluktan." Mustafa: "Deirmenoluktan." htiyar: "Kei sakall, gavur dinli Abdinin kynden yle mi? Duyduk ki gavur Abdi de aa olmu. Duyduk ki kylleri kul gibi altrr, hepsini a kormu. K gelince acndan lrm millet. Diyorlar ki Abdinin izni olmaynca kimse evlenemez, kimse kyden dar bile kamazm. Diyorlar ki Abdi kylerde, sopayla dve dve adam ldrrm. Be kyn hkmeti, padiah Abdi imi. Ast astk, kestii kestik... Vay bre kei sakall Abdi! Abdi aa olmu ha!" htiyar bir glmedir ald. Boyuna hem glyor, hem de: "Vay bre Abdi!" diye hayret ediyordu. "Vay bre Abdi! Vay bre kei sakall Abdi!" Glmeyi brakt: "Doru mu?" diye sordu. Kalar atlmt. ocuklar baktlar. O ine ucu gibi prlt geldi Memedin gzbebeklerine yerleti. htiyar ocuklarn cevap vermediklerini, bozulduklarn grnce: 67

"Bre delikanllar," dedi "o kei sakall it var ya, o kylye zulmeden deyyus, o yiit kesilen, avradn... Abdi var ya, bir tavan kadar korkaktr. O, bir kar gibidir bre! Geti yavrularm. Geti. Onun byle bir namussuz olacan bilseydim cann cehenneme gnderirdim. Ka para eder, geti. Demek, kei sakall Abdi ha?" Gene glmeye balad: "Demek Abdi padiahlk davasnda? Kul etmi be ky ha? Th! Vay anasn!.. Ulan Abdi senin byle bir namussuz kacan bileydim... Bir bileydim Abdi!" Memedle Mustafa biribirlerine sokulmular, ihtiyara inanmaz bir tavr taknmlard. Mustafa glmsyor gibiydi. Bu, ihtiyarn gznden kamad: "Demek siz Abdinin kylssnz? Abdinin ayaklarma kapand gnler geti." Bu laflar stne Mustafa belli edercesine ihtiyara alayl bir glmsedi. Memed, bunu grnce Mustafay drtt. Belli etmesin diye. htiyar bunu da gd. "Siz," dedi, "Koca Ahmet adn duydunuz mu hi?" Memed: "Duyduk," dedi. htiyar serte Mustafaya sordu.: "Sana diyorum, sen duydun mu?" Mustafa ylarak: "Tabii duyduk," dedi. "Onun adn duymayan var m?" "Syrngatan giderken, iki ekya nne kmlar, soymular Abdiyi. Karsn da elinden almlar. Bunu bana haber verdiler. Abdi de geldi ayaklarma kapand. Gittim karsn aldm getirdim. Teslim ettim kendisine. Byle zulmedeceini bilseydim fakir fkaraya!.." Koca Ahmet bu dalarda bir destand. Analar, alayan ocuklarn, Koca Ahmet geliyor diye avuturlard. Koca Ahmet bir dehet olduu kadar bir sevgiydi de. Koca Ahmet bu iki duyguyu yllar yl bu dalarda yan yana gtrebilmiti. Bunun ikisini bir arada gtremezse bir ekya, dalarda bir yldan fazla yaayamaz. Ekyay korkuyla sevgi yaatr. Yalnz sevgi tek bana zayftr. Yalnz korkuysa kindir. 68 On alt koca ylda Koca Ahmedin burnu kanamad. Koca Ahmet, on alt yl sren ekyalnda yalnz bir tek kii ldrmt. O da kendisi askerde iken anasna ikence ederek rzna eeen adam... Kye geldiinde bunu duymu, adam vurup daa kmt. Adam Hseyin Aa idi. Yol kesmezdi. Onun dolat yerlerde baka hibir ekya da yol kesemezdi. ukurovanm en zengin adamn seer, bir etesiyle ona bir mektup yollard. u kadar para isterim diye. Mektubu alan zengin adam, hemencecik istenilen paray gnderirdi. Kimden ne kadar para istemise ekyal sresince, santimi santimine almt. teki ekyalar giderler, zenginlere ikence ederler, ldrrler, ou gene be para alamazd. Elleri bo, ukurova-dan, arkalarnda bir blk candarma geri dnerlerdi. Koca Ahmet ald paray har vurup harman savurmazd. Zaten nereye harcasn? Da ba... Gezdii blgenin hastalarna ila, kzszne kz, fkarasna unluk alrd. Affa urayp da kyne inince, yakn uzak kylerden onu grmek iin kyller, gnlerce Koca Ahmedin kyne tandlar. Koca Ahmet aftan sonra evine ekildi. Kendisini iftine ubuuna verdi. Karncay bile incitmedi. Yalnz, bir hakszlk grp fazlaca kzdnda: "Aaah! eski gnler," diyordu. Sonra da bundan utanmca-sna susuyordu. Kzgnl geince de glyordu byle sylediine... Koca Ahmedin kendisi kynde unutulmu gitmiti. Byle bir adam yayor mu yaamyor mu kimse farknda bile deildi. Kylleri ona almlard. Bu ak sakall ihtiyar, yllar yl Toroslar tutmu Koca Ahmet deildi. Koca Ahmet yayor mu yaamyor mu kimsenin umurunda bile deildi. Dada bir ekya nlendi miydi, "Koca Ahmet gibi," diyorlard. Bir ekya kadna bakmad, yol kesmedi miydi, "Koca Ahmet gibi..." diyorlard. Adam ldrmyor, halka zulmetmiyorsa, "Koca Ahmet..." Cmle iyiliklerde, "Koca Ahmet gibi..." Mustafaya dnd sordu: "Nasl bir adamm Koca Ahmet? Duydun mu?" 69 ^? Mustafa: "Babam der ki, Koca Ahmet gibi yiit ekya, namuslu, f-kara babas ekya gelmedi bu memlekete." htiyar: "Boyu, bou, yz naslm, hi sylemediler mi?" Mustafa: "Babam der ki, uzun boylu, karayaz, koca bykl da gibi bir adamm Koca Ahmet. Babam konumu onunla. Alnnn ortasnda byk, kara bir beni varm. Gzlerinden k saar-m. Metelii vururmu. Yaaaa... metelii vururmu. Babam onunla konumu bile." htiyar alayl bir sesle sordu: "Gavur Abdinin avradn ekyalardan alp da, ona geri veren kim?" Mustafa: "Kim olacak, sensin. Ben aldm verdim demedin mi?" htiyar hayfl hayfl ban sallad. "Ben deilim ben," dedi. "Ben..." Memed, adamn yzne dikkatlice bakt. ki kan orta yerinde, ak kllarn arasnda bycek, yeil bir ben grd. Ben yeil, kara deil... Bundan sonra da gzlerini adamn yznden ayramad. Mustafa srnat: "Hani sen alp verdiydin?" Adam: "Yok, yok," dedi, "ben alp vermedim. O ld." Bunu byle syledikten sonra da boylu boyunca arka st topraa uzand. Heybesini de bana yastk yapt. Mustafa Memedi drtt. Yavaa: "Haydi kalk gidelim." Memed, cevap vermeden kalkt. Gzleri hala ihtiyarn y-zndeydi. Onlar ayaa kalknca ihtiyar da gzlerini at. "Demek, gidiyorsunuz ha?" diyerek sordu. Memed, hayranlkla: "Salcakla kal!" Mustafa: "Salcakla kal!" 70 htiyar: "Gle gle," dedi, ban heybesinden kaldrd, onlara bakt. Onlar yrdkten sonra ban geri indirdi. Gzlerini kapad. Su aldyordu. Deveboynunun amlna gelinceye kadar konumadlar. Memedin yz zehir gibiydi. Acyd. Bir zaman iinde bir sevin alyor, sonra kararveriyordu. Kara yamur bulutu km gibi. Yan gzle birka kere Mustafaya bakt. Mustafa aknlk iindeydi. Yokuu knca, Memed, yorgun yorgun bir tan stne kt. Birden glmsedi. Mustafa bunu frsat bildi: "Ne gldn desene?" Memed, boyuna glmsyordu.

Mustafa: "Desene?" Memed ciddileti: "Allah bilir ya bu adam Koca Ahmedin ta kendisiydi. Bana yle geldi." Mustafa: "Laf." Memed kzd: "Ne laf? Herif tam tamna Koca Ahmet." Mustafa: "De git sen de," dedi. "Bu adam hepimiz gibi adam. Dedem gibi stelik de. Bunun Koca Ahmede benzer yeri var m?" Memed: "Alnndaki beni grdn m? Tam orta yerinde alnnn." Mustafa: "Grmedim." "Alnnn orta yerinde yeil byk bir ben vard." "Grmedim." "Gzleri ra gibi yanyordu." "Yok." "Gzleri sra gibi yanyordu." "Grmedim." 71 "Bana yle geliyor ki bu adamdan bakas Koca Ahmet olamaz. Mustafa: "Teh!" dedi, "byle adamlar Koca Ahmet olacak olsayd, dnya Koca Ahmetlerle dolard. Bu adam aynen senin benim gibi..." Memed: "Gzleri ra gibi yanyordu. Yznde bir holuk vard. Bir cana yaknlk... Keski baban grseydi bu a'dam..." Byle konua konua yamatan aa inerlerken, birden nlerine bir dzlk kverdi. Dzlkte byk bir kavaklk vard. Kavakln ortasndan bir su akyor, kvrlarak. Ova boyunca. Su, gnete avkyor. Bu kadar uzun, byle kvrla kvrla, ak klar saarak dz bir ovada giden suyu ilk olarak gryorlard. Memed: "Yaklatk." Mustafa: "Neden belli?" "Sular ukurovada kvrlr gider. Bence, bu su Savrun suyudur. Kavaklar da Kadirlinin Deirmen kavakldr. Durmu Ali Emmi byle anlatrd. Tamam m?" Mustafa Memedin kzdn sand. Sert konumutu da ondan. Kolay kolay kzmazd. Bir kere de kzarsa... beterin beteri olurdu. Bu sebepten gnln almak istedi. "Tamam," dedi. "Bura ukurova ite. Durmu Ali Emmimin anlatt iyi kalm aklnda." abaplya geldiler. abaplnn altndan geen su ark patlam, alttaki yolu su basmt. Ayaklarn karp girmek zorunda kaldlar. abaplnn aasnda, yani imdiki Bolat Mustafanm evinin oralarda bir krmz toprakla bir beyaz toprak yan yanadr. O aray da cilpirti allar almtr. Cilpirtilii geince kasabann ilk evleri grnd. Bir ksm saz evlerdi bunlarn. Saz evlerin alt banda byk kiremitli bir yap grnyordu. Sonra, onlarn tesinde, parlayan inkolar, beyaz badanal evleri, krmz kiremitleriyle bir oyuncak ehir 72 gibi kasaba uzanyordu. Memedle Mustafann gzleri kasabada. Hayretle alm gzleri... Ne kadar da beyaz. Ne kadar da ok ev! Gzlerini bir trl kasabadan alamyorlar. Boklu dereyi getikten sonra kasabaya girmi oldular. Gn klar camlar parlatyordu. Binlerce cam prlts... Sra saraylar... Dursunun dedii... Peri padiahlarnn ehiri... Saraylar. Kasabaya girerken salar sollar mezarlkt. Mezar talan yan yatmlard. Kararm mezar talarnn kuzeye gelen yanlar yosun balamt. Mezarln orta yerinde de yal, dallan plak denecek kadar yapraksz, bir taraf da tamamen kurumu ulu bir dut aac vard. Bu kadar kocaman bir mezarl da ilk olarak gryorlard. arya kadar mezarl dnerek yrdler. Mezarlktan, ilerine bir korku, bir rperti dmt. lk dkkana varnca mezarl unuttular. lk dkkan kck, st inkoyla rtl bir dkkand. Dkkanc bir uzun masann stne renk renk ekerleme dolu kavanozlar sralamt. Kavanozlu masann nnde gaz tenekeleri, eker, tuz, incir, zm sandklar duruyordu. Bir zaman yan yana durup, bu dkkan seyrettiler. Dkkan, Abdi Aann dkkanna hi benzemiyordu. Dura seyrede arnn ortasna geldiklerinde, gn tepenin ardna iniyordu. Bir kuma dkkannn nnde durmulard. Trl gz alc basmalar, yazmalar, alvarlk kumalar, bir ipe dizilmi kasketler, ipek krepler... Krepler sra sra, bir utan bir uca dkkann iine aslm. erde kocaman gbekli, ksa boylu bir adam uyuklayp duruyor. Bycek ay talarndan rlm bir kaldrmn stnde duruyorlard. Kaldrm yer yer sklmt. Memedin iinden, "topra bile rmler," geti. arnn sa yanna sralanm ihtiyar, kambur dut aalar vard. Bunlar orman gibi biribirle-rine gemilerdi. Altlarnda nalbantlar otururdu. Burunlarna almadklar bir koku geliyordu. Ac, sabun kokusu... Tuz, yeni kuma, kf, zahire kokusu... Memed, Mustafay elinden tuttu, bir dut aacnn altna ekti. Dutta sereler kaynayorlard. Bir de vcrdayorlard ki, btn ar sesleriyle doluyordu. 73 "Akam oluyor Mustafa, neyliyek?" Mustafa, birden toparland. Aykt. "Neyliyek?" diye Memedin gzlerinin iine bo bo bakt. D iinde dolar bir hali vard. "Kyller kasabaya geldiklerinde handa yatarlarm. Durmu Ali Emmi yle sylerdi. Hana gidelim." "Gidelim. Han hepsinden iyi." "Han nerede ama? Han bir bulsak." Mustafa: "Yaa bulsak," dedi. Kepenkler angrtyla kapanyordu. Bu kadar grlt onlar afallatt. Dleri bir anda bozuluverdi. Serseme dndler. Buradan da el ele tutuup yrdler. Yanlarndan gsleri ks-tekli iki iman adam geti. Cesaret edip de han soramadlar. Sonra bir dkkann nnde duraladlar. Gn batm. Ortalk karanlkla aydnlk aras. ocuklar gibi el ele tutumulard. Dkkanc onlar mteri sand:

"Buyurun aalar. Ne istiyorsunuz?" diye iltifatl laflar etti. Kendilerine "aalar" denince utandlar. Dkkan brakp oradan ayrldlar. Halbuki han soracaklard. Dkkanlarn hemen hepsi kapand. Oradan oraya dolap duruyorlard. Bir saat kadar soracak kimse bulamadan, bir mnasip adam bulamadan dolap durdular. yle olur olmaz adamlar gzleri tutmad. Durup kt kt dnrlerken Memed birden sevindi. nlerinden, da kolu insanlarnn el dokumas, ayak bir ceket giymi biri, hzla yryordu. Memed, her eyi unutup onun arkasndan kotu: "Karda! Karda!" diye seslendi. "Dur hele!" Adam durdu, hayretle onun telana bakt. Bu bak Memede bir ho geldi. Beklemiyordu. "Syle!" diye serte kt adam. Memed: "Biz garibiz," dedi. Adam: "Eee... Ne istiyorsunuz?" Memed ezildi bzld: "Han nerede? Onu soracaktm ite," dedi. 74 Adam geri dnd: "Gelin arkamdan," dedi, bir sokaa sapt. Adam hzl hzl yryordu. Memed adamn yryne dikkat etti. Bu, sarp yerlerin insannn yryyd. Sarp yerlerin insanlar adm atarken ayaklarn havaya fazla kaldrrlar. Dizleri hizasna kadar. Sonra ihtiyatl, korka korka indirirler. Buna almlardr. Halbuki, ova insanlar tam aksinedir. Ayaklarn yerde srrcesine giderler. Han, byk kapl, kapsnn tahtalarn kurt yemi, rtm, hantal, rk bir yapyd. Adam: "te han buras," deyip yoluna ayn hzla, ayn da yryyle inip ka devam etti. Memed: "Gidip hancy bulmal." Mustafa: "Bulmal." eri girdiler. Hann ii atlar, eekler, katrlar, arabalarla doluydu. erde at, eek gbresi diz boyuydu. Gbre slak slak, insann genzini yakarcasna kokuyordu. Bu keskin kokudan ileri buland. Ortada, bir diree bycek bir fener aslyd. Fener camnn ok yeri isten kararmt. Memed, Mustafaya: "Fenere bak!" dedi. Mustafa: "Kocaman." Ortadan ksa boylu, kck, ie km eneli bir adam, telala oraya buraya gidip geliyordu. Bir kede de srtlarnda-ki arabalardan Maral olduklar anlalan on be kii kadar grnen bir topluluk, yksek sesle tartyorlard. Bir tanesi kzm, ha bire kfrediyordu. Aasna, paasna, dnyasna, feleine, anasna, avradna veryansn ediyordu. Adam, duruyor duruyor, kfre tekrar kald yerden balyordu. Bir tanesi: "Ya bu bezleri satamazsak," diye balyor. Kfrbaz da... "Bezin de anasn avradn," diye bitiriyordu. 75 Azlarndan ne karsa ksn: "Onun da anasn avradn," diyor yaptryordu. "Onun da soyunu sopunu, slalesini..." Farknda olmadan toplulua yanatlar. Tartanlar bunlarn hi farknda olmadlar. En uta bir ihtiyar oturmu, kalabalkla hi ilgilenmiyordu. Tatl, ocuksu bir yz vard. Arada bir de, ne dnp ne kuruyorsa, kendi kendine glyordu. Memed, ona hi ekinmeden yanat: "Emmi," dedi, "hanc nerede ola?" htiyar: "Napacaksm o deyyusu?" diye sordu. "Suya dm o fi-kara," dedi sonra da. Mustafa: "Yazk," dedi "fkaraya." Memed, bunun stne Mustafay drtt. O, ihtiyarn aka ettiini anlamt. htiyar: "Tam da tepesi st dm," diye gld. Mustafa gene anlamad. "Th! Yazk fkaraya," dedi. htiyar: "Yaa... ok yazk," dedi. Memed: "Ona bakma emmi," dedi, "biz hana bu gece yatmak iin geldik. Nerede u adam?" Mustafa afallad bunun stne. htiyar, ortada dolap duran hancya duyuracak kadar: "Hanc dedikleri pezevenk ite," dedi. "Gidin o pezevenge syleyin derdinizi." Hanc duydu, glmsedi: "Bana bakn," dedi, "eer pezevenk aryorsanz, esas byk pezevenk yannzdaki ak sakall... Pezevenklik yolunda aartm sakal, deirmende deil..." htiyar: "Bak," dedi, "ba pezevenk, bu delikanllar yer istiyorlar." Bu arada, Memed hancya doru gitti. Hanc: 76 "Bu ak sakall pezevengin yatt odada yatacaksnz. O, sizi oraya gtrr." htiyar: "Vay pezevenk vay!" dedi. "Gelin delikanllar. Yerinizi gstereyim."

Toz kaplam sallanan bir merdivenden korka korka ktlar. Merdiven, dklecekmi gibi atrdyordu. Toz, toprak iinde yzen bir odaya girdiler. Odaya, yan yana bir sr yatak serilmiti. htiyar: "Siz daha ilk olarak ehire geliyorsunuz. yle deil mi?" Memed: "lk," diye cevap verdi. "lk." , Mustafa: "lk." htiyar: "Nasl olur?" dedi. "Her biriniz yirmi yan gekin grnyorsunuz. Nasl oldu da hi kasabaya inmediniz?" Memed, utanarak: "nemedik," dedi. htiyar: "Hangi kydensiniz?" Memed: "Deirmenoluktan..." htiyar: "Da ky oras yle mi?" Memed: "Da!" "Siz daha yemek yemediniz," deyince mthi bir alk duydular. htiyar: "Benim adm Hasan Onba..." Memed: "Benimki Memed. Bu da Mustafa..." Teneke kutular paslanm, zmnn, pekmezinin, helvasnn stnde kara bulut gibi bir sr sinek dnen bir bakkal dkkanna girdiler. 77 Hasan Onba bakkala: "u aslanlar ne istiyorlarsa ver. Bana da helva ekmek ver." Memed: "Bize de helva ekmek versin," dedi. pil ipil eden gaz lambasnn nda helvalarn itahla yediler. Handaki odaya geldiklerinde, kendi yataklarndan baka btn yataklar dolmu buldular. Soyunmadan yataa girdiler. Oday kaim bir sigara duman doldurmutu. Sigara duman kat katt. Sigara dumanlarnn arkasnda kirli, tahta kurusu lle-riyle benek benek olmu duvarda bir gaz lambas hayal meyal gzkyordu. Yataktakilerin hepsi her yerden grltyle konuuyorlard. Hasan Onba, yataa yerlemeye alan delikanllara: "Demek ilk defa handa yatyorsunuz?" Memed: "Heyye," dedi. Sonra devam etti: "Adam bu dumandan, bu kokudan boulacak gibi." Memedle Mustafanm yatakta kprdanmalar durdu. Hasan Onba: "Nasl, kasabay beendiniz mi?" Memed: "ok byk," dedi. "Kocaman evleri var. Saray gibi..." Hasan Onba gld: "Ya Mara grseniz siz!" dedi. "Bir bedesteni var, renk renk k. Her ey yzne gler. Lal olur kalrsn karsnda. Bir yanda kutnu kumalar, bir yanda saralar, bir yanda bakrclar... Ne demezsin. Bir cennettir Mara! Mara bunun gibi yz tane gelir!" Memed dnd, dnd: "Abooov! dedi. Hasan Onba: "Yaa," dedi. "Ya, ite byle. Bir de stanbulu grseniz..." Memed iindekini artk tutamayacakm gibi gerindi. Yz karard, krt. Birden syleyince de ferahlad: "Bu kasabann aas kim?" 78 Hasan Onba nce anlamad: "Ne dedin?" diye tekrar ettirdi. Memed: "Bu kasabann aas kim, diyorum," dedi. Hasan Onba: "Yavrum," dedi, "ne aas? Bu kasabann aas olur mu? Burada aa yok. Herkes kendisinin aas. Burada "aa" diye zenginlere derler. Aa ok..." Memedin kafas almad: "Burann bir tek aas kim?" diye tekrarlad. "Ad ne? Bu dkkanlarn, bu tarlalarn sahibi kim?" Hasan Onba ii akt: "Sizin kyn aas kim?" diye Memede sordu. Memed: "Abdi Aa." Onba: "Sizin kyn tarlalar hep Abdi Aann m?" Memed: "Ya kimin olacak?" Onba: "Sizin kyn dkkan?" "Aann..." Onba: "Srlar, keileri, koyunlar, kzleri?"

"ou onun..." Hasan Onba sakaln kayp dnd. Sonra: "Bana bak olum Memed," dedi. "Burada, senin yle bildiin aalar yok. Bu kasabadaki tarlalar, az ok herkesindir. Tar-lasz da var tabii. Bu dkkanlarn her birinin bir sahibi var. Tabii aalarn tarlalar ok. Fkaralarn az. ok fkaranm da hi yok." Memed: "Sahi mi?" diye hayret l kopard. Onba: "Yalan m ya?" dedi. "Tabii sahi..." htiyar, uzun uzun toprakszlar anlatt. Sonra Maraa ge79 ti, Mara anlatt. Marataki pirin tarlalar, pirin iileri. Ma-ran balar, Maran topra... Hocaolu adnda bir aa anlatt. Bir dnya kadar topra, kp kp altn olduunu syledi. Memed azn amyordu. Hasan Onba Kafkasyada esir kalmt. Oralar anlatt. Galiyay da anlatt. Sam, Beyrutu, Ada-nay, Mersini, Konyay, Konyada Mevlana derler bir ulu yatar, onun trbesini anlatt. Sonra birden anlatmay brakt, yorgan bana ekti. Odann iindeki grlt de durmutu. Kede birisi sazn stne yumulmu, alyordu. Usuldan da, duyulur duyulmaz, kaim bir sesle trk sylyordu. Adamn uzun yz gaz lambas altnda trl trl ekle giriyor, bir uzuyor, bir ksalyor, bir geniliyordu. Memed, hibir ey dnmeden uzun zaman onu dinledi. Saz alan sazn baucundaki iviye taktktan sonra, yorgan bana ekti. Memede olan olmutu. Gzne uyku girmiyordu. Dncelere kaptrmt kendini. Dnceler kafasna akn ediyordu. Dnyordu artk. Dnya kafasnda bymt. Dnyann geniliini dnyordu. Deirmenoluk ky bir nokta gibi kalmt gznde. O kocaman Abdi Aa, karnca gibi kalmt gznde. Belki de ilk olarak doru drst dnyordu. Ak ile evk ile dnyordu. Kin duyuyordu artk. Kendi gznde kendisi bymt. Kendini de insan saymaya balad. Yatakta bir taraftan bir tarafa dnerken sylendi. "Abdi Aa da insan, biz de..." Sabahleyin erkenden Mustafa onu drtt. Duymad. Uykudayd. Belki de uykuda gibi dalgnd. Mustafa, yorgan onun stnden ekti. stnde yorgan olmadan uyuyamazd. Uyand. Yahut da doruldu. Gzleri i iti. Yz sararm, sapsar kesilmiti. Ama yznde bir memnunluk vard. Gzlerinde dnmenin mutluluu okunuyordu. Hancnn parasn verdiler, ktlar. Memed: "Hasan Onba nerede? Ona bir salcakla kal desek," dedi. Mustafa: "Desek." Kapda ksa boylu hancya sordular. Hanc: 80 "O pezevenk mi?" diye sordu. "O pezevenk geceden kalk-t! ykn ykleyip kylere satmaya gtrd. On gn sonra ancak gelir. Boverin o pezevengi." Memed: "Keski grebilseydik onu," diye i ekti. Mustafa: "Keski..." arnn ortasna geldiler, akn akn durdular. ylece dikilmi drt yan seyrediyorlard. Gne alabildiine kmt. arnn kalabal onlara grlmedik bir kalabalk grnd. Memed, kendi kendine "Karnca gibi kaynayorlar," dedi. erbetiler san pirin gmlerini yklenmiler, ellerindeki sar pirin taslarn akrdatarak baryorlard: "erbet! erbet! Bal erbeti! Meyan kk! Beyen kk! Bir ien piman, bir imeyen!" Sar pirin gmlere gn vurup avktyordu. Gz sar pirin gmde kalan Memed, gm yakndan grebilmek iin: "erbeti, bana bir erbet ver!" dedi. "Arkadama da ver!" erbeti ne doru eilerek, tas doldururken, o, parlayan pirincin zerinde korkarak elini dolatrd. erbeti ikisine de birer tas erbet doldurdu uzatt. erbet souk, buz gibi kpk-leniyordu. Her ikisi de erbeti ancak yarsna kadar iebildiler. Holarna gitmedi. Bir ke banda, ykseke bir ktn stne oturmu biri nal dvyordu. Nal akrtsna trkler dktryordu. Bu kasabann mehur Kr Hacsyd. Memed, gme, dvlen nallara hayran kald. Burnuna ho bir koku geldi sonra. Bu, kebap kokuuydu. Arkalarna dnnce, bir ykk dkkann iinden yal dumanla-nn ktn grdler. Dumandan keskin bir et kokusu, ya kokusu fkryordu. Koku balarn dndrd. Kebapdan ieri, kendiliinden giriverdiler. Kebap ra "Buyurun buyurun," diye iltifatlar etti. Bu daha ok artt onlar. Oturdular, kebap beklediler. Dnk ar, dnk kasaba, dnk dnya, bugn Memedin gznde bambakayd. Bugn ayaklarmdaki, yreindeki ba zl81 mt. Kendisini hr, geni hissediyordu, uacak gibi hafiflemiti. Kebab utana utana yediler. Sanki dkkandaki insanlarn hepsi durmu, onlara bakyordu. Kebap dkkanndan ktklar zaman serseme dnmlerdi. ary bir utan bir uca iki sefer kat ettiler. Memed Mustafaya dnd: "Burann aas youmu," dedi. Mustafa: "Sahiden." Memed: "Aasz ky!" Krepler asl bir dkkana girdiler. Memed, bir ipek krep seti. Sar ipektendi. pei avucunda skt, sonra da at. Krep avucundan yere kayd. Has ipek! Aldlar, dar ktlar. Mustafa Memede gz krpt: "Hateye deil mi?" Memed: "yi bildin Mustafa. Akll olansn!" diye alay etti. Dn akamki helva yedikleri dkkandan helva aldlar. Sonra frndan da scak ekmek aldlar. Ekmein stnden scak scak buu kyordu. Helvayla ekmei bir mendile koydular, baladlar. Pazaryerindeki beyaz tan stne oturmular, manavlar-daki bek bek sar portakallara gzlerini dikmilerdi. Kalktlar, birer tane portakal aldlar, soydular. Kye doru yola dtklerinde vakit leye geliyordu. Dikine inen gne, glgelerini tam ayaklarnn stne dryordu. Kck, kara birer daire glgeleri.

Kasabann dna ktklarndan itibaren kasaba gzden kayboluncaya kadar, dnp dnp baktlar. Kasabann stnde ak bulutlar dnyordu. Evlerin bacalarndan szlen gmi dumanlar, havada aslp kalmlard. Krmz kiremitler durgun mavinin stne yapmt. Gece yary geerken kye girdiler. afan yerindeki parlak, kocaman yldz domu, etrafa kvlcm kvlcm k sayordu. Mustafa Memedlerin evi nnde ondan ayrld. ok yorgundu. Kasabaya gittiine de gideceine de piman olmutu. Halbuki Memed onun tam aksi, sevin iinde. Memed de kaplarna doru yrd. Yrd ya, ayaklar geri geri gidiyordu. Evin duvarna srtn dayad, durdu. Girse mi girmese mi? Girmemeye karar verdi. Dnd, itlerin karanlna sine sine yryordu. Bir evin nnde soluk solua durdu. Evin nnde dallar emsiye gibi alm bir dut aac vard. Durduu yer dut aacnn altyd. Sonra, soldaki itin karanlna gitti yere yatt. Yorgunluu yava yava kt. Bacaklar ok uzun, ince yapl, rengi yeile alan, duman gibi, hani duman arkasndan grnen aa yeili var ya, onun gibi, boynu, gagas gvdesinden ayr dedirtecek kadar uzun bir ku vardr. Hep su kylarnda bulunur. Adna De-irmenoluk kylleri divlik kuu derler. Sesinden kinayedir. Bu ku, bir tuhaf, slk gibi ter. Uzun slnn sonu kesik kesik biter. Balar biter, balar biter. Btn tn tad, rls bu kesik kesik sondadr. Memed bu t tpk tpksna taklit ederdi. Birka kere yatt yerden divlik kuu gibi tt. Gz kapdayd. Kapnn da ne ald vard, ne alaca... Sinirlendi. st ste birka kere daha tt. Neden sonradr ki, kap usulcana ald. Memedin yrei gsne smayacak-m gibi atyordu. Kapdan kan karart sessiz sessiz, yavatan ona kadar geldi, yanna uzand. itin dibine doru iyicene kaydlar. Memed elini uzatt, usulcana: "Hate," dedi. Hate: "Can," dedi. "Yolunu, yolunu ok gzledim. Gzlerim yollarda kald." Scaklklar biribirlerine geiyordu. Nefesleri bir yalm rzgar gibi. Biribirlerine biraz daha sokuldular. Ba dnyordu. Buz gibi, yumuack ipekli, bir su gibi, karanlkta Memedin elinden Hatenin ellerine akt. Bir zaman ylecene sarlm kaldlar. Konumadlar. Tir tir titriyorlard. Bacaklar geriliyordu. Taze imen kokusu... Ba dnyordu. 82 83 "Sen olmasan ben lrm. Yaamam. ki gn gittin de... Dnya bama dar geldi." Memed: "Ben de duramadm." Hate: "Kasaba?" Memed: "Dur," dedi. "Sana syleyeceim var. ler baka... Bir Hasan Onba tandm. Bir Hasan Onba ki, stanbulu bile grm... bir Hasan Onba ki... Hasan Onba Maral... Maran iinden olurmu. Bana her bir eyi syledi... Bir Hasan Onba ki, bana dedi ki al nianln gel ukurovaya... Hasan Onba dedi ki, ukurovann aas yok. yle dedi. Hasan Onba bana tarla bulacak, kz bulacak, ev bulacak... Hasan Onba var ukurovada. Nianln kar gel dedi. Hate: "Hasan Onba..." Memed: "Bir iyi adam ki canyn iine koy. Bize her bir eyi yapacak... Kaarsak." Hate: "Kaarsak..." Memed: "Hasan Onba... Bir sakal var, uzun. Stbeyaz. O ukurovada varken, bize yok, yok gayri. Yaa, Hasan Onba... Ulan delikanl, dedi, al nianln, kar gel. Peki dedim ben de, on gn sonra alr gelirim." Hate: "On gn sonra..." "Babadan da eyi... Bir ak sakal var, akarsu gibi, parl parl." Hate: "Hemen gitsek," dedi. Memed: "On gn sonra..." Hate: "Korkuyorum." 84 Memed: "Hasan Onba ukurovada varken. Amma benim derdim anam. Anama zulmeder Abdi." "O da gelir. Mademki Hasan Onba var." Memed: "Yalvarrm. Sylerim. Onba var derim. Belki gelir." Hate: "Ben korkuyorum. Abdiden korkuyorum. Yeeni hep bizde. Anamla hep fiskos... Bir gn nce..." "On gn. On birinci deyince... Sen, ben, anam... Bir gece... Yollara... Ver elini ukurova... Hasan Onba biz geldik deriz. aar kalr. Bir de sevinir ki..." "Sevinir. Ben korkuyorum." Uzun uzun sustular. Soluklarndan baka ses yoktu. Gece bcekleri tyorlard. "Ben korkuyorum." ,^ Memed: "Onba ok sevinir..." "Anamdan korkuyorum." Memedin ba dnyor. San alt... Ha bire dnyor. Alabildiine akan, dnen, imeklenen sar gne alts... "On gn deyince, on birinci gn... Yallah..." Hate Osmann kzdr. Osman yumuak, kimseyle ilgilenmeyen, kendi halinde bir adamdr. Hatenin anasysa Allann bir belasdr. Kyde ne kadar kavga, ne kadar grlt varsa iindedir. Uzun boylu, gldr. Evin btn iini o grr. ifti bile o srer. Memedle Hatenin ocukluklar birlikte gemiti. Erkek ocuklar iinde, en gzel evcii Memed yapard. Onu, en gzel de Hate sslerdi. Beraber oynadklar ocuklar oyunlarna brakr, kendileri baka bir yere gider oyunlar icat ederlerdi. Trl trl... On beine deince Hate, Memedin anasndan orap rmesini renmek iin, her gn Memedlerin evine gelirdi. Memedin anas ona en gzel rnekleri verir, en gzel naklar retirdi. kide birde de salarn okayarak: 85 "Sen benim gelinim olursun inallah, srmelim," derdi.

Hatenin anasna, herkese, Hateden konuurken "gelinim," derdi. Bunun stne, on alt yalarnda olan oldu. Memed yorgundu. ift srmeden geliyordu. Hate de dadan, mantar toplamadan. Belki bir aydr biribirlerini grmyorlard. Biribirleri-ne Alacagedikte rastlaynca, ikisini de bir sevin, bir glme ald. Bir tan stne oturdular. Karanlk basyordu. Hate kalkmak istedi. Memed, elinden tuttu geri oturttu: "Dur hele!" dedi. Tir tir titriyordu. Her bir yan atee kesmiti. Bedeninde mgmalar oluyordu: "Sen benim nianlm deil misin?" dedi. Hatenin ellerini ellerinin iine ald: "Sen benim..." dedi. Hate glmeye balad. Memed: "De kz," dedi, "sen benim nianlm deil misin?" Hate Memedden ekiniyordu. Memed tutmu gndermi-yordu. Bir ter basmt ki... "Kz," diyordu. "Sen..." En sonunda pmeyi akl etti. Hate kpkrmz kesilerek Memedi hzla itti. Kat. Memed arkasndan yetiti tuttu. Kz durgunlam, kuzu gibi olmutu. Memedin de eski heyecan azck gemiti. "Bu gece yars gelirim," dedi. "Byk dutun glgesine snrm. Divlic kuu gibi terim... Herkes divlik kuu tyor sanr." Sonra da birka kere divlik kuu gibi tt: "te byle," dedi. Hateyi bir glme ald: "Divlik kuu gibi... Kimse fark etmez." Memed: "Biz biribirimizin nianls deil miyiz? Kimse fark etmesin." Hatenin birden rengi att: "Ya bizi grdlerse," dedi, kat. te bundan sonradr ki, gn getike sevdalar byd, kara sevda oldu. Sevdalar dillere destan oldu. Her gece ne yapar yapar buluurlard. Bulumazlarsa ne onun gzne uyku girerdi, ne onun... Hatenin anas tarafndan yakalandklar da oldu. Hateye ikence yapt anas. aresiz. Geceleri elini ayan balad. Kapya kilit stne kilit vurdu. aresiz. Hate her engele bir are buldu. Hate Memede muhabbet oraplar dokuyor, mendilleri iliyordu. stne trkler karmt. Akn, hasretini, kskanln renk renk naklara, ses ses trklere dkmt. Bu trkler hala Toroslar-da sylenir. oraplar gren rperirdi. Trkleri duyan, syleyen hala rperir, iinden bir ey balar yeil yeil, taze yeermeye... Memed, evlerine ne zaman, nasl geldiinin farkna varmad. afan yerindeki, o kvlcmlanan yldz, n yitirmi, aarmt. afan yeri de usuldan aanyordu. "Ana! Ana!" diye kapdan ard. Ana uyumuyor, olunu dnyordu. "Yavrum!" dedi kalkt. Kapy at, boynuna sarld. "Demek gece yrdnz?" Memed: "Yrdk." eri girer girmez, Memed kendisini yatan stne att. Mthi uykusu geliyordu. Kafasnda sar bir prlt avkyordu. avkyan prltlar dnyorlard. Belki umuttur. Belki de bir zlemdir. zlem scacktr. zlem bir dost, bir sevgilidir. Sarverir insan scakl. Memedin kafasnda, gnlnde ta iliklerine ilemi, san pirin prltlar vard. Prltlarn tesinde krmz kiremitleri mavilie yapm kasaba... Sar pirin prltlar, koyu, mor, savrulan kebap dumanlarna kart. Kr Hacmin nal krts... Kaldrm beyaz, sykal, yani cilal ay talarndan yapmlar. Beyaz beyaz parlyor. Ana olunun baucuna oturmu soruyor: "Kasaba nasld yavrum?" "H?" diyor, ba dyor. Kr Hacnn nal dverken, nasl trk sylettiini dn86 87 yor. Naldan dncesi krmz kiremitli evlere geiyor. Yar uykulu, yar uyank glmsyor. Dnyor ki, yarn br gn kaacaklar. Hasan Onba kylerden on gn sonra dnecek. zlyor bu ie. Sonra dnyor zntsnden. On gne kadar ancak dzenlerler ilerini. Hasan Onbann ocuksu, akac gle yz... Ak sakallar. Ak sakallar yznde takma gibi duruyor. Hasan Onba bir yer bulur. Bir de ift, yani i bulur. Nedense Hasan Onbaya ok gveniyor. "Btn dnyay kar kar gezmi, biliyor," diyor iinden. Kasabann aas da yok. Hate, anas, yerden alrlar. altklar kendilerinin olur. Hasan Onba bu ii yapar m yapar. Dnyor ki, nereden duymutur, onu bilmiyor. ukurova topra verimlidir. Dnyor, yrei daralacak ekilde seviniyor. ukurova topranda akrdikeni bitmez. Kendi ukurovaya yerleince, ev bark sahibi olunca, bir gn kye gelecek, ukurova byle byle diyecek... Btn bir ky arkasnda inecekler ukurovaya. Abdi, tek bana kalacak kyde. Ne ekin ekmesini bilir, ne bimesini... Acndan lecek. Ana tekrar ediyor: "Kasaba nasld olum?" diyor. O, anasna cevap verdiini sanyor, dnyor. Beyaz bir ftr apkal grmt manavlarn nnde. Tertemiz... Panto-lonlu bir adam... Adam, portakal alyordu. Parmaklarna dikkat etmiti. Uzun, beyaz parmaklar abuk abuk para sayyordu. Paralar parmaklarnn arasndan akyordu. Gm parlts... Ana: "Yavrum," dedi, "uyuyor musun?" Uyuyor muydu? Pirin prlts yeniden kafasn allak bullak etti. ukurova gneinin altnda, gne arpnca fkran milyonlarca prlt. Uyand zaman gn kuluktu. Anas, banda oturmu ona bakyordu. Birden, nedense anasndan utand. Yorgan bana ekti. ocukluunda sevinli olduu zamanlar hep byle yapard. Anas glerek, yorgan bandan ekti: "De kalk koca delikanl. Gn kuluk oldu. Kalk da kasabay anlat." Gzlerini kirpitire kirpitire at. Darda, gz kamatrc 88 1 bir gne vard. Gnee yle bir gz att. Birden kamaan gzlerini ieri evirdi. Gne her eyini altst etmiti. Yataktan ok yorgun bitkin kalkt. Btn yorgunluuna iindeki btn karanla karn, yreine bir yerlerden bir k, bir aydnlk szyordu. Yreindeki kasveti datan eyin kendi de farknda deildi. Bu sevin, bu scak ktan ileri geliyordu. Bu k nedendi? Anasnn dizinin dibine oturdu. Kasabay bir bir anlatt. Kadn, birka kere kocasndan, birka kere de bakalanndan dinlemiti kasabay, ama bu kadar gzel kimse sylememiti. San avka gelince comutu Memed... Su gibi akyordu azndan szler...

Memed ate iinde kasabay anlatt bitirdi. Fakat anasna syleyeceine gelince yutkundu kald. Anas, onun bu halini bilirdi. Bu sefer de meseleyi akt. Olunun salarn okad. Gzlerinin iine bakt. Olu bir ey, ama nemli bir ey syleyecekti ama, syleyemiyordu. Olan, anasnn gzlerinden gzlerini kard. Ana iinden, 'Tamam," dedi. "Bir ey var. Mutlak bir ey var." Memede bakt. Memed, hareket edecek, kprdayacak halde deildi sanki. "Syleyemeyecek," dedi, "kolay kolay." Dayanamad: "karsana u diliyin altndakini Memedim!" Memed bunu duyunca irkildi. Yz kl oldu. Ana: "De kar," diye tekrar etti. Memed ban yere dikti: "Ben," dedi, "bu gece Hateyle konutum. Kamaya karar verdik." Ana: "Sen akln m yitirdin Memed?" Memed: "Dndk ki, sen kyde kalrsan, Abdi Aa, sana zulmeder. Sen de bizimle gel ukurovaya. Kasabada yerleiriz." Ana ayn iddetle: "Sen delirdin mi?" dedi. "Ben yurdumu yuvam, evimi barkm brakr nereye giderim? Hem sen elin kzn alr nereye gtrrsn?" Memed: 89 "yleyse ne yapalm? Sen bir akl ver." Ana: "Ben sana yz kere syledim. Vazge bu Hateden. Yz kere, bin kere syledim. Vazge! Onu Abdi Aann yienine ni-anlyorlarm. Olmaz. Byle kafalardan vazge!" Memed: "Vazgeemem. Abdi Aa olmazsa, kim olursa olsun. Vaz-geemem. Abdi Aa herkesin gnlnn aas m? Alr kaarm. Benim bir tek korkum var, o da sana zulmederler. Benim korktuum bu! Yoksa... evelallah..." Ana: "Evimi barkm yurdumu yuvam brakp da hibir yerlere gidemem. Sen, al git Hateyi. Gene de sana derim ki olum sen yalnzsn. Bundan iyilik kmaz. Karnda be kyn kocaman aas var. Kz onun yieni istiyor. Bunun sonu iyi kmaz. Vazge bu iten. Kz m yok sana!" Memed kzd. Anasna kar pek az kzmt: "Kz yok," dedi. "Dnyada Hateden gayri kz yok." Memed bir daha azn amad. ki gn sonra duyuldu ki, Abdi Aann teki kydeki yieni Hate iin dnr gndermi. Dnrleri arasnda Abdi Aa da var. rp barmasna, armasna bakmadan, kz ilk gelite Abdi Aann yienine veriyorlar. Abdi Aann yieni bulunmaz ksmet. Kz kendi gnlne braksan, ya ingeneye varr, ya davulcuya. Hateyse alar alar avunur. ki gn sonra da nian takld. Abdi Aa da gelinine bir bei biryerde takt. Niandan sonra kyn iine bir dedikodudur yayld. Kadnlar konuuyor, ocuklar konuuyor, yallar, genler, erkekler konuuyordu: "Memed, karr onu. Yedirmez Hateyi Abdi Aann kel yienine." "Korkar Memed." "Hi de korkmaz." "* "Memedin gznde kimse korkuyu gremez." "Gremez." , "Memed bu!" "Memed olsun. Memed ka para eder. Abdi onu para para ettirir de leini itlere attrr." "Bir kere kzmasn... Attrr m attrr." "Memed kz alr da gider." "Nereye gider?" "Nereye gider? O gidecek yeri bilir." "Nereye gitse, ylann deliine bile girse, Abdi Aa onu bulur karr." "Abdi Aann eli kolu uzun. Hkmet var arkasnda..." "Hkmet de var, Kaymakam da, Mdr de var. Karakol Onbas da var." "Her gn Mdr iner evine." "Vallahi yreim paralanyor u Memede." "Geldi yabann kyls de elinden ald." "Dn grdm Memedi..." "Vayfkara!" "Evlerinin arkasnda grdm. Yz sapsar. Zehir sarsna kesmi. Yeil san." "Ben de gzlerinden korktum. Bir ho kl gzleri var." "Fkara, nian yapld yaplal evden kmyormu..." "Karanlk bir kede..." "Akamadek... Dnrm..." "Kara sevda... Zor!" "Kara sevda deli eder insan." "Memed yar deli zaten..." "Kz her gece balarm anas. Elini ayan kendirle ba-larm." "Kilit stne kilit!" "Dnenin de hali kt." "O da olundan korkuyor." "Abdi Aa da duymu meseleyi..." "Vay fkara Memed!" "Duymu da glm..." "Kzn iki gz iki eme..." "Vay fkara Memed!" "Abdi Aann kel yieni, gelmi fiyaka satyor. Dolanyor kyn iinde." I90 91

"Boynuzlu..." "Geyik boynuzlar..." "Geyik..." "Zulm." "Vay fkara Memed!" "Zulm." "Kahrndan lmezse Memed..." "Asl kz lecek kahrndan..." "Ayran kr olsun..." "Yava yava sylen." "Onmasn inallah..." "Srm srm srnsn." "Kurt ilesin tenine inallah." "Ylancklar karsn da yln yln yatsn." "Yava yava..." "Gzlerinde akrdikeni bitesi." "Be ky kendinin, u dalar da kendinin." "Dnya parayla alnr. Yrek alnmaz." "Vay fkara Memed!" "Grsn Abdi. Grsn ne iler getirecek Memed onun bana. Siz hele durun." "ldrse..." "ldrse eli nurlanr." "Memed daha ocuk." "Vay fkara Memed!" "ocuk ama..." "Ylda ka tane da keisi vurur Memed?" "Say!" "inenin deliinden kurun geirir." "Abdinin gzlerinin bebeinden inallah." "Yava syle yava!" "Bir silah gese eline Memedin, koymaz Abdiye." "Koca Ahmet dada olayd bu sralar..." "Gelirdi kye, bozard nian, verirdi kz Memede."^ *" "Bir silah geirse eline..." "Memed hakkndan gelir onun." \ "Kekiii!" 92 "Kyl o gnleri grse... Krk gn krk gece enlik eder." "Kara sevdallar ayran iflah olmaz." "Olmaz inallah." "Memedden bulmazsa, Allahtan bulur." "Bulur inallah." "Yava yava!" "Neredesin Koca Ahmet. Kendini gsterecein gn bugndr." "Koca Ahmet Dastanda ift sryormu. Avrattan korkak olmu." "Memed kasabaya gitmi." "Yer yapyor kendine." "u kel yienine bir ey olsa..." "Bir yldrm dse tepesine." "Durup dururken can kverse." "kverse..." "Memed alsa kz. Alsa gtrse..." "Memed alsa kz..." "Alsa gtrse kz..." "Ben Hateyi bilirim. ldrr kendisini." "O lrse Memed de yaamaz." "Vay fkara Memed!" "Vay fkara Dne! Kocasz kald gen yanda. Oulsuz kalmasn." "Oulsuz kalmasn." Bir ky insan tekmil konuuyordu. lerine dert olmutu Memedin ii. Ama ellerinden bir gelir yoktu. Bu konumalar Abdi Aann kulana dakikas dakikasna gidiyordu. Kyde "t" dese, o duyard. Olup biteni, kylnn neler konutuunu bir bir biliyordu. Adamn gnderdi. Memedi evine ard bir gece. Memed, sklm pklm gelip karsna el pene dikildiinde, bas bas bararak: "Ula namussuz nankr! Kpek gibi kapmda bydn. Adam oldun. Ulan namus dman! Duydum ki yienimin nianlsna gz dikmisin..." Memed ta kesilmi kprdamyordu. Yz duvar gibi 93 bembeyaz olmutu. En ufak bir hareket yoktu. Yalnz, o ine ucu kadar kck prlt gelip gzbebeklerine oturmutu. Abdi Aa: "Bana bak Memed!" dedi. "Bu kyde yaamak, ekmek yemek istiyorsan benim dediimden ayrlma. Sen ocuksun. Sen bilmezsin. Sen beni bilmezsin. Ben adamn ocana incir dikerim. Duydun mu ekmeksiz, nankr? Ben adamn ocana incir dikerim." Geldi Memedin kolundan serte tuttu: "Bana Abdi derler," dedi. "Ben adamn ocana incir dikerim. Memed susuyordu. O sustuka teki kzyor, baryordu. "Ulan ekmeksiz olu ekmeksiz..." diyordu. "Kimse benim yienimin nianlsna gz dikemez. Ben adam para para eder de leini kpeklere atarm. Bana bak! O kapdan bir daha gemeyeceksin. Anladn m? Gemeyeceksin. Anladn m?" Memedi birka kere sert sert sarst. Tatan ses kyordu da ondan ses kmyordu. te bu sessizlik kudurtuyordu Abdi Aay. Birden kendini kaybedip Memedi tekmelemeye balad. Memed onu ldrmemek iin kendini zor tutuyordu. Dii diini yiyordu. Avurt etleri dilerinin arasndayd. Isryor, yiyordu avurt etlerini hrsndan. Az kan iinde kalmt. Kafasnda sapsar bir k avkd. "Defol buradan! Sizlere iyilik yapmak, sizleri bytp adam etmek haram zaten. Besle kargay gzn oysun. Defol, itin olu." Dar yar baygn, yar sersem ktnda, yere kocaman bir tkrk att. Tkrk bir avu kand. 94 8 Evler, aalar, kayalar, yldzlar, ay, toprak ne varsa dnyada, hepsi karanln iinde kaybolmular, erimilerdi. Usuldan usuldan karanln stne yamur iseliyordu. Yamurla birlikte, hafif de bir yel esiyordu. Yel, souk bir yeldi. Arada bir, durup durup kpekler karanla havlyorlard. Sonra, yalnz bir horoz uzun uzun tt. Vaktinden nce ten bu horozu sahibi sabahleyin erkenden mutlak kesecektir. Uzaktan, dan tesindeki yoldan bir ngrak sesi geliyordu. Bir ara ngrak sesi kesiliyor, sonra tekrar balyordu. Bu, gelen yolcularn yorgunluuna alamettir. Memed, hayli zamandr, kocaman dallar emsiye gibi alm dutun yanndaki itin altna sinmi bekliyordu. Memed dnyordu ki... Hayr, bu durumda Memed, hibir ey dnemez. Memed, yalnz yordu. Memed, bir eyler duyuyordu dnmeden. Karanla yamur iseliyordu usuldan. Karanlk bastndan beridir ki Memed, bu yamuru yiyordu. ine gemiti. Baz baz bir titreme alyor, sonra geiyordu. itin tesinde bir patrt duydu, kulak kabartt. Bu, itten atlayan bir kediydi. yle sand. Anas dt aklna bir ara. Etini kesmiler gibi bir yerleri ard. Yreinde bir zehir acl duydu. Bir szlama. kence edeceklerdi anasna... ok uzakta bir imek akt. Karanlkta erimi dutun gvdesini, dallarn yaldzlad. Memedin de iinin karanlndan bir k yolu geti. Uzun bir k yolu. Bu anda btn ky, atyla, eeiyle, sr, keisi, koyunu, 95 bcekleri, tavuklar, kedileri, kpekleriyle uyuyordu. Dmanlklarn, kinlerin, sevgilerin, korkularn, kayglarn, yiitliklerin stn kaln bir uyku rtmt. Dler arpyordu. Dler yayordu u anda. Gr sahas ne kadar dar olursa olsun, insan muhayyilesi genitir. Deirmenoluk kynden baka hibir yere kmam bir insann bile geni bir hayal dnyas mevcuttur. Yldzlarn telerine kadar uzanabilir. Hibir yer bulamazsa Kafdamn arkasna kadar gider. O da olmazsa, dlerinde

yaad yer ba-kalar. Cennetleir. imdi, u anda dler veryansn ediyordur, uykularn altnda. u fkara, u kahrl Deirmenoluk kynde, deimi dnyalar yaanyordun Memed de d gryordu. Hem korkuyor, hem d gryordu. Kafasnda birden, bir imek akt. ukurovanm bol gnei kafasnda paraland, byd, geniledi, aydnland. indeki k seli durunca Memed endielendi. Korktu. "Ya gelmezse," diye dnd. "Ya gelmezse ne yaparm?" Kafasndan trl ihtimaller geti. "Gelmezse, ben bilirim yapacam," dedi. Eli tabancasnn kabzasna gitti. Tabancas aklna gelince btn korkular siliniyor, aresizliini unutuveriyordu. Tabancasn dnyordu ki ok hafif bir ayak sesi duydu. Az nce dndklerinden utand. Gelip banda duran Hat-eydi. Gndz olsayd da Hate, Memedin yzne baksayd. nce yznn sapsar kesildiini, sonra yava yava kzardn grr aard. Baka eylere, belki korkuya yorard bunu. "ok beklettim," diye zr diledi. "Anam bir trl uyumuyordu." El ele tutuup korka, sine uzaklatlar. Topraa yle usturuplu basyorlard ki, en kk bir trt bile kartmyorlard. Topraa basmyorlard sanki. Ky kncaya kadar, nefes bile almadlar dersek, dorudur. Ky ktktan sonradr ki, korkular biraz azald, kendilerini azck serbest hissettiler. Hatenin bohasn Memed tayordu. Hate bohasn, Memed yoruldu diye istedi, teki vermedi. Tam srasym gibi, iselemekte olan yamur delicesine bastrd. Yanlarnda, arkalarnda, nlerinde imekler akyor96 du. Kayal getikten sonra bir ormana dtler. akan imeklerden arada bir orman iiyor, ortalk gndz gibi oluyordu. Aa gvdelerinden oluk oluk sularn akt grlyordu kta- Hate hkrarak alamaya balad. Memed kzd: "Tam da alayacak sray buldun," dedi. Ortalk ymcaya kadar, ormanda bir minval zere yrdler. Nerede olduklarnn farknda deildiler. Yamursa, hala yayordu. Hate, her admda yamura: "Allann kahr gazabna ura!" diye beddua ediyordu. Ortalk iyiden iyiye ynca, bir kaya kovuu buldular sndlar. Ayakta durmular, ikisi iki yerden tir tir titriyorlard. Elbiseleri vcutlarna yapmt. Hatenin salarnn ucundan hala yamur altnda yryormu gibi sular szyordu. Memed, dileri biribirini dverek:, "Kav slanmamsa, bir ate yakar snrz, kurunuruz," dedi. Hate kvanla glmsedi. Memed: "Glme," dedi. "yle bir yamur yedik ki, deil deri kesenin iine, derimizin altna bile geti." Bel kayna bal keseyi elleri titreyerek amaya urayordu. Btn umut, kurtulu buradayd. Gzleri kesenin iine dikilmiti. Sonra gz gze geldiler glmsediler. Kesenin iine su ilememiti. Memed: "Bu keseyi kim yapmtr biliyor musun?" Hate: "Yok," dedi. "O, evine katm Sleyman Emmi var ya, o yapt. O zamandan beri onun yadigarn saklarm." Telal telal etrafna baknd. "Hibir kuru ey yok ki ellerimi kurulaym. Elim deince slanacak." Hate: "Aman tutma kav ya ellerinle," dedi. 97 Memed: "Bak nasl kurularm!" diye vnd. Kovuun arka tarafna doru gitti. Oraya yamur ilememiti. Toprak, kupkuru tozlanyordu. Ellerini topraa soktu, toza beledi. Tozlu ellerini havaya kaldrp, Hateye: "Oldu mu?" dedi. Hate glmsedi. Memed: "Git Hate," dedi. "Git de al rp topla!" Hate kovuktan dar, yamura frlad. Biraz sonra, kocaman bir kucak alyla geri dnd. allar slakt ya aslnda kurumulard. nce ince krdlar, kovuun orta yerine ydlar. Memed, kav akt. akt ama, kav yansa bile, tututurmaz ki aly. alnn tutumas iin kck de olsa yalm gerek. Ne yapsalar? Memed: "Dur sen burada," dedi. "Ben gideyim ra bulaym." Az sonra elinde yal bir rayla dnd. Kocaman, iki azl hanerini kard, ray yard. Kav ray da atelemez. Ona da yalm gerek. Kck bir yalm olsa ra ahverir. Bir kibrit olsayd imdi... her ey kolayd ama... kibrit de almt Memed. Ama kibrit slanm, orba gibi olmutu. Memed: "Hate," dedi, "azck kuru bez bulamaz myz?" Hatenin dileri sakrdyordu. "Bohay bir aaym bakaym. Belki ortasna su gememitir." Darda, yamur veritiriyordu. Aynen gk delinmi gibi. Hate bohay at. Arad tarad. Entarilerinin iinde skp kalm bir mendil buldu. Bu, Memedin ona ilk hediyesiydi. Krmz benekli bir mendildi. Kadnlar kyde byle mendilleri balarna balarlard. "Bu var kuru," diye Memede gsterdi. Memed mendili tand. "O mu var?" dedi. Bir ho olmutu mendili grnce. Hate: v "O," dedi. 98 Memed, birazck kzgn: "Burada donup leceimi bilsem, onu gene yakmam." Hate: "Belki entarilerde kuru bir para bulunur." Memed: '"Getir hele," dedi. Hate, bohay getirdi. Memed, kartrd kartrd bohay: "Ohhooo," dedi, "bunlarda bir kuru para deil, yz para bile bulunur." Hate: "Bulunur," dedi. "Hepsini yak da plak gezelim." Memed: "Bu gidile yle olacak." Kuruca bir entarinin i astarn skt. akma akt. Kav, bez parasnn iine koydu. flemeye balad. fledi babam fledi. Yorulunca bezi Hateye verdi. Bu srada tam yanlarna bir yldrm dt. Yer hafiften sarsld. Aalar atrdad. Hate, elindekini yere drd. Memed, eildi yerden ald. Avurdunu iirerek yeniden flemeye balad. Avurdu acmt. Bezin stn kck bir alev yalaynca sevindi. Hemen br elindeki ray tuttu. ra czrdayarak ate ald. Birka tane ray birletirdi. Ortadaki al ynna soktu, etrafn besledi. Yamur gittike iddetleniyordu. Gkyz bir kara dumand. Boyuna da imek akyor, yldrm dyordu. imekler bir an iin de olsa, dnyay yaldzlyorlard. Her imekten sonra, Memedin ii, bir sar pirin prltsna bouluyordu. Ate byd. Memed, boyuna stne odunlar yyordu. Odunlarn sular ekilince ate alyorlard. Kocaman kocaman yalmlar parlayp oynayorlard. zerlerindekini kardlar, oradaki bir daln stne serdiler. Dal da atein yanna ektiler. Hate utanyordu. Bu sebepten bir trl i gmleini, donunu ikaramyordu. Memed: "kar onlar," dedi. "kar da titremen gesin." Hate yalvarrcasna bakt: "Bunlar da stmde kurusun," dedi. 99 Memed:

"stnde kurumaz," diye kzgnlkla sylendi. "stnde kuruyuncaya kadar, sen souktan lrsn." Hate, Memedin kzdn anlaynca, gmleini karmaya balad. Omuzlar yuvarlak, esmerdi. Gmleini karr karmaz alya att, memelerini avularna ald kapad. Omuzlan titriyordu. Boynu, bir kuu boynu gibi uzun, hotu. Kck birer sa paras kulaklarnn arkasna doru kvrlyordu. rgl kara salar, arkasna dklm, kuluncunu batan baa rtmt. Memeleri ellerinden, parmaklarnn arasndan tayordu. Sar, ayva tylerin yerleri souktan kabarcklanmt. Isnnca kabarcklar kayboldu. Ten dmdz oldu. Pembeleti hafiften. Memed, gzlerini Hateye dikmiti. inde, dayanlmaz bir arzu duydu. "Hate!" Hate, bu sesten, bu biimde syleniten rperdi. Ses, her eyi sylyordu. Anlad. "Memed," dedi, "imdi kyde kyamet kopuyordur. imdi bizi fellik fellik aryorlardr. Bulurlarsa diye korkuyorum." Memedin iinde de ayn korku vard. Belli etmedi: "Nasl bulacaklar bu ormann iinde bizi? Sen de!.." Hate: "Bilmem," dedi. "Bilmem ama, ben korkuyorum." Uzun zaman sustular. Yamur da azck yavalad gibi. Ate gittike byd. Yandaki kayalar bile snd. Taban topra da kurudu. Hate kuruyan gmleini giydikten sonra donunu kard. Memed, onun taze, dolgun bacaklarn grd. oktan beri, iindeki arzu, dayanlmaz bir hale gelmiti. Tekrar, ayn ekilde: "Hate!" dedi. Hate: "Korkuyorum Memed," dedi. Memed, yanna doru yanat, sk skya, actacak kadar bileini tuttu. Hate teye teye gitti. Memed, Hateyi btn gcyle sard. pt. Hate kendini birden brakverdi. Memed, onu kayann dibine doru srkledi. Hatenin kaln dudaklar 100 aralk kalm, gzleri kapanmt. Hatenin eli aya tutmuyordu. Usuldan usuldan, "Korkuyorum etme Memed," diyordu. Byk atein yalmlar zerlerine doru uzanyordu. Yalmlar, kayalar yalyordu. Neden sonradr ki kendilerine gelebildiler. Memed, Hateyi elinden tuttu. Yatt yerden kaldrmak istedi. Hate azck doruldu. Sonra, arkas st gene yatt. Korkusu tamamen gitmiti. inde bir eziklik, vcudunda yorgunluk kalmt. Sonra, kendi kendine kalkt. Bacaklar, srt, kalas topraa belenmiti. Hate, kadn olmutu. 101 *l HAKJCT0PKAME5 Ana, afaktan nce kalkt. Hatenin yatana bakt. Yatan ii doluydu. Hi phelenmedi. Sabah olup da Hate her zamanki vaktinde yataktan kalmaynca yreine tp etti. Korkusu doruydu. Yorgan anca yldrmla vurulmua dnd. Hate, bir yast yorgann altna uzunlamasna koymu, onun yerine yastk yatyordu yorgann altnda. Bu, Hatenin geceden katn gsteriyordu. Bu yastk oyununu da abuk haberlenmesin-ler diye yapmt. Yorgan kadnn elinde kalakalmt. Ancak, kocas kendisine seslenincedir ki kendine geldi. Yorgan elinden brakt. Toros kylerinde tre yerine gemitir. Kz kaan, at, kz, horozu alnan evinin kapsna kar, btn kye, ekemeyenlere, gzleri kaldrmayanlara basar kfr. Saatlarca durur durur kfreder. Kyl hibir cevap vermez ona, aldrmaz, kfredenin bir zaman sonra hrs iner, ondan sonradr ki, ciddi ciddi olayn stne konuulur. Kocasna: "Kz gitmi," dedi. "imdi niliyelim?" Koca aikar bir sevin l att: "ok kr Allahma," dedi. "ok kr. Hi gnlm yoktu, Abdi Aann kel yienine vermeye kz. aresizlik belimi bkyordu. ok kr..." Kadn: "Sus," dedi. "Sus! Bir duyan olmasn, Abdi Aa, kz biz karttk sanr da derimizi yzer." 102 Sonra ana, tre olduu zere, evin kapsna kt usul usul dvnmeye bakt. Dvnmek hi de gelmiyordu iinden. Kimseye kfredemiyordu. Baramyordu da. Sallanyordu boyuna. Yalancktan: "Vay benim bama gelenler!.. Kzm! Kzm! Srm srm srnesin inallah. Namusumu iki paralk ettin kzm! Kahrol! Kzm! ki gzn nne aksn kzm!" Kocas, ok sert: "Gel ieri," dedi. "yi yapt kz. Gnlnn istedii ile kat ya. Nolursa olsun. Hi sesini karma avrat! Barma. Git, Abdi Aaya syle durumu. Kza da beddua etme! Gel ieri." Kadn, kocasnn dediini tuttu. Bana, kara bir yazma balad. Doru, Abdi Aaya gitti. Abdi Aa, kadn grnce: "Oooo, nerelerdesin bacm? Hi uramaz oldun Aayn evine. Otur yle yanmdan." Kadn, oturdu alamaya balad. Kadn byle alar, banda kara yazma grnce, Abdi Aann da yreine tp etti. Telala: "Ne var bac?" diye sordu. Kadn, ban yere emi boyuna alyordu. Cevap vermedi. Abdi Aa: "Syle!" diye bard. "Allann belas syle!" Durdu dnd: "Syle gelinime bir ey mi oldu?" Kadn: "Aam..." dedi. Aa: "Syle," dedi. Kadn yeniden: "Aam! Aam!" dedi sustu. Hkrklar szn kesiyordu. Aa: "Kadn," dedi, "Allah senin belan versin. atlatma adam. Kadn, gzlerini kurulad: "Kam," dedi. "Yatana yastk yatrm, ilk akamdan kam." Abdi Aa grledi:

103 "Vay!" dedi, "vay! Bu da m gelecekti bama? Abdinin gelini bir yanamayla kaacakt, yle mi?" Sonra, kadna dnd iddetli bir tekme att. "Bu ky tepeden trnaa yakarm. Atee vurur yakarm." Durdu, bir an dnd. Kadnn kolundan tuttu kulana eildi: "Dnenin ksz m karm?" diye sordu. Kadn, gzyalarn yazmasyla silerken, bayla "evet" iareti yapt. Abdi Aa yerinde duramyordu. Adamlarn ard. Btn kylleri ard. Bu onun kydeki itibar iin byk bir darbe olmutu. Bunun altndan kalkmalyd. "Grsn," diyordu. "Grsn o ekmeksiz, ipsiz. Ben, ona ne yapacam grsn! Para blk ederim. Para da blk." Meseleyi az zamanda btn ky duydu. Btn ky, dn bayram yapyordu. Kars, genci, ocuu, kz hep bir azdan sevin lklar atyorlard. Ama, Abdi Aadan gizli. Abdi Aann, onun adamlarnn yannda kyl, onlardan daha zgn grnyordu. Fsltyla konuuyorlard. Yamur durmadan yayordu. Kyller yamurun altna dklmler, biribirlerine sokulmular konuuyorlard. bek bek toplanmlar. Yamur altnda evden eve gidip gelmeler, yamur altnda bzlerek, az aza konuanlar... Suya batm gibi srlsklam her biri... Derken alay- vala ile teki kyn insanlar, bata nianl olmak zere skn ettiler. Her birinin elinde bir av tfei vard. Nianl ate sayordu. Avuru zavuru ky tutmutu. Yakarm da ykarm... Doru Memedlerin evine gitti. Dne, bu srada, evinin iinde oturmu, dnyadan habersizmi gibi duruyordu. Nianl ayn hzla kapda attan indi, ieri girdi. Kadn salarndan yakalad. Srye srye Abdi Aann kapsna kadar getirdi. Kadn Abdi Aa da grd. Kendini tutamad. Geldi izmelerinin keleriyle inemeye balad. Dnenin azndan t kmyordu. Her bir yan amura batmt. Gzleri bile amurdan grnmyordu. Abdi Aa, kadn braktktan sonra, bu sefer de nianl inemeye balad. Brakyor, avluda byklarn geveleyerek dolayor, tekrar kadna gelip inemeye balyor104 du. Kadnn azndan szan kanlar, amura karyor, aalara kadar, krmz bir erit olaraktan uzayp gidiyordu. Abdi Aa, tepeden trnaa sinir kesilmiti. Konumadan avluda dolanp duruyordu. Kimseyi de grd yoktu. Yre-dekiler dolanp duran Abdi Aaya dikmiler gzlerini, ne syleyecek diye bakmp duruyorlard. nemli bir karar verecei zaman, sakalnn bir parasn ahadet parmana dolar ekerdi. imdi de ek babam ek ediyordu. Gelip ortada durunca, ses soluk kesildi, herkes ona bakmaya balad. Parmana dolad sakaln brakt, svazlamaya balad: "Beni dinleyin," dedi. "imdi onlar bu yaknlardadr. Ya kayalkta, ya ormanlktadr. Arayacaz. Yalnz bu kadar kalabalkla olmaz. On kii kadar. Bulunca ldrmeyecek, eer ben yoksam orada, bana getireceksiniz. Onun hesabn ben greceim. Abdi Aann gelini nasl karlrm, ona ben reteceim." Abdi Aa, lafn bitirince, teki kyl Rstem atld. Kel kafal, iek bozuu yzl, koca burunlu biriydi: "Ben syleyim de, beni dinle aam," dedi. "Dn akamdan beri yamur iseliyordu deil mi?" Birka birden: "yle," dedi. Rstem sordu: "amurda iz kalr deil mi?" "Kalr," dediler. "Kalmasa bile... sterse kalmasn. Belki de kayalklardan gitmilerdir. z izlemeliyiz. Yakndadrlar. Mutlaka bulacaz. z..." Abdi Aa: "U kii de kasaba yoluna gitsin. Duydum ki, kasabaya kam..." Sonra dnd, Rsteme sordu: "Kim izleyecek izi?" "Topal Ali var." Birka ses: "Topal Ali, eer gnl isterse, yamur olmasn isterse, kuru topra, kayay, kuu bile izler," dedi. Rstem: 105 "Kuu bile izler. Yeter ki kanadnn bir yan azck topraa desin. Uan kuu bile izler." Abdi Aa: "Hemen getirin neredeyse, Topal Ali," diye emir verdi. "Topal Ali burada," dediler. Topal, bir ayan ta arkadan sryerek, sektire sektire Aann karsna geldi dikildi: "Aam," dedi, "korkma onun iin. Hi kalbine keder getirme. Eer nce Memed topraa bastysa, ben onu bulurum. Ku olup umadysa ben onu bulurum. Yreine hi gam, keder getirme..." Topal Alinin kylleri de boyuna Aliyi, teki kyllere, Aaya vp duruyorlar. "Bu Topal Ali bizim kyde ne kadar hrszlk olduysa buldu." "On be yldr bizim kyden ine bile alnmad." "Topal Alinin yznden..." "Topal Aliynen geyik avna gitmeli..." "Talarn, kayalarn stnde hi iz grnr m? Topal Ali kayalardan iz sre sre geyiin otlad yere kadar gtrr." "Topal Ali demiler buna Aam!" "Bu yanlarda sansar kalmad." "Topal Alinin yznden." "nce Memed ocuu ge ekilmise de bulur." Hibir kalabala girmeyen, kyn iine bile binde bir kan Hsk de gelmiti Aann evinin nne. Hani Pancar H-sk var ya, ite o. Hsk Topal Aliyi eskiden beri tanrd. Topal Aliyle, yllardan beri bir tarlada, yan yana ift srerlerdi. Topaln ne yaman bir izci olduunu bilirdi. Zaten bu yanlarda bilmeyen yoktu. Abdi Aa da duymutu nn Topaln. Kyllerin onu bu kadar vmeleri tantmak iin deil, vnmek iindi. Hsk bakt ki Topal, Memedin izini srmeyi stne ald. Topal, Memed neredeyse, hangi yolda beldeyse, maarada ko-vuktaysa eliyle koymu gibi bulacakt. Nasl etse de yle aktrmadan Topalla bir konuabilse. Topal onu krmazd. Bunca yl birlikte tuz ekmek yemilerdi. Topal hayran, kyllerin Aaya kendisini vmelerini dinliyordu. Onlar Topal vdke, Topal da: "Evelallah sayende Aam.-" diye kabaryordu. Yiit adam desinler, iyi adam desinler, Topal gibi adam yok u kyler iinde desinler. Topal Alinin umurunda deildir. Oral bile olmaz. Yalnz, "Topal gibi izci bulunmaz," dediler miydi kvancna snr olmazd. Topala ii denler, bir iki gn nce, Topaln kulann duyaca yerlerde, "Topal gibi izci var m bu dnyada! Byle izci!.. Adana topran bir bir gez bulunmaz. Analar bir tek izci dourmu, o da Topal Ali," diye konuurlar, konumalarn Alinin duyduunu anlaynca, ona bavururlard. Bundan sonra Topal Aliden istedikleri neyse alrlard. Byle bir adamn iini Ali, lr gene yapard. Topal, kalabalktan ayrlp izin ban bulmak zere Hate-lerin evine giderken Hsk arkasndan yetiti: "Dur hele Ali," dedi. "Sana bir ift szm var." Ali: "Oooo Hsk karda!" diye boynuna sarld. "Hsk kar-da seni bir gresim geldi ki sorma gitsin. Bugnlerde ziyaretine gelecektim. Yaa Hsk karda. Ne var, ne yok Hsk karda? Hsk karda? u ii bitireyim de bu gece sende kalrm. Hsk karda. Buluyum u olan... imdicik bulurum. Ne var insan bulmada?.."

Hsk: "yle arkamdan gel! Kimse grmesin konutuumuzu. Aa, benden phe eder." Topal Ali merakla Hsn arkasna dt. Demin azck durmu olan yamur iri tanelerle tekrar dmeye balad. Aann evinin nnde Topal Aliye at hazrlyorlard. Atla iz srlr m? Topal Ali gz kapal bile srer byle izi. Hsk, bir damn karartsna vard sindi. Yanna gelen Aliye krgn: "Bre kardam, gel otur yanma yle. Bre Ali, nasl edip de teslim edicen fkaray Abdiye. Sen bunu nasl yaparsn?" dedi. "Kyma nce Memede! Kyma ksze! Kyma brahimin bir oluna! brahim gibi iyi adam var myd? Seni de ok severdi. Mezarnda kemikleri szlar sonra. Bilirim. Hemen imdi elinle koy106 107 mu gibi bulursun. Abdi ona ok ktlk eder. Ktl sen etmi olursun ona. Sana bir ey syleyim mi Ali? Sen bunlarn yolunu art bugn. Memed, bugn de geirirse kurtulur. ocukluunda Memed, Kesme kyndeki Sleymanm evine kamt. Herkes ld sandyd onu. Alt ay m, bir yl m sonra ne, ben grdm de anasna ben haber verdim saln. Yaa yle olduydu o zaman. Herkes ld biliyordu olan. Ban sokar bir yere. Gel karda art bunlar. Kim bilir fkaracklar imdi bu yamurda yata nereye sokuldular? Bu kyamette neredeler acep imdi? Titreiyorlardr imdi. Ha Ali! Bana bir ey syle Ali. Vazge bu iten." Hsk konutuka Topal renkten renge giriyordu. Halbuki az nce iz srecek, kocaman bir kyn nnde iz srecek, kaanlar bulacak diye ne kadar seviniyordu. Hsk konutuka, o azn amyor, topraa bakyordu. O sustuka, Hsk ac ac sylyordu: "Ya kardam Ali, fkaracklar imdi sokulmulardr biribir-lerine, titriyorlardr bir aacn altnda. stlerinden, yamur deil bu, bir rmak akyordur imdi. Bir rmak durmadan akyor. Ali karda! Korkuyorlar imdi fkaracklar. Adamn yrei paralanr hallerine! u yamurun da ettiine bak! Durmuyor etmiyor. unlarn haline acsa da dursa, dursa Ali karda! Bir ku parlasa korkuyorlar... Bir san kasa, bir kertenkele trmansa aaca... Yrekleri gslerine smyor imdi. Ha geldiler, ha gelecekler diye. Bunlar sevdallar Ali! Karasevdallara ktlk eden onmaz. Eli kurur. Kupkuru bir aa gibi suyu ekiliverir. Eli kurur. art yollarn Ali. Kurtar karasevdallar. Cennetten sana bir kk hazrdr. Hemencecik hazrlarlar kk. De Ali! De bana sz ver!" Hsk, Alinin gzlerinin iine, gzlerini dikti bakt. Bunu yapmazsan olmaz m, der gibi bakt. teki azn ap tek mi ift mi demedi. Hsk, Alinin elini tutup tekrar balad: "Bak sana deyim ki Ali! Bunlar daha ocukluktan seviirler. Kz, Memedi bir gn grmese yemek yiyemez, gzlerine uyku girmez, hngr hngr alar. Onlar Allah nianlam/ haberin var m Ali? Allah! Bu Memed, Kesme kyne kat da, hani ben haber verdiydim anasna, kz o gelinceye kadar hasta 108 vatt. Deliye dnd. Bu byle kardam Ali. Bu, byle ite! Gerisini sen dn Alim. Sonra, tuttular kz, verdiler Abdinin kel yienine. Onlar da katlar. Gerisini sen dn. Bir ku, bir alya snr. O al da, o kuu saklar. Memed sana snd Ali. Sebep olma. Sen bu ii yaparsan Abdi sana dost olur ama, bir koca ky sana dman kesilir. Abdi dost olsun da diyeceksin. yle deil Alim! yle deil. Sen bilirsin Alim. Benim sana diyeceim bu kadar." Omuzlan dm, yorgun yz kederden deimi olarak Ali, Hse hibir ey demeden ayaa kalkt. Hsk arkasndan: "Bir ky sana dman kesilir," dedi. Sonra, arkasndan yetiip, kulana: "Karasevdallar ayrann onduunu duydun mu hi? Aralarna kara al olma sevdallarn. Yuva bozann yuvas bozulur Ali! Bir ky bayram etti Ali, sevdahlar kavutu diye. rk bir aaca dnersin. Bir ky sana dman kesilir. Bak, olann anasn ne hale getirdiler amurlarn iinde yatyor daha! Belki de... Dn Ali!" Bu srada, at hazrlanmt. Aliyi ardlar. Bir delikanl hrmetlice at tutmu onu bekliyordu. Atn terkisinde de uzun tyl, kara bir yam balyd. Yamur siyim siyim yayordu. Btn kyl, oluk ocuk darda. Btn gzler Topaln stnde. Topal, yzlerce ift gzn arln, deliciliini stnde duyuyordu. Topal bacana o ezeli ars gene girdi. Ar dayanlr gibi deil. Ne zaman bir mkl iinde kalmsa o ar gelmi, her zaman topal bacana yapmtr. Dayanlr gibi deil. Cmle ky, ta topra, insan, hayvanyla Topala iinden beddualar ediyordu. Hatelerin evinin nndeki dut aacnn altnda iki iz yan yanayd. zi srd. nce Hatelerin evini drt be sefer doland. Kyn btn ocuklar arkasmdayd. Sonra geliigzel kyn iine dald. Bir zaman kyn iinde doland durdu. Hsn yannda, iki kyl duruyor: "Topala ne syledin?" diye soruyorlard. 109 I O vnerek: "Syledim syleyeceimi. Topal beni krmaz sanrsam." Kyn iinde babo dolandn grnce sevindi. Topal, kyn iinde dolar da iz mi arard? Bandan ald myd, sonuna kadar gtrrd izi. orap sk... Topaln byle dolamasnda hayrl bir i vard. Laf azdan aza dolat: "Topaln byle dolamasnda hayrl bir i var." "Kim syledi?" "Hsk syledi." "Kim?" "Pancar." Hsk: "Topal kyn iinde dolanp duruyor. Allah bilir ya, yrei acd sevdallara. Onlarn yollarn artacak. De grym seni Topal!" Kel Ali: "Ben o Topal bilirim," diyordu. "Topal babasnn izini bile srer. Bulunca asacaklarn bile bile babasn, gene srer izini. Yeter ki ona srecek iz olsun. Dayanamaz. Topal, iyi adam, ho adam, sevdallara da yrei paralanyor ya, iz srmemek elinden gelmez. z srmeye gelince hibir ey geemez nne onun. Kendisini ldreceklerini bilse bile, tesinde lmn grecek bile olsa, bir iz ver nne, srer gtrr." Hsk: "Peki Kel Ali," dedi, "belki on kere evi dolat. oktan beri de kyn iinde dolanp duruyor, iz sryor, diyelim. Memed kz ald da kap kap dolamad ya. Kz karan adam, arkasna bile bakmaz. Topal Aliyse iz aracak adam deil. Hele bu yamurda... Ben ona dedim ki... Ali! dedim... Bir daha bakma yzme..." Kel Ali bu laflan dnd. Yznde bir umut, bir sevin belli oldu: "Allah vere de huyu deimi ola Topaln. Dnp durduuna baklnca kyn iinde, huyu deimi... De, Topal Ali/ greyim seni!" Topal Ali gitti geldi, gitti geldi. Kaplarn nnde attan 110

p/ topra iyice aratrd. Talara bakt. Bir iz bulabilmek iin ne yaplmak gerekiyorsa, hepsini yapyordu. Yalnz asl izin bulunduu yere bir trl yaklaamyordu. Korkuyordu. Biliyordu ki izi bir daha grrse dayanamayacak alp gtrecekti. z izler gibi yaparak kyn dna kt. inden, dolduruvermek at, bam alp kamak geliyordu. Doludizgin!.. Ormanla gzn dikti uzun uzun bakt. zin yn doru ormann iine gidiyordu. Sevien iki insan grr gibi oldu. Kafasnda her ey altst oldu. Yamur usul usul iseliyordu. Atnn ban tekrar Hatelerin evine doru evirdi. Geldi, Hatelerin evinin nndeki dut aacnn yanndaki itin stnde durdu. Yerde upuzun bir ark izi yatyordu. Kendi kendine: "ark daha yeni dikilmi," dedi. "Tyleri uzun. Bu, olsa olsa kn lm bir tosun derisi olabilir." Gznn nne yeniden ormanda sevienler geldi. Usul usjl iseleyen yamurun altnda. Her bir yerini bir merak atei sard. Yakyordu. Dalm gitmiken, kyllerden biri yaklat: "Ne o Ali?" dedi. "Burada uyuyup kalacaksn. Abdi Aa sabrszlanyor. Ne dolanp duruyor kyn iinde, diyor. Diyor ki, bu kadar vdnz Topal Alinin srd iz bu mu?" Bunlar byle konuurlarken, Abdi Aa doludizgin srd atnn ban tam yanlarnda ekti: "Ne o?" dedi. "zci ba ne o? Maallah izci ba, sen ne iz srermisin! Sabahtan beri tapusunu karacakmsn gibi kyn iini dolandn durdun. imdi de bu itin dibinde uyuyacaksn." Topal Alinin gzleri karard. Abdi Aaya hzla atnn ban evirdi: "Aa," dedi, "sor kyllere bakalm, yeni ark giymi mi? Bu ark kn len bir tosunun derisi mi?" Aa, kyllere dnd: "Doru mu?" diye sordu. Bir kyl: "Doru," dedi. "Kn smailin tosunu ldyd. Deirmenci smail var ya, ite onun, bir giyimlik de Memed aidiydi ondan." 111 Aa, Topal Aliye: "Doruymu... De gster hnerini Ali!" dedi. Ali, boynunu iine ekti. Altndaki at krbalad. Abdi Aayla yedi sekiz atl da onun arkasndan kyn dna ktlar. Kayalara gelince Ali atn ban ekti. tekiler de ektiler. z kayalara gidiyordu. Ali, gerekten ard bu ie. zlerin yn ormandayd oysaki... Kayadaki izleri aratrd. "Kayadan gitmiler. nin atlardan da kayadan srelim izleri," dedi. Atlar birisine teslim ettiler. Alinin ardna takldlar. Kayalarn arasnda azck bir toprak paras grdler. Toprak parasnda tane sar iek amt. Toprak paras kapkara, l sld. Sar iekler parlyorlard. Sar iein birisi yan yatmt. Ali, onu arkadakilere gsterdi: "Biliyor musunuz, bu neden yatm da tekiler dimdik duruyor? Dn akam, yahut gece yars stne birisi basm. arn yan taraf, bakn uraya bir iz brakm." Sonra Ali kayalkta dnd dolat. Abdi Aa, arkasn hi brakmyordu. Sivri bir kayann dibine gelince: "te buradan dnmler," dedi. Yeniden atlarn yanna geldiler. Artk, ormana doru izler apaikard. tekiler bile izleri gzleyebiliyorlard. Ormann kysna gelince Ali durdu. Yz sapsar, kl gibi oldu, sonra da morard. zler ormanlktaki kayala doru yn deitirmiti. Bu, bir kr yryyd... z bir zaman doru gidiyor, gidiyor, dnp baka yne vuruyor, yeniden dnyordu. Ali, izin byle dne dne, byle birka kere ayn yere geldiini grd, acd. inden: "u Abdiyi alp, ormann aasna gtreyim, kurtulsun fkaracklar," geti. Bir aacn kknn dibinde yeil bir ot bitmiti. Ot, terta-ze, kke doru yaslanmt. Otun yars ezilmiti. Onun arkasnda da bir aa kym topraa gmlmt. Yamur yeniden iddetlenmeye balad. Topal Ali terkideki yamy srtna ald. tekiler susuyorlard. Abdi Aa: "Vakit geiyor Ali," dedi. "Gene izi mi yitirdin?" \ "Yok," dedi. "Yryn." At ormana srd. 112 Bu sefer izi, gerekten yitirdi. Abdiye dnd: "zin ucunu kardm," dedi. Abdi Aa: "Senin hnerin bu muydu? Bu muydu Topal Ali?" diye sylendi. Nianl en arkada. Elinde plak bir tabanca... Kabzay skyor. Ali, Abdi Aann szne ierledi: "imdi karrm izi," dedi. "Bunlar yaknlarda olmaldrlar. Burada frtnaya tutulmular. ok dnmler buralarda. Onun iin izi ardm." Epeyce aradktan sonra izi gene dorulttu. Orman st ste, skt. Atlar gidemeyecek bir hal ald. Atlan braktlar, yollarna yaya devam ettiler. Ali: "te buradan bir dal krmlar," ^ledi. Sonra heyecanland: "Yaklatk... Buradan da bir kucak al almlar. Kuru al. z, kayala doru gidiyor." Topal Aliyle Abdi Aadan baka hepsi srlsklam olmulard. Abdi, nianlya dnd: "Sen neden yamn almadn?" diye sordu. teki cevap verecek halde deildi. Elindeki tabancas d-ecekmi gibi titriyordu. Topal Ali kayala doru komaya balad. Heyecandan tkanyordu. Arkasndan tekiler de kotular. Ali: "Buldum," dedi. "u koca kayaln altndalar. Yava olun." Abdi Aa gerilerden baryordu: "Oradalar m? Bir ey sylesene Ali!" Aliden ses ada kmyordu. Soluk solua Abdi de geldi. Alinin durduu yerde durup bakmaya balad. Geriye kalanlar da geldiler, sralandlar. Ali sze balad: "Burada," dedi, "ate yakmlar. u alnn stnde, elbiselerini serip kurutmular. Atei kibritle deil, kavla yakmlar..." 113 Kovuun arka tarafna, kuru toprakl yere gitti. Topraa eildi. Uzun zaman aratrd. Toprakta, kzn geni, sert kalalarnn izini seebildi. Kalalarn biraz stnde omuz kreklerinin yeri belli oluyordu. "Gelin, gelin!" diye arkadakileri ard. "Gelin de bakn." Hepsi hep birden eildiler, topraa baktlar. Abdi Aa ne var gibisine Topal Alinin yzne bakt. Ali: "Olacak olmu," dedi. Abdi Aa, anlad ama gene sordu:

"Yani ne olmu?" dedi. Ali: "Bak Aa, uras kzn kalalarnn yeri. uras da krek kemiklerinin... uras da bann geldii yer. u izgilere bak. Buraya salar yaylmtr... Yani Aam, at alan..." Abdi Aann yz deiti. Bir zaman yle sustu kald. Sonra yava yava canland: "Nereye gittiler onlar imdi sana gre?" Ali: "ok yakndalar. imdi buluruz." Gnse batt batacak. Abdi Aa: "Karanla kalmayalm Ali." Ali: "Onlar buradan ayrlal olsa olsa iki saat olmutur. ki saatte bu ormanda ne kadar yol yrnr? stelik bunlarn karn da a! Isndklar yerde hi ekmek krnts yok. Yiyecekleri olsa yerlerdi." Nianl bzlm. Her bir yanndan sular szyor. Dileri de biribirini dvyor. "Bir ate yakp da snalm," dedi. "mekten ldk." tekiler de: "mekten ldk," dediler. Abdi Aa kzd: "Biz onlar arayacaz. Siz kaim da snn," dedi. "Avrat yrekli adamlar." Aliyle birlikte ormana daldlar. Abdi Aa, tabancasn ekti114 Nianl, Abdi Aann kzdn grnce, ate yakmaktan aZgeerek arkasna dt. Yava yava karanlk basyordu. Ali, tam izin stndeydi. jz ylesine belliydi ki, karanlkta bile srebilirdi. Artk kapandaydlar. Neredeyse ele geeceklerdi. zler, gittike tazeleiyor-du. Bir alnn ardnda, bir trt duydular. Kulak kabarttlar. Karanlk yava yava basyordu. Abdi: "aly evirin," diye emir verdi. Ali: "Burdalar," dedi. Birden bir kadn l duydular. Abdi bard: "Memedi ldrmeyeceksiniz. Tutup bana getireceksiniz. Onu, ben elimle... Ona ne yaplacaksa, ben elimle yapacam. Tyne dokunmayacaksnz Memedin." Memed alnn arkasna sinmiti. Eli, tabancasnn kabza-sndayd. Tabanca alvarn sa cebindeydi. Hibir eyden, hi kimseden korkmuyordu. Hateye: "Korkma!" dedi. "Seni onlara vermem." alnn iinden ayaa kalkt. Korka korka kendisine doru ilerleyenlere: "Teslim," dedi. "Teslim oldum." Abdi: "Durun," dedi. "u itin yanma ben varaym." tekiler geri geri ekildiler. Abdiyle nianl ne dt. Memed yalnz bir karart olarak gzkyordu. Topal, biraz nce izi srp getirdiinde bir sevinmiti ki... imdi bu durumu grnce mthi bir kedere gmld. Her zaman byle olurdu zaten. Oraya, bir ktn stne oturdu kald. Ban elleri arasna ald. Kendi kendine syleniyordu, "Ben, bu ii yapmayacam. Bir daha yapmayacam. Vay Memed!" Abdi Aa: "Ulan nankr," dedi. "Ulan ekmeksiz. Bunu mu yapacak-hn bana? Seni," dedi, "alp gtreceim kye... Gerisini sen d-n..." 115 Tam bu an, "t," diye bir tetiin dmesi duyuldu. Ama patlamad. Abdi arkasn dnp hml: "Ulan," dedi, "size demedim mi, ona hibir ey yaplmayacak..." Memed hi kmldamyordu. Heyecanlanmyor, korkmuyordu. Ta gibi, ylecene durmu bekliyordu. Bu srada alvarnn sa cebindeki eli biraz oynad. Tabancay yava yava tabaka karr gibi heyecansz, dar kard. Abdi Aaya dorulttu. Sanki hibir ey olmuyordu. yle dingindi. ki el ate etti. Abdi Aa: "Yandm anam," diyerek yere derken, tabancay nianlya evirdi. el de ona skt. O da "yandm," diyerek yere dt. Tabancasn cebine soktu. Ayn soukkanllkla: "Hate burada. Klna dokunursanz, size yapacam bilirim." Hateye de: "Sen imdilik eve dn. Ben seni sonra, gelir alrm. Bamz alr, bilinmeyen bir yere gideriz. Sen doru eve git. Bunlar sana dokunamazlar." Memede ate etmeye baladlar. Buna, Memed de ard. Oysaki Memed, oradan oktan uzaklamt. Karanla skyorlard kurunu. Gece yarsna doru ormandan kt. Usul usul yamur iseliyordu daha. 116 10 Kap usul usul vuruluyordu. Korka korka... Bir zaman duruyor, yeniden balyordu. Kadn, kocasn uyandrd: "Kalk hele," dedi. "Kalk. Kap vuruluyor." Uykulu erkek birka kere kalkmaya davrandktan sonra, ban yasta geri koydu. Kap, bu sefer biraz daha hzl vuruldu. Kadn yineledi: "Kalk hele bre," dedi, "biri kapy dvyor." Erkek, homurdanarak kalkt. Sallana sallana kapya vard: "Kim o?" diye seslendi. Dardaki: "Benim," dedi. Sesi karncalanyordu. Boazn temizledi. "Sen kimsin?" "A hele kapy. Tanrsn beni." ierdeki, kapy at: "Gel ieri," dedi. "yleyse..."

eri, sendeleyerek girdi. Karanlkt ierisi... Adam, karsna: "Kar, u yakver," dedi. "Misafir geldi." Az sonra k yand. I yaktktan sonra, kadn yanlar-na geldi. Misafirin stnden sular szyordu. Giyitleri bedenine yapmt. Bu misafire hayretle baktlar. Su iinde misafir. Kadn, nedense, misafirden gzn bir trl alamyordu. 117 Durdu, bakt. Boyuna bakt. Gzlerine, salarna bakt, bulamad: "Bu misafiri gzm sryor ya," dedi sonunda... "karamyorum." Adam, glmseyerek, her zaman glmserdi: "Benim de," dedi. "Benim de gzlerim artk almyor ya, gene de gzm sryor misafiri. Kestiremiyorum." Konuun omuzuna elini bastrd, bakt: "Bilemeyeceim. Tandm bir surat ama, bilemeyeceim." Karsna: "Kar," dedi, "yle gryorum ki misafir m. Islak. Bir ate yakver." Misafire: "De bakalm misafir sen kimsin? Gzm srd ya, bilemedim." Misafir: "Emmi," dedi, "ben nce Memedim." Sleyman, teki gzden odun getirmekte olan karsna seslendi: "Avrat," dedi, "bak hele gelen kimmi! Bak hele!" Kadn: "Kimmi?" diye heyecanla sordu. "Bizim nce Memed. Maallah tosun gibi olmu. Babayiit. Ben de bugnlerde duruyor duruyor senin lafn ediyordum. Noldu bu ocua? diyordum. Demek yreime douyormu." Kadn: "Yaaa yavrum," dedi, "bugnlerde hep Sleyman Emmin durup durup seni anyordu." Sleyman ok yalanmt. Kalar uzam, pskl pskl, apak olmu, gzlerinin stne dmt. Sakal da ok uzundu. Bir pamuk ym gibi. Bu hal, Sleymana heybet veriyordu. Kadn, bir kat erkek amar getirdi Memedin nne att: "Soyun da yavrum, bunlar giy," dedi. "Sonra satlcan olursun." Memed, evin karanlk bir kesine gitti, orada soyundu-Geldi, don gmlekle ocan bana oturdu. Sleyman: 118 "Eeee?" dedi. Memed: "Sizi ok gresim geliyordu ama, nidersin! Kyclk." Sleyman, Memede takld: "O kye daha gidemedin mi Memed?" dedi. Memed, ac ac glerek: "Gidemedik," derken kafasnn karanlnda bir top sar k avkd. Sleyman: "Sormak acep olmasn. Bu gece bu ne hal Memed?" Memed: "Anlatrm," dedi. "Derdime bir are bulursun diye sana geldim. Dnyada senden baka tandm kimse yok. Bana yardm edecek hi kimsem yok senden baka." Kadn: "msn yavru," dedi. "Bir orba koyaym da i. msn." Memed, scak orba tasn eline alnca, yllar nce ayn ocan, ayn kesinde gene byle rken orba iiini anmsad. O zaman yalnzd. O zaman korkuyordu. Her eyden korkuyordu. Orman stne stne geliyordu. Korkuyordu. imdi cesur. Karar vermi. Dnyas yrtlm, geni. Hr olmann tadn tadyor. Yaptndan hi de piman deil. Kadn: "Siz oturun konuun. Ben gidip yatacam." Kadn gittikten sonra: "De anlat bakalm Memedim," dedi, Sleyman. Memed: "Abdiyi de ldrdm, yienini de," diye balaynca, Sleyman: "Ne zaman?" diye hayretle sordu. Memed: "Bugn karanlk kavuurken." Sleyman: "Doru musun Memed?" diye inanmaz inanmaz sordu. "Hi adam ldrm hali yok sende." Memed: 119 II "Oldu bir kere. Ne yapalm, kader byle imi." Olan biteni inceden inceye Sleymana anlatt. afan horozlar tyorlard. Bitirdikten sonra Sleyman: "Ellerine salk yavrum," dedi. "yi yapmsn. Eee imdi ne yapmak niyetindesin bakalm yavrum?" Memed: "Gidip hkmete teslim olmayacam herhalde. Daa kacam." Sleyman: "Sen bugn yat hele, gerisini yarn dnrz." Memed: "Burada kstrmasnlar beni?" Sleyman: "Kimsenin aklna gelmez. Adam vurup da gidip burnunun dibindeki kyde saklanacan kimsenin aklna gelmez." Memed: "yle," dedi.

Sleyman: "Onlar seni ararlarsa eer, uzak kylerde, dalarda ararlar..." Duvara dizi dizi nakl uvallar dayalyd. Sleyman, Me-medi ard: "Gel de Memed," dedi, "u uvallar beri alalm. Ne olur ne olmaz, gene biz tedbirimizi alalm. uvallarn arkasna sana yatak yapacam." Bir zaman uraa terleye ikisi, uvallar duvardan bir insan sacak kadar ayrdlar. Arkasna Sleyman, bir yatak yaptktan sonra: "De, gir yat," dedi. "stersen bir ay yat. Kimse phe etmez buradan. imdi stne bir de ul ektim miydi... Ha yat, de yat." Memed, ona hibir ey sylemeden yataa girdi. Sleyman kapy iyice srmeledikten sonra, yatana geldi-Kars uyumutu. Uyandrd: "Bana bak," dedi, "Memedin yatan uvallarn arkasna yaptm. Geline, olana, hi kimseye Memedin bize geldiini sylemeyeceksin." 120 Kadn: "Olur," dedi, ba yasta dt. Memed, yatakta bir zaman Hateyi dnd. Abdinin kvranp dmesini getirdi gzlerinin nne. Abdi, hi beklemiyordu bunu. Nianlnn barmasn, elleriyle topra yrtn, dilerini aalara, topraa kvranarak geiriini ve sonra birdenbire zlp yere, kanlar iinde seriliini... Bir adam grmt o srada. Herkes, ona kurun skarken, bu adam ban elleri arasna alm, bir ktn stne oturmu, efkarl efkarl sallanyordu. Byk bir keder iinde kvrand belli oluyordu. Buna bir trl akl erdiremedi. Kimdi bu? Sonra her eyi unuttu. Yeniden domu gibi kafasnn ii tertemizdi. Iklyd. Hibir ey olmam gibi uyudu. ok neeli uyand. Olacak olmutu. Dn geceyi dnrken, o, iki ine ucu gibi k geldi gzlerine yine akld. Sleyman: "Bana bak!" dedi. "Ben sabahleyin kalktm ky kolaan ettim. Abdinin vurulma haberi gelmi bile. Belki buray da ararlar. Bu gece seninle daa kp ekyalar arayacaz." Memedin, buna sevindii yznden belliydi. Sleyman: "Deli Durdu bize akraba gelir. Benim ok iyiliimi grd. Seni korur. Onun yannda aydan fazla eleme. tin biri. Onu ok yaatmazlar dada. Bir gn nasl olsa vurulacak. Onun gibi bir ekyann bir yldan fazla dada kald grlmemi ama, bunda bir ey var. Gene de benim bildiime gre ok yaamaz. Yerini yap, onun yanndan ayrlmaya bak. Zaten, seninki bir iki aylk bir deneme, alma. Ondan sonra kendine bir ete kurarsn. Bak! Sana tekrar sylyorum o itlen dolama uzun boylu. Ekya deil soyguncu, hrsz... Sen olmasan yzne bakmazdm o itin. Bir taraftan da Deli Durdu iyi ocuk. Onu kylleri bozdu. Kyne misafir gitmi bir gn, kendi kyls ona delice yedirip candarmalarm tuzana drmler. Zor bela kurtulmu. te ondan sonra azd. Her neyse... Bir iki ay idare et sen." Memed: "Deli Durdunun etesi byk m?" diye sordu. 121 Sleyman: "Ne kadar it varsa buralarda onun banda. pten kazktan kurtulmuun hepsi onun banda. Bak, daha ok gensin. Ama, pieceksin. Uzun zaman dada kalr msn, kalmaz msn onun orasn Allah bilir. Dediklerimi iyi dinle. ine yarar sanrsam. Ekyalarla ok dtm kalktm. Bilirim. ounun akbetini grdm. Varr varmaz eteye yle hemen herkesle can cier olma. Onlar, hemencecik seninle arkada olmak isterler, sana kar ho, yumuak grnrler, arkada grnrler, seninle ok ilgilenirler, derdi olan derdini aar sana, insanlar byledir. Sen kendini hibir zaman amayacaksn. Kapp koyuvermeyeceksin. Tesirin o zaman iyi olur zerlerinde. Arbal davranacaksn. Ekyalkta yanndakilere tesir arttr. Ha ne diyordum, hemencecik hepsiyle tanp, ahbap olaym deme. Bir zayf damarn kefederlerse mrnn sonuna kadar rahat edemezsin. Onlarn yanlarnda on paralk onurun kalmaz. Gn getike hepsini iyice tanrsn. nsanlar szleriyle deil, hareketleriyle l! Ondan sonra da arkada olabilecein insan se. pin ucunu bir verirsen ellerine yandn gnn resmidir. Hapisaneyle dan biribirlerinden zerrece fark yoktur. ki yerde de reisler var, geriye kalanlar reislerin kullardr. Hem de ne aalk kullar... Reisler insan gibi yaarlar, tekiler kpek gibi... Sen reis olacaksn. Ama tekileri kle gibi kullanma. Senin yaamayn srr bu olsun. Varr varmaz imdi, Deli Durdu sana bir mavzer verir. teki silahlar, sen gn getike temin edersin. Ben, imdi gideyim de Deli Durdu nerelerde geziyor, onu reneyim." Kyllerden biri Deli Durdunun yatakln yapard. Sleyman onun evine gitti. Ondan, Deli Durdunun yerini yurdunu rendi. Durdu, kardaki Akst kyndendi. Sleyman onu ocukluundan beri tanrd. Babas, harbe gitmi, bir daha da dnmemiti. Azck akraba olduklar iin Sleyman ona, anasna yardm etmiti. Daha dorusu alktan lmemelerine sebep olmutu. ocukluunda da ele avuca smaz it olu itin biriydi. Be yldr da dadayd. Yakmad ev, ykmad yuva kalmamt. Bu taraf kyller, elinden zar alyorlard. Yollardan 122 kimse geemez olmutu. Yakaladn, nesi var, nesi yok, rlplak soyuyor brakyordu. Her eyini, ama her eyini, donunu bile alyordu. Dostluk, ahbaplk bilmezdi Deli Durdu. Kardeini, anasn, babasn dinlemezdi. Dorusu bu ya, Sleyman Me-oedi ona gtrmeye korkuyordu. Aklna bir eserse, ocuu vu-ruverirdi. Sleyman Memede: "O deli itin yerini rendim," dedi. "Duman tepesinde imi- Biz, Duman tepesine kp el ate edeceiz, Deli Durdunun adamlar gelip bizi alacaklar. Ben bu deliye ok ok da gvenemiyorum ya... Neyse... Benim hatrm ok sayar. Bu yanlarda baka ete olsa... Yok." Gn battktan sonra, Sleyman nde, Memed arkada yola ktlar. Ky knca Sleyman arkasna dnd: "Bre Memed," dedi, "sen imdi ekya oluyorsun gayri, gelip de bizim evi basma e mi?" "nce sizin evi soyarm. Ekyaln anndandr. Ben, Deli Durdu etesinden deil miyim?" Sleyman, kahkahayla glerek: "Hele! Hele!" dedi. Memed: "Doru sylemiyor muyum?" diye sordu. Sleymann yz deiti: "Memedim," dedi, "kt bir ey yapsaydn, baka herhangi bir adam ldrseydin, seni gtrr elimle hkmete teslim ederdim." Memed: "Ben de baka insana kyamazdm zaten," dedi. Sleyman, olduu yerde znk diye durdu. Memedin yakasndan tuttu. Gzlerini gzlerine dikti: "Bana bak! Olum nce Memed," dedi. "Susuz adam, az suu olan adam, paras iin adam ldrrsen iki elim yakanda olsun." Memed, dingin: "Bundan sonra insan ldrmeyeceim." Sleyman, yakasn brakmadan: "Eer bir Abdi Aaya daha rastlarsan, onu da ldrmezsen 123 gene iki elim yakanda olsun. Yz tane Abdi Aa grrsen, yzn de ldr..." Memed, glerek:

"Sz," dedi. "Yz tane bulursam, yzn de..." Yamur, sabahleyin kesilmiti. Ova amurdu. Ama imdi daa trmanyorlard. Bastklar yer kck talyd. Talar, ayaklarnn altnda kayyordu. Hava rk aa, ac iek, ot kokuyordu. Gkteki yldzlar iri iri... Her birinin yresini aydnlk bir halka evirmi... Bir ku vardr olak gibi meler, ite arada bir de o meliyordu. Biraz daha yukarlara knca bir yusufuk kuu tt. "Yuusuuufuuuuuuuuk!" Dumantepenin sivrisinin altna gelince Sleyman: "nce Memed," dedi, "kar da tabancan el ate et!" Soluk solua topraa kt. Soluu tayordu: "Oooof!" dedi, "ooof kocalk... Vay genlik vay!" Memed, bu srada havaya el boaltt. Ta uzaktan, kayalklar yanklandran bir el silah karlk verdi. Sleyman: "Vay vay dizlerim," diye inleyerek kalkt. "Haydi yavrum oraya doru yryelim." Memed, Sleymanm koluna girdi. Tam yanlarnda, bir el daha ate edilince durdular. Sleyman: "Ne o, it dlleri beni mi vuracaksnz?" diye bard. Gen bir ses grledi: "Kim o?" Sleyman: "Gel ulan, gel de beni Deliye gtr." Salarndaki kayann arkasndan bir adam kt: "Siz miydiniz ate eden?" diye sordu. Sleyman, tok bir sesle: "Bizdik," dedi. "Deli nerede? Deliyi gster bana." Adamn sesi aknd: "Durdu Aaya kim gelmi diyelim?" Sleyman: ' "Kesme kynden Sleyman Emmi de." 124 Adam, birden: "Kusura kalma Sleyman Emmi, sesinden tanyamadm." Sleyman: "Kocalk yavrum," dedi. "Sesi de deitiriyor. Sen kimsin yavrum? Seni de tanyamadm." "Ben," dedi, "Karacarenden Mustuun olu Cabbarm. Hani size semer yaptrmaya gelirdik babamla. Bize hem semer yapar, hem trk sylerdin." Sleyman: "Acayip," dedi. "Sen de mi ekya olduydun? Hi duyma-dmd." "Oldu, bir kere," dedi. Durduya bard: "Kesme kynden Sleyman Emmi imi..." Ses kayalara arpa arpa dald. Maaraya benzer byk bir kaya kovuunun nnde bir ate yanyordu. Yedi sekiz kii atein yresine sralanm, tfeklerini temizliyorlard. stlerindeki kaya bir kavak gibi uzanp gidiyordu. Yanan kocaman ate kayann stne trl, korkun biimler iziyordu. Memed kayay, adamlar, silahlar, atei byle rlplak grnce iine bir garipseme kt. Karanlktaki ayak seslerini duyunca, ate bandaki adamlardan biri ayaa kalkt. Uzun boyluydu. Glgesi, upuzun biimlerle oynaan kayann stne dp sallanmaya balad. Adam, onlara doru geldi. Sleyman: "Sanrm ki bu gelen bizim Deli," dedi. Cabbar: "yle," dedi. "Durdu Aam..." Durdu bard. Sesi zil gibi tyordu: "Ho geldin Sleyman Emmi! Ne o bu gece vakti? Bize karmaya m geldin Sleyman Emmi?" Sleymann eline sarld pt. "Duydum ki ulan Deli," dedi, "duydum ki bu dalarn padiah olmusun. Astn astk, kestiin kestik..." Durdu: "Olduk Sleyman Emmi," dedi. "Vallahi u aa yollardan insan geirmiyorum. Bu yaknlardan adam gemesini ya125 sak edeceim. nsan aya demeyecek bundan sonra bu topraklara. Buradan Maraa kadar da ne kadar yol varsa, haracn ben alacam. Tansn beni Akst ky. Tansn kimmi Deli Durdu." Sleyman: "Gene deli deli sylenmeye baladn," dedi. Durdu: "Eer daha ok canm skarlarsa, o Akst kyn yakar ykarm, yerle bir eylerim. Yerine de eek inciri dikerim." Sleyman: "Kes byle laflar deli!" diye kt. Durdu: "Senin haberin yok yleyse benden," diye sylendi. "Senin haberin yok!" Sleyman: "Var," dedi. "Var deli bok. Ekyal da be paralk ettiniz." Durdu: "Birka yl daha gesin. Ben ykm tutaym. Sen ekyalk nasl yaplr grrsn." "O zamana kadar ben lrm. Gremem senin ekyaln. imdilik hrszlym n dnyay tuttu." Deli Durdu: "Grrsn grrsn," dedi. Sleyman kzd: "Byle giderse, bu azlan gidersen seni vururlar deli!" dedi. "Ancak senin ln grrm. Genliine yazk. Seni bilirsin ki ok severim deli!" Durdu: "Bilmem mi beni sevdiini, bilmem mi sanyorsun. Sor arkadalara, her gn sylerim, kemiim Allahtansa, etim Sleyman Emmimindir," derim. Arkadalarna dnd sordu: ^^ "yle deil mi arkadalar?" "yle," dediler. Sleyman: ' "Ben senin hi yoktan ekya kmam istemedim. Peki, sy126

lesene sen niye daa ktn? Fiyaka iin. Olmaz Durdu. Bu, delilik ite." Durdu: "Otur hele Sleyman Emmi," dedi, "otur da bir ay i." Sleyman, ellerini dizlerine dayayarak oturdu: "Bu genlik geer mi ele," dedi, "it sdkleri, siz dalarda rtn genlii." Sonra, Durduya bakt glmsedi: "Canyn kymetini de bilirsin deli," dedi, "bu peryavanlar da nereden buldun?" Btn atein yresi, bir harman yeri byklnde frdolay peryavanlarla evrilmiti. Kaim dekler gibi yumuack sermilerdi peryavanlar. Geceye, tatl bir peryavan kokusu yaylyordu. Otu gibi, kokusu da yumuack, bayltcyd per-yavanm. Durdu kabard: "Sayende buluruz Emmi," dedi. "Bu dalar bizim." Sleyman, bir kahkaha att: "Hay, deli hay!" dedi. "Demek peryavan tarlasnn da tapusunu kardn?" Memed dikkat ediyordu. Ekyalarn hepsi de krmz fes giymiti. Krmz fes dalarda adetti. Krmz fes ekyaln alametidir. Kasketli, apkal ekya grlm deildir. Olmaz. Fesi kim icat etti bu dalarda belli deil. Kim kulland apka devriminden sonra, o da belli deil. Belki, apka devrimi olduunda dada ekyalar vard, onlar fesi karmak gerekliini duymadlar. Ondan sonra da her daa kan fes giydi bana. Sleyman oturunca, btn ekyalar geldiler, "ho geldin," dedikten sonra teker teker elini ptler. Memede de tuhaf tuhaf bakyorlard. Memed, Sleymanm arkacma oturmu, ban omuzlar arasna gmm, kck kalmt. "Bu ocuu sorarsanz, ad nce Memed. Elinden bir katil km. Size getirdim," diye Memedi takdim etti. Memed bu srada, ban yere dikmi, biraz da klm gibiydi. Durdu, bir ocua, bir Sleymana bakt. Hayretle sordu: "Bizimle beraber mi gezecek?" Sleyman: "Eer kabul ederseniz... Etmezseniz de tek bana gezecek." 127 Durdu: "Sleyman Emmi!" dedi, "bamzn stnde yeri var. Sen getirdikten sonra..." Arka antasndan bir fes kard, Memede att. Dalgn gibi duran Memed, fesi havada kapt. "Al bakalm yiidim giy unu! Benim eski festir bu ya, bakas yok imdi. Sonra iyisini buluruz." Sleymana dnd, byk altndan gld: "ok da gen maallah." Sleyman, buna alnd: "ok gen ama, krk yllk Abdi Aay yedi. Eek hrszlndan dolay kmyor daa." Durdu: "Abdi Aay m?" diye dehetle sordu. "Abdi Aay ha? Vay anasn!" Sleyman: "Ne belledin ya," dedi. Durdu, Memede inanmaz, hayret dolu gzlerle bakarak: "Tfein yok herhalde karda," dedi. "Abdi Aay hakladna iyi yapmsn. Eline salk. Be kyn kann emiyormu. Aynen slk gibi..." Sonra Cabbara dnd: "Cabbar," dedi, "u son baskndan aldmz tfek vard ya, onu gmdn yerden kar da getir. Bir iki fieklik de getir. Mermi de getir." Bir lokma, incecik ocuun Abdi Aay vurduuna bir trl inanamyordu. Bu sebepten de ona pheli bakyordu. Bunu sezen Sleyman: "Yalnz Abdi Aay deil, yienini de beraber ldrd. Anladn m Durdu?" Durdunun aknl bir kat daha artt: "Demek yienini de beraber ha!" Memed, bu sefer iyice bzlm, ocan banda kck kalmt. r gibi bir hali vard. Scak ay, ince belli bardaklara doldurup Sleymanla Memede verdiler. Sleyman, bir baba efkatiyle Memedin stne eildi: 128 "Ekyalk balyor nce Memed, sk dur!" Atee boyuna odun stne odun atyorlard. Ate gittike byyordu. Scak oaldka peryavanlar daha ho, daha kesicin kokuyordu. Atein ndan gkteki yldzlar kck kck, ine ucu gibi grnyorlard. Durdu: "Sen korkma Sleyman Emmi," dedi. "Ben varken onun klna hile gelmez." Sleyman, Durduyu tepeden trnaa acyarak szd: "Sen," dedi, "Durdu, dosdoru lme gidiyorsun." Durdu: "Neden Emmi?" diye gld. Sleyman: "Ekya olan ekya dan tepesine byle ate yakmaz. Dmann karncaysa da hor bakma. Bu, ak ak lme gitmek demektir." Durdu, Sleymann bu lafna da kahkahayla gld: "Bre Emmi," dedi, "kim var bu dan banda? Kim grr?" "Bir gn grmez, iki gn grmez... ekirge gibi..." Durdu: "Hi grmez. Grse de Deli Durdunun stne candarma m gelebilir? Vay Emmi vay! Sen daha bilmiyorsun Deli Durduyu. Deli Durdu, bu dalarn kartal gayri. Kim urayabilir Deli Durdunun semtine?" Sleyman: "Grrz," dedi. Durdu, laf deitirmek iin Memede sordu: "Abdi Aaya kurun skarken elin titremedi mi hi?" Memed: "Yoooo," dedi. "Hi titremedi." Durdu: "Neresine nian aldn?" Memed: "Gsne... Tam yreinin olduu yere..." Bunu syledikten sonra, tarif edilmez bir yalnzlk duydu iinden. Yresindeki her ey silindi gitti. Bu Deli Durduyu hi sevemedi. indeki gariplik bundan m geliyordu ola? Karda129 ki ate karard. Silah temizleyenlerin yzleri karanla kart gitti. Kayadaki glgeler devletiler, sonra da ortadan yok oldular. Esen yel, yalmlar gnbatya doru yatryordu. Birden S-leymana gz takld. O, neeliydi. Ak sakall yz atein yalmnda trl trl oluyor, deiip duruyordu. Memed dnd ki, Sleyman kendisine ok gveniyor. Garipsemesi azck azald. Sonra da dayanlmaz bir uyku bastrd onu. Olduu yerde kvrlakald. Sleyman: "ocuklar," dedi. "uraya ben de kvrlaym. Bizim olan uyudu." Durdu: "Emmi," dedi, "benim salam bir asker kaputum var, onu rtn stne." Sleyman: "Getir," dedi. Kaputun bir kesini Memedin stne rten Sleyman, onun yanma kvrld. Sonra, teki ekyalar da yattlar. Bir tanesi nbeti kalm, kayann sivrisinde bekliyordu. Memed ta gibi uyand. Donmu kalmt sanki. Daha gn domamt. imdilik doaca da yoktu. Alacakaranlkta, ocan kysna sralanp uyumu, hala horlayan ekyalar grd. Gz nbetiyi arad yrede, hi kimseyi gremedi. Ortalkta horultudan geilmiyordu. leri rahat uyumayanlar horlar. Dorudur. Memedin iine, birka gnden beri ilk defa korku girdi. imdi, ikicik, iki tek kii gelse, bu horul horul uyuyanlarn hepsini bir rpda vurur, byn da bura bura giderdi. Tfeinin azma kurun verdikten sonra, nbete durdu. lkin Durdu, arkasndan da tekiler uyandlar. Sleyman da uyand onlarla birlikte. Durdu, gzlerini ovuturarak: "Nbeti," diye seslendi:

Memed: "Buyur Aam," diyerek kayadan indi. "Hibir ey yok. Kimseyi de grmedim," diye tekmil haberini verdi. Durdu: 130 "Sen misin nce Memed?" diye sordu. "Nbeti sen misin?" "Benim." Durdu: "Daha imdi geldin. Dur hele, daha vakit var nbete. Dur hele..." Memed: "Uykum gelmiyordu da, gittim arkadatan aldm nbeti." Durdu: "yle olur," dedi. "lkin adamn dada, bir hafta uykusu gelmez. Yreine bir gariplik, bir aresizlik ker. Dnyada yalnz kalm gibi olur." Sleyman uykulu uykulu: "Bak hele u bizim deliye, baknd hele, neler de biliyor!" diye alay etti. Durdu: "Bre Sleyman Emmi," dedi, "en de bana hibir eyi ya-ktramyorsun. Nolacak bu benim halim?" Ortalk yava yava aydnlanyordu. Daha gne grnmemiti. Ama, kar dan doruuna gn vurmutu. Doruk k iinde, dan geriye kalan yerleriyse karanlkt. Doruktan, gn yava yava aalara indi. Biraz sonra da karki srtn arkasndan gne kt. Sleyman, hi cevap vermedi Durduya: "Salcakla kaim," dedi, Memedi alnndan pp yrd. Durdu: "Sleyman Emmi, bir aymz i de yle git," diye arkasndan kotu. "Bir aymz... Vallahi imeden bir yere salmam seni." Sleyman: "Sa ol yavrum. Ziyade olsun." Ceketinin kolundan yakalamt: "Bir aymz imeden seni gndermem," diyordu. "Bin yln bir ba dama gelesin de... Bir ay imeden ha!.. Salar mym seni?" Sleyman, kendi kendine: "Bu deliden kurtulu yok," dedi. "Dneyim bari," dedi. Boynunu bkt. Durdu: 131 "Atei iyice yakn!" diye emir verdi. Sleyman: "imdi de duman grnr." Durdu: "Ne yapaym? Ate yakmayaym da ne yapaym? Onu da sen gstersene bana." Sleyman: "Ben sana hibir ey retemem olum," dedi. "Btn arelerini kendin yaratacaksn." Deli Durdu dnd. Ban bir iki kere sallad, fesin altndan kara kaklleri km, kvrarak alnna dklmt. Sleyman szn srdrd: "Fakir fkaraya zulmetmeyeceksin. Hakszlara, ktlere istediini yap. Cesaretine hi gvenmeyeceksin. Kafan ileteceksin. Yoksa yaayamazsn. Buras dadr. Demir kafese benzer." ay abuk piti. nce belli bardan ilkini gene Sleymana verdiler. ay buulanyordu sabah souunda... Sleyman ayrlrken: "Memedin size yardm dokunabilir. lk gnler hoa grn Memedimi. ncitmeyin. Kendi haline brakn. Birka gnde alr." Ayrld. Elindeki denee ke ke inmeye balad. Beli bklmt ama, gene de abuk abuk, bir delikanl gibi dadan iniyordu. Memedin gzleri yaard o giderken. inden, "kim bilir ne zaman grrm bir daha onu," dedi. "Belki de hi gremem." Gzleri dolu dolu oldu. "Dnyada," diyordu, kendi kendine, "u dnyada ne iyi insanlar var." Gne iyice yekinmi, ortal styordu. Durdu, bir tan dibinde oturup kalm nce Memedi ard: "Gel bakalm nce Memed, u yeni tfeini bir tecrbe et! Sen, hi byle bir tfekle ate ettin mi?" Memed: "Birka kere." Durdu: "Bak u kayada bir leke var..." * Memed: 132 "Var." Durdu: "te ona nian alacaksn..." Memed, tfeini omuzuna ekti. Nian ald. Beyaz lekeye ate etti. Durdu: "Vuramadn nce Memed!" dedi. Memed: "Nasl oldu?" diye kzgnlkla sordu. "Nasl oldu da!.." Durdu: "Ne bileyim ben," diye omuzlarn silkti. "Vuramadn ite." Memed, dudaklarn geviyordu. Bu sefer tfei iyice omuzuna yerletirdi. Biraz daha nian ald. Tetie kt. Durdu: "te bu sefer tamam," dedi. "Ortasndan." Beyaz lekenin oradan hafif bir- duman kyordu. Memed, akn akn: "Peki teki neden demedi ya?" diye sordu. Durdu: "Peki," dedi, "nce Memed, sen her attn vurur musun?" Memed: "Bilmem," dedi, glmsedi. Durdunun uzun yz gerildi. Gen olmasna karn, Dur-dunun yz krk iindeydi. Az ok byk, dudaklar incecikti. Sa yanann stnden salarnn iine kadar, uzun bir yank izi vard. enesi sivriydi ama, ok gl grnyordu. Daima glerdi. Glnde bir aclk vard. "nce Memed, sende i var yavrum." nce Memedin utanga bir ocuk gibi yz kzard. nne bakt. Arka arkaya defa slk alnd aadan. Kulak kabartp dinlediler. Cabbar: "Haberci geliyor Aam," diye seslendi. Az sonra da haberci soluk solua kt geldi. Daha soluunu alamadan: "Aadan, anaklnn dznden Akyola doru be kadar 133 atl gidiyor. Hepsinin de st ba dzgn... Paral adamlara benziyorlar." Durdu, hazrlanmakta olan adamlarna:

"Haydi abuk hazrlann, herkes bolca kurun alsn," diye emir verdi. "Birka ocak daha sndrecek Deli Durdu." Sonra Memede: "Bak," dedi, "nce Memed!" Beyaz yere nian ald. Kaya duman iinde kald, ald. vnd: "Nasl nce Memed?" "Tam ortasndan." teki: "Yaa ortasndan," diye glmsedi. Sonra ortaya bir gz krpt: "Bu ilk avndr nce Memed. Sk dur." Memed, buna cevap vermedi. Durdu: "Tamam m arkadalar?" tekiler: "Tamam." Sk meeler arasndan geen yola indiklerinde gn le oluyordu. Yolun bir yanna elli adm elli adm arayla siperlendiler. Bir tanesi de ok ileriye gzc durdu. Az sonra yolun ortasnda, nnde zayf, bacaklar bacaklarna dayanan boz bir eek bulunan karmakark, gk kr sakall, uzun byklar btn azn rtm, byklarnn ucu sigara dumanndan sapsar kesilmi, sarl ta uzaktan belli olan gzlerinin yresi kr kr, kocaman, ayaklar toza belenmi, yamal alvar yalpa vurarak birisi grnd. Usuldan, oynar gibi yryerek, bir trk sylyordu. Kendi kendine oyunlar yapyordu kk kk. Glmseyerek trky dinlediler: amdan sakz akyor Kz nianln bakyor Koynundaki memekler Turun olmu kokuyor 134 Aman aman kara kz Zlfn tara kz Baban beki tutmaz m Koynundaki nara kz Durdu: "Teslim," diye bard. "Yakarm." Trk kesiliverdi. Adam olduu yerde kalakald. "Teslimim baba," dedi. 'Teslimim. Ne var yani?" Deli Durdu, siperinden yola atlad: "Soyun!" Adam, at kald: "Neyi soyunaym Aam?" . Durdu: "stndekileri..." Adam gld: "aka etme Allahakna. Benim elbiseleri ne yapacaksn? Brak da beni gideyim. ok yorgunum. Tabanlarmn szltsndan yklacak gibiyim. Brak beni gzel Aam..." Durdu: "Sen soyun, soyun hele," diye kalarn att. Adam, pheli pheli, yrei ikircikli, aka m ediyor, 3'oksa ciddi mi diye Durdunun gzlerinin iine yaltaklanan bir kpek sevimliliinde glmseyerek bakyordu. Durdu, serte: "Haydi haydi bekleme," diye kt. Adam, hala inanmayarak glmsyordu. Durdu kalarn atp, adamn bacana iddetli bir tekme att. Adam, acdan bard. Durdu: "kar diyorum sana. kar!" Adam, yalvarmaya balad: "Paa Efendi, ben senin ayaklarn perim. Ellerini de perim. Benim hi elbisem yoktur ki... Ben rlplak kalrm. Anadan doma..." ahadet parman azna soktu sonunda, kard: "Aha ite byle plak, byle rut... Yoktur baka Paa Efen135 di. Senin ellerini perim. Ayaklarn da... Alma benim elbiseleri... Sen ok byk bir paa efendisin. Ne yapacaksn benim partallarm? Ellerini perim, ayaklarn da..." Durdu: "Ulan it olu it, kar diyorum sana. Paa Efendi! Paa Efendi!" Adam, durmadan yalvanyordu. Sonra da alamaya balad: "Ben be aylk gurbetten geliyorum. ukurovadan. almadan geliyorum." Durdu szn kesti: "Demek paran da var?" Adam, ocuk gibi burnunu eke eke alyor: "Be aylk gurbette lmm... ukurovann sinekleri ldrmtr beni..." Durdu tekrar etti: "Demek paran da var?" Adam: "Azck var," dedi. "u ihtiyar halimle eltikte altm. amurun iinde, ldm ukurovada. imdi evime gidiyorum. Etme bunu efendim. rlplak gnderme beni oluk ocuumun arasna..." Durdu, daha ok kzd: "Daha iyi ya. kar kar..." Adam, kvranyordu. Durdu, hanerini ekti. Haner prl prl etti gnei grnce... Ucunu azck adama batrd. Adam, havaya hoplad, bard: "ldrme beni," dedi. "oluk ocuumu greyim. karaym elbiseleri. Senin olsun." Siperliktekiler glyorlard. Bu ie yalnz Memed ierle-miti. O yrtc kaplan gzlerine gelip aklmt. Durdu-dan tiksindi. Adam, telala, korkuyla elleri biribirine dolaarak ceketini, alvarn karrken Durdu: "Ha yle ite," diyordu. "Ha yle... Adam ne zersin bre adam?" Adam elleri titreye titreye elbiselerini karp bir tarafa koydu.

136 Durdu: "Donu da, gmlei de kar," diyerek bard. Hanerin ucunu da bir daha batrd. Adam, hem titriyor, hem gmleini karyordu: "Peki Aam, Paam ldrme beni. Hepiciini karaym." Gmlei de kard, elbiselerinin stne koydu. Mintan yoktu zaten. Durduya, bu sefer yalvarrcasna, boynunu bkt bakt. Durdu: "Haydi haydi," dedi. "Bakma gzlerimin iine. Donu da kar." Adam, donu da g bela karabildi. Titremekten elleri uuyor gibiydi. Elleriyle nn kapatarak koa koa eeine doru gitti. Eek, yolun kysnda durmu otluyordu. Sol eliyle yularndan tuttu ekti. Bacaklar p gibi ince, kllyd. Bacak adaleleri kemik gibi sert dar kmt. eri doru ekik karn kr kr, aynen bir psteki gibi... Gsnn kllar aarmt. Kirliydi. Saman kiri. Kamburdu. Omuzlar da dmt. Btn teni de pire, bcek yenii ile doluydu. Krmz krmz. Byk lekeler kaplamt her yerini. Hasr gibi. te Memed, nnden geen yolcuyu byle grp bir kat daha acd. Bu srada yolun teki ucuna diktikleri nbeti: "Geliyorlar," diye onlara kouyordu. Durdu: "Atllar geliyor," dedi. Siperdekiler, hala bir eliyle nn kapatm, yava yava gitmekte olan porsumu vcutlu ihtiyara glyorlard. Adam be on adm gidiyor, sonra dnyor, hasretle, korkuyla elbiselerine bakyordu. Gidiyor, gidiyor, durup bakyordu. Durdu, ona seslendi: "Gel," dedi. "Gel de al teberini. Bizim avlar geliyor. Kurtardn yakay..." O, bzlm, bitmi gibi grnen ihtiyar, kendinden beklenilmeyen bir eviklikle koa koa geldi, bir paavra yn olan, kay gibi kirlenmi elbiselerini kucaklad. Koa koa geri dnd. Eein nnde, ha bire kouyordu. Memedin yz kapkara kesilmiti. Elleri de titriyordu. 137 Elindeki tfein iinde ne kadar kurun varsa, bir tanesini araya vermeden hepsini Durdunun kafasna boaltmak istiyordu. Yani boaltmamak iin kendini zor tutuyordu. Durdu, bu sefer daha gr: "Teslim," diye bard. Gelen be atlnn bei de birden, atlarnn ban ektiler. "Bir adm daha atar, kprdarsanz yakarm. Alimallah yakarm." Siperdekilere seslendi: "Ben, onlarn yanma gidiyorum. Davranacak olurlarsa, hepiniz her yerden ate edeceksiniz." Sallana sallana, ortada hibir ey yokmu gibi atllarn yanna vard. "nin atlardan," dedi. tekiler, hi ses karmadan atlardan indiler. Atlarn takmlar gm savatlyd. Adamlarn hepsi de iyi giyinmiti. ki tanesininki ehirli giyimiydi. Be atldan birisi on yedi yalarnda gsteren bir ocuktu. Durdu, siperdekilere yeniden seslendi: " kii daha gelsin." Tam bu srada on yedi yalarnda gsteren ocuk, yksek sesle alamaya balad: "Beni ldrmeyin nolursunuz? Ne isterseniz aln. Beni ldrmeyin." Durdu ocua: "Aslanm," dedi, "rlplak, anadan doma olacak, ondan sonra gidebileceksin." ocuk, birden bir sevin l att: "ldrmeyeceksiniz ha?" Elbiselerini abuk abuk soyarken: "Demek ldrmeyeceksiniz?" diye minnetle soruyordu. Gz ap kapayncaya kadar, elbiselerini, gmleini, i gmleini, donunu her eyini kard. Durduya getirdi: "Al!" dedi. Hibir ey sylemeden tekiler de soyundular. zerlerinde, yalnz donlar kald. > Durdu: 138 "Donlar da karacaksnz aalar," dedi. "Esas don gerek bana!" Adamlar, gene hi azlarn amadlar. Donlarn da karp nlerini elleriyle kapattlar, yola dtler. Atlar, elbiseleri, neleri varsa her eylerini aldlar. Daa doru yneldiler. Daa karlarken Durdu Memede: "Talihin varm nce olan. Bugn ksmetimiz iyi gitti. zerlerinden de tam bin be yz lira kt. Atlar, elbiseleri de cabas... ocuun elbiseleri sana iyi gelir. Daha yepyeni. Nasl da baryordu it olu it! Can ekerden tatl..." Karanlkkayasnn dibine geldiklerinde, Durdu attan iner inmez, ocuun elbiselerini Memede giydirdi. Bakt bakt da: "Bre nce Memed," dedi, "sana ne kadar da yakt, bu it olu itin elbisesi... Aynen mektepli gibi oldun..." Memed, zerindeki yabanc elbiseyle iinde bir klme, bir eziklik duydu. Boulur gibiydi. Nereye gideceini, ne yapacan bilemiyordu. Yoldan beri iinde tuttuu, bir trl sormaya cesaret edemedii soruyu, ortaya atverdi bu anda: "Her eylerini alyoruz almaya ya bunlarn. Peki, donlarn neden alyoruz? Bunu anlamadm..." Bunu syleyince iinde bir hafiflik duydu. Bir an iin olsa da stndeki yabanc elbiseyi unuttu. Durdu, Memedin bu sorusuna gld: "an olsun memlekete diye, alyoruz donlarn," dedi. "Deli Durdudan baka ekya don almaz. Bilsinler ki bu soyulanlar Deli Durdu soydu..." 139 11 Yamur sonu sca kmt. Islak, yap yap bir scak... Velinin slak elbisesi vcuduna yapm, kana, amura belen-mi lsn Abdi Aann avlusunda bir ulun stne yatrmlard. Yeil sinekler, slak slak parlayarak lnn stnde dolanyorlard. Bir gariplik, bir yalnzlk iindeydi l. Sapsar kesilmi elleri mahzun mahzun iki yanna sarkmt. Abdi Aa, kurunun birini sol omuzundan yemiti. Kurun omuzu deldikten sonra, dnp krekkemiinin altnda kalmt. kinci kurun sol bacandan girmi, kemie rastlamadan kp gitmiti. Abdi Aann yaralan, daha ormandayken kyn cerrah tarafndan yaklanarak sarlmt. Bu sebepten Abdi Aa kan da kaybetmemiti. llaki krekkemiinin altndaki kurun... ok rahatszlk veriyordu. Cierine iliyordu.

Abdi Aann biri on drt, teki on alt yanda iki olu vard. Oullar, akrabalar, fedaileri, yanamalar bana toplanmlar, onun azndan bir ift laf kmasn bekliyorlard. Oysa hafif hafif boyuna inleyerek, of ekiyordu. Karlar, baucuna oturmular sessiz sessiz alayorlard. Birden tuhaf tuhaf gzlerini aan Abdi Aa: "Yienim nasl? Velim nasl oldu?" diye sordu. Kadnlar, birer hkrkla cevap verdiler. Abdi Aa: "Demek?" dedi. Kyllerden biri: 140 "Ban sa olsun," diye cevap verdi. "Sen sa ol Abdi Aamz" Abdi Aa, gzleri parlayarak: "O melunu?" diye sordu. Boyunlarn bkerek ince bir sesle: "Kardk," dediler. Abdi Aa gzlerini belerterek yeniden sordu: "Ya kz dedikleri o orospu?" "Aldk getirdik," dediler. Abdi Aa, gzlerini yumdu, ban yasta koydu. nlemeye balad. Bir zaman sonra gzlerini at: "Kz dvmediniz ya?" diye sordu. "Hi incitmedik," dediler. "te bunu ok iyi etmisiniz. Bir fiske bile vurmadnz ya? "Bir fiske bile vurmadk," dediler. "ok iyi yaptnz." Herkes bilirdi ki, kyllerden biri bir kabahat ilediinde Abdi Aa onu dvmezse ok byk bir ktlk yapacaktr ona. O adam mrnn sonuna kadar, iledii suun cezasn ekecektir. Eer dverse unutulur giderdi su. Abdi Aaya kar su ilediklerini sanan kyller gelir onun nne otururlar, dayak yiyinceye kadar nnden kalkmazlard. Gene gzlerini yumdu. Yz sapsar kesilmi, uzamt. Bir zaman sonra tekrar gzlerini atnda, yznden belli belirsiz bir sevin dalgas geti. "Benimle birlikte ormana gelenlerin hepsi burada m?" diye sordu. "Topal Aliyle Rstem yok," dediler. "Gidin onlar da hemen bulun," diyerek kesin emir verdi. Biraz sonra avlu kadn lklaryla doldu. Velinin anas, babas, kylleri gelmiti. Ana, olunun stne atlm, kan amur iindeki ly pyordu. Babaysa bir elini akana dayam, kan ekilmicesine duruyordu. Anay gbela olunun ls stnden kaldrp gtrdler. Baba da o kan ekilmi haliyle, ba nnde ar ar kalkt. Uzun boylu, ince bir adamd. ok uzun bir yz, geni bir aln vard. lemeli yakasz bir mintan giyiyordu. alvar izgili, pamuk kumatand. 141 Ayana bir ham ark geirmiti. arn, daha tyleri dklmemiti. Ayaa kalktktan sonra akn akn, elleri yanlarna dm kalakald... Yznde keder, tarifsiz bir aclk reklenmi kalmt. Olunun lsne bir trl bakamyordu. i g-trmyordu. Biri, o yle dikilmi dururken, geldi koluna girdi. Abdi Aann yanna gtrd. Abdi Aa onu grnce: "Kader," diye ban sallad. Adam, bir boand: "Kader kader... Buna kader demezler Abdi Aa!" dedi. "Bu kader deil. Bir kedinin, kpein, uan kuun, neyin stne bu kadar varrsan birincisinde korkar, ikincisinde... ncsnde cann diine takar kaplan kesilir... Paralar seni. nsanlarn stne bu kadar varmamah. Alm kam... Allah belalarn versin. Ko gitsinler..." dedi. Sonra durgunlat. Eski, kan ekilmi halini gene ald. Sanki odaya girdi gireli ne konumu, ne k-mldamt. Ta gibi durup durmutu olduu yerde. Abdi Aa, dilerini gcrdatarak: "Bilseydim bunu yapacan... Bir bilseydim... Bir bak onlarn bana neler getireceim. O melun da, o orospu da bin kere lm arayacaktr. Bin kere... Aratacam... Bunu kor muyum onlarn yanna? yle mi sanyorsun? Bir am aacna balayacam onlar, altndan ate vereceim. imdi nasl olsa yakalanr o." Yanndakilere sordu: "Takibine kld m?" "Akamdan beri..." . "Karakola adam gnderildi mi?" "Akamdan gnderildi." "Candarmalar daha gelmediler mi?" "Akama doru ancak gelirler. Hkmete haber gndermiler, mstantii bekliyorlar, doktoru da bekliyorlar herhalde..." Abdi Aa: "Doktor olmaynca, olmaz," dedi. "Onlar gelmeden benimle ormanda bulunanlarn hepsi gelsin. Burada mutlak eksiksiz bulunmallar..." 142 Bir yanama: "Topal Aliyle Rstem dardalar," dedi. Abdi Aa: "Demek hepsi tamam oldu?" "Tamam," dediler. Abdi Aa: "yleyse hepsi yanma gelsin. Odada kimse kalmasn. Hi kimse..." len ocuun babas o donmu haliyle kalkt, ar ar dar kt. Bir kere olsun Abdi Aann yzne bakmad. Onun arkasndan, odada baka kim varsa hepsi kt. Onlarn yerine ormanda bulunanlar geldiler, oturdular. Abdi Aann karsnda da halka oldular. Meraktaydlar. fadenizi yle verin, byle verin diyeceini biliyorlard. Bir hkmet ii oldu muydu, onlar kendiliklerinden hibir ey syleyemezlerdi. Ne syleyeceklerse, Abdi Aa onlar karsna alr ezberletir-di. Ondan sonra geerler hkmet adamnn karsna blbl gibi akrlard. Ezberledikleri bitip de baka soru karsnda kalrlarsa, "gerisini bilmiyorum," derlerdi. Ne sorarlarsa sorsunlar, "bilmiyorum"du karl. Abdi Aa, bu sefer teker teker hepsinin yzne bakt. Hepsinin de yz sapsaryd. Bir zaman da gzlerini onlarn yznden alp, nne edi. Sessizce yle kald. Ban kaldrdnda teker teker delici baklarn zerlerinde dolatrd. Dudaklar usuldan kprdad. Zayf bir sesle: "Beni dinleyin kardeler," dedi. "nce elinizi vicdannzn stne yle bir koyun... Koydunuz mu? Haaa ite ondan sonra bir dnn... Sizlere soruyorum imdi: Yal dktnz ka-pnzdaki kpek, sizi dalar, oluunuzu ocuunuzu ldrrse ne yaparsnz? Bunun cevabn isterim sizden... Eliniz vicdannzn stnde... Ondan amayn..."

Baklarn her birinin stnde uzun zaman durdurarak gene teker teker bakt. "Bir cevap syleyin. Ne yaparsnz siz olsanz?" Bu sefer de iddetli iddetli gzlerini bir yldrm hzyla zerlerinde gezdirdi. "Siz olsanz ne yaparsnz, syleyin." Mrlt halinde: 143 "Olacak olur," dediler. Abdi Aa gzlerini belerterek: "Yani?" "Senin dediin Aa," dediler, "Sen bilirsin." Bunu duyunca Abdi Aa, sanki mhim eyler sylemiler gibi, onlar tasdik edercesine: "Hah, ite kardalar, benim itim benim ocuumu dalad. ocuumu, beni paralad. Bir tanesi kat gitti. Yakalanacaktr. Ku olup usa, gene yakalanacaktr. Kurtulu yok. Burda onun su orta kald. Btn ktlkler bu kzn yznden oldu zaten. Btn su da onun... Olan da kz vurdu yani... Gzmzle grdk ki Veliyi kz vurdu. kisinin elinde de tabanca vard. Hepiniz grdnz. nce melun beni hedef ald ateledi. Sonra da kz, olan hedef ald ateledi." Abdi Aa, dar bard: "ocuklar, biriniz buraya gelsin." eriye byk olu girdi. "O silah getir olum," dedi. Olan odadaki, duvara oyulu bir dolaptan yepyeni bir tabanca kard babasna verdi. Abdi Aa elindeki tabancay yanndakilere uzatt: "Teker teker bakn," dedi. "Kzn elinden aldnz bu tabanca m? Veliyi vuran tabanca bu tabanca m? yi bakn..." Tabanca elden ele doland, geri Abdi Aaya geldi. M "Grdnz deil mi?" dedi Abdi Aa. I "Grdk," dediler. | "Bu tabanca kzn elindeki, Veliyi vuran tabancadr. Kz Veliye ate etti. Veli yere dnce, tabanca da kzn elinden topraa dverdi. Yerden tabancay Hac ald. Kz da Hac tuttu. Hepiniz grdnz bunu. yle deil mi Hac?" Hac, ksa boylu, akr gzl, kocaman burunlu, zamanndan nce yalanm, yrtk yamal elbiseli, yz gz kir pas iinde, bak grmemi, karmakark sal sakall, toza batm km gibi bir adamd. "yle oldu cann sevdiim Aam. Tam yle oldu ite. Tabanca yere dnce... Yani yere dnce cann sevdiim Aam, yerden ben aldm. Kz, arkasn dnm kayordu. Yani 144 olann elini tutmu... Olan dediim o melun nce Memed var ya, ite o. Onun elini tutmu ikisi birden kayorlard. Vardm Hateye sarldm. Gndermedim. Gzmn nnde Hate vurdu Veliyi." Ban sallad. Gzlerini yaarm gibi kurulad. "Aaah Veli Aam. Veli Aam gibi var myd? Ktler kyar zaten babayiide. Yiidin yiide kydn kim grm zaten. Aaah Veli Aam, be paralk bir avrat kurunuyla giden Veli Aam... Gzmn nnde vurdu kafirin kz... Bir de nian alyordu kpolunun kz... Bir de nian... Kim bilir nerede ren-mi..." Abdi Aa: "Duydunuz ya," dedi. "Hepiniz byle grdnz deil mi? Zekeriya sen? Sen de byle mi grdn?" "Aynen byle grdm," dedi Zekeriya. "Topal Ali sen?" Topal Ali, oktandr patlamaya hazrlanmt: "Ben," dedi, "ben hibir ey grmedim Aa. Hibir eycik. Bir iz srdm diye kyl yzme bakmyor. Ne bu kyl, ne de bizim kyl. Ben geerken ocuklar bile arkasn dnyor. Avradm bile bana tiksinerek bakt. Konumad benimle. Ben, hi mi hi bir ey grmedim Aa. Bunu byle bilesin. Memedin seni vurduunu bile grmedim," dedi, ayaa kalkt kapya doru hmla yrd. Btn vcudu isyan kesmiti. Mekkel bir isyan gibi yrd. Abdi Aa byle bir hareketi, byle bir isyan hi kimseden beklemezdi. Aptallat. Dudaklar sarkt. Az kendine gelince sinirlendi. Sinirden ba sallanmaya balad. Arkasndan koa-cakm gibi ona doru uzand: "Topal Ali! Topal Ali! O kyde durma gayr. Kye varr varmaz evini ykle, nereye gidersen git! Bir gn daha kalrsan evde, adam gnderir, evini bana yktrrm. Duydun mu Topal Ali?" diye bard. Sonra, kendi kendine: "Namussuzlar, nankrler, ekmeksizler..." Kprd: "Hepiniz byle grdnz yle mi?" Hep bir azdan: 145 "Byle grdk," dediler. "Elinizi aln da vicdannzn stne koyun kyllerim, kar-dalarm... Bir kar ocuk ldrmeye kalksn beni... Be tane koca kyn aasn... Sahibini... Bir kz iin. Ben lseydim sizin haliniz neye varrd? Bir dnn hele! Bir dnn benim yokluumu... Bir kz bana gelin olacakken, gitsin bir baldr plakla kasn. Bu hangi kitapta yazar? Elinizi iyice vicdannza koyun... Vicdann karmad ite i yoktur. Hayr gelmez. lle de vicdan..." Tomruk Musa: "Aamz iin deil mi, koyduk da gittik," dedi. Aa takdirle: "Var ol Musa," dedi. Teke Kadir: "Aamz iin deil mi?" dedi. "Hepimiz koyduk gittik." Aa: "Hepiniz sa olun," dedi. "Bu yl sizlerden ancak mahsuln drtte birini alacam. Haydi," dedi, "hayvanlar da size baladm. Elinizdeki hayvanlar sizin olacaktr. Haydi gidin ellerinizi vicdannza koyun, hkmete ne syleyeceinizi belleyin..." Aann yanndan neeli, gleryzle ktlar. Mahsuln drtte ! Hayvanlar da! Vay anasn be! Avlunun bir kesine, elli metre kadar uzana melmiler, syleyeceklerini ezberliyorlar... "Hac efendim... te bu Hac efendim, vard tabancay yerden ald. Kz, olann elinden tutmu kayorlard. Kz, olann elinden boand... Vardk yakaladk..." Hac szn kesti: "Buras olmad," dedi. "Diyeceksin ki, Hac, yani ben, vardm, onlar el ele tutumular kayorlard. Sarldm Hateye... Ben sarlnca, yani Hac sarlnca diyeceksin, olan, yani nce Memed, kz brakt kat." "Hac vard kza sarld. Hac kza sarlnca, olan, yani nce Memed, brakt kat." "Kz bir nian alyordu. Nereden de renmi kpolunun kz? Nian ald Veliye, kurun skt. de dedi! Vay k146 polunun kz. de!... Sonra Veli cansz yere dnce, kzn da elinden tabanca yere dt. Hac vard, ite bu Hac tabancay yerden ald." Hac: "Tamam," dedi. "te. byle oldu. Onlar gelinceye kadar, daha iyice ezber ederiz." len sonuydu ki, nde iki sngl candarma, arkasnda doktorla savc, candarma gedikli avuu gelip Abdi Aann evine indiler. Avludaki lnn stne iekli bir yorgan atlm, lnn sapsar kesilmi kolu, yorgann dna kmt. Doktor, gen, mavi gzl, kza benzer bir adamd. Attan inince, lye tiksintiyle bakt. Yorgan stne geri rtt. "Gmebilirsiniz," dedi.

Ask suratlarla ieri gidip Abdi Aann yanna oturdular. ok yorulmulard. de Abdi Aay kasabadan tanyordu. Candarma gediklisi Abdi Aann ok dostuydu. Bu olaydan duyduu kederi, her frsatta, durup durmakszn ortaya atyordu. "Hi zlme sen Aa," dedi. "Katili ben elimle koymu gibi bulurum. Getiririm. Cezasn bulur. Onun iin sen hi zlme... Takibine drt tane candarma gnderdim." avu beraberinde daktilo da getirmiti. Daktilo heybeden karlp, ekmek tahtas zerine kondu. Bir de candarma gnderdiler. Hateyi getirttiler. Kzn ifadesini aldlar. Kz, ifadesinde olay olup bittii gibi anlatt. fade zapta geirildi. Onun arkasndan olayda bulunmu ahitlerin ifadeleri alnd. nce Hac ifade verdi. Olay batan sona kadar anlattktan sonra: "Memed, Abdi Aaya ate ederken, bir de baktm bu kz, yani bu Hate elinde bir tabanca nian alm, bir de nian alm ki... Veliye ate ediyor. Veli, "yandm anam" diyerek yere dnce Hate de dondu kald. Tabanca da elinden dt. Ben vardm tabancay amurun iinden aldm. Memed, kz, yani bu Hateyi kolundan tutmu kayorlard. Vardm stlerine atldm. kisini de tuttum. Memed kat. Ben kz brakmadm. Yaaa brakmadm. Brakmadm ite. Brakr mym!" Hate, Hacnn bu ifadesine at kald. Ne demek istiyordu Hac, anlamad. 147 Savc: "Veliyi senin vurduunu sylyor," dedi, "ne diyorsun Hate?" Hate: "Yook," dedi. "Ben nasl vururmuum kocaman adam?" Hi de olay bu Hacnn dedii gibi olmamt. Neden byle sylyorlard acaba? Sonra, Zekeriyanm ifadesi alnd. O da tpk Hac gibi syledi. Ne bir szck az, ne de bir szck fazla. ahitlerin hepsi ayn ifadeyi verince Hate kendi aleyhinde bir eyler sezinledi. Yreine korku dt. Gzlerinden de yalar szyordu. Savc ahitlere tabancay gsterdi: "Bu tabanca myd Hatenin elindeki?" diye sordu. "Yaa ite bu tabancayd," diye cevap verdiler. O gece Abdi Aann evinde misafir kaldlar. Altlarna ifte dekler serildi. ereflerine kuzular kzartld. Toprak kzartmas. Savc da kylklerine her geliinde toprak kzartmas yaptrrd. Etin en lezzetli pime biimi, mutlak toprak kzartmas-dr. Gece, Hateyi de yandaki odaya hapsettiler. O gece hibir ey dnemeyen Hate, ban iki dizinin stne koyarak, sabahlara kadar sessiz sessiz alad. Sabah olunca, Hateyi hapsedildii odadan karp iki candarmanm nne kattlar. Hate mahpusaneye gtrlyordu. Hi kendinde deildi. Ne olacan, ne yapacaklarn bir trl bilemiyordu. Yrrken ayaklar biribirine dolanyordu. Bu onun, kynden uzaklara gitmek iin ikinci kdr. Birincisinde yannda dayana, sevdii vard. O zaman nereye gideceini, ne yapacan biliyordu. O zaman scack bir tarla, bir ev hayalinin peinde kouyorlard. imdi ise yreinde bir korku, bir umutsuzluk var. Bu adamlarn kendisine ne yapacaklarn dnyor. Kyden ayrlrken anas bile gelmemiti kendisini uurlamaya... Kz arkadalar bile gelmemiti. Bu, gcne gidiyordu ite. Bu ldryordu onu. Kendini dayanlmaz bir efkara kaptrm gidiyor. Baz baz da hibir ey duymuyor, dnmyor, grmyordu. Yalnz, arada bir, kendine gelince, iki yanndaki candarmalara bakp rperiyordu. Hate iin tesi karanlk. Her admda biraz daha 148 karanla gmlyordu. Gzlerinin nnde dev gibi bir hkmet... Candarmalar... nde giden iki hkmet adam... Ertesi gn kasabaya geldiklerinde Hate bitmiti. Yorgundu. Srnr gibiydi. Kasaba, iine bir holuk verdi. Yreine de azck emniyet geldi. Korkusu azald. Memedi anmsad. Memed, durup durmakszn bir sar prlt anlatmt. Portakallar, stbe-yaz akl talarn, akan suyu, kebap kokusunu... Bir evin nnde leylek yuvas gibi, bir oda varm cncktan. Hangi ev acaba? Bir evin camna gn vurmu kzarmt. Krmz cnck takmlar pencereye... Birden burcu buland. Memed olduu gibi geldi gzlerinin nne dikildi. Neredeydi imdi ola? Memedi yakalarlarsa ldrrlerdi. "Benim yzmden fkara," dedi. Candarma dairesinin altndaki nezaretin taban imentodur. Ayak bileklerine kadar suyla doludur. Neden suyla doludur, niin byle etmilerdir, belli deil. Pis pis hela kokar stelik de. Karanlktr. Mazgal deliLgibi tek penceresi vardr. O da kapaldr sk skya... Hateyi oraya attlar ite. Bir gece orada kald. Tabii gene gzlerine uyku girmedi. Uyuyacak da bir yer yoktu ama, gnl rahat olsayd ayakta da uyurdu. Koskocaman, derya misali bir karanlk iinde erimi gibiydi. Kapy amalarn da drt gzle bekliyordu. Kap alnca kurtulacan sanyordu. Sabah olduunu tahmin ediyordu. Hibir yerden, kap aralndan bile k szmyordu ama, gene de sabah olduunu tahmin ediyordu. Birden kap ald. Ik, kurun gibi ar, ona arpp sersemletti. Aradan epeyce zaman geincedir ki, ancak yava yava kendine gelebildi. Bu srada bir candarma onu kolundan tutmu dar ekiyordu. Dar, bir sr insan birikmiti. Hate dar knca, btn balar ona evrildi. "te nianlsn ldren kz!" laf da kulana kadar geldi. Anlad ki btn bu kalabalk kendisi iin birikmi. Kalabala bir kere olsun, ban yerden kaldrp da bakmad. ylecene kalabaln ortasndan geti gitti. ki yanndaki candarmalar imdi ona korku deil, g veriyorlard. ok yal bir yargcn nne kardlar. Yarg, trl deneylerden, belalardan geriye kalm yal, gerdan sarkm, pos bykl birisiydi. Kzn kimliini saptadktan sonra sordu: 149 "Mustafa olu Veliyi vurduun iddia ediliyor, doru mu?" Hate, saf saf: "Veliyi ben ldrmedim vallaha," dedi. "Ben neyle adam ldrrm? Ben, elime tabanca almaktan korkarm." Yarg, kylleri, kyn kadnlarn ok iyi tanrd. Yllardr, binlercesini dinlemiti. Hatenin susuz olduunu hemen anlad. Anlad ama, onu tutuklamak zorunda da kald. Kantlar glyd. Kadnlar kouu hapisaneye sonradan eklenmi bitiik bir odadadr. Badanalar dklmtr... Duvarlar, kan lekesi iindedir. imdiye dek duvarda yzlerce, binlerce sivrisinek ldrlmtr. Bu kan lekeleri onlardandr. Tavan, tahtalar, pencereler, mertekler rm, rmekte... Ortalk nem kokuyordu. Sidik kokuyordu. Kapnn arkasnda bir teneke vard. Gardiyan gelmi ona gstererek, gece skrsa kullanabileceini sylemiti. Hate, istemeye istemeye, gardiyann getirdii ekmekten bir parack krd azna att. inedi inedi yutamad. Tkr-d. Ertesi gn, daha ertesi gn de bir ey yiyemedi. inde bulunduu dnya kt bir ikence dnyasyd. Bir trl alam-yordu. eri dtnn nc gnyd ki anas kageldi. Anasnn alamaktan gzleri kzarmt. Hapisane penceresinin nne oturup: "Kzm kzm, knal kzm! Neydi bu senin bana gelenler?" dedi. "Niin vurdun elin olunu?" Kz, ilk olaraktan isyanla, hnla konutu: "Ben nasl ldrrm elin olunu? Ben, elime silah aldm m hi? Bilmiyor musun?" diye bard. Kadn, bu isyan karsnda yumuad. Kznn bu ii yapamayacan hi dnmemiti. "Ben ne bileyim knal kzm! Herkes, Veliyi vuran Hate-dir, diyor. Ben ne bileyim knal kzm? Gider arzuhalciye arzuhal yazdrrm. Benim kzm silahtan korkar derim. Yaaa... Abdi Aa bana haber salm, arzuhal ne yazdrp uramasn, demi-Onun haberi olmadan, senin iin bir arzuhal yazdracam knal kzm. Beni ldreceini de bilsem arzuhal yazdracam. 150 Yaa knal kzm. Senin hi suun yok. O gavur yapl nce Memed vurdu elin olunu. Senin stne atyorlar. O gavur yapl nce Memed yok mu ykt evimi... Senin iin iyi bir arzuhal yazdracam knal kzm. Gidip alayacam arzuhalciye. Ben gidiyorum knal kzm." Kyden getirdii yiyecek dolu kn pencereden uzatt.

"Ben arzuhalciye gidip her eyi yazdrrm. Hkmet okursa onu, senin suun olmadn anlar... Hkmet de insan... Onun da merhameti var. Susuz yere ne diye seni yatrsn!" Anasnn gelmesi, onun biraz iini at. Hate ilk olaraktr ki, farkna vard: Yeni yaplm bir evin prl pnl, krmz, temiz kiremitleri, onun arkasnda caminin kubbesi, bir kalem gibi ince, dmdz, stbeyaz minaresi, beride duvarn dibinde kaln yaprakl bir de incir aac, ondan beride de koskocaman, tozlu bir avlu, avluda oraya buraya giden insanlar grlyordu pencereden... Memed, her eyi anlam, krmz kiremidin gzelliini, prltsn sylemiti. Gardiyan geldi kapy at. ok sinirli bir adamd. Serte: "Darya kp hava alabilirsin," dedi. le, akam kapy birer kere aar, onu dar karrd. imdiye kadar dar da ktnn farknda deildi. Dnyaya yeniden kavumann sevincini duydu. Hapisanenin byk kapsyla onun kouunun yan penceresi kar karyayd. Bir iki mahpus onu alm, dnyayla az ok ilgili grnce ona seslendiler: "Bac be! Aldrma bac be! nsan olann bana her ey gelir. Haklamsn herifi. Yaa bac! Yaasn kara sevda!" Hate cevap vermedi. eri girdi. Memedi dnmeye balad... Ana, arzuhalci sarho Deli Fahriye gitti. Deli Fahri, yllar nce, zabt katipliinden rvetten dolay kovulmutu. Kovulduu gnden beri de arzuhalcilik ediyordu. Arzuhalcilikten, zabt katipliinden kazandnn iki misli kazanyordu. "Avukattan daha dirayetlidir," diye de n yaylmt. Gece gndz sarhotu. Dilekeleri sarho sarho yazard. Deli Fahri, ban daktilonun durduu kirli masaya koy151 mu uyukluyordu. Drt bir yann rak kokusu sarmt. Ayak sesi duyunca ban kaldrd. Bu biim ayak sesleri, dileke yazdracak insanlarn ayak sesleridir. Fahri, yllarn verdii alkanlkla, dileke yazdracak kimseleri ayak seslerinden tanrd. Masas bir kasap dkkannn saa altnda olduundan yanndan her zaman bir sr insan geerdi. O, geenlerin hibirisine ban kaldrp bakmazd. Dileke yazdracak kimse, ok uzakta bile olsa, o ban hemen kaldrr gelenin gzlerinin iine bakarak: "Anlat bakalm," derdi. Anaya da: "Anlat bakalm," dedi. Kadn, kaldrmn stne oturdu, ban duvara dayad: "Kurban olduum Fahri Efendi," diye balad. "Bamza geleni sorma." Fahri Efendi, kurunkalemini azna sokmu emiyordu. "Kurban olduum Fahri Efendi. Benim bir tek kzm vard. Bir tek kzcazm, kurban olduum Fahri Efendi... Yaa knal kzm Hate... Fahri Efendime deyim, aldlar knal kzm soktular mapusaneye. Benim knal kzm mapusanede yatar." Fahri efendi usul usul azndan kalemi ekti: "u senin kzn neden dolay mapusaneye dm, sen onu anlat bana," dedi. "Kurban olduum Fahri Efendi, sana deyim de iyi dinle.. Kzm Abdi Aann yieni Veliye nianladk. Knal kzm. Keklik gibi knal kzm. O gavur yapl, o nce Memed var ya. Dnenin ksz olu, kz onunla seviirmi, biz ne bilelim. Bir gece kayorlar. zci Topal Aliyi bilirsin deil mi? Onu bilmeyen yok, o gavur bunlarn izini sryor, bir kayann kovuunda seviirlerken eliyle koymu gibi buluyor. Olan da ekiyor tabancasn Abdi Aay da, Veliyi de vuruyor. Kayor gidiyor ondan sonra... Ondan son-racma Fahri Efendi kardama syleyim, daha olan yakalayamadlar. Olann yerine de benim knal Hatemi aldlar getirdiler. Keifiler mapusaneye soktular benim gl kzm. O gz kr olas ksz Memedin yznden. Gya Veliyi benim kzm ldrm... Kylnn hepsi yle spatlk etti. Bir tek Topal Ali spat-lk edemem demi, onu da Abdi Aa kyden srd... Ne bile152 yim Fahri Efendi karda, kzn Veliyi ldrdne ben de inandm. Kocaman bir ky hep bir az olup da yalan syleyecek deil ya, benim kzma ne garazlar var, dedim. O gavur Abdi yaptrm onlara bunu... Abdinin dediinden kyl kamaz. Vay benim aklsz bam... Tuttum da onlara inanverdim. Ya Fahri Efendi kardam... Sonra, geldim kza, knal kzma sordum ki... baka... Knal kzm dedi ki, "Ben silah skmasn ne bilirim ana?" Ben de dndm ki knal kzm silah skmasn bilmez. Silahtan da korkar stelik. Bizim evimize silah girmedi hi. Babas silah hi sevmez knal kzmn... Hepsi yalan yere spatlk ediyorlar knal kzmn stne... Garaz olmular. Fahri Efendi Aam byle ite... Benim knal kzm tfekten korkar... Tfek grse d kopar... Hkmete bunu bylece yaz." Fahri Efendi kad ald, eski, her bir yan dklm daktilosuna soktu. Grltyle yazmaya balad. Hi durmadan, tam be sayfa yazd: "Bak kadnm," dedi, "okuyaym da iyi dinle. Bak gr nasl donatmm." Fahri Efendi, sigarasn dudann bir o tarafna, bir bu tarafna atarak bir rpda dilekeyi okudu bitirdi. "Nasl?" diye sordu. Ana: "Eline salk, ok iyi donattn," dedi. Fahri: "Kadnm," dedi, "bakasna olsa on be liraya yazmazdm. Sen on lira ver. Arzuhali bir donattm ki taa geer billahi... Taa geer." Ana, eli titreyerek, paray st ste dm att knndan karrken: "Eline salk," dedi. "nallah taa bile geer." Fahri Efendi, krmz onluu elinde evirir evirirken dilekeyi nereye gtreceini, ne syleyeceini ona iyice anlatt. Kadn kalkp giderken: "Kusura kalma Fahri Efendi karda," dedi. "Gelecekte sana yumurta da getiririm, ya da..." Ald tarif zere gitti, dilekeyi verecei yeri buldu. Karsnda kzn alp getiren adamlardan birini grnce, nce korktu, sonra: 153 "Kurban olduum Aam," dedi, "benim kzm ne diye aldn getirdin? Aldm getirdin de mahpuslara soktun? Benim kzm tfek skmasn bilmez ki, adam ldrsn. Benim kzm tfekten ok korkar... ocukluunda bir tfek grse alaya alaya gelir benim yakama sarlr, saklanmaya alrd. Sana bir arzuhal getirdim. Fahri Efendi bir iyice donatt. Oku da kz koyver karda. Ayaklarnn altn perim. Benim knal kzmn hi suu yok. Gn dm, o gavur yapl nce Memedlen kam... Herkesin kz kaar. Koyver kzm. Tabanlarn p-ym karda..." Savc sert: "ok ukalalk etme! Brak arzuhalini de git!" dedi. "Mahkeme adil kararn verecektir." Ban evraklara edi, tekrar yazmaya koyuldu. Ana, mahpushaneye geldiinde akam oluyordu. Hate sabahtan beri onu drt gzle beklemiti. "Bir arzuhal donattrdm ki Fahri Efendiye, taa demire geer. Onu bir okusun hkmet, seni hemen brakr. Susuz olduunu anlar brakr. Arzuhale, senin silahtan korktuunu yazdrdm. Hani ocukken silah grsen kaardn da kucama saklanrdn. te onu da yazdrdm. Bir donatt Fahri Efendi, tam yirmi liralk donatt. Amma benden on lira ald. Varsn alsn, knal kzm iin deil mi, malm da gitsin, canm da... Bir okusun onu hkmet..." Hate: "Keski yle olsa," dedi. Sonra anasnn gzlerinin iine bakarak, ban nne edi: "Anam," dedi, "gzel anam, bana Memedden bir haber getir, bir daha geliinde. Ne diyorsun gzel anam? Bana bir haber getir." Ana kzgn:

"Zkkmn kk diyorum," dedi. Hate gzlerini yerden kaldrp, yalvarrcasna bakt: "Anam anam, srmeli anam, bak delikte ryorum. Me-med olmazsa ben lrm. Sen kzn ldrmek mi istiyorsun? Ondan bir haber..." J Ana: 154 "Zkkm," dedi. "nallah onu para para ederler. Sana lm haberini getiririm inallah..." deyince kz alamaya balad. Ana, bunun stne sustu. Uzun zaman kz alad, o bir ey sylemedi. Sonra: "Gnbatyor knal kzm," dedi. "Ben gideyim gayri." Hate: "Ana..." dedi. Kadn durdu. Gzlerine ya dolmutu: "Peki," dedi, sesi karncalanarak. "Senin gl hatrn iin bir haber renmeye alrm. Memedin anasn bir dvmler ki... Belki lr fkara. Fkara Dnecik. Salcakla kal kzm," dedi yrd. "Korkma, Fahri Efendi iyi donatt arzuhalini." Verdii dilekeye ok gveniyordu. 155 12 yle bir karanlk vard ki gz gz grmyordu. Orman uulduyordu. Orman kapkara bir duvar gibi karanla gerilmiti. Ta uzakta, dan doruuna yakn yerde, ipil ipil bir ate yanyordu. Aalara arpa arpa el yordamyla yryorlard. Ama ok grltl... Gece slak slak kokuyordu. am, grgen, mantvar, peryavan, obanras, ter kokuyordu. Eki ter... Pren kokuyordu. Gkyznde de bir iki yldz parlayp snyordu. Aylardan beri bir sr ev basmlar, yol kesmiler, candar-malarla arpmlard. Candarmalar teki ekyalarn arkalarn brakm, Deli Durdu etesinin stne dmt. Deli Durdu da candarmalarla alay ediyordu. Oynuyordu. Memed az zamanda kendini gstermi, arkadalarna, Deli Durduya kendini sevdirmiti. eteye yardm dokunuyordu. Durdunun karanlktan sesi geldi: "Burada kalalm. Bittik. ldk. ki gnden beri durmadan ka babam ka, nolacak halimiz byle! Burada!" Sesi hnl, inatyd. Memed yanma vard: "Yava. Usul konu Aam." Durdu: "Nolacak yani?" diye hmla konutu. Memed deil de bakas konusayd bu biimde, bu kadar ierlemezdi. Dn gelmi de bugn ekyalk dersi veriyor. > "Dmann karncaysa da..." dedi, Memed. 156 Durdu: "Eeee sonra?" Memed, Durdunun alayn fark etmemi gibi davrand. "Yani demem odur ki... hor bakma." Durdu dayanamad, iindekini darya vurdu: "Ohhooo, bre nce Memed, Sleyman Kahya seni bize arkada deil, erkanharp gndermi. Karma byle ilere!" Cabbar Memedin solunda yryordu. Hzl hzl soluk alyordu: "Memed doru sylyor Aa," dedi. "Ormanda kalrsak kuatrlar. Ardmzdalar. Ha bire takip ediyorlar. Keklik gibi avlarlar alimallah, bir evirirlerse... Asm avu byle bir frsat aryor zaten, yava..." Memed: "Keklik gibi..." Cabbar: "Arkamzda az boz candarma yok. Candarmalara kylleri, bize dman ekyalar da kat Aa... Onlarla baa kama-yz." Memed: "Ba edemeyiz. Cephanemiz bile yok." Durdu olduu yerde dikildi kald: "Buradan bir adm ileri atmak yok." Sesi ormanda n n tt: "ki gnden beri kpek gibi kayoruz. Kpek!" lerinde biri vard: Recep avu. Nerden geldii, ka yldr ekyalk yapt hakknda doru drst hi kimse bir ey bilmiyordu. Gemiini ona kimse de soramazd. Buna, soran ldrecek kadar kzard. Soranla bir daha ne bir yerde bulunur, ne de karlat zaman konuurdu. Krk yllk dmanm gibi. Elliyi gekindi. Hakknda bilinen tek ey Koca Ahmet etesinden oluuydu. ete affa uradnda herkes gitmi hkmete teslim olmu, o aff kabul etmemi, bir iki yl dalarda tek bana gezmi, iki yl sonra, dalarda yeniden ekyalar tre-yince onlara karmt. Girip kmad ete yoktu. Btn eteler onu tanr, sayar, severdi. yle, bir eteye mal olup kalmazd. Bugn can istemi, Deli Durdu etesine gelmi, yarn can ister 157 Deli Durdunun can dman Yozcu etesine gider. Kimseye, kimse hakknda dedikodu etmez, bir tek laf sylemezdi. br gn de Krt Reo etesine... Her etede yeri vard. Ona niin geldin, niin gidiyorsun, diyen de olmazd. stelik, kimin etesine gelirse, o ete sevinirdi. Onu uur saymlard. Ekyalkta da ok ustayd. Bir kez arpmaya tutumaya grsn, eli makinal tfek gibi ilerdi. Karanlkta, tok, allmam sesi duyuldu: "Durdu, ocuklar doru sylyorlar. Ormandan kp kayalklar tutalm." Durdu: "Recep avu, Recep avu," diye bard, "buradan ileriye bir adm bile atlmayacak." Cabbar: "Durdu Aam," dedi, "hibir ey gelmezse ellerinden, bizi kuatrlar, ormana da ate verirler..." Durdu: "Bir adm bile..." Cabbar: "Etme Aam!" "Durdu: "Atlmayacak." Cabbar:

"Perian olacaz." Durdu: "Ben ete ba mym?" Cabbar: "Heyye," dedi, "sen ete basn." Memed: "Heyye." tekiler de yle sylediler. Memed: "Aam," dedi, "bir ey deyim de darlma." Durdu: "De bakalm erkanharp," diye gld. Memed: "Hi olmazsa, sk aalkl, tal ukurlu bir yere varalm." 158 Durdu: "Bir tek adm atlmayacak." Oraya, dikildii yere oturuverdi. tekiler de oturdular. Uzun zaman hibirisinden ses kmad. Bir ikisinin elindeki c-garanm karanlkta yldz gibi parlyordu. Kimseden t kmyordu. Cabbar ayaa kalkt. Gerindi. Yukar doru yolland. Memed de arkasndan gitti. Cabbar bir aacn dibine su dkmeye oturdu. Memed de yanma. Bir zaman sonra, Cabbar iini bitirdi ve kalkt. Memed de arkasndan. Arkalarn dnnce hafif bir k grdler, atlar. Olduklar yerde kalakaldlar. Durdu, am dallarn tututurmutu. Atein nda glge gibi sallanyordu. Memed: "Dpedz lmn aryor bu adam." Cabbar: "Asm avu neysem ne ya, arkamzdaki kyller beterin beteri. Hepsi donsuz braktklarmz." Memed: "Ben geldim geleli, en az be yz kiiyi donsuz braktk." Cabbar: "Soyduumuz elbiseleri, bari kylerin fkaralarna dat-saydk. Belki kyllerin elinden kurtulurduk. Kurtulamadmzn sebebi var, iki gndr. Darda hi yardmcmz yok. Hele kyller, Aksttler, ellerine gesek, bizi havada yerler. Zulm... Durdu yapmadn brakmad Akstte. Zulm. Akla hayale gelmez ikenceler, hakaretler..." Memed: "Bana bak karda," dedi, "insanlarn stne ok varmama-l. ldrmeli, dvmeli, ama stlerine ok varmamal. Donsuz, rlplak, kyne, evine girmesi bir adama lmden zor gelir. te bunu yapmamal. nsanlarla oynamamal. Bir yerleri var, bir ince yerleri, ite oraya dememeli. Ben Abdi Aadan biliyorum. Yoksa... Korkmal insanlarn bu tarafndan. Aa grmemeli insanlar..." Dnerken ufack bir suya dtler. Dize kadar battlar. Su 159 yarpuz yarpuz koktu. Gece yarpuz koktu. Yldzlar kvlcm-landlar. Her bir yer yarpuza kesti. Kk su, yldzlar, uultulu am aalan, yarpuz yeili kokusu... "Keski Deliyi kandrsak da buraya eksek." Cabbar: "ldrsen yarm adm artramazsn. nat." Durdunun atei koskocaman olmutu. Bir harman yeri kadar yer tm yalma kesmiti. Yalmlar ge kyordu. Kocaman ktkler atrdayarak yanyordu. Durdu glerek atein etrafnda gidip geliyordu: "Bakn hele u atee. Bu ateten geilir mi? Nerde yaklr byle ate?" Cabbar: "Keski yanmasayd." Durdu: "Grl grl." Cabbar: "Keski..." Durdu: "Kes gayr Cabbar," diye kt. Gece orada, atein yannda kaldlar. Korkudan hibirisini uyku tutmad. Durdudan baka. Her birinin iinde uykuda bastrlp, ldrlmek korkusu vard. Byle bir korku kimin iine girmise onu iflah etmemitir. Gya kiiyi, Recep avuu, Horaliyi, Memedi nbete dikip, tekiler uykuya yattlar. Bir zaman uyumaya altlar. Yattklar yerde dndler durdular. Olmad. nce Cabbar kalkt. Ocan bana bada kurup oturdu. Onun arkasndan tekiler... Durdu rahat, ml ml uyuyordu. Ocan banda, konumadan gzlerini atee dikip kaldlar. Tan yerleri rken bir cayrt balad. Drt bir taraftan kurun kum gibi kaynyor. Akamdan beri ha balad, ha balayacak diye bekleyip duruyorlard. armadlar. Atein bandan kap uzaa siperlendiler. Memed, kulann dibinden kurunlar vnlayarak geerken kendisini ancak bir aa kkne atabildi. Gedikli Asm avuun arka yan ak kalm, Memed de 160 oraya dmt. Tfei dorulttu. inden kusmak geldi. Sonra indirdi baka yana skt. Kendi kendine gld: "avu, avu!" diye bard. "yi siperlenmemisin. Yersin kurunu." avu farkna vard. Yanma ynne kurun yayor. Yeri yer deil. Tam bu srada apkasn kurun alp gtryor. "Ulan," diyor, "ulan bir dersen elime." Memed: "Bana nce Memed derler, avu. Sen ancak lm geirirsin eline. oluk ocuun var. ekil git avu. Var git iine." avu: "ok yazk," diyor. Kabzay tutan elini bir kurun syryor. Elinden kan szyor topraa.

"Var git avuum iine. Deme bize. lmn bizden olmasn. ok dtn stmze." Her bir taraf kuruna ak. Korkuyla geri ekiliyor. Dnyor ki apkasn alp gtren, elini syran kurunu skan adam kendisini oktan vurabilirdi. Bu nce Memed de kim? Deli Durdu onu byle yakalam olsayd hali dumand! nce Memed! Byle bir ad anmsamyor. ok Memed var. Ama nce Memed? "Ulan," diyor, "ulan, sana nce Memedlii gsteririm." Tatl. Kurun yayor. afaa krmz, yal kurunlar yayor. Durdu aklkta drt dnyor. Cann diine takm ha bire kurun sallyor. Sonra arada bir duruyor, avua kfrediyor. "avu, avu! Deli Durduyu kat sanma. Seni yzba-yn yanna donsuz gndereceim. ne kadar yerini gster. Donsuz." avu, candarmalar, kyller sarmlar drt bir yan. Tam kafes... Kapana ksldklarn anlyor Deli Durdu. Srne srne ince Memedin yanma geliyor. etesi iinde en gvendii adam Memeddir. Bulunduklar yer kuruna ak. Biraz yakna gele-bilseler, emberi daraltsalar, hepsini teker teker vurabilecekler. 161 Durdu, belki mrnde ilk defa azck telalanyor. Kapan zorlu bir kapan. tekiler de korkuyorlar Durdudan. Daraltamyorlar. Burada, bu ormann aklnda, Durdunun onlarla arpmay kabul etmesine ayorlar. Bunda bir kurnazlk , bir hile var mutlak, diyorlar. te, bu yzdendir ki bulunduklar yerde kalyorlar. Bir trl akl erdiremiyorlar Durdunun kap kap da arpmay burada, aklkta kabul etmesine. "ler kt," dedi Durdu. Ter iinde kalmt. Soluyordu. "Hibirimiz kurtulamayacaz." Bu srada biri: "Yandm anam," diye bard. Durdu: "Bu birincisi," dedi. "Recep avu gitti." Sonra: "Hibirisinden korkmam bunlarn. lerinde Drtyollu diyorlar, bir candarma var. Bir de bizim kyden Kara Mutan var. Onlar olmasn ilerinde, yarar karm. Onlar, pireyi bile sektirmezler, vururlar." Memed arkaya bakt: "Benim tfeim kzd," dedi. "Elimi yakmaya balad. Ne yapmalym?" Durdu: "ok kurun yakmsn Memed karda. Yoksa elindeki tfek iyi tfektir. Atei kes de biraz, tfei topraa bele. Kzgn geer. Sonra hi skamazsn. ier kalr." Memed: "Th!" diye acnd. "Th!" Durdu: "Karda!" diye sylendi usuldan. "evrildik. Bana bakmayn. Benim ok tecrbem vardr. Nereden olsa yarar kurtulurum. lsem de vz gelir. Sizi dnyorum. Benim yzmden... Deliliim yznden... Sizler nasl kurtulacaksnz? Kaygm o. Arkadalarn koymu da kam Deli Durdu derler." Memed: "Bence hibir are yok," dedi. "Akama kadar bekleyecegiz." 162 Bu srada Durdunun tam nne iki kurun sapland. Toz kard. Memed: "are yok," dedi. "Akama kadar dayanmalyz." Durdu topraa saplanan kurunlarn yerini gsterip: "Bu kurun Kara Mutanndr. kimizi de vurur imdi. Bir yerimizi grm olacak." Memed: "Durdu Aam, ld m ola Recep avu? Bir yanna var-sak..." Durdu: "Dur hele," dedi. "Herif haklayacak bizi. Dur hele!" Bu srada nlerinden byk bir toz bulutu kalkt. Yanlarna ynlerine ne kadar kurun dmt onlar da farknda deillerdi. Durdu: "Demedim mi sana? Bu Kara Mutan namussuzunu bilirim." Memed: "Vay anasn!" Durdu: "Hemen yerimizi deitirmezsek..." Yuvarlana yuvarlana, bycek bir aacn arkasna vardlar. "lerinde bu Kara Mutan olmasa..." Memedin kafas hep Recep avula urayordu. "Recep avutan ses ada yok. Bir yanna varsak..." Balarna kurun yayor. Kurunlar ormann dallarn kryor. Dallar buduyor. Srndler. Kurun altnda Recep avuun yanna vardlar ki, Recep avu sa yanma yatm, her bir taraf kan iinde. Onlar grnce acdan dilerini skarak glmsedi. Ban zorla kaldrarak: "Uaklar," dedi, "banzn aresine bakn. En az yz elli kiiler. Beni olduum yerde brakn. Kader byle imi..." Yarasna baktlar. avu kurunu boynundan yemi... Boynundan giren kurun, krekkemiinin st bandan, kemie bir ey yapmadan km. Kurun, kt yeri liyme liyme etmi. 163 "Size bir szm var," dedi Recep avu. "u Cabbar var ya, onu gzden rak etmeyin. Salam, babayiit ocuk. Bir orduya ba gelir. O olmasa beni sarat gibi ederlerdi. Kendi stne ekti atei, benim vurulduumu grnce. yle bir ate at ki ondan sonra da onlara... ardlar." Gmleini yrtarak yarasn sardlar. Recep avu uyuklar gibi: "Yarn," dedi. "Yarn emberlerini." Memed: "Mmkn yok onun, avu," dedi. "Yarmaya alrsak vuruluruz. Bizden, ite byle korkuyorlar. Ya akama kadar dayanacaz, ya da burada leceiz." Recep avu dnd. Yz etleri gerili. Barmamak iin zor tutuyor kendisini.

"Bak, bunu doru dnyorsun, Memedim. inizden bir tanesi bile kamaya kalkarsa hepiniz lrsnz. Toplayn arkadalarn hepsini, bir adm atmamaya, geriye bir adm atmamaya ant iin. Anladm ki onlardan kamak lmek demektir. Dayann. yle sanyorum ki stnze gelemezler. Gelecek olsalard, oktan gelirlerdi. Bir eyden, bir tuzaktan korkuyorlar." Memed: "Haydi Durdu Aam, u ii yapalm." Recep avu: "Zalann olundan korkulur. dlein birisidir. Ona gz kulak olun. Belki o kaar..." Durdu: "Toplayalm arkadalar. Horaliyle Cabbar atei srdrsnler, oyalasnlar." Arkasndan da toplanma sln ald. Arkadalar, bu zamanda, kurun kaynarken, bu toplanma slna bir anlam veremediler. Zalann olu: "Bu kyamette nasl toplant yaplr?" diye yanndaki arkadaa dert yand. "Kurtulu yok zaten. Recep avu gitti." nce Horali geldi. Sonra da Ala Yusuf... Sonra da Gd-kolu. > Durdu: 164 "O Zalann olu nerede?" diye ikircikli sordu. Horali: "Geliyor," dedi. "Topraa yapm, bir tek kurun bile skmad. Ha bire titriyordu." Durdu: "Acayip," dedi. "imizde en cesur onu bilirdim." Tam bu srada srne srne Zalann olu da geldi. Elleri kan iinde kalmt. Durdu, Horaliyle Cabbara: "Haydiyin siz atei srdrn," dedi. "Oyalayn onlar. Bizim konuacaklarmz var." Bu, toplanmak iin, bir anlk ate kesilmesi, Asm avuu iyice kukulandrmt. Deli Durduyla, bu ilk karlamas deildi. Ama onun ne yapaca hi kestirilemezdi. En delice hareket ettii gibi, en akll da hareket edebilirdi. Bu, ormann aklnda arpmay kabul eden^ya dpedz lmek istiyor, ya ok acemi, deli, serseri, ya da bir tuza var. Deli Durdu gibi inenin deliinden geen bir adam, hi tongaya basar m? Asm avua gre, mutlak bir tuzaktr bu! Ha kt, ha kacak! Buna kar ne yapmalyd? Bunu bilemiyordu ite. ekse gitse saygnl be paralk olurdu. Gitmese, mutlak bir tuzak vard bunun iinde... Mahvolacakt. apkasn alp gtren, elini syran kurunlar da neydi ola? Bir uyar m? Memedin szleri de iyice rktmt onu. Eer isteseydi o kurunlar atan, onu oktan ldrrd. ekip gitmek de elinden gelmiyordu. Hazr Deli Durduyu embere almken... Deli Durdu bir daha byle embere der miydi? "Arkadalar," diye seslendi, "hibiriniz yerinizden ayrlmayn. Bakalm ne yapacak bu Deli. evrilmi zaten. Avucu-muzun iinde. Bu adam, kendi isteiyle avucumuzun iine dt. Yoksa, oktan Mordan kayalklarn tutabilirdi..." Onba yalvaryordu: "Bu deli pezevengi ben bilirim. Delinin biridir. Can istemi burada kalvermitir. Hibir tuzak dnmemitir. Kendisine ok gvenir. emberi daraltalm, bak nasl avucumuza decek." Asm avu: 165 "Yllarca ekyalk yapm, Deli Durdu gibi it olu it bir ekya kolay kolay burada arpma kabul etmez. Hi olmazsa ormann kuytuluuna ekilir. Ormann en aasz yeri... Bunda mutlak bir i var. Tetik duralm." Onba: "Etme gediklim," dedi, "o ok gvenir kendine. Saralm unu da bitirelim iini. Daraltalm emberi. Bir kak suda boarz." avu: "Duralm durduumuz yerde," diye Onbaya kt. Horaliyle Cabbarm atei yeniden balaynca, avu bunu bir trl anlayamad. Ne oluyordu? Durdu: "Arkadalar," dedi, "biribirimizden ayrlmak yok. Hepimiz bir yerden ate edeceiz. stmze gelip, tfei kafamza sksalar bile yerimizden kmldamak yok. Sz m?" Hep bir azdan: "Sz," dediler. Durdu: "yleyse iyi bir yer bulun. Siperlenecek iyi bir yer..." Memed: "Ben bulaym m?" "Sen bul." Memed bu srada: "Yatn yatn," diye bard. O hzla att kendisini. tekiler de yattlar. Kulaklarnn dibinden vnlayarak kurunlar geiyordu. Durdu: "Grdler," dedi. "Rahat vermezler burada." Uzun zaman yattklar yerden kalkmadlar. Kurunlar sal sollu pat pat diye yanlarna dyordu. Vzldyordu kurunlar. Zalanm olu daha titriyordu. "Vay! Vay!" dedi. "Memed vurulmu." Gzleri de fal ta gibi ald. Durdu: "Gerek mi?" dedi. 166 Memed, kendinden sz edildiini sezinleyerek, onlara dnd, sordu: "Ne var?" Zalann olu, dileri dilerine arparak: "stn ban kan iinde. Vurulmusun." Memed: "Hibir ac duymadm," dedi. Elini bana gtrd. Eline bakt. Eli kzl kan iinde kald. Yrei hzla arpmaya balad. Orasnda burasnda yaray aratrd bulamad. Durdu, sararm yzle Memedin yanna geldi. Yaray aramaya balad. Buldu: "Bandan," dedi, "azck izmi." Memed: "Aldrma," dedi glmseyerek. "Siftah bir..." Kalkt, ormana dald. Kurun altnda hibir ey yokmu gibi yryordu. Biraz sonra da: "Buraya gelin," diyen sesi duyuldu.

Candarmalar gz atrmyorlard. Gittiler. Buras, yklm aalarn st ste yld bir ukurdu. Durdu: "Tamam," dedi. "Aalan karalm." Birden stlerinde bir kaynama oldu. Yapraklar dklmeye, dallar atrdamaya balad. Aalar karamadan ukura atlayp, karlk verdiler edilen atee. Yamur gibi kurun yadryordu iki taraf da. Belki byle yarm saat hi durmadan karlkl ate edildi. Sonra bir ara iki taraf da atei nedense kesi-verdi. Durdu artk hi korkmuyordu. Gelseler, imdiye gelirlerdi. emberi daraltsalar bile akama o kadar ok kalmamt. Dayanabilirdi o zamana kadar. u avuun nnden kamak istemiyordu artk. Sonra Horaliyle Cabbar da geldi ukura. Cabbar: "Hani Recep avu?" deyince ortalk kart. Memed: "Biribirinize hi kzmayn. Ben gider alr getiririm onu." Ortalk yatt. Emekliye srne ukurdan kt. Yorgundu. Yorgunluktan 167 soluk alacak halde deildi. Vard bir ktn dibine uzand. Bu srada kar tarafn atei yeniden balad. Ktn altndan bir trl kamyordu. Nereden geliyor, nereden atlyorsa, kurunlar o kt boyuna dvp duruyordu. Bir atlama yapt. Bir taraf mthi acd. Kendi kendine, "Kurun yedim," dedi. Kalkt. San solunu yoklad. Aryan yeri yoklad. Yara yoktu. Recep avuun yanna vardnda her bir yan kana batm, eli aya da paralanmt. Recep avu onu grnce: "Ulan," dedi, "bu ne hal? Kan iinde yzyorsun." Memed glmsedi. Yz gz ylesine kan iindeydi ki, glmsemesi belli olmad. "Haydi gidelim, Recep avu. Senin iin geldim." Recep avu: "Gidin yavrum," dedi, "siz kendiniz kurtulun da ben kalaym. Herifler drt bir yan kuatmlar. Bir deli itin yznden bu hallere dtk ite. Hibiriniz kurtulamayacaksnz bu emberden. Nereye baksan oradan kurun geliyor. Asm avu akllanm gayri. Brakn beni de ben kalaym burada. Bana bak, olum Memed, sen iyi bir ocuksun, eer bu emberden kurtulursan gezme bu deliyle. Benim atm, vakit leyi geti, bunlar daha neden emberi daraltmyorlar? Nemiz var, nemiz yok rendiler?" Memed: "Korkuyorlar," dedi. Recep: "ok tuhaf." Memed: "Tek korktuklar bizim onlara tuzak kurduumuzdur. yle sanyorlar. Bilmiyorlar ki Deli Durdu zprlndan kald ormann aklnda. Bunu hi akllar almyor. Bilmiyorlar ki Durdu, ateinden vazgeemedi. Haydi avu kalk gidelim. lrsek de beraber, kalrsak da..." Recep avu: "Memedim," dedi, "bundan bir kurtulabilsem..." Memed: > "Yaran hafif avu. Kurtulursun." 168 avu yryecek halde deildi. Ar, kocaman avuu Memed srtna ald. Biraz gtrdkten sonra, yere brakverdi. avu Memedin gcnn yetmediini anlad: "Yavrum, byle olmayacak. Srtna alma beni. Gel de sana dayanaym. Byle daha iyi..." Memed: "Olur," dedi. Getikleri yerlerde byk byk kan phtlar brakyorlard. Kuruna tutuldular bu ara da... Topraa yaprcasna yattlar. Herhal grlmlerdi. Kurunlar hep sal sollu topraa saplanyordu. Recep avu: "i azttlar. Yenice akllan balarna geldi tereslerin." Binbir bela iinde ukura geldiklerinde, iki kiiyi daha vurulmu grdler. Zalann oluyla Horali yaralanmt. Zalann olu hala durmadan titriyordu. Alyor, baryor, aryor, tir tir titriyordu. Kuatmann daraldn fark ettiler. Kar tarafn atlar da daha korkutucu olmaya balad. Durdunun kyls Kara Mutan da bu srada boyuna baryordu: "Deli Durdu," diyordu. "Akst ky senin yiitliini biraz sonra grecek. Mustafa Dayn sen iyi bilirin... Marur olma olum..." Deli Durdu kzyordu. Kzyor, karlk vermiyordu. Uzun zaman atei byle srdrd. Kara Mutan: "Olum Deli Durdu," diyordu, "dilin boazna m akt?" En sonunda Durdu dayanamad, ayaa kalkt: "Kara Mutan Day," dedi, "ben seni iyi bilirim. Sen de beni iyi bilirsin. Eer karyn donunu senin bana apka yapmazsam bana da Deli Durdu demesinler. Bu Deli Durduluk bana haram olsun!.." Tam bu srada Memed, ayakta dikilmi duran Durduyu kendine doru hzla ekti. Durdu o hzla Memedin stne yuvarland. Bir an, saniyenin yars kadar bir an daha ayakta kalsayd Durdu, be tane kurunu birden yemiti. nk kar ta169 raftan Kara Mutanla birlikte drt kii ona nian almt. Tfein bei de birden patlad ama, Durdu yerinde yoktu. Recep avu: "Ulan Deli deyyus," dedi, "soytarl bir daha yaparsan ilk kurunu benden yersin. Hep senin yznden zaten." Deli Durdu Recep avuun bu szlerine gld: "Kurun skacak halin var da neden bakalarna skmazsn?.." Recep avu Memedi gstererek: "u bir kar ocua dua oku," dedi. "O olmasayd halimiz dumand." Memed iinde mthi bir ac duydu. Durduya yle bir bakt. Durdu da ona dosta bakt. Memedin ellerinde, yznde, salarnda kurumu kan grnce kendi kendine glmsedi. Onun geldii gn anmsad. Nasl da bzlmt Sleymann arkasna... Sleymann arkasna gizlenmi, orada kck kalmt. Durdunun gzleri kl bir sevgiyle doldu. "nsanolu," dedi kendi kendine, "neleri yok ki... te bir avu ocuk, dn ekya oldu, bugn elli yllk ekyadan daha tecrbeli, daha usta..." nlerinden bir ses: "Teslim olun," diye bard. Durdu: "Al sana Kara Mutan," dedi. "Bu da senin olsun..." Kara Mutan bir dana gibi brerek yere dt. Durdu, Recep avua: "Bunda da m hakszm, avu?" diye sordu. Recep avu:

"Eline salk. Allahnz severseniz, siz burada lmeye karar m verdiniz?" Durdu: "Verdik. Yemin de ettik. Bu ukurdan kmayacaz. Sen yle sylemedin miydi?" Recep avu: "Makinalyla baladlar. Taryorlar. Artk kurtulu umudu kalmad. Ya lm, ya teslim." > Memed, hayretle, korkuyla sordu: 170 "Ya lm, ya teslim mi?" Kafasnda o pirin parlts bir yalmland, yayld, geti gitti. Recep avu: "Baka bir yol biliyorsan sen syle nce Memed." Memed: "Sen bilmezsen avu, ben ne bilirim." avu dnd kald. Yaras scakln yitirmi, acmaya balamt. Dnmeye bile frsat vermiyordu. avu ba nde, ha bire yzn buruturup, dudaklarn geviyor. Ha bire geviyordu. Sonra avu ban kaldrd. Herkesin stnde teker teker ban gezdirdi. "Bir teklifim var," dedi. "Baarlrsa kurtuluruz. Diyeceim yaplrsa, Asm avu buralarda bir dakika durmaz, doru yzbann yanma gider." "Neymi o?" dediler. Recep avu: " tane bomba..." dedi. "inizde o makinalya tane bomba savuracak yiit var m?" Cabbar tfeini doldururken, arkasna dnp ona karlk verdi: "Bunda hepimiz babayiidiz. Nasl olsa hepimizi temizleyecek Asm avu. yle olmasn da byle olsun..." Memed: "Hi umut kalmad m?" avu: "Tek umut sylediimdir." Memed: "Ben varm." Gzlerine o ine ucu kadar kk, elik prlt geldi, yerleti. Kafasndan da gene o pirin parlts imek gibi parlad geti. i mutlulukla, acyla bir an karmakark oldu. Durdu: "Bak hele babayiide!.." ukurdan doruldu. "Bana iki bomba daha verin," dedi. Cabbardan ald. Atlad. Btn gcyle kouyordu. Kulak171 larmn dibinde kurunlar vm vn tyordu. Kendisini bir tan ardna att. Arkadakiler buna atlar. Vuruldu sandlar. Bu hzla giden Deli Durdu nasl olur da kendisini vurulmadan yere atar? Tan altndan sar idemler kmt. Sar, taze. Ta, bycek, yuvarlak bir ta. Ta bir yoklad. Yuvarlak ta yerinden oynuyor. Ta bana siper etti, yuvarlanmaya balad. Beyaz taa kurunlar gelip deiyor. Barmalar. Bakt ki tala kurtulu yok. Elli metre tede bir aacn ukuru. Oraya atlamak iin ayaa kalkt. Kendini bir kle gibi ukura frlatt. ukurun ii toprak, rm yaprak kokuyor. Bir iek vardr mor, adn imdi anmsamyor te o da kokuyor. Kayalklarda vardr o iek. Her yerde bulunmaz. Bir dan tepesinde bir bulut paras dolanp durur. Prltlar km kenarlarna. Srmalam. Makinalmm takrtsn yan banda duyunca aykt. nnde bir tmsek var. Tmsein arkasnda bir tmsek daha var. O tmsek berikinden az daha ykseke. Makinaly iki tmsein arasna sktrm olsalar gerek. teden dolanp, aradaki tmsee kmak gerek. Tmsek, stelik de sk aalkl. Ayaa kalkverdi, yrd. Kollarn sallaya sallaya, rahat, uzun bir yolda yryormu gibi yrd. Grenler kk dillerini yuttular. Gz ap kapayncaya kadar bombalar ateledi, makinal-ya savurdu. Bir, bir daha. Bir daha... Byk grltlerle yer sarsld. Ortalk duman iinde kald. Koarak arkadalarnn yanma geldi. Gn batyordu. Konumad. Kimseye de bakmad. Gzleri bir noktaya dikilmiti. Sert gzler. Yz kavrulmutu. Kurunlar seyrekleti. Arada bir, tek tek dyor. Ayaa kalkt gerildi: "Asm avu, Asm avu, salcakla kal, o drdrn tamir et de geri gel. Burada beklerim." O yandan ses ada kmad. Durdu Recep avua sordu: "Sen bu yanlar iyi bilirsin avu. Ky my yok mu bu yanlarda?" avu: > "Yok." 172 Durdu: "Kayala kadar yryecek miyiz? Yryeceksek hal perian." Recep avu: "Durmak yok kayalklara kadar. Ben bile bu yaram, bu ihtiyarlmla yryorum da... Durmak yok." afaa kar kayalklara vardklarnda hibirisinde insanlk hali kalmamt. Horali yol boyunca kime, neye olduu belirsiz svp durmutu. Daha da svp duruyor. Recep avu dayanamam, btn gcyle dilerini skmasna karn inlemeye balamt. Durdu ok durgun, yaral, bitkin kayalklara oturdu. Ar ar bir cigara sard. Yakt. Birka duman ektikten sonra Memede dnd: "Dnyada ne isterdim biliyor musun karda?" Memed: "Yok," dedi. Durdu: "u vurduum Kara Mustafa var ya, onun kellesini kesip bir sra geirmeyi, gtrp bizim kyn orta yerine dikmeyi isterdim. Ne ii var bu adamn benim takibimde? Sylesene Memed karda, ne ii var?" Cabbar: "Siz ne yaparsanz yapn," diye seslendi uzaktan. "Ben acmdan ldm." Durdu: "Bir are bulsan bu ie... Sana babayiitsin derim." Cabbar: "Susun da dinleyin," dedi. "ok uzaklardan kpek sesleri geliyor. Buralarda ky falan yok. Bu kpek sesleri nedir dersiniz?" Recep avu inleye inleye:

"Ulan Cabbar," dedi, "ben ok eek adam grdm ya, senden daha eeini grmedim." "O da nedenmi avu?" avu: "Grmedim ite," dedi. 173 Cabbar: "Ulan eek, yani bilemedin mi bu kpek seslerinin nereden geldiini?" Cabbar: "Ne bileyim bre avu, onlar ben dourmadm ki..." avu: "Ulan eek," dedi, "o kpek sesleri yrk adrlarndan geliyor. Bu yaknlarda yrkler adr kurmular, kpekler de onlarn. Anladn m imdi?" Cabbar: "Anladm." Recep avu: "yi ki anladn." Cabbar: "yleyse ben nce Memedle adrlara gidip ekmek isteyeceim. Gelir misin nce?" Durdu: "Siz bilirsiniz," dedi. "Biz burada ate yakar snrz, sizi bekleriz." Memed: "Gidelim Cabbar," dedi. "Gidelim ama, u halimize baksana, bizi gren ingene sanr. Yahut da le paralam kpek sanrlar..." Cabbar: "Aldrma bre karda. Yzmz bir ykadk m olur biter. Kayadan dze kadar, konumadan indiler. Biribirlerinin yzne nedense bakamyorlard. O da ban ona doru dndrmeye korkuyordu, o da... Sanki bir su ilemilerdi. Kt bir su. Cabbar en sonunda elini uzatt. Memedin sra parman tuttu. Memed, ar ban kaldrd. Bakt. Cabbar da Memedin gzlerinin iine bakt. Bir zaman olduklar yerde durarak biribirlerinin gzlerinin iine baktlar. Memed: "Cabbar," dedi, "bu adam iyi bir adam deil, biz bunun peine dyoruz ya." l Cabbar: 174 "Anca beraber, kanca beraber dedik bir kere. Gzmz yannda ald." Gn epeyi ykselmiti ki adrlara yaklatlar. adrlardan be alt tane kocaman kpek zerlerine doru kotu. Cabbar bard: "Kpekleri tutun!" adrlardan birka tane ocuk kp, geri geri ieri katlar. Analarna: "Ekyalar! Ekyalar geliyor," dediler. Bunun stne darya kadnlar, onlarn arkasndan da erkekler kt. Memed, bycek bir adrn nne birikmi yrklere: "Selamnaleykm," diye selam verdi. Yrkler, bu kck ekyaya aknlkla baktlar. Ona karlk Cabbar iri, gl kuvvetli, gsterili bir adamd. Sakall bir yrk: "Buyurun ieri Aalar," dedi. adrn iine, kapdan balarn eerek girdiler. eri girer girmez Memed afallad kald. adrn iinin gzellii onu vurdu. mrnde ilk olarak byle bir adr ii gryordu. Yrn "merhaba"sn bile duymad. Gz adrn iinde. adrn arka tarafnda nakl uvallar... uvallarda naklar, renkler uuuyor. Ba dndrc bir hzla uuuyorlar... Renklerin cmb veryansn ediyor. Nerden bu kadar ok k doluyor adrn iine? Iklar, renkler biribirine karm oynayor. Memedin gzne bir uval takld. Uzun zaman gzn uvaldan alamad. uvaln stnde muhabbet kular vard. Kk kk... Belki bin tane. Gaga gagaya vermi kular... Yeil, mavi, krmz, mor kular. Gzleri yala doldu. Kular renk renk uuuyor. adrn orta direi oyma... Diree uan geyikler oymular. Tyleri yldr yldr eden geyikler... Som sedeften. Cabbar: "Ne daldn bre uyansana?" diye Memedi drtt. Memed, glmseyerek kendine geldi. "imdiye kadar hi byle bir adr ii grmediydim. Cennet gibi bir yer. Ne kadar da gzel!" Cabbar: 175 "Bu adr kimin?" diye sorunca, karlarnda oturan ak sakall, yal, krmz yzl, glen, tatl gzl adam: "Benim" dedi. "Bana Kerimolu derler." Cabbar: "Duyardm. Demek Kerimolu sensin?" Kerimolu, kendine gvenmi, alkanlkla: "Benim," dedi. Cabbar: "Aa, seni ok duyardm. lk olaraktan gryorum. Saka-ral airetinin aas Kerimolu deil mi?" Kerimolu: "yle," dedi. erisi taze, yeni kaynatlm scak, buulu st kokuyordu. Aa, Cabbara bakt. Cabbar da Aaya bakt. Aa, karsna dnd: "Bu delikanllar imdi alar herhalde. abuk olsana kar!" diye onu uyard. Kar: "St kaynyor," dedi. "Kaynasn bitsin, hemen..." Memed glmsedi. Cabbara: "Burnum..." dedi. Cabbar: "Burnuna noldu?" diye sordu. Memed: "Burnum dardaki st kokusunu almt. Doru kt." Cabbar:

"Benim de," dedi. "Aken btn burunlar bizimki gibidir." Kerimolu, krmz yz biraz daha kzararak, mahcup mahcup: "Oullar, herhalde arpmadan geliyorsunuz?" Cabbar: "Asm avu bizi kstrmt. Kurtulduk ok kr." Memed: "Korkak adamm. Yoksa hepimizi teker teker keklik gibi avlard." > Cabbar: 176 "Sekitmezdi. Bouna kurun yakt." Kadn sofray getirdi ortaya att. Kerimolu glmseyerek at. Memed ilk kez kendisini bir yere, bir eye yabanc sand. Daha dorusu kendisine, kendi iine bir yabanclkt bu. Gz tfeine gitti. Sonra klk kyafetini gznn nne getirdi. Btn gs boydan boya aprazlama fieklik... Yan tarafnda kocaman bir kama ve bombalar. Banda kirlenmi, porsumu bir mor fes. stelik de Deli Durdunun eskisi... inden: "Demek ekya oldum ha?" geti. "Bundan byle mrm ekyalkta geecek ha!.." Sofraya nce st geldi. Buulanyordu. Mavi mavi. st de usul usul krarak kaymak balyordu. Arkasndan pekmez, sonra da kavurma geldi. kisinin de birden az suland. ocuklar gibi glerek biribirlerine baktlar. Kerimolu ii akt. Onun da yal yz gld. Stbeyaz dileri de ldad. "Buyurun canm," dedi./'Buyurun hay yien. Ne teklif te-kellf bekliyorsunuz." kisi iki yerden kaklar kaptlar. Ste saldrdlar nce. lk hcumda sofradaki cmle ekmekler bitti. Sofraya yeniden ekmekler geldi. St bitti, yeniden st geldi. Yemei o hzla yiyip bitirdikten sonra: "Ziyade olsun Aa," dediler. Aa, usul usul daha yemee devam ediyordu. "Sa olun yavrular," dedi. "Genlik byle ite hay yien-ler," dedi. Sonra, Aa da elinin tersiyle byklarn silerek sofradan ekildi. "Eee," dedi, "sizler cgara imez misiniz? Birer cgara da yakalm." Cabbar, "kimiz de imeyiz," karln verdi. Kerimolu, cgarasn azna gtrd, akmak akt. Ortaya ho, bayltc bir kav kokusu yayld. Somurarak cgaray yaktktan sonra: "Size bir ey deyim de gcnze gitmesin," dedi. "Aklnza da bir ey gelmesin." Memed: "Syle Aam" dedi. "Aklmza ne gelecek." 177 Kerimolu kzard, bozard: "Demem o ki," diye kekeledi, "bu dalarda ananz yok, eviniz yok. arpmadan da kmsnz. stnz banz kan iinde. Belki yaranz da var. amarlarnz soyunun. Hemen ocuklar yur. Siz de bu arada benim amarlar giyersiniz. Aklnza Kerimolu bizi soyacak da yakalatacak gelmesin. Keri-molunun evinde kimseye ktlk gelmez. Kerimolu lmeden misafirine kimse dokunamaz. Bunu da bylece bilesiniz." Cabbar: "Biz Kerimolunu biliriz, bre Aa," dedi, "u aklna gelen eye bak!" Memed: "u aklna gelene..." Kerimolu: "yle deme hay yien. nsanolu i st emmitir. Her ktl yapar, her iyilii de yapt gibi. yle deme hay yien!" Kara gzl, srmeli, al yanakl bir gelin her birinin nne sabun kokan bir kat amar getirdi koydu. Kerimolu: "Ben dar kaym da siz soyunun," dedi. Darya kt. O ktktan sonra Memed: "Bre Cabbar," dedi, "ne iyi insanlar var u yeryznde." Cabbar: "Ne de zalim, ne de melun insanlar var u yeryznde Memed." Memed: "Bak u Kerimoluna," dedi. "Bak undaki misafirperverlie..." Kerimou dardan seslendi: "Soyundunuz mu uaklar? Geleyim mi?" Memed: "Soyunduk," diye cevap verdi. eri giren Kerimolu Memede: "Sana bir bakaym, bakaym yaran nasl?" ~" *" Memed: "Bakmaya hacet yok," dedi. "Bam kurun syrd. Kck bir syrk..." 178 Kerimolu Cabbara da sordu: "Sende bir ey yok mu?" Cabbar: "ok kr yok," dedi. Kerimolu dar gitti. Bir zaman sonra elinde bir anak, birtakm bezlerle geldi. Yaky eliyle yapmt. Memedin yarasn sarmaya balad: "ki gn iinde hibir eyin kalmaz. Genliimizde biz de yaralandk yavru," dedi. "Hepsi gelip geiyor." Ba, usta bir cerrahtan daha ustaca sard. Memed minnetle: "Eline salk Aa," dedi. Kerimolu: "Yaran hafif ya, havakm. imi. Yak hemen geirir. Korkma!" Kerimolunun tuhaf, ocuk gibi bir hali vard. Bir ey, bir soru soraca zaman yz kpkrmz kesiliyor, utanyordu. Glmsyor, kzaryor, bozaryor, en sonunda ezilip bzlerek soruyordu. Gene yle oldu. Memede: "Yavru," dedi. "Sormak ayp olmasn, sahiden sen ekya msn? Sahiden... Yoksa..." Cabbar gld: "Aa," dedi, "bizim nce Memed, ekyachk oynuyor." Memed de glmsedi:

"Yaktramadm bana ekyal yle mi Aa?" Kerimolu: "Kusuruma kalma yavru, seni hor grmek iin sylemedim. ok gensin. On altsnda ancak grnyorsun. Onun iin sordum. Kusura kalma..." Memed, gururla: "On sekiz," dedi. Kerimolu: "Meraklandm bu ie. Allahakna alnma. Neden ekya ktn bu yata?" diye sorunca, Cabbar: "Aasnn eeini hrszlayp satm, sonra aas dver diye korkmu, geldi bize kart. Ne yapalm, kabul ettik. imizde bir tane de eek hrsz bulunsun. Ne olur, ne olmaz..." 179 Aa, Cabbarn alay ettiini anlad, mahzunlat. Sorduundan piman olduu yznden anlalyordu. Susmu konumuyordu. Cabbar, Kerimolunun bu akadan zldn grnce: "Aa, sen Deirmenoluklu Abdi Aa adnda birini duyar msn?" Kerimolu: "yi bilirim onu," dedi. "Geende duydum ki vurulmu. Ama, lmemi. Yieni lm." Cabbar: "te onu vuran bu!" dedi. Kerimolu uzun uzun, tepeden trnaa kadar Memedi szd: "Acayip," dedi. "Hi adam vuracak ocua benzemiyor bu nce Memed. Acayip!" Memed: "Aam," dedi Kerimoluna, "bu yakdan azck daha yapar msn bize? Yaral arkadalarmz var. Onlara da gtreyim..." "Yaplm merhem var," dedi Kerimolu. "ifal merhem. Ondan veririm sana. Yak da yaparm imdi." Memed: "Kt gn grme." Kerimolu, bycek bir bezin iine merhem koydu. Biraz da yak yapt. Getirdi Memede verdi. Onlar yola derken: "atm sana nce Memed," dedi Kerimolu. "Sen hi ekya olacak adama benzemiyorsun. Ama ne yaparsn. Zor gelmitir herif... nsanolu bu, kimin iinde ne var bilinmez." kisi birden: "Salcakla kal," dediler Kerimoluna. Kerimolu glen stbeyaz dileriyle: "Uurola," dedi. "Baz baz gene urayn. Sohbet ederiz." kisinin de iki elinde kocaman ikier torba vard. Torbalar ard. Kerimolu bu torbalar ekmek, peynir, tereyayla doldurmutu. > Cabbar: 180 "Ne iyi adam." Memed: "Ne iyi..." Memed birden anmsaynca yz deiti: "Yahu Cabbar," dedi. "amarlarn geri vermedik adamn." Cabbar: "Aldrma," dedi. "almadk ya, unuttuk..." Memed: "Olmaz," dedi. "Geriye dnp verelim." Cabbar glerek: "Kerimolunun hakk var. Hi ekyaya benzemiyorsun." Memed: "Ne yapaym," dedi. "Herkes ekya domaz ki..." Cabbar: "yleyse geri dnp verelim amarlar." "Dnelim," dedi Memed. Koa koa geri dndler. Kerimolu onlar aknlkla adrn kapsnda karlad. "Ne o?" dedi. "Neden geri dndnz?" Memed: "Senin amarlarn stmzde unuttuk gidiyorduk. Onlar geriye getirdik!" Kerimolu: "Ben de bir ey var diye korktum," dedi. "amarlar benim size hediyem olsun. karmayn stnzden." Memed: "Olur mu ya?" Kerimolu: "Olur olur," dedi. "karrsanz gcenirim." Kayala geldiklerinde karanlk kavuuyordu. Uzakta, kayaln ycesinde bir top k kvlcmlanyordu. Cabbar: "Memed karda," dedi. "Belki u top ktadr bizimkiler..." Memed: "Bizimkiler mi?" diye sordu. Cabbar: "Tabii bizimkiler. Kim yakar o kadar byk atei. Durdu, 181 Asm avua inat olsun diye, mahsustan bu kadar byk yak-trmtr atei." Memed: "Benim kprdayacak halim kalmad Cabbar," dedi. "u haber sln alsana!" Cabbar iki parman azna sokup, gl, uzun bir ay sl ekti. Memed:

"Bre Cabbar," dedi, "senin de sln bir gnlk yoldan dinle. Alimallah duyulur." Biraz sonra ate tarafndan bir tfek sesi geldi. Bunu bir yaylm atei izledi. Memed: "Bir ey mi var?" diye sordu. Cabbar: "Deli Durdu Aa bayram ediyor," dedi. "Keyfi yerinde olursa boyuna kurun yakar." Islklarna karc olarak kimse gelmedi. Memed de Cabbar da buna ierlediler. Atein yanna vardklarnda kan ter iinde kaldklarn, bittiklerini hissettiler. Onlar bu sefer Durduyla birlikte btn arkadalar ayaa kalkarak karladlar. Durdu, onlara yaklanca tabancasn ekti: "erefe" dedi, birka el boaltt. Sonra: "Acmzdan lyorduk hepimiz de, az daha yetimeseydiniz. Bakn Recep avua daha inliyor. Yaradan deil. Alktan. Alimallah alktan..." Ate bir harman yeri kadar bykt. Kocaman, insan boyu yalmlar biribirlerine sarlarak, eilip bklyorlard. Odunlarn trts ortal tutuyordu. Odunlar, yanarlarken bir ho koku karrlar. Su yanarm gibi bir ho koku... Ya odunun yanmas bir beter i. Yalmlarn ortasnda odun dner durur. Uzun zaman bylece dayanr. Sonra, ortadan ikiye ayrlarak yalmlarn iinde yiter gider. Memed, ilk i olarak Recep avuun bana varp: "Nasl oldu avu?" diye sordu. > avu inleyerek: 182 "Yaram azd," dedi. "Havakt. Ben bu yaradan kurtula-mam gayri- lrm. Ben ldm gayri..." Memed, ondan sonra da Horalinin yanna vard. "Sen nasl oldun Horali karda?" diye sordu. Horali azn aar amaz bir kfr sanadr balad yamaya: "Anasn avradn... Dardan ufan... Kurununu, ekyasn... Kyn, aacn, tan topran, kayasn, yarasn... Abdi Aann da avradm... Yarann da avradn... Hit duydun mu sen Abdi Aa lmemi be. Vay koca pezevenk vay! zlme be o koca pezevengin iini grrz. Aldrma. Yieninin de avradn. O lm ite..." Memed: "Karda," dedi, "sizler iin yak getirdim. Merhem de getirdim. Kerimolu verdi. Kendi eliyle yapm. Eski adam. ki gne kalmaz iyi eder yaralar...",. Horali: "Merhemin de avradn..." dedi. Memed: "yle deme Horali karda," dedi, "belki bir faydas olur." Horali: "nallah." Recep avu: "Senin Kerimolu da ok atm," dedi, dorularak: "Bir ayda iyi etsin yaralarm ben razym." Memed ikisinin de yarasn ap ilaladktan sonra ocan yanna oturdu. "Ooof," dedi, "bir yorulmuum ki..." Durdu: "Bak Memed," dedi, "Cabbar ne diyor senin iin? Diyor ki, Memed Kerimolunun adrnn iini grnce az ayrk kald." Memed: "yle oldu," dedi. "Byle bir adr ii hi grmemitim. Cennet kk gibi bir yer..." Cabbar: "O, Kerimoludur o! Ona Kerimolu demiler. Adyla sa183 nyla Kerimolu... Onun adrnn ii yle olmayacak da, kimin adrnn ii olacak!" Durdu: "Sen onu bilir miydin eskiden?" Cabbar: "Duyardm," dedi. "ok, ok paral bir adamm. Gz-mzlen de grdk. Milyonlarn stnde yatyormu." Memed: "u dnyada ne kadar iyi insan var," dedi. "Her eyimizi dnd. Yaram sard. Karnmz doyurdu. amarlarmz ykatt. Birer kat da amar hediye etti." Cabbar: "ok byk bir Aadr o." Durdu: "Bu kadar nl, bu kadar zengin bir Aa da biz niye duymadk imdiyedek onun adn?" Cabbar: "Bu," dedi, "yrklerin Aas. Bunlar konar gerler." Memed: "Konarlar m, gerler mi, ne ne yaparlarsa yapsnlar, adamlar iyi adamlar. adrnn direi som sedef ilemeliydi." Durdu aknlkla: "adrnn direi som sedef ileme miydi? Vay anasn! Demek zengin herifiolu? Vay anasn! Demek adrnn direi som sedef ileme?" Memed: "Ne dersin!" dedi. "O kadar byk bir adr ki, on mu, on be mi direi var. Bir gelin bize yemek getirdi. Boynunda belki elli tane bei biryerde vard. Hem zengin, hem de iyi adam. Ho adam. Yz de gle." Cabbar: "Abdi Aay vurann sen olduunu renince nasl da afallad. Gzlerini dikmi, sana yiyecekmi gibi bakyordu. Deil mi Memed?" Memed: "Bakyordu ya," dedi. "Amma da bakyordu." > Durdu, gzlerini yalmlara dikmiti. Konumuyor, soru 184 sormuyordu artk. Derin dncelere dalmt. Yzn ylesine bir dnce almt ki... Durdunun adetiydi. Durdu bir eye karar vermeden nce, gzlerini nereye olursa olsun, bir insana, bir aaca, bir buluta, iee, kua, tfee, atee diker, saatlarca kmldamadan ylece dururdu. O susunca tekiler de sustular. Yanndakilere ok sert bir k yapt: "Siz gidin yatn. Bu gece nbeti Horali, ben, Recep avu bekleyeceiz." Bu annda Durduya ses karlamazd. eker vururdu. Babas olsa vururdu. Onlar da hi ses karmadan gittiler, kayann dibine kvrldlar.

Baz insanlar vardr, srf doutan hoturlar. Recep avu da onlardandr. Bunlar, yalnz insanlar kendilerini sevsinler diye domulardr. Sevilmelerine karlk teki insanlardan fazla bir yanlan m vardr? Hayr! R,ecep avu konukan mdr? Hayr. ok neeli mi? O da yok. Gler mi, oynar m? ok fazla iyilik mi yapar bakalarna? O da yok. Bu, bir srdr: yldr Deli Durdu etesinde. Ondan nce, iki aydan fazla bir etede kalmamt. Millet ayordu Recep avuun Deli Durdu etesinde yl kalna. Recep avu, Deli Durduya ilk rastladnda: "Bana bak ulan Deli," demiti. "Sen de o akll pezevenk-lerden olsaydn, senin de etende ancak iki ay kalrdm. Karmazdm etene. O allame heriflerin ileri gleri tuzaa dp, kurun yemek. Anladn m?" Durdu: "Anladm," demiti. Bundan sonra, o gn bu gndr Recep avu, bu konu stnde konumamt. Deli Durdu ne yapmsa hi kar koymamt. Birka kere, hi sebepsiz yere yaralanm, Durduya gene bir laf sylememiti. Yaam stne tam tamna hi kimse bir ey bilmiyordu. Konumas Antep yrelerinin konumasn andryordu. Ama pek ak deildi. Antepte uzun zaman kald muhakkakt. An-tepten ok sz aard. Yaam stne trl sylentiler vard. Birisi u: Recep a185 vu, bir gece uykudan uyanp, "Kar," demi, "ver benim u tfeimi. Bir de azk hazrla. Ben, gidiyorum". Kadn, tfei getirmi yanma koymu. Az da hazrlam. avu tfei bir iyice yalam. Fiekleri taknm. "Kar," demi sonunda, "u benim eski kalpa da ver. Ben daa kyorum. Hakkn helal et". Kar buna ok am, "Delirdin mi sen, herif?" demi. "Gece yars uyurken yatandan kalk da daa k! Grlm m bu?" Recep avu, "Canm yle istiyor avrat," demi. "Ben gidiyorum." Baka hibir ey sylememi, evden km. Bir daha da dnmemi. Bazlar da der ki, Recep avu damadna kzm. Sebebi de, damadn kzna kfretmesiymi. Bir gn damadn kapsndan geerken, damadn kzma: "Senin babaym..." dediini duymu. Ona kzm, daa km. Damad ldrmeye kyamam. Bazlarnn da dediine baklrsa, avu ok zenginmi, ama, yol paras, vergi vermekten hi holanmazm, kye tahsildar geldiinde hasta olur, yataklara dermi. Yol paras vermemek iin km. Kimi de kaynanasn ldrm de onun iin km, diyor. Herkes uydurup uydurup bir ey sylyor. Hangisi doru, hangisi yalan belli deil. Suu var m yok mu, o da belli deil. Ama, eskiden ne iin kmsa km olsun Recep avu, imdi yakay ele verirse en azndan bir otuz yl var. Ad o kadar baskna, o kadar msademeye, o kadar yol kesmeye, adam ldrmeye karmtr ki... Gn dodu. Gn kalkt kuluk oldu. Durdu uyanmyordu. Oysa stne gn drmek adeti deildi. le oldu, gene uyanmad. Cabbar sezinliyordu. inden de, "Bunda mutlak bir i var. Bu deli hibir zaman bu vakitlere kadar yatmaz. Bir baskna gidilecek. Baz zor basknlardan nce kalkmamak adetidir. O da, ylda, iki ylda bir. imdi nereye gidecek ola?" diye geiriyordu. Merakla bekliyordu. Recep avu, bugn ok neeliydi. Trk sylyordu. Yal, yank sesiyle. Bir ara: "Bana bakn ocuklar, uyandrn u Deliyi," dedi. "Uyandrn da azmza bir lokma bir ey koyalm." > Memed: 186 "Ben, karmam." Cabbar: "Ben de." Gdkolu, vard Durdunun bana dikildi: "Durdu Paam," dedi, "uyansana Durdu Paam," Gdkolu Durduya her zaman, "Paam" diye sylerdi. Bu da Durdunun ok houna giderdi. Gdkolunun etede birka devi vard. Birisi soytarlkt. Durduya soytarlk ederdi. "Uyansana Paam. Vakit leyi geti Paam." Durdu, iri yumruklaryla gzlerini ovuturarak ar ar kalkt. "Hemen yemek yiyelim. Sonra gideceiz." Cabbar: "Yarallar ne yapalm?" dedi. "Recep avuun, Horalinin hali duman..." Durdu, yarallara sordu: "Naslsnz? Bizimle yryebilir misiniz?" Recep avu: "Ben yrrm. Ar o kadar kalmad." Horali: "Ben de yrrm," dedi. "Bu yarann da anasn avradn..." Byk bir halka oldular, sofray ortaya aldlar. Glgeler kuzeyden douya dnerken, kayalklardan aa indiler. Yrk adrlarndan kpek havlamalar geliyordu. Memed: "imdi nereye gidiyoruz byle?" diye sorunca Durdu karlk vermedi. Yalnz kzgn kzgn bakt. Memed de stelemedi. Durdu, ynn kpeklerin havlad tarafa dnnce Me-medle Cabbar ii akt. Cabbar, Memedin kulana: "Durdunun gz gz deil," diye fsldad. Memed: "Gz gz deil." Cabbar: 187 "Ya bir i yaparsa Kerimoluna. Ne yaparz?" Memed: "Ne yaparz?" diye tekrarlad. Cabbar: "Ne yaparz?" Durdunun gidiinde bir ktlk vard. Hem de ktln dik alas. Durdunun yz, imdiki gibi yle kolay kolay karar-mazd. imdiyse yle azgn bir yz ki... Bir sinek konsa bin para olur. Durdu, admlarn yavalatp Cabbara sordu: "Ka adr vard, adrnn yannda Kerimolunun?" Cabbar: " tane," dedi. adrlara geldiklerinde, onlar gene kocaman oban kpekleri karlad. Kpeklerin arkasndan ocuklar darya frladlar. Onlardan sonra da kadnlar. Sonra da erkekler... Kerimolu erkeklerin nlerinde duruyor, gelen ekya kalabalna glm-syordu. adrlarn yann ynn srlerle ak koyunlar sarm, kara adrlar bir stbeyazlk ortasnda kalmt. Koyunlar, kuzular meleiyor. Kocaman oban kpekleri pehlivan gibi dolanyorlar, develer yatmlar. Rahat. Azlarndan kpkler dklyor. Kerimolu: "Ho geldiniz misafirlerim. Safalar getirdiniz," diye muhabbetle teker teker her birinin elini skt. Memed, glerek:

"Ho bulduk," dedi. Yznde glmsemesi dondu kald sonra. ini bir phe kurdu kemirip duruyordu. Deli Durdu ne yapacakt acaba? Sonra, Kerimoluna Durduyu gsterdi: "te etebamz bu." Kerimolu gn grm adamdr. Ka altndan Deli Durdu-ya yle bir bakt. Ondan bir ey anlamadn Memede belli etti. Durduysa yz ask, ba dimdik, etrafna bakmadan yryordu. Kerimolu: > "Bunun ad ne?" dedi Memede. 188 "Deli Durdu." Kerimolu hayret etti: "O, bu mu?" Memed: "Odur ite." Kerimolunun krmz yzndeki gl dondu. Gzleri buuland. "Donuna kadar soyarm soyunca yle mi?" "yle." adrn iine girince, Memed kadar deilse de, Durdu da ard. Duvarda nakl bir tfek aslyd. Durdu, Kerimoluna kinli bir bak attktan sonra: "u tfei getir de bir grelim Aa," dedi. "Bir de Aa tfei grelim." Kerimolu, bu szlerdeki kini fark etti. Yrei szlad. i, kendisine bir felaketin yaklatn sylyordu. Bu adamn surat surat, gzleri gz deildi. Kerimolu, tfei getirip Durduya verirken: "Yemeiniz hemen mi gelsin?" diye sordu. "Yoksa akama m yersiniz?" Durdunun gzleri kvlcmland: "Ben," dedi, "soymaya geldiim adamn ne ekmeini yer, ne de kahvesini ierim. Ekmeini yer, kahvesini iersem soya-mam." Hmla ayaa kalkt. Onun arkasndan tekiler de ayaa frladlar. Kerimolu: "Yemeini ye de, gene soy! Kerimolunun evine gelen yemek yemeden ayrlmaz," dedi. Ama sesi titriyordu. Yanaklarndan da hafif bir kzllk burnuna, alnna doru yaylyordu. Biraz sonra, alnnda boncuk boncuk ter peydahland. "Bana bak Durdu Aa," dedi. "Bu dalar ekya dolu. imdiye dek hibir ekya Kerimolunun evini soyamad. Sen so-yacaksan soy! te ev nnde." Memedle Cabbar bu durum karsnda bitmi, yok olmulard. Tepelerinden kaynar sular dklm gibi olmulard. Durdu: 189 "nce paralar getir Aa." Recep avula Horali ayaa kalkanlarla kalkmlar, sonra geri oturmular, olan biteni seyrediyorlar. Nedense Recep avuun gzlerinin ii glyor. Kerimolunun yerinden kprdamadn gren Durdu, yava yava yaklap, tfeinin dipiiyle omuzuna var gcyle indirdi. Kerimolu yere dt. Durdu elinden tuttu, kaldrd. adrn teki blmelerinde kadnlar, ocuklar grltyle alyorlard. "Baksana bana Aa, senin aaln Sakaral obasmadr, bana deil. Bu dalarda da Deli Durdunun aal sker." Gdkoluna emir verdi: "Aayla git de ne kadar paras varsa al getir. Anladn m? Kadnlarn altnlarn da topla getir. Anladn m?" Gdkolu: "Anladm Paam." Gdkolunun etede bir de bu ii vard. Baskna gittiklerinde, ikence yaparak paralar karttrrd. Bu iin ustasyd. O, hangi evi aramsa, geride bir kuru bile brakmamtr. Kurutmutur. Gdkoluna gn dodu. Aann kolundan tuttu, ekti: "Geeel bakalm Kerimolu. Paralarn yerini syle. Yoksa, Gdn bir kurunu tal ky boylatr sana." Durdu: "Kerimolu," diye bard, "ya cann vereceksin, ya da ne kadar paran varsa onu..." adrn nne, teki adrlarn ocuklar, kadnlar birikmilerdi. Durdu, bunlar byle kapya okumu grnce, dar kt bard: "Yallah evlerinize. Yaknda size de sra gelecek." Kerimolu, gzleriyle Cabban, Memedi aratrd. Onlar arkasnda duruyorlard. Arkasna dnnce, Memedle gz gze geldiler. Memed gzlerini indirdi. Kerimolu, sonra da Cabbara bakt. "Bana yapacanz bu muydu?" der gibi krgnlk vard gzlerinde. Gz ukurlarnda birer damla ya birikmiti. Arkasna dnd. Gdn nne dt. teki blmeye getiinde, koyunlar gibi biribirlerine sokulmu, alaan kadnlardan birisine iaret etti: 190 "A sand. Ne kadar para varsa, kar da u adama ver. zerinizde de ne kadar altn, bilezik, yzk varsa karn bana verin," dedi. Kerimolu, Durdunun niyetini sezmiti. Bir metelik bile brakmayacakt kendisinde. Onun iin ne var, ne yok eliyle vermeliydi. Gdkolu bir tomar kat para, bir torba da altn getirdi. Durdunun eline verdi. Kerimolu da kadnlarn gerdanlk, yzk, bilezik, balk yaptklar altnlar toplayp getirdi. Durdu, Gdkoluna: "Tamam m? hibir ey kalmad m?" diye sordu. Gdkolu: "Kalmad," diye kestirdi att. Oysa, btn teki basknlarda Durdu, Gdkoluna, "Kalmad m?" diye sorar, teki, "Daha var Paa," derdi. Sonra gider bir altn, bir kat lira getirirdi. Byle byle evi on kez, yirmi kez aratrr, kyda kede ne kalmsa teker teker karrd. En sonunda bir kalmad iareti yapard. Daha, bir yerlerde para kalm mdr, kalmam mdr, Gdkolu adamn yzne baknca bilirdi. Hi saptmaz, mutlak bilirdi. Deli Durdu: "Sen akll bir adamsn Kerimolu," dedi. "Ne var, ne yok hepsini kendi elinle verdin. Nasl olsa senden zorla alacaktk. Senden akllsna rastlamadm imdiye kadar soyduum insanlar arasnda." Kerimolu ta kesilmiti. Yz sapsar, dudaklar titriyordu. Durdu yeniden, kesin, inat, buyurgan grledi: "Deli Durdunun bir adeti vardr. Bilir misin Kerimolu?" diye sordu. "Bunu baka ekyalar yapmaz. Zaten Kerimolu-nu da baka ekyalar soyamazlar. Ha, bilir misin?" Kerimolu karlk vermedi. "Deli Durdunun adeti udur ki, soyduu adamlar donuna kadar soyar. kar giyitlerini Kerimolu," diye bard. Kerimolu kprdamad.

"Sana diyorum. kar giyitlerini." Kerimolunda gene bir kprt yok. Durdu fkelendi. fkesinden yerinde duramyordu. Keri191 molunun yresinde fr dnyordu. Birden, iddetle kulann dibine bir yumruk akt. Gsne de birka dipik... Kerimolu salland. Decekken, Durdu kolundan tuttu. Bir, bir daha. Bir, bir daha: "kar!" Kerimolu, acyla konutu: "Etme bana bunu Durdu. Kerimolunun evini imdiye kadar kimse basmad. Yanma kalmaz bu!" Bu szler Durduyu ileden kard. Kerimolunun kolunu brakp tekmelemeye balad. Yere den Kerimolu: "Etme," diyordu. "Etme. Yanna kalmaz." Durdunun hiddeti daha artt. Ayaklarnn altnda inemeye balad. "Ben de biliyorum yanma kalmayacan. Onun iin seni donuna kadar soyacam. Hi olmazsa, koskoca Kerimolunun bacandan donunu alm derler. Anladn m?" teki blmede alamakta olan kadnlardan birka grlty duyunca, bu yana getiler. Bir kadn kendisini Kerimolunun stne att. Kadnn barts drt bir yan tutuyordu. G-dkolu, baran kadn tuttu, Kerimolunun stnden alp bir tarafa frlatt. Durdu baryordu: "rlplak olmazsan, kendi elinle rlplak olmazsan ldrrm seni." Kadnlar ryorlard. Kerimolu: "Etme bunu bana. Etme, oluumun ocuumun iinde," diye inliyordu. Bir ara gz, yle durup kalm, dudaklarn yiyen, zangr zangr titreyen Memede iliti. Ona, yalvarrcasna bakt. Meme-din iinden bir ey "czz" etti. Yand. Cabbara dnd. Baktlar. O ine ucu parlts geldi Memedin gzlerine gene oturdu. Cab-bar da hrsndan avurtlarnn iini yiyordu. ok kzd zaman, kan kncaya kadar avurtlarnn etlerini dileriyle inerdi. Kerimolu: "Etme bunu bana Durdu Aa," diye boyuna yineliyordu. "Etme!" 192 Durdu: "Soyun!" diye bard. "Yoksa..." Tfein namlusunu Kerimolunun azna dayad: "Soyun!" Tam bu srada Memed, kala gz aras adrdan darya frlad: "Kprdama Deli Durdu. Yakarm," diye bard. "Kusura kalma ya, yakarm. Bu senin yaptn..." Onun arkasndan da Cabbarn alayl sesi duyuldu: "Kprdama Durdu Aa! Adam koyver de git. Yakarm. ok arkadalmz var. lmn bizim elimizden olmasn." Memed: "lmn bizim elimizden olmasn." Durdu, hi byle bir ey beklemiyordu. akna dnd. "Demek byle ha?" Tfeine davrand, dar iki el ate etti. Karanlk kavuuyordu. "Bak Durdu Aa," dedi Memed, "yle kurun atlmaz." Durdunun kulann dibinden cv cv diye iki kurun geti. "Brak da adam git. Yeter ettiin. Zulm derler buna dpedz. Brak da git!" Durdu: "Demek byle nce Memed? Demek?" nce Memed: "lmek istemiyorsan eer," dedi, "brak da adam adrdan k git." Durdu, yerde yatan adama bir tekme daha att. "Haydi arkadalar gidelim," dedi. Darda, bir ukura yatm nce Memedin karartsn grd: "Alacan olsun nce Memed. Alacan olsun Cabbar," dedi. adrdan en son Recep avu kt: "Yaptnz ok beendim ocuklar," dedi. "Ben de sizinle kalaym m?" "Kal avu, kal!" dediler. Durdu: "Demek avu sen de?.." dedi. avu: 193 "Ben de Durdu Aa," diye karlk verdi. Durdu: "Senin de alacan olsun avu," dedi. Durduyla arkadalar elli metre almlard ki, Durdu yere yatp: "Davrann arkadalar," dedi. "Bugn lm kalm gnmzdr." Alt el birden Memed ve Cabbarn stne kurun yadrmaya balad. Memedle Cabbar, Durdunun bunu byle yapacan iyi biliyorlard. O sebepten bulunduklar ukurdan ayrlmamlard. Memed: "Durdu Aa, var git yoluna," dedi. "ocukluk etme!" Durdu: "Ya siz," dedi, "ya ben..." Recep avu: "Git ulan yoluna. Musallat olma ocuklarn bana. Sen zaten Kerimoluna atmakla belan buldun. Sakaral obas imdiye haberlendi. Biraz sonra dalar pire gibi tararlar," dedi. "Var git yoluna!" Memed: "Var git yoluna," dedi.

Cabbar: "lmn bizim elimizden olmasn. Var git yoluna..." Kar yann silah sesleri kesildi. Cabbar: "Gidiyorlar," dedi. "Gidiyorlar Allann belalar. Kerimolunun parasn paylamaya gidiyorlar." Recep avu: "Gitsinler," dedi. "Sakaral obas burunlarndan fitil fitil getirir. Az sonra da ta insana keser... Eer bu adam Kerimo-luysa, Sakaral aireti Aas Kerimoluysa... Dolar Sakaral obas yazya yabana..." Memed: " * "imdi varp Kerimoluna ne diyelim? Adamn yzne nasl bakarz?" Cabbar: 194 "Adam bize iyilik, biz ona ktlk ettik," dedi. "Varp da yanma ne diyelim? Beendin mi sana yaptmz? Erkeklik dediin byle olur ite. Biz adam byle soydururuz mu diyelim. Vazge! Grnmeden ona, eker gideriz una aa." Memed: "Ben ne deyim," dedi, "Ben ne deyim Kerimoluna." Yattklar ukurdan doruldu. adrlara doru yneldi. Kerimolunun adrndan bir grlt, rt, bir hayhuy geliyordu. adrn kapsn at. Bir iki kadn, Kerimolunun kanl ban bir leene emiler ykyorlard. Hem ykyor, hem beddua ediyorlard. Memed: "Kerimolu Aa," diye seslendi, btn balar kapya evrildi. Memedin iinden, hibir ey sylemeden kamak geti. Ama kaamad. "Aa," diye kekeledi. "Kusura kalma. Byle olacan bilmiyorduk." Dnd, komaya balad. Arkasnda, Kerimolu baryordu: "Akam yemeini yemeden gitmeyin olum. Gitmeyin..." Cabbarn yanna geldi. "Haydi kalkn," dedi. "Kalkn da gidelim. Burada daha fazla kalamayacam. u adama bir yreim yanyor ki... Para para oluyor..." Cabbar ayaa kalkt: "Ne gelir elden," dedi. "Oldu bir kere..." Memed, iini ekti: "u Deliyi ldrmeliydik," dedi. Cabbar: "Onu ldrmek kolay deil Memed," dedi. "ok it adam. Yoksa ben... Ben onu yle brakr mydm!.." Memed: "Kurunu yedikten sonra ne yapabilirdi?" Cabbar: "Yemezdi ki kurunu," dedi. "Onun gibi bir adam hi grmedim." Recep avu: 195 "Bu adamda bir ey var," dedi. "Btn yaptklar yanna kalyor. Onun yaptklarn baka bir ekya yapsayd, bir gnden fazla yaayamazd. Bir ey var bu adamda. Ayrldmz iyi oldu. Amma ne yrekli adam! Her dakika lm bekleyen bir hali var." Memed: "te o hali korkuttu beni. Onun iin vuramadm onu. Yoksa..." Cabbar: "Her neyse... Bir hal var bu adamda..." dedi, kesti. Ali: "urackta, iki saat uyuyalm," dedi. Hasan: "Ne kald ki bre Ali," dedi. "leye bizim kye varrz. Gece sen bizim evde kalrsn. Yarn sabah da kalkar yola dersin. kindine senin ky buluruz." Ali, ok uzun boylu, iek bozuu, uzun yzl, incecik, frsen yklacakm gibi bir adamd. "Bu gece yars," dedi, "bu gece yars in cin belli deil. Gel urackta sabaha kadar uyuyalm. Sabaha bir iki saat ancak kald." Hasan: "Ben bir dakika bile duramam," dedi. "Drt yldr evimin yzn grmedim." Ali: "Ben de grmedim ama." Hasan: "Eeee?" diye sordu. "Yoruldum," dedi Ali. Hasan: "Bak," dedi, "bir su rlts geliyor. Git yzn yu, geer..." Ali: "Souk su yorgunlua bire birdir," dedi. *" *" Hasan: "Bizim kyn suyu..." dedi. "Bizim kyn suyu gibi var m? Buz gibidir. St gibi apak kaynar yerin altndan... Eskiden, tam stnde bir ulu nar vard. Ben de grdm gzmle... Bir gn bir yamur yayordu. Kara, kapkara bir yamur... Birden bir top yeil k patlad gkyznde. Yeil k narn stne ad. Vardk baktk, nar yok yerinde... nar kl olmu... Alimallah gzmle grdm. Kl olmu. Yurdu yuvas bellisiz imdi narn..." Ali: "Tam yl, koca yl anam dinim alad ukurovada," dedi. "Amma sonunda kazandm karda." Ali yol boyunca, belki yz kere, ayn cmle, ayn szcklerle ukurovay, ukurovada binbir sknt ekerek kazand paray, kazand parayla ne yapacan anlatmt. Yolda konuacaklar bitiyor, bir sre konumadan yryorlar, biraz nce anlattklarn yeniden anlatmaya balyorlard. Hasan da kyn, ocuunu, kl olan nar, ukurovay, ukurovadaki aasn durmadan durmadan yinelemiti. Ali szn srdrd: "Parann iki yzn kaynbabaya verip kz eve getireceim. tekine de bir ift kz alacam. Anama da ii pamuklu bir hrka yaptracam. r fkarack. Evin de stn ap yeniden deyeceim. u bizim ev yok mu, yamurlar bir balamaya grsn. ok akar gavurolu gavur..." "Evi, yap karda yap! Ev akmas kt bir ey. Dayanlmaz." Ali: "ldm ukurovada. Yandm. Adam kebap ediyor. Gavurun yurdu. Bir daha m, tvbe! Stmas karnmda. Bu k iim !" Hasan:

"Stma bende de var," dedi. Ali: "ukurovann kahrn, eve bir avratla, bir ift kz sokaym, anama da bir kaim hrka alaym diye ektim. Yoksa dayanlr m?" Hasan: "Dayanlmaz." Sonra, laf Alinin azndan alp: 196 197 "Karda," dedi, "yarn tam le vakti, eer byle yryecek olursak, bizim kyn ayrlna yetiiriz." Ali: "Orada..." dedi. Hasan: "Orada, tede, dzln ortasnda..." Ali: "Ulu..." dedi. Hasan: "Bir aa vardr, dallar grler." Ali: "Aac geince," dedi. Hasan: "Aac geince sol yanda..." Ali: "Talar biribirinin stne yatm..." Hasan: "ini de ot basm bir mezarlk grnr.'' Ali: "Mezarln iindeki aac sylemedin," diye anmsatt. Hasan: "Ben kyden ayrldm gn, kim bilir kim, mezarln ortasna soluk dall, bilek kalnlnda bir aa dikmiti." "Fkara yapayalnz bir aa..." dedi Ali. Hasan: "yle ite," dedi. Ali: "Kurumamsa eer..." "Kocaman..." dedi, teki. "Ben mezarln yanndan geerken beni birisi grr." Ali dzeltti: "Birisi deil," dedi, "Krcenin olu Bekir grr." Hasan: "Bekir grr," dedi. "nk Bekir, her daim gelir emenin tana oturur. Gzlerini arl arl akan suya evirir dnr." Ali: "Adetidir deil mi?" diye sordu. 198 "Adetidir," dedi Hasan. Ali: "Bekir gider haber verir eve." Hasan: "Anam bklm beliylen..." Ali: "Dizlerine ke ke..." "Hasan: "Der yola, gelir beni karlamaya." Ali: "Ya ocuk?" dedi. Hasan: "Gel azck uraya oturalm," diye nerdi. Oturdular. Hasan, kck, zayf, kuruyup kavrulmu bir adamd. Kocaman dileri dudaklarnn arasndan gzkyordu. Kirpikleri bir ho, tozlanm gibi akt. Mavi, pamuklu bir kumatan alvar giymiti. alvar daha yepyeniydi. Fabrika kokuyordu. Kasketi de yeniydi. Banda ereti duruyordu. Krmz iekli mintan ona tam yakmt. Bir de keleri bask Adana ayakkabs almt ya, yolda giymeye kyamyordu. Giydii ham gnden arkt. Kaln, kyden gtrp de eskitemedii orabn stne giymiti. orap naklyd. "Amma da yorulduk," dedi. Ali: "Yorulduk amma..." dedi. Hasan: "Kalk," dedi. "Bu kadar dinlenmek yeter yolcu adama... Atalar ne demi..." Ali: "Yolcu yolunda gerek." Hasan: "Kye gireriz karda. Benim olan imdi altsndadr. Ben kyden ayrlrken ya ikiydi. imdi..." Ali: "imdi altsndadr." Hasan: "Beni anamla birlikte ocuk da karlar." 199 Ali: "ocuk sana baba der. Ondan sonra eve geliriz." Hasan: "Btn kyl bizim eve, bama birikir. Eeee syle bakalm Hasan efendi, ne kazandn ukurovada? Ben, hi derim. ukurovada ne kazan olacak. Gittik geldik ite, derim..." Ali:

"Ben de ikinci sabah erkenden kalkar anayn piirdii orbay ierim. Tarhana orbasn... Yola derim..." Hasan: "Sen yola dtkten sonra, ben de ocuu yanma alrm, teki kye, ay boynuzlu kocaman bir ift kz almaya giderim. Sonra da yaldaki tal tarlann tan birem birem ayklarm..." Ali: "Sonra da iki kez st ste srersin tarlay. ukurova tarlalar gibi. Un gibi eylersin. Sonra da ekersin." Hasan: "Sonra bir ekin olur... Her gcek kaplan penesi gibi topraa yapm..." Ali: "Anamn hrkas," dedi. "Gider elimle Gksnde terziye yaptrrm." Hasan, Alinin yzne doru eildi. Nefesini duydu. "Sen," dedi, "kyden ayrlah ne kadar oldu?" Ali: " yl." Hasan: "Varr varmaz nianln eve getirmek olsun, ilk iin." Ali: "ok bekledi fkarack beni. Bu ylla alt yl oluyor nian ta-kal. Varr varmaz babasnn eline saydm gibi paray... kinci gn..." Hasan: "te bunu iyi yaparsn karda," dedi. - * Ali: "ukurovada ektiimi bir gnde unuturum," dedi. Yoku yukar ktklar iin, konumay kesmilerdi. Yoku200 u kp tepeyi anca nlerinde upuzun bir dzlk salndm grdler. Yolun kysnda bir ses duyup durdular. Bir de mekanizma sesi geldi. "Kprdamayn." Hasan: "ldk," dedi. Ali: "ldk." Hasan: "Kaalm," dedi. "Vurursa vurur. Vurulmak soyulmaktan daha iyi. Vurulmazsak evimize yetiiriz." Ali: "Haydi," dedi. Kamaya baladlar. Arkalarndan kurun, kaynad. Bararak yere yattlar. Kprdama diyen ses: "Olduunuz yerden kmldamayn. Geliyoruz," diye bard. Aliyle Hasan olduklar yerden hi kmldamadlar. Korkudan kprdayacak halleri de kalmamt. Memed, Cabbar, Recep avu, birden koarak yatmakta olanlarn baularna geldiler durdular. Memed: "Kalkn ayaa," dedi. l gibi, usul usul ayaa kalktlar. Memed: "Byle nereden?" diye sordu. Hasan: "ukurovadan karda," dedi. Ali: "Oradan ite," dedi. Cabbar glerek: "ok para kazandnz yleyse. Sizler olmasanz, bizler acmzdan lrz. karn paralar." Hasan: "Beni ldrn," dedi. "Tam drt yl..." 201 ORHAN KEML L HALK KTPHANES Cabbar: "karn," dedi. Hasan: "Vur beni Aam," dedi. Ali: "Benim nianlm tam alt yldr bekler. Nolursun beni vu-ruver." Hasan: "Tam alt yl," dedi. Cabbar, Hasann koltuunun altna elini soktu, bir kn kard. kn su gibi tere batmt. kn at. knn iinden balmumuyla yaplm bir muamba kt. Muambann iinde kat paralar vard. Cabbar: "Bak hele, ne de ok para! Nasl da saklam!" Hasan: "Daya tfeini sk azma. Vur beni. oluk ocuuma byle eli bo gidemem." Ali: "Tam alt yldr," dedi. "Hi mmkn yok. Beni vuracaksnz. Gidemem." Hasan: "Tam drt yl, ukurovann zehir gibi suyunu itim. Stmas karnmda." Ali: "Elinizi ayanz pym ldrn beni." Hasan: "ldrn."

Memedin gzleri yala dolmutu. "Bana bakn," dedi sevgiyle. "Paranza kimse dokunmaz sizin. Cabbar ver unun parasn. Al paran." Hasan, inanmad. Korktu. Titreyen elini uzatt. Ald. Ne diyeceini bilemedi. Ancak: "Allah uzun mr versin size," diyebildi. Sonra da alamaya balad. Ali: "Uzun mr," dedi. 202 Memed: "Bakn size ne deyim. anaklnn dznden gemeyeceksiniz. Oray Deli Durdunun etesi tutmutur imdi. Donunuza kadar soyar. Uurlar ola. Sen de inallah nianlna kavuursun kar-da," dedi. Sesi karncaland. Konuacakt daha. Konuamad. Hasan, ocuklar gibi hkra hkra alyordu. Alamas bir trl dinmiyordu. Giderken: "Sa olun," dedi. "Sa olun kardalar. Berhudar olun. Allah sizi bu dalardan kurtarp sevdiklerinize kavutursun." Gidiyor gidiyor geriye dnp bir dua ediyor, yeniden gidiyordu. Ali de: "Kavutursun," diyordu. Kayboldular. Hasann alamas daha durmamt. Ali: "Yeter bre Hasan," dedi. "Ne bu at?" Hasan: "u dnyada ne kadar da iyi insanlar var. u bir lokma ekya ocua baksana. O olmasayd, paramz alrd, o dev gibi herif." Ali: "Yok," dedi. "Almazlard." "anaklnn dznden gitmezsek bizim kye ancak iki gn sonra varabiliriz." Ali: "Ne yapalm?" diye sordu. Hasan: "anaklnn dzn tm bana verseler, yolumuz iki gn deil, iki ay uzasa gene oradan gemem." Ali: "Gel yleyse oturup bir iyice yornuk alalm. Bir daha da yoldan gitmeyelim. Kydan kydan." Oturdular. Memed, gidenlerin arkasndan: "Paralarn aldktan sonra onlar ldrseydik sevinirlerdi," dedi. 203 Cabbar: "O uzun boylusu vurun diye nasl yalvanyordu!" Memed: "Kim bilir nasl, ne umutlarla altlar!" Cabbar: "Nianls tam alt yldr onu bekliyormu." Memed: "anakldan gitselerdi, Deli Durdu onlar mutlaka soyard." Cabbar: "Bu Delinin yaamas haram amma..." dedi. Gidip eski yerlerine oturdular. Bu ie hi karmayan avuun sarl boynu bir tarafa erilmiti. avu, gerindi gerindi: "Ben bir tuhaf oldum ocuklar," dedi. "Yreimde bir soukluk, bir titreme var. lrsem..." dedi, sonra piman olmu-j asna sustu. Memed: "Bu kadar yaradan insana bir ey olmaz," dedi. Cabbar: "Ban koy da azck uyu," diye salk verdi. avu, uyumak iin gzlerini yumdu. Aradan uzun bir zaman getikten sonra Memed, Cabbara byk bir sr verirmi gibi sokuldu: "Seninle biz kardaz gayr Cabbar," dedi. "yle deil mi karda?" Cabbar buna sevindi: "Ona ne phe karda," dedi. Memed: "Meraktan atlayacam. Yreim ate alm yanyor karda." Cabbar: "Syle karda da aresini birlikte arayalm." Memed: "Aylar oldu, ben bu ii ileyeli. Duyduk ki Abdi Aay yaralamm. lmemi. Hatenin hali ne oldu? Ya anamn hali ne oldu? atlayacam. u Delinin ardndan soygundan soyguna, arpmadan arpmaya... Bir trl bir yolunu bulup da renemedim..." 204 Cabbar: "Kye gider reniriz karda" dedi. "Ne merak ediyorsun bunu." Memed: "O gavur lmemi. Hateye mutlak bir ktlk etmitir. imde bir ey var... anlalmaz... bir ac... bir yara... yreim, durma Memed git, diyor." Cabbar: "u avuun yaras bir hal olsun, hemen gideriz..." Memed: "Yreim, durma! diyor, Cabbar karda," dedi. "Durma!" 205 ndirdiler Heletenin dzne Kellesi yokkine bakam yzne Benden selam sylen Nukrak kzna Neneyle neneyle Iraz neneyle k dalar bana bana eleyle. Nukra dersen de Ofunun da Derde derman derler kartaln ya Ayana dtm Besninin beyi Neneyle neneyle Iraz neneyle k dan bana ordan eleyle.

Kucanda dokuz aylk yavrusuyla Iraz yirmisinde dul kald. Kocasn ok severdi. ls banda: "Hseyinin stne," dedi, "erkek bana haram olsun." Dediini de tuttu. Evlenmedi. Kocas ldkten birka gn sonra, ocuunu bir akraba kadna emanet ederek, sabann arkasna geti. Kocasnn brakt yerden tarlay srmeye balad. Bir ay iinde tarlay srd, ekti bitirdi. Yaz gelince de hasadn yapt tek bana. Gl kuvvetli, genti. Tnmad. ocuu kucana alyor, onunla oynaa oynaa ky dolanyordu: 206 "Benim bebek bymez mi emmileri bakmaynca? Benim Rzam bymez mi?" diyordu. Amcalara nispet olsun. Amcann by Irazla evlenmek istiyordu. Iraz: "Evlenmem," diyordu. "Hseyinimin yatana baka erkek sokmam. Kyametedek yaasam gene evlenmem." "Iraz," diyorlard, "bu da onun karda. Yabancs saylmaz. ocuunun emmisi. Ona babas gibi de bakar..." Iraz Nuh diyordu da... Bunun stne Iraza kin balayan amca, Hseyinden kalan tarlay onun elinden ald. Oysa tarlada hibir hakk yoktu. Babalar ldnde, karde kalan tarlalar eit olarak paylamlard. Bu para da Irazn kocas Hseyine dmt. Ne are, Iraz gen kadn. Hkmet yolu, karakol kaps bilmez. Ne yaparlarsa yanlarna kalr. Iraz tarlaszd ama, gene de dayand: "Benim bebek bymez mi emmileri gavurluk yapnca? Benim Rzam bymez mi? Bymez mi tarlas olmaynca?" Yazn rgatlk, kn zenginlerin evinde hizmetilik etti. Gnn gn etti. ocuu nur topu gibiydi. Dilinde, bir at, bir ninni, ac bir trk gibi; "Benim ksz bymez mi?" Byd. Neden yoksulluk iindeler? Neden tarlaszlar? Bunun sebebini her gn anasndan, kyllerden duya duya byd. ine yank bir trk yerleti kald. Bir anann acsn, gcn, yrekliliini dkt bir trk... "Benim yavrum bymez mi?" Rza yirmi birine bast. Fidan gibi. Dal gibi. Sakarkyn iinde onun gibi ata binen, cirit oynayan, nian atan, halay eken yok. Ama, ana da, oul da rahat deiller... Yreklerinde onulmaz dertleri var. Kendi tarlan olsun da, sen git el kaplarnda yanamalk et, yarclk et. Sakarkyn topraklar ok verimli... teki kylere bakarak geni de. Byk bir dzlk. Bu dzln tam orta yerinde bir nokta gibi, Adaca denilen kocaman kaya paras var. Cmle 207 dzlk ekilip yeerince, tarlalar yeile kesince, Adaca kayas bembeyaz, yeilliin ortasnda parlar. Adacann dibindeki tarlalardan bir tanesi, en byklerinden birisi Rzann babasnn tarlasdr. Yllardr amcas srer. te o tarla... Rza bereketli, yal bir topra hayal eder. Hayal eder, yreindeki hn byr, taar... Nereye gitse, nerede ift srse, gzleri Adaca kayasnn dibindedir. Adaca kayasnn dibi bir ak gibi. Anas her zaman, her Allahm gn: "Aaah oul" der, "Adacann tarlas... Baban bizi bu tarlayla gl gibi geindirirdi. Gzleri kr olas..." Rza boynunu bker, dalar giderdi. Burnunda yal l l bir topran kokusu... Topran zlemi iini yakard... Anas: "O senin gavur emmin," der, "o senin gavur emmin!.. Burnundan fitil fitil gelecek." Son gnlerde Rzaya bir hal oldu. Hi byle deildi. Sabahlar ok erkenden uyanyor, dyor yollara... Ver elini Adaca... Adacann dibindeki tarlaya varyor. Bir tan stne oturuyor, dalyor hayallere... Ekinler gcek olmu. Toprakta bcekler. Gn doarken toprak buulanr. Buulu topraa zlem, zlemlerin en yamandr. Rza elini yumuack topraa daldryor. Toprak scacktr. Parmaklarnn arasndan altn bir toprak akyor yere. Rza, "Bu toprak benim," diyor. Btn etinde bir r-perme, bir tat... "Bu toprak benim ha," diyor. "Benim amma yirmi yldr el ekiyor, el biiyor..." Kalkyor. Yorgun, karar vermi evine dnyor. Anas soruyor: "afaktan beri neredeydin?" Karlk vermiyor. Yz karanlk. Bu byle, tam tamna iki ay srd. Ekinler dize kt, san, yeil, koyu, karanlk bir yeile dnd. Rza bir gn: "Ana," dedi, "bu tarla bizim." Ana: "Bizim ya yavru," dedi. "Kimin olacak?" Rza: 208 "Ben," dedi, "hkmete bavuracam." Ana: "Ben de," dedi, "ben de bu gn bekliyordum." Rza: "Yallara sordum. Dedemden kalan tarlay babam salnda amcalarmla paylam. Paylamasa bile bizimki bizim. Dedemden bana kalacakm." Ana: "Ya yavru," dedi, "bizimki bizim." Bu bir miras davas olduu iin mahkeme o kadar uzun srmedi. Adacann dibindeki, yal, yumuack toprak Rzaya geti. Yllarn mihnetinin altnda ezilmi gen Rza, bir sevgiliye, bir anaya babaya kavuur gibi tarlasna kavutu. Tarla kendisine teslim edildiinde mevsim yazd. Toprak scack, kavruluyordu. Ekinler biilmi, firezler prl prl yanyordu. Rza, yazyeri karmak iin bir ift kz buldu. Pulluu arkasna takt kzlerin. Toprak, pulluun aznda ufalanyordu. Btn derdi hemencecik tarlay srp bitirmek, kendisinin olan tarlay yle srlm, tohumunu almaya, bire otuz, bire krk vermeye hazr grmekti. Yazyeri karlrken ift iki kere koulur. Biri afaktan iki saat nce, teki ikindin, garbi yeli ktktan sonra. afaktan nce koulan ift gn kzncaya kadar srdrlr. Gn iyice kzdktan sonra, artk ift srlmez. kzler sineklenirler. Gitmezler. Bu arada ikindine kadar, bir aa glgesinde dinlenilir. kindist, Akdenizin stnde yelken bulutlar ykselirken yeniden ift koulur. Bu, ay varsa gece yarsna kadar devam eder. Yoksa, ortalk kararncaya kadar srer. Ay vard. Rza, gn kzncaya kadar, sonra gece yarsndan ikindine kadar durmadan sryordu. Scak demiyor, yorgunluk demiyordu. Bazan kendisini alamyor, sabaha kadar sryordu. Srlm yumuak toprak, ay nda daha gzel grnyordu. Gece... Sessizlik... Pulluun topra yararken kard ses daha iyi duyuluyor. Iraz, fidan gibi bir olan bytmekten, hayrsz amcalardan tarlasn koparp almaktan dolay konurluydu. Kyn iinde, bu gnler, bir sevin kasrgas halinde dolanyordu. 209 "Rza..." dediler miydi: "O, tarlasn sryor," diyordu. Ayn on drd. Ay, yusyuvarlak. Cmle tarlalar, daha ok Rzann srlmekte olan topran yaldzlyor. Serince de bir yel esiyor. Rzann kzleri, ayaklan topraa gmlerek, ar ar arkalarndaki pulluu ekiyorlar. Ay na, kalaylanm gibi parlayan topraa ramen, ar bir uyku drt bir yandan bastryor.

Rza yorgun. kzleri brakp, bir toprak tmseini bana yastk yapp uyuyor. Koca ovada srlm, ovaya kara bir el ii kad gibi yapmasma duran tarlann ortasnda kvrlm bir leke gibi... Sabahleyin, akraba ocuklarndan on bir yandaki Durmu ocuk, her gnk gibi Rzaya gene azn getirir. Gn iyice kzarmtr. Ortalk atr atr eder. ocuk, aalarn dibinde, her gnk gibi Rzay aratrr. Rza, onun geldiini grnce, ayaa kalkp glerek ona doru gelecektir. Az elinden almadan, iki koltuu altndan tutup havaya kaldracaktr. ocuk akn. Aalarn dibini bir bir tarar. Yok. Sonra, tarlann ortasna kvrlp yatm Rzay grr. kzler de ortada yok. Kvrlp yatm Rzann yanma geldiinde rker. Elinden azk der. ocuk dner, bara bara kamaya balar. Kye girdiinde soluk soluayd, ocuk. Yklacak gibi. Baryordu. Baryordu ama, sesi bir slk gibi kyordu. Geldi, evlerinin nnde kendini yere att. Kadnlar bana biriktiler. Korkmu diye dilini ektiler. Souk su iirdiler. Bana su dktler. ocuk azck kendine gelince: "Rza Aam kan iinde yatyordu. Yere birok kan gllen-miti ki..." dedi. "Azndan da kan gelmiti. Byle grnce onu, koa koa geldim ite." Kadnlar, ii anladlar. Balarn nlerine eip sustular. Bir anda btn ky haberi iitti. Iraz da duydu. Iraz, salarn yolarak, rarak nde, kyller arkasnda tarlaya geldiler. Rzann ba tmsekten dm, yana sarkmt. " Iraz: "ksz yavrum, gn grmemiim," diye olunun, stne atld. 210 Rza, dizlerini gsne doru ekmi, kvrlmt. nnde-jd ukura kan gllenmi. Kan donmu. Kann stnde bcekler, sinekler... Ortala keskin, tten, kan kokusu gibi kpklenen bir gne de kmt. Gne buulanyordu. lnn stnde bir sr sinek, imek yeili... Parlayp kayyorlar... Kan k-prmemi, kerpi gibi donmutu. Ama, bu scakta kprm gibi duruyordu. Yahut da yle geliyordu insana. "ksz yavrum! Gn grmemiim." Kadnlar, ocuklar, erkekler lnn yresine halka olmulard. Kadnlarn ou alyordu. "Babayiidim, sana kim kyd?" Iraz kendinden gemi. Dvnyor, rpnyor. Yrek koymuyor insanda. ki kadn varp Iraz lnn stnden almak istediler. Yapmt. Ayramadlar. "Beni de diri diri," diyordu, "beni de Rzamla beraber gmn." O gn, Iraz akama kadar olunun ls stnde kald. Olay kasabaya haber verdiler. Candarmalar, savc, doktor geldi. Candarmalar, gzleri kan anana dnm, alaya alaya morarm kadn srkleyerek lnn stnden kaldrdlar. Kadn topraa kapand, l gibi kprtsz kald... Bir daha da uzun zaman sesi sadas kmad. Gerekince, toprakta yatan, topraa yapp kalm kadn Savcnn karsna getirdiler. Savc: "Hatun senin olunu kim ldrd acaba?" diye sordu. "Kimden phe ediyorsun?" Kadnn yz gerildi. Sonra bo gzlerle pel pel Savcnn yzne bakt. Savc yineledi: "Senin olunu kim ldrd? phen kime?" Iraz: "O gavurlar," dedi. "O gavurlar... O gavurlardan baka ldrecek? Emmisi olu ldrd. Tarlann yznden." Savc, tarla meselesini iyice aratrp zapta geti. Kalabalk tarladan ayrld. 211 stnde yeil sinekleriyle l, kzleri kam, bombo kz bekleyen boyunduruuyla pulluk, alamaktan gzlerinde ya kalmam ana orada umarsz, ovann mahzunluunda kaldlar. Kara, yal toprak, sapsar ovann ortasna yaptrlm bir el ii gibi kara kara ldyordu. Katil olarak, amcasnn olu Aliyi yakalayp karakola gtrdler. Ali verdii ifadede, o gn kyde olmadn, kzl kynde dnde bulunduunu ahitleriyle ispat etti. kzl ky Sakarkye drt saattir. Iraz ve btn kyller biliyorlard ki Rzay vuran Alidir. Tarla yzndendir. Kyl de at. Iraz da at. ki gn sonra Ali elini kolunu sallaya sallaya kye geldi. Iraz, onu mutlak asacaklar diyordu. yle sanp teselli buluyordu. Olunu vurann kyde elini kolunu sallaya sallaya gezdiini duyunca, kendinden geti, deliye dnd. Evdeki baltay alp, doru Alilerin evine kotu. Olunu vuran mutlak vuracakt. Aliler, Irazm baltal, kendilerine doru geldiini grnce kaplar kapatp, arkadan srmelediler. Iraz, kapy kapal bulunca, balad kapy baltalamaya... Ali ierde deildi. erde olsa kapy kapamazd. Ana, baba, iki kz ve bir kk ocuk vard ierde. Kap krld krlacakt. Kapy krp ierdekileri baltadan geirmek iin Iraz var kuvvetiyle kapya sallyordu baltay. Kyller grltye gelmiler, evin drt bir yanma ylmlard. Iraza yaklaamyorlard. Daha dorusu, yaklamak ilerinden gelmiyordu. Olunun cn eliyle alsn... Baz baz bir erkek: "Etme anam, etme bacm, ierdekilerin ne suu var? Ali yok evde," diyordu. "Vazge." erden baba da: "Ali yok ierde. Vazge Iraz," diye baryordu. Nasl oldu, nasl olmad, Ali kalabaln arasndan frlayp arkasndan Iraz yakalad. Elindeki baltay kapt. Halsiz kadn var gcyle bir tarafa frlatt. Kadn inemeye balad. Kyller vardlar Iraz onun ayann altndan aldlar. Ayn gnn gecesi, Iraz, Alilerin evine ate verdi. Kyller evi sndrmeye alrken Ali atma atlad gibi karakolun yolunu tuttu. O gn sabahleyin olan biteni ve gece de Irazm evle212 rini yaktn ikayet etti. Evin halen yanmakta olduunu da ekledi szlerine. Candarmalarla birlikte Ali, kye girdiinde sabah oluyordu. Bunu gren kyller Alinin bana biriktiler: "Etme Ali," dediler, "fkaranm fidan gibi olu girmi, yrei yangl. Ne yaptn bilmiyor fkara. Bir de sen tuz biber ekme yarasna. Mahpuslarda rtme fkaray. Evini kyl sndrd..." Ali dinlemedi. Candarmalar, Iraz nlerine kattlar, aldlar karakola gtrdler. Iraz ifadesinde: "Kaplar da krdm. Her bir eyi de yaptm," dedi. "Eer ieri girebilseydim, teker teker hepsini baltadan geirirdim. Olmad. Olumu, biricik kszm ldrenlerin hepsini ldr-sem, ok mu? Evi de ben yaktm. Hepsi ierde atr atr yan-snlar diye de gece verdim atei; Namussuz kyl durur mu? Haber verdiler. Evi sndrdler. Rzama karlk ok mu gryorsunuz? Benim kszm bir memlekete deerdi. Ben onu nasl byttm biliyor musunuz? ok mu gryorsunuz?" Savcda da, mahkemede de ayn ifadeyi verdi. Tutuklayp hapisaneye gtrdler, o gene ifadesinden amad. Boyuna syleniyordu: "Benim olum bir ky, bir memleketi deerdi. ok mu? Benim olum... ok mu?" Hapisanenin tek odal kadnlar kouuna getirdiler soktular. te bunu hi beklemiyordu. Bir nar gibi oluna karlk, bir ev yakm. Bu hakszlk ona olunun lmnden de ar geldi. Ban kaldrp da hibir yere bakmyordu. Bast yeri grmyordu. Gzleri hibir eyi seemiyordu. Kr gibi, el yordamyla dolanr gibi geziyordu ortalkta. Yalnz myd bu odada, baka birisi var myd, farknda deildi. Bir keye, "kuyu dibine dm ta gibi" oturmutu. Sessiz. Stbeyaz bart balard. Yz yank esmerdi. Ela gzleri kocamand. Il l yanard. ekik kalar yzne baka bir gzellik verirdi. enesi incecik, yz geniti. Geni alnna kck bir kara perem der, kvrlrd. imdi perian. Yz eki-'ip kapkara kesilmi. Gzlerinin ak kandan grnmyor. Gz213 leri alamaktan o derece kanlanm. enesi kurumu gibi. Dudaklar kansz. Susuzluktan, yarlm gibi. Yalnz, gene barts stbeyaz. Lekesiz. Durup durup: "Benim dal gibi olum," diyor. "Bir lkeyi deerdi. ok mu? Bir ky tayla toprayla yaksam, kl etsem ok mu?"

Hate, bu yeni gelen kadna bir ey soramyor. Geliine ok sevindi. u yapayalnz kouta bir can yolda... ten ie sevindi ama, sonra kadna acd. Kim bilir ne gelmitir fkaranm bana? Can yolda man yolda istemezdi. Buras felaket yeridir. Kimsenin geliine sevinmemeli. Bir eyler sormak istiyor kadna, dili varp da bir trl soramyor. Byle durgun, byle lm dirim kavgas yapan, can ekien insanlara kolay kolay bir ey sorulamaz. nsan ne soracan arr. Hate de soramad. Kadna bakt kald. Akam oldu. Hate darda, maltzna bulgur orbas vurdu piirdi. Soan, ac ya kokan orbay ieri ald. orba hafif hafif buulanyordu. orba souduktan sonra, korka korka Iraza yanat: "Teyze," dedi, "asn herhalde. Azck orba koydum. ." Irazm gzleri bombotu. Kr gibi bakyordu. Duymuyor gibiydi de. "Teyze," diye gene korka korka yineledi. "Teyze, isene u orbadan azck. ok deil, azck. ok asn herhalde imdi." Iraz, oral bile olmuyordu. Gzleri bombotu. Talam. Gzlerini krpmyor bile. Krlerden daha beter bir hali var. Kr gzlerde, gene bir grebilme tela, istei, abas sezilir. Bunda o da yok. Sar kulaklarda bir rpnma, bir gerilme, duymaya doru bir koma vardr. Bunda yok. Hate, usuldan drtt: "Teyze!" Kadnn boluktaki gzleri ar ar geldi, Hatenin stne dikildi kald. Hate ard. Kvrand. Gzlerin altndan kamaya alt. Bir eyler sylemek istedi. Dili diline dolat, beceremedi. Sahan orada, kadnn nnde brakp kendisini dar att. Soluu tutulmutu. * Gardiyan gelip, kapy kapayncaya kadar darda kald214 eri girmeye, Irazn haline bakmaya korkuyordu. Daha dorusu yrei gtrmyordu. Kap stne kapannca, hemencecik, titreye korka, Irazdan yana bakamayarak yatan at girdi. Yatanda bir zaman bzld kald. Karanlk kavutu. Kalkp lambay yakmad. Her gn karanlk kavuur kavumaz yakard. Bugn bir trl yakmaya eli varmyordu. Yaknca o lm dirim kavgasnda rpnan yz grecekti. Karanlktan da korkuyordu. Ama, karanlk ktan daha iyiydi. Karanlk, hi olmazsa, aralarna bir duvar gibi geriliyordu. O gece Hatenin gzlerine hi uyku girmedi. lk k pencerenin tahta aralklarndan ieri szarken kalkt. Iraz, olduu kede duvara hafif bir glge gibi yapmt. Kprdamyordu. Yalnzca beyaz barts belli oluyor, kirli duvarda stbeyaz bir pencere gibi kalyordu. le oldu, Iraz gene ayn durumda. Akam oldu gene yle. O gece de Hate, birincisi gibi korkulu, yar uyur, yar uyank bir gece geirdi. Sabahleyin gene klar szarken gzleri i i uyanrken Irazm yanna vard. Her eye karar vermi bir hali vard. "Teyze!" dedi. "Kurban olaym teyze! Etme!" Kadnn ellerine sarld: "Etme nolur!" Kadn, kocaman kocaman alm gzlerini onun stne evirdi. Gzler solmu, btn n yitirmiti. Gzlerin hi ak kalmam, tm karaya kesmiti. Hate dayand: "Derdini bana syle, teyze," dedi. "Kurbanlarn olurum teyze. Dertsiz insan buraya der mi? Dertsiz insann burada ne ii var? yle mi teyze?" "Ne diyorsun kzm?" diye inledi Iraz. Hate, Irazn azn ap bir laf etmesine sevindi. stnden byk bir yk kalkm gibiydi. "Neden bylesin teyze?" dedi. "Geldin geleli azn amadn. Bir lokma ekmek de yemedin." Iraz: "Benim olum memleketi deerdi. Kyn yakyd benim olum. ok mu?" dedi, sustu. 215 Hate: "Seni grnce ben derdimi unuttum," dedi. "Derdin ne teyze? Syle de al." Iraz: "Olumu ldrenlerin evini yaksam, kaplarn krsam, ok mu? Hepsini birem birem ldrsem ok mu? Kyk kyk ky-sam..." Hate: "Vay teyzeciim vay!" dedi. "Gzleri kr olascalar." Iraz: "Kyn yakyd," diye inledi. "Hepsini ldrsem ok muydu?" Hate: "Vay ana, vay!" dedi. "Bir de beni getirdiler buraya attlar. Olumu vuran elini kolunu sallaya sallaya gezer kyde. Ben lmeyim de kimler lsn!" Hate: "Hatun teyzem," dedi, "sen acndan ldn. Geldin geleli azna bir lokma koymadn. Ben gidip de bir orba yapaym." Bugn orbaya bolca ya da koymaya karar verdi. Geldiinden bir ay sonra, baz zengin mahpuslarn amarlarn ykamaya balamt. O sebepten birikmi birka kuruu vard. ardan, mahpuslara bir kz ocuu, yiyecek teberi alrd. Kz ard, eline bir elli kuruluk verdi. "Git ya al gel, buna," dedi. Sevinten uuyordu. Ne olursa olsun kadn konumutu. Konuan insan, yle kolay kolay dertten lmez. Bir insan konumad da iine gmld myd, sonu felakettir. te buna seviniyordu. Hate, ne kadar ho trk biliyorsa hepsi teker teker iinden geiyordu. Maltza kmr doldurdu, yellemeye balad. Kmr abucak krmz kze kesti. Bir taraftan yelliyor, bir taraftan fryordu. Kck kalayl tenceresine suyu doldurdu, maltza vurdu. orba hemencecik piti. Bu kadar abuk pimesine orbann, Hate de at. Hate orba lafn edince, Iraz, iinde bir eziklik, bir alk duymutu. Yrei kaznyordu. Barsaklar, midesi biribirine 216 yapm gibi... Olu vurulduu gnden beri azna bir lokma koymamt. Dardan burnuna erimi ya, kzarm soan kokusu geldi. Kzgn yan orbaya dklrken kard czrty iittiHate orba dolu sahan getirdi, Irazm nne koydu. "Teyze," dedi, "nolursun?" Eline de bir tahta kak tututurdu. Irazm ka unutmu bir hali vard. Kak eline yakmyor gibiydi. Decekmi gibi duruyordu elinde. Hate, orbay imeyeceinden korkarak: "Haydi teyze," dedi. "Haydi haydi nolursun!" Iraz orbay iip bitirdikten sonra Hate: "Teyze," dedi, "ibrikte su var. Yzn yu! Kendine gelirIraz, Hatenin dediini yapt. Gitti yzn ykad. "Eksik olma gzel kzm,", dedi. "nallah muradna erersn sn. Hate: "Keski," dedi, "ah bre hatun teyzem, keski. Ah keski." Bandan geenleri oturdu, Iraza bir bir anlatt: "Yaa," diyordu, "hatun teyzem, ite byle oldu. Dnyada hibir ey istemem Memedimden bir haber alsam. Tam dokuz ay oldu buraya deli. Ne gelen var, ne giden... Anam olacak anam, karnndan dtm anam bile bir kere geldi. Yaaa hatun teyzeciim, ilk gnler bu delikte a ana yattm. Sonra mahpuslarn amarlarn yudum

da... Yaaa hatun teyzem... Bir haber alsam... l m diri mi, bir haber alsam. sterlerse assnlar beni. Umurumda deil. Memedimden bir haber gelsin..." Irazm durgunluu, sersemlii gn getike azalyordu. Sonralar mahkumlardan rendi ki, "Kapy ben baltayla krdm. erdekilerin hepsini ldrecektim, o pi gelmeseydi. Evi de ierdekileri de yakmak iin yaktm," dememeliydi mahkemede. On tane de oul ldrlebilir, ispat edilmezse, yani gren, bilen olmazsa olay, kanun katili tutamazd. Iraz ilk gnlerde bu hakszl bir trl anlayamyordu. Sonra gitgide kavrad. Bundan sonraki mahkemelerde verdii btn ifadelerde her eyi inkar ediyordu. 217 "Aaaah!" diyordu, "darda olsaydm, olumu Alinin ldrdn hkmete gsterirdim. Aaah!" diyordu. Hate, onu teselli etmeye alyordu. "karsn inallah Iraz hatun teyzem. karsn da olunu ldreni hkmete teslim edersin. Ya benim halim! Ya u gen yam! ryeceim. stme spatlk eden edene." Aradan gnler geti... Irazla Hate, ana-kz gibi oldular. Belki de ana-kzdan daha ileri. tikleri su ayr gitmiyordu. imdi ikisinin de derdi bir tek dert olmutu. Hate, Rzann boyunu bounu, kara gzlerini, kalem gibi parmaklarn, halay ekiini, ocukluunu, ocuklukta neler yaptn, Irazm onu ne kahrlara katlanarak byttn, tarla meselesini, son cinayeti en ince noktasna kadar, yaam, grm gibi biliyordu. Iraz da yle. O da Memede ait ne varsa... Evcik yaptklar gnden beri hepsini biliyordu. Son gnlerde ikisinin derdi de, sevinci de birleti. Bir tek dnceleri vard. O da Memed. Irazla Hate, btn gn, akamlara, gece yarlarna dek orap ryorlar. Gzlerini kr edercesine. rdkleri oraplar kasabada hret yapmt. "Nianlsn ldren kzla, olu vurulan kadnn orab..." oraplarda naklarn en acs uuuyordu. Hateyle Iraz, rnek filan almyorlar, nak stne nak yaratyorlard. A gibi ac renkler, ac naklar. Kasaba, kasaba oldu olal naksn bu kadar etkileyenini, acsn, gzelini grmemitir. Kasaba bunu byle kabullenmi. Byle sylyor. Mahpusaneye ilk giren insan armtr. Dnyadan apayr dm gibi olur. Sanki baka bir dnyadadr. Usuz bucaksz bir ormanda kaybolmutur. Ondan da beter. Topraktan, evden barktan, dosttan, sevgiliden, her eyden btn balarn kopar-masna uzaktr. Bir derin, pssz bolukta dner. Sonra baka bir hali daha vardr yeni mahpusun, ta topra, duvar, o azck grnen gkyzn, kapy, demir parmaklkl pencereleri bile dman sayar kendisine. Hele bir de paras yoksa, bir kede boynu bkk kalakalr. Hateyle Irazn byle gece gndz gzlerini kr edercesine orap rmeleri bouna deildir. Kazandklar parann kuruuna 218 bile dokunmuyorlard. Yemiyorlard. Birka aydr btn yiyecekleri, hapisanenin verdii tek taynd. Memed, er ge nasl olsa gelecekti. Belki yarn, belki de bir ay sonra. Mutlak tutup getireceklerdi. Ona para gerekti. Bir kede boynu bkk kalmasn diyedir, bu kadar gz nuru... Iraz: "Kzm," diyordu, "bizim gibi sknt ekmeyecek Memedi-miz. Burada biz varz." Hate vnerek: "Biz varz ya teyze," diyordu. "Biz varz." Iraz: "Memedimizin burada paras da var. Daha da kazanrz o gelinceye kadar. Geldii gn parann hepsini eline veririz. Ona buna mahcup dmez. Eline bakmaz elalemin." Geceleri yorgun, gzleri acyarak yataklarna giriyorlar, uzun uzun konuuyorlar, dertleiyorlard. Memed iin trl ihtimaller stnde duruyorlard. Akla hayale smaz. Neler icat etmiyorlard! En sonunda Hate anasna kzyor: "u anam da," diye balyordu. "u benim anam da ana m? Ben ondan en istedim sanki? Anam, dedim, kulun klen olurum anam, Memedimden bir haber. Senden baka hibir eycik istemem, dedim. Gitti de bir daha gelmedi." Iraz: "Kim bilir," dedi, "nolmutur fkara anana? Neler gelmitir onun da bana?" Iraz, anay her zaman byle savunurdu. Her geceki gibi, gene gece yars yataklarna girdiler. Yataklar nemden slak slakt. Gece bcekleri tyordu. Karanla abucak alsn diye de usul usul gzlerini ovuturdular. Hate: "Iraz teyze," dedi. Iraz: "Ne?" diye sordu. Her gece byle balarlard. Hate: "Islak," dedi. Iraz: 219 "Nedelim ya kzm?" diye karlk verdi. Hate: "Benim anam da ana m?" dedi. Iraz: "Kim bilir, neler gelmitir fikarann bana?" diye gene her zamanki szn syledi. Hate, anasnn stnde durmadan baka konuya atlad. "ukurovada, Yreir topranda bir gzck evimiz olacakt," dedi. "Memed yanamalk edecek, sonra da kck bir tarla alacaktk. Memed, byle sylerdi, ite." Iraz: "Yanz gen. Gene olur," dedi. Hate: "Beni kebapya gtrecekti kasabada." Iraz: "Gene gtrr." Konuma bu minval zere uzar, en sonunda Hate, dalar giderdi. Kendisinin hapiste, Memedin de kaak olduunu unuturdu. Iraz da unuturdu. Gene unuttular: "Yreir topra," diye sayklad. "Yreir topra scaktr. Gnelidir. Bir ekin olur, kaplan skemez. Bizim tarlamz otuz dnm." Iraz: "Yaaa kzm otuz dnm." Hate: "Yarsna buday, yarsna arpa ektik." Iraz: "Budayn ortasna da iki evlek soan..."

Hate: "Evimizin iini yeil toprakla svadm." Iraz: "Yeil toprak... Krmzs da var." Hate: "Bir ineimiz var. Koca gzl, krmz bir inek... Bir de buzas..." Iraz burada susar, karlk vermezdi. Gene sustu. > Hate szn srdrd: 220 "Benim evim senin evin. Memed senin olun, ben de kznm-" "Kzmsm..." Hate: "Evimizin nndeki salkm sdn dallar sarkar. Yere ular." Iraz: "Drt bir yanma it ekeriz. Ortasna bahe... ieklik..." Hate, derin bir uykudan silkinircesine kendine gelir: "Memedi ne zaman tutup getirirler ola?" diye Iraza sorard. Gene sordu: "H? Ne diyorsun teyze?" Iraz: "Yarn deilse, bir ay sonra..." Hate: "Biz varz, deil mi teyze?" dedi. Iraz: "Biz varz," dedi konurlu. "Paramz da var." Bylece uykuya dalarlard. Gene daldlar. Cuma gnyd. Cuma gn kasabann pazan kurulur. Hat-enin her Cuma gn gzleri yollarda kalrd. Anas gelecekse Cuma gn gelirdi. Hate bugn de ok erkenden, daha gn domadan uyanm, "Bari bugn gelse," demiti. Her Cuma byle derdi. Kulua doruydu ki, omuzu heybeli, uzun boylu bir kadn korka sine hapisaneye doru geliyordu. Hate: "Iraz teyze," diye bir lk kopard. Iraz ierden: "Ne var kzm?" diye heyecanla kotu. Hate: "Anam!" dedi. Iraz yola doru bakt. Yan yana durdular. Yorgun, ayaklar yaln, kara yazmasnn ucunu dileri arasna alm, topallayarak gelen kadna baktlar. Kadnn ba nndeydi. Mahpusa-nenin kapsna gelince durdu. ncecik, derisi, kemiine yapm, sinirden tir tir titreyen gardiyan, kadna bararak sordu: 221 "Ne istiyorsun kar?" Kadn: "Kzm var ierde, onu grmeye geldim," dedi. Hate: "Ana," dedi. Kadn usul usul ban kaldrd, gardiyana bakt. "Efendi karda ite kzm bu," dedi. Gardiyan: "Grebilirsiniz." Heybesini duvarn dibine indirdi. Kendi de belini duvara verdi oturdu. "Ooof," dedi, "kemiklerim szlyor." Hate, ylecene durmu anasna bakyordu. Kadnn ayaklar para para yrtlm, trtklar arasna toz dolmutu. Salar tozdan aklam, boynundan aa bir amurlu ter yrmt. Kalar kirpikleri tozdan gzkmyordu. Yrtk, kirli fistan bacaklarna dolanmt. Bu hali grnce, Hatenin anasna olan kzgnl geti. ine bir acma doldu. Gzleri yaard. Boaz gckland. Bir trl anasnn yanma varam-yordu. Anas, ylesine durup, kendine ya dolu gzlerle bakan kzn grd. Onun da boaz gckland. Ne diyeceklerini dnp de kendisini tutmasa boanacakt. "Gelsene kadersizim, gelsene anaym yanma, gelsene gn grmemi kzm," dedi. Kendisini artk tutamayp usul usul iine akta akta alamaya balad. Hate vard, onun elini pt. Yan bana da oturdu. Iraz da geldi bu srada yanlarna: "Ho geldin bac," dedi. Hate, anasna Iraz tantt: "te bu Iraz teyze," dedi. "Beraber yatarz." Ana: "Nolmu bu bacma da?" diye merakla sordu. Hate: "Rzasn vurmular," dedi. Ana: "Vay!" dedi, "vay! Gzleri kr olascalar. Vay bacm." 222 Bir srecik de sustu. Sonra, ana ban yerden kaldrp konutu: "Kzm," dedi, "srma sal da, kara gzl kzm, kusuruna kalma anayn. O gavur Abdisi benim bama neler getirmedi!.. Arzuhal vermiim diye hkmete, neler getirmedi bama!.. Onun elinden ektiimi bir ben bilirim. Benim bir daha kasabaya inmemi yasak etti. Yaa gl kzm... Yoksa gl kzm drt duvar arasnda, elin kasabasnda yalnz bana kor muydum! ki gne bir gelirdim srma sal kzmn yanma." Nedense, konumay birdenbire kirp dedi kesti. Geldiinden beri de ilk kez yz iiyordu. Kadnlarn ban kendine doru ekip, usuldan usuldan konumaya balad. "Dur gzel kzm, az daha unutuyordum. Sana havadisim var. Memed, ekya olmu! Ekya!" Ana, Memed lafn edince, Hatenin yz kl kesildi. Yrei, gsnn iine smayacakm gibi, paralanrcasma atmaya balad. "Memed, onlar vurunca gitmi Deli Durdunun etesine karm. Elaleme etmediklerini koymuyorlarm. Yoldan da kimseyi geirmiyorlarm. Btn yollan balamlar. nlerine geleni ldryorlar, donlarna kadar, anadan doma soyuyor-larm..." Hate kzgnlkla: "Memed, byle iler yapmaz. Memed, adam ldrmez," dedi. Ana: "Ben ne bileyim kzm," dedi, "hep byle sylyorlar. Deli Durdudan sonra Memedin ad syleniyor. n sard drt bir yan. nce Memed diyorlar da bir daha demiyorlar. Ben ne bileyim kzm? Ben de elin yalancsym. Abdi gavuru Memedi byle duyunca, bir ay kadar evinin yresine her gece drt be tane nbeti koydu. Kyller diyor ki, darda be tane silahl nbeti beklerden, ierde gene korkuyor, sabahlara dek gzleri-ne uyku girmiyormu. Evin iinde dolanp duruyormu. Sonra, evine Asm avu gelmi, nce Memedi takip ettiini sylemi. Bu dalar, nce Memed gibi bir ekya daha grmedi, demi. O lrnasayd, ben Deli Durdu etesini darmadan ederdim, de223 mi. Bunun stne, Abdi Aa ban ald, kyden gitti. Kimi diyor ki kasabada oturuyor, kimi diyor ki aa ukurova kylklerine inmi. Kimi de Ankaraya, byk hkmete kam diyor. Yani Abdi Aa Memedden kendisini saklyor. Ben de Abdi Aa kyde yokken gl kzma gideyim, dedim. Yaa gl kzm ite byle..."

Bunlar anlatrken yz rahat, glmser gibiydi. Bitirince, yz yemyeil, l yeiline kesti. Boulur gibi bir hal ald. Memedin ekya oluuna Iraz da, Hate de sevinmiti. Gz gze geldiler. Gzleri konutu. Anasnn yeil, boulacakm gibi olan yzn grnce korktular. Hate kekeleyerek: "Ana, ana ne var?" diyebildi ancak. Ana; "Sorma kzm," dedi. "Sana kt bir haber vereceim. nallah yalan. Gelirken duydum. Dilim varmyor demeye kzm. Dilim varmyor. Sabahleyin kzm, sabahleyin duydum ki, dn sabahleyin kzm. Duydum ki, bir yrk aas yznden Deli Durduyla Memed dvmler. Deli Durdu iki arkadayla birlikte Memedi de vurmu. yle duydum, kzm. Memed, yrk aasn kayrm. Deli Durdu da onu vurmu. Bir atl gemi kyn iinden, atl bir yrkm. st ba cephane doluymu. ki tane tfei varm. Yrk aasna yardma gittiini sylemi. Kan tere, kpe batmm altndaki at. Kyller yle sylediler. O sylemi Memedin vurulduunu..." Hate, ilk nce dondu kald. Sonra Irazn ellerine yapp kendisini onun kucana att: "Bu da m geliciydi bama teyze?" diye bast l. Sonra birden sustu. Ana: "Ben gidiyorum," dedi. "Allahasmarladk kzm. Sana doru bir haber ulatrrm yarn bir gn. Heybede ya var. Yumurta, ekmek var. Gelecek Cuma gene gelirim. O gavur kye gene gelmemise. Heybeye sahip ol. Yitmesin. Salcakla kaim," dedi, yola dt. 224 Yolda yrrken: "Dememeliydim bunu ona. Dememeliydim," dedi kendi kendine. Hate durup durup yeniden hkrmaya balyordu: "Ah," diyordu, "gavur Deli Durdu nasl kydn Memedi-me? Adam arkadana kyar m hi? Nasl kydn?.." Iraz, teselli ediyordu: "Ekya olan ekyann her gn lm haberi gelir, inanma. Buna alacaksn." Hate dinlemiyordu onun sylediklerini: "Ben yaamam," diyordu, "Ben yaamam Memedimin ardna." Iraz kzd: "Bre kz," dedi, "ne biliyorsun ldrldn olann. Diri adama alanmaz. Ben ocukluumda, yok yok, genliimde olacak. Koca Ahmedin lm haberini belki yirmi kez duydum. Daha sam Koca Ahmet." Hate: "Aaah! Teyzem bu yle deil ki," diyordu. "Bu yeni ekya daha. Ben yaamam gayri. Ben lrm." Iraz: "Eek kz" dedi "ekyalar baz baz ld haberini, kendileri mahsustan karrlar. Bak, onun ekya olduunu duyunca kei sakall kyden kam. Belki bu haberi kei sakall iin kard o. Kendisini ld karacak. Kei sakall kye gelince onu ldrecek. Belki bir dzen." Hate: "O byle eyler yapmaz teyzem" dedi. "Ben bundan sonra yaamam. lrm teyzem," dedi. Sonra stmaya tutulmu gibi titremeye, yanmaya balad. Iraz onu kucana ald, getirdi yatana yatrd. "Dur hele," diyordu, "dur hele aklsz kzm, gn domadan neler doar! Dur hele! Byle her eye inanma..." kinci gn, yataktan l gibi kalkt Hate. Alnna kara bir yazmay eke eke balamt. Yz mum rengini almt. Donuk, sapsar. Bu haberden sonra, Hate iflah olmad. Gn gn daha sa225 rard, daha zayflad. Uyku uyuyamyor, yatan iinde sabahlara kadar, bam dizlerinin stne koyup oturuyordu. Onunla beraber, Iraz da uyumuyordu. Konumuyorlard geceleri. Fakat Iraz, ikide birde: "Greceksin deli kzm," diyordu. "Greceksin. Memedin yaknda iyi haberi gelecek." Hate oral bile olmuyordu. 226 ki gnden beri gndzleri bir yere saklanp, geceleri yol alyorlard. aml kayalklarn bana gelmiler, orada mola vermilerdi. Deli Durdunun bir tuzaa dreceinden korkuyorlard. Cabbar: "O bunu bir trl kaldramaz. Bize bir ktlk yapncaya kadar gzne uyku girmez. Onun yreinden ne geerse bilirim. Drt yl beraber gezdim. ok yaamaz. O bu gnlerde yer kurunu ya... Peimizi de brakmaz. Yoksa lr. Bize bir ey yapamazsa atlar lr. imdi mutlak peimizdedir. Keski bunu yapmasaydk," dedi, "keski..." Memed: "Korkuyor musun Cabbar?" diye sordu. Cabbar: "Yok amma," dedi. Memed: "Ammas ne?" Cabbar: "Yani... Yani peimizi brakmaz da..." Memed: "Gelecei varsa..." Cabbar: "yle insanca gelmez ki," dedi. "Bir yerde, hi umulmadk "ir yerde pusu kurar. Pususuna deriz. Yoksa, erkekesine kar karya gelse... Allah ya ona verir, ya bize..." 227 Recep avu dalm, batan gne, gnein bir tarafn kr-mzlatrd am aacnn tepesine bakyordu. Gn batyordu. Ban usul usul indirdi. Yzn, boynundaki yaraya sarl alacal bezi, batan gn yaldzlyordu. "Ya bize verir," dedi. Yeniden am aacnn tepesine dald. Cabbar. "Bana gcendin mi Memed karda?" diye sordu. Memed: "Yok," dedi, "neden gceneyim karda? Belki dediklerinde haklsn. Bana da yle geliyor ki peimizi brakmaz." Cabbar: "Demek istedim ki tetik bulunalm. Nolur nolmaz..." Memed: "Haklsn," dedi, "Nolur nolmaz." Recep avu:

"Beni dinleyin ocuklar," dedi. "Ben, bu dalarn nesini severim biliyor musunuz?" Memed, glmsedi: "Yok," dedi. Recep avu: "Gn batarken aalarn. Gn batarken hani aalara pare pare k der. te onu." Memed: "Anladm," dedi. Gn batt. Karanlk kavutu. Ay yarmd. ok kalmyor, hemen batyordu. Ay, aalarn glgesini usuldan yere drd. Glgeler biribirlerine karyordu. Seilmiyorlard. Cabbar: "Yryelim mi?" diye sordu. Memed: "Yryelim," dedi, ayaa kalkt. Recep avu: "Durun hele ocuklar, azck beni bekleyin," diyerek bir kayann dibine doru gitti. Orada biraz elendikten sonra dnd geldi. "Karanlk kavuunca, kayann dibinde bir ho, bir yeillik 228 grdm. Yeil bir kvlcm... Yeil yalm. Vardm baktm ki yo-sunmu..." Cabbar gld. Memed de iin farkna vard gld: "Bre Recep avu, karanlkta yosunu yeil yalm grdn yle mi?" Recep avu gayet ciddi: "atm bu ie. Bakn ite urada." Memed: "Tamam m yeil yalma baktn?" diye sordu. "yleyse yryelim." Recep avu: "Daha da bakmak isterdim ama, iimiz var." "imiz var," dedi. Kayalklardan inmeye baladlar. ki gndr hep kayalklarda yryorlard. Yryorlar deil, srnyorlard. Sabahtan beri de azklar bitmiti. Ackmlard. Ayaklarnda ayakkab kalmam, zmpara ta gibi kayalar, onlar yemiti. Ayaklarnda yalnz ayakkablarnn yz kalmt. Ellerinin ii soyulmu, kzl ete kesmiti. Kan da akyordu. Recep avu: "Gene baladk," dedi. "Gene baladk srnmeye. Ne korkuyorsunuz byle o deli namussuzdan? Ne korkuyorsunuz be? nelim aa. Pusu mu kuracak, ne halt kantracaksa kartrsn." Memed: "Geer bre avu," dedi. "Kye varrsak yak yaptrrm ellerine." Cabbar: "Kocakarlardan beter oldun sen." Recep avu kzd: "Bir daha byle konuursan Cabbar," dedi. "Seni oraya ivilerim alimallah. Anladn m?" Memed: "Cabbar sus!" diye gzda verdi. Cabbar kahkahayla glyordu. Recep avu onun glmesine de kzd. Dilerini skarak: 229 "Herif adam deil ki," dedi, "orospu dl." Memed: "imdi imdi dze ineriz aslan Recep avu," diye onu yattrmaya alt. Recep avu: "u orospu dlne syle de glmesini kessin. Alimallah ivilerim." Bunun stne Cabbar Recep avuun yanma yaklat, elini hzla tuttu, pt. "Bartk ite. Daha ne istiyorsun?" diye gld. Recep avu yumuamad: "Ben orospu dlleriyle barmam," dedi. Memed, laf deitirmek iin: "avuum, tfein dolu mu?" diye sordu. avu: "Dolu!" diye serte karlk verdi. Memed: "ok iyi." Recep avu: "Beini de o Abdi gavurunun bana boaltacam. Para para, darmadan olsun kafas... Zulmeder mi fakir fkaraya?" Memed: "Beraber skacaz," dedi. "Benim yreim soumaz elim-len ldrmezsem onu." Mthi kin duyarak dnyordu. Bir adam ldrmek!.. Bir adam tamamen ortadan kaldrp yok etmek... Bu, kendisinin elindeydi imdi ha! Ormandaki att kurunlar geliyordu gznn nne. Velinin can verii geliyordu. Toprakta, amurun iinde debelenii... O, adam ldrmek demek deildi. Tabancay atelerken dnyadan bir insan ayryorum dememiti. Yakay kurtarmak byle daha kolay mmkn olmutu. imdi bir adam ldrecek. Bir cana kyacak... fkesi, ak, sevgisi olan bir eyi ortadan kaldracakt. Buna, kendinde hak grmyor gibi bir duyguya kaplmt. Dnmeyi, hem de enine boyuna, derinliine dnmeyi renmiti. Kasabadaki Hasan avu... Belki de ak retmitir dnmeyi. Kim bilir! Abdiyi ldrmezse ne olurdu? Bir an, belli belirsiz, hayal meyal bu d230 nceden korktu. Savmaya alt. O savmak istedike, Allahn belas dnce geliyor, srnayordu. "Hele kye bir varalm daRecep avu, var gcyle bard: "Yetiin, dyorum." Vardlar grdler ki avu, bir ayan bulunduu kayadan tekine atmak istemi, aya yetiemeyince, geriye de eke-memi... Elleriyle bir aacn kkne yapp, orada aslp kalmt. ektiler. Recep avu bezgin bezgin:

"Allahakma syle Memed, daha ne kadar var dzle?" Memed: "Ha indik, ha ineceiz." Ay, tam kar dan ardna iniyordu ki, dzle vardlar. Recep avu: "Hah ite yle!" dedi. "Bir kayadan dp paralanmadan geldik. Pusu mu kuracak, kursun deli deyyus. urada bir iyice dinlenelim. Avularmn ii bir szlyor ki..." tekilerin de avularnn ii, dizleri, ayaklar szlyordu. Her paralar bir kaya banda kalm gibiydi. Konumadlar. Memed, gene derin bir dnceye dalmt. Diyordu ki, kendi kendine, "Abdi lm hak etmitir". neklerini ekip gtrleri geliyordu gznn nne... akrdiken-likte, bak gibi ayazda, ayaklarn, bacaklarn dikenler yiye yiye ift sr geliyordu. Ayazda, dikenlerin yrtt yerler ate dm gibi cayr cayr yanar, adamn yreine iler. Zehir gibi ac, kahrl ocukluu toptan geliyordu aklna... "Abdi lm hak etmitir. Hele varalm kye." Cabbar drtt: "Heeeyyy Memed! Gene ne daldn?" Memed: "Hi," dedi, utanarak. Cabbar: "Kalkn yola delim. Sabaha kalrsak hibir ey yapamayz." Memed: "Hakkn var," dedi. 231 Kalktlar. Bir eyrek kadar yrynce akrdikenlie dtler. Recep avu: "Vay anam vay!" dedi. "Kayaln gzn seveyim. Bu dikenler adamn bacan kpek gibi dalyor." Memed, sesi bozularak: "Bu akrdikenlik, o akrdikenlik ite. Benim ift srdm yer." Recep avu durmadan: "Vay anam vay!" diyordu: "Vay anam vay!" Cabbar: "Bre Memed," dedi, "bu kadar akrdikenini saban ske-mez ki... Dikenlik deil, ormanlk..." "Vay anam vay!" Memed: "Ormanlk." Cabbar: "Kayalklardan sonra da byle bir diken ormanna derse insan... Talih dediin de..." "Vay anam vay! nce Memedin de talihi byle olur. Vay anam vay!" Durup soluk alyorlar, bacaklarndan szan kan elleriyle yklyorlard. Memed kfrediyordu. ocukluunda ettii kfrleri yinelemekten tat duyuyordu. Bu kfrlerin ounu Dursundan renmiti. Dursun imdi nerelerdeydi acaba? "Vay anam vay!" akrdikenleri hrdyordu. Bastka, ar, koygun bir ses karyorlard. Gecenin sszlnda ses ta uzaklardan duyuluyordu. "Vay anam vay!" Cabbar: "Diken neyse ne ya," dedi, "u topraktaki ufack talar da ayr bir bela." ^ *" Memed: "te ift srdm yerlere geldik. Tam buralar/' "Vay anam vay!" 232 Uzaktan, gneyden bir horoz sesi geldi. Horoz, uzun uzun, arkasn kesmeden tyordu. Sonra, bir dereye dtler. Ayaklarnn altndan ta yuvarlanyordu. Burdaki akrdikeni daha beterdi. "Vay anam vay!" Dereyi knca, karlarna, karanla yaptrlm daha koyu bir karanlk gibi ulu narn kararts kt. mara doru yrdler. narn arkasn dnnce, top gibi bir su grlts patlad. "Vay anam vay!" Memed: "Kye geldik," dedi. "Suya inip elimizi yzmz ykayalm. Ben size yarn birer tane ark yaparm ki..." Suya inip, ayakkablarn kardlar. Ayaklarn suya soktular. "Vay anam vay!" Cabbar: "Recep avu," dedi, "yeter gayri baba! akrdikenlikten ktk." Recep avu: "Ben byle dikenlie hibir yerde rastlamadm. Vay anam vay!" Memed: "Buraya gz derler ite..." Bir zamanlar Sleymanm evine katnda, anasnn gelip, haftalarca bu suyun gzne baktn, lsnn bu kayann dibinden kmasn beklediini anmsad. Anas aklna dt. Kendi kendine belki binbirinci kez sordu: "Anam nettiler ola?" "Ha? Cabbar, anam nettiler ola?" Cabbar: "Hibir ey yapamazlar," dedi. Recep avu: "Vay anam vay!" diyordu. "Buralar neresi byle?" Memed: "Buraya gzn grlts derler. Aada deirmen vardr. Kulaksz smailin deirmeni..." 233 "Bak karda! Kye girmeden oraya gidip, bir haber alalm. Daha iyi olur." "Vay anam vay!" Cabbar, Recep avua: "Allah billah akna yeter avu!" dedi. Memed: "Belki daha iyi olur. sterseniz gidelim Kulakszn deirmenine..." Cabbar: "Byle daha iyi. Bence, hibir yere, hibir kye elini kolunu sallaya sallaya girmemeli." Recep avu:

"Bakn, bu doru ite," diye sylendi. "Bu soytar, kpolu Cabbarda i var. Ekyalkta, da ta, kurdu karncay kendine her zaman dman bileceksin. Her tan ardnda bir pusu var gibi davranacaksn. Sen daha yenisin ya, pikinsin olum Memed. Dnmek, tecrbenin yerini tutar. Sen, her eyi inceden inceye dn." Ayaa kalktlar. Uzakta, bir kvlcm gibi yanp snen bir k grnd. Memed: "Bir k dilimi grnyor ya orada, ite Kulaksz smailin deirmeni o." Deirmene yaklarlarken, tede bir sr kpein havlamas duyuldu. Cabbar: "Ky oras, kpeklerin rd yer olacak," dedi. Memed: "Oras..." Deirmenin kapsna gelip durdular. Kulaksz smail ayak seslerini duyunca: "Kim o?" diye darya seslendi. Memed: "nce Memed," dedi. "brahimin olu nce Memed."* erden uzun zaman ses gelmedi. Sonra: "Ne aryormu burada nce Memed?" dedi. "Yalan. Onu Deli Durdu vurmu diye duyduk. Daha dn duyduk." 234 Un kokusu geceye yaylyordu. yle geliyordu ki onlara, bir un ambarnn iine decekler biraz sonra. Deirmenin abarasmda akan suyun gl d patlyor, gecenin karanlna yaylyordu. Memed: "lmedik. Benim, smail emmi," dedi. "Sesimden bilemedin mi?" smail: "Bildim, bildim. Geliyorum. imdi kapy aarm." Geldi, grltyle kapy at. Kap alnca yzlerine turuncu, sallanan bir yalmn vurdu. smail, Memede bakt bakt da: "Bre nce Memed," dedi, "ldremedin u gavur dinliyi de, kurtaramadn u kyleri elinden." nce Memed glmsedi. eri girdiler. Ocakta yalmlar biribirlerine dolanp, topraa kadar yatyorlard. Un, ierde kara keskin koktu. smailin uzun kr kr boynu, sivri, uzun yz, sakal, kulaklarna inen eski, yal apkas safi una kesmiti. Gelenlerin ellerini ayaklarn grnce korkuyla sordu: "Nolmu size byle?" Memed, glmseyerek: "Deli Durduyla attk da, iki gn kayalklarda yrdk." smail, srtn yandaki duvara verip: "Dneyin bir atl gemi kyn iinden, Deli Durduyla arpmaya gidiyormu. Deli Durdunun seni vurduunu sylemi. Btn ky sana yand Memedim. Bilirsin kyl seni ok sever." Sonra Memedin arkasn tapklad. Kulaklarn okad. "Bre Memed," dedi, "vallahi gzlerime inanamyorum. Bu ne kadar cephane sende? Nasl gtryorsun bu kadar fiei? Seni byle fiekler iinde grmek tuhafma gidiyor. imdi, hep aklma Sarcadzde, akrdikenliin iinde de de ift srn geliyor. imdiki gibi gzmn nnde. nanamyorum." Memed: "Oldu ite," dedi. smail: 235 "imdi asnz. Kalkaym da size gmme yapaym." Ayaa kalkt, gzlerini atee dikti yle durdu. Kendi kendine bir iki glmsedi. "Ate de iyi yanyor/' dedi. Beli bklmt smailin. Memed, buna at. smaili imdikinden gen biliyordu. Kendi ocukluundaki gibi. Memed, korka korka: "Anamdan," dedi, "Hateden ne haber? Abdi evde mi ola?" smail olduu yerde durdu kald. Ne gitti, ne bir karlk verdi. Ne de oturdu. Bu soruyu zaten bekliyordu. Memed, ha sordu, ha soracakt. d kopuyordu. Olan oldu. akn akn dnr, drt bir yana baknrken Memed soruyu yineledi: "Anamdan...?" smail, kekeleyerek: "yiler iyiler," dedi abuk abuk. "Durun geleyim de o gavur dinliyi anlataym size. Unutturuyordunuz az daha. Ayaklarnza, ellerinize tuzlu su yapalm da..." Memedin iine kurt dmt. Bu da byle konuunca... "yiler iyiler," diye geitirmesi hayra alamet deildi. Elinde bycek bir leen suyla gelen smail: "Ellerinizi, ayaklarnz iine sokun. Ta yemi. Ta yenii de beter arr. yi gelir tuzlu su." Memed: "Yaknda grdn m anam?" diye yeniden sordu. smail: "yiler dedik ya, iyiler canm... Durun size gavur dinliyi anlataym. Gavur dinli senin ekyalara kartn duyunca... eteklerini ate ald. Her gece evini be alt, on nbetiye bekletiyordu. Sonra da ortalktan yitti gitti. Yzn grseniz korkardnz. Korku adam byle edermi zaar! imdi senin ldn duymu, belki kye gelmitir. Diyorlar ki, onun milleti senin lmn duyunca bayram yapm. Yaparlar ya Memedim. Onlar seni iyi tanrlar." Memedin iine bir ate dt. Yerinde duramaz oldu. Bir an nce kye varmak iin, ii kalaklyordu. "Haydi kalkn arkadalar, sabah olmadan kye girelim." 236 dlar. lar. Cabbarla Recep avu, Memedin ne demek istediini anla-r. Hibir ey sylemeden, ayakkablarn giyip ayaa kalktsmail: "Gmmeniz ocakta kald. Biraz daha bekleyemez misiniz?" diye sordu mahzun mahzun. "O tuzlu su iyi gelir. Bir de gittiiniz yerde yaptrn." Memed nde, tekiler arkada deirmenden ktlar. Be on adm sonra, hemencecik, gene akrdikenlie dtler. Recep avu gene bir, "vay anam vay!" ekti. Gkte yldzlar slak slak parlyorlard.

Recep avu, douya dnp iedikten sonra: "Kuyrukyldz daha domam," dedi. "Benim yldz. Daha sabaha epey var." tekiler susuyorlard. imdi ayaklan, elleri daha az acyordu. nlerinden bir tilki kat. Kye yakn olmasalard, Recep avu onu oraca deviriverirdi. Ne are ki... Koca kuyruunu dikenlerin stnden srkleyerek gitti. Yldz nda tyleri donuk donuktu. Cabbar: "Memed karda?" dedi. Memed: "Kye biraz sonra gireceiz. Ky, u aada ite..." Kyn ilk evine yaklarlarken, birka kocaman kpek onlar karlad. Memed, kpeklere yaklap, "kuu kuu!" diye ard. Kpekler Memedi tandlar. Ayaklarna yatp, yaltaklanmaya baladlar. Kyn ortasndan geip, doru Memedlerin evine gittiler. Ky psszd. Memed ky, bu saatte byle hi grmemiti. Alamad. Gzleri ev aralarnda insanlar, tavuklar, ifte gidenleri, ne olursa olsun canl bir yaratk aryordu. Kapy usuldan tkrdatt. Kulan verdi. Ses ada yok. Birka kere daha tkrdatp bekledi. Gene ses yok. Edemedi, kck pencereye vard. Usuldan, "ana, ana, ana!" diye seslendi. Gene ses soluk yok. Kulan pencerenin tahtasna dayad. Can kulayla dinledi. erden, aalar yiyen kurtlarn kard 237 trtlardan baka ses gelmiyordu. phesi daha da byd Ama iindeki son umut da snmemiti. Arkasna dnd: "Evde yok," dedi kahrl kahrl... Dnd. Kyde anas en ok kimi severdi? Durmu Alileri severdi. Durmu Ali imdi yetmi beinde vardr. Son zamanlarda azck beli bkld. Bkld ama, ellisinde gibi sapasalamdr. "te urada, Durmu Ali Emminin evi." Durmu Alilerin evi nnde kocaman bir kpek kararts yatyordu. Kpek, ayak seslerini duyunca ban kaldrd. Sonra ar ar n ayaklarnn stne geri koydu. Memed, yorgun yorgun omuzunu kapya dayayp: "Durmu Ali Emmi! Hey Durmu Ali Emmi!" dedi. erden telal sesler gelmeye balad. Durmu Alinin ok kaln, yal sesi, sesler arasndan seiliyordu. "Allalem bu Memed. Tpatp Memedin sesi. Allalem bu Memed!" diyordu. Recep avu Memedin kulana eilip: "Sesini bildiler ha!" dedi. "Vay anam vay!" Bu srada kap ald. Elinde bir ralk tutarak, doncak, gmlekcek Durmu Ali kapda grnd. Stbeyaz sakal ta gbeine iniyordu. ylesine iri grnyordu ki sanki eve smayacak, dar taverecekti. Glmseyerek: "Bre Memed," dedi, "biz de evvelsi gn bir yrkten senin ac haberini aldkt. Seni grdme ok sevindim." eriye seslendi. "Kzlar Memed gelmi. Kalkn da ate yakn. Dek serin." Yere atlan deklerin kard ses duyuldu. Durmu Ali kocaman ak sakalyla kapnn nnden ekildi: "eriye buyurun." eri girdiler. Cabbar somurtuyordu. Dokunsan alayacak. Durmu Ali, elindeki ral ocakln pervazna koydu, oturdu. "Eee nce Memedim, naslsn bakalm? Daha daha naslsn? 238 gtn ky yas tuttu, senin vurulduunu duyunca. Hate duy-nusa kahrndan lmtr. Hateden hibir haber alyor mu-sin? Fkara anan da... Anan sen varmsn gibi kaldrdm. Kendi elimlen koydum mezarna." Ban kaldrd Memedin yzne bakt. Memedin yz noranyordu. Durmu Ali telaland: "Memedim," dedi, "ne oluyor sana? Duymadn myd bunlar yoksa?" Cabbarn gzleri dolu dolu oldu. Recep avu yerinden kprdanp, tfeindeki kurunlar kard, geri doldurdu. Memed kendini hi bozmadan sordu: "Hateye ne oldu?" Durmu Ali dvnyor: "Vay benim aklsz bam! Bunu sana nasl syledim. Duymadn ne bilirdim bunca ay! Vay benim aklsz bam!" Durmu Alinin kars, Memed geldi geleli ocakln bana bzlm, gzlerini de atee dikmi hi kprdamadan ylece duruyordu. Memede "ho geldin!" bile dememiti. Hmla konutu: "Her zaman byle yaparsn zaten. ocuk bir yemek yesey-di de yle syleseydin. Kyamet mi kopard?" Durmu Ali: "Ben ne bilirdim ben!" dedi. "Bunca ay geti stnden. Duymadn ne bilirdim!" Sesi, alar gibi bir hal ald: "Kusuruma kalma yavrum, kocalk..." Durmu Alinin oullar, torunlar, gelinleri, evde kim varsa ocak banda oturanlarn etrafna halka olmular, ba mor fesli, gs aprazlama fiekli, kalasnn st hanerli, tabancal, bombal, gs drbnl Memede bakyorlard. Gzlerinde bir aknlk, bir inanmazlk, azck da alay okunuyordu. Onlara Memed ekyaclk oynuyormu gibi geliyordu, u kocaman adamlarn yannda. Memed: "Hateye noldu?" diye steledi. Durmu Ali karlk vermedi. Boynunu bkm, gzlerini ocan yalmlarna dikmiti. 239 Memed: "Teyze," dedi, Durmu Alinin avurdu avurduna gemi, bartsnn altndan yars knal ak salar grnen karsna. "Teyze, sen syle. Hateye noldu?" Kadn, acyarak Memedin gzlerinin iine bakt: "Ben ne deyim ki sana Memedim, yavrum!" dedi. "Ben ne deyim ki sana! Hateye mi?" Yz bir kzaryor, bir bozaryor, sararyordu. Memed: "Nasl olsa birisi syleyecek. Hateye noldu?" Kadn, Durmu Aliye doru ldrecekmi gibi ban evirdi, bir bak frlatt: "Aaaah ne deyim ki sana," dedi. "Aaah ne deyim ki... Kim bilir ocukcaz ka gndr yol yryor. Bir yemek yeseydi de yle verseydin haberi..." Oturduu yerden kalkt, Memedin yanna geldi, serte oturdu. Elini dizine vurdu: "Bak kardam, sana hepiciini bir bir anlataym. Abdi yaralanm. Keski yal kurun yreciine gireydi de kmayayd. Aykmca toplam yalanc ahitleri. Bir tek Topal Ali dinsizi, sizin izinizi sren kara dinli demi ki, ben spatlk edemem yalan yere. Topal byle deyince kei sakall da onu kyden kovdu. O da oluunu ocuunu alm, evini barkn yklemi, ban alm gitmi baka yere."

ahitlerin kimler olduunu, Hatenin kasabadaki mahpu-sanede tek bana bir odada yattn uzun uzun, bir bir syledi. Sonra, Hateyi yaknda salacaklarn duyduunu da ekledi. Memedin gzlerinin iine o ine ucu gibi parlt geldi gene oturdu. Cabbar bu parlty fark etmiti. Memedin gzlerine bu parlt gelince yz deiiyor, yz etleri geriliyor, avna atlmaya hazrlanm bir kaplana benziyordu. Ar ar ayaa kalkt: "Gelin arkadalar," dedi. "u Abdi Aayla hesabmz grelim." Durmu Alinin karsna dnd. Elini tuttu: "Syle," dedi, "teyze, anam da onlar ldrd yle rai?" Kadnn gzleri yala doldu. Konumad. 240 ' Memed: "yle mi?" diye yineledi. Kadn sustu. "Yryn arkadalar," dedi. Memed nde, Cabbarla Recep avu arkada karanla daldlar. Memed, tfeini yoklad. Kurunlan tamamlad. "Tfeklerinizi yoklayn. Kurunlar tamam deilse, doldurun. Bombalar da hazrlayn." Recep avu kadnn anlattklarna ok ierlemiti. Anlatrken, Memede bakp bakp ban bir o yana bir bu yana dndryordu. Koarcasna yrmekte olan Memedi kolundan tuttu, durdurdu: "Bana bak," dedi, "oluk ocuk, hi kimseyi brakmayacaz. Hepsini dorayacaz." Memed: "Sen daha iyi bilirsin bu ileri avu," dedi, kolunu elinden kurtard, yrd. Abdi Aann kapsna ne zaman, nasl vardlar, kimse farknda olmad. Memed, avua: "Sen ar," dedi. "Misafir geldi de. ok gerekli bir haber getirdi de." avu kapy defa hzl hzl ald. erden bir kadn sesi geldi: "Kim o?" avu: "A kapy bac! Misafirim. Selam var. Bir haber getirdim. Hemen geri dneceim." Kadn, sylene sylene geldi kapy at. "Dur karda urada da ral yakaym." Recep avuu kapnn i ksmnda brakp ieri girdi. Bir kibrit akt. erisi d. Bu srada birden a doru yrdler. Kadn kta kii grnce afallad. Azck baklarn akn akn Memedin stnde durdurdu. Sonra birden bir lk att. Recep avu kadn hemen tuttu. Eliyle azn kapad. 241 Memed: "Abdi Aa evde mi?" diye hmla sordu. Kadn: "Yok," dedi. "O gayri eve gelmiyor trnana kurban olduum Memedim. Abdi Aa olmaz olsun." Bu srada evdekilerin hepsi de uyanm titreyerek ekyalara bakyorlard. Abdi Aann iki kars, iki olu, misafir bulunan baka kyden kadnlar... Memed, avua emir verdi: "nne dsnler de evi ara. Abdiyi grdn yerde kafasna sk!" avu: "Be kurunun beini de kafasna boaltrm. Para para ederim." Kadn tfeinin dipiiyle drtt: "Bir k yak da d nme." Kadn, hi ses karmadan bir ralk daha yakt. avuun nne dt. Memed, ortada dimdik, bir hm gibi duruyordu. Kck gvdesi bym, dev kesilmiti. Korkunlamt. Evdeki kadnlar alayorlard. ki ocuk rzgardaki dal gibi titreiyordu. Ne kadar geti belli deil. avu geldi. Umutsuz umutsuz: "Her ke buca aradm, yok," dedi. Kadn: "Bir ay nce ukurovaya gitti. Senin geleceini biliyor, gzlerine uyku girmiyordu," dedi. "Ban ald da gitti." Memed: "avu," dedi. avu: "Buyur," dedi. Memed, ocuklan gsterdi. "Bunlarn ikisini de dar karn. Gerekeni yapn." ki kadn birden Memedin ayaklarna atld: "Kurbanlar olduum Memedim, benim sabilerimin ne gnah var? Yoluna ldm Memedim. O gavur dinliyi bul da onu da ldr. Benim yavrularmn ne gnah var?" 242 avu ocuklar tutmu srklyordu. ocuklar direniyorlar, rpmyorlard. Cabbar, birini bileinden tutup yere frlat-verdi. ocuk, var gcyle bard. Kadnn birinden hi ses kmyordu. Memedin ayaklarnn dibine uzanm, kurumu kalmt. teki kadn boyuna yalvaryordu: "Memedim, Memedim, benim ocuklarm m etti sana? Ne suu var onlarn?" avu elindeki ocuu btn gcyle yere atp ayann altna ald. Tfei ocuun kafasna dayad. Memede dnd: "Yani darda olmas art m? Syle ne duruyorsun, k-ym m?" Yerde kuruyup kalm kadn, bir ahin hzyla ocuun birini kapya kadar srklemi bulunan Cabbarm stne atld, ellerine sarld. Cabbar bir eliyle belindeki hanerini kard, kadna saplad. Kadn, "Yandm/.' diyerek yere dt. ocua, avuun tfei dayandn gren kadn: "Memedim, Memedim kyma yavruma. Hakkn var ama Memedim yavrumun ne suu var?" Memedin yz saniyeden saniyeye deiiyordu. Gzlerindeki o ine ucu gibi k snd. Bakt ki, avu tetie basyor. Olan olacak. Sylemeye vakit yok. ocuun kafasna dayal namlya ayayla vurdu. Bir anda avu tetie kmt. Kurun duvara sapland. Cabbara da:

"Koyver ocuu," dedi. Kadn, Memedin bir elini brakp birini, bir elini brakp brn pyordu. "Git Memedim. Git de o gavur dinliyi bul da ldr. Yerden ge kadar hakkn var yavru. Arkasndan bir damla gzya dkersem bana da Zeynep demesinler. Bul da ldr. Hakkn var yavru." Memed, hi azn amad. Ar ar, her bir yan rm, ulmu gibi darya kt. Recep avu kzmt. Ana avrat kfrediyor. Memedi kolundan tuttu. yle skyordu ki, kracakt sanki: "Sen bu yrekle," dedi, "ne ekya olabilirsin, ne de inti243 i kam alabilirsin. Abdi seni adamlarna bir derede sktrttrr ldrtr. Zaten imdiden Deli Durdu gibi bir dmann var arkanda." Cabbar: "Bana bak Recep avu," dedi, "gevezelenme. Deli Durdu gibi dmanmz varsa, Sakaral aireti gibi de koca bir airet dostumuz var imdiden. Abdi yerine bu sabi ocuklar m l-drmeliydik!" Recep avu sustu. Barty, arty duyan komular don gmlek Abdi Aann evine birikmilerdi. Kulaktan kulaa, "Memed lmemi, Memed lmemi," sz dolayordu. "Memed lmemi." "Memed lr m hi, Abdi dinsizini yemeden." "Memed ldrmedi ocuklar." "Memedde deniz kadar merhamet var." Kapya birikmi kalabal yararak avlunun dna ktlar. Koskocaman kalabalk ylesine sessizdi ki gecede, soluk allar bile duyuluyordu. Memed, ilk kez konutu. Sesi krgnd. "Kyl haberlendi," dedi. "Rahat vermezler. Ky dar kalm." Cabbar: "kalm," dedi. Recep avu: "Benim yaram azd. ok aryor. Kyn dma kalm da ne yapalm? Acmzdan da ldk." Memed: "Sonra geri geliriz." Kyn dna doru yrdler. Arkalarnda bir grlt patrt, hayhuy kald. Kyn iini kpek havlamalar doldurmutu. Her bir taraftan telal bir kpek sesi geliyor, uzun uzun havlyordu. Recep avu, derin bir nefes alarak: "Oturalm," dedi. "Ben yoruldum. Ben ldm. Yaram da hi durmuyor." > Cabbar: 244 "Sen de bre avu," dedi, "sen de ne yaralanrsn, byle hallerin var da." avu kzd, ayaa kalkt: "Ulan itin enii," diye grledi. "Ulan itin enii. Bana bir daha azn aarsan kurunu yersin. Sana bu kadar sylyorum-" Cabbar kahkaha ile gld. Memed: "Yapma Cabbar," dedi. "Bamza bir i aarsn." avu: "Bu orospu dlnn yznden, elimden bir kaza kacak. Alimallah kacak." Memed: "Aldrma bre Recep avu," dedi. "aka ediyor o." Recep avu: "Etmesin. Ben can derdine dmm. Memed: "Cabbar gayri aka etme," dedi. Cabbar vard, Recep avuun ellerine sarld pt. "Kusura kalma. Bir daha aka yok." Recep avu: "eytan ty var bu pezevenkte," diye gld. Cabbar: "Tvbeler olsun aka yok." Topraa oturdular. Kyn iindeki grltnn bitmesini, herkesin evlerine dalmasn beklediler. Bu arada hibiri de konumad. de ayr ayr eyler dnyorlard. Grlt gittike hafifliyor, kpek havlamalar yer yer kesiliyordu. Cabbarn bu sessizlikten can sklmt. Kendini tutamad: "Recep avu..." diye balad. Recep avu: "Ne diyorsun?" Cabbar: "Recep avu," dedi, "Memed nne gemese o sabi ocuu ldrecek miydin?" avu: 245 "ldrme deil, cann bile alacaktm. Ne var yani?" Cabbar: "Hi sordum da..." Recep avu dilerini skarak: "Cabbar," dedi, "sizin kyn orospusu mutlak senin anand. Pezevengi de baban." Memed: "Cabbar sus artk," dedi. Cabbar: "Sustum ite." Kydeki btn sesler kesilmi, ky gene o eski sszlna, karanlna gmlmt. Memed: "Kalkn," dedi, "sabah olmadan bizim Durmu Ali Emminin evine varalm." Recep avu: "Gzn seveyim Memed," dedi. "abuk varalm." Kalktlar. Ky, gene o ilk girdikleri zamanki gibi psszd. Durmu Ali, ayak seslerini uzaktan iitip kapy amt. Kapda bekliyordu. "Ben de uyumadm," dedi. "Sizi epeydir bekliyorum."

Recep avu: "Geldik ite karda." Durmu Ali: "Size tavuk kestirip piirttim. Asnz herhalde." Recep avu: "Sorar msn bre karda!" Recep avuun btn fieklikleri, kemerleri, tfeinin kay gm savatlyd. Gmler usta kuyumcu elinden kmt. Recep avuun sarkk byklar krmzyd. Knalard byklarn. Oturur oturmaz, utanga bir kz Memede gizli gizli glerek sofray getirdi. Ortaya pilav geldi. Pilav scak scak ttyordu. Bir sahanda da kzartlm tavuk getirdiler. "te bu pilav yaramn acsn alr. Bana byle tten, ya burcu burcu kokan pilavlar gerek." 246 Cabbar: "Bre avu," dedi, "sen ekya deil, kalem efendisi olma-lymsn." avu btn hiddetiyle: "Kes!" diye bard. Memed Cabbar a: "Dokunma avua," dedi. Cabbar: "Bir ey demedim ki," diye karlk verdi. Durmu Ali, oktandr Memede bir eyler sylemeye hazrlanyor, syleyemiyordu. Ya araya laf giriyor, ya da o vazgeiyordu. Memed bunu sezdi: "Durmu Ali Emmi," dedi, "ne diyeceksen de bre! Sabahtan beri ne yutkunup duruyorsun?" Durmu Ali: "Ne yutkunaym bre oluna," dedi. "Senin iyi bir adam olacan daha ocukluundan belliydi zaten. u sabi ocuklar ldrmediine iyi ettin." Recep avu Durmu Alinin bu szlerine delicesine fkelendi: "Koca! Koca!" dedi, "senin akln ermez byle ilere. nsann yreindeki alma duygusu nedir sen hi bilir misin? Bandan geti mi senin hi?" Durmu Ali boynunu bkerek: "Yok," dedi. Recep avu: "Ben olsam o Memedin yerinde, onun evinde canl yaratk koymam. Keserim. Evini de yerle bir ederim. Anladn m koca?" Durmu Ali Memede bakarak: "Anladm," dedi. Yemek boyunca, Memed, ban nne emi dnceli dnceli susmutu. "Durmu Ali Emmi," dedi, "ziyade olsun. Yemeini yedik." Cabbar: "Ziyade olsun." Recep avu: "Ziyade olsun. Canm yerine geldi." 247 Cabbar konumaya hazrlanyordu. Memed suskundu: "Durmu Ali Emmi, sana bir soracam var." Durmu Ali: "Sor yavrum." Memed: "Topal Ali hangi kye tand ola? Biliyor musun?" Durmu Ali: "Diyorlar ki aak kyne gitmi. aak buraya iki gnlk yol." Memed: "Topaln orada olup olmadn nasl reniriz?" Durmu Ali: "Kr Alinin bacs orada, kocada. Daha iki gn nce geldi oradan. Gider ona sorarm." Memed, Receple Cabbara dnd: "Topal Aliyi mutlaka bulmalyz. Eer aak kynde ise, oraya kadar gideriz." Cabbar: "Olur," dedi. avu: "Ya benim yaram?" diye sordu. "Azdka azyor." Memed: "Sen gelme avuum. stersen burada kal. Burada sana Durmu Ali Emmi bakar." "Bakarm karda," dedi. "yi de saklarm." avu, yldrma uram gibi irkildi: "Ben mi? Ben sizden ayrlamam. Anladnz m? lrm gene ayrlamam. Ayrlamam ama, size de bir teklifim var. Adam gnderelim de o buraya gelsin." Durmu Alinin yal kars da telerde oturuyordu. Sze kart: "O yezid deil mi?" dedi, "Memedimi izleyip de bana bunca ileri aan, o yezid deil mi? Adam gnderirseniz kaar. Ban alr yitirir. Dalara der. O gavur gelir mi hi?" Durmu Ali: "Sen Topal m istiyorsun oul?" diye Memedin gzlerinin iine bakarak sordu. 248 Memed: "Topal," dedi. Durmu Ali: "Siz iki gn u bizim ahrlkta yatar msnz?" Memed, hi dnmeden: "Bir hafta da yatarz." Durmu Ali:

"imdi ben, Kr Aliyi bindiririm ata. Seni Durmu Ali istiyor diye, onunla haber gnderirim. Bir iz var izleyecek der, Kr AH. Diyorlar ki, Topal Ali iz srmekten vazgemi, yemin etmi senin iten sonra. Benim iin gelir Topal Ali. zi srmese de gelir. Sen ona bir ktlk etmezsin ya, Memed?" Durmu Alinin kars gene atld: "Etsin. Alsn hanerin altna Memedim onu, kyk kyk kysn. Memedimin bana bu ileri hep o gavur karmad m? Ormann iinde, o olmasa kim bulabilirdi Memedimi? Memedim!" dedi, "Durmu Ali adam gndersin getirsin onu. Sen u kapnn nnde para para et onu. Ben de kyly hep toplarm. Grsnler!" Durmu Ali: "Deli deli sylenme avrat," dedi. "Topal Ali onu Memede ktlk olsun diye yapmad. z srerken o hibir eyi dnmez. Gz dnyay grmez. yilik mi, ktlk m yapyor, bilmez. z dedin miydi, akl bandan gider. Ormandan geldikten sonra grmedin mi yzn? Tm kan ekilmiti. l yz gibiydi yz. Herkes spatlk etti de, kyden kovulmay, yersiz yurtsuz kalmay gze ald da Hatenin stne spatlk etmedi. Yurdunu yuvasn koydu da gitti. Memedim Topal Aliye bir ey yapma! Topal Ali kt bir adam deil." Kadn: "yi adam olsun, kt adam olsun Topal Ali. Senin bana bu ileri getirdi ya, ldr onu Memedim. Durmu Ali adam gnderip getirtmezse onu, sen git, onu ylann deliindeyse de bul kar. u yanndaki koca haneri var ya, sok karnna!" Durmu Ali kzd. "Bana bak avrat," dedi, "Allahn dinini seversen kanma bu ilere." 249 Kadn: "Durmu Ali! Akln elme olann. Yapacan yapsn." Durmu Ali: "Yapsn," dedi. "yapacan yapsn da, ldrsn fkaray. O, iz srmek delisi. Memedin bana yle iler geleceini dnmedi bile. Dnseydi, gene iz srerdi. z srme delisi. ldrsn fkaray Memed de, yrei souun." Kadn: "Bir yreim sour ki," dedi, "buz gibi olur. Onun kanl lsn bir grsem!.." Durmu Ali: "Bir ey yapmazsn yle mi Memedim? Fkaraya bir ey yapmazsn?" Memed, ar, tok bir sesle: "Ben de ona iz srdreceim," dedi. Kadn: "zi srdr. Sonra da hakla o gavuru. Seni bu hallere soktu. Hatem de mahpuslarda, onun yznden rr." Durmu Ali Memedin kulana eildi: "Onun izini mi?" diye sordu. Memed, gzleriyle "evet," yapt. Durmu Ali: "te buna sevindim Memedim. ok sevindim. Kr Aliyi gider imdi yataktan kaldrrm, yola drrm. Topal Ali, da demez, tepe demez koarak gelir. imdi, sizin yatanz bizim ahra yapsnlar, iki gn orada yatacaksnz." Sonra Durmu Ali: "Avrat!" diye seslendi, "yle deli deli, dipsiz laflar edeceine, ahra yatak yapn da misafirler uyusunlar. Ben Kr Aliye gidiyorum." Kadn: "Git," dedi, "Cehennemin z_barasma." Ufak tefek, salar stbeyaz olmu, dileri tm dm, az bir torba gibi bzlm, koyu esmer, akr gzl bir kadnd. Memedin yanma yaklat. El ve kol iaretleriyle, ok nemli gizler syleyecek bir tavr taknarak, "Gel! Gel! Yanma yakla/' dedi. Memedin kulana eildi: 250 I "inanma bu namussuzlara, gvenme bunlara. Durmu Ali Emmine de gvenme. Bunlar hep o gavur Abdinin adamlar. Belki imdi, seni ahra sokarlar, arkasndan da gider candarma-ya haber verirler. nanma onlara. Durmu Ali Emmine de gvenme. Onun iin ben, gider, iki gn deirmenin orda beklerim. Candarmalar gelirken size haber ulatrrm. Dar kar kaarsnz. Yaa Memedim sana ktlk gelmesini bir ben istemem bu kyde. Sen Dnemin bana teberiisin. Senin baban ne iyi adamd! Sen onun bana teberiisin. Yatanz yaptraym ahra! Hemen yatar msnz?" "Uykusuzluktan ldm Hr Ana," dedi Memed, "ldm. gnden beri..." Hr: "Vay," dedi. "Benim gzm nme aksn. Vay!" dedi. Kadnlara bard: "Gavurun kzlar, gavurun kzlar! ocuklar uykusuzluktan oluyorlarm da bizim haberimiz yokmu. neklerin eski ahrna yatak gtrn. Samanlarn stne serin." Recep avu: "Oyyy," dedi. "Oy anam!" Memed: "Ne oldu avu?" diye sordu. avu: "Baksana boynuma. Nasl da iti! Baksana! Omuzlarmn aras almyor." Memed: "la yaparz imdi." Hr: "Sana imdi Hr Anan bir ila yapar ki, hibir eyciin kalmaz." Yataklar abucak ahra gtrld. Misafirler de arkasndan ahra gittiler. Ahrn orta direinde kck bir ralk aslyd, ipil ipil yanyordu. Ahr yarsna kadar samanlarla doluydu. Saman kokusu insann genzini yakyordu. Saman kokusu bir ho, tozlu bir kokudur. Bir tarafta da tezek ylyd. Tezekler de ac kokar. Ahrn tavan rmcek alaryla doluydu. rmcek alarna saman pleri yapmt, sarkyorlard. Binlerce i 25i . ORHAtt KEMAL I L HALK KTPHANES saman p... Kadnlar kapy kapayp ktlar. Kck pencereden alacakaranln ilk klar szyordu. afak att atacak. Yataklar samanlarn zerine yaplmt. Cabbar yatan banda durmu, gzleri kapal esne babam esne ediyordu. Recep avu, kaldrd kendisini yatan stne att: "Ben yanyorum ocuklar," dedi. "Hepimiz uyumayalm. Birimiz nbet tutsun." Memed: "Siz uyuyun," dedi. "Ben nbeti tutarm." Memed kederinden lyordu. Cabbar, yataa girer girmez uyudu. Recep avu inliyordu. Memed, tfeini alm samanln st bana km, ban dizleri stne koymutu. leye doru Hr, misafirlere yemek getirdi. avu daha inliyordu. Bunu gren Hr: "Th," dedi, "unuttum." Memed:

"Neyi unuttun Hr Ana?" diye sordu. Hr Recebi gstererek: "Bu kardasn yarasnn ilacn..." Hemen geri gitti. Onlar, yemei bitirmilerdi ki, Hr, elinde tten bir kapla geldi. "Bu ilac babam yapard. Vurulanlar hemencecik iyi ederdi bu ila. Ben de karda iin yaptm." Recep avuun yarasn abuk abuk zmeye balad. Elleri alkn ellerdi. Sarglar yaraya yapmt. Amak kolay olmad. Hr: "Vay benim kardam," dedi, "yaran da azm. Vay benim kardam!" Recep avu dilerini skarak inliyordu. Hr yaray ilalad. Tertemiz sard. Recep avu: "Ellerine salk bac. Gzel ellerine salk," dedL "Rahatladm." 252 Cabbar Memede: "Sen de yat karda," dedi. "Ben beklerim." Hr: "Ben de deirmenin oraya gidiyorum. Bir gavurluk yapmasn bunlar. Candarmalar teden grr grmez size haber ulatrrm. Bu evde Memedime kimse ktlk edemez. Gzel Dnemin oluna... Varr deirmenin oraya giderim. Bakarm candarmalarn yoluna." Memed yataa girdi ama, bir trl uyku tutmuyordu. Gnlerdir uykusuz, gnlerdir yorgundu ama, gene de uyku tutmuyordu. Anasnn lm, Hatenin mahpusluu ok koymutu ona. Memed, bunca felaketlerin altnda bunalm gibiydi. Boulacak gibi oluyordu baz baz. Yrei ate aleve kesmiti. Kendisini bir dnceye kaptryor, bir daha kurtaramyor-du. Neden olursa olsun, bazan kendisinden, insanlardan, arkadalarndan, her eyden rkyordu. Ama iinden geen hibir eyi, hi kimseye belli etmiyordu. Gece yars olmutu ki, Cabbar onu uyandrd: "Uykum geldi/' dedi. "Nbeti al." Memed zaten uyumamt. Kalkt. Tfeini kucana ald. Yataktan kt. Samann tepesine gitti oturdu. Dizlerini gsne doru ekip, ban stne koydu. Dncelere dald gitti. Sabaha kar biraz dalmt. Samanln kaps alr almaz tfeine davrand. Durmu Ali: "Ne o nce Memed, beni mi vuracaksn?" diye glmsedi. Memed karlk vermedi. Durmu Ali: "Kr Ali, Topal ald getirdi. Evdeler. Uyandr arkadalarn da eve gel. Topal Aliye ii anlattm. ok korkuyor. Korkusundan lecek. Bizim avrat da Topala etmediini koymad. Herifin stne atlp yzne tkrd. Seni nce Memed ldrmezse, ben ldrrm, dedi. Topalda d kalmad bunun stne. Beni ldrtmek iin mi getirdin, diyor, tir tir titriyordu. Korkusundan lecek." Memed, Topal Alinin geldiini renince, yznde inceden bir sevin dolat. Cabbar da uyanmt. avuu uyandr253 mayalm diye dndler. Kzacan dnerek uyandrdlar sonra. Cabbar: "Kalk," dedi, "Recep avu. Kalk! nl izci Topal Ali gelmi. Onunla konumamz gerek." Recep avu boynunu tutamayarak: "Topal Ali mi?" diye hayretle sordu. "Topal Ali mi?" Cabbar: "zci Topal Aliiiii..." diye uzatt. "Topal Aliiii..." Recep avu: "Vay anasn," dedi. "Vay anasn! Demek geldi ha? Oy... oy... oyyy. Boynum krld." Cabbar: "Noluyor Recep avu? Etme canm!" Memed: "Kalkn," dedi. "Varalm unun yanma." Recep avu: "Bekleyin," dedi. Giyitlerini rpmaya balad. Gm savatl takmlarn yerli yerince dzeltti. Byklarn uzun uzun burdu. Gm taran karp, salarn dzgnce tarad. Gnl gtrp de ayaklarna bir trl bakamyordu. Ayak-kaplarnn taban tamamen gitmiti. Fesinin tozunu koluyla ald. Cabbar dayanamayarak: "Haydi avu," dedi, "ayakkaplarmz azck kt ya, ne yapalm?" avu: "Ne yapalm?" dedi. Evden ieri girdiklerinde ocan banda oturan Topal Ali ayaa kalkmaya urat. Azck da kalkabildi. Sonra geri oturdu. Yz kl kesilmiti. Kr Ali: "Getirdim Ali karda," dedi. Memed: " *" "Sa ol," dedi. Recep avu dilerini skarak Topal Alinin glerinin iine bakt: 254 I "O izci deyyusu sen misin? Ulan hi Allahtan korkmadn m? Kuldan haya etmedin mi?" diye bard. Topal Ali, nne, ocan kllerine gzn dikmi kprdamyordu. Memed: "avuum sus," dedi. "Ben konuaym Ali Aa ile." avu hiddetle: "Konu bakalm! Sen konu bu deyyus, namussuz, vicdanszla." Memed, Topal Alinin yanma geldi, diz dize oturdu. "Ali Aa!" dedi, "sana iim dt. Benimle azck dar kar msn?" Topal Ali olduu yerde ylecene donmu kalm: "Memedim, hi byle olaca aklma gelmediydi. Kyma bana! oluk ocuum var. Kyma!" diye yalvard. Memed: "Korkma! Darda sana gizli bir ey syleyeceim." Topal Ali: "Kyma bana!" diye inledi. "Nolursun kyma! Ben ettim, sen etme karda!" Memed: "Kalk ayaa da sana bir ey syleyeceim u kede." Topal Alinin yznde bir damla kan kalmamt. Titriyordu: "Nolursun," dedi, "kyma bana! ksz koyma ocuklarm. Tabanym altn peyim Memed karda. Ben ettim, sen etme!" Recep avu kzd: "Eeee," dedi, "Topal deyyus, krdn ceviz krk geti. Kalkma bakalm." Yan tarafnda asl haneri ekti. Memed: "avuum," dedi, "dokunma u adama." avu:

"Dokunmayalm" diye ban sallad. "Dokunmayalm karda. Bize ne? Al da bana iek diye sok Topal Aliyi." Haneri isteksiz isteksiz geri yerine soktu. Memed: 255 "Korkma Ali Aa," dedi, "sana hibir ey yapacak deilim. Seni vuracak olsam, oturduum yerde de vururdum. Kulana gizli bir ey syleyeceim." Topal Ali: "oluk ocuumun vebaline kalma," diye ayaa kalkt. Topal ayan arkadan srye srye damn karanlk kesine gitti durdu. Onun arkasndan Memed de kalkt, yrd, yanna vard: "Bana bak," dedi, "Topal Ali, bunca felaketi sen atn bama. Neyse. Yiitlik de yaptn. Onlar geti gitti. Biz imdiye bakalm. Sen bir iz sreceksin." Topal Ali: "Vallahi," dedi, "senin meseleden sonra ben iz srmemeye yemin ettim. ldr beni. Yemin ettim sremem. Elimi bir daha kana bulatramam." Memed: "Srmezsen, seni o zaman ldrrm ite." Topal Ali, boynunu bkt: "Bunu bana etme!" dedi. "Allah akna etme!" Memed: "Sreceksin," dedi, "hi yalvarp yakarma." Topal Ali: "Bu da ne izi?" diye usulca sordu. Memed: "Abdi Aann izi," dedi. "Onu bulacaksn. Ylann deliinde, kuun kanadnn altndaysa da bulacaksn. Onu bulmazsan... O zaman ite..." Topal Ali: "Oooooh bre karda!" dedi, "bu muydu benden istediin? stediin Abdi olsun. Cehennemde ise de bulur karrm. Ya kasabada, ya Avar kynde, ya da Sarbahededir imdi. yerin birisinde... Gelin benimle ukurovaya, elimle koymu gibi bulaym onu. Bulaym da teslim edeyim o gavuru. O gavur benim evimi bama ykt. Yalana ahitlik etmedim diye. oluk ocuk a kaldk, aak kynde. Elin iinde garip garip kaldm karda. O gavuru para para et. Onu bulmak iin elimden ne gelirse yaparm. Ekya da olurum. Ekya olur seninle dalarda gezerim." 256 Memed: "Tamam," dedi. "Hadi gidip ocan bana oturalm. Gerisini sonra konuuruz. Syleme kimseye. Durmu Ali de akt ji. Ama kimseye sylemez o." Topal Ali: "sterse dnya duysun. Bana vz gelir. u adamn, kylye, sana, Hateye, sonra da bana ettii var ya yreime da gibi oturdu. Dnya duysun. ok ok olmazsa alrm bir tfek katlrm yanma. Vz gelir alimallah..." Memed, ocan bana geldi oturdu. Topal Alinin yz glyordu. Durmu Ali: "Yzn glyor Topal," dedi. "Yoksa yeni bir iz mi kt gene?" Topal: "Yok," dedi, "Memed kardasn gnln aldm da ona seviniyorum." Recep avu, Cabbar, Topal Ali, Memed artk drt kii olarak ahra dndler. Samanlktan kp yola dtklerinde daha gn domamt. Memed: "Salcalan kal Hr Ana! Durmu Ali Emmi, salcalan kaln cmleniz," dedi, yrd. Ky yava yava uyanyordu. Bir iki bacadan duman tt-meye balamt. Hr hmla: "Memed! Memed!" dedi. "O gavur Topal kyma gibi kymazsan, o yezidi kymazsan sana hakkm helal etmem. Dnenin kemikleri de mezarnda szlar. Duydun mu dediklerimi?" Durmu Ali: "Yolun ak olsun yavrum" dedi. "Bakma bu delinin szlerine. Topal Aliye dnd: "Ali sen de kusura kalma. Avratlarn yall da cip beter luyor." Kyn dna ktklarnda Topal Ali: 257 1 "O gavurun lmn gzmle greceim ha!" dedi, dudaklarn yalad. Houna gidecek bir i olursa, hep dudaklarm yalard. "Beni iyi dinle Memed karda," dedi. "Sana ok ktlk ettim. Sana ok iyilik etmek isterim bundan sonra da. Bu gavuru temizledikten sonra da, sana yardm yapmak isterim. Sen merhametli, sen iyi bir ocuksun. Senin yerinde bakas olsayd, beni oktan ldrrd. Sen anladn ki bunda benim suum yok. Bak, bile bile yalan syleyerek Hatenin stne ahitlik etseydim, o zaman suum byk olurdu." Recep avu oktandr sze karmyordu. Topala: "Demek sen iyi iz srersin?" diye sordu. Topal: "Srerdim," dedi. "Sonra yemin ettim. nsan izi srmemeye yemin ettim." Recep avu: "Hayvanlardan ne istersin yleyse?" Topal: "Aam," dedi, "geyik meyik izi srerim gayri. Ava gidenlerle. Onu da yapmazsam lrm. Ben iz srmesem lrm." Cabbar: "Yaa!" dedi. Recep avu gene bir: "Vay anam vay!" ekti. Asl kayann dzlne gelinceye kadar bir daha azlarn amadlar. Yollara iy dmt. Buradaki toprak krmzyd. Bir de koku geliyordu topraktan. ukurova kokusu gibi bir ey. Recep avu: "Vay vay!" dedi. "Vay vay vay anam! Dizlerim krlyor. Bam tutamyorum!" Cabbar: "Etme bre Recep avu," dedi. "Ne oldu sana byle?"

Recep avu: "Vay vay vay anam!" diye inliyordu boyuna. Topal Ali: "Yara ok imi. Byle olmaz. Gittike daha azar. Bir kye 258 inelim. Bu yaknda Sar mmetin evi var. sterseniz oraya gidelim- yi adamdr." Recep avu: "Olmaz," dedi. "Bir yara iin evlerde kalamam. O gavurun arkasn brakamam." Sonra da kzd. "Memed, Cabbar gelin buraya. Bu iz srmede etebal bana vereceksiniz. Ne dersem emrimden kmayacaksnz. Kabul m?" Memed: "Kabul avu," dedi. Cabbar: "Nolacaksa kabul," dedi. "Ne yapacaksn bakalm?" Recep avu: "Emrime kim kar koyarsa vururum," dedi. "Babam olsa vururum." Cabbar: "Peki," dedi, "ne yapacaksn? Kimse emrinden kmayacak. Yapacan syle." Recep avu: "Karma gerisine," dedi, Topal Aliye dnd: "Topal Ali," dedi, "sen iyi iz srersin. Bu Abdi gavurunun yerini bulmaya sz verdin." Topal Ali: "Sz verdim," dedi. "Sz vermesem bile onu ben ldrmek isterim. i i yemek isterim ben onu." Recep avu: "imdi gel karma. Syle bakalm, sence nerededir Abdi imdi?" Topal: "imdi yerini bilemem. Ya kasabada, ya Avar kyndedir. Belki de ta Yreire inmitir. Arayacanz biliyorsa, mutlak Yreir dzlne inmitir. Yreire ekya inemez. Dzlkte barnamaz." Recep avu: "Peki, Yreire inmise ne yapacaz?" Topal Ali: "Ben onu gzetlerim. Ne zaman Yreirden ayrlrsa, size haber veririm. Ben onun peini brakmam." 259 Recep avu: "imdi?" diye sordu. Topal: "Siz imdi Sar mmetin evinde kalrsnz. Ben ukurova-ya iner, yerini bulurum onun. Gelir size haber veririm. Haydi Sar mmete gidelim. Bize uzaktan akraba gelir. O gavur dinliyi de hi sevmez." kindine doru Sar mmetin ormanlk bir tepedeki tek bana, yapayalnz kalakalm evine geldiler. Topal Ali mmete: "te bizim nce Memed bu," dedi, tantt. mmet: "Karda," dedi, "daa ktn duydum da ok sevindim. Seni grmeyi ok arzuluyordum." Topal Ali, onlar yle, evin avlusunda brakp gerisin geri dnd, yrd. San mmet arkasndan: "Bir kahve iip de yle gideydin Ali karda," diye seslendi. Topal Ali, dnmeden, kendi kendine sylenircesine: "im var mmet karda," dedi. "Acele iim var." Topal, ayan ta arkadan sryerek hzl hzl, koarcasna devrilip kalka kalka yryordu. Gece, usuldan bir rzgar esiyordu. Donuk bir ay vard. Aalarn arasndan pare pare dklyordu. "Kuun kanadnn altna saklanmsa da bulurum onu," dedi kendi kendine. Gznn nne, evinin ykl geldi. Yllar yl alp tertemiz yapt, donatt evi bir saatin iinde Abdi Aann adamlarnca yklm, viraneye evrilmiti. Bunun stne dilerini skt. Biraz daha hzl yrd. Kasabaya girdiinde yeni yeni sabah oluyordu. Pazaryeri-ne geldi. Sprgeci Muhacir Murat pazaryerini toz kaldrarak spryordu. Muratn m bir hali vard. Murata bir selam vererek kahveci Tevfiin kahvesine ayn hzla yrd. Kahve daha yenice almt. Bir ay istedi. Tten bir ay getirdiler. Heyecandan ii iine smayarak dkkanlar alncaya kadar kahvede bekledi. 260 Gnn ilk klar kasabann ak tal kaldrmlarna dklrken, Mustafa Emminin dkkanna gitti. Mustafa Emmi Ma-rah, ho, ak sakall bir adamd. Dkkan daha amamt. Ali dkkann kapsna srtn verdi oturdu. Bekledi. nnden burnunu yere srerek bir uyuz kpek geti. Kr Hacnn nal dvd yer kardayd. Az sonra Kr Hac geldi, tezgahn bana geti, trk syleyerek nal dvmeye balad. Kar duvarn dibindeki gbrelik buulanyordu. Gn iyice deince, buu ekildi. Sonra da yukardan aa Mustafa Efendinin geldii grld. Mustafa Efendi dkkannn kapsnda Topal Aliyi grnce sabah sabah, gld: "Ne o Ali," dedi, "ne o? Hrszn izini bizim dkkann iine mi getirdin?" Topal Ali gerinerek doruldu: "yle oldu," diye karlk verdi. Mustafa Efendi dkkann ap ieri girdikten sonra: "Gel bakalm Ali, nerelerdeydin bre kardam? Hi grn-medin." Ali: "Sorma," dedi. "Felaket stne felaket." Mustafa Efendi: "Duydum." Topal Ali: "Duyduun gibi." Mustafa Efendi: "Abdi bunu iyi etmemi," dedi. "Be vakit namaznda niyaznda ama, iyi etmemi. Sana yapt insanla yakmaz." Topal Ali:

"Abdi Aa burada imi duyduuma gre," diye Mustafa Efendiyi yoklad. "Ne geziyor ola? O buralardaysa ben gezmeyim kasabada. Sonra bama i getirir." Mustafa Efendi: "Korkma Ali," dedi, "o cannn derdine dm. O ocuk var ya, ekya km. Gz pek bir ocukmu. Kasabada bile duramyor. Dn geldi benden sigara, kibrit ald heybesine yerletirdi. At drtnala kaldrd. Aktozlu kyne gitti. O kyden yer yurt alacakm. Dinsizin hakkndan imansz gelir. Sen te261 vekkel ol yeter ki... O sana etti. Bak, el kadar ocuun nnden bucak bucak kayor." "Aktozlu kynde kimin evinde durur ola?" aktrmadan bir daha yoklad. Mustafa Efendi: "Kimin evinde olacak," dedi. "Muhtar Hseyinin evinde. O akraba gelir ona." Topal Ali, Aktozluda olup olmadn iyice salamlamak iin: "O," dedi. "Aktozlu kyn hi sevmez. ukurovaya inince daysnn olunun evinde kalr Sarbahe kynde." Mustafa Efendi: "Ne diyorsun bre Ali?" diye kt. "Adamcaz sapsar kesilip kehribara dnm, tm kan ekilmi. Days olu gibi mazlum bir adama cann gvenir mi hi? Ne hin olu hindir o Abdi! Duyduk ki, birka gn nce, o ekya ocuk Abdinin evini basm. ocuklarn ldrecekmi, sonradan merhamete gelmi, vazgemi. Bir candarma mfrezesi gitti ekya ocuun takibine. Ad nce Memed miymi ne. Bunu duyan Abdi kar m Aktozlu kynden? Muhtar Hseyin yiit adam. lmeden evinden misafir vermez. O, ne hin olu hin o! Hi gider mi Sarbahe kyne? imdi git, Hseyinin ocann banda bulursun onu. Elinle koymu gibi." Topal Ali: "Eden bulur," dedi. "O, bana etti, Allah da ona... Daha ok srm srm srnr inallah el kaplarnda. Daha ok ecel teri dker." Mustafa Efendi: "Sen tevekkel ol," diye sylendi. "Sen tevekkel ol. Eden bulur." Abdi Aann yerini tam tamna renmesine karn gene ii gtrmedi. nceyi bo yere getiririm de, u ukurovanm dznde ban belaya sokarm diye dnd. Mustafa Efendiden biraz helva, karki frndan da bir ekmek ald. Aktozlu kyne doru yola dt. Kasabay knca bir saat sonra Akasazn batakl balar. Bkler, orman misalidir. Prl prl Savrun ay bklerin arasn262 dan kirlenerek geer, Akasazn amuruna karr. Aktozlu ky Akasazn kysmdadr. Stmaya yakalanmam insan yok gibidir. Yalnzdutun kamlnda yolunu arr gibi oldu. Orada burada iz arad. Bir akal izini srmeye balad. z, batakla batakla gidiyordu. zi bulduuna hem seviniyor, hem kzyordu. inden, "akal delirmi," diyordu. Ama izi de brakmyordu. akala kfrede ede izisra gitti. En sonunda iz onu kurakla kard. "Bu kpolu akalda i var," dedi. "Btn akallar akll olur zaten..." Uzun szn ksas, ikinci gn kuluk vakti, Aktozlu kyne girdi. Ky, yirmi be otuz evlik bir kyd. Kyn evleri tm hudu. Hularn stnn otu yepyeniydi. Btn bataklk kylerinin hularnn st yeni olur. Bataklk yanlarndadr. Biive-rir sazlar, balayverirler evlerin stne. Batakla uzak kylerin hularnn stnn otlar gne yiye yiye seyrelmi, g-mlenmitir. Topal Ali Aktozlu kynn sszlna kart. Ortalkta siniler sinek yoktu. Yalnz, itleri bel vermi kck bir huun kapsndan bir kadn ban uzatp geri ekti. Topal Ali: "Bac!" diye seslendi arkasndan. "Hatun bac, Hseyin Aann evi nerede?" Kadn, kapya geri dnd. Kyn orta yerindeki yans ot yars inkoyla rtl uzun bir huu gsterdi. Ali, topal bacan srkleyerek, nefesi tutulacak kadar heyecanla eve doru yrmeye balad. Evin byk kaps akt. Bir an kapnn nnde durdu. erdeki uzun boylu adam kapnn nne gelerek: "Ne istiyorsun kardam?" dedi. Topal: "Ben Abdi Aann kyls olurum. Ona bir haber getirdim," dedi. "Gir ieri." Uzun evi bir utan bir uca geerek kilim deli, ocakl grl grl yanan bir odaya geldi. Ocakln banda, atee doru eilmi, usul usul tespih eken, uyuklarcasna sallanan 263 Abdi Aay grd. Odann kapsnda bir zaman bekledi. Abdi Aa, gene yle uykulu uykulu sallanp duruyordu. Arkadan yetien uzun boylu adam: "Aa," dedi, "sizin kyden biri gelmi," Aa, ar ar, oral olmayarak ban kaldrd. Gzlerini Alinin stne dikti. Ali, topal yanma devrilecekmi gibi duruyordu. lkin Aa Aliyi tanyamad. Gzlerini kirpitirerek bakt. Tanynca rengi att. Bir eyler syleyecek oldu. Yarm kald. Ne dedii anlalmad. Ali, onun yanna doru yrd. Abdi Aann gzleri byd. Elindeki tespih dt: "Gel bakalm yanma olum Ali," diyebildi. "Kyden bir haber mi getirdin?" Ali, yanma, ocan yaknna oturdu. Abdi Aa: "De bakalm, bir haber mi?" dedi. Ali ayakta duran adama doru bir iki gz att. Abdi Aa anlad. Adama: "Gizli konuacaklarmz var, Osman. Sen azck k hele." Uzun boylu adam kt, kapy kapad. Abdi Aa, ona iyice sokularak: "Ne haber Alim?" dedi, sonra yz deiti, korkun bir hal ald. "Yoksa," dedi, "yoksa imdi de benim izimi mi sryorsun?" Topal Alinin yznde yle acl bir hal vard ki, ha alad, ha alayacakt. Kocaman adam imdi boanverecek. "Aam," dedi, "u benim bama gelmeyen kalmad, u iz srme yznden. Yurdumdan oldum. Evimden barkmdan oldum. Canmdan olacam imdi de. Geldi beni aak kynde yakalad nce Memed, ald sizin Deirmenolua getirdi. Diyordu ki, "Abdi Aay da yakalayacak, ikinizi bir arada ldreceim." Bir gece sizin eve girdi. Kapy krd. Evden bart, amata geliyordu. Bu arada ben katm. Hsn evine gittim-Hsk arkama bal ellerimi zd. Hse dedim ki, "Git git bakalm Aamn evinde ne olup bitiyor?" Hsk gitti, geri geldi. "Aa evde yok. Memed ierden kapy kilitlemi, ieri kimse giremiyor, ierde kadnlar, ocuklar ryor," dedi. ki ekya 264 da dmler kyn iine beni aryorlarm. Yaa Aam. Ben oradan katm. Ky bir kyamet yerine dnmt, ben dar ktktan sonra. rtlar ta aa dereden duyuluyordu. Bir are bul buna diye, ben de sana geldim." Abdi Aann yz soldu. Trl trl hal ald. Topal Ali bu arada alamaya balad. Hkrarak alyordu. "oluk ocuum aak kynde kald, Aam. Benim bir taksiratm var m? Ben nasl giderim bir daha yukarlara? Bana bir akl ver Aam. Seni de dnyorum. Bu ukurova kylklerinde nolacak senin halin, Aam! Biz neysek ne, senin halin ldryor beni. Koskocaman bir aasn. Be kyn aassm. Her yerde, btn da kylklerinde senin parmak kadar ocuktan kap ukurovaya saklandn syleniyor. Benim halim neyse ne Aam. Senin haline alyorum." Abdi Aann yanaklar, boynu kpkrmz kesildi, gzleri yaard: "Ali yavrum," dedi, "sana ktlk ettim. Evini aaktan getir kyne. Sana bir kat vereyim, evden sana kz, tohum versinler. Kusura kalma yavrum Ali. Var git evini getir kyne." Ali:

"Nasl giderim yukarlara da, evimi kye getiririm? ldrr o namussuz olu namussuz beni." Abdi Aa: "Korkma ondan," dedi. "ok yaatmam onu dada. Deli Durduyla aras alm. Deli Durduya haber gnderdim. Yaknda ieklinin etesini de peine takacam. Korkma ondan. Onu keklik gibi avlatrm, canm saiken. Hi korkma." Elini cebine soktu. Bir tomar kat para kard. inden on kadar yeil banknot ekti: "Al olum Ali," dedi, "bunlar da kendine harlk et. imdi sana diyeceim var. Sen doru kye gideceksin. Eve syleyeceksin. Koyun srlerinden n ukurovaya eksinler. Grnme o meluna. stersen gece git. Kimse seni grmesin. Oradan yanamalardan birini kendi evine gnder. aaktaki evini alsn getirsin kye. Sen de bana bizim ocuklardan bir haber getir. O melun ne yapm bakalm ocuklara? Merak ediyorum! Bir yemek ye de d yollara." 265 Topal Ali gene alamaya balad: "Etme Aam/' dedi. "Beni yukar geri gnderme. Elinden bir kurtuldum o melunun. Beni ldrr." Abdi Aa kzd: "Hemen d yola! Dediklerimi yap! Korkma. Belki candar-malar imdi onu yakalamlardr. O ekyal ne bilir!" Ali: "Varaym gideyim Aam," dedi. "Dorusun. O ekyahj ne bilir!" erden yemek getirdiler Aliye. Ali, yemei abuk abuk yedi, yola dt. "Varr giderim kye. Aama bir haber getiririm." Uarcasna yol yryordu. Ayann topalln bile duymuyordu. Durup dinlenmeksizin bir buuk gnde Sar mmetin evine vard. Vakit gece yarsyd. Usuldan bir slk ald kapda. mmet sl tand. Dar kt. "Ho geldin karda," dedi. "Usul konu. eri candar-maylan dopdolu. Seninkinin takibine gelmiler. Oradan dnyorlar. Uyuyorlar imdi. Asm avu deli oluyor. Seninki-ler de samanlkta keyfediyorlar. Onlara bir kuzu kestim. Senin u nce Memed de yaman, elik gibi bir olana benziyor. Konumuyor. Hibir eye karmaz bir hali var ya, ii dolu olduu belli. Gzlerinden belli. Yanp yanp snyor. Greceksin, o bu dalarn en naml ekyas olacak. Gel seni oraya gtr ym." Samanla yrdler. Sar mmet yerden iki ta ald, kere t t ettirdi. Kap hafife ald. Topal Ali: "Ben geldim," dedi. Memed: "Ho geldin," dedi, ieri ekildi, girince kapy rtt. "u senin arkadan mmet yok mu Ali Aa, ok yiit bir adam. ok iyi bir adam. Bakas olsa, oktan bizleri ele verirdi. Can-darmalarla oktan aramzda bir hr kard. yi ki geldin." Topal Ali: "Karda," dedi, "buldum. Aktozlu kynde Hseyin Aann ocann banda oturup durur." 266 Memed sevincinden ne yapacan bilemedi. Cebinden bir kibrit karp akt. Bu byk bir yanlt. ralk eiin yanna konmutu, buldu, yakt. Cabbarla Recep avu kede, ikisi bir yatakta uyuyorlard. Usuldan vard, Cabbar drtt. Cabbar hemencecik srarca-sna gzlerini korkuyla at, yanndaki tfeini kapt. Memed, tfei eliyle tutarak: "Bir ey yok Cabbar," dedi, "benim." Cabbar: "Ne var?" diye sordu. "Bir ey mi oldu?" Memed: "Ali geldi," diye karlk verdi. Cabbar: "Ali mi?" dedi. Memed: "Ali." Cabbar: "Bulmu mu?" Memed: "Bulmu." Cabbar: "imiz i desene." Memed: "imiz i." Cabbar: "Hemen yola. yle mi?" Memed: "Hemen yola." Cabbar: "Hemen yola ya, Recep avuun hali kt. Boynunu dn-dremiyor. leceim diye korkuyor. Memed: "Ne yapalm yleyse?" Cabbar: "Burada braksak onu." Memed: "Kalmaz. Bamza i aar." 267 Cabbar: "are yok, uyandralm." Memed: "Uyandralm." Cabbar, avuu drtt. avu uykulu uykulu solundan sama dnd. Cabbar: "avu kalk," dedi. avu: "Yahu ben lyorum," dedi. "lyorum ite." "Kalk avu, kalk canm. Yola dmeliyiz hemen." Ellerinden tutup yataktan dorulttu. avu mzrdanyordu: "Etme bunu bana. Ben lyorum diyorum size, lyorum." Cabbar: "Kalk gzn sevdiim aslan avuum. Hani sen eteba-ydm! etebalk byle mi yaplr?" Elini braknca avu yeniden yataa dt. Uyumaya balad. Memed:

"Fkara," dedi, "gnlerdir ilk defa uyuyor. rpnp duruyordu." Cabbar: "Ne yapalm yleyse? diye sordu. "Burada brakalm m?" Memed: "Olmaz," dedi. avuu bileklerinden tuttu kaldrd. Kulana eilip birka kez bard: "avu! avu! Abdi Aa Aktozlu kynde imi. Aktozlu-da, Aktozluda, Aktozluda... Ali imdi geldi. Topal Ali geldi. Topal Ali." Recep avu gzlerini at. "Nee?" diye sordu. Memed: "Abdinin yerini bulduk, Aktozluda." Recep avu: "Topal Ali mi bulmu?" dedi. Memed: 268 "Topal Ali." Recep avu: "Bulmasa onu vurmaya karar verdiydim. Yakay kurtard," dedi, ayaa kalkt. Yzn a yemi gibi buruturdu. Boynunun arsn belli etmek istemiyordu. "ocuklar," dedi, "yola dmeden u yaram bir daha ilalayn. Recep avu mrndeki en iyi eyi yapacak. Abdi gavurunu ldrecek. imdiye kadar ne gnah iledimse Allah indinde affedilir." Topal Ali: || "Durun," dedi, "yaray ben ilalaym." p Recep avuun dizinin dibine oturdu. " Recep avu: "Ulan Ali," dedi, "eer bulmasaydm onu, iin dumand. Vururdum seni." Ali: "Bulduk ite," dedi, "fakir fkarann dmann. Verin cezasn." Recep avu: "yle bir veririm ki," dedi. "Grrsn!" Bir kundura boyas kutusundan merhem karan Ali, yaray onunla iyice svad. Sonra da sard. Recep avu: "Haydi kalkn," dedi. "abuk olun. Dinsizin bir dakika yaamas bile ziyandan." O hzla kapya ktlar. mmete "Allahasmarladk" demeyi bile unuttular, yola dtler. Cabbar: "Bugn de..." dedi. Memed: "ok kr bugn de," dedi. Ne yapacan bilmiyor, ii iine smyor. Tabana kuvvet nde uar gibi yryordu. Topal Ali de arkasnda. Topal: "Bana on lira verdi," diye olan biteni, kvrd yalan anla-hyor, onlar gldryordu. Yalnzdutun oraya geldiklerinde alktan bitmilerdi. Se269 vinlerinden hibir yerde durmam, gndzleri saklanp geceleri bayrlardan, bklerden yrmlerdi. Topal Ali: "Korkmayn, size imdi ekmek getiririm," dedi. "Bekleyin u oyukta." Yalnzdut kyne girdi. Bir saat tede, Anavarza kalesinin orada, Aktozlu ky grnyordu. Yarm saat sonra bir torba dolusu ekmek, bir torba da yourtla geldi. "Yourdu aldm," dedi. "Evin direine asmlar, bizim evden alyormuum gibi aldm." Yemeklerini yediler, birer de sigara sardlar stne. Recep avuun yarasnn durulmaz bir halde olduu yznden belli oluyordu. Ha bire dilerini skp yzn buruturuyordu. Durmadan da syleniyordu: "eteba benim. Eer iime karrsanz bunda, gerisini siz dnn. Bunca ktlk iledim. Bir de iyilik edeyim. Her dediimi yapacaksnz anladnz m?" Cabbara dnyor: "Anladn m Cabbar?" Memede: "Anladn m Memed?" Cabbar: "Anladm." Memed: "Anladm." Recep avu: "imdi gece oluncaya kadar burada bekleyeceiz. Gece olunca da kyn kysndaki bkn iine girip saklanacaz. Siz hi karmayn. Ben buralar kar kar, ta ta bilirim. Anladnz m? Ta ta. u grnen yer Ceyhann adas, Anavarza-nm ardnda Haclar var. Haclardan yukar dalar tutarz, adam ldrnce. En az bir blk candarma gnderirler, vukuattan sonra. Kurtulu zor olur. Ama benim gibi buralar bilen kimse yoktur. Delik delik bilirim. Zinhar dediimden dar kmaya-snz. olak birader dediimi tutmad da koca eteyi mahvetti-Kendi de vuruldu. ukurova demek, Recep avu> demektir-- Bunu da aklnzdan karmayasnz." 270 Bulunduklar yer bir sel yatayd. Seller stbeyaz akltala-fjru, am kabuklarn, kam, anaac kklerini srklemi buraya, hayt allklarnn dibine ymt. Bundan sonra gelen seller boyuna hayt alsna gelip durmular, onu skemeyip, ne ge-tirdilerse dibine brakarak, stnden atlayp gemiler, smaynca da yandaki tarlann dibini oymulard. te bu oyuktaydlar. Akam oldu. Gn indi. Bir sini gibi dz ovann yzn yaldzlad. Bulutlarn kenarlar da kland. Ovann br ucuna yapt kald. Recep avu: "oktandr," dedi, "gnein ukurovada batn grmedim. Topran stnde bir zaman durur, kzarr orada, kpkrmz kan kesilir. Birden batverir sonra da. Durun da seyredeyim. Ben leceim zaten. Durun, durun seyredeyim." Cabbar gld. avu: "Neye glyorsun bre it sd?" diye kzd. Cabbar: "Topal Aliye," dedi. avu sustu. Derken gn batt. Karanlk kavutu. avu ellerini beline dayam, gne kar dikilmi heykel gibi duruyordu. "leceim lmeye. ukurovada gnn batn bir daha grdm ya..." dedi. Yalnzdut dzn getiler. Sonra bir batakla saplandlar. Bataklktan kurtulunca, Aktozlu kynn hularnn klar gzkt. Ancak, o da birka evden lgn klar szyordu. Geri yan tm karanla gmlmt. ok yorulmulard. Srtlarn bir alya dayayp oturdular. Topal Ali bir cgara yakacak oldu. hafif hafif inlemekte olan avu grledi: "Topal deyyus," dedi, "imdi yere sererim seni. Koy elindeki kibriti cebine!" Topal hibir ey sylemeden kibriti cebine koydu. Recep avu: "Bir daha sylyorum," diye keskin, sert sylendi. "Benim dediimden dar her kim karsa, babam olsa da vururum. Sylen eteba ben miyim?"

271 "Sensin avu," dediler. Bunun stne avu ban nne edi bir yarm saat dnd. Sonra ban kaldrd. Memede dnd, sordu: "Bu Topal Ali sonra da senin iine yarayacak m?" Memed: "Yarayacak," diye karlk verdi. Recep avu: "Bir ekyaya Topal Ali gibi adam her zaman gerek," dedi, gene sustu. Uzun zaman sustu. Vakit geiyordu. Cabbar dayanamad: "Ne o avu," dedi, "uyudun mu?" avu buna ok ierledi: "tin enii," diye dilerini skt. "Bu ovann yznde bir koca kyden adam alp gtrmek kolay m? Uyumuyor, plan kuruyorum." Gene dald. Neden sonradr ki, uyanrcasna ban kaldrd. Gzlerini teker teker herkesin kararts zerinde durdurdu. Yldz nda hibirisinin yzn fark edemiyordu. "ocuklar," diye balad. Sesi scak, bir ana efkatindey-di. "Benim i bitti bundan sonra. Bu yara beni iflah etmez, gtrr. Bunu iyi biliyorum. Sizi dnyorum. u nce Me-medi dnyorum. Onun yreinde iyilik var. Yllar yl, be kyn erkeinin iinden zalime kafa tutan, bir tek bu kt. Bunda i var. Sa kalrsam, onu gzm gibi korurum. Ama leceim." Topala dnd. "Sen," dedi, "Topal akll adamsn. stelik ekya da deilsin. Memede ok yardm yapabilirsin." Topal: "Memede elimden geleni yapacam. Evimin ykl, kymden kovuluum yreime deirmen ta gibi oturdu." avu: "imdi ie gelince, gece yarya doru Hseyin Aann evine varrz. Kapy atrrz. Abdiyi ierde vurur karz. Yalnz Topal Ali bizimle gelmesin." Memed: "Zaten gece yary buldu, avu," dedi. "Hemen ^gidelim-Olur mu? Hemen." 272 avu ayaa kalkt. Fieklerini dzeltti. Tabancalarnn azna kurun verdi. Bombalarn yoklad. Ceplerini aratrd. "Topal kibritini bana ver," dedi. "Ver de buralarda durma. D yola, nereye gidersen git." Topal, kibriti kard, verdi: "Gazanz mbarek olun," dedi, arkasn dnd, yrd. Memed: "Gene grrz. Sa ol Ali," dedi. Ali: "Grrz." O, gzden yitip karanla karp gittikten sonra, onlar da kyn iine doru yrdler. Serin bir poyraz esiyordu. Poyraz, kyn ot evlerinin saaklarnda slklar alyordu. Yars inkolu evin nne gelince durdular. avu: "Kapy tkrdat Memed," dedi. "Sen de Cabbar hazr ol. Yat sipere. Tmsein ardna yat. Bu eve doru kim gelecek olursa vur. Bakma gznn yana. Grdn kararty dr." Memed yerden bir ta alp kapy dvmeye balad. Evin inkolar yldz nda donuk donuktu. Kapnn tkrtlar kyn sszln bozuyordu. ok sonra, evin iinden bir erkek sesi geldi: "Kim o? Bu gece yars kim o?" Recep avu: "Benim," dedi, "karda Abdi Aann kylsym. A kapy, haber getirdim." erdeki ses: "Git de sabahleyin gel." Tam bu srada kyn teki ucunda bir kpek havlad. Recep avu: "ok acele iim var. Aay mutlak grmeliyim imdi. A-ver kapy karda!" Adamn kapy amasyla kapamas bir oldu. Kapad, arkasndan da srgledi. Recep avu: "Ah u yaram," dedi, "yoksa ieri girerdim. Ah yaram. Amma zarar yok. imdi ben onlara kapy atrrm." 273 Btn gcyle ieri bard: "Ben ekyalarn ba Recep avuum," dedi. "Duymadniz-sa duyun. O gavur Abdiyi bana teslim edin. Etmezseniz siz bilirsiniz. Hseyin Aa filan tanmam. O gavur dinliyi teslim edin." Memed de konutu: "Ben de nce Memedim," dedi. "Anamn, nianlmn intikamn almak iin geldim," dedi. "Kyllerimin intikamn almak iin. Fakir fkarann intikamn almak iin. Onu karn dar. O ierden kmadan biz buradan gitmeyeceiz." erdeki ses: "Abdi Aa yok bu evde," dedi. "Varn iinize gidin. Yok burada." avu: "Bana Recep avu derler. Ekyalarn piri. Almadan gitmem Abdi dinsizini. Memed!" dedi sonra da, "kar bombay, koy kapnn eiine. Kapy atalm." Adam ierden bard: "oluk ocuk var ierde. Abdi yok evde." Recep avu: "yleyse a kapy." Adam: "Aamam." Recep avu: "Memed," diye bard. "Atele bombay, koy kapya." Memed: "Hazr avuum," dedi. "Koyaym m?" avu: "Ne duruyorsun ya?" diye bard. Bu srada ierden bir silah sesi geldi.

avu: "Yat Memed yere," dedi. "Yat! O dinsiz skyor." erden dar kurun yayordu. avu: "Memed, bombay at," dedi. ^ *" "oluk ocua kymayn," diye bir ses geldi ierden. "kyoruz biz. Siz ne yaparsanz yapn. Abdi Aa, sen de skma. Biz kalm da siz ne yaparsanz yapn." 274 erdeki kurun durdu. Kap ald. Uykulu ocuklar, don gmlek titreyen kadnlar dar dkldler. abucak evden uzaklatlar. En sonunda evden ok yal bir adamla, iki delikanl kt. Yal adam: "te ierde Abdi. Varn hesabnz grn." Bunu der demez ierden gene bir yaylm atei balad. Abdi ok abuk kurun skyordu. Silah sesini duyan kyller Hseyin Aann evine doru geliyorlard. lerinden biri: "Ekyalar basm," dedi. Bunu duyan kyller evlerine doru komaya baladlar. Bir dakika iinde ortalkta kimse kalmad. avu: "Memed," dedi, "al kapy. Ver et kurunu." Memed: "Ne faydas var?" dedi. "Herif ierde. mz de vurur." avu: "Demek vurur!" diye alay etti. "Ben ona imdi gsteririm. Sen kurunla kapy. Sze karma. Ne diyorsam onu yap. Eksik etme kapdan kurunu." Btn sesini bir araya toplayarak, bard: "Demek Abdi, elime ayama dmek dururken, kurun atarsn bana? Saklanp evin iine, kurun atarsn. Ben sana gsteririm." Evin poyrazdan yanma gitti. Memed kapdan kurunu eksik etmiyordu. avuun ne yapacan da merak ediyordu. Abdi Aa da ierden onlara doru kurun sallyordu. Cab-barsa ynn kye dnm, kmldamadan yatyordu. Memed, kapnn yanma saklanmasayd, oktan kurunu yemiti. Ortalkta ne kadn, ne ocuk hi kimse kalmamt. Ky girdikleri zamanki gibi gene ssz. Aradan epey zaman geti. Memed, ha bire kapya kurun skyor. Bunun sonu neye varacak? avu gitti evin ardna, gelmedi. Bir ara Memed bo yere kurun skmaktan bkt, kesti. Evin arkasndan avu bard: "Kesme kurunu ulan. Orospu ocuu kesme kurunu." 275 Memed gnlsz gnlsz yeniden balad. Bu srada dut aalarnn ardndan bir ses geldi. "Sabaha kadar kurun yakn bakalm. Abdiyi dar karabilir misiniz?" Memed sordu: "Sen kimsin?" Ses: "Ben Hseyin Aaym. Krt Reitten sonra ukurovaya hibir ekya inmedi. Krt Reidi bile ukurova yedi. Sabah olunca bu ovann yznde sizi armut gibi drrler. Brakn gidin." Recep avuun karncalanm, bozuk sesi btn hncyla evin arkasndan geldi: "Cabbar! Cabbar! Syletme u yezidi. Kapa azn." Cabbar dut aalarnn altn kurun emberine ald. te tam bu srada olan oldu. Evin stnden, yanndan ynnden bir krmz yalmdr birden patlad. Belki bir saniye iinde btn ev ate iinde kald. Recep avu: "Hseyin Aa, Hseyin Aa, koca deyyus," diye seslendi. "Krt Reidi avlarlar ama, beni avlayamazlar. Ben Recep avuum. ukurovann kurduyum. Ya Abdiyi ldrrm bu gece, ya da bu ky yakarm." Dutun altndaki adam bir lk kopard, sonra kadnlar, ocuklar bir ky toptan rmaya balad. Recep avu: "Memed," dedi, "kes atei de, o gavur bunalsm da kapdan ksn." Memed atei kesti. Poyraz, kavak boyu kalkan yalmlar saa sola savuruyordu. Evin yanndaki bir ev de az sonra ate ald. Daha sonra ate stteki eve geti. On be yirmi dakika iinde on kadar ev ate alm yanyordu. Cabbarla Memed tam siper yatmlar bekliyorlard. Recep avu evin yresinde frl frl dnyor, baryordu: "k abdi k! atr atr yanacaksn. k da Memedin eline ayana d. Belki cann balar." 276 '* erden ses ada gelmiyordu. Arada Recep avuun kulann dibinden cv diye bir kurun geiyordu. Yalmlar, kvlcmlar saarak ta gkyzne kyordu. Eilip bklp kvrlyor, para para karanlk gkte uuyor. Gkyz a kesmiti. Gndz gibi. Ortalk aydnlanvermiti. Anavarzann mor kayalklarndan, Ceyhan rma kenarndaki bkle kadar, beyaz bir k delmiti karanl. Beyaz don gmlekle yataklarndan dar uram insan kalabal oradan oraya kouyor, yanan evlerdeki eyalar tayorlard. Bir ana baba gn kyn ii. "Abdi k dar. Kebap olursun sonra, k dar," diye ha bire baryor avu. Memede dnyor: "Evin kapdan baka klacak hibir yeri yok Memedim," diyor. "Sen hi ksm ekme. imdi dan kar o. Kapda ge-bertiver." Memed: "Olur," diyor. Yal bir kadn dutlarn altndan koarak geldi. Yanan evin iine girdi. Recep avu hibir ey syleyemedi kadna. Kadn evin iinden kucanda bir dekle kt. Dei koa koa dutlarn altna gtrd. Sonra bir ceviz sandk kard. Tencereler, kilimler, sahanlar, yorganlar karyordu boyuna. En sonunda drl bir byk yorgan kard koltuunun altnda. Bundan sonra da yalmlar kapy sard. Memedle Cabbar olduklar yerde, Recep avu da evin yresinde bekle babam bekle ettiler. Ne Abdi kt, ne bir ey oldu. Evin st yand, kt. Ak kapdan Abdi gene kmad. Beklediler. Duvarlar yand, ieri doru yatt, kimse yok. Poyraz iyice hzlanmt. Yalmlar hudan hua savuruyordu. imdi hemen hemen kyn btn evleri tutumutu. Ortalk gndz gibi. Sanki ukurovann, o krmz kz misali gnei km ovaya. te her bir yer byle aydnlk. Dut, st aalarnn uzun glgeleri dyor slak topraa. Toprakta insan glgeleri kaynayor. Esen poyraz deil, tm yalm. Bir yerlerden, uzak bir yerlerden ha bire yalm fkrtyorlar sanki. 277 Memed: "Kardk eyvah," dedi. Cabbar: "Kardk." Recep avu:

"kacak hibir delik yoktu," dedi. "Boyuna da evin drt bir yann dolanyordum. Bir yeri yarp da kamasn diye. kmad. erde yanmtr. Bizim elimize gemektense yanmay daha iyi bulmutur." Cabbar: "Belki," dedi. Memed: "Belki ama, lsn gzmle grmek isterdim," diye iini ekti. Sonra: "Yazk," dedi. "O melunun yznden kocaman bir ky yanyor." Cabbar: "Yanyor," dedi. Recep avu: "Yansn," dedi. "Btn ukurova tayla, toprayla yansn." Memed: "Fakir fkara nolacak ya?" diye acnarak sordu. Recep avu: "Zaten bir eyleri yoktu. Evleri de olmayversin ne kar. Onlarn durumunu hibir ey deitiremez. Her zaman olduklar gibidirler." Memed: "Eee avuum," dedi, "byle durup bekleyecek miyiz?" avu: "Bekleyecek miyiz?" Cabbar: "Bekleyecek miyiz?" Memed: "Kasabaya oktan haber gitmitir. Kyamet kopar yarn." Recep avu grltyle gld: "Bir ky yaktlar diye Ankaraya tel ekerler. Kyamet kopar. imdi Anavarzann kayalklarn tutmalyz. Dzde bir yakalanrsak iimiz i." 278 Yanan eve durup baktlar. yerden ilerini ektiler. Yanmakta olan kye arkalarn dndler, yrdler. Ky knca durdular, ynlerini kye dndler. Btn jcy bir top ateti, savrulan bir yalm dalgasyd. Memed: "Vay," dedi, "bir tek ev bile kalmad. Hep bu poyrazn yznden. Poyraz olmasayd, bunlar olmazd. lmm isterdim de bunun byle olmasn istemezdim." Cabbar: "Bir tek ev bile kalmad," dedi. "Btn ky atee kesti." Memed: "Biz kyden karken oluk ocuk, kadn erkek durmular, ylecene ta kesilmiler gibi bize bakyorlard. Duydunuz mu? Hi birisinin azndan t ktn, duydunuz mu? Bize ne beddua ettiler, ne stmze ta attlar, ne svdler. Ta kesilerek ylecene baktlar kaldlar. Bunu grmeyeydim. Kendi lmm greydim de bunu grmeyeydim." avu steledi: "Oldu bir kere," dedi. "Oy oy boynum. Ben leceim artk. Oy oy boynum. Kesiyorlar, koparyorlar boynumu. O oy boynum. Kesiyorlar, koparyorlar boynumu. Oy oy boynum." Yere oturdu. Yzn iki eli arasna ald, yle kald bir sre. Memedle Cabbar ayakta, banda beklediler, sonra avu birden yere serilerek kvranmaya balad. Cabbar onu kucana almak istedi. Kocaman avuu zaptedemedi. avu yay gibi geriliyordu. Kyn bu yanndan bir rlt koptu. Kalabalk bir rlt. Kuyrukyldz domutu. Tam gnein doduu yerin stnde. Koca yldz yalp yalp ediyor, dndryorlarm gibi k-vlcmlanyordu. rlt onlara yaklayordu. Bir ses boyuna: "Bu yana gittiler. Daha imdi gittiler," diye durmadan konuuyordu. "Ne yana?" diye soran bir ses de duydular onun arkasndan. Memed Cabbara eildi: 279 "Asm avuun sesine benziyor," dedi. Cabbar heyecanla: "Odur o," dedi. "Kaalm. avu, avu sarldk. Kalk." Kvranmakta olan avuu omuzuna ald. Yrdler. Kouyorlard. Ne tarafa gittiklerini bilmiyorlard. Kyn atei de yava yava snmeye yz tutmutu. Karanla doru kayorlard. Asm avu: "Bkn yolunu, Anavarzann yolunu tutun," diye bard. Cabbar: "Yandk," dedi. Memed: "u dinsizin ldn bilsem, lm umurumda bile deil. Ah bir ldne, orada atr atr yandna yreim inansa..." Cabbar: "avuun rpnmas durdu," dedi. Memed: "ndir hele. Belki bir ey olmutur." Cabbarn arkasndan avu inleyerek: "Hibir ey olmad," diye konutu. "Geti. ndir beni." Cabbar, aknlklar iinde kalarak avuu srtndan indirdi. avu: "Nereye byle?" diye sordu. Cabbar: "Asm avu arkamzda," dedi. avu Cabbara: "Beni ayaa kaldr," diye mrldand. Cabbar onu iki koltuundan tutarak kaldrd. avu ayakta sallanarak birka kere saa sola dnd, yanna yresine baknd. "Bana bakn," dedi. "imdi biz bkn yaknndayz. Ana-varzaya snsak yzde yz kurtulurduk. Ona imkan yok. Yolda yakalarlar bizi." Kulak kabartt: "Yaknmzdalar. itiyor musunuz sesleri?" ^ " Memed: 280 "Heyye," dedi. Cabbar: "Heyye," dedi. avu: "Bkte zor kurtuluruz. Yarn bu yaknlarda ne kadar ky varsa bizi aramaya karlar bke. Ama baka are yok." Memed: "are yok." avu:

"Bkn arkas Ceyhan rma. Kendimizi ona atarz. Akntya brakrz kendimizi. Kurtulursak kurtuluruz." Memed: "Ne yapalm?" dedi. avu: "O iki dinliyi atr atr yaktk ya..." Memed: "Yaktk," dedi. Cabbar: "Benim phem var," dedi. "Belki kamtr." Bunun stne avu deliye dnd, barmaya balad: "Ulan," dedi, "ulan iki dinlinin biri de sensin. Kurtulursa sevinirsin. Nasl kurtulmu, de bakalm? Kapda Memed, ben de evin her yanndaydm. Nasl kurtulur? Evde tek bir tek pencere yok. De nasl kurtulur?" Memed: "atr atr yand o," dedi. "Bundan sonra lsem de gam deil." avu: "Ha yle," dedi. Cabbar sustu. Hr hr bir sr ayak sesi gecenin iinde. Bakaca ses ada yok. allara, otlara, topraa srlen ayak sesleri. Geceye, kocaman bir deniz dalgas gibi ykleniyor. Cabbar: "Yaknmzdalar. Hi konumuyorlar." Memed: "yle." 281 avu: "Bke," dedi. "Tutun elimden." Elinden tutup bke doru komaya baladlar. Arkalarndaki ayak sesleri hzland, keskinleti, oald. stlerine doru bir hrtdr akyor. Gece hrtyla birlikte stlerine yryor. Da, ta, al, aa stlerine yryor. yle geliyor onlara. Bu ova... Bir belal ova. Ne kadar da ok dzlk!.. Vay anam vay! Gn dounca, kalayl bir siniye vurmu gibi yalp yalp ediyor. Tepeler kck kck. Yma. Anavarzann kayalklar... Bir ulalsa, can kurtaran. tesi Ceyhan rma. Bir karanlk, bir hzla akan sudur. Baz baz da lleir. Yanlar kara topraktr. Dklr. Kysna basmaya gelmez. Kylar sazlktr. Uzun bacakl toylarn yata... Preni burcu burcu kokar. Yalnz bir dut aac vardr ovann ortasnda. Yapraklar toz iinde. Kap saklanacak, bu bkler de olmasa, ovann ortasnda dimdik, rlplak kah vermek iten bile deil... Bkln iinden bir bataklk kokusu yaylyor drt bir yana... ine girmeye korkulur bklerin. ok yerlerine, bu bkler, bk oldu olal insan aya dememitir. Girilmez. Hrt oalyor. Ovann yzn bir rzgar gibi yalyor. Bir yalm gibi kouyor. Recep avu soluk solua: "u yana ocuklar," diye inledi. "Az kald." nlerinden birden bir yaylm patlad. Recep avu: "Yatalm," dedi, kendisini yere att. "Tutmular bk. Ses karmayn. Karlk vermeyin. Srne srne bkn iine. Tfeklerin azndaki kurunlan alm ocuklar. Hit hit, kurunlar aln. Bir kurun patlarsa ldk demektir. Her bir peliimiz bir yerde kalr, u gelen kyl bizi didik didik eder." Kar taraf onlar bir kuruna tutmutu ki, deme gitsin. Gece akmak akmak aydnlanyordu. Sonra birden ate durdu. Bir ses: "Yoklar," dedi usuldan. "Olsalar karlk verirlerdi." Baka bir ses: , "Kyller geliyorlar," dedi. "Onlar bilirler." 282 I Kyller yaklayorlard. "Belki Anavarzaya." "Mutlak Anavarzaya... Bir ekyann ukurovada bkle snmas iin deli olmas gerek." Kadnl, erkekli, ocuklu kyl kalabal gelip candarma-lara kavutu. Bir hayhuy... Her kafadan bir ses kyor. Geceyi byk bir grlt dolduruyor. Hnl, kinli insan kalabal yerinde duramyor. Kaynayor. Bkn snrnda, tarlalarn iinde dnp duruyor. Kalabalk oradan oraya alkanyor. Az sonra Anavarzann dibinden kurun sesleri geliyor. "Anavarzaya! Anavarzaya!" Haykrmalar. Ovay dolduran bir hrt, kalabalk Anavarzaya akyor. Recep avu: "Kprdamayn," diyor. "imize yarad kalabalk. Kalabalk artt, deli etti candarmalar. Aman kprdamayn." Recep avuun soluu ate gibi. Memedin kulan, boynunu yakyor. Yanlarnda ok ok on be metre telerinde telal telal candarmalar dolayor. al dibine sinmi yrek birden, ktr ktr atyor. Candarmalar durup dinleseler, belki de atan yreklerin grltsn duyacaklar. Anavarzann dibindeki ka-yrt azck olsun dinmiyor, durmuyor. Bu da ilerine yaryor. Dolatlar dolatlar, konutular, gitmeye karar verdiler. Oradan ayrldlar. Recep avu derinden bir: "Ooooh!" ekti. "Oooh! ok kr. Bizi didik didik ederlerdi dseydik o kyllerin eline. imdi ierlere, derinlere..." Ayaa kalktlar. Recep avu bir iki adm att. Durdu. Memed: "Ne var avu?" diye sordu. "Oy oy," dedi, "oy oy." Memed: "Ne yapalm syle avuum?" avu: "eri," dedi. "Oy oy... ieri. Kuytuluklara..." Bir koluna Memed girmiti. tekine de Cabbar girdi. avuun ayaklar srkleniyordu. lm insan ayaklan gibi can283

sz. afaa kadar yle yrdler. afakta, dou taraf, btn bkln stn bir turuncu k sard. Bkn koyu yeili turuncu n iinde eriyor, mavi mavi ttyordu. Btn bklkten, ovadan ar ar bir duman kalkyordu ge yukar. Bacaklarn brtlen dikenleri yemiti. Memed akrdi-kenlii dnd. Nedense kafasnda birden sar pirin prlts bir imek hzyla parlad geti. avuu sk bir alnn stne yatrdlar. Her bir taraf imiti. Kafas, boynu. Boynu omuzlarndan fark edilemiyordu... avu birka kere azn ap konuacak oldu, sesi kmad. Eliyle Anavarzay gsterdi. Bir de topra. Topraa srarla bakyordu. Sonra avuun gzlerinden damla damla ya szmaya balad. Sonra da gzlerini kapad. Birden upuzun gerildi. Azck da doruldu, dverdi. Memed: "Vay avu vay!" dedi. Cabbar: "Vay!" Memed: "lecei hi aklmdan gemiyordu." Cabbar: "Sylyordu," dedi. "Zaten her zaman sylerdi." Memed: "Muradna erdi mi ola?" diye sordu. Cabbar: "Onun neci olduu, ne yzden ekya kt, nereli olduu bilinmezdi. Bilmem muradna erdi mi?" Memed: "Abdinin ldrlmesini bir istiyordu ki, benden ok. Ona neydi oysa. Dman benim dmanm. Sen Abdi yanmad, kat dediinde seni paralayacakt az daha." Cabbar: "kar hanerini de bir mezar kazalm garip avua." Memed hanerini kard, topraa soktu, emeye balad: "Garip avua," dedi. Bir saat iinde, bkn ya topran kazdlar. Gs derin284 liginde, geni bir mezar yaptlar. Kalnca aalardan saldrma da kestiler. Sonra dikensiz al bitiler. avuu mezara giyitle-riyle uzattlar. Saldrmalar dayadlar, aly stne attlar, toprakladlar. Memed: "Cabbar," dedi, "garip avuun baucuna bir aa ister. Bir de aa dikelim." Cabbar: "Dikelim," dedi. Bilek kalnlnda, araya araya, bir dut aac buldular bklkte. Getirip avuun baucuna diktiler. Memed: "Belki bu ilk mezardr bklkte." Cabbar: "lk mezar," diye karlk verdi. "Kim getirip de lsn bkn karanlna gmecek!" Az sonra gn dodu. avuun mezarnn taze topra buulanarak lad. Gn r maz, kyden bu yana, Anavarzaya, bkle doru bir rlt gelmeye balamt. Cabbar: "avu ne dedi?" diye sordu. Memed: "Anavarzann kayalklarn gsterdi," dedi. Cabbar: "Ceyhan suyuna doru gitmeliyiz. Bu bk yarp da Anavarzay bulamayz." Memed: "avuun dediini yerine getirmeliyiz. O buralar ok iyi biliyordu. Bu ky yaktndan da ne kadar memnundu, deil mi Cabbar? Btn ukurovay yaksa, kl etse daha ok memnun olacakt. Bir ho bir adamd u avu. Belki de u ukurova ona ok ktlk etmiti. Kim bilir?" Cabbar: "Onu bildim bileli ukurovaya sverdi. Yannda hi kimse ukurova laf edemezdi. Baz dalar, hani u karda trks var ya onu sylerdi: 285 ukurova yana yana rdolur Her sinei bir alc kurdolur Sen lrsen yreime derdolur Kalk karda gidelim slaya doru. Syleyip bitirdikten sonra da azn ap kimseye bir laf etmezdi uzun bir sre. Birka gn byle yalnz dertli gezer, sonra alrd. Kim bilir ne derdi vard fkarann. Kimse ne olduunu bilemedi. te sonu. Anavarzann bklnde kald. Son zamanlarda ne ukurovaya kzyor, ne de o trky sylyordu. teki ekyalardan duydum, onlar ukurovaya indiklerinde, avu inmez, onlar ukurovadan dnnceye kadar, tek bana onlar beki ermi. te akbeti bu. Gene ukurova toprana gmld." Memed: "Bunu istiyordu belki," dedi. Cabbar: "Yryelim Memed," dedi. "Biraz sonra bklk insanla, kpekle dolar." Memed, avuun mezarna dnd: "Gle gle kal avuum, gle gle," dedi, yrd. Gz ukurlarnda bycek birer damla ya birikmiti. Cabbar: "Gle gle," dedi. Sk, kaplan yaramaz allarn iinden glkle ilerleyebiliyorlard. avuun tfeini, gm ilemeli takmlarn Cabbar almt. Btn bu ykler, yarlmaz duvar gibi allar, bitiriyordu onu. Memede gelince Memed her zamankinden daha din, daha evik... Yaramad allar haneriyle buduyor. Cabbar eilerek arkadan geliyor. Memed byk bir cebelleme iinde. le sca kzdryor. Ortalarda, allarn trtsndan baka t yok. Geriye dnp baklacak olursa, Memedin allar keserek uzun bir tnel at grlr. Anavarzaya iki saatlik yollar kald. Yalnz gkyzn gryorlar. Bir de Anavarza kayalnn tepesini. Bkn yarsna geldiklerinde, gn Anavarzann tepesinden ayordu: 286 Memed:

"Burada duralm, gece olsun da yle karz." Cabbar: "Ben yorgunluktan ldm," dedi, uzand. Sonra Memed de uzand. Kayalklar yaknlarndayd. Kayalklardan inen yzlerce, binlerce ayak sesi geliyordu. Memed ayaa kalkp, bakt: "Gremedim," dedi. "Kyller bizi aryorlar. Geti. Arasnlar aradklar kadar. Kurtulduk demektir." Cabbar uzand yerden doruldu: "imdi onlar bizi ne dada, ne de bkte bulamaynca, Azapl, Sumbas, kasaba kolunu tutacaklar, bizi pusuya drmek isteyeceklerdir." Memed: "yleyse birka gn bekleriz/' dedi. Cabbar: "Kozan stnden kanz biz de daa," dedi. Memed: "Sen o yolu bilir misin?"diye sordu. "O yolu bilmem amma, o dalar bilirim. Anavarzaya knca her taraf grnr." Memed: "Haydi ortalk iyice kararmadan kalm." Cabbar: "Ayak sesleri kesildi." Memed: "Bkn kysnda pusu kurmasnlar?" Cabbar: "Yok canm," dedi. "Nereden akllarna gelecek." Memed: "Yr yleyse." Karanlk kavuuyordu ki, Anavarzann bana ktlar. Baz yerlerde ipil ipil yanan klaryla gece iinde uzanyordu. Ceyhan suyu kara bir erit gibi kvrm kvrmd. Aktozlu ky byk bir duman kmcesine karanlk karanlk ttyordu. Memed gndou tarafn gsterip: 287 "Buras nere?" diye sordu. Cabbar: "Bozkuyu kyleri olacak," dedi. Memed: "Oradan gitsek mi," diye sordu. "ok yakn." Cabbar: "Belki oray da tutarlar. Ondan korkuyorum." Memed: "Oradan gidelim," dedi. "Gelecekleri varsa grecekleri de var." Sonra Cabbar a dnd. Cabbar in yz karanlkta hayal me-yal seiliyordu. "Ne diyorsun Cabbar karda," dedi, "ldmola o melun?" Cabbar: "Sanmam," diye yantlad. "Eer ierde olsayd, kamasay-d, tutuunca kendini dar atard. Hi olmazsa barrd." Memed: "Belki birdenbire dumandan tkanp lmtr." Cabbar: "Son zamanlara kadar kurun skyordu ierden. Tkanp lse onu yapamazd." Memed: "Belki de birdenbire stne yanan bir duvar kepmitir. Tavan kmtr." Cabbar: "Aaah keski yle olsayd," dedi. "Aaah keski... Bunca ektiklerimiz boa gitmezdi." Tepeden aa doru inmeye baladlar. Adamakll da ackmtlar. 288 Eski ukurovay eskiler anlatrlard. nce Memedin ekyal zamannda doksann gekin bir Koca smail vard. O sylerdi. Yemyeil, imen yeili gzleri vard Koca smailin. enesi btn Trkmen eneleri gibi ince, sakal seyrekti. Geni omuzlar daha yle, genliindeki gibi salam duruyordu. Gzleri, ahin gzleri gibi keskindi. Daha avcl bile brakmamt. Beli iki bklm, tfei omuzunda her zaman ava giderdi. Yank Trkmen trkleri syler, airet kavgalarn anlatrd. Ve her hikaye sonunda da kavgada ald yaray vnerek gsterirdi. Baz kye smaz olur, ev, ky ona dar gelirdi. Trkmen-den kalan ne varsa saklamak, eski Trkmeni mrnn her sa-atnda yaamak isterdi. Baz gnlerde de tam coard. Sarhoa dnerdi. Kendi eliyle bakp bytt tor, al tayna biner, aml, kekik, yarpuz kokulu dalara doludizgin srerdi. Eski Trkmenden gelen bir rzgar gibiydi. G, srgn, Osmanlyla byk kavgay sylerdi. Aynal tfek, derdi. Nakl dibek ter adrlarda. Derim evleri al yeil donanr. Al yeil bir renk cmbdr iner uku-rovann dzne... "Bundan elli altm yl ncesine kadar," diye balard Koca ismail. Balar susmazd. Bir ak gibi, bir trk gibi konuurdu. "ukurova salt bataklkt, bklkt. Yalnz tepe eteklerinde el kadarck tarlalar... ukurovada in yok, cin yok o zamanlar. G balard grl grl, Trkmen g... ukurova bayramln giyerken. Yani soyunmu aalar, soyunmu toprak, soyunmu 289 dnya donanrken... Al yeil, g kalkard, grl grl. Alrdk g, aardk dalar, konardk Binboann yaylasna. K basarken de inerdik ukurovanm dzne. Bklerini, kamlklarn kaplan yaramaz. Bataklk. Dzlklerinde yln on iki aynda otlar dizde. Top top olmu cerenler gezerdi. Srmeli gzl, rkek cerenler... Cereni yavuz atlarla avlardk. Atn yiitlii ce-ren avnda belli olur. Kamlar kavak boyu uzar giderdi uku-rovann. Gl kylarnda, berdilerin tozaklar gn gibi k saarak dklrd sulara. Btn ukurova tepeden trnaa nergis aard. Gece gndz yelleri nergis kokard ukurovann. Bir belal iti ukurova. Akadeniz dalga vururdu. Akkpkl. "Airetler konard oba oba. Dumanlar tterdi oylum oylum. Osmaniye Toprakkale dzn, yani Ceyhan rmann dalara doru den yukar yrelerini, deniz gecesini Tecirli aireti yurt tutard. Onun alt yann, Ceyhanbekirli, Mustafa-beyli, Ceyhan kazasn Cerit aireti, Anavarzayla Hemite kalesi arasn Bozdoan aireti, Anavarza Kozan arasn Lek Krtleri, Sumbas suyu Toroslar arasn Sumbasl aireti, imdiki Ekiler kyyle Kadirli arasn da Tatarl aireti yurt tutard. Baz baz yerlerini deitirdikleri de olurdu. Bozdoan Ceritin yerine, Cerit Bozdoann yerine geerdi. En zorlu airet Avar airetiydi. O, ukurovada cannn istedii yere konabilirdi. nne geen olamazd. "Benim yle byle aklma geliyor. Osmanlyla bir kavga oldu. Kozanolu derler bir Bey vard. imdiki Kozanda otururdu. Bata o, btn airetler Osmanlyla dvt. Osmanl yein geldi. Kozanolunu ald gtrd. Avar da srd Bozoka. Darmadan etti. Dadalolu trksn syler airet bozgununun. Bir de Kozanolu stne yaklm bir at vardr." Koca smail, burada susard. Gz ukurlarna ya dolard. Dudaklar titreyerek kaim gr sesiyle Kozanolu adn sylerdi. ktm Kozann dana Kar dizleyi dizleyi Yarelerim gz gz oldu Cerrah gzleyi gzleyi 290 Olur mu byle olur mu Evlat babay vurur mu Padiahn askerleri Bu dnya byle kalr m Kara adr emeyinen Ucu yere demeyinen Ne kaarsn ko Kozanolum Be yz atl gelmeyinen. "te bundan sonra airetleri zorlan ukurovaya yerletirdi Osmanl. Tarla verdi, tapu kard. Yaylaya kmayalm diye de da yollarna asker dikti. Kimse yaylaya kamad. Airet ukurovada dkl dklverdi. Kimi stmadan kimi scaktan... Kran girdi airete... Airetin ukurovada yerleip kalmaya hi niyeti yoktu. Osmanlnn verdii ba ubuklarnn, aalarn kklerini yakp yle dikiyorlard. te bu yzdendir ki, imdi hibir kyde aa yoktur. Sonra bakt ki Osmanl, airet tm krlacak. Yazn yaylaya kma izni verdi. Sonra sonra airet de ukurovaya yerlemeye, yurt yerlerini ky yapmaya, daha sonralar da ekin ekmeye balad. Ondan sonradr ki airet bozuldu. Treler kalkt. Devir dnd. nsan miskinleti. Osmanlnn dedii oldu." Koca smail, airet laf ald m gnlerce anlatr, yorulmazd. zgr bir dnyann zlemini ekerdi. Her sznn ba, "Dadalolunu grm adamm ben," derdi. Bununla ok v-nrd.

Bin dokuz yz on yedi, on sekiz, on dokuz, yirmi... Birinci Dnya Sava, Osmanlnn yenilgisi. Bu sralar ukurova asker kaaklar, ekyalarla dolu. Toroslarda ekyadan geilmiyor. Fransz igal kuvvetleri ukurovaya gelmitir. Ekya, asker kaa, yollusu yolsuzu, hrls hrsz, kt st emmisi, iyisi kts, genci kocas, cmle ukurova halk birleip dman ukurovadan atma savama katlyorlar. Dman kovuluyor. Btn yurttan da dman kovuluyor. Yeni bir ynetim geliyor, yeni bir a alyor. On dokuzuncu yzyln sonlarna doru, iskandan yllarca 291 sonra, artlar yava yava halk topraa balanmaya mecbur klar. Toprak yava yava deer kazanr. skana bir trl dv kavga yanamak istemeyen Trkmenler, yaylalar brakp topraa sarlrlar. Taze ukurova topra bire krk, bire elli verir. Bu grlmemi bir eydir. Bin dokuz yzden sonraki yllarda ukuro-vaya yle bir bakacak olursak, bataklklarn az da olsa ekildiklerini, bklerin yaklp tarla yapldn, bombo ukurova toprann yar yarya deilse de, ona yakn ekilmi olduunu grrz. Yeni ynetim kk derebeylerine, derebeyi artklarna, onlarn snrsz egemenliine son vermeye alr. Zaten son yllarda derebeylik kendiliinden kmektedir. Onlarn oklar topraa, mmkn olduu kadar bol topraa sahip olmak iin savarlar. Bunu baarrlar da. Fkara halkn elinden tarlalarn almak iin bavurmadklar are kalmaz. Kimisi kanun yoluyla, kimisi rvetle, kimisi de zora bavurarak. Halkla yeni zenginler arasnda bir boumadr balar. Zenginlerin topraklan gittike byr. te bu sralarda, topra iin cann diine takp vuruan, hakkn arayan halka kar dalardaki ekyalar da bir zor silah olarak kullanlr. Bunlar dalarda beslenir, ynetime kar da korunurlar. Bu gerekli umara bavurmadk hemen hemen hibir aa kalmaz. Dalarda kendisine arka ekya bulamayan aalar da, yeni ekyalar karrlar daa. Bu yzden Toroslar ekyayla dolup taar. Ovadaki aalarn karlar bu sefer de dalarda biribirleriyle arpmaya balar. Dalardaki eteler biribirlerine dp ha bire biribirlerini, fkara halk ldrrler. Aalarn topraklan byr. Ali Safa Bey fkara dm bir aann oludur. Aa, yoksul dmesine karn olunu nce Adana Sultanisinde okutmu, sonra da stanbul Hukuk Mektebi lisine gndermitir. Her ne sebeptense Ali Safa Bey, Hukuk Mektebi lisini yarda brakm, gelip kasabada avukatla balamtr. Bir sr ilere girip ktktan sonra, akl bana gelmi, sonra da drt elle topraa sarlmtr. nce allem eder, kallem eder, yoksulluk yznden, babasnn elinden km topraklar kyllerden geri alr. Toprak elde etmek hilesini bulmutur artk. Doymaz. 292 Kyller de ilk iskandaki, yahut ondan sonralarn kylleri deildir artk. Topran altn olduunu anlamlar, topraklarna drt elle sarlmlardr. Kyllerle Ali Safa Bey arasnda yllarca sren bir savatr balar. Ali Safa Beyin it olu it zekas kendisini bu savata gsterir. Trl dolaplar evirir, topra kylnn elinden almak iin trl areler bulur. nceleri, ie yarar usul, iki ky, ky biribirine dman etmek, onlar biribirine dmken, bir yan tutup, onun yardmyla, br yann tarlasna el koymaktr. Bu, en kolaydr, ok da ie yarar. Ama uzun srmez. Biribirlerine dm kyller durumu anlayp asl dmanlarnn kim olduunu bulurlar. Bulurlar ama i iten gemi, topraklarnn en az yars ellerinden kmtr. Ali Safa Beyin iftlii de iki ky arazisi kadar oalmtr. Yllar yl trl usuller, trl areler bulur Ali Safa Bey. Her usul, her are bir iki yl iinde kefedilir. Ama, her eye karn Ali Safa bey karl kar. Her yl, sonunda iftlii biraz daha, biraz daha byr. Durum o kerteye gelir ki, sonunda Ali Safa Beyin btn iplikleri pazara kar. Artk hibir kyl Ali Safa Beyin tuzana dmez. Btn mmkn, areleri kesilmitir. Ama Ali Safa Bey gene de bir umarn bulur. Bu sralar dalarda ekyalar vardr. Asker kaaklar, soyguncular, kanllar, bakaldranlar... Ali Safa Bey bunlardan kar salamaya bakar bu sefer de. Dadaki bir iki etebayla anlar. Bir iki adamn da daa karr. Ekyalar kyllerin bana musallat eder. Artk Ali Safa Beyin ast astk, kestii kestiktir. Yrei varsa kmldasn bir tek kyl bundan sonra!.. Bir gecede evi yklr, kars karlr, ikencelerle ldrlr. Bunlar yaptrann Ali Safa Bey olduunu herkes bilir. Ali Safa Beyin bu yzden klna bile hile gelmez. Candarmalar ekyalarn peine taklp vurulurlar. Ali Safa Beyin bu usuln, olaandr ki, teki aalar da uygularlar. Bundan sonradr ki, ukurova topraklar kana bula-nr. nne gelen, nne geleni vurmaya balar. Vuran vuran... Dalardaki ekyalar da ikiye, e, bee, ona ayrlp biribirlerine derler. Bir gecede birka ete birden ortadan kalkp, birka ete birden trer. 293 Yalnz Gizik Duran, Krt Reit, Ctdelek gibi kendi balarna buyruk ekyalar, aalarn kkrtmalarna aldrmamlar, ekyalara ve aalara kar fakir halk ellerinden geldii kadar korumaya almlardr. Toroslarda nlenmi nice kanlnn ad san unutulduu halde bunlarn trkleri, daha dilden dile dolar. nce Memedin daa k bu zamana, aalarn karlar uruna dalarda ekyalarn biribirlerini yedikleri, ukurovada, topra zorla elinden alnm kyllerin inim inim inledikleri zamana rastlar. Ali Safa Beyin yirmi bin dnmlk topra ilk yl otuz bin dnme kar. Sonraki yllarda ise durmadan artar. Otuz be bin, krk bin, krk be bin, elli bin... Elli bir bin... Topraksz kalan kyller de, toptan, Ali Safa Beyin yarcs olurlar. Irgad olurlar, kendi topraklar stnde. Ali Safa Bey uzun boylu, boyuna parlak izmeler giyen, kaim kara kal, is rengine alan bir tuhaf esmer yzl bir adamdr. Elindeki gml krbacyla her zaman parlak izmelerini dver. Bugn gnlerden sal. Kalayc etesinin cephanesi kalmad diye haber gelmi. Cephanenin Suriyeden gelmesine daha bir hafta var. Ali Safa Bey akn, telal. Byk konann iinde sinirli sinirli durmadan dolanyor. Dnyor. Ama durmadan, zincirleme dnyor. Birka yl daha sabretmeli. Vay vay kynn de topraklarn elde edinceye kadar. Sabretmeli. Sonra Ankaraya tel stne tel, kasaba halk hkmete isyan etti, dalar ekyalar ald, hkmet yok mu? diye feryatlar... Hele bir iki yl daha sabretmeli. Bre Kalayc etesi!.. Kars sedirde oturmu, kocasnn geli gidilerine, gml krbacn parlak izmelerine vuruuna hayran bakyordu. Kzd zaman, iinde tutamad gizli srlarn, planlarn karsna syler, boalrd. Her zamanki gibi, gene yineledi: "Hanm," dedi, "ne yapacam biliyor musun?" Hanm: "Syle." Her zaman byle balard. "Ne yapacam, biliyor musun? Usandm vallahi... Usan294 dm. Canmdan bezdim. Bunlarn elinden. Her Allahm gn cephane. Her Allann gn karakol... Usandm. Kyller birlemiler, dn, Kaymakama kmlar, usandk ekyalardan, malmz, canmz, rzmz yerde bizim, demiler. Tel ekecek olmular Ankaraya... Ben gittim nlerine getim. Kasabamz lekelemeyin dedim, byklere kar. Daha iki yl sabretmeli, yoksa ben memnun muyum onlardan? Vayvay kyn de geireyim bir ele. Ne yapacam, biliyor musun avrat?" Kadn ban "evet" makamnda sallad. "Toplayacam kylleri bama, tel stne tel Ankaraya. syan kt diyeceim. Dalan ekya ald. Kk bir ekya hkmeti kuruldu. O zaman hkmet bir alay, yahut bir da frkas gnderecek buraya, seninkiler tamam. Yakalayacaklar hepsini. Koca Krt isyann bastrd bu hkmet, iki ark rk ekyaya hele hele... Telgrafya tembih ettim, ekyalar hakknda, kasabay lekeleyecek hibir telgraf ekmeyecek Ankaraya... Hibirisini... Amma iki yl sonra Vayvay topraklar geince elime... Ben bilirim o ekyalara yapacam..." Sustu, dald. Bir zaman dalgn, ba yukarda, evin iinde dolat durdu. Kap alnca, Ali Safa Bey dalgnlndan aykt. Kapy aan hizmeti, hemen geri kapatp koa koa yukar kt:

"Ba gz sarl bir adam," dedi. "Seni grmek istiyor. Sakallar uzun." Ali Safa: "Gelsin," dedi. Ba gz sarl bir adam ofluyarak, kendisini getirdi sedirin stne att: "Selamnaleykm Ali Safa Beyefendi biraderim," dedi. Ali Safa: "Aleykmselam." Adam: "Ali Safa Bey," dedi, "senin baban, benim en iyi arkadamd. Senin ocana dtm," dedi. "Abdi senin ocana dt. Kurtar beni bu beladan. Bir koca ky yakt, gzmn nnde. Ocana dt babann arkada Abdi senin. Ocana dtm. Ali Safa Bey dedim de geldim. Kurtar beni bu beladan. AyaklaI 295 rm peyim, kurtar beni. Kurtar bu beladan. Babanla hukukumuz ileriydi, karde gibiydik, kardeten de ileriydik. Tabanlarn peyim, kurtar beni." Ali Safa glmsedi: "Bu telan ne?" dedi. "Hele azck yornuunu al. Konuuruz sonra." Abdi Aa: "Daha telan ne, diye soruyorsun. Ben tela etmeyim de kimler tela etsin, Ali Safa Bey? Herif bamn stnde Azrailin klna gibi dolanyor. Benim yzmden bir kocaman ky yakt. Koskocaman Aktozlu kyn. Ben tela... Tabanlarn peyim Ali Safa Bey kurtar beni. Kurtar bunun elinden. Kurtar Ali Safa Bey. Abdi Emmin sana kurban olsun. Uyku dnek yok bana. Herif Azrailin klma gibi bamn ucunda. Yok bana. Uyku dnek yok." Ali Safa Bey: "Abdi Aa," diye yar alay, yar ciddi sordu. "Duydum ki bu senin nce Memed, el kadar bir ocukmu." Abdi Aa: "Yalan yalan," diye ayaa kalkt. "Yalan, kavak kadar uzam imdi. Evi yakarken gzmlen grdm. kimiz kadar, kocaman. Yalan yalan! ocukluundayd. imdi ikimiz kadar var. El kadar adam bu ileri yapabilir mi hi? Dev kadar, kocaman o melun." Ali Safa Bey: "Sen merak etme Aa," diye onu yreklendirdi. "Bir aresini buluruz. Kahveni i hele!" Abdi Aa hizmetinin getirdii kahveyi eli titreyerek ald. Ortala tatl bir kahve kokusu yayld. Hprdeterek imeye balad. Ali Safa Beyin kars gelip, Abdi Aann yanndaki sedire oturdu: "Gemi olsun Aa," dedi. "Duyduk da sana yreimiz yand. Neler de gelmi bana! Vay Abdi Aa! Ali Safa Bey o gavurun hakkndan gelir inallah. Sen hi ksm ekme." Ky yand yanal, Abdi Aa bir ho olmutu. Boyuna konuuyor, olay, yangn anlatyordu. Ama nne kim gelirse. 296 Dinlesin, dinlemesin ha bire anlatyordu. Dinleyenler Abdi Aaya acyorlar, nce Memedi lanetliyorlard. Kaymakam, karakol komutan, candarmas, katibi, memuru, kasabals, kyls, herkes Abdi Aayla hemdert... Abdi Aa bandan geeni yle alayarak anlatyordu ki, acmamak elde deildi. Kadn karsnda, kendini dinlemeye hazr grnce, iinden lk lk, sevince benzer, neeye benzer bir rahatlk geti. Abdi Aann yz, geceyi anlatmadan nce yle bir hale, yle bir perian, yle bir ackl hale geliyordu ki, konumasna bile gerek kalmadan, olan biteni insan onun yznden okuyuveri-yordu. Kadn: "Hepiciimizin yrei yand. Kaymakamn hanm dn bize geldiydi. Dedi ki, Kaymakam kplere binmi... Ate sayor-mu. Onu, demi, mutlak yakalamak gerek. Bir koca ky yaklr m? Kaymakam Beyin hanm seni grmeyi de arzuluyordu. Yangndan kap kurtulan adam nasl adam acaba diyordu. Hepiciimizin yrei yand. Ali Safa Beyin u Vayvay ky ii bitsin, onlara gsterecek. Bir tek ekya koymayacak dalarda. Hepiciimizin yrei yand Abdi Aam sana." Ali Safa Bey, evin o duvarndan o duvarna, gml krbacn parlak izmelerine vura vura gidip geliyordu. Abdi Aann yz gerildi, dudaklar titredi: "Aaah," diye balad. "Aaah! Benim hatun kzm, u benim bama gelenler. u benim bama gelenler kul olann bana gelmemitir. Aaah! Benim hatun kzm. Gzel kzm. Veli benim yienimdi. Fidan gibi, dal boyluydu Velim. Hate onun nianl-syd. Hateyi karm bu kafir. Varsn karsn. Bize ne. ki gnl bir olunca samanlk seyran olur. Benim Velime kz m yok? Elini sallasa ellisi. Ben be kyn aasym. Babam, dedem de aas. Yienimin nianlsn kard ama, gelsin gene kyde otursun, dedim. Kalmasn el aralklarnda. Benim kylmn hepsi benim olum demektir. Besle kargay da gzn oysun derlerdi. nanmazdm. Merhametten maraz gelir, derlerdi, inanmazdm. Nene gerek senin. Aklszlk bende. Kalsn kat yerde. Srm srm srnsn el iinde. Aldm ylan, can dmanm getirdim kye. Yienimin nianlsn karan affettim 297 de kye getirdim. Sonra yienimi ldrdler. Beni de yaraladlar. Az daha lyordum. u benim yaptm iyilie bakn. Onun ktlne..." Kadn: "Vay Abdi Aa, vay," dedi. "Bu insanlara iyilik yaplmaz. Bizim Safa Bey hi mi hi kimseye iyilik yapmaz." Abdi Aa: "Yapmamal, iyilik yapmamal imiiz ama geti. Beni vurduktan sonra o nankr, o ekmek bilmez, o yedii sofraya bak sokan, kat ekyalara kart. Varsn gitsin dedim Allah belasn versin. Ekya m olur, kaak m, ne olursa olsun. Bir gn bir haber geldi ki beni ldrmeye ahdetmi. Kye doru etesiyle geliyor. Yaa hatun kzm, etesiyle geliyormu. Benim iin diyormu ki, onun kann erbet gibi ieceim diyormu. Bak benim ettiim insaniyetlie, bak onun yapt melunluu! Ne ister bilmem ki benim gibi ihtiyardan? Zaten ayamn biri ukurda. Namazmda, ibadetimdeyim. Ben ne karrm dnya ilerine. Baktm ki kye gelecek, o melun, beni ldrecek. O melundan her ey umulur. Katm kyden. Evimi, yurdumu yuvam braktm, katm oradan. Aktozlu kynden Hseyin Aa, bizim akraba olur, geldim onun evine sndm. Keski snmasaymm. Yzmden koca bir ky yand kl oldu." Kadn: "Keski," dedi, "keski bizim eve geleymisin. Bu iler olmazd." "Ne bilirim kzm. Byle yapaca o melunun aklmdan bile gemezdi. Aklmn keciinden. Kekiii... Kzma deyim, koca ky yand kl oldu. Fakir fkara rlplak aklarda kald. O sersefil ocuklara adamn yrei para para olur. Yiyecek ekmekleri yok. Giyecekleri yok. A kalacaklar bu k. kzleri, hayvanlar da yand ounun. Benim yreim, hi kimseye deil de sabi ocuklara yanyor. Yanyor ite. O ocuklar, o fkara kylleri grdm de kendi durumumu unuttum. Topal Aliyi kye gnderdim. Bu fkaralara yiyecek buday getirsin, diye. Bir yanyor ki yreim, bu fkaralara. Benim yreim hep fkaralara yanar. Yanar ite! O gavur bizim ky de yakar diye korkuyorum. Alt bir sefer. Yakar m yakar. Yakar da kl bile 298 eder. Kl bile... Kzma deyim, yerimi haber alm benim o canavar, alm etesini, baktm gece yars bir ses geldi. Beni istedi. O olduunu hemen anladm. Zaten bir gece evvel ryasn grmtm. Bana ayan olmutu. Yreime tp etti. Hseyin Aa, beni vermedi dar. Verir mi? Bunun stne,

o melun kapy ele ald, ver etti kurunu. Hseyin Aaya, "oluk ocuunu al dar kar," dedi. Hseyin Aa alp ocuklarn dar kt, gece yars. Ne yapsn fkara! Benim teslim olmam syledi. Olmadm, ierden kendimi korudum. Bu sefer eve ate verdi. Koca ev gr gr yanyor. Kapy kii ele alm, kurunluyorlar. Kapdan kamam. Baka kacak delik de yok. Dumann, atein iinde drt dnyorum. Bir kere niyetlendim, kendimi dar ataym, yok dedim sonra, onun elinden gitmedense cayr cayr yanaym. stme yalmlar dyor. Krmz yalmlar. Duman sard. Drt yanm... Kapy da gremiyorum gayri. Karanlk bir duman iinde kaldm. Bouluyordum. Drt yanm bir cayrt ald. Kendimi oradan oraya atyorum, oradan oraya. Kurtulu umudum kesildi. Bama yalm, ate paralar yayor da yayor. lm, dedim, lm. ocuklarm dedim, kyllerim dedim. Ben olmasam be kyn besindeki kyller de acndan lrler. Fkara kyllerim dedim. Sonracma, kzma deyim, bir tarafm tututu. Bam yand. Can havliyle kendimi attm yere... Ben byle can telanda drt dnerken atein iinde, kulama, "Abdi Aa, Abdi Aa!" diye bir ses geldi. Hseyin Aann byk karsnn sesi bu. Yangnda beni aryor. "Buradaym bac," dedim. "Gel," dedi, "u inkolu yere. Saraym seni u yorgana." Beni yorgana iyice sard. Yorgan kocaman bir yorgan. Ben de ne kadarm zaten? Ald koltuunun altna kard dar. O gavur da beni imdi atr atr yand biliyor. Hseyin Aann byk kars olmasayd atr atr yanardm. Cayr cayr... Grselerdi vururlard zaten beni. Akl etmediler." Kadnn gzleri ya ile dolmutu: "yi ki akl etmemiler Aa," dedi, "yoksa seni ldrrler-mi o gavurlar." Abdi Aann da gz ukurlarna ya dolmutu. Ha boand, ha boanacak." "Sonra da," dedi, "Hseyin Aann evi yanncaya kadar 299 1 beklediler. Ev yand kl oldu. Bu sefer de kyde ne kadar ev varsa teker teker dolap ate verdiler. Hseyin Aann evi neyse ne. Onu benim iin yaktnz. Bir de Hseyin Aa zengin. Evinin yerine birka gn iinde bir ev dikiverir. Ya melunlar, ya dinsiz imanszlar teki evlerden, fakir fkarann evlerinden ne istersiniz? Bu k n, rlplak, evsiz barksz korsunuz fkara-lar? Yaktnz Hseyin Aann evini, savuun gidin bre Allahszlar. Fkara kpyl size ne yapt? Hi kimseye deil de u fakir fkaraya yanyor yreim." Kadn: "Bu k," dedi, "fkaralar tiril tiril titreyecekler. Evsiz barksz. Yiyeceksiz de... u Vay vay ky ii bitsin, Ali Safa Bey bir tek ekya koymayacak dalarda. Tel stne tel ekecek Anka-raya... smet Paaya... Tel stne tel... Kara asker gelecek. Byle candarma deil... Hepsini birem birem toplayp asacaklar. Ky yakarlar m? Bizim halimizi hi sorma Abdi Aa. Yllar yl onlar biz besleriz. Ali Safa Beyin kazandnn hepsi ekyalarn. Cephanelerine gider. u Vayvay ii de bitsin!" Ali Safa Bey dalgm dalgn daha gidip geliyordu. Karsnn, "u Vayvay ii de bitsin," dediini duydu. Birden aykt. Geldi kadnn kolundan tuttu: "Ne diyordun Aaya?" dedi. "Ne diyordun?" Abdi Aa: "Zarar yok Ali Safa Bey, biz yabanc deiliz," dedi. "Zarar yok. Senin baban benim kardeimden de ileriydi." Kadn: "Ya," diye sulu sulu sylendi, "yabanc saysaydm Abdi Aay, syler miydim yle eyleri hi?" Ali Safa Bey, pot krdn, byk bir hata iledin dercesine kadnn gzlerinin iine bakt: "Sen yr odaya git," diye kt. "Bizim Aayla gizli konuacaklarmz var." Kadn sulu sulu, piman, kalkt baka bir odaya gitti. Ali Safa Bey glmseyerek, Abdi Aann yanma oturdu. Elini dizine koydu: "ok dndm Aa," dedi. "ok dndm. Bu nce Memed, yle yenir yutulur gibi deil. Korkmakta hakkn var. 300 Hkmetten, kylden korkmadan, bir koca ky yakan adamdan korkulur. Bir haftadr, btn dalar candarmaya, adama kesti. Yok. Bulunmuyor. Aktozlu kynden tam elli kii peinde. On be tane kyden seilmi iyi silah kullanan adam var peinde. Bulamyorlar. Bu adamdan korkulur. Bu adam ortadan kaldrmak zor." Abdi Aa renkten renge giriyor, bir kzaryor, bir bozar-yordu. Ali Safa Beyin eline sarld: "Ne yaparsan yap da, bunun elinden beni kurtar. Yarn gelir ukurovada ne kadar ky varsa yakar. Ne yaparsan yap." Ali Safa Bey: "Zor olacak Abdi Aa, zor olacak, ama ne yapalm!" Abdi Aa: "Ne yaparsan yap!" Ali Safa Bey: "Bu adamn aresine bakmaya alrm. Ama senden bir isteim olacak..." Abdi Aa: "stein bam stne. Canm iste Ali Safa Bey. Canm iste kardeliimin olu. Senin iin vereyim," diye heyecanla ayaa kalkt. Ali Safa Bey elinden tutup geri oturttu. "Sa ol Aa," dedi. "Bilirdim beni sevdiini. Sakn aklna bu i iin senden karlk istiyorum gelmesin. Sakn ha! Gelecekse hi sylemem. Ben nce Memedin icabna bakacam. Sakn aklna bunun karl olarak gelmesin." Abdi Aa gene ayn taknlk, ayn heyecanla: "Gelmez, gelmez," dedi. "Vallahi gelmez. Benim sevgili kardeliimin olu, Ali Safa Bey." Ali Safa Bey bir zaman susup dndkten sonra, ban kaldrd, Abdi Aann gzlerinin iine bakt: "Biliyorsun ki Aam benim de bamda trl trl iler var. ok kr son yllarda gailem azald. Azald azald ama, u Vayvay ky arazisi davas bana uyku uyutmuyor." Abdi Aa ayn heyecanla: "Ben bilirim," dedi. "Vayvay kynn cmle arazisi senin babannd. Baban eker bierdi. O ldnde, sen mekteptey301 din. Vayvay kylleri geldiler yerletiler. Senin elindeki tapu, daha evvel ben sana sylemedim mi, Vayvay kynn arazisini tm iine alr. Bunu ben de, bizim be kyn halk da, Ak-tozlu ky de, herkes bilir. Sen onun iin hi kmlenme. Abdi Emmin o iin stesinden gelir. Tarla ilerini sen bana brak. Alt ayda Vayvay tarlalar senin olacak." Ali Safa Bey: "Aa," dedi, "sakn ha, aklna karlk olarak istediim gelmesin." Abdi Aa: "Yok, yok," diye ban sallad. "Yok, yok." Ali Safa: "Tmn srgn ettim kyden, korkularndan kye basamyorlar. Hepsi Yreir toprana kat. Gene de vazgemiyorlar." Abdi Aa: "Sen onu Abdi Aa Emmine brak. Byle iler, benim iim. Bak nasl gelirim stesinden!" Ali Safa Bey: "Bir hafta sonra cephane geliyor Suriyeden."

Abdi Aa: "Gelince?" Ali Safa Bey: "Kalaya etesine havale edeceim onu." Abdi Aa: "Abdi senin gzlerine kurban oul," dedi, kalkt. Ali Safa Bey misafir kalmasn istedi. Fakat Abdi Aa bu sralar onda misafir kalmay matluba muvafk grmedi. Hatta: "Bugnlerde el iinde biribirimizle konumayalm bile," dedi. "Ne olur, ne olmaz." 302 16 O gece sabaha kadar, durmadan, koarcasna yrdler. Tanyeri rken soluk solua Akaamn kayalklarn tuttular. Yol boyunca hi konumamlard. Bir tek szck bile. Akaamn kayalklarna ktklarnda, bir tan stne oturup, doan gne kar bir duman iinde kalm ukurovanm dzne baktlar. Duman usul usul alarak, kyler, yollar, tepeler, parlayan kvrm kvrm rmak, aylar grnd. Kulua doru, ovada azck bir sis, bir buu kalmad. Ova prl prl, her aac, her tayla nlerine serildi. Tarlalar, ekilmi ekilmemi, renk renk, kara, krmz, boz topraklar yanlannday-m gibi ald. Cabbar: "Baksana Memed," diye sessizlii ilk olarak bozdu. "Dn akam ite oradaydk." Memed, ban ona doru dndrmeden: "Oradaydk." Cabbar, Memedin bu durgunluuna ne diyeceini ard. Sustu. Ama, nedense hep konumak istiyordu. inden bir eyler drtyordu onu. "Anavarzanm dibine bak! Ahack uras, u kapkara grnen yer, bk. uras, stnde bir eyler uuuyor gibi duran yer de, Akasazn batakl... Aktozlu kynn daha duman ttyor. Oylum oylum ttyor. Ta ge ykseliyor. Grdn m?" Memed, boynunu bkt: "Gryorum," diye bezgin bezgin karlk verdi. 303 Cabbar abuk abuk heyecanla sordu: "Ne dnyorsun Memed?" dedi. "ok efkarlsn." Memed: "Yand mola o gavur? O azl? Onu dnyorum. Bir de Aktozlu kynn fkarasna kadirlik oldu. Ne yapaym, diye dnyorum." Cabbar: "Dnme," dedi. "Olan oldu bir kere." Memed: "Olan oldu:" Cabbar: "Sar mmete kadar gidelim. Bu gece orada kalalm. Yann dalara ekiliriz." Memed, gzleri parlayarak: "Bir de ne dndm biliyor musun Cabbar?" Cabbar: "Yok." Memed: "Varacam Dikenlidzne. Be kyn yallarn toplayacam bama. Diyeceim ki, Abdi Aa yok artk. Elinizdeki kzler sizindir. Ortaklk, mortaklk yok. Tarlalar da sizindir. Ekin ekebildiiniz kadar. Ben dada olduka, bu byle srp gidecek. Vurulursam banzn aresine bakarsnz. Sonra kyly bama toplayp, akrdikenlii yaktracam. akrdikenlii yakmadan kimse ift komayacak." Cabbar, gzleri yaararak: "te bu iyi," dedi. "Aasz ky! Herkesin kazand, herkesin olacak." Memed: "Herkesin kazand..." diye glmsedi. Cabbar: "Elimizde silah, topraklan bekleriz." Memed: "Bir ey daha yapmalyz." " *" Cabbar: "Ne yapmalyz?" diye merakla, heyecanla sordu. "Ne yapmalyz?" 304 Memed: "Bilmiyorum karda ya," dedi. "Mutlaka bir ey yapmal-yz." Cabbar: "Ne yapmalyz?" Memed: "u Aktozlu kynn fakir fkarasna kadirlik oldu. Mutlak bir eyler yapmalyz. Bizim yzmzden evleri yand." Cabbar: "Kadirlik oldu ama, ne yapmalyz?" Memed: "Ne yapmalyz?" Cabbar, gerinerek ayaa kalkt. Uzun bacaklar, geni omuzlan elik tel gibi gerildi. Memed de gerinerek kalkt. Yz iyice yanmt. Derisi kemiklerine yapm denecek kadar zayflamt. Yznde hibir yorgurluk izi gzkmyordu. Yrynde, konumasnda, her hareketinde bir salamlk, bir temkin, bir atiklik belli oluyordu. Ekya olduundan beri ok deimiti. Ayaa kalknca, kafasnda, o sar parlt gneten avkd, oald, byd. "Cabbar," dedi, dudaklarn tatl tatl yalad. "Herkesin kazanc kendinin olacak. Bekisi de biz. Herkesin topra olacak." Cabbar: "Bekisi de biz. Herkesin topra olacak!" Kayann dou yanma inip, Memed nde, Cabbar arkada kei yoluna dzldler. Cabbar: "Belki de candarmalar ardmzdadr." Memed: "Ardmzdadrlar. Onun iin ormanla gireceiz."

Cabbar: "yi olur." Memed: "u tarla meselesi aklma geldi geleli, hi lmek istemiyorum." Cabbar: 305 "lmek mi?" diye sordu. Sesinde bir rperti vard. Memed: "lmek," dedi. Recep avu gznn nne geldi. "u Recep avu," diye szn srdrd. "Onun ne trl bir adam olduunu bir trl anlamadm gitti. lrken bile bize iyilik yapmak istedi. Kyn yandna da seviniyordu. Bu adama bir trl aklm ermedi. Hem herkesi seviyordu. Hem de herkese dmand. Ky yand, sevindi. Kye iyilik yapsak gene sevinirdi gibime geliyor." Cabbarn burnu havadayd. Havay kokluyordu. am aalarn kokluyordu. Aznda bir am p vard. Geveleyip duruyordu. "Bana da yle geliyor," dedi. Memed: "Yreim yerinden kopacak gibi. Bir houm. Bam dnyor. Sevineyim mi, alayaym m bilemiyorum. Arada kaldm. u toprak meselesi... Kyl buna ne der, kim bilir!" Cabbar: "Kim bilir!" dedi. Usuldan esen yel, pnar kokulan, yarpuz kokular getiriyordu. mmetin evinin st bana, ormandan, kayalklardan yryerek geldiklerinde gn ayordu. Memed: "Gn batsn da yle gidelim Sar mmete." Cabbar: "yle gidelim." Oturdular. Derin derin soluk aldlar. Tere batmlard. Gn batt, ortalk karard. Duman iinde kalm ukurova-nn stne kara bir perde indi. Gkyz yldzlarla rtlyd. Yldzlar denmi gibi st steydiler. Doudaki bir yldz kmesi kvlcmlanr gibiydi. Arada bir, bir yldz akyordu. Yldzlar akp, kar dan ardna gidiyorlard ounluk... Kalktlar, Sar mmetin evine geldiler. Memed, usul bir sesle: "mmet karda, hit! mmet karda." erden uzun sre ses gelmedi. Sonra kap alp mmet 306 dar kt. Karanlktakilerin Memedle Cabbar olduunu anlaynca ard, korktu. Bir ey syleyemedi. Aznda uzun zaman bir eyler geveleyip durdu. Memed: "Merhaba mmet karda, ne var ne yok?" diye hatr sordu. mmet: "Susss!" dedi. Memed ii anlad. mmet kulana eildi. "Dn arkama," dedi. "Dn arkama da sizi daa gt-reyim. Buras dolu." Cabbar: "Acmzdan ldk mmet," dedi. mmet: "Az durun yleyse," dedi. eriye girdi. Bir on dakika kaldktan sonra geri kt: "Haydi yryn, gidelim." mmetin arkasndan yrdler. Dan doruuna doru kayalklardan sekerek, ormann aalarn yordamlayarak, bir, bir buuk saat yrdler. mmet bir aalkta soluk solua durdu: "Bre ocanz bata," diye balad. "Bu olacak i mi hi? Koca bir ukurova kyn yakmsnz! Byle i olur mu hi? Buna Gizik Duran bile cesaret edemezdi. Nasl yaptnz?" Cabbar: "Ne var ne yok, sen onu syle hele mmet?" mmet bir aklkta soluk solua durdu. "Hi! Ne olsun," dedi. "Dokuz on kyn silahls, belki bin kii var. Bir blk de candarma, iki gnden beri da ta sarmlar, sann deliine bile bakyorlar sizi bulmak iin. Bir ele geerseniz bugnlerde bir paranz bile bulunmaz. Sizi un gibi ufalarlar. Bir koskoca ukurova ky!.. Grlm i mi bu? Haydi diyelim ky yaktnz yakmaya..." mmet burada sustu. Memed: "Yaktk yakmaya?.." diye sesi boularak sordu. mmet gene sustu. 307 Memed, gene sordu: "Yaktk yakmaya?.." mmet: "Hiii, dedi. "Yaktnz yakmaya..." Memed: "Yaktk yakmaya?.." mmet iin zn kesin renemedii iin, laf deitirmeyi daha uygun buldu: "Yaktnz yakmaya..." dedi, durdu. Bir yalan uyduramyor-du. Birden kafasnda imek gibi akt: "Bari o dinsizi ldre-bildiniz mi?" Cabbar: "Hseyin Aann eviyle birlikte, o cayr cayr yand." mmet: "urada maara gibi bir kovuk var. Buraya kimse gelmez. Takipiler ekilinceye kadar kalacaksnz. Buradan kprdamayn. Topal Aliyi sorarsanz, o Deirmenolukta. Yarn size yemek getiririm. Buradan kaym demeyin." ukurun bana geldi:

"te buras," dedi. "Girin ieri. Eer takipiler sizi bulurlarsa, aa yana, yani ukurovadan yana kaaym demeyin. ldnz gndr. Dorua doru ekilin. Doruu anca, etekte Kei ayna yetiirsiniz. Allahasmarladk." mmet gittikten sonra onlar da, kovuun azna oturup, yemeklerini abuk abuk yediler. Cabbar: "Ben kovua girip uyuyacam," dedi. "Eer dayanamayacak kadar uykun gelirse, beni uyandr." Memed karlk vermedi. Memedin kafasnda sar lt akyor babam akyordu. Sar prlt, yalp yalp eden ltl kvrm kvrm bir rmak gibi Memedin kafasnda mutlu bir altyla dolanyordu. Herkesin topra herkesindir. Abdi Aa lse de lmese de herkesindir. akrdikenlii bir ate almtr. Ateler, akrdiken-likte son hzla kouyorlard. Ateler, yksek yerden akan suyun hzyla, akrdikenliin dzne akyor... Kasrga, bir top atei nne katm, gecenin karanlnda, dzl dolanyor. Diken 308 lidznde on, on be gn, bir ay, bu ate kmesi ha bire dolanr. Sonra bir gn, bakyorsun ki, ate snm, btn Diken-lidz kmr karasna kesmitir. Dikenlidznden trkler geliyor. Her bucaktan bir oynak trk geliyor. iftiler iftleri komular, bacaklarn ne akrdikeni dalyor, ne bir ey... Rahat... Mutlak Deirmenoluk kynde dn olacaktr. Byk bir bayram. Durmu Ali, o tm tm haliyle, bir bacan ta bann stne kadar kaldrp tek ayayla bir acayip oyun oynayacaktr, alem glecektir. Recep avu duysayd bu ii sevinirdi. Ne are ki, imdi Anavarzann bknde yatyor. Derken Memedin iine korkuya benzer bir eyler girdi. Binden fazla kyl! Bu inanlmaz bir itir. Binden fazla silahl kylnn ne ii var bu dalarda? Bu grlm i deil. Bir ky yanm. Yanmsa onlarn neyine gerek? Bir blk de candar-ma! Aldrma. Olursa olsun. Yreindeki korku silindi, geti gitti. imdi yle hissediyor ki, bin be yz olsun, iki bin olsun. Olsun olu olsun. Korku yok. zerinde de yzden fazla kurun var. Hibirisini boa salmayacandan, yaamakta olduundan emin olduu kadar emin. Sabaha kadar az ok bunlar dnd. Hate de hi aklndan kmyordu. Onu da dnd. Mapusaneyi dnd. Yrei burkuldu. Bu kadar felaketin bir arada, bir insann bana nasl gelebileceine at. ok az kfrederdi. Hmla kfretti. Cabbar uyandnda gn kuluktu. Gzleri gnete kamaarak: "Beni neden uyandrmadn Memed?" diye sordu. "Uykum gelmedi." Cabbar: "Bir lokma ekmek yiyelim. Sen de uyu." Memed: "Olur." Cabbar kn getirdi at. Peynirle taze soan vard. Peynirle taze soan yufkaya sarp, drm yaptlar. Ar ar yemeye baladlar. Yemeklerini yedikten sonra, karki kayann altndan bir su akyordu, ona varp, az aa, yere serilircesi-ne yatp itiler. 309 Memed: "uraya, gnee yataym," dedi. Cabbar: "Yat." Memed, ban kor komaz gitti. Bir ocuk gibi. Yz bir ocuk masumiyetiyle rahatt. Gn gelip tepeye dikilince uyand. Terlemiti. Gerindi. Kayann dibinden kaynayan suda yzn ykad. Ald. Cabbar: "Bu mmet, bize bir i etmesin?" Memed: "Bir i etmesin?" Cabbar: "Kim bilir?" Memed: "Edemez, edemez ama, biz buradan gidelim. Deirmeno-luu tutalm." Cabbar: "Pusuya dersek?.." Memed: "Ekya pusuya dmez. Ekya pusuya drr." Cabbar: "mmeti bekleyelim." Memed: "Bekleyelim. Haber vermeden olmaz." Bir saat sonrayd ki aada, allklarn arasndan bir trt duydular. Kendilerini kayalarn ardna attlar. Ses gittike byyordu. trt yaklat. amn arkasndan mmet kt. Onlar tam siper grnce glmsedi. Memed de glmsedi. mmet: "Umudu kestiler," dedi. "Dnyorlar! Ben de onlara, dn Anavarzanm dznde vukuat karan ekya, bugn Akarcann dan tutamaz dedim." * Cabbar: "yi sylemisin mmet karda," dedi. , mmet nce Memedin elinden tuttu: 310 "Seni," dedi, "canm kadar sevdim karda. yi yaptn. Senin yoluna oluum ocuum, karm, hepsi kurban." Cabbar: "Yaktk. Cayr cayr yaktk," diye vnd. mmet buna karlk, hibir ey sylemedi. Memed: "mmet karda, herkesin ektii toprak, herkesin olursa nasl olur?" diye sordu. mmet: "ok iyi olur," dedi. Memed: "Herkesin ift srd kz, kendisinin olursa nasl olur?" mmet:

"Ondan iyi ey dnyada bulunmaz." Memed: "akrdikenlii iyice yaktktan sonra ift koulursa nasl olur mmet karda?" mmet: "ok iyi..." mmetin getirdii ekmek knn Cabbar elinden ald, beline balad. "Salcakla kal mmet," dediler. mmet: "Banz daralrsa bana gelin. Sizi kardam gibi korurum. Seni ok sevdim Memed," dedi. Memed: "Sa ol." nde yryen Memed durdu. Cabbar da onun yanna gelince durdu. Memed, sol eliyle Cabbarn silah tutan elini skt. Gz gze geldi. Durup, ylecene baktlar. Memed: "Karda," dedi, "bir seviniyorum, bir seviniyorum ki u ie..." Cabbar: "Ben de..." 311 Karadut ky Ceyhan rmann kysna der. Ceyhan rma Karadut kynn nnde ovaya yaylr, geniler, bir gl gibi byr, durgun grnr. Buralarda, Ceyhan rma on ylda, on be ylda yatak deitirir, saa sola yalpa vurur. Gittii yerlerde bolca mil brakr. O yzdendir ki buralar, ukurova-nn teki yerlerinden daha verimlidir. Toprana paha biilmez. Ali Safa Beyin son ele geirdii iftlik, Karadutla snr snradr. iftliin topraklarnn yardan ou Ermenilerden kalmadr. Gerisi de Karadut kyllerinden zorla, hileyle alnmadr. Karadut kylleriyle Ali Safa Bey arasndaki anlamazlk yllardr srer gider. Biribirlerinin izlerine kurun skarlar. Ali Safa Beyin verimli Karadut topraklarna musallat oluu, hileyle epey topra da ele geirii uzun bir hikaye, daha dorusu bir maceradr. Bu i, Ali Safa Beyin hilekarlnn, ihtirasnn lsz, engel tanmaz olduunu gsterir. Bir avu toprak iin Ali Safa Beyin nelere kadir olduunu da anlam oluruz. Sar Bekir Karadut kyndendi. Kyn tek okuryazar adamyd da. Kasaba mektebinde okuduu sralar, zekasyla n salmt. Yrekliydi, atakt, doruydu. Azndan yalan namna yalan kmamt. Uzun boylu, srm gibiydi. Gle yzl, ocuk gibi saf, temizdi. Bekir, Ali Safa Beyin karsna dikilen bir engeldi. O olmam olsayd Ali Safa Bey Karadut kynn tarlasnn tmn iftliine katabilirdi. nne da gibi dikildi. Kendi tarlasn, kylsnn tarlasn savundu. teki kyllere hi benzemiyordu. Kyller onu ok seviyorlar, dediinden 312 kmyorlard. Uzun yllar, Ali Safa Bey ona hibir ktlkte bulunamad. Kyllerle arasndaki davalar srp gidiyordu. Kyl bir trl alt olmuyordu. Vakta ki... Evet vakta ki... eteba Kalayc Osman, onun amcas olu olurdu. e yaramazn, serserinin biriydi. stelik de Ali Safa Beyin itiydi. Kyde ne olur, ne biterse Ali Safa Beye ulatryordu. Kyl onu hi sevmiyordu. Zaten ok ok da kyde kalmyordu Kalayc. Kalaycl da terk eylemi, Ali Safa Beyin iftliine yanamt. Kylnn hayvanlarn alyor, ekinlerine ate veriyor, her trl namussuzluu yapyordu. Kylnn burasna gelmiti ama, ne yapsnlar, bir yanda Bekir Efendinin hatr, bir yanda Ali Safa Beyin korkusu... Bir yanda da "ite bulama" sakncas vard. Bekir Efendinin dn oluyordu. Davullar, zurnalar veryansn ediyordu. Ky dnyordu. Btn ky halay ekiyor, trk sylyordu. Kydeki her ev, bir dn eviydi. Bekir Efendisi evleniyordu kyn. Dnn son gecesiydi. Dn evinin nnde el silah atld. Ortalk kart. Bekir Efendi vurulmutu. Kalayc vurmutu. Gelini, eli knal kald. Kalayc da karanla karp soluu dalarda ald. Kalaycnn Sar Bekir Efendiyi vurmasnn trl sebepleri stnde duruldu. Ne olursa olsun, durup dururken, Kalaycnn Bekir Efendiyi tam dn gecesi vurmas alacak bir iti. Bunu hi kimse beklemiyordu. Kyller hep bir azdan: "Kr olas, Bekir Efendi gibi adama kylr m?" diyorlard. "Kr olas..." Trl sebepler sayp dkyorlard. Kimisi, "Ali Safa Bey tevik etti, para verdi, vurdurdu Bekir Efendiyi," diyordu. Kimisi, "Kz seviyordu. Bekir Efendiyle evlenmesini gtremedi de ondan," diyordu. Kimisi, "Serserinin biridir, akl yle esmitir, ekmitir silahn vuruvermitir, srf Kalayc, Bekir Efendiyi vurdu desinler diye," diyordu. Kimisi de, bunlar Kalayc Os-man yakndan tanyanlar, "ocukluklarndan beri Kalayc Osman, Bekir Efendiyi ekemiyordu. Kalaycnn Ali Safa Beye yardm etmesi bile Bekir Efendinin kyly tutmas yzndendi... Bekiri bir trl ekememiti. Evlenmesi, kylnn de Beki313 ri bu kadar sevmesi, bu ii ona yaptrd," diyorlard. Her neyse, gerekten Kalaycnn Bekir Efendiyi vurmas iin hibir sebep yoktu. Yukardaki dncelerin hepsi birden Kalayc iin doru olabilirdi. Kalaycnn tynetinde saylanlarn hepsi de vard. Bundan sonradr ki Kalayc, Ali Safa Beyin elinde bir korku, yldrma silah kesildi. Dada ne kadar ipten kazktan kurtulmu varsa bana toplad. Bir bela, bir afet gibi, ukurovada-ki Ali Safa Beye kar gelen fkaralarn bana ulland. Ali Safa Beyin hasmlarnn iflahn kuruttu. Her eye karn, Ali Safa, Bekir Efendi vurulduktan sonra bile Karadut kynden bir kar toprak alamad. Kalayc kye gelemiyordu. Ekya deil, her yan ate olsa, Karadut kyls adam yerine koymuyordu Kalaycy. ekinmiyordu ondan. Gnlerden beri ukurova alkalanyordu. nce Memed ad, dilden dile dolayordu. Ky yakan, ocaklar sndren nce Memed! nce Memed, Aktozlu ky yandktan sonra dillere destan olmutu. Aktozlu kyn grmeye gelenin hesab yoktu. Aktozlunun kadnlar, ocuklar biribirlerine, onlar grmeye gelen yre kyllerine nce Memedi anlatyorlard: "Dev gibi bir adamd. Bir kocaman am ktn ateleyip eline alm evden eve yakarak dolayordu. Kyn iinde yel gibi dolanyordu. Yakt evlerden birisi snecek olsa, yetiip atei basyordu. Bir grseydiniz nce Memedi! Gecenin karanlnda gzlerinden klar sayordu. Boyu, bir kavak gibi uzuyor, bir ksalyordu. Kurun da gemiyordu ona. nne gelen kurun skyor, kar ettiremiyordu." Baka baka kylerde, baka baka biimlerde, baka baka yorumlarla nce Memed stne hikayeler anlatlyor babam anlatlyordu. Ali Safa Bey, Muallimin Banda, her zamanki bulutuklar maarada buluup, Kalaycya, nce Memedi ortadan kaldrma nerisini yapnca, Kalayc buna ok sevindi. Ama sevincini belli etmedi: "Bu i zor i Ali Safa Bey," dedi. "Zor i. Byle-bir adamla baa klmaz." Ali Safa Bey: "ukurovada nce Memed ad dillere destan. Vuracaksan 314 bylesini vur da namn dnyay alsn. Frsat bu frsat! nce Memedi de ortadan kaldrrsan gayri ukurova bizim demektir." Kalayc: "Zor," dedi. Ali Safa: "Korkma," diye omuzuna vurdu. "Epey de tekinden kacak." Kalayc: "Zor ama, bir bakalm. Belki bir yolunu buluruz."

Ali Safa Bey: "Bulmalsn mutlak. O ne kadar cesur olsa da daha yenidir. Dalarn huyunu bilmez. Bir tuzaa drrsn, tamam." Kalayc: "Bakalm," dedi. Ali Safa Beyden ayrlp arkadalarna gelince: " kt," dedi. "Epey de yolu var. Kolay da..." Arkadalar Kalaycnn gzlerine baktlar. Kalayc: "nce Memed derler biri tredi ya, hani Aktozlu kyn yakan. Onu ortadan kaldracaz. Yolu ak. Ne kadar istersen o kadar." nce Memedi vurmak Kalayc etesi iin ekmek yemek, su imek kadar kolayd. Daa kt kal Kalaycnn ortadan kaldrd ete buluyordu. Sar Bekir Efendi de iinde, vurduu adamlarn saysnn krk getii syleniyordu. Kalayc Osman ksa boylu, yeil, ylan yeili gibi, yahut da akra alan, bir tuhaf souk, lm gibi donuk gzl birisiydi. Seyrek sakallar kirpi oku gibi dik dik, sar yzne aklmt. Geni omuzlarna bakarak, boynu inceydi. Bir de btn boynu atete kzartlm gibi kpkrmzyd. Cepleri srma ilemeli mavi alvar giyiyordu. Sal sollu btn bedeni fieklerle donatlmt. Bacaklarnda bile fieklik balyd. Fieklikler de ilemeliydi. Ta uzaktan par par ediyordu. Sal sollu bir sr sap sedef tabancalar, kamalar, hanerler... Gsnde de bir drbn vard. Aynal drbn. Bandaki mor fesinin altnda sar kaklleri iki kan arasna dklyordu. 315 Atlgan deildi, cesur da deildi. Hilekard. arpt, takip ettii hibir insanla yz yze arpmam, her zaman arkadan vurmutu. Onun yapt hilekarlk, kurduu tuzak akla hayale gelmezdi. Ali Safa Beyin aleti gibi grnyordu. Gerekten aletiydi. Bir bakma da Ali Safa Bey ona aletlik ediyordu. imdiye kadar candarmayla ancak bir iki kere karlamt. Candarma, onun takibine kt myd, Ali Safa Beyin kurduu haberci a derhal Kalaycya yetiiyordu. Kalayc klan da Ali Safa Beyin evinde, kendisi iin yaptrd zel odada mkellef bir hayat sryordu. Yalnz odada skld zamanlar, daa kyor, etesinin bana geiyordu. ete de ok rahatt. Kar bastrd zaman sarp bir da kyne yerleiyorlar, gelsin kuzu, gitsin kuzu keyif sryorlard. Bunca serbestlik, bunca rahat hep Ali Safa Beyin yzndendi. Bu yzdendir ki Ali Safa Bey, l desin lrlerdi. Kalayc sordu: "inizde nce Memedi tanyan var m?" Horali belini bir aaca dayayp gzlerini yummutu. Doruldu: "Ben iyi tanrm, Aa," dedi. "Deli Durdu etesinde beraberdik." Kalayc: "Yanma gel yleyse Horali!" diye ard. Horali kalkt geldi. Kalayc onu iki omuzundan tutup sallad: "De bakalm, nasl adamdr, bu nce Memed?" Horali yutkundu, dudaklarn siler gibi yapt: "yle bakarsan hibir eye benzetemezsin. Ksack, incecik, koca kafal, byk gzl, yirmi yanda gsteren, hep dnceli duran bir ocuktur. Onun kurun attn grmeyen, bir atmada yannda bulunmayan kim olduunu anlayamaz. Bir nian atar ki, metelii vurur. eteye geldii gn -Deli Durdyu bilirsin, ne kadar iyi kurun attn da bilirsin- nce Memed, ondan iyi attyd. imdi artk inenin deliinden geiriyordur. ok atiktir. Yrk adr kavgasnda istese Deli Durduyu, hepimizi vururdu. Vurmad. O byle adam olmasayd, Deli Durdu onun hakaretinin altnda kalr myd? Deli Durdu korkuyordu ondan..." Kalayc: 316 "Amma da vdn Horali, vdn ha vdn. Seni vc ba m tuttu nce Memed?" Horali: "Yok," dedi. "Anlat, dedin nce Memedi, ben de bildiimi grdm anlattm. te byle bir adam nce Memed." Kalayc topraa oturdu. Ban iki eli arasna ald, dnmeye balad. Bir saat m, iki saat m ne geti, Horaliyi yeniden ard. "Beni iyi dinle Horali," dedi. "nce Memed sana gvenir mi?" Horali: "Gvenmez." Kalayc: "Niye?" "Deli Durduya kar koyduunda, ben Deli Durdudan taraf ktm." "Bundan ne kar?" "Gvenmez. Zaten o hi kimseye, babasna bile gvenmez. Yanndaki Cabbara bile gvenmez." Kalayc: "De sende," dedi, "dnk ekyay bamza Gizik Duran ettin." Horali: "Bilirim onu." Kalayc: "Bilmez ol," diye kt. Sinirlendii zaman burnunu kartrr, burnundaki kllar ekerdi. Gene yle yapyordu. "Sen demek istiyorsun ki, nce Memed ne tuzaa der, ne vurulur?" Horali: "yle demek istemedim. Tuzaa dmez adam olmaz. Ne de olsa nce Memed, daha acemidir. Tuzan biimine bakar." Kalayc: "Sana gvenirim Horali," dedi. "Sen her iin stesinden gelirsin. Senin gibi de tecrbeli ekya kalmad dalarda. Bunu sana havale edeceim." 317 Horali: "Et ama Aa, onlar iki kii." Kalayc: "teki kim?" diye sordu. "Uzun Cabbar." Kalayc: "Allah iin Uzun Cabbar, temiz ocuk. Babayiit ocuk." Horali: "Ne gelir elden? O da onunla gidecek." Kalayc:

"Gitsin," dedi. Sonra birden: "Bana bak Horali karda," dedi, "onun bulunduu yeri buluruz. Sen gidersin onu bizim eteye davet edersin. Bu olmazsa baka bir aresine bakarz." Horali: "Belki davete gelir de bu ii kolayca hallederiz. Belki gelir. Tuza muza akl etmez o." Kalayc: "Tamam m?" Horali: "Tamam." Kalayc: "Yerini abuk bulabilir miyiz ola? Belli bir yeri var m?" Horali: "Daha yeni fkarack," diye glmsedi. "Nereden yeri olsun! Ama bulmas kolay. Ben onu bulurum." 318 18 Gnlerdir kaa saklana, a yol yrmlerdi. Ormanlkl, kayalkl dalar amlard. Yorgunluktan lyorlard. kisi de srtlarndaki cephane yknn altnda iki bklmd. Elleri de titriyordu. m gibi. Karanlk, kapkara kmt. Yldzlar seyrekti. pileiyor-du. Yldzlar sabaha kar rler. Sabah yaklayordu. Grlt birdenbire patlaynca Cabbar irkildi: "Ne o?" diye aknlkla sordu. Memed: "Suyun gz," dedi. "Hani ilk geldiimizde..." Cabbar: "Bildim," diye karlk verdi. "yleyse azck oturalm banda." Memed: "Olmaz." Btn yorulmasma, bitmesine bakmayarak birazck olsun bir yerde durmuyor, ha bire yol alyordu. Soluk solua: "Ne var yani Cabbar karda," dedi, "ite geldik." Bir nefes alyor, duruyor, sonra balyordu. "Ne var yani. Kye gidince dinleniriz. Kye afak atmadan girmek gerek. Yaaa Cabbar karda. Bu kadar yol yrdk de... imdicik varrz kye. yle deil mi Cabbar karda?" Cabbar: "Aldrma," dedi. 319 Bunun stne Memed de bir daha konumad. Kye yaklatka daha hzl yryordu. Cabbar da arkasndan yetimek iin var gcn harcyordu. afan yerinde ine ine klar belirirken, kye girdiler. Birka kpek grltyle onlar karlad. Memed, oral bile olmad. Btn hzyla dimdik yryordu. Durmu Alinin evine geldi: "Durmu Ali Emmi! Durmu Ali Emmi." Durmu Ali hemen karlk verdi: "Sen misin nce Memedim?" "Benim." "Geliyorum nce Memedim. Ho geldin yavrum. O gavuru niceyledin? Duyduk ki Aktozlu kyn yakmsn. O gavur da iinde atr atr yanm." Kap alnca Memed heyecanla sordu: "Kim getirdi bu haberi size? Kyl hep duydu mu?" Durmu Ali: "Hepiciimiz duyduk yavru. Eline salk. Hepiciimiz sevindik. lme sevinilmez ya, hak etti. Avrad bile sevindi. Ettiini buldu, dedi. Bir damla ya bile dkmedi. Gelin ieri yavrularm." Birden, kendine geldi. Merakla sordu: "teki arkadanz, hani ihtiyar nettiniz?" Memed, iini ekerek: "Sorma!.." Durmu Ali: "Allah rahmet eylesin. Ben size imdi oca yakarm. Asnz herhalde." Memed, sorusunu unutmamt: "Durmu Ali Emmi," dedi, "kim getirdi size bu haberi?" Durmu Ali: "Duydun mu yavru?" diye sordu. "Duydun mu olan ileri, Topal Ali o gavurun adam olmu. te o syledi. Ky yanarken, o da buraya geliyormu. Durmu kyn dnda yangn seyretmi. Ky yanmca iine girmi. Bir ierden Abdinin kemiklerini karmlar. Kemiklerinin bile ou yanm.'' Memed: 320 "Demek Topal Ali onun adam olmu?" Durmu Ali, ocaktaki kzlerin stndeki kl aarken: "yle yavrum," diye kahrla sylendi. "nsanolu bu. i st emmi." Memed gld. Durmu Ali: "nanmadn m?" diye gzlerinin iine bakt. Memed: "Emmi," dedi, "sen de ne abuk unutuyorsun." Durmu Ali: "htiyarlk knce baa..." dedi. Memed: "Aldrma. Mesele deil," diye omuzlarn okad onun. Ocan bana da oturdu. Cabbar da oturdu arkasndan. Durmu Ali, fre fre ocaktaki atei parlatt. "Eee?" dedi glerek. "Daha ne var ne yok?" Memed: "Hi," dedi. Az sonra sabahn klar pencereden szmaya, yava yava ortalk aarmaya balad.

Durmuun yal kars Memedin yresinde drt dnyor: "atr atr m?" diye soruyordu. "De bakalm Memedim, atr atr m? Ne iyi ettin unu! atr atr yle mi?" Ocaktaki orbay indiriyor, ya kzdrp czrtyla stne dkyor. Evin iini bir ya kokusudur alyor. "atr atr ha? Kemikleri de yanm diyorlar. Yansn. Aktozlu ky kl olmu, diyorlar. Kl olsun." Sofray getirdi ortaya att, orbay da byk bir sahana doldurdu, sofrann ortasna koydu. Ama az hi durmuyor, ha bire syleniyordu: "atr atr ha? atr atr?" Bir zaman, Memedin elinde kak kalakald. Ne orbaya daldrabiliyor, ne de yere koyuyordu. ylecene, tutup duruyordu. Cabbar bunu az sonra fark etti. Cabbarla gz gze geldiler. Ortalkta derin bir sessizlik oldu. Durmu Ali de durdu, bunlarn hallerine merakla bakmaya balad. Neden sonradr ki, Memed hzla kan orbaya dal321 drp, abuk abuk imeye balad. Gzlerine ine ucu prlts geldi oturdu. Keskin. Mest olmutu. Ba dnyordu. Sar prltlar iinde avkyor, dnyor. akrdikenlikte da gibi ate yuvarlanyor ha yuvarlanyor. Yuvarlanyordu... Ban kaldrd, dimdik durdu. Esmer yz, gzleri a batmt: "Sana bir ey syleyeceim Durmu Ali Emmi," dedi. Durmu Ali, onun bu tavrna bir anlam veremedi, bombo gzlerle bakarak sordu: "Ne syleyeceksin oul?" dedi. "Sor!" Memed, sesi titreyerek: "O gavur ld gayri," dedi sustu. Sofray ortadan kaldrdlar. Atei lerdiler, yaktlar. Durmu Ali iki kere dar kt, geri geldi. Evin ocuklar tede durmular, kocaman kocaman alm gzlerle Memede bakyorlard. Durmu Ali, daha ld gayrinin sonunu bekliyordu. Memed, "ld gayri," derken yle bir hal taknmt ki, ok nemli bir eyler syleyecei apak grnyordu. Durmu Ali dayanamad: "ld gayri?" diye sordu. Memed ar ar: "Bir fikrim var," diye balad. "Bilmem sen ne dersin bu ie?" Gene sustu. Sonra abuk abuk konutu: "Bu kyn, teki drt kyn, tarlasn, tarlasnn hepsini. Kim ne kadar... Ne kadar ekiyorsa. Hepsini... Ektii kadar... Gerisini siz bilirsiniz. te byle. Silahm elimde beklerim. akrdi-kenlie de ate..." Durmu Ali: "Bre Memed," diye szn kesti. "Gzn sevdiim olum, yava konu azck. Bir ey anlamadm." Memed, heyecann dizginledi: "Demem odur ki Emmi, bu topraklar o gavurun babasnn mal deil." Durmu Ali dnd. Alnn kad. Memed: "Bu topraklar herkesindir... Topra o gavur yaratmad. Be 322 ky kle gibi ona alr. ukurovada Aa da yok, bir ey de yok. Hasan Onbay bir dinleseydin!.." Durmu Ali: "Bu topraklar da herkesindi eskiden. Bu gavurun babas kmadan. Allem etti kallem etti, topraklan elimizden ald. Ondan evvel herkes cannn istedii yeri cannn istedii gibi ekerdi." Memed: "te," diye parlad. "te gene yle olacak. Tam yle olacak." Durmu Ali, gene ban nne edi, dncelere dald. "Gene yle olacak. Tam yle. Ne dndn Emmi? Durmu Ali: "Keski yle olsa," diye mrldand. Gzlerine ya dolmutu. Memed: "Olacak. Senden bir isteim var. Be kyn akl yetenine haber gnderecek, buraya aracaksn. Konuup, tarlalar datacam. Klelikten kulluktan kurtulacaklar. Herkesin ektii herkesin. Ellerindeki kzler de kendilerinin olacak..." Durmu Ali: "KekiiiL" diye bard. "Keski." Memed: "Sen haber gnder, gelsinler..." Durmu Alinin kars, belini damn orta direine dayam, olan biteni seyrederek ip eiriyordu. Elinden kirmen dt. Elleri yanlarna sarkt. Kendisini toparlayp Memedin stne atld. s tutmu duvara bir rmcek an germiti. Geziniyordu. "Kurban olduum yavrum bu doru mu? Bunu yapacak msn?" diye ellerini pmeye balad. "Yarsn, te ikisini kimseye vermeyeceiz ha?" Memed: "Kulluk bitti," diye berkitirdi. "lnceye kadar bu topraklar bekleyeceim. Elimde silah. Ondan sonrasna da..." Kadn: "kzler?" 323 Memed: "Onlar da..." Kadn, Memedin ellerini brakp, duvarn karanlka yerine ekildi. Hkra hkra alamaya balad. Aladka alyordu. Durmu Ali dar kt. Yrei ikircikliydi. Geri girdi. Memede bakt. Yz, ona kaya gibi sert geldi: "Kimleri armalym oul?" diye sordu. Memed, ban kaldrmadan: "Kimin akl yeter olduunu sanyorsan..." Durmu Ali: "Olur..." Pancar Hsn evine gitti. Meseleyi ona at. Pancar, Durmu Aliye hibir ey sylemedi. O da ikirciklendi. Sonra kyde ne kadar adam varsa teker teker dolap, meseleyi anlattlar. Kimi sevindi birdenbire, sonra dnd. Btn ky ikircikliydi. Kyllerin bu olmaz ie inanas gelmiyordu. Evlerin nnde ocuklu, kadnl erkekli insanlar birikiyordu. nsanlar, birikiyorlar, konumuyorlard. Yalnz, korka korka biribirlerinin gzlerinin iine bakyorlard. Telal insan kalabal, byk bir sessizlik iinde, o evden o eve umutla tanyordu. Kalabalk bir zaman, sessiz sessiz kyn iinde alkand durdu. Sonra Durmu Alilerin kapsna geldi dayand. Kprdamadan beklediler. St ocuklar bile seslerini kesmilerdi. Memed, dardan bir sr ayak sesi duydu. Durmu Alinin karsna sordu: "Darda ne oluyor ana?" Kadn gzyalarn silerek: "Kyl hep toplanm, kapya gzlerini dikmiler. Bilmem."

Sonra dar kt. Btn gzler onun stne dikildi. Baklarn altnda ezildi. Kvrand. Sinirlendi: "Ne istiyorsunuz?" diye bard. "Ne toplandnz byle?" Kalabalktan ses kmad. "Ne susuyorsunuz?" En ufak bir kprt bile olmad. > "nce Memedi grmek istiyorsanz, ierde." 324 Gene hi kimse istifini bozmad. "Kr olascalar, ne duruyorsunuz byle? Ha ne duruyorsunuz? Her evden bir l km gibi yasl. Kr olascalar. unlara bakn! unlar da erkek!" Kadnlara dnd: "Siz de bunlar erkek diye koynunuza alp yatyorsunuz ha! Vay vay sizin avrat-hnza. Bu smskleri ha! Ne duruyorsunuz byle ta kesilmi? Oynayn, gln, dn yapn." Kalabalk ta gibi donmutu. "Allah belanz versin. Duymadnz m? nce Memed Abdi Aay atr atr..." Kalabalk usuldan bir dalgaland. "atr atr... Ak tozlu kyn de batan ayaa atr atr... Duymadnz m? Dn de geldi bize. imdi ierde. Duymadnz m? Gayri alp alp Abdi Aaya vermek yok. Tarlalar da bizim. Cayr cayr... kzler de bizim... Cayr cayr. Aktozlu ky de atr atr." Kalabalk dalgaland. nce mrlt halinde bir ses, kalabal batan aa dolat. Mrlt ykseldi, her azdan bir ses kmaya balad. Ky inanlmaz bir grltdr doldurdu. Kpekler havlyor, horozlar tyorlar, tavuklar btn telalary-la oradan oraya kayorlard. ocuklar alayorlard. Ahrda eekler anryor, atlar kiniyordu. Deirmenoluk ky, Deir-menoluk oldu olal byle grlty hibir zaman duymamtr. Az sonra ky, toz dumana kart. Kyn stn byk bir toz bulutu kaplad. Sonra birden kyn ortasndan sevin lklar gelmeye balad. Davul zurna balad. Trkler balad. "Bizim nce Memedimiz." "Bizim nce Memedimiz." "Onun byle bir adam olaca ocukluundan belliydi zaten." "Belliydi." "kzler de bizim." "Herkes ektii tarlay, istedii gibi ekecek. te ikisini vermek yok gayri." "A kalmak yok gayri, k ortasnda." 325 "t gibi yalvarmak yok." "Bizim nce Memedimiz." "nekleri satmak yok." "Zulm yok." "Herkes istedii yere gider." "Herkes evine misafir bile alr." "Diledii..." "Herkes kendi bana buyruk." "Bizim nce Memedimiz." "atr da atr." "ukurova korkusundan tir tir titriyor." "Bizim nce Memedimiz." "atr da atr." "Hate hapisten kacak." "Be ky bir dn kuracak." "Bizim nce Memedimiz." "Memedin dnn be ky yapacak." ki gn, iki gece davullar zurnalar durmadan ald. teki drt ky enlik iindeydi. Koygun koygun davul sesleri geliyordu oralardan da. Geceleri btn Dikenlidz k iinde kalyordu. lgn bir nee taa topraa, suya, aaca iliyordu. Be kyn ileri gelenleri Durmu Alinin evinde, Memedin yanndayd. Bazan pheyle, bazan korkuyla, bazan minnetle, bazan da sevgiyle Memede bakyorlard. kinci gnn akam Memed onlara bir neride bulundu: "Aalar," dedi, "emmiler, kiminiz ift kotu imdi, kiminiz de kotu koacak. Sizden bir dileim var." Hep bir azdan: "Dilein ba stne nce Memedimiz," dediler. Memed, szn srdrd: "Tarlay srmeden nce akrdikenini yakmay neden akl etmediniz?" Birka kii: ^ * "Dnmedik." "Yaktktan sonra srmek daha iyi olmaz m?" , "Olur," diye karlk verdiler. 326 Memed, ar ar ayaa kalkt. Btn balar da onunla birlikte yukar kalkt. "akrdikenlie ate vereceiz. Ondan sonradr ki ift koulacak." Tfeini, fieklerini tekmil kuanp darya kt. Arkasndan kyller de ktlar. Kel Mistik: "akrdikenlie," diye bard. "Davul zurna akrdikenli-e..." Durmu Ali: "kzlerin ayaklarn, iftilerin ayaklarn akrdikeni kapmayacak gayri." Memed, ar, temkinli, kyn dna doru yryordu. Ba dimdik, gzleri yar kapalyd. Arkasndan Cabbar, onun arkasndan da kyller geliyordu. Kadnlar, ocuklar onu grmeye damlarn bana kmlard. Davul zurna da susmutu. Ortalkta k yoktu. Ky ktlar. akrdikenliin iine daldlar. Gz yelleri efil efil dalardan Dikenlidzne iniyordu. nce Memed, ortada durdu. ylece durdu kald. Kyller onun kk bir kmldann bekliyorlard. Memed ban arkaya evirdi. Arkasndaki kyller bir ey bekliyorlard. Ondan bir kprt. nnde, stbeyaz olmu akrdikenlik uzanyordu. Dikenlidzne kar yam gibi, stbeyaz. trtlar geliyordu. Dikenlerin bedenlerine yapm, o kck smklbcekler, dikenlerin dallarn, bedenlerini topraa doru eiyorlard. "Cabbar!" diye ok hafif seslendi. Cabbar akrdikenleri yararak yanna geldi:

"Syle karda." Memed: "Ben ift srerken de, akrdikenlie ate verip, yle ift kosalard, ne olurdu yani?" Cabbar glmsedi. Bu srada, arkadaki kalabalk kart. Birka kii akrdikenleri biip ortaya ymaya balad. Buna tekiler de katldlar. Az sonra, akrdikeninden byk bir bek meydana geldi. 327 Kk bir tepe kadar. bek gittike byyordu. Ortaya atlan Durmu Ali: "Yeterin," diye heyecanla bard. Cebinden bir para ra kard yakt. Kurumu akrdikeni beine soktu. bek yavatan tututu. Sonra, btn bek yalmlar arasnda kald. Yalmlar esen yelle savruluyordu. Kyller yalmlar savrulan bein uzana ekildiler, yarm halka oldular. Bakmaya baladlar. Ate bekten dzle atlad. Trkler, barmalar, cokun bir sevin dzle yayld. Atele birlikte dolanmaya balad. Halaylar ekiliyor, oyunlar oynanyordu. Cabbar havaya ate ediyordu. Memed, gn batncaya kadar susup akrdikenliin iinde bekledi. Rzgar byk bir yn halindeki atei nne katm doludizgin, ovada ha babam dndryordu. Ate ynnn getii yerler kapkara kmre kesiyordu. Ate gnele birlikte gnba-tya doru uuyordu. Yanan akrdikeninden lklar geliyordu. Atein nnde ku gibi tyordu dikenlik. Gene ayn arlkla Memed, kye doru yrd. Yeilli, krmzl, mavili, renk renk giyinmi kadnlar, ocuklar, akrdi-kenlie toplanm eleniyorlard. Onlar da Memedin arkasndan kye yrdler. O gece sabaha kadar, btn gece ate Dikenlidznde K-naltepeden Yldztepesine, suyun gznden Kabaaaca, teki kylere, ta aalara, rkmara kadar doland durdu. Koca bir aydnlk dzl yalyordu. Sonra Alidan tepesinde bir top ate gzkt. Kocaman bir top ate. Kuyrukyldz gibi dnen, kvlcmlar saan bir top ate... Alidan tepesi gn vurmu gibi aarverdi. Apaydnlk. Kyller bu ie atlar. Memed de at. Orada, Alidan tepesinde ilk olarak bir ate gryorlard. Bu srada, Hatenin stne tanklk edenlerin yedisi de gelip Memedin karsnda durdular. Konumadlar. Memed: " *" "Sylen," dedi. "Biz ettik..." dediler. Memed anlad: 328 "Oldu." "Zorlan nce Memedimiz." Memed: "Biliyorum." Gzleri yaarm yedi kii boyunlar bkk, nnden sessizce ekildiler. Gene sabaha kadar sevinten, heyecandan, kederden, Memedin gzne uyku girmedi. Keder Hatenin kederiydi. Deirmenoluk kynn stne geni, apaydnlk, taze, tertemiz, ty gibi yeyni, ak bir gn ald. Deirmenoluk, prl prl bir dn iindeydi. Aalar, bir aydnlk iinde dnyorlard. akrdikeni daha yanyordu. Ak ova, batan ayaa karaya kesmiti. "Yoldan Topal Ali geliyor," diye bir haber geldi. Memed, merakla bekledi. Topal Ali, topal ayan yorgun yorgun srkleyerek geldi, dikildi. Memed glmseyerek: "Gel Ali Aa, gel!" diye yanna yaklat, elini tuttu. Sevgiyle elinin stn okad. Terlemiti. Kesik kesik soluyordu. Konumad. yle yan yana kaldlar. Teri soudu. Yz soluk, sapsar, kr krt. Birka gn iinde belki on be yllk yalanmt. Memed dayanamad: "Neden bylesin bre Ali Aa?" diye sordu. "ok durgunsun." Topal Ali bitkin: "Hi sorma." Memed, bu "hi sorma" nn altnda bir eyler olduunu sezdi. yle bezgin, yle dertli, yle iten ie bir fkeyle syledi ki... Memedin kocaman gzleri biraz daha kocamanlaarak: "Bir kt haber, bir ey mi var?" diye sordu. Ali, biraz daha solarak, elleri titreyerek: "Hi sorma," dedi. "Hi sorma." Beni korkutma Ali Aa!" Ali: "Olan oldu. Benim yreime iniyordu," diye inledi. 329 Memed, ona doru uzanarak: "Syle!" Ali: "Gavur dinli..." dedi. "O..." Memed: "Eeee?" Ali: "Kurtulmu!" Memed: "Neee!" Yldrm arpm gibi oldu. Salland. Gzleri karard. Sonra kaskat kesilip kald. Ali: "Ben onunla konutum. imdi kasabada ev tuttu. Oraya yerleecek. Beni de gnderdi." Cabbar Memedin bu halini grnce korktu: "Aldrma Memed karda," diye onu teselliye alt. Elimizden kurtulu yok. Kurtulamaz. Bugn deilse yarn..." Durmu Alinin kars bir lk att. Damn karanlna gitti. Dvnmeye balad: "Vay dertli bam vay! Bu da m geliciydi bama! Vay vay! Vay vay vay!" Cabbar: "Ne dvnp duruyorsun bre teyze? Nasl olsa, o bir daha bu kye ayak basamayacak. Tarlalar sizin, kzler de. Biz sa olduka..." "Vay vay! Vay vay vay!" Az sonra ii btn ky duydu. Bunun stne kyn sokaklarnda hibir insan kalmad. Evlere ekildiler. Grlt birdenbire durdu. Ky pssz oldu. kpekler havlamay, horozlar tmeyi kestiler. Sanki kyde bir tek canl bile yoktu. Biraz nceki byk grlt, byk sevinle birlikte sanki btn ky, btn canlsyla ban alm baka bir diyara g etmiti. Siniler sinek kalmamt.

Bu sessizlik ayn minval zere, ta ikindine kadar srd. Durmu Ali km, ban ihtiyar omuzlan arasna gmmt. Kadnn da avurdu avurduna gemi, bir kecie bzl330 mr. Memed ban tfeine dayayp oturmutu. Dnyordu. Aln krk iinde kalmt. kindine doru kyde hafif bir canllk grld. nce bir horoz gbreliin stne kt, kanatlarn rparak tt. Horozun yeil, krmz, mor tyleri yal yal ldyordu. Sonra kpekler havlamaya balad. Arkasndan insanlar da evlerinden ktlar. Oraya buraya birikimeye baladlar. Bir homurtu boydan boya ky doland: "Adam olmu da..." "Adam olmu da dan nce Memedi." "Sefil brahimin olu." "Adam olmu da Abdi Aamzn tarlasn datyor." "Boyuna bak, boyuna unun." "Gren yedi yanda ocuk sanr." "Smsk." "Tfei bile gtremiyor." "Ekya olmu da..." "Ekya olmu da ky yakyor." "Ekya olmu da babasnn mal gibi..." "Babasnn mal gibi bizim Aamzn tarlasn, kzlerini dat veriyor." "Adam olmu da..." "Aamzn kapsnda yallanrd it gibi." "Daha dne kadar." "Sefil brahimin savsak olu..." "almndan da yanndan geilmez." "Savsak domuz." "Elin kz da onun yznden rr." "rr mapusanelerde..." "Hate rr." "Bak hele bak!" "akrdikenlii de yaktrd! ift srenlerin ayaklarn diken yemesin!" "ncinmesinler!" "Bak hele bak!" "Gelmi kye, Abdiyi ldrdm deyi kabanr." "Aamz..." 331 "Aamz onun gibi yz tane iti bir kuruna dizer." "Bizim Aamz." Sonra byk bir kalabalk halinde kyl, Abdi aann avlusuna doldu. Abdi Aann karlarn, ocuklarn kutladlar. Homurtu, gece yarsna kadar srd. Kyn yarsndan ou Memedi tutuyordu. Abdi Aann lmemesine yanyorlard. Onlar, evlerinden dar kmamlard. Durmu Ali l gibiydi. Durmu Alinin kars hastalanm, yataa dmt. Azn baklar amyordu. Memedin de azn baklar amyordu. Yalnz Cabbar ortaya dm, ha bire konuuyordu, kylleri kandrmaya alyordu. "Abdi Aa bu kye bir daha ayak basamaz. Onun iin korkmayn. Yaknda nasl olsa lecek. Mutlak lecek. Vallahi de lecek, billahi de lecek. lecek. Byle olmayn. lecek dedim, lecek." Kimse dinlemiyordu. Daha gn domadan Durmu Alinin evinden ktlar. Memed ban yerden kaldramyordu. Ba gsne, canszcasna sarkmt. Decekmi gibi. Cabbar da yannda ayn sessizlikle ar ar yryordu. Ky karken bir iki kpek onlara rd. Memed duymad bile. Cabbar kpekleri talad. akrdikenlik yanp bitmiti. Yarlm toprak kapkara kllerle rtlyd. Memed, ovann ortasnda dikildi kald. Cabbar da ona bir ey sylemeye cesaret edemedi. Bekledi bekledi. Memed yrmedi. O da vard bir tan stne, tfeini kucana alp oturdu. Gn dodu. Memed, daha dimdikti. Kprdamyordu. Glgesi kyn stne doru uzamt. Gn kuluk oldu, Memed gene kprdamad. Cabbar artk dayanamad, vard Memedi drtt: "Ne oldun bre Memed karda," diye sordu. Memed birden aykt. Gzlerini uykudan uyanrcasna krptrd. Cabbar: "Aldrma Memed kardam," dedi. "nsanolu i st em-mitir. Onu da nasl olsa..." Memed, dilerini skarak: "Nasl olsa..." diye bak gibi keskin syledi. Sonra, usuz bucaksz yanm ovann telerine bakt. 332 Mersinlerin koyu yeilleri, insana koyu, sarho edici, ama delicesine sarho edici bir ikiyi anmsatr. Slemi tepesi srtlar yerde gceklenmi, pene pene topraa yapm mersinlerle doludur. Kei yollarndan geenler keskin, ar bir koku duyarlar. Koku arlk, tembellik verir. Slemi tepesinin alt yan dzlktr. Bir tane ufack ta bile bulunmaz. Kum gibi ince, yumuak topra vardr. Buraya bir utan bir uca nar ekilmitir. Kimse bilmez ne zaman ekilmitir. Al iekler aarlar. Buraya Narl Bahe derler. Al ieklerden bir rtyle rtnr. ieklere arlar okuur. Narl bahenin alt yanndan Savrun ay akar. Savrun ay yukarlarda, yani Toroslarda, oluktan akarcasna fkrr. Ufacktr. Burada durgundur. Ovaya bir gl gibi yaylmtr. Ayak bileklerine kadar bile kmaz. Cipil cipil... Yaylan su, ortasnda birok irili ufakl adacklar brakmtr. Milli, kumlu adacklar... Bu adacklarn ou bklktr... Bkler sktr. Duvar gibi... Adacklarn bir ksm da yar plaktr. zerlerinde lk lk kokan hayt, bir de ineyaprakl, mor gvdeli lgn bulunur. Yalnz yalnz salnr dururlar. Su kylarnda an aalan da kocaman, pembe ieklerini aarlar. Yllardan beridir, en byk adalardan biri olan Bostanck adasna kavun karpuz ekilir. Buray Krt Memo byk tarlalar olan bir aadan kiraya almtr. ukurovann en iri kavunlar, karpuzlar Memonun Bostancmda yetiir. Bostann bekisi Horalidir. Yllardr Bostanck adasnn ka333 vunlarn, karpuzlarn bekler. ardan drt bir yan karpuz kabuklaryla dolar. Kabuklarn st ar oul verir gibidir. O kadar oktur ki arlar, kabuklar zerine konan ardan gzkmez olur. Arlar da trl trldr, balarlar, kara arlar, boncuklu arlar. Arlarn rengi, parlayp, gnete yeile dner. ardan yresinin byle kabuklarla dolu olmas, Horalinin cmert gnll olduunu gsterir. ok cmert bir adamd. Bostanca kim gelse kavun, karpuz ikram ederdi. Bostanca urayan kavun karpuz yemeden geri dnemezdi. Bu Horali nereden gelmiti, belli deildi. Bostanca yakyordu. Ilgnlar nasl yadrgamadan Bostanckta duruyorsa, Horali de yle duruyordu. Horali Bostanc sever miydi sevmez miydi belli deildi. Hi de belli etmezdi. Bostanckta biten lgn sever mi sevmez mi yerini, belli deildir. Horali de yle.

Bostancktan geimini iyiden iyiye salard. Geimden gayri, ho taraflar da vard Bostancm. Yaz geceleri scaktan terlerken, onun adrnn altndan kk ltlarla Savrun ay akard. Ay nda akltalar parlard. Bir bahar gn de bostan dikmeye geldiler Bostanca. Ne grsnler! Bostanck yerinde yok. Yerinden su akyor. Seller alm gtrm Bostanc. Bundan sonra Horali bir iki yl ortadan kayboldu... O zamanlar ekyalk moda gibi bir eydi. nne gelen, karsna kzan, bir tfek bulup daa kyordu. Sonra birdenbire duyuldu ki, Horali ekyalara karm! Duyann parma aznda kald. te bu Horali, o Horalidir. Horali, nce Memedi tuzaa drmek iin fellik fellik aryordu. Ama bir eyden rahatsz. Yreinin gizlisinde bir sz var. Sebebini bilmiyor. nce Deirmenoluklulardan sordu. "Mekan Alida," dediler. Horali birka gn Alidamda doland durdu. Bulamad. Deliye dnd. Dikenliin dznden yukarlara, Mazln dzne kt. Gene bulamad. Kime, hangi kylye sorduysa, nce alk alk yzne bakyorlar, sonra: "nce Memed mi?" diye soruyorlard. "nce Memed mi? Biz onu ne grdk, ne de biliriz." 334 nce Memedin adn duymadk, ona sevgi balamadk insan kalmamt da kylklerinde. O sebepten yerini bilseler bile, kimse haber vermiyordu. Vermezler de. Bu, ta eskiden beri gelenekti. Sevilen ekyann yerini hibir kimse kolay kolay bulamazd. Ama Horali umudunu kesmedi. O da senin, bu da benim. Ara babam ara! Sonralar bir de usul bulmutu. nne gelene: "Ben nce Memedin etesindenim," diyordu. "nce Memedin... Ky yandktan sonra yitirdim onlar..." Bu usul yava yava skt. Horali Memedin asl yerini rendi. Memed Savrun kyndeydi. Oray yurt edinmiti. Baz baz kyde kalyor, orada geceliyordu. Baz da Savrun gznn amlklarnda... Savrun gz kk kk ekyalar, soyguncularla doluydu. Onlara hi karmyordu. Karmad gibi, hibiriyle de konumuyordu. Byle davranmas, ona kar ekyalarn kinini, hasedini oaltyordu. Gene bu yzdendir ki, ondan korkuyorlard. Savrun gznde nce Memed karanlk bir korku gibi dolanyordu. Kyde yatmad geceler, byk amlardan birinin daln yatak etmiti. Orada yatard. Cabbar aada nbet beklerdi. Nbet sras ona gelince, gene yerinden inmeden tfeini kucana alr orada otururdu. Cabbarsa, bir trl aacn bana kmazd. Memed, orasn ev gibi dzenler, iini yumuack yapard. Cabbara, "gel gr," derdi. Cabbar gitmezdi. Gitmezdi ama, yukarsn da merak ederdi. Horaliyi ulu amn dibine, Memede yataklk eden bir kyl getirdi. Cabbar onu grnce sevindi. Boynuna sarld: "O yaradan kurtulduuna bir sevindim ki Horali," dedi. "Bir sevindim ki... imdi neredesin?" Memed de amdan, alelacele aaya indi: "Ho geldin Horali karda," dedi, "seni ok merak ettik." Bu kadar sevgi karsnda Horali afallayp kalmt. "Hi," dedi, ne dediini bilmeyerek. "Hi!" Sonradan kendini toparlayabildi. 335 "Kalayc etesindeyim imdi. Deli Durdu ldrldkten sonra, oraya getim. Gezip duruyoruz ite. Nolacak. yle ite. Byle yazm yazan. Yazg..." Cabbar glerek: "Ne o bre Horali? ok dertli grnyorsun. Bu ne hal?" Horali iini ekerek: "Hi sorma," dedi. Aalara bellerini verdiler, oturdular. Horali: "Recep avu nerde?" diye, gzleriyle drt bir yan aratrarak sordu. Cabbar: "Sizlere mr. Gitti," diye karlk verdi. "O yara gtrd onu." Horali: "Vaaaay Recep avu," diye acnd. "te bu dnya byle!" Cabbar: "Yalan dnya," dedi, kzd. "Yalan dnya. Sonun kara toprak." Memed dalgnd. Aykt: "Deli Durdu iini duyduk ama, bir de sen anlatsana. Sen iindeydin." Horali: "Hi sorma Memed karda. Onu hi sorma," diye inledi. "Yazk oldu fidan gibi delikanllara. ok yazk." Cabbar: "De anlat unu Horali," dedi. "Sabrszlandrma adam." Horali: "Sizden ayrldktan sonra, Deli Durdu ii azttka aztt. Bu sefer kylerden kadn da karmaya baladk. Karp dalarda oynatyorduk." Cabbar: "Bir ekya ne zaman bunu yapmsa boku yemitir. Kurtulu yok." Horali: "Bir bu olsa, al da iek diye bana sok. Bir bu olsa..." Cabbar: "Daha da ne?" 336 Cabbarn hayreti gittike artyordu. Horali: "Kyleri vergiye balad. Her kyden, her ev az ok ona bir vergi verecek. Zenginliine, fakirliine gre..." Cabbar: "Daha da ne!" Horali: "Daha var," dedi. Cabbar: "Ne var?" diye gzleri kocaman kocaman alarak sordu. Horali: "Deveboynunun geidinin st yanma otururdu, oradan ne kadar canl geerse hayvanlarn sa n bacan, insanlann sa kollarn vururdu." Cabbar: "Tam ldrm..." Horali: "Sa kolundan vurup da olak koyduu insan says yz geti. Bir ksm da ld." Cabbar: "ok kt. Sonra?"

"Sonras... kardama syleyim. Bir gn Akst kyne girdik. Evlerden karlar karttk. Getirttik meydanla. Hepsini. Kocakarlar bile. Kardama syleyim. Oynattk. Fkarack-lar, koyun gibi biribirlerine sokulmular, titreiyorlard. Korkularndan bazlar bir iki gbek atp, sonra kalabala kap yumuluyordu. Ondan sonra da Deli Durdu kylnn anasna avradna svyordu. Boyuna svyordu. Erkekler evlerine kapanmlar dar bile kamyorlard. Bir baktk, nasl oldu nasl olmad, imdi bile toparlayamyorum. Ortal bir toz duman rtt. Toz duman iinde kaldk. Deli Durdu da yitti gitti. Ben bir damn stnde buldum kendimi... Tfeim de yoktu yanmda. Bir yarm saat, ortalk toz duman iinde kald. Sonra ald. Kalabalk kaynayordu ortada. Yorgun, l gibi bir kalabalk... Ben damdan indim. Korkumdan tir tir titriyordum. Neden damdan indim? Ben de farknda deildim. Daha da farknda deilim. Neden indim ola? Orada durdum, seyrettim kala337 bal. Kalabalk yava yava dald. Kimse beni grmedi. Belki grdler de aldrmadlar. Mecalleri kalmamt. Meydana baktm, meydanda hi kimse yoktu. l ml yoktu. Un ufak etmilerdi Deli Durduyu, teki ekyalar. Tozun iinde birka tfek kunda grdm. Bir de Deli Durdunun izmesinin tekini... Baka hibir ey grmedim... te byle... Aklm bama gelince katm oradan." Cabbar: "Demek byle ha?" dedi. "Demek?.. Hi byle anlatmamlard." Memed: "Olaca buydu. O da bunu bekliyordu zaten. Biliyordu onu. yle olacan, bana byle bir iin geleceini biliyordu. Kendisini o yzden kapp koyuvermiti." Cabbar: "Senin Kalayc da onun bir baka trls... O da..." Horali: "O Deli Durdu gibi deil," dedi. "Korkak, put, iki yzl bir adam. O kolay kolay yakay ele vermez." Cabbar: "Sana karda d benden, o da eninde sonunda gidecek. Onun da akbeti akbet deil... Sen ondan rak ol arkada. ok beladan geri kalrsn. Sana yanarm." Memed, hi sze karmyor gibiydi. Onlar dinlemiyor gibiydi de. Dnd: "Horali! Sana yanarm," dedi. Sonra Horalinin elini tuttu: "Peki, neden? Ne iin arayp buldun bizi? Bir ey mi, bir haber mi var?" "Sizi Kalayc davet etti. Grmek istiyor. ok merak etmi nce Memedi. Grmek istiyor. Benden sordu. Tanrm, dedim. Arkadamdr, dedim. Seni vdm. Kardamdr, dedim. Giderim bulurum, alr gelirim, dedim. Sizi ok aradm." Memedle Cabbar, "bunun altnda bir eyler var," der gibisine biribirlerini szdler. "Yaa?" dedi Memed. "Demek byle?" Horali: 338 "Byle," dedi kekeleyerek. Cabbar: "Demek bizi ok aradn?" Horali: "oook." Cabbar: "Kalayc bizi ne yapacakm?" Horali: "Ben Memed karda ok vdm de... Git de bul getir, dedi. Madem bu kadar vdn." Memed: "ok iyi ettin Horali karda," dedi. "Sa ol." Cabbar ona kzgn kzgn bakt. Memed: "Gidelim," dedi. "Ben de grmek istiyordum zaten onu. Hemen gidelim. Nerede bekleyecek bizi?" Horali: "Konurdada..." Memed: "Olur. Onun davetini kabul etmeyeyim de kiminkini edeyim?" Cabbar iyice ard. Memed: "Kalayc davet eder de..." Horali: "ok vdm." Cabbar, Horaliyi getiren adam bir yana ekip sordu: "Seni nasl buldu, bu ekya?" Adam: "nne gelene soruyormu. Bana getirdiler. Ben, dedi, nce Memedin etesindenim. Beni gtr oraya. Ayrldk, dedi. Bir daha da buluamadk. Beni gtr. Ben de aldm getirdim. ok yalvard." Cabbar: "Anlald," dedi. "Sen git gayri." Konurda bulunduklar yere ok uzakt. Bir gnlk yoldan bile fazla. 339 Adam giderken, geri dnp dnp bakyordu. Memed: "Hseyin karda," diye arkasndan bard. "Birka gne kadar geri dneriz. Salcakla kal. Arkada getirdiin iin sa ol." Adam: "Gle gle," dedi. leye doru Syrmgac buldular. Karanlk kavuurken de Kei suyunu tuttular. Orada bir kyden ekmek alp yediler. Bir iki saat dinlendikten sonra, gene yola dtler. Gn rken Ak-kaledeydiler. Yosunlu bir pnardan su itiler. Her zaman Memed nde, Horali ortada, Cabbar arkada yryordu. Akkalenin stndeki ak toprakl tepeye ktlar. Orada uyuyacaklard. Nedense tepeyi karlarken Horali ok gerilerde kalmt. Cabbar bundan faydaland: "Memed," dedi, "Memed karda biliyor musun?" Memed: "Biliyorum," diyerek glmsedi.

Cabbar kabna samayarak: "Neden gidiyoruz yleyse?" Memed: "Anlamadn m, karda?" diye sordu. "Beni tuzaa drmek iin arkamsra adam karm. Beni tanyan birini... Beni davet ediyor. Gitmesem olur mu? Korktu da gelemedi der. Aklnca bana tuzak kurmu..." Cabbar: "Tuzaa bile bile dyoruz yleyse. Onlar on kii kadar varlar." Memed: 'Yz kii olsalar da baka are yok." Cabbar: "Horaliyi ldrelim yleyse..." Memed: "Olmaz. Kalaycy grmeliyim. Ne eit bir adamm grmeliyim." Cabbar: "Grelim ama... Grelim haydi nolacaksa..." 340 Memed: "Baksana Horalinin yzne. Dakkadan dakkaya deiiyor. Yz, piman bir adam yz... Ettiinden piman... Bana yle geliyor ki birden boanverip her eyi syleyiverecek. Baksana, bir kerecik olsun, gzmzn iine bakabiliyor mu? Kalaycnn yanna gitmememiz iin belki de yreinden boyuna dualar ediyordur. Gelsin de bak gzlerine..." Bu srada Horali yetiti. Onlar da sz yarda braktlar. Memed: "Eeee Horali," diye omuzunu okad. "Demek byle?" Horali dudaklar titreyerek: "Yaa, byle," diye karlk verdi. Tepenin stnde ulu birka ceviz aac vard. Onlarn duldasna geldiler. Cabbar: "Siz yatn uyuyun," dedi. "Nbeti ben beklerim." Yattlar, uyudular. Nbetlee uyudular, uyandlar. Uyandklarnda vakit akama yaklayordu. Akkaleden, Andrnm dousuna saptlar. Kayalkt. Sonra amlk bir yere dtler. amlar kaplan yaramazd. Ortalk am, yaban nanesi, yarpuz kokuyordu. Su altlar ortal dolduruyordu. Yusufuk kuu durup durup tyordu. Cabbar: "ahinin kayasna geliyoruz herhalde," dedi. Horali: "yle," diye konutu. "Yarn sabah Kalaycnn ordayz. Konurdamda, Gcepnarm banda bekleyecekler bizi." Memed, dilerini skarak: "Yaa?" dedi. Sonra kendisini tuttu. Bir trl, Kalaycnn kendisine tuzak kuruunun sebebini bulamyordu. Kafas karmakarkt. Abdi Aa geliyordu aklna. Abdi Aayla da Kalaycy bir araya getiremiyordu. Kayranlnn tepesinde bir ala gn ald. Sisler topraktan, aalardan yava yava kalkyordu ki Konurdama geldiler. Horali: "Siz dinlenin. Ben nden gideyim de haber vereyim." 341 "Sen git," dediler, bir aaca bellerini verip oturdular. Memed: "ete bize yaylm atei mi aacak dersin Cabbar?" Cabbar: "Yok canm," dedi. "Bize kuzular yedirtmeden ldrmezler." Memed: "Dorusun. Cesaret edemez Kalayc bizimle bir msademeye. Duyduumuz, bildiimiz Kalaycysa o, tfeimizi alp, bizi sofra banda ldrmek ister. Kolay. Ama bizi neden ldrmek istediini anlamyorum." Cabbar: "Kolay," dedi. "O Ali Safa Beyin adamdr." Memed: "Eeeee?" Cabbar: "Ali Safa Bey de..." Memed: "Yok canm," dedi. Cabbar: "Senin de aklna aaym Memed," dedi. "Onlar biribirlerinin itidir. Anladn m?" Memed: "Anladm. Demek Abdi, ha?" Cabbar: "Baka trl olamaz." leden az nceydi ki vakit, Horali dnd geldi. Kalktlar. Gcepmara doru yrdler. Gcepmarn alt yanma vardklarnda, uzaktan Kalaya grnd. Yaklat. Kendini kollad belliydi. Memed, kendini yere att. Yere atar atmaz da Kalaycya doru kurunu dendi. Arkadan, "vay anam," diye bir ses geldi. Memed, bir ara dnd, bakt ki Cabbar Horaliyi vurmu, Horali tepinip durur, kanlar iinde belenin Cabbar: "Eyi ettim," diye bard. "Sonuna kadar bekledim. Sylesin de tatl cann kurtarsn, diye." 342 Memed: "Kalayc yitti," diye hayfland. "Acele sktm. Vuramadm gibime geliyor." Sonra sesinin var gcyle bard:

"Kalayc! Putluk etme! Sende zerre kadar erkeklik varsa k karma. Korkma. Ali Safanm iti. Kasap! Put kasap! k karma." Cabbar da baryordu: "Kaar m sandn bizi? ksana erkeksen." O taraftan hi ses ada gelmiyordu. Az sonra, drt yandan gelen bir kurun yaylm iinde kaldlar. Memed glerek: "Yreklendi Kalayc," dedi. "Gsteririm ona." arpma, gece yarsna kadar srd. 343 20 Abdi Aayla Ali Safa Beyin istei zerine Kalaycnn nce Memede kanckasna pusu kurduu, nce Memedin bu pusudan burnu kanamadan kurtulduu, stelik de Kalaycy yaralayarak, iki arkadan vurduu, Kadirliden Kozana, Ceyhandan Adanaya, Osmaniyeye kadar btn ukurovada duyuldu. okurovada, Toroslarda nce Memedin maceras bytlerek dilden dile dolayordu. Herkes nce Memedden yanayd. Dalar halk, yaylan macerasndan dolay nce Memedi btn dmanlarna kar, her tehlikeyi gze alarak koruyabilirdi. Ama ne pahasna olursa olsun. "nce Memed mi?" diyordu. "nce Memed dedikleri de bir sabi ocuk. Ama tepeden trnaa yrek... Anasnn kann Abdi Aada koymayacak. Ali Safa Beyde de Vayvay kynn ahm koymayacak." nce Memedle Kalayc kavgas daha ok etkisini Vayvay kynde gsterdi. Haberin kye geldii gn vakit akamd. Herkes iini gcn brakp meydanla topland. Kyl seviniyordu. Kyl, bir arka bulmutu artk. nce Memed gibi bir arka... Kyl comutu. Herkes nce Memed stne bir eyler uyduruyordu. Az zaman iinde nce Memed destanlaverdi. yle ok kahramanlklar, yle ok olaylar uydurdular ki nce Memed iin, on insan mr bunlar yapmaya yetmezdi. Ama, kyl bunlar dnecek halde deildi. Dmanlarnn, Kalaycnn karsnda nce Memed! ki yldan beri Kalaycnm korkusundan kylerinden kamyorlard. Ali Safa Bey tarlalarn ha 344 bire ellerinden alyordu. Kasabaya gidip haklarn koruyam-yorlard. Alt ay daha gese btn tarlalar Ali Safa Beyin olacakt. Kle olacaklard. Koca Osman, alann ortasndaki mermer tan stne oturmu: "nce Memed, ahinim. nce Memed, ahinim," diyor boyuna. Baka hibir laf etmiyor. Durup durup, "nce Memed, ahinim!" diyor. Koca Osman incecik, ksa boylu, kse sakall, enesinde ancak on be kadar aarm sakal olan, yeil, ekik gzl, seksen yanda bir aksakald. On tane yetikin olu vard. Oullar, kyller drt bir yann almt. Ne syleyeceini bekliyorlard. Koca Osman, son bir kez daha, "nce Memed, ahinim!" dedikten sonra ayaa kalkt: "ahinim soygunculuk da yapmazm, yle mi?" diye sordu. "nce Memed soygunculuk yapar m hi?" diye konutu kyller. Koca Osman: "Atm ekin oullarm. Kyller, siz de aranzdan para toplayn. Ben, ahinime gideceim. ahinime dalarda para gerek olur. Herkes ne kadar verebilirse, o kadar versin." Gn r, ukurova toprandan iyler kalkar, buulanrken, Koca Osman atn mavi dumana batm Torosa doru doldurdu. "nce Memed, ahinim!" Deirmenoluk kyne gnde ancak gelebildi. Kyde attan indiinde baylacak kadar yorulmutu. Atnn ban ekerek, topal topal kyn iine yrd. Sonra, kyn orta yerinde kan tere batm atyla durdu. Derin derin soluk ald. akn bir hali vard. Kyn ocuklar oyunlarn brakp, orta yerde kalakalm, boyuna soluyan yal adama aknlkla baktlar. Koca Osman ban kaldrd: "ocuklar," dedi, "gelir misiniz buraya?" ocuklar koutular. Yal adamn boynu kpk iinde kalm at, sa ayan karnna doru ekmiti. Geri indirdi. "Gl Alinin evi nerede?" 345 ocuklarn en dikesi atld: "O oktan lm. Ben yokmuum daha..." "Ya nce Memedin?" Dike ocuk: "Ohhooo bre emmi sen de!.." Koca Osman kzp grledi: "Noolmu, bre olum, bana?" ocuk: "nce Memed ekya oldu. Duymadn m?" Koca Osman: "Ben, ne bileyim yavru! Ben ukurovalym. nce Memedin hi akrabas, anas babas yok mu?" ocuk bir "ck" yapt. Koca Osman: "Kime misafir iner kye indiinde?" ocuk: "Durmu Ali Emmime." Koca Osman: "Demek ekya oldu nce Memed?" ocuk: "Ekya oldu ya. Aamz ldrdm diye, geldi kye, babasnn maln datrm gibi de Aamzn tarlasn kylye datt. Yaa emmi! akrdikenlii de yaktrd. Aamz onu l-drtecek. Onu hi kimse sevmez bu kyde. Bir Durmu Ali Emminin avrad sever. Aamz, onu da kyden kovacak." "Durmu Alinin evi nerede oul?" ocuk bayla iaret etti: "te o!" Koca Osman atnn ban ekti, Durmu Alinin evinin nne gelince: "Tanr misafiri," diye bard. Don gmlek, yaka bar ak Durmu Ali, beli iki bklm, dar kt. Stbeyaz sakal dizlerine deer gibiydi: "Tanr misafiri ho geldi," dedi. "Bam stnde yeri var." Atnn ban tuttu, ahra ekti.

erde byk bir ate yanyordu. erisi saman, hamur, ^ zek kokuyordu. 346 Durmu Ali geldi, karsna oturdu. "Merhaba bakalm," diyerek kocaman, pasl tabakasn Koca Osmann nne att. Koca Osman eilerek: "Beri gel! Beri gel hele. Kulan bana ver," diye Durmu Aliye doru uzand. "nce Memedden haberin var m? Nerelerde olur o?" diye yavaa korkarak sordu. Durmu Ali grltyle gld: "Ne diye korkarak sorarsn nce Memedi? Yok bir ey." Koca Osman: "nce Memed," dedi, "benim ahinim. Ben ne bileyim. Ben onu aramaya geldim." Sonra, onu niin aradn, ne istediini uzun uzun anlatt. Bu arada konumaya Durmu Alinin kars da kulak misafiri oluyordu. Koca Osman szn: "nce Memed, ahinim," diye bitirdi gene. Diline pelesenk etmiti bunu. Kadn: "nce Memed, ahinimiz," dedi. "Grrsnz, yaknda o kel Abdiyi ldrr. Gelir tarlasn da datr. Bu namussuz kyl ne etti yavruma? Neler etti nce Memedime karda! O gnler gelsin, kacam meydan yerine, azm ap, yumacam gzm. O namussuz kylye, o yavrumu tedirgin eden eyilik bilmezlere ben bilirim syleyeceimi. Ben bilirim o zaman. Sen de git karda, git syle nce Memedime. Benden de selam syle. ldrsn o Ali Safa Beyi de. ldrsn o gavuru da. Kalaycnn da kellesini kessin, gndersin ukurovaya. Teyzen byle byle syledi de. Duydun mu karda?" Durmu Ali: "Allasen avrat," dedi. "Dur azck, nolursun. u kardasn iini grelim." Kadn serte: "Sen de!.." dedi. Durmu Ali: "Ne sen de?.." diye sordu. Kadn: 347 "Topal Ali zaten Memedin yanna gidecek. iekli deresin-deymi Memed. Karda da yanna katarz." Koca Osman: "Uzak m ora?" diye korkuyla sordu. Kadn: "Uzaka," dedi. Koca Osman: "Ben yleyse, bu gece burada kalaym da, yle gideyim." Kadn: "Bu gece kal karda," dedi. "Ben de Topal bulduruyum. O, Abdinin kahyas oldu ya... Topal gene bizim. Olsun varsn." Durmu Ali, gzlerini belerterek karsna bakt. Kadn sustu. Bir de baktlar ki, Koca Osman srtn duvara iyice dayanm, ba da bir yana sarkm uyuyup durur. Durmu Ali glmsedi. Kadn da glmsedi: "Fkara ne kadar da yal," dedi kadn. "Kim bilir ka gndr at stnde!" Durmu Ali: "Kim bilir!" dedi. 348 21 ieklideresinin tepesine doru incecik bir iirden kyorlard. Sabahtan beridir ki Koca Osman boyuna Topal Aliye soruyordu: "ahinim nasl bir adam?" Her soruunda da Topal Ali anlatyordu: "Kocaman ala gzleri var. Salar diken diken. Yz ac. enesi ince, rengi yank, boyu orta, kurunu inenin deliinden geirir, atik, yiit. Korkmaz. leceini bile bile yrr." Koca Osman: "Yaa?" diyor, sonra da dncelere dalyordu. "Peki," dedi, Koca Osman, "ahinim bu dan tepesinde mi saklanr her zaman?" Topal Ali: "Yok," dedi. "Bu yl burada kalacak herhalde. Kasabaya yakndr ieklideresi..." Koca Osman: "Yaaa?" Topal Ali: "Hani Hate hapiste. ahitler dndler ya, hkmet gene brakmad Hateyi." Koca Osman: "Vay ahinim!" Topal Ali: "yle oldu ite." Sonra yemyeil bir alana geldiler. Alan krplm gibi ksa349 ck otlar sarmt. Gkte gz bulutlar kaynyordu. Akl karal bulutlar. Koca Osman: "ahinime daha ne kadar var?" Topal Ali, bir yamac gsterdi. Yama kayalk, ormanlkt. "te orada." Koca Osman: "Dnya gzyle ahinimi grym de..." Topal Ali: "Gr," dedi. Akama doruydu ki, orman yararak, bir yer damna geldiler. Topal Ali ay sln ald. Cabbar, damn stnde grnd. Topal Ali: "Cabbar!" diye bard.

Cabbar ieriye seslendi: "Memed karda, bak kim geliyor!" Memed de damn stne kt. "OhhoooL" Ali Aa! Ho geldin!" Kucaklatlar. Ali: "Kusuruma kalma Memedim," dedi. "Seni ok aradm. Verecek haberlerim vard. Yetitiremedim. Kalaycnn pususundan iyi ki kurtuldunuz. Demek o kahpe dl Horali!.. Hi um-mazdm ondan. Onu bostan bekiliinden bilirdim." Bunlar byle konuurlarken Koca Osman arkada yle dikilmi, yznde bir glmseme, duruyordu. At arkasmdayd. Her zamanki gibi sa ayan karnna ekmiti. Atm tyleri domur domur olmutu. Islanmt. Memed usuldan Topala sordu: "Bu da kim?" Topal: "Ta aadan, Vay vay kynden olurmu... Sana ahinim deyip durur." nce Memed, ona doru ar ar yrd, yanna vard, elini uzatt: "Ho geldin emmi!" 350 Koca Osman: "Ho bulduk yavru. Yoksa ahinim sen misin?" "Kim?" "nce Memed." Memed hafiften utanarak glmsedi: "Benim." Koca Osman hzla, kendinden beklenilmeyecek bir eviklikle Memedin boynuna sarlp pmeye balad. "nce Memed, ahinim!" Hem pyor, hem alyordu. Cabbar geldi, ihtiyar Memedden ayrd. htiyar oraca bir tan stne oturdu, yzn elleri arasna ald. "nce Memed, benim ahinim!" Cabbar yeniden geldi, onu oradan kaldrd, ieri gtrd. eriye boydan boya ay postlar serilmiti. Duvarlarda fieklikler, bombalar, mavzerler aslyd. Oturduktan sonra yal kii_duruyor duruyor: "nanamyorum yavrum. Gzlerime inanamyorum. Gerekten ahinim sen misin?" Memed her syleyiinde kzaryor, bozaryordu. "Gerekten sen misin?" Memed. "Kusura bakma emmi. Daba. Kahve yok," dedi. Koca Osman: "ahinimin can sa olsun." Memed, biraz dolmu, yanaklarna hafif bir kzllk gelmiti. Kara byklar uzamt. ncecikti. Yz daha sertlemi, her dakika dve hazr, atld atlacak bir hal almt. Daha yanm, kararm, kavrulmutu. Boyu da eskisinden daha uzun grnyordu. Topal Ali: "Ben grmeyeli..." dedi. Cabbar: "Allah ieklideresi kynn yokluunu vermesin. Besleyip duruyorlar bizi. Memed, ieklideresinin hem aas, hem hakimi, hem hkmeti. ieklidereliler hkmete gitmiyorlar gayri. Her ii Memed gryor. Memed de bir adil ki... Sen grmeyeli iler byle ite." 351 ORHAN KEMAL L H4LK KTPHANES Topal glmsedi: "yi ki Kalaycdan kurtuldunuz. Ben her eyi rendim: Abdinin Ali Safa Beye gidip ayana dtn, Ali Safa Beyin seni ldrtmek iin Kalaycy kasabaya arn, her eyi rendim. Sana geldim ki, sen ortalarda yoksun. Vay, dedim, kendi kendime, vaaay dedim, Kalayc yedi Memedimi. Dtm yollara. Akkalede duydum ki, Kalaycyla karlamsn, sen Kalaycy yaralamsn. Daha iki kiilerini de vurmusun. apkam havaya atp dndm geldim kye. Bekle babam bekle! Bir ay sonra ieklideresinden aldm haberini. Gde Duran syledi onu da..." Koca Osman: "ahinim," dedi, "ben Vay vay kyllerinin elisiyim. Kalayc, Ali Safann iti. Bizde adam koymad vurmadk. Ali Safa tarlalarmz alr. Biz hakkmz ararsak Kalaycya vurdurur. Duyduk ki..." Memed, Topal Aliye: "Demek, bunlar hep Abdi Aann bann altndan kyor? yle ha? Bilmitim byle olduunu zaten. Koca Osman sabrsz: "Duyduk ki ahinim, sen o gavuru yaralamsn. Keski vu-raydm, ldreydin kafiri. Ah keski..." Memed, son derece durgun, telasz: "Dn bir haber geldi. Ald yaradan iflah olmam, birka gn nce cehennemi boylam." Koca Osman yerinden kalkp, Memedin stne atld, ellerini pmeye balad: "Doru mu bu? Doru mu, ahinim! Tarlalarmz bizim olacak gayri. Tarlalar bizim... Doru mu, ahinim?" Memed: "Doru," dedi. "Ben de nasl oldu da Kalaycy ldrmedi o kurun diyordum. Nian alp da skmtm." Koca Osman: "Allah ne muradn varsa versin. Amin..." dedi. * Sonra gitti, heybesini at. inden bycek bir kn kard. Memede verdi: "Bunu kyl gnderdi, ahinim. ok kr yarabbi! Bana 352 msaade. Ben yola deyim. Mjde vereyim kylye... Dn bayram yapsnlar." O hzla kt, aata bal atn zd. stne bindi. Kapya geldi. "Salcakla kal, ahinim. u haberi bir an nce yetitireyim de... Seni arar Osman Emmin sonra. Eyvallah, ahinim!" At zengiledi. Memed, azck ard Koca Osmana. "Acayip," dedi. Cabbar: "Acayip."

Topal: "Bre ocuklar, merak ettim. Nerden buldunuz bu iekli-deresini Allahakma?" Memed glmsedi: "Buluruz." Cabbar: "Buluruz." Topal: "Bizim ky nere? Buras nere?" Cabbar: "Buras bura," dedi. Topal: "Syleyin, nasl dtnz buraya?" Memed duvar gsterdi. Gsterdii yerde bir saz aslyd. Topal: "Eeee?" dedi, "bundan ne kar?" Cabbar: "Trl trl ses kar." Topal: "Adama yknme Cabbar!" diye kt. Memed: "Ali Aa," dedi. "Bu sazn sahibi Sefil Alidir. Ak Sefil Ali. Mazgata karlatk. Bir kayann stne oturmu saz alyordu. Tfeini de bir yanna yatrm. Bize kart. oktan beri e-kyaym." Topal: 353 "Elde de neler var!" Cabbar: "Sefil Ali iyi ak amma! Herifte bir ses var. Deme gitsin." Topal: "Anladk. Sefil Ali ekya... yi de ak... Buras neden?" Memed: "Buras da Sefil Alinin ky. Sefil Alinin daylar da bu kyn en yiit adamlar. Anladn m?" Topal: "Anladm," dedi. Cabbar: "Neredeyse gelir Sefil Ali. imdi tepenin sivrisindedir. Trk yakyor. Kim bilir ne stne? Dadan gelir gelmez, soluk solua saz eker kucana yumulur stne. te byle bizimkisi. Dn enlik." Memede dnd: "Bre Memed," dedi, "u aksakaln getirdii kn a da, ne kadar para gndermi bize Vayvaylar grelim." Memed: "Grelim." Ar ar kn at. Paralar deste desteydi. Cabbar: "Hepsi para m?" Memed: "Hepsi..." Cabbar: "Zengin olduk," dedi. Memed: "yle." Cabbar: "Yaa bre ihtiyar!" Topal: "Bununla kalsa iyi," dedi. "Bak greceksin. O ihtiyar sizin yakanz brakmaz. ki aya bir, kylden toplar toplar getirir size. Yaman bir adam o." Memed: 354 "Bar yanm adamn. Kim bilir ne kadar zulmetti onlara Ali Safa, Kalayc." Topal: "Siz paradan yana korkmayn. Arkanzda da gibi bir Vay-vay ky var." Cabbar: "Da gibi," dedi. Topal: "Sen Koca Osmanm houna gittin. Kalayc o kadar zulm bile yapmasayd, gene getirirdi paray... Bunlar byledir. Sana ahinim dedi bir kere. Git evine ocuunu al, kes, ldr gznn nnde, sana hibir ey sylemez. Bunlar byledir." Cabbar: "Bu gidile kyamete dek ekyalk yap. Burnun kanamaz." Topal: "yle deme Cabbar," dedi. "Ali Safa Bey bo durur mu? Kalayc onun canyd. Siz cann elinden aldnz. Bunu size koymaz." Memed: "Koymamaya alr." Cabbar: "Elinden gelirse..." Memed: "Siktir et bre Cabbar karda," dedi. "Sefil Alinin dedii gibi... Hangi gn grdk akam olmam." Bu srada tfeini aprazlama boynuna takm, sallanarak Sefil Ali ieri girdi. Doru saza gitti. Duvardan ald. Olduu yere oturup saza dzen vermeye balad. Birden bir trk tutturdu. Kaln gr bir sesi vard. Ses, Sefil Aliden kmyor gibiydi. Trk bin yl teden geliyor... Uzaktan dalardan, ukurovadan, denizden geliyor. Denizin tuzu, amn sakz, yarpuzun kokusu bulam. yle bir trk. "Gel benim derdime," diyor, "bir derman eyle. Alemler derdine derman olansn."

Bir an duruyor, bu sefer saz byyor. Saz tekrar ediyor: "Derman olansn." Sonra gene balyor Sefil Ali: 355 Her nere baktysam yarimi grdm. Elleri duruyor. Sazn stne yumulmutur. Uyumu kalm gibi. Birden ban kaldryor. Eli sazn stnde uuyor. Dalar talar uan kular. Bir frtna gibi alyor, sylyor. Adm dersen de Sefil Aliyim Bir gn akllysam yz gn deliyim st kpklenmi bahar seliyim Ba pare karl dadan gelirim diyor, susuyor. Sefil Ali olduu yerde klm, tkenmitir. Olduu yerde, ylecene bir ta gibi kalakalmtr. Donmutur. Sazn usuldan, bir yana koydu. Memed de donmu kalmt. Bir ara gzne elik prlt gene geldi kondu. Sonra da kafasnda bir top sar k gene snd, kvlcmland. Bol kl ukurova dz dalgaland. Topal Aliye usuldan sokuldu: "Ali aam!.." dedi. Ali: "Ne?" diye sordu. Memed ona "dar k" diye bir iaret yapt. Topal ayaa kalkp kapya yrd. Arkasndan Memed de kalkt. Onlar dar ktktan sonra, Cabbar Sefil Aliye yaklat, drtt. Sefil Ali kendine geldi: "Bak, Ali," dedi Cabbar. "Bana bak..." Ali: "Noldu?" Cabbar: "Topal dar gtrd Memed. Anladn m?" "^ *" Ali gld: "Anladm." Cabbar. 356 "Bu adam delirmi. Akl bandan gitmi bunun. imdi Topala ne sylyordur biliyor musun? Ondan kasabaya gitmelerini istiyordur." "Baka ne olacak? Her nne gelene sylyor. Btn i-eklideresi kyne yaylm. Kylnn aznda: Memed Hat-emi dnya gzyle bir daha grym diyormu. Allah o zaman canm alsn, gidip mapusanede greceim, kasaba ate olsa gene iine gireceim, diyormu. Kylnn dilinde hep bu!" Cabbar: "Bu adam kanna susam. Ben nne gemeye alyorum, bana da kt kt, sanki dmanymm gibi bakyor." Sefil Ali: "Brak sarhou yklana kadar gitsin." Cabbar: "Brak sarhou ama, Memed yiit adam, iyi adam. Bu dalar Memed gibisini grmemitir. Bir daha gremez de. Nur paras adam. Evliya..." Poyraz savuruyordu darda. Deli Poyraz... Neredeyse kar yaacak. Dalarn stnden bir turna katar geti az nce. K geldi demektir. Havada k kokusu... amn dallar poyrazda dklyordu. Memed, Topal amn yannda tutup dibine doru ekti. "Otur uraya." Topal, Memedin yzne baknca hayretler iinde kald. Dudaklar titriyordu. Merakla bekledi. Memed geldi yanna kt. "Ali Aam," diye balad, "sen akll bir adamsn. Btn bu bama gelenler senin yznden. -Sen de biliyorsun bunlar. Ama anladm ki bunda senin suun yok. Sen iyi adamsn." Topal Ali: "Aman Memedim..." dedi. Memed: "Aman maman yok Ali Aa." Topal Ali: "De bakalm yleyse..." Memed, bir an durdu dnd. Yz gerildi. Byk bir ac iinde kvranr gibiydi: 357 "Ben," dedi. "Hateyi grmeye gideceim yarn." Topal akna dnd: "Nasl, nasl?" diye sylendi. Memed, tok, sert bir sesle: "Ben yarn Hateyi grmeye gideceim." ' Topal: "Eeee?" Memed: "Eeeesi mesi yok. Gideceim." Topal elini enesine verip duraksad. Epeyi dndkten sonradr ki: "Zor," dedi iini ekerek. "ok zor. Dpedz lm demektir." "lm alnma aldm," dedi Memed, yz krarak, yz byk bir acyla gerilerek. "lm alnma aldm! urada tam yreimin ortasnda bir yangn var. Oyuyorlar gibi yreimi. Gitmeliyim. Dayanamam gayri. Yarn afaktan kalkp yollara deceim. Ben kasabaya..." Topal szn kesti: "Ya seni yakalarlarsa? Btn umudum, bir kyn umudu sende." Memed, ky lafn duyunca kapkara kesildi. "Bir kyn btn umudu mu? Bir kyn... Hangi kyn?" Topraa hmla kocaman bir tkrk att. Topal Ali ok dingin: "Celallenme kardam. i beni, d eli yakar. Sen kylye gcenme. Korkularndan aay tutar grnyorlar. Yoksa yrekleri seninle bile... Btn kyn, be kyn umudu sende..." Memed: "Ben gideceim," dedi, kestirdi att. Topaln yanndan kalkt. Daa yukar sarho gibi sallanarak yrd. Poyraz kokuyordu, kuru am kokuyordu dalar. Topal, serseme dnm yerinden kalkt ve ieriye geldi. Cabbar merakla, heyecanla Topala sordu: " *~ "Ne dedi sana Memed? Syle Ali karda!"

Ali: "Yarn afaktan nce kasabaya gidiyor." 358 Cabbar: "Bu adam delirmi," diye bard. "Balamak onu. Tutacaklar ldrecekler onu. Balamak. imdi nereye gitti o?" Topal Ali: "Daa doru yrd gitti. Sallanyordu..." Cabbar arkasndan daa doru kotu. Poyraz, ormann aalarnn dallarn kryordu. Kar yaacak gibi bir koku vard havada. Bulutlar kararm, kaynayordu kte. Birden ortalk karard. ri taneli, scak damlalar dmeye balad. Memedi ulu dallan yolunmu bir amn altnda, rm bir kte oturmu buldu. Yanna sokuldu. Dalgnd. Onun yanma geldiinin farknda bile olmad. Usuldan yanna oturdu: "Karda," dedi, "etme! Herkese de syledin. ieklideresi kynde duymayan kalmam. Kasabada da duyulmutur. Yakalarlar seni. Etme bunu!" Memed ban kaldrd, dik dik yzne bakt: "Dorusun. Haklsn Cabbar. Ama gel bana sor. erime sor. Yreimi iki el tutmu sk babam sk ediyor. Edemem. Hateyi grmeden edemem. Grmezsem lrm. yle leceime, byle lym... Sen bana son bir kardalk yapar msn?" Cabbar: "Senin iin yapmayacam i yok Memed! Biribirimize karda dedik. Can dedik." "yleyse bana eski psk bir elbise... Senden istediim bu." Cabbar sustu, ba nne dt. 359 22 Koca Osman bir kuluk vakti kasabaya doludizgin girdi. Atnn kantarmas kpk iindeydi. arnn ortasnda attan indi. Atnn dizginini koluna dolad. arnn bir bandan teki bana kadar ekti. nne kim gelirse glmseyerek, "Merhaba!" diyordu yksek sesle." Merhaba!" Kasaba Kalaycnn lmn duymutu. Koca Osmann byle kubara kubara dolamasnn sebebini anlyorlard. Sonra ary bir utan teki uca birka sefer gitti geldi. Gzleri birini aryordu. Bulamad. ary brakp aa aya doru dnd. Tevfiin kahvesi nne geldi. Atnn nnde kzarm yzyle, titreyen elleriyle ylecene, bir heykel gibi dimdik durdu. Sonra kahvenin camlarna alnn dayayp ieri uzun uzun bakt. Kede gzne Abdi Aa iliti. Buna sevindi. At meydandaki akasya aacna balad ieri girdi. Vard Abdi Aann banda durdu. Abdi Aa ban kaldrnca Osman, kzarm yzyle, titreyen elleriyle grd. Gz gze gelince Koca Osman glmsedi. Abdi Aann rengi att. Koca Osman yksek sesle bir, "Merhaba," dedi. Abdi Aa merhaba demeye kalmadan, arkasn dnd yrd. Abdi Aa az ak arkasndan bakakald. Koca Osman, atn akasyadan zd, stne atlad. Vayvay kyne doru doludizgin srd. Vayvay ky kasabaya iki saat ekerdi. Koca Osman kahveden knca, Abdi Aay bir telatr .ald. Korkuyordu. Korkusundan hibir yerde duramyordu. Beyaz 360 sapl nagant tabancas, sa yannda kuann iine sokuluydu. Sa eli her zaman stnde dururdu. Tavla oynar, para sayar, yemek yerken her zaman stnde. Grnmez bir dmanla her an karlamak zereydi. yle sayyordu. O hzla kalkt, doru arzuhalci Siyaseti Ahmede gitti. Siyaseti Ahmet bir tuhaf adamd. Bir ho, sanki azna bir uval cevizi doldurmular da alkalyorlar gibi konuuyordu. Siyaseti, Deli Fahrinin can dmanyd. Ali Safa Beyin de has adamyd. O da kasabada Kalaycnn yz suyu hrmetine icrai sanat ediyordu. Kalayc namna trl trl dolaplar eviriyordu. Habere, o da ok yanmt. Abdi Aa o hzla dkkana girdi: "Yaz," dedi, "Ahmet Efendi. Eer hkmet hkmetse, hkmetliini gstersin. Tam byle yaz. Dalar belleri ekya alm. Her alnn dibi bir hkmet. te byle yaz. On be yanda ocuklar bile dada. Byle yaz! Yaz! Kyleri yakyorlar. Kasabay bile basyorlar. Malmzdan canmzdan emin deiliz. Byle yaz! Karlar bile silahland. syan var. Kasaba hkmetliini ilan etti. Kanun katlarda kald. Byle yaz. te byle yaz! Gelsin de kara asker, kklerini kazsn bunlarn." Siyaseti Ahmet Efendinin karanlk yz bir daha karan-lklat. Bandaki siyah tyl ftrn karp masann stne koydu. Cebinden kard mendiliyle alnn kurulamaya balad. "Bu dediklerini mi yazacam?" diye sordu. Abdi Aa: "Tam tamna, harfi harfine yaz dediklerimi. Bu candarma-lar ba edemezler bunlarla. Ba edemezler. Anladn m? Ba edemezler. Bu candarmalarn bir alay nce Memedle baa kamaz. Ya gerisi!.. Yaz. Yaz da kara asker gndersin hkmet. Yaz ki isyan var. Bir ekya, yirmisinde bir ocuk. Benim kapmn yanamas... nce Memed adnda... te byle, sylediim gibi yaz... nce Memed tarlalarm kylye datr. Beni kyden kovar, tarlalarm kylye, benim yanamalarma datr. Be kym... Ben korkumdan kasabada bile gezemem. Candarma dairesinin nnde ev tuttum. Pencerelerine kum torbalan koydum. Kurundan dolay. Bacasn rdrdm. Bombadan dola361 yi. Beni candarma dairesinin nndeki evimin iinde vurmaya gelmi geen gn. Haberlenmeseydik, nbeti olmasayd, evi dinamitle uuruyormu. Kasabay, diyormu nce Memed, tm dinamitleyeceim. Tm. te, byle tam yaz! Siyaseti: "Ben," dedi alar gibi, "ben nasl yazarm bunlar? Elini keserler adamn. Haydi yazdk diyelim, erefi var kasabann. Gl adn pis etmeyelim kasabann. Sonra da Kalayc gittiyse, can sa olsun Ali Safa Beyin. Bir ete daha kurar. Ali Safa Bey, hkmete byle yazdna raz gelmez." Abdi Aa kprd: "Sen dediimi yaz," dedi. Siyaseti: "Yazamam." "Sana yaz diyorum karda, yaz!" "Yazamam." Hmla ayaa kalkt: "Ben de Fahri Efendiye yazdrrm," dedi. Siyaseti: "Nereye istersen yazdr ya, hakknda hayrl olmaz.." Abdi Aa doru Deli Fahriye gitti. Deli Fahri onun ayak sesini ok uzaktan duydu, masadan ban ar ar kaldrd. 362 ieklideresinin beri yan ahinin kayas... ahinin kayas sarp, yce, dmdz, ge am yosunlu bir kayadr. ahinin kayas efsanelere karmtr. Destanlarda sylenir. Kayann yznden aalara doru bir pnar kaynar. ahinkaya pnar... Drt bir yann yeil, kk aalar, kokulu yarpuzlar sarmtr. kavak boyu yukardan, sarptan kokular gelir. Kpkl su iner, kayann duvar dibi yznden. ahin merakls bir gen varm eskiden. Kayann yzndeki delikler, ahin yuvas. ahinlerin civciv karma zaman bir ahin yavrusu almak ister. ahin yuvas duvar gibi dz kayaln orta yerinde. Ne alttan klr, ne stten inilir. Delikanl uzun, kaln bir ip bulur, tepedeki en kaln aaca balar.

ahin yuvasna doru sarkar. Yavruyu alr koynuna koyar. Bu srada ana ahin iten haberdar olur. Hmla gelir, kanadyla ipe arpar, ipi kl gibi keser. Delikanl, koynunda ahin yavrusu, aa der, para para olur. Kaya bu yzden ahinin kayas olmutur. Geceden yola kan Memed, ahinin kayasnn dibinde durup dinlenirken, arkasndan bir trt duyup bakt ki, ne baksn, Cabbar, kendisine bakp durur. Gsnn kllar arasndan oluk misali ter szyor. Uzun zaman Cabbar olduu yerde durdu. Memed de nne, topraa bakt kald. Sonra Cabbar geldi Memedin yanna oturdu. Elini usul usul uzatp elini tuttu. Birka kere skt. Memed aldrmad. nne bakmay srdrd. 363 Cabbar, sesi karncalanarak, titreyerek: "Karda!" dedi. yle candan, yle dosta syledi ki Memed ban ondan yana dndrmek zorunda kald. Cabbar, ellerini elleri arasna ald: "Karda etme!" "Sen de anlamazsan dedimi Cabbar karda," dedi, "ben lsem daha iyi." Cabbar: "Memedim," diye inledi. "Ben senin derdini anlyorum. Ama sras deil bu iin. Dert ikimizin." Memed: "yleyse Cabbar karda, durma yoluma. Ben Hateye gideyim. Yakalanrsam kadere. Yakalanmazsam..." Kzd. Yz bakalat: "Kimse beni yakalayamaz," dedi. Cabbar: "Bu senin yaptn dpedz ellerini kelepeye uzatmaktr. Ya seni biri grr de tanrsa? Ya Abdi Aa? Kasabann iinde ne yaparsn?" Memed: "Kadere," dedi. Gzlerindeki prlt byd. "Yakalanmam." Cabbar: "Var git git karda. Yolun ak olsun yleyse." Memed: "Sa ol." Cabbar: "Seni burada gn beklerim. Krt Temirin evinde. gn iinde dnmezsen bilelim ki yakalandn." Memed: "Bilin ki yakalandm." Kalkt yrd. Cabbar arkasndan, kendi kendine, gzden kayboluncaya kadar "Seni de yitirdik nce Memed, seni de," dedi. "Bu dalar bir nce Memed daha gremez. Vay!" nce Memed ieklideresi kynden yrtk bir ark, bir de 364 on be yanda bir ocuk elbisesi buldurmutu. Elbise el doku-masyd. Pamuktan, trtkl. Ceketi nar kabuuna boyanmt. alvar beyazd, kirliydi. Yrtkt da. Elbise ok dar geliyordu. Olduundan bir misli klmt. Eline de kaln bir oban denei almt. Bana siperlii yrtlm, yal bir kasket geirmiti. Tabancasn, tabancasnn fieklerini, ierden bacana balam, ipleri beline sarmt. Yolda uarcasna yryordu. Yann ynn gzleri grmyordu. Ba dnyordu. Sanki bir bolukta yuvarlanyordu. Dnya silinmiti. Gece yarsna doru kasabann kysna vard. Kenar mahallelerde kpekler ryorlard. Ne yapmalyd? Bu vakitte kasabaya gitse, kasabada han bulamazd. Belki yakalarlard da. Aadan bir deirmenin krts geliyordu. Dnd, deirmene doru yrd. Deirmenin grlts adamn kulaklarn sar edecek kadar oktu. ok telerden scak un kokusunu ald. Yarn Cumayd. Hapisanenin ziyaret gnyd. Byk bir bela vard: Hatenin anas... Abdi Aa kasabaya yerleti yerle-eli, her Cuma Hateyi ziyarete geliyor, gya Memedden haberler getiriyordu. Memed hakknda akla hayale gelmez hikayeler uyduruyordu ona. Bu sefer Memedin ktlne deil, iyiliine. Tarla datma, akrdikenlii yakma iini de bire be katarak anlatmt. "Memed," diyordu, "bir bym, bir uzam kalnlam. Aynen minare gibi olmu." Hate sevinten uuyordu. Hapisane hapisane deildi artk. Cennete dnmt. Saatte bir Irazn boynuna sarlp pyordu. Irazda da ayn sevin! ieklideresine yerleti yerleeli de Memedden iki gne bir haber, para geliyordu. Tozlu un uvallar sra srayd. Drt ar ta, bir yanlarna unlar fkrtarak dnyorlard. Serpilen suyun, serpilircesine sesi geliyordu. Deirmenci krl sakall, gz bozlu birisiydi. Tepeden trnaa una batmt. On be kadar kyl deirmenin orta yerine bir ate yakmlar, yresine halka olmulard. Memed vard, bir "selamnaleykm" akt, tekiler yer atlar. Halkaya girdi. Sonra gene konumalarna daldlar. Bir zaman sonra Memedin farknda bile olmadlar. Tarladan, rnden, 365 yokluktan, lmden konutular. Deve boynunda bir tccarn soyulduundan sz atlar. Birka tanesi bunu nce Memedin yaptn syledi. nce Memed laf geince, arkasndan toprak datma meselesi akla geliyordu. Burada da yle oldu. Yalca bir kyl, "Topra datm datmaya ya, akrdikenlii ne diye yaktrm kylye, bu deli kppolusu?" diye merakla sordu. tekiler akrdikenliin yaklmas stne akla hayale gelmedik laflar ettiler. Memed hrsndan kudurdu. inden kfretti. Esas meseleyi, sebebi hibirisi de sylemedi. Akllarna gelmedi. Siniri geince iinden gld. ukurova kyls akrdikenlii ne bilsin? Ne mene bir beladr, ne bilsin! Sonra adamlar olduklar yere kvrlverdiler. Memed de kvrld. Uyand zaman gn kuluktu. Bir kyl baucuna durmu, "Bre ocuk," diyordu, "gn kuluk oldu. Yekin gayri. Atlarn, eeklerin ayaklar altnda kaldn. Kalk gayri." akn akn uyanan Memed hzla kalkt, kasabaya doru koarcasna yola dt. O hzla kasabaya girdi. arnn ortasndan geti. ar eski grd gibiydi. Sar gml erbeti ortada dolanyordu. Kr Hac nal dvyordu akla evkle. Nala Kozanolu trks syletiyordu Memed yanndan geerken. Kebap dumanlan dkkanlardan dar frlyordu. Kara alvarl kyl kadnlar dkkandan dkkana girip kyorlard. Memed korkarak, bzlerek, belediye bahesinin yannda, yukar doru giden bir kyly durdurdu: "Hapisaneye nereden gidilir?" diye sordu. Kyl: "u soka doru k, u kardaki ta kapdan ieri gir," dedi, yrd. Memed kapdan girdi. Bir blk candarma dizilmi, haz-rol durumunda avuu bekliyordu. Bir ho oldu bu kadar can-darmay bir arada grnce. Dnp dalara doru kamak geti iinden. Hibir zaman, hibir yerde bu kadar sklmam, yrei daralmamt. Candarmalarm ilerisinde, sanda bask, pen-ceresiz bir dam gzkyordu. Damn duvarlar yosun balamt. nnde, iki kyl kadn bekleip duruyorlard. Memed, belini iyice kamburlatrd. Bzld. Kck kald. Damn hapisane olduunu, stnde dolaan nbetiden an366 lad. ok hapisane hikayesi dinlemiti. Bu da tptpna benziyordu. Ar ar dama doru yrd. O sinirli, Allahm belas gardiyan karsna dikildi, serte sordu: "Ne istiyorsun ocuk?" Memed alams alams: "Benim bacm burada mapus da..." Gardiyan: "Kim? Hate mi?" diye serte sordu. Memed boynunu bkerek: "Heye..." Gardiyan ieri bard: "Hate! Hate, kardein gelmi." Karde lafn duyunca Hate ard. akn akn dar kt. Memede dodu geldi. Memedin yz bembeyaz olmutu. Duvarn da dibine kmt. Gardiyan:

"te burada!" Hate Memedi grr grmez, olduu yerde kalakald. Dondu kald. Azndan t kmad. Sendeleyerek geldi, duvara srtn dayayp oturdu. Bitmiti. Uzun zaman byle yan yana kaldlar. Dilsizmiler gibi. ylecene biribirlerinin gzlerine baktlar. Iraz da geldi. Hatenin bitkinliine at. Konumadklarna da bir anlam veremedi. Memede yaklat: "Ho geldin oul." Memed belli belirsiz aznda bir eyler geveledi. Iraz bundan hibir ey anlamyordu. leye doru gardiyan geldi: "Yeter artk. Haydin yerlerinize," diye bard. Memed yine yle ar ar bzlerek ayaa kalkt, cebinden para knn kard. Hatenin kucana att. Arkasn dnd yrd. Byk ta kapy kncaya kadar Hate de durdu orada, arkasndan bakt. Iraz: "Bu ne kz?" dedi. "Bu da kim?" Hate: "Gel ieri Iraz teyze," diye inledi. "Gel de ieri..." 367 eri girdiler, Hate kendini yatan stne halsiz att. Iraz merakland: "Noldu sana?" Hate: "nce Memed," dedi. Iraz: "Ne?" diye hayretle bard. Hate: "te o ocuk nce Memeddi." Iraz: "Vay gzlerim kr olsun," diye dvnd. "Vay gzlerim... yice bakmadm da aslanmn yzne. Vaay gzlerim nme aksn." Sustular. Sonra iki kadn gzleri yaararak, birden biribirle-rine sarlp, sallanmaya baladlar. "Bizim nce Memedimiz." Sonra yatan stne yan yana oturdular. Biribirlerine glmseyip duruyorlard. Hate: "Yreir ovas..." dedi. Iraz: "Evimiz." "Knal toprak alacam duvarlarna. Otuz dnm de... Iraz teyzemin elini lktan soua vurdurmayacam." Iraz kar koydu: "Ev, hepimizin evi. Hepimiz drt elle alacaz." imdi yeni bir umut kaps almt. Gnlerden beri hapisa-nede af konuuluyordu. Bilmem hangi mebus gelmi de Ankara-dan, af kacan sylemi. Bu aylarda kacakm. Hapisanede trkler karlmt af stne. Gece gndz hapisane af trkleri ile inliyordu. erde bir yal Mustafa Aa vard. Herkese akl verirdi. Akll, bilgili adamd. Hate her Allahm gn ona: "Mustafa Emmi, hapisaneler boalnca, Memed de affa urar m?" diye soruyordu. "Deil Memed, dadaki kurt ku bile affa urar." Hate buna seviniyor, sevinci btn gn, btn gece srp gidiyordu. 368 Yreir ovasnn topra scak, verimlidir. Hate ierdeki Yreiri bilenlerden ky ky, bucak bucak renmiti. "Biz," diyordu, "Karataa yerleiriz. Deil mi Iraz teyze?" Iraz: "Yaa oraya," diyordu. "Karataa..." Dar kt, erkekler hapisanesinin kapsna vard bard: "Mustafa Emmi!" Mustafa Aa okar gibi: "Ne diyorsun deli kz?" diye kapya doru yrd. Hate-nin ne diyeceini bildii halde, gene de sorard. "Memed de?" dedi. "Dalarn kurdu kuu bile... Af karsa, yle kar. kacak da... Hkmetin erefine kacak." Hate: "Ellerini perim Mustafa Emmi." Mustafa Aa, her zaman: "Deli kz," der glmser, kouuna ekilirdi. yle yapt. Iraz: "kacak," dedi. "Bizi de aramba gn Kozana gtrecekler. Buras bize ceza kesemezmi. yle karar vermi mahkeme. Keski af ksa da Kozana hi gitmesek. Bir canm sklyor ki." Hate buna ok zld: "Keski..." dedi. "Memed de gelemez Kozana. Keski konu-saydm Memedlen. Nutkum tutuldu da konuamadm." Iraz: "Ben bilseydim Memed olduunu onun..." Hate: "Af yaknda." Iraz: "Mustafa Aa akll adam. O bilir. Ankarada adam var." Hate: "Bugn Cuma. arambaya ne eder?" Parmaklarn saymaya balad. "Cumartesi, Pazar... arambaya kadar be gn var. Gideceimizi Memede syleseydim. Keski... Keski syleseydim." Iraz: "Ben onun nce Memedimiz olduunu bilseydim, hemen sylerdim." 369 Hate: "Af kacak m teyze?" Iraz: "Mustafa Aa akll adam. Ankarada da adam var. kacak. O bilmezse kimse bilmez." Hate: "Evimizin nndeki salkm sdn dallan topraa deer." Iraz: "Deer."

Hate: "Buzalarmz olur, mor mor." Hapisaneden ayrldnda Memed uar gibiydi. Ba dnyordu. Yere decekmi gibi gzleri kararyordu. Pazaryerine geldi. Kendisini ortadaki beyaz tan stne zor att. Az sonra kendine geldi. Pazaryerinde portakallar bek bekti. Lahanalar ortaya ylmt. Kck tepeler gibi. Tatan kalkt, pazaryeri-nin ortasna doru yrd. Bir sr adam grd Tevfiin kahvesinin orada. Adamlarn stlerinde aba, omuzlarnda bel vard. Ksa boylu, boaz ipek ipli bir adam onlara boyuna kfrediyordu. Buna at. inden "burda da Abdi Aa var" geti. Orada bekledi. Ksa boylu svd svd. Adamlardan hi ses kmad. Balarn yere dikmiler, kprdamyorlard. Sonra, kfreden adam birden yumuad, "Kardeler" demeye balad. "Sizler benim canmdan azizsiniz." Buna haddinden ziyade ard. Bir anlam karamad. Omuzu belli adamlar, balan yerde, ar ar kmldadlar, aya aa yrdler. Birka kii, "eltik tarlalarna gidiyorlar," dedi. Memed buna daha ok ard. Oradan arnn ortasna vurdu. lk geldiinde kebap yedii dkkann kapsndan dumanlar fkryordu dar. eri girdi. Kebap kokusu iini bayltt. "Yelle!" Memed: "abuk karda!" dedi garsona. "Yelle!" dedi teki, kebapya. - * Arkasna dnnce gzlerine inanamad. Korktu. Gzlerini krptrd. Grd, tam arkasnda oturan Topal Aliydi. Hayal deil. Topal Ali ona hain hain glmsedi. Memed hibir ey 370 sylemedi. Bir anda kafasndan yzlerce kt ihtimal geti. Topal Ali durmu, konumuyor, boyuna glmsyordu. Sonra yerinden kalkt, geldi Memedin yanndaki bo sandalyaya oturdu. Kulana eildi: "Merak etme karda, hibir ey yok. Konuuruz." Kebaplar geldi. Yediler, dkkandan ktlar. Sar gml erbeti bir utan bir uca ary dolanyordu. Memed: "erbeti, bir erbet," dedi. erbeti doldururken, o gme elini dokundurdu. erbeti buna gld: "Altndan yaplmtr oul, altndan," dedi. Topal Ali: "Senin kasabaya indiini Cabbar syledi. Bindim ata, srdm. Bana bir i gelmesin diye... Seni hapisane kapsnda ok bekledim. Hate nasl, eyi mi? JJlan deli, adam atsz hi kasabaya iner mi? Bana bir i gelecek olsa, kamak zorunda kalsan seni yakalayverirler. Onun iin, at elimde peinde dolayorum. Bir tanyan olur. Bir ey olur. Binersin ata, srersin dalara..." Memedin gzleri ya ile doldu: "Sa ol Ali Aa," dedi. "Sa ol!" Ali: "Sen nce Memedsin. Sen sa ol karda!" Memed: "Sana bir ey syleyeyim mi Ali Aa?" Ali: "Syle." "Hateyle kar karya oturduk. kimizin de nutku tutuldu. Bir laf bile edemedik. Onu orada grmeyi hi iim gtrmyor. Ben bir daha gidemem. Gitsem de nutkum tutulur gene... Sen varver yanna... Ne diyor Hate, sor." Ali: "Olur," dedi. "Sen beni pazaryerindeki kahvede bekle. At pazaryerinin te ucundaki dutun altnda bal. Bir ey olursa... Atlarsn stne." Memed: 371 "Atlarm." Bir tuhaf, bir anlalmaz, bir rperti vard iinde. Srtnda souk souk bir eyler dolayordu. Rahat deildi. Bir yerlere smyor gibi bir hali vard. Kamak, bir eyler krmak, paralamak istiyordu. Kedere, korkuya benzer bir duygu iinde. Bir rpnma. Atn yanma kadar hzla yryerek geldi. Grenler, sersem sersem yryen kyl ocuuna acayip acayip bakyorlard. Atn burnuna samanlar yapmt. Yerden yeil ot kopard, atn burnunu sildi. At demirkr bir att. Lekeleri maviye alan bycek lekelerdi. Sarya doru knalanyordu. Atn ban okad, kahveye geldi. Bir ay syledi. ay getirdiler. Hate geldi gznn nne. Hate ok deimi, yz sapsar olmutu. Gzlerinin alt rmt. Yz imanla-mt ama, halsizlii, bitkinlii belliydi. Yrei para para oldu. Gzlerinden masann stne damlalar dmeye balad. Ereti oturuyordu zaten. ekinerek. ayn iti, bitirdi. Merakla Aliyi beklemeye balad. Gzleri Alinin gelecei yola dikildi. Sokan ucundan Ali grnd. Yz aslmt. Memed onu karlad. Atn olduu yana dndler. "Ne syledi?" "Sorma." "Kt m?" "yi de deil." Memed yrei taarak: "Syle syle! Biliyordum zaten. imde bir dert vard. Durdurmuyordu beni. Syle!" "Hateyi Kozan mahpusanesine gtryorlar bu aramba. Hate hakkn helal etsin, dedi. Ar cezalym Hate. Bura mahkemesi karar yle vermi. Iraz da gtryorlar beraber." Bunu duyunca, ilkin yldrmla vurulmua dnd. Az zaman sonra kendisine geldi. Aliyi unutmutu. Kendi kendine glmsedi. Btn ukurova, aacyla, otuyla, tayla, toprayla kasabasyla sar prltlara kesti. O, glmesini srdryordu. Sonra birden ata atlad. Bir an iinde deiip, bambaka bir nce Memed olmutu. 372 "D nme Ali Aa. Oldu." Ali atn nne dt. Kasabay hzla ktlar. Binboay getiler. Dikirlinin st banda imdi Karaal Osmann portakal bahesi bulunan yere geldiler. Ali atn ban tutup durdu. Memedin gzlerinin iine bakarak: "Ne var? Ne oldu? Bana da syle!" Memed attan indi. Glmseyerek Alinin elini tuttu: "Yolu bekleyeceim. Hateyi candarmalarn elinden alacam." Ali: "Sen deli misin?" diye kzd. "ukurovann ortasnda, gndz gzne candarmalarn elinden kz almak!.. Sen deli misin?" 373 Kapdan ieri bir top sevin halinde girdi. Cabbar Memedi tand tanyal hi byle grmemiti. Sefil Ali de grmemiti. Memedi byle sevinten kanatlanm grmek bir holarna gitti. Memed oynak trkler sylyordu damn iinde dolaarak: Armut dalda beimi Tan yerleri m Anas yorgan vermemi de Ak memeler m. Byle bir trky Memedin azndan duyacaklarn az nce birisi syleseydi, imkan yok inanmazlard. "Sefil Ali," diye grledi. Her zaman ok durgun, ll konuurdu. "Al saz da oynak havalardan al!" Sefil Ali hibir ey sylemeden vard, duvardan saz indirdi, ok oynak bir hava almaya balad. Hem alyor, hem sylyordu. "Vardm baktm demir kap srgl- Siyah salar sr-maylan rgl..." Memed de karyordu Sefil Aliye.

Bir ara kapda durakalm Topal Aliyi grd, koluna girdi. Sefil Aliye de, "Bir halay havas al," dedi. Sefil balad almaya, tekiler baladlar ortada dnmeye. Sonra Memed soluk solua, halay brakt, arkasn duvara verip oturdu. Duramaz bir hali vard. Parmaklar oynayp duruyordu. , - "Cabbar!" dedi. 374 Cabbar: "Buyur Aa," "Gn bugndr, karda." "Nen var? Bir ey mi oldu?" "Gn bugndr. Yiitlik gsterecek gn..." "artma adam, allasen." Memed ayaa kalkt. stndeki ocuk giyitlerini kard, damn bir kesine att, kendininkileri giydi. Ayandaki ayakkabnn yz kaln Mara derisindendi. Krk, koyu krmzyd. Taban da otomobil lastiindendi. alvar ayakt. Kahverengi. Soyduklar bir tccardan almlard. Memedle Cabbar Kalayc dvnden dnerlerken birka hafta Mara yolunu beklemiler, adam soymulard. Paralan, giyitleri, cephaneleri ondand. Soygunculuklarndan ok memnundular. Mara yolunu tutmaya gene gideceklerdi. Kemerleri, tfein kaylar gm ilemeliydi. ok gzel ilenmiti. Bandan fesi atm, yerine mavi bir ipek yalk sarmt. ayak alvar benek benek karayd. Tabancasn kabyla birlikte, o yrk beyi gndermiti. Son derece gzel, klaptan ilemeydi. Fieklikleri gsne, aprazlama, ift sra stne balard. Onlar da klaptan ilemeydi. Yrk beyinin hediyesiydi. Cabbar merakla sordu: "Ne var Memed? Sylesene!" Memed: "Gn bugndr." Topal Ali kapnn aznda, belini duvara dayam glmseyerek duruyordu. Cabbar: "Topal, sen syle!" dedi. Topal: "aramba gn kasabadan Kozana gtryorlar Hateyi. Candarmalarn elinden alacak oluyor yolda. Ona seviniyor ite." Cabbarn azndan t kmad. Yz asld. Sefil Ali de konumad. Zaten karmazd bu ilere. Memed ii akt. Oral olmad. Cabbarn yz alrsa aslsn. O kimseden yardm beklemiyordu. Ya herro, ya merro demiti. 375 lk tantklar gnlerde, Sefil Ali bir Krolu hikayesi sylemiti. Krolunun zuhuru. Gnlerdir, Memedin kafasnda o Krolu dnyordu. yle rivayet ederlerkim: Vaktiyle Bolu ehrinde... der balard. Sokakta bir kck kpek grm Krolu. Kpek kck, el kadar. Drt be kocaman kocaman kpek, araya almlar kk kpei. Saldrrlar. Kk kpek kamaz, kendini savunur. Savunduu gibi, onlar yener de... Her birini bir yana datr, yoluna gider. te Krolu bunu grr. Bu dv seyreder. Demek, der Krolu, bir kk kpek!.. Yrekli olunca... Ondan sonradr ki Krolu, Krolu olur. Korkmaz. Babasnn bana da o i gelince kar daa. Krolu, duydu duyal, Memedi ok ekiyordu. Krolunu dinledikten sonra, bir daha yemin etmiti Aay ldreceine. "Ne yzn ekitiyorsun Cabbar karda?" Cabbar: "Hi!" Memed: "Korkma, sana iim dmeyecek." Cabbar: "Hi!" Memed: "Ne hii?" Cabbar: "Hi!" Memed: "Yaaa!" Cabbar: "Yanarm sana." Memed: "Bre Cabbar," diye fkelendi. "Bana hep yanarsn sen zaten.' Cabbar: "Babayiitsin. Yanarm." Memed: "Neden ola?" Cabbar: 376 "Yanarm ite." "Sebebini syle!" Cabbar bu sefer iyice fkelendi, barmaya balad: "ukurovann ortasnda, dzlnde, gndz gzne, o kadar kyn arasndan candarmalarn elinden insan alacaksn, yle mi? ukurova kapan demektir. Ekya kapan. Kim dmse ukurovaya kamamtr dar. Yanarm sana. stelik sen ukurovann yolunu da bilmezsin. Yannda Recep avu gibi biri olsa gene neysen ne! El yordamyla ukurovaya inilir mi?" Memed kasld. Dimdik, bir kaya paras gibi durdu: "Sen imdi benimle gitmeyecek misin? Onu syle." Cabbar: "Ben gidip de kendi elimle kapana giremem." "Ak syle, kapan mapan brak da. Gidecek misin, gitmeyecek misin?" Cabbar: "Gidemem." Memed: "yi. Sen syle Sefil Ali, benimle gelecek misin?" Sefil Ali:

"Ben ukurovay bilmem ki karda, ben ukurovadan korkarm. Benim sana bir faydam olmaz ki... Zararm olur. stersen gelirim de. Arkada iin deil mi?" Cabbar Sefil Aliye ldrrcesine bir bak frlatt. Memed: "Demek byle!" dedi sustu. O gece birlikte yemek yemediler. Her biri bir yana ekildi somurttu. lerinde, en sevinlisi Topal Aliydi. Uyku zaman Cabbar: "Siz uyuyun. Ben nbeti kalrm," dedi. tekiler, Memed uyudu. Gece yars, Cabbar Memede yaklat, drtt. Memed fkeyle kalkt oturdu. Uyumuyordu. Sert sert: "Ne istiyorsun benden Cabbar? Arkadaln yaptn ite! Daha ne istiyorsun benden?" 377 Cabbar: "Karda!" dedi. Memedin elini iki eli arasna ald: "Karda!" "Yaptn arkadaln," diye gld teki. "Vazge bu iten. Hateyi nasl olsa brakacaklar. ahitler hep ifadelerinden dnmediler mi? Hep Hatenin tarafn tutmuyorlar m? Hakime, Veliyi Memed vurdu demiyorlar m? Brakacaklar." Memed: "Dndler ya, para etmiyor. Para etse Ar Mahkemeye gnderirler mi Hateyi? Ara gnderiyorlar, Kozana. Anladn m? Benim yzmden srm srm srnyor mapuslarda. Ya lrm, ya kurtarrm. Sana gel, demem. Gelmesen daha iyi olur. Bu, yzde doksan lm demektir. Akl banda bir adam kendini lme atmaz." Cabbar: "Senin iin her eyi yaparm Memed ama, bu dpedz delilik. Gre gre kendini atee atmak demek. Yazk bize. Yazk sana. Senin iin karda... Gel szm tut. Krma beni. Nolursun Memed, krma beni. Sen byle bok yoluna gidersen yreime dert olur. Gel, etme bunu karda!" Memed: "Hi syleme Cabbar karda. Nefesine yazk deil mi? Syleme. Yzde yz leceimi bilsem, gene gideceim. Ben byle yaayp da nolacak yani! Hi syleyip de nefesini tketme." Cabbar: "Sen bilirsin," dedi. "Kendi den alamaz." Elini brakt, keye ekildi. Cumartesi, Pazar, Pazartesi Memedle Cabbar biribirlerinin yzlerine bakamadlar. Biribirlerinden kayorlard. Memed, ok erkenden kalkp daa ekiliyor, karanlk kavutuktan sonra dama geliyordu. Sal sabah, daha gn domadan, Memed kalktr Topal Aliyi uyandrd: "Ben gidiyorum Ali Aa." , Ali yataktan srad: 378 "Bu i yalnz olmaz," dedi. "stelik sen ukurovay bilmezsin. Ben de seninle geleceim." Gld. "Kurun skacak sanma beni ha! Sen skarsn, ben uzaktan seyrederim. Saklanrm bir yere, seyrederim. Sana iyi bir at bulacam. ieklidere-si kynden. Ben de bineceim bir ata. Sana haber ulatracam. Daa yakn bir yerde pusu kuracaksn candarmalara... S-trn kamlnda. Sen dur, ben ieklideresine gideyim. Olur mu?" Memedin sevinten gzleri parlad. Topal Alinin boynuna sarld, pt: "Senin," dedi, "bu iyilikleriyin altndan nasl kalkarm Ali Aa?" Ali: "Ne iyilii bre karda," diye kederli kederli ban sallad. "Krdm bititirmeye alyorum ben." Hzla yrd gitti. Bir iki saat sonra, gn deerken, damn kapsnda bir patrt oldu. Bir atn hzla, grltyle soluk al duyuldu. Memed dar kt: "Ali Aa," dedi glerek, "yaasn." Ali: "Dn at bu at. Ssledim." Atn boynuna mavi boncuklar, renk renk kordelalar aslmt. Eyeri, dizgini srma ilemeliydi. "Dn at." Topal Ali: "Bir de yam getirdim. Byk yamur var. Hem yamur iin, daha ok da..." Cabbar: "Eeee?" "Silahn kimse grmez. ekersin stne, yalnz ban grnr. Haydi vakit geirmeyelim." Memed ata atlad. Topal Ali de arkasndan... Cabbar kapnn eikliinde durmu, onlara kprdamadan bakyordu. Sefil Ali de yle. Cabbarm yz, l yz gibi sararmt. Orada bir Hitit heykeli gibi donmutu. Memed at kapya srd. Cabbarn yzne bakmadan: 379 "Hakkn helal eyle Cabbar karda," dedi sesi bozularak, "Sen de hakkn helal eyle Sefil Ali!" Cabbar hi durumunu bozmad. Gerekten bir Hitit heykeli gibi, orada ylece kprdamadan kald. Sefil Ali: "Helal olsun karda," dedi. Atlar, bayrdan aa hzla srdler. Cabbar uzun zaman olduu yerde kprdamadan yle kald. 380 Yamur iseliyordu. Gneli bir yamur. Bir zaman ayor, sonra gene usul usul iseliyordu. Kamlar slanmlard. stlerinden sular szlyordu. Sular yapraklarda kabarcklanyor, gnete parlyordu. O zamanlar Sihrin alt yannda byk bir kamlk vard. Yol kamln st bandan, mersinle rtl dan eteklerinden geerdi. Kamla Kk nar ky stnden indiler. Gn batarken yamur da dindi. Topal Ali: "Yamy aldma iyi etmemi miyim?" diye sordu.

Memed: "yi," dedi. "Yamur da durdu." "Gene balar." "ukurovada pusu kurmak iin bu kamlktan iyi yer yok." Memed: "Bre Ali Aa," dedi, "sen bu kadar ok eyi nasl belledin? ukurovay ta ta biliyorsun." Topal Ali: "Genliimde ukurovadan at alar, dalara gtrrdm. Anladn m imdi ukurovay neden iyi bildiimi?" "Anladm. Bu yoldan geecekleri muhakkak m?" Topal: 381 "Kozana iki yoldan gidilir. Biri ukurkprnn yolu, biri de buras. Yamur yad iyi oldu. ukurkpr yolundan amurdan kamazlar, gmlrler. Bu yzden, muhakkak buradan gelirler. Buras ok iyi. Buradan daha iyi pusu yeri bulunmaz. Yapacan yapar, hemen atarsn kendini daa. Cabbar byle olduunu bileydi gelirdi." Cabbar lafn duyunca Memedin yz gerildi. Topal Ali: "Vallahi de gelirdi," dedi. "O korktu. Dal gndz, ovann ortasnda sarlacamzdan korktu." Memed gene sustu. "Korktu," dedi. "Bir korktu ki... O ne hin olu hin o! Ne kadar ekya ovaya inmi, ovada gezmise, hepsinin ldrldn, bir tekinin bile daa dnmediini bilir." Memed merakla sordu: "Bir teki bile dnmedi mi?" Topal: "Bir teki bile." Azk knn ap, yemek yemeye baladlar. Ar ar ineyerek yemeklerini yediler. Topal: "Ben gideyim de kasaba yoluna, onlarn arkasmca geleyim. Sen daa ekil de uyu. afaklaym kamla gir. At orta bir yere bala. Grnmesin. Sen de yolun azna gel! Ben gidiyorum. Yarn ikindist onlar buradalar." Topal ata bindi, doludizgin kasabaya srd. Topal gzden yiter yitmez, Memed de ata bindi, daa ekildi. Bir taocana indi. Taocama sular toplanmt ama, taoca siperliydi. Yamur yasa bile insann stne dmezdi, maara gibiydi. Ocan ukuru su doluydu. ukura ta ymaya balad. At tam stteki byk mee aacna balad. Yamya sarlp, yd talarn stne yumuldu. Bir zaman kendinden geiyor, sonra hop diye aykyordu. afa byle etti. afaklaym ata atlayp, kamla geldi, at, ta kamln ortalarna srd, bir kam kkne iyice balad. Akamdan beri bir hotu. Bedeninin her yeri szlyordu. Byk bir kam kmesine srtn dayad, oturdu. Kam kme382 sine sarca arlar petek stne petek yapmlard. rmcekler kamlardan kamlara alarn germilerdi. Kamlar prk-lenmiti. Prkler tozakyordu. Kamlarn prklerine gn vurdu derken. Beklemek kadar zor bir ey yok. Bekledi. Ne zaman?.. le oldu. Bir slak scaklk kt ovaya. kindi oldu. Kar dalarn glgeleri douya doru uzad. Bu srada Memed, bir kam kkne dayal tfeini ald, yol kysna yakn byk bir kam kknn yanndaki ukura gitti. kide birde yolun ortasna kp kasabadan yana bakyordu. Grnrlerde kimsecikler yoktu. Dii diini yiyordu. Den kurunu yazya yabana... Nereye olursa olsun. Den! Kamla, yola... Hrsndan tepiniyordu. Her dakika bir yl oluyordu artk. Sonra hanerini kard, ukuru kazmaya balad. Btn gcyle kazyor, topra avularyla dar tayordu. Soluk solua yola kotu, bir ey yok. Elleri yanlarna dt. yle kalakald. Ne gelen var, ne giden. Umudu kesti. Gitti ukurdan tfeini ald, geldi yolun ortasna dikildi. Gn neredeyse batacakt. Ta yolun tesinden kmldanan bir top karart grnd. Karart gittike yaklayordu. Yrei hop etti. Buna karn kamla gene girmedi. Az daha yaklanca karart, drt candarmann nnde iki kadn olduunu fark etti. Ar ar kamla ekildi. Kar dan stndeki gnein yars kalmt. Candarmalardan en arkadaki uzun boylusunun bacan nian alp tetii ekti. Candarma bararak dnd, yere kapakland. Memed makinal gibi taryordu, sa solu. Candarmalar afallamlard. Memed: "Ulan karnzda nce Memed var. Brakn o kadnlar gidin." Bir candarma daha dt lk atarak. teki iki candarma da yolun kysndaki su dolu hendee attlar kendilerini. Memede karlk vermeye altlar. Karanlk kavutu, yamur da yeniden ufak ufak sepelemeye balad. Kadnlar ortada ylece kalmlard. kisini de korkun bir titremedir almt. Yolun ortasna, amurlarn iine oturuverdiler sonra da. "Ulan candarmalar varn iinize gidin. Uramayn bizim-len. Bir tabur bile olsanz vz gelirsiniz." 383 Vurulanlarn barts, iniltisi g tutuyordu. "Aln da arkadalarnz gidin. Aln da..." Candarmalar bir ara atei kestiler. Kadnlarn da azck akllar balarna geldi. "Gz kr olas haydi," dedi, "yava yava Memede gidelim." Hate: "Bu da m gelecekti garip bama?" diye inledi. "Gidelim." Yol boyunca sessiz sessiz srndler. Hate: "Memed!" dedi. Memed: "Geldiniz mi?" Gz gz grmyordu karanlktan. Memed ukurdan yola atlad, karanlkta glge gibi sallanan kadnlara doru geldi. Ellerinden tuttu, kamla, atn yanna ekti. Candarmalar oraya buraya daha kurun skyorlard. At ayak seslerini iitince uzun uzun bir kinedi. Memed at zd: "Binin," dedi. "Binin de arkamdan srn." Kaml ktklarnda, candarmalar kurunu kesmilerdi. Yaral arkadalaryla konuuyorlard. Etee doru, nallar kvlcmlanan bir atl, talar biribirine katarak, son hzla nlerinden geti gitti. Biraz sonra da geri dnd. Topal Ali olsa gerek diye Memedin iinden geti. Bir ses geldi usuldan: "nce Memed! nce Memed!" "Buradayz Ali, gel!" diye bard Memed. Ali geldi yanlarnda soluk solua durdu. Attan aa indi:

"Memed karda, al at, bin. Sonra ieklideresine teslim et. Bu eteklerde durma. Akadaa ekil. Asm avu ne kadar can-darma varsa eker stne yarn. Yakay ele verme. Ben sana ularm. Bu gece ne yap yap ieklideresini tut. Oradan da Akada... Durma, doluduzgin. Allah selamet versin." Arkasn dnd karanla kart. ^ * Memed: "Bu iyiliini unutmayacam Ali Aa." , . Topal Alinin brakt ata atlad. 384 "Hate teki attan indi, geldi terkisine bindi. Karanlkta, dalara yukar, doludizgin at doldurdu. Birka kere yolu ard. Sonra buldu. Gn domadan ieklideresine yetitiler. Doru kyn iine srdler. Ortadaki herhangi bir evin nnde durdular. Memed bard: "Dar kn hele!" On sekiz yanda gsteren bir delikanl at kapy. Onlar grnce glmsedi, sevindi. Geldi atlarn ban tuttu. Ahra ekti. Atlar kpk iinde kalmt. Hateyle Iraz iki bklmd. Titrer gibi bir halleri vard. Yzleri alacakaranlkta kararsz, karmakark, akn grnyordu. ieri girdiler. Evin kadnlar oca yakmlar, ocan bana da dekler sermilerdi. Deklere yorgun oturdular. Memed: "Ev sahipleri," diye konutu, "ben iki gnlk acm." "imdi, imdi nce Memedimiz," dediler. 385 26 Abdi kmt. Zayflamt. Avurdu avurduna gemiti. Kahvede akamlara dek kulann dibinde nce Memed laf ediliyordu. Buna ifrit oluyordu ama, ne gelirdi elden. Elin az torba deil ki eke balayasm. fkesinden arya smyor, Maral Mustafa Efendinin dkkanndan Tevfiin kahvesine, Tevfiin kahvesinden Horoz Remzinin manav dkkanna, oradan arzuhalci Siyaseti Ahme-de mekik dokuyordu. Her oturduu yerde kimsenin azn atrmadan saatlarca konuuyordu. "Grn ite! Grn ite malnz. ocuk diyordunuz. Ben bilmez miyim onu? O ne yezid olu yezid. uray iyi belleyin. Abdi demedi demeyin. O dalarda hkmetini kuracak. Mutlak kuracak. Benim tarlalarm, babamdan kalma tapulu tarlalarm kylye, dn enlik datan adam, hkmet deil de nedir ya?.. Hkmetlik ilan edecek. Tel ektim Ankaraya belki bin tane. Ne cevap veren var, ne hal soran... Bir acayip itir kar-dalar, bu hkmet ii. Bu kadar vatandan Torosun danda bir ekyann eline brakm. Gnder bir alay asker, kessin kkn unlarn. Haa, smme haa! Hkmetimize dil uzatmyorum. Uzatamam efendim. Amma neden kul eder bizleri birka ekyaya? Yazk deil mi? Gnah deil mi?" kinci gn sabahleyin, yaral candarmalar getirildi kasabaya... Mesele dilden dile dolayordu. Herkes Memedden yanayd. Abdi Aa da arnn ortasna dm, drt dnyordu. Etekleri tutumu. Konumuyordu. Yalnz nne gelene: 386 "Ben size demedim mi?" diyordu. Kimi grse, tandk, tanmadk: "Demedim mi?" diyor, geiyordu. Sonra vard Tevfiin kahvesine, ban bir masann stne koydu, orada hareketsiz, ylece kald. le yemeini unutmutu. O yle uyuklarken bir yanama geldi. "Aam seni istiyor," dedi. Abdi Aa ar ar ban kaldrd. "Nee?" diye bezgin bezgin sordu. "Aam, bize buyursun, diyor." Kalkt. Ba atlayacakm gibi aryordu. Ali Safa Bey onu kapda karlad, koluna girdi: "Gel Aam, gel bakalm. Bizi unuttun gitti." Ban kaldrd. Gzleri kan anana dnmt. Uzun uzun Ali Safa Beyin gzlerinin iine bakt, sonunda: "Demedim mi?" dedj. Ali Safa Bey glmsedi: "Gir hele ieri gir! Konuuruz." "Demedim miydi?" Merdivenleri dura dura, soluk ala ala ktlar. Abdi Aa "of, off!" ekerek, bitmiesine kendisini sedire att. "Demedim mi?" Kahve geldi. Fincan elinden dp krlacakm gibiydi. Kahve dudaklarndan dklr gibi... Ali Safa Bey geldi yanna oturdu. Sakaln okad: "Aman Abdi Aam sen bu kasabay yaktracaksn. O arzuhaller ne yle? Hkmet bir ordu gnderecek. Gnah deil mi bizim kasabamza? Yazk deil mi? ki stsz daa km diye ad ktye mi ksn?" Abdi Aa derinden derinden iini ekerek inledi, ban sallad: "Abdi ne yaptn biliyor mu Ali Safa Bey olum? Ne yaptn biliyor mu? O beni ldrecek. Yaatmaz beni o! Ne yapacam ardm. Elim ayam tutmuyor. Zoruma giden lmm deil. Zoruma giden, bir el kadar ocua kocaman hkmetin gc yetmiyor. Zoruma giden bu da deil. Sorma derdimi Ali Safa Bey! Sorma halimi. Zoruma giden bunlann hibirisi deil. Gitmi k387 ye, tarlalarm kylye datm. ldrdm Abdiyi, yaktm Abdi Aay diye. te bu kahrediyor beni, bu ldryor. Bu korkutuyor. lmme yaranyorum Ali Safa Bey. Bir ayam ukurda. Bugn deilse yarn. Dnyaya direk kakacak deilim. Yarn bir tane daha kar, o da senin tarlan datr. br gn bir tane daha... Daha da daha... Daha!.. Ben bundan korkuyorum ite..." Ali Safa Bey omuzuna vurdu: "Yok, Abdi Aa, yok. Msterih ol sen. Onlar belalarn bulacaklar. Msterih ol." Abdi Aann gzleri parlayp, sakal gerildi. Yzne kan geldi: "Bugn banaysa, yarn sana. Beni bu korkutuyor ite. Dada ekya m var, istedii kadar olsun. Ekya da nedir ki... Ama bu! Bu korkutuyor beni. Toprak meselesi... Bir aklna derse kylnn, nne geilmez. ldrleceimden deil, bundan korkuyorum. Siz bilirsiniz Ali Safa Bey. Bana kalrsa, hemen, gn geirilmeden lmeli bu olan. Bu olan eein aklna karpuz kabuu drd. Gn geirip frsat verme zamana. Aman olum. Karpuz meselesini aklndan karma. Vayvayllar bile ona snyorlar." Ali Safa Bey aldrmyor, glyordu: "Anlyorum Aam," dedi. "Anlyorum ama, korkma. Bugn deilse yarn, onun kellesini getirip senin kapnn nne atarlar. Korkma! Bir blk candarmayla Asm avu, elli gnllyle de Kara brahim onun takibine gnderildi. Candarma-lar neyse ne ya, Kara brahim eski ekyadr.

Ekyaln yolunu yordamn, o dalar ok iyi bilir. Onlara dedim ki, kesin kellesini nce Memedin, takn bir sra, getirin Abdi Aann evinin nne dikin. yle yapacaklar." Abdi Aa: "O bir gn daha yaamamal. Bir gn daha. nallah yle olur. Dediin kar." Ali Safa Bey: "nallah da var m? Mutlak yle olacak. Sen Kara brahi-mi bilir misin?" "Bilirim." , - "te o!" 388 Abdi Aa az kendine geldi. Umut kaplar alyordu "Kara ibrahim onun hakkndan gelir," dedi. "Gveniyorum ona. Sen Vayvay iini..." Ali Safa Bey szn yarda brakt: "Kalaya ld leli iler kt. Korkmuyorlar. Byle giderse " Abdi Aa: ' "u ortadan kalksn bir kere hele " "Kalkacak." 389 Kyller candarmalarn elinden zar alyorlard. Memedin takibine kan candarmalar kesin emir almlard. "nce Meme-di diri, l mutlak getireceksiniz. Yoksa!.." Yoksas da vard. Byle emir alanlar hangi da kyne girmilerse, orasn bir anababa gnne dndryorlard. Sopadan geirmedikleri kimse kalmyordu. oluk ocuk, tam da kylklerinden ah vah geliyordu. Amansz. Kimse nce Memedin yerini bilmiyordu. Kimse onu aramaya kmyordu. Yol gsterenler de yanl yol gsteriyorlard. Memedin susuz kz hapisten kurtar da kylklerinde, Deirmenolukta destan stne destan olmutu. Herkes iini gcn brakm, her yerde nce Memed laf... Hatenin candarmalarn elinden aln stne, bir gnde belki on tane trk karlmt. Kamlk olayndan iki gn sonrayd ki Deirmenolua candarmalar girdiler. Yzlerine konan sinek krk para oluyordu. ylesine askt yzleri. Doru Durmu Alinin evine gittiler. htiyar kapnn nnde yakalayp sigaya ektiler. Azndan bir laf alamadlar. Sordular soruturdular, gzda verdiler, olmad. Dipiklerle dvmeye baladlar. Kars Hr dvlen ihtiyarn banda ku gibi rarak dnyor, azna geleni sylyordu. Bir candarma dipii onu da susturuverdi. ki ihtiyar damn avlusunda, ala kan iinde braktlar, baka evlere gittiler. Akama kadar bir sr insana sra daya attlar. Gece Abdi Aann evinde misafir kaldlar. Sabahleyin- erkenden kalkp gene dayaa balayacaklard. Dayak atmaktan 390 bkm usanmlard. Hibirinde hal kalmamt. Her eyin aresi bulunur, kylleri biribirine dvdryorlard. Byle byle, nce Memed yznden da kylklerinin stnden bir ikence, bir candarma silindiri geiyor, doruklara doru ykseliyordu. nce Memed Alidana ekilmiti. Alida korkun sarp kayalklyd. Uzun boynuzlu, mor geyiklerin yatayd. Kayalar bak gibi sivriydi. stnde gezilmezdi, keserdi. akmaktandan bir da derler ya, ite yle bir dad. Doruklara doru aa azalyor, doruun ok aasnda bitiyordu. Doruk rlplak kayalklard. Yln drt mevsimi, kar eksilmezdi. "Ala karl Ali-dam ycesi - Souk oldu yatlmyor gecesi." Memed bu Alidam, geyik avlad zamanlardan ta ta, kaya kaya, maara maara bilirdi. Tam dorukta bir maara vard. Ama maaraya yol yoktu. Be yz metre bir kayann yzne trmanarak, yaparak yrmek gerekti. ieklideresinden ktktan sonra sktlar. Drt bir yandan candarma kuatyordu. Kara brahimin takip ettii haberini de getirdiler. oban, iftisi, aas, herkes haber ulatryordu Memede. Memed gn gnne olan biteni reniyordu. Irazla Hate ok yorulmulard. Ayaklan imiti. Bu yzden ieklide-resi danda kalmlard. Kara brahim ve candarmalar ieklide-resi dan tarayarak yukanlara doru geliyorlard. Sefil Alinin daysnn oban Memede, 'Tam sarldnz, kan, yoksa ldrlrsnz," diye haber getirdi. Kaamadlar. Bir afak vakti arpma balad. Drt bir yandan saldnyorlard. Memed kurunlann ok ll kullanyordu. Ancak, ilerlemeye alanlar nian alp skyordu. Asm avu boyuna, 'Teslim ol!" diye banyordu. Memed, "Olur," diyor, arkasndan da kurunu yaptnyordu. Dan yamacna kum gibi candarma yapmt. Yerlerinden kprdayamyorlard. Memedin tfei atee kesti ve aznda kurun kald. Tfei alsn diye topraa soktular. Tabancayla atei srdrd. Hate korkusundan tir tir titriyordu. Memed glyordu buna. Kapkara kesilmi, kan tere batmt. Terler koltuklarndan, kulunlarndan fkrm kprmt. Beyaz bir tuz brakmt srtnda, kuruyan yerlerde. 391 Iraz Memede yardm ediyordu. Az zaman iinde tfeini soutup, iindeki kurunu kard. Memed tfeini yeniden eline alnca sevindi. Akama doru nedense, tekiler atei kestiler. Bu, Kara brahimin bir taktiiydi. Onlar ekildi olacaklar, arpmadan vazgemi gibi yapacaklar, sarlan da yerini terk edip kamaya alacak, onlar arkasndan ykleneceklerdi. Memed bunu akt. Onlar ekiliyorlard. Srnerek aa aktklar belli oluyordu. Bozguna uratmak gerekti onlar. ekilirken yklenmek, kar tarafn bozguna uramas iin birebirdi. Memed bararak olduu yerden frlad aralarna doru. Hate arkasndan feryad bast. Aldrmad. Memedin arkasndan geldiini, kurun yadrdn grenler tam bozguna uradlar. Aa kamaya baladlar. Gn batmcaya kadar Memed arkalarndan gitti. Geri dndnde gece yary buluyordu. Memed gelir gelmez, Hate alayarak boynuna sarld. Ha bire alyor, durmuyordu. Iraz onu tuttu hzla ekti: "Ne derdin, kr olas? Kyamet mi koptu? Ne var? Ekyalk bu! Ekya kars her eye katlanacak. Kes sesini. Kr olas seni. ocuk kurtard da seni bana bela m ald?" Memed soluk soluayd: "Size bir ey diyeceim," dedi, dura dura. Iraz: "De!" Memed: "Burada kalrsak iimiz duman. Kamak, izimizi yitirmeli-yiz. Cannz diinize takn. Alidana kadar yreyeceiz. Drt bir yanmz candarma dolu. are yok. Bir haftalk yiyeceimiz var. ki gnde Alidam tutarz. Bir evimiz olur. Ben bir yer biliyorum. Kimse de bilmez oray. Geyik avlarken bir yaral geyik dmt de, ben de oradan biliyorum. Orada yaarz. mrmzn sonuna kadar yaarz." Hate: "mrmzn sonuna kadar deil, affa kadar Af kacakm nmzdeki yl. Hkmetimizin kurulduu gn. Affa kadar." , . Memed: 392 "Af m?" dedi. "Yreir topra... Amma o ii grmeden olmaz ki..." Durdu. Gecede t yoktu: "O ii grrm affa kadar." Hate: "Grrsn. Grmeden olmaz. Sann deliine girse de..." "Olmaz," dedi Memed. "Kalkn yola delim." Yola dtler. Souktan yorlard. Gkyz aydnlkt. Gkyz, yldzlar buz tutmu, cilalanm gibiydi. Ormann dallar slakt. Srndke slanyorlard. Hate bir kere "of" dedi, sonra kendine geldi vazgeti. Bir ekyann kars diini skmalyd. Ar ar, trt karmadan, yere saknarak basyorlard. Dallar yzlerini yrtyordu. Memed nde, onun arkasnda Iraz, arkada da Hate... ieklidan indiler. Gn douyordu.

Memedin yz yar aydnlk, yar karanlkt. Hateyle gz gze geldiler. Iraz onlar olduklar yerde brakt, hzla aa doru uzaklat, kayalarffarkasnda yitti. 393 i 28 Alidanm doruuna kmak zor oldu. Zmpara ta gibi kayalar, ellerini ayaklarn yedi bitirdi. Balar dnyordu. Aalar, Dikenlidz bulutlar arasnda, kck el kadar kalyordu. Dikenlidzndeki be ky kck birer nokta gibi kalmt. Maaraya varacaklar uurumun dibindelerdi. Memed on defa bile gidip gelebilirdi. Ama bu kadnlar, nasl gideceklerdi? Zor. Memed: "Siz burada dinlenin. Ben srtmzdaki teberileri gtrp maaraya yerletireyim, sonra da gelir sizi alrm." Gitti. Duvar gibi dz kayann yznden yryne hayran kaldlar onun. Yarm saat kadar sonra geri geldi. Gzleri glyordu: "Bir evden daha iyi. Daha salam. Yannda da kartallarn yuvalar var. Kartallarla komuyuz." Hatenin elinden tuttu kaldrd: "Sen gel, Iraz teyze beni burada beklesin. Seni kartallara yem diye gtryorum." Hate: "Bu duvar m kacam?" diye korkuyla sordu. Memed: "Sen duvardan deil, benden tutarsn. Yr!" Trmandlar. Hate, gzleri kararp bir iki kere lk att. Memed tersledi. ktlar. 394 Iraz da Memedi beklemeden kalkt, kayaya trmand. Korktu. Elleri decekmi kadar yoruldu ama Memed geri dndnde onu kayann banda buldu. "Sen ezelden ekyaymsn Iraz teyze!" "Ezelden." Maarann az byk deildi o kadar. insan gvdesi girecek byklkteydi. Maara derindi. Uzundu. Taban un gibi yumuak, kmr tozu gibi kara bir toprakt. Topran st ku gbreleriyle doluydu. Duvarlar, damar damar ak izgilerle rtlyd. Memed: "Buraya insan aya basmamtr," dedi. Iraz: "Daha iyi." Hate: "Bizim kymz." Iraz: "Bizim evimiz." Hatenin sevinten, gzleri slak slakt: "Haydi evimizi temizleyelim." Iraz: "Ya," dedi. Memed: "Ben kye gidiyorum. Aln u tabancay! Evinize ne gerek?" Hate: "Bir ayna," dedi. Iraz gld: "Hey gidi genlik hey!" "ki minder, iki yorgan. Bir am bardak, bir tencere, bir sac, un, baka da can sal, gerisini sen dn." Memed: "Salcakla kaln." Gece yars Durmu Alinin evine geldi. Kapy kadn at. Memed olduunu anlaynca: "Susss! dedi. "Susss!" Memed ieri girdi usuldan. 395 "Ne var Hr Ana? Noldu?" Hr: "Susss!" Memed bir daha azn amad. Kadn ral yakt, pencereleri sk skya kapad, darya kt. Damn arkasn doland. Kimsecikleri gremedi. "Yavrum," dedi, "sen nasl oldu da geldin? Kyn ii can-darma dolu. Durmu Ali Emmini dve dve bir hal ettiler. Sakalndan tuttular da srm srm srdler fkaray. Kyly de hep denekten geirdiler. Bunu hep o kei sakall ediyor. ldrmedin gitti. Durmu Ali Emmine senin yerini sordular. Bilmem deyince, fkaray bir ettiler, bir ettiler ki, daha yatyor. O gnden beri yataktan kamad. Beni de dvdler. Her yerlerim kara kara. ldrsene u gavuru." Memed: "Topal Aliden ne haber?" Kadn kzd. Sesini ykseltti: "Sen yok musun sen! Ah! Sana ne deyim? Seni kr bakla boazlamal. Eline dtnde, onu ldr demedim mi sana? Onu ldr. imdi Aann adam oldu. Sizin dam da Abdi Aa ona vermi. Ya, szm tutsaydn da gebertseydin onu. Aaah! Seni. imdi candarmalarm nne dm dolatryor. Senin izini sryor. Abdi Aann alacaklarn o topluyor. Kyly dvdr babam dvdr ediyor candarmalara. ok suun var Memed, ok!" "imdi nerede yatyor, o Topal?" Kadn grledi: "Nerede yatacak? Sizin evde. Dn evini getirdi yerletirdi. Benim gzel Dnemin evine pis Topaln pasakl kars yerleti. Ben de oturdum seyreyledim. Yreimden kan gitti. ldm. Kurudum kaldm." Memed: "Ben oraya gidiyorum." Kalkt. Kadn:

"Oras candarma dolu. yle usturuplu var, ldr kafiri ka." 396 Memed dar kt. Kendi evlerine vard. Burnuna koyu bir st, buza kokusu geldi. Bahar otlar kokusu geldi. Avucunun orta yeriyle yumuack yumuack bir eyler okad. "Ali Aa, Ali Aa!" Sesi duyunca Ali yataktan hoplad. "Bu adam delirmi," dedi, iinden. "Mutlaka delirmi." Telala dar kt. Eliyle azn kapad. Yksek sesle: "yi ki geldin. Sa ol. yi ettin karda. nce Memed mi? Ak-adaa m gitmi? yi ki geldin. Biz Akkaleye kadar yorulacaktk. Yaasn." Kulana eildi: "Sen git Durmu Ali Emminin evine. Ben imdi gelirim." eri girdi, candarmalara: "Arkadalar, herif alm ban Akadaa ekmi. Orada onu keklik gibi avlarsnz. imdi bir adamm geldi. ler kolaylat. zini dorulttuk nce Memedin. O melunun. Onu Aka-dada kskvrak sararsnz. ld bitti. Ben imdi gidip de haberi Abdi Aann karsna mjdeleyeceim." kt. Gece karanlkt. Memedin yrekliliine hayran kald. Topal ieri girince Hr ard. Memede ters ters bakt. Sende i yokmu dercesine bakt. Memed: "Hr Ana konuacaklarmz var," dedi. Hr: "Konuun," dedi. "Zaten o Topal domuzun pis yzne hasret deilim. Konuun." Topal gld: "Bu Hr Hatun da nedense bana dman. Ben ne yaptm ona?" Hr ban sallad. Dilerini skt: "Ben bilirim senin ne yaptn. Ben bilirim senin... Topal domuz. imdi de candarmalarla bir oldun. yle mi? u Meme-dim olmasayd burada... Ben seni sokar mydm bu eve. Senin o topal kafan para para ederdim. Bir ta alr, para para..." ekildi. Topal: "Yahu Memed," dedi, "nasl geldin bu kyamette. yle mi?" 397 Memed: "Geldik ite." "Takibinde ekya Kara brahim var. Abdi gnderdi onu da. Abdi, Ali Safa Bey... Kara brahim gelir onun hakkndan diyorlar. ok gveniyorlar Kara brahime. ok da para vermiler. Ama Kara brahim, eski Kara brahim deil! Tmtmlemi! Bunam. Bir yol tutmu, bandaki adamlarla birlikte, nce Memed geecek de, tang diye vuracaklar. Sakn ha, o yoldan geme! Kara brahim vurur seni. Sonra kardama deyim, ben Abdi Aann gzdesiyim. Varsa da Topal Ali, yoksa da Topal Ali. Her eyi benden soruyor. lmedi melun. Keski o kadn sokma-saydnz ieri, ev yanarken." Memed: "Ne bilirdik! Tela. Keski..." diye hayfland. "Senin kelleni getirip, Abdi Aann kasabadaki evinin nne dikeceklermi. Ali Safa Bey ona sz vermi. Evi candarma kumandanlyla yan yana..." Memed: "Aldrma. imdi bana iki minder, iki yorgan, bir ayna, bir am bardak, bir klek un gerek. Bunlar bir ata ykle, ver elime. Tuz, biber, ya..." Ali: "Kolay," dedi. "Aamn can sa olsun. Evi emrimde. Ne istersen buluruz." 398 Asm avuun emrindeki bir blk candarma, Kara brahim ve avenesi, bir gz, bir k dalarda kaldlar. Da kylleri ellerinden zar alad. Her kyl bir yer haber veriyordu. Akada, Gsn dalar, Beritda, Binboalar, Alada, Kayranl-da, Konurda, Meryemil beli ara ha ara ettiler. Ne stlerinde st ne balarnda ba kald. Sann deliine bile baktlar. nce Memed yok olu yok. Kayplara karm. Kn yarsn Deirmenolukta geirdiler. Alidamda, aramadk delik brakmadlar. Alidama geyik avna gittiler. Maarann yan bana kadar ktlar. Olmad. Topal Ali candarmalarm nne dyor, "Onu mutlak bulacaz," diye savuruyordu. Alp Binboalara gtryordu... Gya iz sryordu. "Hani? Nerde kald senin mehur izciliin Ali?" diye soruyorlar, Ali, "htiyarlk, artk seemiyorum," diye iini ekerek karlk veriyordu. "htiyarladk artk. Geti." Topal Ali kocamam, genlemiti. Rzgar gibiydi. inde bir umut atei yanyordu. Btn gz, btn k aylar dalarda perperian nce Me-medin ardnda ora senin, bura benim dolatktan sonra, yorgun, bitkin kasabaya dndler. Dalarda iki tane byk eteyi de, bu arada, ortadan kaldrmlard ama, nce Memed yoktu. Kasaba yas iindeydi. Kara brahim on ya daha ihtiyarlamt. "Ben bylesini grmedim," diyordu. "Bu adamda bir sr, bir hikmet var. 399 Kayboldu gitti. Ben bylesine rastlamadm. Ama onu bulacam. Onunla kar karya geleceim. Buna are yok. Onunla bir hesabm var. Greceim. ieklideresinde tututuumuzda, kafasdr dedim, belki yz kurun sktm. Bir ey olmad ona. Ona kurun gemiyor. Yoksa onu bir kurunda haklardm. Neyse!" Bir an iinde, btn kasabada, "nce Memede kurun ge-miyormu," laf yayld. Dillere dt. Abdi Aann kulana kadar geldi. Abdi Aa eriyordu zaten. Bir deri bir kemik kalmt. nce Memedin lm haberini bekleye bekleye bir hal olmutu. kide bir Ali Safa Beye gidiyordu, "Hani olum Ali? Gzleye gzleye gzm drt oldu," diyordu. "Drt de oldu, sekiz de. Hani, noldu?" Ali Safa Beyse, "Sabreyle emmi," diyordu, "sabreyle. Sabrla koruk helva olmu. Sabreyle. Ben sana sz verdim. Onun kellesini getirip senin evinin avlusuna diktireceim. Sabreyle." Kurun gemez haberini de duyunca Abdi Aa lgna dnd. Bir kou, soluu Siyasetinin dkkannda ald. Meseleyi syledi. Hemen, Ankaraya bir tel yazmasn istedi. Siyasetinin aptal yz biraz daha aptallat, biraz daha dili aznda byd. Konuamaz oldu. Abdi Aa: "Yaz," dedi. "Yaz hkmete ki, bir aki tredi dalarda, kan ien... ocuklar ldryor. Gen taze kzlar daa kaldryor, rzlarna geiyor. Dalarda hkmet kurmu. Gittike nfuzu byyor. Toprak datyor. Toprak datmay kylnn aklna dryor. te bunu iyi yaz. Kafalarna iyi ak! Altna da bir izgi ek burann. Kard kzlarn rzna getii gibi para para ediyor, aalara asyor her parasn. Ma-ra-Adana yolunu eteleri tutmu, kimseyi geirmiyorlar. Yaz! Siyaseti Efendi, yaz kardam. Ne kadar kudretin varsa, hepsini dk ortaya. Ankarada okuyann parma aznda kalsn. Ordu gndersin. Ben pul almaya gidiyorum," dedi kt. Kasaba, biribirine girmiti. "Bir nce Memed ha! Parmak kadar ocuk ha! Bu ileri yapsn da... Ele gemesin!" Abdi Aann nne gelene yanp yaklmalar, Ali Safa Be400 yin entrikalar da buna eklenince i byyordu. Alayan ocuklar, "nce Memed geliyor!" diye avutuyorlard. Bunun stne candarma bl kasabaya geldiinin haftasnda, takviyeli olarak, gene Asm avu kumandasnda nce Memedin takibine kmak zorunda kald. Kara brahim de ave-nesiyle bunca, nce Memedi yakalayacana dair, Abdi Aaya yemin stne yemin ederek daa kt.

401 Sar idem ieklerinin saplar, yok denecek kadar ksacktr. Topraa yapmtr. Kayalarn aralarna, sapsar bir hal serilmi gibi olur. Gne rengi. Mor smbller diz boyudur. Menekeler slak, gz gzdr. Parldar. Krmz iekler aar. Krmzlar hibir krmzya benzemez. Billur krmzs... Tatl, scak. Yerden fkrrcasna bir yeil trer. Bir hotur. Alidandan aalara baknca yeilin yamur gibi yad sanlr. Bulank. Kayalar, benek benek, trl renkle naklanmtr. Hava burcu burcu iek kokar. Eteklere doru Alidanm kayalklar krmzlar, mora alar. Ak bulutlar deip geer, Alida nennilenir. Yamata, Binboalara bakan ynden, seyrek amlarn iinde bir pnar kaynar. Yeil. Memed sularn oradan getirir. Ortalk gnlk gnelik. Dikenlidz a boulmu. Her ey, aalar, akrdikenler, talar, kayalar a kesmi. Erimiler. Baz iekler de... Hate maarann kapsnda ban Irazm dizlerine koymu. Iraz da bann bitlerini kryor. Bitler fazla. Btn k maarada geirdiler. Maaray ev gibi donattlar. Evleri zengin bir kyl aasnn evinden daha da hotu. Tabana peryavan demiler, stne nakl yrk kilimleri sermilerdi. Bahar gibi tten kilimler. Kilimleri de Sakaral aireti aas Kerimolu eyiz olarak vermiti. Maarann duvarlar geyik postlaryla kaplanmt. ri boynuzlu geyikler. Boynuzlar ci402 lalanm gibi. Duvarlardan sarkyorlar. Tyleri altn yaldz gibi. Iltl. K zor olmutu. Alidan tepesinde boran savururken, tipi gz atrmazken, maarada sabaha kadar ake yakmalarna karn her gece donma tehlikesi atlatmlard. Memed, bir buuk ay kadar alarak stten kayay delmi, maaraya bir duman delii amt ama, para etmiyordu. Duman ieriyi dolduruyor, karda boranda, tipide maarann kapsn ap darya kp soluk almak zorunda kalyorlard. yorlard. Donuyorlar, elleri ayaklar decekmi gibi oluyor, kendilerini dumana, maarann iine yeniden atyorlard. stlerine ne kadar geyik postu, yorgan, kilim varsa hepsini rtyorlar, biribirlerine sarlyorlard. Sk skya, biribirlerine yapyorlard. Gn dounca biribirlerinden ayrlyorlar, Memed geyik avna gidiyor, kadnlar ekmek piiriyorlar, orap ryorlard. Duvardaki postlar Memedin vurduu geyiklerin postuydu. Etlerini yiyor, derilerini kurutuyorlard. Btn k, bir gn bile etsiz kalmamlard. Unlarn, yalarn, tuzlarn Topal Ali getirip, etekte bir maaraya koyuyor, Memed oradan yukarya tayordu. Yerlerini Topal Ali bile bilmiyordu. Karda iz kalmasn diye de, maaradan her ktklarnda arkalarndan byk bir top kara al srklyorlard. Kara al, karda iz kalmasn diye bavurulan en iyi aredir. z ne kadar derin olursa olsun, kara al, stnden bir silindir gibi geer, izi yitirir. Kendi izi de yarm saat iinde yiter. Ne kadar arandysa Alida, bu yzden onlarn burnu kanamad. Candarmalar nasl phelensinler? Her bir yan lekesiz, dmdz, el dememi kar... Irazn dizindeki Hate: "Hani ya teyze?" diye sordu. "Af kacakt, Mustafa Aa yalanc kt." Iraz: "kacak," diye karlk verdi. "Sabreyle kzm, sabreyle. Her tepeden bir gn doar." Zayflamlar, kapkara kesilmilerdi. Derileri kemiklerine yapmt. Gzleri bym, bir gzn iki misli olmutu. Gzleri salam, ltlyd. 403 Hate: "Gzel teyzem," dedi, "bir tepeden bir gn dosun yeter. Bir tek gn dosun... Baka istediim yok." Iraz: "Sabreyle." Hate: "Daba," dedi. "u bizim de bamza gelenler... D iinde dolanyorum. D iinde. Bir trl benim, ben olduuma inanamyorum. Memedin de Memed olduuna..." Bo kaldklar gnlerde, Memed btn gn onlara nian talimi yaptrmt. Irazm eli yatm, iyice bir nianc olmutu. Hateyse bir trl beceremiyordu. Tfekten, kurundan nefret ediyordu. Tfeklere baknca kusaca geliyordu. "undan bir kurtulsak..." Iraz: "Yeil ekinler dizboyudur imdi ukurovada. Baaklar kt kacak. Karncalar yuvalarndan darlara, yollara dklmlerdir imdi. Gnein altna serilmilerdir." ukurova topra bu mevsim boydan boya gne kokar. Irazm gzleri yaard. "Adacanm topra..." dedi. "u af kmadan Memed ldrsn olumu ldreni. Onu ben kendim elimlen ldrmeliyim... Sonra gider ukurovanm toprana yerleiriz. Adacadaki topramz eker bieriz. Rzann babas o toprakla bizi gl gibi ge-indirirdi." Hate: "Adacadaki toprak..." dedi. Gzlerini yumdu. "Adacada kayalklarn arasnda top top nergis biter, yle mi?" Iraz: "yle." "Adacadaki toprak bire krk verir... Bir ylda, ev kurar insan. nersek zaten ev kuracak paramz da var." Iraz: "Tapusunu da Memedimizin stne karrz. Adacanm topra Memedimizin olur. Af kacak. kmazsa da, biz bamz alp, bilinmeyen bir yere gideriz. u Abdiden bir vazgei-rebilsek Memedi. imdi gideriz. Admz deitiririz. Bir gn 404 gelir Memed, Aliyi ldrp kaar. Yok yok, Aliyi ben elimle ldrmeliyim. Kurun skmasn onun iin belledim." Hate: "Bu iler," dedi, "ne de kark!" Iraz: "ok kark. Baz oluyor rahatlyorum. Rzann yerine Memed gibi bir oul buldum, diyorum, vazgeiyorum her eyden. Baz da oluyor ki kzm! Deli divane oluyorum. Rzann st emdii memelerim szlyor. Gnl diyor ki, kap tfeini, in kye, ldr Aliyi, o zaman ne yaparlarsa yapsnlar. Dur hele kzm! O Aliyi kyma gibi... Kr olas Ali! Fidanma nasl kydn?" Hate: Her tepeden bir gn doar, sabreyle teyze, sabreyle... Ben korkuyorum imdi. Doar ama..." Iraz: "Gene mi?" diye kt. Gzlerini belertti. "Gene mi? Sen olan sa sa yiyeceksin. Sa sa ldreceksin." Hate boynunu bkt. "Gideli tam bir hafta oldu. O gnden ok hibir yerde kalmazd. Tam bir hafta... Ah u ekyalk... Ah bu dalar... Bir korku... Korkuyorum, teyzeciim. Korkuyorum. Korkuyorum ite. Yreim daralyor. gnden fazla kald m darda? Bir i var banda Memedin. Ben varaym da kye gideyim. Yollara deyim. Yollara bakaym. Banda bir i olmasa Memedin, oktan gelirdi." Hngr hngr alyordu. "Ben gideyim teyzeciim." Iraz kalarn att:

"Otur oturduun yerde orospu," diye bard. "Buradan bir adm atarsan seni vururum. Kmldama. Bana bela olma olann. Senin yznden vurulacak olan. Ona hibir ey olmaz." Hate kalkt, koa koa maarann iine girdi, kendini az aa yere att. Srt inip inip kalkyordu. Uzun zaman byle alad. Az duruyor, sonra srt gene inip kalkyordu. Iraz vard baucuna oturdu. "Kzm kzm, gzel Hate kzm, neden kendini byle yi405 yip bitiriyorsun? Kendini harap ediyorsun. Yazk sana. Memede hibir ey olmaz. Memed, yz adamlan ba eder. Sen neden byle ediyorsun?" Hate gzyalarn kurularken: "Ah teyze, keski dediin gibi olsa..." Aada Dikenlidzn sisi kalkyordu. Gkyznde bir para kara bulut dnyordu ki, Memed, eli yz kan iinde kalm, terlemi, soluyarak kendisini maarann iine att. Bunu gren Hate Memedin boynuna atld, tekrar alamaya balad. Alyor, alyor durmuyordu. Memed: "Dur hele Hate," diyordu. "Dur hele, sana neler anlatacam! Dur hele azck..." Salarn okuyordu. Iraz kzd. Kolundan tuttu, hzla ekti: "Hi mi grmedik," diye bard. "Senin gibisini de... Olann ban yiyeceksin sen bu gidile..." Memed: "Durun hele," diye glmsedi. "Neler geldi bama. Keri-molundan gelirken beni Sarcadzde pusuya drd Kara brahim. Yaman adam u Kara brahim. Hem yrekli, hem bilgili. Beni dan tepesine kadar kovaladlar. Belki buray da bulurlar. Tam gndr saklamba oynuyorduk. Kayor, kayor nlerinden geri dnyordum. Kovalyordum Sarcadze kadar, geri dnyordum. Bu sefer de onlar benim peime dyorlard. Bir oyun oynadk sormayn. Derdim, onlar Alidan renmesinler. Sonra Cabbarn yardmyla arttm etekte onlar. Geldim. Bir hafta buradan kmayacaz. Yaram sarn." ki kadn el ele verip Memedi soydular. Omuzundan yaralanmt. Kurunu yaradan karrlarken, Memedi bir ate bast. Dizlerini karnna dayayarak titremeye balad. Hatenin akl bandan gitti. Divaneye dnd. Ne yaptn bilmiyordu. Memed, byle ate iinde bir hafta yand. Yaras azm, imi, bir insan bedeni kadar bymt. Ancak bir hafta sonradr ki, kendisine gelebildi. Olay btnyle anlatmaya balad. "Sarcadze varmadan candarmalarla karlatk. Candar-' ma on kadard. Balarnda da Asm avu vard. arpmaya 406 tututuk. Allah bilir ya, bu Asm avuun lm benim elimden olacak. yle apak stme stme geliyordu. Asm avu, dedim, bu ne? Sen canndan m vazgetin? Tfei dorulttum. Beni yan banda byle grnce, bararak kendini yere att. Korkma Asm avu dedim. Senin bir suun yok. Ben, isteseydim eer, seni on defa vururdum. Var git yoluna, dedim. Hemen yatt yerden kalkt, bana glmsedi, candarmalarm ald gitti. Bir tek laf etmedi. Sonra, Sarcadzde biri bana cephane verecekti. Kararlatrdmz yere vardmda bir atele karlatm ki! Sormayn. Kara brahim yamur gibi yadryordu. lk elde yaralandm. Daa kadar iki gn, peimden geldiler. Cabbarn sesine benzer bir ses duydum bir ara... Sonra anladm ki, nereden gelmise gelmi, beni kurtarmak iin Cabbar onlara hcum ediyor. Onlar geri srdk. Geri ardmdan geldiler. Sonunda Cabbar stne ekti onlar. Ben kurtuldum. Cabbarn ne yzn grdm, ne bir ey... Cabbar gelir onlarn hakkndan. Her neyse, biz buradan gitmeliyiz. ok stmze dtler. u Ali Safa Bey yok mu. Bu iler hep onun bann altndan kyor." Bir hafta daha yatt. Dan eteklerinden, iki gne bir, bir arpma sesi geliyordu. Memedin yaras yava yava iyileiyordu. 407 Gz geldi. Dikenlidznn insanlar akla evkle alyordu. Bu topran verimi de iyi. Baaklar dolu dolu, ar. Hr Ana bir rzgar gibi Dikenlidzn dolanyor. Bir dilim yalm gibi. Ha bire konuuyor, kfrediyor. Sylyor. Can-darmalarm dayandan sonra sa kaburgalar incinmi. Krk gibi. Sakz vurmu kaburgalarnn stne. Soluk alrken yz buruuyor, aclayor. "Gzleri kascalar, ne istersiniz benim gibi bir kocakardan?" Bundan sonra btn aclyla balyor: "Ey kyller, Abdi Aa kye gelmiyor. Gelemediine gre de siz maln te ikisini ona vermeyeceksiniz. Verirseniz eeklik etmi olursunuz. Eekliin byn... Bu yl ekin iyi olmad dersiniz. yle deil mi? Olmad. Hi olmad. Biz acmzdan lecek deiliz. Olmad. Yok. Canmz m alacaksn? Yok ite. Yok canm. Ekinler yand. Kavruldu ite." Deirmenoluktan teki kye, oradan tekine gidip geliyordu. Yolda kendi kendine syleniyordu. Bir dven sren, bir ekin bien grmesin, alyordu karsna: "Dua edin nce Memedime. Yatn kalkn dua edin. Anladnz m? Dua edin ite. O olmasayd Abdi Aa tepenizde karaku gibi dnerdi. ok kr kyde yok. Bir tane bile vermeyeceksiniz Abdi Aaya. Vermeyeceksiniz. Ta att da kolu mu yoruldu? Yan gelip yatyor kasabada." Adamlar dnyorlar, balarn sallyorlar, kasketlerini karp balarn kayorlar. 408 "Sonu neye varacak bunun bakalm?" diyorlar. "Sonu neye varacak bakalm?" Hasat bitti, rn evlere ekildi. Abdi Aaya kimse bir tane buday bile vermedi. Topal Aliyle Aann teki kahyalar kyn iinde drt dnyorlard. Hangi kylye gittilerse: "Aamza canmz kurban. Aamz gibi yok. Biz onu elin kasabasnda yle sersefil kor muyuz? Ama velakin... Bir tek tohum bile kaldramadk topraktan. Yok. Yoktan ne kar? Gelecek yl, inallah... Allah bize verir, biz de Aamza... Aamz gibi var m bizim! O gavur nce Memed, tedirgin etti gl Aamz kyden, Aamz ona kor mu bunu? nallah gelecek yl bir ekin olur, o zaman hepsi de Aamzn olsun. Biz a kalalm. Aamzn olsun. Dikenlidznde be ky var. Aamza kurban olsun bei de..." "Dikenlidz, Dikenlidz oldu olal byle ekin olmad onda. Ne yalan sylersiniz? Dpedz, biz hak mak tanmayz densene. Biz Aaya zrnk bile veremeyiz densene." Kyller: "Aaah!" diyorlar, "bizim gzmz ksn. Aamz elin kasabalarnda yle srnsn de biz ona hakkn vermeyelim, olur mu bu! Aamza can kurban. nce Memed gebersin." Hr sevinten uuyordu. Btn yaz yeldii, ene ald boa gitmemiti. Hibir kyl Abdi Aaya bir zrnk vermemiti. Vermiyordu. Hr ak salarn knalamt. Bandan yazmasn atm, yerine gen kzlarn dnde bayramda balad al yeil ipekliler balamt. Fistan da ipektendi. Boazna tane altn da takmt. Gen kzlnda takt boncuklan da kard sandndan. Takt. Beline ipekli Trabulus kuak balad. Yz hep glyordu. Evden eve trkler sylyordu. "Hr toy oldu," dediler. Ak sak trkler... Trkleri duyan her gen kz k-zaryordu. Kyllerin hakkn vermediini duyan Abdi kplere bindi. Siyasetiye gitti. ok dokunakl bir tel daha yazdrd Ankaraya. Alaya alaya syledi derdini. Ondan sonra dt kasabann iine... Kimi grdyse olan biteni anlatt. Kaymakama gitti. Candarma kumandanna gitti. Alad szlad. Kaymakam, can409

darma kumandan kyllerin bu hareketlerine ok kzdlar. De-irmenolua candarma stne candarma gnderdiler. Candar-malar kylleri sktrdlar. Hr Anay bir dama hapsettiler. Hr Anayla kyllerin azndan bir szck bile kmyordu. Dayak yediler, kfr iittiler, koyunlar gibi top top oradan oraya srklendiler, azlarndan t kmad. Be koca ky oluk ocuk dilsiz kesilmiti. o kerteye geldi ki bucak mdr Dikenlidzne gelmek zorunda kald. Ne yapt, ne sylediyse kimse konumad. Bo gzlerle aval aval yzne baktlar durdular. lk olarak Topal Ali konutu. Topal Alinin byle konumasna cmle alem at: "Bizim Aamza canmz feda. O ekya, bir kar boylu nce Memed de kim oluyormu! Kim oluyormu da biz onun dediini yapacaz. Topraktan bir tane bile kaldrsaydk Aamza verirdik. O nce Memed iti de kim oluyormu. Bu yl ktlk gitti. Biz hepimiz acmzdan lmesek ok iyi... Beni sorarsanz, ben Aann kahyasym. Ben de a kalacam. Bir tek tohum bile alsaydk topraktan, onu da Aamza verirdik." Topal durdu, gzlerini koyun srs gibi biribirlerine sokulmu kalabaln stnde gezdirdi. "Syleyin," dedi, "topraktan bir tek tane bile kaldrsaydk, gl Aamza vermez miydik?" Kalabalk usuldan kmldand, dili zld: "Verirdik." Topal: "Canmz istese..." Kalabalk: "Verirdik." Topal: "nce Memed kye gelirse..." "Gelemez." "Gelirse..." "ldrrdk..." Bucak Mdr buna inanmad, ky ev ev aratrmaya balad. Hibir evde bir tek buday tanesi bile bulamad. Kyller o kadar rn nereye saklamlar, ne yapmlard? alacak iti. 410 Kasabada Dikenlidznn olaylar gn gnne duyuluyordu. Dikenlidz kapsn dnyaya amt artk. Abdi Aa divaneye dnmt. San ban yoluyordu. Btn bu ilerin nce Memedin bann altndan kt besbelliydi. O mutlak lmeliydi. Bir de tam bu gnlerde Aktozlu-dan Hseyin Aann gece, yatanda vuruluu, ilerin stne tuz biber ekti. Hseyin Aay kim ldrm olabilirdi? nce Memed. Asm avu yiit adam, iyi adam, dalarn kurdu ama, btn yreklilii nce Memedi yakalamaya yetmiyor. Kumandandan azar stne azar iitiyordu. Asm avu o hale gelmiti ki ban kaldrp da arnn iinden yryemi-yordu. Utanyordu. Aleyhinde, yle ok dedikodu oluyordu ki, bunlarn ounu kulaklaryla duyuyordu. "nce Memed dedikleri de," diyorlard, "el kadar ocuk. Parmana takm koca Asm avuu, oyum oyum oynatyor." Asm avu hrsndan patlyordu. 411 Kayas, aac, otu, iei, toprayla btn Alidam kar rtmt. Gkyz bile, alabildiine stbeyazd. Sonsuz bir beyazlk. Alidandan Dikenlidzne, oradan Akadaa, i-eklideresine, ukurovaya kadar uzanyordu. Bu arada bir leke, bir nokta bile yoktu beyazl bozan. Usuz bucaksz beyazla gn vuruyordu. Bazan bir bulut glgesi bu sonsuz, bu bozulmam beyazl glgeleyip geiyordu. Beyazla gne vurunca milyonlarca ipilti ge doru srayp insann gzn alyordu. Maarann durumu ktyd. Ne un, ne odun, ne yiyecek kalmt. Memedin sa sakalna karmt. Iraz szlm, kararmt. Hateyse, karn burnunda: Gebe. Nerdeyse douracak. Iraz, bugn deilse yarn, diyor. Hate sararm, boynu incelmiti. Kara, ltl salar ot gibi kark, soluk... Asm avu gz atrmyor, gzden beri Deirmenoluk kynn yrelerinde, Alidanm eteklerinde dnp duruyor. Iraz Memedi dar ekti. "Tipi yok bugn oul," dedi. "Ne yapacaksan yapalm. Bu kz dourdu douracak. Bir kye mi ineceiz, yok burada tedarikini mi yapacaz, ne yapacaksak yapalm." Memed kck kalm, sakala gmlm yzn buruturarak: "Bir kye gtremeyiz. Ev ev geziyorlar. Ne yapacaksak" burada yapacaz." 412 Iraz: "Hemen," dedi. "ocuk geldi gelecek. Ne yapacaksak yapalm." Memed baz baz dadan kye iniyordu. Ama arkasndan da kocaman, bir top kara al srklyordu. eri girdiler. Hate oturmu, srtn maarann duvarna vermi, gzlerini ilerde bir yere dikmi, krpmadan bakyordu. Gzleri donmu gibi. Memed: "Hate, biz Iraz Hatunla kye iniyoruz. Sen tfee kurunu ver, bekle. Biz geceye geliriz." Hate: "Ben yalnz kalamam," dedi. Memed: "Ne yapalm yleyse Hate?" "Ben de gelirim." Memed: "Etme eyleme Hate!" Hate: "ldm burada." Memed: "Iraz Hatun da kalsn." Hate: "Olmaz." Memed: "Bu ne aksilik?" "te byle." Iraz: "Kal kzm." "Kalamam." Iraz: "Sen daa ktm kal aksiletin."

Hate: "yle." Memed: "Allah belan versin." Sustular. Memed vard maarann tama oturdu. Yzn 413 iki avucu iine alp kt kt dnmeye balad. stlerinde bir kartal dnyordu. Kanatlarn germi... Memed fkeliydi: "Siz kaln," dedi, maaradan aa inmeye balad. Deli gibi, koarak iniyordu. Iraz Hateye kyordu: "Kr olas," diyordu, "ne istiyorsun olandan? Olan zaten ba kays olmu. Bir de senin derdin. Candarmalar aman vermez. Bir de senin derdin..." Hate azn amyordu. le sonu Iraz dar kt. kt ki, ne grsn! Memedin bir top kara als darda durup durur. Delicesine aalara, karl ovaya, avaz kt kadar bard. Memed oktan gitmiti. Bard bard, Iraz ieri girdi, kendisini yere att. "Bir felaket," dedi, "bir felaket geliyor. Korkuyorum ki bir felaket geliyor. aly unutmu. Tipi de yok ki izini rtsn. Hava dupduru. Tipi de yok. Gideyim desem, izini kapataym desem, ben onun getii yerlerden geemem ki..." kinci gnn gecesi Memed geri geldi. Renk menk kalmamt. Getirdii ykn altnda ezilmiti. "ok korktum," dedi. "aly unutmuum, bir aa indim ki... Geri dnp izin stnden al eksem, karanlk kavutu kavuacak... Sizi merak ettim, hemen dndm. Topal Alinin yakasn candarmalar bir trl brakmyorlar, iz srdryorlarm, benim izimi. Bundan korkuyorum. Bir iz grrse dayanamaz. Alr getirir. Bana, aman karda al ek, dedi. Anladm ki dayanamayacak. Korkuyorum. Hele u zamanda... kt." Iraz: "Bu gavurluu yapmaz gayri Topal Ali. Korkma canm. Topal senin iin cann verir." Memed: "Biliyorum verir ama, gene de iz grrse dayanamaz. Bu Topal daha ilk gnden vurmahymm ama..." 414 33 Asm avu canndan usanmt. "u nce Memed yezidi de bama bela kesildi. Savusa gitse de baka yerlere, elinden kurtulsam," diyordu. "unun elinden bir kurtulsam..." Candarmalar da yorulmu bitmilerdi. "K kyamet her Allahm gn Torosun yamacnda dola dola ne olacak byle?" Nerde insan izine benzer bir iz grseler, nerde kar bozulmu grseler, peinden gnlerce gidiyorlard. nce Memed yznden baka birka ete daha yakalamlard. Bir aydr da Alidann yresinde drt dnyorlard. nk dada yakalayp dayak attklar bir oban ocuk, nce Me-medi Alidanda grdn azndan karmt. Alida drt bir yanna nbeti konmu gibiydi. Bu k kyamette nce Memedin Alidanda yaayacan Asm avuun akl bir trl almyordu ama, obann azndan alnan laftan sonra da Alidandan vazgeemiyordu. Dikenlidznden kar yara yara gelen atl candarma soluk soluayd: "avuum grdk," dedi. "zinin stne al ekiyordu. Daa yukar ekiyordu. Bizi grnce kat. Hi kurun skmad. Ama izi yitmez. al ekse de yitmez. Karn yzn buz balamtr. al ekmek para etmez. ze baktk, iz eski iz." Asm avu sevindi. Memede ilk kez doru drst rasgeli-yorlard. Topal Aliyi armak iin Abdi Aann evine candarma gnderdi. 415 Topal geldi: "Buyur avuum." avu: "z var." Topal: "Karda gzm almaz. Bana toprak gerek." Oradaki kyller hep bir azdan: "Topaln karda gz almaz. Karda iz sremez," dediler. "Sizi yanl yere gtrr," dediler. Asm avu gene de Topaln yakasn brakmad: "Sremese de bizimle gelmeli," dedi. Topal bunu duyunca yaprak gibi titremeye balad. "Tabanlarn peyim avuum, beni gtrme bu soukta." avu: "Olmaz," dedi, kesti att. Topal boynu bkl, srtn bir duvara dayad, ylecene kald. avu bandaki candarmasn Alidana doru ekti. Bir anda btn ky alkaland: "nce Memedin izi bulunmu. zi bulunmu!" Btn ky, kadn erkek, oluk ocuk, Alidan eteine kadar candarmalann arkasnca yrdler. Orada, etekte, izin banda yltlar. Gzlerini ize dikip, baktlar kaldlar. Topal Ali izi grnce yrei para para oldu. ard. Konutu. Konutu ama ne konutuunu kendisi de bilmiyor. "Neden al ekmemi bu it olu?" diyordu usuldan. "Neden ola? Bulurlar. Apaikar iz." Asm avu Topal kolundan tuttu, izin bana gtrd: "Ne azn kpr kpr ediyor yle? Ne kpr kpr? Syle, bu iz o mu?" Topal: "Yok," dedi. "oban izi bu. stelik de bir aylk." Asm avu kzd, Topal kolundan tutup, iddetle karn iine frlatt: 'Teres," diye bard. "Topal teres. Hem Aann kahyaln yapar, ekmeini yersin, hem de nce Memedi iltizam edersin. Sizin hepiniz birer nce Memedsiniz. Allah size frsat vermesin." 416 Candarmalara emir verdi: "zi takip edin." Karda donarak, elleri derek, iki gnde izi sre sre dorua kardlar. Doruu sardlar. Ky yas iindeydi. Topal boynunu bkp alams alams, "Buldular," diyordu. "Buldular nce Memedimizi." Btn ihtiyat elden brakmt. Hr Ana kkryordu:

"Bulsunlar," diyordu. "Bulsunlar da, grsnler greceklerini... sterse bin candarma olsun. Deler geer nce Memedim." Akama doru ilk atma oldu. Candarmalar maaraya giden yolu bulmular, maarann azn da grmlerdi. Ha bire bomba sallyorlard yukardan, maarann azna. Memed onlar maarann azna yaklatrmamak iin ilk karl verdi. Asm avuu bir ate emberine ald. Kap kurtulabilirlerdi. Kaamadlar. Hate sanclanm, douruyordu. Darda tfek seslerini duyunca alamaya balad. Iraz: "Demedim mi ben size?" dedi. "alnn yznden." "alnn yznden ama, gene bulamazlard. Topal dayanamad bence, gene izi srd. Onu ldrmeliydim. Bir tipi ksa, bunlar burada bir dakika kalamazlar, gidince de bir haftada zor geri dnerler. Ah! Topal." Asm avu tatllkla sylyordu: "Olum Memed," diyordu, "teslim ol! Kapandasn bugne bugn. Drt bir yan sarl. kamazsn. Yaknda af kacak. Gel teslim ol! Senin lmeni istemem." Memed hi karlk vermedi. Bir kurun Asm avuun nndeki ta paralad. Bundan sonra arpma kzt. Her iki yan da kurun yadryordu. Asm avu: "Bir hafta, bir ay burada bekleyeceim. Nasl olsa kurunun bitecek." Memed, diini skarak, karlk verdi en sonunda: 417 "Biliyorum avu, biliyorum," diye bard. "yle olacak sonu. O zamana kadar da sizden bir kii bile brakmam. Hepinizi vururum. Biliyorum avu. Ben teslim olmam. En sonunda benim lm karrsnz bu maaradan. Anladn m avu?" "Yazk sana. Yazk senin gibi bir adama. Hepimizi vursan bile yeniden candarma yetiir. Ne kazanrsn? Af kacak bu yl. Gel teslim ol, nce Memed!" Memed: "Syleme avu," diye bard. "Bunca seni vuracam. imdiye kadar vurmadm. Bunca vuracam. Brakmadn peimi." Kurun o kadar oald ki sesler konumalar duyulmaz oldu. Sustular. Memedin yan mermi kabuklaryla dolmutu. ki torba mermisi daha vard ama, korkuyordu. ok abuk yakmak zorunda kalyordu. Iraz Hateyle urayordu. Hate durup durup lklar atyordu. Iraz da: "Ne kt gnde, ne kt gnde," diyordu. Hateyi bir an brakp, tfei kapyor, Memede yardma kouyordu. Hate lk atncaya kadar skyordu. Sonra Hatenin yanna varyordu. Hatenin alnndan damla damla terler szlyordu. Hate kvranyordu yerde. "Ah anam," diyordu. "Ah anam, beni dourmaz olaydn anam." Memedle Iraz da kapkara kesilmilerdi. Maarann ii eki ter kokuyordu. Islak slak. Bir an Memed: "Yandm anam," dedi, sonra piman oldu. Dudaklarn ka-natmcaya kadar srd. Bu "yandm" stne yerde kvranmakta olan Hate ok gibi yerinden frlad, Memedin yannda yeniden yere dt. "Memedim," diyordu. "Vuruldun mu? Ben ldrrm kendimi." , Iraz vard Memedi at: 418 "Omuzundan yaralanmsn," dedi. Sarmaya balad yaraya Memed yaral yaral durmadan skyordu. Asm avu bir adamda bu kadar ok kurun olmasna ayordu. Arkadalarndan birka tanesi kurunu yemiti. Yava yava umudunu kesiyordu. Hate bir uzun lk daha att. Iraz onu tuttu, yerden dorulttu: "Sk kendini sk!" dedi. Hatenin yz krktan acdand. Birden bir ocuk viyaklamas duyuldu. Memed arkasna dnd. Kan iinde bir bebek grd. Hatenin yz kat gibi olmutu. Ban geri evirdi. Memedin elleri titriyordu. Elleri tutmad. Tfek elinden dt. Iraz vard tfei yerden ald skmaya balad. Hate l gibi yatyordu. Memed az sonra kendisine geldi. Hafif bir sesle: "Ver teyze," dedi, elini tfee uzatt. Iraz verdi. Iraz vard, ocuu sildi tuzlad. "Olan," dedi. Memedin yznde zehir gibi ac bir glmseme dolat. "Olan." kindiye kadar arpma srd. Memed tek elle idare ediyordu artk. Iraz dolduruyor, o bir ta destek olarak alyor, tek eliyle skyordu. kindist Iraz boynunu bkerek, bitkin: "Kalmad," dedi. Memed kurunu unutmutu. Boazlyorlarm gibi boazndan bir hrlt kt. Tfein stne dverdi. Geri kalkt sonra da. Gzleri yuvalarndan frlamt. Orada yle akn, kendinden gemi, durdu. Saa sola sallanyordu. Sonra salla-na sallana ocua vard. Yzn at. aknlkla uzun uzun bakt. Maarann kapsna geri dnd. Glmsyordu. Yerden tfei ald. Cebinden mendilini kard, bayrak gibi ucuna ast. Iraza dnd. Iraz, byk, sarkan bir kayann altna oturmu, iin iin alyordu. Kurumu kalmt. "Iraz teyze," dedi. 419 Iraz ban kaldrd, Memede bakt: "Hate!" dedi. Hate kendinde deildi. "Beni dinleyin. Bunlar beni sa komazlar. Olumun adn Memed koyun." Dar kt. Tfei havaya kaldrd: "Teslim," diye bard. "Teslim oldum, Asm avu!" Asm avu, iri yar, palabykl, byk gzl, babacan tavrl, kaln dudakl, yakkl bir adamd. Memedin teslim deyiine at. nanmad. "Teslim mi nce Memed?" diye bard. teki l bir sesle: "Teslim, teslim avu," dedi. "Muradna erdin." avu candarmalara dnd: "Siperlerinizden kmayn. Ben gideyim. Belki yalandr." Az sonra, avu maarann kapsndayd. Vard Memedi elinden tuttu. Glerek: "Gemi olsun nce Memed!" dedi. nce Memed: "Sa ol." Iraz kede bzlm, klmt.

"Hala inanmyorum senin teslim oluuna nce Memed!" Memed sustu. Kelepeye ellerini uzatt. Iraz yerinden ok gibi frlad. "avu, avu," dedi. "Sen de nce Memedi teslim mi aldm diyorsun?" Keye gitti. Bebein stndeki kilimi ekti. Bebek ortaya kt. Gzleri yumuktu. "te bu teslim ald nce Memedi. Siz de erkeim diye vnyorsunuz." Asm avu bunu beklemiyordu. Bir Hateye, bir Iraza, bir Memede bakt. Glmsemesi dudaklarnda dondu kald. Elini Memede uzatt, kelepeyi ald. "nce Memed!" dedi, sustu. Gz gze, ylece sustular kaldlar. " *"nce Memed, ben de bu durumda seni teslim alacak adam deilim." Belinden be tarak fiek karp yere att: 420 "Ben gidiyorum. Arkamdan ate et," dedi. Kendisini, bararak dar att. Memed arkasndan ate ediyordu. Arkadalarnn yanma gelen Asm avu: "O namussuz teslim olur mu hi? Beni vurmak iin yapm o oyunu. Kendimi yere atmasam kurunu yiyordum. yi ki ihtiyatl yryordum. Frtna geliyor. Aa inelim. Hepimiz donar lrz." Candarmalar, yorgun bitkin, Memedin maarasna dnp baka baka aaya inmeye baladlar. Kara bulutlar Alidann tepesinde kayyordu. Tipi neredeyse balayacak. lk kar sepelemeye balad. Sonra oald. Sonra da delice bir rzgar savurmaya balad. Akama doru Alidanda kyametler kopuyordu. Korkun bir tipi kayadan kayaya savuruyordu. Alida, Alidann yreleri ve gkyz stbeyaz olmutu. Bir beyazlk iinde dnyordu. 421 34 Haber kye, kyden kasabaya bir anda yayld. "nce Me-med vurulmu. Alidanda tipi dinince ls aa indirilecek." Deirmenoluklularn gz Alidamn boranl doruuna dikilmiti. Alida dalarn da... Alida gayetle heybetli. Ali-da yedi nce Memedi. Herkes evine kapanmt. Abdi Aay bekliyorlard. Haber aldysa nerdeyse gelecekti. Vayvay kylleri Ali Safa Beyden tarlalarn para para geri alyorlard. Koca Osman on be yanda gibi gencelmiti. Ali Safaya meydan okuyordu. "nce Memed, ahinim." Vurulma haberi Vayvaya da geldi. Koca Osman haberi duyunca yerinden kalkamad. Kurudu kald. Azn baklar amad bir zaman. Gzlerinden iplik iplik yalar szlyordu. Sonra konutu: "Vay ahinim vay! Ne de babayiitti ahinim. Bir gzleri vard, kocaman. Kalar dersen... Kalem parmaklar... Boy dersen yle... Selvi gibi. Vay ahinim vay! Bana diyordu ki, Osman Emmi, bir gn senin evine geleceim, misafir kalacam diyordu. Olmad. Vay ahinim vay! Kars da yanndayd. Ne yapar ola fkarack imdi? Bana bakn kyller, ahinim bizi kurtard bu gavurlarn elinden, karsn kye getirip tarla verelim, besleyelim. Hapise derse orada da besleyelim. Olur mu?" . Kyller: 422 "Mnasip," dediler. Ali Safa korkusu geldi gene yreklerine oturdu. Abdi Aa nce Ali Safa Beye kotu. Safa Beyi evde bulamad. Safa Beyin kars: "Grdn m Abdi Aam, eden bulur. Gzlerin aydn." Abdi Aa: "Aydnlk iinde kal kzm," dedi yrd. Kaymakama gitti ve etek pt. "Allah hkmetin devletin zevalini vermesin Kaymakam Bey. Asm avu bir kahraman adam. Yiit adam. Can kurban ylesine." Kaymakam: "Gzlerin aydn Abdi Aa. Hkmetten bu kadar ikayet ediyordun. Ali Safa Bey olmasa kasabann adn rezil edecektin. Bereket Ali Safa Bey telgraflarn ektirmemi." Abdi Aann gzleri falta gibi ald, yuvalarndan frlad. Kaymakam gld: "Yaaa, gndermemi." "Hi mi? Bir tane bile gitmemi mi?" Kaymakam: "Yaaa, gitmemi. Gitseydi o telgraflar seni de asarlard, beni de... Sen delirdin mi? Ankaraya telgraf ekilir mi?" Abdi Aa dnd. Sonra kahkahayla glmeye balad: "yi ki gitmemi Kaymakam Bey. Asabiyet. Kasabamzn gl ad be paralk olurdu. yi ki... nsann gz kznca her eyi unutuyor. Zoruma gidiyordu, koca bir hkmetin kel, parmak kadar bir ocukla baa kamamas... nan, ok arma gidiyordu. Ne etmiim de yle telgraflar ekmiim. Delilik. Kusura kalma Kaymakam Bey. Afedersin." Kaymakamdan, Candarma Kumandanna gitti. Ona da sevincini anlatt, teekkrlerini bildirdi. Asm avua bir hediye yapp yapamayacan sordu. nce Memedin bann buradaki evin deil de, kydeki evin kapsna dikilmesini rica etti. Kumandan da kabul eyledi. Kasabaya haberi Topal Ali getirmiti. Abdi aaya gelmi: . "Dmannn mr bu kadar, Aa," demiti. "Tamam. 423 Dadan oban indi. lsn gzyle grm. Asm avu kellesini kesiyormu. Aama haberi abuk getireyim diye, bekle-yemedim kotum." Abdi Aa nce inanamam, sonra sevincinden deliye dnmt. Topal Aliden sonra, gn iinde dalardan kim indiy-se haberi dorulamt. Kumandandan sonra eve gelen Abdi Aa, Topal Aliyi karsna ald: "Asm avu sana biraz ktlk ettiyse de aldrma canm. O kahraman, o yiit bir adamdr. Bak, dmanmz temizledi." Sonra cotu: "O kyl," dedi hnla, "o kyl. O ekmeksiz, o nankr kyl. Ben bir yl balarndan eksik olunca bana bir tek tane bile vermediler. Yarn bir gn varacam kye, ulan namussuz, ekmeksiz, geen yl ktlk m oldu? Syleyin ktlk m oldu da benim hakkm vermediniz? nce Memede gvendiniz yle mi? Aln nce Memedinizi. Aln da ne yaparsanz yapn ban. Grdnz ya nce Memedinizi! imdi ben size gsteririm ktlk nasl olur! Gsteririm."

Topal elinden tuttu: "Ali!" "Buyur Aam." "Bu yl ekin her ylkinden daha iyi olduydu, yle mi?" Topal Ali: "Her ylkinden iki misli!" "Ali!" "Buyur Aam." "Ben bu kylye ne ceza vereyim?" "Aa cann bilir." Abdi en yeni giyitlerini giydi. Tespihine koku srd. Gitti berbere, tra oldu. i iine smyordu. Maral Mustafa Efendiye gitti. Glerek dkkana girdi. Maral Mustafa: "Dman dahi olsa lme sevinilmez Abdi Aa," dedi. "Ne olup ne olmayaca belli olmaz." Btn ary dkkan dkkan dolap sevincini gsterip,-onlardan birer "gzn aydn" aldktan sonra ata binmi kye 424 geliyordu ki olan oldu. Kt haber geldi. "nce Memed, yaral yaral Asm avuun elinden kam kurtulmu." "Kim dedi?" "Asm avu dedi." "Asm avu nerde?" "Geliyor. abaplnm orada grdm." Abdi Aa atn ban gerisin geriye evirdi. Asm avu candarmalaryla yorgun bitkin, kasabaya girdi. Abdi, evinin avlusunda dercesine attan indi. Cansz gibi yryerek doru arzuhalci Deli Fahriye gitti. "Yaz karda," dedi. "Dorudan doruya smet Paaya yaz. Kaymakam, telgraf, Ali Safa Bey, Candarma Kumandan, nce Memed ekyas hep birlik olmular. Yaz, Paam sana ne kadar tel ektimse hibirini ulatrmadlar de, yaz!" 425 35 Koca Osman: "ahinim, belini bkt aalarn. Ali Safa Bey daha daa adam karmaya alyor. karsn karabildii kadar, ahinim hepsini yer." Kyn orta yerindeki byk dut aacnn altnda toplanmlard. Gz yapraklar sararm gibi. Nerdeyse dklecek. "Tarlalarmzn hepsini hak ettik. Tamam m?" "Tamam," dediler. "Bu kimin yznden." "nce Memedin." Koca Osman ayaa kalkt: "Ankaradan Ali Saip Bey geldi," dedi. Kyller kulak kesildiler. "smet Paaylan konumu. Bu gz bayramda... Yani hkmet bayramnda byk af kacakm. Yani on be gn, bir ay sonra... nce Memed de affa urayacak. ocuu da olmu. Ona tarla verelim. Bizim kye yerlesin. Ne dersiniz?" Kyller hep bir azdan: "Yerlesin," dediler. "Bamz stnde yeri var. Tarlamz da onun, canmz da... ylesine yiide!.." Koca Osman kyn en verimli tarlalarndan yz dnmn nce Memede ayrd. Bu yz dnm dul Eenindi. Aralarnda para topladlar. Eeden tarlay satn aldlar. Kyl hep birden, ift koup bu yz dnmlk tarlaya buday ekti. Koca Osman srlm yumuak topra kartrd. Parmaklarndan su gibi topraklar szld: 426 "lrsem gzm ak gitmez," dedi. "Ali Saip Bey yalan sylemez. Dedii mutlaka kacak. smet Paann has adam." te bu sralar kasabada gene kyametler kopuyordu. Ali Safa Bey, nce Memedin yakalanmamasndan dolay Kaymakama, Candarma Kumandanna yapmadn brakmyordu. Onlar, ekyalar himayeyle itham ediyordu. Ankaraya tel stne tel yadryordu. Ankara, Kaymakama ekyalar yakalamas iin iddetli emirler veriyordu. Yzba bizzat candarmalarm bandayd. Toros kylklerine gma gelmiti artk. Ekyadan deil candarmadan. nce Memed hibir kyde barnamyor, gnlerce a susuz, bir de ocukla dalarda kalyordu. Birka kere Yzba Faru-kun pususuna dmler kurtulmulard. Bugnlerde eer Ke-rimolu olmam olsayd, nce Memedin hali dumand. Nerede olursa olsun mermi, ekmek, para yetitiriyordu. Vayvay kynden gelen paralar da Kerimolu yoluyla ulayordu. Bayram Koca Osman kadar Kerimolu da drt gzle bekliyordu. unun urasnda ne kald. Deirmenoluk, cmle Dikenlidz kylleri af haberinden memnun deildiler. Memed dadan inince Abdi Aa kye geri gelecekti. dleri kopuyordu. "Af dediin de neymi yani. Ekya ekyaysa dada gezer. Memedin yerinde olsam inmem. Bizim gibi kyl olup da ne srnecek. Alem ondan korkuyor." 427 Topal Ali: "Duydun mu nce Memed," dedi. Memed gzleri apaydnlk gld. "Yoook." "Ne yok? Sen de..." "Vallahi yok." Ali: "Dur yleyse..." "Syle." "Demedim miydi sana ieklideresinde Koca Osman? Ali Saip Bey Ankaradan gelmi, byk bayramda af kacakm. Bunun stne Koca Osman kyly toplam bana, byle byle demi. nce Memed bizim ahinimiz. Gelsin kye yerlesin. Kyller, bamz stnde yeri var demiler. Sana yz dnmlk bir tarla satn almlar. Koca Osman kendisi semi. Bir de ev yapyorlar. Koca Osman dedi ki Ali Saip Bey yalan sylemez. Aman kendisini iyi korusun. Byle syle dedi. Af haberini ben ulatracam ahinime dedi. Eeee, iler nasl?" Memed: "u yzbadan dur durak yok. teki ekyalar brakm, kanl katilleri, hep benim peimde. Belki on kezdir arpyoruz. Ne olursa olsun bir daha karlarsam vuracam."

Topal: "Af var, bo ver," dedi. Memed: 428 "ok geliyor stme. Vuracam." "Etme. Bekle az daha. Oyala." Topal gitti. Aff duydu duyal Hatenin gzne uyku girmiyordu, sevinten. Alayarn kan gibi krmz topra vardr. Hani ok krmz bir karpuzu ortadan yarar, gnee korsun. te yle krmz. gnden beri Alayarn krmz topraklarna snmlard. Yzba Faruk balarnda alc ku gibi dnyordu ya, gene de mutluydular. Hate, Iraz trkler sylyorlard. Oullarnn ad Memed kalmt. Memed tombul tombul bymt. Bugnlerde de en gzel ninniyi dinledi. Hate Memedini havaya atp atp tutuyordu. "Iraz teyze," diyordu, "bak hele u Allahm iine. Biz otuz dnm diyorduk. Allah bize yz dnm verdi. Bir de ev stelik." yle akalar, yle ocukluklar, yle aptallklar yapyordu ki, on iki yanda kz ocuu yapmaz. Memede ikide birde: "Aman Memed," diyordu, "af kyor. Evimiz, tarlamz var. Neden yzn glmyor? Glsene azck." Memed buna ac ac glmsyordu. Gn domadan Alayarda Yzba Faruk tarafndan sarldlar. Yzba: "nce Memed, ben Asm avu deilim. Hizaya gel," diye baryordu. Memed karlk vermiyordu. Candarmann elinden nasl kurtulunur, renmiti. Aldrmyordu bu yzden. Oyalama kurunlan skyordu. Gece olsun, aralarndan szlp kacaklard. Iraz en naml ekyadan daha atik, daha nianc, daha yrekliydi. Tek bana gn bu candarmalar oyalayabilirdi. Yzba Faruk deli divane oluyordu. Bir tek adam, bir tek kadm! stelik de ocuk! "nce Memed, kurtulamazsn elimden." nce Memed niyeti artmt. Yzbay ldrmeye skyordu. Onun iin ta ilerine sokulmutu. Byle bir ihtiyatszl ilk kez yapyordu. 429 Arkadan: "Yandm," diye Hatenin sesi geldi. Memed olduu yerde donakald, ama geri dnmedi. Yzbann bulunduu yeri ate emberine ald. Bunu da ii gtrmedi, oraya bomba stne bomba att. Hmla geride dnd, geldi Hatenin yanma. Hat-e upuzun uzanm canszd. ocuk da yanndayd. Hate gler gibi yatyordu. Memed deliye dnmt, makinal gibi taratyor, ha bire el bombalarn savuruyordu. Iraz da bir taraftan. Yzba yara iinde kald. Candarmalar dayanamadlar. Iraz Hatenin lsne kapanm alyordu. Yz hapisa-neye ilk geldii gnk gibi olmutu. Memed tfeini kucana ekip oturmu, ban emi alyordu. Iraz lden ban kaldrd. Ge bakt. Ta ycelerden bir katar turna geiyordu. Hatenin kan, Alayarm krmz toprana karmt. Sonra ocuk bir alama tutturdu. Memed, ocuu kucana ald. Barna bastrd. Avutmak iin dolanarak ninni sylemeye balad. "u kye haber verelim de," dedi Iraz, "gmsnler Hateyi." Iraz haber vermeye gitti. Memed, kucanda ocuk, yz etleri korkunlam, gerilmi, lye gzlerini dikmi, ta gibi kprtsz kald. Haberi alan kyller, kadn erkek, oluk ocuk lnn yanna geldiler. "Vaaay," dediler, "vaaay nce Memedin talihsiz Hatesi." Memed muhtar ard. Eline para verdi: "anl hretli defnedin Hatemi," dedi. Hateye uzun uzun bakt. Hate glmsyordu. ocuu kucana ald. "Yr Iraz teyze," dedi. Iraz arkada, o nde daa yukar ktlar. Dorukta bir maara buldular. Kapsnn tana oturdular. Yandaki aalardan yapraklar dklyordu. Bir ku tyordu. Karki kayadan bir top ak gvercin kalkt. Bir kertenkele bir ktn stne kt. Bu srada Memedin kucanda uyumu kalm ocuk uyand. Sonra da bast l... 430 Iraz geldi. Memedin sra parmandan tuttu, gzlerinin iine bakt: "Karda!" dedi. "Karda! Sana bir ey diyeceim nce Me-medim." Memed kmldamadan bekliyordu. "Karda, u ocuu ver bana da bam alp Antep kylklerine gideyim. lecek bu dalarda. Alktan lecek... Rzamn kanndan vazgetim. Rzamn yerine ite bu! Ver de gideyim. Bytym sabiyi." Memed kucandaki ocuu ar ar uzatt. Iraz ald, barnda skt. "Rzam!" dedi. "Benim Rzam." Bir eliyle de stndeki fieklikleri soyuyordu. Soydu. Hepsini bir yere yd. "Salcakla kal nce Memed," dedi. Memed vard Iraz kolundan tuttu. ocuk alamasn kesmiti. Uzun uzun ocuun yzne gzlerini dikti bakt: "Uurola." 431 37 Sars toparlak deil, uzun olacak. Yumurta gibi. Kulaklar kalem, aln aktma sakar, bacaklar belinin uzunluuna bakarak ksa, rengi ne al, ne doru, ne kula, ne de kr olacak, rengi pare pare benekli demirkr olacak. At, Koca Osmann evinin nnde bekliyordu. Kiniyor, einiyordu. Beli incecikti. Gzleri kz gzleri gibiydi. Iltl, kederli. Kuyruu topuklarna kadar sarkyordu. Szlyordu. Yals saa yatmt. Kotuu zaman drlr, kaval gibi olurdu. Byk bayramla birlikte af da kmt. Dadaki ekyalarn ou, birka hari, hemen hepsi inip tfeklerini teslim etmilerdi. Candarma dairesinin avlusunda trl trl ekya... Bekleip duruyorlard. Koca Osman atn yalsn okayp: "nce Memedime, ahinime de layk," dedi. "Oluma da layk bu at." Kyller: "Layk," dediler. Koca Osman atn srtna atlad: "Ben ahinimle iki gne kalmaz gelirim. Gidin Endelin ky yerinden davulcular arn. ifte, davullar dvlsn. Kasabada, Vayvay ky nce Memedi byle karlamal. Herkesin ekyalar yaya gelir, bizim nce Memedimiz Arap atlan..." Koca Osman atn dizginlerine asld, doldurdu. Toroslar tm maviye batmt. Moraryordu. 432

Af haberini nce Memede Cabbar getirdi. ki eski arkada uzun uzun kucaklap konumadan yan yana oturdular. Cabbar ayrlrken: "Ben gidip teslim oluyorum," dedi. Memed azn amad. Deirmenolua bir lest girdi. Yz kararm, gzleri ukura kam, aln kr kr olmutu. Bir kaya paras gibiydi. Kck kalm gzleri bir inat prltyd. Byle dal-gndz ilk kezdir ki kye giriyordu. Sarholar gibi yalpa vuruyordu. Kendinden gemi gibiydi. Kaplardan kadnlar balarn uzatmlar aknlkla, korkuyla bakyorlard. ocuklar, arkasnda, uzandan sessiz, korka korka onunla birlikte yryorlard. nce Memedin kye girdiini Hrye haber verdiler. Hr koa koa geldi onu alanda karlad. Hmla yakasndan tuttu: "Memed! Memed!" diye bard btn sesiyle. "Hateyi yedirdin onlara da imdi teslim olmaya m gidiyorsun? Abdi Aa gelecek gene kyde paa gibi oturacak. Sen teslim olmaya m gidiyorsun? Avrat yrekli. Dikenlidz bir bu yl a kalmad. Bir bu yl, bol bolamad ekmek yedi. Gene Abdi Aay bamza bela m edeceksin? Nereye avrat yrekli nce Memed? Teslim olmaya m gideceksin?" Bu srada btn ky halk alana toplanm, l gibi, sessiz, kmldamadan ylecene duruyorlard. "Avrat yrekli Memed! Bak u kadar kyl, bak u kadar insan senin gzyn iine bakyor. Teslim mi olacaksn? Abdiyi gene bamza m getirteceksin? Gzel Dnemin kemikleri szlar mezarda. Gzel Hatemin kemikleri..." Memed sapsar olmu titriyor, topraa bakyordu. Hr yakasn hzla brakt: "Git de teslim ol avrat yrekli herif," dedi. "Af km." Bu srada, Koca Osman doludizgin kalabala girdi. "nce Memed, ahinim," dedi. Kalabal yararak, Memedin yanma geldi boynuna atld: "ahinim," dedi. "Evin yapld bitti. Tarlan da ektirdim. Bu at da kyl senin iin ald. teki ekyalar gibi deil. Vay433 vay ky ahinimi davul zurnayla karlayacak. atlasn Ali Safa, Abdi Aa... Bin ata, yr!" Alandaki kalabalk tepeden trnaa homurdand. Ortalk homurtuya kesti: "Kr olas ihtiyar. Kr olas... Kr olas..." Memed Koca Osmann elinden atn dizginini ald. stne atlad. Kalabaln teki ucunda Topal Ali duruyordu, ona doru srd. Btn balar o tarafa doru evrildi. Memed Topala bayla, "d nme," diye bir iaret yapt. Topal yrd. Memed at doldurdu, bir top toz iinde kyden kt. Homurtulu kalabalk arkasndan bakakald. Donup kald. Tutup kesseydi-niz, hibirisinden bir damla kan akmazd. Atn ban ahininkayasmda ekti. Attan indi. At gtrd bir nara balad. nar yapran dkm, yar beline kadar altn sars, krmz damarl yaprak iinde kalmt. ahininkayas pnarnn drt bir yan yemyeil olmutu. Billur yeili... Bir tan stne oturdu. Ban da elleri arasna ald. Neden sonradr ki Topal Ali gelebildi. Soluk soluayd. Telalyd. Yanna oturdu. Alnnn terini ahadet parmayla ald, silkti: "Ah karda yorgunluktan ldm. Soluum kmyor." Soluunu toplamak iin bir sre sustu. Memed ban ar ar kaldrd. Gzleri gene yle a kesmiti. Kafasndan sar parlt akt, kaynad. "Ali karda! Gece yars evinde olur mola? Bulabilir miyim?" "Bulursun. Elinle koymu gibi. Korkusundan dar bir adm atamaz gece." "Evi bir daha, iyice syle hele." "Hapisane var ya, var. Sen oray bilirsin. Haa, ite onun sanda Candarma Dayras var. Candarma Dayrasm az geince, sokan teki ucunda ivit boyal bir tek ev var. Sen gece gideceine gre, boyas gzkmez. Yalnz, bir tek ev. Uzun, minare gibi bir bacas var. Oradan dorultursun. Belli olur. Gzne hemen arpar. Uzun. ki katl. Oradaki evler hep bir katl. Abdi Aa gnbatdaki odada yatar, tek bana. Alttaki byk kap 434 arkadan srgldr. Bir yark vardr. O yarktan hanerini sokar, yukar kaldrrsn. Alr." Memed, hibir ey sylemeden kalkt, ata doru gitti zd, atlad. Doludizgin... Rzgar gibi szlyordu at. Yals kaval gibi duruluyordu. Kulana aadaki deirmenin akrts gelince kendine geldi. Atn ban ekti. Azak bir sre durdu. Kulak verdi. Sonra, at ar ar srd. Tfeinin azna kurun verdi. Tabancasna da... Tekereklerin evinin orada at rker gibi yapt. Burada at mah-muzlad. arnn ortasndan geti. Kahvelerin lks lambalar daha yanyordu. Birka adam ona tuhaf tuhaf bakt. Bugnlerde silahl adamlara o kadar amyorlard. Olaand. Bo verdiler. O, adamlar grmedi bile. Caminin yanndaki sokaktan yukar srd. Uzun bacal ev sola dyordu. Evin nnde attan indi. At avludaki byk, karanlk dut aacnn yatk bir dalma balad. Hanerini soktu, evin kapsn at. Yukarda k yanyordu. Merdivenleri er er k. Kadnlar, ocuklar Memedi grnce bir kyamettir kopardlar. Doru gnbatdaki odaya gitti. Abdi Aa, uykulu uykulu kollarn am geriniyordu. "Ne var? Noluyor?" diye soruyor, geriniyordu. Vard, kolundan tuttu, sallad: "Aa Aa! Ben geldim Aa!" dedi. Abdi Aa gzlerini at. nce inanamad. Sonra gzleri ak yle kalakald. Gzlerinin karas bile apak kesildi. Darda bir kyamettir kopuyordu. Memed elindeki tfei dorulttu. Abdi Aann gsne el ate etti. Kurunlarn rzgarndan odadaki lamba snd. Yldrm gibi merdivenlerden aa indi, ata bindi. Bu srada candarmalann haberi olmu, evi boyuna kurunluyorlard. At doludizgin Torosa srd. Arkasndan kum gibi kurun kaynyordu. O hzla kasabay kt. Gn douyordu ki kye girdi. Orta yerde atn ban ekti. At terden kapkara olmu, gs krk gibi inip inip kalkyordu. Boynu, sars kpe batmt. Memed de ok terlemiti. Ter, kulunlarmdan fkrmt. Yz, peremi pslakt. Gn bir adam boyu yekindi. Glgeler usuz bucaksz batya doru uzad. Islak at tepeden trnaa a bouldu. Her yan prl prl. yle dimdik. 435 Kyller, onu yle orta yerde, at stnde dimdik, kaya gibi grdler. Yava yava, sessizce, oluk ocuk, gen yal drt bir yann aldlar. Kocaman bir halka oldular. Ortalkta t yoktu. Soluk allar bile duyuluyordu. Gzlerini ona dikmilerdi. Yzlerce gz stndeydi. Susmakta inat ediyorlard. Orta yerdeki dimdik, kaya kesilmi atl azck kmldad. At bir iki adm att sonra durdu. Atl ban kaldrd. Gzlerini kalabaln stnde gezdirdi. Hr Ana sapsar kesilmi, kurumu, kan ekilmi, gzlerini kocaman kocaman ap stne dikmi ondan bir sz, bir devinme bekliyordu. Sonra at gene kmldad. Memed at Hr Anaya doru srd. nne gelince atn ban ekti. "Hr Ana! Hr Ana!" dedi. "Oldu. Hakknz helal edin." Alida tarafna doruldu. Bir kara bulut gibi kyn iinden szld, kt. Gzden yitti. ift koma zamanyd. Dikenlidznn be ky bir araya geldi. Gen kzlar en gzel giyitlerini giydiler. Yal kadnlar stbeyaz, sakz gibi beyaz bart baladlar. Davullar alnd... Byk bir toy dn oldu. Durmu Ali bile hasta haline bakmadan oyun oynad. Sonra bir sabah erkenden toptan a-krdikenlie gidip ate verdiler. nce Memedden bir daha haber alnmad. mi timi bellisiz oldu. O gn bu. gndr, Dikenlidz kylleri her yl ift komazdan nce, akrdikenlie byk bir toy dnle ate verirler. Ate, gn gece dzde, doludizgin yuvarlanr. akrdi-kenlii delicesine yalar. Yanan dikenlikten lklar gelir. Bu atele birlikte de Alidan doruunda bir top k patlar. Dan ba gece aarr, gndz gibi olur. 436

YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Sait Faik Abasyank mer Asm Aksoy Semaver Trke Bir Hayat Sarn Hulki Aktun ahmerdan Bir a Yangn Lzumsuz Adam Son iki Eyll Birtakm insanlar Erotologya? - Bir Trk Erotologya'sna Kayp Aranyor Giri iin Denemeler Havada Bulut Toplu ykler 1 Havuz Ba Toplu ykler II KumpanyaSabahattin Ali Mahalle Kahvesi Deirmen Son Kular Sra Kk Alemda'da Var Bir Ylan Yeni Dnya Kargan Bala Kan, Ses, Esirler (Oyun) Mahkeme Kaps Krk Mantolu Madonna Peter Ackroyd iimizdeki eytan Chatterton Markopaa Yazlar ve tekiler ingiliz Mzii Kuyucakl Yusuf Doktor Dee'nin Evi akc'nn ilk Kurunu Gilbert Adair Btn Romanlar Kapal Kitap Mahkemelerde Kulenin Anahtar (haz. Nket Esen - Nezihe Seyhan) Yazarn lm etin Altan Adonis eytann Gr Dedii Arap Poetikas Kalem Bahelerinden Yedi Hayat Adalet Aaojjlu Kadn, Ik ve Ate Yazsonu Kavak Yelleri ve Kasrgalar lmeye Yatmak avkar Altnel Bir Dn Gecesi Kvangvamun Kava Hayr Metin Altok Geerken iirin ilk Atlas TopluOyunlarl.il, III Seluk Altun Karlamalar "Yalnzlk Gittiin Yoldan Gelir" Baka Karlamalar "Bir Sen Yaknsn Uzakta Kalnca" "Fikrimin ince Gl" Nurullah Ata Be Kii Gnlerin Getirdii - Szden Sze Ruh mesi Karalama Defteri - Ararken Gece Hayatm Diyelim - Sz Arasnda SametAaoglu Okuruma Mektuplar - Prospero Btn ykleri Gnce (2 cilt) Sergun Aar Syleiler Akn iade-i itibar Dergilerde Glten Akn Yusuf Atlgan Toplu Oyunlar Aylak Adam Sabahattin Kudret Aksal Anayurt Oteli ykler Canistan Oyunlar Btn ykleri Denemeler, Konumalar YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Ece Ayhan Mortesi Requiem Babozuk Gnceler Aynal Denemeler Dipyazlar Sivil Denemeler Kara Hay Hak! Syleiler Bir iirin Bakr a Hoa Kal - Ece Ayhan'dan ilhan Berk'e Mektuplar Ingeborg Bachmann Otuz Ya - Btn ykler Malina Semih Balcolu nce izdim, Sonra Yazdm Tuna Baltacorjlu Yeni Adam Gnleri Sava iinde Bar Seluk Baran Gz Gelmeden Roland Barthes s/z Enis Batur E/Babil Yazlar Yaznn Ucu Bu Kalem Melun Bu Kalem Bukalemun Aciz a - Faltalar Issz Dnme Dolap Ac Bilgi Smokinli Berdu

Kum Saatndan Harfler Baka Yollar mit Bayazojjlu Sefirden Sefile, 37 Portre Taner Baybars Uzak lke: Bir Kbrs ocukluu VOs'at 0. Bener Dost - Yaamasz Bay Muannit Sahtegi'nin Notlan Siyah - Beyaz Mzkal Yry-Kara Tren Buzul ann Virs Ihlamur Aac-ipin Ucu Kapan Manzumeler YAPI KRED YAYI Yiit Bener Eksik Talar Krlma Noktas VValter Benjamin Tek Yn Bin Dokuz Yzlerin Banda Berlin'de ocukluk lhan Berk El Yazlarna Vuruyor Gne Uzun Bir Adam Kanatl At Logos Poetika ifal Otlar Kitab Niyazi Berkes Asya Mektuplar Thomas Bernhard Odun Kesmek Bitik Adam Eski Ustalar Ses Taklitisi Louis De Bernieres Yzba Corelli'nin Mandolini Yahya Kemal Beyatl Eil Dalar-istikll Harbi Yazlar Aziz istanbul Yves Bonnefoy Olaslk Dndaki Aydn Boysan Yzler ve Yrekler istanbul'un Kuytu Keleri Nereye Gitti istanbul? Louis Breger Freud - Grntnn Ortasndaki Karanlk Cihat Burak Cardonlar Yakutiler Zenci Kalnz! Sevim Burak FordMachl "~ Yank Saraylar Sahibinin Sesi Michel Butor ' Michel Butor stne Doalamalar Dereceler NLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT A.S. Byattf em-i Blbln iindeki Cin Halk Cansn Unutmaya Kyamadklarm Julio Baquero Cruz Mezbahann Mimarisi Italo Calvino Grnmez Kentler Palomar Marcovaldo ya da Kentte Mevsimler Paris'te Mnzevi - zyaamyksel Notlar Anton ehov Yeni Bulunmu Hikyeler Evliya elebi Gnmz Trkesiyle Evliya elebi Seyahatnamesi: istanbul (2 cilt) Asaf HSlet elebi Btn Yazlar Ayegl elik Korku ve Arkada Burak erezciolu .Mavi Sal Kz Osamu Dazai Batan Gne Mor Bir Serserinin Gezi Notlar Gilles Deleuze - F6lix Guattari Kafka - Minr Bir Edebiyat iin Rosie Pinhas-Delpuech Bizans Siti Osman Deniz Parola Harbiyeli Aldanmaz Ouz Demiralp Okuma Defteri Kutup Noktas Kr Okur Mehmet H. Doan iir ve Eletiri Tekrarn Tekrar iir, Bugn Alak Uu Ahmet Muhip Dranas Yazlar Sezer Duru - Orhan Duru (haz.) O Pera'daki Hayalet lhan Durusel Karakalem Requiem Ferit Edg Dou ykleri

YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Yazmak Eylemi Seyir Szckleri Kimse O / Hakkari'de Bir Mevsim Av lk Tm Ders Notlar Bir Gemide Eylln Glgesinde Bir Yazd ite Deniz, Maria ilk ykler Kaknlar / Bozgun / Devam imdi Saat Ka Paul Eluard Gala'ya Mektuplar Azad Ziya Eren Sakzky Gnceleri Tuncer Erdem Hayalifener Ebubekir Erolu Modern Trk iirinin Doas Moris Farhi Yabanda Yolculuk VVlliam Faulkner Abalom, Abalom! Kurtar Halkm Musa Ky Ses ve fke Max Frisch Stiller Beir Fuad iir ve Hakikat Memet Fuat Duyumsanmayan Karanlk FOruzan Berlin'in Nar iei Gl Mevsimidir Parasz Yatl Balkan Yolcusu Gecenin teki Yz Krkyedi'liler Benim Sinemalarm Kuatma Redife'ye Gzelleme Yeni Konuklar Ev Sahipleri Sevda Dolu Bir Yaz Toplu ykler YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Adele Geras Troya'da Ak Seyit Gktepe ilkyazlarn Ansyla Akit Gktrk eviri: Dillerin Dili Ada Okuma Ura Szn tesi Alain Robbe-Grillet Silgiler Eser Grson Edebiyattan Yana Ahmet HSim Frankfurt Seyahatnamesi Bize Gre ve Bir Seyahatin Notlar Hermann Hesse Narziss ve Goldmund Boncuk Oyunu Bozkrkurdu Gertrud Rosshalde Knulp Doflan Hzlan Sakl Su Gncelin ars Mavi Bereli iir ilingiri Dzyaz Ayrac Yalnzlk Kahvesi Edebiyat Dnencesi SSdk Hidyet Aylak Kpek Diri Gmlen Vejetaryenliin Yararlar Hac Aga Damla Kan Kr Bayku Alacakaranlk Kurt Hotmann Thomas Bernhard'la Konumalar Park Honan Shakespeare: Bir Yaam Vecihl Hrku Bir Tayyarecinin Anlar Emin Nedret li (haz.) evket Rado'ya Mektuplar Melda Kaptana Ben Bir Bizans Bahesinde Bydm Seyfi Karaba

Dede Korkut'ta Renkler Gne Karabuda indim Zaman Bahesine Zaman Bahesinden Portreler Zoraki Randevular Park adan Karadeniz lmsz Adagio'lar Fndkfaresiyle Bilgisayar Faresi Anna Kavan Buz Hamdi Ko ocuk lm arklar Melekler Erkek Olur ieklerin Tanrs Uur Kkden Gemie Alan Pencere Dlerin Gnbatm Uzun Gecenin Tutsaklar - Bar Dernei Cezaevi Gnl (1982) Kuular, Kanallar, Salkmstler Onat Kutlar ishak Claude Lanzmann Shoah D.H. Lavvrence Lady Chatterley'in Sevgilisi Jean Leproux Renee Vivien'den Kerime'ye Mektuplar Norman Lock Gmenler - Joseph Cornell'in Operalar Amin Maalouf lmcl Kimlikler Semerkant Afrikal Leo Tanios Kayas Yznc Ad Dounun Limanlar Uzaktan Ak Ik Baheleri Yollarn Balangc Beatrice'ten Sonra Birinci Yzyl Jamal Mahjoub Raid'in Drbn Cinlerle Yolculuk *' NasuhMahruki Bir Hayalin Peinde- Yedi Zirveler Bir Dacnn Gncesi Everest'te ilk Trk Asya Yollar, Himalayalar ve tesi YAPI KRED- YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Giorgio Manganelli Dzyaznn ince Sesi Alberto Manguel Okumann Tarihi , Palmiyelerin Altnda Stevenson Nezihe Meri Korsan kmaz Yandrma Toplu ykler 1 Toplu ykler 2 Alacaceren Toplu Oyunlar Cavlann iinde Sessizce Gustav Meyrink Golem lhan Mimarolu New York Kap D Sanat Karen Mulhallen 49. Paralelin tesinde - Kanadal Yazarlardan ykler Robert Musil Yaarken Alan Miras ' Mustafa Sait Bey Avrupa Seyahatnamesi (1898) RaufMutluay Sebiller Su Vermiyor BendeYaayanlar Fethi Naci Trk Romannda lt Sorunu Eletiri Gnl-I (1980-1986) Gcn Yitiren Edebiyat Eletiri Gnl-I! (1986-1990) Roman ve Yaam-Eletiri Gnl-lll (1991-1992) "Dnya Bir Glgeliktir" Reat Nuri'nin Romancl Sait Faik'in Hikyecilii Yaar Kemal'in Romancl Nzm Hikmet Oyunlar -1 Ocak Banda Kafatas Bir l Evi Unutulan Adam Bu Bir Ryadr Oyunlar - 2 Yolcu Ferhao1 ile irin Sabahat Enayi Oyunlar - 3 insanlk lmedi Ya Allah Rahatlk Versin Evler Yklnca Yusuf ile Menofis ivan ivanovi Var myd Yok muydu? Oyunlar - 4 istasyon inek Demokles'in Klc Tartf-59 Oyunlar - 5 Kadnlarn isyan Yalanc Tank Kr Padiah Her eye Ramen Yazlar-1 Sanat, Edebiyat, Kltr, Dil Yazlar - 2 (1924-1934) Yazlar - 3 (1935) Yazlar - 4 (1936) Yazlar - 5 (1937-1962) Yazlar - 6 Konumalar

Romanlar -1 Kan Konumaz Romanlar - 2 Yeil Elmalar Yaamak Hakk Romanlar - 3 Yaamak Gzel ey Be Kardeim Masallar, Hikyeler -1 Hikyeler Masallar, Hikyeler - 2 eviri Hikyeler Masallar, Hikyeler - 3 Orman Ccelerinin Sergzeti Sevdal Bulut Sevda Masallar br Masallar YAPI K R E D YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Behet Necatigil Erturul Facias Btn Radyo Oyunlar Serin Mavi Dzyazlar 1 - 2 Mektuplar Avni Okar Trkiye'de Tayyarecilik Ahmet Oktay Gece Defteri airin Kan / Yaznsal Eletiriler 1 -1954/2000 Anlatlarn Aynas Haluk Oral - M. eref zsoy Erol Gney'in Ke(n)disi Canip Orhun Cranvvell Hatralar - Bir Havac Temenin Anlar Emin zdemir Dilin te Yakas Tezer zl Eski Bahe Eski Sevgi Yaamn Ucuna Yolculuk ocukluun Souk Geceleri Kalanlar Zaman D Yaam Mahir zta Ruh ikizini Arar Souma Korku Oyunu Ay Gzetleme Komitesi Bir Arzuyu Beslemek Orhan Pamuk stanbul - Hatralar ve ehir Georges Perec Yaam Kullanma Klavuzu Dodum Robert Pinget Fantoine ile Agapa Arasnda Sorgulama Msy Songe Libera Jan Potocki Hafz'n Yolculuu Marcel Proust iek Am Gen Kzlarn Glgesinde Guermantes Taraf Mahpus Sodom ve Gomorra Svvann'larn Taraf Albertine Kayp Yakalanan Zaman evket Rado Szn Gelii Alain Ouella-VII6ger Pierre Loti: Gezegen Seyyah Ol iver Sacks Karsn apka Sanan Adam Sesleri Grmek Renkkrleri Adas Uyanlar Tungsten Day - Kimyasal Bir ocukluun Anlar J.D. Salinger Franny ve Zooey avdar Tarlasnda ocuklar Dokuz yk Ykseltin Tavan Kiriini Ustalar... Aye Sarsayn ok ey Yarm Hl Bruno Schulz Tarn Dkknlar Isaac Bashevis Singer Toplu ykler Meuga Philippe Sollers Stdyo Sabit Tutku Luan Starova Keiler Dnemi Babamn Kitaplar Mine St Adalet Cimcoz BirYaamyks Denemesi Be Sevim Apartman Krmz Zaman Cemal Sreya

apkam Dolu iekle ve iir zerine Yazlar Gnler "Gvercin Curnatas" Konumalar, Soruturma Yantlar On Gnn Mektuplarm 99 Yz Ferhan ensoy FerhAntoloji Levent entrk Yerdeitirmeler Sekisi YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Viktor klovski Hayvanat Bahesi lk Tamer Yaamak Hatrlamaktr Alleben ykleri Saffet Tanman Batnas Tepeleri'nde Zaman Ahmet Hamdi Tanpnar Mahur Beste Be ehir Huzur Saatleri Ayarlama Enstits Yahya Kemal Mcevherlerin Srr Edebiyat Dersleri Btn ykleri Elin Tapan Ben Mutlu Bir Down Annesiyim Devam Eden Hikyemiz Ali Teoman Pervaneler Uykuda ocuk lmleri Semih Tezcan Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar Asl Tohumcu Abis Meral Ata Tolluolu Babam Nurullah Ata Kk Hanm Meralika Mahmud Nedim bin Tosun Aba Vedat Nedim Tr Yllar Byle Geti Ahmet Nedim Servet Tr Nevhz'in Gnl Bedirhan Toprak Fanfa Ibn Tufeyl - ibn Sina Hay Bin Yakzan Bedrettin Tuncel Seme Yazlar Ayfer Tun Aziz Bey Hadisesi Maara Arkadalar Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek Ta-Kt-Makas Gven Turan Yazyla Yaamak D Gnler l Hesabali Turan Bir Eitimcinin yks Serdar Turgut ahsi Bir New York Biyografisi Orun Trkay Peri Masallar Cahit Uuk Bir imparatorluk kerken... Anlar Erkekler Dnyasnda Bir Kadn Yazar -Silsilename I Yllar Sadece Say - Silsilename II Faruk Ulay Amber Beldeler Kitab Tuhaf insanlar Zaman Kemal Uluer Baucumda Hayat Mutlu Bir lmn Gncesi MTna Urgan Virginia VVoolf D.H. Lawrence Bir Dinozorun Anlar Bir Dinozorun Gezileri ingiliz Edebiyat Tarihi Tomris Uyar ipek ve Bakr Gzel Yaz Defteri Gndkm I - Bir Uyumsuzun Notlar Gndkm II - Bir Uyumsuzun Notlar demeler ve ahmeran Hikyesi Yrekteki Buka Dizboyu Papatyalar Gecegezen Kzlar Yaz Dleri D Klar Artun Unsal Benim Lokantalarm Kmil ile Meryem'e Dair Fikret rgp Dosdoru Gnlk Orhan Veli airin ii - Yazlar, ykler, Konumalar Bern VVitte VValter Benjamin YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT

.^

I Hseyin Cahit Yaln Tandklarm Murat Yaln Akmumya Hafif Metro Gnleri ima Klavuzu Sadk Yalszuanlar Srl Tulalar Hi Doan Yarc Gece Kelebekleri Kk Kk Hikyeler Yaar Kemal Frat Suyu Kan Akyor Baksana -Bir Ada Hikayesii Karncann Su itii - Bir Ada Hikayesi 2 Tanyeri Horozlar - Bir Ada Hikayesi 3 ince Memed 1 ince Memed 2 ince Memed 3 ince Memed 4 Ortadirek - Dan te Yz 1 Yer Demir Gk Bakr - Dan te Yz 2 lmez Otu - Dan te Yz 3 Demirciler ars Cinayeti -Akasazn Aalan 1 Yusufuk Yusuf - Akasazn Aalan 2 Yamurcuk Kuu - Kimsecik 1 Kale Kaps -Kimsecik 2 Kann Sesi -Kimsecik 3 Teneke Binboalar Efsanesi Arda Efsanesi Hykteki Nar Aac Ylan ldrseler Deniz Kst Al Gzm Seyreyle Salih Kular da Gitti Filler Sultan Sar Scak Anadolu Efsanesi akrcal Efe Nuhun Gemisi - Bu Diyar Batanbaa 1 Yanan Ormanlarda Elli Gn -Bu Diyar Batanbaa 2 Peri Bacalar - Bu Diyar Batanbaa 3 Bir Bulut Kaynyor - Bu Diyar Batanbaa 4 Allann Askerleri Baldaki Tuz Aacn r ' Ustadr Ar Zulmn Artsn Atlar Gkyz Mavi Kald (S. Eyuboglu ile) Yaar Kemal Kendini Anlatyor -Alain Bosquet ile Grmeler Ay Kuyumcular / Albert Vidalie evirenler: Thilda Kemal - Yaar Kemal Mehmet Yan Kozmopoetika - Yazlar, Syleiler, Deiniler (1978 -2001) Stefanos Yerasimos Sultan Sofralar -15. ve 16. Yzylda Osmanl Saray Mutfa iir Erkk Ylmaz Abdullah'n Ablas Enayi Bir Ak Hop Eden ey ibrahim Yldrm Bkn ve Orta Halli - Cinayet, lke, Cinnet Kuevi'nin Efendisi Yaral Kalmak Tahsin Ycel Alntlar insanlk Gldrsnde Yzler ve Bildiriler Salaklk stne Deneme Yz ve Sz Binbir Gece Masallar (8 cilt) YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT ORHAN KEMAL L HALK KTPHANES Konu No: Kayt No: KTAP CEB Otuz iki yllk bir zaman diliminde yazlan nce Memed drtls, dzene bakaldran Memed'in ve insan ilikileri, doas ve renkleriyle ukurova'nn yksdr. Yaar Kemal'in syleyiiyle "iinde bakaldrma kurduyla domu" bir insann, "mecbur adam" in roman. Abdi Aa'nn zulmyle kyn terk etmek zorunda kalan Memed, Aa'nn yeeniyle evlendirilmek zere olan Hate'yi karr. Abdi Aa'y yaralayan, yeenini de ldren Memed ekya Deli Durdu'ya katlr, ancak kyclna katlanamad Deli Durdu'dan iki arkadayla birlikte ayrlr. Memed, sradan bir ky ocuuyken, zulmedenler iin ekyaya, kyller iinse bir kurtarcya dnr. "Bir yaam biimini bir halkn portresi olarak bylesine veren bu romandan daha iyisi yazlamazd." The New York Times Book Reviev, (A.B.D.)

"artc, orijinal bir kitap." Sunday Times, (ngiltere) "Epik boyutlara ulaan ve muhteem bir sona ulamak iin hz kazanan ykye kendinizi kaptryorsunuz." Sunday Times, (ngiltere) "Yaar Kemal, alacak lde yaratc." The Bookseller, (ngiltere) "Yaar Kemal, karakterlerini unutulmaz, sekin ve gerek hayattan daha da gereki klan detay zenginlii ile Rus edebiyatnn kalitesine ulayor." Sunday Telegraph, (ingiltere) Kapaktaki Resim: Avni Arba Takm ISBN 975-08-0698-0 ISBN 975-08-0714-6 789750 807145 17YTL 17.000.000 TL Yaar Kemal _ nce Memed 1