T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS TALAMA LEMLER

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. DZLEM YZEY TALAMA .......................................................................................... 3 1.1. Dzlem Talama Tezghlar.......................................................................................... 3 1.1.1. Yatay Dzlem Talama Tezghlar ........................................................................ 3 1.1.2. Dey Talama Tezgahlar..................................................................................... 4 1.1.3. Dzlem Talama Tezghlarna Balama ekilleri ............................................. 4 1.1.4. Mknatsl Balama ................................................................................................ 5 1.1.5. Mknatssz Balama Aralar................................................................................ 7 1.1.6. Dzlem Yzey Talama Tezghlarna Balama Kurallar ................................. 9 1.1.7. Talama Tezghnda Meydana Gelebilecek Arzalar ve Giderilmesi .................. 10 1.1.8. Dzlem Yzey Talama Tezghlarna Zmpara Tann Balanmas .................. 11 1.1.9. Zmpara Talarnn Tezgha Balanmasnda Alnacak Tedbirler........................ 13 1.1.10. Dzlem Yzey Talamada lem Sras ............................................................. 14 1.1.11. Tan evresel Hz (Kesme Hz) ve in lerleme Hz.................................... 17 1.1.12. Talamada Soutma ........................................................................................... 20 1.1.13. Dzlem Yzey Talamada lem Sras ............................................................. 21 1.1.14. lme ve Kontrol............................................................................................... 22 1.1.15. Dzlem Yzey Talamada Dikkat Edilecek Kurallar ........................................ 22 1.1.16. Tan ve in Hz ile lgili Bantlar................................................................. 22 1.2. CNC Talama Tezghlar ............................................................................................ 23 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 25 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 27 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 29 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 31 2. SLNDRK YZEY TALAMA.................................................................................... 31 2.1. Silindirik Yzey Talama Tezghlarnn Ksmlar..................................................... 31 2.1.1. Silindirik Talama Tezghlarnn alma Prensibi............................................. 31 2.1.2. Silindirik Talama Tezghlarnn Ana Ksmlar ................................................. 32 2.2. Silindirik Yzey Talama Tezghlarnda alma Kurallar....................................... 33 2.2.1.Ta Seimi............................................................................................................. 33 2.2.2 Talanacak Malzemenin Cinsine Gre Ta Seimi............................................... 33 2.2.3 stenen Hassasiyet ve Yzey Kalitesine Gre Ta Seimi .................................... 33 2.2.4. Zmpara Tann Parasna Deme Yzeyi ...................................................... 34 2.2.5. Zmpara Tann Kesme Hz ............................................................................... 34 2.2.6. in evresel Hz................................................................................................. 35 2.2.7. lerleme ve Tala Derinlii................................................................................... 36 2.2.8. Kaba ve nce Talama .......................................................................................... 36 2.2.9. Talamada Soutma Svs ................................................................................... 37 2.3. Silindirik Yzey Talamada lem Sras .................................................................... 37 2.4. Talanacak lerde Aranan zellikler ......................................................................... 38 2.4.1. Silindirik Yzey Talamaya Etki Eden Faktrler................................................. 38 2.4.2. Silindirik Yzey Talamada Gvenlik nlemleri ................................................ 38 2.5. D Yzeylerin Talanmas ......................................................................................... 39 2.5.1. Boyuna Talama................................................................................................... 39 i

2.5.2. Dalma Talama..................................................................................................... 39 2.5.3. Konik Talama ..................................................................................................... 40 2.5.4. in ki Punta Arasnda Talanmas...................................................................... 40 2.5.5. in Aynaya Balanarak Talanmas .................................................................... 41 2.5.6. in Malafa zerinde Talanmas......................................................................... 41 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 43 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 47 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 48 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 50 3. PUNTASIZ TALAMA .................................................................................................... 50 3.1. Puntasz Talama Tezghnn zellikleri ve Ksmlar ............................................... 50 3.1.1. in lerleme Hareketi........................................................................................... 51 3.1.2. Boyuna Talama................................................................................................... 51 3.1.3. Dalma Talama (Profil Talama) ......................................................................... 51 3.1.4. Dayamal Talama................................................................................................ 52 3.1.5. Sevk Yatann Ayar........................................................................................... 52 3.1.6. Boyuna Talama iin Sevk Tann Bilenmesi..................................................... 53 3.1.7. Puntasz Talamada Muhtemel Hatalar ve Bunlarn Sebepleri ............................ 53 3.1.8. Puntasz Talamann Tercih Sebepleri ................................................................. 54 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 55 CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 57 KAYNAKA ......................................................................................................................... 58

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI113 Makine Teknolojisi Makine malatl, Endstriyel Kalplk, Endstriyel Modellemecilik ve Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Talama lemleri Dzlem yzey talama ve silindirik yzey talama tezghlarna deiik biim ve zellikteki i paralarn ve zmpara talarn gvenli bir ekilde balamay ve talama ilemlerini kapsayan eitim renim materyalidir. 40/24 Makine imalatlnda gerekli olan i gvenlii ve i kazalarna kar gvenlik nlemleri modllerini alm olmak. stenilen yzey tamlnda iin zelliine gre deiik profilde yzey talama ilemleri yapmak. Genel Amalar Bu modl ile uygun ortam ve gereler salandnda istenilen yzey tamlnda ve belirtilen srede dzlem yzey talama ve silindirik yzey talama ilemlerini yapabileceksiniz. Amalar Belirtilen srede dzlem yzey talama ilemleri yapabileceksiniz Silindirik talama tezghlarnda silindirik d yzey talama ilemlerini istenen yzey kalitesi ve l tamlnda yapabileceksiniz. Dzlem yzey talama tezgh, mknatsl tabla, mengene, balama pabucu ve cvata, mikrometre, silindirik talama tezgh, zmpara ta, frdnd ve aynas Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorular ve performans testleri ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda, size lme teknikleri uygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

AMALAR

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Makine imalatl, endstriyel kalplk, endstriyel modellemecilik ve bilgisayar destekli makine ressaml gibi meslek dallarnda alan kiilerin temel imalat ilemlerini bilmeleri gerekir. Talama tezghlar deiik tip, byklk ve cinslerde yaplm olmalarna ramen, belli bir snfa konabilen tezghlarn ileyi grev ve yaplarndaki prensipler hep ayndr. alma ekilleri ve konumlar ayn, sadece grnleri ve hareket kollar farkldr. Talamaclk, temel imalat ilemlerinin en son safhasn oluturur. Birbiri zerinde kayarak veya birbiri ierisinde dnerek alan i paralarnn istenen tolerans ve yzey kalitelerinde ilenmeleri gerekir. Eer bu ilemler istenen yzey kalitesinde ve lsnde yaplmazsa talama safhasna gelmi i paralarnn yapm iin harcanan malzeme, iilik, zaman, tezghn kullanlmas ve elektrik sarfiyatlar gibi alma ve harcamalar boa gitmi olacaktr. Temel talamaclk ile ilgili bu modl size: balama aralar Tezgh arzalarnn giderilmesi Zmpara talarnn tezgha balanmas Dzlem yzey talamada dikkat edilecek kurallar Silindirik yzey talama da dikkat edilecek kurallar Puntasz talama konularnda bilgi ve beceri kazandrmay amalamaktadr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu retim faaliyeti sonunda uygun alma koullar ve gerekli aragere salandnda istenilen yzey tamlnda iin zelliine gre deiik profilde talama ilemi yapabilecek bilgi ve becerileri kazanacaksnz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken nemli aratrmalar unlardr. Atlyenizdeki ve dier atlyelerdeki i tezghlarnn dnel ksmlar ile tezgh kayt ve kzaklarnn yzey kalitelerini inceleyiniz. Atlyenizdeki dzlem yzey talama tezghnn hidrolik g nitesini inceleyip hidrolikpnmatik dersine giren retmenlerinizden bu konuda n bilgi alnz. Dzlem yzey talama tezghna ait i balama aralar ve dier avadanlklarn konduu dolabn iindekileri inceleyiniz.

1. DZLEM YZEY TALAMA

1.1. Dzlem Talama Tezghlar
Dzlem yzeylerin talanmasnda kullanlan tezghlardr. Kendi aralarnda iki guruba Ayrlr: Yatay dzlem talama tezghlar Dey dzlem talama tezghlar

1.1.1. Yatay Dzlem Talama Tezghlar

Bu tip talama tezghlar da ta mili yatay dzleme paralel olarak alr. Tezgh tablas saa-sola, derinlemesine ileri-geri hareket etmektedir. Ta mili bal da aa yukar hareket eder. Tan aa ve yukar hassasiyeti 0,01 mmdir. Tezgh tablas hidrolik sistemle tam veya yar otomatik olarak alr. Yatay milli dzlem talama tezghlar ile kk boyutlu ve hassas paralar talanr. Ayrca dz kanallar ve benzeri oluklar da bu tezghlarda talanr.

1.1.2. Dey Talama Tezgahlar

Dey milli dzlem talama tezghlarnda, tan yatay dzleme dik konumda alarak aln yzeyinden kesmesi ile yaplan dzlem talama eklidir. Dey talama tezghlarnda deiik talar kullanlr. Kk kapasiteli dey talama tezghlarnda anak ta, daha kapasiteli dey talama tezghlarnda ise paral ta kullanlr. Zmpara talar paral yaplarak, talama srasnda meydana gelebilecek ar snmalar nlenmi olur. Dey talamada evreden kesen talara nazaran daha fazla tala kaldrlr. Ta aln yzeyi ile kesme yaptndan i daha ksa srede talanr. Bu tezghlar zaman asndan nemli katklar salamalarna ramen elde edilen yzey kaliteleri daha kabadr. Tan srtnme yzeyi geni olduundan i paras daha ok snr ve arplr. Bu yzden ince paralar talanrken tan srtnme yzeyini bileyerek daraltmak gerekir.

Resim 1.1: Dzlem talama tezgah ve ksmlar

anak talarn kesmesini kolaylatrmak ve temas yzeyini azaltmak iin ta ie doru konik bilenir. Bylece fazla s meydana gelmesi nlenir, tan kesilmesi kolaylar; fakat ta abuk anr.

1.1.3. Dzlem Talama Tezghlarna Balama ekilleri

paralar biim ve boyutlarna gre dzlem yzey talama tezghlarna deiik ekillerde balanrlar. Bunlar; Mknatsl balama Mknatssz balama olarak snflandrlr.

1.1.4. Mknatsl Balama

Dzlem talanacak paralarn mknats kuvvetiyle balanmasdr. Gnmzde kullanlan birok talama tezgh tablalar genellikle mknatsl olarak imal edilmitir. Bu tr tezghlarda alrken dorudan tezgh tablasna balanabilecek iler iin farkl balant elemanlar kullanmaya gerek yoktur. Bu tr paralar dorudan tezgh tablasna balanr. Mknats tutma kuvveti, mknatslarn dayanmna, parann kutuplara gre konumuna, temas yzeyinin lsne ve i parasnn malzeme, biim ve yzey kalitesine baldr. parasnn tabla zerine emniyetli bir ekilde balanmas gerekir. elik ve dier mknatslanan metaller, mknatsl tabla zerinde talandktan sonra zerlerinde bir miktar mknats tarlar. Dier ilemlere gemeden nce bu paralarn mknats zel aygtlarla giderilmelidir.

1.1.4.1. Mknatsl (Manyetik) Tabla

Mknatsl tabla iinde mknatslar bir seri yaltkan ayrc ile sraya dizilmitir. Tablaya akm verildii zaman, manyetik akm, tablann alma yzeyi zerindeki i parasnn zerinden geerek devresini tamamlar ve i paras manyetik kuvvetle tutulur. Akm kesildii zaman manyetik tutma kuvveti sfra iner ve bylece i paras tabla zerinden kaldrlr.

Resim1.2: Mknatsl tabla

Mknatsl tablann baland tezgh masas hidrolik sistemle alr. Tablann gidi ve geli hzlarnn ayn olmas iin kullanlan ift milli hidrolik silindir, hidrolik g nitesinden gelen basnl sv akkanla dorusal hareket yapar. Mknatsl tabla talama tezghnn masasna cvata, somun ve pabularla balanr. Resim 1.6da mknatsl tabla ve mknatsl tablaya bal i parasnn talanmas grlmektedir.

Mknatsl tablalar zellikle ince i paralar iin uygundur. paras yzeyinin paralel ve dzgn olmas mknatsl tablann yzey dzgnlne baldr. Mknatsl tablalarn dzgnlk kontrol komparatrle yaplr. Pratik olarak u ilem de uygulanabilir: Mknatsl tabla beyaz tahta kalemiyle izilir, izilen izgilere ta ok hassas olarak yanatrlr, eer ta yalnz izgileri siliyorsa tablann yzey paralellii iyidir, deilse tabla talanarak dzeltilir.

Resim 1.3: Tezgah tablas hidrolii

Resim 1.4: Mknatsl tabla balants

Resim 1.5: Tablann kontrol

Kk paralar veya yksekliine gre taban kk olan paralar mknatsl tablaya balarken talama basnc altnda parann kaymas ve eilmesini nlemek iin bir dayama paras kullanlmaldr. 1,5 50 150 mm boyutlarndaki bir elik sac paras, kk paralar iin ok iyi bir dayama grevi yapar.

Resim 1.6: Destekli parann talanmas

1.1.4.2. Sins Cetvelli Mknatsl Tabla

Yksek tamlkta balama salayan sins cetvelli mknatsl tabla tek tarafa veya her iki tarafa dndrlerek 60 ye kadar al balama yaplr. alma esnasnda as bozulmayacak ekilde imal edilmitir. Sins cetvelli mknatsl balama tertibat, al yzeylerin talanmas iin kullanld gibi ayn zamanda dzlem yzey talama ileri iin de kullanlabilir.

Resim 1.7: Tek ynl ve ift ynl sins cetvelli mknatsl tabla

1.1.5. Mknatssz Balama Aralar

Mknatsl tablaya dorudan balanamayan dzgn yzeyli, zde ve balanmas zor olan paralar deiik aparatlar yardmyla tablann zerine balanr. Bunlar: niversal mengenelerle balama kalplar ile balama olarak snflandrlabilir. 1.1.5.1. niversal Mengenelerle Balama Oturma yzeyi olmayan veya oturma yzeyi geni olmayan deiik biim ve ekildeki i paralarnn al veya asz olarak balanmasnda kullanlr. Tezgh masasnn T kanallarna geen cvatalar yardmyla tezgh masasna balanr. Mengene azlar ve yzeyleri sertletirilmitir. Balama kanallar olmayan oturma yzeyi dzgn olan mengeneler ise mknatsl tablaya balanarak kullanlr.

Resim 1.8: Sins cetveli

Resim 1.9: Mengene

1.1.5.2. Kalplar zde mengene ve tablaya balanarak talanmas uzun sre alan paralarn seri olarak balanp talanmas iin zel olarak yaplr. paralar, balama kalplarna mekanik, hidrolik veya pnmatik sistem ile tespit edilir. Bu tip kalplar mutlaka hassas bir balamay gerektirecek, ucuz ve zaman kaybn en aza indirecek trden olmaldr.

Resim 1.10.Pabula balama

1.1.5.3. kalplar ile Kullanlan Paralar

V Yataklar Mknatsl tablaya balanamayan silindirik i paralarnn balanmasnda kullanlr. As ayarlanabilir V yataklar ile istenen ada balama yaplabilir. V yataklar ile silindirik yzeyler zerine alm kanal veya kademeler talanr. V yataklar mknatsl tablaya balanarak kullanlr.

Resim 1.11: Al V yata ve a ayarnn yaplmas

Pabu ve Cvatalar Mknatsl tablaya veya mengeneye balanamayan byk ve ekilsiz i paralar balama pabular ile balanlr. Balama pabular tezgh masasnn T kanallarna cvata somun ve rondel yardmyla balanr. paralarnn llerine ve balama yzeylerinin geniliine gre deiik biim ve lde yaplm balama pabular vardr. Balama pabular mknatsl tablaya balanan i paralarnn yan yzeylerine dayama olarak da konabilir. Dz balama pabular altlk yardmyla balanr ve paray st yzeyinden skar. Merdivenli veya kademeli balama pabular i paralarn merdivenli altlklar yardmyla skar. Ykseklii deiken paralar T kanall tablalara tespit etmede kullanlr.

Resim 1.12: Dz pabular ve balants

Z pabular para yzeyinden daha dk seviyede balama yapmak iin kullanlr.

Resim 1.13: Z pabular ve balants

Kanall pabular seri balanan ilerin balanmasn kolaylatrr.

Resim 1.14: Kanall pabu ve kanall pabula iin balanmas

1.1.6. Dzlem Yzey Talama Tezghlarna Balama Kurallar

in tablaya oturan yzeyi dzgn olmaldr. Mknatsl tablann yzeyi iyice temizlenmeli cetvelle kontrol edilmelidir paras tablann ortasna yerletirilmelidir. Balant pabular eit olarak sklmaldr. Para ok kk ise mutlaka mknats alan zerine oturtulmasna dikkat edilmelidir. Mknats iyice tutmuyorsa baka bir balant ekli dnlmelidir. tabla zerine oturtulunca, para elle ileri geri hareket ettirilerek salam baland kontrol edilmelidir. Al yzeyler mknatsl sins tablalar ile ilenmelidir. Al yzeyleri ilemek iin mknatsl tablaya al mengene balanacaksa mengene tabannn dzgn olmasna dikkat etmelidir. Gerekli ise parann altna paralel altlklar konularak iin dzgn balanmas kontrol edilmelidir.

1.1.7. Talama Tezghnda Meydana Gelebilecek Arzalar ve Giderilmesi

Talama tezghlarnda meydana gelen veya gelebilecek arzalar tezghnn herhangi bir ksmnda olabilir. ARIZA NEDENLER Bu arzann sebebi genellikle hidrolik sistemin iindedir. ZMLER Bunun iin u hususlara dikkat edilir. Hidrolik haznesine doldurulan ya tezghn zelliine uygun deildir. Yan viskozitesi dk veya yksektir. Hidrolik pompasnn szgeci tkanm olabilir. Szge temizlenmeli veya deitirilmelidir. Ya seviyesi dm olabilir. Pompa hava emer. Ya tamamlanmaldr. G nitesi elektrik motorunun dn yn ters olabilir. Fii skp fazlardan iki tanesinin yerini deitiriniz. Manometre basncn kontrol ediniz. G nitesi elektrik motorunun dn yn ters olabilir. Fii skp fazlardan iki tanesinin yerini deitiriniz. Manometre basncn kontrol ediniz. Hidrolik sistem alrken basn snrlama valfnn kolunu manometrede 810 bar basn deeri okuyuncaya kadar eviriniz. Hidrolik sistem alrken ak ksma valfini sola doru yavaa anz, tablann hareketi deimezse valfi tamir ettiriniz veya deitiriniz. Valf srgs keelerini deitiriniz. Pompa arzasn gideriniz.

1-Hidrolik sistem almyorsa

2-Pompann hz dk

Basn yoktur.

3-Dzlem talama tezghnn tablas hareket etmiyorsa

Basn snrlama valf dk deere ayarlanmtr. Ak ksma valf bozuk veya kapaldr. Yn kontrol valf arzaldr Pompa sisteme ya gnderemiyordur

4-Tezgh masasnn saa ve sola hareket hz ayn deil.

Yn kontrol valfnn srgs ya karyordur.

Valf srgs veya valf popeti akkann getii yollar tam aamyor veya kapatamyordur. Oring ve geri getirme yayn deitiriniz.

10

Hidrolik silindirin oringleri veya keeleri anmtr. Ya ok kalndr. 5-Hidrolik pompa ar snyor. Basn ok yksektir. Kay kasnak tertibatnda arza vardr. Ta mili yataklar yasz kalmtr. Mikrometrik tamburun vidal milinde boluk vardr.

Kee veya oringleri deitiriniz.

Uygun incelikteki yala deitiriniz. Manometre basncn 8-10 bara ayarlaynz. Kay yerine taknz. Kay, alma esnasnda ara sra kyorsa motor mili ile i mili arasndaki hareket iletimini gzden geiriniz. Ya seviyesini ve yalama sistemini kontrol ediniz. Mil boluunu gideriniz.

6-Zmpara ta mili aniden duruyor veya hz dyor. 7-Tan kesme miktar ayn deil.

1.1.8. Dzlem Yzey Talama Tezghlarna Zmpara Tann Balanmas

Zmpara tann ta mili zerine merkezka kuvvetinden etkilenmeyecek ekilde dengeli ve gvenli bir ekilde taklmasna Balama denir. Zmpara talar yksek devirde alrken kaza meydana gelmemesi iin gvenli bir biimde balanmal ve salaml kontrol edilmelidir (uygulama sayfasna baknz). Dengeleme ilemi yaplmam zmpara ta ta miline kesinlikle balanmamaldr. Dengelenmemi olarak taklan ta kesme ilemini zorlatrr ve i parasnn paralelliini bozar. Yataklanm mil zerinde dnen zmpara talar flan ve somun ile mile balanr. Zmpara tann balanmasn salayan aralar aada aklanmtr.

1.1.8.1. Ta Mili
Yksek devirle dnen zmpara tan zerinde tayan mildir. Ta mili gvdedeki yerine ok iyi yataklanmtr.

1.1.8.2. Flan
Zmpara tann her iki yannda bulunur ve yan yzeyleri ile taa temas edip ta milinin dnme hareketini zmpara tana aktarrlar. Flanlarn zmpara tana deen yzeylerinin orta ksm merkezden evreye doru boaltlmtr. Boaltlan ksmn dnda 11

kalan dzgn ilenmi yzeyler tan sklmasn salarlar. Flann skma yzeyi taa her tarafndan temas etmelidir. Flanlar mile kolay ve kayarak gemelidir.

ekil1.1: Ta mili ve yataklanmas

Resim1.15: Flan

1.1.8.3. Flan ap lleri

Flan aplar ta apnn en az 2/3 kadar olmaldr. Ta karlkl olarak skan flanlarn aplar birbirine eit olmaldr. Zmpara talarnn balantsnda ta ap (d), flan ap (S), flann skma yzeyi (b) ile gsterilirse dz ta ve konik talar iin flan ap ekil 1.3deki deerlere gre hesaplanr.

ekil 1.2: Flanlarn ta karlkl olarak skmas

12

ekil 1.3: Ta apna gre flan lleri

1.1.8.4. Ta Mili Skma Somunu

Ta milinin dn ynne gre flanlarn ta yzeyine oturmasn ve sklmasn salar. Somunun skma yn sol ise somunu skerken bu husus gz nne alnmaldr. Sola evrildiinde skan somunlarn aln yzeylerinde Left (sol) anlamna gelen L iareti vardr. Sktrma somunlar dnme ynnde gevemeyecek ekilde olmaldr.

1.1.8.5. Ta Gbei Kurun Bilezii

Deliklerinde kurun bulunan zmpara talarnn delik aplar ta mili apndan kk veya byk olabilir. Delik ap kkse mile geebilmesi iin tornalanr. Tan mile tatl bir sklkta gemesi iin delik ap mil apndan 0,15 ile 0,20 mm byk yaplr. Delik ap mil apndan bykse ta deliindeki kurun bilezik karlarak tekrar kurun dklr ve mile tatl bir sklkta geecek ekilde tornalanr. Deliklerinde kurun bulunmayan zmpara talar flanlarn fatura aplarna uygun olacak ekilde tornalanr. Tan iyi oturmas iin fatura keleri boaltlmtr.

1.1.8.6. Contalar
Zmpara ta ile flan arasna konur. Flanlarn ta yzeyine yapm olduklar skma basncn ta yzeyine eit olarak datr ve skmann dzgn yaplmasn salarlar. Kee, deri, lastik, karton gibi malzemelerden kesilir veya satn alnr. Contalarn ap flan apndan byktr; kalnlklar 0,5 ile 0,75 mm arasndadr.

1.1.9. Zmpara Talarnn Tezgha Balanmasnda Alnacak Tedbirler

Madeni bir ksma yaptrlmam veya herhangi bir ekilde mile balanmam zmpara talar, tan apna ve ekline uygun bir flanla tezgha taklmamaldr. Zmpara talar, yerlerine taklmadan nce kontrol edilmeli atlak ve hasarl olanlar kullanlmamaldr. 13

Zmpara talar, tezgha taklrken flanla ta arasna, ap flan apndan kk olmayan kt, kauuk ve deri gibi yumuak malzemeden yaplm uygun contalar konmaldr. Zmpara tann takld miller, teknie uygun yaplm ve yataklanm olacak, salgsz dnecek ve sktrma somunlar, dnme ynnde gevemeyecek tarzda vidalanm olmaldr. Zmpara talar, imalatnn belirttii standartlara uymuyorsa tezghlarda kullanlmamaldr. Zmpara talar, imalatnn belirttii hzn zerinde kullanlmamaldr. Tan standart zelliklerini gsteren ve ta zerine yaptrlan etiket koparlmamaldr. Dz yzeyli zmpara talarnn yan yzeyleri kullanlmamaldr.

1.1.10. Dzlem Yzey Talamada lem Sras 1.1.10.1. Talama Prensipleri

Talama, zmpara ta ile yzeylerden tala kaldrma ilemidir. Sertletirilmi veya yalnzca yzey sertletirme ilemi grm paralarda talama ile l taml salanr. paralarnn d yzeylerini parlatmak amacyla da talama yaplabilir. Dzlem yzey talama tezghlar; yatay milli dzlem yzey talama tezghlar ve dey milli dzlem yzey talama tezghlar olmak zere iki eittir.

Resim1.16: Silindirik tala yaplan dzlem yzey talama

Yatay milli dzlem yzey talama tezghlarnda zmpara ta kendi ekseninde yksek devirde dnerken tablaya bal i paras da tan altndan belirlenmi bir hzda geer. Yatay milli dzlem talama tezghlar evreden kesme yapar. evreden kesen talarla daha ince ve daha hassas yzey kaliteleri elde edilir.

14

ekil 1.4: evreden ve alndan kesen zmpara talarnn ve i parasnn hareketleri

Dey milli dzlem talama tezghlar ise deiik ekil ve zelliklerdeki paralarn talanmalar iin dner tablal veya dikdrtgen tablal yaplr. Ta, aln yzeyinden kesme yapar. Kk kapasiteli tezghlarda anak ta daha byk kapasiteli tezgahlarda paral ta kullanlr. ekil 1.5 a, b ve cde ta ve i parasnn baland tezgah tablasnn dn ve hareket ynleri grlmektedir. Byk ve ar i paralar ile birden fazla i paras zde ve hzl bir ekilde ilenmek istendiinde dey milli talama tezghlar kullanlr. ekil 1.5 bde ok sayda i parasnn dner tablal talama tezgahlarnda ilenmesi grlmektedir.

ekil 1.5: Dey milli tezgahlarda tabla ve zmpara tann hareket ynleri

Resim 1.17: Ta paralarnn sklmas

15

Tablann enine hareketi, dner masal tezghlarn bazlarnda tabladan, bazlarnda ise ta balndan verilir. Dey mili tezghlarda daha byk kesme (tala hacmi) olur; ancak ilenen yzey kalitesi ok iyi olmaz. Ta aln yzeyi ile kesme yaptndan srtnme fazla olur, bu da snmay arttrr. paralarnn sdan dolay arplmalarn nlemek iin ta ie doru konik bilenir. Tan iyi bilenmesi, srtnme yzeyinin azaltlmas ve uygun kesme hz salanmasyla ince ve przsz ilenmi yzeyler de elde edilebilir.

1.1.10.2. Tan Kesmesi

Ta ie temas edince kesme konumunda olan her ta tanesi i zerinden tala kaldrmaya balar. Kesme srasnda krlenen veya yerlerinde gevemi olan taneler tan basnc ile talalarla birlikte frlar. yi bir talama iin gerekli btn artlar yerine getirilirse kan yzey kalitesi temiz ve dzgn olur. Dzlem talamada i, tan altndan ne kadar hzl geerse yzey o kadar kaba, ne kadar yava geerse yzey o kadar ince kar.

1.1.10.3. Zmpara Talarnn Bilenmesi

Talal retimde kullanlan tm kesiciler gibi zmpara talar da zamanla krlenir. Zmpara talarnn krlenmesi daha abuk olur. Zmpara tann dokular gzenekli olduu iin bu gzenekler zamanla dolar ve taneciklerin kesmesi zorlar. Ta gzeneklerinin bu ekilde dolmasndan ve krlenen tanelerin dklmemesinden dolay tan yzeyi kayganlar ve yalanm gibi durur. Bu eit talarla kesme yapmak zordur. Yzey kalitesi iyi kmaz, yzeylerde yanmalar meydana gelir. Tan yzeyinde yalanma olmasa bile ta bazen kesmekte zorlanr. Ta yalanmamasna ramen kesme yapmyorsa ya iri tanelidir ya da ta ile i paras arasndaki srtnme yzeyi fazladr. Ta dk devirde almasna ramen iyi kesmiyorsa ta ok serttir. Tan krlenmi olduu talanan yzeyden anlald gibi karm olduu sesten de anlalr. parasnn yzeyi ok parlak ve ksmen yanmalar varsa ta krlenmitir. Keskin ta, tiz bir ses karr. Krlenen ta kesme yapmad iin verilen tala derinliklerine bal olarak ie dalma yapar, bu hem ii bozar hem de tehlikeli sonular dourur.

Resim 1.18: Tan hidrolik olarak otomatik bilenmesi

16

Krlenen veya keskinliini kaybeden tan keskinletirilmesine Bileme denir. parasnn yzey kalitesine yani yzeyin kabalna ve inceliine gre talar bilenmelidir. Ta kaba talama yzeyi iin kaba, ince talama yzeyi iin ince bilenir. Elmas bileyicinin ta zerindeki ilerleme hz fazla ise ta kaba, az ise ince bileniyordur. Elmas bileyici ile ta arasndaki sy nlemek iin soutma svs kullanmaldr. Elmas bileyici veya bileme tekerini ta zerinde ilerletirken tan kenarlarnn krlmasn nlemek iin ta kenarlardan darya kaydrmamak gerekir. Ta kenarlara yaklarken bileme hz azaltlmaldr. Dzlem yzey talama tezghlarnda talarn bilenmesi ou kez otomatik olarak yaplr.

1.1.11. Tan evresel Hz (Kesme Hz) ve in lerleme Hz 1.1.11.1. Zmpara Tann evre Hz
Dnmekte olan zmpara tann evresindeki bir noktann saniyede metre cinsinden alm olduu yola Kesme Hz denir. Kesme hz deeri tan zelliklerine gre imalat firma tarafndan belirlenir. Zmpara tann devir says, kesme hz ve zmpara ta apna gre deiir. Zmpara tann hareket ekli dzgn dairesel olduundan, yarap (r) olan bir zmpara tann evresinden alacamz bir A noktas, (bir ta tanesi kabul edilebilir) tan bir devrinde .2r kadar yol alr. Ta 1 dakikada N kadar devir yaparsa, A noktas 1 dakikada 2..r.N kadar yol alr. Ta N kadar devir saysn 60 saniyede yapacandan; A noktasnn 1 saniyedeki hz: V= 2. .r.N/60 mm/s olur. Kesme hz formlnden (2.r) yerine ta apn (D) yazdmzda; V= .D.N/60 mm/s eklinde yazlr. Kesme hzn metreye evirmek istediimizde ise: V= DN/ 100060 (m/s) olur. Bu formlde; V= Tan evresel hz (kesme hz) m/s D= Zmpara ta ap (mm) N= Tezgha verilecek devir says (dev/dak) Talar kullanldka aplar klr. Tan ap kld zaman ta milinin devir says da deitirilmelidir (Matkap tezghnda kk apl matkap ular iin byk devir says kullandnz hatrlayn ve ta mili devir says ile karlatrn). 17

Motor milinden ta miline hareket veren kasnak sistemindeki kay kartlarak devir deitirme ilemi yaplr. Devir deitirilemiyorsa tablann ilerleme hz deitirilir. Ta miline verilecek devir saysnn hesaplanmas ile ilgili olarak aadaki rnei inceleyelim: rnek: ap 150 mm olan zmpara ta ile elik bir para dzlem yzey talama tezghnda talanacaktr. Tan kesme hz 30 m/s alndna gre ta milinin devir says ne olmaldr? Verilenler: D=150 mm. V=30 m/s zm: V=DN / 100060 eitliinden N=1000.60.V / . D N=1000. 60.V / .D N = 1000.60.30/3,14.150 N= 3822 dev / dak olur.

1.1.11.2. in lerleme Hz
Talama ileminde ta kendi ekseninde belirli bir kesme hz ile dnerken i paras da tan altndan belirli bir hzla geer. Buna tan ilerleme hz denir. lerleme hz, talama tezghnn hidrolik sistemindeki ak ksma valfleriyle azaltlr veya oaltlr.

1.1.11.3. Tan Kesme Hz ile in lerleme Hznn Kalitesine Etkisi

Normal artlar altnda iyi bir talama yapabilmek iin tan kesme hz V=25 ile 30 m/s deerleri arasnda seilir. Tan kesme hz malzemenin cinsine gre deiir. Talanacak malzemeye gre seilen kesme hz deerleri devir saysnn seilmesini etkiler. Birok talama tezghnn kay ve kasnak tertibatnda kayn yeri deitirilerek uygun bir devir says salanabilmektedir. Ancak bu ilemler ou zaman yaplmamakta, talanacak malzemenin cinsi deimesine veya tan ap klmesine ramen ayn devir says kullanlmaktadr. Byle durumlarda iin yzey kalitesi bozuk kar ve ta abuk krlenir. CNC tipi tezghlarda zmpara tann devir says, tan apna ve malzemenin cinsine gre otomatik olarak ayarlanabilmektedir. deal bir kesmenin olabilmesi iin tan kesme hz ve iin ilerleme hz deerleri tablodan seilmeli ve uygulanmaldr. Bu hem iin kalitesini arttrr, hem de tan krlenmesini geciktirir. 18

Tan evre hz (m/s) Yumuak elikler Sert elikler Gri dkm Hafif metaller Sert madenler 20 - 30 18 - 25 10 - 15 10 - 20 3-5

in ilerleme hz (m/s) 0,16 - 0,3 0,13 - 0,2 0,16 - 0,25 0,16 - 0,32 0,05 - 0,08

Tala derinlii (mm) Kaba 0,02 - 0,03 0,01 0,10 - 0,3 0,20 - 0,4 0,01 - 0,005 nce 0,005 0,002 0,010 - 0,03 0,020 - 0,05 0,001

Tablo 1.2: lenecek malzemenin cinsine gre tan kesme hz ve iin ilerleme hz deerleri

Kusursuz bir talama yzeyi elde edebilmek iin iin ilerleme hz tan evresel hzna ve malzemenin cinsine gre ayarlanmaldr. Tablo 1.3te tan kesme hz ve iin ilerleme hz deerleri grlmektedir. Bu tablo, devir saysn deitirme imknmzn olmad durumlarda tabla ilerleme hz deerini ne kadar deitireceimizi gsterir. Tablo 1.2 ile beraber kullanlr. Bu oran tan yzeyinden andrc tanelerin krlmasn veya yerlerinden dklmelerini salayan kuvvetleri belirtir. Hzlardan birinin ayarlanmasyla (i paras hz tercih edilir) oran dengelenir ve ideal bir anma veya kendiliinden bileme etkisi elde edilebilir. Malzeme cinsi Sertletirilmi ve yumuak elikler Gri dkm Bakr ve alamlar Hafif metaller Tan evre hz/ in evre hz= A Dz ta anak ta 85 - 100 58 - 70 60 - 75 42 - 60 55 40 35 25

Tablo 1.3: Tan kesme hz ile iin ilerleme hz deerleri oranlar

1.1.11.4. lerleme Miktar ve Tala Derinlii

Ta milinin devir says ve tablann ilerleme hz deeri kadar tablann enine yani yanlamasna hareketi de ok nemlidir. Bu ileme tablann ilerlemesi denir. lerleme deerinin artmas tala debisini yani talama payn arttrr. Tala pay ok olursa i fazla snr ve arplr. lerleme, her kursta bir veya iki kursta bir verilir. Bu istenilen yzey kalitesine gre deiir. Kaba talamada ilerleme, ta, iin her iki banda iken verilmelidir. elik malzeme Kaba talama (mm) 0,01 - 0,03 nce talama (mm) 0,0025 - 0,005 Dkm Malzeme Kaba talama (mm) 0,1 - 0,3 19 nce talama (mm) 0,01 - 0,03

ekil 1.6: Tala derinliinin verilmesi

Son bitirme tala verilirken iin yalnz bir banda enine ilerleme verilmesi gerekir. Talanacak paralara verilecek talama paylar parann inceliine ve kalnlna gre deiir. evreden kesme yapan talar iin verilmesi gereken deerler Tablo 1.4te belirtilmitir. Her pasoda verilmesi gereken tala derinlii kaba talama iin (0,05 mm), ince talama iin 0,005 ile 0.010 mm deerlerini amamaldr. Dkm malzeme iin kk enine ilerleme hz (6- 10 m/dak.) ,elik malzeme iin byk ilerleme hz 816 m/dak alnr.

1.1.11.5. Kurs Boyu

Kurs boyunun ayar dzlem talama tezghnn yatay milli veya dey milli oluuna gre deiir. Yatay milli talama tezghlarnda kurs boyu, zmpara ta parann her iki ucundan 510 mm kacak ekilde ayarlanr. Yatay milli tezghlarda kurs boyu: L= i boyu +10 mm Dey milli tezghlarda kurs, zmpara ta parann her iki ucundan tamamen kacak ekilde ayarlanr ( Resim 1.18). Dey milli tezghlarda kurs boyu: L = boyu + ta ap

1.1.12. Talamada Soutma

Tan dnme ve iin ta altnda ilerleme hareketi esnasnda zmpara ta taneleri kesici i parasnn yzeyine batarak kesme yapar. Kesme srasnda oluan talalar yksek scaklkta macunlaarak zmpara tann gzeneklerine girer ve ta kreltir. Soutma suyu macunlamay ve yksek kesme basncndan dolay meydana gelen sy drr. Ayrca i parasnn arplmasn ve paralelliinin bozulmamasn salar. Buna Islak alma denir. (Resim 1.19). Soutma svlar genelde iki ekilde yaplr.

1.1.12.1. Sodal Su ile Yaplan Soutma

yi bir soutma eklidir. Genelde dkm malzemeleri talanrken kullanlr. 15 kg suya yaklak 1 kg soda (sodyum karbonat) katlarak hazrlanr. Ancak sodal su tezghn ve tan zerinde tortu brakr. Tortu ta gzeneklerini doldurduu gibi tan da dengesini bozar, kesmeyi zorlatrr. Bu olumsuz neticeyi ortadan kaldrmak iin ta emdii suyu dar atncaya kadar yaklak be dakika bota altrlr. 20

1.1.12.2. Bor Yal Su ile Yaplan Soutma

elik cinsi malzemeler iin iyi bir soutma eklidir. En sk kullanlan soutma eklidir. 15 kg suya (1 teneke su) 1 -1,5 kg bor ya katlmas ile yaplr. yi bir soutma, pas ve korozyonu nler, yzey kalitesinin temiz kmasna yardmc olur.

1.1.12.3. Islak Kesme

Talama tezghlarnda soutma tertibatn kullanarak yaplan kesme ilemine Islak Kesme denir. paras zerine, ta yzne ve yanlarna bol miktarda sv pskrtlr. Bylece keserken meydana gelen s, i paras zerinden alnarak scakln ykselmesi nlenir. Islak kesme tan mrn uzatr. Kesme ilemi yksek kalitelidir.

1.1.12.4. Kuru Kesme

Kuru talamada soutma, ta gzeneklerinin alm olduu hava akmnn i zerine yanstlmasyla salanr. Bu ekilde talama ilemine Kuru Talama denir. Ancak bu, soutma iin yeterli deildir. Kuru talamada soutma hzl olmadndan ta abuk anr ve i abuk yanar. Kuru talama, i paras ile ta arasndaki srtnme yzeyi az olduunda yaplr. Matkap ular ve freze tezgahlarnda kullanlan kesiciler bilenirlerken kuru talama yaplr. Dzlem talama tezgahlarnda kuru talama yaplmasna ok sk rastlanlmaz.

Resim 1.19: Islak alma

Resim1.20: Kuru alma

1.1.13. Dzlem Yzey Talamada lem Sras

Gvenlik nlemleri alndktan sonra: Ta bilenir. Tan bilenmesi tabla zerine konan elmas ulu talama aparatyla yaplr. Baz tezghlarda hidrolik sistemle ileri doru gidip gelme hareketi yapan elmas bileme aparatlar bulunur. Mknatsl tabla temizlenir, i paras balanr. Tablann kursu ayarlanr ve yn deitirme mandallar sklr. Makinenin hidrolik sistemini altran butonuna baslr. Soutma svs alarak ta i parasna yanatrlr, en yksek noktaya deince 0,050 mm tala derinlii verilir. Tablann kurs yn deitii anda enine ilerleme elle verilir. Talanacak yzeyin paralelliini salamak iin i paras birka defa ters evrilerek talanr. 21

 parasnn yzeyi talanrken yanyorsa ilerleme ve tala derinlii azaltlr veya daha yumuak ta kullanlr. nce tala ncesi ta bilenerek bitirme tala verilir.

1.1.14. lme ve Kontrol

Talanacak parann istenilen lde olmasn salamak iin kontrol edilmesi gerekir. Bunun iin daha ziyade mikrometreden yararlanlr (Resim 1.21). Mikrometre ile l kontrol edilerek verilecek ince talama pay saptanr.

Resim 1.21: Mikrometre ile kalnlk lme

1.1.15. Dzlem Yzey Talamada Dikkat Edilecek Kurallar

Tezgha balanacak zmpara talar, iin ve tezghn zelliine uygun olmal, taa verilecek devir says tezghta bulunan en byk devir says dikkate alnarak verilmelidir. Talama tezghlarndaki dnen ksmlarn yataklanmas, yalanmas, ayarlamas ve bakm tekniine uygun olarak yaplmaldr. Tan zorlanmamasna ve paraya arpmamasna dikkat edilmelidir. Kademeli dzlem yzeylerinin talanmasnda ayarlar, iyi kontrol edilmelidir. Ta zamannda dzeltilmeli ve bilenmelidir. Makine tablas yataylk ve dzlemlik ynnden komparatrle kontrol edilmeli ve gerekirse talanarak dzeltilmelidir.

1.1.16. Tan ve in Hz ile lgili Bantlar

Zmpara ta ok yumuak ise ls abuk decei iin, i parasnn hz azaltlr. Zmpara ta ok sert ise iin yzeyi cam gibi parlak olur, i paras ok snr. Byle bir durumda tablann hz arttrlr veya tan hz azaltlr. nce talamada i parasnn hz arttrlr; fakat tabla ilerlemesi deitirilmez.

22

1.2. CNC Talama Tezghlar

Silindirik ve dzlem talama ilemlerinde yksek hassasiyet ve yzey kalitesi elde edilmesi gerekir. Bu nedenle zellikle teknolojik bakmdan Nmerik Kontroln temel felsefesine ok uygundur. Ne yazktr ki talama alannda NC kullanm dier alanlara gre biraz gecikmitir. Talama ile ilgili baz zel problemlerini baar ile zmleyen imalat firmalar, Nmerik Kontrol imalatlar ile btnletirerek kendi NC sistemlerini gelitirmilerdir. Torna ve freze tezghlarnda kullanlan standart kontrol tasarmlar talama tezghlarnda kullanl deildir. Bu nedenle talama tezghlarnn kontrol sistemlerinde dier tr tezghlardan farkl zmlere ihtiya vardr. Bunlar; bazen 0.1 mikrona (0.0001 mm) varan yksek hassasiyet. ok geni bir ilerleme hz alan. lerleme hzlar 0.02 mm/dak ile 60 m/dak arasnda deiir. Talama ilemleri ile ilgili zel talama dngleri (Canned Grinding Cycles). Kademeli ilerleme art, bekleme, salnm, rutin, ta bileme vb bu dnglere rnektir. Otomatik kesici telafisinin zmpara tann bilenmesinden sonra yaplmas. Dorusal (Linear) ve erisel (Circular) interpolasyon hz kesilmeden yaplmal. Herhangi kontur sapmalarnda zmpara tann bilenmesi. Programa sonradan yaplacak veri girileri ve dzeltme ilemlerinin kolaylkla yaplabilmesi. Talama tezghlarnda kullanlan kesici miktar fazla olmad iin telafi ilemi daha basittir.

Resim 1.22: CNC Talama tezgh ve Tan grn

23

Bir CNC tezghnn zellikleri CNC SLNDRK TALAMA TEZGHI Tabla zeri evirme ap Talama ap Puntalar Aras Mesafe Para Arl Ta Ebatlar Ta Devri Talama As Botaki Eksen Hzlar Dalma Kurslar Min. Paso Miktar Mili Devri Mili Konii Pinl Hareketi Punta Konii Botaki Hz Dnme As Mili Motoru Kafa Motoru Hidrolik Pompa X Eksen Motoru Z Eksen Motoru Arlk G32A/G38A-50 NC 380 mm 360 mm 500 mm 150 kg 510x50-100x152.4 mm 1390 dev/dak (rpm) 60 10 m/dak 225 mm 0.001 mm 30-350 dev/dak MT5 25 mm MT5 10 m/dak 7 5.6kw 1 kw 1.5 kw 0.6 kw 0.6 kw 4600 kg

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Tezgh altrp durdurunuz.

NERLER
Gmleinizi kollar kvrlm olarak giyiniz, kravatnz darya tamayacak ekilde balaynz. Btn emniyet tertiplerinin (muhafazalar, kapaklar) yerine taklm olduunu grnz.

Zmpara tan balaynz.

Kumanda panelindeki buton ve kumanda kollarnn grevlerini iyi reniniz. Ta yerine takarken salamln kontrol ediniz. Taa tornavida sap ile tklaynz. Tok bir ses gelirse ta salam demektir.

i balaynz

Ta bileyiniz Ta ilk olarak veya yeniden altrrken yana ekiliniz. Tan krk veya atlak olmas durumunda ta paralanp frlayabilir Ta baln aa indiren kol zerindeki mikrometrik bileziin ilerleme miktarn reniniz. Hidrolik sistem basncnn 810 bar arasnda olmasna dikkat ediniz. Ta bileyiniz. Mknatsl tablay temizleyiniz. Tablann paralellik kontroln yapnz. Tabla paralel deilse tablay mknatslayarak talaynz. 25

Balama pabular ile i paralarn skarken her iki utaki cvatalar, ar skmaynz. nk talamadan dolay snan i paras genleir. Fazla sklan cvata genlemeye izin vermediinden parada eiklik meydana gelir. parasnn skca balandndan emin olunuz. (Gevek balanm ta, tan krlmasna ve yaralanmalara sebep olur.). parasn elinizle kavrayp sarsnz. Tabla dayamalarnn yerini belirleyip skmazdan nce tablay elle ilerleterek ilerleme miktarn kontrol ediniz (Ta i paras yzeyine yaklancaya kadar). Soutma suyunu anz. lerleme yn deiirken tablay zmpara ta geniliinin drtte biri kadar enine ilerletiniz. in yzeyinde yanklar meydana geliyorsa tablann hzn drnz.

26

LME DEERLENDRME LME VEVE DEERLENDRME

LME TEST Aadaki sorular cevaplandrnz. 1. parasnn hatal talanmas aadakilerden hangisini olumsuz etkiler? A) Malzeme maliyetini B) Tezgh enerji sarfiyatn C) Zaman kaybn D) Hepsini Aadakilerden hangisi conta malzemesi olarak kullanlmaz? A) Lastik B) Kee C) Deri D) Sac Talama tezghnn tablasn otomatik olarak hareket ettiren eleman hangisidir? A) Tek etkili silindir B) ift etkili silindir C) ift milli silindir D) Teleskopik silindir Yatay milli bir talama tezghnda talanacak parann boyu 200 mm ise dayamalar aras mesafe ne kadar olmaldr? A) 210 mm B) 200 mm C) 180 mm D) 280 mm Dzlem talama tezghnda hidrolik sistem basnc ka bar olmaldr? A) 40- 50 bar B) 80100 bar C) 810 bar D) 200250 bar Kesme hz 30 m/sn, ap 400 mm olan silindirik bir zmpara tana verilecek en yakn devir says aadakilerden hangisidir? A) 1495 dev/ dak B) 2300 dev/dak C) 2000 dev/ dak D) 2500 dev/ dak

2.

3.

4.

5.

6.

27

7.

Dey milli bir tezghta ilenecek parann boyu 700 mm ve ta sementlerinin oluturduu ta ap 500 mm ise dayamalar aras mesafe ne kadardr? A) 710 mm B) 750 mm C) 1200 mm D) 1700 mm En byk devir says hangi malzemeye verilir? A) Yumuak elie B) Pirince C) Sert metale D) Sert elie

8.

B-SORULAR 1. 2. 3. 4. 5. Talama tezghnn birinci derecedeki grevi nedir? Talama esnasnda i paras ok snyorsa hangi ilemler yaplr? Tan ls abuk dyorsa ne yapmanz gerekir? Tan krlenmi olduunu talanan yzeye bakp nasl anlarsnz? 400 mm apndaki ta 350 mm deerine derse tan yeni devri artan deer mi yoksa azalan deer mi olur?

28

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Tolerans 0.01 (Talanacak para sl ilem grm olmaldr.) Kullanlacak Ara ve Gereler Dzlem yzey talama tezgh, mknatsl tabla, tezgah mengenesi, bileme elmas Aklamalar Resmi verilen paray, dzlem yzey olarak talaynz. lemleri yaparken kontrol listesindeki davranlar evet veya hayr olarak iaretleyiniz.

29

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz gzleyemediyseniz "Hayr", stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. Makine Teknolojisi Temel Talama lemleri AIKLAMA: Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz ve kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz. rencinin Ad ve Soyad

"Evet",

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Gvenlik nlemlerini aldktan sonra ie baladnz m? Kumanda panosunu kullandnz m? Mknatsl tablay temizlediniz mi? Mknatsl tabla yzey paralelliini kontrol ettiniz mi? Sistem basncn ayarladnz m? Ta bilediniz mi? Para kalnlna uygun destek setiniz mi? parasn mknatsl tablaya baladnz m? in lsne gre tabla hareketini snrladnz m? Ta i parasna belli bir mesafe ierisinde otomatik olarak yaklatrdnz m? Mikrometrik tamburu kullanarak ta ie en yksek deme noktasna deinceye kadar yaklatrdnz m? Mikrometrik tamburu sfrladnz m? Dier yzey iin talama pay brakarak paray taladnz m? Yzey kalitesine gre tabla ilerleme hzn ayarladnz m? 60 mm lsn talamak iin ii mengeneye baladnz m? 45 mm lsn talamak iin ii mengeneye baladnz m? Tezgh temizleyip i paranza numaranz vurdunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetiyle kazandnz davranlarda iaretlediiniz "Evet" cevaplar kazandnz becerileri, "Hayr" cevaplar kazanamadnz beceriyi ortaya koyar. HAYIR, cevab verdiiniz beceri ve davranlar kazanabilmeniz iin ilgili konular tekrar etmelisiniz. Bunun iin retmeninizin belirledii iyeri ve eitim kurumlarnda grsel ve uygulamal almalar yapabilirsiniz. 30

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET-2

Bu renim faaliyeti sonunda, uygun alma koullar salandnda istenen tolerans ve yzey kalitesinde silindirik ve konik yzeyleri talayabileceksiniz.

ARATIRMA
Otomotiv, tesviye, makine kalp blmlerinde bulunan makine ve motorlarn silindirik veya konik delik ierisinde alan mil veya muylularnn (milin yatak iinde alan ksm) yzey kalitelerini inceleyiniz. Mil delik toleranslarn inceleyiniz, Ayn apl mil ve deliklerin birbirleri ile alma durumlarna gre ileme paylar deerlerini, torna tezghnda ilenen paralarn tolerans deerleriyle karlatrnz.

2. SLNDRK YZEY TALAMA

2.1. Silindirik Yzey Talama Tezghlarnn Ksmlar
2.1.1. Silindirik Talama Tezghlarnn alma Prensibi
Silindirik i paralarnn d yzeylerini silindirik veya konik olarak talayan tezghtr. Kovan, pim, mil gibi silindirik veya konik olmas istenen yzeyleri talamak iin kullanlr. Bu tezghlara i paralar genellikle iki ekilde balanr: a) paras aynaya balanarak punta ile desteklenir, b) ki punta arasna balanr, para boyu uzun ise sabit ayaklarla desteklenir.

Resim 2.1: parasnn ayna punta arasna frdnd ve punta ile balanmas

Talama tezghlar i parasn iki punta arasnda talayacak ekilde yaplmtr. Her iki balama eklinde de i paras dnme hareketi yapan zmpara ta nnden uzunlamasna ileri geri hareket ederek geer. Tablann her kursundan sonra zmpara ta, verilecek tala derinlii kadar i parasna doru ilerletilir. Tabla hidrolik sistemle otomatik olarak hareket ettirilir. 31

2.1.2. Silindirik Talama Tezghlarnn Ana Ksmlar

Silindirik talama tezghlarnn ana ksmlar unlardr: a) Fener mili kutusu b) Gezer punta gvdesi c) Kumanda panosu d) Zmpara ta bal

Resim 2.2: Silindirik talama tezgah ve ksmlar

2.1.2.1. Fener Mili Kutusu

Elektrik motorundan kay ve kasnak sistemi yardmyla ald dnme hareketini i parasna iletir. Fener milinin yataklanmasn salar. Fener milinin i ksm sabit puntann, d ksm ise niversal veya frdnd aynasnn balanmas iin biimlendirilmitir. yzeyi konik olarak ilenmi ve yataklanm bir mildir. Dner tablas zerinde yatay olarak kaydrlabilir ve cvatalar yardmyla istenilen yere tespit edilebilir. Ta milinin hzna gre i milinin devrinin azaltlmas veya arttrlmas kademeli kasnak ve kaylar ile salanr.

Resim 2.3: Elektrik motorundan alnan dnme hareketinin fener miline kay ve kasnakla aktarlmas

32

2.1.2.2. Gezer Punta Gvdesi

Dner tabla zerinde yatay olarak hareket eder. Grevi, aln yzeylerine punta delii alm paralar punta yardmyla desteklemektir. paralarnn ayna-punta arasnda veya iki punta arasnda talanmasn salar.

2.1.2.3. Kumanda Panosu

Elektrik enerjisi ve hidrolik enerji ile alan sistemlere ait buton kol ve dmelerin baland ksmdr.

Resim 2.4: Gezer punta

Resim 2.5: Kumanda panosu

2.1.2.4. Zmpara Ta Bal

Zmpara ta milini ve bu mile hareket veren elektrik motorunu tar.

2.2. Silindirik Yzey Talama Tezghlarnda alma Kurallar

2.2.1.Ta Seimi
yi bir kesme ilemi, zmpara ta ile ilenecek silindirik veya konik parann uyumuna baldr. Dikkat edilecek en nemli nokta, ta seimi ve seilen taa gre i parasnn ilerleme ve dnme hznn ayarlanabilmesidir.

2.2.2 Talanacak Malzemenin Cinsine Gre Ta Seimi

elik ve alaml elikler iin alminyum oksit; font, demir olmayan metaller ve metal olmayan gereleri talamak iin silisyum karpit talar seilmelidir.

2.2.3 stenen Hassasiyet ve Yzey Kalitesine Gre Ta Seimi

nce taneli talar ince ilenen yzeyler iin, iri taneli talar kaba ilenen yzeyler iin uygundur.

33

2.2.4. Zmpara Tann Parasna Deme Yzeyi

Bir kesici azn metal zerinden tala kaldrarak alm olduu yola zmpara ta ve i parasnn temas yzeyi denir. parasnn ap bydke tan temas yzeyi de artar ve daha uzun tala kaldrr. Belirli bir zaman iinde ayn miktar metal daha uzun talalarla kaldrlrsa bu talalar daha ince olur. nce ve uzun bir tala, ksa ve kaln bir talaa gre daha az kesme basnc ister. Daha byk apl paralar uzun tala kaldrlarak talanrsa zmpara ta daha sertmi gibi tesir eder ve daha ge anr. Temas yzeyi bydke daha yumuak ta kullanlmaldr. Temas yzey alan kkse ince taneli ta kullanlmaldr. Temas yzeyi geni olduunda iri taneli talar kullanlr.

2.2.5. Zmpara Tann Kesme Hz

Dzlem yzey talamada rendiimiz gibi zmpara tann evresindeki bir noktann bir saniyede metre cinsinden ald yola Kesme Hz denir Kesme hz artnca devir says da artar. Silindirik talamada ideal kesme hz 30 m/s dir. Zmpara talarnn imalat srasnda taa verilebilecek kesme hz deeri imalat firma tarafndan belirtilip ta etiketine yazlr veya tablodan alnr. Belirlenen bu kesme hz deerine gre ta milinin devir says hesaplanr. Ancak bu, en byk apa gre belirlenmi bir deer olduundan tan ap klnce devir says arttrlmaldr. Tan kesme hz ve ta apna gre devir says(N) aadaki formlle hesaplanr:
N= 1000.60.V .D

dev/dak

N = Ta miline verilecek devir (dev/dak) V = Tan kesme hz deeri (m/s) D = Tan ap (mm) Ta miline verilecek devir saysna gre zmpara tann kesme hz ise aadaki formlle hesaplanr.
V=

.D .N
1000.60

m/s

34

Talanacak malzemenin cinsi elik ve takm elii, seri elik Gri dkm Kzl dkm Sert madenler Hafif metaller Plastik madde ve sert lastik Cam Porselen Granit

Silindirik Yzey Talama Dzlem Yzey Talama D 25 - 45 25 - 28 30 - 45 8 25 - 40 30 10 - 12 25 20 - 28 30 - 40 25 - 30 30 - 40 8 35 30 10 - 12 25 - 30 25 - 30 25 22 - 25 25 - 35 8 20 - 25 30 8 - 10 25 25

Tablo 2.1: Zmpara tana verilecek kesme hz deerleri

rnek: Kesme hz 30 m/sn olan bir tan ap 200 mmye dtnde taa verilecek devir says ne olmaldr? zm: N = 1000.60.V .D den N= 1000.60.30 /3,14.200 = 1900 dev/ dak olmaldr. Tan sertlii malzemenin cinsine uygun olarak seilmesine ramen ta abuk krleniyorsa devir says drlmelidir.

2.2.6. in evresel Hz
parasnn hz ta hzna gre belli bir oranda olmaldr. in dnme hz ta taneleri dklp yeni keskin tanelerin kmasn salayacak ekilde olmaldr. Ta yumuak etki yapyorsa yani taneleri abuk dklyor ve ap dyorsa iin hz azaltlmaldr. Tan etkisi sertse tan i parasyla olan temas oaltlmal; yani iin dnme hz arttrlmaldr. in evresel hz arttrlrsa tala miktar artar neticede ta abuk anr. retimin arttrlmas bakmndan byle bir talama yntemi seilecekse daha sert ta seilmelidir. Silindirik talamada i ne kadar hzl dnerse yzey o kadar kaba ne kadar yava dnerse yzey o kadar ince kar.

35

2.2.7. lerleme ve Tala Derinlii

lerleme ok sayda kesici tanenin i parasna dokunmasn salayacak ekilde verilmelidir. Kaba talamada ilerleme ta geniliinin 3/4' ince talamada ise ta geniliinin 1/ 3 kadar olmaldr. Kurs ayar ta i parasndan kmayacak ekilde verilmelidir. Ta genilii, talanacak yzeyden byk ise ilerleme verilmez (Bkz. Dalma talama) ri taneli ve yumuak talarda tala derinlii ok, ince taneli sert talarda ise tala derinlii az verilmelidir. Tala derinlii ok ise iin dnme hz az verilir. Tablann lerleme Hz (m/s) 0,16 - 0,3 0,13 - 0,2 0,16 - 0,25 0,16 - 0,32 0,02 - 0,08 Tala Derinlii (mm) Kaba 0,02 - 0,03 0,01 0,01 - 0,3 0,2 - 0,4 0,01 - 0,005 nce 0,005 0,002 0,01 - 0,03 0,02 - 0,05 0,001

Talanacak Malzemenin Cinsi Yumuak elik Sert elikler Gri dkm Hafif metaller Sert metaller

Tablo 2.2: Talanacak malzemeye verilecek tala derinlikleri ve i parasnn ilerleme hz

ekil 2.1: parasnn ilerleme hareketi

2.2.8. Kaba ve nce Talama

Kaba talamada tala debisi (hacmi) fazladr. Talalar abuk kaldrmak iin i parasnn hz ve enine ilerleme mesafesi (tala derinlii) arttrlr. Paralar nce kaba sonra da ince talama ile ileyeceksek ince talama iin son pasoda iki veya daha fazla tala pay brakmamz gerekir. Tabla ilerlemesi, kaba talataki ilerlemenin 2/3ne drlmelidir.

36

ekil 2.2: Silindirik d yzey talamada i kursu

Kurs Boyu ( Kursu) lerlemede kurs ayar, i parasnn tatan tamamen kmasn ve ta muhafazalarna arpmasn nleyecek ekilde olmaldr.

2.2.9. Talamada Soutma Svs

Kk tipteki talama ve alet bileme tezghlarnda soutmaya pek nem verilmez. Ancak silindirik yzeylerin talanmasnda soutma suyu, dzlem talama tezghlarnda olduu gibi mutlaka kullanlmaldr. Soutma svs scaklktan dolay meydana gelen arplmalar (ekil deiiklii) ve l hatalarn nler (Resim 2.6 soutma suyu kullanlarak yaplan talama ilemi grlmektedir).

Resim 2.6: Soutma svs kullanlarak talama

2.3. Silindirik Yzey Talamada lem Sras

paras kademeli ise tan yan yzeylere demesini nlemek iin kademe diplerine fatura alr. paras sl ilem grmse tavlanarak gerginlii alnr. paras zerinde kama kanal, yuvarlak veya yuvarlak olmayan delikler varsa bu delikler sert aala doldurulur. paras zelliine gre, uygun bir frdnd ve gezer punta yardmyla frdnd aynasna veya aynaya balanr. Ksa paralar ayakl ayna ile balanarak talanrlar. 37

Tabla elle ilerletilerek dayamalarn yerleri ayarlanr. kursu ayar yaplrken ta, geniliinin 1/3 kadar parann kenarndan dar karlr. Ta, i yzeyine 1 mm aralk kalncaya kadar yaklatrlr. Tablay hareket ettiren hidrolik sistem altrlr ve ta ie yanatrlarak mikrometrik bilezik sfrlanr. nce kaba tala verilir, kaba tala ilemi bittikten sonra ta bilenir. Komparatrle iin silindiriklii kontrol edilir. Mikrometre ile i paras llr, kalan talama pay ince talama yaplarak bitirilir.

2.4. Talanacak lerde Aranan zellikler

paralar sertletirilecek veya yzey sertletirilmesi yaplacaksa bu ilem uzman kiilerce yaplmaldr. Yanl sertletirmeden dolay eilen veya atlayan i paralar l hatalarna sebep olur. Kademeli millerin ve muylularn dzgn talanabilmesi iin fatura bitimlerine kanal almaldr. Kanaln genilii ve derinlii, i parasnn alaca konuma gre verilmeli, rasgele verilmemelidir. paralar aln yzeylerine alacak punta delikleri, i ap ile orantl olmaldr. Byk ve ksa alm bir punta delii tan basksyla i parasnn frlamasna ve eilmesine sebep olur. Kk alm punta delikleri ise gezer punta veya sabit puntann i parasn yataklayp tutmasn engeller. ki punta arasnda ilenecek paralarn punta yuvas gres ya ile yalanmaldr. Gres ya, meydana gelen sdan dolay punta ularnn i parasna kaynamasn ve bozulmasn nler.

2.4.1. Silindirik Yzey Talamaya Etki Eden Faktrler

Zmpara ta uygun nitelikte seilmi olmaldr. Ta salgsz balanmaldr. paras ve ta hz arasnda belirlenen orana uyulmaldr (Ta hz esas alnmaldr). paras dengeli ve salam balanmal ve uygun soutma svs seilmelidir.

2.4.2. Silindirik Yzey Talamada Gvenlik nlemleri

Ta taklmadan nce mutlaka kontrol edilmelidir. Ses vermeyen bir zmpara tan kullanmaynz. Ta askya alarak tornavida sapyla hafife vurduunuzda tok bir ses vermesine dikkat ediniz. Tan dengelenmi olmasna dikkat ediniz. Ta flan apna kadar kullanmaynz. Tabla yn deitirme dayamalarnn yerini iyi ayarlaynz. parasnn ta muhafazasna dememesine dikkat ediniz. Ayarlama temizleme ve yalama yaparken ta tabladan uzaklatrnz. Gevek ve kayan kaylarla talama yapmaynz. milini dndren kayn gerginliini iyi ayarlaynz. 38

l alet veya mastarlarn kutularnda ve tezgh zerinde muhafaza ediniz, cebinize koymaynz. Elinizi ve banz dnen ksmlardan uzak tutunuz. Tezgha ait avadanlk, anahtar, gres ya, komparatr, mikrometre gibi donanmlar tezgh dolabnda ait olduu yere koyunuz. Dolaplar dzensiz tutarak i yapma zamannz azaltmaynz.

2.5. D Yzeylerin Talanmas

2.5.1. Boyuna Talama
, kendi ekseni etrafnda uygun bir evresel hzla dnerken ayn zamanda boyuna ilerleme hareketi yapar. parasnn ilerleme hareketi ta geniliinden fazla olmamaldr.

ekil 2.3: Boyuna talamada iin ve tan dn ynleri

Boyuna talamada ta sabit olup i paras boyuna ilerleme hareketi yapar. Tan dn yn ile iin dn yn ayndr.

2.5.2. Dalma Talama

Tan dn yn ile iin dn yn ayndr. Ancak i paras yalnzca ekseni etrafnda dner, boyuna hareket etmez. Ta paraya tala derinlii kadar dalar. Profilli paralarda ta i paras biimine gre bilenir.

ekil 2.4: Dalma talama yntemi ile ilenmi paralar

39

2.5.3. Konik Talama

Boydan boya konik yzeyler ile i parasnn u ksmnda veya ortasnda bulunan konik yzeyler tezgh tablasna a verilerek ilenirler (ekil2.5). Verilecek a (ayar as) koniklik asnn yars kadardr. Tablaya verilecek ann hesaplanmas: tg/2 = D-d / 2.l tg = Konilik asnn yars D: Konik yzeye ait byk ap (mm) d: Konik yzeye ait kk ap (mm) L: Konik boyu ( mm) rnek: Byk ap 30 mm, kk ap 20 mm ve konik boyu 100 mm olan konik paray talamak iin tablaya verilecek eim as ne olmaldr? Cevap: tg/2 = D-d / 2.l tg/2 = 3020 /2.100 tg/2 = 10 /200 = 0,2 tg/2 = 11,3 olmaldr.
ekil 2.5: Konik yzeylerin ilenmesi

2.5.4. in ki Punta Arasnda Talanmas

Dz veya kademeli miller ve bunlara benzer paralar iki punta arasnda talanrlar. parasn balamak iin frdnd aynas ve frdnd bilezii kullanr. i dndren fener mili tarafna taklacak punta sabit veya trnakl olur. , boydan boya talanacaksa trnakl punta kullanlmas gerekir. Trnakl punta iin aln yzeyine bastrrken punta yuvas da merkezleme yapar.

ekil 2.6: parasnn frdnd ile balanmas ve ilenme an

40

i dndren balk tarafna sabit punta taklp talama yaplacaksa puntann salgsnn olmamasna dikkat edilmelidir. zellikle hassas olmas gereken ilerde bunun nemi byktr, dikkat edilmezse i ile beraber dnen puntann salgs dorudan doruya ie aktarlm olur.

Resim 2.7: Punta yuvas

2.5.5. in Aynaya Balanarak Talanmas

Kademeli, boyu ksa ve aln yzeylerine punta yuvas alamayan paralar, aynaya balanarak talanrlar. Aynaya i balamak daha pratiktir. Ayna ile i balarken ayaklarn iyi ve salgsz skma yapmasna ve ayna ayaklarnn temizliine dikkat etmelidir. Talama yaptktan sonra ayna sklp temizlenerek tezgh dolabna dzenli bir ekilde konmaldr. ayakl aynaya balanamayan paralar, drt ayakl aynaya balanr. Drt ayakl aynalar, simetri ekseni olmayan paralarn u ksmlarndaki veya ortasndaki silindirik yzeylerin tezgha balanp talanmasnda kullanlr.

ekil 2.8: ayakl ayna

Resim 2.8: Drt ayakl ayna

2.5.6. in Malafa zerinde Talanmas

Malafa, ortasndan boydan boya delik olan i paralarn silindirik talamak iin kullanlr. paras malafaya ok sk olarak geirilmemelidir. Elle kuvvetlice sktrmak yeterlidir. Ara ll ve ortas boydan boya delik olan i paralarn silindirik talamak iin ayarl malafa kullanlr.

41

ekil 2.9: Malafa

ekil 2.10: Ayarl malafa

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER Kumanda panelindeki btn dme, buton ve kollarn grevini reniniz. Btn muhafaza ve kapaklarn kilitli olmasn salaynz. elbisenizi kollar kvrlm ekilde giyiniz. Kravatnz darya tamayacak ekilde gmleinizin iine koyunuz veya takmaynz. Tezgha ait dier avadanlklar dolaptaki yerlerine koyunuz. Ta apn lerek tan kesme hzna gre taa verilecek devir saysn hesaplaynz. Ta milinin kay gerginliini kontrol ediniz. Soutma suyunu kontrol ediniz. Ayarlama temizleme ve yalama iin tablay elle hareket ettiriniz. Dzgn tnlama sesi vermeyen bir zmpara tan kullanmaynz. Ee veya tornavida sapyla hafif vurduunuzda tiz bir ses duymaya dikkat ediniz.

Tezgh altrnz durdurunuz.

ve

e uygun ta tezgha balaynz ve bileyiniz.

Tan dengelenmi olmasn salaynz. Deitirilmi bir zmpara tan mutlaka bileyiniz. Bileme aparatndaki elmasn katere iyi tutturulmasna dikkat ediniz. Zmpara ta mile kolay gemiyorsa, kurun burcu biraz raspalaynz. Zmpara tan tabladan uzaklatrnz. Tabla kursu uzunluuna gre yn deitirme dayamalarn doru ayarlamaya dikkat ediniz. Talama tezghnn puntalarn temiz, i parasnn punta deliklerinin dzgn alm ve kirden temizlenmi olmasna dikkat ediniz.

43

Zmpara tan dndrerek kaba ilerleme ayarn yapnz.

Fener mili kutusunu, iki punta arasnda talamaya gre dzenleyiniz. Tabla el tekerinin yannda bulunan tabla kontrol kolunu geveterek otomatik ilerleme mekanizmasn elle hareket edecek ekilde ayarlaynz, tabla ilerleme miktarn belirleyiniz. in dnme hzna gre merdivenli kasnak zerinde kayn yerini deitiriniz.

Punta ularn gres yayla yalaynz. Fener mili ucunda takl bulunan sabit punta ile gezer punta arasna tezghn avadanlklar arasnda bulunan mastar mili balayarak komparatr yardmyla tablann paralelliini kontrol ediniz.

Tabla eim asnn 0 olmasna dikkat ediniz

44

Uygun bir frdndy parann bir ucuna balayp ayn ucu fener puntasyla irtibatlaynz.

paras uzun ise sabit yata tabla kzaklarna balaynz. Ayaklarn i parasn kurtaracak ekilde almalarn salaynz.

parasn tezgha balaynz.

Gezer punta kolunu kendinize doru ekerek punta ucunun punta deliine girme miktarn belirleyin. Sonra, gezer puntay tabla kza zerine sabitleyiniz. Puntalar i parasn kuvvetle tutacak ekilde yay basncn ayarlaynz Soutma svs tertibatn ayarlaynz. Soutma svsnn sramasn nleyen siperleri yerine taknz. Zmpara tan altrnz, i parasn dndrnz. Otomatik ilerletme kolunu skarak tablay otomatik hareket edecek ekilde ayarlaynz. Tablay otomatik olarak hareket ettiriniz. Frdndnn ta muhafazasna demediini ve i paras kurs mesafesini doru ayarladnz grdkten sonra ta i parasna yaklatrnz. Mikrometrik bilezii sfrlaynz, soutma suyunu anz. i kaba olarak talaynz ve lnz.

45

nce talama iin bitirme pay braknz ve silindiriklii kontrol ediniz.

Kontrol ediniz.

Tan kesme hzna gre iin devri yksekse yzey kaba kar. parasnn dnme hzn yavalatnz. Tan yzeyi cam gibi parlak ve svanmsa tan devrini drnz veya arttrnz. Bu ilemleri yapmadan nce ta bileyiniz. Pirin, bronz, alminyum ve hatta yumuak elikleri talarken i parasnn dnme hzn arttrnz. Fener mili kapan aarak kayn yerini i paras yava dnecek ekilde deitiriniz. nce talama yaparken tezgh eitli nedenlerle uzun sre durdurmak gerekiyorsa ii tekrar talamadan nce tezgh yaklak be dakika bota altrnz. Mikrometre ile parann apn kontrol ediniz. Paralellik ve eksenlik kontrol yapnz. Eksenlik kontrol iin aynay elinizle yarm tur evirerek i parasn tekrar lnz. lemlerinizin doru olduunu grdkten sonra son paso iin braktnz 0,025 mm tala payn vererek silindirik talamay bitiriniz.

46

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada silindirik talama ile ilgili olarak verilen sorular cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Kaba talamada ilerleme ta geniliinin ......... kadar ince talamada ise ta geniliinin ...... kadar olmaldr. kursu ayar yaplrken ta, geniliinin . kadar parann kenarndan dar karlr. Tan dn yn ile iin dn yn Punta yuvas ..... yalanmaldr. Tan sertlii malzemenin cinsine uygun olarak seilmesine ramen ta abuk krleniyorsa devir says Kademeli millerin ve muylularn dzgn talanabilmesi iin ............... kanal almaldr. Fener milinin i ksm ....., d ksm ise ................. aynasnn balanmas iin biimlendirilmitir. Ta yumuak etki yapyorsa, yani taneleri abuk dklyor ve ap dyorsa iin hz ... ri taneli ve yumuak talarda tala derinlii , ince taneli sert talarda ise tala derinlii verilmelidir. Aln yzeylerine punta yuvas alamayan paralar ........ balanarak talanrlar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme ve uygulama faaliyetlerini tekrarlaynz.

47

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Aada imalat resmi verilen, ham malzeme ap 30 mm olan paray istenilen profile uygun tornaladktan sonra M24 di aacak para programn yaparak CNC torna tezghnda retmenleriniz nezaretinde ileyiniz. lemi yapabilme sresi = 4 ders saattir. Tolerans0,01

Aklamalar Verilen parann 40 mm lsn boyuna talama, 30 ve 20 mm llerini dalma talama ile talaynz. lemlerinizi yaparken kontrol listesindeki davranlarnz evet veya hayr olarak iaretleyiniz.

48

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz EVET, gzleyemediyseniz HAYIR stununda bulunan kutucua (+) veya (-) iareti koyunuz. rencinin ad ve soyad

Makine teknolojisi

Temel talama ilemleri 2 Aklama: Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz ve kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Gvenlik nlemlerini aldktan sonra ie baladnz m? Komparatrle eksenlik ve paralellik kontrol yaptnz m? ayakl aynay baladnz m? Kayn yerini deitirerek iin dnme hzn ayarladnz m? Ta bilediniz mi? parasn ayna punta arasna baladnz m? Ta, i parasna belli bir mesafe ierisinde hzl olarak yaklatrdnz m? Mikrometrik bilezii sfrladnz m? 30 mm yi dalma talama yntemi ile taladnz m? Mikrometre ile l kontrol yaptnz m? 20 mmlik yzeyi dalma talama yntemi ile taladnz m? Frdnd aynasn baladnz m? 40 mmlik ksm boyuna talamak iin dayamalarn yerini ayarladnz m? 40 mm lsn boyuna taladnz m? Tezgh temizleyip ii teslim ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer, faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnerek ya da retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

49

RENME FAALYET-3
AMA

RENME FAALYET-3

Bu retim faaliyeti sonunda, uygun alma koullar salandnda istenilen tolerans ve yzey kalitesinde silindirik ve konik yzeyleri talayabileceksiniz.

ARATIRMA
Otomotiv, tesviye, makine kalp blmlerinde bulunan makine ve motorlarn silindirik veya konik delik ierisinde alan mil veya muylularnn (milin yatak iinde alan ksm) yzey kalitelerini inceleyiniz. Mil delik toleranslarn inceleyiniz, ayn apl mil ve deliklerin birbirleri ile alma durumlarna gre ileme paylar deerlerini, torna tezghnda ilenen paralarn tolerans deerleriyle karlatrnz.

3. PUNTASIZ TALAMA
3.1. Puntasz Talama Tezghnn zellikleri ve Ksmlar
Puntasz talamada i paras balanmadan, bir sevk kza zerinde, iki ta arasndan geirilerek talanr. paras kesici tatan ald hzla dnerken ayn zamanda sevk tann etkisiyle bir vida gibi boyuna ilerleme yapar. Esas talama ilemini kesici ta yapar. Kesici ta, talama annda ie temas eder etmez ii dndrmeye balar. Ayn zamanda ii hem sevk yatana hem de sevk tana bastrr. Sevk tann grevi, frenlemek suretiyle iin dn hzn azaltp ii ilerletmektir. Bu nedenle hz ok dktr. Dk devirlerde ince talama, yksek devirlerde kaba talamalar yaplr.

ekil 3.1: Puntasz talamada talarn ve iin konumu

50

3.1.1. in lerleme Hareketi

in ilerleme hareketi iin sevk tana bir a verilir. Bu a ne kadar byk olursa i de o kadar hzl ilerler. Sevk tan bileme aparatna da ayn a verilerek ta bilenir. Bu bilemenin sonucunda sevk tann yzeyi ukur kar. Fakat talama srasnda sevk ta btn yzeyi boyunca ie temas eder. Sevk ta ite bu iki a sayesinde ii bir vida gibi ilerletir. Tezgahn talama kapasitesine gre her aptaki ilerin uygun yzey kalitesinde talanabilmesi iin sevk ta iki devirli (20-36 dev/dak) olarak yaplr. Bu suretle hem kaba seri talama ilemleri hem de hassas ve ince yzey kaliteli talama ilemleri yaplr. 6 mm apa kadar olan ince ubuklar talanrken, i ekseni ta eksenini yaklak 3 mm altnda olacak ekilde ayarlanmaldr. Bu konumda i paras talanrken srama yapamaz. Puntasz talama ilemleri genel olarak trl yaplr: Boyuna talama, Dalma talama (Profil talama) Dayamal talama

3.1.2. Boyuna Talama

Boyuna puntasz talamada kademesiz, boydan boya silindirik iler talanr. iki ta arasndan boydan boya geer. Miller, muylular, kavrama pimleri, bilezik ve halkalar bu sistemle talanabilir. Talamada ie verilecek ilerleme hz seilirken malzemenin cinsi, tala miktar, yzey kalitesi, tan cinsi, soutma svs ve tezghn durumu dikkate alnmaldr. Yan desteklerin ayarlanmas da ayr bir dikkat gerektirir. Yan destekler ayarlanrken, iin, kesici tan ve sevk tann btn yzeyine oturtulmas salanmaldr.

3.1.3. Dalma Talama (Profil Talama)

Deiik profildeki ok sayda zde paralarn talanmasnda kullanlr. Kademeli ve profilli miller iki ta arasna yukardan braklr. Sevk tana 1/4-1/2 derece a verilir. Bu a yardmyla i yavaa ilerleyerek kar dayamaya dayanr. Dayama i paras tarafndan itilince bir sivi yardmyla kesme ta geri itilir ve para der.

51

Kesici ta

Dayama

Sevk ta

ekil 3.2: Puntasz dalma talama

3.1.4. Dayamal Talama

Bu sistemde iin ilerleme hareketi bir dayama ile snrlandrlmtr. dayamaya temas edinceye kadar sevk ta tarafndan veya elle yrtlr. Dayama, tezghn kullanld taraftan bir manivela sistemi ile kumandaldr. dayamaya temas edince, kumanda kolu vastas ile dayama tarafndan geri itilerek alnr.
Kesici ta

itici

Sevk ta

ekil 3.2: Puntasz dayamal talama

3.1.5. Sevk Yatann Ayar

Sevk yata iyi cins elikten yaplr. Sertletirilerek hassas bir ekilde talanr. Paralel kamalar ve cvatalarla tezgh gvdesine balanan zel bir gvde zerine tespit edilir. Ykseklik ayar her iki uta bulunan ayar vidalar ile yaplr. Sevk yatann ykseklii, iin ap, tan sertlii ve malzemenin cinsi ile orantldr.

52

3.1.6. Boyuna Talama iin Sevk Tann Bilenmesi

Bir iin boydan boya talanmas iin bileme elmas tan eksenine paralel yrtlerek, tan i genilii boyunca paraya temas etmesi salanmaldr. Bunun iin aadaki zelliklere dikkat edilmelidir: Sevk tann eim asna, Bileme aparatna verilecek aya, Bileme elmasna verilecek ykseklie, merkezinin ta merkezinden olan yksekliine. Boyuna talamada sevk tana +3 lik a verilerek talama yapmak genellikle iyi sonu verir.

3.1.7. Puntasz Talamada Muhtemel Hatalar ve Bunlarn Sebepleri

HATALAR SEBEPLER Ta uygun deildir. Soutma svs uygun zellikte deildir. Sevk yata uygun zellikte deildir. Ta dengesiz veya yzeyi yalanmtr. Sevk tanda boluk vardr. in yzeyi ok kirli veya pasldr. merkezi ayar iyi yaplmamtr. in merkezi ta merkezinden yeterince yksek deildir. Sevk yatann eim as yeterli deildir. paras silindirik deildir. Sevk ta salgldr. Sevk ta gevektir. Ta konik olarak bilenmitir. Sevk tann eim ve bileme as uygun deildir. Sevk tann yzeyi yer dzlemine paralel ayarlanmamtr. Tan kenarlarnda fazlalk vardr. nce taneli ta kullanlm ve ilerleme fazla verilmitir. Soutma svs dengeli dalmamtr. Sevk yatann ie temas ksmnda eziklik vardr. in merkezi ok yksekte ayarlanmtr. Sevk yata ok incedir. in sevk tana temas yzeyi kktr.

Talanan yzey bozuksa

oval karsa

paras konik kyorsa

zerinde izler oluuyorsa

yzeyi okgen gibi dz yzeyli kyorsa

53

3.1.8. Puntasz Talamann Tercih Sebepleri

in balanp sklmesi ilemi yoktur, zaman kazandrr. Hazrlk ilemleri daha az zaman alr. Talama pay az braklr, talama zaman azdr. kuvvetli desteklendii iin esneme olmaz. Talama esnasnda ie eksenel bir bask yaplmaz. yi bir ayarlama yaplrsa hatal i kmaz. Tezghlarda hareketli ksm az olduundan ok az titreim olur.

54

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Deerlendirme: Yeterli grmediiniz beceri ve davranlar iin modldeki konular tekrarlaynz. Bu konuda retmeninizin tavsiyeleri olacaktr. Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz. lemin sresi = 4 ders saatidir.

YETERLK LME

Tolerans 0,01 Aklamalar 1Resmi verilen paray dalma talama olarak talaynz.. 2lemleri yaparken performans denetim listesindeki davranlar evet veya hayr olarak iaretleyiniz. lem basamaklar (Talayacanz parann sl ilem grm olmas daha uygundur.) 1- Parann talanmam lsnn resim lsne uygunluunu aratrnz. 2- Uygun talama ta ve sevk ta seiniz ve bileyiniz. 3- Uygun sevk yata bularak mesafesini ayarlaynz. 4- Taladnz parann temizliini yaparak paray retmeninize teslim ediniz.

55

Makine teknolojisi Temel talama ilemleri 2

rencinin ad ve soyad

Aklama: Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz ve kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Gvenlik nlemlerini aldktan sonra ie baladnz m? Komparatrle eksenellik ve paralellik kontrol yaptnz m? parasnn apaklarn temizlediniz mi? Sevk yatan uygun baladnz m? Ta bilediniz mi? Sevk tan bilediniz mi? Dayamann yerini tespit edip monte ettiniz mi? Talama ta ile sevk ta arasndaki mesafeyi ayarladnz m? Paray gvenli bir ekilde atacanz tasarladnz m? Tezgh gvenli altrdnz m? Paray atp talama ilemini bitirdiniz mi? parasn karp yzey ve l kontrol yaptnz m? parasnn apaklarn aldnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer, faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnerek ya da retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

56

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 A D D C B A D C

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1/3 kadar 1/3 kadar ayndr. gres ya drlmelidir fatura bitimlerine sabit puntann azaltlmaldr ok az aynaya

57

KAYNAKA KAYNAKA
ATAV, Fethi, Makinede alma Talama Blm 1(ABB), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1970. AHN, Naci Talamaclk Teknolojisi Ankara 1978. BACI Mustafa, Yakup ERGN, Mustafa ASLANER, Talamaclk ve Alet Bileme Teknolojisi, Milli Eitim Basmevi stanbul 1996. KARABAY, Macit, Tesviyecilik Teknolojisi, Ajans Trk Matbaaclk Sanayi, Ankara. ZCAN, efik, Halit BULUT, Atelye ve Teknolojisi 3, Gl Yaynevi, Ankara, 2001. ZKARA, Hamdi, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi, Ankara, 1998. AHN. Sami, Talamaclk Teknolojisi, Grylmaz Matbaas, Ankara, 1978. i Sal ve Gvenlii Enstits www.treci.com.tr www.supfina.com www.testmachinesources.com www.kent ndustrial.com www.efunda.com. www.leechind.com www.techspex.com www.schleifring.net www.grinding.com www.earth-china.com www.americangrinding.com www.akraturn.com www.aerogrinding.com www.knuth.de www.supertec.com www.nkken.com www.sunymachnery.com www.blohm.gubh.com www.perfect machina.com www.jjjtrain.com www.mfgquate.com www.ramgrinding.com www.akraturn manufacturing.com www.nms.com www.er zmpara.com.tr www.tsugami.co.jp

58