1 Temmuz 2006 CUMARTES - Mkerrer

Resm Gazete
TBMM KARARI

Say : 26215

DOKUZUNCU KALKINMA PLANI (2007 2013)

1.Giri 1. 2007-2013 dnemini kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plan, deiimin ok boyutlu ve hzl bir ekilde yaand, rekabetin younlat ve belirsizliklerin artt bir dneme rastlamaktadr. Kresellemenin her alanda etkili olduu, bireyler, kurumlar ve uluslar iin frsatlarn ve risklerin artt bu dnemde, Plan Trkiyenin ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda btncl bir yaklamla gerekletirecei dnmleri ortaya koyan temel politika dokmandr. Bu kapsamda Dokuzuncu Kalknma Plan, stikrar iinde byyen, gelirini daha adil paylaan, kresel lekte rekabet gcne sahip, bilgi toplumuna dnen, ABye yelik iin uyum srecini tamamlam bir Trkiye vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji (2001-2023) erevesinde hazrlanmtr. 2. Dnyada ve lkemizde deien ekonomik ve sosyal koullar erevesinde kalknma planlar gemite olduundan ok daha nemli bir ara haline gelmi ve yine bu koullarn bir gerei olarak planlarn yeniden tasarlanmas da kanlmaz olmutur. Bu balamda, devletin ekonomideki rolnn yeniden tanmlanmasnn da bir sonucu olarak, Dokuzuncu Kalknma Plan ile her alan detayl dzenlemeye dayanan bir plan hazrlama anlayndan, belirlenen kalknma vizyonu erevesinde makro dengeleri gzeterek, ngrlebilirlii artran, piyasalarn daha etkin ileyiine imkan verecek kurumsal ve yapsal dzenlemeleri ne karan, sorunlar nceliklendiren, temel ama ve nceliklere younlaan bir stratejik yaklama geilmektedir. Bu yeni anlay erevesinde, ngrlen stratejik ama ve nceliklerin gerekletirilmesi srecinde, uygulamada etkinlik ve effafln salanmas ve hesap verebilirlie zemin oluturulmas amacyla, Planda etkili bir izleme ve deerlendirme mekanizmasna yer verilmitir. 3. Dokuzuncu Kalknma Plan, ABye yelik srecinin gerektirdii Katlm ncesi Ekonomik Program ve Uyum in Stratejik ereve gibi dokmanlarn yannda, bata Orta Vadeli Program olmak zere dier ulusal ve blgesel plan ve programlar ile sektrel ve kurumsal strateji belgelerinin dayanan oluturmaktadr. Plan farkl ilevlere sahip sz konusu dokmanlarn uyumlatrlmasn salayarak tm planlama almalarn ynlendirici bir ilev grecektir. Bylece, kurumlar aras ortak anlay ve hedef birlii salayacak olan Plan, yasal ve kurumsal deiimler ve plan-program-bte balantsnn glendirilmesi suretiyle lke potansiyelinin st seviyede kullanlmasna zemin tekil edecektir. 4. Plan sadece kamu kesimi iin deil, toplumun geneli iin de uzun vadeli bir perspektif ve hedef birlii salamaya hizmet edecektir. Bu erevede, kamu kesimi ile zel kesim ve sivil toplum arasnda iletiime ve ortak hedeflere dnk ibirliine katkda bulunacaktr. Bylece, tm kesimlerin sahiplenmesiyle, toplumsal potansiyelimizin tamamnn harekete geirildii bir ortamda, ekonomik ve sosyal gelime hzlandrlacak, kapsayc bir kalknma sreci erevesinde halkmzn yaam kalitesi artrlacaktr. 5. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde ekonomik bymenin ve sosyal kalknmann istikrarl bir yapda srdrlmesi ve plan vizyonunun gereklemesi yolunda aada yer alan stratejik amalar, gelime eksenleri olarak belirlenmitir:

Rekabet Gcnn Artrlmas, stihdamn Artrlmas, Beeri Gelime ve Sosyal Dayanmann Glendirilmesi, Blgesel Gelimenin Salanmas, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliin Artrlmas. 6. Sektrel ve tematik politikalar ve ncelikler bu eksenlerin altnda ele alnm ve ayn stratejik amaca hizmet edecek ekilde ilikilendirilmilerdir. 7. Bu anlayla hazrlanan Dokuzuncu Kalknma Plan, ABye yelik srecine katk salayacak temel strateji dokman olarak tasarlanmtr. Bu nedenle Plan dnemi AB mali takvimi dikkate alnarak 2007-2013 yllarn kapsacak ekilde 7 yllk olarak belirlenmitir. 28 Nisan 2005 tarihinde 5339 sayl Yasa ile 2005 yl sonunda tamamlanan VIII. Be Yllk Kalknma Plannn ardndan, hazrlanacak yeni Plann Trkiye Byk Millet Meclisine sunulmas bir yl ertelenmi ve Dokuzuncu Kalknma Plannn 2007 ylnda balamas kararlatrlmtr. 8. Dokuzuncu Kalknma Plan, Bakanlar Kurulunca benimsenen strateji esas alnarak Devlet Planlama Tekilatnn koordinasyonunda tm kamu kurum ve kurulularnn katklaryla hazrlanmtr. Plann hazrlanmasnda katlmcla zen gsterilmitir. Bu amala 5 Temmuz 2005 tarihli Babakanlk genelgesi kapsamnda, ok geni bir alan yelpazesine sahip 57 adet zel htisas Komisyonu (K) oluturulmu, sz konusu komisyonlara kamu kesimi, zel ve niversite kesiminden 2252 kii katlmtr. Plan stratejisi ve metninin oluturulmasnda kurumsal birikimin yan sra K raporlar ile kendi alanlarnda temayz etmi uzman kiiler ve kamunun st dzey yneticileri ile yaplan istiare toplantlarnn sonularndan da yararlanlmtr.

2. Plann Vizyonu ve Temel lkeler 2.1. Vizyon 9. 2007-2013 dnemine ilikin uluslararas gelimeler ve temel eilimler dorultusunda, Trkiye ekonomisine ilikin gemi dnemdeki gelimeler ile mevcut ekonomik ve sosyal gelimeler dikkate alnarak hazrlanan Dokuzuncu Kalknma Plannn vizyonu, istikrar iinde byyen, gelirini daha adil paylaan, kresel lekte rekabet gcne sahip, bilgi toplumuna dnen ve ABye yelik iin uyum srecini tamamlam bir Trkiye olarak belirlenmitir. 2.2. Temel lkeler 10. Bu vizyona ulalrken aadaki ilkeler temel alnacaktr: Ekonomik, sosyal ve kltrel alanlara btncl bir yaklam esastr. Toplumsal diyalog ve katlmclk glendirilerek, toplumsal katk ve sahiplenmenin salanmas esastr. nsan odakl bir gelime ve ynetim anlay esastr. Rekabeti bir piyasa, etkin bir kamu ynetimi ve demokratik bir sivil toplum gelime srecinde birbirini tamamlayan kurumlar olarak ilev grecektir. Kamusal hizmet sunumunda; effaflk, hesap verebilirlik, katlmclk, verimlilik ve vatanda memnuniyeti esastr. Devletin ticari mal ve hizmet retiminden ekilerek, politika oluturma, dzenleme ve denetleme ilevlerinin glendirilmesi esas olacaktr. Politikalar oluturulurken kaynak kst gz nnde bulundurularak nceliklendirme yaplacaktr. Uygulamann vatandaa en yakn birimlerce yaplmas esastr. Toplumsal yapmzn ve btnlmzn ortak miras ve paylalan deerler erevesinde glendirilmesi esastr. Doal ve kltrel varlklar ile evrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlay iinde korunmas esastr.

DOKUZUNCU KALKINMA PLANI STRATEJS (2007-2013)

Vizyon
stikrar iinde byyen, gelirini daha adil paylaan, kresel lekte rekabet gcne sahip, bilgi toplumuna dnen ve ABye yelik iin uyum srecini tamamlam bir Trkiye

EKONOMK VE SOSYAL GELME EKSENLER

Rekabet Gcnn Artrlmas 1. 2. 3. 4. 5. 6. Makroekonomik stikrarn Kalc Hale Getirilmesi Ortamnn yiletirilmesi Ekonomide Kaytdln Azaltlmas Finansal Sistemin Gelitirilmesi Enerji ve Ulatrma Altyapsnn Gelitirilmesi evrenin Korunmas ve Kentsel Altyapnn Gelitirilmesi Ar-Ge ve Yenilikiliin Gelitirilmesi Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Yaygnlatrlmas Tarmsal Yapnn Etkinletirilmesi 1. 2. 3. stihdamn Artrlmas gc Piyasasnn Gelitirilmesi Eitimin gc Talebine Duyarllnn Artrlmas Aktif gc Politikalarnn Gelitirilmesi Beeri Gelime ve Sosyal Dayanmann Glendirilmesi 1. Eitim Sisteminin Gelitirilmesi 2. Salk Sisteminin Etkinletirilmesi 3. Gelir Dalmnn yiletirilmesi, Sosyal erme ve Yoksullukla Mcadele 4. Sosyal Gvenlik Sisteminin Etkinliinin Artrlmas 5. Kltrn Korunmas, Gelitirilmesi ve Toplumsal Diyaloun Glendirilmesi 1. Blgesel Gelimenin Salanmas Blgesel Gelime Politikasnn Merkezi Dzeyde Etkinletirilmesi Yerel Dinamiklere ve sel Potansiyele Dayal Gelimenin Salanmas Yerel Dzeyde Kurumsal Kapasitenin Artrlmas Krsal Kesimde Kalknmann Salanmas Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliin Artrlmas 1. Kurumlar Aras Yetki ve Sorumluluklarn Rasyonelletirilmesi Politika Oluturma ve Uygulama Kapasitesinin Artrlmas Kamu Kesiminde nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi e-Devlet Uygulamalarnn Yaygnlatrlmas ve Etkinletirilmesi Adalet Sisteminin yiletirilmesi Gvenlik Hizmetlerinin Etkinletirilmesi

2.

2.

3. 4.

3.

4.

7. 8.

5. 6.

9.

10. Sanayi ve Hizmetlerde Yksek Katma Deerli retim Yapsna Geiin Salanmas

3. Uluslararas Gelimeler ve Temel Eilimler 11. 2007-2013 dnemini kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plan, kresellemenin her alanda etkili olduu, bireyler, kurumlar ve uluslar iin frsatlarn ve risklerin artt bir dneme rastlamaktadr. 12. Gnmzde demokratikleme, hukukun stnl, insan haklarna sayg, dnce, ifade ve giriim zgrl dnyada ortak deerler olarak benimsenmektedir. Uluslararas ticaret, rekabet, fikri haklar ve evre gibi alanlarda yeni norm ve standartlar getirilmekte, bu alanlarda uluslararas kurulularn etkinlii giderek artmaktadr. Ekonomik alanda kresellemenin yannda blgesel btnleme hareketleri de gelimektedir. 13. Hzla gelien ve yaygnlaan bilgi ve iletiim teknolojilerinin de katksyla kreselleme, lkelerin ekonomik ve sosyal gelimelerini nemli lde etkilemektedir. Bu srete, gerek organizasyon yaplarnda gerekse i yapma biimlerinde byk bir deiim gereklemektedir. Gemite retim yapsnn ve uluslararas sermayenin ak ynnn belirlenmesinde etken olan ucuz igc ve hammadde bolluu gibi geleneksel faktrler nemini grece yitirirken, etkin ileyen bir piyasa mekanizmasna, kurumsal yapya, gelimi bir teknolojik ve ticari altyapya sahip olmann ve pazarn deien ve gelien tercihlerini yakndan izleyebilmenin nemi artmtr. Uluslararas piyasalarda uzmanlamaya arlk veren, retim teknolojisini ve yenilik yaratma kapasitesini gelitirebilen lkeler mal ve hizmet retiminde giderek daha bilgi youn ve yksek katma deer getiren bir yapya gei yapabilmektedir. 14. Teknolojik gelimenin artan hz, insanlarn yaam biimlerini ve ilikilerini derinden etkilemektedir. Kresel bir perspektif kazanmann tesinde ok hzl bir bilgi eriimi olanana kavuulmu olmas corafyay snrlayc bir unsur olmaktan neredeyse karmtr. Bilgi youn sanayilerin geliimi ve dier corafyalardaki insan gcnden yararlanma olanaklarnn genilemesi, zellikle gelimekte olan lkelerdeki iyi yetimi yeteneklerin nemini kresel bazda artrmaktadr. Bu erevede nitelikli insan gcnn yetitirilmesi iin eitim olanaklarnn geniletilmesi btn dnyann zerinde zenle durduu temel konu haline gelmi bulunmaktadr. 15. Geen on ylda, uluslararas sermayenin ngrlenin tesinde hareketlilik gstererek gelimekte olan lkelere ynelmesi, bu srete zaman zaman ortaya kan finansal krizler, gerek salam bir makroekonomik erevenin gerekse ekonomik ve mali yaplar glendirici yapsal reformlarn, srekli byme ve istikrar bakmndan ne kadar nemli olduunu gstermitir. 16. Gelimekte olan lkelerin kresel ortamda rekabeti konumlarn srdrebilmeleri ve glendirebilmeleri, bymelerini verimlilik artlarna dayandrmalarna ve yeni mukayeseli stnlk alanlar yaratabilmelerine baldr. Bu dorultuda, yenilikilie nem verilmesi, bilim ve teknoloji kapasitesinin artrlmas, beeri sermayenin gelitirilmesi, bilgi ve iletiim teknolojilerinin etkin biimde kullanabilmesi byk nem tamaktadr. nmzdeki dnemde; biyoteknoloji ve nanoteknoloji gibi alanlar ne kmaktadr.

17. Bu temel eilimler erevesinde dnya ekonomisinde son yllarda bir canllk sreci yaanmaktadr. 1996-2005 dneminde yllk ortalama olarak, gelimi lkeler yzde 2,8, gelimekte olan lkeler, gelimi lkelere ynelik ticaretin olumlu etkisiyle, yzde 5,1, dnya haslas ise yzde 3,8 orannda bymtr. Birlemi Milletler 2005 yl nsani Gelime Raporuna gre, lkeler baznda gelir dalm iin 0,67 olan Gini katsays eitlikten olduka uzaktr. 2006-2010 dneminde, dnyada canlln devam etmesi ve yllk ortalama olarak gelimi lkelerin yzde 2,9, gelimekte olan lkelerin yzde 5,8, dnya ekonomisinin ise yzde 4,3 orannda bymesi beklenmektedir. 18. Dnya ekonomisindeki canlla ve istihdamdaki artlara karn isizlik, pek ok lkede ve zellikle gen nfus diliminde sorun olmay srdrmektedir. Kresel igc verimliliindeki art 1995 ylndan bu yana yzde 2 dolayndadr. Tarm kresel istihdamn yaklak yzde 40n olutururken, imalat sanayiinde istihdamn son yllarda darald, yeni i alanlarnn daha ok hizmetler sektr tarafndan yaratld grlmektedir. 19. Dnya ticareti dnya haslasna gre daha hzl bir gelime gstermektedir. Hizmetler dahil dnya ticaret hacmi 1996-2005 dneminde ylda ortalama yzde 6,5 bymtr. Bu gelimeyi dnya genelinde ticaretin serbestlemesinin yan sra, petrol d temel rnlere olan talebin artmas ve gelimekte olan lkelerin kendi aralarnda yaptklar ticaretin genilemesi de etkilemitir. Dnya ticaret hacminin 2006-2010 dneminde ylda ortalama yzde 6,7 bymesi beklenmektedir. 20. Mali piyasalar istikrarl bir dneme girmitir. Uzun dnemli faiz oranlar dk seyretmi; hisse senedi piyasalar, baz dengesizlik ve belirsizliklere ramen, deerlerini korumutur. Ayrca, firmalarn bilanolarnn giderek dzeldii ve karllklarnn ykseldii gzlenmektedir. Bu elverili ortamda bata in olmak zere, gelimekte olan lkeler dorudan yabanc sermaye yatrmlarndan giderek daha ok pay almaktadr. 2000 ylnda dnya genelinde 1.396,5 milyar dolar dzeyindeki dorudan yabanc yatrm girileri 2004 ylnda 648,1 milyar dolara dmtr. Sz konusu dnemde gelimekte olan lkelerin pay ise yzde 18,1den yzde 36ya ykselmitir. 21. 2002 yl ortalarndan itibaren nemli lde artan petrol fiyatlar henz dnya genelinde enflasyonist eilimlere yol amamtr. Bunda, 1970li yllardan farkl olarak enerji kullanmnda etkinliin salanm olmasnn yan sra, dnya sanayi retiminin dorudan yabanc yatrmlarla da desteklenerek giderek Gney Dou Asyaya kaymas sonucu yaanan ucuzluk dalgasnn ve gelimi lkelerde bymenin hizmetler sektr arlkl olmasnn da nemli pay bulunmaktadr. Ancak, petrol fiyatlarndaki artn srmesi nmzdeki dnem iin nemli bir risk oluturmaktadr. 22. talebe dayal bymesiyle dnya ekonomisinin lokomotifi durumundaki ABDnin yksek dzeyde cari ak vermesi, buna karlk, zellikle Almanya, Japonya ve inin fazla vermeleri sonucunda ortaya kan cari ilemler dengesizlii dier bir nemli risktir. D ticarette korumac eilimlerin glenmemesi iin zellikle fazla veren Asya lkelerinin pazarlarn darya daha ok amalar ve

paralarnn deerini dk tutma uygulamasndan vazgemeleri nem kazanmtr. Sz konusu dengesizliin azaltlmas iin ABDde mali disiplinin salanmas ve Japonyada ve Euro alannda i talebi canlandrmaya ynelik yeni ve kapsaml yapsal reformlarn gerekletirilmesi de nem tamaktadr. 23. ABD ekonomisinde hzl verimlilik art ve yksek karllk oranlar yatrmlarda canlln srmesine ve istihdam artna yol amaktadr. te yandan, dk dzeydeki uzun dnemli faizler ve 1990l yllarn sonundan itibaren ortaya kan konut fiyatlarndaki hzl ykseli hane halk harcamalarnda, yksek cari ilemler a yaratacak lde, bir arta yol amtr. ekirdek enflasyonda grlen kprdanma nedeniyle Amerika Birleik Devletleri Merkez Bankasnn (FED) son bir ka yldr uygulamakta olduu faiz artrm politikasn srdrmesi olasdr. Ar ykselen konut fiyatlarnn bu politikadan hzl bir biimde etkilenmesi veya ABDnin d politikasndan kaynaklanabilecek etkiler nedeniyle ABD ekonomisinde yaanabilecek olumsuz gelimelerin bu lkeyle snrl kalmayaca aktr. nmzdeki dnemde ABD ekonomisinin yllk ortalama yzde 3,5 civarnda bymesi beklenmektedir. 24. ABDden farkl olarak Euro alanndaki byk lkeler hzl ve srdrlebilir bir byme gerekletirememektedir. Euro alan bymesindeki yavalama, Eurodaki deerlenmeye bal olarak ihracat hzndaki dten ve bir ok lkede gzlenen i talepteki durgunluktan kaynaklanmaktadr. Ayrca, ABdeki byk lkelerin, emek piyasas bata olmak zere, yeterli dnmleri gerekletirememi olmas byme olanaklarn snrlamaktadr. nmzdeki dnemde Euro alannda, bata i pazar srecinin tamamlanmas ve mali piyasalarda btnlemenin salanmas olmak zere reformlara ivme kazandrlmas byk nem tamaktadr. 25. Kresellemeyle bir arada yaanan blgesellemenin nemli bir rneini oluturan AB 2004 Maysnda 25 yeli hale gelmi bulunmaktadr. Yeni ye olan on lkenin byme performans grece daha iyi olmakla birlikte, bu lkelerin Euro alanndaki genel durgunluk ve yksek petrol fiyatlarndan gelecekte olumsuz etkilenmesi sz konusu olabilecektir. Bulgaristan ve Romanyadan sonra Trkiye, Hrvatistan ve Makedonyann katlmyla Avrupann blgeselleme sreci byk lde tamamlanm olacaktr. zellikle gen nfusu ve dinamik ekonomisiyle Trkiyenin Birlie katlmnn, uzun dnem byme beklentisi yllk ortalama yzde 2 dolaynda olan AB ekonomisine canllk kazandrmas beklenmektedir. 26. Avrupa lkelerinin uzun vadeli ekonomik ve sosyal gelime hedeflerini ortaya koyan 2000 yl Lizbon Stratejisinde ABnin, daha ok ve daha iyi i olanann ve daha geni bir sosyal uyumun yaratlabilecei, dnyann en rekabeti ve dinamik bilgi ekonomisine dnmesi ngrlmekteydi. 2004 yl Mart ayna gelindiinde, bu amaca dnk olarak salanan gelimelerin yeterli olmad grlm ve Strateji yeniden formle edilmitir. Yeni yaklamda, byme ve i yaratma ABnin yakn ve ncelikli hedefi olmaya devam ederken, ye lkelerdeki reform uygulamalarnda ulusal insiyatif ve sahiplenmenin glendirilmesi ngrlmektedir. 27. Japonya ekonomisi 1990larn ilk yarsndan bu yana yaad durgunluu, bankaclk alanndaki reformlara ve igc piyasasna dnk dzenlemelere bal olarak, 2002 ylndan itibaren ama belirtileri gstermeye balam ve 2005 ylnda

yzde 2,8 byme salamtr. Ancak, gelimi lkelerin ounda olduu gibi uzun dnemde Japonyada da ortaya kan nfus yalanmasna bal olarak igc arznn daralacak ve tasarruf oranlarnn decek olmas nedenleriyle bu lkenin gemiteki yksek byme srecini yinelemesi beklenmemelidir. Nitekim bu lke iin uzun dnem byme tahminleri yllk ortalama olarak ancak yzde 1 dolayndadr. Bymenin girdiye dayal olmaktan ok verimlilik artna dayand Japonyada, korunan baz sanayilerin rekabete alarak glendirilmesi, bankacln ve irketlerin yeniden yaplanmalaryla ilgili reformlara devam edilmesi ve yabanc irketlerin lkeye giriinin zendirilmesi nem tamaktadr. 28. 1980li yllarn ortalarndan itibaren olduka iyi bir performans sergileyen Gney Kore, Tayland, Endonezya, Malezya gibi baz dou ve gneydou Asya ekonomileri 1997 krizi sonrasnda bir lde canlanmtr. Temelde mali sistemlerindeki ve irketlerinin mali yaplarndaki zayflktan kaynaklanan kriz sonrasnda alnan yapsal nlemlerin yannda kamu harcamalarnda ve ihracatta art salanmas ve bunlara ek olarak, Kore ve Tayland gibi lkelere dorudan yabanc sermaye girilerinin hzlanmas bu canlanmada etkili olmutur. Bu lkeler 2010 ylna kadar yllk ortalama yzde 5-7 arasnda byme potansiyeli tamaktadr. 29. 1978 ylnda gerekletirdii reformlarn ardndan son eyrek yzyldan beri ylda ortalama yzde 9 orannda byyen in ekonomisinin ortaya k, kreselleme srecine damgasn vuran en nemli gelimelerden biri olmutur. inde kii bana gelir 1985 ylnda 280 dolar iken, 2005 ylnda 1290 dolara ykselmitir. Bu gelime sonucunda, son 20 ylda yaklak 500 milyon kiinin refah dzeyi gnlk 1 dolarlk fakirlik snrnn zerine km, ancak gelir dalm genelde bozulmutur. 30. Yz milyonlarca kiilik ucuz igc ordusuna ve yzde 50 dolaynda olaanst yksek bir tasarruf oranna sahip olan in, yabanc sermaye giriine ve ihracata dayal bir byme stratejisi izlemektedir. hracata dnk dorudan yabanc yatrmn yan sra teknoloji youn yatrma da arlk verilmesi bu stratejinin tkanmadan srdrlebilmesine olanak salamaktadr. Emek youn ihracatn gerisinde, alma saatlerinin pek ok demokratik lkeye gre daha uzun ve cret dzeyinin dk olmas yatmaktadr. Emek youn olmayan sektrler ise, onlara girdi salayan ve altyap hizmetleri sunan devlet iletmelerinin bankaclk sistemi tarafndan desteklenmesi sayesinde ihracat olana bulabilmektedir. 31. Uzun yllar d ticaret fazlas vererek bu gn ulat 800 milyar dolar civarndaki dviz rezerviyle inin, kresel cari ilemler dengesizliindeki pay byktr. in 2005 Temmuzunda dviz kuru rejiminde reforma giderek, 1995 ylndan beri uygulamakta olduu, parasnn deerini dk tutmasna olanak tanyan, dolara endeksleme politikasna son vermitir. Henz ciddi bir deerlenme olmamakla birlikte, nmzdeki dnemde Yuanda lkenin artan ekonomik gcn yanstacak biimde bir artn olmas kanlmazdr. 32. inin 2001 ylnda Dnya Ticaret rgtne (DT) ye olmas, igc youn sektrler bata olmak zere tm lkeleri, bu arada Trkiye ekonomisini olumsuz etkilemitir. zellikle, DT Anlamas erevesinde 2005 bandan itibaren tekstile

uygulanan kotalarn kaldrlmas, gelimekte olan lkelerin tekstil retim ve ihracatn olumsuz etkilemitir. 33. inde d ticaret hacmi GSYHnn yzde 70ine ulamtr. Dolaysyla, in ekonomisinde bymenin srdrlebilmesi bakmndan lke nfusunun yava yava tketici haline gelmesi, yani ihracata dayal bymenin i taleple de desteklenmesi nem tamaktadr. in ekonomisinin orta vadede yllk ortalama yzde 8 byyecei tahmin edilmektedir. 34. Asyada son dnemlerde hzl byme gsteren lkelerden biri de Hindistandr. 1991 ylndan bu yana uygulamaya konulan yapsal reformlar sonucunda hzl byme srecine giren Hindistann, halen fiziki altyapdaki yetersizlik, zellikle enerji yetersizlii ve kamu kurulularnn finansal sorunlar gibi nemli sorunlar aarak, nmzdeki dnemde yllk ortalama yzde 7 dolaynda bir byme salamas beklenmektedir. 35. Hindistan, yazlm sektrndeki dnya lideri konumunu giderek pekitirmektedir. nmzdeki birka on yl iinde Hindistann geleneksel olmayan hizmet ihracatnda dnyann nde gelen ihracatlarndan biri olmas beklenmektedir. Bunun gerisinde, Hindistann uzunca bir dnemdir yksek eitime arlk vermesi yatmaktadr. 36. inde bulunduumuz dnemde inde olduu gibi Hindistanda da alma a nfusunun toplam nfus iindeki pay artmaya devam etmektedir. Ancak, inde bu orann 2010lu yllarda dmeye balamas, buna karlk Hindistanda dn daha ge ve tedrici bir biimde olmas beklenmektedir. Bu demografik faktrn yan sra, Hindistann demokrasi deneyiminin bulunmas, ngilizce konuulan ve ngiliz hukuk sisteminin yerletii bir lke olmas, ekonomik byme baarsnn yan sra bu lkenin dnya leinde bir g olarak ortaya kmasn kolaylatracak dier nemli unsurlar olarak grlmektedir. 37. in ile Hindistann kreselleme srecinin gerekli kld yapsal nitelikteki reformlar belli bir hzda uygulamalar durumunda, salam olduklar hzl reel byme temposunu uzun dnemde srdrmelerine ve paralarnda ortaya kacak deerlenmeye bal olarak oluacak gelir dzeyi itibaryla dnya leinde g haline gelmeleri doal bir gelime olacaktr. 38. Sahip olduu doal kaynak ve tarmsal potansiyel ile Brezilyann nmzdeki on yllarda dnya ekonomisi iin nemi artacak lkeler arasnda yer almas beklenmektedir. Brezilyada tasarruf orannn dk dzeyde seyretmesi yatrmlarn da grece dk kalmasna neden olmaktadr. 1999 ylnda esnek kur politikasna geilmesi ihracatn nn amtr. Brezilya son yllarda, artan dviz gelirlerini d borlarn azaltmada kullanarak, ekonomisini d oklara kar daha dayankl hale getirmeye almaktadr. Yksek kaytdlk, makroekonomik istikrarszlk, iletmelerin verimliliini engelleyen dzenlemeler, kamu hizmetlerinin etkinsizlii ve altyap yetersizlikleri gibi engellerin uygulanacak reformlarla ortadan kaldrlmas durumunda, nmzdeki dnemde Brezilya ekonomisinin yllk ortalama yzde 3-4 dolaynda bymesi beklenmektedir.

39. OPEC lkeleri dnda en byk petrol reticisi olan ve tm bat Avrupadan douda ine kadar uzanan bir corafyann doal gaz tedarikisi olan Rusyann bir ka on yldr gerilemi olan kresel rol yeniden glenmeye balamtr. Son yllardaki enerji hammadde fiyatlar artndan olumlu etkilenerek potansiyel byme hznn stnde bir performans salayan Rusya, sahip olduu enerji kaynaklarnn yan sra enerji nakil hatlar ile de ok nemli bir lke konumundadr. Rusyann gelecekte bu konumunu glendirmesi yatrm ortamn gelitirilmesine ve fiziki altyaps iin gerekli byk yatrmlar gerekletirmesine baldr. Rusya iin orta vadeli byme tahminleri yzde 5 dolaynda olmakla birlikte enerji hammadde fiyatlarndaki artn srmesi durumunda bu orann ykselmesi olasdr. 40. Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ortaya kan, kkl ve ortak dil ve tarih balarmzn bulunduu Azerbaycan, Trkmenistan, zbekistan ve Kazakistan enerji hammaddeleri bakmndan zengin rezervlere sahip lkelerdir. Bu lkelerin petrol ve doal gaznn gerek dou-bat, gerekse kuzey-gney ynnde uluslararas pazarlara ulatrlmasndaki stratejik konumu nedeniyle Trkiyenin, nmzdeki dnemde kilit nemde enerji datm merkezlerinden biri haline gelmesi sz konusudur. Plan dneminde, Trkiyenin bir yandan ABye uyum srecini tamamlamas, dier yandan da blgesinde cazibe merkezi haline gelmesi iin, komularyla iktisadi ve ticari ilikilerini glendirmesi ngrlmektedir. Bu balamda, Trkiyenin, taraf olduu SEDAK, ET, KE, D-8 gibi oluumlardaki etkinliini artrmas nem tamaktadr.

10

4. Avrupa Birliine Katlm Sreci 41. 3 Ekim 2005 tarihinde tam yelik mzakerelerinin balamasyla birlikte, lkemiz ile AB arasndaki ilikilerde yeni bir dneme girilmitir. 42. Plan dnemi sonunda, ABye yelik hedefi dorultusunda, Kopenhag siyasi kriterlerine uyum dzeyinin ykseltilmesi, ekonomik kriterlere uyum salanmas ve 35 fasl altnda toplanan AB mktesebatna ilikin mzakerelerin sonulandrlarak katlm srecinin tamamlanmas amalanmaktadr. 43. ABye katlm sreci; hukukun stnl temelinde, uzun dnemli ve karlkl yarar ilkesi dorultusunda, aklc bir yaklam iinde yrtlecektir. 44. Katlm sreci, lkemizin gelimesinin hzland ve hem lke iinde hem de AB ortalamalarna gre gelimilik farkllklarnn azald kapsaml bir yenilenme ve reform srecinin yaanaca bir dnem olarak deerlendirilecektir. Bu srecin sonunda, ABnin ekonomik ve sosyal standartlarna yaknsama salanm olacaktr. 45. ABye yelik, lkemizin sahip olduu tarihsel birikim, ekonomik potansiyel, kltrel zenginlik, gen nfus yaps ve enerji terminali konumu gibi nedenlerle, hem Birliin hem de Trkiyenin gelimesi yolunda nemli bir sinerji yaratacaktr. Dorudan yabanc yatrmlardaki art ve kaynak kullanmndaki etkinlik sonucu lkemizin byme potansiyeli artarken, AB ekonomileri de pazar genilemesi, daha rekabeti bir i pazar ve retim faktrlerindeki art nedeniyle Trkiyenin Birlie katlmndan olumlu ynde etkilenecektir. 46. yelik sreci, lkemizin ekonomik, sosyal ve siyasi yaamnda kkl dnmlere yol aarken, demokrasi, hukuk devleti, insan haklar, salk, gda gvenlii, tketici haklar, rekabet kurallar, kurumsal iyileme ve evrenin korunmas gibi bir ok alanda AB norm ve standartlarna ulalmas, halkmzn yaam kalitesini ykseltecektir. 47. Mktesebata uyum sreci, lke ncelikleri ve imkanlar dikkate alnarak aamalandrlacak ve btncl bir strateji erevesinde ynlendirilecektir. Uyuma dnk nceliklendirme yaplrken, kamunun finansman imkanlarn, zel kesimin rekabet gcn, istihdam, blgesel gelimeyi, evreyi ve sosyal dengeleri gzeten bir yaklam esas alnacaktr. 48. Uyum salanacak alanlarda ayn sonucu gerekletirecek alternatifler analiz edilerek, bunlar arasnda maliyeti en az olan seilecektir. Yaplacak etki analizlerinin sonular dikkate alnarak, gerekli alanlarda gereki gei dzenlemeleri talep edilecektir. 49. Uyum sreci, AB yeliinin gerekleri, lkenin ulusal ncelikleri ve uyumdan nispi olarak daha fazla etkilenebilecek kesimlerin ihtiyalar arasnda denge kurulmak suretiyle, etkin bir ekilde ynetilecektir. 50. Toplumsal bir geliim ve dnm amalayan ve tm toplumu etkileyecek olan yelik sreci, effaf ve katlmc bir anlay iinde yrtlecektir. Bu kapsamda, ii ve iveren kurulular ile dier STKlarn, kamu kesimiyle ok ynl iletiim ve ibirlii iinde yelik srecine aktif olarak katlmalar ve katkda bulunmalar salanacaktr.

11

51. Ksa bir zaman iinde ok sayda hukuki dzenlemenin yaplmasn gerektirecek olan katlm srecinde, Trkiye Byk Millet Meclisinin etkin bir ekilde bilgilendirilmesi ve uyumun gerektirdii hzda karar alabilmesi iin gerekli tedbirler alnacaktr. 52. Uyum amacyla yaplan yasal dzenlemelerin etkili bir ekilde uygulanmas iin gerekli idari kapasite oluturulacak, uygulamadan kaynaklanan aksaklklar tespit edilerek giderilecektir. 53. Katlm srecinin ve yelik sonras koullarn gerektirdii idari yaplanmaya gidilirken, kamu ynetimini ve dzenleyici ereveyi etkin klacak tedbirler alnacaktr. Bu erevede, yeniden yaplanma almalar hzlandrlacak, brokrasi azaltlacak, grev ve yetki rtmeleri giderilecek, koordinasyon mekanizmalar gelitirilecek, karar alma sreleri iyiletirilerek toplumun katlm artrlacaktr. 54. Yeni grev ve sorumluluklarn gerektirdii insan kaynan yetitirme konusunda etkili nlemler alnacaktr. Bu kapsamda, kamuda nitelikli personel says artrlacak, mevcut personelin srekli eitimi iin gerekli tedbirler alnacaktr. 55. Ulusal kaynaklar ve katlm srecini kolaylatrmay hedefleyen AB mali yardmlar, lkemizin AB ortalamalarna yaknsamasna katkda bulunacak alanlarda kullanlacaktr. Yapsal fonlara hazrlk asndan da byk nem tayan katlm ncesi fonlarn etkin kullanm iin gerekli idari yaplanma tamamlanacak, strateji gelitirme, programlama, proje havuzu oluturma, izleme ve deerlendirme mekanizmalar gelitirme alanlarna younlalacaktr. 56. Gerek AB yesi lkelerin kamuoylarnda lkemizin tantm, gerek halkmzn AB konusunda bilgilendirilmesi ve katlm srecinin gerekliliklerine hazrlanmas bakmndan etkili bir iletiim stratejisi gelitirilecek ve uygulamaya konulacaktr. Her dzeyde ve ok ynl ilikilerle sivil toplumlar aras balar, farkllk iinde birlik olma anlay ile kltrel zenginlik ve hogr glendirilecektir. 5. Plan ncesi Dnemde Trkiyede Ekonomik ve Sosyal Gelimeler 5.1. Makroekonomik Gelimeler 57. 1990l yllar boyunca uygulanan maliye ve para politikalarna bal olarak makroekonomik yapda artan krlganlklar, Trkiye ekonomisini istikrarl byme ortamndan uzaklatrm, yksek byme salanan yllar ekonomik daralma veya dk byme oranlar takip etmitir. Bu dnemde, istikrarsz byme yannda yksek enflasyon, artan kamu aklar, faiz harcamalar ve bor stoku ile verimsizlik ekonominin temel sorunlar olmutur. Dnyada kreselleme ve ticaretin serbestlemesi eilimlerine bal olarak uluslararas rekabetin ve ekonomik dnmlerin yaand 1990l yllar Trkiye ekonomisi iin kayp yllar olmutur. 58. Bu dnemin balarnda sosyal gvenlik, KT ve tarmsal desteklemede uygulanan yanl politikalar kamu maliyesinde ciddi bir bozulmay beraberinde getirmitir. Artan bor stoku ve buna bal olarak oluan yksek reel faiz ortam bir yandan yksek enflasyonun kronik hale gelmesine, dier yandan ise yurtii tasarruflarn retken yatrmlarn finansman yerine kamu aklarnn finansmanna ynelmesine neden olmutur.

12

59. Bu temel sorunlara ilave olarak, ekonomideki yapsal sorunlarn giderilmesi iin gereken reformlar sz konusu dnemde gerekletirilememitir. Kamunun ekonomi iindeki arln azaltacak zelletirme uygulamalar hayata geirilememi, gl bir mali sistemin oluturulmasna ynelik politikalar uygulanamamtr. 60. Byle bir ortamda hazrlanan VIII. Plann ilk ylnda derin bir ekonomik kriz yaanmasna ramen, sonrasnda uygulamaya konulan istikrar program ve yapsal reformlar ile Trkiye ekonomisinde ciddi bir dnm sreci balamtr. 61. Kriz sonras dnemde uygulamaya koyulan Ekonomik Program ve salanan siyasi istikrar erevesinde, sk para, maliye ve gelir politikalar uygulanm, makroekonomik istikrar srekli klacak ve ekonominin etkin, esnek ve verimli bir yapya kavumasn salayacak olan yapsal reformlar konusunda kararl bir tutum sergilenmitir. Bu kapsamda kamu maliyesinde etkinliin salanmas, mali sektrn glendirilmesi ve zel sektrn ekonomideki rolnn artrlmas ynnde gerekli dzenlemeler yaplmtr. 5.1.1. Byme ve stihdam 62. Trkiye ekonomisi VIII. Plann baz yl olan 2000 ylnda yzde 7,4 orannda bym ancak 2001 krizi neticesinde yzde 9,5 orannda daralmtr. Kriz sonras dnemde ise kararl bir ekilde uygulanan sk maliye ve para politikalar sayesinde makroekonomik istikrarn salanmas ynnde nemli admlar atlm ve yksek byme performans salanmtr. Nitekim, 2002-2005 dneminde GSYH yllk ortalama yzde 7,5 orannda bymtr. Bunun sonucunda, 2000 ylnda 2.879 dolar olan kii bana milli gelir, 2005 ylnda 5.042 dolara ykselmitir. 63. Gerekletirilen yapsal reformlar ve zelletirmeler ile bir yandan kamunun ekonomi iindeki dzenleyici ve denetleyici ilevi kuvvetlendirilirken, dier yandan zel sektrn ekonomi iindeki arl artrlmtr. Bunun sonucunda, ekonomide salanan gven ortamnn da katksyla, ekonomik byme zel sektr kaynakl olmu, 20022005 dneminde zel tketim yllk ortalama yzde 6,8 artarken, zel yatrmlarn art yllk ortalama yzde 19,7 orannda olmutur.
Tablo.5.1: Temel Ekonomik Byklkler
Trkiye 2000 Byme ve Istihdam GSYH (Milyar YTL, Cari Fiy.) GSYH (Milyar Dolar, Cari Fiy.) Kii Ba Milli Gelir (GSYH, $) Kii Ba Milli Gelir (SAGP, GSYH, $) GSYH Bymesi (1) Toplam Tketim (1) Kamu zel Toplam Sabit Sermaye Yatrm Kamu zel Nfus (Milyon Kii)
(1)

2005 487,2 363,4 5.042 8.145 7,4 8,1 2,4 8,8 24,0 25,9 23,6 72,1

VIII. Plan Ortalamas 4,4 3,0 -0,6 3,4 4,1 -2,1 5,9 -

AB-15 2001-2005 2005 Ortalamas 12.757 33.517 31.503 1,5 1,5 1,6 1,5 2,7 380,6 1,6 1,7 2,0 1,7 1,2 -

124,6 200,0 2.879 6.820 7,4 6,3 7,1 6,2 16,9 19,6 16,0 67,4

13

gcne Katlma Oran (%) stihdam Dzeyi (Milyon Kii) sizlik Oran (%) Tarm D sizlik Oran (%) Toplam Faktr Verimlilii Art (%) D Ticaret hracat (FOB) (Milyar Dolar) thalat (CIF) (Milyar Dolar) D Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) Turizm Gelirleri (Milyar Dolar)
(2)

49,9 21,6 6,5 9,4 1,8 27,8 54,5 -22,0 7,6 -4,9 41,2 40,4 50,2 9,8 17,0 11,9 57,5 68,8 30,6 39,0 54,9 / GSYH

48,3 22,1 10,3 13,6 1,6 73,4 116,5 -32,8 18,2 -6,4 52,9 44,1 44,3 0,2 9,6 -0,1 55,7 71,5 31,7 7,7 8,2

48,9 9,9 14,2 2,0 -2,7 41,8 50,8 9,0 16,6 8,5 71,2 86,1 30,5 28,8 32,4

71,3 165,0 7,9 0,3 -0,1 45,3 47,6 2,3 2,8 64,6 40,8 2,2 2,1

70,8 7,8 0,4 0,2 45,0 47,2 2,2 3,1 63,1 40,5(6) 2,0 2,1

Cari lemler Dengesi / GSYH (%) D Ticaret Hacmi / GSYH (%) Kamu Finansman (Yzde) Genel Devlet Gelirleri (3) / GSYH Genel Devlet Harcamalar
(3)

/ GSYH
(3) (3)

Genel Devlet Borlanma Gerei Genel Devlet Faiz Harcamalar Kamu Net Bor Stoku / GSYH

/ GSYH

Kamu Kesimi Borlanma Gerei (4) / GSYH Kamu Brt Bor Stoku / GSYH Vergi Yk(5) / GSYH Fiyatlar (Yzde Deime) TFE Yl Sonu TFE Yl Ortalamas

(1) Reel fiyatlarla yzde deiimi gstermektedir. (2) 2003 ylndan itibaren Turizm Gelirlerinin tanmnda deiiklik yaplmtr. (3) Genel bte kapsamndaki kamu idareleri, zel bte kapsamndaki idareleri, dzenleyici ve denetleyici kurumlar, sosyal gvenlik kurumlarn, mahalli idareleri, dner sermayeleri ve fonlar kapsamaktadr. (4) Genel Devlet ve KTleri kapsamaktadr. (5) Sosyal gvenlik primleri dahil, vergi red ve iadeleri haritir. (6) 2001-2004 Ortalamasdr.

64. Bu yksek byme performansnda, salanan verimlilik artlar da nemli rol oynamtr. Nitekim, 1996-2000 dneminde yllk ortalama yzde 24,5 olan toplam faktr verimliliinin bymeye katks, 20012005 dneminde yzde 42ye ulamtr. Bu dnemde sermaye birikiminin bymeye katks yzde 51,7 olurken istihdam artnn katks ise yzde 6,3 olarak gereklemitir. 65. Bymenin sektrel yapsna bakldnda, en byk katknn sanayi sektrnden geldii grlmektedir. 2001-2005 dneminde tarm sektr bymesi yllk ortalama yzde 1.1 olurken sanayi ve hizmetler sektrleri srasyla yzde 5,1 ve 4,3 orannda bymtr. Bu gelimeler sonucunda, tarm sektrnn toplam katma deer iindeki pay azalmaya devam etmi ve 2000 ylndaki yzde 14,1 seviyesinden 2005 ylnda yzde 10,3 dzeyine gerilemitir. Hizmetler sektrnn pay yzde 62,6dan yzde 64,4e, sanayi sektrnn pay ise yzde 23,3ten yzde 25,4 seviyesine ulamtr. 66. Plan dneminde, ekonomik bymenin istihdam zerindeki etkisi snrl kalmtr. 2001-2005 dneminde yllk ortalama istihdam art yzde 0,4 olmu ve isizlik oran 2005 yl itibaryla yzde 10,3 seviyesine ulamtr. Bu gelimede 2001 ylnda yaanan kriz ve tarm istihdamndaki zlme belirleyici olmutur. Nitekim, 2001-2005 dneminde tarm istihdam yllk ortalama yzde 3,3 orannda azalrken tarm d istihdam yzde 2,5 orannda artmtr.

14

67. gc piyasasnda grlen belirgin gelimelerden biri de igcne katlma orannda yaanan d eiliminin devam etmi olmasdr. 2000 ylnda yzde 49,9 olan igcne katlma oran 2005 ylnda yzde 48,3 seviyesine gerilemitir. 68. gc piyasasnda grlen bu gelimeler sonucunda, istihdam edilenlerin alma andaki nfus iindeki payn gsteren istihdam oran dk kalmaya devam etmi ve 2005 yl itibaryla yzde 43,4 olarak gereklemitir. Ayrca, gen ve eitimli nfus iindeki isizlik orannn ykseklii igc piyasasndaki nemli sorunlardan biri olmaya devam etmitir. 5.1.2. Para Politikas ve Fiyat stikrar 69. 2001 ylnda yaanan kriz nedeniyle VIII. Planda yer alan kur apasna dayal enflasyonu drme politikas ngrlenden daha nce terkedilmi, 2001 yl bandan itibaren dalgal kur rejimi altnda ksa vadeli faiz oranlarnn temel politika arac olarak kullanld ve para tabannn geliiminin, enflasyon hedefinin yannda, ek bir pa olarak takip edildii para politikas stratejisi uygulanmtr. Mevcut enflasyonun gelecek dnem enflasyon grnmne ilikin ierdii bilginin yan sra, enflasyonun orta vadeli eiliminin belirleyicileri olan arz talep dengesi, verimlilik gelimeleri, enflasyon beklentileri, uluslararas likidite koullar ve risk priminin seyrine ilikin grnm ksa vadeli faiz kararlarnda temel belirleyiciler olmutur. 70. Uygulanan sk para politikasnn bte disiplini ve yapsal reformlarla desteklenmesi sonucu, enflasyon 34 yl aradan sonra ilk kez 2004 ylnda tek haneli seviyelere inmi, 2005 ylnda yzde 7,7 olarak gereklemitir. Merkez Bankas bamszlnn salanmas, para politikasnn nihai hedefinin fiyat istikrar olarak belirlenmesi, kamu kesiminin mali basknlk dzeyinin gerilemesi ve para politikasnn kredibilitesinin artmas ak enflasyon hedeflemesi rejimine gei iin gerekli n koullar salam ve 2006 yl bandan itibaren sz konusu rejime geilmitir. Uygulanan rejimle birlikte para politikasnn effafl ve hesap verebilirlii artmtr. 5.1.3. demeler Dengesi 71. Trkiye ekonomisi dnya ekonomisiyle daha fazla entegre olmu ve d ticaret hacmi nemli lde artmtr. 2000 ylnda 27,8 milyar dolar olan ihracat 2,6 kat artarak 2005 ylnda 73,4 milyar dolar olarak gereklemitir. 20012005 dneminde yllk ortalama ihracat art nominal olarak yzde 21,4 olarak gerekleirken, reel ihracat art yllk ortalama yzde 15,4 olarak gereklemitir. 72. 2000 ylnda 54,5 milyar dolar olan ithalat 20012005 dneminde 2,1 kat artarak 2005 ylnda 116,5 milyar dolar olarak gereklemitir. Bu dnemdeki yllk ortalama ithalat art nominal olarak yzde 16,4, reel olarak yzde 10 olmutur. 73. 20012005 dneminde ihracatmz nemli lde artmasna ramen, YTLnin deerlenmesi, zellikle in meneli ucuz rnlerin ithalatnn artmas, ihracattaki dnmn getirdii ihracatn ithalata bamllnn artmas ve petrol fiyatlarnda yaanan artlar sonucunda d ticaret dengesinde nemli aklar olumutur. Bunun sonucunda, 18,2 milyar dolar seviyesine ykselen turizm gelirlerindeki arta ramen, cari an GSYHya oran giderek artm ve 2005 yl sonu itibaryla

15

yzde 6,4e ulamtr. Ancak, ksa vadeli sermaye giriinin yan sra zellikle dorudan yabanc sermaye giriindeki ve bankaclk d zel sektrn borlanmasndaki art sonucunda cari an finansmannn kalitesinde iyileme grlmeye balanmtr. Nitekim, 2005 ylnda cari an yzde 42si dorudan yabanc yatrm ile finanse edilmitir. 74. lkemizin istikrarl bir ekilde byyebilmek iin ihtiya duyduu dorudan yabanc sermaye yatrmlar, makroekonomik istikrarn salanmas ve Avrupa Birliine yelik yolunda ilerlemeler kaydedilmesiyle birlikte artmaya balam ve 2005 yl itibaryla 9,7 milyar dolar olarak gereklemitir. 5.1.4. Kamu Maliyesi 75. Srdrlebilir bir byme ortamnn olumasna katkda bulunacak, enflasyonla mcadeleyi destekleyecek ve kamu bor stokunu makul seviyelere ekmeye yetecek dzeyde faiz d fazla verme politikasna VIII. Plan dnemi boyunca devam edilmitir. 76. Uygulanan sk maliye politikasnn doal bir gerei olarak gelir artrc ve harcamalar disipline edici tedbirler alnm, bununla birlikte mali uyum byk lde gelir artrc politikalarla salanmtr. Yksek oranl byme de gelirleri artrmak suretiyle bu srece katkda bulunmutur. Plan dneminde salk, sosyal yardm ve sosyal gvenlik sisteminin nemli lde geniletilerek dar ve orta gelirliler ile zrllerin yararland hizmetlerin ve desteklerin artrlm olmasna ramen mali disiplinden taviz verilmemesi sonucunda btenin faiz d harcamalarnn GSYHya orannda yzde 1 civarnda d gereklemitir. 77. Kamu maliyesi alannda yaanan bu gelimelere paralel olarak, piyasalarda oluan gven ortamnn da etkisiyle faiz oranlar ve dolaysyla kamunun faiz demelerinin GSYHya oran nemli lde gerilemi ve kamu kesimi borlanma gereinin GSYHya oran 2000 ylndaki yzde 11,9luk seviyesinden 2001 ylnda yzde 16,3e ykselmi ve bu ak 2005 yl sonunda yzde 0,1 fazlaya dnmtr. 78. 1999 ylnda yaplan reform sonrasnda mali dengelerinde dzelme grlen sosyal gvenlik kurulularnn mali aklar 2001 yl ekonomik krizi, emekli aylklarnda nemli oranlarda reel artlarn yaplmas, prim aff beklentileri nedeniyle prim gelirlerinin dmesi, salk harcamalarndaki yksek oranl reel artlar neticesinde giderek ykselmitir. Nitekim, sosyal gvenlik kurulularna yaplan bte transferinin GSYHya oran 1999daki yzde 3,5lik seviyesinden 2000 ylnda yzde 2,6 seviyesine gerilemi, ancak 2001 ylndan itibaren srekli artarak 2005 ylnda yzde 4,8 mertebesine ykselmitir. Bu nedenle sosyal gvenlik kurulularnn aklar, nmzdeki dnemde zerinde titizlikle durulmas gereken bir konu haline gelmitir. 79. Kamu iktisadi teebbslerinde piyasa artlarna uygun bir fiyatlandrma ve atl istihdam azaltma politikas izlenerek mali disipline riayet edilmitir. Bu erevede, 2000 ylnda zelletirme kapsamnda izlenen kurulular dahil KT sistemi GSYHnn yzde 1,62si orannda faiz d finansman a verirken, 2001 ylnda yzde 0,22 ve 2005 ylnda yzde 0,47 orannda faiz d fazla veren bir dzeye erimitir.

16

80. zelletirmede bata Trk Telekom, Tpra, Erdemir, Atatrk Havaliman ve Petrol Ofisinin zelletirilmesi gibi nemli admlar atlm ve 20012005 dneminde 14,3 milyar dolar dzeyinde zelletirme ilemi gerekletirilmitir. Bu rakam 2006 yl ilk eyreindeki gereklemelerle birlikte 22 milyar dolar seviyesine ulamtr. 81. Maliye politikasnn temel amac olan kamu borcunun srdrlebilir seviyelere indirilmesi uygulanan borlanma politikasyla da desteklenmi, uzun vadeli ve dk faizli i borlanma politikalar kamu bor stokunu ve faiz ykn azaltc ynde etkide bulunmutur. Bylece, iskontolu devlet i borlanma senetlerinin yllk ortalama bileik faiz oran 2000 ylndaki yzde 36,2 seviyesinden 2001 ylnda yzde 99,6 seviyesine km, 2005 ylnda ise yzde 16,3 seviyesine inmitir. borlanma senetlerinin arlkl ortalama vade yaps ise 2000 ylnda 17,3 ay iken 2005 ylnda 27,4 aya ykselmitir. Kamu kesimi faiz demelerinin GSYH iindeki pay 2000 ylnda yzde 17,6 seviyesinden 2001 ylnda yzde 24,3e km, 2005 ylnda ise yzde 9,7 seviyesine dmtr. Bu gelimeler sonucunda kamu net bor stokunun GSYH iindeki pay, 2000 ylndaki yzde 57,5lik seviyesinden, 2001 ylnda yzde 89,6ya ykselmi ve 2005 ylnda yzde 55,7 seviyesine gerilemitir. 5.1.5. Makroekonomiyi Glendirici Yapsal Reformlar 82. Bankaclk sistemi yeniden yaplandrlmtr. Kamu bankalarnn sermayelerinin glendirilmesi ve grev zarar alacaklarnn tasfiye edilmesiyle birlikte sistemi bozucu etkilerinin en aza indirilmesi, TMSF bnyesine alnan bankalarn yeniden yaplandrlmas, zel bankalarn kendi kaynaklaryla sermayelerini artrmalarna ve risklerini snrlandrmalarna arlk verilmesi, sz konusu yaplandrmann temel sonular olmutur. 83. Bamsz bir yapya kavuturulan Merkez Bankasnn temel amac fiyat istikrarnn salanmas olarak belirlenmitir. 84. Yatrm ortamnn iyiletirilmesi amacyla, yatrmlarn gerekletirilmesinde karlalan idari engellerin ortadan kaldrlmasna ve brokratik ilemlerin azaltlarak prosedrlerin hzlandrlmasna ynelik dzenlemeler yaplmtr. 85. Rekabeti ve saydam ihale kurallaryla etkinlii artrmay ve yolsuzluklar engellemeyi amalayan ve uluslararas normlara uygunluu salayan yeni ihale kanunu yrrle konmutur. 86. 4749 sayl Kamu Finansman ve Bor Ynetimi Hakknda Kanun ile borlanma ve bor ynetimi konularndaki mevzuat dankl giderilmitir. Bu Kanuna dayanarak, Hazine tarafndan stlenilen mali ykmllklerin denmesi, kaydedilmesi ve raporlanmasn kapsayan, Hazinece verilen ikraz ve garantileri disipline eden, risk hesab sistemini getiren ve borlanmada effaflk, hesap verebilirlik ve disiplini salayan dzenlemeler yaplmtr. 87. Kamuda mali saydaml bozan bte ii ve bte d fon sistemi 2000 ve 2001 yllarndaki yasal dzenlemelerle byk lde tasfiye edilmi, denek st harcamaya imkan veren dzenlemeler iptal edilmi, bte disiplininin glendirilmesi ve bte kapsamnn geniletilmesi amacyla zel gelir-zel denek uygulamalarna VIII. Planda hedeflendii gibi son verilmitir.

17

88. 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu mali ynetimi yeniden dzenlenmitir. Kanunla plan-program-bte ilikisini glendirecek mekanizmalar oluturulmu ve bte hazrlama sreci ile bte kapsam yeniden tanmlanmtr. Bu erevede, merkezi ynetim bte kanunu hazrlama srecini balatan ve makro politikalar, ilkeler ve temel ekonomik byklkleri ieren Orta Vadeli Program (OVP) ile bte gelir-gider tahminlerini ve kamu idarelerinin denek teklif tavanlarn ieren Orta Vadeli Mali Plann (OVMP), yllk dnemi kapsayacak ekilde, her yl hazrlanmas hkme balanm olup, 2005 ylnda uygulanmasna balanmtr. Ayrca, 5018 sayl Kanunla kamu kaynaklarnn etkili bir ekilde elde edilmesi ve verimli kullanlmasn, hesap verilebilirlii ve mali saydaml salamak zere, kamu mali ynetiminin yaps, ileyii, btelerin uygulanmas, mali ilemlerin muhasebeletirilmesi, raporlanmas ve mali kontrol yeniden dzenlenmitir. 89. Vergi sisteminin daha etkin ve basit hale getirilmesi amacyla gelir ve kurumlar vergisi oranlar drlm, istisna ve muafiyetler daraltlm, zel tketim vergisi uygulamaya konulmu, yatrm aralar zerindeki farkl vergilendirme uygulamalarna son verilmi, yatrm indiriminin yllk bir gei sreci sonunda tamamen kaldrlmasna ynelik dzenleme yaplm, kamu maliyesindeki iyilemeden de faydalanlarak gelir vergisinde ve baz sektrlerde katma deer vergisinde indirim gerekletirilmi ve mali kesim zerindeki araclk maliyetleri azaltlmtr. Ayrca gelir idaresi yeniden yaplandrlmtr. 90. cra ve flas Kanununda deiikliklere gidilerek uzlama suretiyle borlarn yeniden yaplandrlmas messesesi oluturulmu ve bu kapsamda sermaye irketlerinin alacakllarla uzlaarak borlarn yeniden yaplandrmalar ve faaliyetlerine devam etmeleri salanmtr. Ayrca, icra-iflas ilemlerine etkinlik ve hz kazandrlm ve istinaf yoluna ilikin usul hkmleri dzenlenmitir. 91. Yabanc sermaye yatrmlarn artrmak ve yatrmclara gven salamak amacyla uluslararas tahkime imkan salayan yasal dzenlemeler yaplmtr. 92. alma hayatn esnek bir yapya kavuturmay amalayan ve mevcut dzenlemeleri gnn koullarna uygun hale getiren yeni Kanunu karlmtr. Kanunda ayrca, iverenin deme glne dmesi halinde iilerin maduriyetini giderici garanti fonunun kurulmas, i gvencesi, i sal ve gvenliinin etkin uygulanmas ve zel istihdam brolarnn kurulmas gibi hkmler yer almaktadr. Kanunla istihdamn korunmasna, gelitirilmesine, yaygnlatrlmasna ve isizliin nlenmesi faaliyetlerine yardmc olmak ve isizlik sigortas hizmetlerini yrtmek zere Trkiye Kurumu kurulmutur. 93. Enerji, telekomnikasyon, ttn ve eker pancar sektrlerinde piyasalarn rekabeti bir yapya dntrlmesi ve piyasalarn bu balamda dzenlenmesi ve denetlenmesi amacyla gerekli dzenlemeler hayata geirilmitir. Ayrca, tarmda reform almalar kapsamnda eker ve ttn gibi arz fazlas rnlerden alternatif rnlere gei salanarak retiminin taleple uyumlu hale getirilmesine ynelik dzenlemeler yaplmtr. Bu sektrlerde kurumsal yaplanma nemli lde tamamlanmtr. 94. 2001 ylndan itibaren tarmsal destekleme kapsamnda girdi ve destekleme almlar yoluyla verilen fiyat desteklerinden vazgeilerek reticiler dorudan gelir

18

destei araclyla desteklenmeye balanmtr. ifti kayt sistemi oluturularak, iftilerin, dorudan gelir destei bata olmak zere, tarmsal desteklerden faydalanabilmeleri bu sisteme kaytl olmalarna balanmtr. 95. Tarm sat kooperatifleri ve birlikleri yeniden yaplandrlarak zerk hale getirilmitir. 5.2. Rekabet Gcnn Artrlmas 96. Dnyada kreselleme ve hzl teknolojik gelime srecinde uluslararas piyasalarda uzmanlama ve teknoloji gelitirme yetkinlii rekabet gcnn nemli unsurlar olmutur. Rekabet avantaj unsurlarnn hzla deitii bu srete, bilgi ve iletiim teknolojileri i yapma biimlerinde kkl deiiklikler meydana getirmitir. Ekonomik gelimede bilgi youn ve yksek katma deerli mal ve hizmet retimi n plana km, zellikle igcnn eitim seviyesi ve gerekli yeteneklere sahip olmas nem kazanmtr. 97. Son yllarda Trkiye ekonomisinin rekabet gc sralamasndaki yerinde bir iyileme gzlenmektedir. Bu iyileme iletme operasyonlar ve strateji, i ortamnn kalitesi ve teknoloji faktrleri asndan daha belirgin olarak grlmektedir.

Tablo.5.2: lkeler Aras Rekabet Gc Sralamasnda Trkiye'nin Yeri

Kriterler Kapsanan lke Says Byme Rekabet Gc (GCI) -Teknoloji -Kamu Kurumlar -Makroekonomik Ortam Ortam Rekabet Gc (BCI) -letme Operasyonlar ve Strateji -Ulusal Ortamnn Kalitesi 2000 59 40. 29. 28. 29. 2002 80 69. 54. 63. 78. 54. 56. 55. 2005 117 66. 53. 61. 87. 51. 38. 51.

Kaynak: World Economic Forum: Global Competitiveness Reports (2000-2006)

98. lkemizde igc verimliliinin; gerek gelimi lkelerle, gerekse igc maliyetleri asndan Trkiyeye benzeyen Polonya ile karlatrldnda dk olduu grlmektedir. Dier taraftan, igc verimlilii in, Hindistan ve Romanya ile karlatrldnda Trkiyede daha yksektir. Bu lkenin nemli avantajlarndan biri imalat sanayiinde igc maliyetlerinin saatte 1 dolarn altnda olmasdr. lkemizde rekabet gcnn artrlabilmesi iin verimlilik artnn srekliliinin salanmas gerekmektedir. Tarm sektrndeki verimlilik seviyesi lke ortalamasnn ok altndadr.

19

Tablo.5.3: 2004 Yl Karlatrmal gc Verimlilii Gstergeleri

Verimlilik (Bin Dolar) (1) lkeler ABD Japonya Belika Almanya Polonya Romanya in Hindistan Trkiye Genel 81,9 57,8 71,4 60,6 33,6 18,2 9,4 7,3 24,0 Tarm 70,2 17,9 36,8 33,6 4,4 7,8 2,6 3,6 8,5 Sanayi Hizmetler 103,6 67,6 77,3 63,8 37,6 24,1 20,9 11,5 30,6 76,8 56,5 70,6 60,2 41,3 22,1 9,8 12,7 32,2 allan Saat Bana (Dolar) Verimlilik 43,22 31,03 42,06 36,17 17,65 9,15 4,78 3,10 11,14 gc Maliyeti(2) 21,97 21,54 30,45 32,84 2,54 0,53 0,75 0,60 3,46 Yllk Ortalama allan Saat 1.985 1.864 1.722 1.674 1.901 1.992 1.958 2.347 2.154

Kaynak: IMD World Competitiveness Yearbook 2005 (1) GSYH (SAGP)/alan Says (2) malat Sanayii

99. Son yllarda birok alanda gerekletirilen yapsal reformlar ve salanan makroekonomik istikrar sonucu nemli verimlilik artlar elde edilmesine ramen lkemizin rekabet gc yeterince gelitirilememitir. Bunun temel sebepleri; makroekonomik istikrarda, i ortamnn kalitesinde, finansmana eriimde, enerji ve ulatrma altyapsnda, evrenin korunmas ve kentsel altyapda, Ar-Ge ve yenilikiliin gelitirilmesinde, bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaygnlatrlmasnda yaanan yetersizlikler ile kaytdln ykseklii, tarmsal yapdaki sorunlar ve sanayi ve hizmetlerde yksek katma deerli retim yapsna geilememesidir.

5.2.1. Ortamnn yiletirilmesi 100. Trkiyede son dnemde makroekonomik istikrarn salanmas yannda gerekletirilen eitli dzenlemelerle i ortamnn iyiletirilmesinde nemli mesafe alnm ve yatrmlarda art kaydedilmitir. 101. Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Reform Program kapsamnda; yatrm ve iletme dnemlerinde karlalan idari engellerin kaldrlmasna ynelik birok dzenleme gerekletirilmitir. 102. Bu erevede, bir gnde irket kurulmas mmkn hale gelmi, dorudan yabanc yatrm iin aranan en dk sermaye miktar kaldrlm ve izin sisteminden bilgilendirme sistemine geilmi, irket kurma ncesindeki ilemlerde yabanc ve yerli yatrmlar arasndaki ayrm giderilmi, Trkiyede alacak yabanclara verilecek alma izinleri ile ilgili esaslar belirlenmi ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bu izinlerle ilgili tek yetkili kurulu olarak tespit edilmitir. 103. Yeni Maden Kanunu ile madencilik konusundaki izinlerde sreci nemli lde kolaylatran dzenlemeler yaplmtr. Ayrca, Kalknma Ajanslar Kanunuyla, illerde izin bavurularnn yaplaca, takip ve koordine edilecei tek merci olarak Yatrm Destek Ofisleri oluturulmasna imkan salanmtr.

20

104. lkemizde yatrmn balangcndan iletmeye gei dnemine kadar, ilgili kurulular tarafndan verilen izin, onay ve lisanslarda brokrasinin fazlal, mkerrerlii, yeterince ak olunmamas gibi konularn nmzdeki dnemde zme kavuturulmas ihtiyac devam etmektedir. Bu durum, Trkiyenin i ortam gstergeleri OECD ortalamas ile karlatrldnda daha net grlmektedir.
Tablo.5.4: Ortamna likin Gstergeler (2005)
e Almaten karma Zorluk Endeksi e Alma ten karma

e Balama Sre (Gn) lem Says

Mlkiyete Alma Sre (Gn) lem Says

Szlemeyi Yrtme Sre (Gn) lem Says

Kapatma Sre (Yl)

Vergi demeleri Brt Kra Oran (%) 51,1 45,4 Adet 18 16,3

Trkiye OECD Ortalamas

44 30,1

40 27,4

8 4,7

9 32,2

22 19,5

330 225

5,9 1,5

6,5 19,5

Kaynak: Dnya Bankas, Doing Business in 2006.

105. OECD lkeleri ortalamasyla karlatrldnda iletmelerin toplam vergi demelerinin brt kara orannn hala yksek olduu grlmektedir. Vergi ykn azaltmak zere vergi oranlarnda eitli indirimler yaplmtr. Ayrca, gelir ve kurumlar vergisi bakmndan kurum kazanc zerindeki vergi yknn gelir ve kurumlar vergisinde yaplan dzenlemeler sonucunda yzde 34 seviyesine inmesi beklenmektedir. Dier taraftan, vergi sisteminin karmakl ve denecek vergi saysnn fazlal nedeniyle vergi ilemlerinin maliyeti yksekliini korumaktadr. 106. gc zerindeki vergi ve sosyal gvenlik primi yknn azaltlmas ihtiyac devam etmektedir. Bu yklerin azaltlmas ayn zamanda igcnn kayt altna alnmas asndan da nemli grlmektedir. 107. 2005 ylnda KOB tanm konusunda AB mevzuat ile uyumlu yasal dzenleme yaplmtr. Trkiye ekonomisinde nemli bir yeri olan KOBlerin kurumsal ynetiiminin gelitirilmesi, GEM benzeri destek kurumlar araclyla teknik yardm salanmas, uygun koullu ve eitlendirilmi finansman imkanlarnn artrlmas i ortamnn gelimesi asndan nem arz etmektedir. 108. Fikri mlkiyet haklar sistemi glendirilmi, fikri hak korsanl ve taklitiliinin nlenmesi amacyla dzenlemeler yaplmtr. Ancak, eser sahibinin haklar ve balantl haklar alannda, daha etkin ve verimli bir yaplanma henz salanamamtr. Bunun yan sra, fikri mlkiyet haklar alannda yarg sisteminin gelitirilmesi gereksinimi srmektedir. 109. zinlerle ilgili ok sayda dava almas, yarg srecinin uzun srmesi, bakanlklarca verilen izinlerin bilirkii messesesi yoluyla iptali ve iletme faaliyetlerinin durdurulmas gibi sorunlar gidermek amacyla etkin ve hzl ileyen bir yarg sisteminin tesis edilmesine ynelik yasal altyap almalar devam etmektedir.

21

110. Tevik sisteminde etkin destek aralarnn bulunmay, karmaklk, mkerrerlik, egdm eksiklii ve performans izleme mekanizmalarnn yetersizlii gibi konular nemini korumaktadr. 5.2.2. Kaytd Ekonominin Azaltlmas 111. Trkiye ekonomisinin yapsal bir sorunu haline gelen kaytd ekonominin temelinde, lkemizde uzun sre yaanan makroekonomik istikrarszlk, yksek enflasyon, yksek vergi ve prim oranlar, idari-mali-yasal ykler gibi ekonomik nedenler yer almaktadr. 112. Makroekonomik istikrar ve enflasyon konusunda gelimeler salanmasna ramen, iletmelerin ok byk blmnn kk lekli olmas, yoksulluk, isizlik, yolsuzluk ve kamu harcamalarnda israf, arpk kentleme, brokratik formaliteler, ekonomide nakit kullanmnn gelimi lkelere gre yksek olmas, denetim sisteminin etkinsizlii, kamu kurumlar arasndaki koordinasyon eksiklii, ska karlan aflar, kaytdlkla mcadelede toplumsal ve siyasi iradenin olumamas gibi yapsal ve sosyal nedenler kaytd ekonominin boyutlarnn artmasna yol amaktadr. 113. lkemizde kaytd ekonomiye ynelik almalar bu sorunun boyutunun gelimi ekonomilere kyasla hayli yksek olduunu gstermektedir. Kaytd ekonomi alannn bymesi, bireyler ve iletmeler arasnda haksz rekabetin domasna, gelir dalmnn bozulmasna, mkelleflerin vergi deme isteinin azalmasna neden olmaktadr. Kaytd ekonominin yaygnlamas, bu sorunun toplum tarafndan meru bir olgu olarak alglanmasna neden olmakta ve bylece toplumsal deerlerin zedelenmesine yol amaktadr. 114. Kaytd ekonomi nedeniyle artan kamu finansman ihtiyacnn vergi oranlarnn ykseltilerek karlanmas, vergiye kar direnci artrarak kaytdl besleyen bir ksr dng oluturmaktadr. Ayrca, kaytd ekonomi, ilk aamada iletmeler asndan rekabet avantaj yaratyor gibi grnse de, girdiler zerinde artan vergi yk ve den emek verimlilii sonucunda uluslararas rekabette dezavantaj yaratmaktadr. 115. Brokrasinin azaltlmasna, enflasyon muhasebesi uygulamasna, gmrk, sosyal gvenlik ve vergi ilemlerinde otomasyona geilmesine, kaaklkla mcadeleye, fikri mlkiyet haklarnn korunmasna ve az gelimi illerde istihdamn artrlmasnn tevikine ynelik dzenlemelerin yaplmasna ramen, kaytdln boyutu azaltlamamtr. Nitekim, tarm d sektrlerde kaytd istihdam oran 2001 ylndaki yzde 29 seviyesinden 2005 ylnda yzde 34e kmtr. 116. Kaytdlkla mcadele kapsamnda mali sistemin kullanmna ynelik olarak dzenlemeler yaplmtr. Bu erevede, 2001 yl Eyll ayndan itibaren mali kurulularca yaplacak ilemlere taraf olanlarn vergi kimlik numarasnn ilgili belge ve kaytlarda kullanm zorunlu hale getirilmitir. Dier taraftan, 8.000 YTLyi aan tahsilat ve demelerin bankalar ve PTT araclyla yaplmas uygulamas balatlmtr. Ayrca, kaytd ilemlerin tespitine ynelik olarak mali kaytlar esas alan bir veri ambar uygulamas gelitirilmitir.

22

117. Vergi kimlik numaras uygulamas yaygnlatrlm olup 30 Nisan 2006 tarihi itibaryla verilen numara says 41.114.357ye ulamtr. 118. Akaryakt istasyonlarnda belge dzeninin salanmas, kaytd ekonomiyle mcadelede nemli bir adm olan akaryakt pompalarnn deme kaydedici cihazlara balanmasna ilikin uygulama balatlmtr. 5.2.3. Finansal Sistemin Gelitirilmesi 119. 2001 krizi sonrasnda, mali sektr, yapsal zaafiyetlerinden kaynaklanan risklerin gereklemesi sonucunda nemli lde klm ve kamu maliyesi zerine ciddi bir yk getirmitir. 120. Kriz sonrasnda uygulamaya konulan ve bankaclk sektrn yeniden yaplandrmay amalayan program ile sektrn krlganlnn giderilmesine ynelik nemli gelime salanmtr. Bu kapsamda kamu bankalar finansal ve operasyonel adan yeniden yaplandrlm, sorunlu bankalar TMSF bnyesine alnarak mali sistemden ayklanm, zel bankalar daha salkl bir yapya kavuturulmu ve sektrn denetim ve gzetim erevesi glendirilmitir. 121. Kamu bankalarnn finansal yeniden yaplandrlmas erevesinde bu bankalara grev zararlar ve sermaye destei iin toplam 21,9 milyar dolar kaynak aktarlrken; operasyonel yeniden yaplandrma erevesinde ube ve personel saylar rasyonel seviyelere drlmtr. TMSF bnyesindeki bankalarn kaynak finansman sorunlarnn zlmesi amacyla Hazine tarafndan 17,3 milyar dolar kaynak salanm, zel bankalarn sermaye yapsnn glendirilmesi amacyla ortaklar tarafndan 2,7 milyar dolar sermaye konulmutur. 122. 2001 krizi nedeniyle deme gl yaayan reel sektr irketlerinin faaliyetlerini devam ettirebilmelerine yardmc olmay ve bankaclk sektrnn sorunlu kredilerini zme kavuturmay amalayan stanbul Yaklam 2002 ylnda uygulamaya konulmutur. 2005 yl Haziran aynda sona eren sz konusu yaklam erevesinde 322 firmann 6 milyar dolar tutarndaki borcu yeniden yaplandrlmtr. 123. Bu gelimeler sonucunda, sektrn dviz ak pozisyonu ve takipteki kredileri azalm, sermaye yaps glenmi; makroekonomik iyilemeyle birlikte karllk oranlar ve kredilerin toplam aktifler iindeki pay ykselmitir. 124. Bankaclk sektrnn daha etkin ve rekabeti bir yapda almasn salayan reformlardan birisi de 2004 Temmuz ayndan itibaren mevduata verilen garantinin 50.000 YTL ile snrlandrlmas ve tasarruf mevduat sigorta priminin mevduatn sigortal ksm zerinden ve risk bazl olarak alnmas uygulamasnn balatlmas olmutur. 125. VIII. Plan dnemi boyunca bankaclk sektrne ynelik bir dizi dzenleme yaplm olup, AB mevzuatyla uyumlu olarak hazrlanan 5411 sayl Bankaclk Kanunu 2005 ylnda yrrle girmitir. Bu yasayla, dzenleme ve denetim erevesinin daha da etkinletirilmesi, finansal sektrde ortaya kan konsolidasyon eilimine paralel olarak dzenleme ve denetleme aamalarnn konsolide bazda yrtlmesi, finansal irketler ile dzenleme ve denetleme otoritesinde kurumsal ynetiimin iyiletirilmesi salanmtr. Ayrca, banka d kredi kurulularnn

23

dzenleme ve denetimi Hazine Mstearlndan Denetleme Kurumuna (BDDK) devredilmitir.

Bankaclk

Dzenleme

ve

126. Sermaye piyasalarmzda son dnemde yaplan dzenlemelerle AB mktesebatna uyum ynnde nemli mesafe kaydedilmitir. Yatrmclar Koruma Fonu ve menkul kymetlerde kaydi sisteme gei gibi yatrmc gveninin tesisine ynelik admlar atlmtr. Vadeli lem ve Opsiyon Borsasnn kurulmasyla risk ynetimi imkan gelitirilmi, effaflama ve kurumsal ynetiimin gelitirilmesi balamnda hisse senetleri borsada ilem gren irketler, arac kurumlar ve portfy ynetim irketleri iin uluslararas finansal raporlama standartlarnn uygulanmas salanmtr. Dier yandan, dk tasarruf dzeyi, lkemizde sermaye piyasas kltrnn yerlememi olmas, yetersiz bireysel ve kurumsal yatrmc taban ve piyasalardaki ara eitliliinin azl, sermaye piyasalarmzn temel sorunlar olarak gze arpmaktadr. 127. Yksek byme potansiyeline sahip olan sigortaclk sektrnn, AB lkeleriyle kyaslandnda yeterince gelimedii grlmektedir. VIII. Plan dneminde yasal altyaps oluturulan ve 2003 ylnda fiilen devreye giren bireysel emeklilik sistemi, sosyal gvenlik sisteminin tamamlaycs olmas ve uzun vadeli fonlarn oluumu asndan nem tamaktadr. 128. 2001 krizi nedeniyle bankaclk sektrne paralel biimde mali bnyeleri zayf sigorta irketleri sektrden ayklanm olup bu erevede irketlerin mali bnyelerinin glendirilmesine ve sektrn daha salkl faaliyet gstermesine ynelik faaliyetler halen devam etmektedir. 129. Sigortaclk sektrnn ABye uyum srecinde salkl ve rekabeti bir yapya kavuabilmesi iin sektre ilikin mevzuatta deiiklik ihtiyac bulunmakla birlikte son yllarda mali bnyeye ilikin yaplan dzenlemeler ile AB mktesebatna ve uluslararas standartlara uyum ynnden mesafe kaydedilmitir. 130. Makroekonomide grlen iyilemeler ve finansal sektrn hukuki altyapsnn glendirilmesi sonucunda mali sektrde yabanc pay artmtr. Mays 2006 itibaryla stanbul Menkul Kymetler Borsasnda (MKB) ilem gren tm hisselerde yabanc pay yzde 65tir. Ayn dnem itibaryla banka hisselerinin MKB hari yzde 14,5i, MKB dahil olduunda ise yzde 28i yabanclara ait bulunmaktadr. 131. Finansal sistemimizde son dnemde kaydedilen gelimelere karn, AB lkeleriyle karlatrldnda sistemin, temel gstergeler itibaryla kk bir lee sahip olduu grlmektedir.
Tablo 5.5: Bankaclk Sektr Gstergelerinin AB ile Karlatrlmas (%)
Trkiye 2000 Aktif / GSYH Kredi / GSYH Mevduat / GSYH Net Kar / Toplam Aktif Tahsili Gecikmi Alacaklar / Krediler 83,7 27,5 53,6 -2,6 11,5 2004 71,2 24,0 44,4 2,1 6,2 2005 81,5 31,4 49,9 1,4 4,9 AB-15* 2004 289,2 122,2 98,6 0,7 2,5

24

Kaynak: TBB, BDDK, DPT, ECB Report on EU Banking Structure, Ekim 2005; IMF Global Financial Stability Report, Eyll 2005 * AB-15 rakamlar, kredi kuruluu tanmna giren mali kurulularn bilanolarn kapsamaktadr.

5.2.4. Enerji ve Ulatrma Altyapsnn Gelitirilmesi Enerji 132. VIII. Plan dneminde, ekonomik byme ve nfus art paralelinde birincil enerji ve elektrik enerjisi tketiminde nemli artlar kaydedilmitir. Plan dneminde, birincil enerji tketimi yllk ortalama yzde 2,8 orannda bir artla 2005 yl sonu itibaryla 92,5 milyon ton petrol edeerine (mtep), elektrik enerjisi tketimi ise yllk ortalama yzde 4,6 orannda bir artla 160,8 milyar kWhe ulamtr. Ekonominin istikrar kazand ve 2001 krizinin etkilerinin hafifledii 2003 sonras dnemde ise bu artlar daha belirgindir. Bu dnemde birincil enerji tketimi yllk ortalama yzde 5,7, elektrik tketimi ise yzde 6,7 orannda bymtr. 133. VIII. Plan dneminde, 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu ile bu sektrler rekabete alm ve piyasann dzenlenmesi amacyla Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) tekil edilmitir. Serbestletirme almalarnn ana unsurlar; kamunun elektrik ve doal gaz sektrnde, iletim haricinde, yatrmc rolnden tedricen arnmas ve mlkiyetindeki tesisleri zelletirmesi, gerekli yatrmlarn rekabeti bir piyasa ortamnda zel sektr tarafndan yaplmas ile kamunun dzenleyici konumunu glendirmesi ve arz gvenliini temin etmesidir. 134. Serbestletirme almalar kapsamnda, bir taraftan elektrik sektrnde faaliyet gsteren kamu kurulular yeniden yaplandrlrken dier taraftan ehir ii doal gaz datm zel sektr eliyle yaygnlatrlmtr. Ayrca, 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile petrol rnlerinde ve Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Kanunu ve Elektrik Piyasas Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair 5307 sayl Kanun ile LPGde piyasa faaliyetlerinin effaf, eitliki ve istikrarl biimde srdrlmesi iin EPDK tarafndan gerekli dzenleme, ynlendirme, gzetim ve denetim faaliyetlerinin yrtlmesi salanmtr. 135. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimi iindeki payn ykseltmek amacyla 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun bu dnemde yasalamtr. Hazrlklar tamamlanan Enerji Verimlilii Kanunu karlamamtr. 136. 4628 sayl Kanunun uygulanmasnda grlen yetersizlikleri gidermek ve serbest piyasaya dnm almalarn koordine edip, hzlandrmak amacyla 2004 ylnda Elektrik Enerjisi Sektr Reformu ve zelletirme Stratejisi Belgesi hazrlanarak uygulamaya konulmutur. Bu belge erevesinde nerilen bir gei sreci iinde elektrik datm ve retim tesislerinin zelletirilmesi ve arz gvenlii konusunda alnacak tedbirler bata gelmek zere yaplmas gerekli almalar bir programa balanm, sorumlu ve ilgili kurulular belirlenmitir. 137. ncelikle, Azerbaycan olmak zere, Hazar havzasnda retilen petroln boru hatt ile Grcistan zerinden Ceyhandaki bir terminal zerinden tankerlerle Dnya pazarlarna ulatrlmas iin gelitirilen 50 milyon ton/yl kapasiteli Bak-Tiflis-

25

Ceyhan Ana hra Boru Hatt projesi 2006 ylnda tamamlanmtr. Rusya Federasyonu ile yaplan anlama erevesinde ylda 16 milyar metrekp doal gaz tayacak olan 501 km uzunluundaki Samsun-Ankara Doal Gaz letim Hatt tamamlanarak 2003 ylndan itibaren bu hattan gaz almna balanmtr. Ulatrma 138. Dnyada ticaretin giderek serbestlemesine paralel olarak rekabetin artmas ve kresel ve blgesel lekte organizasyonlarn arlk kazanmasyla tama mesafelerinin uzamas, hz unsurunu ne karmtr. Bu durum, hammadde ve ilenmi rnlerin alclara dk maliyetle ve zamannda ulatrlmasnn nemini artrm, lojistik hizmetler ile desteklenen kombine tamaclk sistemlerinin kullanmn yaygnlatrmtr. 139. lkemizde bata karayollar olmak zere trafik gvenliinin yeterli olmamas nemli bir sorun olmaya devam etmitir. 140. Trkiyede artan ulam talebine uygun olarak demiryolu ve denizyolu fiziki altyapsnn yeterince gelitirilememesi ve kapdan kapya tamaclk iin en uygun ulatrma trnn karayolu tamacl olmas, yk ve yolcu tamalarnn arlkl olarak karayolu ana yklenmesine yol amtr. Bu durum tama trleri arasnda dengesiz ve verimsiz bir ulam sisteminin olumasna sebep olmutur. 141. VIII. Plan dneminde yurt ii yk tamaclnda karayollarnn pay 2000 ylnda yzde 88,7den 2005 ylnda yzde 90 seviyesine ulamtr. Sektrde kk bir paya sahip olan deniz yolu yk tamalarnn pay daha da azalarak 2005 ylnda yzde 2,8 seviyesine gerilemitir. Demiryolu ve boru hatt tamalar paylarn korumutur. Bu dnemde yurt ii yolcu tamalarnn yzde 95,2si karayolu ile gerekletirilmitir. Yurt d yk tamalar denizyolu, yolcu tamalar ise havayolu arlkl yapsn korumutur. 142. Sektr iindeki kurulular arasndaki koordinasyon eksiklii ve sektrn btnn dengeli bir yapda ele alan politikalarn oluturulamamas sorunu bu dnemde de devam etmitir. Bu sorunlarn giderilmesi amacyla balatlan Ulatrma Ana Plan Stratejisi almalar 2005 ylnda tamamlanmtr. Demiryolu 143. Trkiyedeki mevcut demiryolu a toplam 10.984 km olup bu an 8.697 kmsi ana hattr. Mevcut demiryolu ann 2.305 kmsi elektrikli ve 2.665 kmsi sinyallidir. 144. Demiryolu younluu asndan Trkiye, AB yesi lkelerle karlatrldnda en az younlua sahip lkedir. Ana ehirler arasndaki koridorlarda tamaclk nispeten eskimi bir altyap zerinde srdrlmektedir. Demiryolu altyapsnn en nemli problemi byk nfuslu ehirler arasndaki demiryolu hatlarnn yksek hz ve kaliteli servise uygun olmamasdr. Km bana toplam trafik birimi itibaryla da Trkiye AB ortalamas olan 3,2nin olduka altndadr. 145. Demiryollarnda tekel konumunda iletmecilik yapan TCDDnin yeniden yaplandrlmas almalarnn yan sra yksek hzl tren iletmeciliine gemek

26

amacyla Ankara-stanbul Hzl Tren Projesinin yapm almalar devam etmekte olup, Ankara-Konya Hzl Tren projesinin altyap ihalesi yaplmtr. Denizyolu 146. Liman geliim kararlarnn salkl bilgi ve verilere dayandrlmasn salamak zere 1999 ylnda balatlm olan Limanlar Ana Plan almas 2001 ylnda tamamlanmtr. 147. Dnya sralamasnda 2000 ylnda 18. srada yer alan Trk deniz ticaret filosu, son yllarda daha da belirgin olarak yaanan finansman sorunlar ve bayraktan ka nedenleri ile 2005 ylnda 24. sraya gerilemitir. 148. VIII. Plan dnemi sonunda limanlarmzdaki konteyner ellelemesinin 1,9 milyon TEUya (Twenty-feet Equivalent Unit) ulamas beklenirken 2,3 milyon TEU olarak gereklemitir. Yap-let-Devret (YD) modeli ile gerekletirilmesi planlanan Kuzey Marmara Liman ve zmir Liman Tarama ve Tevsii Projeleri ile Derince Konteyner Limannn inaat balatlamamtr. Kuzey Ege Liman Etd sonulandrlmtr. 149. Trkiyede deniz emniyetinin glendirilmesi konusunda AB mktesebatna ve uygulamalarna uyum amacyla spanya ile ortaklaa yrtlen almalar tamamlanmtr. Havayolu 150. lkemizde 2006 yl ba itibaryla, trafie ak 37 havaalan bulunmaktadr. 2000 ylnda toplam 34,9 milyon yolcu tanrken, bu say 2005 ylnda 55,5 milyon yolcuya ykselmitir. Biletler zerinden alnan kamu paynn drlmesi ve zel havayolu irketlerinin i hatlarda uua balamas yolcu talebini artrmtr. 151. Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrl (DHM) tarafndan iletilen havalimanlarndaki yolcu terminallerinde YD modelinin uygulanmasna devam edilmitir. Atatrk Havaliman ve Antalya Havaliman terminallerinin iletilmesi zel sektre devredilmi olup, bu yntemin yaygnlatrlmasna ynelik almalar devam etmektedir. 152. 2005 ylnda karlan yasaya ramen, Sivil Havaclk Genel Mdrlnn; dzenleme ve denetleme asndan sektrdeki bymeye uyum salayacak etkinlie kavuturulmasna ihtiya duyulmaktadr. Karayolu 153. Trafik kazalar sonucu ortaya kan can kayplarnn yan sra uranlan ekonomik kayplar nemli bir sorun olmaya devam etmitir. lkemizde trafik kazalarndan kaynaklanan yolcu-km bana den l says AB ortalamasnn olduka zerindedir. 2004 yl istatistiklerine gre, kentii ve ehirleraras yollarda toplam 537 bin kaza meydana gelmitir. Bu kazalarda 4.428 kii hayatn kaybetmi, 136.229 kii de yaralanmtr. 154. 2005 yl ba itibaryla ky yollar hari 62 bin km uzunluundaki devlet ve il yolunun yaklak 4.000 kmsi stabilize ve toprak haldedir. VIII. Plan dneminde 170 km otoyol ve balant yolunun yapm tamamlanm, stanbul Bykehir Belediyesine devredilen 117 kmlik yol ile birlikte toplam otoyol a 1.944 kmye

27

ulamtr. Devlet ve il yollarnda 2003 yl sonrasnda hz kazanan blnm yol yapmlar ile toplam blnm yol uzunluu 5.576 km. artla 2005 ylnda 9.441 km olmutur. Ar tat trafiine uygun bitml scak karm kaplamal (BSK) devlet ve il yolu uzunluu 7.080 kmdir. Yeni blnm yollarn byk ounluu sathi kaplamal olarak inaa edilmi olup BSKya evirme almalarna balanmtr. 155. Uluslararas karayolu tamaclk filomuz, 2004 yl verilerine gre yaklak 32.000 ara ve 1,4 milyon tonluk tama kapasitesiyle ylda yaklak 2 milyar dolar civarnda gelir salamakta ve ihracatmzn deer olarak yzde 40n tamaktadr. AB lkelerinde aralarmza uygulanan gei kotas snrlamalar sorun olmaya devam etmekte, filo kapasitesinin etkin kullanmn engellemektedir. Kentii Ulam 156. AB yesi lkelerde, ulamda srdrlebilirlik ilkesi erevesinde, kentii ulam sorunlarnda kapasite arttrc zmler yerine talep ve trafik ynetim uygulamalar ile bilgi teknolojilerinin etkin kullanm nem kazanmtr. 157. Hzl ve plansz kentleme, byk kentlerde yaanan yksek nfus art ve motorlu tat sahipliindeki art; kentii ulamda yaanan fazla yakt tketimi, evre kirlenmesi, kazalar ve trafik tkankl problemlerinin artarak devam etmesine sebep olmaktadr. Yerleimin youn olduu byk kentlerde altyap yapm maliyetlerinin ykseklii ve mali kaynaklarn yetersizlii nedenleriyle gerekli yatrmlar yeterli lde yaplamamakta, toplu tam hizmeti iyiletirilememektedir. 158. VIII. Plan dneminde lkemizde Eskiehir Tramvay, Bursa Hafif Rayl Sistem, stanbul Yenibosna-Havaalan Hafif Metro ve Eminn-Kabata Tramvay Hatt projeleri iletmeye alnmtr. Halen 17 rayl sistem projesi Ankara, stanbul, zmir, Adana, Bursa ve Kayseride yapm aamasnda olup, Samsun ve Antalyada ise iki tramvay hattnn ihale sreci devam etmektedir. 5.2.5. evrenin Korunmas ve Kentsel Altyapnn Gelitirilmesi 159. Hzl nfus art ve sanayileme sreci doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm zerinde nemli bir bask unsuru olmaya devam etmektedir. evrenin korunmas ve retim srecinin olumsuz etkilenmemesi asndan doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm konusunda kurum ve kurulular arasndaki grev ve yetki dalmndaki belirsizlikler yeterince giderilememitir. 160. ABye uyum srecinde, atk ynetimi, doa koruma, grlt ve evresel etki deerlendirme konularnda ilerleme salanmasna ramen, evre alannda hala ok sayda dzenlemeye gereksinim bulunmaktadr. Ancak, uyumun gerektirdii yksek maliyetli yatrmlarn fazlal bu alanda zel sektrn katlm da dahil yeni finansman yntemleri arayn gndeme getirmitir. Bu kapsamda mevzuat uyumunun salanmas ve gerekli ilave yatrmlarn yaplabilmesi iin uzun bir zaman dilimine ihtiya vardr. 161. lkemizdeki doal bitki gen kayna ile biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilirlii iin Genetik Olarak Deitirilmi Organizmalar (GDO) ve biyoteknoloji rnlerinin kullanm ve dolam konusunda standartlarn oluturulmas ihtiyac devam etmektedir.

28

162. Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesinin (DS) TBMM tarafndan onaylanmasyla lkemiz, 24 Mays 2004 tarihi itibaryla DSye taraf olmutur. 163. evresel izleme, denetim ve raporlama sisteminin altyapsnn gelitirilerek uygulamalarn etkinletirilmesi, ilgili kurulular arasnda bilgi aknn ve paylamnn btncl bir sistemle salanmas ihtiyac devam etmektedir. 164. 2004 yl itibaryla, 3225 belediyenin 1911inden derlenen istatistiklere gre, belediye snrlar iinde yaayan nfustan kanalizasyon hizmetlerinden yararlananlarn oran yzde 80e, atk su artma tesislerinden yararlananlarn oran yzde 47ye, ime ve kullanma suyundan yararlananlarn oran yzde 93e, ime suyu artma tesisi hizmetlerinden yararlananlarn oran ise yzde 42ye ulamtr. 5.2.6. Ar-Ge ve Yenilikiliin Gelitirilmesi 165. Yenilikilik, rekabeti ekonomik yapnn en nemli unsurlarndan biridir ve yeniliklerin byk ksm bilgi ve teknoloji reten Ar-Ge faaliyetlerinden kaynaklanmaktadr. lkemizde Ar-Ge altyaps byk oranda niversiteler ve kamu aratrma kurumlarnda yer almakta ve aratrma faaliyetlerinin ounluu buralarda gerekletirilmektedir. Ar-Ge faaliyetlerini gerekletiren, bu faaliyetlere destek salayan ve bu faaliyetlerin sonucunda ortaya kan bilgi ve teknolojiyi kullanan kurumlar arasnda gl bir ba kurulamam olmas nedeniyle, Ar-Ge faaliyetlerinin sonular uygulamaya geirilememekte ya da yaplan aratrmalar genellikle sanayinin ihtiya ve talebinden uzak olmaktadr. 166. Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki pay 2002 yl itibaryla yzde 0,67 olup, bilim ve teknoloji alannda gelimi lkelerle karlatrldnda olduka dk olduu grlmektedir. 2005 ylndan itibaren bilim ve teknolojiye ayrlan kamu kaynaklar nemli lde artrlm olmakla birlikte, Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki pay halen yzde 1in altndadr. 167. VIII. Plan dneminde, eitli niversitelerde stratejik alanlarda mkemmeliyet merkezleri oluturulmutur. Bunun yannda, 2002 ylndan itibaren bilim insan yetitirmeye ynelik projeler ve 2004 ylndan itibaren de ok ortakl, disiplinler aras nitelie sahip projeler desteklenmeye balanmtr. 168. Teknoloji gelitirme blgeleri, teknoloji merkezleri, duvarsz teknoloji kuluka merkezleri ve niversite sanayi ortak aratrma merkezlerinin faaliyetlerinin desteklenmesine devam edilmitir. 169. Teknoloji gelitirme blgelerindeki firmalara 2013 yl sonuna kadar kurumlar ve katma deer vergisinden istisna tannmakta olup, alan aratrmaclar iin de her trl vergiden istisna salanmaktadr. Bu blge dnda kalan firmalarn Ar-Ge harcamalarnn yzde 40 gelir ve kurumlar vergisi matrahndan drlmektedir. 170. 2005 ylnda TBTAK tarafndan uygulamaya geirilen Trkiye Aratrma Alan Program kapsamnda, Akademik ve Uygulamal Ar-Ge Destek, Kamu Ar-Ge Destek, Sanayi Ar-Ge Destek, Savunma ve Uzay Ar-Ge Destek, Bilim ve Teknoloji Farkndaln Artrma ve Bilim nsan Yetitirme ve Gelitirme Programlar balatlmtr.

29

171. lkemizde iktisaden faal 10.000 kiiye den tam zaman edeeri aratrmac personel says 2002 yl itibaryla 13,6 olup, 66,6 olan OECD ortalamasnn olduka altndadr. Ayrca, lkemizdeki aratrmaclarn yzde 73,1i yksekretim kurumlarnda grev yapmakta iken, gelimi lkelerde aratrmaclarn yzde 70i zel sektrde almaktadr. 172. ABnin bilim ve teknoloji alanndaki Altnc ereve Programna lkemizce tam katlm salanm olmasna karn, Programa denen katlm payna oranla projelerden salanan geri dn olduka dk kalmtr. Bu durumun en nemli nedenleri AB aratrma a ile balantnn, Ar-Ge altyapsnn ve aratrmac saysnn yetersizliidir. 5.2.7. Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Yaygnlatrlmas 173. Elektronik haberleme sektrnn serbestlemesi ynndeki faaliyetler 2000 ylnda Telekomnikasyon Kurumunun kurulmasyla hz kazanm ve 2004 yl ba itibaryla sektr rekabete almtr. Telekomnikasyon Kurumu, ilgili AB dzenlemeleri ile uyumlu ekilde, serbestleen piyasann ihtiya duyduu ikincil dzenlemeleri byk lde tamamlamtr. Ayrca, halihazrda dank yapda olan mevzuatn bir kanun altnda derlenmesi amacyla hazrlanan Elektronik Haberleme Kanunu Tasars TBMMye sevk edilmitir. Elektronik haberleme sektrnde evrensel hizmetin salanmasna ilikin kanun 2005 ylnda yrrle girmitir. 174. Elektronik haberleme sektrnn serbestlemesinin ardndan, daha nce Trk Telekom A.. tekelinde yrtlen uzak mesafe telefon hizmetleri ve altyap iletmecilii hizmetlerini sunmak zere yeni iletmeciler yetkilendirilmitir. Ayrca, kablo platform hizmetlerinin sunumuna ilikin yetkilendirmeler yaplm olup, yeni hizmetlerin lisanslanmasna ilikin almalar srdrlmektedir. 175. GSM mobil haberleme piyasasnda, daha nce faaliyetlerini Trk Telekom A.. ile gelir paylam esasyla ve 1998 ylndan itibaren lisans altnda yrten iletmeciler, 2002 ylnda Telekomnikasyon Kurumu ile imtiyaz szlemesi imzalamlardr. Bunun da etkisiyle mobil telefon penetrasyon oranlarnda hzl bir byme kaydedilmitir. 176. lkemizde 2000 yl itibaryla yzde 27,9 olan sabit telefon abone younluu, 2005 yl sonunda yzde 26,3 seviyesine dm, ayn dnemde mobil telefon abone younluu yzde 20,5 seviyesinden yzde 60,5e ykselmitir. Mobil telefon piyasasnda halihazrda 3 iletmeci faaliyet gstermektedir. 177. Saysal yayncla geile ilgili RTK koordinatrlnde yrtlen almalar tamamlanmtr. Bu kapsamda, gerekli hukuki ve teknik altyap almalar Ulatrma Bakanlnn koordinatrlnde yrtlmektedir. 178. e-Dnm Trkiye Projesinin balatlmas ile birlikte kamu hizmetleri sunumunda bilgi ve iletiim teknolojileri kullanm giderek yaygnlam, vatanda ve iletmelerin bu teknolojiler konusunda farkndal ve hizmet taleplerinde nemli gelimeler yaanmtr. Bu gelimeler, nternete eriim talebini ve bunun sonucunda genibant altyaps yatrmlarn nemli lde artrm, genibant abone says 2005 yl sonu itibariyle 1,5 milyona ykselmitir.

30

5.2.8. Tarmsal Yapnn Etkinletirilmesi 179. VIII. Plan dnemi banda GSYH ierisinde yzde 14,1 olan tarmn pay, 2005 ylnda yzde 10,3e gerilerken, tarmsal istihdamn toplam istihdam ierisindeki pay 2000 ylndaki yzde 36 seviyesinden 2005 ylnda yzde 29,5 seviyesine inmitir. 180. Tarmsal iletmelerde genel olarak hayvanclk ve bitkisel retim bir arada yaplmakta olup, iletmelerin kk lekli ve ok paral yapda olmas verimliliin dk seviyelerde kalmasna yol amaktadr. 2001 ylnda karlan 4721 sayl Trk Medeni Kanununun miras hukukuna ilikin hkmleri, yeterli tarmsal varla sahip olmayan tarmsal iletmelerin paylatrma dnda braklmas konusunu dzenlemi ve arazi parall sorununun daha da arlamasn engellemitir. 181. Son on ylda tarm dna karlan yksek verimli tarm alanlar toplam 1,26 milyon hektara ulam iken, 2005 ylnda karlan 5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu toprak kaynaklarnn etkin kullanm konusunda nemli bir gelime salamtr. 182. 2005 ylnda Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn (KHGM) kapatlmas, arazi toplulatrma, drenaj, toprak muhafaza, glet, yeralt suyu ve yerst suyu sulamas yatrmlarnn yrtlmesi konusunda ilave nlemler alnmas ihtiyacn ortaya karmtr. 183. Sulama tesislerinin faydalananlara devrinin yaygnlatrlmas ile 2005 yl sonuna kadar gelitirilen Devlet Su leri (DS) Genel Mdrl sulamalarnn yzde 95inin iletme ve bakm hizmetleri eitli organizasyonlara devredilmitir. Ancak, bu yapnn srdrlebilirliinin salanmas iin hizmetlerin devredildii organizasyonlarn yasal dzenlemeye kavuturulmas ihtiyac devam etmektedir. 184. 2002 ylndan bu yana fiyat destei yerine uygulanmakta olan Dorudan Gelir Destei demeleri ile retici gelirlerinde belirli bir istikrar salanmas amalanmtr. 2004 ylnda YPK Karar ile Tarm Stratejisi 2006-2010 belgesi kabul edilmitir. Bu dorultuda 2006 ylnda karlan 5488 sayl Tarm Kanunu ile, reticiler iin, retim planlamas yapabilmelerini salayacak ngrlebilir ve istikrarl bir ortam oluturulmas amalanmaktadr. retici ve retim dzeyini risklere kar korumak amacyla 5363 sayl Tarm Sigortalar Kanunu 2005 ylnda karlmtr. Piyasalarn olumas ve risk ynetimine katk salamay amalayan Tarm rnlerinde Lisansl Depoculuk Kanunu da 2005 ylnda yrrle girmitir. 185. Yasal altyaps 2004 ylnda Organik Tarm Kanunu ile oluturulmu olan organik tarm retimi hzla artmaktadr. Ayrca, yeni bitki eitlerinin gelitirilmesi, bu bitkiler ile bunlarn slah haklarnn korunmas amacyla 2004 ylnda Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanun karlmtr. 186. Trkiyede, hayvanclk iletmeleri genelde kk lekli olup, birim hayvan bana elde edilen verimler dk, yem bitkileri retimi yetersiz ve suni tohumlama says uluslararas ortalamalarn altndadr. Plan dneminde, hayvan bana verimlerin ykseltilerek, hayvanclk retiminin artrlmas amalanmasna ramen, bu alanda snrl dzeyde ilerleme kaydedilmitir.

31

187. Ky balklna dayal avclk retimi ile isu balklnda kaynak ynetiminin doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmna odakl olarak yaplmas gerekmektedir. Yetitiricilik faaliyetlerinde ise evre asndan srdrlebilirlik sorunlar yaanmaktadr. 188. Halen kamu eliyle yrtlmekte olan eitim ve yaym hizmetlerine retici rgtlerinin katks snrl kalmaktadr. Bunun yan sra, kamu ana hizmet kurumlar tarafndan yaplan Ar-Ge almalarnn ilgili kurumlarn faaliyetlerini destekleyici ekilde dzenlenmesine ihtiya bulunmaktadr. 189. reticilerin rgtlenmesinin gelitirilmesi amacyla 5200 sayl Tarmsal retici Birlikleri Kanunu 2004 ylnda yrrle girmi olmasna ramen, reticilerin deiik amalara uygun ekillerde rgtlenmelerini destekleyici bir ereve oluturulamamtr. 190. Su ve odun retimi ile biyolojik eitliliin temel kayna ormanlarn srdrlebilir ynetimi almalarna devam edilmitir. Endstriyel ve toprak muhafaza aalandrmalar 2000 ylnda toplam orman alannn yzde 10u seviyesinde iken 2005 yl sonunda yzde 12si seviyesine ykselmitir. Ayrca 52 ilde baz orman sahalarnn kent orman eklinde hizmet vermesi salanmtr. Ancak VIII. Plan dneminde aalandrlan alanlarn yaklak yzde 9u kadar bir alan yangnlarla tahrip olmu, yzde 17si kadar bir alan da orman rejimi dna kartlmtr. Kaydedilen gelimelere ramen sektrde kadastro almalarnn ve yol altyapsnn tamamlanamamas, milli park ve benzeri korunan alanlarn azl, odun d rn ve hizmetlere gereken nemin verilmemesi, orman bakm almalarnn yetersizlii ile erozyonu nleyici ve uzun dnem odun arz-talep dengesini salayc yllk aalandrmalarn dkl nemli sorunlar oluturmaktadr. Bunlara ek olarak, ekosistem arlkl eitim noksanl ve faaliyetlere paralel uzmanlam teknik personel ile ii a olmas gibi sorunlar da kaynan srdrlebilir orman ynetimi anlay dahilinde deerlendirilmesinde ve odun ileme sanayilerinin rekabet glerinin artrlmasnda nemli darboazlar oluturmaktadr. 191. Kurum ii ve kurumlar aras egdm eksiklii ile kurumsal kapasite yetersizlii gibi nedenler hayvan ve bitki sal ile gda gvenlii politikalarnn uygulanmasnda sorunlara yol amaktadr. Bu kapsamda, ABdeki hayvan sal, yem ve gda mevzuatn bir arada ele alan gelimelere paralel olarak hayvan sal ve zabtas, yem, zirai mcadele ve karantina ile gda konularndaki mevzuatn btncl bir ekilde ele alnmas nem arz etmektedir. 5.2.9. Sanayi ve Hizmetlerde Yksek Katma Deerli retim Yapsna Geiin Salanmas Sanayi 192. Trkiyede imalat sanayiinin GSYH iindeki pay 2000 ylnda yzde 19,2 iken, 2005 ylnda yzde 20,8e ykselmitir. 193. 2001 krizinin ardndan balayan iyileme ile birlikte, 2002 ylndan itibaren imalat sanayii yatrmnda, retiminde ve ihracatnda nemli artlar yaanmtr. Yatrmlarda ve ihracattaki art ile ihracatn sektrel kompozisyonunun deimesi

32

ve reel kurun deerlenmesi, ara ve yatrm mallar ithalatnda yksek artlara yol amtr. 194. 2000 ylnda 25,5 milyar dolar olan imalat sanayii ihracat 2005 ylnda 68,8 milyar dolara ulam, bylece toplam ihracat iindeki pay yzde 92den yzde 93,7ye ykselmitir. VIII. Plan dneminde imalat sanayii ihracat iinde gda, tekstil-giyim ve demir elik sektrleri arln srdrrken, otomotiv, makina, elektronik, metal eya, petrol rnleri ve lastik-plastik sektrleri payn artrmtr. Plan dneminde imalat sanayii ihracatnn yaklak yzde 52si AB-25 lkelerine yaplmtr.
Tablo.5.6: malat Sanayii Gstergeleri
Gstergeler (Yzde) GSYH indeki Pay retim Art (Sabit Fiyatlarla) (2) hracat art (Cari Fiyatlarla) thalat Art (Cari Fiyatlarla) zel Sektr Yatrmlarndaki Pay zel Kesim Kapasite Kullanm Oran alan Bana Ksmi Verimlilik Art
Kaynak: TK - EUROSTAT (1) AB-25 Sanayi Verisi (2) Sanayi retim endeksi art hz kullanlmtr. (3) AB-25 malat Sanayii 2005 Yl Verisi (4) AB-25 SITC Snflandrmasna Gre (5) AB-15

2000 19,2 6,5 6,7 29,8 26,5 74,6 8,8

2005 20,8 4,8 15,2 16,6 41,4 78,9 5,6

2001-2005 Ortalamas 20,4 4,9 21,9 16,3 35,5 74,6 6,0

AB (2004) 20,5 (1) 2,8 (3) 9,5 (4) 8,8 (4) -0,3 (5)

195. 2000 ylnda 44,2 milyar dolardan, 2005 ylnda 94 milyar dolara ykselen imalat sanayii ithalatnn toplam ithalattaki pay yzde 80,7 olmutur. malat sanayii ithalatnn 2000 ylnda yzde 55,9u AB-25 lkelerinden yaplrken, bu oran 2005 ylnda yzde 49,8e gerilemitir. inden yaplan imalat sanayii rnleri ithalat 2000 ylnda 1,3 milyar dolar iken, yllk ortalama yzde 38,2 artla 2005 ylnda 6,7 milyar dolara ulamtr. inden ithalat yaplan nemli sektrler elektrikli makinalar, elektronik ve bilgi ilem makinalar, tekstil-giyim ve deri, makina ve kimya sanayileri olmutur. 196. VIII. Plan dneminde imalat sanayiinde yllk ortalama olarak; katma deer yzde 5,3, ihracat yzde 21,9, ithalat yzde 16,3, zel kesim sabit sermaye yatrmlar ise yzde 10,2 artmtr. 197. malat sanayiinin; teknoloji retiminde yetersizlik, modern teknoloji kullanmnn hzl yaygnlaamamas, nitelikli igc noksanl, yksek katma deerli rnlerde snrl retim kabiliyeti, yeni gelien sektrlere yeterince yatrm yaplamamas, tesislerin retim ve ynetim yaplarnda iyiletirme ihtiyac, yatrmclarn bilgiye eriimindeki zorluklar, organize sanayi blgeleri ihtiyacnn yeterli dzeyde karlanamamas ile kaytdlk ve ithalattan kaynaklanan haksz rekabet gibi hzl gelimeyi snrlayan yapsal nitelikteki sorunlar devam etmektedir.

33

198. Gnmzde imalat sanayiinde yksek teknoloji sektrlerinde Ar-Ge harcamalarnn pay olduka yksek olup, bu sektrlerde bilgi ve teknoloji retimi, dk teknoloji sektrlerinde ise igc maliyeti rekabet gcnn belirleyici unsurlardr. Her iki grupta da ana sektrlerin alt faaliyet alanlarnda bilgi ve yenilikiliin rekabet gc farkllklar yaratabildii gzlenmektedir. 199. 1996 ylnda Gmrk Birliinin balamas sonrasnda sanayi ihracatnda orta ve yksek teknoloji sektrleri lehine gzlenen gelime VIII. Plan dneminde de devam etmitir. 200. in ve Hindistan gibi ucuz emek gcne sahip lkelerin, dnya ticaret sistemine entegrasyonuyla temel rnlerde maliyetlere dayal rekabetin srdrlmesi glemitir. Bunun sonucunda, lkemizde tekstil, giyim, deri gibi geleneksel sektrlerde 2002-2005 dneminde retim gerilemitir. 201. Buna karlk, otomotiv, makina ve elektronik sanayilerinde 2002-2005 dneminde ihracat ve retimdeki yksek artlar nedeniyle orta ve yksek teknoloji sektrlerinin imalat sanayiindeki pay nemli oranda ykselmitir. Ancak AB lkeleri ile karlatrldnda bu sektrlerin pay hala dk kalmaktadr. Bu sektrlerde ayn zamanda yksek oranda ithal girdiye bamllk nedeniyle katma deer art beklenen dzeyde gerekleememektedir. 202. Bu gelimeler, lkemiz imalat sanayiinin gerek alt sektrler gerekse alt faaliyet alanlar itibaryla, deer zincirinde rekabetin belirleyici unsurunun bilgi ve yenilikilik olduu alanlara ynelmesini gerekli klmaktadr. 203. lkemizde dk teknoloji ieren geleneksel sanayilerde irket leinin kk ve verimliliin dk olduu grlmektedir. Ayrca kk iletmeler girdi tedariki, Ar-Ge almalar ve yetimi insan gc istihdamnda yetersiz kalmaktadr. 204. Savunma sanayiinin lke sanayisi ile btnlemesi ve yerli girdi paynn artrlmas ynnde almalar yaplmtr. Ancak, savunma sanayii rnlerinde byk lde da bamllk devam etmektedir.
Tablo.5.7: malat Sanayii retim ve hracatnn Yaps (Yzde Pay)
Trkiye Teknoloji Younluu (1) 2000 (2) Yksek Ortann st Ortann Alt Dk Toplam 5,9 22,5 30,4 41,2 100,0 retim 2002 5,1 18,2 26,7 50,0 100,0 2005 (3) 6,3 25,3 27,0 41,4 100,0 2000 7,8 20,4 20,5 51,3 100,0 hracat 2002 6,2 24,3 22,8 46,8 100,0 2005 6,0 28,5 26,9 38,7 100,0 AB hracat (4) 2003 21,5 41,9 15,9 20,7 100,0

Kaynak: TK, OECD STAN Database (1) OECD Science, Technology and Industry Scoreboard snflandrmas esas alnmtr. (2) 10+ kii altran iyerlerini kapsamaktadr. (3) 2002 Yl fiyatlaryla DPT tahminidir. (4) OECD yesi AB lkeleri

Hizmetler

34

205. GSYHnn yaklak yzde 64n oluturan hizmetler sektrnn byme oran ekonomi genelindeki bymenin zerinde seyretmitir. Hizmetler sektrnde en byk pay yzde 32 ile ticaret hizmeti oluturmaktadr. Hizmet sektrlerinin toplam istihdam iindeki pay 2000 ylnda yzde 46,3 dzeyindeyken bu oran 2005 ylnda yzde 51,1e ykselmitir. Bu oran yzde 69,4 olan AB-15 ortalamasnn altnda kalmaktadr.
Tablo.5.8: Hizmet Sektrlerine likin Gstergeler (1)
Gstergeler (Yzde) Hizmetlerin GSYH indeki Pay Toplam Hizmetler indeki Pay naat Ticaret Ulatrma ve Haberleme Hizmetlerin stihdam indeki Pay
(1) Cari fiyatlarla

2000 62,6 8,3 31,9 22,6 46,3

2002 63,2 6,5 31,9 23,8 46,6

2005 64,4 6,8 31,8 22,9 51,1

Turizm 206. Turizm, yaratt katma deer, istihdam ve dviz geliri bakmndan Trkiye ekonomisinde son 20 ylda nemli atlm gsteren sektrlerden biri olmutur. Trk turizminin uluslararas turizm geliri iindeki pay 2000 ylnda yzde 1,6 iken 2005 ylnda yzde 2,9a ulamtr. Ayn dnemde yabanc turist says 10,4 milyon kiiden, 21,1 milyon kiiye artarken, turizm geliri ise 7,6 milyar dolardan 18,2 milyar dolara ykselmitir. Turist says ve dviz gelirlerindeki bu artla Trkiye, dnyada en ok turist kabul eden lke sralamasnda 12., gelirlerde ise 8. srada yer almaktadr. 207. 2000 ylnda 352 bin olan Kltr ve Turizm Bakanlndan belgeli yatak kapasitesi, 2005 ylnda 450 bine, 350 bin olan belediye belgeli yatak says ise 400 bine ykselmitir. Yatrm aamasnda ise 260 bin yatak bulunmaktadr. Sektrde 4.825 seyahat acentas faaliyet gstermektedir. 208. lkemizde son yllarda yatak kapasitesindeki hzl arta ve kaydedilen nemli gelimelere ramen tantm ve pazarlama konusunda yapsal bir reform gerei hissedilmektedir. Turizm eitiminde henz mesleki belgelendirme sistemine geilememi olmas ise hizmet kalitesini olumsuz etkilemektedir. naat, Mhendislik-Mimarlk, Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik Hizmetleri 209. VIII. Plan dneminde sektrn GSYH iindeki pay 2001 ile 2003 yllar arasnda klrken 2004 ylndan itibaren artmaya balamtr. 2005 ylndaki bymede zellikle konut yapm alanndaki art nemli bir etkiye sahiptir. VIII. Plan dnemi sonunda yap ina izni yzde 85 orannda artarak 99,5 milyon m2/yl, yap kullanm izni ise yzde 32 orannda artarak 48,5 milyon m2/yl seviyesine gelmitir. Ortalama 1,1 milyon kiinin istihdam edildii inaat sektrnn toplam istihdam iindeki pay 2005 yl sonu itibaryla yzde 5,3 olmutur. 210. Plan dneminde, 601 sayl KHK ile uzman mhendislik ve uzman mimarlk tarifleri getirilmi ve uzmanlk belgesi edinme koullar bir ynetmelikle

35

belirlenmitir. 595 sayl Yap Denetimi Hakknda KHK iptal edilmi ve yerine 4708 sayl Kanun yrrle girmitir. AB standartlarna ve Dnya Ticaret rgt mevzuatna uyum amacyla hazrlanan 4734 sayl Kamu hale Kanunu ve 4735 sayl Kamu hale Szlemeleri Kanunu ve daha sonra bu kanunlarla ilgili uygulamada karlalan sorunlarn zm iin 4964 sayl Kanun yrrle girmitir. Teknik Mavirlik Firmalarnn Yurtdndaki Faaliyetlerine Salanacak Devlet Yardmlar Hakknda Tebli yaymlanmtr. 211. Trk mteahhitlik ve mavirlik firmalarnn yurtdndaki faaliyetlerine ilikin olarak elde ettikleri gelirler, kurumlar vergisinden srekli istisna tutulan kazanlar arasna alnm, mteahhitlik firmalarnn yurtdndaki projelerinde altracaklar Trk iisinin sosyal gvenliinin salanmasna ilikin yasal dzenlemeler yaplmtr. Bilgi Teknolojileri Hizmetleri 212. lkemizde bilgi teknolojileri pazarnn bykl 3 milyar dolar civarndadr. Pazarn byk ksmn donanm oluturmakta, yazlm ve hizmetlerin bilgi teknolojileri pazarndaki pay yzde 30 civarnda kalmaktadr. 213. Bilgi teknolojileri sektrnde yazlm ve hizmetler alannda ok sayda firma faaliyet gstermekle birlikte, lek, yetkinlik, deneyim ve finansal g asndan sorunlar yaanmaktadr. Sektrdeki en byk 20 firmann ya ortalamas 13tr. Pazarn darl ve dikey pazarlardaki snrl geliim, deneyim ve teknik uzmanlk gelitirilmesini gletirmekte, d pazarlara almn yetersiz oluu ve i pazarda fiyata dayal rekabet bymeyi gletirmektedir. 214. Dier taraftan, dnyada yazlm ve hizmetler alanlar bir yandan ekonomide verimlilik artnn en temel unsurlarndan biri haline gelirken dier yandan youn bir istihdam alan olarak ortaya kmtr. Ticaret Hizmetleri 215. 2005 ylnda gayri safi milli hasla ierisinde ticaret hizmetlerinin pay yzde 20,5 olmutur. Ticaret hizmetleri ierisinde yzde 82,4lk payla byk bir arln oluturan toptan ve perakende ticaret hizmetleri, son yllarda ekonomide grlen iyilemelere bal olarak zellikle zel kesim nihai tketim ve yatrm harcamalarnn etkisiyle nemli bir gelime kaydetmitir. 2002-2005 dneminde toptan ve perakende ticaret hizmetleri yllk ortalama yzde 11,2 orannda bymtr. 216. Bu gelimelere paralel olarak, tamaclk sektrnde hammadde ve ilenmi rnlerin talep edilen yerlere dk maliyetle ve zamannda ulatrlmasnn ve lojistik hizmetleri ile desteklenen kombine tamaclk sistemlerinin nemi artmtr. 217. Tamaclk sektrnde karayolunun arl hissedilmekte olup, tanan mallarn ulatrma modlar arasnda dengeli bir ekilde paylatrlmas ihtiyac devam etmektedir. 218. VIII. Plan dneminde, son yllarda gelime gsteren byk maazalarn belirli kurallar erevesinde kurulmalar ve faaliyette bulunmalar amacyla mevzuat almalar yrtlmtr.

36

5.3. stihdamn Artrlmas 219. Plan dneminde, lke genelinde hzl nfus artnn neden olduu olumsuzluklar azalmasna ramen, istihdamn artrlmas ve isizliin azaltlmas ile eitime ilikin sorunlar zlememi ve eitim-istihdam arasndaki iliki yeterince kurulamamtr. 220. Nfus art hz 2000 ylnda yzde 1,41 iken, 2005 ylnda yzde 1,26ya dmtr. Ayn dnemde, alma a nfusu olan 15-64 ya grubu ile 65 ya zeri yal nfus artm ve toplam nfus iindeki paylar srasyla yzde 64,7den yzde 65,7ye ve yzde 5,4ten yzde 5,9a ykselmitir. 221. VIII. Plan dneminde, Trkiyede yaratlan istihdam, alma a nfusunun ve igcnn gerisinde kalmtr. Bu dnemde, alma a nfusu yllk ortalama yzde 1,9, igc yzde 1,3 ve istihdam yzde 0,4 orannda artmtr. 2001 krizinin ardndan daralan istihdam, 2004 ve 2005 yllarnda art gstermitir. Plan dneminde, GSYH yllk ortalama yzde 4,4 bymesine ramen, toplam istihdam art yzde 0,4 olmutur. 222. stihdam artnn bymeden daha dk dzeyde gereklemesinin en nemli nedeni, tarm sektrnde yaanan istihdam azaldr. Plan dneminde, tarm sektrnn istihdam ierisindeki pay yzde 36dan yzde 29,5e gerilemi ve bu sektrdeki istihdam 1 milyon 276 bin kii azalmtr. Tarm d sektrlerdeki istihdamda zellikle 2003 yl sonrasnda ciddi art meydana gelmi ve Plan dneminde 1 milyon 742 bin kiilik istihdam art gereklemitir. Tarm d sektrlerde 2005 ylnda 1 milyon 162 bin kiilik istihdam salanm olmas bu artn dnem sonunda olduka hzlandn gstermektedir. Toplam istihdam art hznn dk gereklemesinin dier nedeni ise, krizi takiben igcn daha verimli kullanan iletmelerin ek istihdama daha dk dzeyde ihtiya duymalardr. 223. Sz konusu dnemde, AB ortalamasna gre dk seviyede olan igcne katlma ve istihdam oranlarnda ilerleme kaydedilememitir. Bu oranlarn dk olmas kadnlarn igcne ve istihdama yeterince katlamamasndan kaynaklanmaktadr. Kadnlarda igcne katlma ve istihdam oranlar erkeklerin yaklak te biri seviyesindedir. 224. Tarm sektrnde istihdamn azalmas sonucunda ve 2001 krizinin etkisiyle isizlik oran 2000 ylnda yzde 6,5 iken 2005 ylnda yzde 10,3 seviyesine ykselmitir. Tarm d isizlik oran ise 2000 ylnda yzde 9,4ten 2002 ylnda yzde 15e ykselmi ve 2005 ylnda yzde 13,6ya gerilemitir. Genel isizlikten yaklak iki kat daha fazla olan gen isizlik ise nemini korumutur.
Tablo.5.9: stihdama likin Gstergeler (Yzde)
2000 stihdamn Sektrler tibaryla Dalm Tarm Sanayi Hizmetler 36,0 17,7 46,3 34,9 18,5 46,6 29,5 19,4 51,1 2002 2005

37

sizlik sizlik Oran Tarm-D sizlik Oran Gen sizlik Oran Lise st Eitimli Gen sizlik Oran gcne Katlma Oran Kadn Erkek stihdam Oran
Kaynak: TK

6,5 9,4 13,1 28,2 49,9 26,6 73,7 46,7

10,3 15,0 19,2 38,0 49,6 27,9 71,6 44,4

10,3 13,6 19,3 30,9 48,3 24,8 72,2 43,4

5.3.1. gc Piyasasnn Gelitirilmesi 225. lkemizde, iverenlerin cret d igc maliyetlerinin yan sra; alanlarn saysna bal olarak istihdam etmek zorunda olduklar kiiler ve amak zorunda olduklar birimlerden kaynaklanan ykmllkleri mevcuttur. stihdamn artrlmas ve isizliin azaltlmas iin iverenlerin istihdama bal sz konusu ykmllklerinin gzden geirilmesi ve bu konuda yeni dzenlemeler yaplmas ihtiyac devam etmektedir. 226. gc piyasasnda, mevzuattaki esneklik hkmlerinin uygulanabilirliinin deerlendirilmesi, aksaklklarn giderilmesi ve sosyal gvenlik ile ilikinin kurulmas gerei srmektedir. 227. Plan dneminde, igc piyasas ile ilgili nemli hukuki ve kurumsal dzenlemeler yaplmtr. alma hayat mevzuatnn Trkiye'nin deien ve gelien artlarna, Uluslararas alma rgt (ILO) szlemelerine ve AB mevzuatna uyumunu salamay amalayan 4857 sayl Kanunu 2003 ylnda yrrle girmitir. 4904 sayl Trkiye Kurumu Kanunu ile Kurum, gnn ihtiya ve koullarna gre bir istihdam kurumu olarak yeniden yaplandrlmtr. zel istihdam brolar almas olana salanmtr. gc piyasas ile ilgili bilgi sisteminin oluturulmas amacyla gc Piyasas Bilgi Danma Kurulu oluturulmutur. stihdamn ve yatrmlarn artrlmasn amalayan 5084 sayl Kanun yrrle girmitir. 228. ABye katlm srecinde Avrupa stihdam Stratejisine uyum almalar kapsamnda 2003 ylnda stihdam Durum Raporu hazrlanmtr. stihdam konusundaki nceliklerin ve izlenecek politikalarn belirlendii Ortak Deerlendirme Belgesinin de 2006 ylnda tamamlanmas planlanmaktadr. Sonraki aamada ise istihdama ilikin Ulusal Reform Program hazrlanacaktr. 5.3.2. Eitimin gc Talebine Duyarl Hale Getirilmesi 229. gcnn, 2000 ylnda yzde 73,8i, 2005 ylnda yzde 67,3 lise alt eitimli ve okuma yazma bilmeyenlerden olumaktadr. gc iinde yksekretim ve faklte mezunlarnn pay 2000 ylnda yzde 8,8 iken, 2005 ylnda yzde 11,5e ykselmitir. gcnn eitim dzeyi Plan dneminde ykselmekle birlikte, AB ortalamasna gre dk olmaya devam etmitir. Bu durum nitelik ve beceri dzeyi yksek insan gcne ihtiya duyulan gnmzde nemli bir sorun olarak varln srdrmektedir.

38

230. Plan dneminde eitim sistemi, igc piyasasnn ihtiyalarn karlamada yetersiz kalmtr. Gen ve eitimli kiilerin isizlik oranlarnda da kayda deer bir d salanamamtr. Ekonominin ve igc piyasasnn taleplerine cevap verecek ve zellikle genlerin istihdam edilebilirliini artracak yeni mekanizmalara ihtiya bulunmaktadr. 231. Ekonominin ihtiya duyduu alanlarda ara eleman temininde zorluk yaanmasna ramen, mesleki eitim mezunlarnn isizlik oran yksektir. Bu oran 2000 ylnda yzde 10,9dan 2005 ylnda yzde 13,3e ykselmitir. Bu durum bilisel yetenekleri yksek rencilerin mesleki eitimi tercih etmemesi, mesleki eitim sisteminin igc piyasasnn ihtiyalarn karlayacak nitelikte olmamas, mevcut mesleki eitim programlarnn ilgili tm taraflarla ibirlii iinde gncellenmemesi, donanm eksiklii ve nitelikli eitim personelinin yetersiz olmas gibi nedenlerden kaynaklanmaktadr. 232. Eitim programlarnn gzden geirilmesi erevesinde, mesleki eitimin igc piyasasndaki gelimelere cevap verecek esneklie kavuturulmas amacyla modler sisteme geilmesine ynelik almalara sosyal taraflarn katlmyla balanmtr. 233. Eitim kurumlar dnda kazanlan becerileri de belgelendirecek tutarl ve gvenilir, meslek standartlarna dayal bir snav ve belgelendirme sistemi oluturulamamtr. Ancak, meslek standartlar, snav ve belgelendirme sistemini devlet, ii ve iveren kesimleriyle ibirlii iinde kurmak, yaygnlatrmak, gelitirmek ve idame ettirmek amacyla Ulusal Mesleki Yeterlikler Kurumunun oluturulmasna ynelik yasal dzenleme almalar srdrlmektedir. 5.3.3. Aktif gc Politikalarnn Gelitirilmesi 234. VIII. Plan dneminde istihdamn artrlmasnda etkin bir ara olarak aktif igc politikalarna verilen nem artmtr. gcnn beceri ve yeterliliini gelitirerek istihdam edilebilirliin artrlmasn amalayan aktif igc politikalar, igc yetitirme, mesleki eitim ve igc uyum programlarn, meslee yneltme, mesleki danmanlk ve rehberlik hizmetlerinin sunulmasn, i arama stratejilerinin gelitirilmesini, isizler, zrller, kadnlar ve genler gibi dezavantajl gruplarn i bulmasn, giriimcilik eitimlerini ve istihdam garantili eitim programlarn kapsamaktadr. 235. lkemizde aktif igc politikalarnn temel uygulaycs olan Trkiye Kurumunun (KUR) dzenlemi olduu programlarn yaygnlatrlmas almalar devam etmektedir. Bu kapsamda, AB ve Trkiyenin ortak finansmanyla KUR tarafndan Aktif gc Piyasas Programlar Projesi yrtlmtr. Bu proje kapsamnda 50.059 kii eitilmi olup, bu kiilerden toplam 7.463 kii istihdam edilmitir. Bununla birlikte, aktif igc politikalar kapsamnda yaplan harcamalarn GSYHya oran AB ortalamas olan yzde 0,7nin ok altndadr.

5.4. Beeri Gelime ve Sosyal Dayanmann Glendirilmesi 236. VIII. Plan dneminde, insanmzn yaam kalitesini artrmak amacyla, eitim ve salk altyapsn iyiletirmeye ve gelir dalmn dzeltmeye ynelik nemli

39

admlar atlm ve belirgin iyilemeler salanmtr. Ancak, eitimin kalitesinin ve istihdam edilebilirliin artrlmas ihtiyac devam etmektedir. 237. Trkiyenin demografik yaps, dourganlk dzeyindeki ve ya yapsndaki gelimelerle gelimi lkelerin yapsna benzemeye balamtr. Deien nfus yaps, zellikle eitim, istihdam, salk ve sosyal gvenlik alanlarndaki politikalarn gzden geirilmesi ihtiyacn dourmutur. 5.4.1. Eitim Sisteminin Gelitirilmesi 238. Nfusun eitime eriiminde nemli gelimeler salanmtr. Zorunlu temel eitimin 8 yla karlmasyla, renci saysnda byk art salanm, ilkretimden ortaretime geiler artmtr. Bununla birlikte okullama oranlarnda, okul ncesi eitimde dk seviyelerde kalnm, ilkretimde yzde 100e ulalamam, ortaretimde mesleki eitimin pay artrlamamtr. Yksekretim kademesinde okullama oran bakmndan nemli ilerleme kaydedilmekle birlikte, yksekretime olan youn talep artarak devam etmektedir. Talebe cevap verebilmek amacyla 2006 ylnda 15 adet yeni devlet niversitesi kurulmutur. 239. Eitimin hemen her kademesinde, ayrlan kaynaklarla ncelikle artan renci saylarnn dourduu zorunlu ihtiyalar karlanabilirken, eitimde nitelik sorunu nemini korumaktadr. VIII. Plan dneminde eitim yatrmlarna zel sektr destei nemli boyutlara ulam, okullarda bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanm yaygnlatrlm ve mfredat gelitirme almalarna hz verilmitir. Eitimde kalitenin artrlabilmesi iin yenilenen mfredat programlar ve retim yntemlerine uyumlu olarak fiziki altyap, donanm ve retmen niteliklerinin gelitirilmesi ve eitime ayrlan kaynaklarn daha etkin kullanm ihtiyac devam etmektedir. 240. Yksekretimde Bologna sreci kapsamnda renci ve retim yesi deiimi, Avrupa kredi transfer sistemi ve diploma eki bata olmak zere nemli almalar yaplmtr. Ancak, yksekretim sisteminin merkeziyeti yaps ve kalitesine ilikin sorunlar yksekretimin rekabet edebilirliini ve toplumun ihtiyalarna cevap verebilme kapasitesini olumsuz ynde etkilemeye devam etmektedir. 241. Trkiye 1 Nisan 2004 tarihinden itibaren AB eitim ve genlik programlarna baarl ve aktif bir ekilde katlm salamaktadr. Genel Eitim Programndan 20.000 olmak zere yaklak 49.300 kii 2006 yl itibaryla programlardan yararlanm olacaktr. 242. Meslek yksek okullar ile mesleki ve teknik ortaretim kurumlar arasnda program btnlnn bulunmamas, mesleki ve teknik eitim programlarnn igc piyasasnn taleplerine uygun olarak gncellenememesi sonucu mesleki ve teknik eitim mezunlarnn istihdam artrlamamakta ve mesleki eitime olan talebi azalmaktadr. 243. Eitim sisteminin snav odakl bir yapda olmas, eitimden beklenen amalara ulalamamasna, snav hazrlklarna nemli harcamalar yaplmasna ve

40

bylece eitime ayrlan kaynaklarn verimsiz kullanlmasna, renciler ve ailelerinde mali, sosyal ve psikolojik sorunlarn ortaya kmasna sebep olmaktadr. 5.4.2. Salk Sisteminin Etkinletirilmesi 244. VIII. Plan dneminde salk alannda; salk personeli says, yatak says ve kullanm oranlar, bebek lm hz, alama gibi gstergelerde iyilemeler kaydedilmitir. Bununla beraber, henz istenen dzeye ulalamamtr.
Tablo.5.10: Salk Gstergeleri
Bebek lm Hz (Binde) Toplam Dourganlk Oran Douta Hayatta Kalma midi (Yl) Yatak Bana Den Kii Says Hekim Bana Den Kii Says
Kaynak: Salk Bakanl, DPT

2000 28,9 2,27 70,4 391 792

2005 23,6 2,19 71,3 374 715

245. Hekim bana den nfus says, 2000 ylnda 792 iken 2005 ylnda 715e dm olmakla birlikte halen, AB ortalamas olan 288in olduka gerisinde kalmtr. AB lkelerinde 8,8 olan yz bin kiiye den tp fakltesi mezunu says lkemizde bu dnemde 7,5ten 6,1e dmtr. Bu durum, gelimi lkeler ile aramzdaki farkn daha da almasna neden olmaktadr. 246. Salk hizmetleri sunumunun blgesel ve kent-kr dzeyindeki dengesizlii devam etmektedir. Sosyo-ekonomik gelimilik seviyesi en dk 10 ilde yatak bana den nfus says en yksek 10 ildekinin 2,5 kat iken, doktor bana den nfusta sz konusu il gruplar arasndaki fark 4 kata kadar kmaktadr. 247. Birinci basamaktaki altyap, personel ve kalite yetersizlikleri ile sevk zincirinin etkin altrlamamas, hastalarn hizmet maliyetleri daha yksek olan ikinci ve nc basamaa ynelmesine sebep olmakta ve oluan ylmalar hastanelerin hizmet kalitesini drmektedir. 2000-2004 dneminde salk oca imkanlarnn gelitirilmesi ve mobil salk hizmeti uygulamas ile bu alanda nemli iyilemeler salanmasna ramen, yatakl tedavi kurumlarnda verilen poliklinik hizmetlerinin yzde 95i ayakta tedavi hizmetlerinden olumaktadr. 248. VIII. Plan dneminde salk hizmetlerine eriimin kolaylatrlmas, hizmet kalitesinin artrlmas, Salk Bakanlnn planlama ve denetleme rolnn glendirilmesi, salk bilgi sistemlerinin gelitirilmesi, aklc ila ve malzeme kullanmnn salanmas, genel salk sigortas sisteminin oluturulmas amacyla Salkta Dnm Program balatlmtr. Bu kapsamda sevk zincirinin etkinliinin artrlmas amacyla aile hekimlii pilot uygulamalar srdrlmektedir. Ayrca, salk hizmet sunumu ve finansmannn birbirinden ayrlmas amacyla kamuya ait tm hastaneler Salk Bakanl ats altnda toplanm ve salk hizmetlerine eriimde nemli iyilemeler salanmtr. Performansa dayal ek deme uygulamas ile personel motivasyonu ve verimlilikte iyilemeler salanm, kamuda alan tam zamanl uzman hekimlerin oran be kat artrlmtr. Hizmetlerin standardizasyonu ve bilgi sistemlerinin etkin kullanmna ynelik almalar

41

balatlm olmakla birlikte, hastanelerin mali ve idari zerklie kavuturulmas ihtiyac devam etmektedir. 249. Toplam salk harcamas 2000 ylnda GSYHnn yzde 6,6sndan 2005 ylnda yzde 7,6sna ulamtr. 2000 ylnda yzde 39 olan ila demelerinin salk harcamalarna oran 2005 ylnda yzde 34 olarak gereklemitir. AB lkelerinde ise ila harcamalar salk harcamalar toplamnn yaklak yzde 16sn oluturmaktadr. 5.4.3. Gelir Dalmnn yiletirilmesi, Sosyal erme ve Yoksullukla Mcadele 250. 2001 yl sonrasnda ulalan yksek byme oranlaryla kii bana milli gelir artm, gelir dalmndaki eitsizlik ve yoksulluk gstergelerinde iyilemeler grlmtr. Kriz sonrasnda sk maliye politikas uygulanmasna ramen sosyal harcamalarn GSYH iindeki pay artrlmtr. zellikle, emekli, zrl, dul-yetim ve renciler ile yoksul ve krsal kesimdeki ailelere ynelik gelir art salayacak transferler yaplmtr. Ayrca, bu dnemde asgari cret reel olarak artmtr. 251. Trkiyede 2002 ylnda en zengin yzde 20lik grubun yllk kullanlabilir gelirden ald pay, en yoksul yzde 20lik grubun ald payn yaklak 9,5 kat iken, 2003 ylnda bu oran 8,1, 2004 ylnda ise 7,7 seviyesine dmtr. AB-25 ortalamasnda ise ayn oran 2003 ylnda yaklak 4,6dr. Ayrca, Trkiyede 2002 ylnda 0,44 olan Gini katsays, 2003 ylnda 0,42ye, 2004 ylnda 0,40a gerilemitir. 252. Gda harcamalarn ieren yoksulluk snr altndaki nfusun toplam nfusa oran; 2002 ylnda yzde 1,35 iken, 2004 ylnda yzde 1,29 seviyesine gerilemitir. Yoksulluk oran olarak da tanmlanan gda ve gda-d yoksulluk oran 2002 ylnda yzde 26,96 iken, 2004 ylnda yzde 25,6ya gerilemitir. 253. 2002-2004 dneminde yoksulluk oranlarnda Trkiye geneli iin bir iyileme olmakla birlikte, krsal alandaki yoksulluun baz gstergelerde artm olduu grlmektedir. Nitekim, krda yaygn olan cretsiz aile iileri iteki durum itibaryla, 2004 ylnda en yoksul grup olmutur.
Tablo.5.11: Seilmi Gelir Dalm ve Yoksulluk Gstergeleri (Yzde)
2002 Yzde 20lik Dilimler Birinci Yzde 20 kinci Yzde 20 nc Yzde 20 Drdnc Yzde 20 Beinci Yzde 20 Gini Katsays Gda Yoksulluk Oran (Alk) Gda ve Gda-D Yoksulluk Oran (Yoksulluk)
Kaynak: TK

2003 6,0 10,3 14,5 20,9 48,3 0,42 1,29 28,12

2004 6,0 10,7 15,2 21,9 46,2 0,40 1,29 25,60

5,3 9,8 14,0 20,8 50,1 0,44 1,35 26,96

254. Tarmdaki yapsal deiim sonucu kente g eden kesimler eitim seviyelerinin dk olmas ve vasfsz igc olmalar nedeniyle, dzenli bir gelirden

42

mahrum kalmakta ve topluma uyum sorunlar yaamaktadr. Bununla birlikte, bu kesim genellikle hizmetler sektrnde yevmiyeli olarak istihdam edilmektedir. teki durum itibaryla yevmiyeli olarak alanlarn yoksulluk oran ise 2002 ylnda yzde 45 iken 2004 ylnda yzde 37,5e dmtr. 255. Kadnlar, ocuklar, yallar, zrller ve kente g edenler bata olmak zere, yoksulluk riskiyle kar karya olanlara ynelik eitim, kltr ve salk gibi hizmetlerin artrlmas ihtiyac devam etmektedir. 256. Sreen hastal olan zrllerin yzde 24,8i ve dier zrllerin yzde 36,3 okuma-yazma bilmemektedir. Ayrca, sosyal yaam alanlarnn hareket edebilirliklerini kstlamas, iyerlerinde uygun ortamn yaratlamamas ve zrl igcne olan talebin olduka snrl olmas gibi nedenlerle, her 5 zrlden yalnzca 1i igc piyasasnda yer alabilmektedir. zrllerin salk, eitim, istihdam ve sosyal gvenlie eriimlerinin artrlarak topluma katlmlarnn salanmasn amalayan 5378 sayl zrller Kanunu 2005 ylnda yrrle girmitir. 257. lkemizde yal nfusta gzlenen art ve aile yapsnn deiime uramas gibi nedenler, yal kesime gtrlecek hizmetlerin nemini artrmaktadr. 258. ocuk iiliinin ortadan kaldrlmasna ynelik almalar ve zorunlu eitimin 8 yla karlmas ile alan ocuk saysnda azalma olmasna ramen, ocuk iilii, sokak ocuklar ve sokakta alan ocuklar sorunu nemini korumaktadr. 259. Kadnlarda okur yazarlk oran, 2000 ile 2004 yllar arasnda yzde 76,2den, yzde 80,6ya ykselmesine ramen, erkek okur-yazarlk orannn gerisindedir. Kadnlarda istihdam oran yzde 22,3 iken, erkeklerde bu oran yzde 64,8dir. Krsal alanda cretsiz aile iisi olarak istihdam edilen kadnlar, kente g sonucunda kentsel alandaki ilere gre niteliklerinin yetersiz kalmas ve farkl bir ortamn getirdii sosyal basklardan dolay igcnden kmakta ve ekonomik yaamn dnda kalarak yoksulluk ve sosyal dlanma risklerine ak hale gelmektedir. Nitekim, kentte yaayan kadnlarda igcne katlma oran yzde 19,3 iken, bu oran krsal alanda yzde 33,7dir. 260. iddet, btn dnyada olduu gibi lkemizde de daha ok kadn ve ocuklarn maruz kald bir sorundur. Kadnlara kar iddetin ve istismarn nlenmesi iin toplumun bilinlendirilmesine ynelik eitim ve bilgilendirme almalar devam etmektedir. 261. Kadnlarn karar alma srecine katlm AB lkeleriyle karlatrldnda yetersizdir. Nitekim, 2002 seiminde kadnlarn parlamentoda temsil oran yaklak yzde 4,4 tr. 262. ABye uyum srecinde Trkiye 2003 ylnda Sosyal Dlanmayla Mcadele Topluluk Eylem Programna katlmtr. Bu srecin gerei olarak sosyal dlanma alanndaki mevcut durumu ve stratejileri belirlemek zere Sosyal erme Belgesinin hazrlk almalarna balanmtr.

43

5.4.4. Sosyal Gvenlik Sisteminin Etkinliinin Artrlmas 263. 2000 ylnda sosyal sigorta programlar tarafndan kapsanan nfus oran yzde 82,2, salk hizmetleri bakmndan sosyal sigorta kapsamndaki nfus oran ise yzde 80,9 iken; bu oranlar, 2005 ylnda srasyla yzde 91,4 ve yzde 91e ykselmitir.
Tablo.5.12: Sosyal Sigorta Programlarnn Kapsad Nfus
Kurulular Emekli Sand Toplam (Bin Kii) Sosyal Sigortalar Kurumu Toplam (Bin Kii) Ba-Kur Toplam (Bin Kii) zel Sandklar Toplam (Bin Kii) Genel Toplam (Bin Kii) Salk Hizmetleri Bakmndan Sosyal Sigortalar Kapsam (Bin Kii) (1) Genel Nfus Toplam (Bin Kii) (2) Sigortal Nfus Oran, % Salk Kapsamndaki Nfus Oran, % 2000 8.230 32.192 15.036 324 55.782 54.939 67.893 82,2 80,9 2005 9.271 40.719 15.990 306 66.286 66.018 72.520 91,4 91,0

Kaynak: Emekli Sand, SSK, Ba-Kur, DPT. (1) SSK'da istee bal sigortallar salk sigortas kapsam dndadr. (2) TK, 2000 Genel Nfus Saym ve HNEE, 2003 Nfus ve Salk Aratrmas sonularna dayal 2005 ylnda yaplan yl sonu nfus tahminleri esas alnmtr.

264. Sosyal sigorta kurulularnn en nemli sorunu, gelirlerinin, giderlerini karlayamamasdr. Sosyal sigorta kurulularna bteden yaplan transfer tutarnn GSYHya oran 2000 ylnda yzde 2,6 iken, bu oran 2005 ylnda yzde 4,8e ykselmitir. Ayrca, sosyal gvenlik sisteminde; tm nfusun kapsanamamas, kurulularca salanan haklarn ve ykmllklerin farkl olmas, bilgi ilem altyapsnn yetersiz olmas, ortak bir veri tabannn olmamas ve sistemdeki denetim mekanizmalarnn etkin ilememesi gibi sorunlar bulunmaktadr. Sosyal gvenlik sistemindeki bu sorunlarn giderilmesine ynelik olarak; sosyal gvenlik kurumlarnn tek at altnda toplanmas ve genel salk sigortasnn kurulmas amacyla hazrlanan Sosyal Gvenlik Kurumu Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu, TBMM tarafndan kabul edilmitir. 265. lkemizde sosyal hizmet ve yardmlara olan ihtiya; g, kentleme, aile yapsnda meydana gelen deiim, nfus art ve isizlik gibi nedenlerle artarak devam etmektedir. 2000 ylnda toplam sosyal yardm harcamalarnn GSYHya oran yzde 0,48 iken, bu oran 2005 ylnda yzde 0,86ya ykselmitir. Bu kapsamda zrllere ve yallara verilen aylklar, ocuklara eitim ve salk yardmlar ile muhta ailelere yakacak ve gelir getirici proje destei gibi yardmlar yaplmaktadr. Yoksul kesimlerin eitim ve salk gibi hizmetlere eriimini kolaylatran sz konusu yardmlar, bu kesimlerin yaam kalitesini ykseltmektedir. 266. Sosyal hizmet ve yardmlardan yararlanacak kii ve gruplarn tespiti iin salkl kriterler oluturulmas almalarna balanmtr. Ancak, sistemde kurumlar arasndaki ibirlii eksiklii ve nitelikli personel sknts nedenleriyle

44

gerek ihtiya sahiplerine istenen dzeyde hizmet sunulamamaktadr. Ayrca, sosyal hizmet ve yardmlarda gnll kurulularla ibirliinin gelitirilmesi ihtiyac srmektedir. 5.4.5. Kltrn Korunmas, Gelitirilmesi ve Toplumsal Diyaloun Glendirilmesi 267. Plan dneminde, kltrel altyapnn glendirilmesi, kltrel etkinliklerin yaygnlatrlmas, ortak tarihi gemiimiz olan lkeler bata olmak zere dnya lkeleri ile kltrel ilikilerimizin gelitirilmesi, yurt ii ve yurt dnda bulunan kltr varlklarmzn tespiti, aratrlmas, bakm-onarm ve restorasyonu ynndeki faaliyetlere devam edilmitir. 268. Kltrel hayatn canlandrlmas ve kltrel faaliyetlerin lkenin btnne yaygnlatrlmas amacyla, yerel nitelikteki kltr hizmetlerinin yerel ynetimlere devredilmesi ve bu alanda kamu zel sektr ibirliinin gelitirilmesi ynndeki yasal ve idari dzenleme almalar balatlmtr. Sosyo-ekonomik politikalar ile kltr politikalar arasndaki uyumu artrma gerei ortaya kmtr. 269. lkemizin kltr turizmi alanndaki potansiyelinin deerlendirilmesi gerei devam etmektedir. 270. Kltr alannda nitelikli insan gc ihtiyacnn karlanmas, ilgili kurumlar arasnda gerekli koordinasyonun salanmas ve tantmla ilgili eksikliklerin giderilmesi konular nemini korumaktadr. 271. Kltrmzn taycs olan dilimiz yabanc dillerden olumsuz etkilenebilmesi nedeniyle temel ve ayrt edici zelliklerini kaybetme tehlikesi altndadr. zellikle, bilim, eitim, retim kurumlar ve medyada Trke bilincinin oluturulmas gerei nemini korumaktadr. Youn g ve kentlemede yaanan sorunlar neticesinde kltrel hayata katlmda sorunlar artmtr. 272. Giderek hzlanan deiim sreci aile ve toplum ii kltrel ve sosyal ilikileri de olumsuz etkilemitir. Kitle iletiim aralarnn eitlenmesi, aile ii iletiimde geleneksel yntemlerin dna klamamas ve eitim sisteminin alamayan sorunlar genlerin aileden kopma, toplumsal sorunlara duyarszlama, mitsizlik ve zgvensizlik gibi sorunlarn ve bunun sonucunda iddete eilimini artrmtr. Dier taraftan, iletiim olanaklarnn artmas ve sivil toplum kurulularnn gelimesi genlerin kendileriyle ilgili taleplerini aka dile getirmelerine olanak salamaktadr. 273. Youn g ve arpk kentlemenin oluturduu uyum sorunlar terr ve asayi bata olmak zere toplumsal btnl ve uyumu zedeleyici ortamlar hazrlamaktadr. Bu kapsamda, ulusal ve yerel dzeyde, topluma entegrasyon ve aidiyet duygusunu gelitirici nlemlerin alnmas ve bu alanlarda yerel ynetimlerin kapasitelerinin ve STKlarla diyaloun artrlmas ihtiyac bulunmaktadr. 274. Plan dneminde, ikili ve l sosyal diyalog mekanizmalarnda gelimeler salanmtr. Bu balamda zellikle, l sosyal diyaloun nemli bir unsurunu oluturan Ekonomik ve Sosyal Konseyin (ESK) kurulmasna ilikin kanun 2001 ylnda karlm ve ESK eitli gndemlerle alt kez toplanmtr.

45

5.5. Blgesel Gelimenin Salanmas 5.5.1. Blgesel Gelime Politikasnn Merkezi Dzeyde Etkinletirilmesi 275. Kreselleme sreci, yerel dinamikleri dorudan etkileyerek, yerel ve blgesel kalknma asndan yeni artlar ve frsatlar ortaya karmaktadr. Kresel rekabet koullar altnda kendileri birer rekabet birimine dnen ehirler ve blgeler, dinamiklerini ve potansiyellerini deerlendiren uygun stratejiler erevesinde ve btn kesimleri kalknma srecine katan iyi ynetiim modellerini hayata geirerek daha hzl bir gelime eilimi yakalama ansna sahip olmutur. 276. lkemizin ABye yelik sreci de blgesel gelime politikalar ve uygulamalarnda kkl bir deiim yaplabilmesine imkan tanmaktadr. Bu kapsamda, bir taraftan yelik sonras kullanlabilecek olan yapsal fonlara hazrlk iin merkezi ve yerel dzeyde gerekli altyap oluturulurken, dier taraftan da daha aktif, katlmc, yeterli finansman ve kurumsal yap ile desteklenen aadan yukarya blgesel gelime politikasnn uygulanmas iin gerekli ortam hazrlanmaktadr. 277. lkemizde, gerek krsal ve kentsel yerleim birimleri, gerekse blgeler arasndaki sosyo-ekonomik yap ve gelir dzeyi dengesizlikleri nemini korumaktadr. Mevcut fiziki ve sosyal altyap ile kentlerin sunduu istihdam imkanlar youn g hareketlerinin yaratt nfus basksn karlamakta yetersiz kalmaktadr. Bu yap, blgelerin, sorunlarna ve potansiyellerine gre farkllatrlm tedbirleri ieren btncl bir blgesel gelime politikasn gerekli klmaktadr. 278. lke genelini kapsayan blgesel gelime politikalarnn erevesinin belirlenmesini, blgesel istatistiklerin toplanmasn ve AB blgesel istatistik sistemine uygun karlatrlabilir istatistiki veri taban oluturulmasn salayan istatistiki blge birimleri snflandrmas 2002 ylnda dzey halinde yaplmtr. 279. Dier taraftan, yatrmlarn ve istihdamn artn hzlandrmak ve blgesel gelimede zel sektr katksn artrmak amacyla yeni tevik tedbirleri uygulamaya konulmutur. 2004 ylnda yrrle giren 5084 Sayl Kanun ile ilk aamada 36 ilde balatlan tevik uygulamas, 2005 ylnda yaplan deiiklikle 49 ile yaygnlatrlmtr. Bu erevede, Kalknmada ncelikli Yreler (KY) kapsamndaki iller, 2001 yl kii bana milli geliri 1.500 dolardan az olan iller ile 2003 yl SEGE (Sosyo Ekonomik Gelimilik Endeksi) deeri eksi olan illerde yer alan iletmeler iin, istihdam art artna bal olarak alanlar zerindeki gelir vergisi ve SSK primi demelerinde indirim salanm ayrca, bu iletmeler iin enerji ve bedelsiz arazi destei getirilmitir. KYlerdeki, l zel dareleri ve belediyelerin muhtelif projelerinin mahalli idareler deneinden desteklenmesine devam edilmektedir.
Tablo.5.13: Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksine (SEGE) Gre lk ve Son Be Dzey 2 Blgesinin Seilmi Gstergeleri
Blgeler stihdamn Sektrel Yaps (2005) E (2003, 26 Blg GSY H (20 01, me Ora n (%) Ora n (Bin de)

46

TR10 TR51 TR31 TR41 TR42

(stanbul) (Ankara) (zmir) (Bilecik, Bursa, Eskiehir) (Bolu, Dzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova)

1 2 3 4 5 22 23 24 25 26

143 128 150 117 191 100 50 54 46 34 35

0,7 7,3 18,1 18,3 20,4 29,5 62,0 38,1 29,3 61,8 48,0

37,0 16,0 27,7 37,8 26,8 19,4 3,5 5,7 10,0 3,1 6,3

Hizmetler Sektr Pay (%) 62,4 76,6 54,2 43,8 52,8 51,1 34,5 56,1 60,8 35,1 45,8 90,7 88,3 81,1 76,4 57,2 64,9 57,3 59,1 59,6 44,6 49,3

Sanayi Sektr Pay (%)

Tarm Sektr Pay (%)

46,1 25,6 39,9 38,7 -9,5 -43,5 -39,5 -46,8 -57,3 -39,5

Trkiye TRA1 (Bayburt, Erzincan, Erzurum) TRC2 (Diyarbakr, anlurfa) TRC3 (Batman, Mardin, rnak, Siirt) TRA2 (Ar, Ardahan, Idr, Kars) TRB2 (Bitlis, Hakkari, Mu, Van)
Kaynak: DPT, TK

280. Gemi dnemlerde hazrlanan Gneydou Anadolu Blgesel Kalknma Projesi (GAP), Zonguldak-Bartn-Karabk Blgesel Gelime Projesi (ZBK), Dou Karadeniz Blgesel Gelime Plan (DOKAP) ve Dou Anadolu Projesi Ana Plannn (DAP) uygulamalar ile Yeilrmak Havza Geliim Projesi (YHGP) almalar devam etmektedir. Bu projeler, GAP hari olmak zere, sadece sektrel tahsisler kapsamnda snrl finansman imkan bulabilmitir. 281. Ancak, GAP projesinin sadece enerji ve sulama yatrmlarndan oluan bir altyap projesi olarak deil, yeni kurulacak kalknma ajanslarnn ortak ibirlii platformundan da yararlanarak yerel giriimleri harekete geiren entegre bir blgesel gelime program olarak ele alnmas ihtiyac bulunmaktadr. Bu kapsamda, modern sulama tekniklerinin uygulanmas, rekabeti rn trlerine gei, pazarlama olanaklarnn geniletilmesi, insan kaynaklar ve kurumsal kapasitelerin gelitirilmesi gibi temel konularda yeni politikalarn gelitirilmesi gerekmektedir. 5.5.2. Yerel Dinamiklere ve sel Potansiyele Dayal Gelimenin Salanmas, Yerel Dzeyde Kurumsal Kapasitenin Artrlmas 282. Son dnemlerde, dnyadaki gelimelere paralel olarak Trkiyede de yerel kalknma giriimleri ivme kazanmtr. Yerel ve blgesel kalknmada kamu, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasnda ibirliini gelitirmek, kaynaklarn etkin kullanmn salamak, yerel dinamikleri ve isel potansiyeli harekete geirerek blgesel gelimeye yeni bir ivme kazandrmak zere, Dzey 2 blgeleri esas alnarak hazrlanan Kalknma Ajanslarnn Kuruluu, Koordinasyonu ve Grevleri Hakknda Kanun 2006 ylnda yrrle girmitir. 283. Dier taraftan, VIII. Plan dneminde yrrle giren l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu, Bykehir Belediye Kanunu ve Mahalli dare Birlikleri Kanunlar ile yerel ynetimlerin kalknma konusundaki yetki ve sorumluluklar artrlmtr. Bu gelime ile, bata az gelimi blgelerdeki yerel ynetimler olmak

47

zere, btn yerel ynetimlerin kapasitelerinin gelitirilmesi ve kaynaklarnn artrlmas ihtiyac daha da nem kazanmtr. 284. Kalknma yaklamlar ve yerel kurumsal yapdaki deiikliklere paralel olarak mekansal planlama dahil olmak zere, planlama yaklamlar ve mekanizmalarnn, bu alandaki mevcut yetki uyumsuzluunu da ortadan kaldracak ekilde yeniden gzden geirilmesi ihtiyac ortaya kmtr. Planlama kademelerine ilikin olarak, planlarn birbirleri ile balantlarnn kurulmas, plan hazrlama ve uygulama yntemleri, denetim usulleri gibi konularda merkezde ve yerelde kurulular arasndaki yetki ve sorumluluklarn akla kavuturulmas ve koordinasyonun salanmas zorunluluk arz etmektedir. 285. ABye yelik srecinde 2004-2006 dnemini kapsayan ve ekonomik ve sosyal uyum alannda mali yardmla desteklenecek orta vadeli temel ncelik alanlarn belirlemek zere n Ulusal Kalknma Plan (UKP) hazrlanmtr. Yerel kalknma giriimlerini gelitirmeyi ve yaygnlatrmay ngren plan kapsamnda, sosyoekonomik gelimilik endeksi de dikkate alnarak belirlenen ncelikli 12 Dzey 2 Blgesinde stratejik nitelikli, mstakil bteli ve operasyonel blgesel kalknma programlar ile snr tesi ibirlii programlar uygulamaya konulmutur. 286. Bu kapsamda; Dou Anadolu Kalknma Program (Bitlis, Hakkari, Mu, Van); GAP Blgesel Kalknma Program; TR82 (ankr, Kastamonu, Sinop), TR83 (Amasya, orum, Samsun, Tokat) ve TRA1 (Bayburt, Erzincan, Erzurum) Dzey 2 Blgeleri Kalknma Program; TRA2 (Ar, Ardahan, Idr, Kars), TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat), TR52 (Konya, Karaman); TRB1 (Bingl, Elaz, Malatya, Tunceli) Dzey 2 Blgeleri Kalknma Program ve Trkiye-Bulgaristan Snr tesi birlii Program uygulamalarna balanmtr. TR90 (Artvin, Giresun, Gmhane, Ordu, Rize ve Trabzon) Dzey 2 Blgesi Kalknma Programnn uygulanmasna 2006 yl ierisinde geilebilmesine ynelik hazrlklar devam etmektedir. 287. Snr tesi ibirlii programlaryla birlikte, katlm ncesi mali yardmdan tahsis edilen bte bykl yaklak 300 milyon Euroya ulaan ve corafi kapsam 49 ile karlk gelen AB destekli blgesel kalknma programlarnn yrtlmesi esnasnda yerel dzeyde nemli bir kapasite oluumu da salanmaktadr. Programlarn uyguland blgelerde kurulan proje birimlerinden de yararlanlarak, 15 binden fazla kiiye bilgilendirme yaplm, 4.250 kiiye proje hazrlama eitimleri verilmi ve blgesel gelime ve yerel kalknma amal hibeler iin toplam 2,400 proje teklifi alnmtr. 288. stanbul ilinin gelime eilimlerini belirlemek, potansiyellerini tespit etmek ve rekabet gcn gelitirici politikalarn nceliklendirilmesine katk salamak amacyla; Devlet Planlama Tekilatnn (DPT) koordinasyonunda, Ekonomik birlii ve Gelime Tekilat (OECD) ve stanbul Bykehir Belediyesi ibirliiyle stanbul Metropolitan Alan ncelemesi almas balatlmtr. 5.5.3. Krsal Kesimde Kalknmann Salanmas 289. Uluslararas ykmllkler, ABye yelik sreci ve tarmsal yapda hzlanan dnmn krsal kesimde ortaya kard uyum sorunlarn zmek ve krsal kalknma proje ve faaliyetlerine ereve oluturmak zere 2006 ylnda Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi hazrlanp yrrle konmutur.

48

290. Krsal kalknma politikalarnn etkinliinin artrlmas iin yrtlen yasal ve kurumsal dzenlemeler kapsamnda karar alma srelerinde ilgili kurulularn yer almas ngrlen bir krsal kalknma kurumu ile uygulama ve deme birimi kurulmasna ilikin almalar devam etmektedir. 291. Krsal kesimin en nemli ekonomik faaliyeti olan tarm sektrndeki nispi verimsizlik sorunlarnn azaltlmas iin; arazi toplulatrma almalarnn hzlandrlmas, retici rgtlenmelerinin glendirilmesi, eitim ve yaym faaliyetlerinin etkinletirilmesi konularnn ncelikli olarak ele alnmas gerekmektedir. 292. Kapatlan KHGMnin isknla ilgili grevleri Bayndrlk ve skn Bakanlna, kylere ilikin dier grevleri ise stanbul ve Kocaeli illerinde bykehir belediyelerine, dier illerde ise il zel idarelerine devredilmitir. Buna paralel olarak, 2005 ve 2006 yllarnda ky altyaplarnn iyiletirilmesi amacyla il zel idareleri ile mahalli idare birliklerine dorudan kaynak tahsis edilmi ve Kylerin Altyapsn Destekleme Projesi (KYDES) uygulamaya konulmutur. Ancak, krsal yerleim birimlerinin paral ve dank bir yapya sahip olmalar, fiziki ve sosyal alt yap hizmetlerinin etkin ve yaygn bir ekilde salanmasn snrlandrmaktadr. 293. Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde, gemite terr nedeniyle kylerini terk etmek zorunda kalan yurttalarmzdan geri dn yapmak isteyenler iin, ekonomik ve sosyal alt yapnn salanmas almalarna devam edilmektedir.

5.6. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliin Artrlmas 294. Kamu ynetiminde merkezi bir yapya sahip olan lkemizde, ekonomik ve sosyal gelime srecinin etkin ynetimini salamak zere kamu ynetiminin yurtta odakl, kaliteli, etkili ve hzl hizmet sunabilen; esneklik, saydamlk, katlmclk, hesap verme sorumluluu, ngrlebilirlik gibi kavramlar ne karan ada bir anlaya, yapya ve ileyie kavuturulmas bir gereklilik halini almtr. 295. Demokratik ve saydam bir ynetimin gerei olarak eitlik, tarafszlk ve aklk ilkelerine uygun olarak vatandalarn kamunun rettii bilgilere eriimini salamak amacyla Bilgi Edinme Hakk Kanunu karlmtr. 296. 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunla, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verilebilirlik, kamu yararn gzetme gibi, davran ilkeleri belirlenmi ve uygulamay gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulu kurulmutur. 297. Avrupa Konseyinin yolsuzlukla mcadeleye ynelik szlemeleri onaylanm, uygulamay denetlemekle grevli Yolsuzlua Kar Devletler Grubuna (GRECO) ye olunmutur. Ayrca, Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesinin onaylanmas Kanunla uygun bulunmu ve OECD Szlemesine uyum salamak zere Uluslararas Ticari lemlerde Yabanc Kamu Grevlilerine Rvet Verilmesinin nlenmesi in Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun kartlmtr.

49

5.6.1. Kurumlar Aras Yetki ve Sorumluluklarn Rasyonelletirilmesi 298. VIII. Plan dneminde devletin dzenlemeler gerekletirilmitir. kurumsal yapsna ynelik nemli

299. Babakanln yklenmi olduu icrai fonksiyonlarndan arndrlarak asli grevine dndrlmesi ve rgtsel yapsnn kltlmesi amacyla, Babakanla bal olan ve Babakanlkla ilgili bulunan kurum ve kurulularn says azaltlmtr. Kltr Bakanl Turizm Bakanl ile, evre Bakanl ise Orman Bakanl ile birletirilmitir. Bylece 36 olan bakanlk says 23e indirilmitir. 300. Ky Hizmetleri Genel Mdrl ile Konut Mstearl kapatlm, gdalarn retimi, tketimi ve denetlenmesi alanlarnda kurumlar arasnda yetki ve grev karmaas giderilerek, Tarm ve Kyileri Bakanl tek yetkili klnmtr. 301. Bununla beraber, bata afet ynetimi olmak zere baz sektrel ve tematik alanlarda kamu kurum ve kurulular arasnda yetki ve grev karmaasna rastlanmaktadr. Devletin deien rolne uygun olarak, tm kamu kurum ve kurulularnn grev, yetki ve ilevlerinin gzden geirilerek kurumlarn, asli grevlerini yerine getirmelerinin salanaca bir yapya kavuturulmasn temin etmek zere Devlette Genel Kurumsal Yapnn Gzden Geirilmesi Raporu hazrlanmtr. Sz konusu raporda kamu kurum ve kurulular arasndaki yetki ve grev mkerrerlikleri tespit edilerek, belirli ilevleri hangi kurumlarn yerine getirmesi gerektii dorultusunda nerilerde bulunulmutur. 302. Trkiyede son yllarda kurumlar kurulurken, bu kurumlarn yapacaklar grevleri daha nce yerine getiren bakanlklarn ilgili birimleri veya grevleri yeniden dzenlenmemektedir. Yeni kurulan kurumlara verilen grevler, ayn zamanda daha nceden bu grevleri yerine getiren bakanlklarn ilgili birimlerinin grevleri arasnda yer almaya devam etmektedir. 303. Birden fazla kurum veya kuruluun faaliyet gsterdii sektrlerde genel bir koordinasyon sorunu ve ibirlii yetersizlii gzlenmektedir. 304. Son yllarda merkezi idare ile mahalli idareler arasnda grev, yetki, kaynak paylam ve hizmet ilikilerinin dzenlenmesi amacyla gerekletirilen yasal dzenlemelere ramen, yerel ynetimlerle ilgili idari, mali ve personel sorunlar devam etmektedir. Bunun yan sra, sz konusu dzenlemeler erevesinde lke genelinde belirli bir hizmet seviyesine ulamak iin merkezi idarece gerekli standartlarn belirlenmesi ve bu standartlara uyumun denetimi ihtiyac srmektedir. 5.6.2. Politika Oluturma ve Uygulama Kapasitesinin Artrlmas 305. Kamu ynetiminde ve kamu mali ynetiminde balatlan kapsaml reformlar, kamu idarelerine gvenin glendirilmesi, mali etkinliin salanmas ve kurulularn etkili kamu hizmeti sunmalarna odaklanmtr. 306. Bu erevede kamu kaynaklarnn ncelikli kamu hizmetlerine tahsisini, bu kaynaklarn etkin, etkili ve ekonomik bir ekilde kullanlmasn ve kamu idarelerine bteleme srecinde daha fazla yetki verilmesini kapsayan 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu karlmtr. Son yllarda yerel ynetimlere ilikin

50

gerekletirilen yasal dzenlemelerle, 5018 sayl Kanun ile getirilen esaslara uyum salanmtr. 307. Stratejik planlama ve performans esasl bteleme uygulamasna yardmc olacak klavuzlar hazrlanmtr. Seilmi kamu kurulularnda stratejik planlama ve performans esasl bteleme pilot almalar 2004 ylnda balatlm olup sekiz kamu kuruluunda yrtlen stratejik planlama almalar alt kuruluta tamamlanmtr. Pilot uygulamalardan elde edilen bilgi ve tecrbeler dorultusunda klavuzlarn gncelletirilmesi ve gelitirilmesi almalar tamamlanma aamasna gelmitir. 308. Stratejik planlama uygulamasnn kamu idarelerine aamal bir gei program dahilinde yaygnlatrlmas benimsenmitir. Sz konusu gei programnn veriye ve bilgiye dayanan bir temelde oluturulmasna ynelik olarak kamu kurulularnda ynetim sreleri, ynetim kalitesi ve kurumsal kapasiteyi tespit etmek zere 2005 ylnda Stratejik Ynetim Aratrmas yaplmtr. 309. Kamu idarelerinde stratejik ynetim anlaynn hayata geirilmesine ynelik rgtlenmenin oluturulmas amacyla 2005 yl sonunda strateji gelitirme birimleri kurulmutur. kincil mevzuat dzenlemelerinin bir ksm tamamlanmtr. 5.6.3. Kamu Kesiminde nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi 310. Kamu personelinin yetkin bir seviyeye ulatrlmas iin kamu kurum ve kurulularnda etkili bir insan kaynaklar planlamas yaplamamaktadr. Kamu personelinin yeterli hizmet ii eitime tabi tutulmamas, kamu alanlarnn ilerini verimli bir ekilde yrtecek bilgi ve beceriye kavumasn engellemektedir. 311. Kamu kesiminde grevde ykselme konusunun mevzuatta ak ve yeterli ekilde tanmlanmam olmas, etkili bir dllendirme sisteminin bulunmamas ve cret dengesizlii kamu alanlarnn kendilerini gelitirmesini olumsuz ynde etkilemektedir. 312. Kamu personelinin kurum ve kurulular arasnda dengesiz dalm ve personel yetersizlii sorunlar gze arpmaktadr. Kamu kurum ve kurulularnda norm kadro uygulamasna tam olarak geilmemi olmas kamu hizmetlerinin gerektirdii personel saysnn ve personelde aranacak niteliklerin bilinememesine yol amaktadr. 313. Sz konusu sorunlara zm getirmek amacyla, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun yerini almak zere yeni bir kanun karlmas ynnde yaplan alma srdrlmektedir. 5.6.4. e-Devlet Uygulamalarnn Yaygnlatrlmas ve Etkinletirilmesi 314. Kamu kurum ve kurulular tarafndan yrtlen mnferit e-devlet almalar, 2003 ylnda balatlan e-Dnm Trkiye Projesi ile tek at altnda toplanm ve btnlk ierisinde yrtlmeye balanmtr. Proje kapsamnda hazrlanan ve ilki 2003-2004 dnemini, dieri ise 2005 yln kapsayan eylem planlarnda, elektronik ortamda etkin bilgi paylamnn salanmas ve hukuki altyapnn oluturulmasna zel nem verilmi, e-imza ve bilgi edinme hakkna ilikin hususlar dzenleyen yasalar hayata geirilmitir.

51

315. MERNS Projesi ile tek numaraya dayal olarak vatanda kimlik bilgilerinin tutulduu bilgi sistemi oluturulmu ve bilgiler dier kamu kurumlar ile paylalmaya balanmtr. Vergi ve gmrk ilemleri byk lde elektronik ortamda sunulmakta ve kullanm yaygnlamaktadr. Ulusal Yarg A Projesi ve sosyal sigorta ilemlerini ieren e-Bildirge uygulamalar hayata geirilmitir. Bte hazrlk ve ileyi srecini destekleyen Bte Ynetim Enformasyon Sistemi kamu idareleri tarafndan etkin olarak uygulanmaktadr. Kamuda e-imza kullanm iin yasal ve idari altyap oluturulmu ve uygulama balatlmtr. 2005 ylnda balatlan, vatandaa tek noktadan btnleik hizmet sunumuna ynelik e-devlet kaps almalar ise devam etmektedir. 316. Trkiyede, ABnin kabul ettii 20 temel kamu hizmetinin 12si elektronik kanallardan eitli seviyelerde sunulmaktadr. 2005 yl itibaryla, Trkiyenin 20 temel kamu hizmetini elektronik ortamda sunum seviyesi yzde 53 iken, AB-25 ortalamas yzde 65tir. 5.6.5. Adalet Sisteminin yiletirilmesi 317. VIII. Plan dneminde adalet ve yarg sistemini AB normlarna uyarlamak amacyla kkl anayasal ve yasal dzenlemeler yaplmtr. Yaplan Anayasa deiiklikleriyle temel hak ve hrriyetlerin evrensel standartlara ulatrlmas ve Kopenhag Kriterlerine etkin bir ekilde uyum salanabilmesi iin kkl dzenlemelere gidilmi, kadn ve erkeklerin eit haklara sahip olduu daha ak bir ekilde belirtilmi, lm cezas tmyle kaldrlmtr. 318. Trkiye Adalet Akademisi ile aile, tketici, denizcilik, fikri ve snai haklar mahkemeleri gibi ihtisas mahkemeleri kurulmutur. lk derece mahkemeleri ile Yargtay arasnda grev yapmak zere ikinci derece adli yarg mahkemeleri olarak blge adliye mahkemelerinin (istinaf mahkemeleri) kurulmasna dair kanun yrrle girmitir. Adalet hizmetlerinde etkinlii salamak ve verimsizlii nleyebilmek iin 137 ilede adli tekilat ile 120 ceza infaz kurumu kapatlmtr. 319. Toplumsal, siyasal, sosyal ve ekonomik deiimler karsnda eskimi olan ve gnn ihtiyalarna cevap veremeyen temel kanunlarn gnn ihtiyalarna cevap verecek ekilde yenilenmesi kapsamnda, Trk Medeni Kanunu, Trk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu, Kabahatler Kanunu, Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanun, Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanunu karlm, Trk Ticaret Kanunu ve Trk Borlar Kanunu Tasarlar hazrlanmtr. 320. Adalet hizmetlerinin fiziki imkanlarnn gelitirilmesi ve srelerinin hzlandrlmas kapsamnda Plan dneminde adalet binalarnn hkmet konaklarndan ayrlarak mstakil mekanlara tanmas ve e-adalet konusunda nemli aamalar kaydedilmitir. 321. Dier taraftan, hukuk devleti ilkesinin tm kurum ve kurallaryla yaama geirilememi olmas, hukuk kurallarnn oluturulmasnda yeni gelimelerin yeterince takip edilememesi, yarglama srecinin yava ilemesi, yargnn insan kaynaklarna ilikin nicelik ve nitelik sorunlarnn giderilememi olmas, fiziksel ve teknik altyap gereksinimlerinin yeterince karlanamamas, yarg ve adalet hizmetlerinin etkili ve kaliteli bir biimde sunulmasn engellemektedir.

52

322. AB lkeleri ile karlatrldnda, Trkiyedeki hakim ve yardmc adalet personelinin nicelik olarak yetersiz olduu grlmektedir.
Tablo.5.14: Her 100.000 Kiiye Den Hakim ve Yardmc Adalet Personeli ile Mahkemelere Alan Dava Saylar (2002)
lkeler Almanya Fransa Hollanda spanya Portekiz talya Trkiye Hakim Says (*) 25 10 11 10 15 12 7 Yardmc Adalet Personeli Says (*) 73 27 31 89 93 56 31 Mahkemelere Alan Dava Says 3.381 3.711 4.197 4.255 6.540 7.145 3.352

Kaynak: Avrupa Etkin Yarg Komisyonu (CEPEJ) 2002 Avrupa Yarg Sistemleri (*) Ondalkl saylar en yakn tam sayya yuvarlanmtr.

5.6.6. Gvenlik Hizmetlerinin Etkinletirilmesi 323. Toplumsal ve kltrel alanlarda yaanan hzl deiim ve ekonomik dalgalanmalar ile i g ve buna bal olarak ortaya kan istihdam ve kentsel uyum sorunlarnn yaand bir ortamda, su rgtlerinin bilgi ve iletiim teknolojilerinden de yararlanarak uluslararas ve organize ekilde faaliyette bulunmalar bata terr olmak zere rgtl sularda bir art eiliminin ortaya kmasna neden olmu ve i gvenlik konusu VIII. Plan dneminde de nemini korumaya devam etmitir. 324. Terr ve terrn finansmanyla mcadele, yasa d g ve iltica hareketleri, insan ticareti, organize sular, uyuturucu madde kullanm ve bamll ile mcadele konularnda baz gelimeler kaydedilmesine ramen Plan hedeflerinin gerisinde kalnmtr. 325. Kolluk kuvvetleri arasndaki koordinasyon eksiklii, suun olumadan nlenebilmesi amacyla yrtlmekte olan istihbarat faaliyetlerinde ilgili kurumlar arasnda yeterli egdmn salanamamas ve delilden sana ulalmasna nemli girdi salayan kriminal altyapnn glendirilerek lke geneline yaygnlatrlamamas nemini korumaktadr.

53

6. Plan Dnemi Hedef ve Tahminleri 326. Trkiye ekonomisi son dnemde, yapsal reformlarn ve kararllkla uygulanan sk para ve maliye politikalarnn etkisiyle istikrar ortamn salam ve dnya ekonomileri arasnda rnek gsterilen bir byme performans gstermitir. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde, reform srecine ve tavizsiz ekilde uygulanacak para ve sk maliye politikalarna devam edilmesi, bu byme performansnn devam etmesini salayacaktr. Plan dneminde GSYHnn yllk ortalama yzde 7 orannda artmas ve kii bana gelirin 2013 ylnda 10.100 dolar olarak gereklemesi beklenmektedir. Bylece, ABye nominal yaknsama srecinde de nemli mesafe kaydedilmi olacaktr ve GSYHs yaklak 800 milyar dolara ulaacak olan Trkiye, dnyann en byk 17inci lkesi konumuna ykselecektir.
Tablo.6.1: Ekonominin Genel Dengesi
2006 2013 2007-2013 Ortalamas Reel Art Oran (Yzde) 3,6 7,8 7,3 7,0 6,8 1,6 7,2 9,1 8,1 9,4 7,5 7,2 11,2 11,2

Cari Fiyatlarla GSYH indeki GSYH indeki Milyar YTL Pay (Yzde) Pay (Yzde) Tarm Sanayi Hizmetler GSYH Toplam Tketim Kamu zel Sabit Sermaye Yatrmlar Kamu zel Toplam Nihai Yurtii Talep Toplam Yurtii Talep Mal ve Hizmet hracat Mal ve Hizmet thalat 54,8 142,9 354,1 551,8 449,0 68,8 380,2 117,2 31,0 86,2 566,2 593,4 161,5 203,2 9,9 25,9 64,2 100,0 81,4 12,5 68,9 21,2 5,6 15,6 102,6 107,5 29,3 36,8 7,8 27,2 65,0 100,0 76,1 9,8 66,3 24,2 6,0 18,2 100,3 103,4 32,4 35,8

327. Bu byme performansnda verimlilik artlar, 2002-2005 dneminde olduu gibi yine nemli bir rol oynayacaktr. Plan dneminde TFV artnn yllk ortalama yzde 2,3 dolaynda gerekleecei tahmin edilmektedir. TFV artlarnn zellikle sanayi ve hizmetler sektrlerinden kaynaklanmas beklenmektedir. Gerek igc piyasasnda gerekletirilen reformlarn gerekse yrtlen aktif igc politikalarnn etkisiyle, bymenin istihdama yansmas ve Plan dneminde yllk ortalama yzde 2,7 orannda istihdam art salanmas beklenmektedir. Plan dneminde sanayi ve hizmetler sektrlerinde yllk ortalama 835 bin kii gibi dikkate deer oranda yksek bir istihdam art ngrlmekte ve bu istihdam artnn, nfustaki art ve tarmdaki zlmeye ramen, isizlik orann dnem sonunda yzde 7,7ye drmesi beklenmektedir.
Tablo.6.2: Dier Makroekonomik Gstergeler
2006 2013 2007-2013

54

Yllk Ortalama Yzde Art retim Faktrleri Art, % stihdam Art Sermaye Stoku Art TFV Art retim Faktrlerinin Bymeye Katklar, % stihdam Sermaye Stoku TFV GSYH, Cari Fiyatlarla, Milyar YTL GSYH, Cari Fiyatlarla, Milyar $ Kii Bana GSYH, $ Kii Bana GSYH, SAGP, $ D Ticaret hracat f.o.b., Milyar $ thalat c.i.f., Milyar $ D Ticaret Dengesi, Milyar $ D Ticaret Hacmi/GSYH, % Turizm Gelirleri, Milyar $ Cari lemler Dengesi/GSYH, % Dorudan Yabanc Sermaye Girii, Milyar $ Fiyatlar TFE Art, Yl Sonu, %
* Yllk ortalama dorudan yabanc sermaye girii rakamdr. ** 2006 yl Program hedefi korunmutur.

2,3 4,3 1,5 27,0 34,8 38,2 551,8 380,5 5.215 8.786 83,1 133,3 -38,1 54,4 19,6 -7,3 17,0 5,0**

3,3 5,6 2,2 35,1 36,3 28,6 1145,5 797,4 10.099 15.332 210 275 -45 59 36 -3,0 12,0 3,0

2,7 4,8 2,3 29,4 33,6 37,0 ----9,9 8,3 14,2 10,9 ----9,3 --12.1* ---

328. zel ve kamu sektr sabit sermaye yatrmlarnn Plan dneminde srasyla yllk ortalama yzde 9,4 ve yzde 8,1 orannda artaca ve toplam sabit sermaye artnn yllk ortalama yzde 9,1 olarak gerekleecei tahmin edilmektedir. 329. Bylece, retim faktrlerinin bymeye katklarnn Plan dneminde, sermaye stoku art iin yzde 33,6, istihdam art iin yzde 29,4 ve TFV art iin yzde 37,0 olarak gereklemesi ngrlmektedir. 330. Srdrlebilir byme ortamnn salanmasnda byk pay olan enflasyondaki dn Plan dneminde de devam edecei ngrlmekte ve Plan dneminde TFE artnn yzde 3 seviyesine gerilemesi beklenmektedir. 331. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde, yllk ortalama yzde 7 byyecek Trkiye ekonomisinde, retimin sektrel kompozisyonuna bakldnda sanayi ve hizmetler sektrlerinin n plana kaca tahmin edilmektedir. Ekonominin modernizasyonu ve yapsal reformlara paralel olarak, tarm sektrnn retim ve katma deer ierisindeki paynn azalmaya devam etmesi beklenmektedir. retim iindeki pay 1980-2000 dneminde ortalama yzde 18 ve 2002-2005 dneminde ortalama yzde 11,2 orannda gerekleen tarm sektrnn, 2007-2013 dneminde yllk ortalama yzde 3,6 bymesi ve toplam retim iindeki paynn 2013 itibaryla yzde 7,8 seviyesine gerilemesi ngrlmektedir. retimin sektrel kompozisyonundaki deiimin tarm sektr aleyhinde gereklemesi beklenirken, rekabet gcn artrc ve yksek katma deerli yapya geii destekleyici politikalar sayesinde sanayi sektr lehine gelimeler ngrlmektedir. Bu

55

balamda, sanayi sektrnn retim ierisindeki paynn plan dnemi sresince artmas ve dnem sonunda yzde 27,2 seviyesine ulamas beklenmektedir. Bu dnemde, sanayi sektr retim art hznn ekonomik bymenin zerinde gerekleerek, yllk ortalama yzde 7,8 olmas beklenmektedir. Plan dneminde hizmetler sektrnn yllk ortalama byme hz ise yzde 7,3 olarak ngrlmekte, bylece, hizmetlerin retim iindeki paynn nceki yllara oranla bir miktar artarak dnem sonunda yzde 65 dzeyinde gereklemesi beklenmektedir. 332. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde ekonominin rekabet gcn artrmak ve katma deeri yksek retim yapsna gemek amalar dorultusunda izlenecek politikalarla, srdrlebilir yksek ihracat art salanacaktr. 2005 ylnda 73,4 milyar dolar dzeyinde gerekleen ihracatn, plan dnemi boyunca yllk ortalama yzde 14,2 orannda art gstererek 2013 ylnda 210 milyar dolara ulamas hedeflenmektedir. Srdrlebilir yksek bymeye paralel olarak ithalatn da yllk ortalama yzde 11 orannda art gstermesi ve 2013 ylnda 275 milyar dolara ulamas ngrlmektedir. Dolaysyla, plan dnemi sonunda d ticaret hacmi yaklak 470 milyar dolar dzeyinde gerekleecektir. 2005 ylnda yzde 9 olan d ticaret ann GSYHya orannn 2013 ylnda yzde 5,6ya inecei tahmin edilmektedir. Bu erevede, cari ilemler ann GSYHya oran ise 2005 ylndaki yzde 6,4 seviyesinden, Plan dnemi sonunda yzde 3 seviyesine gerileyecektir. 333. Yapsal nlemler, ekonomik istikrar ve yksek oranl bymenin Plan dneminde kamu finansman dengesi zerinde olumlu etkileri olaca ve VIII. Plan dneminde yllk ortalama yzde 9 ak veren genel devlet finansman dengesinin GSYHya orannn, faiz harcamalarndaki azalmann da etkisiyle, dnem ortalamas olarak yzde 1,6 fazlaya dnecei tahmin edilmektedir.
Tablo.6.3: Kamu Kesimi Hedef ve Tahminleri (GSYH indeki Pay)
2006 Genel Devlet Harcamalar Genel Devlet Faiz D Harcamalar Genel Devlet Gelirleri Genel Devlet Borlanma Gerei (1) Genel Devlet Faiz demeleri Kamu Kesimi Borlanma Gerei (1) Sosyal Gvenlik Kurulularna Transferler ve Bteden Yaplan Salk Harcamalar (2) Vergi Yk (3) 45,1 36,9 45,5 -0,3 8,2 -0,9 5,6 31,6 2013 36,1 34,2 39,7 -3,6 1,9 -3,6 5,0 30,0 2007-2013 Ortalamas 40,3 36,4 41,8 -1,6 3,9 -1,7 5,3 30,8

(1) Eksi iareti fazlay gstermektedir. (2) 2006 ylna ilikin oran; sosyal gvenlik kurulularnn aklarn karlamak iin bteden yaplan transferler, Emekli Sandna denen fatural demeler ve ek karlklar, devlet memurlarna ve yeil kartllara ynelik salk harcamalar ve sizlik Sigortas Fonuna yaplan devlet katks tutarlarnn GSYHya orann kapsamaktadr. 2013 ylndaki oran ise emeklilik ve genel salk sigortasnn an karlamak iin bteden yaplan transferleri, emeklilik, genel salk sigortas ve sizlik Sigortas Fonuna yaplan devlet katklarn, Emekli Sandna denen fatural demeleri kapsamaktadr. (3) Sosyal gvenlik primleri dahil edilmi vergi red ve iadeleri hari tutulmutur.

334. Kayt d ekonomiyle mcadelede salanacak baar, Plan dneminde kamu maliyesindeki istikrarn srdrlmesinde temel aralardan biri olacaktr. Ekonomik

56

byme ortamnn da katksyla gelirlerdeki art, kamu finansmanndaki istikrarn srdrlebilmesinin yan sra, vergi yknn daha adil bir ekilde datlmasna ve rekabet gc yksek bir ekonomik yapya ulalmasna imkan verecek, ayrca, mali disiplinden taviz verilmeksizin ncelikli alanlara daha fazla kaynak ayrlabilmesini salayacaktr. 335. zelletirmelerin de etkisiyle KT sisteminin ekonomi iindeki pay nemli lde azalacaktr. KTlerin toplam brt sat haslatnn GSYHya orannn 2006 ylndaki yzde 9 seviyesinden 2013 ylnda yzde 3,3e dmesi beklenmektedir. Ayn dnemde KT sisteminde yaratlan katma deerin GSYHya orannn da yzde 2den yzde 0,6ya decei ngrlmektedir. 336. Plan dnemi sonuna gelindiinde zelletirme ilemleri sonucunda kamunun hava ve deniz ulam ile lokomotif ve vagon retimi; eker, ttn ve ay rnlerinin ilenmesi; petrokimya sanayi; malzeme alm; elektrik datm ve toptan ticareti faaliyet alanlarndan tamamen ekilmesi; bunun yan sra, elektrik retimi, doalgaz piyasas, kmr ve dier maden iletmeciliindeki paynn azalmas hedeflenmektedir. Buna karn tahl alm, tohumluk retimi, demiryolu ulam alt yaps, elektrik iletimi, petrol arama, hava meydanlarnn iletilmesi, posta hizmetleri ile ky emniyetinin salanmas alanlarnda faaliyet gsteren KTlerin plan dneminde zelletirilmesi ngrlmemektedir. 337. Bymekte olan sosyal gvenlik ann, 2007 ylndan itibaren yrrle girecek reform sonrasnda, GSYHya oran olarak, Plan dnemi boyunca 2006 yl seviyesine gre daha dk oranlarda olmas hedeflenmektedir. Reform sonrasnda emeklilik sisteminin anda dme olmakla beraber tm nfusu kapsam iine alan, salk hizmetlerine eriimi kolaylatran ve salk sigortaclnda ortak standartlar salayan genel salk sigortas sisteminin getirecei ek ykten dolay sosyal gvenlik a istenilen seviyede dmemektedir. 338. Emeklilik sisteminin ann dmesinde ise devlet memurlarnda prim matrahnn genilemesiyle prim gelirlerinin yllk ortalama olarak GSYHnn 0,5i orannda artmas etkili olmaktadr. Matrah genilemesiyle beraber ortaya kacak ek iveren prim tutarnn bteye yk getirmesi ve memurlarn demesi gereken ek prim tutarnn da maa d olmamas iin bte tarafndan karlanmasndan dolay bu dzenleme bte harcamasn artracaktr. Dolaysyla bu dzenleme ile beraber bte harcamalarnda artla sosyal gvenlik sistemine ek gelir yaratlmasndan dolay toplam kamunun mali dengesinde bir deime olmayacaktr. 339. Plan dneminde kaytd ekonominin azaltlmasna ynelik olarak kademeli yaplmas ngrlen SSK iveren prim oran indiriminin etkisiyle dzenlemenin yapld ilk yllarnda sistemin anda bir miktar artma olaca, ancak plan dneminin sonunda doru prim indirimiyle beraber artan kaytl istihdamn sisteme ek gelir salayaca ve sistemin ann azalmaya balayaca ngrlmektedir.

57

Tablo.6.4: Sektrel Kamu Sabit Sermaye Yatrmlar

2006 (Cari Fiyatlarla) Milyon % Pay YTL 1.375 7,7 640 445 2.529 5.674 48 109 2.494 1.268 3.243 1.728 1.515 17.824 2.463 10.690 30.978 3,6 2,5 14,2 31,8 0,3 0,6 14,0 7,1 18,2 9,7 8,5 100 2013 (Cari Fiyatlarla) Milyon % Pay YTL 5.040 1.141 169 2.592 10.984 198 390 9.399 3.702 9.239 4.195 5.044 42.855 3.885 22.217 68.957 11,8 2,7 0,4 6,0 25,6 0,5 0,9 21,9 8,6 21,6 9,8 11,8 100,0 2007-2013 (2006 Fiyatlaryla) Milyon % Pay YTL 17.278 5.514 1.517 17.750 44.023 768 1.310 32.405 14.293 34.636 15.624 19.012 169.495 19.180 105.936 294.611 10,2 3,3 0,9 10,5 26,0 0,5 0,8 19,1 8,4 20,4 9,2 11,2 100,0

Sektrler Tarm Madencilik malat Enerji Ulatrma-Haberleme Turizm Konut Eitim Salk Dier Hizmetler -ktisadi -Sosyal Toplam Yatrm ilii Mahalli dareler Genel Toplam

340. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde; ncelikli sektrler arasnda yer alan eitim ve salk sektrlerinin kamu yatrm pay artrlacaktr. Tarm sektrnde, sulama projeleri stokunun eritilebilmesi iin kamu yatrmlar artrlacak ve projeler hzlandrlarak nemli bir ksm tamamlanacaktr. Serbestletirme politikasna paralel olarak, kamu sektrnn enerji yatrmlar iindeki pay tedricen azaltlacaktr. Ulatrma sektr Plan dneminde kamu yatrmlarndan en byk pay almakla birlikte, byk projelerin yllar itibaryla tamamlanacak olmas ve ayn dnemde zel sektr katlmn ierecek finansman modellerinden azami lde yararlanlacak olmas nedeniyle, sektrn kamu yatrmlar iindeki pay azalacaktr. Kamu kesiminin ticari mal ve hizmet retiminden ekilmesi ve nemli KTlerin zelletirilmesiyle birlikte, madencilik ve imalat sektrlerindeki kamu yatrm pay azalacaktr. Plan dneminde, adalet hizmetleri ve e-devlet yatrmlarnn dier kamu hizmet yatrmlar iindeki arl artrlacaktr.
Tablo.6.5: Enerji Hedefleri
2006 Birincil Enerji Talebi (BTEP) Elektrik Enerjisi Talebi (GWH)
* Dnem iindeki gelimeleri gstermektedir.

2013 147.400 295.500

2007-2013* 6,2 8,1

96.560 171.450

341. Plan dneminde birincil enerji talebinde, ekonomik ve sosyal kalknmayla orantl olarak yllk ortalama yzde 6,2 orannda art ngrlmektedir. Enerji tketimi iinde doal gazn 2005 ylnda yzde 28 dzeyinde olan paynn yzde 34e ykselmesi, petrol rnlerinin paynn ise yzde 37den yzde 31e gerilemesi beklenmektedir. Dier yandan Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde elektrik

58

talebinin, arlkla sanayi retim ve hizmetler sektrndeki gelimelere paralel olarak, ylda ortalama yzde 8,1 orannda art gsterecei tahmin edilmektedir.
Tablo.6.6: Ulatrma Hedefleri
Demiryolu 1. Anahat Uzunluu (Km.) a) Yeni Hat Yapm b) Hat Yenileme Karayolu Blnm Yol Uzunluu (Km.) BSK Kaplamal Devlet ve l Yolu Uzunluu Havaalan Yolcu Trafii (milyon yolcu)
* Dnem iindeki gelimeleri gstermektedir

2006 8.257

2013 9.195

9.441 7.500 60

15.000 14.500 110

2007-2013* 938 938 1.000 5.559 7.000 50

Tablo.6.7: Yk Tamalarnda Gelimeler (Milyon Ton-km)

2006 Yurtii Karayolu (1) Demiryolu Denizyolu Havayolu (3) Boruhatt Hampetrol D. Gaz (milyon m kp) (2) Yurtd Demiryolu Denizyolu Havayolu (3) Boruhatt Ham Petrol (Transit) 169.500 11.505 5.400 468 2.655 29.253 1.730 749.000 2.613 7.583 2013 248.000 25.400 8.400 659 2.685 49.844 8.248 1.740.000 4.777 71.174 2007-2013 Yzde Art 5,6 12,0 6,5 5,0 0,2 7,9 25,0 12,8 9,0 37,7

(1) stanbul Bykehir Belediyesine devredilen 117 km otoyol ve balant yolu zerindeki tamalar 2005 ylndan itibaren kapsamda yer almamaktadr. (2) Toplama dahil deildir. (3) THY tamalar

342. TCDDnin tama tekeline son verilmesi ile birlikte zel sektr trenlerinin TCDD hatlarnda almaya balamas, yolcu seferlerinin klasik trenlerden hzl trenlere kaymas ile yk trenlerine ayrlacak ilave kapasite ve zel sektrn verimlilik artlar dikkate alnarak 2007-2013 dneminde yurtii demiryolu yk tamalarnda yllk ortalama yzde 12lik art ngrlmtr. Yurtd demiryolu yk tamalar demiryollarnda gelime potansiyeli en yksek i alandr. AlmanyaTrkiye arasndaki yaklak 2200 kilometrelik uzun tama parkurunun getirdii doal avantaj ve Avrupada TIR filolarnn karlat zorluklar nedeniyle byk ithalat firmalar uluslararas demiryolu alternatifini semeye balamtr. Uluslararas demiryolu tamalarnda VIII. Plan dneminde yaanan yksek artn Dokuzuncu Plan dneminde de devam ederek yllk ortalama yzde 25lik bir art salanmas ngrlmektedir. 343. Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki paynn artrlmasnda, devlet btesinden giderek artan lde Ar-Geye ynelik olarak yaplan yatrmlarn ve salanan desteklerin yannda zel sektr Ar-Ge harcamalarnn da ciddi oranda artmas byk nem tamaktadr. 2002 yl itibari ile toplam Ar-Ge harcamalarnn

59

yzde 64,3 yksekretim, yzde 7si dier kamu kurumlar ve yzde 28,7si zel sektr tarafndan gerekletirilmektedir. 2013 yl itibari ile zel sektrn toplam Ar-Ge harcamalarnn en az yzde 60n gerekletirmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda kamu tarafndan salanacak olan desteklerin zel sektrn Ar-Ge faaliyetlerini artrc ynde tasarmlanmas salanacaktr.
Tablo.6.8: Ar-Ge Hedefleri
2002 Ar-Ge Harcamalarnn GSYH iindeki pay (%) Tam Zaman Edeeri Aratrmac Says
Kaynak: TK * DPT Mstearl tahminidir.

2006* 0,80 28.000

2013 2,00 80.000

0,67 23.995

344. Ar-Ge harcamalarnn bu lde artrlmas, ortaya kan kayna verimli bir ekilde kullanabilecek yeterli sayda ve nitelikte aratrmac insan gcyle anlaml olacaktr. 2002 yl itibari ile toplam aratrmaclarn yzde 73,1i niversitelerde, yzde 11,5i dier kamu kurumlarnda ve yzde 15,4 zel sektrde grev yapmaktadr. Bu kapsamda aratrmac saysnn artrlmasnn yannda, bu aratrmaclarn byk ksmnn zel sektrde istihdamn salayc politikalar uygulanacaktr.
Tablo.6.9: Bilgi ve letiim Altyaps (Yzde)
2006 Sabit Telefon Abone Younluu Mobil Telefon Abone Younluu Geni Bant Abone Younluu nternet Kullanc Younluu
* Yllk ortalama art orandr.

2013 25 90 20 60

2007-2013* -0,6 5,0 28,3 17,0

26 64 3,5 20

345. Plan dneminde, doygunlua erimi olan sabit telefon abone younluunda nemli bir deiim olmas beklenmemektedir. Dier taraftan, mobil telefon abone younluundaki art eiliminin srmesi ve dnem sonunda abone younluunun yzde 90a ulamas beklenmektedir. Ayn ekilde, kamu kesimi ve zel kesim tarafndan elektronik ortamda sunulan hizmetlerin arzndaki arta paralel olarak bu hizmetlere talep oluturan bireyler tarafnda internet kullanc orannn yzde 60 dzeyine ykselecei tahmin edilmektedir. nternet kullanc saysnn ve elektronik ortamda hizmet sunumunun artyla, genibant abone orannn da yzde 20ye ulamas beklenmektedir. 346. Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde rekabeti bir tarmsal yapnn oluturulmas srecinde verimliliin artrlmasn teminen, hububat retiminde sertifikal tohum kullanm orannn Plan dnemi sonunda 2005 ylna gre iki katna kmas beklenirken, melez ve kltr rk sr varlnn artarak hayvancln retim iindeki paynn artmaya devam edecei tahmin edilmektedir. Organik tarm retiminde balam olan artn devam ederek Plan dnemi sonunda toplam tarm alanlarnn yzde 3ne ulaaca ngrlmektedir. Bunlara ek olarak, yaratlacak yatrm imkanlar lsnde DS sulama alanlar ile aalandrma faaliyetlerinde artlar amalanmaktadr.

60

Tablo.6.10: Tarmsal Yapnn Etkinletirilmesi

Hayvanclk retiminin Toplam Tarm retimi indeki Pay, Yzde Sertifikal Hububat (Buday-Arpa) Tohumu Kullanm Oran, Yzde Melez ve Kltr Irk Sr Varlnn Toplam Sr Varlna Oran, Yzde Organik Tarm Alanlarnn Toplam Tarm Alanna Oran, Yzde DS Sulama Alan (Net Kmlatif), Milyon Hektar Tarm Reformu Genel Mdrl Arazi Toplulatrma Faaliyeti (Kmlatif), Milyon Hektar Endstriyel ve Toprak Muhafaza Aalandrmalar (Kmlatif), Milyon Hektar 2006 28,0 30,0 67,0 1,0 2,55 0,60 2,60 2013 37,0 50,0 77,0 3,0 3,00 1,27 3,30

347. Turizm gelirlerinin Dokuzuncu Kalknma Plan dnemi sonunda 36,4 milyar dolara, ziyareti saysnn 38 milyona, yurtdna kacak vatanda saysnn ise 15 milyona ulaaca tahmin edilmektedir.
Tablo.6.11: Turizm Hedefleri
2006 Turist Says, Milyon Kii Turizm Gelirleri, Milyar $
* Yllk ortalama yzde art orandr.

2013 38,0 36,4

2007-2013* 7,4 9,3

23,0 19,6

348. Dokuzuncu Kalknma Plan dnemi sonunda belgeli toplam yatak saysnn 950 bin olmas, ina halindeki ve proje aamasndaki tesislerin tamamlanmas ve ikinci konutlardaki turizme alan yataklarla birlikte, toplam yatak saysnn 1,3 milyona ulamas beklenmektedir.
Tablo.6.12: Demografik Gstergeler ve Nfusun Seilmi Ya Gruplarna Gre Dalm
2006 Toplam Nfus, Yl Ortas, Milyon Kii Yllk Doal Art Hz, Binde (1) Toplam Dourganlk Hz, ocuk Says Bebek lm Oran, Binde Douta Hayatta Kalma midi, Yl Kadn Erkek Toplam 0-14 15-64 65+
(1) Gleri kapsamamaktadr.

2013 79,0 10,1 2,07 18,5 74,8 69,9 72,3 25,3 68,2 6,5

73,0 12,4 2,18 22,6 74,0 69,1 71,5 28,1 66,0 6,0

Nfusun Ana Ya Grubu tibaryla Yzde Dalm, Yzde

349. Demografik gstergelerde grlen iyilemeler ve bu iyilemenin Plan dneminde ve uzun vadede devam edecei beklentisi dolaysyla Trkiyenin nfus yapsnn gelimi lkelerin nfus yapsna nispeten benzemeye baladn sylemek mmkndr. Nfusun ya yapsnda da nemli deiimler beklenmektedir. 2005 ylndan itibaren oransal ve rakamsal olarak dmeye

61

balayan 0-14 ya grubu nfusun bu eilimi uzun vadede devam edecek, alma a ve yal nfusun oran ve says ise srekli olarak artacaktr.
Tablo.6.13: stihdam Gstergeleri (Yzde)
2006 gcne Katlma Oran Kadn Erkek stihdam Art Oran Tarm Tarm D Sanayi Hizmetler stihdamn Sektrel Dalm Tarm Tarm D Sanayi Hizmetler stihdam Oran sizlik Oran 28,0 72,0 19,7 52,4 43,6 10,4 18,9 81,1 19,4 61,7 46,8 7,7 22,7 77,3 19,8 57,5 45,1 9,6 48,6 25,4 72,2 2,3 -2,9 4,4 3,6 4,7 2013 50,7 29,6 72,2 3,3 -2,9 4,9 2,0 5,9 2007-2013 Ortalamas 49,8 27,8 72,2 2,7 -2,9 4,5 2,5 5,2

350. gc piyasasnda yaanan yapsal dnmn plan dneminde de srmesi ve tarm sektrnden ayrlan istihdamn dier sektrlere kaymas beklenmektedir. stihdamn yapsndaki deiimin temelde hizmetler sektr lehine olaca tahmin edilmektedir. 351. stihdam odakl srdrlebilir bymenin salanmas, i ortamnn iyiletirilmesi, igc piyasasnn ileyiinin etkinletirilmesi, igcnn nitelik ve beceri dzeyinin ykseltilmesi ve aktif igc politikalarnn gelitirilmesi yoluyla tarm d sektrlerde yeni i olanaklar yaratlmas sonucunda plan dneminde istihdamn yllk ortalama yzde 2,7 orannda artaca tahmin edilmektedir. 352. te yandan, eitim seviyesinin ykseltilmesi, aktif igc politikalaryla istihdam edilebilirliin artrlmas, igc piyasasna giriin kolaylatrlmas ve tevik edilmesi yoluyla Plan dneminde igcne katlma orannn 2,1 puan artaca ngrlmektedir. Bu artn temel belirleyicisinin kadnlar olmas beklenmektedir. 353. Bu gelimelere bal olarak Plan dneminde istihdam orannn 3,2 puan artaca, isizlik orannn ise 2,7 puan decei tahmin edilmektedir. 354. Plan dneminde okulncesi ve ortaretim kademesinde okullama oranlarnda nemli artlar salanmas hedeflenmektedir. lkretim kademesinde a nfusundaki azalmann da katks ile tm ocuklarn temel eitim almas amalanmaktadr. Ortaretim okullama oranlarndaki artla birlikte yksekretime olacak talep artn karlamak zere, yksekretim okullama orannn yzde 48e ulamas planlanmaktadr.

62

Tablo. 6.14: Eitim Kademeleri tibaryla Hedefler (1) 2005/2006 (2) - Okullama Oranlar (%) Okulncesi (3) lkretim Ortaretim Yksekretim (4) - Derslik Bana Den renci Says lkretim (5) 43,5 Genel Ortaretim 37,9 Kaynak: TK, MEB, DPT. (1) Btn kademeler iin veriler brt okullama orandr. (2) Yksekretim verileri 2004-2005 dnemine aittir. (3) 4-5 ya grubu iin hesaplanmtr. (4) niversiteler ve dier yksekretim kurumlar dahil, lisansst rencileri hari tutulmutur. grubu iin hesaplanmtr. (5) Kentsel alanlar iin hesaplanmtr. Tablo.6.15: Salk Hizmetlerinde Hedefler
2006 Hekim says Hekim bana den nfus Tp Fakltelerinin Yeni Kayt Says Yatak says Yatak bana den nfus 103.150 707 4.800 197.170 372 2013 120.000 658 7.000 236.600 335

2012/2013 50,0 100,0 100,0 48,0 33,0

Toplam rgn

19,9 95,6 85,2 38,4 24,8

30,0 30,0

17-20 ya

355. Dokuzuncu Plan dneminde salk hizmetlerine eriimin nemli gstergeleri olan yatak ve hekim says ile bunlarn nfusa oranlarnda iyilemeler ngrlmektedir. Bununla birlikte, bu dnemde yaplacak kontenjan artnn etkisinin ancak bir sonraki plan dneminde grlebilecek olmas nedeniyle, hekim bana nfus konusundaki iyileme snrl kalacaktr.
Tablo.6.16: Blgesel Gelime Gstergeleri
2001 Kii ba GSYH En yksek / en dk blge Sanayi ve hizmetlerin GSYH'de pay (%) En dk blge En yksek blge ehirleme oran (%) En dk il En yksek il En yksek il - en dk il
* 2000 yl rakamdr.

2013 5,0 65,0 99,6 40,0 90,0 50,0

6,7 56,1 99,5 26,1* 90,7* 64,6*

63

7. Temel Amalar: Gelime Eksenleri 7.1. Rekabet Gcnn Artrlmas 356. Ekonominin yksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli igcne sahip, deien artlara hzla uyum salayan, ulusal ve uluslararas pazarlarda rekabet gc olan, istikrarl ve verimlilik dzeyi yksek bir yapya kavuturulmas temel amatr. 7.1.1. Makroekonomik stikrarn Kalc Hale Getirilmesi 357. Ekonominin rekabet gcnn artrlmas ve yksek bymenin srdrlebilir klnmas iin makroekonomik istikrar ortamnn devam salanacaktr. 358. Makroekonomik istikrar srekli klacak ve ekonominin etkin, esnek ve verimli bir yapya kavumasn salayacak olan yapsal reformlar srdrlecektir. 359. Maliye, para ve gelirler politikalarnn uyumlu ve birbirlerini destekler ekilde uygulanmasna devam edilecektir. 360. Fiyat istikrarnn salanmasna ynelik olarak ak enflasyon hedeflemesi politikas srdrlecektir. 361. Gelirler politikas, ekonomik konjonktrn gereklerine uygun olarak fiyat istikrarn ve rekabet gcn dikkate alacak ekilde uygulanacaktr. 362. Dalgal kur rejimi uygulamas erevesinde, dviz kuru piyasada arz ve talebe gre belirlenmeye devam edecektir. 363. Srdrlebilir ve salam kaynaklarla finanse edilen bir cari ak iin, yapsal reformlarn devam ettirilmesi, ihracat iinde katma deeri yksek rnlerin paynn artrlmas ve ihracat artnn srekli klnmas salanacaktr. 364. Plan dneminde, kamu bor stokunun milli gelire orann drme srecini devam ettirecek ve cari an kontrol altna tutulmasna da yardmc olacak ekilde mali disipline uyulacaktr. 365. Vergi politikalarnn temel amac; mkellef haklarna saygl, vergi kayp ve kaan azaltan, mali g ilkesine uygun ekilde vergi yknn adil ve dengeli datmn gzeten, kamu giderlerini karlarken iktisadi etkinlii bozmayan bir vergi sistemine ulamaktr. Bu amala; Vergi kanunlar yeniden gzden geirilerek, mevzuat sadeletirilecek ve daha etkin ve uygulanabilir hale getirilecektir. Vergi muafiyet ve istisnalar, ekonomik ve sosyal politikalar ile kamu finansman imkanlar erevesinde yeniden deerlendirilecektir. Ekonomide karar alclar iin ngrlebilirlii salamak amacyla vergi dzenleme ve uygulamalarnda istikrar salanacaktr. Mkelleflerin gnll uyumunu artrmaya yardmc olacak ekilde mkellef haklarna ynelik dzenlemeler yaplacaktr. Vergi tabannn geniletilmesi ve kaytd ekonomiyle mcadele sonucunda oluacak ilave kaynaklar, ilem vergileri bata olmak zere vergi oranlarnn ve sosyal gvenlik primlerinin indiriminde kullanlacaktr.

64

366. Mali disiplinin srdrlebilmesinde nemli katk salayacak harcama reformuna ilikin dzenlemelere devam edilecek; kamu harcamalarnda etkinlii, effafl ve hesap verebilirlii artrmay amalayan 5018 sayl Kanun tm unsurlaryla hayata geirilecektir. Bu amala; Plan dnemi sonuna gelindiinde kamuda kaynak tahsisi, stratejik planlara ve performans esasl bteleme sistemine dayandrlm olacaktr. darelerin ynetim sorumluluunun glendirilmesi iin gerekli olan i kontrol ve i denetim sistemleri, bu sistemlere rehberlik ve gzetiminden sorumlu Merkezi Uyumlatrma Birimleriyle birlikte uluslararas standartlar ve AB uygulamalaryla uyumlu olarak uluslararas geerlilikte kaliteye sahip olabilecek ekilde tm unsurlaryla birlikte uygulamaya konulacaktr. Kamu harcamalarnn etkinletirilmesine ynelik almalarda sosyal gvenlik, tarm, salk ve personel alanlarna ncelik verilecektir. Yapsal reformlarla kanlacaktr. ngrlen amalara aykr dzenlemelerden

Kamu yatrmlar ekonominin rekabet gcn artracak nitelikteki altyapya ynlendirilecek; sektrel, blgesel ve ABye uyum ynndeki amalarn gerekletirilmesinde etkili bir ara olarak kullanlacaktr. Kamu hizmetlerinin sunulmasnda ve kamu altyap yatrmlarnn yaplmasnda zel sektr katlmn artrc modeller gelitirilecektir.

367. KTlerde hesap verebilirlii, effafl, karar alma srelerinde esneklii salamaya ve KTler zerinde mdahale yetkisi olan kurum saysn azaltmaya ynelik yeni bir kurumsal ynetiim sistemi oluturulacaktr. 368. KTlerde piyasa artlarna uygun fiyatlandrma politikasnn uygulanmasna devam edilecektir. 369. Sanayide rekabet gcnn artrlmas, yatrm ve i ortamnn iyiletirilmesi amacyla imalat sanayi maliyetleri zerinde olumsuz bask oluturan enerji girdi fiyatlarnn tespitinde sanayi aboneleri lehine dzenleme yaplacaktr. 370. Genel salk sigortas sistemi, getirecei mali yklerin azaltlmas iin, Salkta Dnm Programyla birlikte uygulanacaktr. Genel salk sisteminin getirecei mali ykn ngrlenin zerine kmas halinde, sistem gzden geirilerek mali yk azaltmaya ynelik tedbirler alnacaktr. 7.1.2. Ortamnn yiletirilmesi 371. ortamnn rekabeti bir yapya kavuturularak iyiletirilmesi temel amatr. 372. Yatrmclar ve dier karar vericiler iin bilgi altyaps oluturmak zere, sanayi bilgi sistemi almas sonulandrlacak ve uygulamaya konulacaktr. 373. letmelerin kazan ve ilemleri ile istihdam zerindeki vergi ve ykler rekabet gcn olumsuz etkilemeyen bir yapya kavuturulacaktr.

65

374. letmelerde kurumsal ynetiim ilkeleri dorultusunda kurumsallamann salanmasn ve bu yolla finansman temininin kolaylamasn zendirici uygulamalar gelitirilecektir. 375. letmelerin uygun koullarla finansman kaynaklarna eriimi kolaylatrlacak ve bu kaynaklarda eitlilik salanacaktr. Bata KOBler olmak zere giriim sermayesi, balang sermayesi ve kredi garanti sistemi gelitirilerek iletmelerin kredi temini kolaylatrlacaktr. 376. Tevik sistemine, seicilik tayan ve ynlendirme gc olan unsurlar ilave edilecektir. Uygulamalarn koordinasyonu salanarak mkerrer uygulamalara son verilecek ve teviklerin etkinlii takip edilecektir. Uygulamalarda ngrlebilirlik ve effaflk salanacak, brokrasi azaltlacaktr. Sistemin ABye uyumu salanarak DT kurallarna uygun hareket edilmeye devam edilecektir. 377. Yatrmlarn, altyaps uygun orta kademe merkezlere ynelmesi tevik edilerek yeni sanayi odaklarnn oluturulmas salanacaktr. 378. letmelere ynelik fiziki altyap, bata bilgi ve iletiim teknolojileri olmak zere teknoloji altyaps ile lojistik imkanlar artrlacak ve bu alanlarda etkinlik salanacaktr. 379. Altyaps tamamlanm arsa ve arazi temin imkanlar artrlacaktr.

380. Gl bir denetim ve takip sistemi kurularak, reel sektrdeki kaytdlk asgari dzeye indirilecek, kayt altna girmek kolaylatrlacaktr. ortamnn serbest piyasa kurallarna gre ilemesini ve saydaml teminen yolsuzlukla ve organize su faaliyetleriyle etkin mcadele edilecek ve nfuz kullanm nlenecektir. 381. Fikri haklar sisteminin lke ekonomisine etkisi gzetilmek suretiyle, fikri haklar alannda ksa, orta ve uzun vadeli bir strateji belirlenecek ve bu stratejinin uygulanmasna ynelik bir eylem plan oluturulacaktr. Fikri haklar sistemi konusunda kamuoyunu bilgilendirme faaliyetleri artrlacaktr. 382. Rekabeti snrlayc anlama, uyumlu eylem ve kararlar, hakim durumdaki teebbslerin bu durumlarn ktye kullanmaya ynelik davranlar, rekabeti nemli lde azaltan birleme ve devralma ilemlerine kar rekabet kurallar etkili bir biimde uygulanacaktr. Tekel ve oligopol zellii tayan sektrlerde fiyat hareketleri takip edilerek, rekabet kart davranlar caydrc bir biimde cezalandrlacak, kamu almlarnda rekabeti bozucu davranlar etkili bir ekilde soruturulacak, toplumdaki rekabet kltr gelitirilecektir. Genel ekonomik kara ilikin hizmetlerin gerektirdii durumlar dnda, rekabeti engelleyici, snrlayc veya bozucu etkiye sahip idari ilemler veya dzenlemeler ortadan kaldrlacaktr. 383. niversite-i dnyas ibirlii erevesinde; rekabeti ve bilgiye dayal ekonominin gerektirdii zellikleri ieren ve aratrma potansiyelinin gelimesine daha ok katkda bulunan igc eitimi gelitirilecektir. Teknik personelin nitelikleri konusunda standartlar getirilecek, eitli sertifikasyon programlar dzenlenerek dzey farkllklar ortadan kaldrlacaktr.

66

384. Yatrmclara ve iletmelere ynelik kamu hizmetlerinin sunumunda etkinlik salamak zere; saydam ve objektif kurallar getirilecek, iyi ileyen bir yarg sistemi oluturulacak, izin, onay ve ilemlerle ilgili brokrasi azaltlacak, etkin tevik politikalar uygulanacaktr. 385. Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Reform Program kapsamndaki almalar etkin bir ekilde srdrlecektir. 386. Kamunun i dnyasna sunduu hizmetler, srelerin yeniden yaplandrlmas suretiyle btnleik bir yapda elektronik ortama tanacak, bu hizmetlerin iletmeler tarafndan yaygn kullanmna ynelik tedbirler alnacaktr. Buna paralel olarak, bilgi ve iletiim teknolojilerinin i srelerinde kullanlmas, elektronik ortamda i yapma biimlerinin ve e-ticaretin yaygnlamas ile iletmelerin maliyetlerini drmeleri, verimliliklerini ykseltmeleri ve yurtii ve yurtd sat potansiyellerini gelitirmeleri desteklenecektir. Ayrca, e-ihale uygulamalarnn yaygnlamas ile zellikle KOBlerin kamu almlarna katlm iin uygun, effaf ve rekabeti ortam yaratlacaktr. 387. Kalknma Ajanslarnn kurulmasyla blgesel potansiyelleri deerlendirmek zere yabanc sermaye yatrmlarndan yararlanmaya nem verilecek, bylece lke genelinde Yatrm Destek ve Tantm Ajans tarafndan yrtlecek tantm faaliyetlerini blgesel bazda tamamlayc bir yaklam uygulanacaktr. Ayrca illerde Yatrm Destek Ofisleri kurularak yatrmclarn izin ilemleri kolaylatrlacaktr. 7.1.3. Ekonomide Kaytdln Azaltlmas 388. Gl bir toplumsal ve siyasi irade ile toplumun tm kesimlerinin katld kapsaml bir mcadele stratejisi oluturularak kaytdlkla mcadele balatlacaktr. 389. Kaytd iletme, kii ve alanlarn kayt altna alnabilmesini teminen kaytl sistem glendirilecektir. Bu amala, idari-mali ve yasal ykmllkler bte imkanlar dorultusunda kademeli olarak azaltlacak, bata KOBler olmak zere kaytl iletmelere ynelik finansman olanaklar artrlacak, i ve alma hayatna ilikin mevzuat basitletirilerek brokratik formaliteler azaltlacak, iletmelerin kurumsallamas tevik edilecek, kaytl iletme ve bireylere ynelik kamu hizmetleri iyiletirilecek, i ve igc piyasasnda esneklik artrlacaktr. Kaytd sektrle mcadelede aktif rol oynayan kurumlar arasnda etkin ibirlii ve koordinasyon salanacaktr. 390. Kaytd ekonomiyi dllendiren, kamuya olan gveni sarsan ve kaytdl zendiren her trl af ve bor yaplandrlmas beklentisinin nne geilecektir. 391. Kaytd ekonomik faaliyetleri nlemeye ynelik olarak; tm tzel kiilikleri ieren tek numaraya dayal bir bilgi sistemi oluturulacak, ticari defterler elektronik ortamda tutulacak, e-ihale, elektronik fatura ve elektronik deme sistemleri gelitirilecek, mali ilemler ve tapu kaytlarna ilikin veri tabanlar oluturulacak, demelerde nakit kullanmn azaltacak tedbirler gelitirilecektir. Kamu kurumlar arasnda bilgi paylam ve koordinasyon salanarak denetim ve izleme mekanizmalar etkinletirilecektir.

67

392. Denetimlerde etkinliin salanmas amacyla kamu idarelerinin uygulama kapasitesinin gelitirilmesine ynelik almalara arlk verilerek, idarelerin beeri ve teknolojik altyaps iyiletirilecektir. 393. Vergi alannda yaplacak dzenlemelerin yan sra gnlk ticari faaliyetleri dzenleyen ticaret hukuku gibi zel hukuk alanlarnda da yaplacak dzenlemeler kaytd ekonomiyle mcadeleyi destekleyecektir. 394. nsanlarn kaytl ekonomi iinde yer almalarn zendirecek ve kaytd ekonominin zararlarn anlatacak bilgilendirme kampanyalar dzenlenecek, brorler datlacak ve eitimler verilecektir. 7.1.4. Finansal Sistemin Gelitirilmesi 395. Yeni piyasa ve rnlerin gelitirilmesi ve mali sistemin derinliinin artrlmas kapsamnda; altn bankaclnn geliimi desteklenecek, irketlerde aznlk hisse sahiplerinin haklar gelitirilecek, Krfez lkelerinde oluan sermaye birikiminden yararlanmak amacyla bu blgelere ynelik mali enstrmanlar ihra edilecektir. 396. Tm finansal kurumlar iin zerk nitelikte dzenleyici yapnn oluturulmas salanacak ve finansal sistemin dzenleme ve denetiminde bo alan braklmayacaktr. 397. Finansal sistemde muhasebe ve denetim standartlar AB ve OECD normlar esas alnarak gelitirilecektir. 398. Sigortaclk, faktoring ve finansal kiralama sektrlerinin hukuki altyaps gelitirilecektir. 399. Risk ynetiminin tm finansal kurumlarda yerletirilmesini salayacak dzenlemeler yaplacak, Basel IIye gei yannda ilgili AB dzenlemelerine uyum salanacak ve finansal sistemde kredi ve kurumsal ynetiim derecelendirme sistemi tesis edilecektir. 400. Benzer ilemlerin vergilendirilmesi ve bilgiye eriim imkan asndan, finansal sistemimizdeki farkl kurulular arasnda rekabeti bozucu unsurlar ortadan kaldrlacaktr. 401. Finansal hizmetlerde etkin kaynak tahsisini salayacak ekilde ilem ve araclk maliyetleri ile brokrasinin azaltlmas salanacaktr. 402. Finansal piyasalarda ve bu piyasalardan kaynak temin eden reel sektrde kurumsal ynetiim ilkelerinin benimsenerek uygulanmas salanacaktr. 403. Sermaye piyasalarnda uzun vadeli kaynak imkann artrmak amacyla varla dayal menkul kymet enstrmanlar gelitirilecektir. 404. Mteri haklarna ve bilincine ynelik effaf, adil ve tevik edici uygulamalar glendirilecektir.

68

7.1.5. Enerji ve Ulatrma Altyapsnn Gelitirilmesi Enerji 405. Ekonomik kalknmann ve sosyal gelimenin ihtiya duyduu enerjinin srekli, gvenli ve asgari maliyetle temini temel amatr. Enerji talebi karlanrken evresel zararlarn en alt dzeyde tutulmas, enerjinin retimden nihai tketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu ekilde kullanlmas esastr. 406. Elektrik sektrnde, kamu retim tesislerinin ve datm sisteminin zelletirilmesi, Mart 2004te yrrle konulan Strateji Belgesi dorultusunda yaplacaktr. Datm ve retim tesislerinin zelletirmesinden beklenen faydalarn bir an nce alnmas amacyla zelletirme sreci hzlandrlacaktr. 407. Arz gvenliinin artrlmas amacyla birincil enerji kaynaklar baznda dengeli bir kaynak eitlendirmesine ve orijin lke farkllatrmasna gidilecektir. retim sistemi iinde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn azami lde ykseltilmesi hedeflenecektir. 408. Kamunun sektrden ekilmesiyle orantl olarak zel sektrn, doacak a zamannda ikame etmesi ve yeni retim yatrmlarna arz-talep projeksiyonlar paralelinde bir an nce balamas iin gerekirse mevzuat dzenlemeleri ile uygun ortam salanacaktr. Bylece, mevcut tesislerin zelletirilip yeni yatrm yknn kamu zerinde kalmamasna zen gsterilecektir. Kamu, dzenleyici ve denetleyici rol erevesinde arz gvenliini yakndan takip edecek ve tedbir alacak ekilde donatlacaktr. 409. Kamu sahipliinde kalacak olan elektrik iletiminde yatrmlar elektrik sisteminin gvenliini ve gvenilirliini koruyacak ekilde srdrlecektir. 410. Petrolde olaanst durum arz stoklarnn yeterliliinin korunmas iin stok ajans kurulacaktr. Petrol ve doal gaz depolama tesislerinin yeterli lde yapm salanacaktr. ehir ii doal gaz datmnn yaygnlatrlmas srdrlecektir. 411. Kamu yatrm programnda yer alan, zellikle hidroelektrik santral projelerinin en dk maliyetlerle ve hzl ekilde tamamlanarak ekonomiye kazandrlmas esastr. Bu nedenle, yatrm maliyetlerinin gerei yanstmasna, sektrler aras apraz finansmana gidilmemesine ve projelerdeki gecikmelerden kaynaklanabilecek maliyet artlarnn nne geilmesine zen gsterilecektir. 412. Elektrik arznda salkl bir eitlendirme yaratmak iin elektrik retim kaynaklar arasna nkleer enerji dahil edilecektir. Nkleer santral yapmna balanmadan nce serbest piyasayla maksimum uyum gzetilerek, atklarn saklanmas, tasfiyesi ve kamuoyunun bilgilendirilmesi hususlarna ynelik detayl plan ve programlar yaplacaktr. 413. Ekonominin rekabet gcnn artrlmas ve toplumun refah seviyesinin ykseltilmesi amacyla elektrik sektrnn serbestletirilmesi erevesinde, en dk maliyetle enerji retecek bir sistem oluturulacaktr. 414. Trkiyenin mevcut jeostratejik konumunun etkin bir biimde kullanlmasyla enerji reticisi ve tketicisi lkeler arasnda transit lke olunmas, bu ekilde jeostratejik konumumuzun daha da glendirilmesi salanacaktr.

69

Ceyhann uluslararas petrol piyasasnda ana datm noktalarndan ve petrol fiyatlarnn teekklnde nemli merkezlerden birisi olmasna allacaktr. Doal gazda transit boru hatlarnn yapmnn tamamlanarak Avrupaya gaz satnda etkin olunmas amacyla gerekli tedbirler alnacaktr. Arz gvenliinin artrlmasna katk yapacak olan dier lkelerle elektrik ticaretinin yaplabilmesi amacyla gerekli altyap oluturulacaktr. Ulatrma 415. Ulatrma trlerinin teknik ve ekonomik adan en uygun yerlerde kullanld dengeli, aklc ve etkin bir ulatrma altyapsnn oluturulmasnda, sistem, btncl bir yaklamla ele alnacak; yk tamalarnn demiryollarna kaydrlmasn, nemli limanlarn lojistik merkezler olarak gelitirilmesini salayan, tama modlarnda gvenlii ne karan politikalar izlenecektir. 416. Bata karayolu olmak zere ulatrmann tm modlarnda trafik gvenliinin artrlmasna, mevcut altyapnn korunmasna, verimli kullanmnn salanmasna ve bilgi ve iletiim teknolojilerinden en st dzeyde yararlanlmasna nem ve ncelik verilecektir. 417. Ulatrma projelerinin gelitirilmesinde koridor yaklamna geilecektir. Bu yaklamn alternatif ulatrma modlarn inceleyen ve dsallklar kapsayan deerlendirmelerle, en avantajl ulam modunu belirleyen bir yapda olmas esastr. 418. Demiryolu ve denizyolunun karayolu ile rekabet edebilecei koridorlarda tama stnln salayacak bir yatrm ve iletmecilik anlayyla koridor baznda belirli tonaj potansiyelini aan yklerin demiryolu ve denizyolu ile tanmas zendirilecektir. 419. ABnin Trans-Avrupa Ulatrma Alarnn (TEN-T) Trkiye ile btnlemesini salayacak projeler bata olmak zere Kafkas lkeleri, Orta Asya ve Ortadou ile balantlar glendiren projelerin gerekletirilmesi salanacaktr. 420. Byk ulatrma projelerinin yapm ve iletiminde finansman ihtiyacna cevap vermek ve zel sektrn verimli iletme yapsndan yararlanmak zere kamuzel sektr ibirlii modelinin uygulanmasna ncelik verilecektir. 421. Ulatrma sektrnde srekli gncellenen ve homojen bir yapya oturtulmu ulatrma veri taban sektrdeki dsallklar da kapsayacak ekilde oluturulacak, sektrde faaliyet gsteren kamu kurulularnn performanslarn lmek zere, her alt moda uygun performans kriterleri belirlenecek, izleme mekanizmalar gelitirilecektir. 422. Ulatrma sektrndeki kurumlar tek at altnda toplayarak karar alma ve programlama srecinde koordinasyonu salayacak bir ynetim yaps oluturulacaktr. Demiryolu 423. Yk tamalarnn demiryolu arlkl yaplmas ulatrma sektrnde stratejik bir amatr. Bu dorultuda demiryolunda zel sektr tren iletmecilii gelitirilecektir. Yk tamacl zel sektrn iletmecilik avantajlarndan yararlanlmak zere serbestletirilecek ve TCDD yeniden yaplandrlarak kamu zerindeki mali yk srdrlebilir bir seviyeye ekilecektir. zel sektrle

70

ortaklklara gidilerek bata sanayi blgeleri olmak zere demiryolu balant hatt yatrmlar yaplacak ve ara yatrmlar zel sektre braklacaktr. 424. Ankara merkez olmak zere stanbul-Ankara-Sivas, Ankara-Afyonkarahisarzmir, Ankara-Konya koridorlarndan oluan ekirdek a zerinde hzl tren ile yolcu tamaclna balanacaktr. Bu a zerinde ina edilecek hatlarn yapm ve iletiminde kamu-zel sektr ibirlii modellerinden yararlanlacaktr. Denizyolu 425. Limanlarn ykleme-boaltma yaplan noktalar olmalarnn yan sra, kombine tamaclk yaplabilen birer lojistik merkezi haline getirilmeleri hedefi dorultusunda tm ana limanlarn karayolu ve demiryolu balantlar tamamlanacaktr. 426. Bata zmir Yresi, Marmara ve Akdeniz Blgesi olmak zere liman kapasiteleri artrlacaktr. Bu kapsamda Akdeniz Blgesinin Dou Akdenizin nemli bir lojistik merkezi olmas desteklenecektir. 427. Denizyolunda ksa mesafe denizyolu tamalarn artracak gemi ve liman yatrmlarna arlk verilecektir. 428. Deniz gvenliinin artrlmas kapsamnda Bayrak, Liman ve Ky Devleti kontrol iyiletirilecektir. Bu erevede; Gemi Trafik Hizmetleri projeleri deniz trafiinin youn olarak yaand liman, krfez ve blgelerde hayata geirilecektir. 429. Askeri ve ticari gemilerin Trk tersanelerinde tasarm, yksek yerli katk oranyla retilmesi ve Trk Deniz Ticaret Filosunun yenilenmesi amacyla, bata Ceyhan yresi olmak zere, Trkiye Tersaneler Mastr Plannn sonular da gz nne alnarak yeni tersaneler kurulacaktr. Havayolu 430. Hava trafii emniyetini ve kapasitesini artrc yatrmlarn gerekletirilmesinin yan sra, alnacak ilave tedbirlerle iinde bulunduumuz blgede lider ve dnyada sayl bir havaclk sektrne sahip olmak temel amatr. 431. Trafiin younlat meydanlarda kapasiteler artrlacak, meydanlara eriim kolaylklarn da kapsayan anlayla hizmet standartlar ykseltilecek ve hava trafik kontrol hizmetleri modernize edilecektir. 432. Meydanlarn evreye duyarl, kaliteli hizmet veren ve bymeye ak yapda olmas salanacaktr. Hava meydanlar evresindeki arpk yaplama nlenecektir. 433. Uzun dnemli talebi karlamaya ynelik olarak, stanbul blgesi bata olmak zere yeni havaliman yatrmlar planlanacaktr. 434. Sektrdeki hzl byme nedeniyle ortaya kan ihtiyac karlamak zere, uluslararas standartlarda eitim veren kurulularca yeterli say ve nitelikte personel yetitirilecek ve bu personelin uzmanlk alanlarnda istihdam edilmeleri salanacaktr. 435. Blgesel hava tamaclnn gelitirilebilmesi iin yerel ynetim ve sivil toplum kurulularnn da destei salanacak, maliyet azaltc tedbirler alnacak ve

71

havayolu irketleri kk (STOL) havaalan yapsna ve yolcu profiline uygun filo oluturmalar iin ynlendirilecektir. 436. Sivil Havaclk Genel Mdrlnn yeniden yaplandrlmas tamamlanarak sektrn emniyet, verimlilik ve rekabet konular bata olmak zere denetlenmesi salanacaktr. Karayolu 437. Mktesebat uyumu ve gerekli dier yapsal dzenlemelerin tamamlanmasyla birlikte, kurumsallam, insana ve evreye saygl, srdrlebilir bir rekabet ortamnda faaliyet gsteren karayolu tamacl sektrne ulalmas amalanmaktadr. 438. Uluslararas tama filosunun kapasitesinin etkin kullanmn engelleyen, rekabeti bozan kota ve benzeri kstlamalarn kaldrlmas ynnde giriimlerde bulunulacaktr. 439. Ana karayolu getirilecektir. gzergahlar BSK standardnda blnm yol haline

440. Karayollarnda, bakm-onarm hizmetlerinin zamannda ve yeterli dzeyde karlanmasn teminen styap ynetim sisteminin uygulanmasna balanacak ve bu hizmetler nleyici bakm kavram esas alnarak yrtlecektir. Bu kapsamda, bakm ve onarm hizmetlerinin arlkl olarak zel kesim eliyle yrtlmesi iin gerekli yasal ve kurumsal dzenlemeler gerekletirilecektir. 441. Trafik kazalarnn youn olarak grld kara noktalar giderilecek, trafik denetim hizmetlerinin etkinletirilmesine ve hedef programlar erevesinde yaygnlatrlmasna, trafik eitiminin ilkretimden balatlarak halkn bilinlendirilmesine nem ve ncelik verilecektir. Trafik gvenlii konusunda hazrlanacak programlara kamuoyunun ve sivil toplum rgtlerinin desteinin artrlmas, zel kesimin trafik gvenlii ile ilgili projelere katlmnn salanmas zendirilecektir. 442. Yol yapm ve bakm fayda ve maliyetleri, tm dsallklar da ierecek ekilde belirlenecektir. Kentii Ulam 443. Enerji, evre, ekonomi, konut, arsa ve arazi politikalar ile tutarl, srdrlebilir, kamu kesimini balayc, zel sektr ynlendirici geni kapsaml bir ulusal kentii ulam stratejisi oluturulacaktr. 444. Toplumun tm kesimlerine eit frsatlar sunan, katlmc, kamu yararn gzeten, yurtii kaynaklarn kullanmna zen gstererek da bamll en aza indiren, evreye duyarl, ekonomik adan verimli, gvenli ve srekli yaya hareketinin salanmasn esas alan kentii ulam planlamas yaplacaktr. Arazi kullanm kararlarnn her lekte ulam etkileri ile birlikte deerlendirilmesi ve her lein gerektirdii kentii ulam planlarnn hazrlanmas salanacaktr. 445. Her kentin zgn yaps, dinamikleri ve potansiyelleri gz nne alnarak, kentii ulam trlerinde eitlilik ve btnleme salanacaktr.

72

446. Ulatrma etdlerine temel oluturmas asndan, kentlerdeki mevcut ulam sistemi ile yolculuk talebine ilikin verilerin topland ve dzenli olarak gncellenen Kent Bilgi Sistemlerinin gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas salanacaktr. Bu sistemler vatandalarn bilgi talebini karlayacak ekilde gelitirilecektir. 447. ABye uyum srecinde srdrlebilir bir kentii ulam sistemi oluturmaya ynelik olarak yaya ve bisiklet ulam ile toplu tamaya ncelik verilecek ve bu trlerin kullanm zendirilecektir. 448. Toplu tama ile bireysel ulam trlerinin birbirleriyle ve kendi ilerinde rekabet etmeyen bir sistem olarak almas salanacaktr. 449. Rayl sistem projeleri, alternatif toplu tam sistemlerinin yetersiz kald, sistemin iletmeye almas ngrlen yl iin doruk saat yolculuk talebinin tek ynde asgari 15.000 yolcu/saat dzeyinde gereklemesi beklenen koridorlarda planlanacaktr. 450. Kentii ulam projelerinin finansmannda da bamll en aza indiren, ulusal retim, istihdam ve finansman imkanlarndan azami lde yararlanan modeller kullanlacaktr. 451. D finansman salanmas dnlen kentii ulam projelerinin seiminde; proje maliyetleri ile i-d finansman kompozisyonunun belediyelerin mali yaplar ile uyumlu olmas art aranacaktr. 452. Ulusal ve yerel dzeyde kentii ulam karar, politika, uygulama ve denetiminden sorumlu birimlerin grev, yetki ve sorumluluklarn tanmlayan gerekli dzenlemeler yaplacaktr. 7.1.6. evrenin Korunmas ve Kentsel Altyapnn Gelitirilmesi 453. Gelecek kuaklarn ihtiyalarn gzeterek, doal kaynaklarn koruma ve kullanma koullar belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin adil biimde yararlanmasn salayacak ekilde evre ynetim sistemleri oluturulacaktr. 454. Uluslararas ykmllklerin karlanmas, srdrlebilir kalknma ve ortak fakat farkl sorumluluk ilkeleri erevesinde yerine getirilecektir. 455. Tm sektrlerde yatrm, retim ve tketim aamalarnda kirleten ve kullanan der ilkelerini dikkate alan aralar etkili bir biimde kullanlacaktr. ABye uyum kapsamnda evre standartlar ve ynetimini belirleyen hukuki dzenlemeler gncelletirilirken lke koullar ve kamu ynetiminde etkinlik gzetilecektir. 456. evre konusundaki dzenlemelerin etkili ve aflarla kesintiye uratlmadan uygulanmas salanacaktr. 457. evresel altyap yatrmlarnn yaplmasnda ve iletilmesinde lek ekonomisinin faydalarndan yararlanmak iin yerel ynetimler arasndaki ibirlii ve egdm gelitirilecek, bu kapsamda mahalli idare birliklerinin kurulmas desteklenecektir. 458. evre ve kalknma ile ilgili salkl ve entegre bilgi sistemleri oluturulacak, izleme, denetim ve raporlama altyaps gelitirilecektir.

73

459. lkemizin sahip olduu biyolojik eitliliin ve genetik kaynaklarn aratrlmas, korunmas, deerlendirilmesi ve ekonomik deer kazandrlmas almalar hzlandrlacaktr. 460. Biyogvenlik ve genetii deitirilmi organizmalar konusundaki risklerin en aza indirilmesi iin tarm, evre ve teknoloji politikalar btnletirilmi bir anlayla deerlendirilecektir. 461. lkemiz artlar erevesinde ilgili taraflarn katlmyla sera gaz azaltm politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Plan hazrlanarak, BM klim Deiiklii ereve Szlemesine ilikin ykmllkler yerine getirilecektir. 462. Tarm ve turizm bata olmak zere, evreye duyarl sektrlerde ekolojik potansiyel deerlendirilecek, koruma-kullanma dengesi gzetilecektir. 463. Sanayide evre dostu tekniklerin uygulanmasyla hammadde kullanmndaki etkinlik artrlarak daha verimli retim gerekletirilecek ve atklar azaltlacaktr. 464. Kentsel altyap yatrmlarnn gerekletirilmesinde belediyelere verilecek mali ve teknik danmanlk hizmetleri etkinletirilecektir. 465. lke genelinde evre korumaya ynelik kentsel altyap ihtiyacnn belirlenmesi iin belediyelerin ime suyu, kanalizasyon, atksu artma tesisi ve kat atk bertaraf tesisi gibi altyap ihtiyalarn belirleyecek kentsel altyap ana plan ve finansman stratejisi hazrlanacaktr. 466. Su, atk su, kat atk gibi evre korumaya ynelik altyap tesislerinin yaplmasnda, bakmnda ve iletilmesinde lke artlarna en uygun sistem ve teknolojiler tercih edilecektir. 467. Mevcut su salama tesislerinde kayp ve kaaklar azaltlarak lke su kaynaklarnn etkin kullanlmas salanacaktr. 468. lkemizde su kaynaklarnn tahsisi, kullanlmas, gelitirilmesi ve kirlenmeye kar korunmasyla ilgili hukuki dzenleme ve idari yap oluturulmasna ynelik olarak balatlm almalar tamamlanacaktr. 469. Yeralt ve yerst su kaynaklarnn kirlenmeden korunmas salanacak ve atk sularn artldktan sonra tarm ve sanayide kullanlmas tevik edilecektir. 470. Evsel nitelikli kat atk ynetiminde kaynakta ayrtrma, toplama, tama, geri kazanm ve bertaraf safhalar teknik ve mali ynden bir btn olarak deerlendirilecek; yatrm ve iletme maliyetleri dk ve lke artlarna en uygun kat atk bertaraf teknolojisi olan dzenli depolama yntemi tercih edilecektir. 471. Evsel nitelikli olmayan atklarn retimi azaltlacak, atk trne ve lke koullarna uygun toplama, tama, geri kazanm ve bertaraf sistemleri oluturulacaktr. 472. evre yatrmlarnn yaplmas ve iletilmesinde zel sektrn katlm dahil yeni finansman yntemleri gelitirilecektir. 473. evresel altyap hizmetlerinin planlanmas, projelendirilmesi, uygulanmas ve iletilmesine ilikin belediyelerin kapasiteleri gelitirilecektir.

74

474. evre bilincinin gelitirilmesine ynelik eitim ve kamuoyu bilgilendirme almalar yaplacaktr. 7.1.7. Ar-Ge ve Yenilikiliin Gelitirilmesi 475. Verimliliin ve rekabet gcnn artrlmas amacyla Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik retecek ekilde ve pazara ynelik olarak tasarmlanmas salanacaktr. Bu kapsamda Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki pay ve harcamalarda zel sektrn arl artrlacaktr. Bu erevede, bilim ve teknoloji politikasnn temel amac zel sektrn yenilik yaratma yeteneinin artrlmasdr. 476. Teknoloji gelitirme amal giriimciliin zendirilmesi ve yeniliki dncelerin hayata geirilmesi iin risk sermayesi ve benzeri aralar yaygnlatrlacaktr. Bunun yan sra, zel sektrn belirlenen ncelikli alanlarda aratrma enstitleri ve/veya merkezleri kurmas tevik edilecektir. 477. zel sektr bata olmak zere, toplumun her kesiminde bilim, teknoloji ve yenilik kltrnn ve farkndalnn artrlmas iin bilinlendirme almalar yrtlecektir. 478. Aratrmac insan gc nitelik ve nicelik ynnden gelitirilecek ve zel sektrde aratrmac istihdam tevik edilecektir. Yurtdndaki Trk aratrmaclarn, ncelikli alanlar bata olmak zere, yurt iinde istihdam edilmesi iin gerekli imkanlar salanacaktr. Ayrca, ihtiya duyulan alanlarda yabanc aratrmaclarn Trkiyede istihdam edilmeleri desteklenecektir. 479. Ulusal yenilik sistemi iinde yer alan kurum ve kurulular grev ve faaliyetleri itibaryla gzden geirilerek kurumlar aras ibirliini de artracak etkin bir yap kurmak zere gerekli yasal ve kurumsal dzenlemeler yaplacaktr. Bilim ve teknoloji alanndaki politika, program ve projelerin yrtc kurumlardan bamsz olarak izlenmesi ve deerlendirilmesi ynnde dzenlemeler yaplacaktr. 480. niversitelerde desteklenen Ar-Ge faaliyetlerinin lkenin ekonomik, sosyal ve kltrel geliimine katk verecek ekilde tasarmlanmas ve bu almalarn bilimsel yayn dndaki patent ve benzeri sonularnn da akademik ykselmede dikkate alnmas salanacaktr. 481. niversite-sanayi ibirliinin gelitirilmesi ve niversitelerdeki Ar-Ge insan gc ve altyapsnn zel sektr tarafndan kullanlmas desteklenecektir. niversiteler ile zel sektr bir araya getiren Teknoloji Gelitirme Blgelerinin altyaplar tamamlanacak ve ncelikli alanlarda uzmanlamalar zendirilecektir. 482. Gelecee ynelik olarak nanoteknoloji, biyoteknoloji, yeni nesil nkleer teknolojiler ile hidrojen ve yakt pili teknolojileri; sanayi politikasnn ncelik verecei sektrlerdeki aratrmalar; yerli kaynaklarn katma deere dntrlmesini amalayan Ar-Ge faaliyetleri; a ve anti-serum bata olmak zere yaam kalitesinin ykseltilmesine ynelik salk aratrmalar; bilgi ve iletiim teknolojileri ile savunma ve uzay teknolojileri ncelikli alanlar olarak desteklenecektir. 483. Ar-Ge faaliyetleri sonucunda oluan bilginin sanayiye ve retime aktarlmasnda grev yapacak Teknoloji Transfer Merkezleri kurulacaktr. Ayrca

75

teknoloji seimi, transferi, ynetimi gibi konularda danmanlk yapacak zel sektr ve sivil toplum kurulularnn kurulmas da desteklenecektir. 484. Kamu tedarik sistemi, Ar-Ge almalarn ve yerli teknoloji gelitirilmesini destekleyen bir yapya kavuturulacaktr. 485. Bata AB lkeleri olmak zere bilim ve teknoloji alannda yetkin olan lkeler ile bilgi ve teknoloji transferi amal ibirlii faaliyetleri yrtlecektir. 7.1.8. Bilgi ve letiim Teknolojilerinin Yaygnlatrlmas 486. Salad verimlilik artlar ve kullanm yaygnlatka ortaya kan a etkisi ile kresel rekabette belirleyici unsurlardan biri haline gelen bilgi ve iletiim teknolojileri altyaps gelitirilecektir. Bu amala, elektronik haberleme sektrnde rekabet artrlacak, alternatif altyap ve hizmetlerin sunumuyla bilgiye etkin, hzl, gvenli ve uygun maliyetlerle yaygn eriim salanacaktr. 487. Elektronik haberleme hizmetlerindeki yksek vergi yk, bilgi toplumuna dnm srecini hzlandrmak zere tedricen makul seviyelere ekilecektir. Genibant iletiim altyaplar yaygnlatrlacaktr. 488. Ekonomide verimlilik dzeyinin ve rekabet gcnn artrlmas amacyla iletmelerin, vatandalarn ve kurumlarn bilgi ve iletiim teknolojilerini yaygn kullanm salanacaktr. Bu amala, hazrlanan Bilgi Toplumu Stratejisi (20062010) kapsamnda ngrlen eylemler hayata geirilecektir. 489. Elektronik haberleme sektrnde rekabeti artrmak zere; numara ilikin dzenlemeler tamamlanacak, yeni nesil mobil tanabilirliine telekomnikasyon hizmeti, sanal mobil ebeke hizmeti, genibant telsiz eriim hizmeti, sabit telekomnikasyon hizmeti ve karasal saysal platform hizmetlerine ilikin yetkilendirmeler yaplacak, dzenlemelerin etkin ekilde uygulanmas salanacaktr. Dzenleme ve yetkilendirmeler gncel ekonomik ve teknolojik gelimeler dorultusunda gzden geirilerek uyumlu hale getirilecek, pazar potansiyeli yksek yeni teknolojiler yakndan takip edilerek bu teknolojilerin lkemizde kullanm konusunda proaktif bir yaklam benimsenecektir. 490. lkemizin uydu teknolojilerini retme yetkinlikleri teknolojileri aratrmak zere bir merkez kurulacaktr. gelitirilecek, bu

491. Kamunun genibant iletiim ihtiyalar toplulatrlarak temin edilecek, bu yolla hizmetin kamuya maliyetinin azaltlmas ve genibant iletiim altyaplarnn gelitirilmesi salanacaktr. 492. Kamunun alc rol, bilgi ve iletiim teknolojileri altyapsnn gelitirilmesini destekleyecek bir politika arac olarak kullanlacaktr. 493. Kamu yayn hizmeti, bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler de dikkate alnarak gelitirilecek, toplumun farkl kesimlerinin ihtiyalarna cevap verecek ve seme hakk tanyacak bir ierie kavuturulacaktr.

76

7.1.9. Tarmsal Yapnn Etkinletirilmesi 494. Gda gvencesinin ve gvenliinin salanmas ile doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm gzetilerek, rgtl ve rekabet gc yksek bir tarmsal yap oluturulacaktr. 495. retimin talebe uygun olarak ynlendirilmesini salayacak politika aralar uygulanrken, lkemizin ABye yelii sonrasnda Birlik iinde rekabet edebilmesi iin tarmsal yapda gerekli dnme ncelik verilecektir. 496. Yksek verimli tarm alanlarnn tarmsal retim amacyla kullanlmas, tarm topraklarndan, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri dorultusunda ve doru tarm teknikleri ile faydalanlmas; ayrca, arazi kullanm planlamas ve yaygn erozyonun nlenmesi suretiyle toprak kaynaklarnn etkin kullanm esas alnacaktr. 497. Su kaynaklarnn gelitirilmesine ynelik almalarn, ncelikle havza temelinde btncl bir yaklamla ve deien tketim taleplerini karlamakta esneklik salayan bir ekilde planlamasn mmkn klacak, ilgili kurumlar arasnda gl ve yapsal bir egdm salayacak ekilde yeniden dzenlenmi kapsaml bir mekanizma erevesinde ve suyun tasarruflu kullanm sayesinde su kaynaklarnn etkin kullanmna nem ve ncelik verilecektir. 498. Tarmsal retimin rekabet gcne dorudan katkda bulunacak ekilde; yksek retim deeri bulunan tarm rnleri retiminin artrlmas amacyla maliyet etkin bir biimde sulama yatrmlar ve tarm iletmelerinde gzlenen arazi parall sorununun hafifletilmesine ynelik olarak toplulatrma yatrmlar yaygnlatrlacaktr. 499. Tarm Kanunuyla erevesi belirlenen tarm destekleme politikalar, retimde verimlilii artrmaya ynelik yeni uygulama unsurlaryla zenginletirilecektir. 500. Tarm rnleri ihracatnda rekabet gcnn artrlmas amacyla, ihracat destekleri d ticarete konu ve markal rnlere ynlendirilecektir. 501. AB Katlm ncesi Yardmlardan da yararlanlarak, tarmsal iletmelerde lek byklnn artrlmas yannda, bata retim teknikleri ve retim koullarnn iyiletirilmesi olmak zere, tarm ve gda iletmelerinin modernizasyon abalar, belirlenecek ncelikler erevesinde desteklenecek ve tarm-sanayi entegrasyonu zendirilecektir. 502. Tarmsal kredi sbvansiyonlar ile destekleme demelerinin reticilere eitli kanallardan ulatrlmas salanarak tarm sektrne ynelik finansal hizmetler eitlendirilecektir. 503. TGEM iletmeleri, zel sektr faaliyetlerinin bulunmad veya kstl faaliyetlerde bulunduu alanlara ynlendirilecek ve ihtiya fazlas iletmeler zel sektre kullandrlacaktr. 504. Tarmsal istatistiki verilere dair nitelik ve nicelik sorunlar, sz konusu verilere dayal farkl bilgi toplama ve ileme sistemlerinin ABde kullanlan Btnleik dare ve Kontrol Sistemine benzer bir yapda konsolidasyonu suretiyle giderilecektir. Ayrca, tarm sektrnde toprak piyasalarnn ilemesini salayan ve

77

tarm politikalarnn idare ve kontrolne altyap oluturan kadastro bilgilerinin tamamlanarak saysallatrlmas almalar bitirilecektir. 505. Verimliliin ve retici gelirlerinin istikrarl bir ekilde artrlmas amacyla, iftlikten sofraya gda gvenliinin salanmas ynnde tarmsal retim ve pazarlama aamalarnda bata ila ve gbre ile nitelikli tohumluk kullanm, sulama, bitki ve hayvan sal ile gda hijyeni olmak zere eitli konularda eitim ve yaym hizmetleri artrlacaktr. Sz konusu hizmetlerin gen ve kadn iftileri de kapsayacak ekilde ve yaplar glendirilmi retici rgtleri tarafndan yrtlmesine arlk verilecektir. 506. Grece katma deeri yksek rnler elde edilen hayvanclk faaliyetlerinde; hayvan slahna, hayvan hastalk ve zararllaryla mcadeleye, meralarn slahnn ve kullanmnn dzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri retiminin artrlmasna ve yaym hizmetlerine arlk verilerek, ABye katlm ncesi rekabet gcnn artrlmas hedeflenecektir. Snrlarmzdaki yasal olmayan hayvan hareketleri engellenecektir. 507. Balklk politikalarnda, AB Mktesebatna paralel ekilde, stok tespit almalarnn yaplarak avclk retiminde kaynak kullanm dengesinin oluturulmas, son dnemde salanan destekler ve artan talebe paralel olarak hzla gelien yetitiricilik faaliyetlerinde evresel srdrlebilirliin salanmas ile idari yapnn bu amalara uygun olarak dzenlenmesi esas alnacaktr. 508. Doal orman ekosistemini; bata yangnlar ve zararllar olmak zere eitli faktrlere kar, etkin ekilde korumak; koruma-kullanma dengesi, biyolojik eitlilik, gen kaynaklar, orman sal, odun d rn ve hizmetler ile ekoturizmin gelitirilmesi gzetilerek, ok amal ve verimli ekilde ynetilmesi amalanmaktadr. 509. ncelikle lleme ve toplum sal dikkate alnarak, havza baznda endstriyel ve toprak muhafaza aalandrmalar, rehabilitasyon almalar, kent ormancl ve tarmsal ormanclk yaplmasyla arazilerin daha iyi deerlendirilmesi, zel aalandrmalarn gelitirilmesi ve toplumun bu konularda bilinlendirilmesi nem arz etmektedir. 510. retici rgtlenmesine ilikin mevzuat yeniden ele alnarak, reticilerin deiik amalara uygun ekillerde; verimlilii ve pazarlamada rekabet gcn artrc ynde rgtlenmeleri desteklenecektir. 511. Tarm sektrnde, kamu kurumlarnca yaplan Ar-Ge almalarnn ilgili kurumlarn faaliyetlerini destekleyici olmas salanacaktr. 512. Kamunun, bitki ve hayvan sal ile gda gvenlii konularnda sunduu hizmetler btncl bir erevede yrtlecektir. AB mktesebatna uygun ekilde, kontrol ve denetim faaliyetlerinde etkinlik art ve bu amala izleme ve mdahalenin tek merkezden gerekletirilebilmesi iin ilgili kurumlar aras egdm salanacaktr.

78

7.1.10. Sanayi ve Hizmetlerde Yksek Katma Deerli retim Yapsna Geiin Salanmas Sanayi 513. Ekonominin rekabet gcn artrmak ve dnya ihracatndan daha fazla pay almak zere yksek katma deerli mal retiminin artrlmas temel amatr. 514. malat sanayiinin da dnk bir yap iinde ekonomik bymeyi srkleyen temel sektr olmas hedeflenmektedir. 515. Haksz rekabeti nlemek zere AB teknik mevzuatna uyum almalar hzlandrlacak, mevzuata uygun olmayan mallarn piyasaya arznn ve dolamnn engellenmesi amacyla uygunluk deerlendirme ile piyasa gzetim ve denetim sistemleri glendirilecektir. 516. reticilerin, haksz rekabetin nlenmesine ynelik ticaret politikas tedbirlerinden etkin yararlanmas amacyla, ithalatta ilem baznda ve ticari sr niteliinde olmayan detayl bilgilere hzl ve kolay eriimi iin gerekli altyap kurulacak ve effaflk artrlacaktr. 517. letmelerin rekabet gcn artrmak zere, belgelendirme sistemi ve kalite altyaps iyiletirilecek ve desteklenecektir. 518. malat sanayiinde sektrel gelime stratejileri ve ncelik alanlarn belirlemek, sektrel izleme ve deerlendirme yapmak zere kamu ve zel sektrn yer ald bir danma mekanizmas gelitirilecektir. 519. Sanayi ve evre politikalarnn uyumu gzetilerek bymenin srdrlebilirlii salanacaktr. Sanayide, insan salna ve evre kurallarna uygun retim yaplacak, sosyal sorumluluk standartlarnn gzetilmesine nem verilecektir. 520. Geleneksel sektrlerde katma deeri yksek rn ve faaliyetlere arlk verilerek uluslararas rekabete uyum salayacak yapya dnm desteklenecektir. 521. Tekstil, hazr giyim ve deri sektrnde ileri teknolojiler ieren ve ok fonksiyonlu rnler gelitirilecek ve Ar-Ge almalar zendirilecektir. Bu sektrlerde hzl deien modann yakn takibi, moday etkileme ve moda tasarmna bal olarak rn farkllatrmas yoluyla rekabet gc srdrlecektir. 522. Tekstil, hazr giyim, deri, seramik, cam, mobilya, kuyumculuk gibi sektrlerin tketime ynelik rnlerinde zgn tasarm faaliyetleri zendirilecek, kaliteli tasarmc yetitirilmesi salanacak, ulusal ve uluslararas marka oluturulmas desteklenecek, tantm ve pazarlama konusundaki destekler ihracatlarmzn ihtiyalar dorultusunda gelitirilecektir. 523. Demir-elik sektrnde kaliteli ve katma deeri yksek rnlerin gelitirilmesine ve evrenin korunmasna ynelik Ar-Ge almalar desteklenecektir. 524. Orta ve yksek teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz eya, makina, elektronik sektrlerinde Trkiyenin nemli retim merkezlerinden biri olmas salanacaktr.

79

525. Otomotiv sanayiinde, yksek katma deer yaratan, srdrlebilir rekabet gc bulunan, ncelikle gelimi pazarlara ihracat hedefleyen ve gelimi Ar-Ge yeteneine sahip bir sanayi yaps oluturulmas ngrlmektedir. 526. Otomotiv sanayiinde rekabet gcnn srdrlebilirlii iin retim alannda salanan yetkinlik devam ettirilecek, teknoloji gelitirme ve Ar-Ge alanlarnda yetkinlik gelitirilecek, ana ve yan sanayi arasnda konsept ve tasarm aamasndan balayan bir ibirlii gelitirilecektir. 527. Makina ve beyaz eya sanayiinin tasarm, mhendislik ve yenilik yaratma yetenei desteklenecek, kamu almlarnda yerli reticilerin karlat, d almlardan kaynaklanan haksz rekabetin nlenmesi iin farkndalk oluturulacaktr. 528. Elektronik sanayiinde yksek katma deer yaratlabilmesini teminen elektronik bileenler alt sektr gelitirilecektir. Tketim ve telekomnikasyon cihazlarnn yksek rekabet gcn srdrmek zere entegre devre tasarmnn glendirilmesine ve reticiler aras ibirliiyle dz panel ekran tesisi yatrmnn gerekletirilmesine nem verilecektir. Sektrde rekabet ncesi Ar-Ge tevik edilecek, laboratuvar kapasitesi ve grnt teknolojileri konusunda aratrma alt yaps gelitirilecektir. 529. Elektrikli makinalar sanayiinde mevzuata uygun retim ve Ar-Ge faaliyetlerinin artrlmasn teminen sektr kurulularnn katksyla yksek gerilim ksa devre g laboratuvar kurulacaktr. 530. Savunma, havaclk, uzay, kimya, malzeme ve bitki genetii gibi bilgi ve teknoloji youn alanlar gelitirilecektir. 531. Havaclk ve uzay alanndaki faaliyetlerin koordinasyonunu salayacak bir tekilat kurulacaktr. 532. Savunma sanayiinde; ihtiyalar gvenli ve istikrarl bir biimde milli imkanlarla karlamak zere rekabeti, kendine yeten, esnek, lke sanayii ile btnlemi, ortak retim-tasarm ve Ar-Ge alanlarnda uluslararas ibirlii almalarna etkin katlm salayan bir yapda retimin gelitirilmesi ve bunun iin gerekli altyap ile teknolojik ve ynetsel kabiliyetlerin kazanlmas temel hedeftir. 533. Ulusal savunma sanayiini gelitirmek amacyla, mevcut altyapdan ve teknoloji yeteneinden azami faydalanan, verimlilii, Ar-Geye dayal tedariki, yurt ii teknoloji ve kabiliyet edinimini esas alan bir sistem ve mevzuat oluturulacaktr. 534. Kimya sanayiinde katma deeri yksek yeni kimyasallarn retilmesine ve ihtisas organize sanayi blgelerinin kurulmasna nem verilecektir. 535. Orta ve yksek teknoloji sektrlerinde Ar-Ge ve yenilikilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapsna ncelik verilecek, byk lekli yatrm, ortak yatrm ve kapsaml Ar-Ge projeleri desteklenecektir. 536. AB Programlarna sanayinin katlm artrlacaktr.

537. Eximbank kaynaklar artrlarak bata yatrm mallar reten sektrlerin ihracat proje kredileri olmak zere kredilerin vadesi uzatlacaktr. Hedef pazarlar

80

olarak Ortadou, Afrika lkeleri ve Trk Cumhuriyetleri ile AB dndaki Avrupa lkelerine ncelik verilecektir. lke kredileri, Trkiyeden temin artna bal ekilde verilerek, sanayiye talep yaratlacaktr. 538. ABnin rekabet gcn yitirmekte ve dier lkelere kaydrma eiliminde olduu alanlarda ibirlii ve gelime imkanlar deerlendirilecektir. 539. Yenilenecek hracat Stratejik Plannda orta ve yksek teknoloji rnlerinin ihracatnn artrlmasna ynelik tedbirler gelitirilecektir. 540. KOB'lerin ve giriimcilerin rekabet glerini artrmak ve yeni pazarlara almalarn salamak iin, i kurma ve i gelitirme aamalarnda eitim ve danmanlk hizmeti salanacaktr. Bu amala, GEM ve benzeri yaplanmalar yaygnlatrlacak ve etkinliklerini artrmak zere gerekli dzenlemeler yaplacaktr. 541. letmelerin ortak Ar-Ge, ortak tedarik ve pazarlama faaliyetlerine nem verilecektir. letmelerin fiziki altyap ihtiyalar karlanacak, a oluturma ve kmelenme giriimleri desteklenecektir. letmelerin belirlenmi sanayi blgelerinde kurulmas ve mevcutlarn bu alanlara tanmas zendirilecektir. 542. Yksek katma deerli retim yapsna geite ulusal ve uluslararas dzeyde ibirliine nem verilecek, iletmelerin dnyaya almalarn kolaylatrmak zere yabanc sermaye yatrmlar zendirilecektir. 543. Nitelikli insan gc yetitirilecek ve mevcut iletmelerde alanlarn mesleki ve teknik niteliklerinde iyiletirmeye ynelik almalar desteklenecektir. Eitim programlaryla teknoloji retimine ve Ar-Geye yatkn igc yetitirilmesi salanacaktr. 544. Madencilik sektrnde evre mevzuatna uyum gelitirilecek, brokratik yap etkin hale getirilecek, jeotermal ve petrol konusunda yasal dzenleme almalar tamamlanacak, firma ve iletme leklerinin bytlmesi zendirilecek, madencilik rnleri yurtiinde ilenerek katma deer artrlacak, arama almalarna ve bor rnleri retiminin gelitirilmesine zel nem verilecektir. Hizmetler 545. Ekonomideki arl giderek artan ve ekonominin itici gc olan hizmetler alannda rekabet ortam gelitirilecek, hizmet ihracat tevik edilecektir. Hizmet ihrac, yatrmlarn karlkl korunmasna ilikin anlamalar ve kredi garanti mekanizmalar yoluyla desteklenecektir. 546. stanbulun uluslararas finans merkezi olmas salanacaktr.

Turizm 547. Turizm sektr, lkedeki refah ve gelimilik dengesizliklerini azaltc dorultuda ynlendirilecek, turizm potansiyeli olan ancak bugne kadar yeterince ele alnmam yrelerde turizm gelitirilerek ekonomik ve sosyal kalknma salanacaktr. 548. Sektrle ilgili tm yatrmlarn doal, tarihsel ve sosyal evreyi kollayc, koruyucu ve gelitirici bir yaklam iinde olmasna azami zen gsterilecektir.

81

549. Sektrde yeni kapasite yaratmann yan sra mevcut rnn niteliinin ykseltilmesine arlk verilecek, yeni aktrlerin, tantm, pazarlama, altyap, turizm eitimi ve evre konularnda grevleri ile kamunun turizm sektrndeki rol yeniden tanmlanacaktr. 550. Turizmin mevsimlik ve corafi dalmn iyiletirmek ve d pazarlarda deien tketici tercihleri de dikkate alnarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacyla var noktas ynetimine arlk verilerek golf, k, da, termal, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili ynlendirme faaliyetleri srdrlecektir. 551. Trkiyenin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal kaynaklar asndan rekabet stnl gz nne alnarak, salk hizmetleri turizmi desteklenecektir. 552. Mevcut kapasiteleri, karllk salayacak fiyat ve doluluk oranlarnda dolduracak talep yaratlncaya kadar, turizm teviklerinde pazarlama alanna, hava ulatrmasna ve toplam kalite iyiletirilmesine ncelik verilecektir. 553. Turizm hareketlerinin younlat blgelerde yerel ynetimlerin ve kullanclarn turizmle ilgili kararlara ve kamu eliyle yaplacak fiziki altyapnn finansmanna katlm salanacaktr. 554. Turizm sektrnn uzun vadeli ve salkl gelimesini salamak zere Turizm Sektr Ana Plan hazrlanacaktr. Turizm eitimi ve kalitesinde standardizasyonu, verimlilik ve i kalitesinin gelimesini ve istihdam iin gerekli beceri dzeylerinin belirlenmesini salayacak belgelendirme sistemi getirilecektir. naat, Mhendislik-Mimarlk, Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik Hizmetleri 555. naat, mhendislik-mimarlk, teknik mavirlik ve mteahhitlik hizmetleri sektrnde yeni teknolojilerin kullanlmas, finansman gcnn artrlmas ve modellerinin eitlendirilmesi, nitelikli mesleki ve teknik eitim salanmas, mesleki yetkinliin belgelendirilmesi, teknik hizmetlerde sorumluluk-cret dengesinin kurulmas, kalite bilincinin gelitirilmesi, yap malzeme ve retim kalitesinin ve kamu almlarnda etkinliin artrlmas ncelikli alanlar olacaktr. 556. Kamu yatrmlarnda bamsz teknik mavir kullanlmas salanacak, etkin bir yap denetimi iin gerekli sorumluluk sigortas sistemi kurulacaktr. Bilgi Teknolojileri Hizmetleri 557. lkemiz, bilgi teknolojileri sektrnde, yazlm ve hizmetler alannda blgesel bir oyuncu olarak konumlandrlacaktr. Bu kapsamda; Bilgi teknolojileri sektrnn rekabet gcnn gelitirilmesi amacyla, i talebin gelitirilmesinin yan sra dorudan yabanc sermaye yatrmlar iin uygun ortam oluturulacaktr. Bu yolla sektrel bazda teknoloji transferi salanacak, firmalarn uluslararas kalite sertifikasyonlarna sahip olmalar, i yapma yetkinliklerinin gelitirilmesi ve finansmana eriimin kolaylatrlmasna ynelik tedbirler hayata geirilecektir. Rekabet gc artrlan sektr ihracata ynlendirilecek, ihracatta proje odakl hizmetlere ve katma deeri yksek telekomnikasyon, eitim, salk ve savunma sanayii gibi sektrlere zel yazlm rnlerine odaklanlacaktr. Teknoparklarda yazlm faaliyetlerinin, blgesel ve ncelikli endstrileri destekleyecek ekilde ihtisaslamasna ynelik yap kurulacaktr.

82

558. Fikri mlkiyet haklarnn korunmasna ilikin mevzuat, yazlm sektrnde etkin ekilde uygulanacaktr. Ticaret Hizmetleri 559. Ticaret hizmetlerinde etkinliin artrlmas amacyla, yk tamaclna ynelik olarak; toplama ve datm aamalarnda ilgili tm taraflarn bir araya geldii, konteynerlerin depolanmas, tasnif edilmesi ve ulatrma trleri arasnda aktarmnn saland, brokratik ilemlerin tek bir mekanda basitletirilerek zmlendii, yk balang ve biti noktalar olarak tanmlanabilecek lojistik merkezler vastasyla kombine tamacla geilmesi salanacaktr. ncelikle, nemli limanlardan balamak zere belirli merkezlerde lojistik merkezler kurulacaktr. 560. Toptan ve perakende ticaret hizmetleri sektrne ynelik yaplacak dzenlemelerde; sektrn girdi ve kt taraf gz nne alnarak tarm ve imalat sanayii sektrleri ile tketiciler zerindeki etkilerinin ok ynl analiz edildii, bir yandan kayt dln nlenmesinin, verimlilik ve kalitenin artrlmasnn ve hijyenik ynden salk kurallarna uyumun salanmasnn, dier yandan ticaretin kk esnaf ve sanatkar arlkl yapsnn, iletmelerin birletirilmesi gibi lek bytc politikalarla modern bir yapya dntrlmesi tevik edilecektir.

7.2. stihdamn Artrlmas 561. stihdam odakl srdrlebilir bir byme erevesinde, rekabeti bir ekonomi ve bilgi toplumunun gerektirdii dorultuda nitelikli insan kaynaklarnn yetitirilmesi, istihdam imkanlarnn gelitirilmesi, isizliin azaltlmas ve igc piyasasnn etkinletirilmesi salanacaktr. Ekonomik ve sosyal alanda yaplacak dzenlemelerde istihdam boyutu gzetilecektir. 562. Ulusal stihdam Stratejisinin oluturulmas almalarnda, tarm sektrndeki zlme ile bu sektrden gelen igcnn tarm d sektrlere kazandrlmas konusuna arlk verilecektir. stihdamn artrlmasnda nem tayan giriimciliin gelitirilmesi ve teviki btncl bir yaklamla ele alnacaktr. 7.2.1. gc Piyasasnn Gelitirilmesi 563. Esneklik ile gvence bir arada deerlendirilerek igc piyasasnn daha esnek ve hareketli bir yapya kavumas salanacaktr. 564. stihdam zerindeki ykler, yeni istihdam olanaklarnn gelitirilmesini, dzgn ilerin oaltlmasn ve kaytd istihdamn azaltlmasn zendirecek ekilde akteryal dengeler de gzetilerek kademeli bir ekilde drlecektir. 565. cret-verimlilik ilikisini glendiren, igc piyasalarnn esnekliine katkda bulunan ve retken istihdam destekleyen esas cret arlkl bir cret politikas izlenecektir. 566. letmelerin ve alanlarn igc piyasasndaki deiimi pozitif bir ekilde ynetebilme kabiliyetleri artrlacaktr. letmelerin bu deiime uyum salama kapasiteleri; i rgtlerinin modernletirilmesi ve iletmelerde uyumun

83

desteklenmesi, alanlarda ise, yeni koullarn gerektirdii bilgi ve becerilerin kazandrlmas yoluyla salanacaktr. 567. lkemizdeki mevcut sosyal diyalog mekanizmalar glendirilecek, lke dzeyinden iletme dzeyine kadar her aamada sosyal diyalog kltr yaygnlatrlacak ve yeni mekanizmalar oluturulacaktr. 568. gc piyasasnda zorluklarla karlaan kadnlar, genler, uzun sreli isizler, zrller ve eski hkmller iin frsat eitlii salanacaktr. Kadnlarn igcne ve istihdama katlmlarnn artrlmas amacyla ocuk ve dier bakm hizmetlerine eriimleri kolaylatrlacaktr. Genlerin igc piyasasnda deneyim kazanmalarn salayc programlar gelitirilecektir. 569. stihdam kurumlarnn, kreselleme ve teknolojik ilerlemelerin igc piyasasnda meydana getirdii deiimlere uyum salamas amacyla; yerel dzeydeki ihtiyalar da gz nnde bulundurularak, kapasiteleri gelitirilecek, hizmet alanlar eitlendirilecek ve hizmet sunulan hedef gruplar geniletilecektir. Ayrca merkezi dzeyde alnan kararlarn yerel dzeyde de etkin uygulanabilmesi iin ilgili kurulularla iletiim glendirilecektir. 7.2.2. Eitimin gc Talebine Duyarllnn Artrlmas 570. Deien ve gelien ekonomi ile igc piyasasnn gerekleri dorultusunda, kiilerin istihdam becerilerini artrmaya ynelik yaam boyu renim stratejisi gelitirilecektir. Bu strateji, kiilerin beceri ve yeteneklerinin gelitirilebilmesi iin, rgn ve yaygn eitim imkanlarnn artrlmasn, sz konusu eitim trleri arasndaki yatay ve dikey ilikinin glendirilmesini, raklk ve halk eitiminin bunlara ynelik olarak yaplandrlmasn, zel sektr ve STKlarn bu alanda faaliyet gstermesini destekleyecek mekanizmalar kapsayacaktr. 571. gc piyasasna ilikin bilgi sistemleri gelitirilmesi, eitim ve igc piyasasnn daha esnek bir yapya kavuturulmas ve istihdamn ve igc verimliliinin artrlmas iin, yaam boyu eitim stratejisi dikkate alnarak ekonominin talep ettii alanlarda insangc yetitirilecektir. 572. nsangc arz ve talep eilimlerinin belirlenebilmesi amacyla hanehalknn eitim, istihdam ve meslek durumlarn ieren gerekli veriler retilecek, derlenecek ve igc piyasas ihtiya analizleri yaplacaktr. 573. Mesleki ve teknik eitimde modler ve esnek bir sisteme geilecek, yksekretim ve ortaretim dzeyindeki mesleki eitim, program btnln esas alan tek bir yapya dntrlecek, mesleki eitimde, nitelikli igcnn yetitirilmesinde nemli yeri olan uygulamal eitime arlk verilecektir. 574. Mesleki eitim sistemi, rencilere ekip halinde alabilme, karar verebilme ve sorun zebilme, sorumluluk alabilme gibi igc piyasasnn gerektirdii temel becerilere sahip renci yetitirecektir. 575. Ekonominin ara eleman ihtiyacn karlamak iin mesleki eitim faaliyetlerinin kmeleme ortam oluturan OSBlerde ilgili hizmet kurumlar ve zel sektrle etkili ibirlii iinde yaygnlamasn salayan mekanizmalar glendirilecektir.

84

576. letmeler ve sivil toplum kurulularnn nitelikli igc yetitirmeye ynelik faaliyetleri desteklenecektir. 577. Meslek standartlarna dayal yeterliliklerin gelitirilmesi, belgelendirilmesi, belge ve eitim veren kurulularn akreditasyonu gibi temel ilevleri ieren Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemine ilikin almalar tamamlanacak ve bu sisteme duyarl bir mesleki eitim yaps gelitirilecektir. 7.2.3. Aktif gc Politikalarnn Gelitirilmesi 578. sizlerin, igc piyasas asndan dezavantajl kesimlerin ve tarm sektrnden aa kacak igcnn nitelikleri ve beceri dzeyleri, igc piyasasnn ihtiyalar dorultusunda, aktif igc programlar uygulanarak gelitirilecek ve bu programlara ayrlan kaynaklar artrlacaktr. 579. bulma hizmetlerinin daha fazla kiiye sunulmas salanacak ve bu hizmetlerin kalitesi ykseltilecektir. Aktif igc politikalar, bata giriimcilik ve istihdam garantili programlar, mesleki danmanlk ve rehberlik hizmetleri ile iletmelerde eitim seminerleri olmak zere igc yetitirme ve mesleki eitim kurslar yoluyla yaygnlatrlacaktr. Aktif igc programlar, igc piyasas ihtiya analizleri dorultusunda dzenlenecektir. 580. stihdam yaratmay amalayan mikro lekteki projelere mali destek salanacaktr. 7.3. Beeri Gelime ve Sosyal Dayanmann Glendirilmesi 581. Beeri gelime ve sosyal dayanma alanlarndaki politikalarn temel amac, toplumun tm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden ve ok boyutlu bir sosyal koruma andan yeterince faydalanmasn salayarak, yaam kalitesini ve refah dzeyini ykseltmektir. Temel kamu hizmetlerinin salanmasnda eitim ve salk; sosyal koruma ann gelitirilmesinde ise kapsayc ve srdrlebilir bir salk ve sosyal gvenlik sistemi, etkinlii artrlm sosyal hizmetler, gelir dalmnn iyiletirilmesi, sosyal ierme ve yoksullukla mcadele, kltrn korunmas, glendirilmesi ve toplumsal diyaloun gelitirilmesi politikalar temel ncelik alanlar olacaktr. 7.3.1. Eitim Sisteminin Gelitirilmesi 582. Toplumsal gelimenin salanmas amacyla; dnme, alglama ve sorun zme yetenei gelimi, Atatrk ilkelerine bal, demokratik, zgrlk, milli ve manevi deerleri zmsemi, yeni fikirlere ak, kiisel sorumluluk duygusuna sahip, ada uygarla katkda bulunabilen, bilim ve teknoloji kullanmna ve retimine yatkn, sanata deer veren, beceri dzeyi yksek, retken ve yaratc, bilgi a insan yetitirilecektir. 583. Eitim sistemi, insan kaynaklarnn gelitirilmesini desteklemek zere, yaam boyu eitim yaklamyla ve btncl olarak ele alnacak; sistemin etkinlii, eriilebilirlii ve frsat eitliine dayal yaps glendirilecektir.

85

584. Okulncesi eitimin yaygnlatrlmas amacyla retmen ve fiziki altyap ihtiyac karlanacak, eitim hizmetleri eitlendirilecek, toplumsal farkndalk dzeyi ykseltilecek, erken ocukluk ve ebeveyn eitimleri artrlacaktr. 585. lkretimde okul terklerinin azaltlmas iin bata krsal kesime ve kz ocuklarna ynelik olmak zere gerekli tedbirler alnacak ve ortaretime gei oranlar ykseltilecektir. 586. retmen a bulunan alanlarda ihtiyacn karlanmas iin niversite kontenjanlar artrlacak, retmenlerin blgelere ve yerleim yerlerine gre dengeli dalm salanacak, zlk haklarnda hizmet yaptklar yerleim yerleri ve hizmet artlar itibaryla farkllamaya gidilebilmesine imkan salanacaktr. 587. Eitimin yaygnlatrlmasnda merkezi idarenin yan sra mahalli idareler, gnll kurulular ve zel sektrn katks artrlacaktr. 588. Ortaretim; program trn esas alan, yatay ve dikey geilere imkan veren, etkin bir rehberlik ve ynlendirme hizmetini ieren esnek bir yapya kavuturulacaktr. Programlar geni tabanl ve modler esasa gre dzenlenecektir. 589. Eitimde kalitenin artrlmas amacyla, yenilikilii ve aratrcl esas alan mfredat programlar lke geneline yaygnlatrlacak, renciler bilimsel aratrmaya ve giriimcilie tevik edilecektir. 590. Kalabalk snf mevcutlar drlecek, ikili eitim uygulamas azaltlacaktr. Her kademedeki eitim tesislerinin etkin kullanlabilmesi iin standartlar ve ortak kullanm imkanlar gelitirilecektir. Okullarn bilgi ve iletiim teknolojileri altyaps, eitim yazlmlar ncelikli olmak zere glendirilecek, yenilenen mfredatn gerektirdii ortamlar ve donanm salanacaktr. 591. Mfredat programlarndaki ve eitim yntemlerindeki deiiklikler dikkate alnarak retmen yeterlilikleri srekli olarak gelitirilecek, gereken yeterliliklerin kazandrlabilmesi iin hizmet ncesi ve hizmet ii eitimde etkin yntemler uygulanacaktr. 592. Yeni kurulan niversiteler bata olmak zere, retim yesi ihtiyacn karlamak amacyla yurtii ve yurtdnda retim yesi yetitirme programlarna devam edilecektir. 593. Bilgi toplumuna gei srecinde ihtiya duyulan insangcnn yetitirilebilmesi iin yabanc dil retimi etkinletirilecek, bilgi ve iletiim teknolojilerinin derslerde kullanlmasn salayacak yntemler gelitirilecek ve yaygnlatrlacaktr. 594. Toplumda yaam boyu eitim anlaynn benimsenmesi amacyla e-renme dahil, yaygn eitim imkanlar gelitirilecek, eitim a dna km kiilerin ak retim frsatlarndan yararlanmalar tevik edilecek, beceri kazandrma ve meslek edindirme faaliyetleri artrlacaktr. 595. zel eitim gerektiren rencilerin eitiminde kaynatrma yntemine ncelik verilecek ve mevcut okullarn fiziki koullar uygun hale getirilecektir.

86

596. Yksekretim kurumlarnda finansman kaynaklar gelitirilecek ve eitlendirilecek; renci katk paylarnn, mali gc olmayan baarl rencilere burs ve kredi salanmas artyla yksekretimin finansmanndaki paynn artrlmasna ynelik dzenlemeler yaplacaktr. 597. Eitime ayrlan zel kaynaklar eitimde frsat eitliine imkan salayacak ekilde ynlendirilecektir. Btn eitim kademelerinde zel sektrn pay artrlacak, kamu kaynaklarnn en fazla ihtiya duyan kesimlere ynlendirilmesi salanacaktr. Etkin bir kalite deerlendirme ve denetim sistemi kurulmas kouluyla zel yksekretim kurumlarnn alabilmesine imkan salanacaktr. 598. Eitim sisteminin etkinliinin artrlmas, eitime ayrlan kaynaklarn daha verimli kullanlmas, renciler ve aileleri zerindeki mali, sosyal ve psikolojik yklerin hafifletilmesi amacyla eitim sistemi, snav odakl yapdan kurtarlacaktr. Yksekretime giri sistemi; rencileri programlar hakknda yeterli dzeyde bilgilendiren, ilgi ve yeteneklerini ortaretim boyunca ok ynl bir srele deerlendiren, okul baarsna dayal ve mfredat programlaryla daha uyumlu bir yapya kavuturulacaktr. 599. Ortaretim ve yksekretime hazrlk dntrlmesine ynelik tevikler salanacaktr. dershanelerinin zel okullara

600. Milli Eitim Bakanl merkez tekilatnda hizmet esasna dayal bir yaplanmaya gidilecek, kurumsal kapasite glendirilecek, tara tekilatlarna ve eitim kurumlarna yetki ve sorumluluk devredilmesi salanacaktr. 601. Yksekretim Kurulu, standart belirleme, koordinasyon ve planlamadan sorumlu olacak ekilde yeniden yaplandrlacaktr. Yksekretim kurumlarnn, effaflk, hesap verebilirlik ilkeleri dorultusunda idari ve mali zerklie sahip olmalar ve yerel zelliklere uygun ekilde uzmanlamalar salanarak, sistemin rekabeti bir yapya kavumas desteklenecektir. 602. Kaliteli eitim imkanlarnn yaygnlatrlmas amacyla eitim kurumlarnda kalite gvence sistemi kurulacak, kalite standartlar belirlenerek yaygnlatrlacak, eitim kurumlarnn yetkileri ve kurumsal kapasiteleri artrlacak, performans lmne dayal bir model gelitirilecektir. 7.3.2. Salk Sisteminin Etkinletirilmesi 603. Salk hizmetlerine eriim olanaklarnn iyiletirilmesi iin altyap ve salk personeli ihtiyac karlanacak ve lke genelindeki dalmlar dengelenecektir. Eriimi kolaylatracak genel salk sigortas sistemi hayata geirilecektir. 604. Salk personeli ann giderilmesi iin eitim programlarnn kontenjanlar artrlacaktr. Salk eitiminin kalitesi, rencilerin temel salk hizmetlerine ynelik becerilerini artracak ekilde gelitirilecek, lke gereksinimlerine ve uluslararas standartlara uygun bir yapya kavuturulacaktr. Ayrca, salk alanlarnn niteliinin iyiletirilmesi amacyla hizmet ii eitimler artrlacaktr. 605. Hasta odakl bir salk sistemi oluturulacak, tptaki kt uygulamalar nlemeye ynelik hukuki dzenlemeler yaplacaktr. Ayrca, vatandalarn ve salk personelinin hasta haklar konusunda bilinlendirilmesi salanacak ve salk

87

kurulularnda hasta yaygnlatrlacaktr.

haklarna

ilikin

birimler

kurularak

uygulamalar

606. Bata birinci basamak hizmetleri olmak zere salk hizmetlerinin kalitesi altyap ve personelin niteliinin gelitirilmesi ile artrlacaktr. 2008 yl sonu itibaryla aile hekimlii hizmet modeli tm illere yaygnlatrlacaktr. 607. Daha verimli iletilmelerinin salanmas ve hizmet kalitelerinin artrlmas amacyla, hastaneler idari ve mali adan kademeli olarak zerkletirilecektir. 608. Hizmet kalitesinin artrlmas amacyla hizmet sunumuna ve personele ilikin ulusal standartlar belirlenecek, salk birimlerinin akreditasyonu iin gerekli sistem oluturulacaktr. 609. Salk Bakanlnn glendirilecektir. 610. planlayc, dzenleyici ve denetleyici rol

zel sektrn salk alannda yapaca yatrmlar tevik edilecektir.

611. nleme tedaviden nce gelir ilkesine uyarak kaynaklarn tahsisinde, bata bulac hastalklar ve anne-ocuk sal olmak zere nlenebilir hastalklar, gda, tketici ve evre sal alanlarna ynelik koruyucu salk hizmetlerine ncelik verilecektir. 612. Sevk zincirinin etkin iletilmesi ve bilgi sistemlerinin yaygn olarak kullanlmas ile hastanelerde hizmet verilmesi kolaylatrlacak ve salk harcamalarnn kontrol salanacaktr. 613. lacn aklc kullanmnn salanmas iin salk personelinin ve halkn bilinlendirilmesi salanacaktr. la ve tbbi cihazlarn kalitesini, kullanmn ve bunlara ynelik harcamalarn etkinliini kontrol edecek mekanizmalar oluturulacaktr. 614. Koruyucu salk alannda alan personelin says ve nitelii artrlacak, gerekli altyap ihtiyac karlanacak ve halkn koruyucu salk hizmetleri ile salkl yaam biimleri hakknda bilinlendirilmesi salanacaktr. 615. Uluslararas kriterlere uygun salk veri taban oluturulacaktr.

7.3.3. Gelir Dalmnn yiletirilmesi, Sosyal erme ve Yoksullukla Mcadele 616. Yoksulluk ve gelir dalmndaki dengesizlik, srdrlebilir byme ve istihdam, eitim, salk ve alma hayat politikalaryla kalc bir ekilde azaltlacaktr. Yoksulluk ve sosyal dlanma riski tayan birey ve gruplarn ekonomik ve sosyal hayatta yer almalar salanacak ve yaam kaliteleri ykseltilecektir. 617. Transfer politikalar, gelirin yoksullar lehine yeniden datmnn salanmas yoluyla etkili hale getirilecektir. Bu kapsamda, sosyal gvenlik sisteminin, sosyal risklere kar toplumun her kesimine gvence salayarak gelir dalmn iyiletirici bir etkiye sahip olmas salanacaktr.

88

618. Yoksulluun azaltlmasna ynelik hizmetler, yoksulluk kltrnn olumasn nleyici ve yoksul kesimin retici duruma gemesini salayc nitelikte olacaktr. 619. Kaytd alan yoksullarn, sosyal gvenlik kapsamna alnmas ve dzgn ilerde almas iin gerekli tedbirler alnacaktr. 620. Yoksul kesimlere ynelik ekonomik faaliyetler eitlendirilecek ekilde gelir getirici projeler desteklenecektir. zellikle, krsal kesimde ve az gelimi blgelerde giriimcilik tevik edilecektir. 621. Kadnlarn ekonomik ve sosyal hayata katlmlarn artrmak iin; bu kesime ynelik mesleki eitim imkanlar gelitirilerek istihdam edilebilirlikleri artrlacaktr. 622. Kadna ynelik iddetin nlenmesi amacyla, bu konudaki toplumsal bilin artrlacaktr. 623. zellikle krsal kesimdeki kz ocuklarnn, zrllerin ve dk gelirli ailelerin ocuklarnn eitim ihtiyalarnn karlanmas desteklenerek bu kesimlerin eitime eriimleri kolaylatrlacaktr. Ayrca, ocuk iiliini nleyecek tedbirler alnacak ve etkili bir ekilde uygulanacaktr. 624. ocuun bakm ve yetitirilmesi iin ideal ortam olan aileye ynelik eitici programlar yaygnlatrlacaktr. 625. Yallara ynelik olarak evde bakm hizmeti desteklenecek, kurumsal bakm konusunda ise huzurevlerinin says ve kalitesi artrlacaktr. 626. zrllerin ekonomik ve sosyal hayata katlmlarnn artrlmasna ynelik, sosyal ve fiziki evre artlar iyiletirilecek, zel eitim imkanlar ve alma ortamnn zel olarak dzenlendii korumal iyerleri gelitirilecektir. 627. Tarmdaki yapsal deiim sonucu kente g eden vasfsz ve yoksul insanlarn isizlik riskini azaltmak iin aktif istihdam politikalar gelitirilecektir. 628. Yoksulluk ve sosyal dlanmann nlenmesine ynelik politikalarn uygulanmasnda ve bunlara ynelik eitim, barnma ve istihdam gibi hizmetlerde, merkezi idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kurulular bata olmak zere tm kesimlerin koordineli bir ekilde almas salanacaktr. 7.3.4. Sosyal Gvenlik Sisteminin Etkinliinin Artrlmas 629. Sosyal gvenlik sistemi; nfusun tmn kapsayan, toplumun deien ihtiyalarn karlayabilen, mali srdrlebilirlii olan ve kaliteli hizmet sunan bir yapya kavuturulacaktr. 630. Sosyal sigorta sistemi, alan nfusun tmn kapsayacak ekilde yaygnlatrlacak ve kaytd istihdam nlenecektir. 631. Sosyal gvenlik sisteminin mali srdrlebilirlii akteryal dengeler gzetilerek salanacaktr. Sosyal sigorta sisteminin bilgi ilem altyapsnda tam otomasyona geilerek, hak kaybn ve mkerrer yararlanmay nleyen etkili, eriilebilir ve srdrlebilir hizmet sunan bir yap oluturulacaktr. 632. Sosyal gvenlik programlarnn verimli ve uyumlu yrtlmesi amacyla kurulular arasnda, iletiim ve ibirlii salanacaktr.

89

633. Sosyal hizmet ve yardmlar sisteminde eitlik, sosyal adalet, etkinlik ve etkililik ilkeleri esas olacaktr. Sistemden yararlanacak kiilerin belirlenmesi amacyla ortak bir veri taban oluturularak, nesnel ltlerle ileyen bir tespit mekanizmas kurulacaktr. 634. Sosyal hizmet ve yardmlar alannda nitelikli personel eksiklii giderilecek ve mevcut personelin nitelii artrlacaktr. 635. Yerel ynetimler ve sivil toplum kurulularnn sosyal hizmet ve yardmlar alanndaki faaliyetleri desteklenecektir. 7.3.5. Kltrn Korunmas ve Gelitirilmesi ve Toplumsal Diyaloun Glendirilmesi 636. Toplumsal deiim srecinde kltrel zenginlik ve eitliliimizin korunmas, gelitirilmesi ve gelecek kuaklara aktarlmas kltrel politikalarn temelini oluturacaktr. 637. Kltrmzn zgn yapsn ve zenginliini kaybetmeden geliime ak olmas ve evrensel kltr birikimine katkda bulunmas salanacaktr. Kltr mirasmzn envanterinin karlmasna, bu mirasn korunmasna ve restorasyonuna ynelik almalar planl bir ekilde srdrlecek; bu mirasn korunmas iin yaygn eitim yoluyla kamuoyu bilincinin artrlmas salanacaktr. 638. Sosyal ve ekonomik politikalarda kltr boyutunun dikkate alnmas ve kltr politikalarnn hayata geirilmesinde yerel ynetimlerin ve STKlarn etkin katlm salanacaktr. Toplumun her kesiminin kltrel etkinliklere kolay eriimi salanacaktr. 639. Grsel, iitsel ve sahne sanatlarnn geliimi ve desteklenmesi iin uygun ortamlar hazrlanacaktr. 640. Kltr turizminin gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas almalar balamnda, otantik zellikleriyle korunarak turizme alan yresel rneklerin oaltlmas desteklenecektir. 641. Bata geleneksel el sanatlarmz olmak zere, maddi kltr rnlerimiz ihra rnlerine dntrlecektir. 642. Sinema ve belgesel film gibi kltrel rnlerin retimi tevik edilerek kltr sektrnn milli gelir ve ihracat iindeki pay artrlacaktr. 643. ncelikle bilim, eitim, retim ve yayn kurulularnda Trkenin doru ve etkin kullanmna nem verilecektir. 644. Kltrel kimliimizin zgn yapsn korumak, gelitirmek ve tantmak iin etkin politikalar retmek ve ilgili kurumlar arasnda gerekli egdm salamak amacyla ilgili bakanln grev ve sorumluluklar yeniden dzenlenecektir. 645. Youn g ve arpk kentleme neticesinde ortaya kan sosyo-kltrel uyum sorunlarn azaltc nlemler alnacaktr. 646. Toplumsal btnleme ve dayanmann artrlmas amacyla hogr, toplumsal diyalog ve ortaklk kltrn gelitirici politikalara ncelik verilecektir.

90

647. Genlerin aileleriyle ve toplumla iletiimlerini daha salkl hale getirecek, zgvenlerini gelitirecek, yaadklar topluma aidiyet duygusu ve duyarllklarn artracak, karar alma srelerine katlmlarn salayacak tedbirler alnacaktr. 648. Kamu politikalarnn oluturulmasnda demokratik katlm, saydaml salamak ve toplumsal diyalou gelitirmek iin STKlarn karar alma srelerine katklarn salayacak mekanizmalara ynelik almalar yaplacaktr. 649. ESKnn daha etkin ve fonksiyonel bir yapya kavuturulmasna ynelik nlemler alnacaktr. 7.4. Blgesel Gelimenin Salanmas 650. Blgesel gelime politikalar, bir taraftan blgelerin verimliliini ykseltmek suretiyle ulusal kalknmaya, rekabet gcne ve istihdama katky artrrken, dier taraftan da blgeler ve kr-kent aras gelimilik farkllklarn azaltma temel amacna hizmet edecektir. 651. Bu kapsamda; merkezi dzeydeki politikalarn daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, yerel dinamiklere ve isel potansiyele dayal gelime ortamnn oluturulmasna, yerel dzeyde kurumsal kapasitenin artrlmasna ve krsal kalknmann hzlandrlmasna ynelik almalara arlk verilecektir. 7.4.1. Blgesel Gelime Politikasnn Merkezi Dzeyde Etkinletirilmesi 652. Planlama hiyerarisinin ulusal, blgesel ve yerel dzeylerindeki planlama aralar ve standartlar belirlenecek, planlarn birbiriyle uyumu salanacaktr. Fiziksel planlar da dahil olmak zere, yerindenlik ilkesi esas alnarak, planlarn ynetimi ve denetimi iin btncl bir sistem oluturulacaktr. 653. Blgesel gelime asndan ulusal dzeyde egdm salamak ve hazrlanacak alt lekli plan ve stratejilere genel bir ereve oluturmak zere ulusal dzeyde blgesel gelime stratejisi hazrlanacaktr. 654. Yerel ve merkezi kurulular arasnda blgesel gelime ve yerel kalknmayla ilgili grev, yetki ve sorumluluklar tanmlanacak, etkin bir egdm ve denetim mekanizmas oluturulacaktr. 655. Oluturulan politikalara uygun kaynak tahsisi ve uygulama aamalarnda merkezi kurulular arasnda egdm ve ibirlii glendirilecek, kurumlarn ve aktrlerin programlama, proje hazrlama, uygulama, izleme ve deerlendirme kapasiteleri artrlacaktr. 656. Blgesel gelime planlar; yerel dinamikleri ve isel potansiyelleri harekete geirmeye ynelik strateji ve ncelikleri belirleyen esnek, dinamik, katlmc ve uygulanabilir nitelikte hazrlanacaktr. Kalknma ajanslaryla ibirlii iinde tm blgelerin gelime stratejileri ve planlar tamamlanacak ve yeterli finansmanla desteklenecektir. 657. Blgelerde i frsatlarnn ve yaam kalitesinin artrlmasna, ulalabilirlik ile blge ii ve blgeler aras etkileimin gelitirilmesine ynelik olarak, kamu yatrm

91

uygulamalarnda ve hizmet arznda mekansal nceliklendirme ve odaklanma salanacaktr. 658. Bata az gelimi blgelerde olmak zere, byme ve evrelerine hizmet verme potansiyeli yksek cazibe merkezleri belirlenerek; ncelikle bu merkezlerin ulalabilirlii iyiletirilecek, fiziki ve sosyal altyaps glendirilecektir. 659. Youn g basks altnda olan kentlerin gten kaynaklanan temel sorunlar tespit edilerek en ok etkilenen alanlarda sosyal uyuma ynelik almalarla birlikte fiziki ve sosyal altyap iyiletirilecektir. 660. Btncl bir gelime stratejisi erevesinde, lkemizdeki metropolleri kresel rekabette ne karacak i ve yaam ortamnn salanmas desteklenecektir. 661. Kamunun yerel ve blgesel kalknmaya ilikin destek politikalar, blgesel gelime dzey ve potansiyelleri dikkate alnarak gzden geirilecektir. 662. Blgelerde yatrm ortam iyiletirilecek, giriimciler iin finansman olanaklar artrlacak ve eitlendirilecektir. Giriim sermayesi, mikro-kredi uygulamalar ve farkllatrlm girdi maliyetlendirmesi gibi, yatrm, retim ve istihdam zendirici yeni aralar gelitirilecektir. 663. Blgelerde; yeniliki, rekabet edebilir, dinamik ve yksek katma deer yaratabilen nc sektrler seilecek ve desteklenecektir. Blgesel ve sektrel nceliklere dayal, daha seici ve mekansal odakl devlet yardmlar sistemi ile uygulamann izlenmesi ve sonularnn deerlendirilmesi iin gerekli mekanizmalar oluturulacaktr. 7.4.2. Yerel Dinamiklere ve sel Potansiyele Dayal Gelimenin Salanmas 664. zellikle az gelimi blgelerde yerel dzeyde uzmanlamay destekleyecek ekilde beeri kaynaklar ve sosyal sermaye gelitirilecek; blgesel potansiyelleri ve igc piyasas zelliklerini dikkate alan igc eitim programlar uygulanacaktr. 665. Yerel dinamiklere ve isel potansiyele dayal kalknma anlay iinde; kamu kurum ve kurulular, zel sektr, niversiteler ve STKlarn ibirliiyle giriimcilii gelitirmeye ynelik zel eitim programlar desteklenecektir. 666. niversitelerin toplumla ve i dnyasyla tam bir etkileim iinde yerel uzmanlama alanlarna ynelik eitim, aratrma ve hizmet faaliyetlerinde younlamas salanacaktr. Bu erevede, niversite-sanayi ibirliine ve yerel uzmanlamaya dayal retimi desteklemek zere uygun blgelerde sektrel organize sanayi blgeleri uygulamas yaplacaktr. 667. Yresel marka yaratmaya ynelik olarak, zgn tarihi ve doal miraslar korunup gelitirilerek ekonomik deere dntrlecektir. Blgelerin i ve yatrm imkanlarnn ulusal ve uluslararas dzeyde etkili bir ekilde tantm salanarak sermaye girii hzlandrlacaktr. 668. Blgeler aras yaknsama ve rekabet amalar bakmndan farkllatrlm KOB politikalar uygulamaya geirilecektir. Bu kapsamda; ihtiya duyulan nitelikli igcnn yetitirilmesine, finansman kaynaklarnn geniletilmesi ve aralarnn eitlendirilmesine, pazara ve teknolojiye eriimin kolaylatrlmasna zel nem verilecektir.

92

669. Srkleyici sektrler liderliinde ve glendirilmi sosyal a yaps iinde kmelenmelerin desteklenmesi salanacaktr. Bu erevede; yerel kmelenme alanlarn destekleyici, kmedeki aktrler arasnda ibirliini artrc ve kmenin dnya piyasalar ile entegrasyonunu salamaya ynelik mekanizmalarn oluumu zendirilecektir. 670. ncelikle gelime potansiyeli yksek merkezlerde; yenilikler ve yeni teknolojilerle ilgili bilgilere eriim kolaylatrlacak, teknoloji deiim ve transfer sistemleri gelitirilecek, etkin bir blgesel Ar-Ge altyaps kurulacaktr. Ticari nitelikli blgesel yenilik altyaps kurulmasna ynelik olarak teknoparklar, yenilik aktarm merkezleri ve iletme kulukalar gibi aralar ve giriimler desteklenecektir. 7.4.3. Yerel Dzeyde Kurumsal Kapasitenin Artrlmas 671. Kamu kurum ve kurulular, zel sektr ve STKlar arasndaki ibirlii ve ortaklklar desteklenecek, ibirlii alarnn oluturulmas yoluyla bilgi alverii zendirilecektir. 672. Bata yerel ynetimler olmak zere yerel kurulularn yeterli say ve nitelikte teknik personele ve donanma sahip olmalar desteklenecek, kalknmada rol olan kurumlarn ve aktrlerin proje hazrlama, uygulama, izleme ve deerlendirme konularnda kapasiteleri artrlacak, kaynak kullanmnda etkinlik salanacaktr. 673. Blgesel gelime ve yerel kalknma uygulamalarnda yerindenlik esas alnacak,katlmclk gelitirilecek, kalknmaya ilikin kilit paydalar arasnda ortaklk kltr oluturularak uygulamaya ynelik sinerjinin, sahiplenmenin ve farkndaln artrlmas salanacaktr. ncelikle az gelimi blgelerden balamak zere sivil toplum kurulularnn yerel ve blgesel kalknma abalarna katk salamalar zendirilecektir. 7.4.4. Krsal Kesimde Kalknmann Salanmas 674. Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi dorultusunda, Krsal Kalknma Plan hazrlanarak uygulamaya konulacaktr. 675. Krsal kesimin rgtlenme kapasitesi gelitirilecek ve retici rgtlenmeleri glendirilecektir. Farkl retici rgtlenmelerinin ilevleri AB tarm piyasalar ile btnleme erevesinde yeniden dzenlenecektir. retici rgtlenmelerine salanan destekler etkinletirilecektir. 676. Sulama altyapsnn iletme ve ynetiminin katlmc mekanizmalarla gerekletirilmesi salanacak, toprak ve su kaynaklarnn etkin ve srdrlebilir kullanm iin reticilere ynelik programlar uygulamaya konulacaktr. 677. Krsal alanda, e-ticaret de kullanlarak, tarm, orman ve gda rnlerinin tantm ve pazarlanmas, turizm ve rekreasyon, el sanatlar, tarma dayal sanayi ve dier alternatif retim faaliyetleri gelitirilecektir. 678. Krsal alanda tarm ve tarm d ekonomik faaliyetlere ynelik insan kaynaklar gelitirilecektir. 679. Krsal kesimde kalknmann hzlandrlmasnda ile merkezleri ve belde belediyeleri ile dier gelime ve evresine hizmet sunma kapasitesi bulunan merkezi

93

yerleim birimlerine ncelik verilmek suretiyle kaynaklarn etkin kullanm salanacak ve uygulama lke geneline yaygnlatrlacaktr. 680. Krsal kesimde merkezi yerleim birimleri ncelikli olmak zere, temel altyap ihtiyalar karlanacaktr. Ekonomik ve sosyal gelimeye ynelik proje ve destekler ile eitim ve salk hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere ncelik verilecektir. 681. Krsal yerleim planlamasnn esas ve kriterleri, krsal alann zelliklerine ve krsal toplumun ihtiyalarna gre belirlenecek, plan yapmnda gelimekte olan merkezi yerleim birimlerine, turizm blgelerine, koruma alanlarna ve afet riski yksek yrelere ncelik verilecektir. 682. Yerel dzeyde aktrler aras ibirliini gelitiren, yerel ihtiyalara duyarl kalknma giriimlerini tabandan tavana yaklamla glendiren, katlm ve maliyet paylamn esas alan projeler, ncelikle pilot dzeyde uygulamaya konularak, iyi uygulama rnekleri yaygnlatrlacaktr. 683. Krsal kesimin kaynak ihtiyacnn giderilmesine ynelik olarak uygun finansman aralar gelitirilecek ve yaygnlatrlacaktr. 684. Bata il zel idareleri olmak zere, yerel ynetimler ile birliklerinin krsal kalknma konusundaki etkinliini artrmak iin teknik, mali ve kurumsal kapasiteleri glendirilecektir. 685. AB krsal kalknma politikalarna uyum iin gerekli kurumsal ereve oluturularak, krsal kalknma fonlarnn ynetimine ve etkin kullanmna ilikin idari kapasite gelitirilecektir. 7.5. Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliin Artrlmas 686. Kamu hizmetlerinde kalite ve etkinliin artrlmas amacyla kamu kurum ve kurulularnn grev, yetki ve ilevleri gzden geirilerek bu alandaki mkerrerlikler giderilecek, kurum ve kurulularn politika oluturma, maliyetlendirme ve uygulama kapasiteleri artrlacak, insan kaynaklar gelitirilecek, kamu hizmetlerinin vatandalara sunumunda bilgi ve iletiim teknolojilerinden etkin ekilde faydalanlacak, adalet ve gvenlik hizmetlerinin etkili bir biimde sunulmas salanacaktr. 7.5.1. Kurumlar Aras Yetki ve Sorumluluklarn Rasyonelletirilmesi 687. Kamu ynetim sistemi iyi ynetiim yaklam erevesinde yeniden yaplandrlacaktr. Merkezi ynetim bnyesindeki kamu kurum ve kurulularnn tekilat kanunlar grev ve yetki atmalarn nleyecek ekilde yeniden dzenlenecektir. Tm kamu kurum ve kurulularnn asli grevlerini yerine getirebilmeleri iin grev ve yetkileri ile tekilat yaplar arasnda uyum salanacaktr. 688. Kamu kurum ve kurulularnn ilem ve eylemlerinde uyacaklar usul ve esaslar ieren yasal dzenleme gerekletirilecektir.

94

689. Merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki ve grev aktarm, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda getirilen ilkeler dikkate alnarak salanacaktr. Ancak, yetki ve grev aktarm yaplmadan nce yerel ynetimleri ynetsel ve mali adan glendirecek nlemler alnacaktr. 690. Belediyelerin kurulmas objektif ltlere balanacaktr. Sadece bu ltlere uyan yerleim yerleri belediye olarak kabul edilecektir. 691. Yerel ynetimlerin sunduklar hizmetler iin lke apnda asgari hizmet standartlar belirlenecek; standartlara uygunluk denetimi merkezi idare tarafndan yaplacaktr. 7.5.2. Politika Oluturma ve Uygulama Kapasitesinin Artrlmas 692. Kamu kurum ve kurulularnda stratejik ynetime gei deiim ynetimi yaklamyla Plan dneminde tamamlanacaktr. 693. Kamu ynetiminde politika oluturma ve uygulama kapasitesinin artrlmasna ynelik reformlar arasnda uyumun glendirilmesi amacyla, reformun ynetimi konusunda ortak akl ve vizyon gelitirilecek ve gei dnemi planlanacaktr. Politika oluturulmas ve uygulanmasnda plan hiyerarisi gereince, temel referans noktas olarak st politika metinlerinin ilevsellii artrlacaktr. Kalknma plan, ulusal, blgesel ve sektrel plan, program ve stratejiler arasnda uyum ve iliki glendirilecek; kamu idarelerinin stratejik planlar ile st politika metinleri arasnda etkileim ve balant salanacaktr. 694. Kamu idarelerinde ynetim kalitesinin gelitirilmesi iin ynetim kararlarnn orta ve uzun vadeli bak as ile ekillendirilmesi, ama ve hedeflere dayal, sonu odakl ynetim anlaynn ve btelemenin gelitirilmesi, kamu hizmetlerinin arznda yararlanc taleplerine duyarlln artrlmas, katlmclk ve hesap verme sorumluluunun tesis edilmesini temin etmek zere Plan dneminde tm kamu idareleri stratejik planlarn hazrlayarak uygulamaya koyacaklardr. Bu sre kurulu baznda takvimlendirilecektir. 695. Politika oluturma srecinin rasyonelletirilmesini ve politikalarn veriye ve bilgiye dayandrlmasn teminen nitel ve nicel veri ynetimi gelitirilecektir. Gerek politika oluturma gerekse maliyetlendirme srelerinde saysal, kurgusal ve analitik yntemlerden yararlanlacaktr. 696. Kamu idarelerinin uygulayacaklar politikalarn maliyeti, etkiledii kesimler ve frsat maliyeti gz nne alnarak, btenin, uygulanacak politikalarn maliyetini ve kamu idarelerinin performansn gsterecek bir yapya kavuturulmas salanacaktr. Kamu kaynaklar performans programlarna uygun olarak tahsis edilecektir. Kamu idarelerinde performans kltrnn oluturulmas erevesinde lme, izleme ve deerlendirme sreleri gelitirilecektir. 697. Kamu idarelerinde mevcut idari ve beeri kapasite nitelik ve nicelik olarak stratejik ynetim anlay dorultusunda gelitirilecek, ynetim kltrnn yeni yapya uyarlanmasna dnk programlar dzenlenecektir.

95

7.5.3. Kamu Kesiminde nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi 698. Kamu personelinin kurum ve kurulular ile blgeler arasnda dengesiz dalm nlenecek, bu amala norm kadro uygulamasna ilerlik kazandrlarak gerekli say ve nitelikte personel istihdam salanacaktr. 699. Kamu kurum ve kurulularnda tm alanlarn yetkin bir seviyeye ulatrlmas ve deien koullara uyum salamas iin etkili bir insan kaynaklar planlamas yaplacaktr. Bu kapsamda hazrlanacak programlar ile alanlar srekli bir ekilde eitim, retim ve gelitirme srelerinden geirilerek, ilerini verimli bir ekilde yrtecek gerekli bilgi ve beceriye kavuturulacaktr. 700. Personel deerlendirme sistemi gzden geirilecek, personel performansn objektif ve saydam biimde lmeyi salayacak standartlar, grevlerin zellikleri de dikkate alnarak gelitirilecek ve uygulanacaktr. 701. Kamu personelinin uymalar gereken mesleki etik kurallarn ayrntl olarak gsteren yasal dzenlemeler yaplacaktr. 702. Kamu personelinin bilgi ve iletiim teknolojileri farkndal ve yetkinlii gelitirilecektir. 703. Uzman kamu personelinin bilgi birikimi ve tecrbelerinden azami seviyede faydalanlarak etkinlik ve verimliliin artrlmas amacyla, farkl kurum ve kurulularda grevlendirilmelerine imkan tanyacak esnek alma modelleri benimsenecek, ilgili mevzuat dzenlemeleri gerekletirilecektir. 7.5.4. e-Devlet Uygulamalarnn Yaygnlatrlmas ve Etkinletirilmesi 704. Kamu hizmetleri; i sreleri, vatanda ve i dnyasnn ihtiyalar dorultusunda yeniden tasarlanarak ve bilgi ve iletiim teknolojilerinden en st dzeyde faydalanlarak, etkin, effaf, srekli, gvenilir, tek kapdan ve farkl platformlardan btnleik ekilde sunulacaktr. 705. e-Devlet, kamunun yeniden yaplandrlmasnda etkin bir ara olarak kullanlacak, yerel ynetimler de dahil olmak zere, esnek, kaliteli, etkili, hzl ve birlikte alabilir nitelikte hizmet sunabilen, iyi ynetiim ilkelerinin benimsendii kamu ynetimi yapsnn olumasna destek olunacaktr. Bu kapsamda; mevcut kurumsal yaplar, e-devlet oluumuna uygunluklar bakmndan deerlendirilecek ve glendirilecektir. 706. Kamu hizmet sunumunda temel bilgi altyaplarnn oluturulmas salanacak; bu kapsamda gerek kiilerde olduu gibi tzel kiiler iin de tek numaraya dayal bilgi sistemi ile adres ve gayrimenkul bilgi sistemleri gelitirilecektir. Gerek ve tzel kiilere ait temel bilgilerin ortak veri tabanlarndan, belirli yetki ve sorumluluk ilkeleri erevesinde, ilgili kamu kurulular arasnda elektronik ortamda etkin paylam salanacaktr. e-Devlet hizmetlerinin gerektirdii kurumlar aras bilgi paylamnda, kiisel bilgilerin mahremiyeti ilkesinin gzetilmesi esas olacaktr. 707. Kullanm youn ve getirisi yksek hizmetlere ilikin e-devlet yatrmlarna ncelik verilecektir. Kamu bilgi teknolojileri yatrmlarnda belirlenen ortak standartlar ve bu teknolojilerin bilgi paylamnda salad olanaklarla

96

gerekletirilecek ortak hizmet sunumuyla mkerrer yatrmlar nlenecek ve kamu kaynaklarnn etkin kullanm salanacaktr. Kimlik belirleme, elektronik deme ve benzeri ortak ilemler tek kapdan yrtlerek, hizmetlere eriim kolaylaacak ve i sreleri hzlanacaktr. 708. Bilgi gvenliinin salanmasna ynelik yasal dzenlemeler yaplacak, gvenli kamu a oluturulacak ve olaanst durum merkezi kurulacaktr. 709. Kamuda e-imza kullanm yaygnlatrlacaktr.

710. Yerel ynetimlerce elektronik ortamda sunulan hizmetler gelitirilecek, bunlara ilikin standartlar oluturulacak ve veri paylam salanacaktr. Bu hizmetlerin sunumunda sinerji frsatlar ortaya karlacak, bilgi ve iletiim teknolojilerinin salad imkanlardan faydalanlarak halkn ynetime etkin katlm iin ortam salanacaktr. 711. ABnin elektronik kamu hizmetleri sunumunun gelitirilmesine ilikin program ve giriimleri yakndan izlenecek, belirlenen hedeflere uyum iin gerekli tedbirler alnacaktr. 7.5.5. Adalet Sisteminin yiletirilmesi 712. Yarglamann ileyiinde ve temel unsurlarnda hizmet kalitesini artrc abalar srdrlecek; hukukun stnl ve hukuk devleti gerekleri erevesinde, yarglama srecinin hzl, adil, gvenli ve isabetli ekilde ilemesini salayacak hukuksal ve kurumsal dzenlemeler yaplacaktr. 713. Ekonomik, sosyal ve kltrel kalknmay hzlandrmak amacyla uygun hukuksal ortam salanacaktr. 714. Uyumazlklarn hzl, basit, az giderle ve etkin bir biimde zlmesini salamak ve bunun sonucu olarak yarg organlarnn i ykn azaltmak amacyla alternatif uyumazlk zm yollarnn hukuk sistemimizde etkin bir biimde yer almas salanacaktr. 715. Yarg mensuplarnn uymas gereken meslek ahlak kurallarn ieren yasal dzenlemeler yaplacaktr. 716. Hukuk eitimi ve retiminin, rencilere metodolojik ve analitik dnme yeteneini kazandracak biimde yeniden dzenlenmesi salanacaktr. 717. Madur haklarn ada ltler erevesinde koruyacak dzenlemeler yaplacak, adli yardm hizmetlerinin yeterli bir seviyeye kartlmas salanacaktr. 718. Ceza infaz sistemi ve kurumlarnn uluslararas standartlara kavuturulmas salanacaktr. 719. dari yarglama usulnde uygulanacak kurallar idari yargnn ileyiine uygun hale getirilecektir. 720. Yarglama srecini hzlandrmak amacyla hakim ve yardmc adalet personeli says artrlacaktr.

97

721. Adli sre, hizmetlerin elektronik ortama tanmas ve adli kurumlar ile dier kamu kurumlar arasnda bilgi paylam yoluyla hzlandrlarak adalet hizmetlerinden etkin bir ekilde yararlanlmas salanacaktr. 722. htiya bulunan alanlarda yeni ihtisas mahkemelerinin kurulmas ynnde gerekli almalar yaplacaktr. 7.5.6. Gvenlik Hizmetlerinin Etkinletirilmesi 723. Birey memnuniyetini esas alan, zgrlk ve gvenlik arasndaki hassas dengeyi gzeten, toplumun desteine sahip bir asayi hizmeti sunumu iin gerekli yasal ve kurumsal altyap oluturulacaktr. 724. Etkili bir asayi hizmeti sunumu amacyla koruyucu ve nleyici bir kolluk hizmeti esas alnacak ve ilgili birimler aras koordinasyonun temini ve ortak veri tabannn oluturulmas iin gerekli dzenlemeler hayata geirilecektir. 725. Delilden sana ulalmas yaklam erevesinde ihtiya duyulacak kriminal altyap lke geneline yaygnlatrlacaktr. 726. Entegre Snr Ynetimi konusunda hazrlanan Ulusal Eylem Plan erevesinde profesyonel bir snr muhafaza tekilatnn kurulmas ynndeki hukuki ve kurumsal altyap almalar srdrlecektir. 727. Yasad g ve iltica hareketleriyle etkili bir mcadele amacyla mstakil bir G ve ltica Tekilat kurulacak ve snrlarda barnma ve geri gnderme merkezlerinin yaplmas ile ilgili yasal ve kurumsal dzenlemeler yaplacaktr. 728. Terr ve terrn finansmanyla mcadele konusunda, terrn ulusal boyutu kadar uluslararas boyutunu da dikkate alan yasal ve kurumsal dzenlemeler hayata geirilecektir. 729. Ulusal Uyuturucu Stratejisi AB mktesebatna uygun olarak gncelletirilecek ve bu konuda grev yapmakta olan polis, jandarma, sahil gvenlik ve gmrk muhafaza tekilatlar arasnda etkili bir koordinasyon salanacaktr.

98

8. Uygulama, zleme, Deerlendirme ve Koordinasyon 730. Plann baars; uygulamada rol alan kurulularn plan ana gelime eksenlerini ve nceliklerini tam olarak zmsemesine, almalarnda temel referans olarak almasna ve uygulamalarn, Plan btnl ierisinde ve birbiriyle uyumlu olarak merkezi ve yerel dzeyde sk bir ibirlii ve koordinasyon iinde olmasna baldr. Bu nedenle, kurulacak koordinasyon ilikilerinin Planda belirlenen gelime eksenleri ve stratejik amalara uygun olarak kurumsallatrlmas ve gelitirilmesi uygulamann baarsnda temel belirleyici faktrlerden birisi olacaktr. 731. Orta Vadeli Programlar bu eksenleri ve ncelikleri esas alarak ve bunlar destekler mahiyette hazrlanacak, kamu kurulularnn yapaca yatrmlarn, kurumsal ve hukuki dzenlemelerin Plann hangi gelime eksenine ve nceliine hizmet edecei net bir biimde ortaya konulacak ve bunlarn denek tahsislerine de temel tekil etmesi salanacaktr. 732. Plann etkili bir ekilde uygulanmas amacyla, Plan uygulamalarn koordine edecek ve gelimeleri yakndan takip ederek gereken nlemlerin zamannda alnmasna imkan tanyacak bir koordinasyon ve izleme sistemi oluturulacaktr. 733. Plan uygulamalarnn koordinasyonunu, izlenmesini ve deerlendirilmesini salayacak bu sistemle; bir yandan Planda yer alan ama, politika ve hedeflerin uygulamada gz nnde bulundurulmas ve kurulularla birlikte gerekli ynlendirmelerin zamannda yaplmas salanacak, dier yandan da izleme ve deerlendirme faaliyetlerimizin AB normlaryla uyumlatrlmas ynnde nemli bir adm atlm olacaktr. Oluturulacak bu sistemde kamuoyunu gelimeler hakknda yakndan bilgilendirmek zere yaynlanacak raporlarla effaflk salanacaktr. 734. Dokuzuncu Plann uygulanmasnn izlenmesi ve deerlendirilmesi amacyla bir Plan zleme ve Ynlendirme Komitesi oluturulacaktr. Bu Komite, DPT Mstear bakanlnda ilgili Bakanlklarn st dzey yneticilerinden oluacaktr. Sekreterya hizmetleri DPT Mstearl tarafndan yrtlecek olan bu Komite, programlama ve bteleme almalaryla da uyumlu olarak ylda en az bir defa toplanacaktr. 735. Bu komite; Plan uygulamalarn deerlendirmek, hedeflere ilikin gelimeleri izlemek, programlama ve bteleme almalarna yn vermek ve Yllk Plan lerleme Raporlarn hazrlayarak Bakanlar Kuruluna sunmakla ve yllk dnemler itibariyle Plan Deerlendirme Raporlarn hazrlamakla sorumlu olacaktr. 736. DPT Mstearl koordinasyonunda, kurumlar arasnda dzenli bilgi akn salayacak gvenilir bir iletiim altyaps kurulacaktr. Bu kapsamda, iletiim altyapsnn oluturulmas ve ilerliinin salanmasnda her kurum ve kuruluun gereken hassasiyeti gstermesi esastr. 737. Sistemdeki iletiimin en nemli unsurunu oluturan raporlamalarn; belirlenen standartlarda, eksiksiz, doru bilgilerle ve zamannda yaplmas her kurumun ncelikli ii olacaktr. 738. Plan zleme ve Ynlendirme Komitesinin alma usul ve esaslar, kurulularn ve Komitenin raporlama standartlar, izleme ve deerlendirme

99

almalarnn Orta Vadeli Program ve dier programlama almalaryla ilikileri, ihtiya duyulduu takdirde kurulacak alt komitelerin kurulu ve ileyilerine ilikin usul ve esaslar; DPT Mstearlnca belirlenecek ve kurululara tebli edilecektir.

100