T.

C MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

MIG KAYNAI

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ...................................................................................... 3 1. ALAIMLI ELKLERN KAYNAI................................................................... 3 1.1. MIG MAG le Farkl Metallerin Kayna...................................................... 3 1.1.1. MIG Kayna ile MAG Kayna Arasndaki Fark..................................... 3 1.1.2. Endstrideki Yeri ve nemi....................................................................... 3 1.2. MIG Kayna le Alaml eliklerin Kayna ................................................. 4 1.2.1. Paslanmaz eliklerin MIG Kayna .......................................................... 4 1.2.2. MIG Kayna ile Paslanmaz eliklerin Kaynan Yapmak ..................... 5 UYGULAMA FAALYET..................................................................................... 8 LME VE DEERLENDRME........................................................................... 9 RENME FAALYET 2 .................................................................................... 11 2. MIG LE ALMNYUM VE ALAIMLARININ KAYNAI............................ 11 2.1. Alminyum ve Alamlarnn MIG ile Kayna ............................................. 11 2.1.1. MIG Kaynak Yntemi ile Kaynatlan Alminyum ve Alamlar ........... 11 2.1.2. MIG Kaynak Makinesinin Alminyum ve Alamlar Kayna iin Ayarlar............................................................................................................... 11 2.1.3. Alminyum ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Teller (Elektrot)....... 11 2.1.4. Kaynak ncesi Temizleme ...................................................................... 12 2.1.5. MIG ile Alminyum ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Gazlar ........ 12 2.2. MIG Kayna ile Alminyum ve Alamlarnn Kaynan Yapmak ............. 12 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 14 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 15 RENME FAALYET 3 .................................................................................... 17 3. MIG LE BAKIR VE ALAIMLARININ KAYNAI......................................... 17 3.1. Bakr ve Alamlarnn MIG ile Kayna........................................................ 17 3.1.1. MIG Kaynak Yntemi ile Kaynatlan Bakr ve Alamlar...................... 17 3.1.2. MIG Kaynak Makinesinin Bakr ve Alamlar Kayna iin Ayarlar ... 17 3.1.3. Bakr ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Teller (Elektrot) ................. 17 3.1.4. Kaynak ncesi Temizleme ...................................................................... 18 3.1.5. MIG ile Bakr ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Gazlar................... 18 3.2. MIG Kayna ile Bakr ve Alamlarnn Kaynan Yapmak........................ 18 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 20 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 21 RENME FAALYET 4 .................................................................................... 23 4. MIG MAG KAYNAK YNTEM LE ZL ELEKTROTLA DOLGU KAYNAI ................................................................................................................. 23 4.1. zl Elektrotlarla Kaynan Endstrideki Yeri ve nemi ............................. 23 4.2. zl Elektrotla Kaynak................................................................................... 24 i

4.2.1. zl Elektrotlarn Kayna in Kullanlan Kaynak Makinelerinin zellikleri........................................................................................................... 24 4.2.2. zl Elektrot eitleri.............................................................................. 26 4.2.3. zl Elektrotla Dolgu Yaplan Gereler.................................................. 27 4.2.4. zl Elektrotla dolgu Kayna Yntemleri ............................................. 27 4.3. zl Elektrotla Dolgu Kayna Yapmak ........................................................ 27 4.4. Kaynak Maliyet Hesaplar............................................................................... 28 4.4.1. Kaynak Maliyet Hesaplar........................................................................ 28 4.4.2. Kaynak Maliyetinin Hesaplanmasnda zlenecek Yntemler .................. 28 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 30 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 31 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 33 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 34 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 34 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 36 KAYNAKA ............................................................................................................. 37

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

521MMI243
Metal Teknolojisi Kaynaklk MIG Kayna Bu modl MIG kayna ile alaml eliklerin, alminyum ve alamlarnn, bakr ve alamlarnn kayna ile zl elektrotla dolgu yapabilme bilgi ve becerilerini ieren renme materyalidir. 40/32 Zmre retmenleri tarafndan karar verilecektir. MIG kayna ile eitli metallerin kaynan yapmak. Genel Ama: Bu modl ile gerekli ortam salandnda tekniine uygun olarak MIG-MAG kayna ile alaml eliklerin, alminyum ve alamlarnn, bakr ve alamlarn kaynan ve zl elektrot ile dolgu kaynan yapabileceksiniz. Amalar: Tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile alaml eliklerin kaynan yapabileceksiniz. Tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile alminyum ve alamlarnn kaynan yapabileceksiniz. Tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile bakr ve alamlarnn kaynan yapabileceksiniz. Tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile zl elektrot ile dolgu kayna yapabileceksiniz. Ortam: Metal ileri atlyeleri veya gerek alma ortam Donanm: MIG kaynak makinesi, kaynak postas, maske, iki adet paslanmaz sac, iki adet alminyum gere, iki adet bakr gere, 350 amper ve st MIG kaynak makinesi, doldurulacak gere Bu modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda, kazandnz bilgi beceri ve tavrlarn llmesi iin retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile deerlendirileceksiniz. davranlar retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac kullanarak deerlendirileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Gelien teknolojiyle birlikte MIG MAG kaynak yntemi endstride geni bir kullanm alnna sahip olmaya balamtr. Bunun en nemli nedeni kullanlabilirliinin kolay olmas ve hemen hemen tm ticari alamlarn kaynann yaplabilmesidir. MAG yntemi alamsz ve az alaml eliklerin kaynanda kullanlr. MIG yntemi tm ticari alamlara uygulamak mmknken zellikle oksijene duyarl paslanmaz elik, alminyum ve alamlar, bakr ve alamlar gibi malzemelerin kaynanda kullanlr. zl elektrotla dolgu kayna endstride olduka fazla kullanm alanna sahiptir. Bunun sebebi, dolu tel olarak ekilemeyen baz alamlarn zl tel elektrot olarak ekilmesine imkn salamasdr. Ayrca zl elektrotla kaynak ynteminde istenildiinde koruyucu gaz kullanlmamas, zellikle montaj ilemlerinde ve antiyede rahata kullanlmasna olanak salamaktadr. Bu modl sonunda MIG MAG kayna ile alaml eliklerin, alminyum ve alamlarnn, bakr ve alamlarn kaynan ve zl elektrot ile dolgu kaynann nasl yapldn reneceksiniz. Alacanz bilgi ve beceriler sayesinde piyasada aranan elemanlar olacaksnz.

RENME FAALYET-1
AMA

RENME FAALYET 1

Bu renme faaliyeti sonunda, uygun atlye ortam hazrlandnda, tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile alaml eliklerin kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Paslanmaz elik kayna yaplan bir iletmeye giderek kaynak esnasndaki izlenimlerinizi bir rapor haline getirerek snfa sununuz.

1. ALAIMLI ELKLERN KAYNAI

1.1. MIG MAG le Farkl Metallerin Kayna
1.1.1. MIG Kayna ile MAG Kayna Arasndaki Fark
Eriyen elektrotla yaplan gaz alt ark kayna devaml beslenen kaynak teli ile i paras arasndaki yaplan bir elektrik ark kaynadr. Kullanlan koruyucu gaza gre MIG ve MAG ismini alrlar. MIG kelimesi Metal Inert Gas kelimelerinin, MAG kelimesi ise Metal Activ Gas kelimelerinin ba harflerinden meydana gelmitir. Burada Inert kelimesi soy, Activ kelimesi ise aktif anlamna gelmektedir. Soy gaz olarak argon veya helyum, aktif gaz olarak karbondioksit gaz kullanlr. MIG kaynak yntemi ile hemen hemen btn ticari alamlar kaynatmak mmkndr. MAG kayna ise kolayca oksitlenen alminyum, paslanmaz elik gibi malzemelerin kaynanda kullanlmaz. Bu yntemle daha ok alamsz ve az alaml eliklerin kaynanda kullanlr. MAG kaynanda kullanlan karbondioksit gaz argon ve helyuma gre daha ucuzdur. Karbondioksit gaz sv halde tplere doldurulduu iin dier gazlara gre misli daha fazla tanabilir. Sv halde depolanan karbondioksit gaznn tp kna bir stc konmutur. MAG yntemi MIG yntemine gre kaynak hz daha yksek, nfuziyet daha fazladr.

1.1.2. Endstrideki Yeri ve nemi

MAG - MAG kaynak yntemi endstriyel uygulamalarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu kaynak ynteminin yaygn olarak kullanlmasndaki stnlkleri aadaki ekilde sralamak mmkndr. Yksek erime hz,

Derin nfuziyet, Her pozisyonda kaynak yaplabilmesi, Ara vermeden kaynak yaplabilmesi, Demir esasl ile demir d metaller ve alamlarnn; uygun koruyucu gaz, elektrot ve kaynak deikenleri semek artyla kaynak yaplabilmesi, Uygulamasnn kolay olmas, Ekonomik bir kaynak yntemi olmas, Yar otomatik bir kaynak yntemi olmas, Gerekli ekip ve donanm salandnda tam otomatik kaynak yaplabilmesi, Resim 1.1 de bir motor yardmyla dnen bir tren tekerleinin MIG MAG yntemi ile otomatik olarak kaynak yaplmas grlmektedir. Yukarda saylan avantajlarn yannda ok kuvvetli ultraviole n karmas, kaynak sisteminin karmak, pahal ve tanma zorluu, kaynak torcunun ie yakn olmas en byk dezavantajlar olarak saylabilir.

Resim 1.1: Tren tekerleinin MIG mag yntemi ile otomatik olarak kaynak yaplmas

1.2. MIG Kayna le Alaml eliklerin Kayna

1.2.1. Paslanmaz eliklerin MIG Kayna 1.2.1.1. MIG Kaynak Yntemi ile Kaynatlan Alaml elikler
Dier kaynak yntemleri ile kaynatlmas zor, hatta imknsz olan eliklerin kaynanda MIG kaynak yntemi tercih edilir.

Paslanmaz elikleri dier eliklerden ayran en nemli zellik ierisindeki yksek krom sebebiyle korozyona ve oksidasyona kar direnlerinin fazla olmasdr. Piyasada 170 ten fazla eidi bulunan paslanmaz elikler be an gruba ayrlr. Martenzitik paslanmaz elikler Ferritik paslanmaz elikler stenitik paslanmaz elikler kelme sertlemeli paslanmaz elikler ift fazl paslanmaz elikler

1.2.1.2. MIG Kaynak Makinesinin Paslanmaz elik Kayna iin Ayarlar

Paslanmaz eliklerin MIG yntemi ile kaynatlmasnda doru akm ve pozitif (+) kutuplama kullanlr. Kaynak ilemi sprey, ksa ve darbeli ark ile gerekleir. Kaynak akm voltaj 26 33 V aralnda sprey ark, 18 24 V aralnda ksa ve darbeli ark oluur.

1.2.1.3. Paslanmaz elik Kaynanda Kullanlan Teller ( Elektrot )

Paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan teller DIN 8556 ya gre gruplandrlm olup kimyasal bileimleri, aplar, yzey durumlar, toleranslar, paketleme ve pazarlama biimleri belirtilmitir. Kaynatlacak paraya gre tel bulunamadnda, krom ve nikel oran fazla olan kimyasal bileimli tel tercih edilmelidir. Genelde, Paslanmaz elik kaynanda kullanlan tel eitleri, bu tellerin zellikleri ve kullanldklar alanlar retim yapan firmalarn hazrlad kataloglarda bulunur. Uygulamada bu kataloglardan yararlanlr.

1.2.1.4. Kaynak ncesi Temizleme

Mekaniksel ve kimyasal temizleme: Paslanmaz elik kaynanda kaliteli bir kaynakl balant elde edebilmek iin kaynak blgelerinin yadan, kirden, pastan ve nemden arndrlmas gerekir. Bu temizleme ilemi mekanik ve kimyasal olarak gerekletirilir. Ya, kir, pas tabakas temizleme ilemi gerekletirilirken paslanmaz tel fralardan, toz ve kum pskrtme sistemlerinden yararlanlr. Yzeyde oluan nem stlarak veya kuru hava flenerek giderilir. Ayrca kaba pislikler ve ya tabakalar uygun bir dalama maddesi ile giderilir.

1.2.1.5. Paslanmaz elik Kaynanda Kullanlan Gazlar

Paslanmaz eliklerin kaynanda genellikle Argon - % 1-2 oksijen karml gaz kullanlr. % 90 helyum - % 7,5 argon - % 2,5 karbondioksit karm gaz kullanlarak ksa ark elde edilir. Argon gazna helyum gaz ilave edilerek kaynak dikiinin nfuziyeti artrlr.

1.2.2. MIG Kayna ile Paslanmaz eliklerin Kaynan Yapmak

Paslanmaz elikler, dier eliklere gre sy iletme bakmndan 4-7 kat daha fazla diren gsterirler. Bu bakmdan normal elik kaynaklarna gre % 20-25 orannda daha az akm iddeti uygulanr. MIG yntemi, paslanmaz elikler iin en uygun kaynak yntemlerinden biridir. Resim 1.2 de MIG yntemi ile paslanmaz elik bir parann kayna grlmektedir. Uygulama durumuna gre pskrtme (sprey), ksa veya darbeli ark olarak kaynak edilirler. Paslanmaz eliklerin tek ve ok pasolu yatay oluk pozisyonlarnda sprey ark

kullanlr. Sprey ark iin kaynak makinesi 26-33 V arasnda ve argon - % 1-2 oksijenle kartrlm karm gaz kullanlr. zellikle daha dk s girdisi istenen ince saclarn ve kk pasolarn kaynanda ksa ve darbeli ark kullanlr. Bu ark tr iin kaynak makinesinin voltaj 18-24 V arasnda ve % 90 helyum - % 7,5 argon - % 2,5 karbondioksit karm gaza kullanlr.

Resim 1.2: MIG yntemi ile paslanmaz elik bir parann kayna

Paslanmaz eliklerin kayna srasnda paralarn altna bakr bir altlk konulmas nerilir. Souma esnasnda kaynak blgesine arka taraftan havann iinde bulunan oksijen ve azotun zarar vermemesi iin gerekli nlemler alnr. ekil 1.1 de paralarn altna konulan altlk grlmektedir.

ekil 1.1: Paralarn altna konulan altlk

Kaynak ileminde sola ve saa kaynak yntemleri kullanlr. Sola kaynak ynteminde kaynak kaynak dikiini daha iyi grr. Saa kaynak ynteminde ise derin nfuziyetli kaynak dikileri elde edilir. ekil 1.2de kaynak esnasndaki torcun konumu grlmektedir. Koruyucu gazn kaynak blgesini tam koruyabilmesi iin kaynak torcu mmkn olduu

kadar dik tutulmaldr. Resim 1.3 te kaynak yaplm bir paslanmaz elik para grlmektedir.

ekil 1.2: Kaynak esnasnda torcun konumu

Kaynak sonras kaynak dikiinin iki tarafnda oluan atklar ve renk deiimi mekaniksel ve kimyasal temizleme yntemleri ile giderilir. Paslanmaz elik ierisinde bulunan kromun yksek olmas kaynak esnasnda oluan gaz ve duman kaynak iin tehlike arz eder. Bu sebeple havalandrma ve tahliye sisteminin olmas gereklidir.

Resim 1.3: Kaynak yaplm paslanmaz elik bir para

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

ki paslanmaz elik gereci MIG yntemi aadaki ilem basamaklarna gre kaynatnz.

lem Basamaklar Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taknz.
Resim 1.4: Telin tel verme nitesine taklmas

Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balaynz ve manometresini taknz. Kaynak edilecek gereci temizleyiniz Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ediniz. Torcu 900 lik ayla tutarak kaynak dikiini ekiniz (ekil 1.2). Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizleyiniz.

neriler Uygun tel srme rulosu kullannz. retici firma tarafndan kaynak teli zerine yazlan bilgileri okuyup uygulaynz. Gaz kaa olup olmadn kontrol ediniz. Gerecin zerinde ya, kir, pas ve nemin tam olarak giderilmi olmasna dikkat ediniz. Kaynak ek yerinin kararmasn azaltmak iin sprey kullannz. Emniyet tedbirlerini alnz. nl ve eldiven kullannz. Kaynak na kar maske kullannz. Havalandrma sisteminin alp almadn kontrol ediniz. Puntalamadan nce paralar arasndaki mesafenin az olmasna, ince saclarda hi olmamasna dikkat ediniz. Gazn kaynak blgesini tam korumasna dikkat ediniz. Kaynak sonras oluan kalnt ve renk deiimini giderilmesini salaynz. Mesleinle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1. MIG kaynanda hangi koruyucu gaz kullanlr? A) Karbondioksit B) Azot C)Oksijen D) Argon

2. Aadakilerden hangisi MIG MAG kaynak ynteminin dezavantajdr? A) Yksek erime hz B) Kaynak torcunun ie yakn olmas C) Derin nfuziyet D) Ara vermeden kaynak yaplabilmesi 3. Aadakilerden hangisi paslanmaz eliklerin zelliklerinden deildir? A) Korozyona kar direnleri fazladr. B) abuk oksitlenir. C) Krom oranlar yksektir. D) Neme kar direnleri fazladr. 4. Paslanmaz eliklerin kaynamda hangi akm ve kutuplama kullanlr? A) Doru akm, pozitif (+) kutup B) Alternatif akm, pozitif (+) kutup C) Doru akm, negatif (-) kutup D) Alternatif akm, negatif (-) kutup 5. Paslanmaz eliklerin kaynanda genellikle hangi koruyucu gaz kullanlr? A) Karbondioksit B) Oksijen C) Argon - % 1-2 Oksijen D) Karbondioksit - % 1-2 Argon 6. Kaynak esnasnda kaynak torcu ka derece tutulmaldr? A) 300 B) 600 C) 750 D) 900

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorular doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taktnz m? Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balaynz ve manometresini taktnz m? Kaynak edilecek gereci temizlediniz mi? Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ettiniz mi? Torcu 900 lik ayla tutarak kaynak dikiini ekiniz mi? Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizlediniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eksikleri tamamlaynz. Cevaplarnzda hayr varsa uygulama ksmn tekrar okuyunuz. Btn cevaplarnz evet ise dier faaliyet ksmna geiniz.

10

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET 2

Bu renme faaliyeti sonunda; uygun atlye ortam hazrlandnda, tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile alminyum ve alamlarnn kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Alminyum kayna yaplan bir iletmeye giderek kaynak esnasndaki izlenimlerinizi bir rapor haline getirerek snfa sununuz.

2. MIG LE ALMNYUM VE ALAIMLARININ KAYNAI

2.1. Alminyum ve Alamlarnn MIG ile Kayna
2.1.1. MIG Kaynak Yntemi ile Kaynatlan Alminyum ve Alamlar
Alminyum ve alamlarnn hafiflii, iyi s ve elektrik iletkenlii, korozyona kar dayankll nedeniyle geni bir kullanma alan vardr. MIG kaynak yntemi ile hemen hemen tm alminyum ve alamlarn kaynatmak mmkndr. Alminyumun bakr ile yapt alamlarda kaynak esnasnda atlama hassasiyeti fazlalat iin kaynak kabiliyeti ktdr.

2.1.2. MIG Kaynak Makinesinin Alminyum ve Alamlar Kayna iin Ayarlar

Alminyum ve alamlarnn kaynanda doru akm, pozitif (+) kutup kullanlr. Is iletkenliinin fazla olmas sebebiyle balangta voltaj ayar yksek tutulup daha sonra uygun artlara ulaldnda voltaj ayar drlr. Bu sebeple i parasn kaynatmadan nce rnek paralar hazrlayp deneme kaynaklar yaparak kaynak makinesinin uygun ayarlar saptanr. Bylece hatalar nceden belirlenerek nlenmi olur.

2.1.3. Alminyum ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Teller (Elektrot)

Alminyum ve alamlarnn kaynanda kullanlan teller, ana malzemenin alam elementleri gz nnde bulundurularak ekme ve dayanm zellikleri salayacak ekilde seilmelidir. Alminyum ve alamlarn kaynanda kullanlan teller DIN 1732 ye gre yaplandrlmtr.

11

Alminyum teller ok yumuak olduu iin tel srme makaralar tatl sk ekilde olmaldr. Fazla sklrsa telde ezilmeler meydana gelir ve telin rahat ilerlememesine ve kaynak srasnda karkla sebep olur. Kullanlan tellerin yumuak olmas, tel srme makaralar zerindeki kanallarn ve klavuzlarn U biimde olmas istenir. Ayrca telin iletimini salayan spiralin teflon olmas nerilir. Teflon spiral, telin anmasn nleyerek tkanmalarn nne geer.

2.1.4. Kaynak ncesi Temizleme

Alminyum ve alamlarnn kaynanda iyi bir balant elde edebilmek iin kaynak blgesinin yadan, kirden oksit tabakasndan ve nemden temizlenmesi gerekir. Bu temizleme ilemi mekanik ve kimyasal olarak yaplabilir. Bu temizleme ilemlerinde paslanmaz tel fralardan ve motorlu fralardan yararlanlr. Bu fralar sadece alminyum ve alamlarnn temizlenmesinde kullanlmaldr. Yalarn temizlenmesi iin aseton ve beyaz ispirto kullanlr. Oksitlerin kimyasal yolla temizlenmesinde fosforik asit tipinde zeltiler kullanlr. Bu zeltilerin iine daldrlan malzeme daha sonra suyla ykanr kuru hava flenerek temizlii yaplr. .

2.1.5. MIG ile Alminyum ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Gazlar

Alminyum ve alamlarn kaynanda argon, helyum ve argon helyum karm gazlar kullanlr. nce paralarn kaynanda genellikle Argon, kaln paralarn kaynanda derin bir nfuziyet elde edebilmek iin helyum veya argon helyum karm gazlar kullanlr. Helyum gaznn maliyeti argon gazna gre daha fazladr.

2.2. MIG Kayna ile Alminyum ve Alamlarnn Kaynan Yapmak

Alminyun ve alamlarnn MIG kaynanda alam ve levha kalnl dikkate alnacak balca faktrlerdir. Alminyum paralarn dier taraftan desteklenmeleri gerekir. ekil 2.1 de alminyum gerelerin kaynak esnasnda desteklenmeleri grlmektedir. Kaynaktan nce kaynak blgesi mutlaka paslanmaz elik tel fralar ile fralanmaldr. Is iletkenliklerinin fazla olmas sebebiyle, eliklere gre daha yksek kaynak akm iddetinde ve daha yksek kaynak hzlaryla allmaldr. MIG yntemi genellikle 3 mm den daha fazla kalnlktaki gereler iin uygulanr. Alminyum ve alamlarnda daha ok sprey ark geii tercih edilir. Kaln paralarn kaynanda 200 0C yi amamak kaydyla bir n stma uygulanr. Kaynak esnasnda tor 750 - 800lik bir eimle tutulur ve sola kaynak yntemi uygulanr. ekil 2.2 de kaynak esnasndaki konum grlmektedir. Kaynak dikii mmkn olduu kadar dz, zorunlu ise torca ok dar zikzak hareketi verilmelidir. MIG yntemi alminyum kaynanda dikiin sonunda bir krater brakr. Bu kraterin kaynak sonunda torcu tersine doru evirerek doldurulmas gerekir.

12

ekil 2.1: Alminyum paralarn kaynak esnasnda desteklenmeleri

ekil 2.2: Kaynak esnasnda torcun konumu

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

ki alminyum gereci MIG kaynak yntemi ile aadaki ilem basamaklarn gz nnde bulundurarak kaynatnz.

lem Basamaklar Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taknz (Resim 1.2). Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balaynz ve manometresini taknz. Kaynak edilecek gereci temizleyiniz MIG kaynak makinesini altrarak, tel (elektrot) geli hzn, gaz basncn para kalnlna gre makine amper ayarn yapnz. Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ediniz. Torcu 750 - 800 lik ayla tutarak kaynak dikiini ekiniz(ekil 2.2). Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizleyiniz.

neriler Uygun tel srme rulosu kullannz. retici firma tarafndan kaynak teli zerine yazlan bilgileri okuyup uygulaynz. Telin bask markalar tarafndan fazla skmamasna dikkat ediniz. Gaz kaa olup olmadn kontrol ediniz. Gerecin zerinde ya, kir, pas ve nemin tam olarak giderilmi olmasna dikkat ediniz. Hava akm fazla ise gaz basncn artrnz. Emniyet tedbirlerini alnz. nl ve eldiven kullannz. Kaynak na kar maske kullannz. Havalandrma sisteminin alp almadn kontrol ediniz. Yksek kaynak hzyla alnz. Torca fazla hareket vermeyiniz. Gazn kaynak blgesini tam korumasna dikkat ediniz. Kaynak dikii sonunda oluan krateri torcu ters ynde evirerek doldurunuz. Mesleinle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1. Alminyum ve alamlarnn MIG kaynanda genellikle hangi koruyucu gaz kullanlr? A) Argon B) Oksijen C) Karbondioksit D) Azot 2. Alminyum ve alamlarnn kaynanda hangi akm ve kutuplama kullanlr? A) Doru akm, negatif (-) kutup B) Doru akm, pozitif (+) kutup C) Alternatif akm, negatif (-) kutup D) Alternatif akm, pozitif (+) kutup 3. Aadaki alminyum alamlarndan hangisinin kaynak kabiliyeti iyi deildir? A) Alminyum - Mangan B) Alminyum - MAGnezyum C) Alminyum - Bakr D) Alminyum - Silisyum 4. Aadakilerden alminyum ve alamlarnn ayn kalnlktaki normal eliklere gre akm iddeti iin doru bir ifadedir? A) Akm iddeti ayn olmaldr. B) Akm iddeti az olmaldr. C) Akm iddeti fazla olmaldr. D) Hibiri 5. Alminyum ve alamlarn kaynanda kullanlan tellerin iletilmesinde kullanlan makaralarn hangi biimde olmaldr? A) V B) J C) Y D) U 6. Aadakilerden hangisi alminyum ve alamlarnn MIG kayna iin yanl bir ifadedir? A) Kaynak dikii mmkn olduu kadar dz olmaldr. B) Sola kaynak yntemi uygulanmaldr. C) Kaynak hz mmkn olduu kadar yava olmaldr. D) Paralar kaynaktan nce paslanmaz elik fra ile temizlenmelidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorular doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

15

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taktnz m? (Resim 1.2) Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balayp manometresini taktnz m? Kaynak edilecek gereci temizlediniz mi? MIG kaynak makinesini altrarak, tel (elektrot) geli hzn, gaz basncn para kalnlna gre makine amper ayarn yaptnz m? Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ettiniz mi? Torcu 750 - 800 lik ayla tutarak kaynak dikiini ektiniz mi? Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizlediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Eksikleri tamamlaynz. Cevaplarnzda hayr varsa uygulama ksmn tekrar okuyunuz. Btn cevaplarnz evet ise dier faaliyet ksmna geiniz.

16

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET 3

AMA AMA
Bu renme faaliyeti sonunda uygun atlye ortam hazrlandnda, tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile bakr ve alamlarnn kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA ARATIRMA
Bakr kayna yaplan bir iletmeye giderek kaynak esnasndaki izlenimlerinizi bir rapor haline getirerek snfa sununuz.

3. MIG LE BAKIR VE ALAIMLARININ KAYNAI

3.1. Bakr ve Alamlarnn MIG ile Kayna
3.1.1. MIG Kaynak Yntemi ile Kaynatlan Bakr ve Alamlar
eitli uygulamalar iin retilmi ok eitli bakr alamlar vardr. MIG kaynak yntemi ile btn bakr alamlarnn kaynan yapmak mmkndr. Bakrn inko ile yapt alamlarn kaynak kabiliyeti biraz ktdr. Alam iinde bulunan inko, kaynak dikiinde gzeneklerin olumasna ve krlganla sebep olmaktadr. Bakr ve alamlarn iinde bulunan berilyumun kaynak esnasnda kard dumanlar ii saln tehlikeli boyutta etkiler. Bu sebeple kaynak yaplan yerde havalandrmann ok iyi olmas istenir.

3.1.2. MIG Kaynak Makinesinin Bakr ve Alamlar Kayna iin Ayarlar

Bakr ve alamlarnn yksek s iletkenlii olmas sebebiyle yksek akm iddeti ile allr. Ayn kalnlktaki alminyuma gre % 50 75 daha fazla bir akm iddeti uygulanr. Kaynak ilemi doru akm ve elektrot pozitif (+) kutupta gerekletirilir.

3.1.3. Bakr ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Teller (Elektrot)

Bakr ve alamlarn kaynanda kullanlan teller ana metalin kimyasal bileimi gz nnde bulundurularak seilir. Ana metale en yakn bileimdeki tel elektrotlar kullanlr. Bakr ve alamlarn MIG kaynanda kullanlan teller DIN 1733 e gre gruplandrlmtr. Kaynak dikiinin dayanmnn ana metalin dayanmndan farkl olmas istenirse farkl bileimdeki kaynak tellerinden yararlanlr.

17

3.1.4. Kaynak ncesi Temizleme

Bakr ve alamlarnn MIG yntemi ile kaynak yaplmasnda kaliteli kaynak dikileri elde edebilmek iin, kaynak blgesinin yadan, kirden, nemden ve oksit tabakasndan temizlenmesi gerekir.

3.1.5. MIG ile Bakr ve Alamlar Kaynanda Kullanlan Gazlar

Bakr ve alamlarnn MIG yntemi ile kaynanda genellikle argon gaz kullanlr. Kaynatlacak gerecin kaln olmas durumunda helyum gaz tercih edilir. Argon gaz kullanmnda ark daha kararl ve srama az, helyum gaz kullanmnda ise nfuziyet daha fazladr. Bu iki sebepten dolay argon helyum karm gazlar da kullanlmaktadr.

3.2. MIG Kayna ile Bakr ve Alamlarnn Kaynan Yapmak

Bakr ve alamlarn MIG yntemi ile kaynanda uygun tel ve gaz kullanarak yar otomatik veya tam otomatik kaynaklar yaplabilmektedir. Resim 3.1 de MIG kaynak yntemi ile bakr bir malzemeye otomatik olarak yaplm bir dolgu kayna grlmektedir.

Resim 3.1: MIG yntemi ile dolgu kayna yaplm bakr gere

Bakr ve alamlarnn MIG kaynak yntemi ile 3 mm den byk kalnlklardaki gerelerin kayna mmkndr. nce gerelerin kaynanda TIG kaynak yntemi uygulanr. MIG yntemi ile hemen hemen her pozisyonda kaynak yapmak mmkndr. MIG yntemi ile yaplan bakr kaynanda gerelerin altna bir destek konmas nerilir. yi bir kaynak dikii iin sola kaynak yntemi uygulanr. Kaln paralarn

18

kaynanda 200 400 0C arasnda bir n stma uygulanr. Kaynak yaplacak her iki yzeye de dekapan dkmek kaynan kalitesini arttrr. Kaynak torcuna teorikte 900 lik bir a verilir denilse de, uygulamada 75 800 lik bir a uygulanr. Gaz korumasnn kaynan kalitesi zerinde etkili olaca unutulmamal ve kaynak blgesinin tam korumas salanmaldr. ekil 3.1 de kaynak esnasndaki konum grlmektedir.

ekil 3.1: Bakr ve alamlarnn kaynak esnasndaki konumu

Kaynak esnasnda durulmas durumunda oluan krater uygun bir aletle kaldrlmal ve kaynaa 20 30 mm geriden balanmaldr. Kaynak dikii ekildikten sonra gerilmeleri azaltmak iin kaynak dikii ekilenmelidir. Bakr ve alamlarnn kaynanda oluan ve insan sal iin zararl olan duman ve gazlarn uzaklatrlmas iin havalandrma sistemlerinin ok iyi olmas gerekir.

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

ki bakr gereci MIG kaynak yntemi ile aadaki ilem basamaklarn gz nnde bulundurarak kaynatnz.

lem Basamaklar Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taknz (Resim 1.2). Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balaynz ve manometresini taknz. Kaynak edilecek gereci temizleyiniz MIG kaynak makinesini altrarak, tel (elektrot) geli hzn, gaz basncn para kalnlna gre makine amper ayarn yapnz. Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ediniz. Torcu 750 - 800 lik ayla tutarak kaynak dikiini ekiniz (ekil 3.1). Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizleyiniz.

neriler retici firma tarafndan kaynak teli zerine yazlan bilgileri okuyun ve uygulaynz. Gaz kaa olup olmadn kontrol ediniz. Gerecin zerinde ya, kir, pas ve nemin tam olarak giderilmi olmasna dikkat ediniz. Paralar arsndaki mesafeye dikkat ediniz. Emniyet tedbirlerini alnz. nl ve eldiven kullannz. Kaynak na kar maske kullannz. Havalandrma sisteminin alp almadn kontrol ediniz. Gazn kaynak blgesini tam korumasna dikkat ediniz. Dk kaynak hzyla al. Kaynak sonras kaynak dikiine ekile vurunuz. Mesleinle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1. Bakr ve alamlarnn MIG kaynanda aadaki gazlardan hangisi kullanlmaz? A) Argon B) Argon-Helyum C) Karbondioksit D) Helyum 2. Bakr ve alamlarnn kaynamda hangi akm ve kutuplama kullanlr? A) Doru akm, negatif (-) kutup B) Doru akm, pozitif (+) kutup C) Alternatif akm, negatif (-) kutup D) Alternatif akm, pozitif (+) kutup 3. Aadakilerden hangisi bakr ve alamlarnn ayn kalnlktaki alminyum gerelere gre akm iddeti iin doru bir ifadedir? A) Akm iddeti ayn olmaldr. B) Akm iddeti az olmaldr. C) Akm iddeti fazla olmaldr. D) Hibiri 4. Aadakilerden hangisi bakr ve alamlarnn MIG kayna iin yanl bir ifadedir? A) Kaynak hz yava olmaldr. B) Her kalnlktaki gereci kaynatmak iin elverilidir. C) Havalandrma sisteminin iyi olmas istenir. D) Sola kaynak yntemi uygulanr. 5. Aadakilerden hangisi bakr ve alamlarnn MIG kayna iin doru bir ifadedir? A) Sola kaynak yntemi uygulanmaldr. B) Saa kaynak yntemi uygulanr. C) Kaynak blgesinin temizliinin bir nemi yoktur. D) Kaynan durmas durumunda hibir ilem yapmadan kald yerden kaynaa devam edilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorular doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

21

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER Kaynak edilecek gerecin cinsine gre seilen ilave teli makine tel verme nitesine taktnz m? Kaynak srasnda koruyucu gaz tpn makineye balayp manometresini taktnz m? Kaynak edilecek gereci temizlediniz mi? MIG kaynak makinesini altrarak, tel (elektrot) geli hzn, gaz basncn para kalnlna gre makine amper ayarn yaptnz m? Kaynak gerelerini puntalayarak dzgnln kontrol ettiniz mi? Torcu 750 - 800 lik ayla tutarak kaynak dikiini ektiniz mi? Kaynan bitiminde kaynak dikiini temizleyiniz. Evet Hayr

DEERLENDRME
Eksikleri tamamlaynz. Cevaplarnzda hayr varsa uygulama ksmn tekrar okuyunuz. Btn cevaplarnz evet ise dier faaliyet ksmna geiniz.

22

RENME FAALYET-4

RENME FAALYET 4
AMA
Bu renme faaliyeti sonunda uygun atlye ortam hazrlandnda, tekniine uygun olarak MIG MAG kaynak yntemi ile zl elektrotla dolgu kayna yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Dolgu kayna yaplan bir iletmeye giderek kaynak esnasndaki izlenimlerinizi bir rapor haline getirerek snfa sununuz.

4. MIG MAG KAYNAK YNTEM LE ZL ELEKTROTLA DOLGU KAYNAI

4.1. zl Elektrotlarla Kaynan Endstrideki Yeri ve nemi
zl elektrotla kaynak yntemi prensip olarak MIG MAG kaynak sistemine benzemektedir. MIG MAG kaynak sisteminde kullanlan tel elektrot dolu olup, zl elektrotla yaplan ark kaynanda tel elektrotun iinde z diye adlandrlan ve rtl elektrottaki rtnn grevini yapan bir z maddesi vardr. ekil 4.1 de zl elektrot kesiti grlmektedir. Bu z maddesine katlan alam elementleri sayesinde istenilen bileimde kaynak dikileri elde edilir. Bu sebeple kullanm alanlar fazladr.

ekil 4.1: zl elektrot kesiti

23

zl elektrotla yaplan kaynan avantajlarn aadaki ekilde sralamak mmkndr. Daha fazla metal yma olana vardr. Kullanm kolaydr. Basit kaynak az kalnl gerektirir. Nfuziyeti fazla dzgn kaynak dikileri elde edilir. Elektrik sarfiyat dktr. Tek pasoda istenilen zellikler salanabilir. zde bulunan oksit zcler sayesinde zel bir temizleme ilemine gerek duymadan kaynaa olanak salar. Koruyucu gaz gerektirmemesi sayesinde zellikle montaj ilemlerinde, inaatlarda ve hava akmnn fazla olduu durumlarda byk kolaylk salar.

4.2. zl Elektrotla Kaynak

4.2.1. zl Elektrotlarn Kayna in Kullanlan Kaynak Makinelerinin zellikleri
zl elektrotla yaplan kaynak donanm MIG MAG kaynak donanmna benzemektedir. Yalnz koruyucu gaz sistemi gerekli durumlarda kullanlmaktadr. ekil 4.2. de zl elektrotla kaynak donanmn ematik durumu grlmektedir.

ekil 4.2: zl elektrotla kaynak donanm ematik durumu

24

zl elektrotla ark kaynanda, boru eklinde eriyen elktrotla i paras arasnda ark sayesinde kaynak ilemi gerekletirilir. Koruyucu gaz kullanlmad durumlarda, ark esnasnda telin iinde bulunan zn yanmasyla oluan gaz atmosferi sayesinde koruma salanr. ekil 4.3 de zl elektrotla yaplan kaynakta ark blgesi grlmektedir. zl elektrotla yaplan ark kaynanda kaynak makinesi en az 350 Amper gcnde olmaldr. Koruyucu gaz kullanld zaman, karbondioksit veya argon karbondioksit karm gazlar kullanlr. Nfuziyetin derin olmas istenildii durumlarda karbondioksit gaz kullanlr.

ekil 4.3: zl elektrotla yaplan kaynakta ark blgesi

25

4.2.2. zl Elektrot eitleri

nce bir sac eridin boru haline getirilip iine z maddesi doldurulmas sonucu zl elektrotlar elde edilir. zl elektrotlar gaz korumal ve kendinden korumal zl elektrotlar olarak retilmektedir. ekil 4.4 te uygulamada grlen zl tel kesitleri verilmitir.

ekil 4.4: Uygulamada grlen zl tel kesitleri

zl elektrottaki zn grevlerini aadaki gibi sralamak mmkndr. Kaynak dikiini alamlandrmak. Kaynak banyosu zerinde koruyucu gaz atmosferi oluturmak. Kaynak dikiinin yava soumasn salamak. Kararl bir ark oluturarak sramalar en aza indirmek. zl elektrotlar DIN 8559 a gre snflandrlmlardr. Elektrot aplar; 1,0 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 4,0 5,0 mm olarak imal edilirler. zl elektrotlarn rutubetsiz ve kuru ortamlarda depolanmas istenir.

26

4.2.3. zl Elektrotla Dolgu Yaplan Gereler

zl elektrotlar anmaya kar dayanml elikler, paslanmaz elikler, krom molibdenli elikler olmak zere eitli eliklerin kaynaklarnda kullanlmaktadr.

4.2.4. zl Elektrotla dolgu Kayna Yntemleri

Dolgu kayna; anm, korozyona uram, eitli nedenlerle bir ksm krlm makine paralarna ve anmaya maruz kalaca nceden bilinen yeni paralara uygulanr. zl elektrotla dolgu kayna yntemi her geen gn daha fazla kullanlmaya balamtr. Bunun balca sebebi z maddesine istenilen ve dolu tel olarak ekilemeyen alam elementlerinin katlmasdr. Ak havada yaplan ark kaynanda, havann iinde bulunan azot, telde bulunan alam elementleri birleerek nitrrler ve karbonitrrler oluturur. Bu nitrr ve karbonitrrler malzeme yzeyinin anmaya kar direncini artrmaktadr. zl elektrotla ark kaynann yar otomatik ve tam otomatik olarak yaplabilmesi zellikle byk ve silindirik paralarn dolgu kaynaklar iin ok uygun bir yntemidir.

4.3. zl Elektrotla Dolgu Kayna Yapmak

stenilen boyutlar veya zellikleri elde etmek iin ana metal zerine, bileimi bilinen dolgu metalinin bir veya birka tabaka doldurulmas ya da kaplanmas dolgu kayna olarak adlandrlr. Bu doldurma ilemi srasnda, zellikle birka paso diki ekilen paralarda gerilmeler oluacak dolaysyla parada ekil deiiklii meydana gelecektir. ekil 4.5 te dolgu ekilme ve souma esnasnda malzemenin ekil deitirmesi grlmektedir.

ekil 4.5: Dolgu ekilme ve souma esnasnda malzemenin durumu

Bu tr ekil deitirmenin nne, malzeme zelliine gre 200 500 0C arasnda bir n stma uygulayarak geilebilir. Ayrca ekilen kaynak dikilerinin sras da ok nemlidir. ekil 4.6 da dz paralara, ekil 4.7 de silindirik paralarn yzey dolgusunda uygulanan diki sralar verilmitir.

27

ekil 4.6: Dz paralarn dolgusu

ekil 4.7: Silindirik paralarn dolgusu

4.4. Kaynak Maliyet Hesaplar

4.4.1. Kaynak Maliyet Hesaplar
Kaynakl birletirmelerin maliyeti, uygulanan kaynak yntemine gre deimekle beraber, maliyet hesaplarnn yaplmasnda aadaki faktrler gz nnde bulundurulur. Malzeme maliyeti ( dolgu metali, koruyucu gaz v.b.) ilik maliyeti Enerji maliyeti

4.4.2. Kaynak Maliyetinin Hesaplanmasnda zlenecek Yntemler

Kaynak maliyetine etki eden faktrlerin hesaplanmasnda aadaki yntemler izlenir.

4.4.2.1. Malzeme Maliyeti

Malzeme maliyeti denilince aklmza ilk gelen dolgu metalidir. Dolgu metali 1 m boyundaki kaynak dikii iin standart olarak hesaplanr. Diki boyuna gre elektrot maliyeti bulunur. Kullanlan malzemenin kalnlna, konumuna, kaynak azna ve elektrot apna gre hazrlanan tablolar yardmyla 1 metredeki diki arl bulunur. Yine yardmc tablolar sayesinde diki arlna gre kullanlan dolgu metali bulunarak maliyet hesaplanr. Koruyucu gaz kayna ile yaplan ark kaynanda tel elektrota ilave olarak gaz maliyeti de eklenir. Kullanlan gaz hacmi genel olarak ; Gaz hacmi (1 lt / dak) = 10 x Tel ap (mm) olarak hesaplanr.

28

4.4.2.2. ilik Maliyeti

ilik maliyeti sadece kayna yapan kaynaknn maliyeti deil, ayn zamanda kaynan yapmna katks olan herkesin cretinin yansmas sonucu hesaplanarak bulunur. ilik maliyeti aadaki formlden yararlanlarak hesaplanr. G x KMA ilik Giderleri = (YTL/ metre kaynak) EG x i G = Bir saatlik iilik gideri (YTL) KMA= Bir metre boyundaki kaynak metali al (kg) EG = Elektrotun erime gc (kg/h)

= letme faktr ( % 10 50 arasnda deiir)

4.4.2.3. Elektrik Maliyeti

Elektrik maliyeti aadaki formlden yararlanlarak hesaplanr. U x I x KMA x A ilik Giderleri = EG x m x 1000 I U = Kaynak akm iddeti (A) = Ark gerilimi (V) (YTL/ metre kaynak)

KMA= Bir metre boyundaki kaynak metali al (kg) EG = Elektrotun erime gc (kg/h)

m = Kaynak makinesinin verimi (%) A = 1 kW/h elektrik fiyat (YTL)

Malzeme maliyeti, iilik maliyeti ve elektrik maliyeti toplanarak 1 m boyundaki kaynak dikiinin maliyeti bulunur. Bu maliyet, toplam diki boyuna oranlanarak kaynak dikiinin maliyeti bulunur.

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

elik parann yzeyini, zl tel elektrotla aadaki ilem basamaklarn gz nnde bulundurarak dolgu kayna yapnz.

lem Basamaklar Dolgu yaplacak yzeyi temizleyiniz. Kaynak makinesine zl elektrotu taknz. Tel apna gre amper ve tel geli hzn ayarlaynz. Doldurulacak gereteki arplmalar engellemek iin paray sabitleyiniz. lk dolgu dikiini ekiniz. ekilen ilk dolgu dikiini temizleyiniz. Elle dokunulacak scakla geldiinde ikinci kaynak dikiini ekiniz. Dolgu ilemi bitene kadar 6 ve 7 nulu ilemleri tekrarlaynz. Dolguyu kontrol ediniz.

neriler Yzeyde herhangi bir maddenin kalmadn kontrol ediniz. retici firma tarafndan kaynak teli zerine yazlan bilgileri okuyun ve uygulaynz. Emniyet tedbirlerini alnz. nl ve eldiven kullannz. Kaynak na kar maske kullannz. evre gvenliini alnz. arplmalar nlemek iin mmknse n stma uygulaynz. Her dikiten sonra hibir kalntnn kalmadna dikkat ediniz. Diki ekili srasna dikkat ediniz. Mesleinle ilgili etik ilkelere uygun davrannnz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1. zl elektrotla kaynak iin kaynak makinesi en az ka amper olmaldr? A) 350 B) 250 C) 450 D) 500 2. zl elektrotla kaynak iin aadakilerden hangisi dorudur? A) zl tellerin imali zordur. B) Tel iine istenile alam elementi katld iin uygulama alan fazladr. C) Koruyucu kaynak donanm olmadan kaynak yaplamaz. D) Otomatik kaynak yntemine uygun deildir. 3. Aada zellikleri verilmi paralarn hangisine dolgu ilemi uygulanr? A) Anm paralara B) Korozyona uram paralara C) Anca nceden bilinen paralara D) Hepsine 4. zl elektrotla dolgu kayna iin aadakilerden hangisi yanltr? A) Gerekli donanm hazrlandnda otomatik olarak dolgu dikii ekilebilir. B) Tel iindeki alam elementleri havadaki azotla birleerek yzeyin anma direncini artrr. C) Metal yma oranlar dier yntemlere gre daha azdr. D) z iine katlan alam elementleri sayesinde istenilen dolgu metali elde edilir. 5. Kaynak dikiinin maliyeti hesaplanrken aadaki faktrlerin hangisi gz nnde bulundurulur? A) Dolgu metali B) ilik C) Elektrik D) Hepsi

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorular doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

31

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

Dolgu yaplacak yzeyi temizlediniz mi? Kaynak makinesine zl elektrotu taktnz m? Tel apna gre amper ve tel geli hzn ayarladnz m? Doldurulacak gereteki arplmalar engellemek iin paray sabitlediniz mi? lk dolgu dikiini ektiniz mi? ekilen ilk dolgu dikiini temizlediniz mi? Elle dokunulacak scakla geldiinde ikinci kaynak dikiini ektiniz mi? Dolgu ilemi bitene kadar 6 ve 7 nulu ilemleri tekrar ettiniz mi? Dolguyu kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eksikleri tamamlaynz. Cevaplarnzda hayr varsa uygulama ksmn tekrar okuyunuz. Btn cevaplarnz evet ise modl deerlendirme ksmna geiniz.

32

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Bu modl kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aada verilen ifadelerin doru veya yanl olarak cevaplayarak belirleyiniz. DORU YANLI SORULARI Doru Yanl 1- MIG kaynanda koruyucu gaz olarak karbondioksit kullanlr. 2- MIG MAG kaynak yntemi btn ticari alamlara uygulanr. 3- Torcun ie yakn olmas MIG MAG kaynak yntemini iin bir avantajdr. 4- Paslanmaz eliklerin MIG ile kaynanda kaynak makinesi doru akm ve pozitif (+) kutuplama kullanlr. 5- Paslanmaz elikler kaynatlmadan nce her trl ya, nem ve kirden temizlenmesi gerekir. 6- Paslanmaz eliklerin kaynana normal eliklere gre daha az akm iddeti uygulanr. 7- Paslanmaz eliklerin MIG kaynanda koruyucu gaz olarak oksijen karbondioksit karm gaz kullanlr. 8-Paslanmaz eliklerin MIG kaynanda torcun konumu paraya gre dik olmaldr. 9-Alminyumun bakr ile yapt alamlarn kaynak kabiliyeti ktdr. 10- Alminyum tellerin iletimini salayan spirallerin elikten olmaldr. 11- Alminyumun MIG kaynanda koruyucu gaz olarak argon kullanlr. 12- Alminyum kaynanda normal eliklere gre daha az akm iddeti ve dk kaynak hzlar uygulanr. 13- Alminyumun MIG kaynanda torcun eimi 45 60 derece civarnda olmaldr. 14- Bakr ve alamlarnn kaynanda koruyucu gaz olarak genelde argon kullanlr. 15-Bakr malzemelerin MIG kaynanda sola kaynak yntemi uygulanr. 16- Bakr malzemelerin MIG kaynanda kaynan kesilmesi durumunda, kaynaa kald yerden devam edilir. 17- zl elektrotla ark kaynanda koruyucu gaz kullanlmayabilir. 18- Dolgu kayna anaca nceden bilinen yeni paralara da uygulanabilir. 19 - Dolgu kaynanda kaynak diki srasnn hibir nemi yoktur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular modln ilgili faaliyetine geri dnerek tekrar inceleyiniz.

33

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

Tm sorular doru cevap verdiyseniz bir sonraki modle geiniz.

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. D B B A C D

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. A B C C D C

RENME FAALYET 3 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. C B C B A

RENME FAALYET 4 CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 34 A B D C D

MODL DEERLENDRME 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Y D Y D D D Y D D Y D Y Y D D Y D D Y

35

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

ANIK Selahaddin, Kaynak Teknii El Kitab, stanbul 1991 OUZ Burhan, Demir D Metallerin Kayna, Oerlikon Yaynlar, STANBUL, 1990. TLBENT Kutsal, MIG MAG Eriyen Elektrotl ile Gazalt Kayna, Gedik Yaynlar, STANBUL, 1990 www. askaynak.com.tr www.oerlikon.com.tr

36

KAYNAKA KAYNAKA
1-ADSAN Kasm, Elektrik Kayna, Milli Eitim Basmevi, ANKARA 1989. 2- Akma Makine, Gazalt Kaynak Makineleri Montaj Bakm Kullanma Talimatlar, ANKARA ANIK Selahaddin, E.Sabri ANIK, Mehmet VURAL, 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi El kitab Cilt II, STANBUL, 1993 3- ANIK Selahaddin, Kaynak Teknii El Kitab, stanbul 1991 ANIK Selahaddin, Kutsal TLBENT, Erdin KALU, rtl Elektrot ile Ark Kayna, Gedik Yaynlar, STANBUL, 1991 CAVCAR Melike, Bakr ve Bakr Alamlarnn Kayna, Oerlikon Yaynlar, STANBUL, 1996 ERTRK brahim, Gazalt Kaynak Yntemleri, KOSGEB Yaynlar, ANKARA KARATAOLU Fatih, Demiryolunda alan Monoblok Tekerlerin almalar Esnasnda Anan Ksmlarnn MIG MAG Kayna ile Deiik Elektrot Komposizyonlarnda Yaplan Dolgu Kaynann Anma zelliklerinin ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, ANKARA, 1997 OUZ Burhan, Demir D Metallerin Kayna, Oerlikon Yaynlar, STANBUL, 1990 OUZ Burhan, zl Tel Elektrotla Birletirme ve Dolgu Kaynaklar, Kaynak Bilimi Dergisi, Oerlikon Yaynlar, STANBUL, 1988/3 SERFEL, Y.SAP, Metal leri Meslek Teknolojisi III, ANKARA, 1997 TLBENT Kutsal, MIG MAG Eriyen Elektrotl le Gazalt Kayna, Gedik Yaynlar, STANBUL, 1990 13 - WEB STELER www. askaynak.com.tr www.bhler-uddeholm.com www. gedik.com.tr www.oerlikon.com.tr

37