Istatistik

T.C.
MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
PAZARLAMA VE PERAKENDE
STATSTK
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
- Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl nn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlar dr).
- Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.
- Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
- rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.
- Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
- Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karl nda
satlamaz.
i
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR .......................................................................................................................................1
RENME FAALYET- 1.................................................................................................... 3
1. STATSTK........................................................................................................................3
1.1. statistiin Tanm ve Anlam .......................................................................................3
1.1.1. Tekil Anlamda statistik........................................................................................3
1.1.2. oul Anlamda statistik.......................................................................................3
1.1.3. Parametrenin Tahmini Sonucu statistik................................................................4
1.1.4. statistiin nemi ..................................................................................................5
1.1.5. statistiin Dier Bilimlerle likisi .......................................................................5
1.2. statistik Bilgilerinin Toplanmas..................................................................................6
1.2.1. Rleve, Birim (nite), ndis ve nemleri ............................................................. 6
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................9
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 10
RENME FAALYET- 2.................................................................................................. 12
2. TOPLANAN BLGLERN DZENLENMES ............................................................... 12
2.1. Rleve Sonularnn Ayrm ....................................................................................... 12
2.2. statistik Dizisi ............................................................................................................ 13
2.2.1. Basit Diziler ......................................................................................................... 13
2.2.2. Younlatrlm Diziler ...................................................................................... 14
2.2.3. Snflanm Kmlatif Frekans Dizileri............................................................... 15
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21
RENME FAALYET- 3.................................................................................................. 24
3. TOPLANAN BLGLERN DEERLENDRLMES..................................................... 24
3.1. Grafikler ...................................................................................................................... 24
3.1.1. Histogram ............................................................................................................ 24
3.1.2. Frekans Poligonu ................................................................................................. 27
3.1.3. Kmltif Frekans Erisi..................................................................................... 28
3.1.4. Resim, Y ldz, Doru ve Daire eklindeki Grafikler........................................... 30
3.2. Ortalamalar ................................................................................................................. 31
3.2.1. Aritmetik Ortalama.............................................................................................. 31
3.2.2. Aritmetik Ortalama.............................................................................................. 35
3.2.3. Medyan (Ortanca) ................................................................................................ 36
3.2.4. Mod...................................................................................................................... 39
3.3. ndeksler ve Hesaplanmas.......................................................................................... 42
3.3.1. Zaman ndeksi ve Trleri..................................................................................... 43
RENME FAALYET- 4.................................................................................................. 48
3. TOPLANAN BLGLERDEN SONU IKARMA......................................................... 48
3.1. Normal Bilgilerin Hazrlanmas ve Deerlendirilmesi ............................................... 48
3.1.1. an Erisi ............................................................................................................ 48
3.2. Standart Sapma ve Deiim Katsays ........................................................................ 51
NDEKLER
ii
3.2.1. Standart Sapmann Hesaplanmas........................................................................ 51
3.2.2. Deiim Katsay s ................................................................................................ 55
3.3. Korelsyon ve Regresyon ........................................................................................... 56
3.3.1. Korelsyon........................................................................................................... 56
3.3.2. Serpme Diyagram................................................................................................ 57
3.3.3. Regresyon ............................................................................................................ 60
3.4 .Trent Hesaplanmas ve Ekonomik Olaylara Uygulanmas ......................................... 61
3.4.1. Dorusal Trend.................................................................................................... 62
MODL DEERLENDRME.............................................................................................. 68
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 70
NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 72
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 73
iii
AIKLAMALAR
KOD 460MI0011
ALAN
Pazarlama ve Perakende
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI statistik
MODLN TANIMI statistik bilgilerin toplanmas , dzenlenmesi,
deerlendirilerek bu bilgilerden sonu karma ilemlerinin
anlatld renme materyalidir.
SRE
40/32
N KOUL
YETERLK
statistik yntemlerini uygulamak.
MODLN AMACI
Genel Ama
rnle ilgili yaplacak arat rmalara istatistik analiz
yntemlerini uygulayabileceksiniz.
Amalar
ile ilgili istatistik bilgileri toplayabileceksiniz.
Toplanan istatistik bilgileri dzenleyebileceksiniz.
Toplanan istatistik bilgileri deerlendirebileceksiniz.
Toplanan istatistik bilgilerin sonularn
uygulayabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Snf ortam, bilgisayar laboratuar.
Donanm: Hesap makinesi, bilgisayar, SPS program,
logaritma,
LME VE
DEERLENDRME
Her renme faaliyeti sonunda modlde verilen lme
aralar ile ulat n z bilgi dzeyinizi kendiniz
deerlendireceksiniz.
Modl sonunda ise kazandnz bilgi ve becerileri
belirlemek amacyla retmeniniz tarafndan hazrlanacak
bir lme aracyla deerlendirileceksiniz.
AIKLAMALAR
iv
1
GR
Sevgili renci,
statistik de tm dier bilim dallar gibi olaylar konu alr. Olay varsa istatistik vardr.
Ancak her olay da istatisti in konusu ol maz. statistik yn olaylarla ilgilenir. Y n olay, bir
olaylar kmesinde tek bir olayn dierlerini, bal olarak da ait olduu kmeyi temsil
edemeyen olaylardr. Eer bir olaylar kmesinde tek bir olay, tm olaylar kmesini temsil
edebiliyorsa, bu tr olaylara tipik olay denir. Ancak istatisti k tipik olaylarla ilgilenmez.
Modl, mesleinizin, imdiki ve gelecekteki geliiminin en nemli unsurlarndan
biridir. Sizin bu satrlar okurken bile bu alanda yzlerce deime ve gelime olmaktadr.
Eer sylediklerimizi lebilir veya rakamlandrabiliyorsanz sylediiniz eyler hakk nda
bir eyler biliyorsunuz demektir.
Bu modl tamamladn zda tercih ettiiniz meslekle ilgili nemli bir aama
kaydedeceksiniz.
Bu modlle; istatistik analz yntemlerinin i piyasasndaki nemini ve piyasadaki
verileri yorumlayarak bir sonu karmay kavrayacaksnz.
Kavradklarnz, i hayatnzdaki verileri analiz noktasnda sizi bir adm ne tayacak.
Piyasa verilerini dikkatli bir ekilde analiz ederek yorumlayabileceksiniz.
.
GR
2
3
RENME FAALYET- 1
Pazarlama alannda rn ile ilgili yaplacak aratrmalarda istatistik analiz
yntemlerini kullanarak aratrlan rn ile ilgili tahminlerde bulunup satacamz rnn
piyasadaki durumuna ve gelecekte pazarlayacamz rnn durumu konusunda bilgilere
ulaabileceksiniz.
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
irketlerin kullanm olduklar istatistik analiz yntemlerini aratr nz ve
gazetelerdeki verileri yorumlayarak elde ettiiniz sonular snfta
arkadalarnzla paylanz.
1. STATSTK
1.1. statistiin Tanm ve Anlam
statistik eitli anlamlarda kullanlmtr, istatistik szcnn kk hakknda eitli
grler vardr.
Bugn istatistik anlamda kullanlmaktadr.
1.1.1. Tekil Anlamda statistik
Saysal gereklerin toplanmas, dzene konulmas, analiz ve yorumunun yaplmas ile
uraan bir metottur.
statistik dilinde, saysal gereklere ya da k saca saylara veri denir.
statistik ilemler iin verileri n toplanmas, toplanm verilerden kolayca mantkl
sonular karabilmek iin verileri belirli biimlerde gruplanmasdr
1.1.2. oul Anlamda statistik
Sistemli bir ekilde toplanan say sal gerekleri ifade eder. Bu saysal gereklere,
(nfus saym, tarm say m, bina saym ) ya da anket (cret anketi, fiyat anketi, i gc
anketi vb.) sonularn gsteren verilerdir.
RENME FAALYET-1
AMA
ARATIRMA
4
1.1.3. Parametrenin Tahmini Sonucu statistik
Parametre, istatistik teriminin en yeni anlamdr.
Yn(Population): Gzlem alannda bulunan bireylerin tmne denir. statistiki
bireylerin iki zellie sahip olmas gerekir;
- statistik bireyleri saylmaya, tartlmaya ve llmeye elverili olmaldr.
- statistik bireyler ayn trden olmald r.
Parametre: Yndaki bireylerin tamamnn saylmas, tartlmas, llmesi
sonucunda bulunan saylara dayanarak hesaplanan karakteristik deerlere denir.
rnekleme(Sampling): Bir y ndan, belirli kurallara gre seilen bireylerin
oluturduu kmeye rnek; belirli kurallara gre seme iine rnekleme denir.
statistik: rneklerin saylmas sonucunda salanan saylara dayanarak
hesaplanan karakteristik deerlere denir.
Yn; gzlemin amacna gre klebilir, byyebilir, daralabilir ya da genileyebilir.
Szgelimi, bir arat rmac iin lise renceleri bir y ndr. Dieri iin stanbul'da yksek
renim yapp da yurtt a kalan renciler bir y ndr. Bir bakas iin meslek liselerindeki
erkek renciler bir y ndr.
Yn karakterize eden; aritmetik ortalama, standart sapma, momentler, korelasyon
kat says vb. birer parametredir.
Ynn ya da ana kitlenin say lmas ok masrafl ve zaman alc bir itir. Bundan
dolay, yndan belirli kurallara gre baz rnekler alnr ve bu rneklerin, yn temsil
ettii var saylr. rnekleri karakterize eden aritmetik ortalama, standart sapma, korelasyon
kat say s, momentler gibi zet ller birer istatistiktir. Arat rc, rnekten salad bilgiler
dayanarak yn hakknda tahminlerde bulunur, ve yn kavramaya alr.
statistik tahmin: rnek istatistiklerden y nn parametrelerini tahmin etme
ilemine denir.
rnekleme metotlarnn amac, saptanan rnek istatistiklerden, y nn

parametrelerini az masrafla ve gecikmeden tahmin etmektir. Tahminlerin doruluu ve
gven s nrlar testlerle anlal r.
Karakteristik lmlerin birer sembolle gsterilmesi gelenei vardr. Ynn
parametrelerini rnek istatistiklerden ayrmak iin fark semboller kullanlr. Genellikle
uygulamada, parametreler Grek harfleri ile istatistikler ise Latin harfleri ile gsterilir.
Yn ortalamas :
rnein ortalamas : X
Ynn standart sapmas :
rnein standart sapmas : s
Ynlarn korelasyon kat says :
rneklerin korelasyon kat says : r
5
1.1.4. statistiin nemi
Verilerin toplanmasyla devlet ile istatistik arasndaki sk ilgi, ilk alardan beri
devam etmektedir. Devletler, alacaklar nlemlerin isabetini salamak ve uygulama
sonularn denetlemek iin sal k ve srekli istatistikler toplama abasndadr.
Gnlk gazetelere gz atldnda, say sal gereklerle sk sk karlalmaktadr.
statistik, insanlar, genel kltrleri ve kiisel karlar ynndn yakndan ilgilendirir.
statistik, evrede olup bitenleri kavrama ve bunlar bakalarna anlatmada yardmcdr.
Lorda Kelvinin Eer sylediklerinizi lebilir ve rakamlarla ifade edebilirseniz,
onlar hakknda bir eyler biliyorsunuz demektir, aksi halde bilgileriniz zay f ve tatminkar
deildi. Sz bu nedenle ok nemlidir.
statistik almalarda bir konuya dikkat etmek gerekir. Hibir istatistik metodu, kedin
bana hatalara ya da yanl sonulandrmalara kar garanti veremez. Bu nedenle, orijinal
veriler salkl olmaldr. Metot, yerinde ve uzman kiilerce kullanlmaldr. Sonular da
sadece istatistik metotlarndan anlayanlarca deil; ayn zamanda inceledii konuyu ok iyi
bilen kiilerce yorumlanmald r.
te yandan, her rakama kesin gzyle bakmamak gerekir. Ayn rakam eitli
sonular karacak ekilde ve abartarak yorumlayabiliriz. Rakamlar, iki yn keskin bir
klca benzer. stenen yne doru ekilerek yorumlar yaplabilir.
statistiin eitiminin amac, saylarn hatal ve doru ynlerini bilerek gerei ortaya
seren kiiler yetitirmektir.
1.1.5. statistiin Dier Bilimlerle likisi
Yaammz zerindeki etkileri bakmndan ekonomi ile istatisti in ilikisini
zetlemekte yarar vardr. Ekonomik olaylar saysal gstergelerle llr. Saysal gstergeler
olmadan ekonomiden bahsedilemez.
statistiklerden anlam karmay bilmeyen bir ekonomistin dnlemez mmkn
deildir.
Yn olaylarn inceleyen ekonomi bilimi, verileri istatistikten alr. statistik,
ekonomik teorilerin aklanmas nda yardmc ve bunlarn ispatnda bir aratr. cretler,
fiyatlar, i ve d ticaret, s na ve zira retim, ulatrma gibi ekonomik olaylar incelerken
elimizde istatistik bulunmazsa, ifadelerimiz yetersiz kalr. lkemizde enflasyon var mdr?
thalat ile ihracat arasndaki fark olumlumudur olumsuz mudur? gibi sorularn cevabn,
istatistik biliminden faydalanmadan sylenemez.
Bugn devlet, ekonomik devlet durumuna getirilmitir. Gerekten ekonomik devlet,
alaca ekonomik nlemlerin isabetini salamak ve uygulama sonularn denetlemek iin
salkl ve srekli istatistikler derleyip onlar uzman ekonomist istatistikilere yorumlatr.
6
statistiin amac sadece herhangi bir bilimde deil, tm bilimlerce (fizik, biyoloji, tp,
ekonomi, eitim vb.) kullanlabilir saysal deerler vermektir.
statistik faaliyetleri genel hatlar yla iki ana grupta toplanr:
Matematiksel istatistik
Uygulamal statistik
Matematiksel istatistiki, yeni teoriler gelitirerek bunu pratik problemlerle
birletirir. Uygulamal istatistiki ise dier alanlarda (tpta, mhendislikte, eczaclkta,
ekonomide, sosyolojide vb.) karlat problemlerde uygun istatistik yntemlerini semek
ve bunlar en iyi ekilde kullanmak zorundadr. Bunun iin de bazen veri toplayarak bazen
bir rnekleme almasna katlarak bazen de istatistiksel kalite kontrol yaparak
problemlere zm getirir.
statistik yntemler, istatistiin tanmnda da verildii gibi saysal bilgileri toplama,
dzenleme (tablo ve grafiklerle ilgililere sunma), analiz yapma ve yorumlama i lemleriyle
urar. Bir istatistiki hem matematiksel hem de uygulamal istatistii bilmek zorundadr.
Anca bylece, kamu ve zel kesime, sanayiye, endstriye, akademik kurululara vb. yararl
olabilir.
1.2. statistik Bilgilerinin Toplanmas
1.2.1. Rleve, Birim (nite), ndis ve nemleri
1.2.1.1. Rleve
Rleve szc Franszcadaki rleve szc ile ayn anlamdadr. Trke karl
derleme demektir. Bilindii gibi istatistiin konusu, yn olaylar incelemek ve
ayr trmaktr. Bunun iin nce olayn kavranabilmesi amacyla gzlem yaparak ie balanr.
zerinde allacak konuya ilikin eleman dierlerinin llmesi, tartlmas ya da saylmas
gerekir. Bu evreye, bilgilerin toplanmas anlamna gelen derleme ya da rleve denir.
1.2.1.1.1. Rleve eitleri ve Uygulama ekilleri
Rlevelerin uygulama biimleri iki trldr.
Ani ve devaml rleveler
statistik olaylar, mr sreleri itibaryla ani ve devaml olarak ikiye ayr lr. Devaml
olaylar, bir zaman sreci iinde herhangi bir anda gzlenebilen olaylardr. Buna kar ani
olaylar, herhangi bir anda olup biten olaylard r. rnein; lm, doum gibi.
7
mr sreleri bakmndan farkl olan bu olaylar iin ayr ayr rleveler uygulama
zorunluluu vardr. Kural olarak ani olaylar iin devaml rleveler, devaml olaylar iin ise
ani rleveler uygulanr.
Genel ve ksmi rleveler
ncelemek istenen y nn tamamnn gzleme tabi tutulmasna genel rleve denir.
rnein; bir lkedeki btn insanlar, bisikletleri, evleri inceleme biimlerine genel rleve
denir.
ncelenerek sadece bunlarn gzleme tabi tutulmas ilemine ksmi rleve denir.
rnein; bir lkedeki btn rencileri deil de bunlarn %10'unu seip gzleme tabi tutma
i ine k smi rleve denir.
1.2.1.2. Birim
statistik olaylarn n incelenmesinde nemli bir yeri olan birim, inceleme ve gzleme
konu olarak alnan ortak olaylardan her biridir. rnein; rencilerle ile ilgili almalarda
birim, rencidir. Nfus ile ilgili almalarda birim insandr.
1.2.1.2.1. Birim eitleri
Maddi ve maddi olmayan birimler
Araba, bina, insan vb. birimler maddi evlilik, boanma, lm, sevgi gibi birimler
maddi olmayan birimlerdir.
Devaml ve ani birimler
nsan, bina, araba, bitki gibi birimler devamldr. lm, doum gibi birimlere ani
birimlerdir.
Bamsz ve ba ml birimler
Durumlar itibaryla btnlk oluturan birimlere bamsz birim denir. rnek; araba,
ev, masa Baml birimler ise btnlk oluturmaz. Bu nedenle bu tr birimlere ayrk
birim de denir. rnein; dakika, saniye Bunlar birleince saat diliminde bir zaman oluturur.
Gerek ve varsay msal birimler
Fiilen var olan birimler (masa, sandalye, sra) gerek birimler, fiilen olmayan
birimlere ise (hedefine atlan bir okun hedefi vurup vurmamasnn gzlenmesi) varsaymsal
birim denir.
8
1.2.1.3. ndis
statistik olaylar incelerken birim ne kadar nemli ise indis de o kadar nemlidir.
ndis; hangi deerin, birimin hangi esine ilikin olduunu belirler. rnein; bir gruptaki
renciler zerinde yaplan bir almada birim, rencidir Hangi deerin hangi renciye
ilikin olduunun gstergesi ise indis ile belirlenir. ndis=7 ise bunun anlam, 7.
rencinin sahip olduu deer; indis=9 ise bunun anlam , 9. rencinin sahip olduu deer
demektir.
9
UYGULAMA FAALYET
statistiin tanmn yapnz.
statistiin tanmn yapmak iin
istatistiin tanm ve anlam ksmn
okuyunuz.
statistiin ekonomik adan nemini
maddeler halinde saynz.
statistiin dier blmlerler ilikisi
ksm n okuyunuz.
Rleveleri anlat nz.
Rleveler ksmn okuyunuz.
Rleve eitlerini saynz.
Rleve eitleri ksmn okuyunuz.
Birimi anlatnz.
Birim ksmn okuyunuz.
Birim eitlerini saynz.
Birim eitleri ksmn okuyunuz.
ndisi anlatnz.
ndis ksmn okuyunuz.
UYGULAMA FAALYET
10
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TESTELER
Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak.
belirleyiniz.
1. Saysal gereklere verilen ad nedir?
A) statistik
B) Parametre
C) Yn
D) Veri
2. Bir yndan belirli kurallara gre seilen bireylerin oluturduu kmeye ne ad verilir?
A) statistik tahmin
B) rnekleme
C) Veri
D) Yn
3. l ve doum gibi olaylar hangi rleve eidinin konusunu oluturur?
A) Devaml rleveler
B) Ani rleveler
C) Klli rleveler
D) Ksmi rleveler
4. Aadakilerden hangisi maddi olmayan birimin konusunu oluturur.?.
A) Evlilik
B) nsan
C) Aa
D) Ev
5. Bir okulda yaplan aratrma sonucunda indis=22 bulunmasnn anlam nedir?
A) Hibir anlam yoktur
B) 22 renci olduunu gsterir
C) 22. rencinin sahip olduu deeri gsterir.
D) Bir ky okulu olduunu gsterir.
Cevaplar nz modln sonundaki cevap anahtar ile karlatr nz.
LME VE DEERLENDRME
11
Performans Deerlendirme
Deerlendirme Kriterleri Evet Hayr
Saylabilen, llebilen ve ayn trden bireyleri bir araya
getirerek bir yn oluturdunuz mu?
Yn iinden belirli kurlarla gre bireyler seerek bir rnekleme
oluturdunuz mu?
evrenizde meydana gelen olaylar iinde ani ve devaml
rleveleri tespit ettiniz mi?
Deerlendirme
Cevaplar nz modln sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap
saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken
tereddt yaadn z sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara evet cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
12
RENME FAALYET- 2
yntemlerini kullanarak aratrlan rn ile ilgili tahminlerde bulunup satacanz rnn
ulaabileceksiniz.
irketlerin kullanm olduklar istatistik analiz yntemlerini aratr n ve
gazetelerde ki verileri yorumlayarak elde ettiiniz sonular snfta
2. TOPLANAN BLGLERN
DZENLENMES
2.1. Rleve Sonularnn Ayrm
Toplanan verileri dzene koymada, tablo ve grafikler nemli rol oynar. Daha nceden
toplanan ve karmak durumda bulunan verileri, tablo durumuna getirerek okuyucuya
sunmak byk kolaylklar salar. Verileri tablo halinde sunmadan nce baz kavramlar
renmekte yarar vardr.
statistik gzlem: Yn olaylar oluturan bireylerin ve bunlarn zelliklerinin tek tek
kaydedilmesine istatistik gzlem (rleve) denir.
Veri: statistik gzlem sonucunda elde edilen saylara denir.
Seri: Verilerin oluturduu say kmesine denir.
lkel seri: Verilerin kkten bye ya da bykten ke doru dizilmesi suretiyle
elde edilen seriye denir.
RENME FAALYET-2
AMA
ARATIRMA
13
2.2. statistik Dizisi
2.2.1. Basit Diziler
Bireylere ilikin verilerin rasgele dizilmesi suretiyle elde edilen diziye basit dizi denir.
rnek: Bir ilkretim okulundaki 40 rencinin ktleleri Tablo 1.1 ve 1.2'deki gibidir:
Basit dizi(kg)
53 45 45 45
49 49 47 45
23 23 25 36
23 25 27 36
29 25 27 37
32 32 32 39
37 36 32 39
38 38 41 39
38 39 41 41
49 39 47 41
Tablo 1.1: Basit dizi
lkel seri
23 32 38 45
23 32 39 45
23 32 39 45
25 36 39 45
25 36 39 47
25 36 39 47
27 37 41 49
27 37 41 49
29 38 41 49
32 38 41 53
Tablo 1.2: lkel seri
14
2.2.2. Younlatrlm Diziler
Basit dizilerde grdmz gibi birbirinin ayn olan saylar defalarca yazlmtr. Eer
izlediimiz ok byk bir grupsa bu kadar veriyi kolayca izleyemeyiz. Bundan dolay seri
hakknda salkl bir dnceye varamayz. Younlat rlm dizilerde tekrar eden saylar
defalarca yazlmak yerine hangi saynn ka defa tekrar ettii saynn yanna yazlr. Bylece
seriyi inceleme zaman ksalr ve almalar daha da kolaylar.
Younlatrlm dizi olutururken yapmamz gereken benzer terimlerden sadece bir
tanesi yazlarak yanna ka kez tekrar ettii yazlp yeni bir seri oluturmaktr. Bylece iki
stunlu bir dizi durumuna getirilir, birinci stuna birim ya da indisler, ikincisine de ka kez
tekrar ettii gsterilir ki bunlara birim says ya da frekans denir.
Bu aklamalara gre daha nce verilen 80 memurun ktlelerine ilikin basit serinin,
younlatrlm dizi durumuna getirilmesi Tablo 1.3'te olduu gibi yaplr.
Ktle
(kg)
Kii says
(Frekans)
23 3
25 3
27 2
29 1
32 4
36 3
37 2
38 3
39 5
41 4
45 4
47 2
49 3
53 1
Tablo 1.3: 40 rencinin ktlelerine ilikin younlatrlm dizi (kg)
15
2.2.3. Snflanm Kmlatif Frekans Dizileri
Grld gibi ilkel serinin en kk deeri ile en byk deeri 23 kg ile 53 kg
arasndadr. statistik bilgilerin anlamnn daha iyi kavranmas iin veriler tablo halinde
dzene konulmas gerekir. Frekans tablolar gruplamalar sonucunda ortaya kar.
Gruplama: Bireysel deerleri belirli snrlar iine den bireyleri ortak snflarda
toplama ilemidir.
d r.
Frekans tablosunu 7 gruplu
yapacak olursak ilkel seride en
byk deer ile en kk deer
arasndaki fark (aklk)
Snf Aral= 53-23 = 30 = 6 kg dr.
5 5
Bu snf aralna gre i=6 ise frekans tablosu yle olur;
(kg) (Frekans)
(Yzdeli
frekanslar)
Gruplar Memur Says Nispi Frekanslar
23 29,9 9 22.50
30 36,9 7 17.50
37 43,9 14 35.00
44 50,9 9 22.22
51 57,9 1 2.50
40 100
Tablo 1.4: 40 rencinin ktlelerine ilikin okluk blnm
Frekans tablosu (okluk blnm): Gruplama sonucunda oluan ve belirli bir zellii
temsil temsil eden birey saysna denir. Frekans bir zelliin olayda ka kez tekrarland
gsterir.
Frekans trleri: Frekanslar iki ana grupta toplamak mmkndr. Mutlak frekanslar ve
nispi (oransal) frekanslar.
Snf Aral= En byk deer-En kk deer
istenilen grup says
16
Nispi frekanslar ise gzlem toplamna (40) oranlanarak bulunan frekanslardr.
Tablo 1.4'n incelenmesinde, nispi frekanslar % olarak gsterilmitir. Bulunuu ise
yle aklanabilir: rnein; 44 50,9 grubundaki 22,50 gerekte %22,50 dir. Bu ise
6/80.100= % 7.50 eklinde bulunur. Dierlerinin bulunma ynteminde ayndr.
Deiken: Bireylerin llebilen zelliklerine denir. rnein; rencilerin Mays
ayndaki kilosu ile haziran ayndaki kilosu gibi.
Deikenleri iki ana balkta toplamak mmkndr.
Srekli dei ken: Bir deiken belirle snrlar arasnda sonsuz deer
alabiliyorsa, bu tr dei kenlere denir.
Sreksiz deiken: Bir deiken belirli snrlar arasnda ancak belirli deerleri
alabiliyorsa, bu tr dei kenlere denir.
Snf aral: Frekans blmlerinde, bir snfn alt ve st snr arasnda farka denir.
rnein; Tablo 1.4te, 44 50.9 snfnn aral (i)=44 51= 7 kg'dr.
Bir sn fn balad ve bittii deerlere snf snrlar denir. Balad deere alt snr
bittii deere ise st snr denir. rnein; Tablo 1.4'teki, 44 50,9 sn fnn alt snr 44 kg,
st snr ise 50,9 kg'dr.
kg
Gruplar Frekans
Xi
Snfn orta deeri
23 29,9 9 26
30 36,9 7 33
37 43,9 14 40
44 50,9 9 47
51 57,9 1 54
Tablo 1,5: 40 rencinin ktlelerine ilikin okluk blnm
Snf aral (i) ok dar tutulursa tablo ynn yapsn aksettiremez. Snf aral
geniletilirse olaydaki dzen, kolayca kavranamaz.
En uygun snf aral n saptamak iin H.A. Sturges snf aral formlne bavurmak
gerekir.
d r.
Sonu kesirli karsa en yakn yuvarlak say, sn f aral olarak alnr. Bu forml 40
rencinin ktlelerine uygulan rsa.
=
Aklk
1+3.332 log N
17
A klk= En byk snf orta deeri - En kk snf orta deeri
Aklk=54 - 26= 28kg bulunur
Bu duruma gre 80 memurun kltelerine ilikin okluk blnm i=7 kg alarak yle
belirlenir:
=
40 log 32 . 3 1
28
+
= 4 8 . 3
32206 . 7
28
90309 . 1 322 . 3 1
28
= = =
+ x
(kg)
Gruplar
(Frekans)
Nispi
Frekanslar
23 26,9 6 15.00
27 30,9 3 7.50
31 34,9 4 10.00
35 38,9 8 20.00
39 42,9 9 22.50
43 46,9 4 10.00
47 50,9 5 12.50
51 54,9 1 2.50
40 100.00
Tablo 1.6: 40 rencinin ktlelerine ilikin okluk blnm
Ak snflar [(Open clases(Op n klasis)]: Balang ya da bitimi belirtilmeyen
snflara denir. Byle bir snf yapma gerei duyulmusa bu snfta yer alan bireylerin gerek
deerlerinin tablo altnda not olarak yazlmas gerekir.
Belirsiz snflar: Balangc ve bitimi belli olman, bir baka ifadeyle, ald klar deerin
ne olduu belli olmayan bireylerin yer ald snflard.
Hesap ilemlerini salkl yapabilmek iin ak snf ve belirsiz snflardan
kanlmaldr.
18
S nav sonucu renci says
20 ve daha az 3
20 -40 12
41 -70 20
71- 80 5
81 ve daha fazla 2
Bilinmeyen 4
Tablo 1.7: belirsiz snflar
Burada iki ak snf bulunmaktadr: Birinci ve beinci snflar. Bunun yannda bir de
belirsiz snf (Son snf) bulunmaktadr. Dierleri ise aral eit olmayan s nflardr. Byle
bir tablo, ilemlere pek elverili deildir.
Kmltif (Birikimli) okluk blnm
Kmltif okluk blnmlerine ya bir deerden a ya a belli bir deerden ok olayn
says sz konusu olduu zaman bavurulur. ok sk kullanlan kmlatif okluk (frekans)
ya den az ya da den fazla esas na gre iki ayr biimdedir.
den az; aldklar deer itibaryla bireyleri, kkten bye doru dizme ilemidir.
den fazla; aldklar deer itibar yla bireyleri, bykten ke doru dizme ilemidir.
19
(kg)
(renci
says)
Gruplar (Frekans)
Kilosu den az
renci
Says
23 26,9 6 27 6
27 30,9 3 31 9
31 34,9 4 35 13
35 38,9 8 39 21
39 42,9 9 43 30
43 46,9 4 47 34
47 50,9 5 51 39
51 54,9 1 55 40
40
(kg) (renci
says)
Gruplar (Frekans)
Kilosu den
fazla
renci Says
23 26,9 6 23 40
27 30,9 3 27 34
31 34,9 4 31 31
35 38,9 8 35 27
39 42,9 9 39 19
43 46,9 4 43 10
47 50,9 5 47 6
51 54,9 1 51 1
40
Tablo 1.8: Mutlak frekanslar zerinde birikimli okluk rnekleri
20
(kg) % (%)
Gruplar (Frekans) Memur Says Kilosu den
Az
23 26,9 15.00 27 15.00
27 30,9 7.50 31 22.50
31 34,9 10.00 35 32.50
35 38,9 20.00 39 52.50
39 42,9 22.50 43 75.00
43 46,9 10.00 47 85.00
47 50,9 12.50 51 97.50
51 54,9 2.50 55 100.00
(kg) %
Gruplar (Frekans)
Kilosu den
fazla
%Memur
Says
23 26,9 15.00 23 100
27 30,9 7.50 27 85.00
31 34,9 10.00 31 77.50
35 38,9 20.00 35 67.50
39 42,9 22.50 39 47.50
43 46,9 10.00 43 25.00
47 50,9 12.50 47 15.00
51 54,9 2.50 51 2.50
Tablo 1.9: Nispi frekanslar zerinden birikimli okluk rnekleri
21
UYGULAMA FAALYET
Tablo 1.2deki ilkel seriyi oluturunuz.
lkel seri oluturulurken Tablo 1,1deki
basit seriden yola knz.
Tablo 1.3teki younlatrlm diziyi
oluturunuz.
Younlatrlm diziyi entikler
yardmyla oluturacaksnz. lkel seride
tekrar eden her say nn yanna bir entik
atnz ve her saydan bir tane yazarak
tekrar eden saynn karsna ka defa
tekrar ettiini yaznz.
Tablo 1.4teki frekans tablosunu
oluturunuz.
Tablo 1,4teki frekans tablosu iin snf
aralnn tespit edilmesi lazm. Bunun
iin nce istenen grup saysn tespit edip
en byk deerden en kk deeri
karp istenen grup saysna blnz.
stenilen grup says 5dir.
Tablo 1,6daki nispi frekanslar bulunuz.
Nispi frekanslar gzlem toplamna (40
renci) oranlanarak bulunmutur.
Frekans/40*100 eklinde bulunur.
UYGULAMA FAALYET
22
LME VE DEERLENDRME
lme Sorular
Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazandnz , aa daki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
1. Verilerin oluturduu say kmesine ne ad verilir?
A) statistik
B) Parametre
C) Seri
D) Veri
2. Tablo 1,4te ka memur 44 50,9 kg aralndadr?
A) 9
B) 33
C) 7
D) 80
3. Bireylerin llebilen zelliklerine ne ad verilir?
A) Devaml Rleveler
B) Frekans
C) Say
D) Deiken
4.
rupSayup stenilenG
er Enkkde er Enbykde
=formlyle neyi buluruz?
A) nsan saysn
B) Snf araln
C) Kgramlarn.
D) zelliklerini
5. Bireylere ilikin verilerin rastgele dizilmesi suretiyle elde edilen diziye nedir?
A) Hibir anlam yoktur.
B) Younlatr lm dizi
C) Basit dizi
D) lkel seri
Cevaplar nz cevap anahtar ile kar latrnz.
DEERLENDRME
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
LME VE DEERLENDRME
23
Tablo 1.1deki basit diziyi oluturarak ilkel seriyi
dzenlediniz mi?
Tablo 1.3teki younlatrlm diziyi oluturarak snf
araln tespit ettiniz mi? (istenilen grup says 5)
Tablo 1.5teki okluk blmn oluturarak snf orta
deerlerini tespit ettiniz mi?
Tablo 1.8 ve Tablo 1.9daki den az den ok tablolarn
oluturdunuz mu?
Deerlendirme
Uyguladnz performans testinde;
Aada belirtilen ltlere gre kendinizi deerlendiriniz. Eer sonuca ulatysanz
bir sonraki uygulama faaliyetine geebilirsiniz. Sonuca ulaamadysanz uygulama
faaliyetini yeniden gzden geiriniz. Admlarn aksayan blmlerini retmeninizle
konuunuz.
24
RENME FAALYET- 3
irketlerin kullanm olduklar istatistiki analiz yntemlerini aratr n ve gazetelerde ki
verileri yorumlayarak elde ettiiniz sonular snfta arkadalarnzla paylanz.
ulaabileceksiniz.
3. TOPLANAN BLGLERN
DEERLENDRLMES
3.1. Grafikler
Snflandrlm seriler, "Histogram" ya da frekans poligonu ad verilen grafiklerle
gsterilir. Ad geen grafiklerin izimi, aada ayrntlar ile ele alnmtr.
3.1.1. Histogram
Histogram: Alan ilgili snfn frekans na ve taban da ilgili snf n aralna eit,
birbirine bitiik dikdrtgenlerden oluan bir grafik gsterimdir.
Bir histogram izilmeden nce, sz edilen dikdrtgenlerin uzunluklarnn
ayarlanmas gerekir. Bunun iin frekanslar snf aralna blnerek dikdrtgenlerin alanlar
ilgili snflarn frekanslar na eitlenir.
Konuyla ilgili olarak aadaki rnei dikkatlice gzden geiriniz.
rnek: Srekli bir x deikenine ilikin gzlem sonular aadaki seriyle verilmitir.
RENME FAALYET-3
AMA
ARATIRMA
25
Snflar Frekanslar
0 - 4 12
4 8 16
8 12 20
14 - 16 24
16 - 20 20
20 - 24 8
100
Tablo 3.1: Gzlem sonular
Histogramn izilebilmesi iin ncelikle frekanslarn ayarlanmas gerekir. Ayarlanm
frekanslar n elde edilileri aada gsterilmitir:
Snflar f
Snf Aralklar
h
Ayarlanm
Frekanslar
f/h
0 -4 12 4 12/4=3.0
4 8 16 4 16/4=4.0
8 - 12 20 4 20/4=5.0
12 -16 24 4 24/4=6.0
16 20 20 4 20/4=5.0
20 - 24 8 4 8/4=2.0
Tablo 3.2: Ayarlanm frekans tablosu
Birinci ve son stundan yararlanlarak histogram aadaki gibi izilir.
6
5
4
3
2
1
0
0 4 8 12 16 20 24
ekil 3.1: Eit aralkl snflar iin histogram
26
Eer verilen seride snf aralklar eit deilse, histogram yine ayn yntemle
oluturulur. Aadaki rnekte olduu gibi:
Snflar f
0 - 2 20
2 4 30
4 6 36
6 8 20
8 12 16
12 -16 12
128
Snflar f h f/h
0 - 2 20 2 10.0
2 4 30 2 15.0
4 6 36 2 18.0
6 8 20 2 10.0
8 12 16 4 4.0
12 -16 12 4 5.0
134
20
15
10
5
0
0 2
4
4 6 8 10 12 16
ekil 3.2: Farkl byklkteki snflar iin histogram
27
3.1.2. Frekans Poligonu
Mutlak ya da nispi frekanslar ile grup orta deerlerinden yararlanlarak izilen grafik
tr frekans poligonudur. Her grubun orta deeri apsis, frekans ise ordinat alnarak
blmndeki snf says kadar nokta bulunur. Bu noktalar dz izgilerle birletirilerek
frekans poligonu elde edilir.
rnek;
Snflar f
Eki.15 10
15 - 20 15
20 - 25 20
25 - 30 30
30 - 35 15
35 - 40 10
40 - 45 5
105
Tablo 3.5: gzlem sonular
Snflar f X h f/h
Eki.15 10 12.5 5 2
15 - 20 15 17.5 5
3
20 - 25 20 22.5 5
4
25 - 30 30 27.5 5
6
30 - 35 15 32.5 5
3
35 - 40 10 37.5 5
2
40 - 45 5 42.5 5 1
105
28
6
5
4
3
2
1
0 10 20 30 40 50
ekil 3.3: Frekans poligonu
Frekans poligonunun altnda kalan alan ile histogramdaki stunlarn alanlar toplam
birbirine eittir. Histogramda grup says artarken grup aral kleceinden,
dikdrtgenlerin tavan orta noktalar birbirine yaklar. Bylece, frekans poligonu frekans
erisi biimine dner.
Grafik 3:1: Frekans erisi
3.1.3. Kmltif Frekans Erisi
3.1.3.1. Den Az Erisi
...den az erisi grup st snrlarndan ve den az kmlatif frekanslarndan
yararlanlarak izilir. Eri, ince uzun ve biraz yatk s harfine benzer. Gvdenin sol alt
kesinden balar, sa st kesine doru uzanr.
Daha nceki memur rneimizden yola karak bir rnek zelim: rnein, 3
memurun ki losunu bulmak istersek 30. Memurdan X eksenini bir paralel izilir. Paralelin
den az erisini (mavi izgi) kestii yerden x eksenine dikme inilir. Dikmenin gsterecei
yer 15. rencinin kilosudur. rneimizde 15.rencinin kilosu 37dir.
29
ekil 3.4: den az den ok erisi
3.1.3.2. Den Fazla Erisi
Eri ters s harfine benzer. Gvdede, sol st keden balar, sa alt keye doru
uzanr.
Kmltif frekanslar yzdelerle yani oransal frekanslarla oluturulursa. Y ekseni orijin
ile balar, 100 ile biter. X ekseni yine mutlak saylara gre ayarlanr. Yzdeli kmlatif
frekans erisine persantil erisi de denir.
3.1.3.3. Lorenz Erisi
Bu eri, kmlatif frekans grafii nin zel bir trdr. Ekonomistlerin sk kullandklar
bir grafiktir. Genellikle; nfusa ilikin gelir ve servet blm, byk iletmelerin sat
tutarlar, byk iftliklerin verimlilikleri, vergileri, d ticaretle ilgili dalmlar vb.
blnmler iin s k kullanlr.
3.1.3.4. Z Diyagram
Biimce Z harfine benzedii iin bu grafi e Z diyagram denir. Daha ok zaman
serileri iin kullan lr.
Or=41
30
3.1.4. Resim, Yldz, Doru ve Daire eklindeki Grafikler
3.1.4.1. Resim Grafii
Elde edilen istatistiksel bilgiler eitli geometrik biimlerle gsterildiinde oluan
grafie denir.
3.1.4.2. Yldz Grafii
Genellikler aylarla gre ifade edilen zaman serileri iin kullanlr.
3.1.4.3. Doru Grafikleri
statistikse veriler, izgiler durumunda gsterildiinde oluan grafie denir.
Grafik 3.2: Doru grafii
3.1.4.4. Daire Grafii
eitli dalmlarda yer alan gruplarn paylarn 3600 zerinden da tarak pasta
dilimlerin biiminde bir daire zerinde gsteren grafi e denir.
31
Grafik 3.3: Daire grafii
3.2. Ortalamalar
Saysal bilgilerin tablo biiminde sunulmas durumunda bile pek az kii olaylar
hakknda salkl bilgi sahibi olabilir. Yn hakknda sal kl bilgi sahibi olunabilmesi iin
frekans blnmelerinin iyi bir biimde analiz edilmesi gereklidir. Bu durum bizi,
"ortalamalar" adyla anlan l birimlerine gtrr.
Ortalama: Bir blnmenin (serinin) merkezini, yani ortasn gsteren l birimine
denir.
Sk kullanlan ortalama trleri unlardr:
Aritmetik ortalama
Geometrik ortalama
Ortanca (medyan)
Mod
Harmonik(Armonik) ortalama
3.2.1. Aritmetik Ortalama
Ortalama kavram ya da ortalama deer olarak bilinen aritmetik ortalama, ok bilinen
ve ok kullanlan bir merkezi eilim lsdr. Aritmetik ortalama konusunda kullanlacak
sembollerin balcalar unlardr:
X
i
: Yn ya da rnee ilikin birim deerleri veya grup orta deerleri semboldr.
: Yn deerlerine ilikin aritmetik ortalama semboldr.
X : rnek deerlerine ilikin aritmetik ortalama semboldr.
N : Birey says (rneklemdeki) semboldr.
N : Birey says (Y ndaki) semboldr.
: Toplam
A.O. : Aritmetik ortalama semboldr (yn ya da rnek iin) Aritmetik ortalama
eitleri:
32
3.2.1.1. Tartl Aritmetik Ortalamas (T.A.O)
Bir serideki deerler arasnda nem derecesi itibaryla farklar bulunabilir. Bu
durumda, aritmetik ortalama hesaplanrsa deerler arasndaki nem farklar dikkate
alnmam olur. Deerler arasndaki nek farkl arnn da ileme katlmas gerekiyorsa serideki
her deere, nemi ile orant l olarak bir tart (kat say) vermek suretiyle tartl aritmetik
ortalama hesaplanr.
Terim deerleri ile bunlarn nemini beliren tartlarn (kat saylarn) arplmasndan
elde edilen toplamn, tart toplamna blnmesi suretiyle salanan deere "tart l aritmetik
ortalama" denir.
T.A.O =

=
+ + + +
+ + + +
i
i i
n
n n
t
X t
t t t t
t X t X t X t X
....... ..........
........
3 2 1
3 3 2 2 1 1
rnek: Bir fakltede yar ylda okutulan dersler; matematik, istatistik, muhasebe, hukuk,
sosyoloji, yabanc dildir. Bu derslere, faklte ynetmelii gerei verilen tartlar srayla
6,5,4,3,2,1dr. Yar yl sonunda bir rencinin bu derslerden ald notlar ise yz zerinden
srayla 60,55,75,90,70,50dr. Bu rencinin yar yl sonundaki baar notu T.A.O olarak
nedir?
Desler
Xi
Notlar
ti
Kat saylar Xi ti
Matematik 60 6 360
statistik 55 5 275
Muhasebe 75 4 300
Hukuk 90 3 270
Sosyoloji 70 2 140
Yabanc dil 50 1 50
400 21 1395
T.A.O =
43 . 66
21
1395
= =
i
t
X t
Notlar n A.O ise =
dir
n
X
i
' 67 . 66
6
400
= =
33
3.2.1.2. Ortalamalarn Aritmetik Ortalama (O.A.O)
n1 bireyden oluan bir serinin aritmetik ortalamas i, n2 bireyden oluan bir serinin
aritmetik ortalamas 2,,nm bireyden oluan serinin aritmetik ortalamas m ise
n1+n2+nm bireylik tm serinin aritmetik ortalamas;
O.A.O.=
dir
i
X n
n n n
X n X n X n
i
i
i
m
m
m
'
......
.....
2 1
2
2
1
1
=
+ + +
+ + +
rnek; Bir okuldaki retmen, memur ve hizmetlilere ilikin ortalama hizmet sreleri yl
olarak aa daki gibidir. Buna gre btn okuldaki ortalama hizmet sresinin hesap edilmesi
yledir:
ni Xi
al malar
Personel
says
Ortalama
hizmet sresi
niXi
retmen 60 10 600
Memur 10 8 80
Hizmetli 30 9 270
100 950
Tablo 3.8: ayarlanm frekans tablosu
O.A.O=
5 . 9
100
950
= =
i
i i
n
X n
y ldr;
3.2.1.3. Gruplanmam serilerde aritmetik ortalamann hesaplanmas
Forml : A.O =
n
x
i
34
rnek;
Xi
10
13
16
20
26
85
Aadaki forml kullanlarak hesaplanr.
A.O= 17
5
85
= =
n
xi
3.2.1.4. Gruplanm Serilerde Aritmetik Ortalamann Hesaplanmas
Bilindii gibi bu tr serilerde deerler ayr ayr rakamlarla deil gruplar durumunda
gsterilmitir. Bu nedenle, her bireyin ald deer aka bili nmemektedir. Ancak, bir
grupta bulunan bireylerin sahip olduklar deerlerin, grup orta deeri (Xi) etrafnda
topland var saylmaktadr. Bu nedenle, her grubun orta deeri kendi grubunu temsil
edeceinden hesaplamada grup orta deerleri esas alnmaktadr.
Eer bir frekans tablosunda grup orta deerleri X1, X2, X3..XK ve bu gruplara
ilikin frekanslar f1, f2, f3fk ise aritmetik ortalama:
=
=
) ( fi n
fiXi
X
dir. Xi : Grup orta deeri
fi : Birey says
i : 1,2,..k
rnek:Bir ilkretim okulunda 1. grupta kaytl 200 rencinin ktleleri Tablo 3.8deki
gibidir. Buna gre bu okulda 1. Grupta kaytl 200 rencinin ktlesinin aritmetik ortalama
cinsinden hesaplanmas yledir:
lem basamaklar yledir;
-Her grubun orta deeri bulunur(Xi).
-Her grubun orta deeri ile ilgili frekanslar arplr(fiXi).
-(fiXi) toplam al nr.
-Toplam deer (fiXi) renci saysna (fi=n) blnr.
35
(kg)
Vcut ktlesi
f
i
renci
says
x
i
Grup orta
deeri f
i
x
i
13 - 16,9 18 15 270
17 - 20,9 40 19 760
21 - 24,9 40 23 920
25 - 28,9 50 27 1350
29 - 32,9 30 31 930
33 - 36,9 22 35 770
5000
Tablo 3.10: rencilerin ktlelerine ilikin dalm
X = 25
200
5000
=
n
X f
i i
kg'dr.
3.2.2. Aritmetik Ortalama
Geometrik ortalama, terim deerleri arpmnn terim says cinsinden kkne eittir.
Terim deerleri: X1, X2, X3, . Xn
Terim says n ise,
G.o.=
n
n
X X X X ....... . .
3 2 1
'dir.
3.2.2.1. Geometrik Ortalamann zellikleri
Geometrik ortalama serideki her deerden etkilenir. Ancak u deerlere aritmetik
ortalamadan daha az nem verir.
Sfr ya da negatif deerlerin bulunduu serilerde geometrik ortalama hesaplanmaz.
Geometrik ortalamam cebirsel ilemlere elverilidir.
Terimler arasndaki oransal farklarn, mutlak farklardan nemli olmas durumunda
geometrik ortalama kullanlr. zellikle fiyat, nfus, ulusal gelir vb. deiimlere ilikin
oranlarn ortalamasnda yaygn olarak kullanlr.
3.2.2.1. eitli Dizilerde Hesaplanmas
rnek; Xi : 1,3,9 saylarnn geometrik ortalamas;
G.O.=
3
9 . 3 . 1
=
3
27
=
3 3
3
= 3'tr.
Terim say s ok ya da terim deerlerinin arp mnn (kk ii deeri) kk kolay
alnamayacak bir say ise logaritmaya bavurulur. G.O. formlnn logaritmik olarak
yazl:
36
G.O.=
n
n
X X X X ....... . .
3 2 1
log G.O.=
n
1
log X1' dir.
Geometrik ortalamann logaritmas , terim deerlerinin logaritmalarnn aritmetik
ortalamasna eittir. Bunun da antilogaritmas, geometrik ortalamaya eittir.
rnek: 10 rencinin ktlelerine ilikin geometrik ortalamann hesab u ekilde yaplr.
Log G.O. =
n
1
log Xi
Log G.O. =
02469 , 18 .
10
1
Log G.O. = 1.802469
Bu sonucun antilogaritmas al nrsa;
G.O. = 63.4
Bu rencilerin G.O. cinsinden ortalama
ktlesi 63,4 kg'dr.
Tablo 3.11: rencilerin ktlelerine ilikin dalm
3.2.3. Medyan (Ortanca)
Bir dalmda medyan veriler byklklerine gre dizildiinde ortada kalan deerdir.
Dizideki deer say s tek say ise medyan doal olarak dizi ikiye ayrldnda ortada
akta kalan deerdir. Ancak diziyi oluturan deer saysnn ift say ya denk gelmesi,
dizinin iki eit paraya blnebilecei ve akta bir deer kalmayaca anlamna gelir. Bu
durumda, medyan en ortada kalan iki deir aritmetik ortalamas alnarak bulunur.
3.2.3.1. eitli Dizilerde Hesaplanmas
3.2.3.1.1. Gruplanmam Serilerde Ortancann Hesaplanmas
Terim says tek ise: Ortanca deer, aldklar deer itibaryla kkten bye
doru ya da bykten ke doru dizilen bireyler ierisinde(ilkel seride) tam
ortada bulunan bireyin sahip olduu deerdir (n+1) /2 sra numarasna denk
gelen bireyin deeri serinin ortancasdr.
(kg)
Xi log Xi
72 1,85733
80 1,90309
58 1,76343
60 1,77815
65 1,81291
75 1,87506
51 1,70757
59 1,77085
60 1,77815
60 1,77815
18,02469
37
rnek; bir gruptaki 9 rencinin ktleleri yledir:
2
1 + n
=
2
1 9 +
= 5. Sradaki rencinin kilosu olan 60 kg dr.
Tablo 3.12:; rencilerin ktlelerine ilikin dalm
Terim says ift ise: Ortanca deer, ilkel seride tam ortada yer alan iki bireyin
sahip olduu deerlerin ortalamas dr. Bu deer:
2
2
2
+
+
n n
Formlyle hesaplanr.
2
rnek; Bir snftaki 10 rencinin ktleleri iin ortanca deeri yle hesaplanr.
Grld gibi ortalama 10 birimlik ktle rnei iin ilkel seride 5 ve 6.
srada yer alan ( ) lan sradayer
n
ve
n
. 6
2
2 10
2
2
5
2
10
2
=
+
=
+
= =
rencilerin ktleleri ortalamas dr. Or=
60
2
60 60
=
+
kg'd r.
Tablo 3.13: lkel seri
(kg) (kg)
Xi lkel seri
72 51
58 58
60 59
65 60
75 60
51 60
59 65
60 72
60 75
(kg)
lkel seri
51
58
59
60
60
60
65
72
75
80
38
3.2.3.1.2. Gruplanm Serilerde Ortancann Hesaplanmas
Gruplanm serilerde ortancay bulabilmek iin bireyleri(frekanslar), den az
esasna gre kmle etmek gerekir. Kmltif frekanslar ierisinde n/2'inci bireyin yerini
belirlemek kolaydr ancak ortanca deeri annda saptamak zordur. nk gruplanm
serilerde deerler bireysel rakamlar halinde deil, gruplar halindedir. Kmltif frekanslarn
n/2'inci bireyi at en dk deerli grup ortanca grubudur. Ortanca deer, bu grup iinde
aran r. Baka bir grupta aranmaz. Ortancann hangi grupta bulunduu belirlendikten sonra,
bu grup s nrlar ierisinde gerek ortanca deeri u forml yarmyla bulunur.
Or=L1+
k
f
n
2
. i
for
Bu formlde:
L
1
: Ortanca grubunun alt snrn,
N : Birey saysn, yani frekans toplamn,
F
k
: Ortanca grubuna kadar olan toplam birey saysn,
f
or
: Ortanca grubunun frekansn,
: Ortanca grubun araln gsteri.
Aritmetik ortalamas bulunan renci ktleleri rneinde ortanca yle bulunur.
(kg) fi fk (den az)
Vcut ktlesi renci says Kmltif rneci says
13 - 16.9 40 40
17 - 20.9 80 120
21 - 24.9 20 140
25 - 28.9 16 156
29 -32.9 8 164
33 - 36.9 8 172
37 - 40.9 12 184
41 - 44.9 16 200
200
39
Ortancay hesaplamak iin yaplacak ilemler;
n/2= 200/2 100. Birey ortanca deere sahip bireydir.
den az kmlatif frekanslar hazrlanr.
n/2=100. bireyin den az kmlatif frekanslar iinde yeri belirlenir. Buradan
da ortanca grubu tayin edilir. Bu duruma gre 100. birey, 148 kmlatif deer
iinde olduundan, ortanca grubu 17 20,9 grubudur.
Ortanca grubu tayin edildikten sonra, formlde yer alan elerin deerleri
saptanarak formle yerletirilir ve ortanca deer belirlenir.
Ortanca grubu : 17 20,9
L
1
=Ortanca grubun alt sn r (17)
n = Birey says (200)
f
k
= Ortanca gruba kadar olan toplam birey say s (68)
f
or
= Ortanca grubun birey says (frekans) (80)
i = Ortanca grubunun aral (4)
Bu deerler formle yerletirilirse;
Or=L
1
+
k
f
n
2
. i = 17 +
68
2
200
. 4 = 17 +
80
128
17 4 .
80
68 100
+ =
Or=17 +1,6=18,6
f
or
80 olur.
Ortaca cinsinden ortalama ktle 18,6 kgdr.
3.2.3.1.3. Kartil ve Hesaplanmas
Kartiller, seriyi 4 eit paraya bler ve her seride 3 tane kartil deeri vardr. Bir dier
adyla eyrekler diye an lr. Sembol olarak Q ile gsterilir. fade edildii gibi her seride;
Q1, Q3, Q3 deerleri vardr.
Her seride, ikinci kartil deeri ortanca deere eittir. Bu deer; Q2=Ordr.
Hesaplan olduka kolaydr ve ortanca deerin bulunuuna benzer.
3.2.4. Mod
Bir seride en ok tekrarlanan deere mod denir.
rnek: 9 ailenin aylk gelirini gsteren seri (milyon Tl) aadadr.
520, 580, 670, 700, 700, 700, 860, 1000, 1200
Bu gelir grubunda ortalama gelirin en ok tekrarlanan gelir dzeyi tarafndan temsil
edilmesi istenebilir. Bu durumda 9 aileye ilikin ortalama gelir, tan m uyarnca mod
hesaplanarak elde edilir. En ok tekrarlanan gelir dzeyi 700 milyon TL olduundan bu seri
iin
40
Mod= 700 milyon TLdr.
Eer bir seride birden ok ayn say tekrarlanyorsa bu seriler oklu mod denir. Bu
durumda modlardan birine birinci mod dierine ikinci mod denir.
Gruplanm serilerde modun hesaplanmas ise; bu tr serilerde, deerler bireysel
rakamlar halinde deil, gruplar halinde olduundan en yksek frekansn karsnda tek bir
deer deil, bir grup bulunacaktr. Mod deeri bulunduran gruba mod grup denir. Modu
tanmlamak kolay fakat belirlemek zordur.
Frekans erisinin maksimum deere ulat yeri gsteren apsis ekseni zerindeki
deere gerek mod denir.
Mod deerini veren forml yledir;
Mo =L1 +
1 .
2 1
1
d d
d
+
Bu formlde;
L1 , mod grubunun alt snr
d1 , mod grubunun frekans ile bir nceki grubun frekans arasndaki fark,
d2 , mod grubunun frekans ile mod grubundan bir sonraki grubun frekans arasndaki fark,
i , mod grubunun aral n gsterir.
rnek;
(kg) fi
Vcut ktlesi renci says
5 - 8,9 12
9 - 12,9 16
13 - 16,9 40
17 - 20,9 80
21 - 24,9 20
25 - 28,9 16
29 - 32,9 8
33 - 36,9 8
200
Tablo 3,15; rencilerin ktlelerine ilikin gzlem sonular
Mod deerini hesaplamadan nce mod grubunun belirlenmesi gerekir. En yksek
frekans 80 olduu iin mod grup, bu frekansa ilikin 17 20,9 grubudur. Gerek mod
formlnde yer alan elerin deerleri yle belirlenir:
41
L
1
= 17 mod grubunun alt snr
D
1
= 80 40 = 40 Mod grubu ile bir nceki grubun frekans arasndaki fark
D
2
= 80 20 =60 mod grubu ile bir sonraki grubun frekans arasndaki fark
i = 4 mod grubun aral
Bu deerler belirledikten sonra, formlde yerlerine koyularak sonuca gidilir:
Mo = 17 +
. 6 . 18 6 . 1 17
100
160
17 4 .
60 40
40
kg = + = + =
+
Mod cinsinden ortalama ktle 18,6 kgdr.
Bir seride birden fazla yksek frekans varsa bu tr serilerde ok modlu seri denir. ok
mod deere sahip gruplanm seride gerek mod deerini belirlemek iin seri, ikinci bir kez,
hatta gerekiyorsa nc bir kez gruplama yapl r. Yeniden yaplacak olan gruplamada;
gruplar ikier ikier ya da yeterli olmazsa er er birletirilir. Bylece grup aral alr ve
seri, tek modlu seri durumuna dntrlm olur.
Grld gibi bu seride en yksek
frekansa sahip iki grup vardr. Bunlar; 150
155 ve 160 165 gruplar olup
frekanslar 15 ve birbirine eittir. Bu
nedenle gerek mod hesaplanamaz. Gerek
modu hesaplayabilmek iin gruplar ikier
ikier birletirilir ve tek modlu seri yaratlr.
Tablo 3.16: rencilerin boylarna ilikin oklu mod dalm
Yeniden dzenlenen bu seride,
birincisine gre grup aral daha genitir.
Fakat yksek frekansa sahip grup says
bire indirilir. Bylece, mod formlyle mod
deeri rahatl kla hesaplanabilir.
Tablo 3.17: rencilerin boylarna ilikin azaltlm mod dalm
(cm) fi
Boy uzunluklar renci says
140 - 145 5
145 - 150 8
150 - 155 15
155 - -160 10
160 - 165 15
165 - 170 4
170 - 175 2
175 - 180 1
60
(cm) fi
Boy uzunluklar renci says
140 - 150 13
150 - 160 25
160 - 170 19
170 - 180 3
60
42
3.3. ndeksler ve Hesaplanmas
ndeks: Belirli bir istatistik olaya ilikin deerlerin zaman ya da yer belirterek
gsterdii oransal deimelerin lsdr.
ndeks, hangi ekonomik olaya uygulanyorsa o olayn adyla anlr.
ndekste biri karlatrlan, dieri temel olmak zere iki deer vardr. Fiyat
indeksinde kyaslanan fiyatlara cari yl fiyatlar , temel fiyatlara ise temel yl fiyat denir.
rnek: Zaman indeksi iin; Yllara gre A mal fiyatlar (1000 TL/kg) aadaki gibidir:
Burada 1995 yl temel yl olsun. Dolaysyla
1995 yl A mal fiyat, temel yl fiyat olur.1995 yl
indeksi 100 kabul edilir. ndeks forml ise:
= 100 .
o
i
p
p
eklindedir.
Srasyla dier yllarn indeksleri u ekilde bulunur:
96
= 4 , 213 100 .
625
1334
= eklindedir.
1996 yl, a mal fiyatlar, 1995 yl fiyatlarna gre 213,4 100=113,4 yani %113,4 orannda
artmtr.
97
= 5 . 303 100 .
625
1897
=
98
= 7 . 475 100 .
625
2973
=
99
= 6 . 740 100 .
625
4629
=
Grld gibi 1995 yl fiyatlarna gre 1997 yl fiyatlar %203,5, 1998 y l fiyatlar
% 375,7 ve 1999 yl fiyatlar ise %640,6 orannda art gstermitir.
rnek:yer serileri indeksi iin; 1995 yl nda eitli lkelerdeki turizm gelirleri
(milyon dolar) aada verilmitir.
(1000 TL/kg)
Yl
Fiyat
ndeks
1995 625 100
1996 1334 213,4
1997 1897 303,5
1998 2973 475,7
1999 4629 740,6
43
Burada yaplacak ilk ilem, 8 lkeye
ilikin ortalama turizm gelirini bulmaktr.
Fiyatlar toplam 179 veri saysna (8e)
blnr.
P =
n
P
i
= 38 . 22
8
) 179 (
= milyar
dolardr.
Bulunan bu ortalama fiyat, temel
fiyat (Po) olarak alnr. lkelere ilikin
fiyatlar ise cari fiyatlardr. Cari fiyatlarn
temel fiyatlara oran ise indeksin sonucunu
verir. Sonu % olarak ifade edildii iin
100 kat bytlr.
ABD ye ait indeks
= . 5 , 267 100 .
38 , 22
61
100 .
1
tir
p
p
o
= =
Dier lkeler iinde indeks ayn ekilde hesaplanr.
3.3.1. Zaman ndeksi ve Trleri
Basit indeks
Bileik indeks
- Bileik tart sz indeks
- Bileik tart l indeks
lkeler
Pi
Turizm Geliri
(Milyon
dolar) ndeks
ABD 61 272,6
Almanya 12 53,6
Fransa 28 125,1
ngiltere 19 84,9
spanya 25 111,7
talya 27 120,6
Japonya 3 13,4
Yunanistan 4 17,9
179
44
UYGULAMA FAALYET
Tablo 3.2deki ayarlanm frekans
tablosunu oluturunuz
Tablo 3.1e bakarak snf aralklarn
tespit ediniz ve ayarlanm frekanslar
bulmak iin frekanslar snf aralna
blerek bu tabloyu oluturabilirsiniz.
Tablo 3.2 iin histogram oluturunuz.
Eit aralkl bir histogramdr bu
izdiiniz histogram ekil 3,1dekine
benziyor mu?
Tablo 3.3 teki gzlem sonularndan
faydalanarak frekans tablosunu ve
histogram oluturunuz.
Farkl byklkteki histogram ekil
3,2dekine benziyor mu?
Tablo 3.5 teki gzlem sonularndan
yararlanarak frekans tablosunu ve
frekans poligonunu iziniz.
Grup orta deerlerini bulmak iin grup
saylar nn toplam 2ye blnr. H snf
aralnn 5 olduunu gryorsunuz
tablodan ve f/h bulmak iin frekans snf
aralna blyoruz. Grafik izerken bu
verilere dikkat ediyoruz ve izdiiniz
grafik ekil 3.3e benziyor mu?
ekil 3.4teki den az ve den ok
erisini iziniz.
Grafik deerini 100 ile balatp 100 ile
bitiriyoruz. Bireylerin sahip olduu
kiloyu bulmak iin y ekseninden x
eksenine bir paralel iziyoruz ve y
ekseninden x eksenine bir dikme
k yoruz. O noktasndan paralel ve
dikmelerin kesiti i noktalar
birletiriniz ve den az erisine
ulanz. X ekseninden 100 den yukarya
doru yine paralel ve dikmelerin
kesitii noktalar bir izgi ile
birletirerek den fazla erisini
oluturunuz.
UYGULAMA FAALYET
45
LME VE DEERLENDRME
lme Sorular
Bu faaliyet sonucunda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
skdar Eminn seferini yapan bir vapurda bir gnlk seferde tanm yolcularn
says yledir:
Xi = 50 50 60 70 60 50 90 100 80 110
1. Aritmetik ortalamas aadakilerden hangisidir?
A) 67
B) 65
C) 77
D) 75
2. Yukardaki rnein modu aa dakilerden hangisidir?
A) 110
B) 100
C) 70
D) 50
3. Yukardaki rnein medyan (ortancas) aadakilerden hangisidir?
A) 60
B) 55
C) 45
D) 70
Aadaki seride 215 alann gelirleri gsterilmitir.
Gelir alan Says
15 19 30
19 23 40
23 27 25
27 31 50
31 35 40
35 - 39 30
215
LME VE DEERLENDRME
46
4. Yukardaki serinin aritmetik ortalamas aadakilerden hangisidir?
A) 30
B) 35
C) 27
D) 32
5. Yukardaki serinin Modu aadakilerden hangisidir?
A) 29,8
B) 30.8
C) 28.8
D) 27.9
Aadaki seride yllar itibariyle yumurta fiyatlar(tl/adet) olarak verilmitir.
Yllar Fiyat
1984 19
1985 26
1986 32
1987 53
1988 81
1989 142
6. Yumurta fiyatlarna ait 1988 yl basit endeksi aadakilerden hangisidir?
A) 152,8
B) 165,6
C) 123
D) 98,6
Deerlendirme
47
Tablo 3.1den yola karak ayarlanm frekans tablosunu
dzenlediniz mi?
Ayarlanm frekans tablosunun histogramn izdiniz mi?
Tablo 3.5ten yararlanarak ayarlanm frekans tablosunu
dzenlediniz mi?
Tablo 3.6 frekans poligonunu izdiniz mi?
ekil 3.4teki 15. rencinin kilosunu buldunuz mu?
Tablo 3,7 deki bilgilere gre aritmetik ortalamay
buldunuz mu?
Tablo 3.8deki bilgiler den yararlanarak O.A.Osn
buldunuz mu?
Tablo 3.13teki bilgilerden faydalanarak ortancay
buldunuz mu?
Tablo 3.14teki seri bilgilerin i kullanarak serini modunu
buldunuz mu?
Deerlendirme
Sorulara verdiiniz yantlar modl sonundaki cevap anahtaryla karlatrn z.
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandn z belirleyiniz.
Yanl cevaplandrdnz sorularla ilgili konular tekrar inceleyip renmeye
alnz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier renme faaliyetine geebilirsiniz.
48
RENME FAALYET- 4
ulaabileceksiniz.
irketlerin kullanm olduklar istatistiki analiz yntemlerini aratr nz ve
gazetelerdeki verileri yorumlayarak elde ettiiniz sonular snfta
3. TOPLANAN BLGLERDEN SONU
IKARMA
3.1. Normal Bilgilerin Hazrlanmas ve Deerlendirilmesi
Serilerin dal mlar hakknda genel olarak fikir sahibi olmak iin normal erilerin
izilmesi gerekir. Grup aralklar sfra yaklatnda histogram izilirse, histogramdaki
stunlar izgi halini alr. Bu izgilerin tepe noktalar birletiinde bir eri ortaya kar. Bu
eri u biimde elde edilir: Dal mn frekans poligonu izilir. izilen frekans poligonu
tesviye edilirse, eri ortaya kar. Ortaya kan eri, dalm hakk nda bilgi verir.
Karlalabilecek baz eri tipleri unlardr.
3.1.1. an Erisi
Grafik 4.1: an erisi
RENME FAALYET-4
AMA
ARATIRMA
49
an erisi, normal dalm erisi olup simetrik bir eridir. Bu tip eriye sahip
dal mlarda bireylerin yars aritmetik ortalamann altnda; dier yars ise aritmetik
ortalaman n stnde deer alr. Her iki taraftaki bireylerin da lm simetriktir.
an erisinin bir dier ad Gaus erisidir. an erisini veren dalmlarda aritmetik
ortalama, mod ve ortanca deerleri birbirine eittir. Yani:
= M
o
=Ordir
rnein; bir s nftaki rencilerin X dersi snav notlarna ilikin grafik izilir ve
gerekli ilemler yaplr. Sonuta oluan eri an erisi biiminde olursa; bu gruptaki
rencilerin X dersinden alm olduklar notlarn dalm simetriktir. Aritmetik ortalamann
alt nda ve stndeki notlar dengeli dalm demektir. Ayn zamanda baar ortalamas m,
M
o
ve Or cinsinden ayndr.
3.1.1.1. Yatk Eriler
Saa yatk eri
Grafik 4.2: Saa yatk eri
Bu tip eriye sahip dalmlara saa yatk dalmlar denir. Bylece dalmlarda
aritmetik ortalama, mod deerden byktr. Bireylerin ounluu, mod cinsinden ortalama
deerden yksek deer alr.
Sola yatk eriler
Grafik 4.3: Sola yatk eri
50
Bu tip eriye sahip dalmlara da sola yatk dalmlar denir. Sola yatk dalmlarda
aritmetik ortalama, mod cinsinden ortalama deerden kktr. Bireylerin ounluu, mod
deerden daha kk deerler alr.
J Tipi eriler
Grafik 4.4: J tipi eriler
J harfine benzedii iin bu ad verilmitir. Bu eriye sahip dalmlarda bireylerin
ounluu, yksek deer olan gruplarda bulunur.
Ters J ipi eriler
Grafik 4.5:J tipi ters eriler
Biim olarak J harfinin tersine benzedii iin ters J tipi eri diye adlandrlr. Bu
eriye sahip dal mlarda ilk gruplar (kk deerli gruplar) da younluk fazladr. Takip
eden gruplara geerken birey saylarnda youn d vardr.
51
U tipi erile
Grafik 4.6: U tipi eriler
Biim olarak U harfine benzedii iin U tipi eri denir. Bu eriye sahip dalmlarda
simetrik dal mlar grubuna girer. Bireylerin ounluu, ilk ve son gruplardadr. Aradaki
gruplarda ise fazla birey yoktur.
3.2. Standart Sapma ve Deiim Katsays
Serilerin da lm hakknda bilgi veren en neli mutlak dalma lsdr. Rakamla
belirtilen hemen hemen her seriye uygulanabilir. Standart sapma sonucunun kk kmas,
serideki deerlerin birbirine yak n daldn gsterir. Hesaplanma biimi, gruplanmam ve
gruplanm serilerde ayr ayr ilenecektir.
Serilerin incelenmesinde ve karlatrlmasnda ortalamalar gerekli bir l olmakla
beraber, yeterli deildir. nk ortalamal eit olan seriler bile ou zaman yap bakmndan
birbirinin ayn deildir.
Dalma; bir serideki birimlerin deer bakmndan birbirlerinden ya da ortalamadan
farkllklar n, deere nasl daldklarn ve deitiklerini ifade eder. Ortalamann temsil
yetenei ile dalma arasnda ters bir orant vardr. Dalma fazlalatka ortalamann temsil
yetenei der; dalma azaldka ortalamann temsil yetenei artar.
3.2.1. Standart Sapmann Hesaplanmas
3.2.1.1. Gruplanmam Serilerde Standart Sapmann Hesaplanmas
Terimlerin aritmetik ortalamadan farklarnn karelerinin aritmetik ortalamasna
varyans denir. Varyansn karekkne ise standart sapma denir.
Sembol olarak Yunan alfabesindeki kk sigma (s) ya da S harfi ile gsterilir.
Yna ilikin varyans forml
Bir seride terim deerleri X
1
,X
2
,X
3
.X
n
ve terim says da ne ise;
52
Varyans
2
=
N
X
i
2
) ( u E
i ya da
X
i
= x olduuna gre ;
2
=
N
x
2
E
dir.
Varyansn karekk ise standart sapma olduuna gre;
Standart sapma;
2
=
N
x
N
X
i
2
2
) ( E
=
E u
dir.
rnee ilikin varyans forml
S
2
=
1
) (
2
E
n
X X
i
dir.
Standart sapma ise varyansn karekkdr. Yani,
S =
1
) (
2
E
n
X X
i
=
1
2
E
n
x
dir.
rnek: 9 rencinin snav notlar (puan) aadaki gibidir:
(Puan)
X
i
(X
i
- X ) (Xi- X )
2
= x2
45 -16 256
73 12 144
88 27 729
63 2 4
12 -49 2401
94 33 1089
52 -9 81
63 2 4
59 -2 4
549 4712
53
Aritmetik ortalama : 7 = 61
9
549
=
Varyans : S
2
= 589
1 9
4712
1
2
=
E
n
x
Standart sapma;
S = =
E
1
2
n
x
=
1 9
4712
589 = 24,3 puan
Standart sapmann hesaplanmasndaki aamalar aada belirtildii gibi sralanabilir:
Serinin aritmetik ortalamas bulunur.
Serideki deerlerin aritmetik ortalamadan farklar (X
i
-
X
) cebirsel olarak aln r.
Cebirsel farklarn kareleri al nr (X
i
-
X
)
2
.
Kareler toplanr (X
i
-
X
)
2
.
Kareler toplam (4712) terim says -1e yani, n-1e blnerek varyans (S
2
)
bulunur.
Varyansn karekk alnarak standart sapma,
S=24,3 puan bulunur.
3.2.1.2. Gruplanm Serilerde Standart Sapmann Hesaplanmas
Gruplanm serilerde standart sapmann hesabnda eitli metotlar uygulanr.
Metotlarn hepsi de rnek ayn olduunda ayn sonucu verir. Bu metotlarn srayla
incelenmesi:
Genel metot
Gruplanm bir seride grup orta deerleri X
1
, X
2
, X
3
, ..X
k
ve frekanslar f
1
,
f
2
,..f
k
ise,
Varyans;
2
=
N
X f
i i
2
) ( u E
dir.
(1)
(1) s
2
, y na ilikin varyans formldr. rnee ilikin varyans forml S
2
ise ; kesrin
paydasna n-1 yazlarak bulunur.
Varyansn karekk (
2
o ) ise standart sapma olduundan,
Standart sapma
=
N
X f
i i
2
) ( u E
biiminde hesaplanr.
54
rnek: Bir okulda kaytl bulunan 620 rencinin boy uzunluklar dalm aa daki
gibidir. Buna gre standart sapmann hesap edilmesi;
(cm)
Boy X
i
f
i
fiX
i
X
i
-m (X
i
-m)
2
fi(Xi-m)
2
140 - 145.9 143 22 3146 -22,5 506,25 11137,50
146 - 151.9 149 38 5662 -16,5 272,25 10345,50
152 - 157.9 155 60 9300 -10,5 110,25 6615,00
158 - 163.9 161 120 19320 -4,5 20,25 2430,00
164 - 169.9 167 220 36740 1,5 2,25 495,00
170 - 175.9 173 73 12629 7,5 56,25 4106,25
176 - 181.9 179 52 9308 13,5 182,25 9477,00
182 - 187.9 185 25 4625 19,5 380,25 9506,25
188 - 193.9 12 10 1910 25,5 650,25 6502,50
620 60615
Not: Bu rnekte birey say s yeterince byk olduu iin (620 kii) y na ilikin
varyans forml uygulanacaktr.
=
N
X f
i i
2
) ( u E
= cm
N
X f
i i
5 , 165
620
640 . 102
= =
E
=
620
60615
= 76 . 97 = 9,89 cm
Standart sapmann hesaplanmasndaki aamalar unlardr:
Aritmetik ortalama bulunur (= 165,5 cm)
Grup orta deeri (X
i
) ile A.O. arasndaki farklar X
i
- alnr.
Farklarn kareleri al nr (X
i
-)
2
.
Fark kareleri ilgili frekanslar ile arplr f
i
(X
i
-)
2
.
arpmlarn toplam alnarak frekans toplamna blnr. Bylece varyans
(S
2
=97.76 cm) bulunur.
Varyansn karekk alnarak standart sapma (S= 9.89 cm) bulunur.
55
3.2.2. Deiim Katsays
Standart sapma bir mutlak dalma lsdr. Bu l birimleri gzlenen deerlerin
ortalama etrafnda nasl dald n tespit etmemize yarar. Eer verilerde birden ok seri
varsa ve bu serileri karlatrlmas isteniyorsa mutlak dalma lleri u iki nedenden
dolay elverili deildir:
Mutlak da lma lleri, serideki deerler cinsinden bir sonu gsterir. Yani
serideki deerler hangi l birimleri ile ifade edilmilerse mutlak dalma
lleri de o l birimi ile ifade edilir. rnein; bir gelir blnmesinin
dalmas Trk Liras, bir boy blnmesinin dalmas santimetre, ktle
blnmesininki kilogram, not blnmesininki puan cinsinden kar.
Aralarnda birim bakmndan cins fark bulunan bu seriler karlatrlamaz.
rnein; bir boy serisi ile gelir serisini karlatracak olursak, boy serisinin dalma ls
santimetre cinsinden, gelir serisininki ise lira cinsinden kar. Bu nedenle, bu
Sonulara bakarak karlatrma yap lamaz.
Mutlak da lma llerinin sonucu, serideki deerlerin byklnn etkisi
altndadr. Yani, byk deerlerden oluan bir serinin ortalamas ve dalma
ls byk; kk deerlerden oluan bir serinin ortalamas ve dalma
ls de kk kar. Bu nedenle, byle serileri mutlak dalma llerini ele
alarak karlatrmak doru olmaz. rnein; koyunlar ile tavuklarn ktlelerini
kilogram birimiyle a klayan serilerde, koyun ktlelerinin standart sapmas,
tavuklarn ktlelerinin kilogram birimiyle aklayan serilerde, koyun
ktlelerinin standart sapmas, tavuklarnkinden byk olacakt r. Buna gre
koyunlar serisinin dalma ls byk diye, bu seri iin dzensizdir denemez.
Karlatrmay gletiren bu nedenlerden dolay, karlatrma iin mutlak dalma
lleri pek fayda salamaz. Bu nedenle oransal dalma llerine bavurulur.Saylar
snrl olan oransal dalma llerinden en ok kullanlan deiim katsays aklanacaktr.
Deiim katsay s(D.K.) K. Pearson (Pirsn)n gelitirdii deiim kat says; bir
seriye ilikin standart sapmann, o seriye ilikin aritmetik ortalamaya orandr. Sonu yzde
olarak belirtileceinden oranlamadan bulunacak deer 100 ile arplr.
D.K.= 100 .
. .O A
S
56
Byle oransal bir dalma ls ile serileri karlatrmak ok daha kolay ve salkl
olur. nk dalma lsnn sonucu serilerin deerleri ne ile ifade edilirse edilsin, yzde
olarak belirtilir. Kuru, kilogram, lira, santimetre gibi birim belirtilmez. Bylece serilerin
deerleri arasndaki cins fark giderilmi olur. Bunun yannda, ortalama, bir serideki
deerlerin bykln temsil ettiine ve deiim kat says hesaplanrken standart sapma,
ortalamaya blndne gre kar latrlan serilerin deerleri arasndaki byklk fark da
ortadan kalkar.
3.3. Korelsyon ve Regresyon
3.3.1. Korelsyon
En az iki deiken arasndaki ilikinin incelenmesine korelasyon denir. Bu tanma
gre korelasyon; iki deiken arasnda olabilecei gibi ikiden ok deiken arasnda da
olabilir.
ki dei ken arasndaki korelasyon dorusal olabilecei gibi erisel de olabilir.
kiden ok deiken arasndaki korelasyona ise oklu korelasyon denir.
Bu blmde iki deiken arasnda mevcut olan dorusal korelasyon ele alnacaktr.
Korelasyon en az iki deiken arasndaki iliki olduuna gre bu konu birka rnek
zerinde aklanabilir. rnein; kiilerin boylar ve ktleleri, kiilerin gelirleri ve giderleri
gibi
Bu rneklerde iki deiken vard. Bu deikenlerden biri bamsz deiken (Xi),
dieri ise baml deiken (Yi) dir.
kiden fazla deiken arasndaki iliki yle rnekle aklanabilir. Mesela tarladan
fazla verim elde etmek iin gbre vermek gerekir ve yamurun yamas, tarla sahibinin
tarlay srmesi ilemesi, tarlann durumu, tarm yaparken kulland mz ara-gereler, aletler
vb. iliki vardr. Yani verim bunlara baldr. Burada verim bal deikendi. Dierleri ise
bamsz deikendir. Bu deikenler arasndaki ilikiye oklu korelasyon denir.
Deikenler arasndaki ilikinin derecesini gsteren kat sayya korelasyon kat says
denir. Korelasyon kat saysnn sembol r dir.
Korelasyon kat says daima +1 ile -1 arasndadr. Kat saynn 0 (sfr) kmas
deikenler arasnda ilikinin olmadn gsterir.
Yani kat say pozitif (+;9 kabilecei gibi negatif (-) de kabilir. Ayn zamanda
(sfr) 0 da kabilir.
57
Serilerdeki deime ayn ynde ise kat say pozitif (+) kar. Birlikte deime ters
ynde ise yani; dei kenlerin biri artarken dieri azalyorsa kat say negatif kar. rnein,
arz ve talep arasndaki iliki gibi.
Korelsyon kat saysnn pozitif kmas, deikenler arasndaki ilikinin doru ynde
olduunu, negatif kmas ise ilikinin ters ynde olduunu gsterir.
Yandaki seride kat say ( r ) + (pozitif) kar; nk; birlikte dei me
ayn yndedir.
Yandaki seride kat say ( r ) (negatif) kar; nk, birlikte deime
ters yndedir.
Yandaki seride katsay ( r ) 0 (sfr) kar; nk serilerin biri
dierlerinden etkilenmemektedir. Yani aralarnda iliki yoktur.
Tablo 4.5: Gzlemsonular
Bir baka nemli nokta da aralarnda mantksal iliki olmayan seriler iin korelasyon
kat say s hesap edilmemelidir. nk bilindii gibi sonu sfr (0) kacaktr. Byle bir
uygulama yaplr da sonu + 1 karsa bu sonu rasgele bulunmu bir sonucun hibir anlam
yoktur.
3.3.2. Serpme Diyagram
Serpme diyagram iki deiken arasndaki ilikinin ne ynde ve ne derecede olduunu
genel hatlaryla belirler.
Serpme diyagramdaki noktalar gvdenin sol alt kesinden sa st kesine doru
seyrediyor ve tamam bir doru zerinde ise r= +1 kar sol st kesinden sa alt kesine
doru seyrediyor ve tamam bir doru zerinde ise r=-1 kar bunun dnda kan geometrik
ekiller ve dier durumlarda r= 0 kar.
Xi Yi
7 10
15 18
19 20
23 35
Xi Yi
15 80
20 50
30 40
50 30
65 15
Xi Yi
5 20
20 20
10 20
70 20
40 20
58
y
x
Grafik 4.1: Serpme diyagram
Korelasyon kat saysnn hesaplanma s(r)
ki deiken arasndaki dorusal ilikinin llerinden biri korelasyon katsaysdr. ki
deiken arasndaki iliki incelenirken birok durumda deikenlerden hangisinin baml,
hangisinin ba msz deiken olduu bilinmez. rnein; insanlarn boylar ile arl klar
arasndaki ilikide, boyun mu arla bal olarak deitii yoksa arln m boya bal
olarak deitii bilinemez. Ancak aralarndaki iliki olduu bir gerektir. Bu gibi durumlarda
ilikinin incelenmesinde korelasyon kat says kullanlr.
r=
y x
i i
S S N
Y Y X X
. .
) )( ( E
X
i
: Bamsz deiken deerlerini
X
: Bamsz deikenin aritmetik ortalamasn
Y
i
: Baml deiken deerlerini
: Baml deikenin aritmetik ortalamas n
N : iftleen deiken saysn
r= +1 r= -1
r=0
r=0
r=0
r= + r= -
59
S
x
=
N
X X
i
2
) ( E
S
Y
Baml deiken
S
Y
=
N
Y Y
i
2
) ( E
Eer ,
X
i
-
X
=x
Y
i
- =y denilirse forml yle olur:
r=
y x
S S N
xy
. .
E
Korelsyon kat saysn hesaplamadan nce kovanyans (birlikte deime)
hesaplamak gerekir. Kovaryans, korelasyon kat says formlnn paynda yer alan arpm
deerlerinin ortalamasdr Kovaryans forml:
Cov(XY) =
N
Y Y X X
i i
) )( ( E
dir.
Kovaryans deerinin bykl, iki deiken arasndaki korelsyonun iddetini
gsterir. Eer kovaryans kk ise iki deiken arasndaki iliki de az kacaktr.
Kovaryansn iareti korelasyon kat saysnn iareti ile ayn olur. Korelsyon kat
saysnn sonucu, metre, kilogram, ton, lira, kuru vb. l birimleri ile ifade edilmeyen
soyut bir kat saydr. Korelsyon kat saysnn nndeki iaret ise deikenler arasndaki
ilikinin hangi ynde olduunu gsterir.
60
Xi
Ailedeki
birey
says
Yi
Ekmek
tketimi kg Xi-
X
Yi-
Y
(Xi-
X
) (Y- Y ) (Xi-
X
)2
(Y-
Y
)2
2 42 -2 -14 28 4 196
6 78 2 22 44 4 484
4 66 0 10 0 0 100
5 50 1 -6 -6 1 36
4 60 0 0 0 0 16
3 40 -1 -16 16 1 256
24 336 82 10 1088
Tablo 4.6: Ailelerdeki birey says ve aylk ekmek tketimi (kg)
Eer yukardaki tablonun serpme diyagramn izmek istersek karmza sol alt
keden sa st keye doru noktalarn seyrettiini greceksiniz. Bu da korelasyon
katsaysn n + pozitif olduu anlamna gelir.
4
6
24
= =
E
=
n
X
X
i
kii
56
6
336
= =
E
=
n
Y
Y
i
kg
S
x
= 29 , 1
6
10 ) (
2
= =
E
n
X X
i
S
Y
= 47 . 13
6
1088 ) (
2
= =
E
n
Y Y
i
Bulunan bu deerler Forml 1de yerine konulduunda korelasyon kat says aadaki
gibi elde edilir:
r = 79 . 0
26 . 104
82
47 , 13 . 29 , 1 . 6
82
. .
) )( (
+ = = =
E
y x
i i
S S N
Y Y X X
Yorumu, Deikenler arasnda doru ynde ve kuvvetli bir iliki vardr.
3.3.3. Regresyon
Regresyon en az iki deiken arasndaki ilikinin denklem ile ifadesidir. Eer
deikenler arasndaki iliki, denklem ile ifade edilebilirse bilinen deiken deerler
yardmyla bilinmeyen deiken deerler tahmin edilir.
61
Dorusal regresyon konumuzda incelenecektir. Denklemi:
Yi =a+b Xi eklindedir.
Bu denkleme de a ve b sabittir. Yi, baml deiken deeri, Xi ise bamsz deiken
deeridir. A sabiti dorunun Y eksenine kestii noktay; b sabiti ise dorunun eimini
gsterir. Bu da dorunun, X ekseni ile pozitif ynde yapt ann tanjantdr.
b says ile korelasyon kat say s arasndaki iliki
r > 0 ise b >0 dr.
r < 0 ise b <0 dr.
r = 0 ise b = 0 dr.
r = + 1 ise b= + 1 dir.
b > 1 ise ba msz deikende gzlenecek bir birimlik deimeye karlk, baml
deikende gzlenecek deiimin miktar bir birimden fazladr.
b < 1 ise; ba msz deikende gzlenecek bir birimlik deimeye karlk, baml
deikende gzlenecek deimenin miktar bir birimden azdr.
Regresyon denklemi yardmyla tahmin edilen baml deiken deerler, kesin
olmayp tahmini deerlerdir. Bu nedenle her tahminin bir hata sapmas olabilecei
sylenebilir. Bu hataya, tahminin standart hatas denir.
Ba ml deikenin bamsz deikene hangi oranda bal olduunu gsteren kat
sayya determinasyon katsays denir.
3.4 .Trent Hesaplanmas ve Ekonomik Olaylara Uygulanmas
Zaman serisinin analizinde yaplacak en nemli ilem trendi saptamaktr. Ayn olayn
bir zaman sresi ierisinde pe pee gzlemlenmesinden meydana gelen seriye zaman serisi
denir. Zaman serisi ekonomik olabilecei gibi tbbi, sosyolojik, meteorolojik vb. alanlarda da
olabilir.
Bir zaman serisi u drt etkenin ve bunlardaki deimenin ortak bir sonucudur:
Yap s etkenler (trent) (T)
Mevsimlik dalgalanmalar (M)
Monjonktrel etkenler (K)
Tesadf etkenler (R)
Zaman serisinin Y ile gsterilen gerek kymetleri, yukar da belirtilen 4 enin
arp mndan Y=T x M x K x R oluur.
Burada Y, tm zaman serisini temsil eder. Zaman serileri iin birbirinin ayn olduu
sylenemez. rnein; odun tketimine ilikin zaman serisi ile ikolata rnek tketimine
ilikin zaman serisi ayn dalgalanmay vermez.
62
Olayn bal olduu temel nedenler, olaya belirli bir yn verir. te buna yapsal etken
veya trent denir. Trendin hesaplamas birden ok yntemle yaplabilir.
3.4.1. Dorusal Trend
Bir doru denklemi, Y= a + b X biimindedir. Ayn denklem, dorusal trent denklemi
olarak kullanlacaktr. X ba msz deiken deeri olarak zaman, Y ise baml dei ken
deeri olarak zaman iindeki deimeleri gsterecektir. a ve b sabiti dorunun Y eksenini
kestii noktay , b sabiti ise dorunun eimini verir.
E.K.K.M. yardmyla a ve b sabiti bulunduktan sonra Y = a + b X doru
denkleminden yerine konularak trent denklemi el de edilmi olacaktr. Bylece, bu denklem
yardmyla tahmin yaplacaktr.
E.K.K.M. yardm yla trent denklemi Y
c
= a+ b X
i
birka yol ile bulunur. Konumuz
ierisinde k sa yol verilecektir.
rnek;
Yl X
i
Otobs saylar
(bin)
Y
i
X
i
Y
i
X
i
2
1991 0 69 0 0
1992 1 76 76 1
1993 2 84 168 4
1994 3 88 264 9
1995 4 90 360 16
1996 5 95 475 25
1997 6 102 612 36
1998 7 108 756 49
28 712 2711 140
Tablo 4.7: Dorusal trent iin gerekli deerlerin hesaplan
Ama biz ksa yol ile yapaca mz iin bu tabloyu aadaki ekilde yapmam z
gerekiyor. Bunun iin otobs saylar veri says tek sayya drlyor.
63
Yl X
i
Otob saylar
(bin)
Y
i
X
i
Y
i
X
i
2
1991 -3 69 -207 9
1992 -2 76 -152 4
1993 -1 84 -84 1
1994 0 88 0 0
1995 1 90 90 1
1996 2 95 190 4
1997 3 102 306 9
28 604 143 28
Tablo 4.8: Ksa yol ile dorusal trent iin gerekli deerlerin hesaplan
Yukarda grld gibi balang yl tam ortadaki yld r. O nedenle tam ortadaki
yln X
i
deerleri aral +1 olan bir aritmetik dizi oluturulacak biimde ayarlanr. X
i
= 0
olacandan, iki normal denklem yle olur:
Y
i
= na
X
i
Y
i
= bX
i
2
Bu denklemlerden a ve bnin deerlerini veren formller ise yle bulunur:
a =
n
Y
i
E
b =
2
i
i i
X
Y X
E
E
dir.
zm:
a = 3 . 86
7
604
= b = 1 , 5
28
143
=
Dorusal trent denklemi ise;
Y
c
= 86,3 +5,1 X
i
(1994 yl balang)
rnek: 2001 yl nda ka otobs olacaktr?
Y
c
= 86,3 + 5,1 (7)
Y
c
= 122
2001 ylnda 122 000 otobs olacaktr.
64
UYGULAMA FAALYET
ekil 4,1deki an erisini iziniz.
ekil 4.1deki eriye bakarak an
erisini izmeye alnz.
Tablo 4,1deki gzlem sonular ndan
yararlanarak aritmetik ortalamay
bulunuz.
Aritmetik ortalama formlne rakamlar
yerletiriniz ve sonucu bulunuz.
yararlanarak serinin varyansn bulunuz.
Gzlem sonularndan bulunan verileri
varyans formlne yerletiriniz ve
sonucu bulunuz.
yararlanarak serinin standart sapmasn
bulunuz.
Standart sapma formln vermitik
sadece rakamlar verilen formlde
yerlerine koyunuz ve sonuca ulanz.
faydalanarak serinin standart sapmasn
bulunuz.
Seri incelendiinde 620 kiiden byk
olduu iin (yani rnek birey says
yeterince byk) yna ilikin varyans
formln uygulaynz.
Rakamlar formldeki yerlerine koyarak
serinin standart sapmasn bulunuz.
Tablo 4.3teki verilerden yararlanarak
serpme diyagram iziniz.
izmi olduunuz serpme diyagram sa
alt keden balayp sa st keye
doru uzanarak pozitif bir eri
oluturacaktr.
Tablo 4.6daki gzlem sonular na
bakarak korelasyon katsaysn
hesaplaynz.
Korelsyon kat saysnn formlleri
konuda verilmitir. Bu formllerden
yararlanarak rakamlar yerletiriniz ve
korelasyon katsaysn hesaplaynz.
Tablo 4.8 i oluturunuz. Tablo 4.7den yola karak ve otobs
saylar n teke drnz. 1994 yl n
balang yl olarak alyoruz. Balang
y ln sfrdan balatarak Xi deeri aral
+1 olacak ekilde bir aritmetik dizin
oluturacak ekilde ayarlaynz.
Tablo 4,8deki verileri kullanarak 2001
ylnda ne kadar otobsn olacan
bulunuz.
Bulduumuz trent denkleminde (7)
rakamn yerletiriniz, nk 2001
y lnn Xi deeri 7dir.
UYGULAMA FAALYET
65
LME VE DEERLENDRME
lme Sorular
Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazand nz, aadaki sorular cevaplayarak.
Xi = 7 10 13 8 30 12 13 20 13
1. Yukardaki serinin standart sapmasn hesaplaynz.
A) 6,7
B) 6,5
C) 7,7
D) 8,3
2. Korelasyon katsaysnn snrlar aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) -1 ile -2
B) +1 ile -1
C) +1 ile 0
D) -1 ile 0
3. Yandaki seride r nin sonucu aadakilerden hangisidir?
A) r = -
B) r = 0
C) r = +
D) r = +1
4. r = -1 korelasyonunun serpme diyagram aadakilerden hangisidir?
y
A) X B)
C) D)
Xi Yi
10 15
15 25
17 30
25 39
LME VE DEERLENDRME
66
YILLAR
X
i
Nfus
hareketleri
Y
i
ay retimi
1999 6 2
2000 7 3
2001 8 3
2002 9 4
2003 9 4
2004 10 5
49 21
5. Yukardaki serinin korelasyon kat says aadakilerden hangisidir?
A) 1
B) 0,40
C) -1
D) 0,52
Cevaplar nz cevap anahtar ile kar latrnz.
Deerlendirme
67
Modl ile kazandnz yeterlii aa daki kriterlere gre deerlendiriniz.
an erisi ekillerini, izdiniz mi?
Tablo 4,1deki gzlem sonular n standart sapma formlnde
yerletirip sonucu buldunuz mu?
Tablo 4,2deki seri iin yna ilikin forml m uygulandnz?
Tablo 4.3teki gzlem sonularn inceleyip korelasyon kat
saysndaki deimenin hangi ynde olduunu bulabildiniz mi?
Serpme diyagram ekillerini incelediniz mi?
Tablo 4.6deki seriden yola karak korelasyon kat says n
hesapladnz m?
Korelasyon kat saysn yorumlaya bildiniz mi?
Regresyon ile korelasyon kat says arasndaki ilikiyi
rendiniz mi?
Tablo4.8deki verilerden yola karak trend denklemini
oluturabildiniz mi?
Tablo 4.8deki trend denklemini kullanarak 2001 ylnda ka
tane otobs olacan hesaplayabildiniz mi?
Deerlendirme
Uyguladnz performans testinde;
Aada belirtilen ltlere gre kendinizi deerlendiriniz. Eer sonuca ulasaydnz
bir sonraki uygulama faaliyetine geebilirsiniz. Sonucu ulaamadysanz uygulama
faaliyetini yeniden gzden geiriniz. Admlarn aksayan blmlerini retmeninizle
konuunuz.
68
MODL DEERLENDRME
Bu modl sonunda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi ynn korelasyon kat saysnn semboldr?
A)
B) s
C) r
D)
2. Alan ile ilgili snfn 8 frekansna ve taban da ilgili snfn aralna eit, birbirine
bitiik dikdrtgenlerden oluan bir grafik gsterimine ne ad verilir?
A) Frekans poligonu
B) Histogram
C) Varyans
D) Tablo
3. Ticaret arlkl derslerin okutulduu bir fakltede muhasebe, istatistik, ticari
matematik, bilgisayar, kooperatifilik alan dersleri verilmektedir. Okulun
ynetmelii gerei verilen tartlar 1,2,3,4,5tir. Yar y l sonunda rencinin ald notlar
srayla 50, 55, 70, 80, 90 d r. Bu rencinin yar yl sonu baar notunun T.A.O olarak
hesaplaynz.
A) 63
B) 61
C) 60
D) 62
4. nc rnee bakarak rencinin aritmetik ortalamas aadakilerden hangisidir?
A) 70
B) 68
C) 71
D) 69
5. nc sorudaki rnein varyans aadakilerden hangisidir?
A) 280
B) 270
C) 260
D) 300
6. nc sorudaki rnein standart sapmasn bulunuz.
A) 16
B) 16.73
C) 16.50
D) 17
MODL DEERLENDRME
69
Deerlendirme Kriterleri Evet Hay r
statistiin tanm yapabiliyor musunuz?
statistiin ekonomik adan nemini anladnz m?
statistiin dier bilimlerler ilikisini anladnz m?
Ani ve devaml rleveler arasndaki fark anlatabilir misiniz?
Klli ve ksmi rleveleri tanmlayabilir misiniz?
Birim ve eitlerini rendiniz mi?
Tablo 1.1deki basit diziyi ilkel seriye dntrebildiniz mi?
Tablo 1.2deki ilkel seriyi Tablo 1.3teki younlatrlm dizi haline
getirebildiniz mi?
Snf aral n belirleyip Tablo 1.4teki frekans tablosunu
oluturabildiniz mi?
Tablo 3.2deki ayarlanm frekans tablosundan yola karak ekil
3.1deki histogram izebildiniz mi?
Tablo 3.4teki ayarlanm frekans tablosundan yola karak ekil
3.2deki histogram izebildiniz mi?
ekil 3.4tekiden az den ok erisini oluturabildiniz mi?
Aritmetik ortalama formln rendiniz mi?
Tablo 3.9daki gzlem sonularndan faydalanarak aritmetik ortalamay
bulabiliyor musunuz?
Terim saysnn tek veya ift olmas, gruplanm seri veya
gruplanmam serilerde ortancay hesaplayabiliyor musunuz?
Tablo 3.15teki gzlem sonularndan serinin modunu bulabiliyor
musunuz?
ndeks hesaplarn yapabiliyor musunuz?
Tablo 4.1deki gzlem sonularndan yararlanarak serinin standart
sapmasn bulabildiniz mi?
Tablo 4.1deki serinin varyans n bulabildiniz mi?
Korelsyon sonucunu yorumlayabiliyor musunuz?
Serpme diyagram yorumlayabiliyor musunuz?
Regresyon ile korelasyon arasndaki ilikiyi biliyor musunuz?
Tablo 4.8deki verileri kullanarak verileri Trent denkleminde yerine
yerletirerek 2010 ylnda ka tane otobs olacan hesaplayabilir
misiniz?
70
CEVAP ANAHTARLARI
renme Faaliyeti 1 Cevap Anahtar
1 D
2 B
3 B
4 A
5 C
1 C
2 A
3 D
4 B
5 C
1 A
2 D
3 B
4 C
5 A
6 A
CEVAP ANAHTARLARI
71
1 D
2 B
3 C
4 B
5 D
Modl Deerlendirmenin Cevap Anahtar
1 A
2 B
3 D
4 D
5 A
6 B
72
NERLEN KAYNAKLAR
Prof. Dr. L Burhan, statistik, Evos Basn Yayn, Ankara ,2002.
NERLEN KAYNAKLAR
73
KAYNAKLAR
L Burhan, statistik, Evos Basn Yayn, Ankara, 2002.
L Burhan, statistik, Saray matbaaclk, Ankara 2000.
GEGEZ, A. Ercan, Pazarlama, Beta basm A.., stanbul ,2005.
GEN Hakk , Ders Notlar
GCKOLU Ferhat, Ders Notlar
IIKLAR Emel, statistik, Anadolu niversitesi Web Ofset Tesisleri,
Eskiehir, 2003.
KZ Fikret, Prof. Dr. PSKLC Halis, Prof. Dr. EREN aban, Ege
niversitesi Basmevi, zmir ,1996.
YZER Ali Fuat, statistik, Anadolu niversitesi Web Ofset Tesisleri,
Eskiehir, 2003.
Muhammet, Ders Notlar
KAYNAKA

Istatistik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Istatistik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

rnekleme metotlarnn amac, saptanan rnek istatistiklerden, y nn

You might also like