www.aofsosyoloji.

com SOSYOLOJDE ARATIRMA YNTEM VE TEKNKLER

NTE 1
Felsefe: Bilgelik sevgisi anlamna gelir. Aristotalesin belirttii gibi felsefe var olanlarn ilk temellerini ve ilkelerini aratran bir bilgidir. Felsefenin en temel konusu varlk ve bilgi sorunudur. Felsefe en geni anlamyla zne ile nesne arasndaki ilikileri aklamaya alan bir faliyet alandr. Varlk felsefesi: Varln yapsn, zelliini, varln ssel ve biimsel niteliini, varlk-yokluk problemini ve ruh-madde ilikisini ele almaktadr. Esas olarak varl maddesel, zihinsel ve ruhsal boyutlaryla zmlemeye alr. Metafizik: Fizik tesi kavramlar sistematik olarak ele alan bir faliyet alandr ve ruh, lmszlk, teki dnya ve tanr gibi soyur kavramlar kendisine konu edinir. Bilgi felsefesi (epistemoloji): Bilginin kaynan, doruluunu, snrlarn, niteliini ve zelliini ele alr. En temel sorunu bilgiyi bilen zne ile nesne arasndaki ilikinin nasl kurulduudur. Bilen ile bilinen arasndaki ilikiyi kendine kodu edinir. zne ile nesne ilikisinde temel kavram nemlidir; gerek, doru ve bilgi. Gerek: insan bilincinden bamsz olarak var olandr. ki temel yn vardr. Dssallk; nesnelerin znenin algsndan bamsz olarak var olmasdr. Somutluk ise nesnel gerekliin mekan ve zamanda gzlenebilmesi, test edilebilmesi ve nicelik olarak llebilmesi halidir. Doru: herhangi bir bilgiye ilikin der ykl bir tanmlamadr. Soyut ve zihinsel bir kavraya dayaldr. Doruluk znenin nesneye uygun, tutarl ve mantksal bir karmdr. Bilgi: znenin nesneye ilikin bir karmdr. znenin nesneyi bilme, tanma ve zmlemesi sonucu ortaya kan bir rndr. Bilgi bilimsel olsun veya olmasn nesneyi kavramas snrl olduu iin eksiktir. Bilgi trleri Gndelik bilgi> Selamlama, yas tutmak vb bilgi trleri toplumdan sorgulamadan aldmz ve kabullendiimiz bilgi trleridir. Dinsel bilgi> Tanrsal bir ze sahiptir. Mutlak ve balaycdr. Sanat bilgisi> Edebiyat, resim vb gibi insann yaratclnn ve hayal gcnn bir rn olarak ortaya kar. Felsefi bilgi> Varla ilikin soyut bir bilgi trdr. Bilimsel bilgi> Bilimsel aratrma yntemleri ve teknikleri kullanlarak elde edilen bilgi trdr. Bilim insanlar tarafndan gzlem, deney ve test yoluyla olduu kadar anlama, zmleme ve yorumlama ile elde edilen bilgi trdr. Felsefesiz bir bilim kr, bilimsiz bir felsefe ise bo bir uratr.

BLM
Bilim; insanlar bir problemi zmek amacyla belli teorik yaklam, bu teorik yaklama uygun bir aratrma yntem ve tekniklerini elde edilen verilerin yorumlanmas ile ilgili aklsal ve mantksal zmlemeleri yaparak bilinmeyeni bilinir klmaya alan, geerli ve gvenilir, tutarl ve dzenli, genel-geerli ve mantkl bilgilerdir. 1. Bilimsel aratrmalarn aamalar Aratrma konusunun ve probleminin belirlenmesi: Bilim insanlar aratrma problemlerini ncelikle belirlemelidirler. Teorik yaklamdan hareketle olgu ve olaylar arasnda muhtemel olduu dnlen ve aratrmayla test edilmek istenilen iliki hipotez olarak ifade edilir. Aratrma yaplmakszn, daha nce bilinen ya da bilindii dnlen olgu ve olaylar arasndaki ilikiye varsaym denir. Aratrma iin uygun aratrma tipi, yntem ve tekniklerinin seilmesi: Bilimsel aratrmalarda temel ama bilinmeyeni bilinir klmaktr. Bu amaca ulamak iin de en uygun aratrma tipi, yntem ve teknii seilmelidir.(gzlem, deney, test) Aratrma evreninin belirlenmesi ve rneklem seilme: Evren; aratrma probleminin kapsamna giren olgu ve olaylarn tmdr. rneklem ise aratrma evreninin zelliklerini en iyi yanstt dnlen bir gurubun seilmesi ilemidir. Veri toplama: Bilimsel aratrmada veriler iki trl kaynaktan toplanmaktadr. Birincil kaynak verileri; bilimsel aratrmada gzlrm, anket ve grme yoluyla rneklem gurubundan elde edilen verilerdir.

2. 3. 4.

www.aofsosyoloji.com kincil kaynak verileri; bilimsel aratrmalar balamadan nce mevcut olan verilerdir.r: resmi belge, istatistik raporlar. 5. Veri analizi: Aratrmac hipotezlerini test eder ve elde edilen veriler ile teorik tartmalara katkda bulunmaya alr. 6. Bulgularn yorumlanmas ve rapor yazm: almann literatre kazandrlmasdr. Bilimsel bilginin zellikleri Bilimsel bilgi; doal veya toplumsal dnyada olgular ve olgular aras ilikilerin sistematik olarak incelenmesi sonucu elde edilen bir bilgi tr olup, olgusaldr, mantksaldr, nesneldir, ak ve nettir, genellenebilir bir bilgidir, geerli ve gvenlidir, aratrma yntem ve teknikleriyle elde edilir ve eletireldir. YNTEM(metod)> Geerli ve gvenilir bilgiye hangi teorik bak asyla ulalacan, olgu ve olaylarn nasl ele alnacan ve gzlem, deney ve test yoluyla elde edilen verilerin ne ekilde zmleneceini ve yorumlanacan belirleyen bilimsel kurallarn tmne denir. Sosyolojide bilimsel yntemin ilkeleri: Olgusallk, uygun tekniklerin seimi, nesnellik, deiim, teorik bak as ve etik ilkelerdir. TEOR(kuram)> Toplumsal gereklii anlalr hale geetiren kavramlar kmesidir. Daha nce yaplm olan bilimsel aratrmalar sonucu elde edilen bilgiler zerine kuruludur. Teorinin zellikleri; Kavramlar ak ve nettir, ksadr, basit ve anlalrdr, eletireldir, genellenebilir, yenilie ve gelimeye aktr, toplumsal yaamdaki benzerlik ve farkllklar belirgin bir ekilde ortaya koyar ve olgularn arkasndaki grnmeyen dinamii aklama gcne sahiptir. Teori toplumsal olgu ve olgular arasndaki ilikilerden soyutlanan kavramlardan oluur. AYDINLANMA> 17. Ve 18. Yzylda bat Avrupada gelien, birbirine bal felsefi, bilimsel ve toplumsal alanlarda oluan dnce hareketidir. Corafi merkezi Fransa olmakla birlikte, Almanya ve ngiltere gibi birok Avrupa devletinde aydnlanma dncesi dorultusunda gelimeler grlmtr. Aydnlanma dncesi doann sadece nesnel ve tarafsz bir yol alan bilim araclyla anlalabileceini savunmutur, bilgi ise sadece akl ve rasyonaliteden gelmektedir. Rasyonalist dnce; aydnlanmann geleneksel toplum dzeni oluturan dini otoriteyi sorgulamasn salamtr. Bu nedenle aydnlanma dnemi akl a olarak da bilinmektedir. Rasyonalist dnce dini otoriteyi sorgulayarak, kadercilie kar gelmi, despotizm, zel mlkyet ve toplusal hiyerarinin gerekleri temsil ettii ynnde benimsenen inanca kar kmtr. Rasyonalist dnce ayn zamanda toplumsal dzen fikrini meta fizik sisteme gre deil, akl ve gzleme dayanan bir sre iinde aklanabileceini savunmu, doann dzeni, doa kanunlar ve insan doas bu dncenin temeli olmu, bireyi doann dzenine ait olarak grmtr ayn zamanda ilerleme kavramn yol gsteren dncelerden biri olarak ele almtr. Aydnlanma dncesinin temel ilkeleri: Bu ilke, deer ve dnceler aydnlanmann paradigmasn oluturmaktadr. Sosyolojik olarak paradigma Thomas Khunun bilimsel deiimin doas zerine yapt alma sonucunda ortaya kmtr. Pradigma dnya hakknda dnce biimimizi ekillendiren inanlar, ilkeler, deerler, yntemler ve varsaymlardan oluan bir yapdr. Akl: Gerek bilginin kaynann vahiy deil akl olduunu savunmulardr. Empirizm: Btn bilgi ve dncelerin empirik gereklere yani duyu organlar araclyla kavranabilen eylere dayal olduu fikridir. Bilim: Epirik ynteme dayal olarak(deney ve gzlem) elde edilen bilimsel bilgi btn insanln bilgisini gelitirmek iin temel olarak alnmtr. Evrensellik: Bilim istisnasz btn evreni yneten genel yasalar retmektedir. lerleme: Bilgi birikimi ve maddi zenginlikleri elde etmeye yarayan aralarn yani teknolojinin gelimesiyle mmkn olan bir sreci iaret etmektedir.

www.aofsosyoloji.com Bireycilik: Birey btn bilgi ve eylemin balang noktas olarak kabul edilir. Hogr: Tm insanlarn fark gzetmeksizin ayn olarak grlmesidir. zgrlk: Dnce ve ifade zgrl savunulur nsan doasnn aynl: nsan doasnn temel niteliklerinin daima ve her yerde ayn olduunu inancn ieren eitlik ilkesidir. Seklarizm: Aydnlanmann geleneksel ve dini otorite karsnda dini adan doru kabul edilen ve onaylanm bilgiye kar bamsz ve laik bilgi ihtiyacn vurgulamasdr. Aydnlanma dneminin en belirgin zellii yeni fikirlerin gelitirilmesinde byk lde yazarlarn etkili olmasdr. 18.yyn ortalarnda Montesquieu, Voltaire, David Hume, Adam Ferguson ve J. J. Rousseau nemli isimler olmulardr. Montesquieu: Toplum yaps ve politik sistemler arasndaki ilikiyi incelemi ve ynetim biimleriyle ilgilenmitir. Toplumu oluturan temel unsuru iklim ve corafyann olduunu savunmu ve corafi dedetminizmin temsilcisi olarak kabul edilmitir. Yntemi gzleme ve olgularn karlatrlmasna dayanmaktadr. Voltaire: Eletirel rasyonalizm ve seklarizm hakknda almalar yapmtr. Eletirel rasyonalizm; akln ilerleme, zgrleme ve gelimeyle ilgili toplumsal politik ve ekonomik konulara uygulanmasn bir arada ieren dnce biimidir. David Hume: Modern ampirik aratrmalarn konusu olan insan doasnn teorisini oluturmutur. Mlkiyet ve gcn yakn bir iliki iinde olduunu ne srmtr Adam Ferguson: blmn btn bir sre olarak kabul eder. Uzmanlama Btnn ortadan kalkmasna yol aar. Sanayiye dayal geliimin insan iin bir ilerleme kayna olduunu kabul etmekle birlikte yabanclamaya da neden olduunu vurgulamtr. J. J. Rousseau: Mlkiyetin i blm, eitsizlik ve toplumsal atmayla ilikisini zmlemitir. Bireyin doann deil, toplumun rn olduunu ve dolaysyla insan davranlarnn toplumsal kkenli olduunu belirtmitir. Toplum bir szlemenin rndr. Toplumsal szleme kavram; toplumun kendisini oluturan bireylerin iradelerinden daha byk olan bir ahlaki ve kollektif dzen oluturan bir birleme eylemini ifade etmektedir.

Ansiklopedi aydnlanma dneminin nemli bir gstergesi olup, Avrupa da yaygnlk kazanm E. Chambersin 1728 de iki cilt olarak baslm 1751 de yaynlanmaya balayp 1780de 35 ciltle ilk tam yaym gereklemitir. ki nemli nitelii vardr -Merkezinde insan vardr.-Evrensellik yaklamn tar. DEVRMLER> 18. Yyn sonlar ile 19.yyda Avrupada meydana gelmilerdir. 1. Bilimsel devrim: Merkezinde mekanik doa kavram vardr. Bilimsel devrimi Newtonun evrensel yer ekim yasasn kevederek balatt kabul edilir. 2. Fransz devrimi: Kitlesel nitelikli tek toplumsal devrimdir. ada devrimler ierisinde de dnyay kapsama nitelii tayan tek devrimdir. Aydnlanma dnemi Fransz devriminin temelini oluturmu olup Montesquieunun politik dzenin toplumsal temelleri hakkndaki fikirleri, Voltairein dnce zgrl hakkndaki ilgisi ve Humeun insan doasnn evrensellii kavram fransz devrimini temel dayana olmutur. Geleneksel toplumlarda iktidarn kayna olan karizmatik otorite yerini kaybetmitir. Karizmatik otorite bir kiinin taipilerinin balln kazanan kutsallk, kahramanlk gibi niteliklere dayanmakta olup Weber tarafndan ortaya atlmtr 3. Endstri(sanayi) devrimi: nsanlk tarihinde ilk kez, toplumlarn retim glerinin deiimini gerekletiren Endstri devrimi, ngilterede balam ve dier bat lkelerini de derinden etkilemitir

www.aofsosyoloji.com *Bu deiimler, modern dnce biimi ile modern toplumlarn oluumunda nemli rol oynamlardr. Modernizm: 19.yyn sonlarnda ortaya km, zamanla bat toplumlarnda eitli sanat dallarnda egemen olan sanatsal hareketi temsil etmektedir. Modernite: nsanlarn ilerlemeyi salamak iin bilimsel bilgiyi kullanabileceine inand, insanlk tarihinde nemli bir aamadr. *Aydnlanma dncesinin oluumunda nemli rol oynamtr. zellikleri; 1. Modern toplumlarda gelimi politik aygtlarn kuruluu grlmektedir 2. retim kapasitelerinin hzl ve srekli geliimi, yeni alma biimleriyle mmkn olmutur. 3. Kentleme ve endstrileme sreciyle, i blm, uzmanlama ve standartlama artmtr. 4. Dinsel dnya gr zayflam dinsel kurumlar ve retiler etkisini yitirmitir. Pozitif bilimler: 17. Yyda bilimsel devrimle birlikte oluturulan bilimsel ynteme dayanr. Pozitivizm: Bilimin sadece duyu organlar ile alglanan, gzlemlenebilir varlklar ile ilgilendii iddas tarafndan nitelenmektedir. zellikler; i. Empirist doa bilimleri aklamasn benimser ii. Bilimi en st hatta yegane gerek bilgi biimi olarak grr iii. Bilimsel yntemin dier disiplinlerin sosyal bilimler olarak kurulmasn salayacak biimde geniletebileceini ve geniletilmesi gerektiini savunur. iv. Sosyal bilgilerin birey ve guruplarn davranlarn kontrol etmek ve dzenlemek iin kullanlabileceini savunur. *Doa bilimlerinden aktarlan naturalizm(doaclk) ve n yargnn kontrol sosyal bilimlerin gelimesinde etkili olmutur. *19.yyda bir bilim dal olarak ortaya kan sosyoloji akl ann bir sonucudur ve rasyonalist dnceyle tanmlanmtr. *Toplumu pozitif bir bilim olarak kurmak yani sosyolojiyi kurmak iin Hanri De Saint Simon nemli almalar yapm ve bu almalar Auguste Comte tarafndan gelitirilmitir. *Sonraki yllarda Karl Marx, Emile Durkheim ve Max weber tarafndan tartmaya devam edilmitir. *Gelecekteki topluma sanayi devleti ad vererek sanayi toplumu kavramn ilkez Saint Simon kullanmtr. Pozitivismin ve sosyolojinin kurucularndan kabul edilmektedir. *Comte, hep pozitivizm hem de sosyoloji terimlerinin mucidi olarak grlmektedir. Modern toplumda bilimin egemen olacana inanm, dinin, batl inancn ve etkisinin positivist bilimle yer deitireceini belirtmitir. Sosyolojinin kurucusu ve isim babasdr. Sosyolojiyi nce sosyal fizik olarak adlandrm daha sonra sosyoloji szcn icat etmitir. *19.yyn nemli sosyologlarndan biri olan Durkheim toplumu bir arada tutan ana unsurun dayanma olduunu ne srmtr. *Marx, kapitalist sistemin ileyi biimi zerinden durmutur. *Weber, modern an rasyonelleme ve brokrasi tarafndan ekilleneceine ve geleneksel eylemlerin daha az nemli olacana inanmtr. Marx ve Durkheim rasyonalist dnceye daha az vurgu yapmlardr ama her ikiside toplumun ilerlemeci olarak geliiyor olduuna inanmlardr.

NTE 2
SOSYOLOJK YNTEMDE KLASK DNEM TARTIMALARI 19.yyda, doa bilimlerinde kullanlan empirik yntemleri bilim olmann lt olarak kabul eden bir bilim anlay hakimdir. POZTVST SOSYAL BLM YAKLAIMI Auguste Comte tarafndan sistematik hale getirilmitir. 1

www.aofsosyoloji.com Pozitivizm toplumsal yaamn nemli lde doal zorunluluklardan kaynaklandn savunur. Bu adan da doal bir toplum modeline dayanr. Pozitivist sosyal bilim yaklam, toplumsal yaamda mevcut olduu varsaylan ve insan davranlarndaki genel ynelimin ngrlebilmesini salayan nedensel yasalar kefetmeye alr. Toplumsal gereklik rastlantsal deildir; bir kalb ve dzeni vardr Toplumsal yaamda doa yasalarna benzer, nedensel yasalara dayal bir ileyi sz konusudur. Pozitivizm salt alglama(empirisizm) varsaymna dayand iin bilginin d dnya kl olduunu(d dnyadan tretildiini) savunur. Pozitivist sosyal bilim yaklam, dal olarak ele ald toplumsal gereklik hakknda deney, gzlem ve benzeri tekniklerle bilgiye ulamaya alr. Pozitivizt bilim yaklamn benimseyen aratrmaclar, daha ok niceliksel (yani saylarla ifade edilebilen, llebilen, gzlemlenebilen) verileri kullanrlar. Pozitivist sosyal bilim yaklamna gre, doa bilimleri ile sosyal bilimler arasndaki farkllk, temel olarak alma konular ve aratrma nesnelerinin farkl olmasndan kaynaklanr. Pozitivizme gre bilim deer yargs tamaz, tarafsz(ntr) ve yanszdr. Bu bakmdan da deer yargs tayan yaygn kandan kesin olarak ayrlr.

Auguste Comteun Yntemi

Pozitivist sosyolojisinde toplumu kollektif bir organizmaya benzetmi; toplumsal evrimi de doa yasalaryla ileyen biyolojik evrim sreciyle uyum halinde olan bir sre olarak tanmlamtr. Tm bilimlerde pozitif yntemin kullanlmasn zorunlu klmakla birlikte sosyolojide kullanlacak olan temel yntemi bireyin toplumsallamasndaki gelimeleri belirleyen temel yasalar aratran tarihsel yntem olarak tanmlar. Her bilimin kendi iinde statik ve dinamik olmak zere iki temel alma alanna blnebileceini savunur. Toplumsal olgular tekil ve daf halleriyle gzlemlemeye deil bir btn olarak onlar birbirlerine balayan nedensel yasalar teori araclyla kefetmeye alan bir yntem anlayna dayanr. nsan bilgisi ayn anda olmasa bile farkl zaman dilimlerinde aamadan geerek pozitif yntem aamasna ular ~ Teolojik aama: insan dncesi hereyi doa st glerle aklamaya alr ~ Metafizik aama: insan dncesi tm olgu ve olaylar soyut glerle ak. alr ~ Pozitif aama: insan dncesi tm olgu ve olaylar bilimsel yntemlerle a. alr

Emilen Durkheimn Yntemi

Toplumla ilgili aratrmalarda kullanlacak yntemi tanmlad Sosyolojik Yntemin Kurallar eseri sosyolojik aratrmann nasl yaplabilecei konusunda daha nce kimse tarafndan yaplmayan bugne kadar ulam enmli ve etkili almalardan biri kabul edilir. Toplumsal olgular sosyologlarn sosyolojide bilimsel olarak alacakalr nesne olarak tanmlar. Toplmsl olgular; bireysel olgulardan farkl, kendilerine zg(sui generis) bir gereklik olutururlar. Bireyler zerinde bask uygulamalar bakmndan dal bir nitelie sahip olduklar kabul edilen toplumsal olgularn, bu zellikleri nedeniyle, nesne gibi dardan incelenmesi gerektiini savunur. Durkheima gre bir toplumsal olgunun nedeni, ancak kendi geereklik alan olan toplumda aranabilir. Sosyolojik aratrmalarda olduka verimli olduunu dnd e anlaml deiiklikler yntemi olarak bilinen bir yntem kullanr ve bu yntemi toplum bilimsel aralarn en stn arac olarak niteler. Sosyolojiye nerdii yntem, toplumsal olgular arasndaki nedensel ilikileri ve yasalar insan iradesinden ve zerkliinden bamsz olarak aklamaya alt ve bu bakmdan pozitivist bilim yaklamnn snrllklarn aamad gerekesiyle eletirilere uramtr. 1

www.aofsosyoloji.com YORUMLAYICI BLM YAKLAIMI Doa bilimlerinin yaklam ve yntemleri ile ilikili olarak ortaya kan pozitivist sosyal bilimin aksine yorumlayc sosyal bilim, hermeneutik olarak adlandrlan bir teori ve yntemle balantl olarak gelimitir. Hermeneutik, insan eylemlerini ve insan eliyle yaplm eyleri ve yazlm metinleri yorumlamaya ynelik bir teori ve yntemdir. 19.yyda ortaya kan bir anlam teorisi olarak bilinmektedir. Pozitivizmin aksine yorumlayc yaklam, toplumsal gereklii insan bilincinden bamsz olarak darda kefedilmek zere mevcut olan bir gereklik olarak grmez. Yorumlayc yaklam, soyal bilimlerin doa bilimlerindeki gibi yasa baml ve nedensel bir aklamaya deil anlamaya dayanan yorumsal bir aklama biimine dayanmalar gerektiinisavunur. te yandan pozitivist bilim yaklam da yorumlayc sosyal bilimi, toplumsal gereklii anlamaya alrken bireylerin anlamlandrma ve yorumlama srelerine dayand; dolaysyla nesnellikten uzaklaarak znelliin iine dt gerekesiyle eletirir.

Max Weberin Yntemi

Toplumsal kurumlar, yaplar ve nihayetinde toplumun kendisi; bireylerin anlaml eylemleri zerine kuruludur. Anlama yntemini tek bana kullanmndan doacak olan sakncalar nedensel aklamalarla denetleme yoluna gider. Sosoloji biliminde hem pozitivist sosyologlar tarafndan kullanlan aklamaya dayal niceliksel yntemlerin hem de anlamaya/yorumlamaya dayal niceliksel yntemlerin kullanlmas gerktiini savunur. Weber sosyolojiyi toplumsal eylemleri yorumlayarak anlamak ve bu eylemleri etkileri asndan nedensel olarak aklamak amacnda olan bir bilim olarak tanmlar. Webere gre toplumsal eylem tipleri Geleneksel eylem-yaanm alkanlklarla yaplan eylem, Duygusa eylem-bir anlk heyecanlar ve duygusal haller iinde yaplan eylem, Deerle ilikili aklc eylem-ahlaksal, estetik,dinsel vb ierikte bir deerin elde edilmesi iin yaplan aklcl eylem, Amasal aklc eylem-hem ama hemde aralarn rasyonel olarak seilmi olduueylem tipidir. Weber ideal tipi belirli bir tarihsel dnemde ortaya kan olaylar analiz etmek amacyla aratrmacnn gereklik hakknda sayip olduu kantlara ve gzlemlere dayanarak gelitirdii ynetsel ara olarak tanmlar. deal tip aktrlerin baka bir ynden ziyade belirli bir eylem ynn izleme olaslklarn analiz etmenin aracdr. Weber tarihsel ideal tipler, toplumsal ideal tipler ve eylem tipleri olarak 3l tip gelitirmitir. Sonu olarak weberin sosyolojik yntemini a-nedensel anlamac b- yorumlamac ckarlatrmac bir yntem olduu sylenebilir

ELETREL SOSYAL BLM YAKLAIMI Kken olarak Karl Marxa dayandrlr Frankfurt okulu olarak bilinen eletirel teoriyle balantl bir yaklamdr. Toplumsal gereklii yanlzca analiz etmekle yetinmez ayn zamanda onu deerlendirmeci bir bak asyla eletirir. Ayn srecin iki zt kutbu arasnda atmaya dayal deimeye diyalektik ad verilir. Eletirel sosyal bilim yaklamna gre, grneni deil grnenin ardnda yatan asl gereklii ortaya karmaya alan eletirel bir sorgulama srecidir.

www.aofsosyoloji.com Eletirel yaklam benimseyen aratrmaclar, doru ve nesnel bilgiye ulamak iin aratrma srecinde hertrl aratrma teknii kullanabilmekle birlikte yntem olarak tarihsel karlatrmal yntemi kullanmay tercih etmektedirler. Eletirel sosyal bilime gre yorumlayc soyal bilim, btn bak alarn eit grecek kadar ar znelci, greceli ve insanlara sahte yanlsamalarn ardndaki asl gereklii gsterme konusunda gl bir deer konumu alamayan pasif bir yaklamdr.

Karl Marxn Yntemi

Toplum analizinde grneni deil grnenin ardnda yatan toplumsal dinamikleri aa karmaya alr. Markn bu yaklam eletirel sosyal bilimin gelimesine k tutmutur. Duyulara ve dnebilme yetisine sahip olan insan, yanlzca maddi deil ayn zamanda toplumsal bir varlktr. Bu nedenle de toplumsal gerekliin ancak insan hem bu gerekliin rn hemde reticisi olarak ele almay mmkn klan, tarihsel materyalist bir sre ierisinde anlalabilirder. Marxta diyalektiin Hegeldeki gibi dnsel nitelikte bir varlkla deil maddi nitelikte bir varlkla balad ne srlr. Bylece Hegelin idealist diyalektiinin Marx tarafndan maddeyi dnceden deil dnceyi maddeden reten maddeci bir diyalektie dntrld savunulur. Marx tarihsel sre ierisindeki tm toplumlar, retim aralarna sahip olan ve olmayan, uzlamaz nitelikte karlara sahip olan iki elikili temel snfa blnm snfl toplumlar olarak niteler Marxn ynteminde ekonomi st yap ierisinde kapsanan bir ge deildir. Siyaset, ideoloji, eitim, din bu yapnn ierisindedir. i snfnn kapitalist snf adna hibir karlk denmeden rettii deeri tanmlamada art der kavramn kullanr.

NTE 3
SOSYOLOJK YNTEMDE ADA TARTIMALAR Pozivitizm ve Empirizme ynelik eletiriler 1. Pozitivizm empirizme dayand iin gereklii deneyimlenebilir olana indirgemesi tek bir bilimsel yntem kabul etmesi ve tek doru bilginin bilimsel bilgi olduunu savunmas alarndan eletirilmitir. 2. En yaygn eletiri bilimsel yntemin kapsamnn toplumsal yaam ierecek biimde geniletilmesi gerektii dncesidir. 3. Empirizmin deneyimi ok n plana karmas insan merkezli olduu eletirilerine neden olmutur. 4. Empirizme ynelik dier bir eletiri de gzlem kavramyla ilikilendirilir. Bilgimizin dayand duyu verilerinin btn yorumlardan arndrlm deneyimler olduklarn savunurlar oysa ki yorumlarmz deneyimlerimizi etkileyebilirler. 5. Empirizme gre bilim gzlem, deney ve formel akl yrtmeyle dnyay gerekte olduu gibi aratrma giriimidir oysa deney, gzlem ve akl yrtme srelerinin hepsi yorumlamay da ierir 6. Pozitivizme gre bilimde veriler hamdr yorum iermezler, teorilerden bamszdr ve teorilerin nitelikleri vrilere gre belirlenir. Hangi teori benimsenirse benimsensin gzlem terimlerinin anlam ayndr. Oysa ki teoriler dnmenin ortaya kard sorulara verilen mantkl cevaplar olarak gelitirilirler, bu tr cevaplarn bulunmas bilimsel hayal gc ve yaratclk gerektirir. POPPER VE ELETREL AKILCILIK GELENEKSEL POZTVZM 1-gzlem ve deney 2-tme varmsal genelleme POPPERN GR 1-problem(genellikle mevcut teori yada aklamann zemedii problem) 2-nerilen zm, baka bir deyile yeni bir teori 1

www.aofsosyoloji.com 3-hipotez 4-hipotezi dorulama abas 5-kantlama yada kantlayamama 6-bilgi 3-yeni teoriden tmden gelim yoluyla test edilebilir nermeler elde edilmesi 4-snama yani deney ve gzlem yoluyla yanllamaya alma 5-rekabet eden teorilerden birinin tercih edilmesi Popper eletirel aklclk modelini gelitirmitir

Poppere gre bir teorinin empirik olarak test edilmesi o teoriyi destekleyen ya da dorulayan kantlar bulmak deil aksine sistemli bir ekilde yanl olduunu gstermeye almaktr. Bilimselliin lt bir teorinin hangi koullarda yanllanacann belirtilmi olmasdr. Bilimsel bilgini birikimi teorilerin dorulanmas yoluyla deil yanllarn ayklanmas yoluyla gerekleir. Poppere gre teoriden bamsz salt gzlem sz konusu deildir. Ayn zamanda popper tarihselciliide eletirir. Bu kademeli toplum mhendislii grnn temelidir. Poppere gre tarihselci kuramlar normal deiim srelerine kapal olduklar iin kapal toplumlara yol aarlar, ak toplumlar ise etkinlik ve oulculuk zerine kurulu olan liberal ve demokratik toplumlardr.

KUHN VE BLMSEL DEVRMLER

Paradigma, belirli bir bilimsel disiplinle paylalan teorik kabullerden, inceleme nesneleri hakkndaki ortak grten, dnyay anlay biiminden ve bilimsel kurallardan oluan, aratrmalar uzlama iinde srdrmeyi ve deerlendirmeyi salayan yol gsterici bir kaynaktr. Normal bilim dneminde bilimsel bilgi, dorulama ile yani bilimsel hipotezlerin duyular araclyla dorulanmasyla birikir. Pozitivizme gre hibir aklama belirli bir dorulama ve aklama mantyla temellendirilmedike bilimsel olamaz. Pozitivistler iin son derece nemli olan dorulanabilirlik ilkesine gre bir nerme ya da iddia sadece empirik olarak dorulanabilir nitelikteyse anlamldr, aksi halde anlamszdr. Kuhna gre bilim insanlarnn problemleri mevcut bilgilerle zmeye alt normal bilim dnemleri ve mevcut bilgilein sorguland ve eletirildii bilimsel devrim dnemleri tarihsel olarak birbirlerini takip eder. Kuhnun gr byk lde iki bilimsel devrime dayanmaktadr. Birincisi Aristocu paradigmann yerine Kopernikle balayan Newtonla dorua ulaan Newtoncu paradigmann hakim olmas, ikincisi ise 200.yy balarnda Nevtoncu paradigma yerine kuantum mekaniine ve Einsteinn grelilik teorisine dayanan yeni bir paradigmann hakim olmasdr. Bilimsel problemler belirli bir paradigma iinde zldke paradigma daha da glenir ve paradigmay paylaan bilim insanlarnn says artar. Bylece her sorunun bu paradigma iinde zleceine inanlr. Paradigma hakimiyet kazanr ve eletirilmez. Farkl paradigmalar uygulayanlar dnyay farkl ekilde grdkleri ve farkl dillerden konutuklar iin paradigmalar karlatrmak ya da kyaslamak mmkn deildir.

LAKATOS VE ARATIRMA PROGRAMLARI

Popperin rencisi olan Lakatos, eletirel aklclk yntemini temelde doru bulur ama yanllamann tek bana yetersiz bir lt olduunu dnr. Kuhnun paradigma kavramna benzer ekilde Lakatos aratrma program terimini kullanr. Bilimsel bir aratrma program kurallar, formller ve empirik aratrma konular salar, aratrmaclarn etkinliklerini bir araya getirir ve ynlendirir. Uzun vade de, aratrma programlar dorulanabilecek tahminler rettii srece baarl olduklar, bunu baaramadklarnda ise dejenere olduklar kabul edilir.

www.aofsosyoloji.com Lakatos bilimsel gelimenin Popperin ileri srd gibi yanllarn ayklanmasna deil, bir teorinin dier teorilerin yerini almasna bal olduunu belirtir. Bunun iin teorilerin karlatrlmas gerekir, olguyu aklayabilen ve daha fazla bilgi ieren tercih edilir.

FEYERABEND VE GRELLK
Feyerabendin gelitirdii epistemolojik anarizim teorisi bilimin ilelemesi ya da bilgini birikimini yneten istisnasz yntemsel kurallar olmadn ne srer. Bilimsel dncenin gelimesi genel olarak kabul edilen bilimsel yntemi ihlal etmekle mmkndr. Ait olduumuz gelenein inanlar neyi gerek olarak babul edeceimizi belirler. Bilim zgrletirici bir hareket olarak balam olsa bile baskc bir ideoloji haline gelmitir ve toplumun dier ideolojilerin etkisi altnda kalmaktan korunmas gerktii gibi bilimin etkisi altnda kalmaktanda korunmak gerekir.

ELETREL TEOR, FRANKFURT OKULU VE HABERMAS

Frankfurt okulu pozitivizmin materyalizmin ve fenomolojinin snrllklarn amaya alr. Frankfur niversitesindeki bir gurup neo marksist eletirel teori, sosyal aratrma ve felsefe alannda alan bilim adamlarndan oluan bir ekoldr. Pozitivizmi eletirir ve diyalektik yntemi savunur. Eletirel teori anti indirgemeci, anti empirist ve anti pozitivisttir. Bunun temsilcilerinden habermasn almalar eletiren teoriyi zayflatan baz elikilerin stesinden gelmitir. Habermas rasyonellii zerk znelerle deil etkileim halindeki znelerle ve dilin kullanmyla ilikilendirir. Yntemsel tutum olarak rasyonel yeniden ina modelini benimser.

YAPILAMA TEORS
Yapnn ikiliini vurgular. Yaplar hem davran biimlerini belirler ve snrlandrr hemde snrllklar kadar olanaklar da sunarak davran mmkn klar. Giddens tarafndan ortaya atlan bu teoriye gre yap ve eylem mikro va makro ayrlmaz bir ekilde birbiriyle balantldr. Ne aktrler belirli yapsal koullarn dnda seimler yapabilirler ne de yapsal zellikler aktrlerin eylemleri sonucu olumak dnda bir ekilde var olabilirler.

FEMNST YNTEM
Hem teori hem yntemi ierir ancak tek bir teoriden ibaret deildir. Feminist bak asndan, feminist olmayan almalarn ou erkeklerin sorunlarna odaklanan ve erkek bak asn kullanan cinsiyeti aratrmalardr, kadnlarn nasl zgrletirilecei konularnda tek bir bak asn paylamazlar En ayrt edici zellii politik olmalar, geleneksel snr amaya ve toplumsal deiim yaratmaya almalardr. Feminst aratrmalarn zellikleri; 1. Cinsiyetcilii reddeder. 2. Cinsiyet ve g ilikilerini gstermeye alr 3. Aratrmacnn duygu ve deneyimlerini aratrma srecine dahil eder 4. Esnektir 5. Duygusall ve bamll vurgular 6. Eylem ynelimli aratrmalardr 7. Feminist deer ve bak asna sahip olmaldr

POST YAPISALCILIK
1

www.aofsosyoloji.com 1960larda Fransada ortaya kan dil merkezli disiplinler aras bir yaklamdr. Yapsalclara gre dil birimleri arasndaki sistematik, sonlu ve sabit ilikilerden olumaktadr, post yapsalclar ise dilin iindeki karlkl ilikilerin sabit ve keskin olmadn akkan, ak ulu ve deiken olduunu bu nedenle de dilin yapsalc bir analizle zmlenemeyeceini ne srerler. Post modernizm gibi post yapsalclkta aydnlanma dncesine kar kar. Aydnlanmada ki bilgi, g ve zgrlk ilikisi anlay post yapsalclkta tersine evrilir. Temsilcileri, Michel Foucault ve Jacgues Derridadr.

POSTMODERN ARATIRMA
Postmodernizme gre hibirey kesin deildir, hibirey belirlenebilecek kadar uzun sre kalmaz Bilimsel anlamda bilgi yoktur, rasyonel dnce sz konusu olabilir ama irrasyonel dnceden daha nemli ya da daha ncelikli deildir. zellikleri; a. deolojileri, rgtl inan sistemlerini ve sosyal teoriyi reddeder. b. Sezgiye, hayal gcne, deneyim ve duyguya gvenir. c. Anlamszlk ve ktmserlik merkezidir. d. zneldir, grececidir, paralanmlk, kaos ve karmakll varsayar e. Bulunduumuz zaman ve mekan esas alr, gemii reddeder. f. Nedensellik ilikilerinin kurulamayacan savunur g. Aratrmalarn gerekte neler olup bittiini asla doru birekilde temsil edemeyeceini varsayar.