T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BAHECLK

LMON YETTRCL

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR .......................................................................................................................................1 RENME FAALYET1 ....................................................................................................3 1. LMON.................................................................................................................................3 1.1. Limon Yetitiricilii......................................................................................................3 1.1.1. Tanm ve nemi ...................................................................................................3 1.1.2. eitleri.................................................................................................................. 5 1.1.3. Genel stekleri......................................................................................................15 1.1.4. retimi................................................................................................................. 18 1.2. Bahe Tesisi ................................................................................................................ 28 1.2.1. Limon Bahesi Yerinin Seimi............................................................................ 28 1.2.2 Limon Bahe Tesisi .............................................................................................. 28 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34 RENME FAALYET2 ..................................................................................................37 2. KLTREL LEMLER ..................................................................................................37 2.1. Sulama......................................................................................................................... 37 2.1.1. Sulama htiyacn Tespit Etme............................................................................. 38 2.1.2. Sulama Yntemleri .............................................................................................. 41 2.2. lalama....................................................................................................................... 43 2.3. Gbreleme................................................................................................................... 57 2.3.1. Gbre eitleri.....................................................................................................58 2.4. Budama ve Destek Salama........................................................................................ 59 2.5. Yardmc Kltrel lemler ......................................................................................... 65 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 66 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 67 RENME FAALYET3 ..................................................................................................69 3. HASAT LEMLER.........................................................................................................69 3.1. Hasat Zaman .............................................................................................................. 69 3.2. Hasadn Yapl.......................................................................................................... 71 3.3. Pazara Hazrlama ........................................................................................................72 3.4. Depolama .................................................................................................................... 77 3.4.1. Limonlarn Muhafazas iin Gerekli artlar ........................................................ 78 3.4.2. Limon Muhafazasnda Mevcut Durum................................................................ 79 3.4.3. Limon Muhafazasnda Yaplan Hatalar............................................................... 80 3.4.4. Doal Depolar......................................................................................................80 3.4.5. Depo Oransal Nemi ............................................................................................. 81 3.4.6. Limon Muhafazasnda Dikkat Edilecek Konular ................................................ 82 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 83 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 85 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 87 CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................89 NERLEN KAYNAKLAR..................................................................................................91 KAYNAKA ......................................................................................................................... 92

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 621EEH031 Bahecilik Meyvecilik Limon Yetitiricilii Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak limon yetitiricisi hazrlayan renme materyalidir. 40/16 n koulu yoktur. Limon yetitirmek Genel Ama Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak limon yetitiricilii yapabileceksiniz. Amalar 1. Ekolojik ve ekonomik artlara uygun limon bahesi kurabileceksiniz. 2. Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel bakm ilemlerini yapabileceksiniz. 3. Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn yapabileceksiniz. Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar, mikroskop Modln iinde yer alan her renci faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirileceksiniz.

MODLN AMACI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, lkemiz, ekolojik koullarn uygunluu nedeniyle, baz tropik meyveler dndaki tm meyvelerin ekonomik olarak retilebildii nadir lkeler arasndadr. zellikle, lkemizin tarafnn denizlerle evrili olmas, ok eitli meyve trlerinin yetitirilmesinde etkili olmaktadr. Akdeniz ve Ege Blgeleri ve Dou Karadeniz Blgesinde Rize sahil eridi boyunca tm turungil trleri yetitirilmektedir. Limon, lman iklime sahip btn memleketlerde kltr ekilleri yetitirilen yaprak dkmeyen, uucu ya tayan kk aalarn meyvesidir. Dnyada olduu gibi, lkemizde de portakaldan sonra en ok retilen narenciye tr limondur. Bu modlde; limonun nemi, bahe tesisi, fidann ekimi, aa sulama, budama, gbreleme, ilalama, hasat, depolama ve pazara hazrlama gibi konular reneceksiniz. Limon i ve d piyasas olan bir meyvedir. Limon, insanlarn her mevsimde tkettii, aya orbaya limon! diye semt pazarlarnda satlan bir meyvedir. Limonun yetitiricilii ile uraan birok aile i imkan bulmu olmaktadr. Hasat zaman blge iilerinin yetmedii zaman i blgelerden de mevsimlik ii transferi ile insanlarmza eknomik katk salamakadr. Tm k aylarnda devam eden hasat ve hasat sonras pazara hazrlama ilerinden dolay yaklak 4-6 ay iiler alarak ekonomik ynden desteklenmektedir. Limonlar 12 ay yeil kalan bir aatr. Bunun iinde srekli bakm ister. Hassas olmasndan dolay kltrel ilemler srasnda ok dikkat edilmelidir ki, retici olarak hasat zamannda ve sonrasnda yzmz glsn.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Gerekli ortam salandnda ekolojik ve ekonomik artlara uygun limon bahesi kurabileceksiniz.

ARATIRMA

Bir manav veya semt pazarna karak limon eitleri hakknda bilgi toplamaya alnz. Limon bahe tesisinde limon fideleri arasndaki mesafeler ne kadar olmaldr,aratrnz.

1. LMON
1.1. Limon Yetitiricilii
1.1.1. Tanm ve nemi
Limon (Citrus); lman iklime sahip btn memleketlerde, kltr ekilleri yetitirilen yaprak dkmeyen, uucu ya tayan bu kk aalarn meyveleridir, lkemizde ok sevilir. Ege ve Akdeniz gibi blgelerde neredeyse her evin bahesinde bir limon aac bulunur. En ok bilinen narenciye trlerinden biridir.

Fotoraf 1.1: Limon aac meyveleri

lkemizde turungil retimimizin %20 sini limonlar oluturur. Limonun anavatan Kuzey Hindistan ya da in' in gneyidir. Ancak asidi yksek Akdeniz tipi limonun M 3 bin yllarnda bugnk Irak snrlar iinde de yetitiini, Nippur' da yaplan kazlardaki limon ekirdeklerinden reniyoruz. Mezopotamya uygarl ile Hindistan arasnda balantnn varl biliniyor. Dolaysyla, limonun Hindistan'dan Ortadou'ya bu ticaret balantlar kapsamnda getirildii sanlyor. Akdeniz' in dou kesimi, bu arada Anadolu' nun gneyi, limon ve ailesini ok eski dnemlerden beri tanyor, sofralarnda kullanyor. Kuzey Avrupa ise limonla Hal Seferleri sayesinde tant. 12. yzylda Kuds' fethetmek iin yola kan valyeler, burada tandklar limonu lkelerine getirmeye baladlar. Ksa sre sonra ngiltere' ye, spanya ve Portekiz' den, tatl limon ykl ilk gemi yanamaya balad. ngilizler, ekisinden nce tatlsyla tanm oldu. Her derde deva, kk vitamin deposu limon; ila yerine kullanld gibi, kadnlar gzelletirmek iin de kullanlyor. Limon, astma ve mide rahatszlklarna da iyi geliyor. Sar, oval, bir ucu kabark limonun grn ekici olduu kadar da karakteristiktir. Ancak hepimiz limonu ho d grn uruna deil, hemen her derde deva eki, asitli suyu iin alrz.

Fotoraf 1.2: Yemekte limon

Limonun ekilii, dildeki tat gzeneklerini uyarp tkrk salglanmasn artrr. Birka damla limon suyu, yiyeceklerden saysz tat nanslar alglamamz salar. Yediimiz hemen her yiyecekte, ok az miktarlarda da olsa limon asidi bulunur; aksi takdirde, o yiyecekleri tatsz, yavan olarak alglarz. Limon suyu ya da limon kabuunun tad; sebzelerin, et ve tatllarn lezzetini glendirir. Turungillerde tr ve eit dalm blgelere zg kimlik kazanm ve her blge kendi eitleriyle zdelemitir. Durum bu adan deerlendirildiinde; Dou Akdeniz Blgesi nde Ktdiken, talyan memeli, nterdonato, Molla Mehmet ve Lamas limonlar yetitirilmektedir. Bu balamda, Bat Akdeniz Blgesi nde nterdonato ve Kbrs limonu retimi yaplmaktadr. Ege Blgesinin gney ksmnda nterdonato limonu retimi yaplmaktadr.

Trkiyede limon retiminin byk bir ksm taze olarak tketilmektedir. Taze ve endstriyel tketim birlikte dikkate alnarak her tr iin ayr ayr kii bana tketim kg olarak hesaplanmtr. 1997 yl Trkiye nfusu dikkate alnarak yaplan deerlendirmelere gre limonda 2,56 kglk bir tketimin olduu grlmtr. Limonlar da dier meyve trlerinde olduu gibi taze ve endstriyel i tketimden arta kalan ve d satm kalitesinde olan ksm eitli lkelere ihra edilmektedir. Trkiye nin limon ihracat miktar 359.206.735 kg dr. Bunun 190.273.628 kg nterdonat limonu, 159.727.232 kg n Lamas limonu, 3.857.990 kg n Ktdiken limonu, 4.049.973 kg n Meyer limonu ve geri kalan ksmn ise Yatak limonlar ve tatl limonlar oluturmaktadr.

1.1.2. eitleri
Mevcut turungil retimimizin %20' sini limonlar oluturur. Balca nemli limon eitleri ve zellikleri aada ksaca verilmitir.

1.1.2.1. Lamas Limonu

Bu eit, ekoloji seici olduunda Trkiye' nin Akdeniz Blgesindeki Mersin ilinin batsnda (Erdemli-Silifke) zel bir blgede yetitirilebilmektedir. Meyvesi orta byklkte, silindirik, boyun halkal ve belirgin memelidir. Meyve kabuu sar renkli stn tat ve kokuya sahip sulu bir limon cinsidir, dzgn ve parlaktr. Lamas, uygun koullarda dokuz ay sreyle depolanabilmektedir. Trkiyede retilen en kaliteli limon eididir. Aac pek yksek boylu, kuvvetli byr, dal sistemi olduka sk, ok verimlidir. Orta mevsim eididir. Hasada kasm aynda balanr. Ekoloji dna karldnda kalite nemli lde der. Ukurudan hastalana duyarldr. Depolamaya elverilidir.

Fotoraf 1.3 Lamas limon meyvesi

Lamas Limon

Lamas Limonu zellikleri u zellikleri

Tr eit Tescil Durumu Hasat Dnemi Aa zerinde Kalma Durumu Souktan Zararlanma Eii (C) Muhafaza Durumu Aa Habitsu Dikenlilik Durumu Periyodisite Durumu Ekolojik Seicilik Ekonomik Verime Yatma Ya Meyve Kabuk Rengi Przllk Meyve Arl (gram) Kabuk Kalnl Soyulabilirlik Puflama ekirdeklilik Meyve Eti Rengi Tad ve Lezzet Meyve Suyu Durumu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) Tketim ekli Endstride Kullanm Limon Lamas Tescilsiz Kasm ba-ubat Yok 0 Var Gl ve verimli Var Var Var 10-12 Koyu saman rengi Yok 110-120 g nce Zor Ge hast edildiinde grlr. Az ekirdekli Sar Eki-yi Sulu 130-150 Skmalk-Sofralk

Tablo 1.1; Lamas limonu zellikleri

1.1.2.2. talyan Memeli Limon (Kara Limon)

Adndan da anlalaca gibi talyan kkenli olduu sanlan, Trkiye ye giri tarihi bilinmeyen en eski yerli limon eitlerimizdendir. Dou Akdeniz blgesinde talyan memeli, Bat Akdeniz blgesinde Demre Dikensiz ve Kara Limon olarak adlandrlr. Trkiye de en ok retilen eitlerden biridir. ok verimli olan bu limon her yl boyu dzenli olarak rn verir. Tm Akdeniz blgesinde yetitirilebilen tlayan memelinin genel zelikleri aadaki tablo 1.2 de gsterilmitir.

Fotoraf 1.4: talyan memeli limon

talyan Memeli Limon (Kara Limon) Tr Limon eit Kara limon Tescil Durumu Tescilli Hasat Dnemi Kasm-ocak ay ortas Aa zerinde Kalma Durumu Var Souktan Zararlanma Eii (C) 0 Muhafaza Durumu Var (10-12 C'de ) Aa Habitsu Orta byklkte Dikenlilik Durumu Yok Periyodisite Durumu Yok Ekolojik Seicilik Yok Ekonomik Verime Yatma Ya 10-12 Meyve Kabuk Rengi Limon sars Przllk Hafif przl Meyve Arl (gr) 125-130 gr Kabuk Kalnl Orta kalnlkta Soyulabilirlik Zor Puflama Ge hasat edildiinde grlebilir. ekirdeklilik ok ekirdekli Meyve Eti Rengi Sar Tad ve Lezzet Eki, iyi Meyve Suyu Durumu Sulu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) 150-200 Tketim ekli Skmalk-Sofralk Endstride Kullanm
Tablo 1.2: talyan memeli limon zellikleri

1.1.2.3. Molla Mehmet Limonu

Trkiye' de daha ok Mersin ilinde yaygndr. Kkeni zerinde belirgin bir bilgi yoktur. Meyveleri sar renklidir. Kabuk girintili kntl, orta kalnlktadr ve kalnl 5,54 mm' dir. Meyvenin sap tarafnda belirgin bir boyun bulunur. Meme, kt ve kaba yapldr. Suda znebilir kuru madde miktar % 8-10, titre edilebilir asit ierii % 6-10' civarndadr. ok nemli bir yerli limon eididir. Ukurutan hastalna (Phoma tracheiphila) greceli dayankll vardr. Yksek verimli ve olduka dzenli rn verir.

Fotoraf 1.5: Molla Mehmet limonu

Molla Mehmet Limon zellikleri Menei Belirleme yl Meyve kabuu Meyve eti Meyve ekli Meyve ap Meyve arl Kabuun ete ball Usare miktar ekirdek says Puflama Olgunlama / hasat Periyodisite Trkiye olabilir kayda rastlanmamtr. Tespit edilememitir. Sar renkli, girintili kntl, orta kalnlktadr. Sar Meyveler eliptik ekillidir. Sap tarafnda belirgin bir boyun bulunur. 63-65 mm 130-135 g Sk %35 - 45 11-15 Ge hasat edilirse grlebilir. Kasm - ocak Tablo 1.3: Molla Mehmet limon zellikleri

1.1.2.4. Kbrs Limonu

Bu limon eidi daha ok Alanya, Anamur yresinde yaygndr. 1920lerde Kbrs tan getirildii sanlmaktadr. Meyve kabuu sar renkli, parlak, dzgn, dalgal ve kalnl 5,24 mm' dir. Meyveleri oval-silindirik ekillidir. Sap ksmnda belirgin saylabilecek bir boyun olmasna karn limonlara zg ''meme" yok denecek kadar kktr. eidin en belirgin zellii budur. Kalitesi yksek bir yerli limon eididir. Asit ierii % 7-10 civarndadr. ok erken rne yatan bu eidin aalar olduka verimlidir. Meyveler kasm ay ortalarndan itibaren olgunlar; ancak, depolamaya fazla elverili deildir. Aa kuvvetli ve dik byr.

Fotoraf 1.6: Kbrs limonu

Kbrs Limonu zellikleri Tr Limon eit Kbrs Tescil Durumu Tescilli Hasat Dnemi Kasm ay Aa zerinde Kalma Durumu Var Souktan Zararlanma Eii (C) 0 Muhafaza Durumu Yok Aa Habitsu Kuvvetli, dikine byr. Dikenlilik Durumu Az dikenli Periyodisite Durumu Yok Ekolojik Seicilik Yok Ekonomik Verime Yatma Ya 10-12 Meyve Kabuk Rengi Sar Przllk Var Meyve Arl (gr) 100-110 g Kabuk Kalnl Kaln Soyulabilirlik Orta Puflama Var ekirdeklilik Az ekirdekli Meyve Eti Rengi Sar Tad ve Lezzet Eki-yi Meyve Suyu Durumu Orta Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) 150-200 Tketim ekli Skmalk-Sofralk Endstride Kullanm
Tablo 1.4: Kbrs limonun zellikleri

1.1.2.5. Ktdiken Limonu

Trkiye' de retilen en eski limon eidi olup retimi ve depolamas en fazla yaplan bir eittir. ok stn meyve kalitesine sahiptir.

Meyve kabuu dzgn, parlak, meyve etine sk bal, yeil sar veya limon sars renktedir. Meme ksm fazla gelimemitir. Meyve elips eklindedir. ekirdeklidir. Bol sulu ve yksek asitlidir. Yksek verimlidir ve dzenli meyve verir. Aalar orta kuvvette byr. Meyvelerin aa zerinde dalm dzgndr. Orta mevsim eididir. Depolamaya uygun olduu iin kasm ayndan ubat ayna kadar hasat edilebilir. Uygun koullarda hasat edilen, paketlenen ve depolanan bu eit 9 ay sre ile muhafaza edilebilir. Ancak ukurutan hastalna hassastr. Daha ok el ve Hatay illerinde yetitirilir. rgp ve Greme' nin doal kaya maaralarnda depoland iin yatak limonu adn alr.

Fotoraf 1.7: Ktdiken limonu

Ktdiken limonu zellikleri Tr Limon eit Ktdiken Tescil Durumu Tescilli Hasat Dnemi Kasm-ubat aylar Aa zerinde Kalma Durumu Var Souktan Zararlanma Eii (C) 0 Muhafaza Durumu Var (10-12 C'de 9-12 ay) Aa Habitsu Kuvvetli Dikenlilik Durumu Az dikenli Periyodisite Durumu Yok Ekolojik Seicilik Yok Ekonomik Verime Yatma Ya 10-12 Meyve Kabuk Rengi Ak yeil sar Przllk Yok Meyve Arl (gram) 120-125 g Kabuk Kalnl Kaln kabuklu Soyulabilirlik Zor Puflama Yok ekirdeklilik ok ekirdekli Meyve Eti Rengi Sar Tad ve Lezzet Eki, ok iyi Meyve Suyu Durumu Sulu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) 150180 Tketim ekli Skmalk-Sofralk Endstride Kullanm
Tablo 1.5: Ktdiken limonu zellikleri

10

1.1.2.6. Enterdonat Limonu

En erkenci bir tr olan Enterdonat, dnyada en ok Trkiye' nin Dou Akdeniz Blgesi' nde yetitirilmektedir. Dnyann en fazla Enterdonat reten lkesi 450.000 ton ile Trkiye' dir. Meyvesi byk, uzun ve silindirik biimindedir. Meyvenin en belirgin zellii, meme bann yana yatk olmasdr. Meyve kabuu, dzgn, ak yeil renkli ve parlaktr. ekirdek says az olan meyvenin eti, yeilimsi sar renktedir. Erkenci bir tr olduu iin depolamaya elverili deildir. Aalar orta kuvvetli ve dikensize yakndr. Periyodisiteye eilimi vardr. hracat dnemi; eyll - ekim - kasm aralk aylardr.

Fotoraf 1.8: Enterdonat limonu

Hasada, meyvelerin %30 u sar dzeyine ulald zaman balanr ve d pazardaki taze limon boluunu doldurur; bu nedenle Trkiye' nin limon ihracatnda nemli bir pay vardr. Ukurutan hastalna oransal olarak dayankldr. Meyveler olgunlatktan sonra aa zerinde uzun sre bekletilirse irileir ve pazar deerini yitirir. Dikim alanlarndaki art hz son yllarda azalmtr. Enterdonat Limonu zellikleri
Tr eit Tescil Durumu Hasat Dnemi Aa zerinde Kalma Durumu Souktan Zararlanma Eii (C) Muhafaza Durumu Aa Habitsu Dikenlilik Durumu Periyodisite Durumu Ekolojik Seicilik Ekonomik Verime Yatma Ya Meyve Kabuk Rengi Przllk Meyve Arl (gr) Kabuk Kalnl Soyulabilirlik Puflama ekirdeklilik Meyve Eti Rengi Limon nterdonat Tescilli Eyll sonu-ekim ay ortas Yok 0 Yok Yuvarlak tal, orta byklkte Yok Var zellikle Dou Akdeniz Blgesi 10-12 Ak yeil Yok 105-110 g nce Orta Var Az ekirdekli (6-7) Yeilimsi sar

11

Tad ve Lezzet Meyve Suyu Durumu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) Tketim ekli

Eki- yi Dk 150-200 Skmalk-Sofralk

Endstride Kullanm
Tablo 1.6: Enterdonat limonu zellikleri

1.1.2.7. Mayer Limonu

Mayerin dier limon eitlerinden farkl bir zellii maxsimum 2,5-3m boyunda olmalar, keza meyveden ban kaldrp da boya gitmeye zaman yok gibidir. Taze gz srgnleri de olmadndan dona kar dier eit limonlara nazaran daha dayankl olmaktadr. Yediveren eiti, yln her mevsiminde meyve vermekte olup bol gneli ve gece gndz arasndaki scaklk farknn fazla olmad iklimi sevmektedir. Sfr derecede taze filizler kurur, dikimden itibaren 2-3 yl k souklarna kar naylon altna alnmal, kk evresi uval paralaryla, samanla ve talala dona kar korunmaldr. Portakal limon karm bir tad mevcuttur. Mayer limon dikildikten 1 yl sonra meyve vermeye balar. Baz merakl veya istekli insanlarmz bu mayer limonlar saksda yetitirip meyve almaktadr. Evlerin gne gren balkonlarnda rahatlkla yetiebilir.

Fotoraf 1.9: Mayer limonu

Mayer Limonu zellikleri Tr eit Tescil Durumu Hasat Dnemi Aa zerinde Kalma Durumu Souktan Zararlanma Eii (C) Muhafaza Durumu Aa Habitsu Dikenlilik Durumu Periyodisite Durumu Limon Mayer Tescilsiz Eyll aynda eki, kn tatl limon, ilkbaharda tatl limon gibidir. Var -2 Yok Orta byklkte Yok Yok

12

Ekolojik Seicilik Ekonomik Verime Yatma Ya Meyve Kabuk Rengi Przllk Meyve Arl (gr) Kabuk Kalnl Soyulabilirlik Puflama ekirdeklilik Meyve Eti Rengi Tad ve Lezzet Meyve Suyu Durumu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) Tketim ekli Endstride Kullanm

Yok 10-12 Sarms portakal rengi Yok 120 g nce Orta Yolk ekirdekli Koyu sar Eki deil Sulu 120-140 Sofralk-skmalk Yok

Tablo 1.7: Mayer limonu zellikleri

1.1.2.8. Lisbon Limonu

Mayer limonun iki kat byklnde, kaln kabuu ile dikkat eken limon eididir.

Fotoraf 1.10: Lisbon limonu

Lisbon Limon zellikleri Tr Limon eit Lisbon Tescil Durumu Tescilsiz Hasat Dnemi Aralk-mart aylar Aa zerinde Kalma Durumu Var Souktan Zararlanma Eii (C) 0 Muhafaza Durumu Yok Aa Habitsu Kuvvetli byr Dikenlilik Durumu Var Periyodisite Durumu Yok Ekolojik Seicilik Yok Ekonomik Verime Yatma Ya 10-12 Meyve Kabuk Rengi Sar Przllk Yok

13

Meyve Arl (gram) Kabuk Kalnl Soyulabilirlik Puflama ekirdeklilik Meyve Eti Rengi Tad ve Lezzet Meyve Suyu Durumu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) Tketim ekli Endstride Kullanm

100-110 g Orta Orta Var Az ekirdekli Sar Eki, ok iyi Sulu 150-160 Var

Tablo 1.8: Lisbon limon zellikleri

1.1.2.9. Lime (Misket veya Yeil) Limon

Trkiye de yeil limon veya Misket limon olarak bilinir. Muhteem bir tad vardr, mojito gibi kokteyl ve ieceklerin yapmnda tketilir. Yemek ve tatllarda tatlandrc olarak da kullanlr.

Fotoraf 1.11: Lime limonu

Tr eit Tescil Durumu Hasat Dnemi Aa zerinde Kalma Durumu Souktan Zararlanma Eii (C) Muhafaza Durumu Aa Habitsu Dikenlilik Durumu Periyodisite Durumu Ekolojik Seicilik Ekonomik Verime Yatma Ya Meyve Kabuk Rengi Przllk Meyve Arl (gram) Kabuk Kalnl

Lime Limon zellikleri Limon Lime Tescilsiz Eyll-ekim Yok -1 Yok Kuvvetli, dank tal, al formunda Var Yok Yok 10-12 Yeil Var Kk nce

14

Soyulabilirlik Puflama ekirdeklilik Meyve Eti Rengi Tad ve Lezzet Meyve Suyu Durumu Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) Tketim ekli Endstride Kullanm

Orta Yok Orta ekirdekli Yeilimsi sar Eki, aromal Orta 120-150

Tablo 1.9: Lime (Misket) limon zellikleri

1.1.3. Genel stekleri

Limon yetitiricilii, youn olarak emek-sermaye ve zaman isteyen bir konudur; bu yzden ekoloji, bahe planlamas ve eit seimi, doru deerlendirilerek, ok iyi anlalmas ve irdelenmesi gereken konulardr. Bir limon bahesinin planlanmasnda birinci adm, evreyle ilgili zelliklerin tespitidir. Ekoloji denildiinde iklim ve toprak zellikleri anlalmaktadr.

1.1.3.1. Toprak stei

Dikimden nce arazinin topra, mutlaka analiz ettirilmelidir. Turungil bahesi tesis edilecek yerin toprak derinlii en az 1,5-2 m olmaldr. Turungil yetitiriciliinde zerinde durulacak esas konu, topran havalanan bir yapya sahip olmasdr; nk turungil kkleri yksek oranda oksijen ister ve havaszla ok duyarl olup boulma tepkisi gsterir. Bu sebeple toprak, havalanan-szek bir karakter tamaldr. Limonlarn etkili kk derinlii 30-90 cm dir. Topran havalanma miktar dtke kkler toprak yzeyine doru kar. Limon kkleri; ok elverili toprak koullar ve analara bal olarak yatay biimde 7,5 m uzakla kadar yaylabilir. Limonlar iin uygun topraklar; hafif ve orta ar yapda, iyi drene olabilen, gevek ve iyi havalanabilen, kumlu, kumlu-tnl, tnl, killi tnl yapdaki topraklardr. Bunlar ierisinde, szek ve iyi havalanabilen kumlu-tnl topraklar ise en uygun olandr. Taban suyu yksek olan topraklar hi sevmez. Byle yerlerde, mutlaka drenaj yaplmaldr. Ar bnyeli ve fazla kireli topraklar da turungiller iin tercih edilmez.. Taban suyu seviyesi 1,5-2 mnin altnda orta bnyeli (kumlu-tnl, killi-tnl), gevek, zengin, havadar, yapda, su geirgenlii iyi olan topraklar limon yetitiricilii iin uygundur. Ayrca toprak pH s 5,5-6 olmas idealdir. Limonlarda emici kklerin % 8590 kadar topran 090 cm lik katmannda bulunur. Genel olarak saak kkler 5-120 cmde bulunur. Dikim ncesi en az 120 cmye kadar toprak rnei alnmal ve sonucuna baklarak uygunsa bahe tesis edilmelidir. Eim %3 ve daha fazla ise teraslama yaplabilir. Topraktaki kire miktarna mutlaka baklmal; nk kire orannn %5in zerinde olmas P, Fe gibi elementlerin almn byk oranda etkilemektedir.

15

Bunun yan sra bahe kurulacak topran fizksel nitelikleri aadaki gibi olmaldr. pH hafif asit veya ntr; yoksa hafif alkali olmaldr. Kil oran %20yi kesinlikle gememelidir. Kum oran %50 civarnda olmas istenir. Tn oran %20 civarnda olamldr. Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr. Bu deer fazla olursa toprak ok szek olacandan besin maddeleri, gbre ykanmak suretiyle akar gider. Topran ierdei boluk-gzenek ok nemlidir. Topraktaki gzenek oran hibir zaman %10 un altna dmemelidir. Dk ise havalanamaz, elverili deildir. Limonlar iin topraktaki tuz miktar %0,30 u gememelidir. Ayrca yanl sulama ve drenajszlk tuzluluu tevik eder.

1.1.3.2. klim stei

Limonlar lkemizde Akdeniz ve Ege Blgelerindeki, iklim artlarnn uygun olduu yrelerde yetitirilir. klim faktrleri denildiinde temelde scaklk anlalmaktadr. Limonlarn yaylma alann en snrlayc etmen dk scaklklardr. Dk scaklklar, limonlarda meyve verimlilii ve kalitesini birinci derecede etkileyen iklim faktrleridir. Yetitiriciliini snrlayan en nemli iklim olay, dk scaklklardr(don). Trlerin dk scaklklara dayankllar farkllklar gsterir. Limon 0C altnda zarar grr. Zararn iddeti don olaynn sresine baldr. Uzun srerse zarar da artar. kinci nemli iklim faktr, rzgrdr. Rzgr, hem iddetiyle (aalarn krlmas, meyve dkm), hem de soukluuyla turungillere zarar verir. iddetli rzgrlardan korunmak, kaliteli ve bol meyve elde edebilmek iin, bahenin kenarna rzgarkran dikilmelidir; bunun iin, yayvan ve dikine gelien serviler tercih edilir. Aralar 1 m ' den daha sk olmamaldr. Turungil yetitiricilii, dnyada 400 Kuzey enlemi ile 400 yaplmaktadr. Bu enlemler ierisinde 3 ana blge bulunur.
gney

enlemi arasnda

Tropik blge; 230 Kuzey enlem ile 230 Gney enlemi arasnda kalan blgedir. Semitropik blge; 230300 Kuzey enlemleri ile 230-300 Gney enlemleri arasndaki blgedir. Subtropik blge; 300-400 Kuzey enlemleri ile 300-400 Gney enlemleri arasndaki blgedir.

Tropik iklim kuanda gece-gndz aras scaklk fark 1-2 0C dir. Btn yl boyunca da 40C fark eder. Yamur ormanlar bulunmas nedeniyle ok fazla ya vardr. Baz noktalarda ortalama yllk ya metrekare bana 15-18 metreye kadar kar. Sulama gerekmez.

16

Semitropik iklim kuanda yal ve kurak olmak zere iki mevsim vardr. Yal mevsimde iklim daha ok tropiklere benzer. Baz noktalarda ya metrekare bana 8-10 metreye kar. Ancak bunun belli bir blgesinde ya kesilir, kurak mevsim balar kurak mevsim daha ok ocak-nisan arasdr. Bu blgelerde sulama gerekir. Yazn en yksek scaklk 330 kn 220C dir. Gece gndz aras scaklk fark 4-50C olur. Dolaysyla tropik kuaktaki gibi oransal nem srekli ok yksek olmayp; kurak mevsimde dk, yal mevsimde yksektir. Subtropik iklim kuanda ise ara iklim tipi karmza kmaktadr. Scak subtropik iklim olarak adlandrlan ara kuakta zellikle Akdeniz de daha ok l etkisi grlr. Yalar kstl, oransal nem dk ve k ok lktr. Bu iklim karakterine Kuzey Afrika kylar ve bir lee kadar srail e dek uzanan Akdeniz kylarnda grmekteyiz. Bu iklim kuanda deniz kys yerler olumlu iken i blgelere gittike ok farkllk gsterir. Dalarn denize dik olarak konumland yerlerde yksek rakmda bal nem art sz konusu olduundan yksekliklerde nem arz etmektedir. Orta subtropik iklimde yazlar scak- kurak, klar yal ve lktr. Yani bizdeki iklim orta subtropik karakterdedir. K aylarnda belli bir nem younluu vardr. Kuru rzgr nedeniyle yazn ve sonbahar balangcnda sulama ok nemlidir. Ayrca denize yaknlk-uzaklk, hava oransal nemli etkileyeceinden trlerin yerleimi de deiir. rnein; oransal nem bakmndan kalite dk olacandan ukurova yresi limon iin elverili deildir. Buna karlk denize yakn ve oransal nemin yksek olmas nedeniyle Mersin, Erdemli ve Silifke eridi, limona uygundur. Serin subtropik iklimde yazlar greceli olarak serin ve nispeten daha yal olup klar serindir ve hatta dzenli kar yalar olabilir. Kar zararlar grlebilmektedir. rnein, Rize ve Edremit bu gruptadr. zmir, Seferihisar ve Gmll serin subtropie yakn zelliklere sahiptir; bu yzden buralarda portakal ve limon yetimez sadece Satsuma mandarini yetiir. Limonlarda zorunlu dinlenme yoktur. evre koullar elverili olduu srece byme srer fakat subtropiklerde gelime dnemleri sz konusudur ve byme ift sigmoid bir eri izler.

Resim 1.1: Trkiye' de limon yetien blgeleri gsterir harita

17

Ekoloji tespitinde scaklk durumunu belirlerken souk akn gz nnnde bulundurmamz gerekmektedir; nk Anadoludan Akdenize doru daima bir souk hava akm sz konusudur. Bu ak boylu boyunca uzanan Toros Dalar tarafndan engellenmektedir. Dalarn souk akn engelleyii kademeli bir engelleme olup ovann sahile yakn kesimleri ile souk havann biriktii blgeler turungil yetitiricilii asndan risk tamaktadr. zellikle Mersin Erdemli sahili boyunca uzanan arpk yaplama, Toros Dalarndan sahile doru esen rzgrlarla akan souk havann hareketini engelleyerek, sahile yakn olan limon bahelerinde souk havann glgelenmesine sebep olmaktadr. Bu da k souklarndan meydana gelecek zararlar artrmakta ve limon bahelerini tehdit etmektedir. rnein; Adana da souktan en ok zarar ovann sahil ksm grr; bu yzden bahelerin yamalara tesis edilmesi, souk zarar riskini minimuma indirmektedir.

1.1.4. retimi
Fidan retiminde kullanlacak tohumlar mutlaka virs ve virs benzeri hastalklardan temiz olduu bilinen aalardan alnmaldr. Tohum retiminde kullanlacak meyveler aa zerinden hasat edilmeli, yere dm meyveler tohum retiminde kullanlmamaldr; nk meyvelerin dolaysyla tohumlarn mantari hastalklarla bulamas sz konusudur.

Fotoraf 1.12: Turun rleri

1.1.4.1. Tohum Ekimi

Tohumlar, tohum yast olarak kullanlan sehpalara ya da plastikten yaplm kasalara ekilebilir. Tohum kasalar ve sehpalar yeterli sulamann yaplabilmesi iin st ksmnda 2-3 cm boluk kalacak ekilde har karm ile doldurulur. Tohumlar ablon yardm ile sra zeri 2,5 cm, sra aras 4 cm olacak ekilde ve 1 cm derinlikte ekilir. Tohumlarn zeri 1 cm kalnlnda harla kapatlr. Bir lata yardm ile stteki har bastrldktan sonra szge balkl hortumlarla haftada bir kez sulanmaldr.

18

Fotoraf 1.13: Tohum ekimi

1.1.4.2. rlerin artlmas

Tohum yastndaki rler 1015 cm boya ulatklarnda ierisinde har karm bulunan polietilen torbalara artlr. Ortalamadan nemli derecede byk ya da kk boya sahip rler ile anormal yaprak zellii gsteren tip d rler kullanlmamaldr. Seilen rler kk tuvalet budamalar yapldktan yani fazlalk ve kvrlm olan kkleri alndktan sonra 4,5-5,5 litrelik plastik torbalara artlr. artma, dikim kazklar yardmyla alan deliklere, rleri yerletirip yan taraflardan bastrlarak yaplr. artmadan hemen sonra bitkiler sulanmaldr. Plastik torba ve sakslar, yeterli sulamann yaplabilmesi iin st ksmnda 2-3 cm boluk kalacak ekilde doldurulmaldr.

Fotoraf 1.14: Plastik torbalara arlm rler

1.1.4.3. rlerin Bakm

r yetitiricilii sresince seralarda scaklk ve nem kontrol altnda tutulmal, sulamann dzenli yaplmasna zen gsterilmelidir; aksi durumda, zellikle yksek scaklk, %50 nin altndaki oransal nem ve sulamadaki dzensizlikler, bitkileri strese sokar. Strese girmi bitkilerde tepe bymesi durur ve yan gzlerden srgn oluumu artar. rler 3035 cm boya ulatklarnda hereklere balanr.

19

Fotoraf 1.15: rlerin bakm

1.1.4.4. rlerin Alanmas

erlerde a, iki deiik zamanda yaplr. En iyi sonu alnan alama zaman eyllekim dneminde yaplan durgun gz asdr. lkbaharn girmesi ve fidanlarda filizlenmenin (srgn) balad zamanlarda Martn 20sinden balayarak nisan ve mays aylar ierisinde srgn gz asnn yaplma zamandr. Yukarda belirtilen balama tarihi mevsim artlarna bal olarak daha nce veya daha sonrada balayabilir. Burada nemli olan aalarn uyanmas, yeterli s ve bir don olma ihtimalinin uzak olmasdr. A yapmaya balamadan nce ana zerindeki diken ve srgn gibi fazlalklar alnr. nceden az bileylenmi ve dezenfekte edilmi a ba kullanarak aya balanr. Ayrca yaplan alar balamada kullandmz a balar da ann tutmas asndan ok nemlidir. Bunun iin kullanmamz gereken a ba piyasada satlan ve plastikten yaplm olan erit a balardr.

Fotoraf 1.16: A iin gz alm

20

rler 1 m boy ortalamasna veya 0,5 cm ap ortalamasna ulatklarnda alanabilir. rler alama byklne tohum ekiminden itibaren 8-9 ay ierisinde ular. Alamada genellikle T gz as kullanlr. Alama ykseklii 25-30 cm olmaldr. Kullanlacak a gzleri, virs ve virs benzeri hastalklardan temiz olmaldr; bu nedenle a gzleri virs ve benzeri hastalklardan temiz, a gz reten resmi kurululardan temin edilmelidir. Antalya Narenciye ve Seraclk Aratrma Enstits ve buna benzer aratrma enstitleri virs ve virs benzeri hastalklardan temiz a gz reterek fidan retimi yapan resmi ve zel kurumlara datmaktadr.

Fotoraf 1.17: Yeni yaplm a noktasnn a ba ile sarlmas

Alanan gzlerin srmesini abuklatrmak ve fidan geliimini hzlandrmak iin 1520 gn sonra, a noktasnn 5 cm zerinden tepe kesilir. Gzler, alamadan 15-20 gn sonra srmeye balar. Bu arada a balar zlmelidir. Srgn boylar 15 cmye ulanca herekler balanr. Alanan gzn dnda anatan kan srgnlerin bymesine izin verilmez ve dzenli olarak koparlr. Alanan gzden kan srgn 60 cm boya ulatnda trnak a noktasnn hemen stnden yaplan kesimle kartlr. Srgn boyu 80-100 cmye ulatnda tepeleri 75 cmden; satsumalar yava gelitii iin 65 cm den vurulur. Kesim yaplan bu ykseklie talandrma ykseklii denir.

Fotoraf 1.18: Tutmu a

21

Kesim yerinin altndan birok gz srer. Tepeden itibaren 10 cmlik ksmdan kan srgnlerden 3 tanesi ana dallar oluturmak zere braklr ve dier srgnler alnr. Braklacak srgnlerin aaca iyi bir ta oluturacak ekilde olmasna zen gsterilmelidir. ekil budamas tamamlanan fidanlar sera koullarndan, doal koullara kolay uyum salamas iin yar glgeli tel seralarda bekletilir ve toprakla kavuaca an bekler.

1.1.4.5. Analar
Akdeniz Blgesinde yetitirilen btn eitlerin, uygun anac turuntur. Satsuma mandarini yetitirilecek yreler iin ise ana olarak yaprakl melezleri uygun olmaktadr. Melezlerden Troyer ve Carrizo kullanlmaktadr. Turungiller; dnyada en fazla retimi yaplan meyve grubudur. nsan beslenmesindeki nemi, kendine has renk ve kokusu, kozmetik sanayinin ham maddelerinden oluu bunun nedenlerinden bazlardr. Tohum ve dier vegetatif yollarla da oaltlabilen turungiller hastalklar, iklim ve toprak artlar nedeniyle ounlukla ana zerine alanarak oaltlmaktadr. 1920 li yllardaki Tristeza (Gren) salgn ve Florida da meydana gelen don olaylar sonunda dnyada turungil analar zerine ciddi almalar yaplmaya balanm ve deiik zellikte analar ortaya karlmtr. Hastalk ve evre artlarna uyum yannda aac erken meyveye yatrmak, aa mrn uzatmak, verimi artrmak, sk dikim, meyve kalitesini ykseltmek gibi amalarla ana kullanlmaktadr. deal bir turungil anacnda aranacak zellikler: Hastalk ve zararllara dayankl olmaldr. Yrenin toprak zelliklerine uyumlu olmaldr. klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir. Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr. Ana eit tohumlarnda poliembriyoni oran yksek olmaldr. yi bir turungil anacnn, alandnda ana-kalem uyumas bakmndan son derece iyi zellikler gstermesi lazmdr.

Ana kullanm bahis olduunda virs hastalklar byk nem tamaktadr. Bu hastalklara kar turungil analarnda tepkiler farkldr. En nemlisi Tristeza (Gren) hastaldr. Gren hastal iin hemen karmza kan ana turuntur. Dayankllk mekanizmas ve hassasiyet virsn kendinden kaynaklanmaz. Tristeza da lm birden olur. Daha meyveye frsat vermeden aa kurur gider. Hastalklara, ilalama blmnde detayl olarak deineceiz. Souklara dayanmada en ok kullanacamz Yaprakl ve melezleridir ama dier zelliklerini de gz nne almak gerekir. yaprakl anacn kireli ve tuzlu topraklarda hassasiyeti fazladr.

22

Kirece ve tuza dayanma bakmndan deerlendirildiinde; Yaprakl anacn her ikisine de duyarl olduu grlr. Dou Akdeniz de fazla kullanlmaz. Kirece en dayankl ana turuntur. Tuzlulua dayankl analar ise Kleopatra mandarini ve Rangpur Laym dr. Ar ve slak topraklarda Yaprakl en elverili anatr. Kaba Limon ve Rangpur Laym hemen lr. Kuru topraklarda limon ve volkameriana kullanlr. Meyve kalitesini ykseltmek iinse Yaprakl ve melezleri tercih edilir. Erken meyveye yatrmak iin Yaprakl ve melezleri avantajldr. lkemiz iin genelde; Dou Karadeniz Blgesinde Yaprakl, Ege de Sitranj (Carrizo ve Troyer), Akdeniz de (Gney Ege dahil) turun kullanlr. nemli Turungil Analar Turun (Citrus aurantium): 1920 li yllara kadar dnyann pek ok yerinde ana olarak turun kullanlmaktayd; ancak o yllarda meydana gelen Tristeza (Gren) virs hastal salgn sonucu dnyada yaklak 200 milyon turungil aac yok oldu. Bunun sonucu olarak hzlanan ana almalaryla birlikte farkl analar elde edildi ve turun kullanm geriledi. Limonlarn bazlar ve Satsuma mandarini dndaki tr ve eitlerle genellikle iyi uyuma gsterir. Turun zerine al aalar standart byklkte ta oluturur. Nuseller embriyonu oran yksektir. oaltlmas ve alanmas kolaydr. Exocortis (Cceleme) ve Xyloporosis (Gzenek) hastalklarna dayankldr. Ukurutan (Phoma tracheiphila) hastalna duyarldr. Baz turun analar Phytophthora ya dayankl iken bazlar hassastr; nk btn turun analar ayn zellikte deildir. lkemizde Dou Akdeniz kesiminde yaplan alma sonucu 31 adet farkl turun klonu saptanmtr. Turun, ar topraklarda geliebilir, kirece kar dayankldr ve kazk kk yapmaya eilimlidir.

Fotoraf 1.19: Turun meyvesi

Trkiye de Mula dahil tm Akdeniz sahilinde ana olarak kullanlr. Dnyada ise Tristeza nn yaygn olmad yerlerde daha ok Akdeniz evresinde ve bir miktarda ABDde kullanlmaktadr.

23

Tm Akdeniz Blgesinde Yaygn Olarak Kullanlan Turuncun zellikleri Kolay oaltlr. Kireli topraklara dayankldr. Tristeza (Gren) ve ukurutan hastalklarna duyarldr. Baz limonlar ve satsuma mandarini ile iyi uyumaz. Cceleme, Gzenek virs hastal ve kk boaz rklne dayankldr. Ar topraklarda geliebilir, kazk kk eilimi vardr. Turun zerine al aalar standart ta olutururlar. Dona dayanm iyidir.

Aada Ana Olarak Turun Kullanlarak Elde Edilmi Limon Fideleri Greceksiniz ANA ED

TURUN

Kara limon (Molla Mehmet)

Fotoraf 1.20: Turunca kara limon alanm fideler

24

ANA

ED

TURUN

Enterdonato
Fotoraf 1.21: Turunca enterdonato limon alanm fideler

ANA

ED

TURUN

Ktdiken
Fotoraf 1.22:Turunca ktdiken limon alanm fideler

25

ANA

ED

TURUN

Kbrs
Fotoraf 1.23:Turunca Kbrs limon alanm fideler

Yaprakl (Poncirus trifoliata): Subtropik koullarda yapran dken bir anatr. nemli zelliklerinden biri soua dayankl olmasdr; ancak scak iklimlerde soua hassastr. Kk sistemi nispeten kk olup, ar-killi topraklara uyum salayabilmektedir. Phytophthora ya dayankl, Ukurutan, Tristeza (Gren), Xyloporosis (Gzenek), Psorosis (Kavlama) hastalklarna kar toleransldr. Nematodlara, kirece ve tuza kar duyarldr. Mekanik yolla tanan Exocortis (Cceleme) hastalna ok duyarl olduundan zellikle budama aletleri iyi dezenfekte edilmelidir.

Fotoraf 1.24: yaprakl ana ve meyvesi

yaprakl, zerine al aac erken meyveye yatrr ve meyve kalitesini olumlu ynde etkiler. zellikle Eureka grubu limonlar (r. Ktdiken) ve laymlar dndaki tr ve eitlerle genellikle iyi uyuma gsterir.

26

Trkiye de nemli olan Dou Karadeniz de ve az miktarda Finike-Kumluca civarlarnda kullanlr. Dnyada Brezilya, Akdeniz evresi, Avustralya, Uzakdou (zellikle Japonya da Satsuma mandarini iin) ve ABDde kullanlmaktadr.

Fotoraf 1.25: yaprakl ana

Genel Olarak Yaprakl (Poncirus trifoliata) Ana zellikleri K souklarna en ok dayanan anatr. Kk boaz rklne dayankldr. Akdeniz iklim kuanda sorunlar vardr. Daha ok Karadeniz ve Ege ky eridinde yaygndr. Limonlarla zellikle Ktdikenle uyumas iyi deildir. Erken verim alnmasn salar. Cceleme hari dier virs hastalklarna dayankldr. Kireli ve tuzlu topraklara dayanamaz, kloroz balar. Nematod a da duyarldr. Portakal ve satsuma iin uygun bir anatr. Bodurlatrma zellii vardr.

Bu analarn dnda dnyada bir ksm nceleri kullanlm bir ksm az da olsa gnmzde de kullanlan analar vardr. Turungil yetitiriciliinde ana seiminde anacn zellikleri yannda yetitirilecek tr ve eit, iklim ve toprak artlar, hastalklar gz nnde bulundurulmal ve seim dikkatli yaplmaldr. Bir dier nemli konu ise son yllarda analarda da eit kavramnn geliiyor olmasdr. Bir anacn tm bireyleri ayn zellii gstermeyebilmektedir. Ana seiminde bu durum da dikkate alnmaldr.

27

1.2. Bahe Tesisi

1.2.1. Limon Bahesi Yerinin Seimi
Limon bahesi tesis edilecek yerin seiminde, yetitirilecek tr ve eit iin en yksek ve en dk scaklklar dnlmelidir. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar korunakl olmasna dikkat edilmelidir. Bahe i drenaja sahip olmal ve bahede yeterince derin ve verimli, yeksenak bir toprak bulunmaldr. Ayrca bahede sulama iin yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr. Bahe tesisi iin seilen alan, donlara ska maruz kalmamaldr. Bahenin en az on yllk iklim kaytlar gzden karlmamaldr. Don gl oluumuna uygun ukur ve alak araziler ile vadi tabanlarnda bahe tesisinden kanlmaldr. Fazla ya alan alak arazilerde ise suyun drene edilebilme olanaklar iyi aratrlmaldr. Kaliteli ve bol meyve elde edebilmek iin, bahenin kenarna aralar 1 metreden daha sk olmayacak ekilde rzgr kran dikilmelidir. Rzgr kranlar duruma gre bahenin tm etrafna dikilebilir. Bunun iin, yayvan ve dikine gelien serviler tercih edilir.

1.2.2 Limon Bahe Tesisi Fide Temini

Turungil yetitiricilii iin, ncelikle, kaliteli fidan retimi veya temini gerekir. Ticari turungil fidan yetitiriciliinde en ok kullanlan yntem, r analar zerine istenilen eidi gz as ile alamaktr. Turungil aalarndan bol verim alnabilmesi iin; bahe tesisinde virs ve virs benzeri hastalklardan temiz, ana-kalem uyumas iyi, nematodlardan ari, trnn zelliklerini tayan, bir rnek ve hzl gelime gsteren salkl fidanlarn kullanlmas gereklidir.

Topran Hazrlanmas
ncelikle tarlann tesfiyesi yaplmal ve pulluk taban olarak anlan sert ksm mutlaka patlatlmaldr. En iyi patlatma zaman topran kuru olduu eyll aydr.

Fotoraf 1.26: Tarla ilemede kullanlan traktr pulluu

28

Tesfiye ve patlatmas yaplm topran dikimden nce ocak - ubat aylarnda uygun bir herbisit ile ilalanmas, bahe tesisinden sonra sorun yaratan yabanc otlara kar alnan tedbirlerin banda gelir.

Dikim ukurlarnn Almas

Turungiller iin kare, dikdrtgen ve gen dikim yaplabilir. Fakat yaplan dikim toprak ileme, sulama, ilalama gibi kltrel ilemlere engel olmamaldr. Bunun iin kare dikim tercih dilmelidir. Geni bahelerin tesisinde ukurlar burgu ile almaldr. Fakat burgu ile ukur aarken ya ve ar yapl topraklarda, ukurun yan duvarlarnda kaymak tabakas oluur. Bel veya krek ile bu sert tabaka alnmaldr. Kk alanlarda kazma ve krek ile ukur am en yaygn yntemdir

Fotoraf 1.27: Fide yalaklarn kazmak iin kullanlan burgu mak. ve dikim ukuru

Seilen trn ve eidin aa bykl, arazinin eimi ve uygulanacak kltrel ilemler dnlerek dikim yaplacak yerler lm yaplarak tespit edilir. Dikim iin iki fidan arasnn 7x7m olmas uygundur. ukurlarn almasnda deiik teknikler kullanlmasna karn en uygunu, krek ve bel ile almasdr. ukurlarda 35 - 40 cm ap ve 35 - 40 cm derinlik yeterlidir.

Dikim
lkemizde uygun dikim zaman ilkbahar dnemidir. ubat ortalarndan nisan sonlarna kadar, dikime devam edilebilir. Dikimden nce, fidanlarda budama yaplmaldr. Fidanlarn tutmas ve gelimesi iin polietilen torbalarda yetitirilen fidanlarda da, dikim budamas uygulanmaldr. Polietilen torbalardaki fidanlar, genellikle glge evlerinde ve seralarda yetitirildiklerinden; dikimden nce, topluca 10-15 gn sreyle, gne altnda bekletilmelidir. Limon fidan dikilecek yerde srt yaplr. Fidanlar dikilmeden nce ukura konacak har hazrlanmaldr. Bu ama iin iki krek iyi yanm iftlik gbresi ve 200gr 3x15 gbresi kullanlabilir. Bu malzemeler alan ukurun yannda toprak stne atlr ve yeterli miktarda yzey topra ile kartrlr. ukurun iine bu karmdan fidann konaca dzeye kadar doldurulur.

29

Fotoraf 1.28: Baheye dikilmek zere hazrlanm fidanlar

Plastik tp ierisinde getirilen fidanlar bir gn nce sulanmaldr. Plastik torba iki taraftan kesilerek uzaklatrlr. Fidann kkleri kontrol edilir. Oluan kazk kk, dipte gelimi ve kvrlm ise bu ksm kesilerek uzaklatrlr. Fidanlarn kk ve gvdesinde kullanlacak ak, makas gibi tm kesicilerin kullanmadan nce %2 lik sodyum hipoklorid zeltisi ierisine batrlarak sterilizasyonu gereklidir. zellikle gen bahelerde kesinlikle steril edilmemi aletler kullanlmamaldr; nk blgemizde bulunan exocortis ve cachexia hastalklar a gzleri ve kesici aletlerle tanmaktadr. Blgemizde en uygun dikim zaman ubat-mart aylardr. Kklerin temizlenmesinden sonra fidan tala doldurulmu toprak zerine konularak dikim yaplr. Turungil bitkisi derin dikilmemelidir. Dikimden sonra toprak sktrlmal, fidan bana en az 35-40 litre can suyu verilmelidir. Toprak kurumadan ikinci bir sulama yaplmaldr. Dikim toprak tavl iken yaplmaldr.

30

Resim 1.2: Fidann topraa dikimini gsterir resim

Dikim Sonras Yaplacak ler

Fidanlar iyice tutuncaya kadar toprak tipine gre 10-15 gnde bir sulanmaldr. Fidann dikiminden sonra dengeli ve salam bir ta oluturmak amacyla 60 cm den tepe kesimi yaplmaldr. A noktas ile kesim yeri arasndaki mesafe 5-6 cm olmaldr. Gen fidanlarn gvdeleri, gnein zararndan korunmak amacyla gazete kad veya kaln katla sarlmaldr. Fidan bydke kt yerine kire badanas yaplmaldr. Yalnz kire tek bana kullanldnda abuk ykanan ve dklen bir maddedir. Bunun iin kirecin ierisine az miktarda beyaz tutkal kartrlmaldr. Sk aralklarla dikilmi eski bahelerden, yeterli miktarda ve kaliteli meyve elde etmek iin, aalarn mutlaka seyreltilmesi gerekir. Bu suretle, her trl bakm ilemi de kolay uygulanabilir hale gelecektir. Seyreltme, verilen plana uygun olarak, kegen dorultusunda yaplmaldr.

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Uygun kazma ve krek alarak fide dikilecek ukuru anz.

neriler
ukur yaklak 50X50cm olmaldr.

ukura bir miktar toprak koyunuz. Fidan topraa yerletiriniz.

Fide kklerinin bakmndan sonra topran datmadan ukura yerletiriniz.

Fidanlar dikilmeden nce ukura konacak harc hazrlaynz. Fidan torbadan kklere zarar vermemeye alnz. Plastik torba iki taraftan kesilerek uzaklatrnz. Fidann kklerini kontrol ediniz. Oluan kazk kk dipte gelimi ve kvrlm ise bu ksm budama makas ile keserek uzaklatrnz. Kklerin temizlenmesinden sonra fidan harla doldurulmu toprak zerine koyarak dikim yapnz.

Kkn duruunu bozmadan ukuru toprakla doldurunuz.

Turungil bitkisi derin dikilmemelidir. Kklerin zedelenmemesine dikkat ediniz.

32

 Ayakla basarak fidan dibini sktrnz. Ve ardndan can suyu veriniz

Dikimden sonra toprak sktrmaldr. Fidan bana en az 35-40 litre can suyu verilmelidir. Toprak kurumadan ikinci bir sulama yaplmaldr. Dikim toprak tavl iken yaplmaldr.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI
1. Aadakilerden hangisi limonun zelliindendir? A. B. C. D. 2. Meyvesi eidir. Sadece Akdeniz sahillerinde yetiir. Kn yapraklarn dker. Limonlar kavak gibi uzun aalardr.

Trkiye de Mersin-Erdemli yresine has olarak yetien Trkiye nin en kaliteli limonu hangisidir? A. B. C. D. Kara limon Lamas Molla Mehmet Kbrs

3.

Kara Limon olarak da bilinen, Trkiye de en ok retilen, yl boyunca rn verebilen limon eidi hangisidir? A. B. C. D. Lime Lisbon talyan Memeli Ktdiken

4.

Alanya ve Anamur yresinde yetien ve adn bir adadan alan limon eidi hangisidir? A. B. C. D. Sisam Girit Kbrs Enterdonat

5.

Dnyada en ok Trkiye de Dou Akdeniz Blgesinde yetien, en erkenci limon eidi olan limon hangisidir? A. B. C. D. Lime Lisbon talyan Memeli Enterdonat

34

6.

Trkiye de Misket veya Yeil limon olarak bilinen limon eidi hangisidir? A. B. C. D. Lime Lisbon Enterdonat talyan Memeli

7.

Limon dikimi yaplacak topran zellii iin hangisi sylenemez? A. B. C. D. Taban suyu seviyesi 1.5-2 m. nin altnda orta bnyeli olmaldr. Limonlar iin topraktaki tuz miktar nemli deildir. Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr. Kil oran %20 yi kesinlikle gememelidir.

8.

Aadaki illerimizden hangisinde limon yetitiricilii yaplamaz? A. B. C. D. Isparta Adana Mula Hatay

9.

Aadakilerden hangisi ideal bir turun anacnda aranan zelliklerdendir? A. B. C. D. Hastalk ve zararllara dayankll olmaldr. klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir. Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr. Hepsi

10.

Limon bahesi tesisinde neler dikkat edilmelidir? A. B. C. D. Yetitirilecek tr ve eit iin en yksek ve en dk scaklklar dnlmelidir. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar korunakl olmasna dikkat edilmelidir. Bahede sulama iin yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr. Hepsi

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

35

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon bitkisinde dikim uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1. 2. Limon fidelerini dikecek ukuru atnz m? ukura bir miktar toprak koyarak fidan topraa yerletirdiniz mi? Fide kklerinin bakmndan sonra topran datmadan fideleri ukura yerletirdiniz mi? Kkn duruunu bozmadan ukuru toprakla doldurdunuz mu? Fidan diplerini sktrp can suyu verdiniz mi?

Evet

Hayr

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

36

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel bakm ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Limon bahesinin sulanmas hakknda aratrma yapnz. Limon yetitiriciliinde ilalama hakknda bilgi toplaynz. Limon yetitiriciliinide gbre eitlerini aratrnz. Limon aac budama aletlerini aratrnz.

2. KLTREL LEMLER
2.1. Sulama
Su, hayatn ve yaamn kaynadr. Bahelerimizde bir mr vererek yetitirip ocuumuz gibi baktmz aalarmz bilinli bir ekilde sulamak sureti ile onlarn salkl ve verimli kalmasna da yardmc oluruz.

Fotoraf 1.2: Sulamada kullanlan DS barajalarndan

Genellikle, yaz aylarnn scak getii Akdeniz ve Ege Blgelerinde, limonlarda sulama gerekir. Sulama aralklarnn tespitinde, hava kuraklk durumu ve toprak yaps en nemli faktrlerdendir. Nisan mays aylarnda balayan sulamalar, havalarn ok kurak seyrettii temmuz, austos aylarnda daha sk aralklarla yaplmaldr. klime bal olarak yaplan sulamalar ekim-kasm aylarna kadar devam eder. Limonlarda 15 ile 35 gn arasyla yaplacak yzey sulamas genellikle yeterlidir.

37

Limonlar, turungiller ierisinde en ok su isteyenlerdir ama genel olarak turungiller suyu fazla sevmez. Daha az sulanmalar daha iyidir. Limon baheleri gllenmi vaziyetteki suyun altnda iki gn kalabilir. Bu sre zarfnda limon kkleri suda bulunan oksijeni kullanr; ancak 2. gnden sonra oksijen tkeneceinden kklerde boulmalar meydana gelmekte ve aalarda sorunlar ortaya kmaktadr. Bu sebeple taban suyu olan, suyun birikerek gllendii ve durgun halde kald yerlerde turungil bahesi tesis edilmemelidir. yi bir sulama yaplmas iin su kaynann uygun olmas, suyun kontroll kullanlmas ve fazla suyun sulamadan sonra atlmas-drene edilmesi-lazmdr.

2.1.1. Sulama htiyacn Tespit Etme

Sulama gereksinimini belirlerken deneme-yanlma yntemi ve modern yntemlere bavurulabilir. Deneme-yanlma ynteminde topran 15 cm altndan alnan bir para toprak avu iinde top haline getirilerek 25-30 cm havaya atlp yere drlerek dalma durumuna baklr. Dalma yoksa su gereksinimi yoktur; aksi takdirde sulama gerekir. Bu yntem ok salkl olmayp yanltcdr. Modern yntemler iinde en ok kullanlan, tansiyometre aleti ile topraktaki su durumunun belirlenmesidir. Bahenin genelini temsil edecek ekilde 30 cm, 60 cm ve 90 cm olmak zere derinlie tansiyometreler yerletirilerek farkl toprak tabakasnda su hareketi izlenir. zellikle 60 cm ye yerletirilen tansiyometrenin ibresi krmz blgeye geldiinde sulamaya balanr. Tansiyometrelerle;toprakta eksik olan nem miktarna gre verilmesi gereken sulama suyu miktar ve ne zaman sulamaya balanaca belirlenir. Tansiyometreler, belli bir miktar su ihtiva eden topraktaki suyun ne kadar bir kuvvetle tutulduunu gsterir. Toprak fazla kuru deilse tansiyometreler toprak suyu tansiyonunu ve dolaysyla topraktaki nem miktarn ler.

Fotoraf 2.2: Tonsiyomtere

Tansiyometrenin alma Esas

Topraa yerletirildiinde ierisine konan suyun gzenekli seramikten topraa gemesiyle aletin iinde meydana gelen vakumun okunmas tansiyometrenin ana prensibidir.

38

Tansiyometrenin alma Snr

Topraa yerletirilmi tansiyometreden su, topraa gitme eiliminde olup, suyu azalm olan toprak gzenekleri tansiyometredeki suyu adeta eker. Tansiyometre gvdesindeki su stununun paralanmadan dayanabilecei kuvvetin st snr teoride yksek olmakla birlikte, pratikte 750 cm sudur. Daha yksek deerlerde tansiyometre suyu iinde erimi bulunan hava aa karak, su stununun devamlln bozar. Dier kstlayc faktr ise seramik kabn hava geirme basnc olup, yksek tansiyonda tansiyometre iine hava almaya balar.

Tansiyometre Topraa Yerletirilmesi

Benzer apta bir burgu ile delik alr. Alan burgu deliine tansiyometre boru ksmndan tutularak ve manometre ksm korunarak zenle yerletirilir. Tansiyometrenin seramik ucunun toprakla iyi temas etmesi gereklidir. Tansiyometrenin stte kalan ksm ile burgu delii arasndaki boluk toprakla doldurulup hafife sktrlr. Tansiyometrenin boaz doldurularak hafif tmsek yaplr. Tansiyometre Hangi Derinlie Yerletirilir Bitki kklerinin en yaygn olduu derinlie yerletirilir. Bu, bitki eidine gre dimektedir. Ayrca aktif kk derinlii 35-40 cmden az olanlar iin bir, 35-40 cmden fazla olanlar iin iki, 120 cmden fazla olanlar iin ise adet tansiyometre kullanlr. Derinlikleri ise bu tabakalarn orta noktalar olarak belirlenir. rnein 0-40 cm iin 20 cm ye yerletirilir.

Fotoraf 2.3: Tansiyometrenin topraa saplanmas

39

Sulama Ne Zaman Yaplmaldr

Manometre sfr gsterdii zaman toprak, fazlasyla slaktr. 190 mm civaya kadar hibir bitki sulama gerektirmez. Zamanla toprak kuruduka, suyun buharlama, bitki kullanm veya drenajla azalmas sonucu tansiyon okumasnda art olur. Sulamann balayaca tansiyon deeri, bitki eidine gre deiir. Limonlar iin 380550 deerleri sulama ihtiyacnn olduunu gsterir.

Fotoraf 2.4: Tansiyometre gsterge ekran

Tansiyometrenin Doru alp almadnn Kontrol

Tansiyometreyi aldmz zaman ondan en iyi ekilde faydalanabilmemiz iin kullanmadan evvel eitli alardan kontrol etmemiz gereklidir. Tansiyometre vakum gstergesinin (manometre) kalibrasyonu deiik sebeplerle bozulmu olubilir. Bunun iin manometrenin kalibre edilmesi gereklidir. Sznt kontrol iin ise tazece kaynatlp soutulmu su ile tamamen doldurulur. Bu srada alet sarslarak veya bir kenara vurularak iinde hapsolmu havann kmas temin edilir. Sonra azalan ksma tekrar su ilave edilir. Bu ilem 2-3 defa yaplr. Sonunda tpa kapatlr ve alet buharlamaya braklr. 5-8 saat sonra manometrenin skalann % 50 sini veya daha fazlasn gstermesi gerekir. Byle olmuyorsa sznt var demektir. Bu kaan giderilmesi gerekir. Kaak seramik uta veya boruda olabilir. Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir Seramik ularn tkanmamas iin saf su kullanlmaldr. Saf su yoksa kaynatlp soutulmu su kullanlabilir. Sulamadan sonra ve ilk yerletirildiinde tansiyometrenin suyu tamamen doldurulup tpas hava almayacak ekilde kapatlr. Tansiyometrenin k donlarndan zarar grmemesi iin bu dnemde araziden karlmas gerekir. Tansiyometre kartlrken dikkatli olunmal, manometreden tutulup ekilmemeli, gvdeden tutulup hafif bkldkten sonra direkt yukar ekilmelidir. Skmden sonra alet temizlenip iyice ykanmaldr. Ykamadan sonra seramik u yine kirli grnmde ise bir zmpara kd veya tel fra ile temizlenebilir.

40

Alet bir iki defa saf su ile doldurularak suyun seramik utan kmas ile bu uta kelen tuz ve toprak artklar ykanabilir. Tansiyometre okumalar sabah saatlerinde yaplmaldr. ki sulama arasnda en az okuma yaplmaldr. Bitki eidine, arazi yapsna, toprak zelliklerine gre tansiyometre aral belirlenmelidir. artlar ok deikense 4-5 dekara bir tane, benzer ise 30 dekara bir tane koyulmaldr.

2.1.2. Sulama Yntemleri

Limonlarn sulanmasnda yaplan en nemli hata, gllendirme eklinde yaplan salma sulama uygulamasdr. Bu ekilde yaplan sulamalarda aalarn gvdesinin ve kk boaznn slanmas sebebi ile zamklama vb. hastalklara ortam hazrlanmakta; zellikle ar toprakl bahelerde kklerin havasz kalmasna sebebiyet vermektedir. Bu yzden gllendirme sulamada ve aacn gvdesine bilhassa kk boazna suyun temas ettii sulama ekillerinden mutlaka kanlmaldr. Tavsiye edilen sulama sistemlerinin en basiti, kark sulamadr. Limonlarda deiik karklar kullanlr. Karn skl, boyu ve yaps toprak yapsna gre deiir. Klasik kark sisteminde, aacn byklne gre tacn hemen dna ikili kark ekilir. Kark ekilmesi, ift kulakl lister pulluu ile yaplr. Aalar bydke sra aralarndaki kark says tamamlanarak teke inip geni evli kark eklini alr. Kark sulama esnasnda su akarken son derece yava ve bulanmadan akmaldr. Hzl akarsa su topran derinliine kadar sirayet edemez. Sulama suyu, kar 1 gnde geecek ekilde verilmelidir. Sadece karklara su verildiinden dier ksmlar kuru kalacak ve bu ksmlarda yabanc ot geliimi olmayacaktr.

Fotoraf 2.5: Karkla sulama

41

Gnmzde verim, kalite ve yabanc ot mcadelesi bakmndan en uygun sulama sistemi, damla sulamadr. Damla sulama ile dorudan kk evresine su uygulanmakta olup kark sulama ve dier sulama ekillerine gre az su kullanm, i gc gerektirmemesi ve gbrelemede kolaylk salamas sebebiyle tercih edilen bir sistemdir. Yabanc ot mcadelesi sadece damla sulama uygulanan ksmlarda tatbik edilir. Yeni kurulacak bahelerde mutlaka damla sulama sistemi tercih edilmelidir. Damla sulama sistemi kurulaca zaman damla sulamann tamamen teknik ve ziraat mhendisleri refaketinde tesis edilmelidir; aksi takdirde harcanan emek ve parann boa gidecei aikrdr. Eer yal bahelerde damla sulama sistemine geilecekse daha nce uygulanan sulama ekline gre toprak altnda yaylan kklerin susuz braklmamasna dikkat edilerek aacn kk yaylmna gre planlanmaldr. Ayrca yal bahelerde damla sulamaya geiten kaynaklanabilecek sorunlara kar tedbir alnmasna zellikle dikkat edilmelidir.

Fotoraf 2.6: Damlama sulama

Yine damla sulama ile sulanan bahelerde, damla sulama borularnn damlatclarnn toprak zerinde slattklar yerler zaman zaman deitirilmelidir. Eer damlatclar topran srekli ayn noktasn slatmaya devam ederse, bu ksmlarda toprakta tuz birikimi meydana geleceinden aalar olumsuz etkilenecektir. Yamurlama sulama ynteminde su, arazi yzeyine belirli aralklarla yerletirilen yamurlama balklarndan, belirli basn altnda pskrtlerek atmosfere, buradan da topraa verilir. Yamurlama sulama, limon yetitiriciliinde ok nadir kullanlan bir yntemdir. zellikle yetikin bahelerde hi kullanlmamaldr; nk bu ilem, yaprak ve gvde hastalklarna davet demektir. Yeni tesis edilmi bahelerde ve fidanlarda kullanlmaldr.

42

Fotoraf 2.7: Yamurlama sulama

Meyve bahelerinin aa altndan sulanmasnda, zel olarak yaplm kk yamurlama balklar kullanlmaktadr. Bu sistemde her aa srasna yzeye serili bir PE ( polietilen) lateral boru hatt denir ve her aacn altna zel olarak yaplm kk bir yamurlama bal yerletirilir. Sistem btnyle sabittir. Sulama sezonu sonunda toprak yzeyine serili lateral boru hatlaryla yamurlama balklar da toplanr. Bu tip sistemlere aa alt mikro yamurlama sistemi de denilmektedir. Bu sistemlerde iletme basnc 1-2 atmosfer kadardr. Bir yamurlama bal yaklak bir aa tacnn ap kadar bir alan slatr.

Fotoraf 2.8: Mini sprink sulama

2.2. lalama
Dnya turungil pazarlarndaki zorlu rekabetten tr, retici olarak daha ekonomik ve evreye uyumlu rnler yetitirmek, pazarlardaki rekabet gcmz artrarak ekonomimize olumlu katklarda bulunacaktr. Buradaki amacmz; Trkiyedeki limon reticilerinin, bahelerindeki zararly kolay tehis ederek gereken mcadeleyi, bilinli ve doru yapmalarn salamaktr. Limon lkemizin en nemli tarm sektrlerinden birisi olup ayn zamanda en hzl gelien tarm sektrlerinden birisidir. Bu gelimeye paralel olarak da sorunlarnda bir art grlmektedir. Bunlarn balcalarndan birisi; rnde nemli kayplara neden olan hastalk, zararl, nematod ve yabanc ot gibi etmenlerdir. rnein, bilinli bir ekilde mcadele yaplmadnda, turungil unlu biti, pas bcs, krmz kabuklu bit, Akdeniz meyve sinei vb. zararllar %80-90 orannda rnde kayba neden olmaktadr.

43

lkemiz limon bahelerinde limon yetitiriciliini olumsuz ynde etkileyecek; 34 hastalk 92 zararl, 16 nemetod ve 155 adette yabanc ot tr saptanmtr. Bunlarn bir blm ekonomik zarar oluturmakta, dier bir blm ise potansiyel zararl durumundadr. Bilinli bir ekilde mcadele yaplmazsa her zaman ekonomik zarar oluturabilecek populasyonlara ulaabilir. O halde bir taraftan ekonomik zarar oluturanlar bask altnda tutmak, dier taraftanda potansiyel zararllar ana zararl konumuna getirmemek iin uygun mcadele yntemleri kullanlmaldr.(Entegre Mcadele konular portakal modlnde verilmitir.)

Mcadeleye Balamadan nce

Bahemizde zararllara kar sk gzlem ve rnekleme yapmalyz. Bu rneklemenin skl kn 3-4 haftada bir olaca gibi yazn bu sre 1 hafta hatta zararlnn durumuna gre 3-4 gnde bir olabilir. Gzlemler neticesinde herhangi bir zarar var ise zararly (hastalk, zararl, nematod, yabanc ot vb.) tanyamyorsak rnek alp en yakn tarm kuruluuna gtrmeliyiz.

rnekleme ve Kontrol Yntemleri

Limonlarda pek ok zararl ve yararl tr vardr. Bu zararl ve yararllarn yl iindeki poplasyon deiimleri ile zararllarn ekonomik zarar eiklerine ulap ulamadklarn saptamak, ekonomik zarar eiine ulaanlarn mcadelesine, yararllarn durumlar gz nnde bulundurularak karar verebilmek amacyla periyodik saymlar yaplr. Bu amala uygulanan rnekleme yntemleri belirli grup zararl, hastalk, yararl trler ve yabanc otlar iin ana balklar halinde verilmitir. Bu rneklemeler, bahelerdeki toplam aa saylar dikkate alnarak aada belirtildii sayda aalarda yaplr: 50 aa bulunan bahede 10 aa 51100 aa bulunan bahede 1115 aa 101200 aa bulunan bahede 1625 aa 201500 aa bulunan bahede 2635 aa 500 n zerinde aa bulunan bahelerde her 100 aa iin %5 orannda aa eklenerek incelemeye tabi tutulur.

Gzle nceleme Yntemi

Vejetasyon sresince turungil bahelerinde bulunan zararl ve yararl trler ile younluklarn belirlemek iin kullanlr. Yukarda belirtilen saylardaki saym aalarndan ve en az 100 er organ (tomurcuk, iek buketi, yaprak, srgn, meyve) rastgele kontrol edilir. Bu yntem genel olarak kn ayda bir, dier zamanlarda haftada bir, kritik dnemlerde haftada iki kez uygulanr. Hastalklar iin gzle inceleme yannda laboratuvar testleri de yaplr.

44

Tuzak Yntemi
Zararlnn zellii ve trne gre deiik tip eeysel ekici tuzaklar (Steiner, Jackson, Mcphail, Delta) plastik ve polimer kapsller veya sv amonyak eriyikleri kullanlr. Steiner tuzaklar 8-10 dekara 1 adet, %2 amonyum fosfat ieren McPhail veya Clensel tuzaklar ise 10-15 aaca 1 adet aslr. Tuzaklar aalarn gneyinde yerden 1,5-2 m ykseklikte meyveli bir dala aslmaldr. Tuzaklar 7 gnde bir kontrol edilerek ergin saylar kaydedilir.

Fotoraf 2.9: Deiik tuzak yntemleri

Darbe Yntemi
Limon aalarnda bulunan hareketli, zararl ve zellikle yararl bcek trlerinin younluklarn belirlemek iin kullanlr. Bahede toplam en az l00 darbe vurularak 0,25 m2 az alanl Steiner hunisinde bcekler toplanr. K aylarnda ayda bir, dier aylarda ise 15 gnde bir uygulama tekrarlanmaldr. Bylece bahedeki zararl ve yararl trler ortaya konur ve zararllarn ekonomik zarar eikleri varsa, darbe yntemine gre karlatrmalar yaplr.

Nematod rnekleme Yntemi

Limon nematodlarnn tesbiti iin belirti gsteren aalarn ta izdm ierisine giren topraktan, en az bir aacn ayr yerinden toprak ve klcal kk rnekleri alnr ve tehis iin ilgili enstitye gnderilerek neriler dorultusunda ilalamalar yaplr. rnek almak iin en uygun zaman mart-nisan aylardr. Sulamay izleyen 3. gnde rneklerin alnmas daha uygundur. Fidanlklar iin ise rnek alm zaman ilkbahar ve sonbahar aylardr. rnekler 60 cm derinlie kadar alnabilir.

Bitki Besin Elementleri rnekleme Yntemi

Limon aalarnn dengeli beslenmeleri ve bitki besin elementleri noksanlklarnn belirlenmesi iin, yaprak ve toprak analizleri yaptrlmas gerekir. Bu amala; yaprak rneklemesi yaplrken, ilkbahar srgnlerdeki yapraklar 4-7 aylk olduklar dnemde (eyllekim) meyvesiz srgnn utan itibaren 2-4. yapraklar toplanr. Bir rnek, 20 da. alan temsil edecek ekilde 100 yaprak veya 50 g ya arlktaki yapraktan olumaldr. Toprak rneklemesi yaplrken de bahenin 8-10 farkl noktasndan 20-40 cm derinlikten alnacak topraklarn kartrlmasyla bir rnek oluturulur. Alnan yaprak ve toprak rnekleri gerekli bilgileri tayan etiketleriyle birlikte analize gnderilir ve neriler dorultusunda uygulamalar yaplr.

45

Yabanc Ot rnekleme Yntemi

Yabanc otlarn trlerini saptamak iin bunlarn kolayca tannaca iekli devrelerinde almak gerekir. Yabanc otlarn younluklarn saptamak amacyla yaplacak saymda bahenin kegenleri dorultusunda rastgele birka yerinde (dekara 5 kez) atlacak 1 m2 lik ereve iinde kalan yabanc otlarn trleri ve adetleri (saylamayanlar % rt alan olarak) kaydedilir. Daha sonra her ot iin ortalama say bulunur, m2 de 10-15 veya daha fazla sayda ya da % 15 i yabanc ot ile kapl ise mcadele karar verilir.

Zirai Mcadele lalarn Hazrlarken

lalamalardan sonra depomuzda kalan ilac, su kaynaklarndan, insan ve evre saln etkileyecek yerlerden uzak bir yere boaltmal ve sonrasnda da depomuzu iyice ykamalyz. la tankmza, ila koyarken nce su miktarnn yarsn doldurmal, ilacmz dktkten sonra suyun kalan yarsn tamamlamalyz, toz ilalar tanka koymadan nce darda ayr bir kapta erittikten sonra tankmza doldurmal ve kesinlikle ila tankmzn iinde eritmeye almamalyz. Unutmamalyz ki, iyi bir ilalama iin ilacn dozaj ve ila tanknda homojen karm nemlidir. lac hazrladktan sonra en ksa zamanda uygulamalyz. Hemen ila atmayacaksak ilacmz atacamz zaman hazrlamalyz.

Zirai mcadele ilalarn;

Rzgrl, yamurlu, ok scak ve ok souk havalarda uygulamamalyz. Yaz aylarnda zellikle gnn serin olduunu sabah ve akam zeri ilalama yapmalyz. Rzgrl havada ila atmak zorunda isek rzgr arkamza almalyz. Turungil aalarn ilalarken nce aamzn i ksmlarn sonra da aacn d ksmn yukardan aaya doru ilalamalyz. Aata ilalanmadk yer brakmamalyz.

Turungil baheleri, zararllarn doal dmanlarnn gelimesi iin iyi bir ortama sahiptir. lkemizde turungil zararllarn birok doal dman mevcuttur. Yanl kimyasal uygulamalar ile avc ve asalak bcekler bahemizde azalm hatta yok olmu olabilir ama yanl kimyasal uygulamalar brakr isek bu yararl bcekler bahemizde tekrar oalr yok olmu trler baka bahelerden tekrar gelir.

a. Zararllar Beyaz Sinekler

Turungil beyazsinei (Dialeurodes citri) Turungil pamuklu beyazsinei (Aleurothrixus floccosus) Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr.

46

Fotoraf 2.10: Turungil beyazsinei (D.citri) ergini

Fotoraf 2.11: Turungil beyazsinei (D.citri ) pupalar

Fotoraf 2.12 :Turungil beyazsinei (D.citri ) zarar nedeniyle portakal yapranda oluan fumajin

Kabuklu Bitkiler
Krmz kabuklubit (Aonidiella aurantii) Sar kabuklubit (Aonidiella citrina) Turungil virgl kabuklubit (Cornuaspis beckii) Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr.

47

Fotoraf 2.13: Kabuklubit trlerinin (Aonidiella spp.) deiik biyolojik dnemleri

Fotoraf 2.14:Aonidiella spp. meyvedeki zarar

Fotoraf 2.15:C. bipustulatus erginleri

Koniller
Yldz konili (Ceroplastes floridensis) Gri yumuak konil (Coccus pseudomagnoliarum) Karakonil (Saisetia olea) Kanlbalsra (Ceroplastes rusci)

Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr.

Torbal Konil (Icerya purchasi)

Kimyasal mcadelesi yoktur.

Gveler Harnup Gvesi (Ectomyelois ceratoniae)

nce bahemizde iyi bir unlu bit mcadelesi yapmalyz. Yere dklen meyveleri toplamalyz. Kimyasal mcadelesinde Bacilus thuringiensli biyolojik preparatlar kullanabiliriz.

48

Limon iek Gvesi (Prays citri)

Kimyasal mcadelesinde Bacilus thuringiens li biyolojik preparatlar kullanabiliriz.

Fotoraf 2.16: Limon iekgvesi (P. citri ) ergini

Fotoraf 2. 17: Limon iekgvesi (P. citri .)nin iekteki zarar

Turungil Yaprak Galeri Gvesi (Phyllocnistis citrella)

Be yandan byk aalarda kimyasal mcadeleye gerek yoktur. Ar azotlu gbrelemeden kanmalyz. Be yandan kk veya ar zararlanma var ise Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.

Akarlar
Turungil krmz rmcei (Pananonychus citri) Turungil pas bcs (Phyllocnistis oleivora) Turungil tomurcuk akar (Aceria sheldoni) ki noktal krmz rmcek (Tetranychus urticae)

Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr. Bunlarn yannda Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki spesifik akarisidlerden birisini kullanabiliriz.

Afitler
Turungil yeil yaprakbiti (Aphis citricola) Turungil siyah yaprakbiti (Toxoptera aurantii) Pamuk yaprakbiti (Aphis gossypii)

Turungil Entegre Mcadelesi Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.

49

Pamuk Yaprak Biti (Aphis gossypi)

Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birini kullanmaynz.

b.Dier Zararllar Akdeniz Meyve Sinei (Ceratitis capitata)

Mcadelesinde yere dklen meyvelerin toplanmas nemlidir. lal mcadelesinde %25 teknik malathion+ enzimatik hidrolize protein kullanrz. Aalarn sadece gney ksmlarn 1-1,5 metre kare alan ilalanr. lalanrken bir sra dolu, bir sra bo ilalama yaparz. Dier ilalanmam sralar ilalarz.

Turungil Unlubiti (Planococcus citri)

Mcadelesinde herhangi bir kimyasala gerek yoktur, populasyonun yksek olduu durumlarda yazlk beyaz yalar kullanarak populasyonun dmesi salanr. Yapay ortamlarda retilen avc ve asalak bcekleri satn alarak bahemize salm yapabiliriz. Unlu bitin avcsn (Cryptolaemus montrouzieri) ve asalak ( parazitoid) bcek (Leptomastix dactilopii) salnmas ile unlu biti kontrol altna alnz.

Fotoraf 2.18: Turungil unlubiti (P. citri ) nimf ve ergin diisi

Fotoraf 2.19: Unlubit (P. citri ) in yumurta kmesi

Fotoraf 2.20: Unlubit (P. citri )in turungil meyvelerindeki zarar

50

Sivri Bal Yaprak Piresi (Asymetrasca decedens) Yuvarlak Bal Yaprak Piresi (Empoasca decipens)
Mcadelesinde kire uygulamas yaplr.

Turungil Nematodu (Tylenchulus semipenetrans)

Setifikal, nematod bula olmayan fidan kullanmalyz. Bahe arasna fidanlk kurmamalyz. Bulak bahelerde nematoda kar kimyasal ilalama yapmalyz. Bulak bahelerden sulama suyu ve yamur sularnn geliini engellemeliyiz.

2.2.2.2. Hastalklar Turungillerde Ukurutan Hastal (Phoma tracheiphila)

Budama ilemlerini, kuru alma ve u alma ilemlerini zamannda yapmalyz. zellikle ktdiken limonlarda budamay temmuz, austos en ge eyll ay ierisinde bitirmeliyiz. zellikle ukurutana ve birok hastala kar sonbaharda azotlu gbre vermemeliyiz. O yln srgnleri ka odunlam olarak girmelidir. Ukurutanl dallar grld zaman, kuruma yerinin (renklenmenin) 20 cm altndan kesilmelidir. Ukurutana kar dolu, don ve frtnadan sonra bakrl ilalama yapmalyz.

Fotoraf 2.21: Ukurutan hastalndan (P. tracheiphila) kurumu limon aac

51

Fotoraf 2.22: Ukurutan hastalnn (P. tracheiphila) odun dokusunda yapt renklenme

Turungil Meyvelerinde Kahverengi rklk ve Gvde Zamklanma Hastal (Phytophthora citrophthora)

Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki fungusitlerden birini kullanmalyz. Kimyasal mcadelesinde Bordo bulamac kullanrz.

Fotoraf 2.23: Limon meyvelerinde kahverengi rklk hastalnn (P. citrophthora) belirtisi

Fotoraf 2.24: Gvde zamklanma hastalnn (P. citrophthora) belirtisi

Fotoraf 2.25: Gvde zamklanma hastal kk ve kk boaz enfeksiyonlarnn limon aalarnda oluturduu sararma (solda)

52

Turungil Dal Yankl (Pseudomonas syringae pv.syringae)

Kimyasal mcadelesinde Bordo bulamac kullanrz.

Turungil meyvelerinde yeil kf (Penicillium digitatum) Turungil meyvelerinde mavi kf (Penicillium italicum)
Kimyasal mcadelesinde Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.

Turungillerde Alternaria yanklk hastal (Alternaria citri)

Kimyasal Mcadelesinde Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.

2.2.2.3. Virs ve Virs Benzeri Hastalklar Turungillerde Palamutlama Hastal (Spiroplasma citri)

Fotoraf 2.26: Palamutlama hastalndan (S.citri) klm, diklemi portakal yapraklar ve allam srgn

Fotoraf 2.27: Palamutlama hastalnn (S.citri) portakal meyvelerindeki belirtileri

53

Turungil gren hastal (Tristeza) Turungil yaprak kvrcklk virs hastal (Crinkyl-leaf virus) Kavlama virus hastal(Citrus Psorosis Virus) Talama Virs Hastal (Impietratura)
Virs ve virs benzeri hastalklarn mcadelesi yoktur, onun iin bu hastalklardan korunma tedbirleri almalyz.

Virs ve virs benzeri hastalklardan korunmak iin;

Bahe tesisi yaparken sertifikal fidan kullanmalyz. Alamay kendimiz yapyor isek gzlem yolu ile salkl grlen ve ya byk aalardan a gz almalyz. Ya kk aalardan a gz alr isek aa virsle bulak olduu halde virs belirtisi gstermeyebilir. Bahemizdeki virs belirtisi gstermeyen, rn vermeyen salksz aalar skmeliyiz. Hastaln bahemize bulamamas veya bulak aacmz varsa yaylmamas iin budama apalama vb. aletlerimizi %1lik hipoklorit (amar suyu) ile dezenfekte etmeliyiz.

Bahe Tesis Ederken Ve Sonrasndaki Kltrel nlemler

Bahe tesisi yaparken, sertifikal fidan kullanmalyz. Ara ziraati yapmamalyz. Arazimiz ok rzgr alyor ise rzgr kran aalar dikmeliyiz. Sk dikim yapmamalyz, bahemizin hava akm ve gne almasn salamalyz. Fabrikalarn yanna, tozlu yol kenarlarna bahe tesis etmemeliyiz. Bahe tesisi yaparken derin dikim yapmamalyz. Budama ilemlerini, kuru alma ve u alma ilemlerini zamannda yapmalyz. zellikle Ktdiken, Lamas limonlarda budamay temmuz, austos en ge eyll ay ierisinde bitirmeliyiz. zellikle ukurutana ve birok hastala kar sonbaharda azotlu gbre vermemeliyiz. O yln srgnleri ka odunlam olarak girmelidir. Sulama yaparken sulama suyu aacn kk boazna gelmemelidir. Buna uygun sulama yapmalyz. Gbre verirken gbrenin aacn ta izdmne gelecek ekilde verilmesine dikkat etmeliyiz. Toprak ilemesi yaparken aacn ta izdmne gelecek ekilde toprak ilemesi yapmalyz. Derin toprak ilemesi yapmamalyz; nk aacn kkleri ta izdm hizasnda ve yzeye yakn olarak gelimitir. Sulama, gbreleme, budama gibi ilemlerimizi zamannda yaparak aalarmzn salkl ve gl olmasn salamalyz.

54

2.2.2.4. Yabanc Ot
Turungil bahelerinde tek yllk, ok yllk yabanc otlar mevcuttur. Bunlar hem tohumla hem de toprak alt organlar ile oalr. Yabanc otlar, sulama ve gbrelemeden sonra oalr. Ar oalrsa sulamamz ve hasadmz zorlatrr. Hastalk ve zararllara konukuluk yapar, rn kayplarna neden olur. Yabanc otlarla mekanik mcadele yaparken derin srm yapmamalyz; nk Turungillerin kkleri yzeye yakndr. Srm ta izdmne kadar yapmalyz. Bylece kklere zarar vermemi oluruz. Kkleri zedelersek hastalklarn girmesine zemin hazrlam oluruz, aacn su ve besin almn azaltabiliriz. Toprak ileme ile kpek dii ayr, toparlak, kanya vb. yabanc otlarn daha fazla oalmasn salayabiliriz. Bu gibi yabanc otlara Entegre mcadele talimatndaki yabanc ot ilalarndan birisi ile talimata gre mcadele yapmalyz. Hastalk ve zararl mcadelesinde olduu gibi yabanc ot mcadelesinde de ayn etki mekanizmasna sahip yabanc ot ilalarn ayn ylda veya birbirini takip eden yllarda srekli kullanmamalyz. Farkl etki mekanizmasna sahip yabanc ot ilalarnn kullanlmas daha uygun olur. Yabanc otlar azaltmak iin damlama sulamay tercih etmeliyiz.

Darcan (E. crus-galli) Semizotu (P.oleracea) Kanya (S.halepense) Fotoraf 2.28: Turungil bahelerinde grlen deiik zararl otlar

2.2.2.5. lalama Takmlar Motorlu Srt Atomizrleri

Sv ila uygulamas yannda, kolayca taklabilen ek paralarlarla toz, baz modellerde granl uygulamalar mmkndr. Gl fan sayesinde yatay olarak 10, dikey olarak 8 metreye kadar ilalama yaplabilir. Ayarlanabilir pskrtme bal ile amaca uygun olarak dar veya geni al pskrtme mmkndr.

55

Fotoraf 2.29: Motorlu srt atomizrle ilalama

Motorlu Bahe Plverizatr

Fotoraf 2.30: Motorlu bahe plverizatr ile ilalama

100-200 litrelik arabal motorlu bahe plverizatrleri tama kolayl ve grd i asndan iftimizin ok yararland bir ilalama aletleridir. Bahe plverizatrlerinin bir ksmnn deposu polietilenden, dierleri ise takviye edilmi fiberglastan yaplmtr. Btn aksamlar ilacn oluturabilecei korozyona kar dayankldr. Dengeli yaps, plverizatrn hareket kabiliyetini artrmaktadr. Pompann su girii nndeki filtre, depodaki suyu boaltmadan filtre eleman karlp temizliinin yaplabilecei zelliktedir. Bahe plverizatrleri; pskrtlen svy istenilen yzey ve mesafeye ynlendirebilen hzme as ayarna sahip ilalama tabancas ile tehiz edilmitir. Traktr rlantide alrken pskrtme tabancas ile yksek aalar ilalayacak gce sahiptir. Plverizatrn boyutlar, dar sral, alak ve yksek aalarn arasnda rahatlkla manevra yapabilecek ekilde dizayn edilmitir

56

Fotoraf 2.31: Bahe plverizatrleri ile ilalama

2.3. Gbreleme
Gbre; bitkilerin gelimesini artrmak, rn miktarlarn oaltmak ve niteliklerini iyiletirmek amac ile topraa ve bitkiye uygulanan ierisinde bir veya birka bitki besin maddesini bir arada bulunduran birleiklerdir. Bu gbrelerin topraa veya dorudan doruya bitkiye verilmesi ilemine de gbreleme denir.

Resim 2.1: Gbreden topraa destek

Turungillerde kaliteli meyve retimi, dier etkenler yannda, aalarn dengeli gbrelenmesi ile salanr. Gbrelemede; aacn ya, eidi, toprak ve su zellikleri, yetitirildii blgenin iklim koullar, topraktaki mevcut besin maddelerinin durumu dikkate alnmaldr.Etkin ve ekonomik bir gbreleme iin yaprak ve toprak analizleri yaptrmamz zorunludur. Analizler; eyll ortasndan kasm bana kadar olan dnemde ve mutlaka uzman elemanlarca alnmaldr. Bu analizleri yapan kurulular, hangi gbreleri, ne zaman ve ne miktarda kullanacamz da nermektedir; bu amala en yakn tarm kurulular ile i birlii yaplmaldr.

Kazanl Bir Gbrelemenin artlar

Uygun gbre cinsinin verilmesi Bitkinin ihtiyac olduu kadar gbrenin verilmesi Gbrenin usulne uygun verilmesi Gbrenin uygun zamanda verilmesi

57

Bu noktalar dikkate alnarak yaplacak gbreleme ile;

Yksek verim elde edilir, Meyve kalitesi ykselir, Soua dayankllk salanr, Erken hasat yaplr, Depolama kayplar azalr.

Genelde, en fazla miktarda gbre limonlara, en az mandarinlere, orta derecede portakal ve altntoplara verilir. Gbrelemede, ilk uygulama kasm-aralk aylarnda yaplr. Bu devrede, fosforlu ve potasl gbrelerle, iftlik gbresi; aacn ta hizasna alacak 15- 20 cm derinlik ve genilikteki, ukur veya bant ierisine verilerek zeri kapatlp bahe sulanr. Gerek gbre miktarnda, gerekse verili ekil ve zamanlarnda, tavsiyelere mutlaka uyulmaldr. Turungillerde gbreleme ekil ve zaman dier faktrler yannda eide, sulama ynetimine gre deimektedir,

2.3.1. Gbre eitleri a.Organik Gbreler

Organik gbreler; yaplarnda bitki besin maddelerini organik bileikler olarak bulunduran gbrelerdir. Organik gbrelerin, hayvan gbresi, yeil gbre, kemik unu, kan tozu, boynuz ve trnak tozu gibi eitleri vardr. Organik madde kayna olarak en ok ahr gbresi ve yeil gbre kullanlmaktadr.

b.norganik Gbreler
Gbreler ierisinde en sklkla kullanlan tr, ticaret gbreleridir. Gbre bayilerinde satlan ticaret gbreleri, bileimlerinde bir veya birden fazla bitki besin maddesini bir arada bulundurur. letme gbrelerinden farkl olarak yksek miktarda bitki besin maddesi ierir ve suda kolayca znr.

Gbreleme ekilleri
Gbre; topraa, banda verme, serpme, stten veya yandan gbreleme, pskrtme, damla sulama ekillerinden hangisi uygunsa o ekilde verilir. Gbreyi yukarda belirtilen ekillerden biri ile uyguluyorsak uygulamaya gemeden nce, ne miktarda verileceinin belirlenmesi nemli bir konudur.

58

Resim 2.2: Limon aalarnda banda uygulama yntemi

Fotoraf 2.39: Sulama suyu ile gbre uygulamas

Gbrenin az veya fazla verilmesinin pek yarar olmayacann da bilinmesi gerekir. En uygun gbre trne ve miktarna karar verebilmek iin, mutlaka ekilecek baheden toprak rnei alnmal ve tahlil yaptrlmaldr.

2.4. Budama ve Destek Salama

Budamann ok eitli tarifleri olmakla birlikte krl ve kaliteli rn elde etmek iin aalarn gelimelerinin kontrol altna alnmas, ynlendirilmesi ve istenilmeyen ksmlarnn alnmas iin yaplan her trl ilemler ve uygulamalar olarak tarif edilebilir. Budama; aalarn dengeli ve kuvvetli ta oluturmas, verimlilik sresinin uzatlmas, fazla ve kaliteli rn elde edilmesi, uygun olmayan iklim koullaryla, hastalk ve zararllarn olumsuz etkilerinin ortadan kaldrlmas, zirai mcadelede baarnn artmas, hasatta kolaylk, baz durumlarda verimden dm aalarn yeniden kazanlmas gibi yararlar salar.

Fotoraf 2. 40: Budamann yapl

Limon yetitiriciliinde gbreleme, hastalk ve zararllarla mcadele, sulama, yabanc otlarla mcadele ve budama gibi kltrel ilemlerden en az nem verileni ve ihmal edileni budamadr. Dier ilemler yerine getirilmedii zaman sonular hemen grlmesine ramen budama yaplmadnda ise bu ileri yllarda ortaya kmaktadr ve ounlukla yapacak fazlaca bir ey kalmamaktadr. Gerekte zor olmayan ve fazla masraf istemeyen bu ilem, fazla ve kaliteli rn alnmas iin mutlaka yerine getirilmelidir.

59

Budamann Faydalar
yi planlanm bir budama ile ana dallarn say ve dal dzenlenmi olur. Aacn gelimesi (vejetatif gelime) ile verime yatma (generatif gelime) dengesi ve devamll salanr. Gne ndan aacn iyi bir ekilde faydalanmas salanm olur. Budama ile meyve irilii ve meyve kabuk renklenmesi salanm olur. Budama, aacn iek amas ile meyve toplama arasndaki srenin ksalmasna olumlu etki yapar. Budama ile aa bykl ve dallarn skl direk kontrol altna alnabilir. Pskrtlerek yaplan ilalamann etkinlii artrlabilir. Hastalkl ve kuru dallar alnarak mcadeleye yardmc olunur. Alet ve ekipmanlarn alabilmesi iin gerekli boluklar oluturulmu olur. Verimden den aalar budama ile genletirilerek yeniden verimli aalara dnmeleri salanm olur.

Limonlarda Budama Zaman

Limonlarda budamann en uygun olduu zaman, ilkbahar don tehlikesinin getii ve ilkbahar srgnlerinin balamad dnemdir. Limonlarda yle bir zamanda kesim yaplmaldr ki ukurutan olmamaldr. Ukurutan hastalnn etmeni 180C nin altnda ok etkili, 300C nin zerinde etkili deildir. Burada maksat budama yapld zaman ukurutan etmeninin olmad ve yaplan kesimlerden sonra gzlerin uyanmayaca bir zaman dilimini yakalamaktr. Bu zaman lkemiz iin ekim ay sonu kasm ba gibidir. Budamadan hemen sonra srgn srmeden ka girilmi olur. Ukurutan hastal gibi zel durumlar hari olmak zere, budama aata meyve olmad veya toplandktan sonra yaplmaldr. Eer aalar periyodisite gsteriyorsa meyvenin yok ylnda budama yaplmaldr. Aata gvdeden kan obur dallar her zaman alnmal ve bunlarn bymesine izin verilmemelidir. Limonda sonbahardan sonra budama yaplmayp kn derim sonras budama yaplrsa ertesi yln rn de heba edilmi olur; nk ayrm periyodunda meyve gzne dnen gzler uta oluacandan budamayla bunlar kesilip atlm olur. Ukurutan hastalyla bulak olan limon baheleri, scak aylarda (temmuz- austos) budanmaldr.

Budama Alet ve Ekipmanlar

Budama makas, testeresi, ba, kumanda edilebilen uzun sapl u makas, merdiven, a macunu ve eldiven budama alet ve ekipmanlarn oluturur.

60

Fotoraf 2.41: eitli budama ekipmanlar

Ayrca aletlerin dezenfeksiyonu iin kullanlacak kimyasal madde ve kaplar da hazrlanm olmaldr. Bunlara ilave olarak gelitirilmi ve budamay kolaylatrc elektrikli, motorize ve traktrlere monte edilmi ekipman ve platformlar da mevcuttur.

Fotoraf 2.42: Budama testeresi

Fotoraf 2.43 : Budama makas

Budamada Dikkat Edilecek Hususlar

Mekanik olarak bulaan hastalklarn tanmasn nlemek iin aletler kullanlmadan nce dezenfekte edilmelidir. Dezenfektan olarak virs ve benzeri hastalklarda %5 lik hipoklorik asit (amar suyu) ieren su ve ukurutan hastalnda %0.1 lik Potasyum permanganat (KMnO4) eriyii kullanlr. Aatan aaca geerken de bu ilem tekrarlanmaldr. Dal karmalarnda, kesimde trnak brakmamaldr. Eer byk dal kesilecekse nce alt taraftan biraz kesilerek kabuk syrlmalarna engel olunmas salanmaldr. Bundan sonra daln kesimine geilmelidir. Dal ve srgn ksaltmalarnda normal olarak iyi gelimi ve yere bakan bir gzn zerinden kesim yaplmaldr. Eer etek dallarda kesim yaplacaksa yukarya bakan gzden sonra kesim yaplabilir. Kesim yzeyi gzn alt ksmndan daha aada olmamaldr. Dier bir deyimle kesim yzeyi ok fazla eimli olmamaldr.

61

Limonlarda Budama eitleri a. ekil Budamas

ekil budamas sadece fidanlarda ve gen aalarda yaplan budamadr. Byk aalarda ekil budamas yoktur. Burada ama aaca doal ta geliimi iinde dallarn oluturmas ve bymesine yardmc olmaktr. Ama salam yapl, dengeli ve yenilenen bir ta oluturmaktr. Genellikle ilk budama rler elde edilip artlmalar srasnda yaplr. Kkler ksaltlr ve bir denge oluturmak iin tepe de kesilebilir. artlan rlerin yan srgnleri alnr ve tek gvde olarak bytlr. Alamadan nce rn topraktan 30-35 cm ykseklie kadar olan ksmndaki yapraklar da temizlenir. Bu ilem alamadan en az hafta nce yaplmaldr; nk budamalar rn kabuk vermesini geici olarak engeller. rler alandktan sonra yan gzlerin srgnler elle kopartlr. A 5-6 cm srdkten sonra ana ksmnn tepesi kesilir veya aa doru eilir. Srgn yaklak 60 cm uzunlua ulatnda ana ksm tamamen karlr, macunlanr ve srgnn daha hzl srmesi salanmaya allr.

ekil 2.1: Turungil fidannda ematik olarak ekil budamas

Fidanlar talandrma byklne gelince topraktan yaklak 60-80 cm yukardan kesilir. Buna talandrma ykseklii denir. Kesim yerinin altndan sren gzlerden 3 tanesi ileride ana dallar oluturmak iin braklr ve dierleri srdrlmez. Burada nemli nokta braklan srgnlerin farkl aralklardan km olmas ve birbirleri ile yapt alarn yaklak eit olmasdr. Bylece ana dallar aac bir rnek ekilde oluturmu olur. Bir sre sonra bu ana dallar gvdeden 25-45 cm den tekrar kesilerek artk aacn olumas balatlm olur. Ana at zerinden kan gl srgnlere izin verilmez. Bunlar daha inceyken kesilip atlmaldr. kinci ve nc dal zerindeki gl dallarn braklmas lazmdr. Fidanlkta yaplan tm bu budamalara ekil budamas denir. lkemizde yaplan bu ilemlerde buna ya ok az uyulduu ya da hi uyulmad grlr.

62

Bahedeki fidanlarn ilk yllarda vejetatif gelimeleri daha hzldr. lk 2-3 ylda neredeyse hi budama yaplmaz ve sadece oburlar alnr. Bunlar alnmadnda dengesiz ve dzensiz aalar oluur. Yine bundan sonraki 2-3 yl ierisinde anormal bir durum ve gelime olmadka aata budama yaplmamaldr. Eer ana dallar arasnda anormal gelime fark varsa kuvvetli gelienlere mdahale edilmelidir.

b. Verim Budamas
Meyve aac normal verime yattktan sonra yaplan budamaya mahsul (verim) budamas denir. Gelimi aalarda hafif bir ta ii dal seyreltmesi yaplabilir. Bunun ls ok fazla ve gne yanklna neden olacak dzeyde olmamaldr. Birbirine srten dallardan uygun olan karlmaldr. Dikine byyen dallar alnmaldr. Hastalk, zararl ve dier nedenlerle zayf den ve kuruyaca kesin olan dallar ncelikle kesilmelidir. Aac belli bir byklkte tutmak amacyla iddetli budama yerine dzenli ve programl bir budama dzeni kurulmal ve uygulanmaldr. Byle bir ilem ve aacn belli byklkte tutulmas ilalamay ve dier ileri kolaylatracaktr. Etek dallar, genellikle verimli dallar olduu iin ok fazla alnmamal, ancak bunlarn yere demesine de izin verilmemelidir. Limonlar ok hzl ve dallarn dik bymeleri nedeniyle her yl u almak gerekebilir. Ksaca verim budamasnda dikkat edilecek hususlar:

Ana dallar tek tek ele alnmal, bunlar zerinde dikine byyen birbiri zerine gelen dallar var ise kartlmaldr. Ana veya yardmc dallardan plaklamaya ynelenler ksa kesilerek bo yerlerde yeni dallarn oluturulmasna allr. Kuru, hastalkl veya zayflam dallar diplerinden kesilerek karlr. Bir ana veya yardmc dal zerinde fazla miktarda meyve dal olumu ise bunlar arasnda seyreltme yaplr. Verim budamasnda dal bkme ve emelerine yer verilmemeli, dallar ancak ba olarak kullanlmaldr.

c. Genletirme Budamas
Yalanm, verimden dm aalarn kaln dallarn ksaltmak suretiyle, yeni srgn ve meyve dal oluturmaya ynelik bir budamadr. Verimlilik limonlarda srgn oluturmayla doru orantldr. Bu srgnlerin dengeli, meyve tomurcuu oluturan srgnler meydana getirmesi gerekir. Limonlar belli bir yatan sonra yeterli yeni srgn veremez hale gelir ve verim der. Genletirme budamas yaplrken dikkat edilecek ilk husus kaln dal kesmemektir. 45cm aptan daha kaln dal kesilmez. Pratik olarak ba ve iaret parma birletirildiinde oluan daireden daha kaln olan dallarn kesilmemesi gerekir.

63

Genletirme budamas ilkbahardan nce ktan karken yapnca, beyaz badana boyasyla aac boyarz. Bylece aa gneten korunmu olur. Deiik etkilerin sonucu aalar, nispeten gen saylabilecek yalarda verimden debilir. Bu olumsuz etkilerin ortadan kaldrlmas iin yaplacak ilere ek olarak uygun bir budama ile aalar tekrar verime kazandrlabilir. ok bym ve birbirine girmi aalarda iki veya drt ynl itleme ile tepe alma budamas yaplabilir. Bu itleme ilemi, bir yl iki taraf ve tepe, ertesi yl dier iki taraf ve tepe dikkate alnarak yaplabilir. Tepeler genellikle ayn ykseklikten yaplmaya allmaldr. iddetle genletirilmesine karar verilen aalarn 2,5 cm den kk btn dallar karlr ve bunlarn yenilenmesi salanmaya allr. Bu ilem yaplrken dier kltrel ilemler eksiksiz yerine getirilmelidir.

ekil 2.2: Genletirme budamasnda budanacak ksmlar

Don zarar, yaprak ve gen srgnlerde birka gn iinde ortaya kmasna ramen daha yal ksmlarda birka haftadan bir yla kadar olan sre iinde ortaya kabilir. Donun iddetine gre zararn etkisi de doru orantldr. iddetli bir dondan sonra uzun sre lmler grlebilirken dier yandan nce zarar grm ksmlarda da iyilemeler grlebilir. Bundan dolay budamaya balamadan nce zararn tam olarak ortaya kmas beklenmelidir. Bu sre de 6-12 ay arasnda deimektedir.

64

2.5. Yardmc Kltrel lemler

Hormon Uygulamas
Turungillerde bitki gelimesini dzenleyiciler (hormonlar) genellikle; meyve tutumunun artrlmas amacyla kullanlr. Bununla birlikte, baz ekirdeksiz eitlerde haziran dkm ve hasat n dkmlerinin azaltlmas iin de kullanlabilir. Bunun iin, resmi kurululardaki uzmanlara bavurulmaldr; aksi halde, beklenilen amacn tam tersi bir tepki elde edilebilir.

Fotoraf 2.46: Limon iei ve meyvesi

Uygulamalarda, bu faydalar salamak zere, ruhsat alm maddeler kullanlmaldr. Ruhsat olmayan maddelerin kullanm hem beklenen faydann kmamasna neden olur hem de insan ve evre sal ynnden zararlar meydana getirebilir.

Toprak leme
Tm turungiller gibi limon aalarnn da ok derinlere inen kkleri vardr. Ama, kklerinin %90' , 0-90 cm derinlikteki yzlek topraklardadr. Bu nedenle toprak ilemesi 10 cm derinlie kadar yaplmal ve aacn kklerine zarar verilmemelidir. Bahemizin, ylda drt kez, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde 15-20 gn aralarla apalanmas yeterli ve yararl olacaktr. Yabani ot temizlii, byle apalamalarla olabilecei gibi, herbisit (ot ldrc) ilalarla da yaplabilir.

65

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Limon bahesine gidiniz. Aalar dikkatlice inceleyiniz. Hastalk ve zararl olup olmadn belirleyiniz (Gerektiinde uzman kurululardan yardm alnz).

neriler
Kontrolleri zamannda yapnz. ncelemeyi yaparken dikkatli olunuz. Doru tehis yapnz. la hazrlnda dikkatli ve titiz olunuz.

Hastalk veya zararlya uygun ilac nerilen zamanlarda ilalama yapnz. hazrlaynz. lalama yaparken salk kurallarna lalama zamann ayarlaynz. uymaya dikkat ediniz. lalama yapnz.

66

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme doru(D) veya yanl (Y) olaraksorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. ( ( )Limonlar, turungiller ierisinde ne ok su isteyenlerdir. )Limon bahesinde sulama gereksinimini belirlerken tansiyon aleti kullanlr.

( )Limonlarn sulamasnda yaplan en nemli hata, gllendirme eklinde yaplan salma sulama uygulamasdr. ( )Gnmzde verim, kalite ve yabanc ot mcadelesi bakmndan en uygun sulama sistemi damla sulamadr. ( )Yamurlama sistemlerinin birim alana den tesis masraf der.

( )Entegre mcadele, ksaca zararllarn idare ve ynetim sistemi olarak tanmlanmaktadr. ( ( ( ( ( )Zirai mcadelenin rzgarl havada yaplmas daha faydaldr. )Bahe tesisi yaparken, sertifikal fidan kullanmalyz. )Yabanc otlar sulama ve gbrelemeden sonra azalma gsterir. )Fosfor, organik bir gbre deildir. )yi planlanm bir budama ile ana dallarn say ve dal dzenlenmi olur.

Fidanlar talandrma byklne gelince topraktan yaklak 30-40cm yukardan kesilir. ( )Turungillerde bitki gelimesini dzenleyiciler (hormonlar) genellikle meyvenin iri olmas iin uygulanr. ( )Ahr gbrelerinin uyguland topraklar daha kolay tava gelir ve ilenmesi kolaylar.

13. 14.

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

67

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon bitkisinde hastalk ve zararllarla mcadele uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz

DEERLENDRME LTLER
1. Limon bahesini dzenli aralklarla kontrol ettiniz mi? 2. Aalar dikkatlice incelediniz mi? 3. Hastalk veya zararly doru tehis ettiniz mi? 4. Tehisinize uygun ilac setiniz mi? 5. lac kurallara uygun olarak hazrladnz m? 6. lalamay zamannda ve tekniine uygun olarak yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

68

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Limon bahesinin hasat zaman hakknda aratrma yapnz. Limonu pazara hazrlama tekniklerini aratrnz. Limonlarn uzun sre nasl muhafaza edildiini aratrnz.

3. HASAT LEMLER
Bir limon meyvesinin pazarda paraya dnmesi iin hasat, snflama, paketleme, depolama ve pazara nakliyesi gibi aamalardan gemesi gerekmektedir. Sz konusu her kademe, bilgi ve beceriyi gerektirir. Birbirini izleyen bu kademelerin birinde yaplacak hata sonraki kademelerde telafi edilmez. reticilerde byk maddi kayplara neden olur; bu nedenle reticilerin ve iletme sahiplerinin gerekli bilgiyle donatlmalar ve almalarnda gerekli dikkat ve titizlii gstermeleri gerekmektedir.

3.1. Hasat Zaman

lkemiz narenciye retiminin byk bir ksmn oluturan limon retiminde; yeterli miktarda ve kapasitede snflama, paketleme ve depolama tesisleri, hasat zaman depoda dayankll etkileyen nemli faktrlerdir. Narenciye meyvelerinin yetitirildikleri blgeye ve eidin zelliklerine gre ulatrma ekli ve artlarna dayanacak ve pazar isteklerini karlayacak bir olgunlukta olacak ekilde hasat edilmesi iin yetitiricilerin hasat zamannn tespitinde ve hasatta gereken dikkati ve titizlii gstermesi gereklidir. Eer yllk bakm ileri tekniine gre yaplmsa; hasatta reticinin yz glecek ve daha kaliteli meyve elde edecektir. Hasat, uzman iiler tarafndan ve tekniine uygun olarak yaplmaldr. Btn rnler gibi, limonlarda hasat zamannn tespiti ok nemlidir. Zamanndan erken veya daha ge yaplacak hasat; meyve kalitesini drr ve dayanklln azaltr. Hasat, mutlaka olgun meyvelerde yaplmaldr. Olgunluun tespitinde, genellikle, meyvede usare oran, eker, asitlik ve meyve kabuk rengi deiimleri gz nne alnr. Esasen, uzun yllar boyunca hasat yapldndan, hasat zaman belirlenmesinde, fazla bir yanlma olmaz.

69

Fotoraf 3.1: Derimi yaplm deiik limon meyveleri

Hasat zamannn tespitinde usare miktarna ve meyve rengine baklarak hasat zamannn gelip gelmediine karar verilmelidir. Usare bakmndan hasat zaman gelen, Limonda usare miktar arlk olarak meyvenin %25inden az olmamaldr. Renk bakmndan ise, limon meyve eidin tipik renginde olmaldr. Ancak toplama zaman ve yetitirici blgesi dikkate alnarak en az usare miktarnn bulunmas art ile hafif yeil renkte olanlarn hasad yaplmaldr. En uygun derim zaman, tr ve eitlere gre deiiklik gstermektedir. Limonlarda en iyi sonular koyu yeil renkli, belli irilikte ve usaredeki meyvelerin toplanmasndan alnmtr. Limonlar sarardka depoda dayanmalar azalmaktadr. Muhafaza edilecek limonlar iin en uygun derim zaman kasm sonu - aralk balardr. Limonlarda hasat zaman blgesel olarak deimekle beraber, hasat zamann limon eitlerine gre de deimektedir.

Limon eitlerine Gre Hasat (Derim) Zaman Limon eidi Hasat Zaman Lamas Limonu Kasm ba ubat talyan Memeli Limon (Kara Limon) Kasm-ocak ay ortas Molla Mehmet Limonu Kasm ocak Kbrs Limonu Kasm ay Ktdiken Limonu Kasm-ubat aylar Enterdonat Limonu Eyll sonu-ekim ay ortas Mayer Limonu Eyll aynda eki. Kn tatl limon, ilkbaharda tatl limon gibidir. Lisbon Limonu Aralk-mart aylar Lime (Misket veya Yeil) Limon Eyll-ekim
Tablo 3.1: Limon eitleri ve hasat zaman

70

3.2. Hasadn Yapl

Derim (Hasat) zaman saptandktan sonra, geriye iki nemli nokta daha kalmaktadr. Birincisi, limonlarn zedelenmesine meydan verilmeden dikkatle toplanmas, snflanmas ve ambalaj; ikincisi de bunlarn en ucuz ekilde yaplmasdr. Kltrel nlemler, limonlarn derim ve maliyeti zerinde nemli bir etki yapabilir. Bu bakmdan belki de en nemli faktr aalarn terbiyesidir. Avrupa lkelerinde aalar, sk dikilerek ve dikkatli budama yaplarak kontrol altnda tutulmaktadr. Bylece btn meyveler normal ykseklik ve arlkta olmakta, bir merdiven yardmyla toplanabilmektedir.

Fotoraf 3.4: ayakal merdivenle, yksekteki limonlarn hasat edilmesi

Derim srasndaki dikkat ve zen ok nemlidir. Bu, yalnz meyvenin o andaki deeri ile ilgili deildir; bu srada meydana gelen yaralanma ve berelenmeler ile bunun sonucunda oluan kflenmeler, meyvenin muhafaza sresi zerinde de geni lde etkilidir.

71

Limonlarda, kabukta meydana gelen bere ve iziklere engel olmak iin toplaycnn trnaklarnn ksa olmas ya da eldiven giymeleri istenir. Turungiller ucu kt makaslarla kesilerek toplanmal, kesim kapsln (dme) hemen stnden kapsl zedelemeden yaplmaldr. Kabukta ve kapslde meydana gelen bu izikler genelde bu ksmda kflenmeye neden olur ki bunun sonucunda meyvenin tamam ve byk olaslkla yanndaki birka meyve de beraber rr. Narenciye meyvelerinde kabuk yandan doan lekelenmeler ve kararmalar byk ekonomik zararlara neden olmaktadr. Kabuk ya lekeleri, genelde toplamada dikkatsiz ve kaba muameleden ileri gelmektedir. (Hasatta dikkat edilecek hususlar ve toplama ilem basamaklar konular Portakal Yetitiricilii modlnde verilmitir.)

3.3. Pazara Hazrlama

Meyveler, eitli teknolojilerle ilenebilmekteyse de dalndan koparldnda tketime hazr rnlerdir. abuk bozulabilir nitelikteki bu rnlerin tketicinin istedii tazelik, biim ve zamanda, istedii yerde hazr bulundurmak gerekmektedir. En basit anlam ile pazarlama, yukardaki zelliklerin oluturulmas kouluyla, rnlerin reticiden tketiciye ulatrlmas ve bu arada meydana gelen olaylarn incelenmesidir. retimin amacna ulamasn salayan ise pazarlamadr.

Fotoraf 3.5: Bir semt pazar

reticinin arazi, emek, sermaye ve giriimcilik gibi retim faktrlerini kullanarak rettii rn ancak iyi bir pazarlama sistemi ile tketiciye ulatnda gerek ekonomik deerini bulabilmekte, bylece hem reticisine ve hem de tketicisine yarar salamaktadr. Her ne kadar, hasat edilen meyveler, az miktarda olduklarnda, bahenin kenarnda tasnif edilip ambalajlanabilirse de; meyve oaldnda ve iyi bir ambalaj yapmak iin, mutlaka paketleme evleri (ambalajlama fabrikalar) kullanlmaldr. Trkiye' de retilen btn meyveleri ileyecek kapasitede paketleme evi bulunmaktadr. Bunlar yetitirme blgelerine dalm durumdadr.

72

Fotoraf 3.6 : Limon boylarnn seilmesi

Fotoraf 3.7: Amalajlanm limonlar kasada

Tama kaplar ile topluca paketleme evlerine getirilen meyveler, burada, bantlar zerinde nce ayklanr, daha sonra ykama blmlerinde, zel ilal svlarla ve fralarla temizlenir. Gerekirse (zellikle ihracaat iin) mumlanr ve kurutulur. Daha sonra, aplarna gre boylanarak, uygun boyutlardaki ambalaj sandklarna yerletirilir. Bu suretle, meyveler i ve d pazarlama iin hazrlanm olur.

Fotoraf 3.8: Narenciye ileme, mumlama, snflama ve paketleme hatt

73

Fotoraf 3.9: Bir fabrikada limonlarn pazara hazrlanmas (rn ileme hatt )

Limonlar; tr, abuk bozulabilirlik derecesi, retim blgesi, ilenebilme zellii ve reticinin pazarlama sistemi alkanl gibi bir dizi etmene bal olarak deiik kanallardan pazarlanmaktadr. Limonlara ilikin yaplan baz ekonomik aratrmalar retici dzeyinde yaygn olan pazarlama kanallarnn; retici - komisyoncu - perakendeci - tketici retici - toptanc - komisyoncu - perakendeci - tketici retici - toptanc (semt pazarlar) - tketici olduunu ortaya koymutur. Limonun pazarlamasnda toptanc hallerinin nemli bir yeri vardr. Burada hizmet verenler, byk ounlukla komisyoncular, nadiren de retici birlikleri ya da kooperatiflerdir. Alclar ise, genellikle perakendeciler ve toplu tketime ynelik hizmet veren kii ya da kurululardr. reticiler genellikle, i glerini retime fonksiyonuna yeterli zaman ayramamaktadrlar. ynlendirdikleri iin, pazarlama

Limonculukta retici dzeyinde pazarlama ok azdr. Bunun yerine toptanc rn toptan alp nce bahe kenarlarnda n ambalajlama yapar. Ardndan ya souk hava depolarn ya da paketleme fabrikalarnda rnler ilenip i veya d pazara hazr hale getirilir.

74

Limonun pazarlamasnda en nemli olumsuzluk, ilenmi meyveye duyulan talebin snrl oluu nedeni ile binlerce reticinin rettii meyvenin bir anda pazara sunulmas ve talebe gre arz fazlal nedeni ile fiyatn dk olmasdr.

Fotoraf 3.10: Limonlarn kasalanmas Fotoraf 3.11: Kasalanm limonlar tama

Limon meyvesi, pazarlamann bir dier fonksiyonu olan tamaya, son derece hassastr. Bu nedenle limon, ambalajlama ve tamada zen gerektirir. Yurt iinde limonlar, ounlukla zeri ak kamyonlar ile bozulmay nlemek iin de genellikle gece, toptanc hallerine ya da dier sat yerlerine tanmaktadr. Souk hava tertibatl tayclar, yalnzca dier lkelere yaplan d satm iin kullanlmaktadr. Pazarlama, retimden tketime kadar uzayan bir zincirdir. Bu zincirin birindeki aksaklk tm pazarlama etkinliini drmekte ve retimin anlamn yok etmektedir; bu nedenle limonlarn pazarlamasnda reticisinden son tketicisine ulatran perakendeciye kadar grev alan tm birimlerin ok dikkatli ve hzl hareket etmeleri gerekmektedir. Bu yaplmad takdirde retilen limonlarn pazarlama aamasnda ziyan olmaktadr.

Fotoraf 3.12: Limonlar boylarnda gre ayran kadnlar

Her trl bozulmaya kar hassas olan limonda, pazarlamadaki baarnn ok dikkatli bir hasat ile balad unutulmamaldr. Hasat edilen tm meyveler ayn boy ve kalitede olmayaca iin her boy ve kalite ayr ambalajlanmal ve gne altnda braklmamaldr.

75

Depolanmas gereken meyvelerin hasat edildii gn en ksa srede depoya ulatrlmasna zen gsterilmelidir, depolanamayacak meyveler ise hasat edildii gn sat yerine ulatrlmaldr. Bu sat yeri, daha nce de belirtildii gibi toptanc halleridir. Toptanc hallerinden meyveler ou, pazar ve manav esnafnca gnn erken saatlerinde satn alnmakta ve tketiciye sunulmaktadr.

Fotoraf 3.13: Pazara hazr filede limonlar

Daha nce de belirtildii gibi pazarlama, retim ve daha da geri giderek neyin retileceine karar verme ile balayan ve tketiciye kadar uzanan bir zincirdir. Bu zincir ierisinde deiik kii ya da kurumlarca belirli hizmetler verilmektedir Sz konusu hizmetlerin balangc; Gerekli yetitirme tekniini uygulayarak meydana getirilen rnn zenli bir biimde hasaddr. Limonlarn hasad takiben limon trne uygun olarak boylanmas ve ambalajlanmas bir dier pazarlama hizmetidir. Pazarlamann nc ana hizmeti ise rn en uygun artlarda ilk sat yerine tanmasdr.

Fotoraf 3.14: Bir markette limonla

76

rnn sat yerine ulamas ile arz-talep kar karya gelmekte ve bylece de fiyat olumaktadr. Oluan bu fiyat ise reticinin retim maliyeti ile fiyat karlatrarak retime devam edip etmeme karar vermesinin ana gstergesidir.

Fotoraf 3.15: Deiik limon ambalajlama kutu ve fileleri

3.4. Depolama
Limonlarda en nmeli hususlardan birisi de depolamadr. Depolamann ok nemli avantajlar bulunmaktadr. Bunlar; Aa zerinde oluan kaliteyi, meyve tketilinceye kadar muhafaza etmek, Pazara dzenli olarak meyve arz edilerek, fiyat istikrar salamak, zellikle ihracaat iin, toplu ve dzenli meyve temin etmektir.

Bu avantajlardan yararlanabilmek iin, meyveler, mutlaka souk depolara konularak muhafaza edilmelidir. Limonlar, adi depoya veya makine ile soutulan modern depolara konmadan nce, ambalajlanmaldr. Depolanacak limonlar, ambalajlanmadan nce veya ambalajlama srasnda, hastalklara kar mutlaka ilalanmaldr. Ayn ekilde, souk depolarda temizlenip ilalanmaldr. Kullanlacak ilalar iin, resmi kurululardaki uzmanlara bavurulmaldr. Souk depolarda ambalajlanm limonlar, ambalaj kaplarnn arasnda hava geebilecek ekilde istiflenmelidir.

77

Fotoraf 3.16: Doal depoda istiflenmi tahta limon kasalar

Trkiye nin yetitirdii nemli limon eitleri arasnda Interdonato, Ktdiken, talyan Memeli, Molla Mehmet ve Lamas bata gelmektedir. Interdonato limonu erkencilik bakmndan nemli olmasna ramen meyve kalitesi bakmndan iyi zellikler gstermez ve muhafaza edilmeden tketilir. Ktdiken limonu ise kalite bakmndan ok iyi olup dayankl olmas sebebiyle muhafaza edilen limonlarn byk bir ksmn oluturan eittir. Yaplan almalara gre Trkiye'de retilen taze meyvelerin en az %25' i tketiciye ulaamadan ryp atlmaktadr. Bunun balca nedenleri; depolarn yetersizlii, derim zamannn iyi saptanamamas, derimdeki dikkatsizlikler, depo koullarnn tam olarak salanamamas ve uygunsuz ambalajlama teknikleridir. Yatak limonunun derim tarihinde fiyat 1 birim iken 9 aylk bir muhafaza neticesi yaklak 6 birim olan fiyat limon iin muhafaza ve dolaysyla deponun ne kadar nemli bir faktr olduunu gstermektedir. Soukta muhafazada ama, meyvelerin derildikleri srada sahip olduklar zellikleri en az kaypla saklamaktr. Tre ve eide uygun olarak seilen depo scaklnn ve oransal nemin muhafaza periyodu boyunca sabit kalmas, depo havasnn meyvenin kard solunum gazlarndan temizlenmesi de iyi bir muhafazann gereklerindendir.

3.4.1. Limonlarn Muhafazas iin Gerekli artlar

yi muhafaza koullar uzun sre depolanacak yatak limonu olarak kullanlan eitler iin 10 C0 scaklk ve %90 -95 oransal nemdir. Limonlarn muhafaza edildii mevcut depolarn bu artlar salayabilmesi iin baz dzenlemeler gerekmektedir.

78

3.4.2. Limon Muhafazasnda Mevcut Durum

Dou Akdeniz Blgesinde yetitirilen Ktdiken, Molla Mehmet, Lamas gibi farkl limon eitleri kasm-aralk aylarnda derilip YATAK ad verilen doal soutmal muhafaza depolarnda saklanmaktadr.

Fotoraf 3.17: Doal depoda limonlarn ilenmesi

Derimden hemen sonra genellikle mart balarna kadar retim blgelerindeki doal soutmal depolarda saklanan limonlar; mart ay balarnda retim blgesinde havalarn snmaya balamas ve Orta Anadoluda ise ar souklarn sona ermeye balad mart aynda rgp-Ortahisar yresine tanp burada mart-austos aylar arasnda depolanmaktadr. Ksaca mevcut durum 4 aamadan olumaktadr; retim blgelerinde kasm-aralk aynda derim, tasnif ve difenilli katlara ambalajlama ve tahta sandklara dizim rnn mart ayna kadar kendi blgesindeki doal depolarda depolanmas. Bu depolarda yksek evre scaklklar nedeniyle yksek arlk kayb, mantarsal enfeksiyonlarn yaylmas (En byk kayplar bu aamada olmaktadr.) Mart ayndan itibaren Akdeniz Blgesi nde doal depolarda scakln ykselmesi ve rgpte karn kalkmas ve havalarn uygun hale gelmesi ile limonlarn Ortahisar a nakledilmesi Austos-eyll ayna kadar depolama ve sattan hemen nce sandklarn elden geirilmesi ve %40 a varan kayplar

79

3.4.3. Limon Muhafazasnda Yaplan Hatalar

Derim ncesi hatalar: Baz bitki besin elementlerinin eksiklii (mangan, inko) veya fazlaldr (ar azotlu gbreleme). Bu durumdan korunmak iin yaprak ve toprak analizleri yaparak gbreleme yaplmaldr. Yine eitli hastalklara kar derim ncesi aalarn eteklerinin bakrl ilalardan Benomyl etkili maddeli ilalarla ilalanmas gerekmektedir. Derim srasndaki hatalar: Trnakl kesim (dier meyvelere zarar verir), kesim yaralar (yaral yerlerden rme balar), i kalkmadan derim (nemli meyvelerde rme abuk olur.), kirli toplama sepetlerinin kullanm (mantar ve hastalklar kirli sepetlerden bulaabilir), dk difenil ieren katlara ambalajlama (tam bir koruma salanmamas)

3.4.4. Doal Depolar Doal Depo Kullanmnn Avantajlar

Yapm ve iletme giderleri dktr. Soutma ve stma iin enerjiye ve izolasyon maddesine gereksinim yoktur. Doal olarak yan tepelere yaslanan depolar nem tutma ve havadaki nemi ekme bakmndan iyi bir materyal oluturmakta ve scakla kar yaltm iyidir. Gerekli teknolojik yatrm yaplmaz ise kayplar bir hayli yksek olmaktadr.

rgp-Ortahisar Depolarnn Durumu

Yrede en yksek evre scaklklar genellikle temmuz-austos aylarnda 34-38 C, en dk scaklklar aralk-ubat aylarna 16 C ye kadar dt grlmtr. Bu yrede eitli tipte depolar kullanlmaktadr. Bu depolar; Kaps dorudan darya alan halk tipi depo: Kaps tahtadan yaplm dorudan doruya ak havaya alan depolarda bile scaklk 2-12C arasnda olmaktadr. Kaps koridor iine alan halk tipi depo: Scaklklar halk tipi depoya gre k aylarnda 1-2C yksek yaz aylarnda 2C daha dk olmaktadr. Kaps dorudan dar alan izotermik kapl depo: Bu tip depoda scaklk yl boyu en dk 4C en yksek 13C arasnda bir deiim gstermektedir. Kaps koridor iine alan izotermik kapl depo: Bu depo tipinde scaklk yl boyu en dk 4C en yksek 11C austos-eyll arasnda bir deiim gstermektedir. Bu depo bir stteki depoya gre yaz aylarnda 2-3C serin, k aylarnda ise 3-4C daha scaktr.

80

Fotoraf 3.18: Doal depolarda saklama Fotoraf 3.19: Doal depolarda saklama

Fotoraf 3.20: Doal depolarda saklama Fotoraf 3.21: Doal depolarda saklama

3.4.5. Depo Oransal Nemi

Koridor ierisindeki ve izotermik kapl depolarda ortalama %85 in zerinde, adi tahta kap kullanan ve d cepheye alan depolarda ortalama %70-80 dzeyindedir. Sonu olarak geliigzel depolama yaplan bu depolarda; depolama sezonu ierisinde iklim koullarna bal olarak oransal nem ve scaklkta nemli dalgalanmalar olmakta, limonlarda tm bu yaplan yanllarn sonucu %25-40 (rme+arlk kayb) arasnda kayplar olmaktadr.

Fotoraf 3.22: Doal depolarda limonlarn tahta ilenip tekrar tahta kasalar konulmas

Fotoraf 3.23: Doal depolarda limonlarn kasalardan kartlp yeniden ilenmesi

81

3.4.6. Limon Muhafazasnda Dikkat Edilecek Konular

rnn derimden sonra topland blgede depolanmas arlk ve rme kayplarnn artmasnda en nemli etkendir. Bunun iin gerekirse stma yaparak hemen Ortahisara veya blgedeki (Mersin-Antalya-Adana-Hatay gibi) yksek yaylalardaki depolara gtrlmesi gerekmektedir. Depo hijyeni iin bo depo yzeylerinin sezon sonunda tralanmas ve fungusitler ile ilalama yaplmas gerekmektedir. Dorudan doruya d mekana alan depo kaplar yerine koridor kullanlmas iyi bir muhafaza iin arttr. Adi ahap depo kaplar yerine izotermik kaplarn kullanlmas gerekir. Hacalan, Avgad, Silifke-Krobasnda bulunan depolarda bu tip kaplar arttr. Demir kaplar uygun deildir. Limon kasalarnn dorudan zemin zerine dizilmesi yerine paletlere dizilmesi iyi bir havalanma iin gereklidir. Depo ierisinde iyi bir havalandrma olacak kadar arada boluklar kalacak ekilde limonlarn yerletirilmesi gerekmektedir. Dzensiz geliigzel havalandrma yapmak yerine zorunlu havalandrmann zaman saatlerine bal aspiratrlerle veya diferansiyel termostata bal aspiratrlerle yaplmas gerekmektedir. Depolara ve koridora havalandrma bacalar almas gerekmektedir. zellikle limonlar derimden hemen sonra depolara gtrlerek, stc ubuklar ve termostatlar ile depo scaklnn 8-10C ye yakn tutulmas salkl bir muhafaza iin nemli bir kouldur.

82

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Eldivenlerinizi giyiniz. Makasla meyve sapnn herhangi bir yerinden kesiniz. Sonra makasla dmenin ( kaliks ) hemen zerinden dzeltiniz. Kesilen meyveyi zel toplama kabna zenle koyunuz.

neriler
Aacn yerden alnabilecek ykseklikteki meyveleri nce kesilmelidir. Meyve kesilirken zaman harcamamak iin makasla meyve sapnn herhangi bir yerinden kesilmelidir.

Toplama kab; bez torba, ii kaplanm sepet veya lastik sepet olabilir. Meyveler kesinlikle atlmamaldr.

83

 Toplanan meyveleri, tama kaplarna itinayla boaltnz.

Tama kaplar plastik veya tahta kasalar olabilir. Tama kaplar st stte konduunda baka bir kaba demeyecek seviyeye kadar doldurulmaldr.

Tama kaplarnn stlerini rtnz.

Tama aralar uzun yola gidecekse mutlaka stleri rtlmelidir.

84

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn DORU(D) veya YANLI olarak cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI
1. ( )Zamanndan erken veya daha ge yaplacak hasat; meyve kalitesini drr ve dayanklln azaltr. ( ( ( ( )Sadece limonun meyve rengine bakarak hasadna karar verebiliriz. )Hasat srasnda, hava ak veya gneli olmal, aalar slak olmamaldr. )Toplama yapan vasfl iilerin trnaklar kesilmi olmaldr. )Kesilen meyveler, sepete atlarak braklabilir.

2. 3. 4. 5. 6.

( )En basit anlam ile pazarlama, rnlerin reticiden tketiciye ulatrlmas ve bu arada meydana gelen olaylarn incelenmesidir. ( )reticiler, kendi rettikleri meyveleri pazara kendileri hazrlar.

7. 8.

( )Depolanmas gereken meyvelerin hasat edildii gn, en ksa srede depoya ulatrlmasna zen gsterilmelidir. ( ( )Depolama zellikle ihracat iin toplu ve dzenli meyve temin etmektedir. )Derim srasndaki trnakl kesim, dier meyvelere zarar verir. depolara ve koridora havalandrma bacalar almas

9. 10. 11.

( )Doal depolarda, gerekmektedir. (

12.

)Doal depolarn yapm ve iletme giderleri dktr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

85

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon da hasat ilemi yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LTLER
1. Eldivenlerinizi giydiniz mi? 2. Makasla meyve sapnn herhangi bir yerinden kestiniz mi? 3. Sonra makasla dmenin ( kaliks ) hemen zerinden dzelttiniz mi? 4. Kesilen meyveleri zel toplama kapna zenle koydunuz mu? 5. Toplanan meyveler tama kaplarna itinayla boalttnz m? 6. Tama kaplarnn stlerini rttnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

86

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Deerlendirme sorularn cevaplayarak modle ilikin bilgilerinizi lnz. 1. Trkiye de Mersin-Erdemli yresine has olarak yetien Trkiye nin en kaliteli limonu hangisidir? A. Kara limon B. Lamas C. Molla Mehmet D. Kbrs Alanya ve Anamur yresinde yetien ve adnn bir adadan alan limon eidi hangisidir? A. Sisam B. Girit C. Kbrs D. Enterdonat Dnyada en ok Trkiye de Dou Akdeniz Blgesinde yetien, en erkenci limon eidi olan limon hangisidir? A. Lime B. Lisbon C. talyan Memeli D. Enterdonat Limon dikimi yaplacak topran zellii iin hangisi sylenemez? A. Taban suyu seviyesi 1.5-2 m. nin altnda orta bnyeli olmaldr. B. Limonlar iin topraktaki tuz miktar nemli deildir. C. Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr. D. Kil oran %20 yi kesinlikle gememelidir. Aadakilerden hangisi ideal bir turun anacnda aranan zelliklerdendir? A. Hastalk ve zararllara dayankl olmaldr. B. klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir. C. Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr. D. Hepsi Limon bahesi tesisinde neler dikkat edilmelidir? A. Yetitirilecek tr ve eit iin en yksek ve en dk scaklklar dnlmelidir. B. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar korunakl olmasna dikkat edilmelidir. C. Bahede sulama iin yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr. D. Hepsi

2.

3.

4.

5.

6.

87

7.

Hangisi Entegre mcadelenin yararlarndan deildir? A. lalara kar diren tehlikesini arttrr. B. Gda maddelerindeki ila kalntlarn azaltr. C. lalama saysn azaltt iin ekonomiktir ve ilalarn sala olan zararn en aza indirir. D. Biyolojik dengenin korunmasn salar. Doal depolarn en ok olduu yerleim yeri hangisidir? A. Serinhisar B. Akehir C. rgp-Ortahisar D. Antalya-Elmal

8.

DOGRU YANLI TEST

9. 10. 11. ( ( )Aacn nce yerden alnabilecek ykseklikteki meyveleri kesilmelidir. )Genletirme budamas yaplrken kaln dal kesmenin bir sakncas yoktur.

( )Meyve aac normal verime yattktan sonra yaplan budamaya mahsul budamas denir. ( )ekil budamas sadece fidanlarda ve gen aaalarda yaplan budamadr.

12. 13.

( )Dal ve srgn ksaltmalarnda normal olarak iyi gelimi ve yere bakan bir gzn zerinden kesim yaplmaldr. ( )Ukurutan hastalyla bulak olan limon baheleri, scak aylarda (temmuzaustos) budanmamaldr. ( )Budama ile aa bykl ve dallarn skl direkt kontrol altna

14.

15.

alnabilir. DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise bir sonraki modle geiniz. Modl tamamladnz. retmeninizle iletiime geiniz.

88

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A B C B D C B A D D

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 D Y D D Y D Y D Y D D Y D D

89

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D Y D D Y D Y D D D D D

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 B C D B D D A C D Y D D D Y D

90

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

KAYGISIZ , Zir.Yk.Mh. Aybak, Narenciye Yetitiricilii (Yetitiricilik ve Hastalklar.) stanbul, 2005. Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Meyvecilik 2, Tarm ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl ifti Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2003. http://www.turuncgiller.com http://www.ikizoglu.com.tr www.tarla.com

91

KAYNAKA KAYNAKA
Komisyon, Turungil Yetitiricilii, Alata Bahe Kltrleri Aratrma Ensits, Erdemli-Mersin, 2004. Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Meyvecilik-2, Tarm ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl ifti Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2003. Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Gbre ve Gbreleme, Tarm ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl ifti Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2005. http://www.alata.gov.tr http://www.turuncgiller.com http://www.ikizoglu.com.tr www.tarla.com http://arsiv.sabah.com.tr/2004/05/23/cp/gur103-20040523-102.html http://www.batem.gov.tr http://www.tar-gel.com http://yusufustaoglu.sitemynet.com http://www.ordutarim.gov.tr http://www.cu.edu.tr http://www.bahcenet.com http://www.tb-yayin.gov.tr www.khgm.gov.tr www.tarla.com http://www.bademlikoop.org.tr http://www.freshplaza.com http://www.ikizoglu.com.tr

92