Bedizzaman Said Nurs

tizar
Risale-i Nur Klliyatndan el-Mesneviyyl-Arab ile
muanven byk stadn cihanbaha pek kymettar u eserini de
Allahn avn ve inayetiyle Arabden Trkeye evirmeye
muvaffak olmakla kendimi bahtiyar addediyorum. Yalnz,
aslndaki ulviyet, kuvvet ve cezaleti tercmede muhafaza
edemedim. Evet, o cevher-baha hakikatlere zarf olacak ne bir
harf ve ne bir lfz bulamadm. Tercme lisan da krim gibi
nks ve kasr olduundan, o azm iman ve cesm Kurn
hakikatlere ancak byle dar ve ksa bir kisveyi tedarik
edebildim. Ne hakkn ve ne hakikatin hatr kalm. Fabrika-i
dmaiyemin bozukluundan, bu kadarn da, mellif-i
muhterem Bedizzamann mnev yardmlaryla
dokuyabildim.
Evet, bir tavuk, kendi uuuyla ahinin veya kartaln
uularn taklit vetercme edemez. Bu, hakikaten aslna uygun
ve lyk bir tercmedeildir. (Pek ksa bir meal, bazan da
tayyedilmi, tercme edememi). ok yerlerde yalnz mealini
aldm. Baz yerlerde de tayyettim. Ancak, aslndaki hakaiki
evld- vatana gsteren kk bir ayinedir.
Risale-i Nur Mellinin neseben kk kardei ve on be sene
ondan ders alan
Abdlmecid Nurs
RSALE- NURUN BR NEV ARAB MESNEV-
ERF HKMNDE OLAN BU MECMUANIN
MUKADDEMES
BE NOKTADIR.
BRNC NOKTA: Krk elli sene evvel, Eski Said, ziyade
ulm-u akliye ve felseyede hareket ettii iin, hakikatl-
hakaike kar ehl-i tarikat ve ehl-i hakikat gibi bir meslek
arad. Ekser ehl-i tarikat gibi yalnz kalben harekete kanaat
edemedi. nk, akl, kri hikmet-i felseye ile bir derece
yaralyd, tedavi lzmd.
Sonra, hem kalben, hem aklen hakikate giden baz
byk ehl-i hakikatin arkasnda gitmek istedi. Bakt,
onlarn herbirinin ayr, czibedar bir hassas var.
Hangisinin arkasndan gideceine tahayyrde kald.
mam- Rabbn de ona gayb bir tarzda Tevhid-i kble et
demi. Yani, Yalnz bir stadn arkasndan git
1
O ok
yaral Eski Saidin kalbine geldi ki:
stad- hakik Kurndr. Tevhid-i kble bu stadla
olur diye, yalnz o stad- kudsnin iradyla hem kalbi,
hem ruhu gayet garip bir tarzda slke baladlar. Nefs-i
emmaresi de kk ve behatyla onu mnev ve ilm
mcahedeye mecbur etti. Gz kapal olarak deil; belki
mam- Gazl (r.a.) Mevlna Celleddin (r.a.) ve mam-
Rabbn (r.a.) gibi kalb, ruh, akl gzleri ak olarak, ehl-i
istirkn aklgzn kapad yerlerde, o makamlarda
gz ak olarak gezmi. Cenb- Hakka hadsiz kr olsun
ki, Kurnn dersiyle, iradyla hakikate bir yol bulmu,
girmi. Hatt
2
hakikatine mazhar olduunu, Yeni Saidin Risale-i Nuruyla
gstermi.
1. mam- Rabban, el-Mektubat, 1:87. 75. Mektubat.
2. Herbir eyde Onun bir olduuna dellet eden bir delil vardr. bnl-
Mutezin bir iirinden alnmtr. bn-i Kesr, Tefsrl-Kurnil-Azm, 1:24.
KNC NOKTA: Mevlna Celleddin (r.a.) ve mam-
Rabbn (r.a.) ve mam- Gazl (r.a.) gibi, akl ve kalb
ittifakyla gittii iin, hereyden evvel kalb ve ruhun
yaralarn tedavi ve nefsin evhamdan kurtulmasn temine
alp, lillhilhamd, Eski Said Yeni Saide inklp etmi.
Asl Faris, sonra Trke olan Mesnev-i erif gibi o da
Arapa bir nevi Mesnev hkmnde Katre, Hubab, Habbe,
Zhre, Zerre, emme, ule, Lemalar, Rehalar,
Lsiyyemalar ve sair dersleri ve Trkede o vakit Nokta ve
Lemeat gayet ksa bir surette yazm; frsat bulduka da
tab etmi. Yarm asra yakn o meslei Risale-i Nur
suretinde, fakat dahil nes ve eytanla mcadeleye bedel,
harite muhta mtehayyirlere ve dallete giden ehl-i
felsefeye kar, Risale-i Nur, geni ve kll Mesnevler
hkmne geti.
NC NOKTA: O Yeni Saidin mnazarasyla nes ve
eytann tam malp edilmesi ve susturulmas gibi,
Risale-i Nur dahi yaralanm tlib-i hakikati ksa bir
zamanda tedavi ettii gibi, ehl-i ilhad ve dalleti de tam
ilzam ve iskt ediyor. Demek, bu Arab Mesnev
mecmuas, Risale-i Nurun bir nevi ekirdei ve danl
hkmndedir. Bu mecmuann yalnz dahil nes ve
eytanla mcadelesi, nefs-i emmarenin ve eytan- cinn ve
insnin behatndan tamamyla kurtaryor. Ve o malmat
ise, mehdat hkmnde ve ilmelyakn ise, aynelyakn
derecesinde bir itminan ve bir kanaat veriyor.
DRDNC NOKTA: Eski Said, ilm-i hikmet ve ilm-i
hakikatin ok derin meseleleriyle megul olmas ve byk
ulemlarla derin meseleler zerinde mnazaras ve
medresenin yksek derslerini gren eski talebelerinin
fehimlerinin derecesine gre yazmas ve Eski Saidin de
terakkiyat- kriye ve kalbiyesinde, yalnz kendisi
anlayacak bir srette, gayet ksa cmlelerle ve gayet
muhtasar bir ifadeyle uzun hakikatlere ksa kelimelerle
iaretler nevinde, o mecmuay yazd iin, bir ksmn en
mdakkik limler de zorla anlayabilir. Eer tam izah
olsayd, Risale-i Nurun mhim bir vazifesini grecekti.
Demek o danlk Mesnev, turuk-u haye gibi enfs ve
dahil cihetinde alm, kalb ve ruh iinde yol amaya
muvaffak olmu. Bahesi olan Risale-i Nur, hem enfs,
hem ekseri cihetinde turuk-u cehriye gibi fk ve haric
daireye bakp marifetullaha geni ve her yerde yol am.
Adeta Ms Aleyhisselmn ass gibi nereye vurmu ise
su karm...
Hem Risale-i Nur, hkema ve ulemann mesleinde
gitmeyip, Kurnn bir icz- mnevsiyle, hereyde bir
pencere-i marifet am, bir senelik ii bir saatte grr gibi
Kurna mahsus bir srr anlamtr ki, bu dehetli
zamanda hadsiz ehl-i inadn hcumlarna kar malp
olmayp galebe etmi.
BENC NOKTA: Eski Saidin Yeni Saide inklp etmesi
zamannda, yzer ilimlerle alkadar binler hakikatler, ayr
ayr birer risaleye mevzu olacak kymette iken, o Said telif
ederken, meselelerin banda ilem, ilem, ilemlerle,
herbir hakikatki, bir risale olacak derecede ehemmiyetli
ikenbirka satrda, bazan bir sahifede, bazan bir iki
satrda zikrediyorlar. Adeta herbir ilem bir risalenin
ifresidir.
Hem ilemler, birbirine bakmayarak muhtelif ilimlerin
ve hakikatlerin hristleri hkmnde yazldndan, o
mecmuay okuyanlar, bu noktalar nazara alp itiraz
etmesinler.
Said Nurs
Lemalar
Trke Risale-i Nurun Yirmi kinci Szyle ayn
mealdedir.

1


2


3

4


5
Ey daire-i esbabdan zuhur eden ileri, hdiseleri esbaba
isnad eden gal, cahil! Mal sahibi zannettiin esbab, mal
sahibi deillerdir. Asl mal sahibi, onlarn arkasnda i
gren kudret-i ezeliyedir. Onlar, ancak o kudretten gelen
hakik tesirleri iln ve neretmekle muvazzaftrlar. Demek,
daire-i esbab, hkmetin kalem dairesi hkmndedir ki,
yukardan gelen emirlerin tebliat o daireden yaplyor.
nk, izzet ve azamet perdeyi iktiz eder; tevhid ve cell
dahi irketi reddeder, tesiri esbaba vermiyor.
1. Allah hereyin yaratcsdr. Ve O her ey zerinde hakkyla grp
gzeticidir. Zmer Sresi, 39:62.
2. Gklerin ve yerin tedbir ve tasarrufu Ona ittir. Zmer Sresi, 39:63.
3. n ne ycedir Onun ki, hereyin hkm ve tasarrufu elindedir. Ysin
Sresi, 36:83.
4. Hibir ey yoktur ki, hazineleri Bizim yanmzda olmasn. Hicr Sresi,
15:21.
5. Hibir canl yoktur ki, Allah onu alnndan tutup kudretine boyun edirmi
olmasn. Hd Sresi, 11:56.
Evet, Sultan- Ezelnin memurlar vardr, ama icraatlar
deillerdir ki, saltanat ve rububiyetinde ortak olsunlar.
Ancak o memurlarn vazifesi dellllktr ki, kudretin
icraatn iln ediyorlar. Veya o memurlar, nzr
mahitlerdir ki, grdkleri evmir-i tekviniyeye kar
yaptklar itaat ve inkyad ile istidatlarna gre bir nevi
ibadet yapm olurlar. Demek esbab, ancak ve ancak
kudretin izzetini, rububiyetin hametini izhar iin vaz
edilmi birtakm vastalardr. Yoksa, kudretin acz ve
ihtiyac iin muavenet eden yardmc deillerdir. Beer
sultanlarnn memurlar ise, sultanlarn ihtiya ve aczlerini
def iin tayinlerine zaruret hasl olan yardmc ve
ortaklardr. Binaenaleyh, Allahn memurlaryla insann
memurlar arasnda mnasebet yoktur. Yalnz gal ve cahil
olanlar hdiselerde ve vukuattaki hikmetleri, gzellikleri
gremediklerinden, Cenb- Haktan ekva ve ikyetlere
balarlar. te o ekva ve ikyetlerin hedeni deitirmek
iin esbab vaz edilmitir. nk, kusur onlardan kyor,
onlarn kabiliyetsizliinden ileri geliyor. Bu srra bir misal-i
ltif sretinde bir temsil-i mnev rivayet ediliyor ki:
Hazret-i Azrail Aleyhisselm, Cenb- Hakka demi ki:
Kabz- ervah vazifesinde Senin ibdn benden ekva
edecekler. Benden ksecekler.
Cenb- Hak, lisan- hikmetle ona demi ki:
Seninle ibdmn ortasnda musibetler, hastalklar
perdesini brakacam. T ekvalar onlara gidip sana
ksmesinler.
Evet, nasl ki hastalklar perdedir, ecelde tevehhm
olunan fenalklara mercidirler. Ve kabz- ervahta hakik
olarak hikmet ve gzellik, Hazret-i Azrail Aleyhisselmn
vazifesine mtealliktir. yle de, Hazret-i Azrail
Aleyhisselm da bir perdedir. Kabz- ervahta zahiren
merhametsiz grnen ve rahmetin kemline mnasip
dmeyen baz hlta merci olmak iin o memuriyete bir
nzr ve kudret-i lhiyyeye bir perdedir.
Evet, izzet ve azamet ister ki, esbab perdedar- dest-i
kudret ola akln nazarnda. Tevhid ve cell ister ki, esbab
ellerini eksinler tesir-i hakikden.
Tenbih
Arkada,
Tevhid iki eit olur:
Birisi miyne tevhiddir ki, Allahn eriki yok ve bu
kinat Onun mlkdr der. Bu ksm tevhid sahiplerinin
kirce gaet ve dallete dmeleri korkusu vardr.
kincisi hakik tevhiddir ki, Allah birdir, mlk Onundur,
vcut Onundur, herey Onundur der; lyetezelzel bir
itikada sahiptirler. Bu ksm tevhid sahipleri, hereyin
stnde Cenb- Hakkn sikkesini grr ve hereyin
cephesinde bulunan mhrn, damgasn okur. Ve bu
sayede huzur bir tevhid melekesi mliki olurlar ki, dallet
ve evhamn taarruzundan kurtulurlar.
Kurn- Hakmden istifade ettiimiz ikinci ksm
tevhidin birka mertebelerini birka lema zmnnda izah
edeceiz:
BRNC LEMA: Baknz: Herbir masnun yznde yle
bir sikke vardr ki, ancak hereyi halk eden Hlka
mahsustur. Ve herbir mahlkun cephesinde yle bir htem
vurulmutur ki, hereyi yapan Sniden maada kimsede o
htem bulunmaz. Ve kudretin nerettii mektuplarndan
herbir mektubun hirinde, taklidi kbil olamayan yle bir
turra vardr ki, ancak Sultan- Ezel ve Ebede hastr. O gibi
sikkelerden yalnz hayat zerinde parlayan sikke-i icza
baknz ki, hayatla bireyden pek ok eyler husule gelir,
icad edilir Ve pek ok eyler dahi bir ey-i vahide emr-i
Rabbniyle inklp ederler. Mesel, su, bir ey-i vahid iken
pek ok uzuvlara, cihazlara Allahn izniyle mene olur,
icad edilirler. Ve mideye giren pek ok muhtelif yemekler
ve meyvelerden Hlk- Tel tek bir cismi icad eder, tek
bir cisim husule getirir.
te kalb, akl, uur sahibi olan bir adam, bu ciheti
dnrse anlar ki, bir eyden ok eyleri cad edip
kartmak ve ok eyleri bireye tahvil etmek, ancak
hereyi halk eden ve hereyi yapan Snia mahsus bir
sikkedir.
KNC LEMA: Saysz htemlerden canl mahlkata
vaz edilen hayat htemine baknz. Evet, canl bir mahlk,
cmiiyeti itibaryla, kinata kk bir misaldir, ecere-i
leme gzel ve tatl bir meyvedir, kevn ve vcuda bir
nvedir ki, Cenb- Hak o nvede pek ok lemlerin
rneklerini derc etmitir. Sanki, o zhayat gayet hakmne
muayyen nizamlarla btn vcutlardan salm bir katre
veya bir noktadr. Bu itibarla, bir zhayat halk etmek,
btn kinat yed-i tasarrufuna alan Cenb- Haktan
maada hibireye isnad edilemez.
Evet, akl bozulmayan bir ahs, teemml neticesinde
anlar ki, mesel balarsn pek ok eylere hriste yapan ve
kitab- kinatn ekser mesilini insann mahiyetinde yazan
ve incir nvesinde incir aacnn programn derc eden ve
insann kalbini binlerce lemlere rnek ve pencere yapan
ve beerin kuvve-i hafzasnda tarih-i hayatn taallkatyla
beraber yazan, ancak ve ancak hereyi yaratan Hlk
olabilir. Ve byle bir tasarruf, yalnz ve yalnz Rabbl-
lemne mahsus bir htemdir.
NC LEMA: Cenb- Hakkn canl mahlkata
bast hayat hteminin gayr- mtenh nak ve
keyyetlerinden bir nmuneyi gstereceiz. yle ki:
Nasl ki suyun katrelerinden, ienin paralarndan tut,
seyyar yldzlara kadar effaf veya effaf gibi hereyde
emsin cilvelerinden emse mahsus bir turra, bir cilve
bulunur. Kezalik, ems-i Ezelnin de btn canl
mahlkatta ihya ve nefh-i hayat cihetiyle bir tecell-i
ehadiyeti vardr ki, btn esbab iktidar ve ihtiyar sahibi
olduklar farz edilse dahi, o sikkenin ne mislini ve ne
taklidini, ne mnferiden ve ne mtemian yapmaktan
acizdirler. Buna binaen, effaf eylerde grnen o timsaller
emsin timsali olup, emsten o effaf eylere iniks etmi
olduklarna hkmedilmedii takdirde, o saysz katrelerde
ve zerrelerde, herbirisinde hakik bir emsin maddesiyle
mevcut bulunduuna hkmetmek lzm gelir.
Kezalik, ems-i Ezelnin ualar menzilesinde olan
tecell-i esmasnn nokta-i merkeziyesi olan hayat, ems-i
Ezelye isnad edilmedii takdirde, bir sinee, bir iee
varncaya kadar herbir zhayatta nihayetsiz bir kudret,
muhit bir ilim, mutlak bir irade gibi, Vacibl-Vcuddan
maada hibireyde vcudu mmkn olmayan sair sfatlarn
mevcut olmasna cahilne, ahmakane, gln bir batl
hkm lzm gelir. Ve ayn zamanda, u batl hkmle,
herbir zerreye ve herbir sebebe bir ulhiyet-i mutlakay
isnad etmekle saysz erikleri ispat etmek mecburiyeti
hasl olur.
Maahaza, tohum olacak bir habbe veya bir ekirdekteki
garip, acip, muntazam vaziyete baknz ki, o habbe, tohumu
olacak cismin btn eczasyla mnasebettar olduu gibi,
neviyle, yani ebn-y cinsiyle de ve btn mevcudatla da
mnasebetleri vardr. Ve onlara kar o mnasebetleri
nisbetinde vazifeleri vardr. Eer o tohumcuk habbenin
Kadir-i Mutlaktan nisbeti kesilip kendi nefsine isnad
edilirse, yani kendi kendine olmutur denilirse, herbir
tohumda, hereyi grecek bir gzn ve hereye muhit bir
ilmin bulunmasn itikad etmek lzm gelir. Bu ise, sabk
temsilde, herbir effaf zerrede hakik bir emsin vcudunu
iddia etmek gibi gln bir hamakattir.
DRDNC LEMA: Bir kitap el yazsyla yazlrsa,
yalnz bir adama ve bir kalemeihtiya vardr. Fakat
matbaada baslrsa, kalem iini gren pek okdemir
kalemler lzmdr. Ve o demir hareri yapmak iin ustalar
ve lt ve edevat ve mrettipler gibi ok eylere ihtiya
olur. Kezalik, u kitab- kinatta yazl satrlar, kelimeler ve
harerin bir Vahid-i Ehadin kalem-i kudretiyle yazlm
olduu cihete hkmeden adam, pek rahat ve kolay ve
mkul bir yola slk etmi olur. Fakat, o yazlar, o hareri
tabiata ve esbaba isnad eden herier, imtina ve muhalin en
suubetli ve kmaz bir yoluna zehab etmi olurlar. nk,
bu yola zehab edenler iin tek bir zhayatn tab ve
bastrlmas iin ekser kinatn tabna lzm olan tehizat
lzmdr. Bu ise, vehmin kabul edemedii bir hurafedir.
Ve keza, topran, suyun, havann herbir cznde,
nebatat adedince mnev gizli matbaalar lzmdr ki,
mahiyetleri ve cihazlar mtehalif saysz meyve ve
ieklerin tekiltn yapabilsinler. Veyahut o nebatat o
kadar ziynet ve intizamlaryla beraber yeillendirmek iin,
o unsurun herbir cznde btn aalarn, meyvelerin
ve ieklerin hassalarn, cihazlarn ve mizanlarn bilip
yapabilecek bir kudret, bir ilim lzmdr. nk, bu
unsurun herbir cz, herbir nebatn tekiline medar ve
mene olabilir. Evet, bir saksdaki toprak, cihazlar ve
ekilleri ve sair sfatlar muhalif olan herhangi bir nebatn
tohumunu yeillendirmeye kabiliyeti vardr. Binaenaleyh,
ikinci yola zehab edenlerce, o kk saks ierisinde
saysz gizli makine ve fabrikalarn vcudu lzm gelir ki,
hurafeciler dahi bundan utanyorlar.
BENC LEMA: Bir kitapta yazl bir harf, yalnz bir
cihetle kendisini gsterir ve kendisine dellet eder. Fakat o
harf, ktibine ok cihetlerle dellet eder ve nakkan trif
eder.
Kezalik, kitab- kinatta mcessem olarak yazlan herbir
kelime, kendi miktarnca kendini gsterirse de, pek ok
cihetlerden mnferiden ve mtemian Sniini gsterir,
esmsn izhar eder. Ve kendi evsafyla, ekliyle,
naklaryla deta Sniini medih iin yazlm bir kasidedir.
Buna binaen, mehur Hebenneka gibi ahmaklaan bir
adam dahi Sni-i Zlcellin inkrna gitmemek gerektir.
ALTINCI LEMA: Cenb- Hak, btn cz ve czlerde
sikke-i mahsusasn ve btn kll ve klllerde has
htemini vaz ettii gibi, aktar- semvat ve arz, htem-i
vahidiyetle ve mecmu-u kinat sikke-i ehadiyetle
mhrlemitir. Mezkr sikke ve htemlerden, mesel,


1
1. imdi bak Allahn rahmet eserlerine: Yeryzn lmnn ardndan
nasldiriltiyor? Bunu yapan, elbette lleri de ylece diriltecektir; Ohereye
hakkyla kdirdir. Rum Sresi, 30:50.
yetinin iaret ettii ihya ve nefh-i ruh keyyetindeki
htem-i lhye baknz ki, pek ok garip garip hairleri,
acip acip neirleri gresiniz!
Evet, bilhassa arzn ihyasnda, her sene yz binden
fazla saha-i vcuda getirilen mahlkatn nevilerinde hair
ve neirler vardr Lkin, bilinmez bir hikmete binaen, u
hair ve neirlerin eksersinde, iade edilen emsal
aralarndaki misliyet o kadar ayniyete karibdir ki, hemen
hemen, dirilen evvelkinin ne ayn ve ne gayrdr denilebilir.
Her ne ise, misliyet, ayniyet mevzuu bahis deildir. Her
nasl olursa olsun, o hair neirler beerin suhulet-i harine
dellet ettikleri gibi, beerin harine birer misal ve birer
rnek olabilirler.
te, birbirine muhalif, nihayet derecede kark olan o
env- kesireyi keml-i imtiyazla ihya etmek ve hatasz,
haltsz, galatsz olarak mmtazne iade etmek, nihayetsiz
bir kudrete ve muhit bir ilme sahip olan Zt- Zlcellin
htem-i has ve sikke-i mahsusasdr.
Ve keza, sath- arz sahifesinde kusursuz, noksansz,
sehivsiz, keml-i intizamla yz binden fazla risaleleri
yazmak, yle bir Ztn sikke-i mahsusasdr ki, hereyin
iyz, hereyin kilidi onun elindedir. Ve hibirey onun
tevecchn bakasndan evirip kendisine hasredemez.
Hlsa: Sath- arzda, alt ay zarfnda, beerin harini
temsil eden o saysz hair ve neirlerde grnen
rububiyetin o tasarruf-u azminde pek yksek, byk ve
ince nakl bir htemi vardr. Mahlkatn icadnda grnen
u intizamlar, suhuletler, sratler, imtiyazlar hep o htemin
parltsndan meydana geliyorlar. Evet, her bahar
mevsiminde pek hakmne, basrne, kermne faaliyetler
balar ve harikulde sanatlar yaplr. Ve btn bu
ameliyat, keml-i sratle, suhuletle, muntazaman cereyan
etmekte olduu grnr.
te, bu harikulde faaliyetler yle bir Ztn htemidir
ki, hibir meknda olmad halde, her meknda ilim ve
kudretiyle hzr ve nzrdr.
YEDNC LEMA: Baknz, aktar- semavat ve arz
sahifeleri stnde htem-i ehadiyet grnd gibi,
kinatn heyet-i mecmuasnn byk sahifesi zerinde de
pek vazh bir surette htem-i tevhid grnmektedir.
Evet, bu lem pek muhteem bir saray veya muntazam
bir fabrika veya mkemmel bir ehirdir. Bu fabrika-i
kinatn eczas, efrad ve env, lt ve edevat arasnda
hakmne bir muarefe ve tanmak ve dostne bir
mkleme ve konumak ve pek kermne bir muavenet ve
yardmlamak vardr ki, keml-i sratle pek uzun
mesafelerden birbirinin savtn iitir ve ihtiyacn grr gibi
derhal imdadna yetiir, ihtiyacn def eder. Evet, semadaki
ecram ve yldzlarn birbirine ve arza verdikleri ziya,
hararet, bilhassa arza yaptklar sair yardmlarn
gryorsunuz. Ve keza, bulutla arz arasnda cereyan eden
su alveriine baknz ki, arz, suyu buhar eklinde buluta
veriyor, bulut da kendi fabrikalarnda lzm gelen ameliyat
yaptktan sonra buz, kar, yamur eklinde iade ediyor.
Sanki o camid cirimler, lisan- halleriyle telsiz telgraf gibi
birbiriyle konuur ve yekdierine arz- ihtiya ediyorlar.
Bilhassa btn o ecram deta el ele vermi gibi, keml-i
ciddiyetle zevilhayata lzm olan eyleri tedarik etmek
hizmetinde say ediyorlar ve bir Mdebbirin emrine bal
olup bir gayeye tevecch ediyorlar.
Evet, u teavn kanununa ittibaen, ems, kamer, gece
ve gndz, yaz ve k taraarndan yaplan yardmlar
sayesinde, u hayvanlarn erzakn yetitiren nebatat izn-i
lh ile meydana gelir. Hayvanat da emr-i Rabbn ile
beerin ihtiyacatn yerine getirir. Balarsyla ipekbceinin
insanlara yaptklar yardmlar, bu dvy ispat eder.
Evet, bu gibi eya-y camidenin yekdierine yaptklar
u yardmlar, pek ikr bir delildir ki, onlar kerm bir
Mdebbirin hademesi ve amelesi olup Onun emriyle,
izniyle i grrler.
SEKZNC LEMA: Gda olarak mahlkata, bilhassa
hayvanata taksim edilen rzklara dikkat lzmdr ki, bu
rzk vakt-i muayyeninde yetiir, vakt-i ihtiyata sevk edilir.
Ve derece-i ihtiya nisbetinde yaplan sevkiyatta byk bir
intizam vardr. te, bu umum rzk hakknda grnen
geni ve muntazam rahmet ve inayetler, ancak hereyin
mrebbsi ve hereyin mdebbiri ve herey yed-i
teshrinde bulunan bir Ztn htem-i hass olabilir.
DOKUZUNCU LEMA: Baknz, lem-i arz ve btn
cziyat stnde htem-i ehadiyet bulunduu gibi, dank
neviler ve muhit unsurlar stnde de aynen o htem-i
ehadiyet bulunur.
Evet, bir tarlaya tohum ekilmesinden anlalyor ki, o
tarla tohum sahibinin mlkdr. Ve o tohum da, o tarla
sahibinin maldr. Yani, o buna, bu da ona ehadet
ediyorlar.
Kezalik, kinattaki masnuat, tohum gibidir. lem ve
anasr da tarla gibidir. Her iki tarafn lisan- halleriyle
ettikleri ehadete gre, masnuat ile lem-i anasr, yani
tohum ile tarla ve muhit ile muhat, hep bir Sni-i Vhidin
yed-i tasarrufundadr. Demek edn bir mahlka yaplan
tasarruf-u hakik ve zayf bir mevcuda edilen tevcih-i
rububiyet, lem ve ansr kabza-i tasarrufunda bulunan
Zta mahsus olduu gibi, herhangi bir unsurun da tedvir
ve tedbiri, btn hayvanat ve nebatat kabza-i
rububiyetinde tutup terbiye eden aynen o Zta mahsustur.
te, htem-i tevhid dediimiz budur. Eer bireye temellk
etmeye niyetin varsa, meydana k, kendini tecrbe et, bak
ne sylyorlar: En cz bir fert, Ancak nevimi yaratan
beni yaratabilir diyor. nk efrad arasnda misliyet
vardr. Ve arzn her tarafnda dank bir surette bulunan en
kk bir nevi, Beni yaratabilen ancak arz yaratandr
sylyor.
Arza bak, ne sylyor: Sema ile aralarnda alverii
bulunduu iin, Beni halk edebilen, ancak mecm-u
kinat halk eden Zttr diyor. nk aralarnda tesant
vardr.
ONUNCU LEMA: Arkada! Hayat ve ihya ve
zevilhayatla herbir cz ve czye ve herbir kll ve kllye
ve kinatn heyet-i mecmuasna darb edilen tevhid
htemlerinden bir ksm misalleri, mezkr beyanattan
anlald. imdi dinle: Env ve klliyat stne vaz edilen
vahdaniyet sikkelerinden bir taneyi zikredeceiz. yle ki:
Tek bir semere ile semeredar ecerenin
yaratllarndaki suubet ve suhulet birdir. nk ikisi de
bir merkeze bakar, bir kanuna baldr, terbiye ve
keyyetleri birdir. Malmdur ki, merkezin ittihad, kanunun
vahdeti, terbiyenin vahdaniyeti sayesinde klfet, meakkat,
masraf azalr ve yle bir kolaylk hasl olur ki, pek ok
semereleri olan bir aa yed-i vhide, tek bir semerenin
yapl da eydi-i kesireye tevdi edildii zaman, her iki
tarafn yapllar suhulete bir olur. Ve aralarnda
yaratla fark yoktur. ok adamlar tarafndan yaplan bir
semerenin terbiyesi iin lzm olan cihazat ve lat ve
edevat ve saire, bir adam tarafndan yaplan semeredar
ecerenin terbiye ve yaplmas iin de aynen o kadar
malzeme lzmdr. Yalnz keyyete fark olabilir.
Mesel: Bir ordu askere yaplan elbise tedariki iin ne
kadar lt, edevat ve makine lzmdr; bir neferin elbisesi
iin de o kadar lt ve edevat lzmdr. Ve keza, bir kitabn
bin nshasyla bir nshasnn creti matbaaca birdir. Bazan
da tek bir nshann tab, daha fazla bir crete tbi tutulur.
Buna kyasen, bir matbaay brakp ok matbaalara
bavurulursa, bir ka kat fazla cretlerin verilmesi lzm
gelir.
Evet, kesret vahdete isnad edilmedii takdirde, vahdeti
kesrete isnad etmek mecburiyeti hasl olur. Demek, dank
bir nevin icadndaki suhulet-i harika, vahdet ve tevhid
srrna baldr.
ON BRNC LEMA: Arkada! Bir nevin efrad
arasndaki tevafuk ve bir cinsin env arasnda z-y
esasiyede bulunan mabehet, sikkenin ittihadna, kalemin
vahdetine dellet ettiklerinden anlalyor ki, btn
mtevafk ve mteabihler, yani birbirine benzeyen okluk,
bir Zt- Vhidin eser-i sanatdr.
Kezalik, ina ve icadlarda grnen u suhulet-i mutlaka,
btn mevcudatn bir Sni-i Vhidin eseri olduunu, vcub
derecesinde istilzam ediyor. Aksi halde, suubet, glk
yle bir derece-i imtin ve muhaliyete kacaktr ki, o cins
ve nevilerin ademden vcuda kmalarna bir sed ekilmi
olur. Binaenaleyh, Cenb- Hakkn ztnda eriki olmad
gibink intizam bozulur, lem fesada giderilinde
de eriki yoktur. nk, suubetten, glkten dolay lemin
ademden kmamasna sebep olur.
ON KNC LEMA: Arkada! Hayat, Hlkn
ehadiyetine burhan olduu gibi, mevt de devam ve
bekasna bir delildir.
Evet, nasl akan nehirlerin, dalgalanan denizlerin
kabarcklar ve yeryznde bulunan sair effaar, emsin
ziy ve timsallerini gstermekle emsin vcuduna ehadet
ettikleri gibi, o kabarck gibi effaar lp sndkten sonra
yerlerine mteselsilen gelip geen emsalleri, yine emsin
ziy ve timsallerini gsterdiklerinden, emsin devam ve
bekasna ve btn o uat, celevat ve timsallerin bir ems-i
vhidin eseri olduklarna ehadet ediyorlar. te o effaar,
vcutlaryla emsin vcuduna ve ademleri ve lmleriyle
de emsin devam ve bekasna dellet ediyorlar.
Kezalik, mevcudat, vcuduyla Vcibl-Vcudun
vcub-u vcuduna ve lm ve zevaliyle, teceddd bir
teselslle yerlerine gelen emsali, Sniin ezel ve ebed
vhidiyetine ehadet ediyorlar.
Evet, leyl ve neharn ihtilf, fusul-i erbaann tahavvl
ve unsurlarn tebeddl hengmlarnda meydana kan u
gzel mevcudat ve bu ltif masnuatta devam ile cereyan
eden mbadele ve devr teslim muamelesi kat bir
ehadetle, sermed, l, dimttecell bir Sahib-i Cemlin
vcuduna ve bekasna ve vahdetine ehadet eden kat bir
burhandr.
Ve keza, senev inklplarda, msebbebatla esbabn
birlikte lm ve zevali ve sonradan ikisinin yine birlikte
ideleri, esbabn da msebbebat gibi ciz masnu ve
mahlklardan olduuna dellet ettii gibi, bu masnuat ve
mevcudatn, bir Zt- Vhidin mteceddid bir sanat
olduuna da ehadet eder.
ON NC LEMA: Arkada! Zerrelerden tut,
seyyarelere kadar ve naklardan emslere varncaya kadar
herey, ztnda, hakikatinde sabit olan acz ve fakrn lisan-
haliyle Sniin vcub-u vcudunu iln eder.
Ve keza, acziyle beraber, nizam- umumnin
bozulmamas iin, hmil bulunduu acip ve mhim
vazifeler cihetiyle Sniin vahdetine dellet eder.
Binaenaleyh, Sniin vcip ve vhid olduuna hereyde iki
ahit olduu gibi, Hlkn ehad ve samed olduuna da
herbir zhayatta iki yet vardr.
1
ON DRDNC LEMA: Arkada! Mevcudat, Cenb-
Hakkn vcub-u vcud ve vahdetine ehadet ettii gibi,
cell, ceml, keml olan cem sftna da dellet etmekle,
Hlkn ztnda naks ve kusur olmadn ve unatnda,
sftnda ve esmsnda ve ef linde de naks ve kusur
bulunmadn iln ediyor.
Zira, eserin kemli bilmahede ilin kemline, ilin
kemli bilbedhe ismin kemline, ismin kemli bizzarure
sfatn kemline, sfatn kemli hads-i yakn ile unatn
kemline dellet eder. enin kemli ise, hakkalyakn bir
sretle Ztn kemlini gsterir.
1. htar: Kinatn eczasndan her bir czn elli be lisanla Vhid-i Ehad ve
Vcibl-Vcudu iln etmekte olduunu, Kurnn feyzinden fehmedip,
icmlen Katre namndaki eserimde beyan etmiimdir. Arzu eden oraya
mracaat etsin.
Binaenaleyh, bir kasrn ve bir sarayn nuku ve
tezyinatndaki mkemmeliyet, sni ve mhendisin
yaptklar o naklar stnde ve tezyinat altnda grnen
ef lin mkemmeliyetine dellet eder.
Ef lin mkemmeliyeti dahi, o sniin takt isim ve
lkaplarn mkemmeliyetini gsterir. Esmnn
mkemmeliyeti, sftn mkemmeliyetine dellet eder.
Sftn mkemmeliyeti, unatn mkemmeliyetini tasrih
eder. unatn mkemmeliyeti dahi, o nakkan
mkemmeliyet-i ztna dellet eder.
Kezalik, kinatta grnen srn kemli, hads bir
mahedeyle, ef lin mkemmeliyetine, ef lin kemli de
filin keml-i esmsna, esmnn kemli sftn kemline,
sftn kemli unat- ztiyenin kemline, uunatn kemli
Zt- Zlcellin kemline dellet eder.
Rehalar
Tenbih
Hlk- lemi bize trif ve iln eden deliller ve
burhanlar, lyad ve lyuhsdr. O delillerin en bykleri
tr.
Birincisi: Baz yetlerini grdn, iittiin u kitab-
kebir-i kinattr.
kincisi: Bu kitabn yetl-kbrs ve divan- nbvvetin
htemi ve knz-u mahyenin miftah olan Hazret-i
Muhammed Aleyhissalat Vesselmdr.
ncs: Kitab- lemin tefsiri ve mahlkata kar
Allahn hcceti olan Kurndr.
imdi, birka reha zmnnda ikinci burhan tariften
sonra szlerini dinleyeceiz.
BRNC REHA: Arkada! Hlkmz tarif eden, pek
byk bir ahsiyet-i mneviyeye mlik, burhan- ntk
dediimiz, Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselm
kimdir? diye yaplan suale cevaben deriz ki:
Hazret-i Muhammed (a.s.m.) yle bir zttr ki, azamet-i
mneviyesinden dolay sath- arz, o ztn mescid-i
akssdr. Mekke-i Mkerreme onun mihrab, Medine-i
Mnevvere onun minber-i fazl- kemlidir. Cemaat-
mminne en son ve en li imam ve nev-i beerin hatb-i
ehridir; saadet dsturlarn beyan ediyor. Ve btn
enbiynn reisidir; onlar tezkiye ve tasdik ediyor. nk,
dini btn dinlerin esasatna cmidir. Ve btn evliynn
badr; ems-i risaletiyle onlar terbiye ve tenvir ediyor.
O zt (a.s.m.) yle bir kutup ve nokta-i merkeziyedir ki,
onun halka-i zikrinde bulunan btn enbiy-i ahyr, ebrr-
sdkn onun gelmesine mttek ve kelm- nutkuyla
ntktrlar. Ve yle bir ecere-i nuraniyedir ki, damar ve
kkleri, enbiynn esasat- semviyesidir. Dal ve budaklar,
evliynn maarif-i ilhamiyesidir.
Bu itibarla, herhangi bir dvy iddia etmi ise, btn
enbiy mucizelerine istinaden ve btn evliy
kerametlerine msteniden ona ehadet etmilerdir. Evet,
btn dvlarnn tasdiklerini ir eden, btn kmillerin
htem ve mhrleri vardr. Ezcmle:
O ztn (a.s.m.) dvlarndan biri tevhiddir. Bu dvy
tasrih ve ifade eden L ilhe illllah kelime-i mbrekesidir.
O ztn halka-i din ve zikrine giren btn gemi ve
gelecek insanlar o kelime-i mukaddeseyi rkn-i iman ve
vird-i zeban etmilerdir. Demek, o dvnn hak ve hakikat
olduuna kanaat ve itminan ve izanlar hsl olmu ki,
zaman ve mekna mil bir tarzda, o kelime-i mbreke,
merepleri, meslekleri, ananeleri mtehalif, mtebayin
insanlarn azlarnda Mevlevler gibi semv deveran ve
ceveln ediyor.
Binaenaleyh, gayr- mtenah ahitlerin tasdikiyle hak
ve hakkaniyeti tahakkuk eden bir dvya, hibir vehmin
haddi deildir ki, ona dest-i itiraz uzatabilsin!
KNC REHA: Arkada! Tevhidi ispat ve nev-i beeri
irad eden o nuran burhan; biri sanda, dieri solunda,
biri mtevatir, dieri mecma- aleyh bulunan nbvvet ve
velyetle mcehhezdir. Ve ayn zamanda, irhasat denilen
kablen-nbvvet kendisinden zuhur eden harika hallerin
rumuzatyla ve ktb- semviyenin bertyla ve hevtif
denilen, gayptan verilen tebirat- mteaddide ile
musaddaktr.
Ve keza, o burhan- nurnden zuhur eden inikak-
kamer, parmaklarndan fkran sular, aalarn onun
dvetine icabetleri, duasnn akabinde yamurun nzul,
pek az bir yemekten oklarn yiyip doymalar ve kurt,
ceyln, deve, ta ve sairenin konumalar gibi
mucizelerinin dellet ve ehadetiyle tasdik edilmi bir
zttr (a.s.m.).
Ve keza, dnya ve hiret saadetlerini temine kl ve
k olan eriat, nbvvetini tasdik ve ispata kdir. Geen
derslerde, ems-i eriatinden baz ualar grdk. Tatvil-i
kelm mucip tekrarlar lzm deildir.
NC REHA: Arkada! O zt (a.s.m.), delil-i
fkiye denilen haric delillerle musaddak olduu gibi,
delil-i enfsiye denilen ztnda ve nefsinde sabit delil ve
iaretlerle dahi musaddaktr. nk o zt ems gibidir;
ztn, ztyla ziyalandrarak gsterir. Mesel, btn ahlk-
hamdenin en yksekleri o ztta itim etmi olduuna
btn lem ehadet ediyor. Ve keza, en nezih hasletleri ve
huylar ve en yksek seciyeleri cmi bir ahsiyet-i
mneviye sahibi olduuna icm vardr. Ve keza, o ztn en
yksek derecede bulunan zhd ve takv ve ubudiyeti
ehadetleriyle mlik olduu kuvvet-i imaniyeyle
musaddaktr. Ve keza, siyer-i nebeviyenin ehadetiyle
derece-i vsku ve keml-i ciddiyet ve metaneti ve btn
ilerinde ve harektnda kuvvet-i emniyeti, hakka
mtemessik ve hakikate slik olduunu tasdik eden kat
delillerdir. Evet, yapraklarn yeillii, ieklerin tarvet ve
gzellii ve semerelerin tazelii, aacn canl, hayatl, hayy
olduuna sadk ahittirler.
DRDNC REHA: Arkada! Tl-i zaman ve bud-i
meknn muhkemat- akliyede tesiri oktur. Maahaza,
1
dsturuna ittiben, u zaman ve
muhitin hayaltndan karak tayy- zaman ve meknla,
hayalen Ceziretl-Araba gidelim ve Medine-i
Mnevverede nurn ve yksek minber-i saadetine km,
nev-i beere hitaben iradatta bulunan o zt- mually
bizzat grp szlerini dinlemeliyiz.
1. Haber, gzle grmeye benzemez, ikisi ayn ey deildir.
te, hayalen oraya gittik. Bak, harika bir surette hsn-
suret ile hsn- sreti cem eden o mrid-i umum, o
hatb-i kuds, cevhir dolu bir kitab- mucizlbeyan eline
alarak, btn insanlara mele-i ldan nzil olan bir hutbe-i
ezeliyeyi okuyor. Ve btn ben demi ve cinleri ve
mevcudat dinletiyor. Evet, pek byk bir emirden haber
veriyor. Hilkat-i lemin acip muammsn ayor. Kinatn
srr- hikmetine dair tlsm ayor. Felsefe ve fenn-i
hikmetin, nev-i beere, Siz kimlersiniz? Nereden
geliyorsunuz? Nereye gidiyorsunuz? diye irad ettii
akllar acz ve hayrette brakan suale cevap veriyor.
BENC REHA: Arkada! u zt- nuran (a.s.m.),
mrid-i imn, Resl-i Ekrem (Aleyhissalt Vesselm)
bak, nasl nerettii hakikatin nuruyla, hakkn ziyasyla,
nev-i beerin gecesini gndze, kn bahara evirerek,
lemde yapt inklp ile lemin eklini deitirerek
nuran bir ekle sokmutur. Evet, o ztn nuran gzelliiyle
kinata baklmazsa, kinat bir mtem-i umum iinde
grnecekti. Btn mevcudat birbirine kar ecneb ve
dman durumunda bulunacakt. Cemdat, birer cenaze
suretini gsterecekti. Hayvan ve insanlar, eytam gibi zeval
ve rakn korkusundan vveyllara deceklerdi. Ve
kinata, harektyla, tenevvyle ve tagayyratyla,
nukuuyla tesadfe bal bir oyuncak nazaryla baklacakt.
Bilhassa insanlar, hayvanlardan daha aa, zelil ve hakir
olacaklard.
te, o ztn telkin ettii iman nazaryla kinata
baklmad takdirde, kinat byle korkun, zulmatl bir
ekilde grnecekti. Fakat o mrid-i kmilin gzyle ve
iman gzlyle baklrsa, her taraf nurlu, ziyadar, canl,
hayatl, sevimli, sevgili bir vaziyette arz- ddr edecektir.
Evet, kinat iman nuruyla mtem-i umum yeri
olmaktan kp mescid-i zikir ve kr olmutur. Birbirine
dman telkki edilen mevcudat, birbirine ahbap ve karde
olmulardr. Cenaze ve l eklini gsteren cemdat,
nsiyetli birer hayattar ve lisan- haliyle Hlknn ytn
ntk birer musahhar memuru ekline giriyorlar. Alayan,
mteekk ve eytam kyafetinde grnen insan, ibadetinde
zkir, Halkna kir sfatn taknyor. Ve kinatn harekt,
tenevvat, tagayyrat ve nukuu abesiyetten kurtuluyor.
Rabbn mektuplar, yat- tekviniyeye sahifeler, esm-i
lhiyeye ayineler suretine inklp ederler.
Hlsa: man nuruyla lem yle terakki eder ki,
Hikmet-i Samedniye Kitab namn alyor. Ve insan, zelil
ve fakir ve ciz hayvanlarn srasndan kar; zaafnn
kuvvetiyle, aczinin kudretiyle, ubudiyetinin evketiyle,
kalbinin uayle, aklnn hamet-i imaniyesiyle hilfet ve
hkimiyetin zirvesine ykselmitir. Hatt acz, fakr, ihtiya
ve akl onun sukutuna esbab iken, suud ve ykselmesine
sebep olurlar. Zulmetli, karanlkl bir mezar- ekber
suretinde grnen zaman- mazi, enbiya ve evliyann
ziyasyla ziyadar ve nuran grnmeye balar. Karanlkl
gece eklinde olan istikbal, Kurnn ziyasyla tenevvr
eder, Cennetin bostanlar ekline girer. Buna binaen, o zt-
nurn olmasayd, kinat da, insan da, herey de adem
hkmnde kalr, ne kymeti olur ve ne ehemmiyeti kalrd.
Binaenaleyh, bu kadar garip, acip, gzel kinat iin
byle tarifat ve terifat bir mrid-i harika lzmdr. Eer
bu zt (a.s.m.) olmasayd kinat da olmazd melinde
1
olan hadis-i kuds u
hakikat tenvir ediyor.
1. Ali el-Kri, erh-if, 1:6; Aclun, Kefl-Haf, 2:164.
ALTINCI REHA: Arkada! O hutbe-i ezeliyeyi okuyan
zt, kinatn kemltn kefeden canl bir gnetir;
saadet-i ebediyeyi ihbar ve tebir ediyor. Nihayetsiz
rahmeti kefetmi, iln ediyor. Saltanat- Rububiyetin
mehsininin delll ve esm-i lhiyenin gizli denelerinin
kefdr.
Evet, o zt (a.s.m.) vazifesi itibaryla, hakkn burhan,
hakikatn ziyas, hidayetin gnei, saadetin vesilesidir.
ahsiyet ve hviyet cihetiyle, muhabbet-i Rahmniyenin
misali, rahmet-i Rabbniyenin timsali, hakikat-i
insaniyenin ere, ecere-i hilkatin en kymettar ve
kymetli bahdar bir semeresidir. Tebli ettii dini de
harika bir sratle ark ve garb ihata etmi, nev-i beerin
bete biri kabul etmitir. Acaba byle bir ztn dvlarnda
nes ve eytann mnakaa ve itirazlarna bir imkn var
mdr?
YEDNC REHA: Arkada! O zt harekete getirip o
inklplar kendisine yaptran ancak bir kuvve-i kudsiyedir.
Evet, bilhassa Ceziretl-Arabda yapt inklp ve icraata
bak:
O sahralarda, o llerde, detlerini muhafazada ok
mutaassp ve asabiyetlerinde fevkalde inat ve kasvet-i
kalb ve merhametsizlikte emsalsiz ve hatt diri diri
kzlarn topraa gmp ldrrlerken mteessir bile
olmayan pek ok vah kavimler oturmakta idiler. O zt-
nuran, ksa bir zamanda, o kavimlerin ahlk- seyyielerini
kaldrarak ahlk- hasene ile tebdil ettirdi. Hatt, o zt-
mridin (a.s.m.) telkin ettii iman nuru sayesinde, o vah
insanlar, insan leminde insanlara muallim oldular. Ve
medeniyet dnyasnda, medenlere stad oldular. O ztn
(a.s.m.) u kadar geni ve azm saltanat, yalnz zahir bir
saltanat deildir. Daha geni ve daha derin yerde saltanat-
btniyesi vardr ki, btn kalbleri ve akllar kendisine
cezb ve celb etmitir. Ve btn ruhlar ve nesleri teshir
etmitir ki, kalblere mahbub, akllara muallim ve tenvir
edici ve neslere mrebb ve ruhlara sultan olmu ve
olmaktadr.
SEKZNC REHA: Arkada! Bilirsin ki, sigara gibi
kk bir deti, bireyi tiryakisinden ref etmek pek
zahmettir. Hatt byk bir hkim, byk bir azimle, kk
bir kavimde itiyad edilen bir hasleti kaldrmakta byk
mkilta rastgelir. Halbuki bu zt- nuran, pek ok
detleri, pek ok asab, inat kavimlerden, cz bir
kuvvetle, ksa bir zamanda kaldrarak, yerlerini yksek,
nezih ahlk ve detlerle doldurmutur.
Evet, Hazret-i mer bnl-Hattbn (radyallah tel
anh) slmiyetten evvel ve sonraki halleri bu meseleye
gzel bir misaldir. Bunun gibi, icraat- esasiyesinden
binlerce harikalar vardr. O ztn, o zamandaki icraatna
harika diyoruz. Acaba bu zamann yzlerce feylesoar, o
zamanda, o vahet-bd cezireye gidip, pek uzun
zamanlarda o vahleri slah iin alsalar, o zt- mridin
bir senede muvaffak olduu kadar, onlar elli senede
muvaffak olabilirler mi? H!
DOKUZUNCU REHA: Arkada! Akl banda olan bir
adam mnazaral dvlarda yalan syleyemez. nk,
bilhare yalannn aa kp mahcup olmasndan korkar.
Ve keza, bir insan yalan syledii takdirde pervasz, lbli
bir tarzda syleyemez. Ve keza, serbest, heyecanl
sylenmesine giriemez velev di bir mesele, kk bir
cemaat iinde, kk bir vazifede bulunan kk bir ahs
olsun. Acaba byk bir vazifeyle vazifedar, pek byk bir
meselede, pek byk bir eref ve haysiyet sahibi, pek
byk bir cemaat iinde, pek edit hasmlarn karsnda
iddia ettii bir dvda yalan ve hilf- hakikat syleyebilir
mi?
te, o zt- nurn, okuduu o hutbe-i ezeliyeyi yle bir
tarzla okuyor; ne tereddd var, ne hicab, ne korkusu var,
ne teessr... Hem samim bir safa-i kalble, hlis bir
ciddiyetle, hasmlarnn damarlarna dokundurmak zere,
akllarn tezyif, neslerini tahkir edip izzetlerini kryor.
Acaba byle bir dvda, byle bir makamda, byle bir
ahstan zerre miskal bir hilenin bu meseleye karmasna
imkn var mdr? H!
1
` Evet, hak hileye muhta deil;
hakk sylemekte hile ve ifal ihtimali yoktur. Hakikati
gren bir nazar halk ifal etmez, hilf- hakikat sylemez,
hayal ile hakikati temyiz eder; aralarnda iltibas olamaz.
ONUNCU REHA: Arkada! O zt- mrid, nev-i beeri
korkutmak iin pek mthi hakikatlerden bahsediyor. Ve
insanlar tebir iin, kalbleri cezb ve akllar celb eden
meselelerden haber veriyor.
Yahu! Hakaik ve garaibi keif iin insanlarda yle bir
evk, yle bir merak vardr ki, garip bir hakikati keif
yolunda canlarn, mallarn feda ediyorlar. Bu ztn (a.s.m.)
kef ve ihbar ettii hakaike ne iin ehemmiyet
vermiyorlar? Halbuki, btn enbiy ve evliy ve sddkn
gibi ehl-i uhud ve ashab- ihtisas, bilittifak o zt tasdik
etmi ve ediyorlar.
Bu zt (a.s.m.), yle bir Sultann unundan bahsediyor
ki, kamer Onun mlknde bir sinek gibidir. Acip
harikalardan bahsettii gibi, pek mthi inlk ve
inklplardan da haber veriyor. Baknz: O hutbe-i
ezeliyede,

2

3


4
gibi tilvet ettii yetlere dikkat ediniz.
1. O ancak kendisine vahyolunan syler. Necm Sresi, 53:4.
2. Gne drlp toplandnda. Tekvir Sresi, 81:1.
3. Gk yarld zaman. ntar Sresi, 82:1.
4. Ne zaman ki yer mthi bir sarsntyla sarslr. Zilzl Sresi, 99:1.
Ve beer iin yle bir istikbalden haber veriyor ki,
dnyev istikbal ona nisbeten bir katre hkmndedir. Ve
yle bir saadetten mjde veriyor ki, dnya saadetleri ona
nazaran ryalar gibi olur. Evet, bu kinatn perdesi altnda
ok acaip eyler vardr, bizleri bekliyorlar. Biz de onlar
intizar ediyoruz. Binaenaleyh, o acaibi grp bize
keyyetlerini hikye etmek iin hrikulde bir insan
lzmdr ki, o harika garaibi grsn ve grd gibi bize de
sylesin.
Ve keza, o zt, Hlkmzn bizden talep ettii eylerden
bahsediyor ve ok hakikatlerden, meselelerden haber
veriyor ki, onlardan kurtulu yoktur. Fey acaba! Ekser-i
ns neden byle hak eylerden gz yumuyorlar,
hakikatlerden kulak tkyorlar?
ON BRNC REHA: Arkada! u minber-i lide
hutbe-i ezeliyeyi okuyan ve ahsiyet-i mneviyesiyle
bizlere mehud ve yksek unatyla lemde mehur olan
zt- nurn, (a.s.m.) vahdaniyet-i lhiyeye bir burhan-
sdk- ntk ve tevhidin hakikat olduuna bir delil-i hak ve
saadet-i ebediyenin de vcuda gelmesine kat bir delil ve
zahir bir burhandr.
Ve keza, o zt, insanlar hidayete davet etmekle saadet-i
ebediyenin husulne sebep olduu gibi, vsulne de
sebeptir.
Ve keza, o zt, duasyla, ubudiyetiyle o saadetin
vcuduna ve icadna vesiledir. Evet, bak: O zt, nev-i
beere imamdr. Mescidi, yalnz Ceziretl-Arab deildir,
kre-i arzdr. Cemaati de yalnz o zamann insanlar
deildir. Belki dem zamanndan kyamete kadar herbir
asrn halk bir saf olup, btn asrlar saar onun
arkasnda, onun duasna min diyorlar.
Bilhassa o zt, o cemaat- uzmda umum zevilhayata
mil pek edit bir ihtiyac- azm iin dua eder. Ve onun
duasna, yalnz o cemaat deil, belki arz ve sem ve btn
mevcudat min syler. Yani, Y Rabben! onun duasn
kabul eyle. Biz de o duay ediyoruz. Biz de onun talep
ettiini talep ediyoruz.
Bilhassa, o cemaat-i uzm nnde kldrd namazda,
yle bir tazarru ve tezelll ile, yle bir itiyakla, yle bir
hznle niyaz ve dua eder ki, kinat bile heyecana gelir, o
ztn duasna itirk eder. Evet, yle bir maksat iin niyaz
eder ki, eer o maksat husule gelmezse, yalnz mahlkat
deil, lem bile kymetsiz kalr, esfel-i slne der.
nk, o ztn matlubuyla mevcudat yksek kemlta
eriir.
Acaba o zt, o matlubu kimden istiyor? Evet, yle bir
Zttan talep eder ki, en gizli ve en kk bir hayvann cz
bir ihtiyac iin lisan- haliyle yapt duay iitir, kabul
eder, ihtiyacn yerine getirir. Ve keza, en edn bir emeli, en
edn bir gaye iin, en edn bir zhayatta grr ve onu ona
yetitirmekle ikram ve merhamet eder. Bu dualarn
neticesinde yaplan terbiye ve tedbirler yle bir intizamla
cereyan eder ki, o terbiyelerin ancak bir Sem ve Basr, bir
Alm ve Hakmden olduuna phe brakmaz.
Acaba o zt, o minberde Ara mteveccihen ellerini
kaldrarak yapt dua ile ne istiyor ki btn mahlkat
min sylyor?
Evet, o zt, Cenb- Hakkn rzasn ve Cennette
mlkat ve ryetiyle saadet-i ebediyeyi istiyor. Bu istenilen
eylerin icadna rahmet, hikmet, adalet gibi saysz esbap
olmad takdirde, o zt- nurnnin tek duas ve tazarru ile
niyaz etmesi, Cennetin icadna ve tsna kdir.
Binaenaleyh, o ztn risaleti, imtihan ve ubudiyet iin u
dnyann kurulmasna sebep olduu gibi, o ztn
ubudiyetinde yapt dua, mkfat ve mczat iin dr-
hiretin cadna sebep olur.
Evet, bu yksek intizam ve geni rahmet ve gzel sanat
ve kusursuz ceml ile zulm ve irkinlik arasnda tezat
vardr. timalar mmkn deildir.
Evet, edn bir sesi, edn bir kimseden, di bir i iin
iitip kabul etmekle, en yksek bir savt, en byk bir i
iin iitip kabul etmemek, emsalsiz bir kubh ve irkinlik ve
bir kusurdur. Bu ise mmkn deildir. nk, hsn-i zt,
kubh-u ztye inklp eder. nklb- hakik ise muhaldir.
ON KNC REHA: Arkada! O hatib-i mridden
grdn, iittiin kdir. nk ahvalini tamamyla ihta
etmek mmkn deildir. yleyse, ondan sonra gelen
asrlarn o zttan aldklar feyizlere dikkat etmek zere geri
dnelim. Bak, arkada! Btn bu asrlar o Asr- Saadetin
gneinden Eb Hnife, , Eb Yezid, Cneyd-i
Badad, Abdlkadir-i Geyln, mam- Gazal, Muhyiddin-i
Arab, Eb Hasen-i zel, ah- Nakibend, mam-
Rabbn (radiyallh anhm ecman) gibi binlerce nurn
ziydar yldzlar ayrlp lem-i beeri tenvir etmilerdir.
Mehudatmzn tafsiltn baka vakte tehir ederek,
mucizat sahibi o zt- nurn Aleyhissalt Vesselma bir
salt selm getirelim.



.


..
.






...





.
1
Arkada! Risalet-i Ahmediyeyi ispat eden deliller pek
byk bir yekn tekil ediyor. On Dokuzuncu Sz
namndaki risalemde o delillerden bir ksm zikredilmitir.
O ztn izhar ettii bine yakn mucizeleriyle Yirmi Beinci
Sz namndaki eserimde tafsil edilen krk vech-i icza
bli olan Kurn, risalet-i Ahmediyeye (a.s.m.) ehadet
ettii gibi, bu kinat da ytyla o ztn nbvvetine
dellet eder. Evet, kinatta yazlan saysz yetler Zt-
Ehadin vahdaniyetine ehadet ettikleri gibi, risalet-i
Ahmediyeye de (a.s.m.) dellet ve ehadet ederler.
1. Salt ve selm o nurn zta olsun ki, o zt, Rahmn ve Rahmden ve Ar-
zamdan gelen Furkn- Hakmin kendisine indii Efendimiz Muhammeddir.
mmetinin iyilikleri saysnca milyonlar salt ve milyonlar selm zerine
olsun. Risaleti Tevrat, ncil ve Zeburda mjdelenen; nbvveti irhsatla,
cinlerin htieriyle, insanlk leminin evliyalaryla, beer khinleriyle
mjdelenen; bir iaretiyle ay paralayan Efendimiz Muhammede, mmetinin
nefesleri saysnca milyonlar salt ve selm olsun. Davetine aalarn koup
geldii, dusyla yamurunhemen iniverdii, scaktan korumak iin bulutlarn
ona glge yapt,bir lek yemeiyle yzlerce insann doyduu, parmaklarnn
arasndan defa kevser gibi sularn alad, onun hrmetine Allahn,
kertenkeleyi, ceyln, aa ktn, zehirli keinin kolunu, deveyi, da, ta
ve toprakonuturduu, Miracn sahibi olan ve gz asla amayan o byk
mira mucizesinde ryetullaha mazhar olan Efendimiz ve efaatimiz
Muhammede, Kurnn ilk inmeyebalad andan zamann sonuna kadar onu
okuyan her bir okuyucununokuduu her bir kelimenin hava dalgalarnn
yinelerinde Rahmnn izniyle yansyan btn kelimelerinin btn hareri
saysnca, milyonlar salt ve selm olsun. Btn bu salvatlardan her biri
hrmetine bizi bala, ey lhmz, bize merhamet et. min.
Ezcmle: Kinatta grnen hsn- sanat dahi risalet-i
Ahmediyeye (a.s.m.) dellet ve ehadet eden kat bir
delildir. Zira, u ziynetli masnuatn cemli, hsn-i sanat ve
ziyneti izhar eder. Sanat ve suretin gzellii, Snide
gzelletirmek ve ziynetlendirmek istei mevcut olduuna
dellet eder. Gzelletirmek ve znetlendirmek sfatlar,
Sniin sanatna olan muhabbetine dellet eder. Bu
muhabbet ise, masnuatn en ekmeli insan olduuna
delildir. nk o muhabbetin mazhar ve medar insandr.
nsan dahi masnuatn en cmi ve en garibi olduundan,
ecere-i hilkate bir semere-i uuriyedir. nsan bir semere
gibi olduu cihetle kinatn eczas arasnda en cmi ve
bad bir czdr. nsan zuur ve cmi olduu cihetle, nazar
mm, uuru kll olur. Nazar mm olduundan ecere-i
hilkati tamamyla grr, uuru da kll olduundan, Sniin
makasdn bilir. yleyse, insan Sniin muhatab- hssdr.
Evet, mm ve umull olan nazar ve uurunu Sniin
ibadetine ve muhabbetine sarf ve sanatn istihsan, takdir
ve tehirine tevcih ve nimetlerinin krne istimal eden bir
fert, verdii nimetlere kar kr isteyen ve yaratt
mahlkat ibadete, kre davet eden Sniin has muhatap
ve habibidir.
Ey insanlar! Zikredilen ahval ve unatla muttasf olan
Hazret-i Muhammedin (a.s.m.), Sniin o ferd-i ferid
dediimiz muhatab- hass olmamasna imkn var mdr?
Ve tarihinizin gsterdii nev-i beerden en byk insanlar
arasnda, bu makama daha lyk dier bir ahs var mdr?
Ey gzleri salam ve kalbleri kr olmayan insanlar!
Baknz, insan leminde iki daire ve iki levha vardr:
Birinci daire: Rububiyet dairesidir.
kinci daire: Ubudiyet dairesidir.
Birinci levha: Hsn- sanattr
kinci levha ise: Tefekkr ve istihsandr.
Bu iki daire ile iki levha arasndaki mnasebete baknz
ki, ubudiyet dairesi btn kuvvetiyle rububiyet dairesi
hesabna alyor. Tefekkr, teekkr, istihsan levhas da
btn iaretleriyle hsn- sanat ve nimet levhasna
bakyor.
Bu hakikati gznle grdkten sonra, rububiyet ve
ubudiyet dairelerinin reisleri arasnda en byk bir
mnasebetin bulunmamasna aklnca imkn var mdr? Ve
Sniin makasdna keml-i ihlsla hizmet eden ubudiyet
reisinin Sni ile azm bir mnasebeti ve kav bir intisab ve
o intisapla her iki daire reisleri arasnda bir murefe ve
mkleme ve alveriin olmamasna ihtimal var mdr?
yleyse, bilbedhe tahakkuk etti ki, ubudiyet reisi,
rububiyetin has mahbup ve makbuldr.
Ey insan! Bu ssl masnuat env- mehasinle tezyin
eden ve btn zhayat olanlarn zevklerine, itahlarna gre
bu kadar nimetleri inm eden Sniin en kmil, en ceml
ve ibadetine keml-i itiyakla tevecch eden ve Sniin
mehasin-i sanatna takdir ve istihsanatyla ar ve feri
taraba, sevinmeye getiren ve Sniin ihsanatna yapt
teekkrat ve tekbirat ile berr ve bahri cezbeye getiren u
gzel mahlk ve masnuuna iltifat edip szn nazar-
itibara almamas ve teekkratna mukabele etmemesi ve
tevecch edip, kendisiyle konumamas ve iktidarna gre
btn mahlkata bir imam ve mrid yapmamas imkn
var mdr?
Lsiyyemalar
Onuncu Szn bir cihette esas ve Yirmi Sekizinci Szn
Arab ikinci makamdr.
Kinatn btn zerrat, mtemian ve mnferiden,
lisan- acz ve fakr ile vcub-u vcud ve vahdetine ehadet
ettikleri Sni-i Hakme hamdler, senlar, krler olsun. Ve
kinatn tlsmn ap, ytn kef ve beyan eden Resul
ile l ashabna ve sair enbiya ve mrseln ihvanna ve
ibd- slihne salt selmlar olsun.
Arkada! Tabiat ve esbab, baz insanlara kr kapsn
kapatp irk ve kfr kapsn amtr. Halbuki, irkin
temeli saysz muhalttan kurulmu olduundan haberleri
yok. O muhalattan bir taneyi beyan edeyim ki, irkin ne
kadar fena bulunduunu kr gzleriyle grsnler. yle ki:
irk sahibi, cehalet sarholuunu terk ve ilim gzyle
kfrne bakt zaman, o kfr iman ve izan edebilmek
iin, bir zerre-i vahideye bir ton arlnda bir yk
ykletmeye ve her zerrede saysz matbaalar icad edip
tabiat ve esbabn eline vermeye ve btn masnuatta btn
sanat inceliklerini tabiata ders vermeye muztar ve mecbur
olur. Zra, hava unsurundan, mesel, herbir zerre, btn
nebatlar, iekler, semereler stnde konup bnyelerinde
vazifesini yapmak salhiyetindedir.
Eer bu zerreler, yaptklar vazifelerde memur olup
Cenb- Hakkn emir ve iradesine tbi olduklar krne
inkr edilirse, o zerre herhangi bir bnyeye girse, o
bnyenin btn cihazatn, keyyetiyle teekkln bilmesi
lzmdr. Bu bilginin o zerrede bulunmasn ancak o kr
itikad edebilir.
Maahaza, bir semere, bir ecerenin bir misal-i
musaardr. Ve o semeredeki ekirdek, o ecerenin
defter-i amlidir. O aacn tarih-i hayat o ekirdekte
yazldr. Bu itibarla, bir semere ecerenin tamamna, belki
o ecerenin nevine, belki kre-i arza nzrdr. yleyse, bir
semerenin sanatndaki azamet-i mneviyesi, arzn
cesameti nisbetindedir. O zerreyi, sanata hvi olduu o
azamet-i mneviyeyle bina eden, arz haml ve bina
etmekten ciz olmayacaktr. Acaba o kr mnkir, kalbinde
byle bir kfr tamakla, akl ve zek iddiasnda
bulunmas kadar bir ahmaklk var mdr?
Arkada! Her birey iin iki suret ve ekil vardr:
Biri: Maddiyedir ki, deta bir gmlek gibi, hereyin
vcuduna gre kaderin takdiriyle biilmi u grnen
suretlerdir.
Dieri: Mkuledir ki, bireyin yaad bir mrde
mrur-u zamanla deitirdii muhtelif madd suretlerin
itimndan tasavvur edilen bir suret-i vehmiyedir.
Bir atein sratle tedvirinden hasl olan daire-i vehmiye
gibi, hereyin tarih-i hayatn bildiren ve kadere medar
olan ve mukadderat- eya denilen u ikinci suret,
mkuledir. Suret-i maddiye itibaryla hereyin bir nihayeti,
bir gayesi olduu gibi, suret-i mneviye itibaryle de bir
nihayeti ve gizli baz hikmetler iin bir gayesi de vardr.
Binaenaleyh, hereyin suret-i maddiyesinde, kudret-i
Rabbn ustadr, kader mhendistir. Suret-i mneviyesinde
ise, kader mistardr, yani, teekkltn izgilerini izer;
kudret mastardr, yani o izgiler stnde yaplan
teekklt, kudretten sudur eder.
Ey kr! Bunu iittikten sonra iyice dn. Bir zerreye
bir terzilik sanatn retmeye kudretin var mdr? Kendine
hlk ittihaz ettiin tabiat ve esbab, hereyin muhtelif ve
mtenevvi suretlerini biip dikmesine kudretleri var mdr?
Bak, ey gzden mahrum kr! ecere-i hilkatin semeresi
ve kuvvet ve ihtiyarca esbabdan stn olan insan, terziliin
btn kabiliyetlerini, bilgilerini cem edip dikenli bir
ecerenin zlarna uygun bir gmlei dikemez. Halbuki,
Sni-i Hakm hereyin nems zamannda pek muntazam,
cedid ve taze taze gmlekleri ve yeil yeil hulleleri
keml-i srat ve shuletle yapar, giydirir. Fesbhnallah!
Evet, mnezzehtir, hereyin vcudu emrine bal olan
Allah mnezzehtir. Hereyin iyz elinde bulunan Sni
mnezzehtir. Btn mahlkata merci olan Sni
mnezzehtir.
Arkada! Herbir mevcudun stnde, Sni-i Ehad ve
Samedin bir sikkesi, bir htemi olup, o mevcudun Sni-i
Ehad ve Samedin mlk ve eser-i sanat olduuna ehadet
ediyorlar.
Evet, gayr- mtenahi ehadiyet sikkelerinden ve
samedniyet htemlerinden, yalnz bahar mevsiminde
sahife-i arza darb edilen sikkeye bak ki, u zikredilecek
mteselsil fkralar, cmleler o sikkeyi gne gibi
gsteriyorlar ve izhar ediyorlar.
Evet, sahife-i arzda pek garip, hakmne bir icad
grnyor. Bu grnen icadn gsterdii kuvvet ve faaliyeti
grmek istersen, u gelen fkralara dikkat et
1. O icad ili, pek azm ve geni bir sehavet-i
mutlakadan geliyor.
2. Bir suhulet-i mutlaka ile bir kuvvet-i mutlakadan
kyor.
3. Mutlak bir intizamla, srat-i mutlakada meydana
geliyor.
4. Mevzun ve mizanl olarak bir vsat-i mutlakada
bulunuyor.
5. Gzel bir eser-i sanat olmakla beraber, mutlak bir
ucuzlukta grnyor.
6. Taallk ettii eyler pek kark olmakla beraber,
byk bir imtiyaz- mutlak ve adem-i iltibasla yaplyor.
7. Mahall-i taallku gayr- mtenahi olmakla beraber,
eserlerinde irkinlik grnmez, ahsen ekilde husule gelir.
8. Efrad ve env arasnda, bud-u mutlak ile beraber,
tevafuk-u mutlak var.
Arkada! Bu fkralarn herbirisi tek bana da o sikkeyi
izhar etmeye kdir.
Baknz, en harika bir sehavetle en harika bir hsn-
sanat, muhit bir kudretin hassasdr.
Ve intizamla beraber harika bir suhulet, hibir eyden
ciz olmayan muhit bir ilim sahibine mahsustur.
Tartlm gibi gayet mizanl olmakla beraber, mucizne
bir srat-i mutlaka, hereyi emrine ve kudretine teshir
eden Zta mahsustur.
Nevilerin pek dank bulunmasndan, pek geni bir
tasarrrua harika bir hsn- sanat, ilim ve kudretiyle
hereyin yannda bulunan Zta hastr.
Kesret ve mebzuliyetle beraber her ferdin sanat
itibaryla kymettar olmas, sonsuz bir zenginlikle gayr-
mtenahi hazinelere malik olan Zta mahsustur.
Efradn ziyadesiyle kark olmasyla beraber iltibassz
ve fevkalde imtiyaz ve teahhuslara mazhar olmalar,
hereye basr ve hereye ehd ve herbir ili kendisini
dier bir ilden men etmeyen Zta mahsustur.
Ve keza, arzda dank bulunan efrad arasndaki
uzaklkla beraber, surete, vcuta, tekilta aralarnda
husule gelen tevafuk, kre-i arz yed-i tasarrufunda,
ilminde, hkmnde, hikmetinde bulunan Zta mahsustur.
Ve keza, nevin kesret-i efradyla beraber her ferdin
harikulde bir hsn- hilkate mlik olmas, Kadr-i Mutlaka
hastr ki, az ok, kk ve byk herey Ona nisbeten
birdir.
Geen fkralarn herbirisinde, hereyin tek bir Sniin
sunu ve sanat olduuna dellet eden baka bir yet daha
vardr. Evet, sehavetle kuvve-i iktisadiye arasnda ve
sratle mizanl olmak arasnda ve ucuzlukla kymetli
olmak arasnda ve kark olmakla mmtaz bulunmak
arasnda tezat vardr. Bu ztlar bir ilinde cem etmek,
ancak kudreti hadsiz bir Sni-i Kadre mahsustur.
Hlsa: Herbir fkra, tek bana htem-i ehadiyeti izhara
k olduu takdirde, fkralarn heyet-i itimaiyesi pek zahir
bir tarik-i evl ile htem-i ehadiyeti gsterir. te bu
izahtan,

1
yet-i kermesinin srr zahir oldu. Yani, o inatl mnkire,
Hlk- Semavat ve Arz kimdir? diye sorulduu zaman,
ar u nr, Allahtr diyecektir.
1. Lokman Sresi, 31:25.
Arkada! Ulhiyet, risalet, ahiret, kinat arasnda
hakikatte telzum vardr. Yani, bunlardan birisinin vcut ve
sbutu, tekisinin de vcut ve sbutunu istilzam eder.
Birisine iman, tekisine de iman icab ettirir.
Evet, mesel, herbir kelimesi bir kitab ve herbir har
bir satr ierisinde tutan bir kitabn, ktipsiz vcudu
mmkn deildir. Kinat kitab da Nakka- Ezelnin
vcub-u vcuduna baldr. Sarho olmayanlar, ancak
Nakka- Ezelye iman etmekle kitab- kinata ahit
olabilirler.
Ve keza, pek ok sanat harikalarna ve nak ve
ziynetlerin garaibine mtemil olan bir binann bni ve
snisiz vcudu mmkn olmad gibi, bu lemin vcudu
da Sniin vcuduna tbidir. Dallet sarholuuyla sarho
olmayanlar, onu bunsuz tasdik edemezler.
Ve keza, deniz ve nehirlerin yznde, emsin aksini
gsteren kabarcklardaki gnein parlts, emsin
vcudunu inkr etmekle mmkn olmad gibi, akl bozuk
olmayanlar iin, keml-i intizamla tahavvl ve teceddd
eden u kinatn uhudu, Bni ve Sniin vcub-u
vcudunun tasdikiyle olabilir. nk, u muhteem kinat
meiet ve hikmetiyle tesis ve kaza ve kaderinin
dsturlaryla tafsil ve detinin kanunlaryla tanzim ve
inayet ve rahmetinin namuslaryla tezyin ve esm ve
sftnn cilveleriyle tenvir eden, ancak ve ancak Bni ve
Snidir.
Evet, Hlk- Vhid kabul edilmedii takdirde, kinatn
zerrat ve mrekkebat adedince sonsuz ilhlarn kabulne
mecburiyet hasl olur. Ve ayn zamanda, herbir ilhn u
kinat halk etmeye kdir olmas lzmdr. nk, zhayatn
herbir czsi, zevilhayatn kllne, yani umumuna bir
hristedir. Czyi halk eden, kllyi de halk etmeye kdir
olmaldr.
Ve keza, ziyasz gnein vcudu mmkn olmad gibi,
ulhiyet de tezahrsz olamaz. Tezahr ise, irsal-i rusl
ile olur.
Ve keza, hadd-i kemle bli olan en yksek bir cemlin
bilinmesi, grnmesi, gsterilmesi iin resullerin tari
lzmdr.
Ve keza, keml-i cemle bli olan keml-i hsn-
sanat, resullerin delletiyle olur.
Ve keza, rububiyet-i mme, ubudiyet-i klliye ister. Bu
da zlcenaheyn resullerin vahdet-i lhiyeyi halka iln
etmeleriyle mmkn olur.
Ve keza, bir hsn sahibinin istei olmasa ve bir ayine
bulunmasa ve tarif edici bir ahs tavassut etmezse, onun
hsnnn grnmesi, gsterilmesi mmkn deildir. Bu da
ancak resuller vastasyla olur. nk, resul, ubudiyetiyle
Hlkn hsnne ayinedir; risaleti cihetiyle de halka izhar
ve iln eder.
Ve keza, bir ztn cevahirle, zkymet eya ile dolu
hazinelerini ap halka gstermek ve arz etmekle o ztn
kudretini, zenginliini, saltanatn iln etmek iin, ancak o
ztn msaadesiyle ve iradesiyle emir ve tayin edilmi bir
memur lzmdr. te o memur resuldr.
Arkada! Bu sfatlar hiz, bu vazifeleri en mkemmel
grebilecek Hazret-i Muhammed Aleyhissalt
Vesselmdan baka lemde bir ahs yoktur. En cmi, en
kmil, en fzl o zttr. Tam tamna tehir, tebli, tarif,
tavsif, izhar, iln eden, o zttr.
Aziz arkada! man- billh ile hiret iman
arasndaki telzuma geldik. Hazr ol, dinle:
Bir sultan, itaat edenlere mkfat ve isyan edenlere de
mcazat etmezse, saltanat inhidama yz evirir. Ve keza,
bir sultann sanda ltuf ve merhamet ve solunda kahr ve
terbiye lzmdr. Mkfat, merhametin iktizasdr. Terbiye
de mczt ister. Mkfat ve mczat menzilleri hirettir.
Ve keza, yksek bir hikmet ve adalet sahibi olan bir
sultan, saltanatnn ann kusurdan saklamak zere,
kendisine iltica edenleri taltif ve hkimiyetinin hametini
gstermek iin milletinin hukukunu muhafaza eder. Bu
cihetlerin mhim bir ksm hirette olur.
Ve keza, lebleb dolu hazinelere mlik ve sehavet-i
mutlakaya sahip olan bir sultan iin umum ve daim bir
dr- ziyafet lzmdr. Ve ayr ayr ihtiya sahiplerinin
devam ve beklarn ister. Bu da ancak hirette olur.
Ve keza, bir ceml sahibi, dima hsn ve cemlini
grmek ve gstermek ister. Bu ise hiretin vcudunu ister.
nk daim bir ceml, zil ve muvakkat bir mtaka rz
olmaz, onun da devamn ister. Bu da hireti ister.
Ve keza, yardm isteyenlere yardm ve dua edenlere
cevap vermek hususunda, pek rahmne bir efkat sahibi
olan bir sultanki edn bir mahlkun edn bir isteini
derhal yapar, verirelbette btn mahlkatn en byk bir
ihtiyacn keml-i suhuletle yapar. Byle umum ve en
mhim bir ihtiya ancak hirettir.
Ve keza, icraatndan, faaliyetinden anlalan pek harika
bir ihtiam iinde bir saltanat varken, milletinin itimlar
iin yalnz dar bir misarhane yaplm; dim olarak
milleti istib edemez, daima dolar boalr. Ve bir
imtihanmeydan var; her vakit deiir, tebeddl eder. Ve
sultann baz sr-sanatna ve ihsanatna baz nmuneler
gstermek iin meclisleri var; zaman zaman tahavvl eder.
Bu vaziyet, bu dar menzil ve meydan ve meherden sonra
daim bir menzil, sabit saraylar, ak hazineler bulunup ve
sakinleri sabit ve daim kalacaklarna bilbedhe dellet
eder.
Ve keza, dikkat sahibi bir sultan ki, milletinin btn
amallerini, ef allerini, hizmetlerini, hcetlerini tamamyla
yazar ve yazdrr ve mlknde cereyan eden herbir hdise
ve herbir vakann suretlerini, fotoraarn alp tesbit ve
hfz ederse, elbette bu vaziyet, bir muhasebenin, bir
muhakemenin, bir mkfat ve mcztn vukua geleceine
kat bir surette dellet eder.
Ve keza, mkfat ve mczat hakknda tekrarla pek ok
vaadleri ve tehditleri olursa ve o vaad vad edilen eyler
kudretine ar gelmezse ve o eyler raiyeti iin pek
ehemmiyetli olursa, elbette sz verdii eylerde hilf
olmayacaktr. nk hulfl-vaad, kudretin izzetine zttr.
Ve keza, hadd-i tevatre bli olan muhbirlerin ittifak ve
icmlarna gre, o muhteem ve azm saltanatn medar ve
cevelangh ancak hiret memleketidir. Bu kk
menziller, meydanlar o azamete daim bir mekn olamaz.
nk, bu gibi zil, mtebeddil eyler, o mstakar
saltanata makar olamaz.
Evet, o Sultan u kk menzilde ve meydanda ok
eyleri, itimlar, iftiraklar gsteriyor. Fakat, bizzat
maksat o eyler deildir. Ancak hiretin meydan-
ekberinde vukua gelecek hallerin, emirlerin nmunelerini
gstermektir. nk, o maher-i azmde yaplacak
muameleler, bu kck nmunelere gre cereyan
edecektir. Demek bu menzilde gsterilen fni, zil haller, o
lemde bki ve daim semereler verecektir.
Evet, o Sultann u fni menzillerde ve korkun
meydanlarda gsterdii hikmet, inayet, adalet, rahmet ve
efkatin fevkinde bir derecenin tasavvuru imkn hricidir.
Elbette bu kadar yksek ve geni harika sanatlar, daim
meknlar, sabit meskenleri ve zevalsiz sakinleri isterler ki,
o byk hikmet ve adaletin hakikatlerine mazhar olsunlar.
Ve ill, u grnen hikmet, inayet ve merhametin inkr
lzm gelir. Ve ayn zamanda, bu kadar hikmetinden ve
inayetinden zuhur eden iller sahibininh!zlim,
gaddar, seh olduuna zehab edilir. Bu ise, inklb- hakiki
istilzam eder.
Ve keza, u muvakkat menzillerin saltanat- daimeye
makar olacak bir ekle gireceine pek ok deliller,
burhanlar vardr. Maahaza, bu lemi icad edip teki lemi
icad etmemek ve bu kinat vcuda getirip teki kinat
getirmemek, budnyay yaratp teki dnyay yaratmamak
imkn yoktur. nk rububiyetin saltanat mkfat ve
mczat ister.
Ve keza, Sni-i lemin hereyi iine alm ve hereyi
istil ve istiab etmi bir rahmet-i vsias vardr. Validelerin,
hatt bir cihette nebatatn evldna olan efkatleri ve
kk, zayf yavrularnn suhulet-i rzklar, o rahmet
deryasndan bir katredir. O bahr-i rahmetin azametiyle, u
fni dnyada, bu ksa mrde, u kadar zahmet ve
bellarla kark, zil ve gayr- sabit olan u nimetler ve
ebed bekay isteyen insanlar arasnda mnasebet yoktur.
Ve ayn zamanda, iade edilmemek zere zeval, nimeti
nikmete, efkati zahmete, muhabbeti musibete ve lezzeti
eleme ve rahmeti zddna kalb eder
Ve keza, lemde grnen tasarrufattan anlalyor ki,
Sni-i lemin pek yksek, cellli, izzetli bir haysiyeti vardr
ki, ubudiyetle Snii tzim etmeyenlerin veya istihfaf
edenlerin tediplerini, tehir ve imhal etse bile, ihmal etmez.
Ve keza, o Sultann emirlerini, nehiylerini kymetsiz
grp imanla imtisal etmeyenler ve ibadetle kendilerini
sevdirmeyenler ve kranla hrmette bulunmayanlar iin
rububiyetin ebed kararghnda elbette bir dr- mkfat ve
mczat olacaktr.
Ve keza, btn mahlkatta grnen hsn- sanatlar,
intizamlar ve ihtimamlardan ve hereyde takip edilmekte
olan maslahat ve faidelerden anlalyor ki, kinat taht-
tasarrufunda bulunan Sni-i Zlcellde pek byk bir
hikmet-i mme vardr ki, itaat ve iltica edenlerin byk
taltif ve inamlara mazhar olacaklar o hikmet-i mmenin
iktizasndandr.
Ve keza, grnyor ki, herey lyk mevkiine vaz
ediliyor. Ve her hak, hak sahibine veriliyor. Ve her ihtiya
sahibinin hceti, istedii gibi yaplr. Ve her sual edenlerin
matluplarbilhassa istidat lisanyla veya ihtiyac- ftr
lisanyla veya ztrar ve zaruret lisanyla olsun
cevaplandrlyor. Byle eserleri grnen bir adalete bir
mahkeme-i kbr lzmdr ki, rububiyetin hkimiyetiyle
hukuk-u ibad muhafaza edilsin. nk, fni olan u dnya
menzili, o byk adalet-i hakikiyeye mazhar olamaz.
yleyse, o byk Sultan- dil iin bir Cennet-i bkiye, bir
cehennem-i dime lzmdr.
Ve keza, grnyor ki, bu lemin Sahibi, yapt u
kadar illerin delletiyle, harika bir sehavete sahip olduu
gibi, nur ve ziya ile dolu gneler ve meyve ve
semereleriyle hmile ecar ve aalar misill pek ok
hazineleri vardr. Binaenaleyh, bu ebed sehavet, tkenmez
servet ebed bir ziyafetgh ister ve devam ile muhtalarn
da devam- vcudunu iktiza eder. Zira, nihayet bir sehavet,
harika bir kerem, daima halka ihsan ve inam etmek iktiza
eder. Bu ise, ihsan ve inamlara minnettar ve muhta
olanlarn devam- vcutlarn ister.
Ve keza, u mucizeli ve hikmetli ef l-i kermnenin
tezahratndan anlalyor ki, Sni-i Filin pek gizli
kemlt vardr. Ve daima o kemlt, enzar- leme arz ve
tehir etmek ister. nk, daim bir keml, daim bir
tezahrle takdir edicilerin devam- vcutlarn iktiza eder.
nk, adem-i mutlaka namzet olan insan, kemlta
kymet vermez ve istihsan ve takdire bedel istiskal ve
tahkir eder.
Ve keza, bu gzel, mzeyyen, mnevver masnatn
Snii iin mcerred mnev bir ceml vardr. Ve Onun, o
mahf hsn ve ceml iin pek ok mehsin ve leti
vardr ki, ksa akllarmzla idrak edemeyiz. Ezcmle, o
cemlin kesif ayinelerinden biri sath- arzdr. Bu sath- arz
her asrda, her mevsimde, her vakitte daima tecell
etmekte olan o cilvelerin glgelerini tehir, tavsif, iln ve
izhar eder.
Ve keza, hakaik-i sabitedendir ki, yksek bir ceml
sahibi, bizzat kendi gzyle ve bilvasta bakasnn
gzyle, cemlini ve cemlinin inceliklerini grmek istiyor.
Binaenaleyh, ceml sermed ve dim olursa, behemehal
onun inceliklerini gsteren ayinelerinin de ebed ve dim
olmas zarurdir. nk, bki bir hsn fni bir mtaka raz
olamaz. Ve zil ve fni bir kn, ebed ve bki olan
mahbubuna muhabbeti adavete kalb olur. Evet insan, eli
veya fehmi yetimedii gzel bireyi, kendisini tesell iin
takbih eder. Bu itibarla, bu lem Snii istilzam ettii gibi,
Sni de lem-i hireti istilzam eder.
Ve keza, bu lemin Sniinde pek rahmne bir efkat
vardr. Zra gryoruz ki, bu lemde yardm isteyen bir
musibetzedeye keml-i sratle yardm ediliyor. Dergh-
izzete iltica eden kurtuluyor. Sual eden sillerin istekleri
veriliyor. En di bir zhayatn sesi iitiliyor ve hceti kabul
ediliyor. te byle bir efkat sahibi, nev-i beerin en
byk, en lzm, en zarur, edit bir hceti hakknda, btn
insanlar namna yapt duada istedii Cenneti ve saadet-i
ebediyeyi ve bas badel mevti yapacaktr. Bilhassa, o
reis-i muhteremin u umum duasna, btn zevilhayat,
btn mahlkat min! min! diyorlar.
Bak, o zt yle bir maksat, yle bir gaye iin saadet
isteyip dua ediyor ki, insan ve btn mahlkat, esfel-i
sln olan fen-y mutlaka sukuttan, kymetsizlikten,
faidesizlikten, abesiyetten, l-y illiyn olan kymete,
bekya, ulv vazifeye, mektubat- Samedniye olmas
derecesine karyor.
Bak, hem yle yksek bir fzar- istimdatkrneyle
istiyor ve yle tatl bir niyaz- istirhamkrneyle yalvaryor
ki, gya btn mevcudata, semvta, ara iittirip, vecde
getirip, duasna min, Allahmme, min! dedirtiyor.
Acaba btn ben demi arkasna alp, u arz stnde
durup, Ar- zama mteveccihen el kaldrp, nev-i beerin
hlsa-i ubudiyetini cmi hakikat-i ubudiyet-i Ahmediye
(a.s.m.) iinde dua eden u eref-i nev-i insan ve ferd-i
kevn zaman olan Fahr-i Kinat ne istiyor, dinleyelim.
Bak, kendine ve mmetine saadet-i ebediye istiyor, bek
istiyor, Cennet istiyor. Hem mevcudat ayinelerinde
cemllerini gsteren btn esm-i kudsiye-i lhiyeyle
beraber istiyor, o esmdan efaat talep ediyor, gryorsun.
Eer, hiretin hesapsz esbab- mucibesi, delil-i vcudu
olmasayd, yalnz u ztn tek duas, baharmzn icad
kadar Hlk- Rahmin kudretine haf gelen u Cennetin
binasna sebebiyet verecekti. Demek, nasl ki, o ztn
risaleti, u dr- imtihann almasna sebebiyet verdi,
1
srrna mazhar oldu;
onun gibi, ubudiyeti dahi, teki dr- saadetin almasna
sebebiyet verdi.




.
2
1. Hadis-i kuds. Sen olmasaydn ben lemleri yaratmazdm. Ali el-Kari,
erh-if, 1:6; el-Aclun, Kefl-Haf, 2:164.
2. Allahm, her iki dnyann efendisi, iki lemin medar- fahri, dnya ve
hiretin hayat, iki cihan saadetinin vesilesi, zlcenheyn ve cin ve insin resul
olan u Habbine, onun btn l veashabna ve onun enbiy ve mrseln
kardelerine salt ve selm et.min.
Ve keza, bu lemin geli ve gidiatnda ve btn
mahlkatn bir hedefe sevkinde ve semv, s btn
ecramn bir kudrete bal ve musahhar olmasnda pek
byk bir saltanat eseri grnyor. Ve bundan anlalyor
ki, bu mevcudatta tasarruf eden Sniin azm rububiyetinde
harika bir saltanat vardr. Halbuki, bu dnya menzili
tahavvlta, zevale mruzdur. Sanki misarler iin
yaplm bir handr ki daima dolup boalyor. Ne kendisinin
sabit bir ekli vardr ve ne de iinde oturanlarn bir karar
vardr. Ve Sni-i lemin garip ve acip sanatlarnn
nmunelerini tehir ve iln iin tahavvlden hli kalmayan
bir meherdir. Bu itibarla o handa ve o meherde itim
eden insanlar sabit kalacak deiller. nk meskenleri
sbit deildir.
te bu hal ve u vaziyet, bu fni menzilden sonra o
sermed saltanata karargh olmak zere, sabit, bk, ebed,
sermed saadetlerin, Cennetlerin ve saraylarn olacana
kat bir delletle ehadet eder. nk, fni, bkiye makam
ve medar olamaz. Evet, bir melikin gelip giden misarleri
iin yolda yapt u menzile ve o menzilde oturan
misarlere bakld zaman grlyor ki, milyonlarca
lirayla yaplan o menzil, pek az bir zaman iindir. Ve
ondaki ziynetler, kymetli eyler, hep suret ve rneklerdir.
Ve misarler o nes taam ve yemeklerin yalnz tadna
bakp, karnlarn doyuracak derecede yemiyorlar. Ve herbir
misar, husus makinesiyle o menzildeki znetlerin
resimlerini alrlar. Ve melikin de gizli memurlar onlarn
btn harekt, ef al ve muamelelerini yazyorlar. Ve o
melik her mevsimde milyonlarca o ziynetleri, o gzel
eyleri yeni gelecek misarler iin tahrip ve tecdit ediyor.
Ve hakeza, pek ok garip ve acip eyler grnyor.
te bu vaziyet gsterir ki, o muvakkat menzil sahibinin
pek yksek kymetli menzilleri, daireleri ve ebed, sermed
saraylar vardr. Bu kk menzilde grnen eyler, haller,
misarleri ebed menzillerdeki yksek eylere tevik iin
gsterilen nmunelerdir.
Kezalik, bu dnya menzilinin ve iinde oturan insanlarn
ahvline dikkat edilirse anlalyor ki, bu dnya ebed
kalmak iin yaratlm bir menzil deildir. Ancak Cenb-
Hakkn ebed ve sermed olan Drsselm menziline
dvetlisi olan mahlkatn itimalar iin bir han ve bir
bekleme salonudur. Bu dnya menzilinde grnen leziz
eyler, lezzet ve zevk iin deildir. nk, visallerinin
lezzeti, raklarnn elemine mukabil gelmez.
Maahaza, o lezzetlerden hi kimse tam mnsyla
muradna nail olamaz. Ya olezzetlerin mrleri ksa olur
veya insann mr ksa olduundanmuradna yetiemez.
Ancak, o lezzetler ve o nefs eyler ibret ve kre sevk
iindir. nk, onlar Cenb- Hakkn ehl-i iman iin
Cennetlerde ihzar ettii hakik nimetlere nmunelerdir.
Ve o mzeyyen masnuat- fniye, fena ve adem iin
deildir. Ancak, onlarn suretleri ve misalleri, mnlar,
neticeleri alnr; lem-i bekda, ehl-i bek iin ebed
manzaralarn yaplmasna medar olurlar. Yahut ebed
lemde Sni-i Ebed istedii ekillere sokar. nk, o
masnat, bek iindir. Onlarn o zahir lm ve fenlar,
vazifelerinden terhistir, idam deildir.
Evet, onlarn lmleri fena olsa bile, yalnz bir cihetten
fenaya gider, ok cihetlerden bki kalr. Mesel, kudret-i
Ezeliyyenin yaratt u gl ieine bak: Evet, nasl bir
kelime azdan kar kmaz zahiren fenaya giderse de,
Allahn izniyle kulaklarda, ktlarda, kitaplarda
milyonlarca timsalleri kald gibi, akllarda da akllar
adedince mnlar kalr. Kezalik, o gl ksa bir zamanda
vazifesi tamam olur olmaz solar, lr, gider. Amma onu
gren btn insanlarn kuvve-i hafzalarnda ve haleyle
hmile olan tohumlarnda suretleri, mnlar bkidir.
Demek, o gln tohumu olsun, kuvve-i hafzalar olsun, o
gl ieinin suretini, ziynetini, menzilini hfz iin sanki
birer fotoraf ve beks iin birer menzildir.
Ey arkada! nsan da babo, serseri, sahipsiz bir
hayvan deildir. Ancak, onun da btn harekt ve ef li
yazlyor, tesbit ediliyor. Ve amlinin neticeleri hfzediliyor
ki, muhasebe-i kbrda ona gre derece alsn. Hlsa, her
gz mevsiminde yaplan tahribat, gelecek bahar
mevsimlerinde gelen yeni misarler iin yer tedarik etmek
ve bir nevi terhis ve izinlerdir.
Ve keza, bu lemde tasarruf eden Sniin yle bir kitab-
mbni vardr ki, ne kk ve ne byk, o kitapta yazlp
hfz edilmemi hibir ey yoktur. O kitabn maddelerinden
lemde grnen yalnz nizam ve mizan maddelerine bak:
Evet, gryoruz ki, herhangi muvazzaf bulunan birey,
vazifesinden terhis edilmekle daire-i vcuttan karsa,
Ftr- Hakm onun ok suretlerini levh-i mahfuzlarda
tesbit eder. Ve tarih-i hayatn, tohumunda ve neticesinde
nakeder ve pek ok gayb ayinelerde ibk eder. Mesel,
bir ecere, meyvesiyle hmile olduu gibi, tohumu da
meyveyle hmiledir. Demek, aacn bnyesinde semeresi
mevcut olduu gibi, tohumunda da semere mevcuttur. Ve
keza, vcuttan km pek ok eyler, insann kuvve-i
hfzasnda mevcut kalr.
te bu misallerden hfz ve hafziyet kanunu ne derece
ihatal olduu anlald. Evet, bu mevcudatn sahibi pek
byk bir ihtimamla mlknde cereyan eden hereyi taht-
hfz ve muhafazasna almtr. Ve hkimiyetinin muhafazas
iin sonsuz bir dikkati vardr. Ve rububiyetinde tam bir
intizam ve saltanat vardr ki, edn bir hadiseyi, di bir
hizmeti yazar ve yazdrr.
te bu derece ihatal, ihtimaml bir hfz kanunu, elbette
lem-i hirette yaplacak bir divan- muhasebata bakar. u
muhafaza kanunu, btn eyada cri olduu gibi,
mahlkatn en ere olan insana da mildir. nk, insan
Cenb- Hakkn rububiyetine ait unat ve ahvline
ahittir. Ve mahlkatn cemaatleri iinde, Allahn birliine
dellldr. Ve mevcudatn tesbihatna mahit ve hilfet-i
kbrayla tekrim ve terif edilmitir. nsan bu keramete, bu
erefe nail olduu halde, kendisini babo ve gayr- mesul
zannetmesin. Onun da divan- muhasebatta pek kark
hesaplar vardr. Ondan kurtulduktan sonra, mstehak
olduu yere gidecektir.
Evet, Kudret-i ezeliyeye nisbetle, lmden sonra harin
gelmesi, gzden sonra baharn gelmesi gibidir. Evet,
nebatat gibi insann da bir gz, bir de bahar vardr. Evet,
gemi zamanda vukua gelmi olan mucizat- kudret,
Sniin btn imknat- istikbaliyeye kadir olduuna kat
ahit ve burhanlardr.
Ve keza, bu lemin mliki, kendi kudretine pek kolay ve
pek ehven ve ibdna fevkalde mhim ve pek edidl-
ihtiya olan harin tekrar be tekrar vaadinde bulunmutur.
Malmdur ki, hulfl-vaad, kudretin izzetine, rububiyetin
merhametine zttr. Zira, vaadin hilfn yapmak, cehlin
veya aczin almetidir. Bu ise, Kadr-i Mutlak, Hakm-i
Mutlak olan zta muhaldir.
Maahaza, insanlarn hari nebatatn hari gibidir. Bunu
gren onu nasl inkr eder? Harin icadna olan vaadi ise,
btn enbiyann tevatryle ve byk insanlarn icmyla
sabit olduu gibi Kurn- Kermin lisanyla da sabittir.
Ezcmle,


1
1. Allah Tel ki, Ondan baka ibdete lyk hibir ilh yoktur. And olsun ki,
geleceinde phe olmayankyamet gnnde O sizi kabirlerinizden toplayp
diriltecektir. Allahtan daha doru szl kim vardr? Nis Sresi, 4:87.
olan yet-i kerime, byk bir iddet ve kuvvetle harin
icadna sz veriyor. Fakat, baz insan pek nankrdr ki,
btn mevcudat, sdkna ve hak olduuna dellet ettii o
Mlikl-Mlkn szlerini tasdik etmez, kendi hezeyanna
ve ahmaklna itimat eder.
Ve keza, bu lemde pek ihtiaml bir rububiyet sryla
aal bir saltanatn ular grnmektedir. Evet,
gryoruz ki, koca arz, sekenesiyle beraber, ehl, zelil, mut
bir hayvan gibi o rububiyetin emri altnda beslenir. Gzde
lmesi, baharda dirilmesi ve bir Mevlev gibi raks ve
hareketi ve sair btn ileri o emre tbi olduu gibi,
emsin de seyyaratyla tanzim ve teshiri ve sair vaziyetleri
o emre baldr. Halbuki, azametli u rububiyet-i
sermediye ve bu saltanat- ebediye yle zayf, zil,
muvakkat temeller ve esaslar zerine bina edilemez. Ve bu
mtebeddil, bell, kederli, fni dnya zerine kaim
olamaz. Ancak, bu dnya o azametli rububiyetin pek azm
ve geni dairesi iinde insanlar tecrbe ve imtihan,
kudretin mucizelerini tehir ve iln iin kurulmu
muvakkat bir menzildir ki, tahrip edilip pek muazzam,
geni, ebed ve bki bir leme cz olmak iin tebdil
edilecektir. Binaenaleyh, bu tebeddlt maraz olan
lemin Snii iin, dier tagayyrsz, sabit bir lemin
vcudu zarurdir.
Maahaza, zahirden hakikate geen ervah- neyyire
ashab ve kulb-u mnevvere aktab ve ukul- nuraniye
erbab ve kurb-u huzur-u lhde dahil olanlar, o Zt-
Zlcellin, mutler iin bir dr- mkfat ve siler iin bir
dr- mczat ihzar ettiini ve pek metin vaadlerle edit
tehditleri olduunu kat ihbar ediyorlar.
Malmdur ki, vaadleri ifa etmemek bir zldr. Hlk-
lem zll ve zilletlerden mnezzehtir. Ve ayn zamanda, o
hakikati ihbar eden ehl-i hakikat ve enbiya ve evliya ve
asya cemaatlerine kinat btn ytyla, kelimatyla,
zhir olarak ihbarlarn teyid ve takviye ediyor. Ey insan!
Bu haberden daha doru bir haber ve bu szden daha
doru bir sz var mdr?
Ve keza, bu lemin mutasarrf, dar ve muvakkat u arz
meydannda, lem-i hiretin byk meydannn ok
misallerini, nmunelerini her vakit gsteriyor.
Ezcmle: Bahar mevsiminde arzn sathnda yaplan
nebat hairlere dikkat lzmdr. Evet, alt gn zarfnda, o
kark nebatatn tohumlarndan lm, rm,
kaybolmu olan cesetleri galatsz, haltsz kem s-sbk
ina ve ide etmekle, arz meydannda nebat hairleri
yapan kudret, semvat ve arz alt gnde halk etmesinden
ciz deildir. Ve o kudrete nazaran gz iareti kadar kolay
olan har-i insanyi yapmamak imkn var mdr? Evet,
har-i nebatde kelimeleri, yazlar tamamen silinmi
yz bin kadar sahifeleri, birlikte, bilhalt ve bilgalat, ksa
bir zamanda eski yazlarn ide eden bir kudrete tek bir
sahifeden ibaret bulunan har-i insan ar gelir mi? Ha!
te o kudret sahibi, lisan- Kurnla emrettii,


1
yet-i kerimesi bu meselenin hakikat olduuna
sarahatle ehadet ediyor.
1. imdi bak Allahn rahmet eserlerine: Yeryzn lmnn ardndan
nasldiriltiyor. Bunu yapan, elbette lleri de ylece diriltecektir. Ohereye
hakkyla kdirdir. Rum Sresi, 30:50.
Ey aziz arkada! Cenb- Hakkn u tasarrufatndan ve
unatndan anlald ki, arz meydannda yaplan nebat
hairler ve neirler ve sair itim ve iftiraklar maksud-u
bizzat deildir. nk, teki lemin meydan- kebrinde
yaplan o byk ve mhim ihtifallerle ksa bir zamanda
yaplan u cz, gayr- sabit bu semereler arasnda
mnasebet yoktur. Ancak bu cz semereler, birtakm
misal ve nmunelerdir ki, bunlarn suret ve neticelerine o
mecma-i kebirde muameleler tatbik ve icra edilsin. Demek
bu fni eylerin suretleri, o lemde bki semereleri meyve
verecektir.
Ve keza gryoruz ki, Sni-i Sermed, Sultan- Ebed, u
inhidama meyyal menzillerde ve zevale mahkm
meydanlarda yle bir hikmet-i bhirenin ve bir inayet-i
zahirenin ve bir adalet-i liyenin ve bir merhamet-i
cmiann srn izhar ediyor ki, kalbi paslanmam, gz
kr olmam bir insan, aynelyakn ile anlar ki, o hikmetten
daha ekmel bir hikmet olamaz. Ve o sr grnen
inayetten daha ecmel bir inayet kabil deil. Ve o emrt
grnen adaletten daha ecell bir adalet yoktur. Ve o
semerat grnen merhametten daha emel bir merhamet
tasavvur edilemez. yleyse, o Sultann memleketinde
daim meknlar, sbit meskenler, daim ve mukim sakinler
bulunmazsa, u grnen hikmet, inayet, merhamet ve
adaletin, kalb ve kir sahiplerince inkrlar lzm gelir. Ve
ayn zamanda o ef l-i hakme sahibininha!seh,
zlim olmasn istilzam eder. Bu ise, hakikati zddna kalb
eden bir muhaldir.
Ey szlerimi dinleyen arkada! Harin vcuduna ve
vukuuna dair delillerin, u zikredilen ksma, emrelere
mnhasr olduunu zannetme. Kurn- Kerimin gsterdii
gayr- mtenahi emrelerden istihra edilen hakikat udur
ki: Hlkmz, u muvakkat dnya meherlerinde daim
olan rububiyetinin sabit kararghna bizleri nakledecektir.
Ve bu seyyal memleketi sermed bir memlekete tebdil
edecektir.
Ve yine zannetme ki, hair ve hireti iktiza eden, Esm-i
Hsndan yalnz Hakm, Kerm, Rahm, dil, Hafz
isimleridir. Belki, kinatn tedbiriyle alkadar olan herbir
isim, hiret ve hari iktiza eder.
Hlsa: Hair meselesi yle bir hakikattir ki, celliyle,
cemliyle, esmsyla Hlk- Zan, btn ktb-
semviyeyle enbiya ve evliya ve asyann icmlarn
tazammun eden Kurn- Mucizl-Beyan ve Fahr-i Kinat
Hazret-i Muhammed (a.s.m.), ekmell-halk ve erefl-
insan, harin geleceine ittifakla hkmettikleri gibi, u
kinat dahi, btn yatyla ve kelimatyla harin vcut ve
icadna ehadet ediyor. Hatt herbir czn, cz olsun kll
olsun, cz olsun kll olsun, iki vehi vardr. Bir vecihle
Hlka bakar, vahdaniyete dellet eder. Dier vecihle de
hirete nzrdr ki, harin, hiretin vcutlarn ister.
Mesel, bir insan kendi vcuduyla, hsn- sanatyla
Sniin vcub-u vcuduna ve vahdetine dellet ettii gibi,
ml ve istidatlar ebede kadar uzand halde pek sratle
lm ve zevali, hiretin vcuduna dellet eder. Btn
mevcudatta grnen intizam- hikmet, tezyin-i inayet,
taltif-i rahmet, tevzin-i adalet, Sni-i Hakmin vcut ve
vahdetine ahit olduklar gibi, hiretin ve saadet-i
ebediyenin de icad ve vcutlarna dellet ederler.




1
1. Allahm, bizi saadet ehlinden kl, Saidler zmresinde haret ve
Saidlerleberaber, Nebiyy-i Muhtrnn efaatiyle Cennete idhal et. Ona ve
linede, Senin rahmetine ve onun hrmetine lyk ekilde salt ve selm
et.min, min, min.
Katre
Tevhid Denizinden
FADE- MERAM
Malmdur ki, insan, hasbelkader ok yollara slk eder.
Ve o yolda ok musibet ve dmanlara rastgelir. Bazan
kurtulursa da, bazan da boulur. Ben de kader-i lhnin
sevkiyle pek acip bir yola girmitim. Ve pek ok bellara
ve dmanlara tesadf ettim. Fakat acz ve fakrm vesile
yaparak Rabbime iltica ettim. nayet-i ezeliye, beni
Kurna teslim edip, Kurn bana muallim yapt. te,
Kurndan aldm dersler syesinde o bellardan hals
olduum gibi, nes ve eytanla yaptm muharebelerden
de muzafferen kurtuldum. Btn ehl-i dalletin vekili olan
nes ve eytanla ilk msademe,


1
kelimelerinde vuku buldu. Bu kelimelerin kalelerinde
tahassun ederek o dmanlarla mnakaalara giritim.
Herbir kelimede otuz defa meydan muharebesi vukua
geldi. Bu risalede yazlan herbir kelime, herbir kayt,
kazandm bir muzafferiyete iarettir.
Bu risalede yazlan hakikatler, ztlarna bir imkn-
vehm kalmayacak derecede yazlmtr. Uzun bir hakikate,
deliliyle beraber bir kayt veya bir sfatla iaret
yaplyor.
HAYE-1, HTAR
1. Allah her noksandan mnezzehtir. Ve hamd Allaha mahsustur. Ve
Allahtanbaka ilh yoktur. Ve Allah hereyden byktr. Ve havl ve kuvvet
ancakAllaha aittir.
Haiye-1
HTAR
Bu zamann cereyan, benim gibi oklarn vehm tehlikelere
atmtr. naallah, bu eser Allahn izniyle onlar kurtaracak midindeyim.

1
Bu risale, drt bab ile bir htime ve bir
mukaddeme zerine tertip edilmitir.
Mukaddeme
Krk sene mrmde, otuz sene tahsilimde yalnz drt
kelime ile drt kelm rendim; tafsilen beyan edilecektir.
Burada, yalnz icmalen iaret edilecektir. Kelimelerden
maksat, mn-y harf, mn-y ism, niyet, nazardr. yle
ki:
Cenb- Hakkn msivsna, yani kinata mn-y har
ile ve Onun hesabna bakmak lzmdr. Mn-y ismi ile ve
esbab hesabna bakmak hatdr.
Evet, hereyin iki ciheti vardr. Bir ciheti Hakka bakar,
dier ciheti de halka bakar. Halka bakan cihet, Hakka
bakan cihete tenteneli bir perde veya effaf bir cam
paras gibi, altnda Hakka bakan cihet-i isnad gsterecek
bir perde gibi olmaldr. Binaenaleyh, nimete bakld
zaman Mnim, sanata bakld zaman Sni, esbaba nazar
edildii vakit Messir-i Hakik zihne ve kre gelmelidir.
Ve keza, nazar ile niyet mahiyet-i eyay tayir eder.
Gnah sevaba, sevab gnaha kalb eder. Evet, niyet di bir
hareketi ibadete evirir. Ve gsteri iin yaplan bir ibadeti
gnaha kalb eder. Maddiyata esbab hesabyla baklrsa
cehalettir. Allah hesabyla olursa mrifet-i lhiyedir.
Birinci kelm: Ben kendime mlik
deilim. Ancak mlikim kinatn mlikidir. Fakat kendime
mlik nazaryla bakyorum ki, Mlik-i Hakiknin sftn ve
sfatlarn bir derece mhiyetini ve hududunu bileyim. Evet,
mevhum, mtenahi hududumla Mlik-i Hakiknin
sfatlarnn bir cihette gayr- mtenahi hududunu bildim.
1. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. Hamd Allaha mahsustur. Salt
Onun peygamberi zerine olsun.
kinci kelm: lm haktr. Evet, bu hayat ve
bu beden u azm dnyaya direk olacak kabiliyette deildir.
Zira onlar demir ve tatan deildir. Ancak et, kan ve kemik
gibi mtehalif eylerden terekkp etmi; ksa bir zamanda
tevafuklar, itimalar varsa da iftiraklar ve dalmalar her
vakit melhuzdur.
nc kelm: Rabbim birdir. Evet, herkesin
btn saadetleri, bir Rabb-i Rahme olan teslimiyete
baldr. Aksi takdirde pek ok rablere muhta olur. nk
insan, cmiiyeti itibaryla btn eyaya ihtiyac ve alkas
vardr. Ve hereye kar, hissederek veya etmeyerek,
teessr, elemleri vardr. Bu ise tam cehennem gibi bir
hlettir. Fakat erbab tevehhm edilen esbab yed-i
kudretine bir perde olan Rabb-i Vhide teslimiyet, rdevs
bir vaziyettir.
Drdnc kelm: ile tbir edilen benlik, yani kendisine
bir vcut, bir kymet vermektir ki, bu ene, Cenb- Hakkn
sftn, unatn bilmek iin bir santral ve bir vahid-i
kyasdir.
Birinci Bab
beyanndadr.


1
1. lemlerin Rabbi olan Allaha hamd olsun. Salt ve selm peygamberlerin
Efendisiolan Muhammedin ve onun btn l ve Ashbnn zerine olsun.
Allahtan baka hak bir ilhn bulunmadn kalben
tasdik ve lisanen ikrar ettiime, btn gren ve grnen
eyay ahit gsteriyorum.
yle bir Allah ki, vcub-u vcuduna ve Vahid, Ehad,
Ferd, Samed olduuna Hazret-i Muhammed (a.s.m.) bir
ahid-i sadk ve bir burhan- ntktr
yle Muhammed (a.s.m.) ki, icm ve tasdiklerine
mazhar olmakla, enbiya ve mrselne siyadet nvann; ve
ittifak ve tahkiklerini almakla, imaml-evliy vel-ulem
lkabn almtr.
Ve yle Muhammed (a.s.m.) ki, yt- bhire, mucizat-
kata ve secy-y smiye ve ahlk- liye sahibi olmakla
mehbit-i vahy-i lh olmutur.
Ve yle bir Muhammed (a.s.m.) ki, lem-i gayb ve
melektu seyir ve ziyaret etmekle, ervah mahede ve
melikeyle musahabe, cin ve insanlara irad vazifesini
almtr.
Ve yle bir Muhammed (a.s.m.)dr ki, ahsiyet-i
mneviyesiyle kinatn kemline bir hriste olmakla,
btn saadetlerin ve medeniyetlerin dsturlarn havi bir
eriata sahiptir.
Ve yle bir Muhammed (a.s.m.)dr ki, lem-i ehadette
iken gaybiyattan haber verir bir ber ve nezr olup btn
kuvvetiyle, keml-i ciddiyetle ve vsuk ile ve itminn ile,
yksek bir iman ile nev-i beere kar tevhid dinini
ile iln ve ilm ediyor.
Ve keza, yle bir Allah ki, vcub ve vcduna, cell ve
cemline, Vahid-i Ehad olduuna ehadet edenlerden birisi
de Furkan- Hakmdir.
Ve yle bir Furkan- Hakmdir ki, btn enbiya
kitaplarnn tasdiklerine mazhardr.
Ve yle bir Furkan- Hakmdir ki, btn akllar ve
kalbler, hkmlerini kabul ve tasdike icm ettikleri ve
cihat- sittesinden nur-efan bir kitaptr.
Ve yle bir Furkan- Hakmdir ki, mazhar- vahiy olan
resullerce, mahz- vahydir. Ehl-i keif ve ilhamca ayn-
hidayettir. Mden-i iman ve mecma-i hakaiktir. Hkmleri
delil-i akliye ile meyyed ve ftrat- selmenin ehadetiyle
musaddaktr. Lisanl-gayb olup, lem-i ehadette nev-i
beeri
1
ile tevhide emir ve dvet
ediyor.
1. Bil ki Allahtan baka ilh yoktur. Muhammed Sresi, 47:19.
yle bir Allah ki, vcub-u vcud ve vahdetine, u kitab-
kebir denilen lem, btn yazlar ve fasllaryla,
sahifeleriyle, satrlaryla, cmleleriyle, hareriyle ehadet
ettii gibi; u insan- kebir denilen kinat da, btn
zsyla, cevahiriyle, hceyratyla, zerratyla, evsafyla,
ahvaliyle dellet eder. Yani bu kinat, ihtiva ettii btn
envyla ve o lemlerin erknyla
; ve o erknn zsyla ; ve o zann
eczsyla ; ve o ecznn cziyatyla
; ve o cziyatn hceyratyla
; ve o hceyratn zerratyla ; ve o zerratn
tarlas olan esiriyle syleyerek, btn
envyla, erknyla, zsyla, eczsyla, hceyratyla,
zerratyla, esiriyle, elli be lisanla vcub-u vcud ve
vahdetine ehadet ve dellet eder. u lisanlarn tafsili
gelecektir. imdi icmal ile zikredeceim. yle ki:
Kinat terkiplerindeki intizam, cereyan- ahvaldeki
nizam, suretlerdeki garabet, naklarndaki ziynet, yksek
hikmetler, eyadaki muhalefet ve mmaselet, cmidattaki
muavenet, birbirinden uzak olan eylerdeki tesand,
hikmet-i mme, inayet-i tmme, rahmet-i vsia, rzk-
mm, hayatlar, tasarruf, tahvil, tayir, tanzim, imkn,
hudus, ihtiya, zaaf, mevt, cehil, ibadet, tesbihat, daavat ve
hkez, pek ok sfatlar lisanlaryla Hlk- Kadm-i Kadrin
vcub ve vcuduna ve evsaf- kemliyesine ehadet
ettikleri gibi; Esm-i Hsny tilvet ederek, Cenb-
Hakka tesbih ve Kurn- Hakmi tefsir ve Resul-i Ekremin
(a.s.m.) ihbaratn tasdik ediyorlar.
Geen lisanlarn tafsiline geiyoruz. yle ki:
Kinatta grnen tanzimat, nizamat, muvazenat, kabza-i
tasarrufunda bir mizan ve nizam bulunan Hlkn vcub-u
vcuduna dellet etmekle

1
cmlesini okur.
Ve keza, kinatta intizam ve ttrad hkm-fermadr. Bu
iki sfat, mutasarrfn vahdetine ve bir olduuna ehadet
etmekle
2
hakikatini iln ediyor.
Ve keza semvat sahifesini gne ve yldzlarla yazan
kudretle, balarsyla karncann sahifelerini hceyrat ve
zerratla yazan kudret bir olduundan; ile
meselenin ilnyla Hlkn bir olduuna dellet ve ehadet
eder.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr.
2. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, mesel bulutla arz gibi cmid ve mtehalif
eylerde tecavb ve muavenet, yani birbirinin hcetine
cevap vermek ve seyyarat gibi emsten pek uzak olan
yldzlarn emse veya birbirine tesand etmeleri, btn
eyann bir Mdebbirin idaresinde bulunduuna ehadet
ederek ile iln eder.
Ve keza, semvatn yldzlar gibi sr- muntazamadaki
mabehet ve arzn birbirine benzeyen ieklerinde,
hayvanatndaki mnasebet, Hlkn bir olduuna delletle
ehadetini ile iln eder.
Ve keza, herbir zhayat, ok isim ve sfatlarn tecellsine
mazhardr. Mesel, bir zhayat vcuda geldiinde Bri
isminin cilvesine, teekklnde Musavvir sfatnn cilvesine,
gdaland zaman Rezzak isminin cilvesine, hastalktan ifa
bulduunda, isminin tecellsine, ve hkez, tesirde
mtesanit, srda mtehalif, ok sfat ve isimlere
mazhardr. Bu sfatlarn ve isimlerin hedeeri bir
olduundan, elbette msemmlar da bir olur. te her bir
zhayat, u mazhariyetle Hlkn bir olduuna dair olan
ehadetini,
1
ile iln eder.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, manzume-i emsiyeyle balarsnn gzleri
arasndaki irtibat ve keyyete birbiriyle mnasebetleri,
ikisinin bir Nakkan nak olduuna olan delletlerini
ile ilm ediyorlar.
Ve keza, zerrat arasndaki czibenin, gne ve yldzlar
arasnda bulunan czibeye karde olmas, her iki ksmn da
bir kalem-i vahidin yazs olduunu ile
izhar ediyorlar.
Ve keza, terkip ve mrekkebatta grnen intizam, o
mrekkebattaki her zerrenin, lyk mevziine konulmasyla
hasl olmutur. Binaenaleyh, o zerreleri, aralarndaki
mnasebetler bozulmamak artyla lyk mevkilerine
koyabilmek, ancak btn o mrekkebat yaratabilecek bir
kudret sahibine hastr.
te, zerrattaki intizam ve u vaziyetin lisanyla Allahu
ekber diyerek, yu okur.
Ve keza, bir neviden bir ferdin, btn efraddan
imtiyazn temin edecek teahhus ve taayynnn kalem-i
kudretle yazlmas, btn nev-i beerin, mesel, efradnn
nazar- kudrette mehud ve melhuz olduunu istilzam eder.
nk, bir fert, almet-i farikas cihetiyle btn efrada
muhalif olacaktr. Eer btn efrad hazr bulunmazsa,
taayynlerinde, almatlarnda muhalefetin bulunmamas
ihtimali vardr. Bu ihtimal ise btldr. yleyse, bir ferdin
hlk, bir nevin hlk olacaktr.
Ve keza, bir neve hlk olabilmek, cinse de hlk
olabilmeye mtevakkftr. En nihayet, i
1
da nihayet bulur...
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, hilkat ve yaratln Vcibl-Vcuda isnad
edilmesini, nazarlar ok ksa olanlar, bad, garip, klfetli
olduunu tevehhm etmekle inkrna zehab ediyorlar.
Halbuki, esbaba isnad edilirse, onlarn tevehhm ettikleri
bud, garabet, klfet kat kat muzaaf olarak hakikate inklp
eder. nk Vcibe daha kolay olur. Mesel, bir adamdan
birka eyin suduru, birka adamdan bireyin sudurundan
daha ehvendir. Mesel, balarsnn hilkati, kudret-i
lhiyeye isnat edilmezse, nihayetsiz mkilt olur.
Maahaza, vahidin kesrete yapt vaziyet ve maslahat,
kesret ok meakkatlerden sonra yapabilir. Mesel, bir
kumandann pek ok neferlere verdii intizam vaziyeti o
neferlere verilse, suhuletle yapamazlar. Demek Hlk-
Vahide yaplan isnadda zahiren bud ve garabet varsa da,
esbab ve kesrete edilen isnadda muzaaf olarak mteselsil
muhaller vardr. yle ki:
Herbir zerrede, Vcibl-Vcudun sfatlarn farz etmek
lzm geliyor. nk, naktaki keml, sanattaki hsn, o
sfatlar ister. Hem irketi kabul etmeyen vcub hakknda,
gayr- mtenahi eriklerin farz lzmdr. Hem herbir
zerrenin, btn zerrelere hem hkim-i mutlak, hem
mahkm-u mutlak olmas lzm geliyor.
nk, nizam ve intizam yle ister. Hem herbir zerrede,
ihatal bir uur, tam bir ilim lzmdr. nk, zerreler
arasnda tesand ve muvazene vardr. Bu tesand ve
muvazene ise ilimle olur.
te, eyay esbaba isnad etmekte bu kadar muhaller
vardr. Amma sahib-i hakik olan Vcibl-Vcuda isnad
edildii vakit, o zerreler yle bir vaziyete girerler ki,
emsin cilvelerine, timsallerine, lemalarna mazhar olan
su katreleri gibi kudret-i ezeliyenin nurn tecellsine,
cilvelerine, lemalarna o zerreler de mazhar olup, sahib-i
kudretin izniyle, gayr- mtenah olan ilim ve iradesiyle, o
zerrelerde teekklt ve terkibat yaplr. Binaenaleyh,
kudret-i ezeliyenin bir lemas kudretin hsiyetine mlik
olduundan, esbabn binler lemasndan ve esbabn
sultanndan daha tesirlidir. nk, bunda tecezz ve
inksam vardr, kudret-i ezeliyede ise yoktur.
Ve keza, klfet ve uramak da yoktur. nk, kudret
Sniin ztna ztdir, raz deildir. Acz, kudretine tahalll
edemez. Kudretin bir lemasna zerreler, emsler
mtesavidir. Byk, kkten ar ve zahmetli deildir. Ve
keza, hayat, vcut, nur gibi eylerin zahir ve btnlar effaf
olduundan, icadlar zamannda, vesait-i esbab altnda
kudretin tasarrufu grnr. Evet, hayatn vaziyetlerine ve
derecelerine dikkat edilirse kudretin tasarrufu grnr.
Mesel, bir salkm zmn yaplmas iin ince, cmid
bir dal; ve bir cam parasnda emsin timsalini tersim iin
kk bir delikten ziyann gemesi; ve bir evi tenvir iin bir
kibrit tavassut ediyor. Ve bu gibi basit esbab altnda
yaplan o azm ve garip ilerde kudretin tasarrufu gndz
gibi grnmesi ikrdr.
Ve keza, eyann esbaba isnadndaki istibaddan ve
istirabdan hasl olan inkrdan neet eden dalletlerden
hasl olan ztrabat, btn akllar, ruhlar Vcibl-Vcuda
rar ve iltica etmeye mecbur eder. nk, ancak Onun
kudretiyle, iradesiyle her mkl hallolur ve kapal kaplar
alr. Ve Onun zikriyle kalbler mutmain olurlar.
Binaenaleyh, necat ve hals ancak Allaha iltica ile olur.

1

2
te, kinat u hakikatin lisanyla,
3
yu
sylyor.
1. Hepiniz Allaha koun. Zriyt Sresi, 51:50.
2. Haberiniz olsun ki, kalbler ancak Allahn zikriyle huzura kavuur. Rad
Sresi, 13:28.
3. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, esbab- zahiriye pek basit, mahdut, fakir,
cmid, uursuz, iradesiz ve kanunlar ksm da itibar,
mevhum eylerdir. Msebbebatta bulunan harika naklar,
ziynetler, garip ve acip sanatlarn o gibi kymetsiz esbabla
katiyen mnasebetleri yoktur. Binaenaleyh, mesel
bedenin hceyratndaki nizaml, intizaml teekklt,
ekmek yemesine ve kuvve-i hfzada yazlan gayr-
mahdud muntazam naklar, kulaktaki ve bataki telfe
ve konumakta, tefekkrde, harerin teekkltna ve
suver-i zihniyenin husulne, lisan ve zihnin hareketleri gibi
esbaba isnadlar, ahmakasna bir hkmdr. Ancak, o gibi
msebbebat, gayr- mtenah bir kudretle bir ilim ve bir
iradeyi iktiza ediyorlar. Bu hakikate binaen sabittir ki, kevn
ve vcutta messir-i hakik ancak kudreti gayr- mtenah
bir Hlk- Kadrdir; esbab ise bahanelerdir, vesait de
perdelerdir. Havas ve hasiyetler dahi, kudretin tecellyatna
ve lemalarna isim ve unvanlardr. Hem kanunlar ve
nevmis denilen eyler, ancak ilimle irade ve emrin enva
olan tecelllerinin isimleridir. Evet, kanun emirdendir,
nmus iradedendir.
te, kinat msebbebatn lisanyla
1
ile Hlk- Hakikyi iln ediyor.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, kinat sahifesinde pek byk bir itina ve
ihtimamla harika bir tarzda yazlan naklar, mnferiden ve
mtemian, gayr- mtenah bir kudreti iktiza ettiklerinden,
kinat da bir Vcibl-Vcud, bir Hlk- Kadrin vcuduna
bizzarure dellet eder ki, o Hlkn tesir-i kudretine nihayet
olmadndan, eriklerden bilbedhe mstanidir, erike
ihtiyac yoktur.
Maahaza, erik hadd-i ztnda mmtenidir. Bir ferdinin
vcudu mmkn deildir. nk, kudret-i kmilenin tesiri
gayr- mtenahidir. erik olduu takdirde, kudretin tesiri
mahdut olur. Mtenahi olmad halde mtenah olur,
inktaa urar. Bu ise birka cihetten muhaldir. yleyse,
istikll ve inrad, ulhiyet iin zt hassalardr.
Maahaza, erike bir mahal, bir makam, bir imkn- zt
yoktur. Ve erikin vcudu hakknda ne bir delil ve ne de bir
delilden neet eden bir ihtimal ve ne de bir emare ve
kinatn hibir cihetinde erike bir mevzi yoktur. Bilkis,
hangi eye, hangi cihete baklrsa tevhid sikkesi grnr.
Demek, messir-i hakik ancak ve ancak Allahtr.
Evet, insan kinatn en ere ve esbab iinde ihtiyar en
geni olduu halde, ef l-i ihtiyarsi iinde yemek ve imek
gibi en di bir ilinde, yz cznden ancak bir cz insana
ait olabilir. Esbabn sultan olan insan, byle eli bal,
tesirsiz olursa teki esbab- cmide ne halt edebilir?
te kinat u hakikatten tebarz eden vcut ve vahdet
lisanyla
1
yu tilvet eder.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, kinatn btn ecz ve zerratna tecell eden
esm-i lhiye arasndaki tesand, yani birbirine dayanarak
tecell ettikleri bir temaz, yani elvan- seba gibi
birbiriyle memzu olarak eyay cilvelendirdikleri eserleri
bir olduu gibi, msemmlarnn da vhid, ehad olduuna
ehadet eder. Ve bu ehadet lisanyla, kinat
diyerek iln ediyor.
Ve keza, kinatnkll ve czihtiva ettii btn
eczasn istil eden bir hikmet-i mme grnr. Ve bu
hikmet-i mme, kast, uur, irade, ihtiyar sfatlarn
tazammun ediyor. Bu sfatlar, bir Hakm-i Mutlakn
vcub-u vcuduna dellet eder. nk, kinat mef ul ve
mnfaildir. Mef ul filsiz olamad gibi, mef uln cmid
bir cz de fil olamaz.
Ve keza, kinat sahifesinde bir inayet-i tmme parlyor.
Bu inayet, tazammun ettii hikmet, ltuf, tahsin sfatlaryla,
bir Hlk- Kermin vcub-u vcuduna dellet eder. nk,
inam ve ihsan, mnim ve muhsinsiz olamaz.
Ve keza, kinat mtemiltyla beraber iine alan pek
geni bir merhamet grnyor. Bu merhamet, rahmet,
hikmet, inayet, inam gibi ok sfatlar tazammun ediyor.
Bu sfatlar, bir Rahmn- Rahmin vcub-u vcuduna
ehadet eder. nk, sfat mevsufsuz olamaz.
Ve keza, zevilhayat ve canl mahlkata tevzi edilen bir
rzk- mm vardr. Ve bu rzk sfat, geen sfatlar istilzam
etmekle, bir Rezzak- Rahmin vcuduna dellet eder.
nk il filsiz olamaz.
Ve keza, btn kinatta intiar eden bir hayat vardr. Bu
hayat sfat dahi, geen sfatlar iktiza etmekle, bir Hayy-
Kayym, bir Muhy ve Mmt Hlkn vcub-u vcuduna
dellet eder.
Arkada! Elvan- seba gibi memzuc olan u be hakikat,
kinata bir Rab, Kadr, Alm, Hakm, Kadm, Rahm,
Rahmn, Rezzak, Hayy- Kayym zarur olduuna
bilbedahe dellet ve ehadet eder. Ve kinat bu
ehadetlerini
1
ile iln eder.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
Ve keza, kinat yznde hsn- ztyi gsteren bir
hsn- araz ve bir ceml-i mcerredi gsteren bir ceml-i
hazn ve mahbub-u hakikye iaret eden bir ak- sdk ve
btn esrar cezb eden bir hakikat- czibeye iaret eden
bir cezbe ve bir incizap vardr. Bu hakikatler, kinata bir
Rabb-i Vcibl-Vcud lzm ve zarur olduuna ehadet
ettiklerini, kinat ile tlim ve ilm ediyor.
Ve keza, btn envn cziyatnda bir tasarruf var. Bu
tasarruf, faideli i ve maslahatlar iindir. Ve nebatat ve
hayvanatta bir tebeddl ve tahavvl var. Bu da pek ok
menfaatler iindir. Kre-i arzda gece ve gndz cihetiyle
bir tayir var. Bu dahi byk byk gayeler iindir.
Kinatta hkmferma olan nizam ve intizamla beraber,
faaliyet hususunda elvan- seba gibi tebarz eden u
hakikatler, bilbedahe bir Mutasarrf- Hakm, Kadr, Fil-i
Muhtar gibi btn evsaf- kemliye ile muttasf bir Hlkn
vcub-u vcuduna yaptklar delaleti, kinat

1
ile tebli ediyor.
Ve keza, kinatn ihtiva ettii btn env ve ecz ve
zerrat istil eden hudus, bir Muhdis ve bir Mcidi iktiza
eder.
Ve keza, kinat btn eczsyla beraber gayr- mtenah
ekl ve vaziyetlere kabiliyeti, ihtimali, imkn varken bu
ekl-i hzra girmesi, elbette bir Hlk- Vcibl-Vcudun
ihtiyar, irade ve tercihiyle olmutur.
Ve keza, byk bir fakr ve ihtiyata bulunan kinatn
env ve eczsna lzm olan ilerini, hcetlerini evkat-
mnasipte
2
ifa ve isaf etmek, bir
Rezzak- Kermin vcub-u vcuduna dellet eder.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
2. Beklemedii yerden. Talk Sresi, 65:3.
Ve keza, kinat, umum ve husus, madd ve mnev pek
byk ihtiyalar iindedir. Gerek vcuduna ve gerek
beksna lzm eyleri, ileri grmekten cizdir. Bu gibi
matluplarnn uuru olmakszn yerine getirilmesi, elbette
Rahmn- Rahm ve Vcibl-Vcud bir Sni-i Hakm
tarafndandr.
Ve keza, kevn ve vcutta, imkn, kesret, inal
mertebeleri vardr. mkn mertebesi, vcub mertebesine
bakar ve onu istilzam eder. Kesret mertebesi, vahdet
mertebesine nzrdr, onu iktiza eder. nal mertebesi,
filiyet mertebesine mtevakkftr. Bu mertebeler
arasndaki istilzam, bizzarure vcip, vhid, faal bir Hlk
iktiza ve istilzam eder.
Ve keza, bakyoruz ki, kinatta herhangi birey, hadd-i
kemle vasl olmaynca hareket etmekten durmuyor.
Kemline vasl olduu zaman hareketi terk edip sknda
oturur. Bundan anlalyor ki, vcut kemli ister, keml de
sbutu iktiza eder. yleyse, vcudun vcudu, keml iledir.
Kemlin kemli de devam ile olur. yleyse, bir Vcib-i
Sermed, Kmil-i Mutlak var ki, mmkinatn btn
kemlt, Onun nur-u kemlinin cilvelerine birer glgedir.
yleyse, Cenb- Hak ztnda, sftnda, ef linde kmil-i
mutlaktr.
Ve keza, hereyin btn zahirinden daha ltif, daha
effaftr. Bu ise, Sniin o eyden hari ve bad olmamasna
dellet eder. O eyin sair eya ile nizam ve muvazenesinin
Snii tarafndan temin edildii cihetle de, Sniin o eyde
dahil olmamasn iktiza eder. yleyse, bir masnun ztna
baklrsa, Sniin ilim ve hikmeti grnr. Gayrsyla birlikte
baklrsa, Sniin fevkalkll bir sem ve basara mlik olduu
grnr. Bu hakikatten anlald ki, Sni-i lem, lemde
dahil olmad gibi, lemden hari de deildir. lmi ve
kudretiyle hereyin iinde olduu gibi, hereyin
fevkindedir. Bireyi grd gibi, btn eyay da beraber
grr.
Bu hakikatler, kavs-i kuzeh renkleri gibi mcun, birtakm
nurn yetlerdir. Kinat, btn evsaf- kemliyeyle
muttasf bir Hlkn vcub-u vcud ve vahdetine dellet ve
ehadet eder. Evet, kinat o Hlkn nurunun glgesi,
esmsnn tecelliyat, ef alinin srdr.
Arkada! Kinatn, u geen hakikatlerin lisanyla
syledii
1
deliliyle

2
ispat eder. Ve keza,
3

hakikati
4
istilzam ediyor.
da, imnn be rknn tazammun
ettii gibi, sft- rububiyete de mazhar ve mirattr. Bu srra
binaendir ki; imnn mizan ve
terazisinde
5
ile karn ve muvazi olmutur.
Nbvvet, sft- rububiyete nzr ve mazhar olduundan,
umum bir cmiiyete mliktir. Velyet ise, husus ve
czdir. Aralarndaki nispet ile
arasndaki nispet gibidir ki, birisinde izafe umumdir,
tekisinde hususidir. Veya arzdan Ara olan mirac ile
secdedeki mirac arasnda veya Ar ile kalb arasndaki
nispet gibidir.
1. Allah, kendinden baka hibir ilh bulunmayan Allahtr. Bakara Sresi:
2:255.
2. Allahn kudret ve gcnden baka kudret ve g yoktur.
3. Bil ki Allahtan baka ilh yoktur. Muhammed Sresi, 47:19.
4. Muhammed Allahn Rasuldr (elisidir).
5. Ondan baka ilh yoktur.
Arkada! u yksek olan matluba zikrettiimiz
burhanlar, matlubu ihata eden bir dairedir. Matlup olan
vcub-u vcud ve vahdet o dairenin merkezindedir.
Daireyi tekil eden burhanlarn herbirisi, parman uzatp,
matlubun hak ve sdk olduuna imza atyorlar. O
burhanlardan zayf olanlarn aralarnda tesand vardr.
Yani, birbirini teyid ve takviye etmekle, zayf burhanlarn
zyeti zil olur. Zil olmasa bile itibardan dmez.
tibardan dse bile, dairenin bozulmasna sebep olmaz.
Ancak daire klr.
Maahaza, burhanlarn heyet-i mecmuasna terettb
eden matlubun kuvvet ve vuzuhunu her fertten istemek ve
her fertte aramak, akln hastalna, zihnin cziyetine
iaret olup, matlubu red ve inkr iin bir zemin tekil
ediyor. Binaenaleyh, bir burhana bakld zaman zyetten
dolay vehimler bagsterirse, teki burhanlardan szlen
kuvvetle ortada zyet kalmaz; vehimler de dalr.
Maahaza baz burhanlar suya benziyor; bir ksm da
havaya benziyor, bir ksm da ziya gibidir. Binaenaleyh, bu
gibi burhanlar gayet ltif ve dikkatli ince bir kirle arayp
tutmaldr ki, dklmesin, snmesin, umasn.
Takriz
Fzl- muhterem Meclis-i Mesahif ve Tetkik-i Mellefat-
eriye Reis-i lisi eyh Safvet Efendi Hazretlerinin takrizidir:
Cenb- Hakka hamd ve kendisine Kurn nzil olan
Peygamberimize ve dinin binasn tahkim ve temhid eden l ve
Ashabna salt selm olsun.
Tevhid Denizinden Bir Katre namndaki risale gzme
tecell etti. O denizle bu katre arasnda bir fark gremedim.
nk, o katre hakikatte o denizden geliyor ve o denize
dklyor. Tevhid denizinden avula su imekte ve slmiyet
memesinden st emmekte kardeimiz olan allme Bedizzaman
Said Nursnin sayinden dolay Cenb- Hakka hadsiz
krler olsun.
El-fakir, trabu akdmul-ulem Safvet (rahmetullhi
aleyh)
Htime
u hatime, drt eit hastalklar beyan eder ve tedavi
arelerini gsterir.
Birinci hastalk: Yeistir.
Arkada! Amele ve tate muvaffak olamayan azaptan
korkar, yese der. Byle bir meyusun gzne, din
meselelere mna edn ve zayf bir emare, kocaman bir
burhan grnr. Byle birka emareyi elde eder etmez,
dier emarelerin sikasyla iln- isyan ederek slm
diresinden kar, eytann ordusuna iltihak eder.
Binaenaleyh, amle muvaffak olamayanlar, yese
dmemek iin u yete mracaat etsin.



1
1. De ki: Ey gnahta ar giderek neslerine zulmetmi olan kullarm!Allahn
rahmetinden midinizi kesmeyin. Muhakkak ki Allah btngnahlar balar.
phesiz ki O ok balayc, ok merhametedicidir. Zmer Sresi, 39:53.
kinci hastalk: Ucbdur.
Arkada! Yese den adam, azaptan kurtulmak iin,
istinad edecek bir noktay aramaya balar. Bakar ki, bir
miktar hasenat ve kemlt var. Hemen o kemltna bel
balar. Gvenerek der ki: Bu kemlt beni kurtarr, yeter
diye bir derece rahat eder. Halbuki, amle gvenmek
ucubdur, insan dallete atar. nk, insann yapt
kemlt ve iyiliklerde hakk yoktur. Mlk deildir; onlara
gvenemez.
Hem insann vcudu ve cesedi bile onun deildir.
nk kendisinin eser-i sanat deildir. O vcudu yolda
bulmu, lakta olarak temellk de etmi deildir. Kymeti
olmayan eylerden olduu iin, yere atlm da insan alm
deildir. Ancak, o vcut, hvi olduu garib sanat, acip
naklarn ehadetiyle, bir Sni-i Hakmin dest-i
kudretinden km kymettar bir hane olup, insan o
hanede emaneten oturur. O vcutta yaplan binlerce
tasarrufattan, ancak bir tane insana aittir.
Ve keza, esbab ierisinde en eref, en kuvvetli bir ihtiyar
sahibi insan iken, ef l-i ihtiyariye namyla kendisine mal
zannettii ef lin ekl, rb gibi en di bir ilin huslnde,
yz cznden ancak bir cz insana aittir.
Ve keza, insann elindeki ihtiyar pek dardr. Havssnn
en genii hayal olduu halde, o hayal akl ve akln
semerelerini ihata edemez. Bunlar, bu kadar byk iken,
nasl daire-i ihtiyarna idhal edip, onlarla iftihar ediyorsun.
Ve keza, uur olmakszn, senin lehine ve aleyhine ok
iller cereyan etmektedir. O iller uur olduklar halde,
uurun taallk etmediinden sbit olur ki, o illerin fili bir
Sni-i Zuurdur. Ne sen filsin ve ne senin esbabn...
Binaenaleyh, mlikiyet dvsndan vazge. Kendini
mehasin ve kemlta masdar olduunu zannetme. Ve
katiyen bil ki, senden sana yalnz noksan ve kusur vardr.
nk, s-i ihtiyarnla, sana verilen kemlt bile tayir
ediyorsun. Senin hanen hkmnde bulunan cesedin bile
emanettir. Mehasinin hep mevhubedir; seyyiatn
meksbedir. Binaenaleyh,
1

de.
1. Mlk Onundur; hamd de Onadr; havl ve kuvvet ise ancak Ondandr.
nc hastalk: Gururdur.
Evet, gurur ile, insan madd ve mnev kemlt ve
mehasinden mahrum kalr. Eer gurur saikasyla
bakalarn kemltna tenezzl etmeyip kendi kemltn
k ve yksek grrse, o insan nkstr. Byle insanlar,
malmat ve keyatlarn daha yksek grmekle, eslf-
izmn iradat ve keyatlarndan mahrum kalrlar. Ve
evhama mruz kalarak, btn btn izgiden karlar.
Halbuki, eslf- izmn krk gnde yaptklar bir keyat,
bunlar krk senede bulamazlar.
Drdnc hastalk: S-i zandr.
Evet, insan hsn- zanna memurdur. nsan, herkesi
kendisinden stn bilmelidir. Kendisinde bulunan s-i
ahlk, s-i zan sikasyla bakalara temil etmesin. Ve
bakalarn baz harektn, hikmetini bilmediinden takbih
etmesin. Binaenaleyh, eslf- izmn hikmetini
bilmediimiz baz hallerini beenmemek s-i zandr. S-i
zan ise, madd ve mnev itimaiyat zedeler.
Arkada! Tahtelarz yaptm hayal bir seyahatte
grdm baz hakikatleri zikredeceim:
Birinci hakikat: Arkada! Mlik-i Hakikden gaet, nefsin
ravunluuna sebep olur. Evet, taht- tasarrufunda bulunan
btn eyann Mlik-i Hakiksini unutan, kendisini
kendisine mlik zannederek hkimiyet tevehhmnde
bulunur. Ve bakalar da, bilhassa esbab, kendisine kyas
ile hkim ve mlik defterine kaydeder. Ve bu vesileyle,
Allahn mlkn, maln kendilerine taksim ederek
ahkm- lhiyeye kar muaraza ve mbarezeye balar.
Halbuki, Cenb- Hak tarafndan insanlara verilen
benlik ve hrriyet, ulhiyet sfatlarn fehmetmek zere bir
vahid-i kyas vazifesini gryor. Maalesef, s-i ihtiyar ile
hkimiyet ve istiklliyete let ederek tam bir ravun olur.
Arkada! Bu ince hakikat, tam vuzuh ve zuhuruyla yle
bana grnd ki:
Gaet suyu ile tenebbt eden benlik, Hlkn sfatlarn
fehmetmek iin bir vahid-i kyastr. nk, insanlar
grmedikleri eyleri kyas ve temsillerle bilirler. Mesel,
bir adam Cenb- Hakkn kudretini anlamak iin bir
taksimat yapar. Buradan buraya benim kudretimdedir,
bundan o yan da Onun kudretindedir diye vehm bir izgi
izmekle meseleyi anlar. Sonra mevhum hatt bozar,
hepsini de ona teslim eder. nk, nes, nefsine mlik
olmad gibi, cismine de mlik deildir. Cismi, ancak acip
bir makine-i lhiyedir. Kaza ve kader kalemiyle kudret-i
ezeliye, bir cilvecii o makinede alyor. Binaenaleyh,
insan o ravunluk dvsndan vazgemekle, mlk
mlikine teslim etsin, emanete hyanet etmesin! Eer
hyanetle bir zerreyi nefsine isnad ederse, Allahn
mlkn esbab- cmideye taksim etmi olacaktr.
kinci hakikat: Ey nefs-i emmare! Katiyen bil ki, senin
husus ama pek geni bir dnyan vardr ki, ml, mit,
taallkat, ihtiyacat zerine bina edilmitir. En byk temel
ta ve tek direi, seninvcudun ve senin hayatndr.
Halbuki o direk kurtludur. O temel ta darktr. Hlsa,
esastan fsit ve zayftr. Daima harap olmaya hazrdr.
Evet, bu cisim ebed deil, demirden deil, tatan deil;
ancak et ve kemikten ibaretbireydir. ni olarak senin
bana yklyor, altnda kalyorsun. Bak zaman- mzi,
senin gibi gemi olanlara geni bir kabir olduu gibi,
istikbal zaman da geni bir mezaristan olacaktr. Bugn
sen iki kabrin arasndasn; artk sen bilirsin.
Arkada! Bildiimiz, grdmz dnya bir iken,
insanlar adedince dnyalar hvidir. nk, her insann
tam mnsyla hayal bir dnyas vardr. Fakat ld
zaman dnyas yklr, kyameti kopar
nc hakikat: u grdn dnyay, btn leziziyle,
sefahetleriyle, saflaryla pek ar ve byk bir yk
grdm. Ruhu fsit, kalbi hasta olanlardan baka kimse o
ar ykn altna giremez. nk, btn kinatla alkadar
olmaktansa ve hereyin minnetine girmektense ve btn
esbab ve vesaite el ap arz- ihtiya etmektense, bir
Rabb-i Vhid, Sem ve Basre iltica etmek daha rahat ve
daha krl deil midir?
Drdnc hakikat: Ey nes!
1
Kinatn uzak llerine
gidip Sniin ispatna deliller toplamaya ihtiya yoktur. Bir
kulbecik hkmnde bulunan ierisinde oturduun cisim
kafesine bak: Senin o kulbenin duvarlarna aslan icad
silsilelerinden, hilkatin mucizelerinden ve harika
sanatlarndan, kulbeden harice uzatlan ihtiya ellerinden
ve pencerelerinden ykselen Ah!, Oh! ve ennler lisan-
haliyle istenilen yardmlarndan anlalr ki, o kulbeyi
mtemiltyla beraber yaratan Hlkn, o ah u ennleri
iitir, efkat ve merhamete gelir, hct ve mlin ne varsa
taht- taahhde alr. Zra, sinein kafasndaki o kk
kk hceyratn nidalarna Lebbeyk! syleyen o Sni-i
Sem ve Basrin, senin dualarn iitmemesi ve o dualara
msbet cevaplar vermemesi imkn ve ihtimali var mdr?
Binaenaleyh, ey bu kk hceyrelerden mrekkep ve
ene ile tbir edilen hceyre-i kbr! O kulbeciin
kklyle beraber, dolu olduu harika icadlarn gr,
mana gel! Ve Y lh! Y Rabb! Y Hlk! Y Musavvir!
Y Mlik ve y Men Lehl-Mlk vel-Hamd! Senin
mlkn ve emanetin ve vedan olan u kulbecikte
misarim, mlik deilim de; o btl temellk dvsndan
vazge. nk o temellk dvs, insan pek elm elemlere
mruz brakr.
2
1. Mellif-i muhterem, kendi nefsine tasrhen, bakalara da trizen sylyor.
2. Mtercimin bir itizr: Mesnev-i Nriyenin Arab asl nshasnda bulunan ve
yeri buras olan Sbhanallah, Elhamd lillh ve Allahu Ekbere dair ok kymetli
ve ehemmiyetli bir ksm, slbunu ve fesahatini muhafaza edememek ve
evrad makamnda okunabilen o hakikatleri Trkeye evirmekle, kymet-i
asliyesini haleldar etmek endiesiyle tercme etmedim. Krilerden zr diler,
rahmet ve hayr dualarn beklerim. Mtercim
Nkte
Arkada! man, btn eya arasnda hakik bir uhuvveti,
irtibat, ittisali ve ittihad rabtalarn tesis eder.
Kfr ise, brudet gibi, btn eyay birbirinden ayr
gsterir ve birbirine ecneb nazaryla baktrr. Bunun iindir
ki, mminin ruhunda advet, kin, vahet yoktur. En byk
bir dmanyla bir nevi kardelii vardr. Krin ruhunda
hrs, advet olduu gibi, nefsini iltizam ve nefsine itimad
vardr. Bu srra binaendir ki, dnya hayatnda bazan galebe
krlerde olur. Ve keza, kr, dnyada hasenatnn
mkfatn lcmle grr. Mmin ise, seyyiatnn cezasn
grr.
Bunun iin dnya, kre cennet (yani hirete nisbeten),
mmine Cehennemdir (yani saadet-i ebediyesine
nisbeten)yoksa, dnyada dahi mmin yz derece ziyade
mesutturdenilmitir.
Ve keza, iman insan ebediyete, Cennete lyk bir
cevhere kalb eder. Kfr ise, ruhu, kalbi sndrr,
zulmetler iinde brakr. nk, iman, kabuunun
ierisindeki lbb gsterir. Kfr ise, lb ile kabuu tefrik
etmez. Kabuu aynen lb bilir ve insan cevherlik
derecesinden kmr derecesine indirir.
Nokta
Arkada! Kalb ile ruhun hastal nisbetinde felsefe
ilimlerine meyil ve muhabbet ziyade olur. O hastalk
maraz da ulm-i akliyeye tavaggul etmek nisbetindedir.
Demek mnev olan hastalklar, insanlar akl ilimlere
tevik ve sevk eder. Ve akliyat ile itigal eden, emraz-
kalbiyeye mptel olur.
Ve keza, dnyann iki yzn grdm.
Bir yz: Az ok zahir bir nsiyet, bir gzellii varsa da,
btn ve ii daim bir vahetle doludur.
kinci yz: Filcmle zahiren vahetli ise de, btnen
daim bir nsiyetle doludur.
Kurn- Azman, nazarlar hiret ile muttasl olan
ikinci vehe tevcih eder. Birinci vecih ise, hiretin zdd
olup ademle muttasldr.
Ve keza, mmkinatn da iki vehi vardr:
Birisi: Enaniyet ile vcuttur. Bu ise, ademe gider ve
ademe kalb olur.
kincisi: Enaniyetin terkiyle ademdir. Bu ise Vcibl-
Vcuda bakar, bir vcut kazanr. Binaenaleyh, vcut
istersen, mnadim ol ki vcudu bulasn.
Nkte
Mukaddemede zikredilen drt kelimeden, niyet
hakkndadr.
Arkada! Bu niyet meselesi, benim krk senelik
mrmn bir mahsuldr. Evet, niyet yle bir hsiyete
mliktir ki, detleri, hareketleri ibadete eviren pek acip
bir iksir ve bir mayedir.
Ve keza, niyet l ve meyyit olan hletleri ihya eden ve
canl, hayatl ibadetlere eviren bir ruhtur.
Ve keza, niyette yle bir hsiyet vardr ki, seyyiat
hasenata ve hasenat seyyiata tahvil eder. Demek, niyet bir
ruhtur. O ruhun ruhu da ihlstr. yleyse, necat, hals,
ancak ihls iledir. te bu hsiyete binaendir ki, az bir
zamanda ok ameller husule gelir. Buna binaendir ki, az bir
mrde Cennet, btn lezaiz ve mehsiniyle kazanlr. Ve
niyet ile insan daim bir kir olur, kr sevabn kazanr.
Ve keza, dnyadaki lezzet ve nimetlere iki cihetle
baklr:
Bir cihette, o nimetlerin bir Mnim tarafndan verildii
dnlr. Ve nazar, o lezzetten inam edene dner, Onu
dnr. Mnimi dnmek lezzeti, nimeti dnmekten
daha lezizdir.
kinci cihet, nimeti grr grmez nazarn ona
hasrederek, o nimeti ganimet telkki ederek minnetsiz yer.
Halbuki, birinci cihette lezzet, zeval ile zil olsa bile
ruhu bkidir. nk Mnimi dnr. Mnim ise
merhametlidir. Daima bu nimetleri bana verir diye
mitvr olur. kinci cihette, nimetin zevali lm deildir ki,
ruhu kalsn. Ruhu da sner, ancak duman kalr.
Musibetlerin ise, zevlinden sonra dumanlar sner, nurlar
kalr. Lezzetlerin zevlinden sonra kalan dumanlar,
gnahlardr.
Arkada! Dnya ve hiretteki lezzet ve nimetlere,
imanla baklrsa, bunlarda bir hareket-i devriye grlr ki,
emsaller birbirini takip eder. Biri gider, yerine onun misli
gelir. Bu sayede o nimetlerin mahiyeti snmez. Ancak
teahhusat- cziyede rak ve iftiraklar vardr. Bunun
iindir ki, lezaiz-i imaniye, rak ve iftirakla mteessir ve
mkedder olmuyor. Fakat ikinci cihette, herbir lezzetin
zevli var. Ve o zeval, hadd-i ztnda elem olduu gibi,
dnmesi de elemdir. nk bu ikinci cihette, hareket
devriye deildir, mstakimdir. Lezzet, ebed bir lm ile
mahkm olur.
Nokta
Arkada! Esbab ve vesaiti insan kucana alp yaprsa,
zillet ve hakarete sebep olur. Mesel, kelp, btn hayvanlar
ierisinde birka sfat- haseneyle muttasftr ve o sfatlar
ile itihar etmitir. Hatt, sadakat ve vefdarl darb-
mesel olmutur. Bu gzel ahlkna binaen, insanlar
arasnda kendisine mbarek bir hayvan nazaryla
baklmaya lyk iken, maalesef, insanlar arasnda
mbarekiyet deil, necisl-ayn addedilmitir. Tavuk, inek,
kedi gibi sair hayvanlarda, insanlarn onlara yaptklar
ihsanlara kar kran hissi olmad halde, insanlarca aziz
ve mbarek addedilmektedirler.
Bunun esbab ise, kelpte hrs maraz fazla olduundan
esbab- zahiriyeye yle bir derece ihtimam ile yapr ki,
Mnim-i Hakikden btn btn gaetine sebep olur.
Binaenaleyh, vastay messir bilerek Messir-i Hakikden
yapt gaete ceza olarak necis hkmn almtr ki thir
olsun. nk hkmler, hadler, gnahlar affeder. Ve
beynenns tahkir darbesini, gaete kefaret olarak yemitir.
teki hayvanlar ise, vesaiti bilmiyorlar ve esbaba o
kadar kymet vermiyorlar. Mesel, kedi seni sever, tazarru
edersenden ihsan alncaya kadar. hsan aldktan sonra
yle bir tavr alr ki, sanki aranzda murefe yokmu ve
kendilerinde sana kar kran hissi de yoktur. Ancak
Mnim-i Hakikye kran hisleri vardr. nk, ftratlar
Snii bilir ve lisan- halleriyle ibadetini yaparlaruur
olsun, olmasn. Evet, kedinin mrmrlar Y Rahm, y
Rahm, y Rahmdir.
Nkte
Yine grdm ki: Eer herey Cenb- Hakka isnad
edilmezse, bir n- vahidde, gayr- mtenah ilhlarn ispat
lzm gelir. Ve btn zerrat- kinattan daha ok olan u
ilhlarn herbirisi, btn ilhlara hem zd, hem misil
olmas lzm geliyor. Ve ayn zamanda, herbirisi, btn
kinata elini uzatm, tasarrufatta bulunuyor gibi bir
vaziyet almas lzm gelir. Mesel, balarsnn bir ferdini
yaratan bir kudretin hkm, btn kinata cari ve nz
olmas lzmdr. Zra, o balars kinatn unsurlarna
nmunedir, eczsn kinattan alyor. Halbuki, vcut
sahasnda mahal ve makam, yalnz ve yalnz Vcib-i Ehade
mahsustur. Eer eya kendi neslerine isnad edilirse,
herbir zerreye bir ulhiyet lzmdr. Mesel, Ayasofyann
bnisi inkr edildii takdirde, herbir ta bir Mimar Sinan
olmas lzm geliyor. yleyse, kinatn Snie olan delleti,
kendi nefsine olan delletinden daha vzh, daha zhir,
daha evldr. yleyse, kinatn inkr mmkn olsa bile,
Sniin inkr mmkn deildir.
Nokta
Gaetten neet eden dallet, pek garip ve aciptir.
Mukareneti, illiyete kalb eder. ki ey arasnda bir
mukarenet olursa, yani daima beraber vcuda gelirlerse,
birisinin tekisine illet gsterilmesi o dalletin
enindendir. Halbuki, devaml mukarenet, illiyete delil
olamaz.
Nkte
Arkada!
1
deki un ifade ettii cem ve cemaat,
kri ve kalbi ayk olan musallnin nazarnda sath- arz bir
mescid ekline getirir. Ve btn mminlerden teekkl
etmi, arktan garba kadar dizilmi saar hvi o cemaat-i
kbr iinde namaz kldn ihtar ettirir.
1. badet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
Ve keza, olan kelime-i zikriyeyi bir insan
vird-i zeban ettii zaman, zaman bir halka-i zikir tahayyl
etmekle, o halkann sa taraf olan mzi cihetinde
enbiyann, sol taraf olan istikbal cihetinde de evliyann
oturup cemaatle zikrettiklerini ve kendisi de, o cemaat-
uzm iinde bulunarak u kubbe-i miny dolduran yksek,
lh ve tatl sadlarna itirak ettiini tahayyl etsin.
Kuvve-i hayaliyesi daha keskin olanlar da kinat
mescidinde btn masnuatn tekil ettikleri halka-i
zikirlerine girsin, u fezay velvelelendiren o sadlar
dinlesin.
Nokta
Cenb- Hakkn msivsna yaplan muhabbet iki eit
olur. Birisi yukardan aaya nzil olur; dieri aadan
yukarya kar. yle ki:
Bir insan en evvel muhabbetini Allaha verirse, onun
muhabbeti dolaysyla Allahn sevdii hereyi sever. Ve
mahlkata taksim ettii muhabbeti, Allaha olan
muhabbetini tenkis deil, tezyid eder.
kinci ksm ise, en evvel esbab sever ve bu
muhabbetini Allah sevmeye vesile yapar. Bu ksm
muhabbet, topluluunu muhafaza edemez, dalr. Ve
bazan da kav bir esbaba rastgelir. Onun muhabbetini
mn-y ismiyle tamamen cezb eder, helkete sebep olur.
ayet Allaha vsl olsa da, vsul nks olur.
Nkte
1
yet-i
kerimesiyle, rzk taahht altna alnmtr. Fakat, rzk
dediimiz iki ksmdr: Hakik rzk, mecz rzk. Yani
zarur var, gayr- zarur var.
1. Yeryznde hareket eden hibir canl yoktur ki, onun rzkn vermek Allaha
ait olmasn. Hd Sresi, 11:6.
yetle taahht altna alnan, zarur ksmdr. Evet, hayat
koruyacak derecede gda veriliyor. Cisim ve bedenin
semizlii ve zaayeti, rzkn ok ve az olduuna bakmaz.
Denizin balklaryla karann patlcanlar hittir. Mecz
olan rzk ise, yetin taahhd altnda deildir. Ancak say
ve kisbe baldr.
Nokta
Arkada! Msum bir insana veya hayvanlara gelen
felketlerde, musibetlerde, beer fehminin anlayamad
baz esbab ve hikmetler vardr. Yalnz, meiet-i lhiyenin
dsturlarn hvi eriat- ftriye ahkm, akln vcuduna
tbi deildir ki, akl olmayan bireye tatbik edilmesin. O
eriatn hikmetleri kalb, his, istidada bakar. Bunlardan
husule gelen illere, o eriatn hkmleri tatbik ile tecziye
edilir. Mesel, bir ocuk, eline ald bir ku veya bir sinei
ldrse, eriat- ftriyenin ahkmndan olan hiss-i efkate
muhalefet etmi olur. te bu muhalefetten dolay dp
ba krlrsa mstahak olur. nk, bu musibet o
muhalefete cezadr. Veya dii bir kaplan, z evltlarna
olan iddet-i efkat ve himyeyi nazara almayarak, zavall
ceylnn yavrucuunu paralayarak yavrularna rzk yapar.
Sonra, bir avc tarafndan ldrlr. te, hiss-i efkat ve
himyeye muhalefet ettiinden, ceylna yapt ayn
musibete mruz kalr.
HAYE-1 HTAR
Haiye-1
HTAR
Kaplan gibi hayvanlarn hell rzklar, l hayvanlardr. Sa
hayvanlar ldrp rzk yapmak, eriat- ftriyece haramdr.
tizar
Arkada! Bu risale, Kurnn baz ytn uhud bir
tarzda beyan eden bir nevi tefsirdir. Ve hvi olduu mesil,
Furkan- Hakmin Cennetlerinden koparlm birtakm gl
ve iekleridir. Fakat, ibaresindeki ikl ve cazdan
tevahhu edip, mtlaasndan vazgeme. Mtalasna
tekrar ile devam edilirse, meluf ve menus bir ekil alr.
Kezlik, nefsin temerrdnden de korkma. nk, benim
nefs-i emmrem bu risalenin satvetine dayanamayarak
inkyada mecbur olduu gibi, eytanm da Eynel-meferr?
diye bard. Sizin nes ve eytanlarnz benim nes ve
eytanmdan daha si, daha ti, daha ak deiller.
Kezlik, Birinci Babda tevhidin beyan iin zikredilen
delillerde vki olan tekrarlar faidesiz zannetme. Husus
makamlarda, ihtiyaca binaen zikredilmilerdir. Evet, hatt-
harpte siperde oturup mdafaa eden bir nefer, etrafnda
bulunan bo siperlere gitmeyip, bulunduu siper iinde
dier bir pencereyi amas, elbette bir ihtiyaca binaendir.
Kezlik, bu risalelerin ibarelerindeki ikl ve ilkn,
keyif iin ihtiyarmdan km olduunu zannetme. nk,
bu risale, dehetli bir zamanda, nefsimin hcumuna kar
yaplan ni ve irticl bir mnakaadr. Kelimeleri, o mthi
mcadele esnasnda zihnimin eline geen dikenli
kelimelerdir. O, atele nurun kartklar bir hengmda,
bam dnmeye balyordu. Kh yerde, kh gkte, kh
minarenin dibinde, kh minarenin erefesinde kendimi
gryordum. nk, tkib ettiim yol, akl ile kalb
arasnda yeni alan berzah bir yoldur. Akldan kalbe,
kalbden akla inip kmaktan bzar olmutum. Bunun iin,
bir nur bulduum zaman, hemen stne bir
kelimebrakyordum. Fakat, o nurlarn stne braktm
kelime talar, dellet iin deildi. Ancak, kaybolmamak
iin birer nian ve birer almet olarak brakrdm. Sonra
baktm ki, o zulmetler iinde bana yardm eden o nurlar,
Kurn gneinden ilham edilen misbah ve kandillerdi.


1
1. Allahm, Kurn akllarmza, kalblerimize, ruhlarmza nur ve neslerimize
de mrid eyle. min, min, min.
Katrenin Zeyli


1
Remz
Arkada! Vaktin evvelinde, Kbeyi hayalen nazara
almakla namaz klmak mendubdur ki, birbirine giren
daireler gibi Beytin etrafnda teekkl eden saar
grmekle, yakn saar Beyti ihata ettikleri gibi, en uzak
saarn da lem-i slm ihata etmi olduunu hayal ile
grsn. Ve o saara girmekle, o cemaat- uzmya dahil
olsun ki, o cemaatin icm ve tevatr, onun namazda
syledii her dvya ve herbir szne bir hccet ve bir
burhan olsun.
Mesel: Namaz klan dedii zaman, sanki o
cemat-i uzmy tekil eden btn mminler Evet, doru
syledin diye onun o szn tasdik ediyorlar. Ve bu
tasdikler, hcum eden evham ve vesveselere kar mnev
bir kalkan vazifesini grr. Ve ayn zamanda, btn
hasseleri, ltifeleri, duygular o namazdan zevk ve
hisselerini alrlar. Yalnz musallnin Kbeye olan u hayal
nazar, kasd deil, tebe bir uurdan ibaret
bulunmaldr.
HAYE-1 HTAR
1. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. lemlerin Rabbi olan Allaha hamd
olsun. Salt selm ise, efendimiz Muhammede (a.s.m.) ve onun l ve
Ashbna olsun.
Haiye-1
HTAR
Sath- arz mescidini mtehlif ve muntazam harektyla
tezyin eden o cemaat-i uzmnn, satrlar andran saarnn o gzel manzaras
muhafaza edilmek zere, lem-i misal sahifesinde kalem-i kaderle, lh bir
fotoraa tersim ve terkm edilmekte olduu, ihtiml ve imkndan hli deildir.
Remz
Arkada! Vesvese ve evham zulmetleri iinde yrrken,
Resul-i Ekremin (a.s.m.) snnetleri birer yldz, birer lmba
vazifesini grdklerini grdm. Her bir snnet veya bir
hadd-i er, zulmetli dallet yollarnda gne gibi parlyor.
O yollarda, insan zerre miskal o snnetlerden inhiraf ve
udl ederse, eytanlara melab, evhama merkeb, ehval ve
korkulara marez ve dalar kadar ar yklere matiye
olacaktr.
Ve keza, o snnetleri, sanki semdan tedell ve tenezzl
eden ipler gibi grdm ki, onlara temessk eden ykselir,
saadetlere nil olur. Muhalefet edip de akla dayananlar ise,
uzun bir minare ile semya kmak hamakatinde bulunan
Firavun gibi bir ravun olur.
Remz
Arkada! Neste yle dehetli bir nokta ve almaz bir
ukde var ki, ztlar birbirinden tevlid eder. Ve aleyhte olan
herbireyi lehte zanneder. Mesel, gnein eli sana yetiir,
ziyasyla ban okar. Fakat, senin elin ona yetiemez. Ve
senin keyn zerine hareket etmez. Demek, emsin sana
kar iki ciheti vardr: biri kurb, dieri bud. Eer senin
ondan bad olduun cihetle O bana tesir edemez ve
onun sana karb olduu cihetle Ona tesir edebilirim
desen, cehlini iln etmi olursun.
Kezlik, Hlk ile nes arasnda da bir kurb ve bud
vardr. Kurb Hlkndr, bud nefsindir. Eer nes uzakl
cihetiyle enniyet ile Hlka bakp Bana tesir edemez
diye bir ahmaklkta bulunursa, dallete der. Ve keza,
nes mkfat grd zaman Keke ben de yle
yapaydm, byle olaydm der. Mcztn iddetini de
grd vakit, tem ve inkr ile kendisini tesell eder.
Ey ahmak nokta-i sevda! Hlkn ef li sana nzr
deildir. Ancak Ona bakar. Kinat senin hendesen zerine
yapm deildir. Ve seni hilkat-i lemde ahit tutmamtr.
mam- Rabbnnin (r.a.) dedii gibi: Melikin atiyelerini,
ancak matiyyeleri tayabilir.
Remz
Arkada! Bilhassa muztar olanlarn dualarnn byk bir
tesiri vardr. Bazan o gibi dualarn hrmetine, en byk
birey en kk bireye musahhar ve muti olur. Evet, krk
bir tahta paras zerindeki fakir ve kalbi krk bir
msumun duas hrmetine, denizin frtnas, iddeti,
hiddeti inmeyebalar. Demek dualara cevap veren Zt,
btn mahlkata hkimdir. yleyse, btn mahlkata dahi
Hlktr.
Remz
Kardelerim! Nefsin en mhim bir hastal da udur ki,
kll czde, by kkte grmek istiyor. Gremedii
takdirde red ve inkr eder. Mesel, kk bir kabarckta,
gnein tamamyla tecelliytn ister. Bunu gremedii
iin, o kabarcktaki cilvenin gneten olduunu inkr eder.
Halbuki, emsin vahdeti, tecelliytnn da vahdetini
istilzam etmez.
Ve keza, dellet etmek tazammun etmeyi iktiz etmez.
Mesel, kabarcktaki gnein cilvesi gnein vcuduna
dellet eder, fakat gnei tazammun edemez, yani iine
alamaz.
Ve keza, bireyi bireyle tavsif edenin o eyle muttasf
olmas lzm gelmez. Mesel, effaf bir zerre, emsi tavsif
eder, fakat ems olamaz. Balars Sni-i Hakmi
vasandrr, amma Sni olamaz.
Remz
Arkada! Kfr yolunda yrmek, buzlar zerinde
yrmekten daha zahmetli ve daha tehlikelidir. man yolu
ise, suda, havada, ziyada yrmek ve yzmek gibi pek
kolay ve zahmetsizdir. Mesel: Bir insan, gvdesinin ciht-
sittesini gnelendirmek istedii zaman, ya bir Mevlev
gibi dnerek gvdesinin her tarafn gnee kar getirir
veya gnei o mesafe-i badeden celp ile gvdesinin
etrafnda dndrecektir. Birinci k, tevhidin kolaylna
misaldir. kincisi de, kfrn zahmetlerine misaldir.
Sual: irk bu kadar zahmetli olduu halde niin krler
kabul ediyorlar?
Cevap: Kasten ve bizzat kimse kfr kabul etmez. Yalnz
irk hev-i neslerine yapr. Onlar da iine der;
mlevves, pis olurlar. Ondan kmas mklleir. man
ise, kasten ve bizzat takip ve kabul edilmekle kalbin iine
braklr.
Remz
Arkada! Bir kelime-i vahidenin iitilmesinde, bir adam,
bin adam birdir. Yaratl hususunda da, kudret-i ezeliyeye
nisbeten birey, bin ey birdir. Nev ile fert arasnda fark
yoktur.
Remz
Arkada! Btn zamanlarda, btn insanlarn madd ve
mnev ihtiyalarn temin iin nzil olan Kurnn
hrikulde hiz olduu cmiiyet ve vsatle beraber,
tabakat- beerin hissiyatna yapt mrat ve okamalar,
bilhassa en byk tabakay tekil eden avm- nsn
fehmini okayarak, tevcih-i hitap esnasnda yapt
tenezzlt, Kurnn keml-i belgatine delil ve bhir bir
burhan olduu halde, hasta olan neslerin dalletine sebep
olmutur. nk, zamanlarn ihtiyalar mtehaliftir.
nsanlar kirce, hise, zekca, gabvete bir deildir.
Kurn mriddir. rad umum oluyor. Bunun iin,
Kurnn ifadeleri zamanlarn ihtiyalarna, makamlarn
iktizasna, muhataplarn vaziyetlerine gre ayr ayr
olmutur. Hakikat-i hal bu merkezde iken, en yksek, en
gzel ifade eitlerini Kurnnherbir ifdesinde aramak
hat olduu gibi, muhatabn hissine, fehmineuygun olan
bir slbun mizan ve mirsadyla, mtekellime bakan,
elbette dallete der.
Remz
Arkada! Dnyann vechi vardr:
Birisi: hirete bakar. nk onun mezraasdr.
kincisi: Esm-i Hsnya bakar. nk onlarn mektep
ve tezghlardr.
ncs: Kasten ve bizzat kendi kendine bakar. Bu
vecihle insanlarn hevesatna, keyierine ve bu fni hayatn
tekline medar olur.
Nur-u iman ile dnyann evvelki iki vechine bakmak,
mnev bir cennet gibi olur. nc vecih ise, dnyann
fena yzdr ki zt ve ehemmiyetli bir kymeti yoktur.
Remz
Arkada! nsann vcudu, bedeni, emvl-i mriyeden bir
neferin elinde bulunan bir hayvan gibidir. O nefer, o
hayvan beslemeye ve hizmetine mkellef olduu gibi,
insan da o vcudu beslemeye mkelleftir.
Aziz kardelerim! Burada bana bu sz sylettiren,
nefsimle olan bir mnakaamdr. yle ki:
Mehsiniyle marur olan nefsime dedim ki: Sen
bireye mlik deilsin, nedir bu gururun?
Dedi ki: Madem mlik deilim, ben de hizmetini
grmem.
Dedim ki: Yhu, bu sinee bak. Gayet kck zarif
elleriyle kanatlarn, gzlerini siler sprr. Her iini grr.
Sen de lakal onun kadar vcuduna hizmet etmelisin diye
ikna ettim.
Takdis ederiz o Zt ki, bu sinee nezafeti ilhamen
retir, bana da stad yapar. Ben de onunla nefsimi ikna ve
ilzam ederim.
Remz
nsan dalletlere srkleyen cihetlerden biri de udur
ki: sm-i Zhir ile ism-i Btnn hkmleri ayr ayr oluyor;
bunlar birbirine kartrp mercilerini kaybetmek
mahzurludur.
Kezlik, kudretin levazmyla hikmetin levzm bir
deildir. Birisine ait levazmat tekisinden talep etmek
hatadr.
Ve keza daire-i esbabn iktizasyla daire-i itikad ve
tevhidin iktizas bir deildir Onu bundan istememeli.
Ve keza, kudretin taallkat ayr, vcudun cilveleri veya
sair sfatn tecelliyt ayrdr; birbirine iltibas edilmemeli.
Mesel, dnyada vcudun tedricdir; berzah ayinelerde ni
ve def dir. nk, icad ile tecell arasnda fark vardr.
Remz
Arkada! slmiyet, btn insanlara bir nur, bir
rahmettir. Krler bile onun rahmetinden istifade
etmilerdir. nk, slmiyetin telkinatiyle kfr- mutlak,
inkr- mutlak, ek ve tereddde inklp etmitir. O
telkinatn krlerde de yapt iniks ve tesirat sayesinde,
krlerin, hayat- ebediye hakknda mitleri vardr. Bu
sayede, dnya lezzetleri ve saadeti onlarca tamamyla
zehirlenmez. Btn btn o lezzetler elemlere inklp
etmez. Yalnz tereddtleri vardr. Tereddt ise, her iki tarafa
baktrr. Devekuu gibi, tam mnsyla ne ku olurve ne de
deve olur. Ortada kalarak her iki tarafn zahmetinden
kurtulur.
Remz
Arkada! Nes, tembellik saikasyla vazife-i ubudiyetini
terk ettiinden, tesettr etmek istiyor. Yani, onu grecek
bir rakibin gz altnda bulunmasn istemiyor. Bunun iin
bir Hlkn, bir Mlikin bulunmamasn temenn eder.
Sonra mlhaza eder. Sonra tasavvur eder. Nihayet,
ademini, yok olduunu itikad etmekle dinden kar.
Halbuki, kazand o hrriyetler, adem-i mesuliyetler
altnda ne gibi zehirler, ylanlar, elm elemler bulunduunu
bilmi olsa, derhal tevbe ile vazifesine avdet eder.
Remz
Arkada! Herbir insann bir nokta-i istinad
bulunduuna nazaran, istinad noktalarnn tefvtne gre
insanlarn yapabilecei iler de tefvt eder. Mesel, byk
bir sultana istinad olan bir nefer, bir hn yapamad bir
ii yapar. nk, nokta-i istinad ahtan byktr. Evet,
kudret-i ezeliye tarafndan memur edilen bada, yani
sivrisinein Nemruda olan galebesi; ve bir ekirdein
Flkul-Habbi ven-Nev tarafndan verilen izin ve kuvvete
binen koca bir aacn cihazatn, malzemesini tazammun
etmesi, yani iine almas bu hakikati tenvir eden birer
hakikattir.
Remz
Arkada! Katrenmndaki eserimde Kurndan ilhamen
takip ettiim yol ile ehl-i nazar ve felsefenin takip ettikleri
yol arasndaki fark udur:
Kurndan tavr- kalbe ilham edilen as-y Ms gibi,
mnev bir as ihsan edilmitir. Bu as ile, kitab- kinatn
herhangi bir zerresine vurulursa, derhal m-i hayat kar.
nk messir ancak eserde grnebilir.
Mnev asansr hkmnde olan murakabeler ile m-i
hayat bulmak pek mkldr.
Vesaite lzum gsteren ehl-i nazar ise, etraf- lemi Ara
kadar gezmeleri lzmdr. Ve o uzun mesafede hcum eden
vesveselere, vehimlere, eytanlara malp olup caddeden
kmamak iin, pek ok burhanlar, almetler, nianlar
lzmdr ki yolu artmasnlar.
Kurn ise, bize as-y Ms gibi bir hakikat vermitir ki,
nerede olsam, hatt ta zerinde de bulunsam, asy
vuruyorum, m-i hayat fkryor. lemin haricine giderek
uzun seferlere ve su borularnn krlmamas ve
paralanmamas iin muhafazaya muhta olmuyorum.
Evet,
1
beytiyle,
bu hakikat hakikatiyle tebarz eder.
HAYE-1 HTAR
1. Herbir eyde, Onun bir olduuna dellet eden bir yet vardr. bnl-
Mutezin bir iirinden alnmtr. bn-i Kesr, Tefsrl-Kurnil-Azm, 1:24.
Haiye-1
HTAR
Kurnn delletiyle bulduum yola gitmek isteyen iin ve
ona o yolu gzelce tarif etmek iin, Risale-i Nur Klliyat gzel bir tarifidir.
Remz
Arkada! Nefsin vcudunda bir krlk vardr. O krlk
vcudunda zerre-miskal kaldka, hakikat gneinin
grnmesine mni bir hicap olur. Evet, mhedemle
sabittir ki, kat, yakn burhanlarla deliller dolu olan byk
bir kalede, kk bir tata bir zayet grnrse, o kr olas
nes o kaleyi tamamen inkr eder, altn stne evirir. te
nefsin cehaleti, hamakati, bu gibi insafszca tahribattan
anlalr.
Remz
Ey insan! Senin vcudunun sahasnda yaplan iller ve
ilerden senin yed-i ihtiyarnda bulunan, ancak binde bir
nisbetindedir. Bki kalan Mlikl-Mlke aittir.
Binaenaleyh, kendi kuvvetine gre yk al. Yoksa altnda
ezilirsin. Kl kadar bir uur ile byk talar kaldrmak
teebbsnde bulunma. Mlikinin izni olmakszn Onun
mlkne el uzatma. Binaenaleyh, gaetle, kendi hesabna
bir i yaptn zaman, haddini tecavz etme. Eer Mlikin
hesabna olursa, istediin eyi al ve yapfakat izin ve
meiet ve emri dairesinde olmak artyla. zin ve meetini
de eriatndan renirsin.
Remz
Ey an ve ere, nam ve hreti isteyen adam! Gel, o
dersi benden al.
hret ayn- riydr ve kalbi ldren zehirli bir baldr. Ve
insan insanlara abd ve kle yapar. O bel ve musibete
dersen,
1
de, o beldan kurtul.
1. Biz Allahn kullaryz; sonunda yine Ona dneceiz. Bakara Sresi, 2:156.
Hubb
Kurn- Hakmin ummanndan


1



2
lem ey zikreden ve namaz klan karde!

3
ve
4
ve
5
gibi
mbarek kelimelerle iln ettiin bir hkm ve iddia ettiin
bir dv ve ihad ettiin bir itikad, lisanndan kar kmaz,
milyonlarca mminlerin tasdik ve ehadetlerine iktiran
eder.
1. Hlk- Kerim, kendi mlkn senden satn alyor; Cennet gibi byk bir
yatveriyor. Hem o mlk senin iin gzelce muhafaza ediyor,
kymetiniykselttiriyor. Yine sana hem bk hem mkemmel bir surette
verecektir.bk. Szler, s. 290.
2. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. Hamd lemlerin Rabbi olan
Allahamahsustur. Salt ve selm Efendimiz Muhammede ve onun btn l
veAshabnn zerine olsun!
3. Allahtan baka ibadete lyk hibir ilh bulunmadn ehadet ederim.
4. Muhammed (a.s.m), Allahn resuldr.
5. Ezelden ebede kadar her trl hamd ve kr ancak Allaha aittir.
Ve keza, slmiyetin hak ve hakikat olduuna ve
hkmlerinin doru bir sadk olduklarna dellet eden
btn deliller, ahitler, burhanlar, senin o dvnn ve
itikadnn hak olduuna dellet ederler.
Ve keza, sylediin o mbarek ve mukaddes kelmlara
pek byk ymnler, feyizler ve berekt- lhiye terettp
eder.
Ve keza, cumhur-u mminn ve muvahhidnin o
kelimt- mbarekeden kalben zevk ettikleri m-i hayat ve
arb- cenneti, sen de o mukaddes marabalardan iersin.
lem! Kavid-i usuliyedendir ki: Bir mesele hakknda
ispat edenin sz, nefyedenin szne mreccahtr. nk,
ispat edenin yardmclar var, sznde kuvvet olur.
Nefyedeninyardmcs olmadndan tek kalr, sznde
kuvvet yoktur. Hatt bin adam bireyi nefyederse, bir adam
gibidir. Bin adam da ispat ederse, ispatedenlerin her birisi
bin olur. nk hepsi bireye bakyorlar. Ve birnoktaya
parmak bastklarndan birbirini takviye ediyorlar.
Nefyedenlerde birbirini takviye etmek yoktur; her birisi tek
kalr.
Mesel, bin pencereden bir yldz grp ispat eden bin
adamn herbirisitekisine yardmc olur, szn takviye
eder. nk, o bin adam,parmakla iaret eder gibi, o eyi
ispat ediyorlar. Nefyedenler yledeildir. nk, ney iin
sebep lzmdr. Sebepler de ayr ayr olur.Mesel, birisi
Gzmde zyet var, gremedim, tekisi Evimizde
pencere yok, tekisi Souktan bam kaldrp
bakamadm der. Ve hkez, herbirisi nefyine, mddesna
ayr bir sebep gsterdiinden, kendisince yldzn
bulunmamas, nefslemirde de yldzn bulunmamasna
dellet etmez ki, birbirine yardmc olsun.
Binaenaleyh, bir mesele-i imaniyenin nefyi hakknda
ehl-i dalletin ittifaklar haber-i vahid hkmndedir, tesiri
yoktur. Amma ehl-i hidayetin mesil-i imniyede olan
szleri, herbirisi tekisine yardmcdr, takviye eder.
lem eyyhel-aziz! (Ey aziz kardeim bil ki: ) Bir kll ne
eye muhta ise, cz de o eye muhtatr. Mesel, bir
ecerenin meydana gelmesi iin ne lzmsa, bir semerenin
vcuduna da lzmdr. yleyse, semerenin Hlk,
ecerenin de Hlk O oluyor. Hatt arzn ve ecere-i
hilkatn da Hlk, o Hlk olacaktr.
lem eyyhel-aziz! ki taraf birbirinden gayet uzak bir
mesele var ki, herbir taraf bir ekirdek gibi smbl vermi,
aa olmu, dal budak salm. Byle bir mesele zerine
kk ve evhmn konmamas lzmdr. nk, bir
ekirdek dier bir ekirdekle, ekirdekolarak toprak altnda
kaldklar mddete iltibas edilebilir. Amma aaolduktan,
meyve verdikten sonra ek edersen, btn meyveler senin
aleyhinde ehadet ederler. Eer bu baka bir ekirdektir
diye tevehhm etsen, o aacn btn meyveleri seni tekzip
ederler. Elma aacna inklp etmi bir ekirdei, hanzale
aacnn ekirdei farz etmek sana myesser olmaz. Ancak
tevehhmle veya btn elmalarn hanzaleye tebdil edilmi
olmasyla mmkndr ki, bu da muhaldir.
Binaenaleyh, nbvvet yle bir ekirdektir ki, slmiyet
eceresi btn semeratyla, iekleriyle o ekirdekten
kmtr. Kurn dahi, seyyar yldzlar ismar eden ems
gibi, slmiyetin on bir rknn inta etmitir. Acaba, bu
cihan-bah semerelere bakp grdkten sonra,
ekirdeinde phe ve tereddt yeri kalr m? H!
lem eyyhel-aziz! Tavus kuu gibi pek gzel bir ku,
yumurtadan kar, tekml eder, semlarda tayarana
balar. fak- lemde hret kazandktan sonra, yerde
kalan yumurtasnn kabuu ierisinde o kuun gzelliini,
kemltn, terakkiyatn arayp bulmak isteyen adamn
ahmak olduunda phe yoktur. Binaenaleyh, tarihlerin
naklettikleri Peygamberimizin (a.s.m.) bidyet-i hayatna
madd, sath, sur bir nazarla bakan bir adam, ahsiyet-i
mneviyesini idrak edemez. Ve derece-i kymetine vasl
olamaz. Ancak bidyet-i hayatna ve levzm- beeriyetine
ve ahvl-i zahiriyesine ince bir kr, nazik bir kabuk
nazaryla baklmaldr ki, o kr ierisinden, iki lemin
gnei ve tb gibi ecere-i Muhammediye (a.s.m.)
kmtr. Ve feyz-i lhi ile sulanm ve fazl- Rabbni ile
tekml etmitir. Binaenaleyh, Nebiy-yi Zann (a.s.m.)
mebde-i hayatna ait ahvl-i suriyesinden zayf birey
iitildii zaman stnde durmamal; derhal ban kaldrp
etraf- leme nerettii nurlara bakmal.
Maahaza, mebde-i hayatna ek ve pheyle bakan
adam, herhalde masdarla mazhar, menba ile mkes, zt
ile tecell aralarn fark edemiyor. Ve bu yzden pheye
der. Evet, Nebiy-yi Zan (a.s.m.) tecelliyt- lhiyeye
mazhar ve mkestir; masdar ve menb deildir. nk, o
zt yalnz biddir ve ibadete herkesten ileridir. Demek, bu
kadar grnen terakkiyat, kemlt onun zt mal deildir.
Ancak hariten verilen, Rahmn- Rahmin tecellleridir.
Evvelce beyan edildii gibi, hibir ey, bir zerreye bile
mn-y ismiyle masdar olamaz. Amma bir zerre, mn-y
haryle semnn yldzlarna mazhar olur. Yalnz gaet ile o
zerrenin masdar olduu zannyla bakldndan, sanat-
lhiyeyi tt bir tabiata mal ederler.
lem eyyhel-aziz! Dualar, tevhid ve ibadetin esrarna
nmunedir. Tevhid ve ibadette lzm olduu gibi, dua eden
kimse de, Kalbinde dolaan arzu ve isteklerini Cenb-
Hak iitir deyip Kadir olduuna itikad etmelidir. Bu itikad,
Allahn hereyi bilir ve hereye kadir olduunu istilzam
eder.
lem eyyhel-aziz! u lemi ziyalandran emsin, bir
sinein gzne tecelli ile girip klandrmas mmkndr.
Ve ateten bir kvlcmn gzne girip tenvir etmesi imkn
haricidir. nk gz patlatr.
Kezlik, bir zerre, ems-i Ezelnin tecellsine mazhar
olur. Fakat Messir-i Hakikye zarf olamaz.
lem ey marur, mtekebbir, mtemerrid nes! Sen
yle bir zyet, acz, fakirlik miskinlik gibi hallere mahalsin
ki, cierine yapan ve ok defa bylttkten sonra ancak
grlebilenbir mikroba mukavemet edemezsin; seni yere
serer, ldrr...
lem eyyhel-aziz! Hardale ile tabir edilen, bir dar
habbesi hkmnde olan kuvve-i hafzann ihata ettii
meydanda gezintiler yaplrken o kadar byk bir sahraya
inklp eder ki, gezmekle bitmez bir ekil alr. Acaba o
hardalenin iindeki meydan bitiremeyen, o hardalenin
dairesini ne suretle bitirecektir? Akln nazarnda hardalenin
vaziyeti byleyse, akln gezdii daire nasldr? Akl da
dnyay yutar. Fesbhnallah! Cenb- Hak hardaleyi akl
iin dnya; ve dnyay da, akl iin bir hardale gibi
yapmtr.
lem eyyhel-aziz! nsanlarn en byk zulmlerinden
biri de udur ki: Byk bir cemaatin mesaisine terettp
edenhasenat inta edensemerat bir ahsa isnad ve
ona mal ederler. Bu zulmde bir irk-i haf vardr. nk,
bir cemaatin cz- ihtiyrsiyle kesb ettikleri mahsult bir
ahsa atfetmek, o ahsn, icad derecesinde harikulde bir
kudrete mlik olduuna dellet eder. Hatt eski
Yunanlerin ve Vesenlerin ilheleri, byle zlimne
tasavvurat- eytaniyenin mahsuldr.
lem eyyhel-aziz! Zikreden adamn, feyz-i lhyi celb
eden muhtelif ltifeleri vardr. Bir ksm, kalb ve akln
uuruna baldr. Bir ksm da uursuz, yani uurlara tbi
deildir. Min hays l yeur husle gelir. Binaenaleyh,
gaet ile yaplan zikirler dahi feyizden hli deildir.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hak, insan pek acip bir
terkipte halk etmitir. Kesret iinde vahdeti, terkip iinde
besteti, cemaat iinde ferdiyeti vardr. htiva ettii z,
havs ve letin herbirisi iin mstakil lezzetler, elemler
olduu gibi; aralarnda grlen srat, tevn ve imdattan
anlald zere, herbirisi arkadalarnn lezzet, elem ve
teessratndan da hisse alyorlar. Bu hilkat sayesinde, insan
eer ubudiyet yoluna giderse, btn lezzet, nimet, kemlt
nevilerine, ksmlarna mazhar olmaya yandr. Ve keza,
eer enaniyet yolunu takip ederse, eit eit elem ve
azaplara da mahal olmaya mstehaktr.
lem eyyhel-aziz! Kelime-i Tevhidin tekrar ile zikrine
devam etmek, kalbi pek ok eylerle balayan balar,
ipleri krmak iindir. Ve nefsin tapacak derecede sanem
ittihaz ettii mahbuplardan yzn evirtmektir. Maahaza,
zkir olan ztta bulunan hsse ve ltifelerin ayr ayr
tevhidleri olduuna iaret olduu gibi, onlarn da, onlara
mnsip erikleriyle olan alkalarn kesmek iindir.
lem eyyhel-aziz! nsann bir akrabasna, mesel,
okuduu bir Fatiha-i erifeden hasl olan sevapta istifade
etmekte, bir ile bin msavidir. Nasl ki azdan kan bir
lfzn iitilmesinde, bir cemaat ile bir fert bir olur. nk
ltif eyler matbaa gibidir. Baslan bir kelimeden bin
kelime kar.
Ve keza, nrn eylerde vahdetle beraber tekessr
olduuna, yani bir nrn eyde bin sevap bulunduuna bir
iarettir.
lem eyyhel-aziz! Nebiyy-i Znn (a.s.m.) makam-
mahmdu lh bir mide ve Rabbn bir sofra
hkmndedir. Evet, tevzi edilen ltuar, feyizler, nimetler o
sofradan akyor. Resul-i Zna (a.s.m.) okunan salvat-
erife, o sofraya edilen dvete icbettir.
Ve keza, salvat- erfeyi getiren adam, zt-
Peygamberyi (a.s.m.) bir sfatla tavsif ettii zaman, o
sfatn nereye taallk ettiini dnsn ki, tekrar be tekrar
salvat getirmeye mevviki olsun.
lem ey din limi!
1
cretim az, ilmime rabet yok
diye mahzun olma. nk mkft- dnyeviye ihtiyaca
bakar, kymet-i ztiyeye bakmaz. Meziyet-i ztiye ise
mkfat- uhreviyeye nzrdr. yleyse, zt olan meziyetini
mkft- uhreviyeye sakla, birka kuruluk dnya metna
satma.
1. Ehemmiyetlidir.
lem ey hitabet-i umumiye sfatyla gazete lisanyla
konferans veren muharrir! Sen, kendi nefsini aa
gstermeye ve nedamet ederek kusurlarn iln etmeye
hakkn var. Fakat eir-i slmiyeye zt ve muhalif olan
herzelerle slmiyeti lekelendirmeye katiyen hakkn
yoktur.
Seni kim tevkil etmitir? Fetvy nereden alyorsun?
Hangi hakka binaen milletin namna, mmetin hesabna,
slmiyet hakknda hezeyanlar savurarak dalletini neir
ve iln ediyorsun? Milleti, mmeti kendin gibi dll
zannetme! Dalletini kime satyorsun? Buras slmiyet
memleketidir, Yahudi memleketi deildir. Cumhur-u
mminnin kabul etmedii bireyin gazeteyle iln, milleti
dallete dvettir, hukuk-u mmete tecavzdr. Bir adamn
hukukuna tecavze cevaz- kanun olmad halde, koca bir
milletin, belki lem-i slmn hukukuna hangi cesarete
binaen tecavz ediyorsun? Azn kapat!
lem eyyhel-aziz! Krlerin mslmanlara ve ehl-i
Kurna dman olmalar, kfrn iktizsndandr. nk,
kfr imana zttr. Maahaza, Kurn, krleri ve b ve
ecdatlarn idam- ebedi ile mahkm etmitir.
Binaenaleyh, Mslmanlarla lfet ve muhabbetleri
mmkn olmayan krlere muhabbet boa gidiyor.
Onlarn muhabbetiyle karlalamaz. Onlardan medet
beklenilemez. Ancak
1
diye
Cenb- Hakka iltica etmek lzmdr.
lem eyyhel-aziz! Krlerin medeniyetiyle
mminlerin medeniyeti arasndaki fark:
Birincisi, medeniyet libasn giymi korkun bir
vahettir. Zahiri parlyor, btn da yakyor. D ss, ii pis;
sureti menus, sreti mks bir eytandr.
kincisi, btn nur, zahiri rahmet; ii muhabbet, d
uhuvvet; sureti muvenet, sreti efkat, czibedar bir
melektir.
Evet, mmin olan kimse, iman ve tevhid iktizsyla,
kinata bir mehd-i uhuvvet nazaryla bakt gibi; btn
mahlkat, bilhassa insanlar, bilhassa slmlar birbiriyle
balayan ip de, ancak uhuvvettir. nk, imn btn
mminleri bir babann cenah- efkati altnda yaayan
kardeler gibi karde addediyor.
Kfr ise, yle bir burudettir ki, kardeleri bile
kardelikten karr. Ve btn eyada bir nevi ecneblik
tohumunu ekiyor. Ve hereyi hereye dman yapyor.
Evet, hamiyet-i milliyelerinde bir uhuvvet varsa da,
muvakkattr. Ve ezel, ebed iftirak ve rakla muttasl ve
mahduttur. Ama krlerin medeniyetinde grlen mehsin
ve yksek terakkiyt- sanayibunlartamamen
medeniyet-i slmiyeden, Kurnn irdtndan, edyn-
semviyeden iniks ve iktibas edildii, Lemeat ile Snuhat
eserlerimde istenildii gibi izah ve ispat edilmitir.

2
1. Allah bize yeter; O ne gzel vekildir. l-i mrn Sresi, 3:173.
2. Onlara mracaat et; orada insanlarn gaet ettikleri byk bir hakikat
bulacaksn.
lem! Mesil-i diniyeden olan itihad kaps aktr.
Fakat u zamanda oraya girmeye alt mni vardr.
Birincisi: Nasl ki, kta frtnalarn iddetli olduu bir
vakitte, dar delikler dahi seddedilir; yeni kaplar amak
hibir cihetle kr- akl deil. Hem nasl ki, byk bir selin
hcumunda tamir iin duvarlarda delikler amak gark
olmaya vesiledir. yle de, u mnkerat zamannda ve
dt- ecnibin istils nnda ve bidalarn kesreti vaktinde
ve dalletin tahribat hengmnda, itihad namyla kasr-
slmiyetten yeni kaplar ap, duvarlarnda muharriplerin
girmesine vesile olacak olan delikler amak, slmiyete
cinayettir.
kincisi: Dinin zaruriyat ki itihad onlara giremez.
nk kat ve muayyendirler. Hem o zaruriyat, kut ve gda
hkmndedirler; u zamanda terke uruyorlar ve
tezelzldedirler. Ve btn himmet ve gayreti onlarn
ikamesine ve ihysna sarf etmek lzm gelirken,
slmiyetin nazariyat ksmnda ve selen itihadat-
syne ve hlisnesiyle btn zamanlarn hctna dar
gelmeyen efkrlar olduu halde, onlar brakp,
heveskrne yeni itihadlar yapmak bidatkrne bir
hynettir.
ncs: Her zamann insanlarnca kymetli
addedilerek efkr celb eden czibedar bir met merguptur.
Mesel, bu zamanda en rabetli, en iftiharl, siyasetle
itigal ve dnya hayatn temin etmektir. Selef-i Salihn
asrnda ve o zaman arsnda en mergup met, Hlk-
Semvat ve Arzn marziyatlarn ve bizden arzularn
kelmndan istinbat etmek ve nur-u Nbvvet ve Kurnla
kapatlmayacak derecede alan hiret lemindeki saadet-i
ebediyeyi kazandrmak ve vesilini elde etmek idi. Bu
itibarla, o zamanlarda btn kirler, kalbler, ruhlar
marziyat- lhiyeyi bilmek ve renmeye mteveccih idi.
Bunun iin, istidat ve iktidar olanlar o zamanlarda vukua
gelen btn ahval ve vukuat ve muhaverattan ders
almakla, itihadlara zemin tekil eden yksek istidatlar
vcuda gelirdi.
imdi ise, kir ve kalblerin teettt, inayet ve
himmetlerin zyeti, insanlarn siyaset ve felsefeye iptil
ve rabetleri yznden btn istidatlar fnun-u hzra ve
hayat- dnyeviyeye mteveccihtir. Ahkm- diniyeye sarf
edilecek mstakim bir itihad yoktur.
Drdncs: tihad kapsndan slmiyete girip
mesilini genilendirmeye meyleden adamn maksad,
zaruriyata imtisal ile takv ve kemle mazhariyet ise,
gzeldir. Amma zaruriyat terk ve hayat- dnyeviyeyi
hayat- uhreviyeye tercih eden adam ise, onun itihada
meyli, meylttahriptir. Tekliften kp kamak iin bir yol
bulmaktr.
Beincisi: Hereyin, her hkmn vcuda gelmesi bir
illete binaen olduu gibi, bir maslahata dahi tbidir. Fakat
maslahat illet deildir. Ancak tercih edici bir hikmettir. Bu
zamann efkr, bizzat saadet-i dnyaya mteveccihtir.
eriatn nazar ise, bizzat saadet-i uhreviyeye mteveccih
olup, bittabi dnyaya da nzrdr. nk dnya hirete
vesiledir.
Umum bir beliyye olan ve nsn ona mptel olduu
ok iler vardr ki, zaruriyattan olmutur. O gibi iler su-i
ihtiyar ile gayr- meru meyillerden domu olduklarndan,
mahzurat ibha eden zaruriyattan deildir. Ve ruhsat ve
msaade-i eriyenin mulne dahil olamazlar. Mesel,
bir adam su-i ihtiyaryla haram bir tarzda kendini sarho
etse, hal-i sekirde yapt tasarrufatta mzur olamaz. Bu
zamanda bu gibi itihadlar, Semv deil, ancak arz
itihadlardr. Bu gibi itihadlarla Hlk- Semvat ve Arzn
hkmlerinde yaplan tasarrufat merduttur.
Mesel, baz galler, hutbenin Trke okunmasn
istihsan ediyorlar ki, halkn bilhassa siyas ahvalden
haberleri olsun. Halbuki bu gibi ahval-i siyasiye yalandan,
hileden, eytan kirlerden hli deildir. Hutbe makam ise,
ahkm- lhiyenin teblii iin ittihaz edilmi bir makamdr.
Sual: Avm- ns Arabden haberdar deildir;
fehmedemez.
Cevap: Avm- ns, zaruriyat ve msellemat- diniyeye
muhtatr. Ve hutbe makam da bu gibi hkmlerin teblii
iindir. Bu hkmler kisve-i Arabiye iinde tafsilen deilse
de icmlen avm- nsa malm ve mruftur. Maahaza,
lisan- Arapta bulunan ehmet, ykseklik, meziyet, satvet
dier lisanlarda yoktur.
lem ey gaetli, sar ve kr olarak, zulmetler iinde
esbaba ibadet eden ahmaklar! Cenb- Hakkn vcub-u
vcud ve vahdetine, kinatn mrekkebat ve zerratnn elli
be vecihle yaptklar ehadetlerin bir vechini yazacam.
yle ki:
Eyann icad, ya neslerine veya esbaba olan isnad,
hayret ve istirab muciptir. Bu da red ve inkr icap eder.
Bu dahi dalletleri inta eder. Bu ise ztrbt- ruhiye ve
teevvat- akliyeye sebep olur. Bu da ruhlar ve akllar
rar ettirmekle Vcibl-Vcuda iltica etmeye mecbur
eder. Zira her mklt Onun kudretiyle hallolur. Ve
almaz dmler Onun iradesiyle alr. Ve kalbler Onun
zikriyle mutmain olur. Bu hakikati yle bir muvazeneyle
izah edeceim. yle ki:
Mevcudatn fili, yani eyay vcuda getiren, ya vacip ve
vahiddir veyahut da mmkn ve kesirdir. Fil vacip ve
vahid olduu takdirde, ne klfet var, ne de garabet var.
Olsa bile vehm olur. Esbaba isnad edildii takdirde, klfet
ve garabet vehmlikten kar, kat ve hakik bir ekilde
tahakkuk eder. nk, kusur ve zyetten hli olmayan
esbab- kesireden hibir sebep, bir msebbebi omuzuna
kaldramaz. Ve bireyin icadnda gayr- mtenah esbabn
itiraki lzmdr. Mesel, balars hereyle alkadar
olduundan, eer icad esbaba isnad edilirse, semvat ve
arzn itirakleri lzmdr.
Maahaza, kesretin vahidden suduru, vhidin kesretten
sudru kadar zahmet deildir, daha kolaydr.
Mesel, bir kumandann efrad- kesireye verdii intizam
ve yaptrd ileri, o efrad- kesire, kendi balarna byk
bir mkilttan sonra yapabilirler.
Maahaza, icadn esbaba isnadnda lyad klfet,
garabet olmakla beraber, pek ok muhlta zemin tekil
ediyor.
1. Herbir zerrede Vcibl-Vcudun sfatlarnn farz
lzmdr.
2. Ulhiyette gayr- mtenahi eriklerin itiraki lzm
gelir.
3. Herbir zerrenin hem hkim, hem mahkm olmas
lzm gelir: kubbeli binalarda birbirine dayanmakla
dmekten kurtulan talar gibi.
4. uur, irade ve kudret gibi sfatlarn her zerrede
bulunmas lzm gelir. nk, hsn- sanat bu sfatlar
iktiza eder. u hakikati izah iin birka misal syleyeceiz.
Birincisi: ems, effayet srrna binaen, ielerin
zerrelerinde, arzn denizlerinde, semnn seyyarelerinde
msavat zerine tecell eder.
kincisi: Mukabele srrna binaen, merkezdeki bir
lmbann daireyi tekil eden ayinelere nisbet-i iniks
birdir.
ncs: Nurdan veya nurn bireyden tenevvr
etmek ve ziya almak hususunda, bir ile bin birdir.
Nurnnin iktizas yledir.
Drdncs: Muvazene srrna binaen, hassas bir
terazinin iki kefesinde iki ceviz veyahut iki gne bulunsa;
hangikefesine birey ilve edilirse, o aa iner, tekisi
havaya kalkar.
Beincisi: Byk bir seneyle gayet kk bir seneyi
sevk ve tahrik hususunda fark yokturkaptan; ister bir
ocuk olsun, ister byk olsun.nk intizam vardr.
Altncs: Hayvan- ntk gibi bir mahiyet-i mcerredenin
kk ve byk efradna nisbeti birdir.
Hlsa: Kalil ile kesir, kk ile byk arasnda birey-i
vahide isnatlarnda tefavt olmad, imkn dairesinde
olduu u misallerle tavazzuh etti. Binaenaleyh, eyada
bulunan intizam, muvazene, evmir-i tekviniyeye kar
imtisal, itaat, kudret-i ezeliyyenin nuraniyeti, eyann
iyznn effayeti gibi srlardan dolay, bir sinek ile
arzn ihys, bir aa ile semvtn icad, bir zerreyle
gnein yaratl Vcibl-Vcuda nisbetle mtesavidir.
Evet msavat ve adem-i tefavt gzle grnr. Bak:
Mahiyeti mehul, mucizatyla malm olan kudret-i
ezeliyenin, bilhassa semerat ve sebzelerdeki naklar,
sanatlar, esbaba havale edilirse, esbab altnda ezilecektir.
Elhsl: Hayat, vcud, nurn eylerin icadnda
nokta var:
Birinci nokta: Kudretin umur-u hasise ile zahiren
mbaereti grnmemek iin, perde olmak zere esbab
vaz edilmitir.
kinci nokta: Hayat, vcut ve nurun, dlar gibi ileri de
effaf olduundan, kesif perdeler hkmnde olan esbab
vaz edilmemitir. Yalnz pek ince, nazik perdeleri andran
vesait varsa da, altnda dest-i kudret grnr.
nc nokta: Kudret-i ezeliyenin tesirinde, tasninde
klfet yoktur. Evet, bir incir ekirdeinden koca bir incir
aacn ve ince bir sap ile koca bir kavunu balayp karan
kudrete hibir ey ar gelmez. yle mucizatyla malm
olan kudret sahibinin vcudu, zuhuru, kinatn
vcudundan, zuhurundan daha zahirdir. nk, herbir
masn, kendi nefsine birka vecihle aynen dellet eder.
Fakat Sniine, hem aynen, hem aklen ok vecihlerle
delletleri vardr. Ve hangi bir masnun vcudu esbabtan
istenilirse, btn esbab toplanp birbirine yardmlar olsa
bile, o masnun benzerini yapamazlar.
lem eyyhel-aziz! nsann akl ve kir meydan yle
bir vsattedir ki, ihatas mmkn deildir. Ve o kadar
dardr ki, ineye mahal olamaz. Evet, bazan zerre iinde
dnyor, katre ierisinde yzyor, bir noktada hapsoluyor.
Bazan da lemi bir karpuz gibi eline alr ve kinat
misareten getirir, akl odasnda misar eder. Bazan da o
kadar haddini tecavz eder, yksee kar ki, Vcibl-
Vcudu grmeye alr. Bazan da klr, zerreye benzer.
Bazan da semvat kadar byr. Bazan da bir katreye girer.
Bazan da ftrat ve hilkati iine alr.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn insana verdii
nimetler, ister fk olsun, ister enfs olsun, baz erait
altnda insana gelip vusul buluyor. Mesel, ziya, hava, gda,
savt ve sad gibi nimetlerden insann istifade edebilmesi,
ancak gz, kulak, az, burun gibi vesaitin almasyla olur.
Bu vesait, Allahn halk ve icadyla olur. nsann eli, kesb
ve ihtiyarnda yalnz o vesaiti amaktr.
Binaenaleyh, o nimetleri yolda bulmu gibi sahipsiz,
hesapsz olduunu zannetmesin.
Ancak Mnim-i Hakiknin kastyla gelir, insan da
ihtiyariyle alr. Sonra ihtiyaca gre inam edenin iradesiyle
bedeninde intiar eder.
lem eyyhel-aziz! Herhangi bireyin sonu ve hiri
intizam ve gzellike evvelinden aa olmad gibi, zahiri
ve sureti de sanat ve hikmete btnndan gzel deildir.
yleyse, eyann iyzlerini ve nihayetlerini sahipsiz
zannedip, tesadere havale etme. iek ile, iekten kan
semeredeki eser-i sanat ve hikmet; ekirdek ile,
ekirdekten kan lizin eser-i sanat ve nakndan aa
deildir. Binaenaleyh, Sni-i Zlcell hem Evveldir, hem
hir, hem Zahirdir, hem Btn.

1
lem eyyhel-aziz! Kurnn icz, tahrine bir settir.
Evet, madem Kurn mucizedir, beer onun taklidini
yapamaz. yetleri baka kelmlarla tebdil edilmekle tahrif
ve tayiri mmkn deildir. nk, mfessir, mellif,
mtercim, muharref slplarn, kisvelerini ytn
kisvesiyle iltibas ettiremezler. yetlerde icz damgas
vardr. O damgann altnda olmayan kelmlar yet
addedilemez. yleyse icz, tahrif ve tayiri kabul etmez.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Kerim nimetleri, yetleri,
delilleri tdt ederken
2
yet-i
celilesi tekrarla zikredilmekte olduundan yle bir dellet
vardr ki: Cin ve insin en ok isyanlarn, en edit
tuyanlarn, en azm kfranlarn tevlid eden yle bir
vaziyetleridir ki, nimet iinde inm grmyorlar. nm
grmediklerinden, Mnim-i Hakikden gaet ederler.
Mnimden gaetleri saikasyla, o nimetleri esbaba veya
tesadfe isnad ederek, Allahtan o nimetlerin geldiini
tekzip ediyorlar. Binaenaleyh, herbir nimetin bidayetinde,
mmin olan kimse besmeleyi okusun. Ve o nimetin
Allahtan olduunu kastetmekle, kendisi ancak Allahn
ismiyle, Allahn hesabna aldn bilerek, Allaha minnet
ve kran ile mukabelede bulunsun.
1. O hereyi hakkyla iiten, hereyi hakkyla bilendir. Bakara Sresi, 2:137.
2. Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkr edersiniz? Rahmn Sresi,
55:13.
lem eyyhel-aziz! nsan kalben ve kren hakaik-i
lhiyeye bakp dnd zaman, bilhassa namaz ve
ibadet esnasnda, gerek eytan tarafndan, gerek nefsi
tarafndan pek fena, pis ve irkin vesveseler, hatralar,
sinekler gibi kalbe, akla hcum ederler. Bu gibi hev,
vehm ve irkin eylerin def iyle uraan adam, o
vesveselere malp olur. Ancak onlar malp edip
karmak aresi, mdafaay terk edip onlarla
uramamaktr. Evet, arlarla uraldka
onlarhcumlarn arttrrlar. Onlara karlmad takdirde,
insan terkeder, giderler. Hem de o gibi vesveselerin, ne
hakaik-i lhiyeye ve ne de senin kalbine bir mazarrat
yoktur. Evet, pis bir menzilin deliklerinden semnn gne
ve yldzlarna, cennetin gl ve ieklerine baklrsa,
odeliklerdeki pislik ne bakana ve ne de baklana bulamaz.
Ve fena birtesir etmez.
HAYE-1
Haiye-1 O irkin szler senin kalbinin szleri deil. nk senin kalbin
ondan mteessir ve mteessiftir. Belki kalbe yakn olan lmme-i eytanden
geliyor. Mesel, sen namazda, Kbe karsnda, huzur-u lhde yt
tefekkrde olduun bir halde, u ted-yi efkr seni tutup en uzak
mlyniyt- rezileye sevk eder. Mesel, ayinenin iindeki ylann timsali
srmaz. Atein misali yakmaz. Ve necasetin grnmesi ayineyi telvis etmez.
lem Eyyhes-Said! Nedir bu gurur ve nedir bu gaet?
Nedir bu hamet, nedir bu istina, nedir bu azamet?
Elindeki ihtiyar bir kl kadardr ve iktidarn bir zerre
kadardr. Ve hayatn snd, ancak bir le kald. mrn
geti, uurun snd, bir lema kald. hretin gitti, ancak
bir an kald.
Zamann geti; kabirden baka meknn var m? Bare!
Aczine ve fakrna bir had var m? Emellerin nihyetsizdir,
ecelin yakndr. Evet, byle acz ve fakrnla iktidar ve
ihtiyardan hli bir insann ne olacak hali? Hazin-i rahmet
sahibi Hlk- Rahmnr-Rahme, byle bir acz ile itimad
etmek lzmdr. Odur herkese nokta-i istinad. Odur her
zaife cihet-i istimdat.
HAYE-1


l

:
:
:

:

:

:







:






:








l



l


:


Haiye-1 Bu Fris mncat, ksalna ramen ok uzun hakikatleri ihtiva
etmektedir. Ankara'da otuz be sene evvel tab edildii vakit, Afgan Seri Sultan
Ahmed ok beenmi ve Afgan hna bir adet bu mncattan
hediyegndermitir. Trke tercmesi htiyarlar Risalesinde ve On
YedinciSzde olduundan, tercme edilmedi.
Bu ksm, Mellin kendi Trkesidir.
1339 TARHNDE,
1
MECLS- MEBUSANA
HTABEN YAZDIIM BR HUTBENN
SURETDR

2
1. Mildi 1922.
2. "phesiz namaz, m'minler zerine belli vakitler iin farz olarak
yazlmtr." Nis Sresi, 4:103.
Ey mchidn-i slm! Ey ehl-i hall akit! Bu fakirin bir
meselede on szn, birka nasihatini dinlemenizi rica
ediyorum.
Evvel: u muzafferiyetteki hrikulde nimet-i lhiye bir
kran ister ki devam etsin, ziyade olsun. Yoksa, nimet
kr grmezse gider. Madem ki Kurn, Allahn
tevkiyle dmann hcumundan kurtardnz. Kurnn en
sarih ve en kat emri olan salt gibi ferizi imtisal
etmeniz lzmdrta onun feyzi, byle harika suretinde
stnzde tevli ve devam etsin.
Saniyen: lem-i slm mesrur ettiniz, muhabbet ve
tevecchn kazandnz. Lkin o tevecch ve muhabbetin
idamesi, eir-i slmiyeyi iltizamla olur. Zira,
Mslmanlar slmiyet hesabna sizi severler.
Salisen: Bu lemde evliyaullah hkmnde olan gazi ve
hedalara kumandanlk ettiniz. Kurnn evmir-i
katiyesine imtisal etmekle, teki lemde de o nurn
gruha rek olmaya almak, sizin gibi himmetlilerin
enidir. Yoksa, burada kumandan iken orada bir neferden
istimdad- nur etmeye muztar kalacaksnz. Bu dnya-y
deniyye, an ve ereyle yle bir met deil ki, sizin gibi
insanlar ib etsin, tatmin etsin ve maksud-u bizzat olsun.
Rabian: Bu millet-i slmn cemaatleri, endan bir
cemaat namazsz kalsa, fsk da olsa, yine balarndakini
mtedeyyin grmek ister. Hatt, umum arkta, umum
memurlara dair en evvel sorduklar sual bu imi: Acaba
namaz klyor mu? derler. Namaz klarsa mutlak emniyet
ederler; klmazsa, ne kadar muktedir olsa nazarlarnda
mttehemdir. Bir zaman, Beytebab airinde isyan
vard. Ben gittim, sordum: Sebep nedir? Dediler ki:
Kaymakammz namaz klmyordu, rak iiyordu. yle
dinsizlere nasl itaat edeceiz? Bu sz syleyenler de
namazsz, hem de eky idiler.
Hamisen: Enbiyann ekseri arkta ve hkemann alebi
Garpta gelmesi kader-i ezelnin bir remzidir ki, ark ayaa
kaldracak din ve kalbdir, akl ve felsefe deil. ark
intibaha getirdiniz; ftratna muvafk bir cereyan veriniz.
Yoksa, sayiniz ya heben gider, veya muvakkat, sath kalr.
Sadisen: Hasmnz ve slmiyet dman olan frenkler,
dindeki lkaytlnzdan pek fazla istifade ettiler ve
ediyorlar. Hatt diyebilirim ki, hasmnz kadar slma zarar
veren, dinde ihmalinizden istifade eden insanlardr.
Maslahat- slmiye ve selmet-i millet namna, bu ihmali
amle tebdil etmeniz gerektir. Grlmyor mu ki,
ttihatlar o kadar harika azm sebat ve fedakrlklaryla,
hatt slmn u intibhna da bir sebep olduklar halde, bir
derece dinde lblilik tavrn gsterdikleri iin, dahildeki
milletten nefret ve tezyif grdler. Hariteki slmlar
dindeki ihmallerini grmedikleri iin hrmeti verdiler.
Sabian: lem-i kfr, btn vesaitiyle, medeniyetiyle,
felsefesiyle, fnunuyla, misyonerleriyle lem-i slma
hcum ve maddeten uzun zamandan beri galebe ettii
halde, lem-i slma dinen galebe edemedi. Ve dahil
btn frak- dlle-i slmiye de birer kemmiye-i kalile-i
muzrra suretinde mahkm kald; ve slmiyet
metanetini ve salbetini snnet ve cemaatle muhafaza
eyledii bir zamanda, lbliyne, Avrupa medeniyet-i
habise ksmndan szlen bir cereyan- bidatkrne,
sinesinde yer tutamaz. Demek, lem-i slm iinde mhim
ve inklpvri bir i grmek, slmiyetin destirini
inkyadla olabilir, baka olamaz. Hem olmam, olmusa
da abuk lp snm.
Saminen: Zaaf- dine sebep olan Avrupa medeniyet-i
sehanesi yrtlmaya yz tuttuu bir zamanda ve
medeniyet-i Kurnn zuhura yakn geldii bir anda,
lkaydne ve ihmalkrne, msbet bir i grlmez.
Menfce, tahripkrne i ise, bu kadar rahnelere mruz
kalan slm zaten muhta deildir.
Tasian: Sizin bu stikll Harbindeki muzafferiyetinizi ve
li hizmetinizi takdir eden ve sizi can dilden seven
cumhur-u mminndir. Ve bilhassa tabaka-i avmdr ki,
salam Mslmanlardr. Sizi cidd sever ve sizi tutar ve
size minnettardr ve fedakrlnz takdir ederler. Ve
intibaha gelmi en cesim ve mthi bir kuvveti size takdim
ederler. Siz dahi, evmir-i Kurniyeyi imtisalle onlara
ittisal ve istinad etmeniz, maslahat- slm namna
zarurdir. Yoksa, slmiyetten tecerrt eden, bedbaht,
milliyetsiz, Avrupa meftunu frenk mukallitleri avm-
Mslimne tercih etmek maslahat- slma mn
olduundan, lem-i slm nazarn baka tarafa evirecek
ve bakasndan istimdat edecek.
iren: Bir yolda dokuz ihtimal-i helket, tek bir ihtimal-i
necat varsa, hayatndan vazgemi, mecnun bir cesur lzm
ki o yola slk etsin. imdi, yirmi drt saatten bir saati
igal eden farz namaz gibi zaruriyat- diniyede, yzde
doksan dokuz ihtimal-i necat var. Yalnz, gaet ve
tembellik hasiyetiyle, bir ihtimal, zarar- dnyev olabilir.
Halbuki ferizin terkinde, doksan dokuz ihtimal-i zarar var.
Yalnz gaet ve dallete istinad, tek bir ihtimal-i necat
olabilir. Acaba dine ve dnyaya zarar olan ihmal ve ferizin
terkine ne bahane bulunabilir? Hamiyet nasl msaade
eder?
Bhusus bu gruh-u mchidin ve bu yksek meclisin
ef li taklid edilir. Kusurlarn millet yataklit veya tenkit
edecek; ikisi de zarardr. Demek onlarda hukukullah,
hukuk-u ibd da tazammun ediyor. Srr- tevatr ve icm
tazammun eden hadsiz ihbarat ve delili dinlemeyen ve
safsata-i nes ve vesvese-i eytandan gelen bir vehmi
kabul eden adamlarla hakik ve cidd i grlmez.
u inklb- azmin temel talar salam gerek. u
meclis-i linin ahsiyet-i mneviyesi, sahip olduu kuvvet
cihetiyle, mn-y saltanat deruhte etmitir. Eer eir-i
slmiyeyi bizzat imtisal etmek ve ettirmekle mn-y
hilfeti dahi vekleten deruhte etmezse, hayat iin drt
eye muhta, fakat anane-i mstemirre ile gnde lakal
be defa dine muhta olan u ftrat bozulmayan ve
lehviyat- medeniyeyle ihtiyct- ruhiyesini unutmayan bu
milletin hct- diniyesini Meclis tatmin etmezse,
bilmecburiyye mn-y hilfeti, tamamen kabul ettiiniz
isme ve lfza verecek. O mny idame etmek iin kuvveti
dahi verecek. Halbuki, Meclis elinde bulunmayan ve
Meclis tarikiyle olmayan byle bir kuvvet, inikak- sya
sebebiyet verecektir. nikak- s ise
1

yetine zttr. Zaman cemaat zamandr.
Cemaatn ruhu olan ahs- mnev daha metindir. Ve,
tenz-i ahkm- eriyeye daha ziyade muktedirdir. Halife-i
ahs, ancak ona istinad ile vezi deruhte edebilir.
Cemaatin ruhu olan ahs- mnev eer mstakim olsa,
ziyade parlak ve kmil olur. Eer fena olsa, pek ok fena
olur. Ferdin iyilii de, fenal da mahduttur. Cemaatin ise
gayr- mahduttur. Harice kar kazandnz iyilii,
dahildeki fenlkla bozmaynz. Bilirsiniz ki, ebed
dmanlarnz ve ztlarnz ve hasmlarnz slmn eirini
tahrip ediyorlar. yleyse, zarur vazifeniz, eiri ihy ve
muhafaza etmektir. Yoksa, uursuz olarak uurlu dmana
yardmdr. eirde tehvn, zaaf- milliyeti gsterir. Zaaf
ise, dman tevkif etmez, teci eder.

2

3
1. Allahn dinine ve Kurna hep birlikte sm sk sarln. l-i mran Sresi,
3:103.
2. Allah bize yeter; O ne gzel vekildir. l-i mrn Sresi, 3:173.
3. O ne gzel dost ve O ne gzel yardmcdr. Enfl Sresi, 8:40.
lem eyyhel-aziz!
(Ey aziz kardeim, bil ki!)
lem eyyhel-aziz! Hakaik-i imaniyeyi ispat iin irad
edilen burhan ve delilleri tetkik ederken, u kocaman
neticeyi bu zayf, nahif delil inta edemez diye tenkidatta
bulunma. Zira, zyetiyle itham ettiin o delilin sanda ve
solunda bulunan takviye kuvvetleri ve ktalar pek oktur.
Evet, slmiyetin sdkna dellet eden ahitlerden,
ehidlerden, burhanlardan, delillerden, emarelerden
herbirisi, o mdafaa meydannda arkadan himaye
etmekle shhat raporunu imzalayarak salam olduunu
tasdik eder. O da, onun ilim ve haberine ehl-i vukuf olur.
nk, hakaik-i imaniyede hedef sbuttur, nefy deildir.
Sabit olan bireyi gsterenlerin biri, bin gibidir. Zira,
sbutta gsterenlerin gsterme tarzlar birbirine uygun ve
muvafk olduundan, herbirisi tekileri tezkiye ve tasdik
etmi olur. Nefy cihetinde, nefy edenlerin ehadetlerinde
tevfuk yoktur. Nefylerine mtehalif esbab gsterirler.
Bunun iin, ehadetleri birbirinin shhatine delil olamaz.
nk tevafuk yok.
lem eyyhel-aziz! Bazan bireye iddetli muhabbet, o
eyin inkrna sebep olur. Ve keza, iddet-i havf ve gayet
azamet ve akln ihataszl da inkra sebep olur.
lem eyyhel-aziz! Hanzalenin ekirdeinde hanzale
aac mndemi ve dahil olduu gibi, Cehennemin de
kfr ve dallet tohumunda mstetir bulunduunu, uhud
bir yaknle mahede ettim. Ve keza, nasl ki hurmann
ekirdei hurma aacna hamiledir; aynen yle de, iman
habbesinde de Cennetin mevcut olduunu hads-i kat ile
grdm. nk, o ekirdeklerin aalara tahavvl ve
inklplar garip olmad gibi, kfr ve dallet mns da
tzip edici bir Cehennemi, imn ve hidyet de bir Cenneti
inta edeceinde istibad yoktur.
lem eyyhel-aziz! Tohum olacak bir habbenin kalbi,
yani ii delindii zaman, elbette smbllenip nevnem
bulamaz, lr gider. Kezlik, ene ile tbir edilen enniyetin
kalbi, Allah Allah zikrinin u ve hararetiyle yanp
delinirse, byyp gaetle ravunlaamaz. Ve Hlk-
Semvat ve Arza isyan edemez. O zikr-i lh syesinde ene
mahvolur.
te Nakibendler, zikir hususunda ittihaz ettikleri zikr-i
haf sayesinde, kalbin fethiyle, ene ve enniyet mikrobunu
ldrmeye ve eytann emirberi olan nefs-i emmrenin
ban krmaya muvaffak olmulardr. Kezlik, Kdirler de,
zikr-i cehr sayesinde tabiat tutlarn tarmr etmilerdir.
lem eyyhel-aziz! lemde hereyin yznde hikmet
eserleri grnd gibi, en uzak, en geni, en ince kesretin
tabakalar stnde de hikmet, ihtimam eserleri
grlmektedir. Evet, kesret ve tekessrn mntehas ve
neticesi olan insann sahife-i vechinde, cephesinde,
cildinde, ellerinin ilerinde kalem-i kaderle pek ok
izgiler, hatlar, naklar, nianlar yazlmtr. Malmdur ki,
insann u sahifelerinde yazlan o kelimeler, harer,
noktalar, harekeler, ruh-u insande bulunan mnlara,
mneviyatlara dellet ettikleri gibi, ftratnda kader
tarafndan yazlan mektuplara da iaretleri vardr. Arkada,
insann geen sahifelerine kaderin yazd haiye, tesadf
ve ittifakn dhulne bir menfez brakmamtr.
lem eyyhel-aziz! u dnya hayatna muhabbetle
mptel olan baz insanlar, o hayatn vcuda gelmesinden
maksat ve gaye, yalnz o hayata hizmet ve o hayatn bekas
olup, baka bir faidesi olmadn, yani, Ftr- Hakmin
zevilhayatta ve cevher-i insaniyette vedia olarak koyduu
btn cihzat- acibe ve tehizat- harikann, seri-zzevl
olan u hayatn hfzyla bekas iin verildiini
zannediyorlar. Halbuki, kaziye yle olduu takdirde,
kinattaki gayr- mtenahi nizamlarn ehadetleriyle, sath-
lemde grnen hikmet, inayet, intizam, adem-i abesiyete
olan delil ve burhanlarn, mkse olarak, abesiyete, israfa,
intizamszla, adem-i hikmete delil ve burhan olmalar
lzm gelecektir.
Arkada! u dnyev hayatn faideleri pek oktur. O
faidelerden, hayat sahibine, tasarruf ve hizmeti nisbetinde
bir hisse ayrldktan sonra, bki kalan gayeler, semereler
Ftr- Hakme rcidir. Evet, insan ve insann hayat, esm-i
lhiyenin tecelliyatna bir tarladr. Ve Cennette rahmet-i
lhiyenin envnn cilvelerine mazhardr. Ve hayat-
uhreviyenin harika ve gayr- mtenahi semereleri iin bir
danlk veya bir ekirdektir. Demek, insan bir sene
kaptan gibidir. Senenin gayr- mahdut faidelerinden,
kaptann alka ve hizmeti nisbetinde kendisine verilir. Bki
kalan ksm sultana rcidir. nsan da, sene-i vcuduyla
alkas derecesinde o vcudun hayattar semertndan
hissesini alr. Mtebkisi Sultan- Ezelye aittir.
lem eyyhel-aziz! Dnyann lezzetleri, zevkleri ve
ziynetleri, Hlkmz, Mlikimizi ve Mevlmz
bilmediimiz takdirde Cennet olsa bile Cehennemdir.
Evet, yle grdm ve yle de zevk ettim. Bilhassa,
efkatin ateini sndrecek mrifetullahtan baka birey
var mdr? Evet, marifetullah olduktan sonra, dnya
lezzetlerine itiha olmad gibi, Cennete bile itiyak geri
kalr.
lem eyyhel-aziz! Dnyada cereyan eden ve husule
gelen herbir eyin iki vehi vardr: Biri hirete bakar ki,
nefslemirde en sabit, en ar bu vecihtir. kincisi dnyaya,
nefsine ve hevya bakar. Bu vecih, hakaret, hiffet ve
zevalden yle bir mevkidedir ki, kalbin teessrne,
teellmne, ztrabna, dncelerine bais olacak bir
kymette deildir.
lem eyyhel-aziz! nsanlarn yle eblehleri vardr ki,
effaf bir zerrede emsin timsalini veya bir iein
renginde emsin tecellsini grse, emsin o timsal ve
tecellsinden, hakik emsin btn levzmtn, hatt
leme merkez olmasn ve seyyrta olan cezbini talep
edip isterler. Maahaza, o zerrede veya o iekte grd
timsal ve tecellnin bir rzadan dolay kaybolduklar
zaman, basar ve basiretinin krl dolaysyla, hakik
emsin inkrna zehab ederler. Ve keza, o eblehler, tecelli
ile husule gelen vcud-u zllyi, vcud-u hakik ve aslden
fark edemezler, birbiriyle iltibas ederler. Bunun iin,
bireyde emsin timsalini, glgesini grdkleri zaman,
emsin hararetini, ziyasn ve sair hususiyatn da istemeye
balarlar.
Ve keza, o eblehler sinek, bcek ve sair kk ve hasis
eylere bakarken, onlarda pek yksek bir eser-i sanat ve
hikmet grmekle, derler: Sni bunlara pek fazla
ehemmiyet vermitir. Bir sinein ne kymeti olabilir ki bu
kadar masraara, klfetlere mahal olsun?
Arkada! Bu gibi eblehleri ikna ve ikllerini def iin,
drt eyin bilinmesi lzmdr.
Birincisi: Cenb- Hakkn rububiyetinin kemliyle
alkadar olan herey Onu tavsif eder. Fakat, o eyin,
rububiyetine mazhar olduu mnasebetiyle, kemlinin de
mahall-i tecellsi olur. Fakat o keml ile muttasf olamaz.
kincisi: Hereyden Cenb- Hakkn nuruna bir kap
alr. Bu kaplardan birisinin kapanmas, gayr- mtenahi
sair kaplarn da kapanmasn istilzam etmez. Fakat
hepsinin bir miftah ile almas mmkndr.
ncs: lm-i muhitten iniks eden kader, hereyde
esm-i nuriyeden bir hisse tersim etmitir.
Drdncs:

1

2
1. Bireyin olmasn murad ettii zaman, Onun ii sadece Ol demektir; o ey
de oluverir. Ysin Sresi, 36:82.
2. Sizin yaratlmanz da, diriltilmeniz de, tek bir kiinin yaratlp diriltilmesi
gibidir. Lokman Sresi, 31:28.
Bu yetlerin sarahatine gre, hereyin vcudu Kn
emriyle bal olduu gibi, btn eyann icad ve sonradan
ihylar, bir nefs-i vahidenin icad ve ihys gibidir. Demek,
icad Cenb- Hakka isnad edilirse bu kadar rahat ve kolay
olur. Amma esbaba veya eyann kendilerine isnad edildii
zaman, btn ukalnn ve eblehlerin hkmlerinden neet
eden muhlt kabul etmeleri lzm gelir.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beyan, hakikatleri
durub-u emsal ile beyan ediyor. nk daire-i ulhiyete ait
hakaik-i mcerrede, daire-i mmkinatta, ancak misaller ile
temessl ve tavazzuh eder. Mmkn ve miskin olan insan
da, daire-i imknda misallere bakarak, fevkinde bulunan
daire-i vcubun untn, ahvalini dnr.
lem eyyhel-aziz! Hereyin, iine melekt, dna da
mlk denir. Bu itibarla insan ile kalb, birbirine hem zarf,
hem mazruf olur. nk, insan mlk cihetiyle kalbe zarf
olur, melekt cihetiyle de mazruf olur.
Bu kaide, Ar ile kevn hakknda da tatbik edilir. yle ki:
Ar Zahir, Btn, Evvel, hir isimlerinin halita ve
kardr. Bu halitada dahil olan ism-i Zahir itibaryla, Ar,
mlk, kevn melekt olur. sm-i Btn itibaryla, Ar,
melekt, kevn mlk olur. Demek, Ara ism-i Zahir
nazaryla baklrsa, kendisi zarf, kevn de mazruf olur. sm-i
Btn gzyle baklrsa, kendisi mazruf, kevn zarf olur. Ve
keza, ism-i Evvel itibaryla,
1

yetinin iaret ettii kevnin bidayetini iine alyor. Ve
ismi hir itibaryla,
2
hads-i
erinin ima ettii kevnin nihayetini iine alyor.
1. Ar su zerinde idi... Hd Sresi, 11:7.
2. Cennetin dam Rahmnn Ardr. el-Mnv, Knzl-Hakik, s. 78.
Demek, Ar yle bir halitadr ki, u drt isimden ald
hisselerle kevn ve vcudun san solunu, stn ve altn
ihata etmi olur.
lem eyyhel-aziz! Acz, nidnn mdenidir. htiya
duann menbadr.
Fey Rabb, y Hlk, y Mlik! Seni armakta
hccetim, hcetimdir. Sana yaptm dualarda uddetim
fkatimdir. Vesilem, fkdan- hile ve fakrimdir. Hazinem
aczimdir. Reslmlim, emellerimdir. efim, Habbin
(aleyhissalt vesselm) ve rahmetindir. Afv eyle, maret
eyle ve merhamet eyle, y Allah, y Rahmn, y Rahm!
min.
Zeyll-Hubb
yle bir Allaha hamd, medih ve senlar ederiz ki, u
lem-i kebir Onun icaddr. Ve insan denilen u kk lem
de Onun ibddr. Biri ins, dieri binsdr. Biri sanat,
dieri sbgasdr. Biri nak, dieri ziynetidir. Biri rahmeti,
dieri nimetidir. Biri kudreti, dieri hikmetidir. Biri azameti,
dieri rububiyetidir. Biri mahlku, dieri masnudur. Biri
mlk, dieri memlkdr. Biri mescidi, dieri abdidir.
Evet, btn bu eyler, eczasyla beraber Allahn mlk ve
mal olduu, iczvri sikke ve mhrleriyle sbittir.




.


1
1. Ey yer ve gn kayymu olan Allahm! Seni ve Senin btn sanat
eserlerini ve mahlklarn ahit tutarak iln ederiz ki, Sen, kendisinden baka
hibir ilh olmayan Allahsn. Sen birsin, ortan yoktur. Gnahlarmzn aff
iin Sana dnyor ve af diliyoruz. lemlere rahmet olarak gnderdiin
Muhammedin, Senin kulun ve peygamberin olduuna da ehadet ediyoruz.
Allahm, onun hrmetine mnasip ve Senin rahmetine lyk ekilde, ona ve
btn l ve Ashabna salt ve selm eyle.
lem eyyhel-aziz! Her kim kendisini Allaha mal
ederse, btn eya onun lehinde olur. Ve kim Allaha mal
olmasa, btn eya onun aleyhinde olur.
Allaha mal olmak ise, btn eyay terk ve hereyin
Ondan olduunu ve Ona rc ettiini bilmekle olur.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn sana inm ettii
vcut ile vcuda lzm olan eyler, temlik suretiyle
deildir. Yani, senin mlkn ve maln olup istediin gibi
tasarruf etmek iin verilmemitir. Ancak, o gibi nimetlerde,
Allahn rzasna muvafk tasarruf edilebilir.
Evet, bir misar, ev sahibinin iznine ve rzasna muvafk
olmayacak derecede, yemeklerde ve sair eylerde israf
edemez.
lem eyyhel-aziz! Gzleri ksuf tutmu baz adamlar,
gzleri nnde vukua gelen gayr- mahdut husus har
neirleri kr gzleriyle grdkleri halde, kyamet-i kbry
ve har-i umumiyeyi nasl istirab ediyorlar? Acaba, iek
ap semere veren aalarda her sene cad edilen
meyvelerin har neirlerini grdkten sonra har-i
umumyi istibad eden sklmaz m?
Eer onlar uhud bir yakn ile har-i umumyi grmek
isterlerse, akllarn da beraber bulundurmak artyla, yaz
mevsiminde kre-i arz bahesine girsinler. Acaba aa
dallarndan sallanan o tatl, ball, nazif, ltif kudret
mucizeleri, o mahlkat- ltife, evvelkisinin, yani lp
giden semeratn ayn veya misli deil midir? Eer
insanlarda olduu gibi o meyvelerde de vahdet-i ruhiye
olmu olsayd, gemi ve gelen yeni meyveler birbirinin
ayn olmaz myd? Fakat, ruhlar olmad iin aralarnda
ayniyete yakn yle bir misliyet vardr ki, ne ayndr ve ne
de gayr keyyeti gsterir. Acaba semerattaki bu vaziyeti
gren, hari istibad edebilir mi?
Ve keza, mnev asansrlerle lzm olan erzak ve
gdalarn aacn yksek dallarna kartmakla,
tebessmleriyle arz- ddar eden dut ve kays gibi
meyveleri kuru ve cmid bir aatan ihra ve icad etmekle
o kuru aac acip bir vaziyete ve hayattar, antika bir ekle
koyan kudret-i ezeliyeye har-i umum ar gelir mi? H!
Bu ltif, nzik masnat o kuru aalardan ihra eden
kudrete hibir ey ar gelmez. Bu bedih bir meseledir.
Fakat gzleri kr olanlar gremiyorlar.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beynn herbir
sresi, btn Kurnn mnderecatn icmlen ihtiva ettii
gibi, sair srelerde zikredilen makasd ve mhim kssalar
da tazammun etmitir. Bundaki hikmet, Kurn tamamen
okumaya vakti msait olmayan veya ancak bir ksmnveya
bir sresini okuyabilen insanlar, Kurnn hepsini
okumaktan hsl olan sevaptan mahrum kalmamasdr.
Evet, mkellefn arasnda bulunan mmler ancak bir
sreyi okuyabilirler. cz- Kurn onlar da tam sevap
kazanmaktan mahrum etmemek iin, bu nkte-i icziyeyi
takip ederek, bir sreyi tam Kurn hkmnde klmtr.
lem eyyhel-aziz! Maddiyattan olmayan, bilhassa
mahiyetleri mtebayin olan bir oklukta tasarruf eden bir
ztn, o okluun herbirisiyle bizzat mbaeret ve
mulecesi lzm deildir.
Evet asker neferat arasnda bir kumandann tasarrufat,
tanzimat, ancak emir ve iradesiyle husule gelir. Eer o
kumandanlk vazifeleri ve ileri neferata havale edilirse,
herbir neferin bizzat mbaeret ve hizmetiyle veya herbir
neferin bir kumandan kesilmesiyle vcut bulacaktr.
Binaenaleyh, Cenb- Hakkn mahlkatndaki tasarrufu,
yalnz bir emir ve iradeyle olur. Bizzat mbaereti yoktur
emsin kinat tenvir ettii gibi.
lem eyyhel-aziz! nsan, yaay vaziyetince, bir
dadan kopup sel iine den veya yksek bir
apartmandan dp yuvarlanan bir ahs gibidir.
Evet, hayat apartman yklyor. mr tayyaresi imek
gibi geiyor. Zaman da sel dolaplarn sratle altryor.
Arz senesi de, sratle giderken
1
yetini
okuyor. Sene-i arz sratle yrrken, dnyann gayr-
meru lezzetlerine uzatlan ellere zehirli dikenlerin
bataca dnlsn. Binaenaleyh, o zehirli dnya oklarna
bakp el uzatma. Firkn elemi, telki lezzetinden ardr.
1. Bulutlarn geii gibi geip gider. Neml Sresi, 27:88.
Ey nefs-i emmrem! Sana tbi deilim. Sen istediin
eye ibadet et ve istediin eyin peine d; ben ancak ve
ancak beni yaratp, ems ve kamer ve arz bana musahhar
eden Ftr- Hakm-i Zlcelle abd olurum.
Ve keza, kader muhitinde uan tayyare-i mre veya
hayat dalar arasnda alan uhdut ve tnellerinden
imekvri geen zamann imendiferine bindirerek
ebedlbad memleketinin iskelesi hkmnde olan kabir
tnelinin kapsna sevk eden Hlk- Rahmnr-Rahmden
medet istiyorum.
Ve keza, hibir eyi dualarma, istigselerime ve
niyazlarma hedef ittihaz etmem. Ancak kre-i arz
harekete getiren, felek arklarn durdurmaya ve ems ve
kamerin yerletirilmesiyle zamann hareketini teskin
ettirmeye ve vcudun ahikalarndan yuvarlanp gelen u
dnyay sakin klmaya kdir olan kudreti nihayetsiz Rabb-i
Zlcelle dualarm, niyazlarm arz ve takdim ediyorum.
nk, hereyle alkadar ml ve maksdm vardr.
Ve keza, kalbime vaki olan en ince, en gizli hatralar
iittii ve kalbimin myl ve emellerini tatmin ettii gibi,
akl ve hayalimin de temenni ettikleri saadet-i ebediyeyi
vermeye kadir olan Zt- Akdesden maada kimseye ibadet
etmiyorum.
Evet, dnyay hirete kalb etmekle kyameti koparan
kudret muktedirdir, ciz deildir. Bir zerre o kudretin
nazarnda gizlenemez. ems, byklne gvenerek o
kudretin elinden kurtulamaz. Evet, onun mrifetiyle
elemler lezzetlere inklp eder. Evet, Onun marifeti
olmazsa, ulm evhama tahavvl eder. Hikmetler illet ve
bellara tebeddl eder. Vcut ademe inklp eder. Hayat
lme ve nurlar zulmetlere ve leziz gnahlara tahavvl
eder. Evet, Onun marifeti olmazsa, insann ahbab ve mal
ve mlk insana ad ve dman olurlar. Beka bel olur.
Keml heb olur. mr hev olur. Hayat azap olur. Akl
ikab olur. ml, alma inklp eder.
Evet, Allaha abd ve hizmetkr olana herey hizmetkr
olur. Bu da, herey Allahn mlk ve mal olduunu iman
ve izan ile olur.
Evet, kudret, insan ok daireler ile alkadar bir
vaziyette yaratmtr. En kk ve en hakir bir dairede,
insann eli yetiebilecek kadar insana bir ihtiyar, bir iktidar
vermitir. Ferten Ara, ezelden ebede kadar en geni
dairelerde insann vazifesi, yalnz duadr.
Evet,
1
yet-i
kermesi, bu hakikat tenvir ve isbata kdir. yleyse,
ocuun, eli yetiemedii bireyi peder ve validesinden
istedii gibi, abd de, acz ve fakriyle Rabbine iltica eder ve
Hlkndan ister.
1. De ki: Eer duanz olmasa Rabbim katnda ne ehemmiyetiniz var? Furkan
Sresi, 25:77.
lem eyyhel-aziz! Eyada grnen nev ve ferd
vahdetler Snideki srr- vahdetten neet etmitir. nk,
kuvvet dalmyor. Bir ksmna ok, bir ksmna az sarf
edilmekle, kudrette kuvvetin tecezz ve inksm olmuyor.
Eer vahdet olmasayd, kudretin yapt saryatta tefvt
olsa idi, masnatta da tefvt ve intizamszlk olurdu.
Demek, kudretin vahdetle beraber masnata yapt
tasarrufu emsin tenviri gibidir ki, bir ems-i vahid, cz ve
kll bil-tefvt hereyi ziyalandrd gibi, tecellsiyle de
hereyin yannda mevcuttur. Binaenaleyh, mmkinat
dairesi efradndan tavzif edilen miskin, cmid, meyyit ve
ism-i Nura mazhar emsde srr- vahdet sayesinde bu
kadar intizaml tasarruf olursa, ems-i Ezel, Sultan-
Ebed, Kayym-u Sermed, Vacibl-Vcud, Vahid-i Ehadin
masnata tasarrufu nasl olacaktr?
lem eyyhel-aziz! Sniin vahdetine en sadk
ahitlerden birincisi, cz ve kll eyalarda grnen
vahdetlerdir. nk, herhangi birey zerreden leme kadar
vahdetle muttasf ve alkadardr. yle ise, Snide de
vahdet var. yle ise Sni Ehaddir.
kincisi: Hereyde kabiliyetinin liykatine gre bir
keml-i ittikan vardr. En di, kk, nebt ve hayvan
bireyde kr gzler bile grdkleri yle bir antika eser-i
sanat vardr ki, insanlar hayrette brakr.
ncs: Hereyin icad ve insndaki suhulettir. Gzle
grnen sanattaki suhulet ispata, delile muhta deildir.
lem eyyhel-aziz! Kre-i arz maazasndan meklt
ve merbat ve libas ve sair ihtiyalarnz temin
ediyorsunuz. Parasz aldnz bu mallar lh hazineden
almayp birer birer esbaba yaptracak olursanz, acaba bir
nar tanesini ne kadar zamanlarda elde edip ne kadar
pahal alacaksnz? nk o nar, btn eya ile alkadardr.
Az bir zamanda, az bir kymetle husule gelmesi imkn
haricidir. Ve ayn zamanda, ondaki ziynet, intizam, sanat,
ryiha, tat ve koku gibi ltif eylerden anlalyor ki, o nar
tanesi yle bir Saniin masnudur ki, icadnda klfet ve
mbaeret yoktur.
Mesele byle olduu halde, haeratn zevk ve
heveslerini tatmin iin herbir noktasnda bin trl icz
nkteleri bulunan o kre-i arz maazasndaki eyann Snii
ya uursuz, hissiz, iradesiz, ilimsiz, ihtiyarsz, kemlsizdir
ki, bu kadar bol zkymet antika eyay parasz datyor. Bu
btl ihtimal, isbata muhta olmayan bedih bir hakikattir.
Veya o hazine shibi, o hazineyi, hirete gitmek zere gelip
muvakkaten kalan insanlara, lh ve Rahmn bir sofra
olarak yaratmtr. O hazine-i gaybda eyann icad Kn
emriyle baldr. Ve btn eyann melektiyetleri, santral
gibi, Hakm, Kadr, Mrd, Alm bir Vcibl-Vcudun yed-i
kudretindedir.
Maahaza, o lh sofradaki eya yalnz insan ve
hayvanlarn lezzet ve zevklerini tatmin iin deildir. Herbir
ferd-i mstehlikte zevilhayata it cz faidelerden baka
esm-i lhiyenin tecelliyatna ve faaliyetteki esrar ve
untna ait gayr- mtenhi hikmetler, gayeler vardr.
yle ise, bu ziyafet-i mme ve bu feyz-i mmn bir kr
kuvvetten neet etmesi ve bu eyann semerat sel gibi
akp ittifak ve tesadfn eline havalesi muhaldir. nk, o
eyann intizaml hakmne teahhusat ve uurkrne
muhkem hususiyat, kr tesadf ve ittifak reddediyor. yle
de, o sofra-i rahmetteki ucuzluk ve kolaylk ve okluk o
eyann bir Cevad- Mutlakdan, bir Hakm-i Mutlaktan, bir
Kadr-i Mutlakdan geldiini gsteren ahitlerdir.
lem ey esbba mptel insan! Bil ki, sebebin halk ve
sebebiyetinin takdiri ve msebbebin vcuduna lzm olan
eylerle tehizi, kudretine nisbetle zerreler ve emsler
msvi olan Ztn Kn emriyle msebbebi halk
etmesinden daha kolay, daha ekmel, daha l deildir.
lem eyyhel-aziz! Dnyada grlen bilhassa nebat ve
hayvan hayatlarda mahede edilen ademler, idamlar,
tebeddl ve teceddd- emsalden ibarettir. manl olan
kimselere gre zeval ve rakn acs deil, yerlerine gelen
emsalleriyle visalin lezzeti hasl oluyor. yle ise, imana gel
ki, elemden emin olasn. Kadere teslim ol ki, selmette
kalasn.
lem eyyhel-aziz! Asabiyet-i cahiliye, birbirine tesant
edip yardm eden gaet, dallet, riy ve zulmetten
mrekkep bir mcundur. Bunun iin milliyetiler, milliyeti
mbud ittihaz ediyorlar. Hamiyet-i slmiye ise, nur-u
imandan iniks edip dalgalanan bir ziyadr.
lem eyyhel-aziz! Ehl-i ilhad ile ve bilhassa Avrupa
mukallitleriyle mnazara ile itigal edenler byk bir
tehlikeye mruzdurlar. nk, nesleri tezkiyesiz ve
emniyetsiz olmas ihtimaliyle tedricen hasmlarna malp
olur ki, btarafne muhakeme denilen munsfne
mnazarada nefs-i emmreye emniyet edilemez. nk,
insa bir mnzr, hayal bir mnazara sahasnda, ara sra
hasmnn libasn giyer, ona bir dv vekili olarak onun
lehinde mdafaada bulunur. Bu vaziyetin tekraryla
dimanda bir tenkit lekesinin husule geleceinden, zarar
verir. Lkin, niyeti hlis olur ve kuvvetine gvenirse, zarar
yoktur. Byle vaziyete den bir adamn are-i necat,
tazarru ve istifardr. Bu suretle o lekeyi izale edebilir.
lem eyyhel-aziz! Bu kre-i arz misarhanesi,
insanlarn mlk ve mal deildir. Ancak insanlar, amele
gibi o misarhanenin eit eit ilerinde ve tezyinatnda
alrlar. Eer kre-i arzn haricinden yabanc birisi gelip
misarhanenin bir mucize ve harika olduuna ve
insanlarn da ciz, fakir, muhta olduklarna dikkat ederse,
bu insanlar bu binaya sahip ve sni olacak bir iktidarda
deildir, ancak byle harika bir masnun Snii de
muciznm olduuna katiyetle hkmedecektir. Ve bu
insanlar, o Sultan- Ezelnin makasdna alan
amelelerdir. Bu ameleler, aldklar cretlerinden mad bu
binadan bireye mlik ve sahip olmadklarna tekraren
hkmedecektir. Ve keza, o ieklerin zevilhayata kar
gsterdii tevedddlerine ve tahabbblerine ve
tebessmlerine dikkat eden anlar ki, bir Hakm-i Kerm
tarafndan misarlerine hizmetle muvazzaf bir takm
hedy ve behydr ki, Sni ile masn arasnda bir
vesile-i terf ve tahabbb olsun.
Eyyhen-nefs! Sen herbir eserde messirin azametini
grmek istiyorsun; fakat, haric olan mnlar zihn
mnlarda aryorsun. Esm-i Hsnnn herbirisinde btn
esmnn utn grmek istiyorsun. Herbir ltifenin
zevkiyle btn letin zevklerini zevk etmek istiyorsun.
Herbir hisse tbi olan ileri ve hcetleri ifa ederken, btn
hislerinin ilerini beraber grmek istiyorsun. Bundan
dolay evhama mruz kalyorsun.
lem eyyhel-aziz! Bir nimetin umum ve herkese mil
olmas, kymetinin azlna ve ehemmiyetsizliine dellet
etmez. Ve o nimetin bir kast ve iradeden gelmemesine
emre olamaz. Mesel, gz nimetinin btn hayvanlarda
bulunmas, senin gze olan iddet-i ihtiyacn tahf
etmedii gibi, gzn kymetini tenkis etmeye de sebep
olamaz. Ve keza, husus ve tek bir nimetin tesadf
mmkn olsa bile, umum bir nimet, behemehal bir
Mnimin eser-i kast ve iradesidir.
lem eyyhel-aziz! Herbir zhayatn hayatnda gayr-
mtenahi gayeler vardr. Bu gayelerden zhayata ait, ancak
binde birdir. Bki kalan gayeler, gayr- mtenahi olan
mlikiyeti nisbetinde, hayat icad eden zta ittir. yle ise,
byk bir mahlkun kk bir mahlka tekebbr etmeye
hakk yoktur.
Ve hakikate nazaran abesiyet de yoktur. nk, bir
hayatn btn faideleri bir zhayata ait deildir ki, abes
olsun. Evet, sath- arzda her sene yaplan ziyafet-i mme-i
lhiye, nev-i beere, halife olduu mnsebetiyle bir
ikramdr. Yoksa hepsi onun istifadesi iin deildir.
lem eyyhel-aziz! nsann zihnine bazan yle bir
vesvese gelir, der: Sen de di ve bcek gibi bir hayvansn.
Hayvanlardan fazla ne kymetin var? Hem de semvat ve
arz yed-i kudretine alan Hlk- Zlcelle kar ne
meziyetin ve ne gibi bir hizmetin var ki, seninle megul
olsun? Bu vesveseye kar yle bir hakikati dnmek
lzm:
1. nsan gayr- mtenahi acz ve fakriyle beraber Cenb-
Hakka iman ile kudret ve gn ve izzetine mazhar
olmutur. te bu mazhariyetten dolay, insan,
hayvaniyetten terakki edip halife-i zemn olmutur.
2. Cenb- Hak ihata-i kudret ve azametiyle insann
duasn iitir, hctn grr. Ve semvat ve arzn tedbiri, o
insan da dnmeye mni deildir.
Sual: Cenb- Hakkn cziyat ve hasis emirler ile itigali
azametine mnadir.
Elcevap: O itigal, azametine mna deildir. Bilkis,
adem-i itigali, azamet-i rububiyetine bir naksedir. Mesel,
emsin ziyasndan baz eylerin mahrum ve hari kalmas,
emse bir nakse olur. Maahaza, btn effaf eylerde
grnen emsin timsallerinin herbirisi, ems benimdir.
ems yanmdadr. ems bendedir diyebilir. Ve zerrelerle
ems arasnda mzhame yoktur. Btn mahlkat
bilhassa insanlardaferd olsun, nev olsun, erif olsun,
hasis olsun; ilim, irade, kudret itibaryla Cenb- Hakkn
tecellsine mazhardr. Herbirey, herbir insan, Allah
yanmdadr diyebilir. Bilhassa insann zaaf, fakr, aczi
nisbetinde Cenb- Hakkn kurbiyeti ve herbir eyin
Cenb- Hak ile mnasebeti olmakla beraber, O da
mnasebettardr. Ve gayr- mtenahi acz ve fakr olan
insan, gayr- mtenahi kudret ve gn ve azameti olan
Cenb- Hak ile mnasebeti ne kadar ltiftir!
Takdis ederiz o Zt ki, en byk ltfu en byk
azamete, en yksek efkati en yksek ceberta idhl ettii
gibi, nihayetsiz kurbu nihayetsiz bud ile cem edip, zerreler
ile emsler arasnda uhuvveti tesis etmitir. Birbirine zt
olan bu eyleri cem etmekle derece-i azametini bir derece
gstermitir.
lem eyyhel-aziz! mana ait bilgilerden sonra en lzm
ve en mhim aml-i salihadr. Slih amel ise, madd ve
mnev hukuk-u ibda tecavz etmemekle, hukukullah da
bihakkn ifa etmekten ibarettir. Ecneblerden alnan madd
bilgiler, sanat ve terakkiyata it ise, lzmdr. Sefahete dair
ise muzrdr.
.


.
1
1. Ey Erhamr-Rhimn olan Allahm! Muhammed Aleyhissalt
Vesselmnmmetine rahmet et ve onlarn kalblerini iman ve Kurn
nuruylanurlandr. Kurnn burhanlarn izhar et ve slm dinini ycelt. min.
Habbe
Cennet-i Kurniyenin semertndan bir semerenin ihtiva
ettii



1




2
1. Ben tevhid meyveleriyle ykl bir aa dalym. Tevhid incileriyle dolu bir
denizin damlasym.
2. Din-i slm ve keml-i iman iin Allaha hamd olsun. Daire-i slmn
merkezive envr- imann menba olan Muhammed ile onun btn l ve
ashabna,gece gndz, ay ve gne devam ettike salt ve selm olsun.
lem eyyhel-aziz! u grdn byk leme byk bir
kitap nazaryla baklrsa, nur-u Muhammed (a.s.m.) o
kitabn ktibinin kaleminin mrekkebidir.
Eer o lem-i kebir bir ecere tahayyl edilirse, nur-u
Muhammed hem ekirdei, hem semeresi olur.
Eer dnya mcessem bir zhayat farz edilirse, o nur
onun ruhu olur.
Eer byk bir insan tasavvur edilirse, o nur onun akl
olur.
Eer pek gzel aaal bir cennet bahesi tahayyl
edilirse, nur-u Muhammed onun andelbi olur.
Eer pek byk bir saray farz edilirse, nur-u
Muhammed o Sultan- Ezelin makarr- saltanat ve hameti
ve tecelliyat- cemliyesiyle sr- sanatn hvi olan o
yksek saraya nzr ve mndi ve terifat olur. Btn
insanlar dvet ediyor. O sarayda bulunan btn antika
sanatlar, harikalar ve mucizeleri trif ediyor. Halk o
saray Shibine, Sniine iman etmek zere czibedar,
hayretefz dvet ediyor.
lem eyyhel-aziz! Hilkat eceresinin semeresi
insandr. Malmdur ki, semere btn ecznn en ekmeli ve
kkten en uza olduu iin, btn ecznn hsiyetlerini,
meziyetlerini hvidir. Ve keza, hilkat-i lemin ille-i gaiye
hkmnde olan ekirdei yine insandr.
Sonra, o ecerenin semeresi olan insandan bir tanesini
ecere-i slmiyete ekirdek ittihaz etmitir. Demek o
ekirdek, lem-i slmiyetin hem bnisidir, hem esasdr
hem gneidir. Fakat o ekirdein ekirdei kalbdir. Kalbin
ihtiyacat saikasyla lemin envyla, eczsyla pek ok
alkalar vardr. Esm-i Hsnnn btn nurlarna
ihtiyalar vardr. Dnyay dolduracak kadar o kalbin hem
emelleri, hem de dmanlar vardr. Ancak, Ganiyy-i
Mutlak ve Hfz- Hakik ile itminan edebilir.
Ve keza, o kalbin yle bir kabiliyeti vardr ki, bir harita
veya bir hriste gibi btn lemi temsil eder. Ve Vahid-i
Ehadden baka merkezinde bireyi kabul etmiyor. Ebed,
sermed bir bekadan maada bireye raz olmuyor.
nsann ekirdei olan kalb, ubudiyet ve ihls altnda
slmiyet ile iska edilmekle imanla intibaha gelirse, nurn,
misl lem-i emirden gelen emirle yle bir ecere-i nurn
olarak yeillenir ki, onun cismn lemine ruh olur. Eer o
kalb ekirdei byle bir terbiye grmezse, kuru bir
ekirdek kalarak nura inklp edinceye kadar ate ile
yanmas lzmdr.
Ve keza, o habbe-i kalb iin, pek ok hizmeti vardr ki,
o hdimler kalbin hayatiyle hayat bulup inbisat ederlerse,
kocaman kinat onlara tenezzh ve seyrangh olur. Hatt
kalbin hdimlerinden bulunan hayal, mesel en zayf, en
kymetsiz iken, hapiste ve zindandakaytl olan sahibini
btn dnyada gezdirir, ferahlandrr. Ve arkta namaz
klann ban Hacerl-Esvedin altna koydurur. Ve
ehadetlerini Hacerl-Esvede muhafaza iin tevdi ettirir.
Mdem ben dem kinatn semeresidir. Nasl ki, bir
harmanda baaklar dlr; tasye neticesinde semereler
istibka ve iddihar edilir. Binaenaleyh, hair meydan da bir
harmandr; kinatn baak ve semeresi olan ben demi
intizar etmektedir.
lem eyyhel-aziz! u grnen umum lemde her
insann husus bir lemi vardr. Bu husus lemler, umum
lemin ayndr. Yalnz umum lemin merkezi emstir.
Husus lemlerin merkezi ise ahstr. Her husus lemin
anahtarlar o lemin shibinde olup letiyle baldr. O
ahs lemlerin safveti, hsn ve kubhu, ziyas ve zulmeti,
merkezleri olan ehasa tbidir. Evet, ayinede irtisam eden
bir bahe, hareket, tegayyr ve sair ahvalinde ayineye tbi
olduu gibi, her ahsn lemi de, merkezi olan o ahsa
tbidir: Glge ve misal gibi. Binaenaleyh, cisminin
kklne bakp da gnahlarn kk zannetme. nk,
kalbin kasvetinden bir zerre, senin ahs leminin btn
yldzlarn ksufa tutturur.
lem eyyhel-aziz! Otuz seneden beri iki tut ile
mcadelem vardr. Biri insandadr, dieri lemdedir. Biri
enedir, dieri tabiattr. Birinci tutu gayr- kast, glgevri
bir ayine gibi grdm. Fakat o tutu kasten veya bizzat
nazar- ehemmiyete alanlar, Nemrud ve Firavun olurlar.
kinci tut ise, onu lh bir sanat, Rahmn bir sbat,
yani nakl bir boya eklinde grdm. Fakat gaet
nazaryla baklrsa, tabiat zannedilir ve maddiyunlarca bir
ilh olur. Maahaza, o tabiat zannedilen ey, lh bir
sanattr. Cenb- Hakka hamd ve krler olsun ki,
Kurnn feyziyle, mezkr mcadelem her iki tutun
lmyle ve her iki sanemin krlmasyla neticelendi.
Evet, Nokta, Katre, Zerre, emme, Habbe, Hubb
risalelerinde ispat ve izah edildii gibi, mevhum olan
tabiat perdesi paralanarak altnda eriat- ftriye-i lhiye
ve sanat- uuriye-i Rahmniye gne gibi ortaya kmtr.
Ve keza, ravunlua dellet eden eneden, Sni-i Zlcelle
rci olan Hve tebrz etti.
lem eyyhel-aziz! Dnyada sana ait ok emirler vardr.
Amma ne mhiyetlerinden ve ne kbetlerinden haberin
olmuyor:
Biri, cesettir. Evet, cesedin gen iken ltif, zarif ve gzel
gl ieine benzerse de, ihtiyarlnda kuru ve uyumu
k ieine benzer ve tahavvl eder.
Biri de hayat ve hayvaniyettir. Bunun da sonu lm ve
zevaldir.
Biri de insaniyettir. Bu ise, zeval ve beka arasnda
mtereddittir. Dim-i Bknin zikriyle muhafazas lzmdr.
Biri de mr ve yaaytr. Bunun da hududu tayin
edilmitir; ne ileri, ve ne de geri bir adm atlamaz. Bunun
iin elem ekme, mahzun olma. Tahammlnden ciz,
tkatinden hari olduun tl-i emel ykn yklenme.
Biri de vcuttur. Vcut zaten senin mlkn deildir.
Onun mliki ancak Mlikl-Mlktr. Ve senden daha
ziyade senin vcuduna efkatlidir. Binaenaleyh, Mlik-i
Hakiknin daire-i emrinden hari o vcuda kartn
zaman zarar vermi olursun: mitsizlii inta eden hrs
gibi.
Biri de bel ve musibetlerdir. Bunlar zildir, devamlar
yoktur. Zevalleri dnlrse, ztlar zihne gelir, lezzet verir.
Biri de, sen burada misarsin. Ve buradan da dier bir
yere gideceksin.Misar olan kimse, beraberce getiremedii
bireye kalbini balamaz. Bu menzilden ayrldn gibi, bu
ehirden de kacaksn. Ve keza, bu fni dnyadan da
kacaksn. yle ise, aziz olarak kmaya al. Vcudunu
Mcidine feda et. Mukabilinde byk bir yat alacaksn.
nk, feda etmediin takdirde, ya bd- hev zil olur,
gider, veya Onun mal olduundan, yine Ona rc eder.
Eer vcuduna itimad edersen, ademe dersin. nk
ancak vcudun terkiyle vcut bulunabilir. Ve keza,
vcuduna kymet vermek krinde isen, o vcuttan senin
elinde ancak bir nokta kalabilir. Btn vcudun ciht-
erbaasyla ademler ierisinde kalr. Amma, o noktay da
elinden atarsan vcudun tam mnsyla nurlar iinde kalr.
Biri de, dnyann lezzetleridir. Bu ise, ksmete baldr.
Talebinde kalka der. Ve srat-i zevali itibaryla, akl
banda olan, onlar kalbine alp kymet vermez.
Dnyann kbeti ne olursa olsun, lezizi terk etmek
evldr. nk, kbetin ya saadettir; saadet ise u fni
lezizin terkiyle olur. Veya ekavettir. lm ve idam
intizarnda bulunan bir adam, sehpann tezyin ve
sslendirilmesinden zevk ve lezzet alabilir mi? Dnyasnn
kbetini kfr sikasyla adem-i mutlak olduunu
tevehhm eden adam iin de terk-i leziz evldr. nk, o
lezizin zevaliyle vukua gelen husus ve mukayyed
ademlerden, adem-i mutlakn elm elemleri her dakikada
hissediliyor. Bu gibi lezzetler o elemlere galebe edemez.
lem eyyhel-aziz! Meray tecavz eden koyun
srsn evirtmek iin obann att talara musb olan
bir koyun, lisan- haliyle, Biz obann emri altndayz. O
bizden daha ziyade faidemizi dnr. Madem onun rzas
yoktur, dnelim diye kendisi dner, sr de dner.
Ey nes! Sen o koyundan fazla si ve dll deilsin.
Kaderden sana atlan bir musibet tana mruz kaldn
zaman,
1
syle ve merci-i
hakikye dn, imana gel, mkedder olma. O seni senden
daha ziyade dnr.
1. Biz Allahn kullaryz; sonunda yine Ona dneceiz. Bakara Sresi, 2:156.
lem eyyhel-aziz! Kalbin umr-u dnyeviye ile kasden
itigal etmek iin yaratlm olmad ylece izah
edilebilir:
Gryoruz ki, kalb, hangi bireye el atarsa, btn
kuvvetiyle, iddetiyle o eye balanr. Byk bir ihtimamla
eline alr, kucaklar. Ve ebed bir devam ile, onunla beraber
kalmak istiyor. Ve onun hakknda tam mnsyla fena olur.
Ve en byk ve en devaml eylerin peindedir,
talebindedir. Halbuki umur-u dnyeviyeden herhangi bir
emir olursa, kalbin istek ve mline nazaran bir kl
kadardr. Demek kalb, ebedl-bda mteveccih alm
bir penceredir; bu fni dnyaya raz deildir.
lem eyyhel-aziz! Kurn, semdan nzil olmutur. Ve
onun nzlyle semv bir mide ve bir sofra-i lhiye de
nzil olmutur. Bu mide, tabakat- beerin itiha ve
istifadelerine gre ayrlm safhalar hvidir. O midenin
sathnda, yznde bulunan ilk safha tabaka-i avma aittir.
Mesel:
1
yet-i
kerimesi, beerin birinci tabakasna u mny ifham ve
ifade ediyor:
Semvat, ayaz, bulutsuz, yamuru yadracak bir
kabiliyette olmad gibi, arz da kupkuru, nebatat
yetitirecek bir ekilde deildir. Sonra ikisinin de
yapklklarnizle ve fetk ettik. Birisinden sular inmeye,
tekisinden nebatat kmaya balad. Mezkr yetin ifade
ettii u mnya dellet eden
2

yet-i kerimesidir. nk, hayvan ve nebat olan
hayatlar koruyan gdalar ancak arz ve semnn
izdivacndan tevelld edebilir.
Mezkr yetin tabaka-i avma ait safhasnn arkasnda
yle bir safha da vardr ki, nur-u Muhammediyeden
(a.s.m.) yaratlan madde-i acniyeden, seyyarat ile emsin o
nurun mcun ve hamurundan insal ettirilmesine iarettir.
Bu safhay delletiyle teyid eden
3

olan hadis-i eridir.
kinci misal:

4
olan yet-i kerimenin tabaka-i avma ait safhasnda u
mn vardr:
1. Gkler ve yer bitiik iken Biz onlar birbirinden koparp ayrdk. Enbiy
Sresi, 21:30.
2. Her canl eyi sudan yarattk. Enbiy Sresi, 21:30.
3. Cenb- Hak hereyden evvel benim nurumu yaratt. Bu hadis, Cbir bin
Abdillah tarikiyle Abdrrezzaktan u lafzlarla rivayet edilmitir: Evvelu m
halakallhu nra nebiyyike y Cbir Yani, Cenb- Hak hereyden evvel
senin Peygamberinin nurunu yaratt ey Cbir. el-Acln, Kefl-Haf, 1:205,
2:129.
4. Onlarn ilk yaratl Bize zor mu geldi ki, tekrar diriltmekten ciz
kalalm?Dorusu onlar ilk yaratllarn kabul ettikleri halde yeni biryarattan
phe ediyorlar. Kaf Sresi, 50:15.
Onlar, daha acip olan birinci yaratllarn ehadetle
ikrar ettikleri halde, daha ehven, daha kolay ikinci
yaratllarn uzak gryorlar. u safhann arkasnda hair
ve nerin pek kolay olduunu tenvir eden byk bir burhan
vardr.
Ey hair ve neri inkr eden kafasz! mrnde ka defa
cismini tebdilediyorsun? Sabah ve akam elbiseni
deitirdiin gibi her sene de birdefa tamamyla cismini
tebdil ve tecdid ediyorsun, haberin var mdr?Belki her
senede, her gnde cisminden bir ksm eyler lr, yerine
emsali gelir. Bunu hi dnemiyorsun. nk kafan
botur. Eer dnebilseydin, her vakit lemde binlerce
nmuneleri vukua gelen hair ve neri inkr etmezdin.
Doktora git, kafan tedavi ettir.
lem eyyhel-aziz! Nefsin belhet ve hamakatine bak
ki, bir Rabb-i Muhtar- Hakm tarafndan terbiye edildiini
ve o Rabb-i Hakmin memlk ve masnu olduunu
bildiine ve bu temellk ve terbiyenin btn efrad, env,
ecnasta cri olmakla meselenin bir kaide-i klliye eklini
aldna ve bu feyzin mull olmakla bir nevi icm ve il
bir tasdike mazhar olduuna nazaran kanun ve dstur
eklinde olan hdiseye ve kesb-i klliyet eden kaideye
bakarak kanaat ve itminan etmesi lzm iken, btn fk
cilvelendiren tecelliyt- esmykendisi de o cilvelerde
hissedar olduu haldevasta-i tesettr ve almet-i ihmal
sanyor. Gya o nefsin fevkinde onun btn ahvlini
kontrol eden kimse yoktur. Ve kendisini, yapt illerinde
il iinde mstetir H gibi gryor. Tecelliytn geniliini
imtina, bykln ademe hamletmekle, eytan bile
yapt mugaltadan utandryor.
lem eyyhel-aziz! Nes daima ztraplar, kalklar
iinde evhamdan kurtulup tevekkle yanamyor. Hkm-
kadere raz olmuyor. Halbuki, emsin tul ve gurubu
muayyen ve mukadder olduu gibi, insann da bu dnyada
tul ve gurubu ve sair mukadderat, kalem-i kader ile
cephesinde yazldr. sterse ban taa vursun ki, o yazlar
silsinfakat ba krlr, yazlara birey olmaz ha!
Ve ill muhakkak bilsin ki: Semvat ve arzn haricine
kap kurtulamayan insan, Hlk- Klli eyin rububiyetine
muhabbetle rzdde olmaldr.
lem eyyhel-aziz! Bireyin snii, o eyin iinde olursa,
aralarnda tam bir mnasebet lzmdr. Ve masnatn
adedince snilerin oalmas lzmdr. Bu ise muhaldir.
yle ise, sni, masn iinde olamaz. Mesel, matbaa ile
teksir edilen bir kitap, yine bir adamn kalemiyle yazlyor.
O kitabn naklar, hareri, kendisinden smbllenmez.
Ktip de o kitbet sanat iinde deildir. Ve ill,
intizamdan kar. yle ise, masnun naklar kendisinden
deildir. Ancak, kudret kalemiyle kaderin takdiri zerine
yazlyor.
lem eyyhel-aziz! Akln pek garip bir hali vardr. yle
bir yed-i tl sahibidir ki, bazan kinat ihata etmekle
kucana alyor. Bazan daire-i imkndan kar, en yksek
dairelere mdahaleye alr. Bazan da bir katre suda
boulur, bir zerre iinde yok olur, bir klda kaybolur.
Maahaza, hangi eyde fena ve kaybolursa, btn varl o
eye mnhasr olduunu bilir. Ve hangi bir noktaya girse
btn lemi beraberce gtrmek isteindedir.
lem eyyhel-aziz! Eer dnyann veya vcudun
mlkiyeti, zlliyeti sende ise, taahht, tahaffuz, korku
klfetleriyle nimetlerden lezzet alamazsn, daima rahatsz
olursun. nk, noksanlar tedarik, mevcutlar telef
olmaktan muhafaza ile daima evham, korkular,
meakkatlere mahal olursun. Halbuki, o nimetler, Mnim-i
Kermin taahhd altndadr. Senin iin Onun sofra-i
ihsanndan yiyip imekle kretmektir. krde bir zahmet
yoktur. Bilkis, nimetin lezzetini arttrr. nk kr,
nimette inm grmek demektir. nm grmek, nimetin
zevalinden hasl olan elemi def eder. Zira, nimet zil
olduundan, Mnim-i Hakik onun yerini bo brakmaz,
misliyle doldurur ve tecedddnden lezzet alrsn.
Evet;
1
olan
yet-i kerime, hamdin ayn- lezzet olduuna dellet eder.
nk, hamd, inam eceresini, nimet semeresinde
gsterir. Ve bu vesileyle zeval-i nimetin tasavvurundan
hasl olan elem zil olur. nk, ecerede ok semere
vardr, biri giderse, tekisi yerine gelir. Demek hamd, ayn-
lezzettir.
1. Onlarn dualar u szlerle sona erer: Ezelden ebede her trl hamd ve
vg, kr ve minnet, lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. Ynus Sresi,
10:10.
lem eyyhel-aziz! fk malmat, yani hariten,
uzaklardan alnan malmat, evham ve vesveselerden hli
olamyor. Amma, bizzat vicdan bir uura mahal olan
enfs ve dahil malmat ise, evham ve ihtimallerden
temizdir. Binaenaleyh, merkezden muhite, dahilden harice
bakmak lzmdr.
lem eyyhel-aziz! Kre-i arz bir ky ekline sokan u
medeniyet-i sehe ile gaet perdesi pek kalnlamtr.
Tdili, byk bir himmete muhtatr. Ve keza, beeriyet
ruhundan dnyaya nzr pek ok menfezler amtr.
Bunlarn kapatlmas, ancak Allahn ltfuna mazhar
olanlara myesser olur.
lem eyyhel-aziz! Bir zerre, kocaman emsi tecelli ile,
yani iniks itibaryla istib eder, iine alr. Fakat kck
iki zerreyi bizzat, yani hacimleri itibaryla iine alamaz.
Binaenaleyh, yamurun emsin timsaline mkes olan
katreleri gibi, kinatn zerrat ve mrekkebat, ilim ve
iradeye mstenit kudret-i nurniye-i ezeliyenin, tecell ve
iniks itibaryla lemalarna mazhar olabilirler. Fakat,
gzn iindeki bir hceyre zerresi, sab, evride, eryinde
tesirleri grnen bir kudret, uur ve iradeye menba
olamaz. Bu acip sanat, muntazam nak, ince hikmetin
iktizasna gre, kinatn herbir zerresi, herbir mrekkebat,
ulhiyete mahsus muhit ve mutlak sfatlara menb ve
masdar olmas lzm gelir. Veya o sfatlarla muttasf
ems-i Ezelnin tecelliyat lemalarna mkes olmalar
lzmdr.
Birinci kta kinatn zerrat adedince muhalt vardr.
Binaenaleyh, herbir zerre, o byk ykn tahammlnden
ciz olduunu ikrar ile Mcid, Hlk, Rab, Mlik, Kayyum
ancak Allahtr diye ehadetini iln eder. Ve keza, herbir
zerre, herbir mrekkebat, muhtelif lisan ve delletleriyle
u beyti terennm ediyorlar:


1
1. Szlerimiz muhtelifse de, Senin hsnn birdir. O szlerin hepsi de o
gzellie iaret eder.
Evet, herbir harf kendi vcuduna bir vecihle dellet
eder. Amma ktibinin, sniinin vcuduna ok vecihlerle
dellet eder. Evet,


1
1. Kinatn satrlarn dikkatle mtala et. Zira onlar, yce semv meclisten
sana gnderilmi mektuplardr.
lem eyyhel-aziz! Cam, su, hava, lem-i misal, ruh,
akl, hayal, zaman ve saire gibi, tecell-i timsal akislere
mahal ve mazhar olan ok eyler vardr. Maddiyat-
kesifenin timsalleri hem mnfasl, hem l
hkmndedirler. nk, asllarna gayr olduklar gibi,
asllarnn hsiyetlerinden de mahrumdurlar. Nurnlerin
timsalleri ise, asllaryla muttasl ve asllarnn
hsiyetlerine mlik ve asllarna gayr deillerdir.
Binaenaleyh, Cenb- Hak, emsin hararetini hayat,
ziyasn uur, ziyadaki renkleri duygu gibi yapm olsayd,
senin elindeki ayinede temessl eden emsin timsali
seninle konuacakt. nk, o, timsalinde olduka harareti,
ziyas, renkleri olurdu. Hararetiyle hayat bulurdu. Ziyasyla
uurlu olurdu. Renkleriyle de duygulu olurdu. Byle
olduktan sonra, seninle konuabilirdi. Bu srra binaendir ki,
Resul-i Ekrem (a.s.m.), kendisine okunan btn salvat-
erifeye bir anda vakf olur.
lem eyyhel-aziz! Sbhanallah ve Elhamd lillh
cmleleri Cenb- Hakk cell ve ceml sfatlaryla zmnen
tavsif ediyorlar.
Cell sfatn tazammun eden Sbhanallah, abdin ve
mahlkun Allahtan baid olduklarna nzrdr. Ceml
sfatn iine alan Elhamd lillh, Cenb- Hakkn
rahmetiyle abde ve mahlkata karib olduuna iarettir.
Mesel, biri kurb, dieri bud olmak zere, bize nzr,
emsin iki ciheti vardr. Kurb cihetiyle, hararet ve ziyay
veriyor. Bud cihetiyle, insanlarn mazarratlarndan thir ve
s kalyor. Bu itibarla insan emse kar yalnz kabil
olabilir, fil ve messir olamaz.
Kezalikbil tebihCenb- Hak rahmetiyle bize
karib olduu cihetle ona hamd ediyoruz. Biz ondan uzak
olduumuz cihetle Onu tesbih ediyoruz. Binaenaleyh,
rahmetiyle kurbuna bakarken hamdet. Ondan baid
olduuna bakarken tesbih et. Fakat her iki makam
kartrma. Ve her iki nazar birletirme ki, hak ve
istikamet mltebis olmasn. Lkin iltibas ve mezc olmad
takdirde, her iki makam ve her iki nazar hem tebdil, hem
cem edebilirsin. Evet, Sbhanallahi ve bihamdih her iki
makam cem eden bir cmledir.
lem eyyhel-aziz! Drt ey iin dnyay kesben deil,
kalben terketmek lzmdr:
1. Dnyann mr ksa olup, sratle zeval ve guruba
gider. Zevalin elemiyle, visalin lezzeti zeval buluyor.
2. Dnyann lezizi zehirli bala benzer. Lezzeti
nisbetinde elemi de vardr.
3. Seni intizar etmekte ve senin de sratle ona doru
gitmekte olduun kabir, dnyann ziynetli, lezzetli eylerini
hediye olarak kabul etmez. nk dnya ehlince gzel
addedilen ey, orada irkindir.
4. Dmanlar ve haerat- muzrra arasnda bir saat
durmakla dost ve bykler meclisinde senelerce durmak
arasndaki muvazene, kabir ile dnya arasndaki ayn
muvazenedir. Maahaza, Cenb- Hak da bir saatlik lezzeti
terk etmeye davet ediyor ki, senelercedostlarnla beraber
rahat edesin. yle ise, kaytl ve kelepeli olaraksevk
edilmezden evvel, Allahn davetine icabet et.
Fesbhanallah, Cenb- Hakkn insanlara fazl keremi
o kadar byktr ki, insana vedia olarak verdii mal,
byk bir semeni ile insandan satn alr, ibka ve himaye
eder. Eer insan o mal temellk edip Allaha satmazsa,
byk bir belya der. nk o mal uhdesine alm
oluyor. Halbuki kudreti taahhde k gelmiyor. nk,
arkasna alrsa, beli krlr, eliyle tutarsa, kaar, tutulmaz.
En nihayet meccnen fena olur gider, yalnz gnahlar
miras kalr.
lem eyyhel-aziz! Geceye benzeyen genliim
zamannda gzlerim uyumu idi. Ancak ihtiyarlk sabahyla
uyandm mealinde olan


iirin mulne dahilim. nk genliimde en yksek
bir intibah ahikasna ktm sanyordum. imdi
anlyorum ki, o intibah, intibah deilmi. Ancak, uykunun
en derin kuyusunda bulunmaktan ibaret imi. Binaenaleyh,
medenlerin iftihar ila dem vurduklar tenevvr-
intibahlar, benim genlik zamanmdaki intibah
kabilesinden olsa gerektir.
Onlarn misali, ryasnda gya uyanp, ryasn halka
hikye eden nim meselidir. Halbuki, ryasnda onun o
intibah uykunun haf perdesinden derin ve kaln bir
perdeye intikal ettiine iarettir. Byle bir nim l gibidir;
yar buuk uykuda bulunan insanlar nasl ikaz edebilir?
Ey uykuda iken kendilerini ayk zannedenler! Umr-u
diniyede msamaha veya teebbhle medenlere
yanamayn. nk, aramzdaki dere pek derindir;
doldurup hatt- muvasalay temin edemezsiniz. Ya siz de
onlara iltihak edersiniz, veya dallete der, boulursunuz.
lem eyyhel-aziz! Msiyetin mahiyetinde, bilhassa
devam ederse, kfr tohumu vardr. nk, o msiyete
devam eden, lfet peyda eder, sonra ona k ve mptel
olur. Terkine imkn bulamayacak dereceye gelir. Sonra o
msiyetinin ikaba mcip olmadn temenniye balar. Bu
hal bylece devam ettike, kfr tohumu yeillenmeye
balar. En nihayet, gerek ikab ve gerek drl-ikab inkra
sebep olur.
Ve keza, msiyete terettp eden hacletten dolay, o
msiyetin msiyet olmadn iddia etmekle, o msiyete
muttali olan melekleri bile inkr eder. Hatt iddet-i
hacletten, yevm-i hesabn gelmeyeceini temenni eder.
ayet yevm-i hesab nefyeden edn bir vehmi bulursa, o
vehmi kocaman bir burhan addeder. En nihayet nedmet
edip terk etmeyenlerin kalbi ksufa tutulur, mahvolur,
gider. El-iyz Billh!
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beynn icz ve
belgatine dair Lemeat nmndaki eserimde izah edilen
baz lemalar dinleyeceksin:
1. Kurnn okunuunda yksek bir selset vardr ki,
lisanlara ar gelmez.
2. Byk bir selmet vardr ki, lfzan ve mnen hatdan
slimdir.
3. yetler arasnda byk bir tesant vardr ki, krgir
binalar gibi, yetleri birbirine dayanarak bnye-i
Kurniyeyi sarslmaktan vikaye ediyor.
4. Byk bir tensp, tecvp, tevn vardr ki, yetleri
birbirine ecneb olmad gibi, birbirinin vuzuhuna yardm,
istizahna cevap veriyor.
5. Para para, ayr ayr zamanlarda nzil olduu halde,
iddet-i tenspten sanki bir defada nzil olmutur.
6. Esbab- nzul ayr ayr ve mtebyin olduu halde,
iddet-i tesntten, sanki sebep birdir.
7. Mkerrer, mtefavit suallere cevap olduu halde
iddet-i imtiza ve ittihaddan sanki sual birdir.
8. Mteaddit, mtegayir hdista beyan olduu halde,
keml-i intizamdan, sanki hdise birdir ve bir hdiseye
cevaptr.
9. Tenezzlt- lhiye ile tbir edilen, muhataplarn
fehimlerine yakn ve mnasip slplar zerine nzil
olmutur.
10. Btn zaman ve meknlarda gelip geen insanlara
tevcih-i kelm ettii halde, suhulet-i beyandan dolay sanki
muhatap birdir.
11. radn gayelerine isal iin tekrarlar, tahkik ve
takriri ifade eder. Maahaza, tekrarlar halel vermez. adesi,
zevki izale etmez. Tekerrr ettike misk gibi kokar.
12. Kurn kalblere kuvvet ve gdadr, ruhlara ifdr.
Gdann tekrar, kuvveti arttrr. Tekrar etmekle daha melf
ve menus olduundan lezzeti artar.
13. nsan madd hayatnda, her anda havaya, her vakit
suya, her zaman ve hergn gdaya, her hafta ziyaya
muhtatr. Bunlarn tekerrr haddizatnda tekerrr
olmayp, ihtiyalarn tekerrr iindir. Kezlik, insan,
hayat- ruhiyesi cihetiyle Kurnda zikredilen btn
nevilere muhtatr. Baz nevilere her anda muhtatr:
Hvallah gibi. nk ruh bununla nefes alyor. Baz
nevilere her vakit, bazlarna her zaman muhtatr. te,
hayat- kalbiyenin ihtiyalarna binaen, Kurn tekrarlar
yapyor. Mesel, Bismillh, hava-i nesm gibi kalbi ve ruhu
tatmin ettiinden, kesret-i ihtiyaca binaen Kurnda ok
tekrar edilmitir.
14. Kssa-i Ms gibi baz hdist- cziyenin tekrar, o
hdisenin byk bir dsturu tazammun ettiine iarettir.
Hlsa: Kurn hem zikirdir, hem kirdir, hem hikmettir,
hem ilimdir, hem hakikattir, hem eriattr, hem sadrlara
ifa, mminlere hd ve rahmettir.
lem eyyhel-aziz! Ftrat- insaniyenin garip bir hali,
gaet zamannda letif ile havssn hkmlerini, iltibas ile
birbirine benzetir, tefrik edemez. Mesel, el ile gz
birbirine benzetip hizmetlerini ve vazifelerini tefrik
edemeyen bir mecnun, yksekte gzyle grd bireyi
almak iin elini uzatyor. El gznkomusu olduu
mnasebetle, onun yapt ii el de yapabilir zanneder.
Kezlik, insan- gal, kendi ahsna ait edn, cz bir
tanzimden ciz olduu halde, gururuyla, hayaliyle Cenb-
Hakkn ef line tahakkmle el uzatyor.
Yine insann ftratnda acip bir hal: nsann efrad
arasnda cismen ve sureten ayrlk varsa da pek azdr.
Amma mnen ve ruhen, aralarnda zerre ile ems
arasndaki ayrlk kadar bir ayrlk vardr. Fakat sair
hayvanat yle deildir. Mesel, balk ile ku, kymet-i
ruhiyece birbirine pek yakndrlar. En k, en by
gibidir. nk insann kuvve-i ruhiyesi tahdit edilmemitir.
Enaniyet ile o kadar aa derler ki, zerreye msavi olur.
Ubudiyet ile de o kadar yksee kyor ki, iki cihann
gnei olur: Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselm
gibi.
lem eyyhel-aziz! Eyada esas bekadr, adem deildir.
Hatt ademe gittiklerini zannettiimiz kelimat, elfaz,
tasavvurat gibi serzzeval olan baz eyler de ademe
gitmiyorlar. Ancak suretlerini ve vaziyetlerini deierek,
zevalden masun kalp baz yerlerde tahassun ile, adem-i
mutlaka gitmezler. Fen dedikleri hikmet-i cedide, bu srra
vakf olmu ise de, vuzuhuyla vakf olamamtr. Ve ayn
zamanda, lemde adem-i mutlak yoktur. Ancak terekkp
ve inhill vardr diye ifrat ve hat etmitir. nk, lemde
Cenb- Hakkn sunuyla terkip vardr. Allahn izniyle tahlil
vardr. Allahn emriyle icad ve idam vardr.

1

2
1. Allah dilediini yapar. brahim Sresi, 14:27.
2. Allah diledii gibi hkmeder. Mide Sresi, 5:1.
lem eyyhel-aziz! Kabir, lem-i hirete alm bir
kapdr. Arka ciheti rahmettir, n ciheti ise azaptr. Btn
dost ve sevgililer o kapnn arka cihetinde duruyorlar.
Senin de onlara iltihak zamann gelmedi mi? Ve onlara
gidip onlar ziyaret etmeye itiyakn yok mudur? Evet,
vakit yaklat. Dnya kazratndan temizlenmek zere bir
gusl lzmdr. Yoksa, onlar istikzar ile ikrah edeceklerdir.
Eer mam- Rabban Ahmed-i Farukbugn
Hindistanda hayattadr diye ziyaretine bir dvet vuku
bulsa, btn zahmetlere ve tehlikelere katlanarak
ziyaretine gideceim. Binaenaleyh, ncilde Ahmed,
Tevratta Ahyed, Kurnda Muhammed ismiyle
msemm iki cihann gnei, kabrin arka tarafnda
milyonlarca Faruk Ahmedlerle muhat olarak skindir.
Onlarn ziyaretlerine gitmek iin niye acele etmiyoruz?
Geri kalmak hatdr.
u essata dikkat lzmdr:
1. Allaha abd olana herey musahhardr. Olmayana
herey dmandr.
2. Herey kaderle takdir edilmitir. Ksmetine rz ol ki,
rahat edesin.
3. Mlk Allahndr; sende emaneten duruyor. O
emaneti ibka edip senin iin muhafaza edecek. Sende
kalrsa, meccnen zil olur, gider.
4. Devam olmayan bireyde lezzet yoktur. Sen zilsin.
Dnya da zildir. Halkn dnyas da zildir. Kinatn u
ekl-i hzr da zildir. Bunlar saniye ve dakika ve saat ve
gn gibi birbirini takiben zevale gidiyorlar.
5. hirette seni kurtaracak bir eserin olmad takdirde,
fni dnyada braktn eserlere de kymet verme.
lem eyyhel-aziz! Sbhanallah, Elhamd lillah,
Allahu ekberbu mukaddes cmlenin faidelerini ve
mahall-i istimallerini dinle:
1. Kalbinde hayat bulunan bir insan, kinata, leme
bakarken, idrkinden ciz, bilhassa u bolukta yaplan
lh manevralar grmekle hayretler iinde kalr. te bu
gibi hayret ve dehet-engiz vaziyetleri, ancak
Sbhanallah cmlesinden nebean eden m-i zlli
imekle o hayret atei sner.
2. Ayn o insan, grd leziz nimetlerden duyduu
zevkleri izhar etmekle, hamd nvan altnda inm nimette
ve Mnimi inamda grmekle idame-i nimet ve tezyid-i
lezzet talebinde bulunarak, Elhamd lillh cmlesiyle
nmetler denesini bulan adam gibi nefes alyor.
3. Ayn o insan, mahlkat- acibe ve harekt- garbeden
aklnn tartamad ve zihninin iine alamad eyleri
grd zaman, Allah ekber demekle rahat bulur. Yani,
Hlk daha azm ve daha byktr. Onlarn halk ve
tedbirleri kendisine ar deildir.
lem eyyhel-aziz! nsan, seyyiatyla Allaha zarar
vermi olmuyor. Ancak nefsine zarar eder. Mesel, harite,
vkide ve hakikatte Allahn eriki yoktur ki, onun hizbine
girmekle Cenb- Hakkn mlkne ve srna mdahale
edebilsin. Ancak, eriki zihninde dnr, bo kafasnda
yerletirir. nk, harite erikin yeri yoktur. O halde o
kafasz, kendi eliyle kendi evini ykyor.
lem eyyhel-aziz! Allaha tevekkl edene Allah kdir.
Allah, Kmil-i Mutlak olduundan, lizatih mahbubdur.
Allah, Mcid, Vcibl-Vcud olduundan kurbiyetinde
vcut nurlar, budiyetinde adem zulmetleri vardr. Allah,
melce ve mencedir. Kinattan ksm, dnya ziynetinden
irenmi, vcudundan bkm ruhlara melce ve mence
odur. Allah Bkdir; lemin bekas ancak Onun
bekasyladr. Allah Mliktir; sendeki mlkn senin iin
saklamak zere alyor. Allah, Ganiyy-i Mundir; hereyin
anahtar Ondadr. Bir insan Allaha hlis bir abd olursa,
Allahn mlk olan kinat, onun mlk gibi olur.
lem eyyhel-aziz! Akl banda olan insan, ne dnya
umurundan kazandna mesrur ve ne de kaybettii eye
mahzun olmaz. Zira dnya durmuyor, gidiyor. nsan da
beraber gidiyor. Sen deyolcusun. Bak, ihtiyarlk afa,
kulaklarn stnde tul etmitir.Bann yarsndan fazlas
beyaz kefene sarlm. Vcudunda tavattun etmeye niyet
eden hastalklar, lmn keif kollardr. Maahaza, ebed
mrn nndedir. O mr- bkide grecein rahat ve
lezzet, ancak bu fni mrde say ve almalarna baldr.
Senin o mr- bkiden hi haberin yok. lm sekerat
uyandrmadan evvel uyan!
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakka malm ve mruf
nvanyla bakacak olursan, mehul ve menkr olur. nk,
bu malmiyet, rf bir lfet, taklid bir semadr. Hakikati
ilm edecek bir ifade de deildir. Maahaza, o unvan ile
fehme gelen mn, sft- mutlakay beraberce alp zihne
ilka edemez. Ancak, Zt- Akdesi mlhaza iin bir nevi
nvandr. Amma Cenb- Hakka mevcud-u mehul
nvanyla baklrsa, mruyet ular bir derece tebarz
eder. Ve kinatta tecell eden sft- mutlaka-i muhta ile,
bu mevsufun o nvandan tul etmesi ar gelmez.
lem eyyhel-aziz! Esm-i Hsnnn herbirisi tekileri
icmlen tazammun eder: ziynn elvan- sebay tazammun
ettii gibi. Ve keza, herbirisi tekilere delil olduu gibi,
onlarn herbirisine de netice olur. Demek, Esm-i Hsna,
mirat ve ayine gibi birbirini gsteriyor. Binaenaleyh,
neticeleri beraber mezkr kyaslar gibi veya delilleri
beraber neticeler gibi okunmas mmkndr.



.


.
.





.
.
.
.
.



.






.


.











. .
TAZARRU VE NYAZ: lh! ki dnyann hayat
elimden kasa ve btn kinat dman kesilip beniterk
etse, benim yine gam ekmemem gerekir; nk Sen
benim Rabbim veHlkm (Yaratcm) ve lhmsn. Ve
benim, nihayetsiz isyanmla ve sair eref vesilelerine gayet
derecede uzaklmla beraber, Senin mahlkunve masnuun
(sanat eserin) olmam sebebiyle, bir taallk (ilgi) veintisap
(ba) cihetim var. te, ben de, Senin mahlkunun lisanyla
Sana tazarru ve niyazda bulunuyorum; ey Hlkm; ey
Rabbim; ey Rzkm(Rzk Vericim) ve ey Musavvirim!
Ey lhm, Esm-i Hsnn hrmetine, sm-i zamn
hrmetine, Furkan-Hakmin hrmetine, Habib-i Ekremin
hrmetine, Kelm- Kadmin hrmetine, Ar- zamn
hrmetine, milyonlar Kul hvallah ehad ile, bana
merhamet etmeni istiyorum; ey btn kemal sfatlarn
sahibive btn noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah; ey
iyi kt, dostdman ayrt etmeden yaratt btn
varlklara rzklarn yetitirenRahmn; ey eserlerinde
sonsuz rahmetin en ltif cilvelerini gsterensnrsz efkat
sahibi Hannn; ey bitmez tkenmez ikramlaryla
venimetleriyle, varlklar terbiye edip besleyen Mennn; ey
kullarnnkk byk her trl amellerinin karln hi
zayi etmeden hakkylaveren Deyyn.
Beni bala; ey fazl ve ihsnyla, her trl gnahlar ok
ok balayanGaffr; ey ayp ve kusurlar rten ve
irkinlikleri perdeler altndasaklayan Settr; ey iledii
gnahlardan piman olanlarn tevbelerinidaima kabul eden
Tevvb; ey her varla tkenmez rahmet
hediyelerindenlyk olduu ihsan veren Vehhb.
Beni affet ey yaratt varlklar ok seven ve onlara da
Kendisini hervesileyle sevdiren Vedd; ey her bir canlya
husus efkat ve ihsanolan ve onlar zerinde iltifatnn
incelikleri grnen Raf; ey hertrl kusur ve gnahlar
bolca affeden Afvv; ey btn gnahlarbalayan Gafr.
Bana ltufta bulun; ey varlklar nazik ve ltif
gzelliklerle yaratponlara ltufta bulunan ve ilmi her eyin
btn inceliklerine nfuz edenLtif; ey btn varlklarn
kk byk, gizli ak her hlinden her anhaberdr olan
Habr; ey her eyi, gizli ak btn sesleri ve yaplanbtn
dualar iiten ve varlklara iitme kbiliyeti veren Sem,
gizlive ak her eyi btn incelikleriyle gren ve varlklara
da grmekbiliyeti ve basreti ihsan eden Basr.
Gnahlarm sil; ey zlim ve isyanclar hemen
cezalandrmayp yumuaklkla mumele eden, tevbe
etmeleri iin onlara frsat tanyan Halm; ey gizli
ak,kk byk her eyi hakkyla bilen ve ilmi, ezelden
ebede her eyikuatan Alm; ey btn canllar eitli
duygularla donatp sayszrahmet meyvelerini ve
nimetlerini nlerine seren ve iyilii bol olanKerm; ey
rahmeti her eyi kuatmakla birlikte imanl kullarna
hasusihsan ve efkatte bulunan Rahm.
Bizi yolun dorusuna ilet; ey kinattaki her bir varln
btnihtiyalarn giderip onlar bizzat terbiye eden ve
hibir vezir veyardmcs olmayan ve asla yle bir eye
ihtiyac da bulunmayan Rab; eykinattaki her ey
Kendisine muhta olduu halde, Kendisi hibir eyeasla
muhta olmayan Samed; ey varlklar yaratl gayelerine
sevk edenve dilediine doru yolu gsteren Hd.
Fazlnla bana cevdne (cmerte) ihsanlarda bulun; ey
kinat hiten vebenzersiz bir ekilde yaratp bin bir
isminin tecellileriyle ssleyenBed'; ey btn isimleri,
sfatlar ve zt ile ebediyen var olan ve yok olmas asla
mmkn olmayan Bk; ey kinat ince hesaplarla
yaratan,her varln btn ihtiyalarn adaletle veren ve
hakszlarcezalandrp iyileri de mkfatlandran Adl; ey
H.
Kalbimi ve kabrimi iman ve Kurn nuruyla nurlandr;
ey sonsuz nuruyla btnkinat nurlandran ve isimlerinin
tecellisiyle her eyi aydnlatan Nr; ey varlnda hibir
phe bulunmayan ve varlklarn dayandklarhakikat,
Ztnn sft, isim ve illerinin tecellisi olan Hak;
eyvarlklara hayat verip canlandran, Kendi hayat ise zt,
ezel veebed olan Hayy; ey btn varlklar dzenli ve
daim bir ekilde ayakta tutan; fakat Kendi varl hibir
varla bal olmayan Kayym; eyezelden ebede kadar
kinattaki her eyin yegne sahibi ve mliki
olanMlikel-Mlk; ey cell ve ikram sahibi; ey her eyin
asln vebalangcn ezel ilmiyle tespit eden ve
Kendisinden nce hibir eyvar olmayan Evvel; ey her
eyin sonunu ezel ilmiyle belirleyen ve sonugelen
varlklarn neslini tohum ve ekirdek gibi hlsalarla
tanzim eden ve her eyden sonra yalnz Kendisi bk kalan
hir; ey her eyin dyzlerini eitli cihazlarla ve ince
naklarla ssleyerek fevkaldemkemmel ve gzel
yaratan ve btn varlklarda ilim, irade, kudret,rahmet gibi
sfatlarnn ve varlk ve birliinin iaretleri akagrnen
Zhir; ey btn varlklarn iyzlerini ve bilhassa
canllarnilerini mkemmel bir fabrikann harika
makineleri gibi yaratp iletenve her eyin iine esmsyla
nfuz eden Btn; ey her tl cizlik vezayk
almetlerinden mnezzeh olan yegne kuvvet ve kudret
sahibiKav; ey kudreti her eye yeten ve Kendisine hibir
ey ar gelmeyenKdir; ey hereyin sahibi ve dostluu
pek gzel olan Mevl, ey her trl kusur ve gnh affeden
Gr; ey merhamet edicilerin en merhametlisiolan
Erhamr-Rhimn.
Kurndaki sm-i zamn hrmetine ve kitab- lemdeki
srr- zamn olan MuhammedAleyhissalt Vesselm
hrmetine, gzel isimlerinden, bu sayfay sankikabrimin
tavan yapp, bu esmy da ruhuma ems-i hakikatten
ualarsaan pencere haline getirecek ekilde, kalbime ve
kalbma ve kabrimderuhuma sm-i zamn nurlarn
saan pencere yapman istiyorum.
lh, dilerim ki, ebed bir lisanm olsun da, kyamete
kadar bu isimlerlenid etsin. te, ardmda bki kalan bu
naklar, benim fni ve zillisanmn yerine bir nip olarak
kabul eyle.
Allahm, Efendimiz Muhammede yle bir salt ve
selm et ki, o salt ile bizibtn korku ve fetlerden kurtar,
btn hcetlerimizi gider, bizi btngnahlardan temizle,
btn gnah ve hatlarmz bala.
Ey btn kemal sfatlarn sahibi ve btn noksan
sfatlardan mnezzeh olan Allah; ey du ve ihtiyalara
cevap veren Mcbed-Daavt! Hayatmboyunca ve
ldkten sonra, her an bu dileklerimi kat kat fazlasyla ver!
Bir milyon salt ve selm, bir o kadarla arpmndan
kan netice ve bununda kat kat, Efendimiz Muhammede,
Onun l, Ashab, Ensar ve tablerineolsun! Bu salvatlarn
her birini, benim mr gnlerimdeki gnahkrnefeslerim
saysnca oalt! Bu salvatlarn her birisi hrmetine
beniaffeyle, bana merhamet et. Bunu rahmetinle ihsan
eyle; ey merhametedicilerin en merhametlisi olan
Erhamr-rhimn! min!
Zeyll-Habbe
Arkada! u mevve eserlerimle byk bireyin etrafn
kazyorum. Amma bilmiyorum, kefedebildim mi? Veyahut
sonra inkiaf edecektir. Veyahut bilhare zuhur edecek. Kene
yol ap gsteriyorum.

1

2

3

4




.


.
5
1. Allahn kudret ve gcnden baka kudret ve g yoktur.
2. Allah bize yeter; O ne gzel vekildir. l-i mrn Sresi, 3:173.
3. O ne gzel dost ve O ne gzel yardmcdr. Enfl Sresi, 8:40.
4. Allahm bizi dnyadan ancak kelime-i ehdet ve imnla kart.
5. Bize bahettii mn ve slm nimeti iin yamurun katreleri,
denizlerindalgalalar, aalarn meyveleri, ieklerin naklar,
kularnnaamt ve nurlarn lemat saysnca Allaha hamdolsun. Ve her
trlhalde bize inm ettii btn nimetleri iin, btn alardaki
btnnimetleri adedince Allaha krler olsun. Hem, iyilik ve
hayrsahiplerinin efendisi Muhammedinil-Muhtr (a.s.m.) efendimize, onun
pk line ve nur saan hidyet yldzlar ashbna gece-gndz devam ettii
mddete salt ve selm olsun.
lem eyyhel-aziz! Misar olan bir kimse, seferinde ok
yerlere, menzillere urar. Urad her yerin detleri ve
artlar ayr ayr olur.
Kezalik, Allahn yolunda slk eden zt ok
makamlara, mertebelere, hallere, perdelere rastgelir ki,
bunlarn da herbirisi iin kendinemahsus artlar ve
vaziyetler vardr. Bu artlar ve perdeleri birbirinehalt edip
kartran, galat ve yanl hareket eder. Mesel bir ahrda
atn kinemesini iiten bir adam, yksek bir sarayda
andelibin terennmn, gzel sadsn iitir. Eer o
terennmle atn kinemesini fark etmeyip andelibden
kinemeyi talep ederse, kendi nefsiyle mugalta etmi olur.
lem eyyhel-aziz! Dnya hayatn gzelletiren
esbabdan biri, dnya ayinesinde temessl ile parlayan
hidayet nurlar ve byk insanlarn sevgili ve sevimli
timsalleridir. Evet, mstakbel, mzinin ayinesidir. Mzi
berzaha, yani teki leme intikal ve inklp ettiinde,
suretini ve eklini ve dnyasn istikbal ayinesine, tarihe,
insanlarn zihinlerine vedia ediyor. Onlara olan mnev ve
hayal muhabbetleriyle dnya muhabbeti tatl olur. Mesel,
arkadalarnn ve akrabasnn timsallerini ve fotoraarn
hvi byk bir ayineyi yolunda bulan bir adam, ark
cihetine giden adamlarn memleketlerine gidip onlara
iltihak etmek iin almayp da, o ayinenin iindeki
timsallerle urar, muhabbet eder. te bu adam gaetten
ayld zaman, Eyvah, ne ediyorum? Bunlar arap deil,
seraptr. Bunlarla uramak azb deil azaptr der,
arkadalarna yetimek zere ark seferine tedariktta
bulunmaya balar.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beynn hak ve
hakikat olduuna en sdk deliller:
1. Tevhidin btn iktizlarn ve lzmlarn
mertebeleriyle muhafaza etmesidir.
2. Esm-i Hsnnn tenasp ve iktizas zerine hakaik-i
liye-i lhiyedeki muvazeneyi mraat etmesidir.
3. Rububiyet ve ulhiyete it unat keml-i muvazene
ile cem etmesidir.
Kurnn bu hsiyeti beerin eserlerinde bulunmad
gibi, melekt cihetine geen evliya ve sair byklerin
netaic-i kirlerinde de bulunamamtr. Ve eyann btnna
dalm olan rkiyun ve lem-i gayba nfuz eden
Rhniyun dahi Kurnn bu hsiyetini bulamamlardr.
Zira onlarn nazarlar mukayyet olduundan, hakikat-i
mutlakay ihata edemez. Bunlar ancak hakikatin bir tarafn
bulur ve ifrat-tefritle tasarrufa balarlar. Bunun iin
tenasb bozup muvazeneyi ihll ediyorlar.
Mesel, env- cevhiri hvi ziynetli ve kymetli bir
deneyi kefetmek iin birka adam denizin dibine
dalarlar. Denizin dibinde aratrma yaparken birisinin eline
uzunca bir para elmas geer. Denenin mtemiltn
tamamen bu gibi elmaslardan ibaret olduuna hkmeder.
Sonra arkadalarndan baka eit cevherin bahsini
iittiinde, onlarn bulduklar cevhirin kendi bulduu
elmasn naklar olduklarn tahayyl eder. Dieri krev
bir yakutu bulur. teki arkada da baka bir eidini
buluyor. Ve hkez, herbirisi denenin esas mtemilt
kendi bulduu eitten ibaret olduunu ve arkadalarnn
bulduklar eitler de denenin zevid ve teferruatndan
olduunu itikad eder. Mesele bu ekle girmekle muvazene
kayp ve tensp zil olur. Sonra meselenin hakikatini
keif ve izah iin tevilt ve tekellfata balarlar. Hatt
denenin inkrna bile zehab eden olur.
Evet, Snnet-i Seniye ile muvazene yaplmazdan evvel,
hemen mehudatna itimad eden rkiyun ile
mutasavvifenin eserlerini teemml eden ztlar, u
sylediime hak verir, bil-tereddt kabul ederler.
Arkada! Kurn da o deneyi kefetmek iin o denize
dalmtr. Fakat Kurnn gz ak olduundan, deneyi
tamamyla ihata ile grmtr. Ve hakikate uygun bir
tarzda tenasp ve muvazeneye riayet ederek keml-i
intizam ve ttrad ile hakikat izhar etmitir.
Arkada! Nev-i beerde enven dallete den frkalarn
sebeb-i dalletleri, imamlarnn kusurudur. Evet, imamlar
btndan bahsetmilerse de, mehudatlarna itimad ve
iktifa ederek esn-i tarikten dnmlerdir. Ve
1

kavline msadak olmulardr.
1. Bir eyi muhafaza ettin, ezberledin ama, bir ok ey senden kayboldu.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hak seni ademden vcuda
ve vcudun pek ok ekl ve vaziyetlerinden en yksei
Mslim sfat ile insan suretine getirmitir. Mebde-i
hareketin ile son aldn suret arasnda mteaddit
vaziyetlerin, menzillerin ve etvar ve ahvlin herbirisi sana
it nimetler defterine kaydedilmitir. Bu itibarla, senin
geirmi olduun zaman eridine elmas gibi nimetler
dizilmi, tam bir gerdanlk veya nimetlerin envna bir
hriste eklini veriyor. Binaenaleyh, geirmi olduun
vcudun her menzilinde ve vaziyetinde, etvarnda,
ahvlinde, Nasl bu nimete vsl oldun? Ne ile mstahak
oldun? Ve krnde bulundun mu? diye suale
ekileceksin. nk, vukua gelen haller suale tbidir.
Amma imknda kalp vukua gelmeyen eyler suale tbi
deildir. Geirmi olduun ahvl, vukuattr. Gelecek
ahvlin ademdir. Vcut mesuldr, adem ise mesul
deildir. yle ise, mzide krn ed etmediin
nimetlerin krn kaza etmek lzmdr.
lem eyyhel-aziz! nsan havalandrp ba aa
felkete atan yle bir hl var:
stihkak nazara alnmayarak, Hakkn takdiri hakknda
tefrit veya ifrat yaplr. Ve kuvvetine, kymetine
baklmayarak kk veya byk bir yk altna alnr gibi
gayr- insan haller insan insaniyetten drr, ya zulme,
veya kizbe sevkeder.
Mesel, bir frka askerin mmessili bir nefer, btn
askerlik umrunu bilmek; veya bir katre sudaki
timsalinden, emsin azametini gstermek talebinde
bulunmak, en yksek bir insafszlktr. nk, vasa ittisaf
arasnda fark vardr. Mesel, Katredeki timsal, emsin
evsfn gsterir; ama o evsaf ile muttasf olamaz.
lem eyyhel-aziz! Vcut nevinde tezhm yoktur.
Yani, pek ok lemler, haller, vcut sahnesinde itima eder,
birleirler. Mesel, gece zaman duvarlar camdan olan ve
elektrik yanan bir odaya girdiin vakit, lem-i misale bir
pencere hkmnde olan camlarda pek ok menzilleri,
odalar greceksin.
Saniyen: Odada otururken, keml-i suhulet ile o misal
odalarda her eit tebdil, tayir, tasarruf edebilirsin.
Salisen: Odadaki elektrik, elektrik misallerinin en
uzana en yakndr. nk, o misal misallerin kayymu
odur.
Rabian: Bu madd vcudun bir habbesi, bir paras, o
misal vcudun bir lemini iine alabilir.
Bu drt hkm, Vcib ile lem-i mmkinat arasnda da
cridir. nk mmkinatn vcudu, vcibin nurundan bir
glge olduu cihetle, vehm bir mertebededir. Vcibin
emriyle vcud-u hariciyeye girer. Sbit ve mstakar kalr.
Demek mmkinatn vcudu bizzat hakik bir vcud-u
haric olmad gibi, vehm veya zil bir zll de deildir.
Ancak, Vcibl-Vcudun icadyla bir vcuttur.
lem eyyhel-aziz! Bu gzel lemin bir mliki
bulunmamas muhal olduu gibi, kendisini insanlara
bildirip trif etmemesi de muhaldir. nk, insan, Mlikin
kemlatna dellet eden lemin hsnn gryor. Ve
kendisine beik olarak yaratlan kre-i arzda istedii gibi
tasarruf eden bir halifedir. Hatt sem-i dnyada dahi
aklyla alyor ve kklyle, zyetiyle beraber harika
tasarrufat- acibesiyle eref-i mahlukat nvann almtr.
Ve elinde cz- ihtiyar bulunduundan, btn esbab
ierisinde en geni bir salhiyet shibidir. Binaenaleyh,
Mlik-i Hakiknin rusl vastasyla byle yksek, fakat gal
abdlerine kendisini bildirip trif etmesi zarurdir ki, o
Mlikin evmirine ve marziyatna vakf olsunlar.
lem eyyhel-aziz! nsann vehim, farz, hayal
duygularna varncaya kadar btn hassalar bilhare rc
edip bilittifak Hakka iltica ettiklerini ve btla hibir
ihtimal ve imknn kalmadn ve kinatn ancak ve ancak
Kurnn izah ettii ekilde bulunduunu grdm.
lem eyyhel-aziz! lem-i ziya, lem-i hararet, lem-i
hava, lem-i kehrba, lem-i elektrik, lem-i cezb, lem-i
esir, lem-i misal, lem-i berzah gibi lemler arasnda
mzahame ve yer darl yoktur. Bu lemler, hepsi de,
ihtillsiz, msademesiz, kk bir yerde itima ederler.
Kezalik, pek geni gayb lemlerin de bu kk arzda
itimlar mmkndr. Evet, hava, su, insann yryne,
cam ziyann gemesine, un rntgen vastasyla kesif
cisimlere bile nfuzuna ve akl nuruna, melek ruhuna,
demirin iine hararetin akmasna, elektriin cereyanna bir
mni yoktur.
Kezalik, bu kesif lemde ruhnleri deverandan,
cinnleri cevelandan, eytanlar cereyandan, melekleri
seyerandan men edecek bir mni yoktur.
lem eyyhel-aziz! Gz, lmba, ems gibi nur ve nurn
eylerde cz-kll, cz-kll, bir-bin msavidir. Evet, emse
bak: Onun timsalleriyle seyyrat, denizler ve havuzlar,
katre, kabarcklar gibi btn effaf eyler, keml-i suhuletle
temessl ediyorlar. Kezlik, ems-i Ezel u kinat
kitabnda btn bablar, fasllar, satrlar, cmleleri,
hareri def aten, bil-klfet yazyor. Ve bas badelmevtte
dahi ayn bu suhulet vardr. Hilkatiniz ve basiniz, bir
nefsin hilkat ve basi gibidir diye Kurn- Kerim
emrediyor!
lem eyyhel-aziz! Hereyi tahrik eden zerrt-
mteharrikenin, muayyen hadlerine kadar hareket ettikten
sonra tevakkuf ve durmalarna dikkat eden adam anlar ki,
hereyin hududunda daima harekette bulunan zerrat
durdurup geri eviren bir hudut bekisi vardr; o zerrat
tamaktan menediyor. O beki ise, muhit bir ilmin
tecellsidir ki, o tecell kadere, kader de miktara, miktar da
kalba tahavvl eder. Demek, herey, ierisindeki zerrata
bir kalptr.
lem eyyhel-aziz! Kurnn yetleri birbirini tefsir
ettii gibi, bu kitab- lemin de bir ksm, dier bir ksmn
izah ediyor. Mesel, maddiyat lemi Cenb- Hakkn
envar- nimetini cezb etmek iin hakik bir ihtiyala emse
muhta olduu gibi, lem-i mneviyat dahi rahmet-i
lhiyenin ziyalarn almak iin ems-i nbvvete
muhtatr. Binaenaleyh, Resul-i Ekremin (a.s.m.) nbvveti,
emsin katiyet ve vuzuhu derecesinde kat ve vzhtr.
lem eyyhel-aziz! Zhayatn vcuduna terettp eden
semereler, yalnz kendisine, menfaatine, bekasna,
kemline mahsus deildir. Ancak o semerelerden bir hisse
kendisine aittir. Bki kalan ksm- zam Hlka rcidir.
Zhayata it, uzun bir zaman sonra husule gelir. Hlka rci
ksm ise, bir anda husule gelir. Mesel, o zhayat, Esm-i
Hsnnn tecelliyatna mazhariyetle, Hlk, evsaf-
kemliyeyle tavsif ve lisan- haliyle hamd etmi oluyor.
lem eyyhel-aziz! nsann bir ferdi, ihata-i kriyesiyle,
aklyla, kalbinin vsatiyle bir nevi klliyet kesb eder. Ve
keza, insann bir ferdi, hilfet hususunda lemin eczsyla
uurca alkadar olduundan, nebat olsun, hayvan olsun,
pek ok nevilerde tasarruf sahibi bulunduundan, nevi
gibidir. Ve bu itibarla, insann bir ferdi, neviler srasna
geer. Binaenaleyh, gerek hayvanatn, gerek semeratn
nevilerinde vukua gelen mkerrer kyametler, hevm ve
haeratta vcuda gelen senev hair ve neirler, insann da
herbir ferdinde cridir.
Hlsa: Kurnn yetleriyle ebn-y beer iin byk
kyametin geleceine kat delletler olduu gibi, kitab-
lemin yt- tekviniyesiyle de kyamet-i kbrya pek kat
delletler ve iaretler vardr.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Kerim okunurken,
istimnda bulunduun zaman muhtelif ekillerde
dinleyebilirsin.
1. Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselm, nbvvet
krssne kp nev-i beere hitaben Kurnn yetlerini
tebli ederken, kraatini kalben ve hayalen dinlemek iin
kulan o zamana gnder. O fem-i mbarekinden kar
gibi dinlemi olursun.
2. Veya Cebril (a.s.) Hazret-i Muhammede (a.s.m.)
tebli ederken, her iki hazretin arasnda yaplan tebli-
tebell vaziyetini dinler gibi ol.
3. Veya Kab- Kavseyn makamnda, yetmi bin perde
arkasnda Mtekellim-i Ezelnin Resul-i Ekrem
Aleyhissalt Vesselma olan tekellmn dinler gibi
hayal bir vaziyete gir.
lem eyyhel-aziz! Senin uur ve ilminin sana taallku,
ahval ve levzmt- ihtiyctn nisbetindedir. nk,
sebep ile msebbep, kuvvetle amel arasnda mnasebet
lzmdr; fazla noksan olmamaldr. Senin sana olan uur
ve ilminin nisbeti, Hlkn sana olan nazar ve ilmine
nisbetle bir kl gibidir. Binaenaleyh, pek cz olan ilim ve
uurun ile, ems-i Ezelnin ilim ve nazarna mukabele
etmekle, gndz ortasnda, gnein altnda, gnein ziyas
ile mbarezeye kan atebcei gibi olma!
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn ef li birbirine
mnasip, sr birbirine mbih, esms birbirine ayine ve
mkes, sft birbirine mtedahil, unat memzuc ise de,
herbirisi iin husus bir tavr, bir hal vardr ki, maksud-u
bizzat o husus tavrdr. Sair tavrlar ise tebedirler.
Binaenaleyh, mesel Hlkn srndan cemdata baktn
zaman azamet ve kudreti kastna hedef yap, baka
isimlerin tecelliyatn teban dn. Hayvanata bakarken
merhamet kasdyla bak, sair tecelliyata tebe bir nazarla
bak.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Kerim, btn insanlara
rahmettir. nk herbir insann u hakik lemden
kendisine mahsus hayal bir lemi olduu gibi, herkes
kendi merebine gre Kurndan fehim ve iktibas ettii,
(hfzasnda) kendisine has bir Kurn vardr ki, onun
ruhunu terbiye, kalbini tedavi eder.
Ve keza, Kurn- Kerimin bir meziyeti udur ki: Btn
ulem ve ehl-i merep gibi herkes hidayeti iin, ifas iin
mteaddit srelerden ayr ayr yetleri ahz edebilir. nk,
bir yetin sair yt- Kurniye ile pek ince mnasebetleri,
ittisal cihetleri vardr. Aralarnda vahet yoktur. Bu itibarla,
mteaddit srelerden alnan yetler kk bir Kurn
hkmnde olur.
lem eyyhel-aziz!
1
cmle-i
mukaddesesi, insann, zerre vaziyetinden, insan- mmin
suretine gelinceye kadar camidiyet, nebatiyet, hayvaniyet,
insaniyet gibi geirdii etvar ve ahvaline nzrdr. u
menzillerde insann leti pek ok elem ve emellere
mruzdur. Maahaza, havl ve kuvvetin mteallikleri
zikredilmeyerek mutlak braklmtr. Binaenaleyh, bu
cmle, tesell-bah olup ml dahilinde olan makamlara
gre tefsir edilir. Mesel,
1. Ademden
kp vcuda gelmek.
2. Zevale
gitmeyip bekada kalmak.
3. Mazarrat
def, menfaati celp.
4.
Musibetten uzak olup, matluba nil olmak.
5. Masiye
dmemek, ibadete devam etmek.
6. Azaba mruz
kalmamak, nimete mazhar olmak.
7. Zulmete
dmemek, nurla tenevvr etmek.
Ve hkez, herbir makamda insann letine gre
takyid ve tefsir edilebilir.
1. Allahn kudret ve gcnden baka kudret ve g yoktur.
Zeylz-Zeyl
lem eyyhel-aziz! Baz insanlarn aznda kemiyeten
az, keyyeten pek byk kelime dolamaktadr.
Birincisi: Herey kendi kendine teekkl etmitir.
kincisi: Mcid ve messir esbabdr.
ncs: Tabiat iktiza etti.
Bu kelimatn pek ok muhlta zarf olduklar
hakknda yaplan beyanat dinle:
nsan mevcuttur. Bu mevcut insan, birinci kelimeye
nazaran hem snidir, hem masn.
kinci kelimeye gre, esbabn tesiriyle vcuda gelmitir.
nc kelimeye nazaran, mevhum tabiatn eseridir.
Drdnc cihet ise, hak ve hakikatin istilzam ettii gibi,
Allahn masnudur.
Evvelki kelimenin gayr- mahsur muhlt:
1. O kelimenin iktizasna gre insan tekil eden
zerrelerin herbirisinde hem insann iini, hem kinat
grecek, bilecek bir gz, bir ilim ve sair sft- lzimenin
bulunmas lzmdr.
2. nsann bedeninde zerrattan teekkl eden mtehlif
mrekkebat adedince, matbaalarda hurufat tertip etmek
iin kullanlan kalplar gibi kalplar lzmdr.
3. Krgir kemerlerin talar gibi, herbir zerrenin
arkadalarna hem hkim, hem mahkm olmas lzm
gelir. Ve keza, herbirisi, tekilere hem zt, hem misil, hem
mutlak, hem mukayyed olmas lzmdr.
kinci kelimenin muhlt:
1. nsann mehazi, yani insan tekil eden maddeler,
eczahanelerde bulunan azlar mhrl, ayr ayr, eit
eit mtebyin illar gibi maddelerdir. Hi kimsenin eli
dokunmakszn ihtiya nisbetinde keml-i intizam ve
muvazeneyle o illarn ielerden kendi kendine kp
hayat bir mcun vaziyetine gelmesi mmkn ise, insann
da snisiz esbab ve mevadd- cmideden suduru
mmkndr diyebilir.
2. Bireyin keml-i intizam ile gayr- mahdut, kr, sar,
cmid, uursuz esbabdan sudurunun muhaliyeti
nisbetinde, snisiz insann da o maddelerden yaplmas
muhaldir. Maahaza, madd esbabn yalnz zahire taallku
vardr. Btndaki ltif, ince, garip naklara, sanatlara
nfuzu yoktur.
3. O kelimenin iktizsna gre keml-i ittifak ve intizam
ile ihtiycat nisbetinde gayr- mahsur esbabn bir czde, bir
hceyrede itimalar lzm gelir. Bu itim, lemin ecz ve
erknnn azametiyle beraber senin elinin iine girip itim
etmeleri demektir.
nk, insann ustas esbab olduu takdirde, lemin
btn ecza ve erkn insan ile alkadar olduuna nazaran,
insann yaplnda mil ve usta olmalar lzm gelir. Bir
usta, yapt eyin ierisinde bulunduktan sonra yapar. O
halde, insann bir hceyresinde lemin eczs itim
edebilir. Bu yle bir muhaldir ki, muhallerin en
mmteniidir.
nc kelimenin muhal ve butlan ise:
Evet, tabiatn iki ciheti vardr. Biri zahiridir ki, ehl-i
gaet ve dallete hakikat zannedilmitir. Dieri btndr
ki, sanat- lhiye ve sba-i Rahmniyedir. Tabiata
ilveten iddia edilen kuvvet ise, Hlk- Hakm-i Almin
cilve-i kudretidir. Ehl-i gaetin sni olarak telkki ettikleri
tabiata cenah olarak yaptrdklar kr tesadf ve ittifak
ise, dalletten neet eden ztrar neticesinde eytanlarn
ihtir ettikleri hezeyanlardr. nk, mteaddit eserlerimde
kat bir surette ispat edildii gibi, harikalarn harikas olan
u sanat, ancak ve ancak btn evsaf- kemliye ile
muttasf bir Habr-i Basrin yed-i kudretinden kmam
ise, u kesif, cmid, mukayyet, miskin, mmkinin eliyle mi
u kinata giydirilen gmlek yaplmtr? Yoksa lemlere
giydirilen u gzel teekklleri, naklar bada veya
kaplumbaa m yapmtr? H, smme h!
Evet, insanda, hereyde Sni-i Ezelnin masnu
olduklarna mevcudatn adedince ahitler vardr. Mesel:
1. Kinattr. Evet kinatn ihtiva ettii btn zerrat ve
mrekkebatn her birisi elli be lisan ile ehadet
etmektedir.
2. Kurndr. Evet Kurn, btn enbiya, evliya ve
muvahhidnin kitaplaryla, sahife-i kevn ve vcudda
yaratlan icad ve tekvin yetler Hlkn hallkyetine dil
ahitlerdir.
3. Mahlkatn reisi ve resul, btn enbiya, evliya,
melike ile birlikte hereyin snii Allah olduuna iln-
ehadet ediyorlar.
4. ns ve cin taifeleri enven ihtiyacat- ftriyesiyle
ahittirler.
5. Ulhiyet ve hallkyetin Allaha mahsus ve mnhasr
olduuna Allah da ehadet ediyor.
Arkada! Sanatn, vcuh-u selse-i mezkre zerine
mmkine veya hakkn istilzam ettiine nazaran Vcibe
olan isnad meselesi semeredar bir aa meselesi gibidir.
yle ki:
Aacn o semereleri, ya vahdete isnad edilir. Yani
nevnem kanunuyla aacn kknden, kk de
ekirdekten, ekirdek de evmir-i tekviniyeyi temesslden,
evmir-i tekvniye de Kn emrinden, Kn emri dahi
Vahid-i Vcibden sadr olmutur.
O vakit, o aa btn eczasyla, yapraklaryla, dallaryla,
semereleriyle yaratl kolaylnda bir semere-i vahide
hkmnde olur. nk, vahdete nisbeten kk bir semere
aac ile pek byk ve ok semereli bir aa arasnda fark
yoktur. Bu adem-i fark, vahdette suhuletle ysr, kesrette
suubetle usrn bulunduundan neet etmitir.
Eer kesrete isnat edilirse, herbir semere, herbir iek,
herbir yaprak, herbir dal, tam aacnn vcuda gelmesine
lzm olan btn lt, cihzat, esbab ve saireye ihtiya
gsterecektir. nk kll czde dahildir. Ona ne lzmsa
buna da lzmdr. Mesele bu iki ktan hari deildir. Biri
vcip, dieri mmtenidir.
Hlsa: Bir hceyrenin vcuda gelmesi kendisine isnat
edilirse, kinata muhit olan sfatlar kendisinde lzmdr.
Esbaba isnat edilirse, lemdeki btn esbabn o hceyrede
itimlar lzm gelir. Halbuki, sinein iki eli smayan bir
hceyre, iki ilhn tasarrufuna mahal olabilir mi? H!
Maahaza, hceyreden tut, leme kadar herbir eyin bir
nevi vahdeti vardr. yle ise, Sni de vahid olacaktr.
nk, vahid ancak vahidden sudur eder. Ve keza, bir
habbe emsi ziyasyla, rengiyle, (tecell suretiyle) iine
alabilir. Fakat masdariyet itibaryla, bir habbe, iki habbeyi
iine alp onlara masdar olamaz. Ve keza, vcud-u haric,
vcud-u misalden daha sabit, daha muhkemdir. Vcud-u
haricden bir nokta, vcud-u misalden bir da iine
alabilir. Kezlik, vcud-u vcub daha kavi, daha rsih,
daha sabittir. Belki de vcud-u hakik, vcud-u haric
ondan ibarettir.
Binaenaleyh, ilm-i muhit-i ezelde temessl eden imkn
vcutlar, vcud-u vcubnin tecellyt- nuriyelerine ayine
ve mkesdirler. yle ise, ilm-i ezel imkn vcutlara ayine
olduu gibi, imkn vcutlar da vcud-u vcubye ayinedir.
Sonra o imkn vcutlar, ilm-i ezelden vcud-u haricye
intikal etmilerse de, vcud-u hakik mertebesine vasl
olmamlardr.
lem eyyhel-aziz! Kevn ve vcut sahasnda durup
ahvl-i leme dikkat eden adam, hads bir sratle anlar ki,
tesir-i faaliyet, ltif, nuran, mcerret olan eylerin eni
olduu gibi; inal, kabiliyet, teessr de madd, kesif,
cisman eylerin hassasdr. Evet, misal olarak, semdaki
nur ile yerdeki u kocaman daa bak. O nur semda iken
ziyasyla yerde i grr, faaliyettedir. O da ise, azametiyle
beraber faaliyetsiz yerinde oturuyor. Ne bir tesiri var ve ne
de bir ili var.
Ve keza, eya arasnda vukua gelen illerden anlalyor
ki, hangi birey ltif, nurn ise, sebep ve fil olmaya kesb-i
liyakat eder. Kesafeti nisbetinde de inal ve msebbebiyet
mertebesine yaklayor. Bundan anlalyor ki, esbab-
zahiriyenin Hlk ile, msebbebatn Mcidi, ancak ve
ancak Nurul-Envr, Sni-i Ezeldir.
lem eyyhel-aziz! Tefekkr gaeti izale eder. Dikkat,
teemml, evham zulmatn datyor. Lkin nefsinde,
btnnda, husus ahvlinde tefekkr ettiin zaman,
derinden derine tafsilt ile tetkikat yap. Fakat fak, haric,
umum ahvlta teemml ettiin vakit, sath, icml dn,
tafsilta geme. nk icmalde, fezlekede olan kymet ve
gzellik tafsiltnda yoktur. Hem de fak tefekkr, dipsiz
denize benziyor, sahili yoktur. ine dalma, boulursun.
Arkada! Nefs tefekkrde tafsiltl, fk tefekkrde ise
icml yaparsan, vahdete takarrb edersin. Aksini yaptn
takdirde, kesret krini datr. Evham seni havalandrr,
enniyetin kalnlar. Gaetin kuvvet bulur, tabiata kalb
eder. te dallete isl eden kesret yolu budur.
lem eyyhel-aziz! nsan ne kadar cahil ve galdir! Ne
kadar yolunu arm, nefsine zarar veriyor! Dokuz vecihle
menfaati muhakkak, yalnz bir vecihle zarar mevhum olan
byk bir hayr- azmi terk, dalleti irtikp eder. Evet,
Sofestanin bir phesi iin, binlerce menfaat delilleri olan
hidayeti terk ediyor.
Halbuki insan ok vehham, ihtiyatl olduuna nazaran,
dnyev bir ite onda bir zarar ihtimali varsa itinap eder.
hiret ii olursa, onda dokuz zarar ihtimali olduu halde,
itinap etmez. te cehalet bu kadar olur!
lem eyyhel-aziz! Ruh-u insan gayr- mtenahi
ihtiyalara giriftar, gayr- mtenahi elemlere mahaldir.
Gayr- mahsur lezzetlere itihaldr. Gayr- mahdut mli
beslemektedir. Hatt, kalbin dalletiyle beraber ruhtan
fkran efkat, gayr- mtenahi elemleri tazammun ediyor.
Binaenaleyh, Ben neyim? Ne kymetim var ki benim iin
kyamet kopsun, mizan vaz edilsin, hesap grlsn?
demeye hakkn yoktur.
Ey keml-i gurur ile dallet krssnde oturan!
Hayatna marur olma. Zira o hayat, bir mugalta ile
kaimdir. yle ki:
O krsde oturan dll, zeval ve fennn dehetini
dnp korktuu zaman, saadet-i ebediye ihtimaline
kaar, teklif-i diniyenin terkinde de hiretin olmayaca
ihtimaline kaar. Bu malta ile her iki elemden
kurtuluyor. Lkin, ksa bir zamanda dm alr, hakikat
ortaya kar. Ne birinci ihtimal elemini izale eder ve ne de
ikinci ihtimal ykn tahf eder.
Ve keza, Musibet taammm ettiinde elem haf olur.
Ben de emsalim gibiyim diye yine yk altndan kaar.
Fakat, musibet mm olduunda, elemi muzaaf olur, kat kat
ziyade olur. nk, kendisi gibi akrabas, ahbb da o
musibete dahildir. nk, insann ruhu, ebn-y cinsiyle
alkadardr. Ne kadar umum olursa, o kadar da elemi fazla
olur.
Ey ek cephesinde, gaet glgesinde istirahate ekilen
biare! Gaet serinliinde, ek iinde zevk ettiin lezzeti
lezzet sanma! O zehirli baldr. Az bir zaman sonra
Cehennem bir azaba inklp edecektir. Eer lmn
lezize, nrn nura inklp etmesi emelinde isen, evkat-
hamsede rk ve scud kancas ile gururun hortumunu
bk, sk, ban kr, iman doldur. Sonra yta tefekkr ile
tate devam eyle ki, ek ve gaet perdeleri yrtlsn. Bu
dallt aclndan, necatn halveti tavazzuh ile mnacat
lezzeti ortaya ksn.
lem eyyhel-aziz! Ubudiyette ancak teslimiyet vardr.
Tecrbe, imtihan yoktur. nk, seyyid, efendi; abdini,
hizmetkrn tecrbe ve imtihan edebilir. Fakat, abd;
seyyidini imtihan etmek salhiyetinde deildir. Ve keza
insan Rabbini, Hlkn tecrbe edemez.
Zhre
HAYE-1
Mukaddime
BU LEMANIN telinden on iki sene evvel,
1
inyet-i
Rabbniye ile, marifet-i lhiyede bir hareket-i kriye ve bir
seyahat-i kalbiye ve bir inkift- ruhiyede tezahr eden baz
lemet- tevhidiyeyi, Arab olarak, notalar suretinde Zhre,
ule, Habbe, emme, Zerre, Katre gibi risalelerde
kaydetmitim. Uzun bir hakikatin yalnz bir ucunu gstermek
ve parlak bir nurun yalnz bir un ire etmek tarznda
yazldndan, yalnz kendi kendime birer hatra ve birer ihtar
eklinde olduundan, bakalarnn istifadesi mahdut kalmt.
Hususan, en mmtaz ve en has kardelerimin ksm- zam
Arab okumamlar. Bunlarn srar ve ilhhyla, o notalarn, o
lemalarn ksmen izahl ve ksmen ksa bir melini Trke
olarak yazmaya mecbur oldum. u notalar ve Arab risaleler,
Yeni Saidin en evvel hakikat ilminden bir derece uhud
suretinde grd iin, tayir edilmeden, mealleri yazld.
Onun iin, baz cmleler, sair Szlerde zikredilmekle beraber
burada da zikrediliyor. Ve bir ksm, gayet mcmel olmakla
beraber, izah edilmiyor, t letfet-i asliyesini kaybetmesin.
Said Nurs
Haiye-1 Bu Zhre Risalesi Mesnev-yi Arabnin ok mhim bir risalesidir. Her
ne kadar tercme etmeye alm isem de, mellin vaktiyle Nur akirtlerinin
ricakrne srarlar zerine yapt tercmeyi aynen derc etmeyi daha mnasip
grdm. Risale-i Nurun On Yedinci Lemas namn alan bu risale ile Arab
Zhre arasnda, bir icmal-tafsil ve takdim-tehir fark vardr.
Mtercim ABDLMECD
1. On iki sene evvel denilen tarih, Hicr 1340, Mild 1921 seneleridir.
BRNC NOTA
Kendi nefsime hitaben demitim: Ey gal Said! Bil ki, u
lemin fensndan sonra sana refakat etmeyen ve
dnyann harabyla senden mufarakat eden bireye kalbini
balamak sana lyk deildir. Hususan senin asrnn
inkrazyla seni terk edip arka eviren ve bahusus berzah
seferinde arkadalk etmeyen ve hususan seni kabir
kapsna kadar tey etmeyen,
1
hususan bir iki sene
zarfnda ebed bir rak ile senden ayrlp gnahn senin
boynuna takan, hususan senin ramna olarak husul
nnda seni terk eden fni eyler ile kalbini balamak kr-
akl deildir.
1. bk. Buhr, Rikak 42; Mslim, Zhd 5; Tirmiz, Zhd 46; Nes, Cenaiz52;
Msned 3:110.
Eer akln varsa, uhrev inklbtnda, berzah etvrnda
ve dnyev inklbtnn msdemt altnda ezilen,
bozulan ve ebed seferde sana arkadala muktedir
olmayan ileri brak, ehemmiyet verme, onlarn zevlinden
kederlenme.
Sen kendi mahiyetine bak ki: Senin ltifelerin iinde
yle bir ltife var ki, ebedden ve Ebed Zttan bakasna
raz olamaz. Ondan bakasna tevecch edemiyor.
Msivsna tenezzl etmez. Btn dnyay ona versen, o
ftr ihtiyac tatmin edemez. O ey ise, senin duygularnn
ve ltifelerinin sultandr. Ftr- Hakmin emrine mut olan
o sultanna itaat et, kurtul.
KNC NOTA
Hakikattar bir ryada grdm ki, insanlara diyordum:
Ey insan! Kurnn destirindendir ki, Cenb- Hakkn
msivsndan hibir eyi, ona taabbd edecek bir derecede
kendinden byk zannetme.Hem, sen kendini hibir
eyden tekebbr edecek derecede byk tutma.nk
mahlkat mbdiyetten uzaklk noktasnda msvi
olduklar gibi, mahlkiyet nisbetinde de birdirler.
NC NOTA
Ey gal Said! Bil ki, galat- his nevinden, gayet
muvakkat dnyay lyemut ve daim gryorsun. Etrafna
ve dnyaya baktn zaman bir derece sabit ve mstemir
grdnden, fni nefsini de o nazar ile sabit telkki
ettiinden, yalnz kyametin kopacandan dehet
alyorsun. Gya kyametin kopmasna kadar yaayacaksn
gibi, yalnz ondan korkuyorsun.
1
1. bk. Gazl, hyu Ulmid-Dn 4:64; el-Acln, Kefl-Haf 2:368.
Akln bana al. Sen ve husus dnyan, daim zeval ve
fen darbesine mruzsunuz. Senin bu galat- hissin ve
maltan u misale benzer ki: Bir adam, elinde olan
yinesini bir hane veya bir ehre veya bir baheye kar
tutsa, misal bir hane, bir ehir, bir bahe, o yinede
grnr. Edn bir hareket ve kk bir tagayyr yinenin
bana gelse, o misal hane ve ehir ve bahede hercmerc
ve karklk der. Hariteki hakik hane, ehir ve
bahenin devam ve beks sana faide vermez. nk,
senin elindeki yinedeki hane ve sana ait ehir ve bahe,
yalnz yinenin sana verdii mikyas ve mizan iledir.
Senin hayatn ve mrn yinedir. Senin dnyann direi
ve yinesi ve merkezi, senin mrn ve hayatndr. Her
dakikada o hane ve ehir ve bahenin lmesi mmkn ve
harap olmas muhtemel olduundan, her dakika senin
bana yklacak ve senin kyametin kopacak bir
vaziyettedir. Madem yledir, sen bu hayatna ve dnyana,
ekemedikleri ve kaldramadklar ykleri ykletme.
DRDNC NOTA
Bil ki, ekseriyetle Ftr- Hakmin detidir: Ehemmiyetli
ve kymettar eyleri aynyla iade ediyor. Yani, ekser
eyann misliyle tazelenmesi, mevsimlerin tebeddlnde,
asrlarn deimesinde o kymettar, ehemmiyetli eyleri
aynyla iade ediyor. Yevm ve senev ve asr hairlerin
umumunda, u kaide-i detullah ekseriyetle muttarid
grnyor.
te bu sabit kaideye binaen deriz: Madem, fnunun
ittifakyla ve ulmun ehadetiyle, hilkat eceresinin en
mkemmel meyvesi insandr. Ve mahlkat iinde en
ehemmiyetli insandr. Ve mevcudat iinde en kymettar
insandr. Ve insann bir ferdi, sair hayvntn bir nevi
hkmndedir. Elbette, kat bir hads ile hkmedilir ki, hair
ve ner-i ekberde, beerin herbir ferdi aynyla, cismiyle,
ismiyle, resmiyle iade edilecektir.
BENC NOTA
u notada, Avrupa fnunu ve medeniyeti, Eski Saidin
krinde bir derece yerletii iin, Yeni Said harekt-
kriyede seyrettii zaman, Avrupann fnun ve medeniyeti
o seyahat-i kalbiyede emrz- kalbiyeye inklp ederek
ziyade mkilta medar olduundan, bilmecburiye, Yeni
Said zihnini silkeleyip, muzahraf felsefeyi ve seh
medeniyeti atmak isterken, kendi ruhunda Avrupann
lehinde ehadet eden hissiyt- nefsaniyeyi susturmak iin,
Avrupann ahs- mnevsi ile bir cihette gayet ksa, bir
cihette uzun, gelecek muhavereye mecbur olmutur.
Yanl anlalmasn, Avrupaikidir: Birisi: sevnin din-i
hakikden ve slmiyetten ald feyizle hayat- itimaiye-i
beeriyeye n sanatlar ve adalet ve hakkaniyete hizmet
eden fnunlar takip eden Avrupaya hitap etmiyorum.
Belki, felsefe-i tabiiyenin zulmetiyle, medeniyetin
seyyitn mehsin zannederek beeri sefhete ve dallete
sevk eden bozulmu ikinci Avrupaya hitap ediyorum.
yle ki:
O zaman, o seyahat-i ruhiyede, mehsin-i medeniyet ve
fnun-u nadan baka olan mlyni ve muzr felsefeyi
ve muzr ve seh medeniyeti elinde tutan Avrupann
ahs- mnevsine kar demitim:
Bil, ey ikinci Avrupa! Sen sa elinle sakm ve dalletli
bir felsefeyi ve sol elinle seh ve muzr bir medeniyeti
tutup dv edersin ki, Beerin saadeti bu ikisiyledir.
Senin bu iki elin krlsn ve u iki pis hediyen senin ban
yesin!
Ey kfr ve kfrn datp nereden bedbaht ruh!
Acaba, hem ruhunda, hem vicdannda, hem aklnda, hem
kalbinde dehetli musibetlerle musibetzede olmu ve
azaba dm bir adamn, cismiyle zhir bir surette,
aldatc bir ziynet ve servet iinde bulunmasyla saadeti
mmkn olabilir mi? Ona mesut denilebilir mi?
y, grmyor musun ki, bir adamn cz bir emirden
meyus olmas ve vehm bir emelden midi kesilmesi ve
ehemmiyetsiz bir iten inkisar- hayale uramas sebebiyle,
tatl hayaller ona aclayor, irin vaziyetler onu tazip
ediyor, dnya ona dar geliyor, zindan oluyor. Halbuki, senin
emetinle kalbinin en derin kelerinde ve ruhunun t
esasnda dallet darbesini yiyen ve o dallet cihetiyle
btn emelleri inktaa urayan ve btn elemleri ondan
neet eden bir biare insana hangi saadeti temin
ediyorsun? Acaba, zil, yalanc bir cennette cismi bulunan
ve kalbi, ruhu cehennemde azap eken bir insana mesut
denilebilir mi? te, sen biare beeri byle batan
kardn; yalanc bir cennet iinde cehennem bir azap
ektiriyorsun.
Ey nev-i beerin nefs-i emmresi! Bu temsile bak, beeri
nereye sevk ettiini bil. Mesel bizim nmzde iki yol var.
Birisinden gidiyoruz. Gryoruz ki, her adm banda
biare, ciz bir adam bulunur. Zalimler hcum edip maln,
eyasn gasp ederek kulbeciini harap ediyorlar. Bazen
da yaralyorlar. yle bir tarzda ki, acnacak haline sem
alyor. Nereye baklsa, hal bu minval zere gidiyor. O
yolda iitilen sesler zalimlerin grltleri, mazlumlarn
alaylar olduundan, umum bir matem o yolu kaplyor.
nsan, insaniyet cihetiyle gayrn elemiyle mteellim
olduundan, hadsiz bir eleme giriftar oluyor. Halbuki
vicdan bu derece teellme tahamml edemediinden, o
yolda giden iki eyden birisine mecbur olur: Ya
insaniyetten tecerrt edip ve nihayetsiz vaheti iltizam
ederek yle bir kalbi tayacak ki, kendi selmetiyle
beraber umumun helketi onu mteessir etmesin; veyahut
kalb ve akln muktezasn iptal etsin.
Ey sefahet ve dallette bozulmu ve sev dininden
uzaklam Avrupa! Deccal gibi birtek gz tayan
1
kr
dehn ile ruh-u beere bu cehennem hleti hediye ettin.
Sonra anladn ki, bu yle ilsz bir illettir ki, insan l-y
illiyynden esfel-i slne atar, hayvntn en bedbaht
derecesine indirir. Bu illete kar bulduun il,
muvakkaten iptal-i his hizmeti gren cazibedar
oyuncaklarn ve uyutucu hevesat ve fantaziyelerindir. Senin
bu ilcn, senin ban yesin ve yiyecek!
1. bk. Buhr, Enbiy 48, Libs 68, Tabr 11,13, Fiten 26; Mslim, mn 273-276.
te beere atn yol ve verdiin saadet, bu misle
benzer.
kinci yol ki, Kurn- Hakm hidayetiyle beere hediye
etmitir, yledir:
Gryoruz ki: o yolun her menzilinde, her meknnda,
her ehrinde bir sultan- dilin mstakim askerleri her
tarafta bulunuyorlar, geziyorlar. Ara sra o sultannemriyle
o askerlerin bir ksmn terhis ediyorlar. Silhlarn, atlarn
ve mr levazmatlarn alyorlar, onlara izin tezkeresini
veriyorlar. O terhis olunan neferler, endan nsiyet ettikleri
at ve silhlarn teslim alnmasndan zhiren mahzun
oluyorlar; fakat hakikat noktasnda, terhisle mferrah olup,
sultann ziyaretine ve padiahn pyitahtna dnmesi ve
padiah ziyaret etmesi cihetinde gayet memnun oluyorlar.
Bazan terhis memurlar acem bir nefere rast
geliyorlar Nefer onlar tanmyor. Silhn teslim et
diyorlar. Nefer diyor: Ben padiahn askeriyim, onun
hizmetindeyim. Sonra onun yannagideceim. Siz neci
oluyorsunuz? Eer onun izin ve rzasylagelmiseniz, gz
ve ba stne geldiniz. Emrini gsteriniz. Yoksaekiliniz,
benden uzak olunuz. Ben tek bamla kalsam, sizler
binlerdahi olsanz, yine sizinle dveceim. Kendi nefsim
iin deil, nk nefsim benim deil, benim sultanmndr.
Belki bendeki nefsim ve silhm, mlikimin emanetidir.
Emaneti muhafaza ve sultanmn haysiyetini himaye ve
izzetini vikaye iin size ba emeyeceim!
te, o ikinci yoldaki medar- srur ve saadet olan binler
ahvalden bu hal bir nmunedir. Sair ahvli sen kyas et.
Btn o ikinci yolun seferinde, tevelldat namnda,
sevin ve enliklebir tahidat ve sevkiyat- askeriye
var ve veyat namndasrur ve mzkaile terhisat-
askeriye grnyor. te, Kurn- Hakm beere bu yolu
hediye etmitir. Bu hediyeyi kim tam kabul etse, byle iki
cihann saadetine giden bu ikinci yoldan gider. Ne gemi
eyden mahzun ve ne de gelecek eyden havf eder.
Ey ikinci, bozuk Avrupa! Senin rk ve esassz
esaslarnn bir ksm unlardr ki: En byk melekten en
kk semee kadar herbir zhayat kendi nefsine mliktir
ve kendi zt iin alr ve kendi lezzeti iin abalar. Onun
bir hakk- hayat var. Gaye-i himmeti ve hedef-i maksad
yaamak ve beksn temin etmektir diyorsun. Ve Hlk-
Kermin kerem dsturlarndan ve erkn- kinatta keml-i
itaatle imtisal edilen dstur-u teavnle, nebtat hayvntn
imdadna ve hayvnat insanlarn yardmna komasndan
tezahr eden o umum kanunun rahmne, kermne
cilvelerini cidal zannedip, Hayat bir cidaldir diye,
ahmakane hkmetmisin.
Acaba, o dstur-u teavnn cilvesinden olan, zerrt-
tamiyenin keml-i evk ile beden hcrelerinin
gdalandrlmas iin komalar nasl cidaldir? Nasl bir
arpmaktr? Belki o imdat ve o komak, Kerm bir
Rabbin emriyle bir teavndr.
Hem rk bir esasn, Herey kendi nefsine mliktir
diyorsun. Hibir ey kendi nefsine mlik olmadna kat
bir delil udur ki:
Esbabn iinde en ere ve ihtiyar noktasnda en geni
iradelisi, insandr. Halbuki bu insann dnmek, sylemek
ve yemek gibi en zhir ef l-i ihtiyariyesinden yz
cznden onun dest-i ihtiyarna verilen ve daire-i
iktidarna giren, yalnz mekk tek bir czdr. Byle en
zhir ilin yz cznden bir czne mlik olmayan, nasl
kendine mliktir denilir?
Byle en eref ve ihtiyar en geni, bu derece hakik
tasarruftan ve temellkten eli balanm bulunsa, Sair
hayvnat ve cemdat kendine mliktir diyen, hayvandan
daha ziyade hayvan ve cemdattan daha ziyade cmid ve
uursuz olduunu ispat eder.
Seni bu hataya atp bu vartaya dren, bir gzl
dehndr. Yani, harika, menhus zekndr. O kr dehn ile,
hereyin hlk olan Rabbini unuttun, mevhum bir tabiata
isnad ettin, srn esbaba verdin, o Hlkn maln btl
mbud olan tutlara taksim ettin. u noktada ve o dehn
nazarnda, her zhayat, herbir insan, tek bayla hadsiz
adya kar mukavemet etmek ve nihayetsiz hctn
tahsiline abalamak lzm geliyor. Ve zerre gibi bir iktidar,
ince tel gibi bir ihtiyar, zil lema gibi bir uur, abuk sner
ule gibi bir hayat, abuk geer dakika gibi bir mr ile, o
hadsiz adya ve hcta kar dayanmaya mecbur oluyor.
Halbuki, o biare zhayatn sermayesi, binler
matluplarndan birisine k gelmiyor. Musibete giriftar
olduu zaman, sar, kr esbabdan baka derdine derman
beklemiyor.
1
srrna
mazhar oluyor.
1. Krlerin duas ancak boa gider. Rad Sresi, 13:14.
Senin karanlkl dehn, nev-i beerin gndzn geceye
kalb etmi. Yalnz o skntl, zulml ve zulmetli geceye
sndrmak iin, yalanc, muvakkat lmbalarla tenvir ettin.
O lmbalar srur ile beerin yzne tebessm etmiyor.
Belki beerin alanacak ac hallerindeki eblehne
glmesine, o klar mstehziyne glp eleniyor.
Herbir zhayat, senin akirtlerin nazarnda, zalimlerin
hcumuna mruz, miskin birer musibetzededirler. Dnya
bir matemhane-i umumiyedir. Dnyadaki sadlar
lmlerden, elemlerden gelen vveyllardr. Senden tam
ders alan akirdin, bir ravun olur. Fakat en hasis eye
ibadet eden ve menfaat grd hereyi kendine rab
telkki eden bir ravun-u zelildir.
Hem senin akirdin mtemerriddir. Fakat bir lezzeti iin
nihayet zilleti kabul eden miskin bir mtemerriddir. Hasis
bir menfaat iin eytann ayan per derecede alaklk
gsterir.
Hem cebbardr. Fakat kalbinde bir nokta-i istinad
bulamad iin, ztnda gayet ciz bir cebbr- hodfurutur.
O akirdin gaye-i himmeti hevest- nefsniyeyi tatmin
ve hamiyet ve fedakrlk perdesi altnda kendi menfaat-i
nefsini arayan ve hrs ve gururunu teskin etmeye alan
bir dessastr. Nefsinden baka cidd olarak hibir eyi
sevmiyor, hereyi nefsine feda ediyor.
Amma Kurnn hlis ve tam akirdi ise, bir abddir.
Fakat zam- mahlkata kar da ubudiyete tenezzl etmez
ve Cennet gibi en byk ve zam bir menfaati gaye-i
ubudiyet yapmaz bir abd-i azizdir.
Hem halim selimdir. Fakat Ftr- Zlcellinden
bakasna, izni ve emri olmadan tezellle tenezzl etmez
bir halm-i lihimmettir.
Hem fakirdir. Fakat onun Mlik-i Kermi ona ileride
iddihar ettii mkfat ile bir fakir-i mstandir.
Hem zayftr. Fakat kudreti nihayetsiz olan Seyyidinin
kuvvetine istinad eden bir zaif-i kavdir ki, Kurn hakik bir
akirdine Cennet-i ebediyeyi dahi gaye-i maksat
yaptrmad halde,
1
bu zil, fni dnyay ona gaye-i
maksat hi yapar m?
1. bk. Tevbe Sresi, 9:72.
te iki akirdin himmetlerinin ne derece birbirinden
farkl olduunu anla.
Hem felsefe-i sakmenin akirtleriyle Kurn- Hakmin
tilmizlerinin hamiyetkrlk ve fedakrlklarn bununla
muvazene edebilirsin. yle ki:
Felsefenin akirdi, kendi nefsi iin kardeinden kaar,
onun aleyhinde dv aar. Kurnn akirdi ise, semvat ve
arzdaki umum salih ibd kendine karde telkki ederek,
gayet samim bir surette onlara dua eder.
1
Ve saadetleriyle
mesut oluyor. Ve ruhunda edit bir alkay onlara kar
hisseder.
Hem en byk ey olan Ar ve emsi musahhar birer
memur ve kendi gibi bir abd, bir mahlk telkki eder.
Hem iki akirdin ulviyet ve inbisat- ruhlarn bundan
kyas et ki: Kurn, kendi akirtlerinin ruhuna yle bir
inbisat ve ulviyet verir ki, doksan dokuz taneli tesbihe
bedel, doksan dokuz esm-i lhiyenin cilvelerini gsteren
doksan dokuz lemlerin zerrtn, birer tesbih taneleri
olarak akirtlerinin ellerine verir, Evradlarnz bununla
okuyunuz der. te, Kurnn tilmizlerinden ah- Geyln,
Ruf, zel (r.a.) gibi akirtleri, virdlerini okuduklar vakit
dinle, bak! Ellerinde silsile-i zerrt, katarat adetlerini,
mahlkatn aded-i enfsn tutmular, onunla evradlarn
okuyorlar, Cenb- Hakk zikir ve tesbih ediyorlar.
te, Kurn- Mucizl-Beynn mucizne terbiyesine
bak ki, nasl edn bir kederle ve kk bir gam ile ba
dnp sersemleen ve kk bir mikroba malp olan bu
kk insan, terbiye-i Kurn ile ne kadar teli ediyor. Ve
ne derece leti inbisat eder ki, koca dnya mevcudatn,
virdine tesbih olmakta ksa gryor. Ve Cenneti zikir ve
virdine gaye olmakta az grd halde, kendi nefsini
Cenb- Hakkn edn bir mahlkunun stnde byk
tutmuyor.
2
Nihayet izzet iinde nihayet tevazuu cem ediyor.
Felsefe akirtlerinin buna nisbeten ne derece pest ve aa
olduunu kyas edebilirsin.
1. bk. Bakara Sresi, 2:286; l-i mran Sresi, 3:16, 147, 193; Neml Sresi, 27:19;
Nh Sresi, 71:28; brahim Sresi, 14:41.
2. Tirmiz, Zhd 9; bni Mce, Zhd 19.
te, felsefe-i sakme-i Avrupaiyeden yek-em olan
dehsnn yanl grd hakikatleri, iki cihana bakan,
gayb-in parlak iki gzyle iki leme nazar eden, beer
iin iki saadete iki eliyle iaret eden hd-y Kurn der ki:
Ey insan! Senin elinde bulunan nes ve maln senin
mlkn deil, belki sana emanettir. O emanetin mliki
hereye kadr, hereyi bilir bir Rahm-i Kermdir. O senin
yanndaki mlkn senden satn almak istiyor, t senin iin
muhafaza etsin, zayi olmasn. leride mhim bir yat sana
verecek. Sen muvazzaf ve memur bir askersin. Onun
namyla al ve hesabyla amel et. Odur ki, muhta
olduun eyleri sana rzk olarak gnderiyor ve senin
takatin yetmedii eylerden seni muhafaza eder. Senin u
hayatnn gayesi, neticesi, o Mlikin esmsna ve untna
bir mazhariyettir. Sana bir musibet geldii vakit, de:
1
Yani, Ben Mlikimin
hizmetindeyim. Ey musibet! Eer Onun izin ve rzasyla
geldinse, merhaba, saf geldin. nk, elbette bir vakit
Ona dneceiz ve Onun huzuruna gideceiz ve Ona
mtkz. Madem herhalde bir zaman bizi hayatn
teklinden zd edecektir. Haydi, ey musibet, o terhis ve
o zd etmek senin elinle olsun, razym. Eer benim
emanet muhafazasnda ve vazifeperverliimi tecrbe
suretinde sana emir ve irade etmi, fakat sana teslim
olmaklma izin ve rzas olmazsa, benim takatim yettike,
emin olmayana, Mlikimin emanetini teslim etmem der.
1. Biz Allahn kullaryz; dnmz de ancak Onadr. Bakara Sresi, 2:156.
te, binden bir nmune olarak, deh-y felsefnin ve
hd-y Kurnnin verdikleri derslerin derecelerine bak.
Evet, iki tarafn hakikat-i hali, sabkan beyan edilen tarz ile
gidiyor. Fakat hidayet ve dallette insanlarn dereceleri
mtefavittir, gaetin mertebeleri de muhteliftir. Herkes her
mertebede bu hakikati tamamyla hissedemez. nk
gaet, hissi iptal ediyor. Ve bu zamanda yle bir derecede
iptal-i his etmi ki, bu elm elemin acsn ehl-i medeniyet
hissetmiyorlar. Fakat hassasiyet-i ilmiyenin tezaydyle ve
her gnde otuz bin cenazeyi gsteren mevtin ikazatyla o
gaet perdesi paralanyor. Ecneblerin tutlaryla ve
fnun-u tabiiyeleriyle dallete gidenlere ve onlar kr
krne taklit edip ittib edenlere binler nefrin ve
teesser!
1
Ey bu vatan genleri! Frenkleri taklide almaynz.
y, Avrupann size ettikleri hadsiz zulm ve advetten
sonra, hangi akl ile onlarn sefahet ve btl efkrlarna
ittib edip emniyet ediyorsunuz? Yok, yok! Sehne taklit
edenler, ittib deil, belki uursuz olarak onlarn
safnailtihak edip kendi kendinizi ve kardelerinizi idam
ediyorsunuz. gh olunuz ki, siz ahlkszcasna ittib
ettike, hamiyet dvsnda yalanclk ediyorsunuz. nk
u surette ittibnz, milliyetinize kar bir istihfaftr ve
millete bir istihzdr.

2
1. bk. l-i mran Sresi, 3:100.
2. Allah bizi de, sizi de srat- mstakime eritirsin.
ALTINCI NOTA
Ey krlerin okluklarndan ve onlarn baz hakaik-i
imaniyenin inkrndaki ittifaklarndan tela den ve
itikadn bozan biare insan! Bil ki, kymet ve ehemmiyet,
kemiyette ve adet okluunda deil. nk, insan eer
insan olmazsa, eytan bir hayvana inklp eder. nsan, baz
frenkler ve frenkmerepler gibi ihtirst- hayvniyede
terakki ettike, daha iddetli bir hayvniyet mertebesini
alr. Sen gryorsun ki, hayvntn kemiyet ve adet
itibaryla hadsiz bir okluu varken, ona nisbeten insan
gayet az iken, umum env- hayvnat stnde sultan ve
halife ve hkim olmutur.
te, muzr krler ve krlerin yolunda giden sehler,
Cenb- Hakkn hayvntndan bir nevi habislerdir ki,
Ftr- Hakm onlar dnyann imreti iin halk etmitir.
Mmin ibdna ettii nimetlerin derecelerini bildirmek
iin, onlar bir vhid-i kyas yapp, kbetinde, mstehak
olduklar Cehenneme teslim eder.
te, kffrn ve ehl-i dalletin bir hakikat-i imaniyeyi
inkr ve nefyetmelerinde kuvvet yoktur. nk, ney
srryla, ittifaklar kuvvetsizdir. Bin nefyediciler, bir tek
hkmndedir. Mesel, btn stanbul ahalisi, Ramazann
banda ay grmediinden nefyetse, iki ahidin ispatyla o
cemm-i gafrin ney ve ittifak sukut eder.
1
Madem kfrn
ve dalletin mahiyeti neydir ve inkrdr, cehildir ve
ademdir; kffrn kesretle ittifak ehemmiyetsizdir.
2
Ehl-i
hakkn, hak ve sabit ve sbutu ispat olunan mesil-i
imaniyede, uhuda istinad eden iki mminin hkm,
hadsiz ehl-i dalletin ittifakna rcih olur, galebe eder.
1. bk. Eb Dvd, Savm 14; es-Serahs, el-Mebst3:139-140; el-Ksn, Bedius-
Sani 2:81-82; el-Merinn, el-Hidye 1:121.
2. bk. Hair Sresi, 59:14.
Bu hakikatin srr udur ki: Nefyedenlerin dvlar
sureten bir iken, mteaddittir; birbiriyle ittihad edemez ki
kuvvetlensin. spat edicilerin dvlarittihad ediyor,
birbirinden kuvvet alr. nk gkteki hill-i Ramazan
grmeyen der ki: Benim nazarmda ay yoktur; benim
yanmda grnmyor. Bakas da Nazarmda yoktur der.
Daha bakas da yle der. Herbiri kendi nazarnda yoktur
der. Herbirinin nazarlar ayr ayr ve nazara perde olan
esbab dahi ayr ayr olabildii iin, dvlar da ayr ayr
olur, birbirine kuvvet veremez.
Fakat ispat edenler demiyor ki, Benim nazarmda ve
gzmde hill var. Belki Nefsl-emirde, gn yznde
hill vardr, grnr der. Grenler btn ayn dvy ve
Nefsl-emirde vardr der. Demek btn dvlar birdir.
Nefyedenlerin nazarlar ayr ayr olduundan, dvlar da
ayr ayr olur. Nefsl-emre hkmedemiyorlar. nk
nefsl-emirde ney ispat edilmez. nk ihata lzmdr.
1
bir
kaide-i usuldr. Evet, bireyi dnyada var desen, yalnz o
eyi gstermek k gelir. Eer yok deyip nefyetsen, btn
dnyay eleyip gstermek lzm gelir ki, t o ney ispat
edilsin.
te bu srra binaen, ehl-i kfrn bir hakikati nefyetmesi
ise, bir meseleyi halletmek veyahut dar bir delikten
gemek veyahut bir hendekten atlamak misalindedir ki,
bin de, bir de, birdir. nk birbirine yardmc olamaz.
Fakat ispat edenler nefsl-emirde hakikat-i hale baktklar
iin, mddelar ittihad ediyor. Kuvvetleri birbirine yardm
eder. Byk bir tan kaldrmasna benzer ki, ne kadar eller
yapsa daha ziyade kaldrmas kolay olur ve birbirinden
kuvvet alr.
YEDNC NOTA
Ey Mslmanlar dnyaya iddetle tevik eden ve sanat
ve terakkiyt- ecnebiyeye cebir ile sevk eden bedbaht
hamiyetfuru! Dikkat et, bu milletin bazlarnn din ile
balandklar rabtalar kopmasn. Eer byle ahmakane,
kr krne topuzlarn altnda bazlarn dinden rabtalar
kopsa, o vakit hayat- itimaiyede bir semm-i ktil
hkmnde o dinsizler zarar verecekler. nk mrtedin
vicdan tamam bozulduundan, hayat- itimaiyeye zehir
olur.
2
Ondandr ki, ilm-i usulde Mrtedin hakk- hayat
yoktur. Kr eer zimm olsa veya musalha etse hakk-
hayat var diye usul-i eriatn bir dsturudur.
3
Hem
mezheb-i Haneyede, ehl-i zimmeden olan bir krin
ehadeti makbuldr;
4
fakat fsk merdd-ehadettir.
nk haindir.
5
1. Mutlak yokluk, ancak pek byk glklerle ispat edilebilir. bni Kayyim
el-Cevz, es-Savikul-Mrsele4:1310; bni Kayyim el-Cevz, er-Rh l-Kelm
1:198.
2. bk. Bakara Sres, 2:217.
3. Buhr, Cihad 149, Tirmiz, Hudd 25; bni Mce, Hudd 2; Msned1:217, 282,
322, 5:231.
4. el-Ksn, Bedius-Sani 2:254-255, 6:266.
5. bk. Tirmiz, ehdt 2; Eb Dvd, Akdiyye 16; bni Mce, Ahkm 30;
Msned2:181, 204, 208.
Ey bedbaht, fsk adam! Fsklarn kesretine bakp
aldanma ve Ekseriyetin efkr benimle beraberdir deme.
nk fsk adam, fsk isteyerek ve bizzat talep edip
girmemi; belki iine dm, kamyor. Hibir fsk
yoktur ki, salih olmasn temenni etmesin ve mirini ve
reisini mtedeyyin grmek istemesin. ll kiel-iyz
billh!irtidat ile vicdan tefessh edip, ylan gibi
zehirlemekten lezzet alsn!
Ey divane ba ve bozuk kalb! Zanneder misin ki
Mslmanlar dnyay sevmiyorlar veyahut dnmyorlar
ki fakr- hale dmler; ve ikaza muhtatrlar, t ki
dnyadan hissesini unutmasnlar?
Zannn yanltr, tahminin hatadr. Belki hrs
iddetlenmi; onun iin fakr- hale dyorlar. nk
mminde hrs sebeb-i hasrettir ve sefalettir.
1
durub-u emsal hkmne
gemitir.
1. Hrsl kimse mahrum olur, zarar eder. bk. bni Kays, Kurad-Dayf4:301;
el-Meydn, Mecmeul-Emsl 1:24.
Evet, insan dnyaya aran ve sevk eden esbab oktur.
Bata nes ve hevs ve ihtiya ve havass ve duygular ve
eytan ve dnyann sur tatll ve senin gibi kt
arkadalar gibi ok dileri var. Halbuki bki olan hirete
ve uzun hayat- ebediyeye davet eden azdr. Eer sende
zerre miktar bu biare millete kar hamiyet varsa ve
ulvv- himmetten dem vurduun yalan olmazsa, hayat-
bkiyeye yardm eden azlara imdat etmek lzm gelir.
Yoksa, o az dileri susturup oklara yardm etsen, eytana
arkada olursun.
y, zanneder misin ki, bu milletin fakr- hali dinden
gelen bir zhd ve terk-i dnyadan gelen bir tembellikten
neet ediyor? Bu zanda hata ediyorsun. Acaba grmyor
musun ki, in ve Hintteki Mecus ve Berhime ve
Afrikadaki zenciler gibi, Avrupann tasallutu altna giren
milletler bizden daha fakirdirler? Hem grmyor musun ki,
zarur kuttan ziyade Mslmanlarn elinde braklmyor?
Ya Avrupakr zalimleri veya Asya mnafklar,
desiseleriyle ya alar veya gasp ediyor.
Sizin cebren byle ehl-i iman mimsiz medeniyete sevk
etmekteki maksadnz, eer memlekette syi ve emniyeti
temin ve kolayca idare etmek ise, katiyen biliniz ki, hata
ediyorsunuz, yanl yola sevk ediyorsunuz. nk itikad
sarslm, ahlk bozulmu yz fskn idaresi ve onlar
iinde syi temini, binler ehl-i salhatin idaresinden
daha mkldr.
te bu esaslara binaen, ehl-i slm dnyaya ve hrsa
sevk olunmaya ve tevik edilmeye muhta deildirler.
Terakkiyat ve syiler bununla temin edilmez. Belki
mesailerinin tanzimine ve mbeynlerindeki emniyetin
tesisine ve teavn dsturunun teshiline muhtatrlar. Bu
ihtiya da, dinin evmir-i kudsiyesiyle ve takv ve salbet-i
diniye ile olur.
SEKZNC NOTA
Ey say ve ameldeki lezzet ve saadeti bilmeyen tembel
insan! Bil ki, Cenb- Hak, keml-i kereminden, hizmetin
mkftn hizmet iinde derc etmitir. Amelin cretini
nefs-i amel iine de koymutur. te bu sr iindir ki,
mevcudat, hatt bir nokta-i nazarda cmidat dahi, evmir-i
tekviniye tabir edilen husus vazifelerinde, keml-i evkle
ve bir eit lezzet ile evmir-i Rabbniyeyi imtisal ederler.
Ardan, sinekten, tavuktan tut, t ems ve kamere kadar
herey keml-i lezzet ile vazifesine alyorlar. Demek
hizmetlerinde bir lezzet var ki, akllar olmadndan
kbeti ve neticeleri dnmeden, mkemmel vazifelerini
ifa ediyorlar.
Eer desen: Zhayatta lezzet kabildir. Cemdatta nasl
evk ve lezzet olabilir?
Elcevap: Cemdat kendi hesaplarna deil, onlara tecell
eden esm-i lhiye hesabna bir eref, bir makam, bir
keml, bir gzellik, bir intizam isterler, aryorlar. O vazife-i
ftriyelerinin imtisalinde, Nrul-Envrn isimlerine birer
mkes, birer yine hkmne getiinden, tenevvr eder,
terakki eder.
Mesel, nasl ki bir katre su, bir zerrecik cam paras,
ztnda ziyasz, ehemmiyetsiz iken, s kalbiyle gnee
yzn evirse, o vakit o ehemmiyetsiz, ziyasz katre ve
cam paras, gnein bir nevi ar olup senin yzne de
tebessm eder. te bu misal gibi, zerrat- mevcudat,
ceml-i mutlak ve keml-i mutlak sahibi olan Zt-
Zlcellin isimlerine vazifeperverlik cihetinde yine
olmalaryla, o katre ve zerrecik ie gibi gayet aa bir
dereceden gayet yksek bir derece-i zuhura ve tenevvre
kyorlar. Madem vazife cihetinde gayet nuran ve yksek
bir makam alyorlar; lezzet mmkn ve kabilse, yani
hayat- mmeden hissedar iseler, gayet lezzet ile o
vazifeleri gryorlar denilebilir.
Vazifede lezzet bulunduuna en zhir bir delil: Sen
kendi z ve duygularnn hizmetlerine bak. Herbiri, bek-i
ahs ve bek-i nev iin ettikleri hizmetlerinde ayr ayr
lezzetleri var. Nefs-i hizmet, onlara bir telezzz hkmne
geiyor. Hatt hizmeti terk etmek, o uzvun bir nevi
azabdr.
Hem en zhir bir delil dahi, horoz ve yavrulu tavuk gibi
hayvntn vazifelerinde gsterdikleri fedakrne ve
merdne vaziyetleridir ki, horoz a olduu halde tavuklar
nefsine tercih edip, bulduu rzka onlar arr; yemez,
onlara yedirir. Ve bir evk ve iftihar ve telezzz ile o
vazifeyi grd grnr. Demek o hizmette, yemekten
fazla birlezzet alr. Hem kk yavrularna obanlk eden
tavuk dahi,yavrularnn hatr iin ruhunu feda eder, ite
atlr. Kendini abrakp onlar doyurur. Demek o hizmette
yle bir lezzet alr ki, alkacsna ve lmek elemine
tereccuh eder, ziyade gelir.
Hayvn valideler, yavrularn, kk iken vazifeleri
bulunduundan, lezzetle himayeye alr. Byk olduktan
sonra vazife kalkar, lezzet de gider. Yavrusunu dver,
elinden daneyi alr. Yalnz, insan nevindeki validelerin
vazifeleri bir derece devam eder. nk insanlarda, zaaf ve
acz itibaryla, daima bir nevi ocukluk var; her vakit de
efkate muhtatr.
te umum hayvntn, horoz gibi obanlk eden
erkeklerine ve tavuk gibi validelerine bak, anla ki, bunlar
kendi hesabna ve kendileri namna, kendi kemlleri iin o
vazifeyi grmyorlar. nk hayatn, vazifede lzm gelse
feda ediyorlar. Belki vazifeleri, onlar o vazifeyle tavzif
eden ve o vazife iinde rahmetiyle bir lezzet derc eden
Mnim-i Kermin hesabna ve Ftr- Zlcellin namna
gryorlar.
Hem nefs-i hizmette cret bulunduuna bir delil de
udur ki: Nebtat ve ecar, bir evk u lezzeti ihsas eden bir
tavr ile Ftr- Zlcellin emirlerini imtisal ediyorlar.
nk, datt gzel kokular ve mterilerin nazarn celb
edecek ziynetlerle sslenmeleri ve smblleri ve
meyveleri iin rynceye kadar kendilerini feda
etmeleri, ehl-i dikkate gsterir ki, onlarn, emr-i lhnin
imtisalinden yle bir lezzetleri var ki, neslerini mahvedip
rtyorlar.
Bak, banda ok st konserveleri tayan hindistan
cevizi ve incir gibi meyvedar aalar, rahmet hazinesinden
lisan- hal ile st gibi en gzel bir gday ister, alr,
meyvelerine yedirir, kendi bir amur yer. Hem nar aac
s bir arab hazine-i rahmetten alp meyvesine yedirir,
kendisi amurlu ve bulank bir suya kanaat eder.
Hatt hububatta dahi smbllenmek vazifesinde zhir
bir itiyak grnr. Nasl ki dar bir yerde hapsedilen bir
zt, bir bostana ve geni bir yere kmay mtakane ister;
yle de, hububatta, smbllenmek vazifesinde yle srurlu
bir vaziyet, bir itiyak grnyor.
te snnetullah tabir edilen, kinatta cereyan eden
bu srl uzun dsturdandr ki, isiz, tembel, istirahat ile
yaayan ve rahat deinde uzananlar, ekseriyetle, say
eden, alanlardan daha ziyade zahmet ve sknt ekerler.
nk, daima isizler mrnden ikyet ederler, elenceile
abuk gemesini isterler. Say edenler ve alanlar ise
kirdirler, hamd ederler, mrlerinin gemesini
istemezler.


1
kll dsturdur. Hem o sr iledir ki, Rahat zahmette,
zahmet rahattadr cmlesi darbmesel olmutur.
1. Atlet iinde istirahat eden, mrnden ikyetidir. alan ve i gren ise
haline kreder.
Evet, cemdta dikkatle nazar edilse, bilkuvve yalnz
istidat ve kabiliyet cihetinde nks kalp inkiaf
etmeyenlerin, gayet bir itihad ve say ile inbisat edip
bilkuvveden bilil suretine gemesinde, mezkr snnet-i
lhiye dsturuyla bir tavr grnyor. Ve o tavr iaret
eder ki, o vazife-i ftriyede bir evk ve o meselede bir lezzet
vardr. Eer o cmidin umum hayattan hissesi varsa, evk
kendisinin olur; yoksa, o cmidi temsil eden, nezaret eden
eye aittir. Hatt bu srra binaen denilebilir ki: Ltif, nzik
su incimad emrini ald vakit, yle iddetli bir evk ile o
emre imtisal eder ki, demiri ak eder, paralar. Demek
burdet ve tahtessfr souun lisanyla, az kapal demir
kaptaki suya Genilen emr-i Rabbnsi tebli edilince,
iddet-i evk ile kabn paralar. Demiri bozar, kendisi buz
olur. Ve hkez, hereyi buna kyas et ki, gnelerin
devernndan ve seyr seyahatlerinden tut, t zerrelerin
mevlev gibi devretmelerine ve dnmelerine ve
ihtizazlarna kadar kinattaki btn say ve hareket,
kanun-u kader-i lh zerine cereyan ediyor ve dest-i
kudret-i lhden sudur eden ve irade ve emir ve ilmi
tazammun eden emr-i tekvn ile zuhur eder. Hatt herbir
zerre, herbir mevcut, herbir zhayat, bir nefer askere benzer
ki, orduda muhtelif dairelerde, o neferin ayr ayr nisbetleri,
vazifeleri olduu gibi, herbir zerre, herbir zhayatn dahi
yledir. Mesel senin gznde bir zerre, gzn hcresinde
ve gzde ve sb- vehiyede ve bedenin eryin tabir
edilen damarlarnda birer nisbeti ve o nisbete gre birer
vazifesi ve o vazifeye gre birer faidesi vardr. Ve hkez,
hereyi ona kyas et.
Buna binaen herbir ey, bir Kadr-i Ezelnin vcub-u
vcuduna iki cihetle ehadet eder:
Biri: Tkatinin binler derece fevkinde vazifeleri
grmekteki acz-i mutlak lisanyla o Kadrin vcuduna
ehadet eder.
kincisi: Herbir ey, nizam- lemi tekil eden dsturlara
ve muvazene-i mevcudat idame eden kanunlara tatbik-i
hareket etmekle o Alm-i Kadre ehadet eder. nk zerre
gibi bir cmid, ar gibi kk bir hayvan, Kitab- Mbnin
mhim ve ince meseleleri olan nizam ve mizan bilmez.
Cmid bir zerre, ar gibi kk bir hayvan nerede?
Semvat tabakalarn bir defter sahifesi gibi ap, kapayp
toplayan Zt- Zlcellin elindeki Kitab- Mbnin mhim,
ince meselelerini okumak nerede? Eer sen divanelik edip
zerrede o kitabn ince huruftn okuyacak kadar bir gz
bulunduunu tevehhm etsen, o vakit o zerrenin
ehadetini redde alabilirsin!
Evet, Ftr- Hakm, Kitab- Mbnin dsturlarn gayet
gzel bir surette ve muhtasar bir tarzda ve has bir lezzette
ve mahsus bir ihtiyala icml edip derc eder. Herey yle
has bir lezzet ve mahsus bir ihtiyala amel etse, o Kitab-
Mbnin dsturlarn bilmeyerek imtisal eder. Mesel,
hortumlu sivrisinek dnyaya geldii dakikada hanesinden
kar, durmayarak insann yzne hcum eder, uzun
assyla vurur, b- hayat fkrtr, ier. Hcumdan
kamakta, erkn- harp gibi maharet gsterir. Acaba bu
kk, tecrbesiz, yeni dnyaya gelen mahlka bu sanat
ve bu fenn-i harbi ve su karmak sanatn kim retmi?
Ve nereden renmi? Ben, yani bu biare Said, itiraf
ediyorum ki, eer ben o hortumlu sinein yerinde
olsaydm, kerrfer harbini ve su karmak hizmetini, ok
uzun dersler ve ok mteaddit tecrbelerle ancak
renebilirdim.
te, ilhma mazhar olan ar, rmcek ve yuvasn orap
gibi yapan blbl gibi hayvnt bu sinee kyas et. Hatt
nebtt da aynen hayvnta kyas edebilirsin. Evet,
Cevd- Mutlak (celle celluhu), her ferd-i zhayatn eline
lezzet middyla ve ihtiya mrekkebiyle yazlm bir
tezkereyi vermi, onunla evmir-i tekviniyenin programn
ve hizmetlerinin hristesini tevdi etmitir. Bak o Hakm-i
Zlcelle, nasl Kitab- Mbnin dsturlarndan, ar
vazifesine ait miktarn bir tezkerede yazm, arnn
bandaki sandukaya koymutur. O sandukann anahtar
da, vazifeperver arya has bir lezzettir. Onunla sandukay
aar, programn okur, emri anlar, hareket eder,
1

yetinin srrn izhar eder.
te, eer bu Sekizinci Notay tamamen iittin ve tam
anladnsa, bir hads-i iman ile
2

in bir srrn,
3
nin bir
hakikatini,
4

nun bir dsturunu,

5
un bir nktesini anlarsn.
1. Rabbin balarsna ilham etti. Nahl Sresi, 16:68.
2. Rahmeti hereyi kaplamtr. Arf Sresi, 7:156.
3. Hibir ey yoktur ki, Onu hamd ile tesbih etmesin. sr Sresi, 17:44.
4. Bireyin olmasn murad ettii zaman Onun ii sadece Ol demektir; o da
oluverir. Ysin Sresi, 36:82.
5. n ne ycedir Onun ki, hereyin i yz Onun elindedir. Siz de Ona
dneceksiniz. Ysin Sresi, 36:83
DOKUZUNCU NOTA
Bil ki, nev-i beerde nbvvet, beerdeki hayr ve
kemltn fezlekesi ve esasdr. Din-i hak, saadetin
hristesidir. man, bir hsn- mnezzeh ve mcerreddir.
Madem u lemde parlak bir hsn, geni ve yksek bir
hayr, zhir bir hak, fik bir keml grnyor. Bilbedhe,
hak ve hakikat, nbvvet iindedir ve nebler elindedir.
Dallet, er ve hasret, onun muhalindedir.
Mehsin-i ubudiyetin binlerinden yalnz buna bak ki,
Neb Aleyhisst Vesselm,ubudiyet cihetiyle
muvahhidnin kalblerini iyd ve Cuma ve cemaat
namazlarnda ittihad ettiriyor ve dillerini bir kelimede cem
ediyor. yle bir surette ki, u insan, Mbd-u Ezelnin
azamet-i hitabna, hadsiz kalblerden ve dillerden kan
sesler, dualar, zikirler ile mukabele ediyor. O sesler, dualar,
zikirler birbirine tesandederek ve birbirine yardm edip
ittifak ederek yle geni bir suretteMbd-u Ezelnin
ulhiyetine kar bir ubudiyet gsteriyor ki, gyakre-i arz
kendisi o zikri sylyor, o duay ediyor ve aktryla namaz
klyor ve etrafyla, semvtn fevkinde izzet ve azametle
nzil olan
1
emrini, kre-i arz imtisal ediyor.
Bu srr- ittihad ile, kinat iinde bir zerre gibi zayf, kk
bir mahlk olan u insan, ubudiyetin azameti cihetiyle
Hlk- Arz ve Semvtn mahbub bir abdi ve arzn halifesi,
sultan ve hayvntn reisi ve hilkat-i kinatn neticesi ve
gayesi oluyor.
1. Namaz dos doru kln. Bakara Sresi, 2:43, 83, 110; Nis Sresi,
4:77,103;Enam Sresi, 6:72; Ynus Sresi, 10:87: Hac Sresi, 22:78: Nr
Sresi,24:56; Rm Sresi, 30:31; Mcadele Sresi, 58:13; Mzemmil
Sresi,73:20..
Evet, eer namazlarn arkasnda, hususan bayram
namazlarnda, bir anda Allahu ekber diyen yzer milyon
insanlarn sesleri, lem-i gaybda ittihad ettikleri gibi,
lem-i ehadette dahi birbiriyle ittihad edip itima etse,
kre-i arz tamamyla byk bir insan olup, azametine
nisbeten byk bir sad ile syledii Allahu ekbere msavi
geldiinden, o muvahhidnin ittihadyla bir anda Allahu
ekber demeleri, kre-i arzn byk bir Allahu ekberi
hkmne geiyor. Adeta bayram namazlarnda lem-i
slmn zikir ve tesbihiyle zemin zelzele-i kbrya mazhar
olup, aktr-u etrafyla Allahu ekber deyip, kblesi olan
Kbe-i Mkerremenin samim kalbiyle niyet edip, Mekke
azyla, Arefe diliyle Allahu ekber diyerek, o tek kelime,
etraf- arzdaki umum mminlerin maaramisal
azlarndaki havada temessl ediyor. Birtek Allahu ekber
kelimesinin aks-i sadsyla hadsiz Allahu ekber vuku
bulduu gibi, o makbul zikir ve tekbir, semvt dahi
nlatp berzah lemlerine de temevv ederek sad
veriyor.
te, bu arz byle kendine scid
1
ve bid ve ibdna
mescid
2
ve mahlklarna beik
3
ve kendine msebbih
4
ve
mkebbir eden Zt- Zlcelle, yerin zerrt adedince
hamd ve tesbih ve tekbir edip ve mevcudat adedince
hamd ediyoruz ki, bize bu nevi ubudiyeti ders veren
Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselmna mmet eylemi.
1. bk. Rad Sresi, 13:15; Nahl Sresi, 16:49; Hac Sresi, 22:18.
2. bk. Buhr, Salt 56; Tirmiz, Salt 119; Eb Dvd, Salt 24; ibni Mce,
Mescid 4.
3. bk. Bakara Sresi, 2:22; Th Sresi, 20:53; Zuhruf Sresi 43:10; Nebe Sresi,
78:6.
4. bk. Fatiha Sresi, 1:2; Enam Sresi, 6:1; sr Sresi, 17:44; Kehf Sresi, 18:1;
Cuma Sresi, 62:1.
ONUNCU NOTA
Bil, ey gal, mevve Said! Cenb- Hakkn nur-u
marifetine yetimek ve bakmak ve yt ve ahitlerin
yinelerinde cilvelerini grmek ve berhin ve deliller
mesmtyla tem etmek iktiza ediyor ki, senin
stnden geen, kalbine gelen ve aklna grnen herbir
nuru tenkit parmaklaryla yoklama ve tereddt eliyle tenkit
etme. Sana klanan bir nuru tutmak iin elini uzatma.
Belki gaet esbabndan tecerrd et, onlara mteveccih ol,
dur. nk, ben mahede ettim ki, marifetullahn
ahitleri, burhanlar eittir:
Bir ksm su gibidir. Grnr, hissedilir, lkin
parmaklarla tutulmaz. Bu ksmda hayalttan tecerrd
etmek, klliyetle ona dalmak gerektir. Tenkit parmaklaryla
tecesss edilmez; edilse akar, kaar. O b- hayat, parma
mekn ittihaz etmez.
kinci ksm, hava gibidir. Hissedilir, fakat ne grnr, ne
de tutulur. Ona kar sen, yzn, azn, ruhunla o rahmet
nesmine kar tevecch et, kendini mukabil tut. Tenkit
elini uzatma, tutamazsn. Ruhunla teneffs et. Tereddt eli
ile baksan, tenkit ile el atsan, o yrr, gider. Senin elini
mesken ittihaz etmez, ona raz olmaz.
nc ksm ise, nur gibidir. Grnr, fakat ne
hissedilir, ne de tutulur. yleyse, sen kalbinin gzyle,
ruhunun nazaryla kendini ona mukabil tut ve gzn ona
tevcih et, bekle. Belki kendikendine gelir. nk nur, elle
tutulmaz, parmaklarla avlanmaz. Belki onur ancak basiret
nuruyla avlanr. Eer haris ve madd elini uzatsan ve
madd mizanlarla tartsan, snmese de gizlenir. nk yle
nur, maddde hapse raz olmad gibi, kayda giremez,
kes kendine mlik ve seyyid kabul etmez.
ON BRNC NOTA
Bil ki, Kurn- Mucizl-Beynn ifadesinde ok efkat
ve merhamet var. nk, muhataplarn eksersi, cumhur-u
avamdr. Onlarn zihinleri basittir. Nazarlar dahi dakik
eyleri grmediinden, onlarn bestet-i efkrn okamak
iin, tekrar ile, semvat ve arzn yzlerine yazlan yetleri
tekrar ediyor, o byk hareri kolaylkla okutturuyor.
Mesel, semvat ve arzn hilkati ve semdan yamurun
yadrlmas ve arzn dirilmesi gibi bilbedhe okunan ve
grnen yetleri ders veriyor. O huruf-u kebre iinde
kk harerle yazlan ince yta nazar nadiren evirir, t
zahmet ekmesinler.
Hem slb-u Kurnde yle bir cezlet ve selset ve
ftrlik var ki, gya Kurn bir hafzdr, kudret kalemiyle
kinat sahifelerinde yazlan yt okuyor. Gya Kurn,
kinat kitabnn kraatidir ve nizmtnn tilvetidir ve
Nakka- Ezelnin untn okuyor ve illerini yazyor. Bu
cezlet-i beyaniyeyi grmek istersen, hyar ve mdakkik
bir kalb ile, Sre-i Amme ve
1

yetleri gibi fermanlar dinle.
1. De ki: Ey mlkn hakiki sahibi olan Allahm... l-i mrn Sresi, 3:26.
ON KNC NOTA
Ey bu notalar dinleyen dostlarm! Biliniz ki, ben hilf-
det olarak, gizlemesi lzm gelen, Rabbime kar kalbimin
tazarru ve niyaz ve mnctn bazan yazdmn sebebi;
lm, dilimi susturduu zamanlarda, dilime bedel
kitabmn sylemesinin kabuln rahmet-i lhiyeden rica
etmektir. Evet, ksa bir mrde, hadsiz gnahlarma kefaret
olacak, muvakkat lisanmn tevbe ve nedametleri k
gelmiyor. Sabit ve bir derece daim olan kitabmn lisan
daha ziyade o ie yarar. te bu noktalarn telinden bu
notalarn telierinden on sene evvel, dadaal bir
frtna-i ruhiye neticesinde, Eski Saidin glmeleri Yeni
Saidin alamalarna inklp edecei hengmda, genliin
gaet uykusundan ihtiyarlk sabahyla uyandm bir anda,
u mncat ve niyaz, Arab yazlmtr. Bir ksmnn Trke
meli udur ki:
Ey Rabb-i Rahmim ve ey Hlk- Kermim! Benim s-i
ihtiyarmla mrm ve genliim zayi olup gitti. Ve o mr
ve genliin meyvelerinden elimde kalan, elem verici
gnahlar, zillet verici elemler, dallet verici vesveseler
kalmtr. Ve bu ar yk ve hastalkl kalb ve hacletli
yzmle kabre yaknlayorum. Bilmahede, gre gre,
gayet sratle, saa ve sola inhiraf etmeyerek, ihtiyarsz bir
tarzda, vefat eden ahbap ve akran ve akaribim gibi, kabir
kapsna yanayorum.
O kabir, bu dr- fniden rk- ebed ile ebedl-bd
yolunda kurulmu, alm evvelki menzil ve birinci
kapdr.
1
Ve bu balandm ve meftun olduum u dr-
dnyay, kat bir yakn ile anladm ki, hliktir gider ve
fnidir lr. Ve bilmahede, iindeki mevcudat dahi,
birbiri arkasndan kale kale gp gider, kaybolur.
Hususan benim gibi nefs-i emmreyi tayanlara u dnya
ok gaddardr, mekkrdr. Bir lezzet verse, bin elem takar,
ektirir. Bir zm yedirse, yz tokat vurur.
Ey Rabb-i Rahmim ve ey Hlk- Kermim!
2

srryla ben imdiden gryorum ki, yakn bir
zamanda, kefenimi giydim, tabutuma bindim, dostlarma
veda eyledim. Kabrime tevecch edip giderken, Senin
dergh- rahmetinde, cenazemin lisan- haliyle, ruhumun
lisan- kliyle bararak derim: El-aman, el-aman! Ya
Hannn! Y Mennn! Beni gnahlarmn hacletinden
kurtar!
1. bk. Tirmiz, Zhd 5; bni Mce, Zhd 32; Msned1:63.
2. Her gelecek ey yakndr. bn-i Mce,Mukaddime: 7; Drim, Mukaddime 23.
te kabrimin bana ulatm, boynuma kefenimi takp
kabrimin banda uzanan cismimin zerine durdum.
Bam dergh- rahmetine kaldrp btn kuvvetimle
feryad edip nid ediyorum: El-aman, el-aman! Y
Rahmn! Y Hannn! Y Mennn! Beni gnahlarmn ar
yklerinden hals eyle!
te, kabrime girdim, kefenime sarldm. Teyciler beni
brakp gittiler. Senin af ve rahmetini intizar ediyorum. Ve
bilmahede grdm ki, Senden baka melce ve mence
yok. Gnahlarn irkin yznden ve msiyetin vah
eklinden ve o meknn darlndan, btn kuvvetimle
nid edip:
El-aman, el-aman! Ya Rahmn! Y Hannn! Y
Mennn! Y Deyyn! Beni irkin gnahlarmn
arkadalklarndan kurtar! Yerimi genilettir! lh, Senin
rahmetin melceimdir ve Rahmeten lil-lemn olan
Habibin (a.s.m.), Senin rahmetine yetimek iin vesilemdir.
Senden ekv deil, belki nefsimi ve halimi Sana ekv
ediyorum.
Ey Hlk- Kermim ve ey Rabb-i Rahmim! Senin Said
ismindeki mahlkun ve masnuun ve abdin, hem si, hem
ciz, hem gal, hem cahil, hem all, hem zell, hem msi,
hem msin, hem ak, hem seyyidinden kam bir kle
olduu halde, krk sene sonra nedamet edip Senin
derghna avdet etmek istiyor. Senin rahmetine iltica
ediyor. Hadsiz gnah ve hatatlarn itiraf ediyor. Evham ve
trl trl illetlerle mptel olmu, Sana tazarru ve niyaz
eder. Eer keml-i rahmetinle onu kabul etsen, maret
edip rahmet etsen, zaten o Senin nndr. nk
Erhamrrhimnsin. Eer kabul etmezsen, Senin kapndan
baka hangi kapya gideyim? Hangi kap var? Senden
baka Rab yok ki derghna gidilsin. Senden baka hak
mbud yoktur ki ona iltica edilsin.

:


1
1. Senden baka ilh yoktur. Sen birsin. Senin hibir erikin yoktur.
Dnyadason, hirette ve kabirde ilk sz: ehadet ederim ki Allahtan baka ilh
yoktur; yine ehadet ederim ki Muhammed (a.s.m.) Allahn Resuldr.
ON NC NOTA
Medar- iltibas olmu olan be meseledir.
BRNCS: Tarik-i hakta alan ve mcahede edenler,
yalnz kendi vazifelerini dnmek lzm gelirken, Cenb-
Hakka ait vazifeyi dnp, harektn ona bina ederek
hataya derler. Edebd-Din ved-Dnya risalesinde vardr
ki:
Bir zaman eytan, Hazret-i s Aleyhisselma itiraz edip
demi ki: Madem ecel ve herey kader-i lh iledir; sen
kendini bu yksek yerden at, bak nasl leceksin.
Hazret-i s Aleyhisselm demi ki:

1
1. Maverd, Edebd-Dny ved-Dns. 12; Mamer b. Rid, el-Cmi 11:113; Eb
Nuaym, Hilyetl-Evliy 4:12; bnl-Cevz, Telbs bls 1:344; bni Hacer, el-sbe
4:764.
Yani, Cenb- Hak abdini tecrbe eder ve der ki: Sen
byle yapsan sana byle yaparm. Greyim seni, yapabilir
misin? diye tecrbe eder. Fakat abdin hakk yok ve haddi
deil ki, Cenb- Hakk tecrbe etsin ve desin: Ben byle
ilesem Sen byle iler misin? diye tecrbevri bir surette
Cenb- Hakkn rububiyetine kar imtihan tarz, s-i
edeptir, ubudiyete mndir.
Madem hakikat budur; insan kendi vazifesini yapp
Cenb- Hakkn vazifesine karmamal.
Mehurdur ki, bir zaman slm kahramanlarndan ve
Cengizin ordusunu mteaddit defa malp eden
Celleddin-i Harzemah harbe giderken, vzers ve etb
ona demiler:
Sen muzaffer olacaksn. Cenb- Hak seni galip
edecek.
O demi: Ben Allahn emriyle, cihad yolunda hareket
etmeye vazifedarm. Cenb- Hakkn vazifesine karmam.
Muzaffer etmek veya malp etmek Onun vazifesidir.
te o zt bu srr- teslimiyeti anlamasyla, harika bir
surette ok defa muzaffer olmutur.
Evet, insann elindeki cz- ihtiyar ile iledikleri
ef allerinde, Cenb- Hakka ait netici dnmemek
gerektir. Mesel, kardelerimizden bir ksm ztlar,
halklarn Risale-i Nura iltihaklar evklerini
ziyadeletiriyor, gayrete getiriyor. Dinlemedikleri vakit,
zayarn kuvve-i mneviyeleri krlyor, evkleri bir derece
snyor. Halbuki, stad- mutlak, mukted-y kll, rehber-i
ekmel olan Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselm,
1

olan ferman- lhyi kendine
rehber-i mutlak ederek, insanlarn ekilmesiyle ve
dinlememesiyle daha ziyade say gayret ve ciddiyetle
tebli etmi. nk

2
srryla anlam ki, insanlara dinlettirmek ve hidayet
vermek, Cenb- Hakkn vazifesidir; Cenb- Hakkn
vazifesine karmazd.
1. Peygambere den, ancak tebli etmekten ibarettir. Nur Sresi, 24:54.
2. Sen sevdiin kimseyi hidayete erdiremezsin. Ancak Allah dilediine hidayet
verir. Kasas Sresi, 28:56.
yle ise, ite ey kardelerim! Siz de, size ait olmayan
vazifeye harektnz bina etmekle karmaynz ve
Hlknza kar tecrbe vaziyetini almaynz.
KNC MESELE: Ubudiyet, emr-i lhye ve rza-y
lhye bakar. Ubudiyetin dsi emr-i lh ve neticesi
rza-y Haktr. Semert ve fevidi uhreviyedir. Fakat ille-i
gaiye olmamak, hem kasten istenilmemek artyla,
dnyaya ait faideler ve kendi kendine terettp eden ve
istenilmeyerek verilen semereler, ubudiyete mn olmaz.
Belki zayar iin mevvik ve mreccih hkmne
geerler. Eer o dnyaya ait faideler ve menfaatler o
ubudiyete, o virde veya o zikre illet veya illetin bir cz
olsa, o ubudiyeti ksmen iptal eder. Belki o hsiyetli virdi
akm brakr, netice vermez.
te bu srr anlamayanlar, mesel yz hsiyeti ve
faidesi bulunan Evrd- Kudsiye-i ah- Nakibendyi veya
bin hsiyeti bulunan Cevenl-Kebri, o faidelerin
bazlarn maksud-u bizzat niyet ederek okuyorlar. O
faideleri gremiyorlar ve gremeyecekler ve grmeye de
haklar yoktur. nk o faideler, o evradlarn illeti olamaz
ve ondan, onlar kasten ve bizzat istenilmeyecek. nk
onlar fazl bir surette, o hlis virde talepsiz terettp eder.
Onlar niyet etse, ihls bir derece bozulur. Belki
ubudiyetten kar ve kymetten der.
Yalnz bu kadar var ki, byle hsiyetli evrd okumak
iin, zayf insanlar bir mevvik ve mreccihe muhtatrlar.
O faideleri dnp, evke gelip, evrd srf rza-y lh
iin, hiret iin okusa zarar vermez. Hem de makbuldr.
Bu hikmet anlalmadndan, oklar, aktabdan ve Selef-i
Salihnden merv olan faideleri grmediklerinden pheye
der, hatt inkr da eder.
NC MESELE:
1

Yani, Ne mutlu o adama ki, kendini bilip
haddinden tecavz etmez.
1. Buhr, et-Tarihul-Kebr3:338; Tabern, el-Muceml-Kebr 5:71; Beyhk,
es-Snenl-Kbr 4:182.
Nasl bir zerre camdan, bir katre sudan, bir havuzdan,
denizden, kamerden seyyarelere kadar gnein cilveleri
var. Herbirisi kabiliyetine gre gnein aksini, misalini
tutuyor ve haddini biliyor. Bir katre su, kendi kabiliyetine
gre Gnein bir aksi bende vardr der. Fakat Ben de
deniz gibi bir yineyim diyemez. yle de, esm-i
lhiyenin cilvesinin tenevvne gre, makamt- evliyada
yle mertip var. Esm-i lhiyenin herbirisinin, bir gne
gibi, kalbden Ara kadar cilveleri var. Kalb de bir artr.
Fakat Ben de Ar gibiyim diyemez.
te, ubudiyetin esas olan, acz ve fakr ve kusur ve
naksn bilmek ve niyaz ile dergh- Ulhiyete kar secde
etmeye bedel naz ve fahr suretinde gidenler, zerrecik
kalbini Ara msavi tutar. Katre gibi makamn, deniz gibi
evliyann makamtyla iltibas eder. Kendini o byk
makamta yaktrmak ve o makamda kendini muhafaza
etmek iin, tasannuta, tekellfta, mnsz hodfurulua
ve birok mkilta der.
Elhasl, hadiste vardr ki:



1
Yani, medar- necat ve hals, yalnz ihlstr. hls
kazanmak ok mhimdir. Bir zerre ihlsl amel,
batmanlarla hlis olmayana mreccahtr.
2
hls
kazandran, harektndaki sebebi srf bir emr-i lh ve
neticesi rza-y lh olduunu dnmeli ve vazife-i
lhiyeye karmamal.
Hereyde bir ihls var. Hatt muhabbetin de ihls ile bir
zerresi, batmanlar ile resm ve cretli muhabbete tereccuh
eder. te bir zt bu ihlsl muhabbeti byle tabir etmi:


3
1. nsanlar helk oldu-limler mstesna. limler de helk oldu-ilmiyle amel
edenler mstesna. Amel edenler de helk oldu-ihls sahipleri mstesna. hls
sahiplerine gelince, onlar da pek byk bir tehlike ile kar karyadrlar. bk.
Acln, Kefl-Haf 2:415; Gazl, hyu Ulmid-Dn 3:414,4:179, 362.
2. el-Hkim, el-Mstedrek4:341; Eb Nuaym, Hilyetl-Evliy 1:244.
3. bk. bni Kays, Kurad-Dayf1:95, 207; ez-Zeheb, Trihul-slm 103.
Yani, Ben muhabbet zerine bir rvet, bir cret, bir
mukabele, bir mkfat istemiyorum. nk, mukabilinde
bir mkfat, bir sevap istenilen muhabbet zayftr,
devamszdr. Hatt hlis muhabbet, ftrat- insaniyede ve
umum validelerde derc edilmitir. te bu hlis muhabbete
tam mnsyla validelerin efkatleri mazhardr. Valideler, o
srr- efkatle, evltlarna kar muhabbetlerine bir
mkfat, bir rvet istemediklerine ve talep etmediklerine
delil; ruhunu, belki saadet-i uhreviyesini de onlar iin feda
etmeleridir. Tavuun btn sermayesi kendi hayat iken,
yavrusunu itin azndan kurtarmak iinHsrevin
mahedesiylekafasn ite kaptrr.
DRDNC MESELE: Esbab- zhiriye eliyle gelen
nimetleri o esbab hesabna almamak gerektir. Eer o
sebep ihtiyar sahibi deilse (mesel hayvan ve aa gibi),
dorudan doruya o nimeti Cenb- Hak hesabna verir.
Madem o lisan- hal ile Bismillh der, sana verir. Sen de
Allah hesabna olarak Bismillh de, al.
Eer o sebep ihtiyar sahibi ise, o Bismillh demeli,
sonra ondan al. Yoksa alma. nk
1

yetinin mn-y sarihinden baka bir
mn-y iarsi udur ki: Mnim-i Hakikyi hatra
getirmeyen ve Onun namyla verilmeyen nimeti
yemeyiniz demektir.
1. zerine Allahn ad zikredilmeyen eylerden yemeyin! Enm Sresi,
6:121.
O halde, hem veren Bismillh demeli, hem alan
Bismillh demeli. Eer o Bismillh demiyor, fakat sen de
almaya muhta isen, sen Bismillh de, onun ba stnde
rahmet-i lhiyenin elini gr, kr ile p, ondan al. Yani,
nimetten inma bak, inamdan Mnim-i Hakikyi dn.
Bu dnmek bir krdr. Sonra o zhir vastaya istersen
dua et; nk o nimet onun eliyle size gnderildi.
Esbab- zhiriyeyi peresti edenleri aldatan, iki eyin
beraber gelmesi veya bulunmasdr ki, iktiran tabir edilir,
birbirine illet zannetmeleridir. Hem bireyin ademi, bir
nimetin mdum olmasna illet olduundan, tevehhm eder
ki, o eyin vcudu dahi o nimetin vcuduna illettir.
krn, minnettarln o eye verir, hataya der. nk
bir nimetin vcudu, o nimetin umum mukaddemtna ve
eritine terettp eder. Halbuki o nimetin ademi, birtek
artn ademiyle oluyor.
Mesel, bir baheyi sulayan cetvelin deliini amayan
adam, o bahenin kurumasna ve o nimetlerin ademine
sebep ve illet oluyor. Fakat o bahenin nimetlerinin
vcudu, o adamn hizmetinden baka, yzer eritin
vcuduna tevakkuf ile beraber, illet-i hakik olan kudret ve
irade-i Rabbniye ile vcuda gelir. te bu maltann ne
kadar hatas zhir olduunu anla ve esbabperestlerin de ne
kadar hata ettiklerini bil.
Evet, iktiran ayrdr, illet ayrdr. Bir nimet sana geliyor.
Fakat bir insann sana kar ihsan niyeti o nimete mukarin
olmu. Fakat illet olmam. llet rahmet-i lhiyedir. Evet, o
adam ihsan etmeyi niyet etmeseydi o nimet sana
gelmezdi, nimetin ademine illet olurdu. Fakat, mezkr
kaideye binaen, o meyl-i ihsan, o nimete illet olamaz.
Ancak yzer eritin bir art olabilir.
Mesel, Risale-i Nurun akirtleri iinde Cenb- Hakkn
nimetlerine mazhar baz ztlar (Hsrev, Refet gibi), iktirn
illet ile iltibas etmiler, stadna fazla minnettarlk
gsteriyorlard. Halbuki, Cenb- Hak onlara ders-i
Kurnde verdii nimet-i istifade ile, stadlarna ihsan
ettii nimet-i ifadeyi beraber klm, mukarenet vermi.
Onlar derler ki: Eer stadmz buraya gelmeseydi biz
bu dersi alamazdk. yleyse onun ifadesi, istifademize
illettir.
Ben de derim: Ey kardelerim! Cenb- Hakkn bana da,
sizlere de ettii nimet beraber gelmi. ki nimetin illeti de
rahmet-i lhiyedir. Ben de sizin gibi, iktirn illet ile iltibas
ederek, bir vakit Risale-i Nurun sizler gibi elmas kalemli
yzer akirtlerine ok minnettarlk hissediyordum. Ve
diyordum ki: Bunlar olmasayd, benim gibi yarm mm
bir biare nasl hizmet edecekti? Sonra anladm ki, sizlere
kalem vastasyla olan kuds nimetten sonra, bana da bu
hizmete muvaffakiyet ihsan etmi. Birbirine iktiran etmi;
birbirinin illeti olamaz. Ben size teekkr deil, belki sizi
tebrik ediyorum. Siz de bana minnettarla bedel, dua ve
tebrik ediniz.
Bu Drdnc Meselede gaetin ne kadar dereceleri
bulunduu anlalr.
BENC MESELE: Nasl ki bir cemaatin mal bir
adama verilse zulm olur. Veya cemaate ait vakar bir
adam zaptetse zulmeder. yle de, cemaatin sayleriyle
hsl olan bir neticeyi veya cemaatin haseneleriyle terettp
eden bir ere, bir fazileti o cemaatin reisine veya stadna
vermek hem cemaate, hem de o stad veya reise
zulmdr. nk enniyeti okar, gurura sevk eder.
Kendini kapc iken padiah zannettirir. Hem kendi nefsine
de zulmeder. Belki bir irk-i hafye yol aar.
Evet, bir kaleyi fetheden bir taburun ganimetini ve
muzafferiyet ve ereni, binbas alamaz. Evet, stad ve
mrid, masdar ve menba telkki edilmemek gerektir.
Belki mazhar ve mkes olduklarn bilmek lzmdr.
Mesel, hararet ve ziya sana bir yine vastasyla gelir. Sen
de, gnee kar minnettar olmaya bedel, yineyi masdar
telkki edip, gnei unutup, ona minnettar olmak
divaneliktir.
Evet, yine muhafaza edilmeli, nk mazhardr. te
mridin ruhu ve kalbi bir yinedir, Cenb- Haktan gelen
feyze mkes olur, mridine aksedilmesine de vesile olur.
Vesilelikten fazla, feyiz noktasnda makam verilmemek
lzmdr.
Hatt baz olur ki, masdar telkki edilen bir stad, ne
mazhardr, ne masdardr. Belki mridinin safvet-i ihlsyla
ve kuvvet-i irtibatyla ve ona hasr- nazar ile, o mrid,
baka yolda ald fyuzt, stadnn mirt- ruhundan
gelmi gryor. Nasl ki baz adam, manyetizma vastasyla
bir cama dikkat ede ede lem-i misale kar hayalinde bir
pencere alr, o yinede ok garaibi mahede eder.
Halbuki yinede deil, belki yineye olan dikkat-i nazar
vastasyla, yinenin haricinde hayaline bir pencere
alm, gryor. Onun iindir ki, bazan nks bir eyhin
hlis mridi, eyhinden daha ziyade kmil olabilir. Ve
dner, eyhini irad eder ve eyhinin eyhi olur.
ON DRDNC NOTA
Tevhide dair drt kk remizdir.
BRNC REMZ: Ey esbabperest insan! Acaba, garip
cevherlerden yaplm bir acip kasr grsen ki yaplyor.
Onun binasnda sarf edilen cevherlerin bir ksm yalnz
inde bulunuyor. Dier ksm Endlste, bir ksm
Yemende, bir ksm Sibiryadan baka yerde bulunmuyor.
Binann yaplmas zamannda, ayn gnde ark, imal,
garp, cenuptan o cevherli talar kolaylkla celb olup
yapldn grsen, hi phen kalr m ki, o kasr yapan
usta, btn kre-i arza hkmeden bir hkim-i
mucizekrdr?
te, herbir hayvan, yle bir kasr- lhdir. Hususan
insan, o kasrlarn en gzeli ve o saraylarn en acibidir. Ve
bu insan denilen sarayn cevherleri, bir ksm lem-i
ervahtan, bir ksm lem-i misalden ve Levh-i Mahfuzdan
ve dier bir ksm da hava leminden, nur leminden,
ansr leminden geldii gibi; hct ebede uzanm,
emelleri semvat ve arzn aktrnda intiar etmi,
rabtalar, alkalar dnya ve hiret edvrnda dalm bir
saray- acip ve bir kasr- gariptir.
te, ey kendini insan zanneden insan! Madem
mahiyetin byledir; seni yapan ancak o Zt olabilir ki,
dnya ve hiret birer menzil, arz ve sem birer sahife, ezel
ve ebed, dn ve yarn hkmnde olarak tasarruf eden bir
Zt olabilir. yle ise, insann mbdu ve melcei ve
halskr O olabilir ki, arz ve semya hkmeder, dnya ve
ukb dizginlerine mliktir.
KNC REMZ: Baz eblehler var ki, gnei
tanmadklar iin, bir yinede gnei grse, yineyi
sevmeye balar. edit bir his ile onun muhafazasna
alrt ki iindeki gnei kaybolmasn. Ne vakit o
ebleh, gne, yinenin lmesiyle lmediini ve
krlmasyla fen bulmadn derk etse, btn muhabbetini
gkteki gnee evirir. O vakit anlar ki, yinede grnen
gne, yineye tbi deil, beks ona mtevakkf deil.
Belki gnetir ki, o yineyi o tarzda tutuyor ve onun
parlamasna ve nuruna medet veriyor. Gnein beks
onunla deil; belki yinenin hayattar parlamasnn beks,
gnein cilvesine tbidir.
Ey insan! Senin kalbin ve hviyet ve mahiyetin bir
yinedir. Senin ftratnda ve kalbinde bulunan edit bir
muhabbet-i bek, o yine iin deil ve o kalbin ve
mahiyetin iin deil. Belki o yinede istidada gre cilvesi
bulunan Bk-i Zlcellin cilvesine kar muhabbetindir ki,
belhet yznden, o muhabbetin yz baka yere dnm.
Madem yledir;
1
de. Yani, madem Sen
varsn ve bkisin. Fen ve adem ne isterse bize yapsn,
ehemmiyeti yok!
1. Ey Bk! Sadece Sen bkisin, ebedsin.
NC REMZ: Ey insan! Ftr- Hakmin senin
mahiyetine koyduu en garip bir hlet udur ki:
Bazan dnyaya yerleemiyorsun, zindanda boaz
sklm adam gibi of, of deyip dnyadan daha geni bir
yer istediin halde; bir zerrecik, bir i, bir hatra, bir dakika
iine girip yerleiyorsun. Koca dnyaya yerleemeyen kalb
ve krin o zerrecikte yerleir. En iddetli hissiyatnla o
dakikack, o hatrackta dolayorsun.
Hem senin mahiyetine yle mnev cihazat ve ltifeler
vermi ki, bazlar dnyay yutsa tok olmaz; bazlar bir
zerreyi kendinde yerletiremiyor. Ba bir batman ta
kaldrd halde, gz bir sa kaldramad gibi; o ltife, bir
sa kadar bir skleti, yani, gaet ve dalletten gelen kk
bir hlete dayanamyor. Hatt bazan sner ve lr.
Madem yledir, hazer et, dikkatle bas, batmaktan kork.
Bir lokma, bir kelime, bir dane, bir lema, bir iarette, bir
pmekte batma. Dnyay yutan byk letierini onda
batrma. nk ok kk eyler var, ok bykleri bir
cihette yutar. Nasl kk bir cam parasnda gk,
yldzlaryla beraber iine girip gark oluyor. Hardal gibi
kk kuvve-i hafzanda, senin sahife-i amlin ekseri ve
sahaif-i mrn alebi iine girdii gibi, ok cz kk
eyler var, yle byk eyay bir cihette yutar, istiab eder.
DRDNC REMZ: Ey dnyaperest insan! ok geni
tasavvur ettiin senin dnyan, dar bir kabir hkmndedir.
Fakat o dar kabir gibi menzilin duvarlar ieden olduu
iin, birbiri iinde iniks edip, gzgrnceye kadar
geniliyor. Kabir gibi dar iken, bir ehir kadar genigrnr.
nk o dnyann sa duvar olan gemi zaman ve sol
duvarolan gelecek zaman, ikisi mdum ve gayr- mevcut
olduklar halde, birbiri iinde iniks edip gayet ksa ve dar
olan hazr zamann kanatlarn aarlar. Hakikat hayale
karr; mdum bir dnyay mevcut zannedersin.
Nasl bir hat, srat-i hareketle bir sath gibi geni
grnrken, hakikat-i vcudu ince bir hat olduu gibi,
senin de dnyan hakikate dar, fakat senin gaet ve vehim
hayalinle duvarlar ok genilemi. O dar dnyada, bir
musibetin tahrikiyle kmldansan, ban, ok uzak
zannettiin duvara arparsn. Bandaki hayali uurur,
uykunu karr. O vakit grrsn ki, o geni dnyan
kabirden daha dar,kprden daha msaadesiz. Senin
zamann ve mrn, berkten daha abuk geer; hayatn,
aydan daha sratli akar.
Madem dnya hayat ve cismn yaay ve hayvn
hayat byledir. Hayvniyetten k, cismniyeti brak, kalb
ve ruhun derece-i hayatna gir. Tevehhm ettiin geni
dnyadan daha geni bir daire-i hayat, bir lem-i nur
bulursun. te o lemin anahtar, marifetullah ve
vahdniyet srlarn ifade eden
1
kelime-i
kudsiyesiyle kalbi sylettirmek, ruhu ilettirmektir.
ON BENC NOTA
meseledir.
2
BRNC MESELE: sm-i Hafzin tecell-i etemmine
iaret eden


3
yetidir. Kurn- Hakmin bu hakikatine delil istersen,
Kitab- Mbnin mistar stnde yazlan u kinat kitabnn
sahifelerine baksan, ism-i Hafzin cilve-i zamn ve bu
yet-i kerimenin bir hakikat-i kbrsnn nazresini ok
cihetlerle grebilirsin.
Ezcmle: Aa, iek ve otlarn muhtelif tohumlarndan
bir kabza al. O muhtelif ve birbirine muhalif tohumlarn
cinsleri birbirinden ayr, nevileri birbirinden baka olan
iek ve aa ve otlarn sandukalar hkmnde olan o
kabzay, karanlkta ve karanlk ve basit ve cmid bir toprak
iinde defnet, serp. Sonra, mizansz ve eyay fark etmeyen
ve nereye yzn evirsen oraya giden basit su ile sula.
1. Allahtan baka hibir ilh yoktur.
2. On Beinci Notann kinci ve nc Meseleleri, Yirmi Drdnc Lemadr.
nc Mesele ise Barla Lhikasnda yer almaktadr.
3. Kim zerre kadar bir iyilik yaparsa karln grr. Kim zerre kadar
birktlk ilerse o da onun karln grr. Zilzal Sresi, 99:7-8.
Sonra, senev harin meydan olan bahar mevsiminde
gel, bak. srlvri melek-i rad, baharda, nefh-i sur
nevinden yamura barmas, yeraltnda defnedilen
ekirdeklere nefh-i ruhla mjdelemesi zamanna dikkat et
ki, o nihayet derece kark ve karm ve birbirine
benzeyen o tohumcuklar, ism-i Hafzin tecellsi altnda,
keml-i imtisal ile, hatasz olarak, Ftr- Hakmden gelen
evmir-i tekviniyeyi imtisal ediyorlar. Ve yle tevk-i
hareket ediyorlar ki, onlarn o hareketlerinde bir uur, bir
basiret, bir kast, bir irade, bir ilim, bir keml, bir hikmet
parlad grnyor. nk, gryorsun ki, o birbirine
benzeyen tohumcuklar, birbirinden temayz ediyor,
ayrlyor.
Mesel bu tohumcuk bir incir aac oldu, Ftr-
Hakmin nimetlerini balarmz stnde nere balad.
Serpiyor, dallarnn elleriyle bizlere uzatyor. te, ona
sureten benzeyen bu iki tohumcuk ise, gn k namndaki
iek ile, hercaimeneke gibi iekleri verdi. Bizler iin
sslendi. Yzmze glyorlar, kendilerini bizlere
sevdiriyorlar.
Daha buradaki bir ksm tohumcuklar, bu gzel
meyveleri verdi. Ve smbl ve aa oldular. Gzel tad ve
koku ve ekilleriyle itahmz ap, kendi neslerine bizim
neslerimizi davet ediyorlar. Ve kendilerini mterilerine
feda ediyorlar. T nebt hayat mertebesinden, hayvn
hayat mertebesine terakki etsinler.
Ve hkez, kyas et. yle bir surette o tohumcuklar
inkiaf ettiler ki, o tek kabza, muhtelif aalar ve
mtenevvi iekler ile dolu bir bahe hkmne geti.
inde hibir galat, kusur yok.
1

srrn gsterir. Herbir tohum, ism-i Hafzin
cilvesiyle ve ihsanyla, ona pederinin ve aslnn malndan
verdii irsiyeti, iltibassz, noksansz muhafaza edip
gsteriyor.
1. Haydi, evir gzn: En kk bir kusur gryor musun? Mlk Sresi,
67:3.
te bu hadsiz harika muhafazay yapan Zt- Hafz,
kyamet ve hairde, hafziyetin tecell-i ekberini
gstereceine kat bir iarettir.
Evet, bu ehemmiyetsiz, zil, fni tavrlarda bu derece
kusursuz, galatsz hafziyet cilvesi bir hccet-i katadr ki,
ebed tesiri ve azm ehemmiyeti bulunan, emanet-i kbr
hamelesi ve arzn halifesi olan insanlarn ef l ve sr ve
akvlleri ve hasenat ve seyyiatlar, keml-i dikkatle
muhafaza edilir ve muhasebesi grlecek.
y, bu insan zanneder mi ki babo kalacak? H!
Belki insan ebede mebustur ve saadet-i ebediyeye ve
ekavet-i daimeye namzettir. Kk byk, az ok, her
amelinden muhasebe grecek. Ya taltif veya tokat yiyecek.
te, hafziyetin cilve-i kbrsna ve mezkr yetin
hakikatine ahitler had ve hesaba gelmez. Bu meseledeki
gsterdiimiz ahit, denizden bir katre, dadan bir zerredir.


1
1. Seni her trl noksandan tenzih ederiz. Senin bize rettiinden
bakabilgimiz yoktur. Muhakkak ki Sen, ilmi ve hikmeti hereyi kuatan Alm-i
Hakmsin. Bakara Sresi, 2:32.
Zerre
Hidayet-i Kurniyenin undan
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakka nzr ve Ona vasl
olan yollar, kaplar, lemin tabakalar, sahifeleri,
mrekkebat nisbetinde bir yekn tekil etmektedir. di bir
yol kapand zaman btn yollarn kapanm olduunu
tevehhm etmek, cehaletin en byk bir ahididir. Bu
adamn meseli, gayet byk asker bir karargh hvi
byk bir ehirde, kararghn bayran grmediinden,
sultann ve askeriyeye ait btn eylerin inkrna veya
teviline balayan adamn meseli gibidir.
lem eyyhel-aziz! Hereyin btn zahirinden daha li,
daha kmil, daha ltif, daha gzel, daha mzeyyen olduu
gibi, hayata daha kav, uurca daha tamdr. Ve zahirde
grnen hayat, uur, keml ve saire, ancak btndan zahire
szlen zayf bir tereuhtur. Yoksa btn cmid, meyyit
olup da ilim ve hayat darya vermi olduuna zehaba
ihtimal yoktur.
Evet, karnn (miden) evinden, cildin gmleinden ve
kuvve-i hfzan senin kitabndan, nak ve intizamca daha
yksek ve daha gariptir. Binaenaleyh, lem-i melekt
lem-i ehadetten, lem-i gayb dnya ve hiretten daha li
ve daha yksektir.
Maalesef, nefs-i emmre, hev-i nesle bakt iin,
zahiri, hayatl, nsiyetli bir perde gibi meyyit ve zulmetli ve
vahetli zannettii btn stne serilmi olduunu gryor.
lem eyyhel-aziz! Senin yzn, vehin o kadar
kklyle beraber, gemi ve gelecek btn insanlarn
adedince kendisini onlardan ayran ve tarif eden nian ve
almetleri hvi olduu gibi, yzn tekil eden esas ve
erknnda da btn insanlar ittifaktadr. Btn insanlarda,
biri tevafuk, dieri tehalf olmak zere iki cihet vardr.
Tehalf ciheti Sniin muhtar olduuna, tevafuk ciheti ise
Sniin Vahid-i Ehad olduuna dellet ederler. Bu iki cihetin
bir Kasdn kasdyla, bir Muhtarn ihtiyaryla, bir Mrdin
iradesiyle, bir Almin ilmiyle olmadn tevehhm etmek,
muhltn en acibidir. Fesbhanallah! Yzn o kk
sahifesinde nasl gayr- mtenahi nianlar derc edilmitir
ki, gzle okunur da nazarla, yani aklla grnmez.
nsan nevinde u tehalf ile beraber buday, zm, ar,
karnca nevilerindeki tevafuk, kr tesadfn ii olmad
gne gibi ikrdr. Madem ki kesretin byle uzak, ince,
geni ahval ve etvarnda da tesadfn mdahalesine imkn
yoktur. Ve tesadfn elinden mahfuzdur. Ve ancak bir
Hakmin kasd ve bir Muhtarn ihtiyar ve Sem, Basr bir
Mrdin iradesinin dire-i tasarrufundadr.
Tesadf, irk ve tabiattan teekkl eden fesat
ebekesinin lem-i slmdan ney ve ihracna Risale-i
Nurca verilen karar infaz edilmitir.
lem eyyhel-aziz! eytann ilka etmekte olduu
vesveselerden biri:
Yahu, u koyun veya inek, eer Kadr ve Alm-i
Ezelnin nak, mlk olmu olsayd, bu kadar miskin,
biare olmazlard. Eer btnlarnda, ilerinde Alm, Kadr,
Mrd bir Sniin kalemi alm olsayd, bu kadar chil,
yetim, miskin olmazlard diyen ve cinn eytanlara stad
olan ey eytn- ins! Cenb- Hak, hereye lykn veriyor.
Ve maslahata gre veriyor. Eer ats, inm bu kaideden
hari olsayd, senin eeinin kula senden ve senin
stadlarndan daha akll, daha lim olmas lzmd. Ve
senin parman iinde senin uur ve iktidarndan daha ok
bir uur, bir iktidar yaratrd. Demek hereyin bir haddi var.
O ey, o had ile mukayyeddir.
Kader, hereye bir miktar ve o miktara gre bir kalp
vermitir. Feyyaz- Mutlaktan ald feyze olan kabiliyeti o
kalba gredir. Mlmdur ki, dahilden harice szlen cz-
ihtiyar mizanyla, ihtiya derecesiyle, kabiliyetin
msaadesiyle, hkimiyet-i Esmnn nizam ve tekablyle
feyz alnabilir. Maahaza, emsin azametini bir kabarckta
aramak, akll olann ii deildir.
lem eyyhel-aziz! nsan, hikmetle yaplm bir
masndur. Ve Sniin gayet hakm olduuna, yapt
vuzuh-u delletle, sanki mcessem bir hikmet-i nakkaedir.
Tecessd etmi bir ilm-i muhtardr. ncimad etmi bir
kudret-i basre olduu gibi, yle bir ilin mahsuldr ki,
istidad irade ettii eyi kendisine veriyor.
yle bir inm ve ihsann kesdir ki, btn hctna
vakftr. yle bir kaderin tersim ettii bir surettir ki,
bnyesine lzm ve mnasip eyleri bilir, bu malmatla
hereyin mliki olan Mlikinden nasl tegafl eder? Ve
btn cinayetlerini bilen, hctn gren, vveyllarn
iiten Sem, Basr, Alm, Mcb olarak stnde bir Rakbin
bulunmamasn nasl tevehhm edebilir?
Ey nefs-i emmre! Ne iin kendini hari tevehhm
ediyorsun? Eer evmire imtisal dairesinden karsan, ya
herkesin ayan percesine mraat ve ihtiram etmeye
mecbur olursun. Veya ehemmiyet vermeyerek zlim-i
alel-kll olacaksn. Bu yk ardr, tayamayacaksn, en
iyisi, ecneb olan irki terk ile mlkllahn dairesine gir ki,
rahat edesin. Ve ill, seneye binip ykn arkasna alan
ebleh adam gibi olacaksn.
lem eyyhel-aziz! Bir insan yaratan Hlkn, lemi
mtemiltyla beraber yaratmasnda bir bud, bir garabet
yoktur. Zira, bir insann yaratl, ierisinde bulunan
eyann yaratlmasndan ibaret olduu gibi, lemin de
yaratl mtemiltnn yaratlndan ibarettir. Ve keza,
insan, leme bir enmuzec ve kk bir hristedir. nk
kavunun hlk, ekirdeinin hlkndan bakas olmas
mmtenidir.
lem eyyhel-aziz! Senin iktidarn ksa, bekan az,
hayatn mahdut, mrnn gnleri mdud ve hereyin
fnidir. yleyse, u ksa, fni mrn fni eylere sarf
etme ki, fni olmasn. Bki eylere sarf et ki, bki kalsn.
Evet, yaadn mrden dnyada grecein istifade
ancak yz sene olur. Bu yz sene mrn yz tane hurma
ekirdei farz edelim. Bu ekirdekler iska edilip muhafaza
edilirse, il-maallah semere verecek yz tane aa olur.
Aksi takdirde, atee atp yakmaktan baka bir istifadeyi
temin etmez. Kezlik, senin o yz senelik mrn de, eriat
suyu ile iska ve hirete sarf edilirse, lem-i bekada
ilelebed semerelerinden istifade edeceksin. Binaenaleyh,
semeredar yz tane hurma aacn terk ve yz tane
ekirdeklerine kanaat ile aldanrsa, o adam, hutameye
(Cehenneme) hatab olmaya lyktr.
lem eyyhel-aziz! Evham, behat, dalletin mene
ve mahzenlerinden biri: Nes, kendisini kader ve sft-
lhiyenin tecelliyat dairesinden hari addeder. Sonra
tecelliyata mazhar olanlardan birisinin mevkiinde kendisini
farz eder, onda fen olur. Sonra, balar, baz tevillerle o
eyi de Allahn mlknden, tasarrufundan kartr.
Kendisinin girmi olduu irk-i hafye girdirir. Ve irk-i
hafden ald baz halleri o msuma da aksettirir.
Hlsa: Nefs-i emmre, devekuu gibi aleyhine olan
eyi lehine zanneder. Veya Sofest gibi mnakaa
edenleridir ki, vekilleri birbirini reddeder. Teruzan,
teskutan kabilinden, Hibirisi de hak deildir diye
hkmeder.
lem eyyhel-aziz! Gal nes, hireti dnyann
bitiiinde ve dnya ile bal bir menzil zannediyor. Bu
itibarla nefsin elinde iki silh vardr. Dnyann zeval ve
fenasnn eleminden kurtulmak iin hireti dnmekle
mitvar olur. hiret iin lzm olan aml klfetine gelince,
gaet veya tegafl ile ondan da kendisini kurtarr. lm
olanlarn hayatta olmadklarn dnmyor. Ancak, sefere
gidenler gibi, grnmyorlarsa da hayattadrlar, diye
zanneder. Ve lme o kadar ehemmiyet vermiyor. Baz
dnyev ilerini ebedletirmek iin yle bir desisesi de
vardr ki, Matluplarmn dnyada semereleri olmasa da
esaslar hiretle muttasl ve hirette faideleri vardr diye
mtesell oluyor. Mesel, ilim gibi Dnyada menfaati
olmasa bile hirette faidesi vardr diye iyi ciheti
gstermekle, kt ciheti altnda yutturur.
Hlsa: Nes, devekuu gibidir. eytan Sofest, hev da
Bektdir.
lem eyyhel-aziz! Halk- eya hakknda mcibe-i
klliye sadk olmad takdirde, slibe-i klliye sadk olur.
Yani, ya btn eyann hlk Allahtr veya Allah hibir
eyin hlk deildir. nk, eyann arasnda muntazam
tesantle halk ve yaratmak, tecezzyi kabul etmez bir
klldr, bazyet yoktur. Ya mcibe-i klliye olacaktr veya
slibe-i klliye olacaktr. Baka ihtimal yok. Hereyde
illetin ademini tevehhm eden vehmin vhi hkmnde bir
kymeti yok. Binaenaleyh, edn bireyde hlkyet eseri
grnd zaman, btn eyada tahakkuk eder.
Ve keza, Hlk ya birdir veya gayr- mtenahidir, evsat
yoktur. Zira, Sni, vahid-i hakik olmazsa, kesr-i hakik
olacaktr. Kesr-i hakik ise gayr- mtenahidir.
Maahaza, nuru neredenin nursuz, icad edenin
vcudsuz, icab ettirenin vcubsuz olmas muhaldir.
Ve keza, ilim sfatn ihsan edenin ilimsiz, uuru ihsan
edenin uursuz, ihtiyar verenin ihtiyarsz, iradeyi verenin
iradesiz, kmil eylerin snii gayr- kmil olduunu telkki
etmek muhaldir.
Ve keza, ayn tersim, basar tasvir ve nazar tenvir
edenin basarsz olduunu dnmek, ancak basar ve
basiretten mahrum olan adamn iidir. Maahaza,
masndaki kemlt, tamamen Snideki kemlden akan bir
feyizdir. Fakat kulardan yalnz sinei gren, tanyan bir
mikrop, kartalgrd zaman, Bu ku deildir der.
nk sinekteki eyler ondayoktur.
lem eyyhel-aziz! Nefs-i ntkann en yksek matlubu
devam ve bekadr. Hatt vehm bir devam ile kendisini
aldatmazsa hibir lezzet alamaz. yleyse, ey devam
isteyen nes! Daim olan bir Ztn zikrine devam eyle ki,
devam bulasn. Ondan nur al ki snmeyesin. Onun
cevherine sadef ve zarf ol ki kymetli olasn. Onun nesim-i
zikrine beden ol ki, hayattar olasn. Esm-i lhiyeden
birisinin hayt- uayla temessk et ki, adem derysna
dmeyesin.
Ey nes! Seni tutup dmekten muhafaza eden Zt-
Kayyma dayan. Senin mevcudiyetinden dokuz yz doksan
dokuz para Onun uhdesindedir. Senin elinde yalnz bir
para kalr. En iyisi o paray da Onun hazinesine at ki
rahat olasn.
lem eyyhel-aziz! Sen kendi vcudunu yapmaya kadir
deilsin. Ve elin onu icad etmekten kasrdr. Bakalar dahi
o iten ciz ve kasrdrlar. stersen tecrbe et bakalm.
ecere-i kelimat denilen bir lisan veya muhaberat ve
ezvak santral olarak bir az yap. Elbette yapamayacaksn.
yleyse Allaha irk yapma!

1
1. Muhakkak ki, irk pek byk bir zulmdr. Lokman Sresi, 31:13.
lem eyyhel-aziz! u grnen lem, lh bir dkkn
ve bir mahzendir. erisinde enven trl trl mensucat
kumalar, meklt yemekler, merubat erbetler vardr. Bir
ksm kesif, bir ksm ltif, bir ksm zil, bir ksm dim, bir
ksm kat bir lb, bir ksm myi ve hkez, her eit
bulunur. Lkin bir ksm icad bir nescdir. Bir ksm da
tecellyata bir naktr. Felsifenin dalletince, icad ile
nak birdir. Ve o dkkn sahibi de mcib-i bizzattr.
lem eyyhel-aziz! Enniyetten neet eden irk-i haf
katlat zaman esbab irkine inklp eder. Bu da devam
ederse kfre tahavvl eder. Bu dahi devam ederse, ttile,
yani hlkszla incirar eder. El-iyz billh!
lem eyyhel-aziz! nsann hilkatinden maksat, mahf
hazine-i lhiyeyi keif ile gstermek ve Kadr-i Ezelye bir
burhan, bir delil, bir mkes-i nurn olmakla Ceml-i
Ezelnin tecellsi iin effaf bir mirat, bir ayine olmaktr.
Hakikaten, semvat, arz ve ciblin hamlinden ciz
kaldklar emneti insan haml ettii cihetle cillanm,
cilvelenmi bir ekle girmitir. nk, o emnetin
mazmunlarndan biri de, insann sft- lhiyeyi
fehmetmek iin bir vhid-i kyas vazifesini grmektir.
nsann hilkatinden maksat bu gibi eyler olduu halde,
ksm- eksersi perde olurlar, sed olurlar. Vazifesi fetih ve
amak iken kapatyor, balyor. Ziya ve neir iken
sndryor. Allah tevhid etmek yerine irk yapyor. Ve
keza, nur-u iman ile Allaha bakp mlk ona teslim
etmekletikadenmkellef iken, ene rasadyla halka
bakarak Allahn mlkn onlara taksim ediyor. Hakikaten
1

1. Gerekten insan ok zlim ve ok childir.
lem eyyhel-aziz! Ey nes! Eer takv ve amel-i salih
ile Hlkn raz ettiysen, halkn rzasn tahsile lzum
yoktur; o kdir. Eer halk da Allahn hesabna rza ve
muhabbet gsterirlerse, iyidir. ayet onlarnki dnya
hesabna olursa, kymeti yoktur. nk onlar da senin gibi
ciz kullardr. Maahaza, ikinci kk takip etmekte irk-i haf
olduu gibi, tahsili de mmkn deildir. Evet, bir maslahat
iin sultana mracaat eden adam sultan irz etmi ise, o i
grlr. Etmemise, halkn iltimasyla ok zahmet olur.
Maamh, yine sultann izni lzmdr. zni de rzasna
mtevakkftr.
lem eyyhel-aziz! Vcibl-Vcud, ztnda,
mahiyetinde mmkine benzemedii gibi, ef linde de
benzemiyor. nk, Vcibl-Vcudun kudretine nisbeten
yakn-uzak, az-ok, kk-byk, fert-nev, cz-kll
aralarnda fark yoktur. Ve keza, Onun ilinde bizzat
mbaeret yoktur. Fakat, mmkinin kudreti bu derece
deildir. Bunun iin nes, Vcibl-Vcudun ef lini
illerine benzetemiyor. Hakikatini fehmetmekte akl
mtehayyir kalyor. Fiili filsiz zannediyor.
lem eyyhel-aziz! Arslan gibi hayvanlarn di ve
penelerine baklrsa, iftiras ve paralamak iin yaratlm
olduklar anlalr. Ve kavunun, mesel, letafetine dikkat
edilirse, yemek iin yaratlm olduu hissedilir. Kezlik,
insann da istidadna baklrsa, vazife-i ftriyesinin ubudiyet
olduu anlald gibi, ruhn ulviyyetine ve ebediyete
olan derece-i itiyakna da dikkat edilirse, en evvel insan
bu lemden daha ltif bir lemde ruhen yaratlm da
tehizat almak zere muvakkaten bu leme gnderilmi
olduu anlalr.
Ve keza, insan, hilkat semeresi olduundan anlalr ki:
nsanlardan bir ekirdek var ki, Cenb- Hak ecere-i
hilkati o ekirdekten inbat etmitir. O ekirdek de ancak ve
ancak btn ehl-i kemlin ve belki nev-i beerin nsfnn
ittifakyla efdall-halk, seyyidl-enm Hazret-i
Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr.
lem eyyhel-aziz! Siyah ve beyaz naklar ile nakl
bir imme ile kre-i arzn kafasn saran semvat ve arzn
Nzm ve Hlk olan Allahn ulhiyetine lyk mdr ki,
lemin baz safahatn miskin bir mmkine tevdi ve tefvz
etsin? Arn Sahibinden maad arn altndaki eylere
bizzat tasarruf eden imkn dairesinde kimse var mdr?
Kell! nk o kudret ksa ve kasr olmayp muhit bir
kudret olduundan, ak bir yer, bir delik kalmyor ki, gayr
mdahale etsin. Maahaza, cebertiyet ve istiklliyetin
izzeti ve kendini sevdirmek ve tanttrmak muhabbeti,
gayre msaade etmiyor ki, arada ibdullahn enzarn
kendine celb eden ism bir vasta bulunsun. Maahaza, kll
ile czde, nev ile fertte yaplan tasarrufat, birbirinin iinde
mtedahil ve yekdierine mtesanit olduundan, o
tasarruar ayr ayr faillere vermek mmkn deildir.
Mesel, lemin nizam, intizam ve tasarrufunda arzn
tedbiri dahildir. Arzn tedbirinde insann da tedbiri dahildir.
Ve ayn zamanda bu tasarrufat yaplrken, baka nevilerin
de untna baklr. Ve hceyrat- bedeniye ile zerrat dahi
yaratlyor. Ve hakez, btn bu tasarrufat btn safahata
ayn kudret ile yaplr. Nasl ki emsin nurundan, katre ve
kabarcklara varncaya kadar hibir ey hari kalmyor.
Btn eya o nur ile tenevvr ediyor.
Kezalik, btn tasarrufat, kudret-i ezeliyeye ittir. Baka
bireyin mdahalesi yoktur. Kreden zerreye varncaya
kadar o kudretin tasarrufundan hari deildir.
Hlsa: Arnn diman, mikrobun gzn tanzim eden
Zt, senin ef l ve amlini mhmel, babo, hesapsz,
kitapsz brakmayarak mm- Mbnde yazar. Ona gre
muhaseben olacaktr.
lem eyyhel-aziz! Herbir masnda, herbir zerrede
grnen tasarruf-u mutlak, kudret-i muhta ve hikmet-i
basrenin dellet ve ehadetleriyle sabittir ki, btn
eynn Snii vahiddir, eriki yoktur. Ne kudretinde
inksam var, ne iktidar ve ihtiyarnda tecezz vardr.
Binaenaleyh, Sni ancak Vcibl-Vcud olacaktr ki,
kaderin mizanyla yryen kudretine bir nihayet yoktur.
lem eyyhel-aziz! Sinek, rmcek, pire gibi kk
hayvanlar l, camus, deve gibi byk hayvanlardan daha
zeki, hilkate daha gzel, sanata daha tam olduklar
halde, bunlarn mr ksa, onlarnki uzun, bunlarn zahiren
menfaatleri yok, onlarnki var. te bu hal, hilkat-i eyada
Sniin klfeti olmadna ve hereyin vcuda gelmesi
ancak Kn emriyle olduuna bhir bir burhandr.

1

2
lem eyyhel-aziz!
3
Evet,
Allah, ilmi, iradesi, kudreti ve sair sftyla muhittir. Daire-i
ihtasndan hari birey yoktur. Fakat, insan cz ve ksa
zihniyle Allahn azametine ve emsin etrafnda seyyrt
tedvir ettiine bakarken, mesel ar gibi kk hayvanlarla
itigal etmesini uzak gryor. nk Vcibl-Vcudu,
mmkine kyas ediyor. Halbuki, bu kyasa gre kk
hayvanlara byk bir zulm olur. nk onlar da
4

kaziyesince Hlklarn tesbih
etmekle, Allahtan maad kimseyi Rab tanmyorlar.
Binaenaleyh, byn ke tekebbr etmeye hakk
yoktur.
1. Allah dilediini yapar. brahim Sresi, 14:27.
2. Ondan baka ibdete lyk hibir ilh yoktur. Bakara Sresi, 2:255.
3. Allah onlar arkalarndan kuatcdr. Brc Sresi, 85:20.
4. "Hibir ey yoktur ki Onu vp Onu tesbih etmesin." sr Sresi, 17:44.
lem eyyhel-aziz! Umum olan bir inm ile inyet-i
ahsiye arasnda mnfat yok. Mesel, bir ziyafete yaplan
umum bir davet altnda ahslar da davet edilmi olur.
Yani, bu ziyafet umum olduundan davet umumiyette
kalr; ahslar nazara alnmyor, denilemez. Binaenaleyh,
Allahn nimetleri vakf mal veya nehir suyu gibi umum
olup, inmnda ahslar kast edilmemi deildir. Ancak o
umumiyette hususiyet de maksuddur. Binaenaleyh, ehas o
umum inmda kast edilmediklerinden, o nimetlere kar
kretmeye mkellef olmadklarna zehab etmek hatdr.
lem eyyhel-aziz! Yarn seni zillet ve rezaletlere mruz
brakmakla terk edecek olan dnyann sefahetini bugn
keml-i izzet ve eree terk edersen, pek aziz ve yksek
olursun. nk, o seni terk etmeden evvel sen onu terk
edersen, hayrn alr, errinden kurtulursun. Fakat vaziyet
mkse olursa, kaziye de mkse olur.
lem eyyhel-aziz! Fsk amuruyla mlevves olan
medeniyet, insanlar da o amur ile telvis ediyor. Ezcmle:
Riyy an ve eref ile iltibas etmi. nsanlar da o pis
ahlka sevk ediyor. Hakikaten insanlar o riyya yle
almlar ki, ahslara yaptklar gibi, milletlere, hatt
unsurlara bile yapyorlar. Gazeteleri o riyya delll,
tarihleri de alk yapmlardr. Bu yzden ahs hayatlar
hamiyet-i cahiliye nvan altnda unsur hayatlara fed
edilmektedir.
lem eyyhel-aziz! Nbvvet-i Ahmediyeyi (a.s.m.)
ispat eden delillerden biri de tevhiddir. Evet, mertibiyle
tevhid bayran kinatn en st tepesi stnde dikmi olan
ve enzr- leme kar makamlaryla beraber tevhide
dellllk eden ve enbiyann mcmel braktklar hakaiki
tafsiltyla beyan eden ve aklayan, ancak ve ancak
Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr.
Binaenaleyh, tevhidin hakikat ve kuvveti nisbetinde
nbvvet-i Ahmediye (a.s.m.) hak ve hakikattir.
lem eyyhel-aziz! Sath- lemde kurulan u sergi-yi
lhde tehir edilen tezyinta, kemlta, gzel
manzaralara ve rububiyetin hametiyle ulhiyetin
azametine bir mahit, bir mtenezzih, bir mtehayyir, bir
mtefekkir lzmdr ki, o gzellikleri grsn, o manzaralar
arasnda tenezzh etsin, o harika naklara, ziynetlere
tefekkrle hayran olsun. Sonra o sergiden Sniinin celline,
Mlikinin iktidar ve kemltna intikal ile Onun azametine
secde-i hayret etsin. Bu vazifeyi ifa edecek, insandr.
nk, insan geri cahil, zulmetli bireydir, amma yle bir
istidad vardr ki, leme bir enmuze ve bir nmune
olmaya liykat vardr. Hem o insanda yle bir emnet
vedia braklmtr ki, onunla gizli deneyi bulur, aar. Hem
o insandaki kuvvetler tahdit edilmeyerek mutlak
braklmtr. Buna binaen, kll bir nevi uur shibi olur ki,
Sultan- Ezelin azamet ve hametinin aasn idrak
ediyor.
Evet, mukun hsn, kn nazarn istilzam ettii gibi,
Nakka- Ezelnin rububiyeti de insann nazarn iktiz eder
ki, hayret ve tefekkr ile takdir ve tahsinlerde bulunsun.
Evet, gl ve ieklerin yzlerini gzelletiren Zt, nasl o
gzel yzlere arlardan, blbllerden istihsan klar icad
etmesin? Ve gzellerin gzel yzlerinde gzellii yaratan,
elbette o gzellie mtaklar da yaratr.
Kezlik, bu lemi u kadar ziynetlerle, naklarla tezyin
eden Mlikl-Mlk, elbette ve elbette o harika, antika,
mucize manzaralar, ziynetleri, seyircilerden,
mahitlerden, k ve mtaklardan, rif dellllardan hli
brakmayacaktr. te, cmiiyeti dolaysyla insan- kmil,
halk- eke ille-i gaiye olduu gibi, halk- kinata da
semere ve netice olmutur.
lem eyyhel-aziz! Eya arasndaki tevafuk, Sniin
Vhid, Ehad olduuna dellet ettii gibi, aralarnda
bulunan muntazam tehalf de, Sniin Muhtar ve Hakm
olduuna ehadet eder. Mesel, hayvanlarn, bilhassa
insanlarn esas zlarndaki tevafuk, bilhassa ift
zlardaki temasl, Hlkn vahdetine burhan olduu gibi,
keyyetler ve ekillerdeki tehalf de Hlkn ihtiyar ve
hikmetine dellet eder.
lem eyyhel-aziz! Mahlkatn en zlimi insandr. nsan
kendi nefsine olan iddet-i muhabbetten dolay kendisine
hizmeti ve menfaati olan eyleri hem sever, hem kymet
verir. Semeresinden istifade grd eylere abd ve kle
olur.
Aksi halde ne sever ve ne kymet verir. Ve keza, hayatn
icadnda ille-i gaiyenin yalnz hayat olduunu bilir. Cenb-
Hakkn icad ettii hayylarda hedef ittihaz ettii binlerce
hikmetlerinden haberi yok. Acaba imkn ve ihtimalden
hari midir ki, lemde grnen u eya-y harika daha
garip, daha harika ve daha mucize, melekt, berzh,
misal eylere baz nmune ve baz esaslar olmasn?
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hak kinat tekil eden
zerrt eriat- ftriyesine musahhar ve mut ve evmir-i
tekviniyesine de mnkad ve mmessil klmtr. Bir ar,
Kn emrine imtisalen matlup bir ekle girdii gibi,
herhangi bir hayvan da ayn emre imtisalen, irade edilen
vaziyetlere girer.
lem eyyhel-aziz! ems, kamer, yldz, arz gibi ecrm
kabzasnda tutan kudret, o ecrm yle bir suhuletle
tanzim etmitir ki, dalan tesbih tanelerini ipe dizen adam
gibi, ne bir acz grmtr ve ne bakasnn yardmna
ihtiya olmutur.
lem eyyhel-aziz! Bir katre su, bir deniz suyu ile
mttehiddir. nk ikisi de sudur. Nehir suyu ile de
mttehiddir. nk, ikisinin de meneleri semdr.
Ve keza, bir kk balk, balina bal ile mttehiddir.
nk nvanlar birdir.
Kezlik, esm-i lhiyeden bir hceyreye veya bir
mikroba tecell eden bir isim, kinat ihata eden isim ile
mttehiddir. nk msemmlar birdir. Mesel: Btn
kinata taalluk ve tecell eden Alm ismiyle bir zerreye
taallk eden Hlk ismi, msemmda mttehiddirler.
Hurma aacna taallk eden Musavvir ismiyle de,
semeresine taallk ve tecell eden Mni ismi,
msemmda mttehiddirler.
Zaten en byk eye tecell eden isim ile en kk
bireye de tecell etmemesi muhaldir.
lem eyyhel-aziz! Mmkn nvan altndaki eyann
vcudunda tagayyr var. Yani keyyetleri, halleri deiir.
Binaenaleyh, mmkn olan bireyin dima bir halde
tevakkuf ve skt etmekle atlette kalmas, o eyin ahval
ve keyyetleri iin bir nevi ademdir. nk, o eyin istikbal
halleri ademde kalr. Yol bulup vcuda gelemez. Adem ise,
byk bir elem ve bir err-i mahzdr. Binaenaleyh,
faaliyette lezzet olduu gibi, ahval ve unatta da bir
tebeddl olup, bu tahavvl ve tebeddlden neet eden
teessrat, teellmat, bir cihetten irkin ise de birka
cihetten de gzeldir.
Evet bireyin ekillerinde vukua gelen devir ve teslim
srasna gidenler mteessir, gelenler de memnun olurlar.
Ve bu sayede hayat tasaf eder, temizlenir. Vcut da
teceddd eder.
emme
Hidayet-i Kurniyyenin nesminden



1
1. Peygamberlerin Efendisi Muhammedin risaletini lemlere rahmet klan
lemlerin Rabbine hamd olsun. Allah, ona ve btn l ve ashabna rahmet
etsin.
lem eyyhel-aziz! u lem, grnen ve grnmeyen
btn tabakat ve enviyle L ilhe ill H diye tevhidi iln
ediyor. nk aralarndaki tesant byle iktiz ediyor.
Ve o tabakat ile env, btn erknyla L rabbe ill H
diye iln- ehadet ediyor. nk aralarndaki mabehet
byle istiyor.
Ve o erkn btn zsyla L mlike ill H diye
ehadetlerini iln ediyorlar. nk aralarndaki temsl
byle iktiz eder.
Ve o z, btn eczsyla L mdebbire ill H diye
ehadet eder. nk aralarnda tevn ve tedahl vardr.
Ve o ecz, btn cziyatyla L mrebbiye ill H diye
olan ehadetini iln eder. nk, aralarndaki tevfuk,
kalemin bir olduuna dellet ediyor.
O cziyat btn hceyratyla L mutasarrife l-hakikati
ill H diye ehadet eder. Ve o hceyrat btn zerratyla L
nzime ill H diye iln- ehdet eder. nk, cevhir-i fert
arasndaki haytn bir olduu byle iktiza eder.
Ve o zerrat btn esriyle L ilhe ill H cevheresiyle
iln- tevhid eder. nk, esrin besteti, sknu, intizam
ile emr-i Hlka srat-i imtisali byle iktiz eder.
lem eyyhel-aziz! Hibir insann Cenb- Hakka kar
hakk- itiraz yoktur. Ve ekv ve ikyete de haddi yoktur.
nk, ikyet eden ferdin hilf- hevesini iktiz eden,
nizam- lemde binlerce hikmet vardr. O ferdi irz
etmekte, o bin hikmetin idb vardr. Bir ferdi raz etmek
iin bin hikmet fed edilemez.

1
1. Eer hak onlarn keyierine tbi olsayd, gkler ve yer fesda urard.
Mminn Sresi, 23:71.
Eer her ferdin keyne gre hareket edilirse, dnyann
nizam ve intizam fesada gider.
Ey mteekk! Sen nesin? Neye binaen itiraz ediyorsun?
Cz hevesini klliyat- kinata mhendis mi yapyorsun?
Kokmu olan zevkini nimetlerin derecelerine mikyas ve
mizan m yapyorsun? Ne biliyorsun ki, nakmet olarak
grdn ey belki ayn- nmettir? Senin ne kymetin var
ki, sinein kanadna mvzi olmayan hevesini tatmin ve
teskin iin felek arklaryla hareketten teskin edilsin?
lem eyyhel-aziz! Cesedin bir uzvundaki bir
hceyrede yaplan tasarruf, en evvel cesedi tasavvur
etmeye mtevakkftr. nk, klln naklaryla, ahvliyle
czn ok alka ve mnasebetleri vardr. yleyse, czde
tasarruf, Hlk- Klln emri altndadr.
lem eyyhel-aziz! Hevm, balk gibi kk
hayvanlarn yumurtalarn, haerat ve nebatatn
tohumlarn, pek byk bir rahmetle, bir ltua, bir
hikmetle hfzeden Sni-i Hakmin hafziyetine lyk mdr
ki, hirette semere veren aalara ekirdek olacak
amlinizi hfzetmesin, ihmal etsin? Halbuki, sen hmil-i
emnet, halife-i arzsn.
Evet, herbir zhayatta bulunan hfzul-hayat hissi,
vcudun ebed bir bekaya ism-i Hayy, Hafz, Bkinin
tecellsiyle incirar edeceine dellet eder.
lem eyyhel-aziz! Bir incir tohumunu tavrdan tavra
hfzeden, devirden devire himaye eden, inhillden vikaye
eden ve o tohumda incir aacnn tekiltna lzm olan
esaslar keml-i ihtimam ile muhafaza eden, elbette ve
elbette, halife-i arz nvann alan nev-i beerin mlini
ihmal etmez, hfzeder.
lem eyyhel-aziz! Lfzlarn tebeddlyle mn
tebeddl etmez, bki kalr. Kabuk paralanr, lb bki ve
salam kalr. Libas yrtlr, cesedi salam, bki kalr. Ceset
lp dalrsa da ruh bki kalr. Cisim ihtiyarlanrsa,
enniyet gen kalr. okluk, cemaat dalr, amma vahid-i
fert bki kalr. Kesret bozulur, vahdet bkidir. Madde krlr,
nur bkidir. Binaenaleyh, mrn bidyetinden sonuna
kadar devam eden mn, ok cesetleri tebeddl ve
tavrdan tavra intikal ve devirden devire yuvarland
halde vahdetini, bekasn muhafaza ettii gibi, lm
hendeini de atlayarak slimen ebed yoluna devam
edecektir. Maahaza, her vakit Fenya hazr ol emrini
intizar eden zail ve bekasz maddiyatta, u hfz ve
muhafaza dsturu, beka ile ok mnasebettar olan ruh ve
mnda da cridir.
lem eyyhel-aziz! Ulhiyetin azameti, izzeti,
istiklliyeti, hereyin kk olsun, byk olsun, yksek
olsun, alak olsun taht- tasarrufunda bulunduunu istiyor.
Senin hissetin veya hakaretin, Onun tasarrufundan hari
kalmasna sebep olamaz. nk senin Ondan budun varsa
da, Onun senden budu yoktur. Veya senin bir sfatnn
hakareti, vcudunun hakaretini istilzam etmez. Veya mlk
cihetinin mlevves olmas, melekt cihetinin de mlevves
olmasn iktiza etmez. Ve keza, Hlkn azameti, irkin
eylerin, tasarrufundan kmasn istilzam etmez. Bilkis,
azamet-i hakikiye, icad hususunda inrad, tasarruf
cihetiyle de ihatay iktiza eder.
lem eyyhel-aziz! Madd olan birey, kesafeti ne kadar
fazla olursa o nisbette ince ve gizli eyleri gremez ve
onlar idrakten kasrdr. Fakat nur ve nurn eyler, ne
kadar nurniyette terakki ederse, o nisbette ince ve gizli
eylere nfuzu tam ve keskin olur. Ve keza, ne kadar ltif
olursa, o derecede maddiyatn ilerini kefeder: (Rntgen
u gibi.) Mmkinatta mesele bu merkezde ise, Vcib,
Vhid olan Nrul-Envr ne derece

1
olaca bir derece anlald. yleyse, azameti,
tam mnsyla ihata, nfuz, mul iktiza ve istilzam eder.
1. Gizliliklere nfuz eden, srlar bilen.
lem eyyhel-aziz! Ekseriyet-i mutlakay tekil eden
avm- nsn fehimleri Kurnca o kadar mrat edilmitir
ki, birka dereceyi, birka ciheti ihtiv eden bir meselede,
avmn fehimlerine en menus, en karib ciheti ve
nazarlarna en vzh, en zahir dereceyi sylyor. nk,
yle olmasa, delilin neticeden haf olmas lzm gelir.
Kurnn kinattan yapt bahis, Hlkn sfatlarn ispat
ve izah iindir. Binaenaleyh, ne kadar cumhurun fehmine
yakn olursa irada daha lyk ve daha muvfk olur.
Mesel, Hlkn tasarruftna dellet eden yetlerden en
zahir, en ikr olan tabakay


1
yetiyle zikretmitir. Halbuki bu tabakann arkasnda
vcuhun taayynat, teahhusat tabakas vardr. Evvelki
tabakann fehmi, ikinci tabakann fehminden daha
yakndr. Ve keza, en ikr dereceyi
2

yetiyle zikretmitir. Bu derecenin arkasnda, arzn ems
etrafnda emir ve irade-i lh kanunuyla tahrik ve tedvri
derecesi de vardr. Lkin bu derece evvelki dereceden bir
derece mahf olduundan terk edilmitir.
Ve keza,
3
cmlesiyle en okunakl
sahifeyi gstermitir. Halbuki bu sahifenin
arkasnda,Direk ve kazklarla tehlikeden muhafaza edilen
bir sene gibi, arz da ierisinde vukua gelen hercmerten
dolay paralanmak tehlikesinden korumak iin dalarla
kazklanmtr sahifesi da vardr. Fakat bu sahife, avm-
nsa o kadar okunakl olmadndan terk edilmitir. Ve bu
sahifenin altnda da yle bir haiye vardr:
1. Gklerin ve yerin yaratl; dillerinizin ve renklerinizin, (seslerinizin ve
simalarnzn) farkll da yine Onun yetlerindendir. Rm Sresi, 30:22.
2. Gklerin ve yerin yaratlmasnda, gecenin ve gndzn deimesinde...
Bakara Sresi, 2:164.
3. Dalar birer kazk yaptk. Nebe Sresi, 78:7.
Hayat besleyip salamak zere dalar arza direk
yaplmtr. nk, dalar sularn mahzenidir. Havann
taradr, tasye ediyor. Topran hmisidir, denizin
istilsndan vikaye ediyor. Zaten hayatn direkleri bu
unsurlardr. Bu srra binaendir ki, eriata hillin tul ve
gurubu nazara alnmtr. nk, bu ise, aylar, gnleri
hesap etmekten avmca daha kolaydr. Ve yine o srra
binaendir ki, ezhan- avmda tesbit ve takrir iin Kurnda
tekrarlar vukua gelmitir.
lem eyyhel-aziz! yetlerin bahsettikleri hakikatler,
iirlerin bahsettikleri hayalttan pek vsi ve pek yksektir.
Bu itibarla iirden addedilmemitir. Hem de, yetler,
sahibinin unat ve ef linden bahseder. iir ise, fuzul
olarak gayrdan bahseder. Hem de, lcmle di eylerden
bahsi harikuldedir. iirin harikuldelerden bahsi,
alel-ekser didir.
lem eyyhel-aziz! Hlkn vahdetini gsteren ayineler
ve delillerini okutan sahifelerin pek ok eitleriolduu
gibi, merkezleri bir ve birbirinin iine dahil olmulardr.
Binaenaleyh, bir ayinede grnd veya bir sahifede
okundu mu, hepsinde de grnr ve okunur. Fakat
birisinde grnmemesi, hepsinde grnmemesini
istilzametmez.
lem eyyhel-aziz! Bir kelimeyi yazan harni yazann
gayrs, bir sahifeyi yazan satr yazann gayrs, kitab
yazan sahifeyi yazann gayrs olmas mmkn olmad
gibi; karncay halk eden cins-i hayvan halk edenin gayrs,
hayvan yaratan arz yaratann gayrs, arz halk eden,
Rabbl-lemnin gayrs olmas muhaldir.
Rububiyet-i mmenin iaretlerindendir ki, kinat
kitabnda yle byk harer vardr ki, o harerin bir
ksmnda bir kelime yazldr. Bir ksmnda bir kelam, bir
ksmnda bir kitap yazldr. Mesel, o kitapta bahr, ecer,
arz birer harf makamndadrlar. Birinci harfte semek
kelimesi, ikincisinde ecer kelm, ncsnde hayvan
kitab yazlmtr. Hatt, Ysin suretinde tam Ysin Sresi
yazld gibi, baz masnatta, bir kelime olan isminde,
ekirdeinde o masnun sresi ve kitab yazlmtr.
lem eyyhel-aziz! Yldzlar, emsler arasnda
mmselet olduu gibi lcmle msvat da vardr.
Binaenaleyh, onlardan biri tekilere rab olamaz. Ve
onlardan birine rab olan, hepsine de rab olur. Ve keza,
hereye de rab olur.
lem eyyhel-aziz! nsann bir ferdinde bir cemaat-i
mkellefn bulunur. Evet, her bir uzuv, birey iin
yaratlmtr. O uzvu, o eyde kullanmakla mkelleftir.
Mesel, herbir hasse iin bir ibadet vardr. Onun hilfnda
kullanlmas dallettir. Mesel, ba ile yaplan secde Allah
iin olursa ibadettir, gayrs iin dallettir. Kezlik, uarnn
hayalen yaptklar hayret ve muhabbet secdeleri dallettir.
Hayal, onunla fsk olur.
lem eyyhel-aziz! nsanlar kren dallete atan
sebeplerden biri, lfeti ilim telkki etmeleridir. Yani
melar olan eyleri kendilerince mlum bilirler. Hatt,
lfet dolaysyla diyta teemml edip ehemmiyet
vermezler. Halbuki, lfetlerinden dolay malm
zannettikleri o di eyler, birer harika ve birer mucize-i
kudret olduklar halde, lfet sikasyla onlar teemmle,
dikkate almyorlar; ta onlarn fevkinde olan tecelliyat-
seyyleye imn- nazar edebilsinler. Bunlarn meseli, deniz
kenarnda durup, denizin ierisindeki hayvanata ve sair
garip hltna bakmayarak, yalnz rzgrla husule gelen
dalgalara ve emsin utndan peyd olan parltsna
dikkat etmekle Mlikl-Bihar olan Allahn azametine delil
getiren adamn meseli gibidir.
lem eyyhel-aziz! nsanlarn arza it malmat ve
msellemt- bedihiyatlar, lfete mebndir. lfet ise, cehl-i
mrekkep stne serilmi bir perdedir. Hakikate baklrsa,
zannettikleri ilim, cehildir. Bu srra binaendir ki, Kurn,
yetleriyle insanlarn nazarn melfatlar olan eylere
eviriyor. yetler, necimler gibi lfet perdesini deler, atar.
nsann kulandan tutar, ban edirir. O lfetin altndaki
havrikul-dt mucizeleri o diyat ierisinde gsterir.
lem eyyhel-aziz! Aralarnda mnasebet, muamele,
hatt mkleme bulunan iki eyin, birbirine mabih veya
msvi olmasn istilzam etmez. Mesel, yamurun bir
katresi veya semerenin bir ieinin, kklyle
beraber, emsle mnsebeti ve muamelesi vardr.
Binaenaleyh, ey insan, Senin hakaretin, seni Hallk-
lemin nazar- inyetinden setredecek bir sebep olamaz.
lem eyyhel-aziz! Denizlerde vukua gelen med ve
cezir gibi, evliya arasnda da bast- zaman,
HAYE-1
tayy-
mekn meselesi hret bulmutur. Ezcmle: Kitab-
Yavkitin rivayetine gre, mam- arn bir gnde iki
buuk defa kocaman Ftuhat- Mekkiye namndaki byk
mecmuay mtala etmitir. Bu gibi vukuat istirabla inkr
edilmesin. Zira bu gibi garip meseleleri tasdike yaklatran
misaller pek oktur. Mesel, ryada bir saat zarfnda bir
senenin getiini vepek ok iler grldn gryorsun.
Eer o saatte o ilere bedelKurn okumu olsaydn, birka
hatim okumu olurdun. Bu hlet evliya iin hlet-i
yakazada inkiaf eder. Zaman inbisat eder. Mesele ruhun
dairesine yaklar. Ruh zaten zamanla mukayyed deildir.
Ruhu cismniyetine galip olan evliyann ileri, illeri,
srat-i ruh mizanyla cereyan eder.
Haiye-1 Bast- zaman srryla ok seneler hkmnde olan birka dakikalk
zaman- Mirac, bu hakikatn vcudunu ispat eder ve bilil vukuunu gsteriyor.
Miracn birka saat mddeti, binler seneler hkmnde vsati ve ihatas ve
uzunluu vardr. nk, Mirac yoluyla beka lemine girdi. Beka leminin
birka dakikas bu dnyann binler senesini tazammun etmitir. Hem, bu
hakikate binaen, baz evliya bir dakikada bir gnlk ii grm. Bazlar, bir
saatte bir senelik vazifesini yapm. Bazlar, bir dakikada bir hatme-i
Kurniyeyi okumu olduklar gibi, Risale-i Nurun telinde de bu bast- zaman
hakikati ok defa vukua gelmi. Ezcmle: On Dokuzuncu Mektup yz elli
sahifedir. yzden fazla mucizat, kitaplara mracaat edilmeden, ezber
olarak, da, ba kelerinde drt gn zarfnda hergn er saat megul
olmakla, mecmu on iki saatte telif edilmesi; Ramazan Risalesi krk dakikada
telif edilmesi; Yirmi Sekizinci Sz, yirmi dakikada telif edilmesi, bast-
zamann vukuunu ispat etmitir.
1

yeti tayy- zaman gsterdii gibi,
2

yeti de bast- zaman gsterir.
1. lerinden sze balayan biri, Bu halde ne kadar kaldk? diye sordu. Bir
gn, yahut daha da az dediler. Kehf Sresi, 18:19.
2.Lkin Rabbinin katnda bir gn, sizin hesabnza gre bin yl gibidir. Hac
Sresi, 22:47.
lem eyyhel-aziz! Bir burhanla elde edilen netice-i
tevhidi baz insanlar istizamla dar zihinlerine
sktramazlar. Veya bozuk hayalleri tahamml edemez.
Bu hale kar o kat, sahih burhan reddetmek zere, Bu
neticeyi, bu kadar azametiyle, u burhan onu inta
edemez diye bahanelerle kabul etmez. O miskin bilmez
mi ki, neticenin kayymu imandr. Burhan, ancak onu
grmek iin bir menfezdir. Veya bir sprge gibi, o
neticeye konan vehimleri sprr. Maahaza, burhan bir
deildir; bin deildir, zerrt- lem adedince burhanlar
vardr.
Fesbhnallah! Mlk ile melekt arasndaki hicap ne
kadar incedir, aralarndaki mesfe ne kadar byktr!
Dnya ile hiret arasndaki yol ne kadar ksa ve ne kadar
uzundur. lim ile cehil arasndaki hicap ne kadar ltif ve ne
kadar kalndr! man ile kfr arasndaki berzah ne kadar
effaf ve ne kadar kesiftir! badet ile msiyet arasndaki
mesafe ne kadar ksadr! Halbuki aralar Cennet ile nrn
aralar kadardr. Hayat ne kadar ksa, emel ne kadar
uzundur! Evet, hal ile mzi arasnda yle ince bir perde
vardr ki, ruhun mzi cihetine gemesine mni deildir;
cesede nisbeten bitmez bir mesafedir.
Kezlik, mlk ile melekt, dnya ile hiret arasnda ehl-i
kalb iin effaf, ehl-i hev iin kesif ince bir perde vardr.
Kezlik, geceyle gndz arasnda ltif bir perde var ki,
gzn kapanmasyla gece olup, almasyla gndz olduu
gibi; nefsin lem-i mneviyata gz kapanrsa ebed bir
gece iinde kalr, gz mneviyata alrsa nehar inkiaf
eder.
Kezlik, Allahn hesabna kinata bakan adam her ne
mahede ederse ilimdir. Eer gaet ile esbab hesabna
bakarsa, ilim zannettii ey de cehl olur.
Kezik, iman ve tevhid ile bakan, lemi nurlu grr ve
ill lemi zulmat ierisinde grecektir.
Kezlik, ef l-i beer iin iki cihet vardr. Eer niyet ile
Allahn hesabna olursa, tecelliyata mkes, effaf, parlak
olur. Eer Allah hesabna olmasa, zulmetli bir manzaray
gstermi olur.
Kezlik, hayatn da iki vehi vardr. Biri siyah, dnyaya
bakar; dieri effaf, hirete nzrdr. Nes, siyah vehin
altna girer, effaf vehe terettp eden saadet-i ebediyeyi
ister.
lem eyyhel-aziz! Kinatn miftah, anahtar insann
elindedir. lemin kaplar ak ise de mnen kapaldr.
Cenb- Hak btn o kaplar ve kenz-i mahfyi aan ene
namnda bir miftah insann eline vermitir. Fakat, ene de
kaps kapal bir bilmecedir. Bunun kaps alyorsa
kinatn da kaplar alyor.
Evet, Cenb- Hak insana bir benlik, bir nevi hrriyet
vermitir ki, Cenb- Hakkn rububiyetine ait evsaf bilmek
iin mevhum, faraz bir vahid-i kyas yapsn.
Mahiyet-i beerde pek ince bir ip, insann vcudunda
uurlu bir kl, ahsn kitabnda bir elif kymetinde ve
miktarnda olan enenin iki vechi vardr. Biri hayra bakar.
Bu vecihle yalnz kabil-i feyizdir, fil deildir. Dier vehi
ise erre bakar. Bu vecihle kendisini fil bilir.
Enenin mhiyeti mevhmedir. Rububiyeti hayaldir.
Vcudu bireye hmil olamaz. Ancak miznlhararet gibi,
Vcibl-Vcudun rububiyetine it sft- mutlaka-i
muhitay bilmek iin bir mizan vazifesini gryor.
Eer insan benliine mizan nazaryla bakarsa, kinattan
zihnine akp gelen fak malmat kendi malmatyla,
tasarrufat ve sft- lhiyeyi de kendi sftyla tasdik eder.
Yine merciine iade eder. Ve bu syede
1

daki
2
mulne dahil olarak, bihakkn emneti
if etmi olur. Fakat kendisine mstakil nazaryla bakmakla
kendisini mlik itikad ederse,
3
nn
mulne dahil olmakla emnetle hynet etmi olur. Zira
semvat ve arzn, hamlinden korkarak imtin ettikleri
cihet, enenin bu cihetidir. nk, dalletler, irkler, erler
bu cihetten doarlar. Eer vaktiyle o enenin iddetli bir
terbiyeyle ba krlmazsa byr, insann vcudunu yutar.
1. Nefsini gnahlardan arndran kurtulua ermitir. ems Sresi, 91:9.
2. Kim, kimse.
3. Nefsini gnaha daldran da hsrna dmtr. ems Sresi, 91:10.
Eer milletin de enniyeti inzimam ederse, Sniin
emrine kar mbarezeye kar. Tam mnsyla bir eytan
olur. Sonra, halk da kendisine kyas eder, esbab da o
kyasa dahil eder, byk bir irke der. El-iyz billh!
Mhim bir mesele: Enenin iki vehi vardr. Bir vehini
nbvvet almtr, bir vehini de felsefe almtr.
Birinci vecih, ubudiyet-i mahzya menedir. Mahiyeti
harye olup mstakil deildir. Vcudu tebe olup asl
deildir. Mlikiyeti vehm olup hakik deildir. Vazifesi
Hlkn sftn fehmetmek iin bir mzan ve bir mikyas
olmaktr. En-biya (aleyhimsselm) enniyetin bu vehine
bakmakla, mlk tamamen Allaha teslim ederek ne
mlknde, ne rububiyetinde, ne ulhiyetinde eriki
olmadna hkmetmilerdir. Enenin bu vehinden,
Cenb- Hak ecere-i tb-i ubudiyeti inbat edip dal ve
budaklar kinat bahesinde enbiya, evliya, sddkn gibi
mbarek semereleri vermitir.
kinci vehi alan felsefe, enenin vcudunu asl ve
kendisini mstakil ve mlik-i hakik olduunu zum
etmilerdir. Vazifesi de yalnz hubb-u ztyla tekemml-
hayattr. Enenin bu siyah yznden enven irkler,
dalletler kmtr. Ezcmle: Kuvve-i behmiye dalnda
sanemler domulardr. Kuvve-i gadabiye gusnundan
ravunlar, nemrutlar kmtr. Kuvve-i akliyeden dehriyun,
maddiyun, felsife kmlardr ki, Vcibl-Vcuda bir
mahlk-u vahidi verir, bki kalan mlkn gayra taksim
ederler.
Hlsa: Ene, haddizatnda bir hava, bir buhar gibi iken,
verilen ehemmiyete gre myi haline gelir. Sonra lfetle
kalnlar. Sonra gaet ve isyan ile yle kalnlar ki,
sahibini yutar. Halk, esbab da kendisine kyas ederek
Hlkn evmirine mbarezeye balar. Kk lemde, yani
insanda ene, byk insanda, yani kinatta tabiata benziyor.
kisi de tutlardandr.
lem eyyhel-aziz! Hayrat ve hasentn hayat niyet
iledir. Fesad da ucub, riy ve gsteri iledir. Ve ftr olarak
vicdanda uur ile bizzat hissedilen vicdaniyatn esas, ikinci
bir uur ve niyet ile inkt bulur.
Nasl ki amellerin hayat niyet iledir. Onun gibi, niyet bir
cihetle ftr ahvalin lmdr. Mesel, tevzua niyet onu
ifsad eder; tekebbre niyet onu izle eder; feraha niyet onu
uurur; gam ve kedere niyet onu tahf eder. Ve hkez,
kyas et.
lem eyyhel-aziz! Kinat bir eceredir. Ansr onun
dallardr. Nebatat yapraklardr. Hayvanat onun
iekleridir. nsanlar onun semereleridir. Bu semerelerden
en ziyadar, nurlu, ahsen, ekrem, eref, eltaf Seyyidl-
Enbiy vel-Mrseln, mml-Mttakn, Habbi Rabbl-
lemn Hazret-i Muhammeddir.

1
1. Yer ve gkler devam ettike salvatn en stn onun zerine olsun.
.
.



.





.




.




.


.







.







.


.
.
.


.




.
.
1
1. lh! Gnahlar beni ll etti. syanmn okluu
yznden mahcubum. Gaetiniddeti ise sesimi kst. te,
ben de, seyyidim ve senedim eyhAbdlkadir Geylnnin
sesiyle Senin dergh- rahmetinin kapsnalyor ve onun,
kapcya in nidasyla Senin maret kapnda
nidaediyorum:
Ey rahmeti hereyi kuatan ve ey hereyin melektu
elinde bulunan Zt; eyhibir ey Kendisine zarar veya
fayda vermeyen Zt; ey hibir eyKendisine galebe
etmeyen ve hibir ey Kendisinden kap
gizlenmeyen,hibir ey Kendisine ar gelmeyen ve hibir
eyin yardmna muhtaolmayan, hibir ey Kendisini bir
baka iten alkoymayan, hibir eyKendisine benzemeyen,
ve hibir ey Kendisini hibir eyden cizbrakamayan Zt!
Beni hibir eyden hesaba ekmeyecek ekilde
hereyimibala.
Ey hereyi alnndan tutup kudretine boyun ediren ve
hereyin anahtarlarelinde bulunan Zt; ey hereyden nce
var olan Evvel, hereyden sonrabki kalan hir, hereyin
stnde olan Zhir, hereyin iine vearkaplanna nfuz
eden Btn, kudret ve galebesi hereyin stndebulunan
Khir! Benim hereyimi bala. phesiz Senin hereye
kudretinyeter.
Ey hereyi her haliyle bilen Alm ve hereyi kuatan
Muht ve hereyihakkyla gren Basr; ey herey her an
Kendisinin nazar- uhudunda olan ehd ve hereyi grp
gzeten Rakb ve ilmi hereyin btninceliklerine nfuz
eden Ltif ve hereyden hakkyla haberdar olanHabr! Beni
hibir eyden hesaba ekmeyecek ekilde, gnah ve
hatolarak her neyim varsa hepsini bala. Hi phesiz,
Senin hereyekudretin yeter.
Allahm, gaetten ve kt arzularmdan Senin izzet-i
celline ve cell-iizzetine, Senin kudret-i saltanatna ve
saltanat- kudretine snrm.Ey kurtulu isteyenlerin
tahassungh olan Allahm! Beni eytanehvetlerden
kurtar; beeriyetin kazuratndan temizle; Nebn
olanMuhammedi (s.a.v.) sddkiyet muhabbetiyle bana
sevdirmek suretiylebeni gaet paslarndan ve cehalet
vehimlerinden ter temiz klyle ki,enaniyet fena bulsun
ve Allahn minnet bahrinde Allahn nimetlerinegark
olmu, Allahtan alkoyan her megaleye kar Allahn
klcylamansur, Allahn inayetiyle mahzuz ve Allahn
himayesiyle mahfuz olarak herey Allah iin, Allah ile,
Allaha ve Allahtan olsun.
Ey Nurlarn Nuru; ey btn srlarn limi; ey gecenin ve
gndznMdebbiri; ey Melik; ey Azz; ey Kahhr; ey
Rahm; ey Vedd; ey Gaffr;ey gayb lemlerini her haliyle
bilen, kalbleri ve gzleri diledii gibihalden hale eviren;
ey ayplar rten ve ey gnahlar balayan,gnahlarm
bala; esbabn tazyikatna mruz ve btn kaplar
yznekapanm ve doru yolda gidenlerin yoluna gitmek
kendisine zorlam vebir kazan elde edemeden mrn
ve nefsini gaet ve msiyetmeydanlarnda bd- hava
harcam olan kuluna merhamet et.
Ey dua edildiinde cevap veren; ey hesaplar sratle
gren; ey Kerm; eyVehhb, hastal byk ve ifas zor,
aresi zayf ve bels kuvvetliolan ve Senden baka melce
ve midi bulunmayan kuluna merhamet et.
lh, derdimi, zntm ve ikyetimi Sana arz
ediyorum.
lh, Senin derghnda hccetim, hacetimdir; azm ise
fakrm ve aresizliimdir.
lh, Senin cmertlik denizlerinden bir damla bana
yeter; Senin afnehirlerinden bir zerre bana k gelir; ey
Vedd; ey Vedd; ey Vedd;ey an ve ere hereyden
yce olan Ar- Mecd Sahibi; ey Mbdi; eyMud; ey
hereyi diledii gibi yapan Faln lim Yrd!
Arnn rknlerini kaplayan nur-u vehin hrmetine,
btn mahlkatn hkmnerm ettiin kudretin
hrmetine ve hereyi kuatan rahmetin hrmetineSenden
istiyorum. Senden baka ilh yoktur; ey Mus, bize imdad
et. Vebtn mrm boyunca ilediim btn gnahlar ve
lisanmn hatlarnrahmetinle bala; ey Erhamr-
Rhimn. min. Hamd, lemlerin Rabbiolan Allaha
mahsustur.
Onuncu Risale

1
lem eyyhel-aziz! u yet-i kerimenin yksek
semsna kp srrn fehmetmek iin yedi basamakl bir
merdiven kuruyoruz.
Birinci basamak: Semvtn, melike ile tesmiye edilen
mnasip sakinleri vardr. nk, kre-i arzn semya
nisbeten kkl ve hakaretiyle beraber zevilhayatla
dolu olmas, semvtn o mzeyyen burlar zevil-idrak ile
dolu olmasn tasrih ediyor. Ve keza, semvtn bu kadar
ziynetler ile tezyin edilmesi, behemehal zevil-idrkin
takdir ve istihsan ile nazar- hayretlerini celb etmek iindir.
nk, hsn- ziynet, klarn celbi iindir. Yemek ve
taam da a olanlara yaplr. Maahaza, ins ve cin o vazifeyi
ifya k deillerdir. Ancak, gayr- mahdut, oraya mnasip
melike ve ruhnler o vazifeyi if edebilir.
kinci basamak: Arzn semvat ile alkas, muamelesi
olup aralarnda ok byk irtibat vardr. Evet, arza gelen
ziya, hararet, bereket ve saire semvattan geliyor. Arzdan
da semya dualar, ibadetler, ruhlar gidiyor. Demek,
aralarnda cereyan eden ticar muameleden anlalyor ki,
arzn sakinleri iin semya kmaya bir yol vardr ki,
enbiya, evliya, ervah, cesetlerinden tecerrd ile semvta
uru ederler.
1. eytanlar iin o yldzlar birer mermi yaptk. Mlk Sresi, 67:5.
nc basamak: Semvatta devam ile cereyan eden
skn, skt, nizam, intizam, ttraddan hissedildiine
nazaran, semvat ehli, arz sakinleri gibi deildirler. Evet,
arzda bulunan nifak, ikak, ihtilf, ezddn itim, hayr ve
errin ihtilt gibi eyler, semvatta yoktur. Bu sayede,
semvatta nizam ve intizam bozacak bir hal yoktur.
Sakinleri, verilen emirlere keml-i itaatle imtisal ediyorlar.
Drdnc basamak: Cenb- Hakkn, iktizlar,
hkmleri mtegayir baz esmlar vardr. Mesel, Bedir
gibi baz gazlarda Ashab- Kirama yardm etmek zere,
kffar ile muharebe etmek iin melikenin semdan
inzlini iktiza eden ismi, melike ile eytin (yani semv
olan ahyar ile arz erar) arasnda muharebenin vukuunu
istibad deil, iktiz eder. Evet, Cenb- Hak melikeye
bildirmeksizin eytanlar def veya ihlk edebilir. Fakat
satvet ve hametin iktizs zerine, bu kabil mcztn
mstehaklarna iln ve tehiri, azametine lyktr.
Beinci basamak: Ruhnlerin ahyr semda
bulunduklarndan, erar da letfetlerine gvenerek onlar
takliden iltihak etmek istediklerinde, ehl-i sem, onlar
erretleri iin kabul etmeyerek def ediyorlar. Maahaza, bu
gibi mnev mbrezeleri lem-i ehadete, bilhassa
vazifesi ehadet ve mahede olan insana iln ve tehirine
recm-i ncum almet ve nian klnmtr.
Altnc basamak: Kurn- Mucizl-Beyan, nev-i beeri
itaate irad, isyandan zecr ve men etmek zere kulland
slb-u lisine bak:


1
1. Rahmn Sresi, 55:23.
Yani, Ey ins ve cin cemaati! Mlkmden hari bir
memlekete kp kurtulmak iin semvat ve arzn
aktarndan kmaya kuvvetiniz varsa knz. Amma ancak
bir sultan ile karsnz.
Kurn- Kerim bu yet ile, pek geni saltanat-
rububiyete kar ins ve cinnin aczlerini iln zmnnda nid
ediyor: Ey insan- hakr, sar, ciz! Ne suretle, eytanlar
recmeden melike ile necimlerin, emslerin, kamerlerin
itaat ettikleri Sultan- Ezele isyan ediyorsun. Nasl
kocaman yldzlar mermi, kurun yerinde kullanabilen bir
askere sahip olan bir sultana kar isyan etmeye cesaret
ediyorsun?
Yedinci basamak: Yldzlarn pek kk efrad olduu
gibi, pek bykleri de vardr. Semnn vehini, yzn
ziyalandran herey yldzdr. Bu neviden bir ksm, semya
ziynet olmutur. Bir ksm da eytanlar recmetmek iin
semv mancnklardr. Semda yaplan bu recim, sem
gibi en vsi direlerde bile vukua gelen mbareze
hdisesini insanlara gstermekle, insanlarn mutlerini
siler ile mbarezeye tevik ile altrmaktr.
lem eyyhel-aziz! nsan hayvandan ayran eylerden,
Biri: Mazi ve mstakbel ile alkadar olmasdr. Hayvan
bu iki zaman bihakkn dnecek bir idrke mlik deildir.
kincisi: Gerek enfs, gerek fk, yani dahil ve haric
eylere taallk eden idrki, kll ve umumdir.
ncs: naata lzm olan mukaddemeleri keif ve
tertip etmektir: Mesel, bir evin yaplmas iin lzm olan
ta, aa, imento misilli lzumlu mukaddemeleri ihzar ve
tertip etmek gibi.
Binaenaleyh, insann en evvel ve en byk vazifesi,
tesbih ve tahmiddir. Evvel mazi, hal ve istikbal
zamanlarnda grm veya grecek nimetler lisanyla
sonra nefsinde veya haricinde grmekte olduu inamlar
lisanyla, sonra mahlkatn yapmakta olduklar tesbihat
ehadet ve mahede lisanyla Snii hamd sen etmektir.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn at, kaz ve kader
namnda kanunu vardr. At, kaz kanununu; kaz da,
kaderi bozar.
Mesel: Birey hakknda verilen karar, kader demektir.
O kararn infaz, kaz demektir. O kararn iptaliyle hkm
kazdan affetmek, at demektir. Evet, yumuak bir otun
damarlar kat ta deldii gibi, at da kaz kanununun
katiyetini deler. Kaz da ok gibi kader kararlarn deler.
Demek, atnn kazya nisbeti, kaznn kadere nisbeti
gibidir. At, kaz kanununun mulnden ihratr. Kaz da
kader kanununun klliyetinden ihracdr. Bu hakikate vakf
olan rif, Y lh! Hasenatm senin atndandr. Seyyiatm
da senin kazndandr. Eer atn olmasayd helk olurdum
der.
lem eyyhel-aziz! Esm-i Hsny tazammun eden
baz fezlekeler ile yetlere htime verilmekte ne gibi bir sr
vardr?
Evet, Kurn- Mucizl-Beyan, bazan yt- kudreti
yetlerde basteder, sonra ierisinden esmy karr. Bazan
mensucat toplar gibi aar, datr; sonra toplar, esmda
tayyeder. Bazan da ef lini tafsil ettikten sonra, isimler ile
icmal eder. Bazan da, halkn amlini tehdidne syler;
sonra rahmete iaret eden isimler ile tesell eder. Bazan da
baz makasd- cziyeyi zikrettikten sonra, o makasd
takdir ve ispat iin, burhan olarak kavid-i klliye
hkmnde olan isimleri zikrediyor. Bazan da madd
cziyat zikreder, sonra esm-i klliye ile icmal eder. Ve
hkez...
lem eyyhel-aziz! Acz de ak gibi Allaha isal eden
yollardan biridir. Amma acz yolu, aktan daha ksa ve daha
selmettir.
Ehl-i slk, tark-i hafda letif-i aere zerine, tark-i
cehirde nfus-u seba zerine slk etmilerdir. Bu fakir,
ciz ise drt hatveden ibret, hem ksa, hem sehl bir tarki,
Kurnn feyzinden istifade etmitir.
Birinci hatveyi
1
yetinden,
kinci hatveyi
2

yetinden,
nc hatveyi


3
yetinden,
Drdnc hatveyi
4
yetinden
ahzetmitir. Bunlarn izah:
Birinci hatve: nsan yaratlnda kendi nefsine muhib
olarak yaratlmtr. Hatt bizzat nefsi kadar bireye sevgisi
yoktur. Kendisini, ancak mbda lyk senlar ile
medhediyor. Nefsini btn ayplardan, kusurlardan tenzih
etmeklehakl olsun haksz olsunkeml-i iddetle
mdafaa ediyor. Hatt Cenb- Hakk hamd sen iin
kendisinde yaratlan cihazat, kendi nefsine hamd ve sen
iin sarf ediyor ve
5
deki
6
mulne dahil oluyor. Bu mertebede nefsin tezkiyesi,
ancak adem-i tezkiyesiyle olur.
1. Neslerinizi temize karmayn. Necm Sresi, 53:32.
2. Allah unutanlar gibi olmayn ki, Allah da onlara kendi neslerini
unutturmutur. Hair Sresi, 59:19.
3. Sana her ne iyilik eriirse Allahtandr. Sana her ne ktlk gelirse, o da
kendi nefsindendir. Nis Sresi, 4:79.
4. Onun zatndan baka herey helk olup gidicidir. Kasas Sresi, 28:88.
5. Nefsinin arzusunu kendine mbud edinen kimse. Furkan Sresi, 25:43.
6. Kim, kimse.
kinci hatve: Nes hizmet zamannda geri kaar. cret
vaktinde ileri safa hcum ediyor. Bu mertebede onun
tezkiyesi, yapt ili aksetmekle olur. Yani ie, hizmete
ileriye sevk edilmeli, cret tevziinde geriye braklmaldr.
nc hatve: Kendi nefsinde, torbasnda, kusur, naks,
acz, fakrdan mad bireyi brakmamaldr. Btn
mehsin, iyilikler, Ftr- Hakm tarafndan inam edilen
nimetler olup hamdi iktiza eder. Fahri istilzam
etmediklerini itikad ve telkki edilmelidir. Bu mertebede
onun tezkiyesi, kemlinin adem-i kemlinde, kudretinin
aczinde, gnasnn fakrnda olduunu bilmekten ibarettir.
Drdnc hatve: Kendisi istiklliyet halinde fni, hdis,
mdum olduunu ve esm-i lhiyeye ayinedarlk ettii
halde ahit, mehud, mevcut olduunu bilmekten ibarettir.
Bu mertebede onun tezkiyesi, vcudunda ademini,
ademinde vcudunu bilmekle
1
y
kendisine vird ittihaz etmektir.
1. Mlk umumen Onundur; hamd de Ona mahsustur.
Ve keza, Vahdetl-vcud ehli, kinat nefyetmekle idam
ediyorlar. Vahdet-hud halk ise, btn mevcudat,
krek cezallar gibi nisyan zindannda ebed hapse
mahkm ediyorlar.
Kurnn ifham ettii tarik, kinat, mevcudat hem
idamdan, hem hapisten kurtarr. Esm-i Hsnya
mazhariyet ile ayinedarlk etmek gibi vazifelerde istihdam
ediyor. Fakat kinat, istiklliyetten ve kendi hesabna
almaktan azlediyor.
Ve keza, insann vcudunda birka daire vardr. nk,
hem nebatdir, hem hayvandir, hem insandir, hem iman.
Tezkiye muamelesi bazan tabaka-i imaniyede olur. Sonra
tabaka-i nebatiyeye iner. Bazan da yirmi drt saat zarfnda
her drt tabakada muamele vaki olur. nsan hat ve galata
atan, bu drt tabakadaki fark riayet etmemektir.
1
ya istinaden
insaniyetin mide-i hayvaniye ve nebatiyeye mnhasr
olduunun zannyla galat ediyor. Sonra btn gayelerin
nefsine ait olduunun hasriyle galat ediyor. Sonra, hereyin
kymeti, menfaati nisbetinde olduunun takdiriyle galat
ediyor. Hatt Zhre yldzn kokulu bir zhreye mukabil
almaz. nk kendisine menfaati dokunmuyor.
1. Yerdeki hereyi bizim iin yaratt.
lem eyyhel-aziz! Ubudiyet, sebkat eden nimetin
neticesi ve onun yatdr. Gelecek bir nimetin mkfat
mukaddemesi ve vesilesi deildir. Mesel, insann en gzel
bir surette yaratl, ubudiyeti iktiz eden sbk bir nimet
olduu ve sonra da, imann tsyla kendisini sana tarif
etmesi, ubudiyeti iktiza eden sabk nimetlerdir. Evet, nasl
ki midenin tsyla btn matmat t edilmi gibi telkki
ediliyor; hayatn tsyla da, lem-i ehadet mtemil
bulunduu nimetler ile beraber t edilmi gibi telkki
ediliyor.
Ve keza, nefs-i insannin tsyla, bu mide iin mlk ve
melekt lemleri nimetler sofras gibi klnmtr. Kezlik,
imann tsyla, mezkr sofralarla beraber, Esm-i
Hsnda iddihar edilen deneleri de sofra olarak verilmi
oluyor. Bu gibi cretleri pein aldktan sonra, devamile
hizmete mlzm olmak lzmdr. Hizmet ve amelden
sonra verilen nimetler, mahz Onun fazlndandr.
lem eyyhel-aziz! Envn efradnda, bilhassa haerat
ve hevm ksmnda grnen fevkalde oklukta mahede
edilen, hrikulde gayr- mtenhi bir cd u sehvet vardr.
Keml-i ittikan ve intizamla btn envda bulunan u
kesret-i efrad, tecelliyat- lhiyenin gayr- mtenhi
olduuna ve Cenb- Hakkn mhiyeti hereye mbyin
olduuna ve btn eya onun kudretine nisbeten mtesvi
olduuna sarahaten dellet eder.
Evet bu cd-u icad Sniin vcubundandr. Nevide
celldir, fertte cemldir.
lem eyyhel-aziz! nsann yapt sanatlarn suhulet
ve suubet dereceleri, onun ilim ve cehliyle llr. Ne
kadar sanatlarda, bilhassa ince ve ltif cihazatta ilm
mahareti ok olursa, o nisbette kolay olur. Cehli nisbetinde
de zahmet olur. Binaenaleyh, eyann hilkatinde srat-i
mutlaka ile vsat-i mutlaka iinde grnen suhulet-i
mutlaka, Sniin ilmine nihayet olmadna hads-i kat ile
dellet eder.

1
1. Bizim bireyi yapmamz, gzn bir bak gibi kolay ve sratli tek bir
emirledir. Kamer Sresi, 54:50.
lem eyyhel-aziz! nsann ftraten mlik olduu
cmiiyetin acibindendir ki: Sni-i Hkim u kk
cisimde gayr- mahdut env- rahmeti tartmak iin gayr-
mdut mizanlar vaz etmitir. Ve Esm-i Hsnnn gayr-
mtenhi mahf denelerini fehmetmek iin, gayr- mahsur
cihzat ve lt yaratmtr. Mesel, mesmat, mubsrat,
meklt lemlerini ihata eden insandaki duygular, Sniin
sft- mutlakasn ve geni unatn fehmetmek iindir.
Ve keza, hardaleden daha kk kuvve-i hfzasnda
yle bir ltife-i mdrike braklmtr ki, o hardalenin
tazammun ettii geni lemde o ltife daim seyir ve
ceveln etmekte ise de, sahiline vsl olamaz. Maahaza,
bazan bu byk lem o ltifeye o kadar darlar ki, lem o
ltifenin karnnda bir zerre gibi olur. Ve o ltifeyi, btn
seyahat meydanlaryla, mtala ettii kitaplaryla o
hardale dahi yutar, yerinde oturur, karn da armaz.
te, insann mtefvit mertebeleri bu srdan anlalr.
Evet, baz insanlar zerrede boulurlar. Bazsnda da
dnya boulur. Bazlar da, kendilerine verilen
anahtarlardan birisiyle kesretin en geni bir lemini aar,
fakat iinde boulur. Sahil-i vahdet ve tevhide zorla vasl
olur. Demek, insann seyr-i ruhnsinde ok tabakalar
vardr. Bir tabakada, insanlara huzur-u tevhid pek suhuletle
nasip ve myesser olur. Bir tabakasna da gaet ve evham
yle istil eder ki, kesret iinde gark olmakla, tam
mnsyla tevhidi unutmu olur. Sukutu sud, tedennyi
terakki, cehl-i mrekkebi yakn, uykunun son perdesini
intibah zan ve tevehhm eden bir ksm medenler, ikinci
tabakadaki insanlardandr. Onlar, hakaik-i imniyeyi derk
etmekte bedevlerin bedevleridir.
lem eyyhel-aziz! sm-i Cell, alelekser nevilerde,
klliyatta tecell eder. sm-i Ceml ise, mevcudatn
cziyatna tecell eder. Bu itibarla, nevilerdeki cd-u
mutlak, cellin tecellsidir. Cziyatn naklar, ehasn
gzellikleri cemlin tecellyatndandr.
Ve keza, cell, vahidiyetin tecellsinden, ceml dahi
ehadiyetin tecellsinden zahir olur. Bazan da ceml,
cellden tecell eder. Evet, cemlin gznde cell ne kadar
cemldir; cellin gznde dahi ceml o kadar celldir.
lem eyyhel-aziz! Basar masnuat grp de, basiret
Snii grmezse ok garip ve pek irkin der. nk, o
halde Sniin mnen, kalben grnmemesi, ya basiretin
fkdnndandr veya kalb gznn kr olmasndandr. Veya
pek dar olduundan meseleyi azametiyle
kavramadndandr. Veya bir hzlandr. Ve ill, Sniin
inkr, basarn uhudunu inkrdan daha ziyade mnkerdir.
lem eyyhel-aziz! Bir tarlaya zer edilen bir tohum,
mnev bir sur ve bir duvardr; o tarlay tohum sahibine
mal eder, bakasnn tasarrufuna mni olur. Kezlik, kre-i
arz tarlasna zer edilen nebatat, hayvanat tohumlar,
mnev bir sur ve bir seddir ki, irketi men ediyor; gayr,
mdahaleden tard eder.
lem eyyhel-aziz! Tabiatlar ltif, ince ve ltif
sanatlara meftun baz insanlar, bilhassa has bahelerinde
pek gzel hendesevri bir ekilde ekilleri, arklar,
havuzlar, adrvanlar yaptrmakla, bahelerine pek
muntazam bir manzara verirler. Ve o letfetin, o gzelliin
derecesini gstermek iin, baz irkin kaya, kaba, gayr-
muntazam maara ve da heykelleri gibi eyleri de ilve
ediyorlar ki, onlarn irkinliiyle, adem-i intizamyla
bahenin gzellii, letfeti fazlaca parlasn. nk,
1

Lkin, mdakkik bir kimse, o
ezdad cem eden bahenin manzarasna bakt zaman
anlar ki, o irkin, kaba eyler kasten yaplmtr ki, gzellik,
intizam, letfet artsn. Zira, gzelin gzelliini arttran,
irkinin irkinliidir. Demek bahenin tam intizamn ikmal
eden, o irkinlerdir. Ve o irkinlerin adem-i intizam
nisbetinde bahenin intizam artar.
1. Eynn hakikati, ancak ztlaryla bilinir.
Kezalik, dnya bahesinde nizam ve intizamn son
sisteminde bulunan mahlkat ve masnuat arasnda
hayvanlarda olsun, nebatatta olsun, cemdatta
olsun-baz irkin, intizamdan hari eyler bulunur. Bunlarn
irkinlii, intizamszlklar, dnya bahesinin gzelliine,
intizamna bir ziynet, bir ss olmak zere Sni-i Hakm
tarafndan kasten yaplm olduunu, pek yksek, geni,
irne bir hayal ile dnyann o bahe manzarasn nazar
altna alabilen adam, grebilir.
Maahaza, o gibi eyler kast olmasayd, ekillerinde
hikmetli tehlf olmazd.
Evet, tehlfte kast ve ihtiyar vardr. Her insann btn
insanlara simca muhalefeti buna delildir.
lem eyyhel-aziz! nsan ftraten btn hayvanlara
tefevvuk ettiren cmiiyetinin meziyetlerinden biri,
zevilhayatn Vhibl-Hayata olan tahiyye ve tesbihlerini
fehmetmektir. Yani, insan kendi kelmn fehmettii gibi,
iman kulayla zevilhayatn da, belki cemdtn da btn
tesbihlerini fehmeder. Demek, herey sar adam gibi
yalnz kendi kelmn anlar. nsan ise, btn mevcudatn
lisanlaryla tekellm ettikleri Esm-i Hsnnn delillerini
fehmeder. Binaenaleyh, hereyin kymeti kendisine gre
czdir. nsann kymeti ise klldir. Demek bir insan, bir
fert iken, bir nevi gibi olur.

1
1. En dorusunu Allah bilir.
lem eyyhel-aziz! Zhir ile btn arasnda mabehet
varsa da, hakikate baklrsa aralarnda byk uzaklk
vardr.
Mesel, miyne olan tevhid-i zhir, hibireyi Allahn
gayrsna isnad etmemekten ibarettir. Byle bir ney sehil
ve basittir. Ehl-i hakikatin hakik tevhidleri ise, hereyi
Cenb- Hakka isnad etmekle beraber, hereyin stnde
bulunan mhrn, sikkesini grp okumaktan ibarettir. Bu
huzuru ispat, gaeti nefyeder.
lem eyyhel-aziz! Hayat- dnyeviyeye kasten ve
bizzat tevecch edip balanan krin, imhl-i ikabnda ve
bilkis terakkiyat- maddiyede muvaffakiyetindeki hikmet
nedir?
Evet, o kr, kendi terkibiyle, sftyla Cenb- Haka
nev-i beere takdir edilen nimetlerin tezhrne, uuru
olmakszn hizmet ediyor. Ve gzel masnuat- lhiyenin
mehasinini bil-uur tanzim ediyor. Ve kuvveden ile
kartmakla garbet-i sanat- lhiyeye nazarlar celb
ediyor. Ne faide ki, farknda deildir. Demek, o kr, saat
gibi kendi yapt amelden haberi yok. Amma, vakitleri
bildirmek gibi nev-i beere pek byk bir hizmeti vardr.
Bu srra binaen dnyada mkfatn grr.
lem eyyhel-aziz! Tevk-i lh reki olan adam,
tarikat berzahna girmeden zahirden hakikate geebilir.
Evet, Kurndan, hakikat-i tarikati, tarikatsiz feyiz suretiyle
grdm ve bir para aldm. Ve keza, maksud-u bizzat olan
ilimlere ulm-u liyeyi okumakszn isl edici bir yol
buldum.
Sersseyir olan bu zamann evldna, ksa ve selmet
bir tarki ihsan etmek rahmet-i hkimenin nndandr.
lem eyyhel-aziz! nsan gaete drtmekle Allaha
ubudiyetine mni olan, cz nazarn cz eylere
hasretmektir. Evet, cziyat ierisine dp czlere hasr-
nazar eden, o cz eylerin esbabdan sudruna ihtimal
verebilir. Amma ban kaldrp neve ve umuma bakt
zaman, edn bir cznin en byk bir sebepten sudruna
cevaz veremez. Mesel, cz rzkn baz esbaba isnat
edebilir. Fakat mene-i rzk olan arzn, k mevsiminde kup
kuru, kra olduuna, bahar mevsiminde rzkla dolu
olduuna bakt vakit, arz ihya etmekle btn
zevilhayatn rzklarn veren Allahtan maad kendi rzkn
verecek birey bulunmadna kanaati hasl olur. Ve keza,
evindeki kk bir veya kalbinde bulunan kk bir
nuru baz esbaba isnat edebilirsin. Amma, o n, emsin
ziyasyla, o nurun da Menbl-Envrn nuruyla muttasl
olduuna vakf olduun zaman anlarsn ki, kalbn
klandran, kalbini tenvir eden, ancak leyl ve nehar
birbirine kalb eden Ftr- Hakmdir.
Ve keza, senin vcudunun zuhur ve vuzuha Hlkn
vcuduna nisbeti, Hlkn vcuduna dellet edenlerin
nisbeti gibidir. nk, sen, bir vecihle kendi vcuduna
dellet ediyorsun. Amma Hlkn vcuduna, btn
mevcudat, btn zerratyla dellet ediyor. yleyse, onun
vcudu senin vcudundan lemin zerrat adedince zuhur
dereceleri vardr.
Ve keza, seni nefsini sevmeye sevk eden esbab:
1. Btn lezzetlerin mahzeni nestir.
2. Vcudun merkezi ve menfaatin madeni nestir.
3. nsana en karib (yakn) nestir diyorsun. Pekl.
Fakat, o fni lezzetlere mukabil, leziz-i bkiyeyi veren
Hlk daha ziyade ubudiyetle sevmek lzm deil midir?
Nes vcuda merkez olduundan muhabbete lyk ise, o
vcudu icad eden ve o vcudun kayymu olan Hlk, daha
fazla muhabbete, ubudiyete mstehak olmaz m? Nefsin
maden-i menfaat ve en yakn olduu sebeb-i muhabbet
olursa, btn hayrlar, rzklar elinde bulunan ve o nefsi
yaratan N, Bki ve daha karib olan, daha ziyade
muhabbete lyk deil midir? Binaenaleyh, btn
mevcudata inksam eden muhabbetleri cem ve
muhabbetinle beraber mahbub-u hakik olan Ftr-
Hkme ihd etmek lzmdr.
lem eyyhel-aziz! Senin nnde ok korkun byk
meseleler vardr ki, insan ihtiyata, ihtimama mecbur eder.
Birisi: lmdr ki, insan dnyadan ve btn
sevgililerinden ayran bir ayrlmaktr.
kincisi: Dehetli, korkulu ebed memleketine
yolculuktur.
ncs: mr az, sefer uzun, yol tedariki yok, kuvvet
ve kudret yok, acz-i mutlak gibi elm elemlere mruz
kalmaktr. yleyse, bu gaet nisyan nedir? Devekuu gibi
ban nisyan kumuna sokar, gzne gaet gzln
takarsn ki Allah seni grmesin. Veya sen Onu grmeyesin.
Ne vakte kadar zilt- fniyeye ihtimam ve bkiyat-
dimeden tegafl edeceksin?
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakka hamdler, krler
olsun ki, mesil-i nahviyeden isim ile harf arasndaki
mnev fark ile ok mhim meseleleri bana retmitir.
yle ki:
Harf, gayrn mnsn izah iin bir let, bir hdim
olduu gibi, u mevcudat da Esm-i Hsnnn tecelliyatn
izhar, ifham, izah iin birtakm lh mektuplardr ki,
ilerinde yazl delil, berhin, havrk, mucize-i kudrettir.
Mevcudat bu vecihle nazara alnmas, ilim, iman, hikmettir.
ayet isim gibi mstakil ve maksud-u bizzat cihetiyle
baklrsa, kfran ve cehl-i mrekkep olur.
Ve keza, mesil-i mantkyeden kll ile kll
arasndaki fark ile rububiyete dair ok meseleleri renmi
bulunuyorum. Ceml ile ehadiyet

1
mulne dahildir. Cell ile Vhidiyet

2
unvanna dahildir.
lem eyyhel-aziz! Dnya, lem-i hirete bir hriste
hkmndedir. Bu hristede lem-i hiretin mhim
meselelerine olan iaretlerden biri, cismn olan
rzklardaki lezzetlerdir. Bu fni, rezil, zelil dnyada bu
kadar nimetleri ihsas ve ifaza etmek iin insann
vcudunda yaratlan havs, hissiyat, cihazat, az gibi alt
ve edevatndan anlalr ki, lem-i hirette de
3

kasrlarn altnda, ebediyete lyk cisman
ziyafetler olacaktr.
1. Fertleri iinde barndran kll; bireyler sahibi tr.
2. Czleri iinde barndran kll.
3. Altlarndan rmaklar akar. Bakara Sresi, 2:25.
lem eyyhel-aziz! nsann havf ve muhabbeti halka
tevecch ettii takdirde, havf bir bel, bir elem olur.
Muhabbet bir musibet gibi olur. Zira o korktuun adam, ya
sana merhamet etmez veya senin istirhamlarn iitmez.
Muhabbet ettiin ahs da ya seni tanmaz veya
muhabbetine tenezzl etmez. Binaenaleyh, havfn ile
muhabbetini dnya ve dnya insanlarndan evir. Ftr-
Hakme tevcih et ki, havfn Onun merhamet kucana
ocuun anne kucana kat gibileziz bir tezelll
olsun. Muhabbetin de saadet-i ebediyeye vesile olsun.
lem eyyhel-aziz! Sen ecere-i hilkatin ya bir semeresi
veya bir ekirdeisin. Cismin itibaryla kk, ciz, zayf
bir czsn. Lkin Sni-i Hakm ltfu ile, ltif sanat ile seni
czlkten klllie kartmtr.
Evet cismine verilen hayat sayesinde, geni duygularn
ile lem-i ehadet zerinde ceveln etmekle lcmle
cziyet kaydndan kurtulmusun. Ve keza, insaniyet
itsyla bilkuvve kll hkmndesin. Ve keza, iman ve
slmiyet ihsanyla bilkuvve kll olmusun. Ve keza,
mrifet ve muhabbetin inmyla muhit bir nur olmusun.
Binaenaleyh, dnyaya ve cisman lezize meyledersen,
ciz, zelil bir cz olursun. Eer cihazatn insaniyet-i
kbr denilen slmiyet hesabna sarf edersen, bir kll
ve bir kll olursun.
lem eyyhel-aziz! Bu kadar elm rak ve ayrlklara
mruz kalmakla ektiin elemlerin sebebi ve kabahati
sendedir. nk o muhabbetleri gayr yerinde sarf
ediyorsun. Eer o muhabbetleri cem edip Vhid-i Ehade
tevcih ve Onun hesabyla, izniyle sarf edersen, btn
mahbuplarnla beraber bir anda birleip sevinlere,
memnuniyetlere mazhar olacaksn.
Evet, bir sultana intisab eden bir adam, o sultann
hereyle alkadar, her meknda herkes ile muhaberesi,
alkas zmnnda, o adam da bir cihette, bir derece
alkadar olabilir.
lem eyyhel-aziz! Mesel, kamerin ahvaline veya
istikbalin hakikatine dair it-i malmat eden adama, btn
mmelekini ona feda etmeye hazrsn. Amma daire-i
mlknde bir ar hkmnde bulunan kamerin Hlkndan
haber getiren ve ezel, ebede, hayat- ebediyeye, hakaik-i
esasiyeye, azm meselelere dair malmat it eden ve seni
mnev perianiyetlerden, dalletlerden kurtarp kesretten
vahdete doru yol gsteren ve hayat- ebediyeye iman ile
mlhayat sana iirtmekle rak ve ayrlmak atelerinden
kurtaran ve Hlkn marziyatn, metalibini tarif eden ve
Sultan- Ezel, Ebedin muhaberesine tercmanlk yapan
Resul-i Rahmn dinlemeye ve o Muhbir-i Sadka iman ile
teslim olmaya mni olan nefsin hev ve hevesini terk
etmiyorsun.
lem eyyhel-aziz! Gryoruz ki, Sni-i Hakm, keml-i
hikmetiyle, pek di eylerden pek harika, mucize-i
mensucat yapyor. Ve keza, abesiyet ve israfa mahal
braklmamak zere, bir ferdi enven vazifelerle tavzif
ediyor. Hatt, insann banda, insann muvazzaf olduu
vazifeleri grmek iin her vazifeye gre birer trnak kadar
madd bireyin bulunmas icab etseydi, bir ban Cebel-i
Tr byklnde olmas lzm gelirdi ki, ashab- vezife
yer olsun.
Ve keza, lisan sair veziyle beraber, erzak hazinesine
ve kudretin matbahnda piirilen btn taamlara
mfettitir. Ve btn taamlarn tatlarn yakn eden, bilen
bir ehl-i vukuftur.
te bu faaliyet-i hakmiyeden anlalr ki, zamann
seyliyle beraber gelip geen eya-y seyyleden ve geen
gnlerden, senelerden, asrlardan, leyl ve neharn takallb
ile pek ok mensucat- gaybiye ve uhreviye yaplmaktadr.
Evet, lemin hristesi hkmnde olan insan fabrikasnda
dokunan mensucat o hakikati tenvir eder. yleyse, bu fani
dnyada mevt, fena, devir-i gaybiyede s bir bekaya
intikal ederek bki kalr. Evet, rivyetlerde vardr ki,
nsann mr dakikalar insana avdet ederler. Ya gaet ile
muzlim olarak gelirler veya hasenat- muze ile avdet
ederler.
lem eyyhel-aziz! Gryoruz ki, Sni-i Hakmin, efrad
ve cziyatn tasvirinde byk byk tefennnleri vardr.
Evet, hayvanlarn pek byk ve pek kkleri olduu gibi,
kularda, balklarda, meleklerde ve sair ecramda,
lemlerde dahi pek kk ve pek byk fertleri vardr.
Cenb- Hakkn u tefennnde takip ettii hikmet:
1. Tefekkr ve irad iin bir ltuf, bir teshilattr.
2. Kudret mektuplar okunup fehmetmekte bir
kolaylktr.
3. Kudretin kemlini izhar etmektir.
4. Cell ve ceml her iki nevi sanat ibraz etmektir.
Maahaza, pek ince yazlar herkes okuyamaz ve pek
byk eyler de nazar- ihataya alnamaz. te irad teshil
ve tmim iin bir ksmn kk harerle, bir ksmn da
byk harerle yazmakla iradn iktizs yerine
getirilmitir.
Amma eytann talebesi olan nefs-i emmre, cismin
kkln sanatn kklne atfetmekle, esbabdan
sudrunu tecviz ediyor. Ve pek byk cisimler dahi
hikmetle yaratlmam iddiasnda bulunarak, bir nevi
abesiyete isnat ediyor.
lem eyyhel-aziz! Gerek vcutta, gerek rzkta ifrat
derecesinde mebzuliyet vardr. Bu ise, hikmetten uzak,
abesiyete yakn grnr. Evet, eer yaratlan ey bir gaye
iin yaratlyorsa hakkn var; amma gayeler pek oktur.
Binaenaleyh, bir gayeye nazaran abesiyet hissedilse bile,
gayelerin mecmuuna nazaran ayn- hikmet ve ayn-
adalettir.
lem eyyhel-aziz! nsann sanatyla Hlkn sanat
arasndaki fark: nsan kendi sanatnn arkasnda
grnebilir; amma Hlkn masnuu arkasnda yetmi bin
perde vardr. Fakat, Hlkn btn masnuat def aten bir
nazarda grnebilirse, siyah perdeler ortadan kalkar,
nuranler kalr.
lem eyyhel-aziz! Hayvanattan olsun, nebatattan
olsun, tevelld ile tenasl mulne dahil olan her fert,
veh-i arz istil ve tasallut etmek niyetindedir ki, arz
kendisine ve zrriyetine has ve hlis bir mescid yapmakla
Ftr- Hakmin esm-i hsnsn izharla Hlkna gayr-
mtenhi bir ibadette bulunsun.
Evet, kularn, balklarn, karncalarn, yumurtalarnda,
ecar ve sebzevatn semeratnda ve o semeratn
tohumlarndaki ifrat derecesini bulan kesret o vaziyeti
tenvir eder. Lkin lem-i ehadetin darlna ve mstakbel
ibadetlerin Allaml-Guybun ilminde mevcut olduuna
binaen, niyetten ile henz kmayan onlarn ibadetleri
kabul edilmitir.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Kerim, bazan bireyin
mteaddit gayelerinden insanlara ait bir gayeyi zikre tahsis
eder. Bu ihtar iindir, inhisar iin deildir. Yani, o eyin
gayeleri, zikredilen gayeye mnhasr deildir. Ancak o
eyin nizam ve intizam ve sair faidelerine insann nazar-
dikkatini celbetmek iin insanlara rci o faideyi zikrediyor.
Mesel:

1

2
yet-i kerimeyle zikredilen faide, takdir-i kamerin
binlerce faidelerinden biridir.
1. Ay iin de menziller takdir ettik. Ysin Sresi, 36:39.
2. Yllar ve hesab bilesiniz diye. Ynus Sresi, 10:5.
Yoksa, takdir-i kamer bu faideye mnhasr deildir. Yani,
kamer yalnz bu gaye iin deildir. Bu gaye onun
gayelerinden biridir.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakka mahsus taklidi
mmkn olmayan en bhir tevhid sikke ve mhrlerinden
biri, gayr- mdud muhtelif eyay basit bir eyden halk
etmektir. Evet, pek basit olan u topraktan binlerce env,
muhtelif nebatat, gayr- mtenhi bir kudretle, bir ilimle,
pek byk bir itkan, bir suhuletle yaratlmakta olduu
tevhidin yle bir burhandr ki, hem taklidi, hem tenkidi
imkn haricidir.
lem eyyhel-aziz! Hayat- insaniyenin vezinden biri
de, kendi cz sfatlarn, unatn, Hlkn kll sfatlarn,
unatn fehmetmek iin bir mikyas yapmaktr. Amma,
lem-i hirette, hairdeki unat- azmesini ve kyamette
emvatn ihysyla ahvl-i umumiyesini fehmetmek iin,
ancak gz mevsiminin kyametiyle baharlarn hari, hair
ve kyamet-i kbrda Hlkn unatna mikyas olabilir.
lem eyyhel-aziz! Mslmanlar lehviyat- nevmiye
mesabesinde olan dnya hayatna davet etmekle, Cenb-
Hakkn hell ettii tayyibat dairesinden, haram ettii
habsat mezbelesine tevik eden adamn meseli yle bir
sarhoa benzer ki:
Paralayc arslan ile, nsiyetli ehl at birbirinden tefrik
edemiyor. Sehpa aacyla jimnastik aacnbirbirinden
ayramyor. Kanl yaray krmz glden temyiz
edemediihalde, kendisini mrid bilerek irad ve nasihata
kyor.
Esn-y iradda bir adama rastgelir. Zavall adamn arka
tarafnda korkun bir arslanduruyor. n tarafnda da sehpa
aac kurulduu gibi, her iki yannda dadehetli yaralar var.
Fakat adamcazn elinde iki il vardr. Ve lisanyla
kalbinde iki tlsm vardr. Onlar istimal ederse ifyab olur.
Ve o arslan ata inklp eder. Burak gibi binei olur. O
sehpa aac da daima teceddd etmekte olan ahvl-i
lemi, seyyal manzaralar seyretmeye let ve vasta olur. O
sarho herif, o zavall adamcaza diyor:
Yhu, nedir o illar, tlsmlar saklyorsun? Onlar at,
keyne bak.
Adamcaz:
Yok baba! Bu illar ve tlsmlarn hfz ve
himayelerindeyim. Onlardan almakta olduum haz, lezzet,
keyif bana kdir. Fakat o arslan gibi paralayc lm
ldrebilirsen ve sehpaykrmakla kabir azn
kapatabilirsen ve hayatmn mruz kald fen ve zeval
yaralarn bir hayat- bkiyeye tebdil etmekle tedavi
edebilirsen, pekl, seninle beraber dans oynayalm. Ve
ill gzmn nnden def ol, git. Sen ancak kendin gibi
sarholarkandrabilirsin. Ben sarho deilim. Dnyanza,
keynize ihtiyacm yok. nk,
1

2
bana yeter.
1. Allah bize yeter; O ne gzel vekildir. l-i mrn Sresi, 3:173.
2. O ne gzel dost ve O ne gzel yardmcdr. Enfl Sresi, 8:40.
lem eyyhel-aziz! Felsefe talebesiyle medeniyet
tilmizleri, Mslmanlar ecneb detlerine ittib ile eir-i
slmiyeyi terk etmeye davet ettiklerinde, Kurn Nurcular
bylece mdafaada bulunurlar: Eer dnyadan zeval ve
lm ve insandan acz ve fakr kaldrmaya iktidarnz
varsa, pekl, dini de terk ediniz, eiri de kaldrnz. Ve
ill dilinizi kesin, konumaynz. Baknz arkamzda
penelerini am hcuma hazr ecel arslan tehdit ediyor.
Eer iman kulayla Kurnn sadsn dinleyecek olursan,
o ecel arslan bir burak olur. Bizleri rahmet-i Rahmna
ulatracaktr. Ve ill o ecel, yrtc bir hayvan gibi bizleri
paralar. Btl itikadnz gibi, ebed bir rak ile datacaktr.
Ve keza, nmzde idam sehpalar kurulmutur. Eer imn
ile, kanla Kurnn iradn dinlersen, o sehpa
aalarndan, sene-i Nuh gibi sahil-i selmete, yani lem-i
hirete ulatrc bir sene yaplacaktr.
Ve keza, sa yanmzda fakr yaras, solda da acz, zaaf
cerihas vardr. Eer Kurnn illaryla tedavi edersen,
fakrmz rahmet-i Rahmnn ziyafetine evk ve itiyaka
inklp edecektir. Acz ve zfmz da Kadr-i Mutlakn
dergh- izzetine iltica iin bir davet tezkeresi gibi olur.
Ve keza, bizler uzun bir seferdeyiz. Buradan kabre,
kabirden hare, hairden ebed memleketine gitmek
zereyiz. O yollarda zulmat datacak bir nur ve bir erzak
lzmdr. Gvendiimiz akl ve ilimden mit yok. Ancak
Kurnn gneinden, Rahmnn hazinesinden tedarik
edilebilir. Eer bizleri bu seferden geri brakacak bir
areniz varsa, pekl. Ve ill skt ediniz. Kurn-
dinleyelim, bakalm ne emrediyor:

1
Hlsa: Ayk olan sana tbi olmaz. Ancak siyaset
arabyla veya hret hrsyla veya rikkat-i cinsiyeyle veya
felsefenin dalletiyle veya medeniyetin sefahetiyle sarho
olanlar senin merep ve mesleine tbi olurlar. Fakat
insann bana indirilen darbeler ve yzne vurulan
tokatlar, onun sarholuunu izle ile ayltacaktr.
Ve keza, insan hayvan gibi yalnz zaman- hal ile
mptel ve megul deildir. Belki mstakbelin korkusu ve
mazinin hzn ve kederiyle hal elemlerine mruzdur.
Fakat kendisini ak, dll, ahmaklardan addetmeyen adam,
Kurnn u bearetini dinlesin:



2
1. Sakn dnya hayat sizi aldatmasn. O ok aldatc eytan da Allah
ilealdatmasn (Yani, Onun veya hireti yapmayacak diye sizi
aldatmasn!).Lokman Sresi, 31:33.
2. Bilin ki, Allahn dostlar iin ne bir korku vardr, ne de onlar mahzunolurlar.
Onlar mn eden ve Allahn emir ve yasaklarna kargelmekten saknan
takv ehlidir. Dnya hayatnda da, hirette de onlariin mjde vardr. Allahn
szlerinde deiiklik olmaz. En byk dlite budur. Ynus Sresi, 10:62-64.

1
il hir-i sre...
1. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. Yemin olsun incire ve zeytine. Ve
Sn Dana. Tn Sresi, 95:1-2.
lem eyyhel-aziz! Herbir masnuda tahakkuk eden
keml-i sanat, Sniin her meknda ve her masnuun
yannda bulunmasna dellet ettii gibi, hibir meknda ve
hibir masnuun yannda bulunmamasna da dellet eder.
Ve keza, insan, herbir eye muhta olduu cihetle,
hereyin melektu elinde ve hereyin hazinesi yannda
olan Zt- Akdesten maad kimseye ibadet edemez.
Ve keza insan vcut, icad, hayr, ef al cihetiyle pek
kk, nks olmakla karncadan, ardan edn, rmcekten
daha zayftr. Fakat adem, tahrip, er, inal cihetiyle
semvat, arz, cibalden daha byktr. Mesel, Hasenat
yapt zaman, habbe habbe yapar. Seyyiat yaparsa kubbe
kubbe yapar. Evet, mesel kfr seyyiesi btn mevcudat
tahkir eder, kymetten drr.
Ve keza, insann bir cihetle kl kadar bir ihtiyar, zerre
kadar bir iktidar, u kadar bir hayat, dakika kadar bir
mr, cz bir cz kadar mevcudiyeti varsa da, dier
cihetle hadsiz bir acz ve fakr da vardr. Kadr-i Mutlak ve
Ganiyy-i Mutlakn tecelliyatna geni bir mkes olur.
Ve keza, insan hayat- dnyeviye cihetiyle bir ekirdek
olup, pek byk semere ve smbller vermek iin
kendisine tevdi edilen cihazat, baz maddeleri elde etmek
iin tavuk gibi topraklar, gbreleri, necisleri emeye sarf
eder, faidesiz tefessh eder. Ve hayat- mneviye cihetiyle
emelleri ebede kadar uzanan bir ecere-i bkyedir.
Ve keza, insan il ve sayi cihetiyle zayf bir hayvan
olup dire-i sayi pek dardr. nal, sual, dua cihetiyle
Rahmn- Rahmin aziz bir misaridir. Dairesi hayal kadar
genitir.
Ve keza, insann hayat- hayvaniyeden ald lezzet bir
sere kuunun lezzeti kadar deildir. nk, insanda
hzn, keder, korku var, onda yoktur. Fakat cihazat,
hissiyat, duygular, istidatlar itibaryla hayvanlarn en
lsndan fazla lezzet alr. nsann u vaziyetine dikkat
edilirse anlalr ki, bu kadar cihazat, bu hayat iin olmayp,
ancak bir hayat- bkiye iin kendisine verilmitir.
Ve keza, insan saltanat- rububiyetin mehsinine nzr
ve esm-i kudsiyenin cilvelerine delll ve kalem-i kudretle
yazlan mektubat- lhiyeyi mtala ile mtefekkir olduu
cihetle, eref-i mahlkat ve halife-i arz olmutur.
...
1
1. Ey insanlar, hepiniz Allaha muhtasnz. Allah ise hibir eye
muhtadeildir ve her trl vgye lyktr. Ftr Sresi, 35:15.
lem eyyhel-aziz! nsandaki kusur sonsuz olduu gibi,
acz, fakr ve ihtiyacna da nihayet yoktur. nsana tevdi
edilen alk ile nimetlerin lezzetleri tebarz ettii gibi;
insandaki kusur, kemlt- Sbhniye derecelerine bir
mirsaddr. nsandaki fakr, gn-i rahmetin derecelerine bir
mikyastr. nsandaki acz, kudret ve kibriysna bir
mizandr. nsandaki tenevv- hct, env- niam ve
ihsanatna bir merdivendir. yleyse ftratndan gaye
ubudiyettir. Ubudiyet ise, dergh- izzetine kusurlarn
Estarullah ve Sbhnallah ile iln etmektir.

1
1. hls ile kulluk edenler, nimetle dolu Cennet iindedir. Gnaha
dalankrler ise Cehennem ateindedir. ntar Sresi, 82:12-13.
lem eyyhel-aziz! Herbir insan iin hayat seferinde iki
yol vardr. Bu iki yolun uzunluu, ksal birdir. Amma
birisinde ehl-i uhud ve ehl-i vukufun ehadet ve
tasdikleriyle, onda dokuz menfaat ihtimali var. kinci yolda
mesele mksedir, onda dokuz zarar ihtimali vardr. kinci
yol ile gidenin ne silh var, ne zahiresi. Tabi, yolda pek
ok korkulara mruz kalaca gibi, ihtiyalarn def iin
oklara minnet altnda kalr. Fakat birinci yola slk
edenin hem silh, hem erzak beraberdir. Pek serbestne
gider. Birinci yol Kurn yoludur, ikinci yol ise dallet
yoludur.
Evet, ehl-i uhudun, ehl-i vukufun tasdik ve
ehadetleriyle sabittir ki, iman ymnyle yryen emn
eman iindedir. Ve bilhare merkez-i hkmete
ulatnda, onda dokuzu byk mkfatlara mazhar
olacaklardr. Fakat, dallet zulmat iinde yryenler
esn-y seferde korkudan, alktan hereye ve herkese
tezelll ettikten sonra, mahall-i hkmete vsl olduunda,
onda dokuzu ya idam veya ebed hapse mahkm
olacaklardr. Binaenaleyh akl olan, zararl bireyi, dnyev,
edn bir hiffet iin tercih etmez.
Ehl-i uhud dediimizden maksat, evliyaullahtr. Zira
velyet shibi, avmn itikad ettii eyleri gz ile
mahede ediyor. Kurn yoluyla gidenlerin silh ve
zahireleri ise, Kadr-i Mutlaka, Ganiyy-i Kerme olan
tevekkl onlar temin eder. Zira, tevekkl, istinad ve
istimdad noktalarn tazammun ediyor. Bu noktalar da
kelime-i tevhidi istilzam ediyor. Kelime-i tevhid de namaz
iktiza ediyor. Namaz dahi ubudiyetin esas bir rkndr.
Ubudiyeti emreden tekliftir. Mkelleyetini ifa edenin,
mkelleyet mddetince, mkelleyet-i askeriye gibi
yemekleri, libaslar ve sair hayat lzimeleri hazine-i
Rahmndan verilir. Mkelleyet-i askeriye iki buuk
senedir. Amma mkelleyet-i ubudiyet, mddet-i mrdr.
`

1
1. Bu dnya hayat bir oyun ve oyalanmadan baka birey deildir. Asl hayata
mazhar olan ise hiret yurdudur. Ankebut Sresi, 29:64.
lem eyyhel-aziz! nsan bir yolcudur. Sabvetten
genlie, genlikten ihtiyarla, ihtiyarlktan kabre,
kabirden hare, hairden ebede kadar yolculuu devam
eder. Her iki hayatn levazmat, Mlikl-Mlk tarafndan
verilmitir. Fakat o levazmat, cehlinden dolay tamamen
bu hayat- fniyeye sarf ediyor. Halbuki, o levazmattan
lakal onda biri dnyev hayata, dokuzu hayat- bakiyeye
sarf etmek gerektir. Acaba birka memleketi gezmek iin
hkmetten yirmi drt lira harcrah alan bir memur, ilk
dahil olduu memlekette yirmi liray sarfederse, teki
yerlerde ne yapacaktr? Hkmete ne cevap
verecektir?Byle yapan kendisine akll diyebilir mi?
Binaenaleyh, Cenb- Hak her iki hayat levazmatn elde
etmek iin yirmi drt saatlik bir vakit vermitir. ounu
aza, azn oa vermek suretiyle, yirmi saat ksa ve fni
olan dnya hayatna, hi olmazsa bir saati de be namaza
ve bki ve sonsuz uhrev hayata sarf etmek lzmdr ki,
dnyada paa, hirette ged olmasn!
lem eyyhel-aziz! Gal olan insan, kendi vazifesini
terk eder, Allahn vazifesiyle megul olur. Evet, insan,
gaetten dolay, iktidar dahilinde kolay olan ubudiyet
vazifesinin terkiyle, zayf kalbiyle rububiyet vazife-i
saklesinin altna girer, altnda ezilir. Ve ayn zamanda
btn istirahatini kaybetmekle si, ak, hin adamlarn
partisine dahil olur.
Evet, insan bir askerdir. Askerlik vazifesi baka,
hkmetin vazifesi bakadr. Askerlik vazifesi tlim, cihad
gibi din ve vatan koruyacak ilerdir. Hkmetin vazifesi
ise, erzakn, libasn, silhn vermektir. Binaenaleyh,
erzakn temin iin askerlie ait vazifesini terk edip
ticaretle-mesel-itigal eden bir asker, ak ve hin olur. Bu
itibarla, insann Allaha kar ubudiyet, vazifesidir. Terk-i
kebir, takvsdr. Nes ve eytanla uramas, cihaddr.
Amma gerek nefsine, gerek evlt ve taallkatna hayat
malzemesini tedarik etmek Allahn vazifesidir. Evet,
madem hayat veren Odur. O hayat koruyacak levazmat
da O verecektir. Yalnz, hkmetin asker iin oslerde cem
ettii erzak askerlere tattrd, temizlettirdii,
ttrd, piirttii gibi, Cenb- Hak da hayat iin lzm
olan levazmat kre-i arz osinde yaratp cem ettikten
sonra, o erzakn toplanmasn ve sair ahvalini insana
yaptrr ki, insana bir meguliyet, bir elence olsun ve
atlet, betlet azabndan kurtulsun.
Ey insan! Rahm- mderde iken, t iken, ihtiyar ve
iktidardan mahrum bir vaziyette iken, seni pek leziz rzklar
ile besleyen Allah, sen hayatta kaldka o rzk verecektir.
Baksana: Her bahar mevsiminde sath- arzda yaratlan
enva- erzak kim yaratyor ve kimler iin yaratyor? Senin
azna getirip sokacakdeil ya! Yahu, elencelere,
bahelere gidip dallarda sallanan o gleyzl leziz
meyveleri koparp yemek zahmet midir? Allah insaf versin!
Hlsa: Allah itham etmekle iini terk edip Allahn
iine karma ki, nankr siler defterine kaydolmayasn.

1
1. Bana dua edin, size cevap vereyim. Mmin Sresi, 40:60.
lem eyyhel-aziz! Baz dualar icabete iktiran etmez
diye iddiada bulunma. nk dua bir ibadettir. badetin
semeresi hirette grnr. Dnyev maksatlar ise, namaz
vakitleri gibi, dualar ibadeti iin birer vakittirler. Dualarn
semeresi deillerdir. Mesel, emsin tutulmas ksuf
namazna, yamursuzluk yamur namazna birer vakittir.
Ve keza, zlimlerin tasallutu ve bellarn nzul, baz
husus dualara vakittir. Bu vakitler bki kaldka, o
namazlar, o dualar yaplr. Eer bu vakitlerde dnyev
maksatlar hasl olursa, zaten nurun al nur. Ve ill, cabet
duaya iktiran etmedi diyemezsin. Ancak, Henz vakit
inkza etmemi, duaya devam lzmdr diyebilirsin. nk
o maksatlar dualarn mukaddemesidir, neticesi deillerdir.
Cenb- Hakkn dualarn icabetine vaad etmesi ise, icabet
ayn- kabul deildir. Yani, icabet kabul istilzam etmez.
Duaya herhalde cevap verilir. Cevapsz braklmaz.
Matluba olan isaf ise, Mucbin hikmetine tbidir. Mesel,
doktoru ardn zaman, herhalde Ne istersin? diye
cevapverir. Fakat Bu yemei veya bu ilc bana ver
dediin vakit, bazanverir, bazan hastalna, mizacna
mlyim olmadndan vermez.
Adem-i kabul esbabndan biri de, duay ibadet kastyla
yapmayp, matlubun tahsiline tahsis ettiinden, akslmel
olur. O dua ibadetinde ihls krlr, makbul olmaz.
lem eyyhel-aziz! nklplar neticesinde, her iki taraf
arasnda geni geni dereler husule geliyor. O dereler
stnde her iki lemle mnasebettar kprler lzmdr ki,
her iki lem arasnda gidi geli olsun. Lkin o kprlerin
inklbat cinslerine gre ekilleri, mahiyetleri mtebayin,
isimleri mtenevvi olur. Mesel, uyku, lem-i yakaza ile
lem-i misal arasnda bir kprdr. Berzah, dnya ile
hiret arasnda ayr bir kprdr. Ve misal, lem-i
cismaniyle lem-i ruhan arasnda bir kprdr. Bahar, k
ile yaz arasnda ayr bir nevi kprdr. Kyamette ise,
inklp bir deildir. Pek ok ve byk inklplar
olacandan, kprs de pek garip, acip olmas lzm gelir.
lem eyyhel-aziz! nsann badelmevt, Hlk- Rahmn
ve Rahime rcu hakknda ilnat yapan u;

1

2

3


4
gibi yetlerde byk bir beret ve tesell olduu gibi,
ehl-i isyana da byk tehditleri im vardr.
Evet, bu yetlerin sarahatine gre, lm, zeval, rak,
adem kaps ve zulmat kuyusu olmayp ancak Sultan-
Ezel ve Ebedin huzuruna girmek iin bir medhaldir. Bu
bearetin iaretiyle, kalb adem-i mutlak korkusundan,
eleminden kurtulur. Evet, kfrn tazammun ettii
cehennem-i mneviyeye bak:
5
hads-i kudssi srrnca,
Cenb- Hak krin zan ve itikadn daim bir azab- elme
kalb eder. Sonra, iman ve yakn ile, Cenb- Hakkn
likasndan sonra, rzasndan sonra, ryetinden sonra
mminler iin hasl olan lezzetlerin derecelerine bak.
Hatt Cehennem-i cisman, rif olan mmin iin, siye
krin cehennem-i mnevsine nisbeten cennet gibidir.
1. Hepinizin dn Onadr. Enm Sresi, 6:60; Ynus Sresi, 10:4.
2. Hepiniz Ona dndrleceksiniz. Bakara Sresi, 2:245.
3. Herkesin dn sadece Onun huzurunadr. Mide Sresi, 5:18.
4. Sadece dn Onadr. Rad Sresi, 13:36.
5. Kulum beni nasl tanrsa, onunla yle muamele ederim. Buhar, Tevhid: 15,
35; Mslim,Tevbe: 1, Zikr, 2, 19; Tirmiz, Zhd: 51, Daavt: 131; bni Mce, Edeb:
58; Drim, Rikak: 22; Msned, 2:251, 315, 391, 412, 445, 482, 516, 517, 524, 534,
539, 3:210, 277, 491, 4:106.
Arkada! lem-i bekaya dellet eden berhinden
maad, arkasnda saar tekil edip dualarna bir azdan
min! min! syleyen enbiya, evliya, sddikn imamlar,
Mahbub-u Ezelnin Habib-i Ekremi Muhammed
Aleyhissalt Vesselmn tazarruat, dualar, lem-i
bekada insann bekasna pek byk burhan ve k bir
vesiledir. nk, kinat serp istil eden u hsnler,
gzellikler, cemller, kemller, o Habibin tazarruatn
iitmemek veya kabul etmemek kadar irkin, kabih, kusur,
naks addedilecek bireye msaade eder mi? Cenb- Hak
btn nekaisten, irkin eylerden mnezzeh, mberr deil
midir? Elbette mnezzehtir.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn verdii nimetleri
syleyip iln ve tahdis-i nimet etmek, bazan gurura ve
kibre incirar eder. Tevazu kastyla da o nimetleri
ketmetmek iyi deildir. Binaenaleyh, ifrat ve tefritten
kurtulmak iin istikamet mizanna mracaat edilmeli.
yle ki:
Herbir nimetin iki vehi vardr. Bir vehi insana aittir ki,
insan tezyin eder, medar- lezzeti olur. Halk iinde
temayze sebep olur. Mucib-i fahr olur, sarho olur. Mlik-i
Hakikyi unutur. En nihayet kibir ve gurur kuyusuna
drtr.
kinci vehi ise, inam edene bakar ki, keremini izhar,
derece-i rahmetini iln, inmn ifa, esmsna ehadet
eder. Binaenaleyh, tevazu, ancak birinci vecihte tevazu
olabilir. Ve ill kfran tazammun etmi olur. Tahdis-i
nimet dahi, ikinci vecihle mnev bir kr olmakla
memduh olur. Yoksa, kibir ve gururu tazammun ettiinden
mezmumdur. Tevazu ile tahdis-i nimet, ylece bir
itimlar var:
Bir adam hediye olarak bir palto birisine veriyor. Paltoyu
giyen adama,baka bir adam Ne kadar gzel oldun
dediine kar, Gzellikpaltonundur dedii zaman, tevazu
ile tahdis-i nimeti cem etmi olur.
lem eyyhel-aziz! cret alnd zaman veya mkfat
tevzi edildii vakit, rekabet,kskanlk mikrobu oynamaya
balar. Fakat i zamannda, hizmet vaktinde o mikrobun
haberi olmuyor. Hatt tembel olan adam alkan sever.
Zayfolan, kavyi takdir ve tahsin eder. Fakat almasn
ister ki, i haf olsun, zahmetten kurtulsun.
Dnya da umur-u dniyeye ve aml-i hirete i ve
hizmet iin kurulmu bir fabrika olduu cihetle ve o
fabrika ierisinde ilenen ve yaplan ibadetlerin semeresi
teki lemde grndne nazaran, ibadetlerde rekabet
edilmemelidir. Olduu takdirde ihls kaybolur. Ve o
rekabeti yapan, halkn takdir ve tahsinleri gibi dnyev bir
mkfat dnr. Zavall dnmyor ki, o dnce ile
amelini adem-i ihls ile iptal eder. nk, sevap itsnda
ve cret aldnda, ns, Rabb-i Nsa erik yapar ve halkn
nefretlerine hedef olur.
lem eyyhel-aziz! Keramet ile istidra mnen birbirine
mbayindir. Zira keramet, mucize gibi, Allahn ilidir. Ve
o keramet sahibi de kerametin Allahtan olduunu bilir ve
Allahn kendisine hmi ve rakb olduunu da bilir.
Tevekkl ve yakni de fazlalar. Lkin, bazan Allahn
izniyle kerametlerine uuru olur, bazan olmaz. Evl ve
eslemi de bu ksmdr.
stidra ise, gaet iinde iken eya-y gaybiyenin
inkiafndan ve garip illeri izhar etmekten ibarettir. Fakat,
bu istidra sahibi, nefsine istinad ve iktidarna isnad
etmekle enaniyeti, gururu yle fazlalar ki,
1

okumaya balar. Lkin o inkiaf, tasye-i nes ve
tenevvr- kalb neticesi olduu takdirde, ehl-i istidra ile
ehl-i keramet arasnda tabaka-i lda fark yoktur. Tam
mnsyla fenaya mazhar olanlar ise, onlara da Allahn
izniyle eya-y gaybiye inkiaf eder. Ve onlar da, o eyay
fen llh olan havaslaryla grrler. Bunun istidratan
fark pek zahirdir. Zira, zahire kan btnlarnn nurniyeti,
mrlerin zulmatyla iltibas olmaz.
1. "Bu servet, ancak bilgim sayesinde bana verilmitir." Kasas Sresi, 28:78.

1
1. Hibir ey yoktur ki Onu vp Onu tesbih etmesin. sr Sresi, 17:44.
lem eyyhel-aziz! Tesbihat, ibdt, gayr- mahdud
envlaryla hereyde vardr. Fakat, hereyin kendi tesbihat
ve ibadetini btn vecihlerini daima bilip uur edinmesi
lzm deildir. nk, husul huzuru istilzam etmez. Tesbih
ve ibadet edenler, yalnz yaptklar amelin mahsus bir
tesbih veya sfat malm bir ibadet olduunu bilirlerse
kdir. Zaten Mbud-u Mutlakn ilmi kdir. nsandan
maad mahlkatta teklif olmadndan, onlara niyet lzm
deildir. Ve keza, amellerinin sftn bilmek de lzm
deildir.
lem eyyhel-aziz! nsan- mminin kymeti, ihtiva
ettii sanat- liye ile Esm-i Hsndan iniks eden
cilvelerin naklar nisbetindedir. nsan- krin kymeti ise,
et, kemikten ibaret fni ve skt maddesinin kymetiyle
llr. Kezlik, bu lem de, eer Kurnn tarif ettii gibi
mn-y haryle, yani Cenb- Hakkn azametine bir let
nazaryla baklrsa, o nisbette kymettar olur. Eer
felsefenin dedii gibi mn-y ismiyle, yani hibir fil,
Hlk ile bal olmayp mstakil-i bizzat nazaryla baklrsa,
kymeti cmide, mtegayyir maddesinde mnhasr kalr.
Kurndan istifade edilen ilmin felsefe ilminden ne derece
yksek olduu, u misal ile tebrz eder:
1
Bu hkm- Kurn, Esm-i
Hsnnn cilvelerine bakmak iin bir pencere ayor. yle
ki:
Ey insan! Bu ems, azametiyle beraber size
musahhardr. Meskenlerinize nur veriyor. Yemeklerinizi
hararetiyle piirtiyor. Sizin yle Azm, Rahm bir Mlikiniz
var ki, bu ems onun bir lmbas olup, misarhanesinde
sakin misarlerini ziyalandryor.
Felsefenin hikmetince, ems byk bir atetir, yerinde
dnyor. Arz ile seyyarat, ondan uan paralardr; czibe
ile emse merbut kalarak medarlarnda hareket ediyorlar.
lem eyyhel-aziz! nsann Cenb- Haktan hibir hakk
talep etmeye hakk yoktur. Bilkis, daima Ona kretmeye
medyundur. nk, mlk Onundur, insan Onun
memlkdr.
1. Gnei de bir kandil yaptk. Nuh Sresi, 71:16.
Mucize-i Kbradan birka katreyi tazammun eden
On Drdnc Reha
BRNC KATRE: Nbvvet-i Ahmediyeyi (a.s.m.) ispat
eden deliller ne tdt ve ne tahdit edilemez. Ehl-i tahkik ve
yksek insanlarca, beyanlar hakknda yaplan tasnier pek
oktur. Acz ve kusurum ile uat adl eserimde o emsin
baz ular beyan edildii gibi, Lemeat adl ikinci bir
eserimde Kurnn icz dereceleri, krka ibl edilmitir.
Ve o vcuh-u iczdan belgat-i nazmiyeye ait bir vecih de
rtl-cz nm eserimde beyan edilmitir. tihas
olanlara o kitab tavsiye ediyorum.
KNC KATRE: Geen derslerden anlald zere,
Hlk- Arz ve Semvtn, nev-i beerin slh ve terbiyesi
iin inzl ettii Kurnn pek ok vazife ve makamlar
vardr.
Evet, Kurn kinatn bir tercme-i ezeliyesidir. Ve
kinatn kendi lisanlaryla okuduklar yt- tekviniyenin
tercmandr. Ve u kitab- lemin tefsiri olduu gibi, arz,
semvat sahifelerinde mstetir Esm-i Hsnnn
denelerini keaftr. Ve u lem-i ehadete lem-i
gaybdan bir lisandr. Ve lem-i slmn gnei olduu gibi,
lem-i hiretin de haritasdr. Ve Cenb- Hakkn ztna,
sftna, esmsna unatna bir burhan ve bir tercmandr.
Ve keza, nev-i beerin eriat kitab, hikmet kitab, dua
kitab, dvet kitab, ibadet kitab, emir kitab, zikir kitab,
kir kitab olmakla, zahiren bir kitap eklinde ise de, ihtiva
ettii fnun ve ulm cihetiyle binlerce kitap hkmndedir.
NC KATRE: Tekrarat- Kurniyedeki iczn bir
lemasn beyan zmnnda alt noktadan ibarettir.
Birinci nokta: Kurn bir zikir kitab, bir dua kitab, bir
dvet kitab olduuna nazaran, srelerinde vukua gelen
tekrar, belgata ayn- isabet ve ayn- hikmettir. nk,
zikir ve duadan maksat sevaptr ve merhamet-i lhiyeyi
celb etmektir. Malmdur ki, bu gibi hususlarda fazlasyla
tekrar lzmdr ki, o nisbette sevap kazanlsn ve merhamet
celb edilsin. Hem de zikrin tekrar kalbi tenvir eder. Duann
tekrar bir takrirdir. Dvet dahi, tekrar nisbetinde tesiri,
tekidi vardr.
kinci nokta: Kurn btn beerin tabakatna hitap ve
deva olduu iin, zeki-gab, tak-ak, zhid-gayr- zhid,
btn insan tabakalar u hitab- lhiyeye mazhar ve bu
eczhane-i Rahmniyeden il almaya haklar vardr.
Halbuki, Kurn tamamen ve daima okumak herkese
myesser deildir. Bunun iin, lzumlu olan maksatlar,
hccetler bilhassa uzun srelerde tekrar edilmitir ki,
herbir sre hemen hemen bir kk Kurn hkmnde
olsun ki, herkes suhuletle istedii vakit istedii sreyi
okumakla tam Kurnn sevabn kazanabilsin. Evet,
1

olan yet-i kerime bu hakikat ispat
ediyor.
1. And olsun ki dnlmesi, anlalmas ve ezberlenmesi iin Biz Kurn
kolaylatrdk. Kamer Sresi, 54:32.
nc nokta: Cisman ihtiyalar vakitlerin ihtilaryla
tebeddl eder, noksan ve fazlalar. Mesel, havaya olan
ihtiya her anda var. Suya olan ihtiya, midenin harareti
zamanlarnda olur. Gdaya olan hcet, her gnde olur.
Ziyaya olan ihtiya, alelekser haftada bir defa lzmdr. Ve
hkez...
Kezalik mnev ihtiyalar da vakitleri muhtelif ve
mtefavittir. Her anda Allah kelimesine ihtiya vardr. Her
vakit Besmeleye, her saatte L ilhe illallha ihtiya vardr.
Ve hkez...
Binaenaleyh, yetlerin, kelimelerin tekrar, ihtiyalarn
tekrarndan ileri geliyor. Ve keza, o gibi hkmlere olan
ihtiyacn iddetine iarettir.
Drdnc nokta: Bilirsiniz ki, Kurn bu metin din-i
azmin esasatn ve slmiyetin erknn tesis ettii gibi,
itimat- beeriyeyi tebdil eden bir kitaptr. Mlumdur ki,
messis olan zt, vaz ettii esaslar gzelce yerletirmek
iin tekrarlara ok ihtiyac olur. Evet, tekrar edilen ey
sabit kalr, takarrur eder, unutulmaz.
Ve keza, Kurn beerin muhtelif tabakalarndan kal
veya hli yaplan suallere lzm olan cevaplar veren
umum bir mrd-i mcbdir. Malm ya, sual tekerrr
ederse cevap da tekerrr eder.
Beinci nokta: Bilirsiniz ki, Kurn pek byk
meselelerden bahseder. Ve kalbleri iman ve tasdike dvet
eder. Ve ok ince hakikatlerden bahis aar. Akllar,
mrifete, dikkate tahrik eder. Binaenaleyh o mesilin, o
ince hakaikin, kalblerde, efkrda tesbit ve takriri iin
suver-i muhtelifede trl trl slplarla tekrara ihtiya
vardr.
Altnc nokta: Bilirsiniz ki, her yet iin bir zahir var, bir
btn var; bir had var, bir muttala var. Ve herbir kssa iin
ok vecihler, hkmler, faideler, maksatlar vardr.
Binaenaleyh, muayyen bir yet her yerde br mnasip bir
vecih iin, bir faide iin zikredilebilir. Bu itibarla, zahiren
tekrar grnse bile hakikatte tekrar deildir.
DRDNC KATRE: Kurnn felsef mesil-i
kevniyenin bir ksmnda ihmal ile, bir ksmnda ipham ile,
teki ksmnda icmal ile iaret ettii derece-i icz alt
nkte zmnnda izah ediyoruz.
Birinci nkte:
S: Niin Kurn da hikmet ve felsefe gibi kinattan
bahsetmiyor?
C: Felsefe hakikattan udl etmi, kinata mn-y
ismiyle bakarak, kinat kinat hesabna istihdam ediyor.
Kurn ise, Haktan hak ile nzil olmu, hakikate gidiyor.
Mevcudata mn-y haryle bakarak Hlknn hesabna
istihdam ediyor.
S: Ulv ve s ecramn mahiyetleri, ekilleri, hareketleri
hakknda fennin verdii beyanat gibi beyan lzmken
mphem braklmtr.
C: Bu gibi meselelerde ipham daha mhimdir. Ve icmal
daha ceml ve gzeldir. nk, Kurn, istitrad ve tebe
olarak; Cenb- Hakkn ztna, sftna istidll iin
kinattan bahsediyor. stidllin birinci art, delilin
neticeden daha zahir ve malm olmas lzmdr. Eer
fencilerin itihas gibi emsin sknuna, arzn hareketine
bakmakla Allahn azametini anlaynz demi olsayd, delil
mddeadan daha haf olurdu. Ve insanlarn ekserisi, ekser
zamanlarda fehmedemediklerinden inkra zehab ederlerdi.
Halbuki, irad ve hidayet zamanlarnda cumhurun derece-i
fehimleri nazara alnarak ona gre sz sylemek icab eder.
Maahaza, ekseriyete yaplan mrattan, ekalliyette kalann
mahrumiyeti neet etmez. nk onlar da istifade
ediyorlar. Amma mesele mkse olursa, ekseriyet mahrum
kalr, istifade edemez. nk fehimleri kasrdr.
Ve saniyen: Belgat- iradiyenin enindendir ki, avmn
nazarna, mmenin hissine, cumhurun fehmine gre
hareket yaplsn ki, nazarlar tevahhu, kirleri kabulden
imtin etmesin. Binaenaleyh, cumhura olan hitabn en
belii, zahir, basit, sehl olmasdr ki ciz olmasnlar.
Muhtasar olsun ki mell olmasnlar. Mcmel olsun ki,
lzumlu olmayan tafsilden nefret etmesinler.
Ve salisen: Kurn mevcudatn ahvalinden ancak
Hlklar iin bahseder. Mevcudatn ztlarna ait deildir.
Bu itibarla, Kurnca en mhim, kinatn Hlka nzr olan
ahvalidir. Fen ise, Hlk ie katmyor, kinatn ahvalinden
biztih bahsediyor. Ve keza, Kurn btn insanlara hitap
eder. Ve ekseriyetin fehmini mrat eder ki, tahkik bir
mrifet sahibi olsunlar. Fen ise, yalnz fencilerle konuur,
avm nazara almyor; avm taklitte kalyor. Bu itibarla,
fennin tafsiltn ihmal veya ipham, maslahat- mme ve
menfaat-i umumiyeye nazaran, ayn- isabet ve ayn-
hikmettir.
Ve rabian: Kurn btn zamanlar tenvir ve btn
insanlar irad eden bir kitaptr. Bu itibarla, iradn belgat
icabnca, ekseriyeti, nazarlarnda bedih olan meselelere
kar mkbereye, mugaltaya ika ve icbar etmemek
lzmdr. Ve onlarca mahsus, mehud, mruf olan bireyi
lzumsuz yerde tayir etmemek lzmdr. Ve keza, vazife-i
asliyece ekseriyete lzm olmayan eyin ihmal veya icmli
lzmdr. Mesele, emsin ztndan, mhiyetinden
bahsetmek deildir. Ancak, lemi tenvir etmekle hilkatin
nizam merkezi ve leme mihver olmas gibi harika eyleri
ihtiva eden vazifesinden bahsetmekle, Hlkn azamet-i
kudretini efkr- mmeye ibraz etmektir.
kinci nkte:
1

1. Gnei de bir lamba yaptk. Nuh Sresi, 71:16.
S: Niin ems sirac ile tavsif edilmitir? Halbuki ehl-i
fence ems arza tbi deildir ki ona sirac olsun. Belki arz
ile seyyarat kendisine tbi olan bir merkezdir.
C: Sirac tbiri yle bir tasvire iarettir ki: lem bir
saray gibidir. Mevcudat, o sarayn mtemilt, tezyinat
makamnda olduu gibi, ems de, o saray halkn tenvir
eden lh bir lkstr. Ve keza, sirac tbiri, Cenb-
Hakkn rububiyetinden doan vsat-i rahmetine ve o
rahmet iinde derece-i inam ve ihsanna bir ihtar ve
azamet-i saltanat iinde vahdaniyetine bir ilndr ki,
mriklerin mbud ittihaz ettikleri kocaman ems, lem
saraynda lks vazifesiyle muvazzaf, musahhar bir memur
ve bir hizmetkrdr. Malmdur ki, lmba hizmetini gren
cmid bireyin ibadete, yani mbud olmaya hi liyakati var
mdr?
nc nkte: Kurnn takip ettii makasd- esasiye ve
ansr- asliye, ubudiyetle tevhid, risalet, hair, adalet
olmak zere drttr. Dier bahsettii meseleler ancak bu
maksatlara vesilelerdir. Bu itibarla, vesilelerde yaplacak
tafsilt, ol babdaki kavide muhaliftir. nk mlyaniyle
itigal, maksad geri brakyor. Bunun iindir ki, baz
mesil-i kevniyede Kurn- Mucizl-Beyan ihmal veya
ipham veya icmal yapmtr. Ve keza, Kurnn
muhataplarndan ksm- ekseri avmdr. Avm snfnn
hakaik-i lhiyenin ince ve mkl ksmna fehimleri kdir
deildir. Ancak, temsil ve icmallerle fehimlerine
yaknlatrmak lzmdr. Bunun iindir ki, Kurn, kesretle
temsilleri zikrediyor. Ve istikbalde kefedilecek baz
mesilde de icmal yapyor.
Drdnc nkte: Bu nkte mtercim tarafndan
tayyedilmitir.
Beinci nkte: Mellif-i muhteremi tarafndan
tayyedilmitir.
ALTINCI KATRE: Kurn baka kelmlar ile mukayese
edilmez. Aralarnda mnasebet yoktur. Evet, kelmn
ulviyetine, kuvvetine, hsnne, cemline kuvvet veren
mtekellim, muhatap, maksat, makam olmak zere drt
eydir. Ediplerin zannettikleri gibi yalnz makam deildir.
Demek, bir kelmn derece-i kuvvetini anlamak istediin
zaman, filine, muhatabna, gayesine, mevzuuna bak.
Bunlarn dereceleri nisbetinde kelmn derecesi anlalr.
Evet, mesel, o kelm emir veya nehiy olursa, irade ve
kudreti tazammun, ettiinden, derecesine gre tezuf
ediyor. Mesel, Kurnn
1

yetiyle, sem ve arza verdii emrin tazammun ettii
yksek ve kat irade ve kudret ile derhal sem sehab
ekilir, arz da suyunu yutar.
Ve keza, arz ve semya
2
yetiyle
verilen emri itaatle kabul etmelerinden, o emirdeki irade
ve kudretin derece-i kuvveti ve dolaysyla kelmn
derece-i ulviyeti tebarz eder. Fakat, insanlarn cmidta
verdikleri emirler, mtekellimndeki irade ve kudretin
zaayeti nisbetinde ruhsuz, hayal hezeyanlardan farklar
yoktur.
1. Ey yer, suyunu yut. Ey gk, suyunu kes. Hd Sresi, 11:44.
2. Ey yeryz ve gkyz! steseniz de, istemeseniz de, ikiniz birden emrime
uyun. Fussilet Sresi, 41:11.
lem eyyhel-aziz: Cenb- Hakkn Alem, Ekber,
Erham, Ahsen gibi esm ve sfat ve ef alinde kullanlan
ism-i tafdil tevhide naks deildir. nk maksat, bizzat ve
hakik bir mevsufu gayr- hakik veya akl bir imknla veya
vehm bir mevsufa tafdil etmektir.
Ve keza, izzet-i lhiyeye de mn deildir. nk,
maksat, sft ve ef l-i lhye ile mahlkatn sft ve ef li
arasnda bir muvazene yapmak deildir. Yani, ikisini bir
seviyede tuttuktan sonra, bunu ona tafdil etmek deildir ki,
sft- lhiyeye bir naks olsun.
Evet, masnuattaki kemlt, Cenb- Hakkn kemlinden
iniks eden bir glge olduuna nazaran, masnuat, sft-
lhiye ile muvazene hakkna malik deildir.
le
lem eyyhel-aziz! Btn Esm-i Hsnnn ifde ettii
mnlar ile btn sft- kemliyeye, Lfza-i Cell olan
Allah bililtizam dellet eder. Sair ism-i haslar yalnz
msemmlarna dellet eder, sfatlara delletleri yoktur.
nk sfatlar msemmlarna cz olmad gibi,
aralarnda lzum-u beyyin de yoktur. Bu itibarla, ne
tazammunen ve ne iltizamen sfatlara delletleri yoktur.
Amma Lfza-i Cell, bilmutabakat Zt- Akdese dellet
eder. Zt- Akdes ile sft- kemliye arasnda lzum-u
beyyin olduundan, sfatlara da bililtizam dellet eder.
Ve keza, ulhiyet nvan sft- kemliyeyi istilzam
etmesi, ism-i has olan Allahn da o sft istilzam ettiini
istilzam ediyor.
Ve keza, Allah kelimesi de, neyden sonra sfatlarla
beraber dnlr. Binaenaleyh L ilhe illllah kelm,
Esm-i Hsnnn adedince kelmlar tazammun ediyor. Bu
itibarla, u kelime-i tevhid kelm, dellet ettii sfatlar
itibaryla bir kelm iken bin kelm oluyor: L hlka
illllah, l ftra, l rzka, l kayyme illllah gibi...
Binaenaleyh, terakki etmi olan zkir bir zt, bu kelm
sylerken iindeki binlerce kelmlar sylemi oluyor.
lem eyyhel-aziz! Madem ki hereyin Allahtan
olduunu bilirsin ve ona iznn vardr. Zararl, menfaatli
hereyi tahsin ve hsn- rzyla kabul etmek lzmdr. Ve
ill, gaete dmeye mecbur olursun. Bunun iin esbab-
zahiriye vaz edilmi ve gzlere de gaet perdesi
rtlmtr. Kinat hdiselerinden insann heva ve
hevesine muhalif olan ksm, muvafk olan ksmdan daha
oktur. Eer heva sahibi, bu esbab- zahiriyeyi grp
Msebbibl-Esbabdan gaet etmese, itirazlarn tamamen
Allaha tevcih eder.
lem eyyhel-aziz! Dualar ksmdr.
Birisi: nsann lisanyla yapt kavl dualardr. Savt ve
sadal hayvanatn, mesel acktklar zaman kendi husus
lisanlaryla kardklar sadlar dahi kavl dualardandr.
kinci ksm: Nebatat, ecarn, bilhassa bahar
mevsiminde lisan- ihtiya ile yaptklar ihtiyac dualardr.
ncs: Tahavvl, tekemml eninde olan eylerin,
lisan- istidat ile hissedilen istidad dualardr.
Evet, herey Cenb- Hakk tesbih ettii gibi lisanyla,
ihtiyacyla, istidadyla dahi Allaha dua eder.
lem eyyhel-aziz! ekirdek aa olmazdan evvel,
yumurta ku olmazdan evvel, habbe baak vermezden
evvel binlerce imkn ve ihtimaller ierisinde ve binlerce
suret ve ekillere girmek kabiliyetinde iken, o eri br
ihtimaller, yollar iinden ekilip doru ve mstakim mntic
bir ekle, bir vaziyete sevk edilmelerinden anlalr ki, o
tohumlar, evvelce de Allml-Guybun terbiye, tedvir,
tedbiri altnda imiler. Sanki o tohumlarn herbirisi, kudret
kitaplarndan istinsah edilmi kk bir tezkeredir. Yahut
bir hristedir, ilm-i ezelden alnmtr. Yahut kader
kitaplarndan yazlm baz dsturlardr.
lem eyyhel-aziz! Mmin olan zt, mn-y haryle,
yani gayre bir hdim ve bir let sfatyla kinata bakyor.
Kr ise, mn-y ismiyle, yani mstakil bir aa nazaryla
leme bakyor. Bu itibarla herbir masnuda, iki cihet vardr.
Bir ciheti, kendi zt ve sftndan ibarettir. Dier ciheti,
Snie ve Esm-i Hsndan kendisine olan tecelliyata
bakar.
kinci cihetin dairesi daha geni ve mealce daha
kmildir. Zira, bir harf kendi ztna bir harf miktaro da
bir vecihledellet eder. Ktibine ok vecihlerle dellet
eder. Ve ktibini, bakanlara tarif ve tavsif eder.
Kezalik, kudret-i ezel kitabndan olan bir masnu, kendi
nefsine kendi cirmi kadar ve bir vecihle dellet eder, ama
Nakka- Ezelye pek ok vcuhla dellet eder. Ve
kendisine tecell eden esmdan uzun bir kasideyi ind
eder. Kavid-i mukarreredendir ki, Mn-y harf, kast
hkmlere mahkm-u aleyh olamaz. Ve o mn-y harfnin
inceliklerine tetkikat yaplamaz. Fakat mn-y ismi, sdk,
kzip her hkme mahal olur. Bu srra binaendir ki
mn-y ismyle kinata bakan felsifenin kitaplarnda
kinata it hkmler, nefslemirde rmcein nescinden
zayf ise de, zahire gre daha muhkem grnyor.
Ehl-i kelm, felsef meselelerde ve ulm-u kevniyeye
mn-y haryle, istidll iin tebe bir nazar ile bakyor.
Hatt emsin sirac olmas, arzn beik, ciblin evtad
olmas, ehl-i kelmn mddealarn ispata kdir. Hatt
ehl-i kelmn reyleri, hiss-i umumye ve tearf- mme
mutabk olduktan sonra, vaka mutabk olmasa bile onlarn
mddesna zarar vermez ve tekzibe de mstehak
olmazlar. Bunun iindir ki, ehl-i kelmn reyleri mesil-i
felseyede edn ve zayf grnr. Amma mesil-i
lhiyede demirden daha metindir.
lem eyyhel-aziz! Cenb- Hakkn gnahkrlar
affetmesi fazldr, tzip etmesi adldir. Evet, zehiri ien
adam, detullaha nazaran hastala lme kesb-i istihkak
eder. Sonra hasta olursa, adldir. nk cezasn eker.
Hasta olmad takdirde Allahn fazlna mazhar olur.
Msiyetle azap arasnda kav bir mnasebet vardr.
Hatt ehl-i itizl, msiyet hakknda doru yoldan udl ile,
msiyeti, erri Allaha isnad etmedikleri gibi, msiyet
zerine tzibin de vacip olduuna zehab etmilerdir. errin
azab istilzam ettii, rahmet-i lhiyeye mn deildir.
nk er, nizam- lemin kanununa muhaliftir.
lem eyyhel-aziz! nsan nisyandan alnd iin,
nisyana mpteldr. Nisyann en kts de nefsin
unutulmasdr. Fakat, hizmet, say, tefekkr zamanlarnda,
nefsin unutulmas, yani nefse bir i verilmemesi dallettir.
Hizmetler grldkten sonra, neticede, mkfat
zamanlarnda nefsin unutulmas kemldir. Bu itibarla, ehl-i
dall ile ehl-i keml, nisyan ve tezekkrde mtekistirler.
Evet dll olan kimse, bir i ve bir ibadet teklinde ban
havaya kaldrarak ravunlar. Lkin mkfatn, menfaatin
tevziinde bir zerreyi bile terk etmez. Amma nefsini unutan
ehl-i keml, say, tefekkr, slk zamanlarnda hereyden
evvel nefsini ileri sryor. Fakat neticelerde, faidelerde,
menfaatlerde nefsini unutmakla en geriye brakyor.
lem eyyhel-aziz! Mminler ibadetlerinde, dualarnda
birbirine dayanarak cemaatle kldklar namaz ve sair
ibadetlerinde byk bir sr vardr ki, herbir fert, kendi
ibadetinden kazand miktardan pek fazla bir sevap
cemaatten kazanyor. Ve herbir fert tekilere duac olur,
efaati olur, tezkiyeci olurbilhassa Peygamber
Aleyhissalt Vesselma... Ve keza, herbir fert,
arkadalarnn saadetinden zevk alr ve Hallk- Kinata
ubudiyet etmeye ve saadet-i ebediyeye namzet olur.
te mminler arasnda, cemaatler sayesinde husule
gelen u ulv, mnev tevn ve birbirine yardmlamakla
hilfete haml, emanete mazhar olmakla beraber mahlkat
ierisinde mkerrem nvann almtr.
lem eyyhel-aziz! Bireyden uzak olan bir kimse,
yakn olan adam kadar o eyi gremez. Ne kadar zeki
olursa olsun, o eyin ahvli hakknda ihtilar olduu
zaman, yakn olann sz muteberdir. Binaenaleyh, Avrupa
feylesoar, maddiyatta iddet-i tevaggulden dolay iman,
slm ve Kurnn hakaikinden pek uzak mesafelerde
kalmlardr. Onlarn en by, yakndan hakaik-i
slmiyeye vukufu olan mi bir adam gibi de deildir. Ben
byle grdm; nefslemir de benim grdm tasdik
eder. Binaenaleyh, imek, buhar gibi fenn meseleleri
kefeden feylesoar, Hakkn esrarn, Kurn nurlarn da
kefedebilirler diyemezsin. Zira onun akl gzndedir. Gz
ise kalb ve ruhun grdklerini gremez. nk kalblerinde
can kalmamtr. Gaet, o kalbleri tabiat bataklnda
rtmtr.
lem eyyhel-aziz! Sem, basar, hava, su gibi umum
nimetler daha ehemmiyetli, daha kymetli olduklarna
nazaran, husus, ahs nimetlerden kat kat fazla kre
istihkak ve liyakatleri vardr. Binaenaleyh, o gibi umum
nimetlere kar nankrlk edip kran etmemek, en byk
kfran- nimet saylr.
Hal bu merkezde iken, baz insanlar ahslarna it
husus nimetlere kar Allaha krederlerse de, u umum
nimetler onlara mul yokmu gibi, kirlerine bile
gelmiyor. Halbuki, en byk nimet, mm ve dim olan
nimetlerdir.
Umumiyet keml-i ehemmiyete delil olduu gibi,
devam da ulviyet ve kymete dellet eder.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beynn baz
yetlerinin tekrarn iktiza eden hikmetler, baz ezkr ve
dualarn da tekrarn iktiza eder. Zira Kurn, hakikat ve
eriat, hikmet ve mrifet kitab olduu gibi, zikir, dua ve
dvetin de kitabdr. Duada tekrar, zikirde tezkr, dvette
tekid lzmdr.
lem eyyhel-aziz! Kurnn yksek meziyetlerinden
biri de udur ki: Kesrete ait bahislerden sonra vahdet
tezkirelerini yazyor. Tafsilden sonra icmal yapyor.
Cziyatn bahislerinden sonra rububiyet-i mutlakann
dsturlarn, sft- kemliyenin namuslarn fezlekelerle
zikrediyor. Bu gibi fezlekelerin, yetlerin sonundaki
faideleri, yetlerin ortalarnda zikredilen mukaddemelere
neticeler hkmndedirler. Veya illet olurlar, ta ki smiin
kri yetlerde zikredilen cziyatla megul olup ulhiyet-i
mutlaka mertebesinin azametini unutmasn ki, ubudiyet-i
kriyesine halel gelmesin.
lem eyyhel-aziz! Vellerin himmetleri, imdatlar,
mnev illeriyle feyiz vermeleri hl veya il bir duadr.
Hd, Mus, Mun, ancak Allahtr. Fakat insanda yle bir
ltife, yle bir hlet vardr ki, o ltife lisanyla her ne sual
edilirsevelev ki fsk da olsunCenb- Hak o ltifeye
hrmeten o matlubu yerine getirir. O ltife pek uzaktan
bana grnd ise de, tehis edemedim.
lem eyyhel-aziz! lim ve yakn mulne dahil olan
ahvl-i mziye ile ek perdesi altnda kalan ahvl-i
istikbaliye arasnda yle bir mukayese yap:
Silsile-i nesebin ortasnda, bir dedenin yerinde kendini
farz et, otur. Sonra, mevcudat- mziye kalesine dahil olan
ecdadnla henz istikbal rahminde kalp peyderpey vcuda
kan evlt ve ahfdn arasnda bir tefvt var mdr? yice
bak! Evvelki ksm ilim ve ittikan ile Sniin masnuu olduu
gibi, ikinci ksm da aynen o Sniin masnuu olacaktr. Her
iki ksm da Sniin ilmi ve mahedesi altndadr. Bu
itibarla, ecdadn ideten ihyas, evldnn icadndan daha
garip deildir. Belki daha ehvendir. te bu mukayeseden
anlald ki, vukuat- mziye, Sniin btn imknat-
istikbaliyeye kdir olduuna ehadet eden birtakm
mucizelerdir.
Evet, kinat bostannda grnen u mevcudat ve ecram,
Hlklarnn hereye kadr ve hereye alm olduuna
dellet eden harikalardr.
Kezalik, nebatat ve hayvanat, envyla, efradyla,
Snilerinin hereye kdir olduuna ehadet eden sanat
harikalardr. Evet, kudretine nisbeten zerrat ile mus
mtesvi olduu gibi, yapraklarn neriyle beerin hari de
birdir. Ve keza, aalarn rm, dalm yapraklarnn
ideten ihyas arasnda fark yoktur.
lem eyyhel-aziz! Kurn- Mucizl-Beyan byk bir
lde tekrar ettii ihy-y arz ve toprak unsuruna nazar-
dikkati celb ettiinden, kalbime yle bir feyiz damlamtr
ki:
Arz, lemin kalbi olduu gibi, toprak unsuru da arzn
kalbidir. Ve tevazu, mahviyet gibi maksuda isal eden
yollarn en yakn da topraktr. Belki toprak, en yksek
semvattan Hlk- Semvata daha yakn bir yoldur. Zira,
kinatta tecell-i rububiyet ve faaliyet-i kudrete ve makarr-
hilfete ve Hayy-u Kayym isimlerinin cilvelerine en
uygun, topraktr. Nasl ki ar- rahmet su zerindedir; ar-
hayat ve ihya da toprak stndedir. Toprak, tecelliyat ve
cilvelere en yksek bir ayinedir. Evet, kesif bireyin ayinesi
ne kadar ltif olursa, o nisbette suretini vzh gsterir. Ve
nurn ve ltif bireyin de ayinesi ne kadar kesif olursa, o
nisbette esmnn cilvelerini cill gsterir. Mesel, hava
ayinesinde, yalnz emsin zayf bir ziyas grnr. Su
ayinesinde ems ziyasyla grnrse de elvn- sebas
grnmyor. Fakat toprak ayinesi, ieklerinin renkleriyle,
emsin ziyasndaki yedi rengi de gsterir.
1

olan Hads-i erif, bu srra
iareten ehadet eder. yleyse, arkada, topraktan ve
topraa inklp etmekten, kabirden ve kabre girip
yatmaktan tevahhu etme!
1. Kulun Rabbine en yakn olduu an, onun secde halidir. el-Mnav, Feyzl-
Kadr, 2:68, hadis no: 1348; el-Beyhak, es-Snenl-Kbr, 2:110.
lem eyyhel-aziz! Aklm yry yaparken, bazan
kalbim ile arkada olur. Kalb zevkiyle bulduu eyi akla
veriyor. Akl berveh-i mutad, burhan eklinde bir temsil
ile ibraz ediyor. Mesel:
Ftr- Hakmin kinattan sonsuz bir uzakl olduu
gibi, sonsuz bir kurbiyeti de vardr. Evet, ilim ve kudretiyle
btnlarn en btnnda bulunduu gibi, fevklerin de en
fevkinde bulunuyor. Hibir eyde dahil olmad gibi, hibir
eyden de hari deildir.
Evet, sr- rahmetine mazhar olan sath- arzda
mmult- kudrete bak ki, bir para bu srra vakf olasn.
Mesel, biri arzda, dieri semda veya biri arkta, dieri
garpta iki eyi bir anda yaratan Sniin, o yaratlan eylerin
arasndaki uzaklk kadar uzakl lzmdr. Ve keza
hereyin kayymu olduu cihetle de, hereyin nefsinden
daha ziyade bir kurbiyeti de vardr. Bu sr, daire-i vcub,
tecerrd ve tlak hasisindendir. Ve fil-i aslnin
mhiyetiyle, zll olan mnfail arasndaki mbyenet-i
lzimesidir. Mesel, ems, timsallerine kayym olduu
iin, fevkalhad onlara bir kurbiyeti vardr. Ayinedeki zl ve
glge ile semda bulunan asl arasndaki mesafe kadar da
budiyeti vardr.
lenin Zeyli
lem eyyhel-aziz! Btn kinat ihata eden bir nurdan
hibirey gizlenemez. Ve gayr- mtenahi bir daire-i
kudretten birey hari kalamaz. Ve ill, gayr- mtenahinin
tenhisi lzm gelir.
Ve keza, hikmet-i lhiye hereye deeri nisbetinde feyiz
veriyor. Ve herkes bardana gre denizden su alabilir.
Ve keza, mukaddir olan Kadr-i Hakmin bye olan
tevecch, ke olan tevecchne mni olamaz.
Ve keza, maddeden mcerred zahir ve btn olan muht
bir nazara, en byk ey gibi, en kk bireyi mazhar ve
mahal olduu sanat nisbetinde byr. Ve kk eylerin
nevileri byk olurlar.
Ve keza, azamet-i mutlaka irketi asla kabul etmez.
Ve keza, fevkalde bir suhulet ile, harika bir sratle,
muciz bir itkan ve intizam ile cd-u mutlaktan akan
srdan anlalyor ki, mikrop gibi en kk ve daha kk
hava, m, trb hayvanlar bo zannedilen lemin
yerlerini doldurmulardr.
lem eyyhel-aziz! Nefsine olan muhabbeti icab ettiren
nefsin sana olan kurbiyeti ise, Hlkna muhabbetin daha
fazla olmaldr. nk, nefsinden o daha karbdir. Evet,
senin krin, ihtiyarn idrak edemedikleri sendeki mahyat,
Hlkn nazar ve ilmi altndadr.
lem eyyhel-aziz! lemde tesadf yoktur. Evet,
bilhassa bahar mevsiminde, kre-i arz bahesinde, btn
aalarn dallarnda, ieklerin yapraklarnda mezratn
smbllerinde hikmet blblleri, hikmet yetlerini
taannm ve terennm ile inad ettikleri iman kulayla,
basiret gzyle dinlenilirse, tesadf eytanlar bile kabul
ile hayran olurlar.
lem eyyhel-aziz! Tevhid ile btn eyay Vhid-i
Ehade isnad etmediin takdirde, lemde bulunan btn
efradn mazhar olduklar tecelliyat- lhiye adedince
ilhlar kabul etmek mecburiyetindesin. Evet, gzn
emsten yumduun ve timsalleriyle irtibatn kestiin
zaman, timsallerine mkes olan eylerin adedince hakik
emslerin vcudunu kabul etmeye mecbur olursun.
lem eyyhel-aziz! Sen baz vecihlerden fenya gittiin
zaman, Hlk- Rahmn- Rahmin ilminde, mehudunda,
malmunda bki kalmakln, senin bekan iin kdir.
Yahu, hereyi Shib-i Hakiksine ver veya ona isnad et.
Onun ismiyle al ki rahat edesin. Ve ill, bu kadar eyay
vcuda getirip nizam ve intizamlarn temin edecek o
kadar ilhlar kabule muztar kalacaksn.
Nokta

1
Krk be sene evvel
2
telif edilmi bir risalenin bir
ksmdr
fade-i meram
1. Marifetullahn (c.c.) nurundan (bir nokta).
2. Mild 1918 (1337).
Bir baheye girsem iyisini intihab ederim.
Koparmasndan zahmet eksem holanrm. rn,
yetimemiini grsem Huz m saf derim.
Muhataplarm da yle arzu ederim. Derler:
Szlerin iyi anlalmyor?
Bilirim ki, kh minare banda, kh kuyu dibinde
konuuyorum. Neyleyeyim, zuhurat yle. uat ve u
kitapta mtekellim, ciz kalbimdir. Muhatap, si nefsimdir.
Mstemi, mteharr-i hakikat bir Japondur. Tem eden
bunu dnmeli. Gayetl-gayat olan mrifetullahn bir
burhan olan mrifetn-Nebyi uatta bir nebze beyan
ettik. u risalede maksud-u bizzat olan tevhidin lyhad
berhininden yalnz drt muazzam burhanna iaret
edeceiz. Hem nazar- aklyi hads-i kalbiyle birletirmek
iin, melike ve harin bir ksm deliline ma ederek,
imann alt rknnden drdnn birer lemasn, fehm-i
ksrmla gstermek isterim.



1
Said Nurs
1. Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne, kadere,
hayr ve errin Allah Teldan geldiine iman ettim. lmden sonra
dirilihaktr. Allahtan baka ilh olmadna ahitlik ederim.
Muhammedin,Allahn resul olduuna da ahitlik ederim.


1

2
1. Hamd, lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. Peygamberlerin htemi olan
Muhammede ve btn l ve ashabna salt ve selm olsun.
2. Allah Tel ki, Ondan baka ibdete lyk hibir ilh yoktur. O Hayydr, O
Kayymdur. Bakara Sresi, 2:255.
maksudumuzdur, matlubumuzdur. Gayr- mtenahi
berhininden drt burhan- kllyi rad ediyoruz.
Birinci burhan: Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr.
u burhan- neyyirimiz uatda tenevvr ettiinden,
tenvir-i mddemzda mnevver bir mirattr.
kinci burhan: Kitab- kebr ve insan- ekber olan
kinattr.
nc burhan: Kitab- mucizl-beyan, Kelm-
Akdestir.
Drdnc burhan: lem-i gayb ve ehadetin nokta-i
iltisak ve berzah ve iki lemden birbirine gelen seyyrtn
mltekas, vicdan denilen ftrat- zuurdur. Evet, ftrat ve
vicdan akla bir penceredir; tevhidin un nerederler.
BRNC BURHAN: Risalet ve slmiyetle mcehhez
olan hakikat- Muhammediyedir ki, risalet noktasnda en
muazzam icm ve en vsi tevatr srrn ihtiva eden
mecm-u enbiynn ehadetini tazammun eder. Ve
slmiyet cihetiyle vahye istinad eden btn edyn-
semviyenin ruhunu ve tasdiklerini tayor. te, btn
enbiyann ehadetiyle ve btn edynn tasdikiyle ve
btn mucizatnn teyidiyle musaddak olan btn
akvaliyle, vcud ve vahdet-i Snii beere gsteriyor.
Demek u dvada ittihad etmi btn efzl- beer nmna
o nuru gsteriyor. Acaba bu kadar tasdiklere mazhar,
byk, derin, durbn, s, keskin, hakaik-ina bir gzn
grd hakikat, hakikat olmamak hi ihtimali var m?
KNC BURHAN: Kinat kitabdr. Evet, u kitabn btn
hurufu ve btn noktalar, efrden ve terekkben Zt-
Zlcellin vcud ve vahdetini, elsine-i mahsusalar kraatla
1
yi tilvet ediyorlar. Cem
zerrat- kinat, birer birer, zt ve sft ve saire vcuh ile
hadsiz imknat mabeyninde mtereddit iken, birden bire
bir ciheti takip, muayyen bir sfatla ittisaf, mahsus bir
keyyetle tekeyyf ederek hayret-bah hikemi inta
ettiinden, Sniin vcub-u vcuduna ehadetle, avlim-i
gaybiyenin enmuzeci olan ltife-i Rabbniye iinde iln-
Sni eden misbah- iman klandryorlar. Evet, bir nefer,
nefsinde ve takmda ve blkte, taburda ve orduda gibi;
herbir zerre de, kendi bayla zt, sft, keyyetindeki
imknat cihetiyle Snii iln ettii gibi, tesvir-i
mtedahileye benzeyen mrekkebat- mtebike-i
mteside-i kinatn herbir makamnda ve herbir
nisbetinde ve herbir dairesinde, herbir zerre, muvzene-i
cereyan- umumyi muhafaza; ve her nisbetinde ve her
takmnda ayr ayr vazifeyi ifa ve hikmeti inta
ettiklerinden, Sniin kast ve hikmetini izhar ve vcut ve
vahdetinin ytn kraat ettikleri iin, Sni-i Zlcellin
berhini, zerrattan kat kat ziyade olur. Demek
2

hakikattir, mbala deil; belki
nkstr.
1. Hibir ey yoktur ki Onu vp Onu tesbih etmesin (Kusursuzluunu bilip
kemltn gstermesin). sr Sresi, 17:44.
1. Allah'a giden yollar, mahluktn nefesleri saysncadr.
S: Neden aklyla herkes gremiyor?
C: Keml-i zuhurundan ve zddn ademinden.


Yani, Sahife-i lemin ebd- vsiasnda Nakka-
Ezelnin yazd silsile-i hdistn satrlarna hikmet
nazaryla bak ve kr-i hakikatle sarl. T ki mele-i ldan
uzanan u selsil-i resil, seni l-y illiyyn-i tevhide
karsn.
u kitabn heyet-i mecmuasnda yle parlak bir nizam
var ki, nazzm gne gibi iinde tecell ediyor. Her
kelimesi, her har birer mucize-i kudret olan bu kitab-
kinatn telinde yle bir icz var ki, btn esbab-
tabiiye, farz- muhal olarak muktedir birer fil-i muhtar
olsalar, yine keml-i acz ile o icza kar secde ederek
1

diyeceklerdir. Herbir kelimesi btn kelimatyla
mnasebettardr. Ve her har, bhusus zhayat bir har,
btn cmlelere kar mteveccih birer yz, nzr birer
gz var olan bu kitabn yle bir muzaf itibak-
tesnd- nazm vardr ki, bir noktay yerinde icad etmek
iin, btn kinat icad edecek bir kudret-i gayr- mtenahi
lzmdr. Demek sivrisinein gzn halk eden, gnei
dahi o halk etmitir. Pirenin midesini tanzim eden,
manzume-i emsiyeyi de o tanzim etmitir.
1. Sen her trl noksandan mnezzeh ve uzaksn. Bizim hi bir
kudretimizyoktur. phesiz ki Sen Azzsin, Senin kudretin hereye
galiptir;Hakmsin, Senin her iin hikmet iledir.
Snuhatn dokuzuncu sahifesinde
1

yetinin srrna mracaat et.
Yalnz u kitabn kk bir kelimesi olan balarsn gr:
Nasl ehd ehadet o mucize-i kudretin lisanndan
akyor! Veyahut u kitabn bir noktas olan hurdebn bir
huveynat ki, ok defa bylttkten sonra grnr. Dikkat
et: Nasl muciznm, hayret-fez bir misl-i musaar-
kinattr! Sre-i Ysin, sret-i lfz- Ysin de yazld
gibi, cezletli, mciz bir nokta-i cmiadr. Onu yazan,
btn kinat da o yazmtr. Eer insaa dikkat etsen, u
kck hayvann ve huveynatn sureti altnda olan
makine-i dakika-i beda-i lhiyenin uursuz, kr, mecr ve
mahrekleri tahdid olunmayan ve imkntndan evleviyet
olmayan esbab- basta-i cmide-i tabiiyeden husuln,
muhal-ender-muhal greceksin.
1. Sizin yaratlmanz da, diriltilmeniz de, tek bir kiinin yaratlp diriltilmesi
gibi kolaydr. Lokman Sresi, 31:28.
Eer herbir zerrede hkem uuru, etibb hikmeti,
hkkmn siyaseti bulunduunu ve herbir zerre de sair
zerratla vastasz muhabere ettiini itikad edersen, belki
nefsini kandrp o muhali de itikad edebilirsin. Halbuki, o
zhayat makinede yle bir mucize-i kudret, yle bir
harika-i hikmet vardr ki, ancak btn kinat, btn
unatn icad eden, tanzim eden bir Sniin sunu olabilir.
Yoksa kr, az, basit imkn teredddyle ayak atamaz.
Esbab- tabiden olamaz. Bhusus o esbab- tabiyenin
ssl-esas hkmnde olan cz- lyetecezzdaki kuvve-i
czibe ve kuvve-i dann itimlarnn hortumu zerinde,
bir muhaliyet damgas var. Fakat cizdir ki, herbir eyin
esas zannettikleri olan cezb, def, hareket, kuv gibi
emirler, dtullahn kanunlarna birer isim olsun. Lkin
kanun, kaidelikten tabilie ve zihnlikten hriclie ve
itibarden hakikate ve letiyetten messiriyete gememek
artyla kabul ederiz.
S: Ezeliyet-i madde ve harekt- zerrattan teekkl-
env gibi umur-u btlaya neden ihtimal veriliyor?
C: Srf baka ey ile nefsini ikna etmek sadedinde
olduu iin, o umurun esas- fasidesini tebe bir nazarla
derk etmediinden neet ediyor. Eer nefsini ikna etmek
suretinde, kasten ve bizzat ona mteveccih olursa,
muhaliyetine ve mkul olmadna hkmedecektir. Faraza
kabul etse de, tegafl- anis-Sni sebebiyle hasl olan
ztrar ile kabul edilebilir. Dallet ne kadar aciptir. Zt-
Zlcellin lzm- zarursi olan ezeliyeti ve hassas olan
icad aklna strmayan, nasl oluyor ki gayr- mtenh
zerrta ve aciz eylere veriyor?
Evet, mehurdur ki, hill-i de bakarlard. Kimse birey
grmedi. htiyar bir zt yemin etti: Hilli grdm.
Halbuki grd hill, kirpiinin takavvs etmi beyaz bir
kl idi. Kl nerede, kamer nerede? Harekt- zerrat nerede,
sebeb-i tekil-i env nerede?
nsan ftraten mkerrem olduundan hakk aryor.
Bazan btl eline gelir, hak zannederek koynunda saklar.
Hakikati kazarken ihtiyarsz dallet bana der; hakikat
zannederek bana giydiriyor.
S: Nedir u tabiat, kavnin, kuva ki, onlarla kendilerini
aldatyorlar?
C: Tabiat, lem-i ehadet denilen cesed-i hilkatin ansr
ve zsnn ef lini intizam ve rapt altna alan bir eriat-
kbr-y lhiyedir. te u eriat- ftriyedir ki,
snnetullah ve tabiat ile msemmdr. Hilkat-i kinatta
cri olan kavnin-i itibariyesinin mecm ve
muhassalasndan ibarettir. Kuv dedikleri ey, herbiri u
eriatn birer hkmdr. Ve kavnin dedikleri ey, herbiri
u eriatn birer meselesidir. Fakat o eriattaki ahkmn
yeknesak istimrrna istinaden vehim, hayal tasallut
ederek tazyik edip, u tabiat- hevaiye tevazzu ve
tecessm edip mevcud-u haric ve hayalden hakikat
suretine girmitir. Hayali, hakikat suretinde gren,
gsteren, nfusun istidat- resinden, fil-i messir tavrn
takmtr. Halbuki, kr, uursuz tabiat, katiyen kalbi ikna
edecek ve kre kendini beendirecek ve nazar- hakikat
ona nsiyet edecek hibir mlyemet ve mnasebet yok
iken ve masdar olmaya kabiliyeti mefkud iken, srf nefy-i
Sni farazndan kan bir ztrar ile veleh-resan- efkr olan
kudret-i ezeliyenin sr- bhiresinin tabiattan suduru
tahayyl edilmi.
Halbuki tabiat misal bir matbaadr, tbi deil; naktr,
nakka deil; kbildir, fil deil; mistardr, masdar deil;
nizamdr, nzm deil; kanundur, kudret deil; eriat-
iradiyedir, hakikat-i hariciye deil. Mesel, yirmi yanda
bir adam birden bire dnyaya gelse, hli bir yerde,
muhteem ve sanayi-i nefsenin sryla mzeyyen bir
saraya girse, hem farz etse, katiyen hariten gelme hibir
filin eseri deil. Sonra iindeki eya-y muntazamaya
sebep ararken, tanziminin kavninini cmi bir kitap bulsa,
onu mkes-i uur olduundan, bir fil, bir illet-i ztrar
kabul eder. te, Sni-i Zlcellden tegafl sebebiyle, byle
gayr- mkul, gayr- mlyim bir illet-i ztrar olan tabiat
ile kendilerini aldatmlar.
eriat- lhiye ikidir:
Biri: Sfat- kelmdan gelen bir eriattr ki, beerin ef l-i
ihtiyariyesini tanzim eder.
kincisi: Sfat- iradeden gelen ve evmir-i tekviniye
tesmiye edilen eriat- ftriyedir ki, btn kinatta cri olan
kavnin-i dtullahn muhassalasndan ibarettir. Evvelki
eriat nasl kavnn-i akliyeden ibrettir; tabiat denilen
ikinci eriat dahi, mecmu-u kavnin-i itibariyeden ibarettir.
Sfat- kudretin hassas olan tesir ve icada mlik deillerdir.
Sabkan, srr- tevhid beyannda demitik: Herey
hereyle baldr. Birey hereysiz yaplmaz. Bireyihalk
eden, hereyi halk etmitir. yleyse, bireyi yapan Vhid,
Ehad, Ferd, Samed olmak zarurdir.
u ehl-i dalletin gsterdikleri esbab- tabiiye, hem
mteaddit, hem birbirinden haberi yok, hem kr, iki elinde
iki kr olan tesadf- am ve ittifakyet-i avrnn eline
vermitir.

1
1. Sen Allah de, sonra da onlar daldklar batakta brak, oynayadursunlar.
Enm Sresi, 6:91.
Elhsl: kinci burhanmz olan kitab- kebir-i kinattaki
nazm ve nizam, intizam ve telindeki icz gne gibi
gsteriyor ki, bir kudret-i gayr- mtenahi, bir ilm-i
layetenh, bir irde-i ezeliyenin eserleridir.
S: Nazm ve nizam- tmme neyle sabittir?
Elcevap: Nev-i beerin havs ve cevsisi hkmnde olan
fnun-u ekvan, istikr-i tmme ile o nizam kefetmilerdir.
nk, herbir neve dair bir fen ya teekkl etmi veya
etmeye kabildir. Herbir fen, klliyet-i kaide hesabyla,
kendi nevindeki nazm ve intizam gsteriyor. Zira, herbir
fen kavaid-i klliye destirinden ibarettir. Demek, ahsn
nazar, nizam ihata etmezse, cevsis-i fnun vastasyla
grr ki, insan- ekber, insan- asgar gibi muntazamdr.
Herbir ey, hikmet zere vaz edilmitir. Faidesiz, abes
yoktur. u
HAYE-1*
burhanmz deil yalnz erkn ve zs,
belki btn hceyrat, belki btn zerrat birer lisan-
zkir-i tevhid olarak byk burhann sad-y blendine
itirak ederek L ilhe illllah diye zikrediyorlar.
Haiye-1
*
Dellete simas bir Hu lafzna benzer ki, o Hnun herbir cz
kk H lardan, herbir kk Hda kck H lardan teekkl etmitir.
NC BURHAN: Kurn- Azmandr. u burhan-
ntkn sinesine kulan yaptrsan iiteceksin, Allah L
lhe ll Hyu tekrar ediyor. Hem gayet mkemmel
semertyla, meyvedar bir aacn menba- hayat olan
crsme olmazsa veya kk bozuk ise, semere vermez. u
burhanmzn dallarnda meyve-i hak ve hakikat o kadar
oktur ve o kadar dorudur ki, phe brakmaz ki,
crsmesinde olan mesele-i tevhid, hi vehim brakmaz
derecede kuvvetli, doru bir hak ve hakikati tazammun
ediyor. Hem u burhann lem-i ehadet tarafna tedell
etmi olan ahkma dair dal, btn sdk ve hak ve hakikat
olduu gibi, bizzarure lem-i gayb tarafna uzanan tevhide
ve gayba dair gusn-u azam (byk dal) yine sabit
hakaikle meyvedardr.
Hem derince u burhan tersim edilse anlalr ki, onu
gsteren zt, neticesi olan mesele-i tevhidde o kadar
emindir ki, hibir aibe-i tereddt hibir tarafnda ihsas
edilmiyor. Hem o neticeyi btn hakaike esas addederek,
mselleme ve zaruriye olduunu btn kuvvet-i beyanyla
ve sraryla ona giydiriyor. Ve baka eyleri ona irc ediyor.
Temel ta o edit kuvvet, sun olamaz. Hem de, stndeki
sikke-i icz her ihbarn tasdik eder, tezkiyeden mstani
klar. deta ihbarat binefsih sbit umurlardandr. Evet, u
burhan- mnevverin alt ciheti de effaftr. stnde icz,
altnda mantk ve delil, sanda akl istintak, solunda
vicdan istihad, nnde, hedende hayr ve saadet, nokta-i
istinad vahy-i mahzdr. Vehmin ne haddi var ki girebilsin!
Mrifet-i Sni denilen kemlt arna uzanan miraclarn
usul drttr.
Birincisi: Tasye ve irka messes olan muhakkikn-i
suyenin minhacdr.
kincisi: mkn ve hudsa mebn mtekellimn tarkidir.
Bu iki asl, endan Kurndan teub etmilerdir. Lkin
kr-i beer baka surete ifra ettii iin uzunlam ve
mkillemi. Evhamdan masun kalmamlar.
ncs: behat-ld hkem mesleidir.
Drdncs ve en birincisi: Belgat- Kurniyenin ulv
mertebesini iln etmekle beraber, cezlet cihetiyle en
parla ve istikamet cihetiyle en ksas ve vuzuh cihetiyle
beerin umumuna en emeli olan mirac- Kurndir.
Hem o ara kmak iin drt vesile vardr: lham, tlim,
tasye, nazar- kr.
Tark-i Kurn iki nevidir.
Birincisi: Delil-i inayet ve gayettir ki, men-i eyay
tdt eden btn yat- Kurniye bu delili nesc ve u
burhan tanzim ediyorlar. Bu delilin zbdesi, kinatn
nizam- ekmelinde ittikan- sanat ve riayet-i meslih ve
hikemdir. Bu ise, Sniin kast ve hikmetini ispat ve tesadf
vehmini ortadan nefyediyor. Zira ittikan ihtiyarsz olmaz.
Evet, nizamn ahitleri olan btn fnun-u ekvan,
mevcudatn silsilelerindeki halkalardan aslm meslih ve
semerat ve inklbt- ahvlin katmer ve dmleri iinde
saklanmaz hikem ve fevaidi gstermekle, Sniin kast ve
hikmetine kat ehadet ediyorlar. Ezcmle:
Fenn-i hayvanat, fenn-i nebatat, iki yz bini mtecviz
envn byk peder ve demleri hkmnde olan
mebdelerinin herbirinin hudsuna ehadet ettii gibi;
mevhum ve itibar olan kavnin, kr ve uursuz olan
esbab- tabiiye ise bu kadar hayret-fez silsileler ve bu
silsileleri tekil eden ve efrad denilen dehet-engiz birer
makine-i acbe-i lhiyenin icad ve inasna adem-i
kabiliyetleri cihetiyle herbir fert, herbir nevi mstakillen
Sni-i Hakmin dest-i kudretinden ktklarn iln ve izhar
ediyorlar. Kurn- Kerm
1

der.
Kurndan delil-i inayet, vcuh-u mmkinenin en
mkemmel vehi ile bulunuyor. Kurn kinatta tefekkre
emir verdii gibi, fevidi tezkr ve nimetleri tdt eden
ytn fevsl ve htimelerinde galiben akla havale ve
vicdanla maverete sevk etmek iin

2

3

4

5
gibi o burhan- inayeti ezhanda tesbit ediyor.
1. Haydi, evir gzn: En kk bir kusur gryor musun? Mlk Sresi,
67:3.
2. Onlar bilmiyorlar m ki? Bakara Sresi, 2:77.
3. Hi dnmyorlar m? Ysin Sresi, 36:68.
4. Hi dnmez misiniz? Ynus Sresi, 10:3.
5. bret alnz. Hair Sresi, 59:2.
kinci delil-i Kurn: Delil-i ihtirdr. Hlsas:
Mahlkatn her nevine, her ferdine ve o neve ve o ferde
mrettep olan sr- mahsusasn mnti ve istidad-
kemline mnasip bir vcudun verilmesidir. Hibir nevi
mteselsil-i ezel deildir. mkn brakmaz. nklb-
hakikat olmaz. Mutavasst nevin silsilesi devam etmez.
Tahavvl- esnaf inklb- hakaikin gayrsdr. Madde
dedikleri ey, suret-i mtegayyire, hem harekt-
mtehavvile-i hdiseden tecerrd etmediinden hudsu
muhakkaktr. Kuvvet ve suretler, arziyetleri cihetiyle
envdaki mbyenet-i cevheriyeyi tekil edemez. Arz
cevher olamaz. Demek envnn fasleleri ve umum
arznn havss- mmeyyizeleri bizzarure adem-i srftan
muhteradrlar. Silsilede tensl, erait-i diye-i
itibariyedendir.
Fey acaba! Vcibl-Vcudun lzime-i zaruriye-i
beyyinesi olan ezeliyeti zihinlerine stramayan, nasl
oluyor da, herbir cihetten ezeliyete mn olan maddenin
ezeliyetini zihinlerine strabilirler? Hem dest-i
tasarruf-u kudrete kar mukavemet edemeyen koca
kinat, nasl oldu da kck ve nzik zerratlarn (yle
dehetli salbet bulmu ki) kudret-i ezeliyenin yed-i
damna kar dayanyor? Hem nasl oluyor ki, kudret-i
ezeliyenin hassas olan ibd ve icad, hibir mnasebet-i
mkule olmadan en ciz ve en bre esbaba isnad
ediliyor?
te Kurn- Kerim, u delili, halk ve icaddan bahseden
yt ile ezhanda tanzim ediyor. Messir-i hakik yalnz
Allahtr. Tesir-i hakik esbabda yoktur. Esbab, izzet ve
azamet-i kudretin perdesidir-t ki, akln nazar- zahirsinde,
dest-i kudret umur-u hasse ile mbair grnmesin.
Bireyde iki cihet var:
Biri, mlk-yinenin mlevven vechi gibi, ezdat ona vrid
oluyor; irkin olur, er olur, hakr olur, azm olur, il hir.
Esbab bu cihette vardr. zhar- azamet ve izzet-i kudret
yle ister.
kinci cihet, melektiyet cihetidir: yinenin effaf vechi
gibi. u cihet hereyde gzeldir. u cihette esbabn tesiri
yoktur. Vahdet yle ister. Hatt hayat ve ruh ve nur ve
vcut, iki vecihleri effaf ve gzel olduundan, mlken ve
melekten vastasz dest-i kudretten kyorlar.
DRDNC BURHAN: Vicdan- beer denilen ftrat-
zuurdur. u burhanda drt nkteyi nazar- dikkate al.
Birincisi: Ftrat yalan sylemez. Mesel, Bir ekirdekteki
meyeln- nmvv der ki: Smblleneceim, meyve
vereceim. Doru syler. Mesel, yumurtada bir
meyeln- hayat var. Der: Pili olacam. Biiznillh olur.
Doru syler. Mesel, bir avu su incimad ile meyeln-
inbisat der: Fazla yer tutacam. Metin demir onu yalan
karamaz; sznn doruluu, demiri paralar. te u
meyelnlar, irade-i lhiyeden gelen evmir-i tekviniyenin
tecellleridir, cilveleridir.
kincisi: Beerin havssl-hams- zhire ve btnadan
baka, lem-i gayba kar alan pek ok pencereleri var.
Gayr- meur pek ok hisleri var. Hiss-i smia, bsra,
zika olduu gibi, bir hiss-i sdise-i sdka olan sika
vardr. Hem bir hiss-i sbia-i brika olan ika var. O evk
ve sevk yalan sylemez. Yanl gidemez.
ncs: Mevhum birey hakikat-i hariciyeye mebde
olamaz. Ftrat ve vicdanda nokta-i istinad ile nokta-i
istimdad, iki hakikat- zaruriyedir. Hilkatin safveti ve en
mkerremi olan ruh-u beer, o iki nokta olmazsa en s,
en berbat bir mahlk olur. Halbuki, kinattaki hikmet ve
nizam ve keml bu ihtimali reddeder.
Drdncs: Akl ttil-i egal etse de, nazarn ihmal
etse, vicdan Snii unutamaz. Kendi nefsini inkr etse de
onu grr. Onu dnr. Ona mteveccihtir. Hadski,
imek gibi srat-i intikaldirdaima onu tahrik eder.
Hadsin muzaaf olan ilham, onu daima tenvir eder.
Meyelnn muzaf olan arzu ve onun muzaaf olan itiyak
ve onun muzaaf olan ak- lh, onu daima mrifet-i
Zlcelle sevk eder. u ftrattaki incizap ve cezbe, bir
hakikat-i czibedarn cezbiyledir.
Bu nkteleri bildikten sonra, u burhan- enfs olan
vicdana mracaat et. Greceksin ki, kalb bedenin aktarna
ner-i hayat ettii gibi, kalbdeki ukde-i hayatiye olan
mrifet-i Snidir ki, istiddt- gayr- mahdude-i
insaniyeyle mtenasip olan ml ve myl- mteibeye
ner-i hayat eder. Lezzeti iine atar ve kymet verir ve bast
ve temdid eder.
te, nokta-i istimdad ve kavga ve mzhemetin
meydan olan dadaa-i hayata hcum gsteren lemin
binlerce musibet ve mzhemelere kar yegne nokta-i
istinad, yine mrifet-i Snidir. Evet, hereyi hikmet ve
intizam ile ileyen bir Sni-i Hakme itikad etmezse ve
alelamy kr tesadere havale ederse ve o beliyyta
kar elindeki kudretin adem-i kifayetini dnse, ister
istemez tevahhu, dehet, tel, havftan mrekkep bir
hlet-i cehennem-nmn ve cier-ikfe decektir. O ise,
eref ve ahsen-i mahlukat olan ruh-u insaniyetin
hereyden ziyade perian olduunu istilzam eder. O ise,
intizam- kmil-i kinattaki nizam- ekmele zt oluyor. u
nokta-i istimdat ve nokta-i istinad ile bu derece nizam-
lemde hkmfermlk, hakikat- nefsl-emriyenin hassa-i
mnhasras olduu iin, her vicdanda iki pencere olan u
iki noktadan Sni-i Zlcell mrifetini kalb-i beere daima
tecell ettiriyor. Akl gzn kapasa da, vicdann gz
daima aktr. Sni-i Zlcell bu drt burhan- azmin kat
ehadetleriyle Vcibl-Vcud, Ezel, Vhid, Ehad, Ferd,
Samed, Alm, Kadr, Mrid, Sem, Basr, Mtekellim, Hayy,
Kayyum olduu gibi, btn evsf- celliye ve cemliye ile
muttasftr. Zira mukarrerdir ki, masnudaki feyz-i keml,
Sniin zll-i tecellsiden muktebestir. Demek, kinatta ne
kadar hsn- ceml, keml varsa, umumundan lyhad
derecede yksek tabakada evsaf- cemliye ve kemliye ile
Sni-i Zlcell muttasftr. Zira, ihsan servetin, icad
vcudun, icab vcubun, tahsin hsnn, tenvir nurun feri
ve delili olduu gibi; btn kinattaki btn keml ve
ceml, Sni-i Zlcellin keml ve cemline bir zll- zalldir
ve burhandr.
Hem de, Sni-i Zlcell cem nekaisten mnezzehtir.
Zira, nevkis mahiyet-i maddiyatn istidatszlndan neet
eder. Zt- Zlcell maddiyattan mcerrettir, mnezzehdir.
Hem kinatn mhiyt-i mmkinesinden neet eden evsaf
ve levzmatndan mukaddestir.



1
1. Onun benzeri hibir ey yoktur. Mnezzehtir o Zt ki, iddet-i zuhurundan
ihtif etmitir. Mnezzehtir o Zt ki, zdd ve rakibi olmad iin istitar
etmitir. Mnezzehtir o Zt ki, esbab izzetine perde yapmtr.
S: Vahdetl-vcudu nasl gryorsun?
Elcevap: Tevhidde istiraktr. Ve nazara smayan bir
tevhid-i zevkdir. Esasen tevhid-i rububiyet ve tevhid-i
ulhiyetten sonra tevhidde zevken iddet-i istirak,
vahdet-i kudret, yani
1
sonra
vahdet-i idare, sonra vahdet-hud, sonra vahdetl-
vcud, sonra yalnz bir vcudu, sonra yalnz bir mevcudu
grnceye mncer oluyor. Muhakkkn-i soyenin
mteabihat hkmnde olan atahatyla istidll edilmez.
Daire-i esbab yrtp kmayan ve tesirinden kurtulmayan
bir ruh, vahdetl-vcuddan dem vursa, haddini tecavz
eder. Dem vuranlar, Vcibl-Vcuda o kadar hasr- nazar
etmilerdir ki, mmkinattan tecerrd ederek, yalnz bir
vcudu, belki bir mevcudu grmler.
1. Varlkta Allahtan baka messir yoktur.
Evet, delil iinde neticeyi grmek, lemde Snii
mahede etmek, tark-i istirakkrne cihetiyle cedvil-i
ekvanda cereyan- tecelliyat- lhiyeyi ve melektiyet-i
eyada sereyan- fyuzat ve mery-y mevcudatta tecell-i
esm ve sft, yalnz zevken anlalr birer hakikat iken,
dk- elfaz sebebiyle ulhiyet-i sriye ve hayat- sriye tabir
ettiler. Ehl-i kir, o hakaik-i zevkiyeyi nazarn mekayisine
sktrdndan, ok evham- btlaya mene oldu.
Maddeperver hkem ve zafl-itikad ehl-i nazarn
vahdetl-vcudu ile evliyann vahdetl-vcudu, tamamen
birbirinin zdddr. Be cihetten fark vardr:
Birincisi: Muhakkikn-i soye, Vcibl-Vcuda o kadar
hasr- nazar etmi ve mstarak olmu ve ehemmiyet
vermiler ki, onun hesabna kinatn vcudunu inkr
etmiler. Hkem ve zafl-itikad olanlar, maddeye o
kadar hasr- nazar etmiler ve mstarak olmular ki,
fehm-i ulhiyetten uzaklatlar. Ve o derece maddeye
kymet verdiler ki, hereyi maddede grmek, hatt
ulhiyeti onda mezcetmek, hatt kinat hesabna
ulhiyetten istin etmek derecede tarik-i mteassifeye
girmilerdir.
kincisi: Muhakkikn-i soyenin vahdet-i vcudu,
vahdet-uhudu tazammun eder. kincilerin, vahdetl-
mevcudu tazammun eder.
ncs: Birincilerin meslei zevkdir. kincilerin
nazardir.
Drdncs: Birinciler, evvelen ve bizzat Hakka, nazar-
tebe olarak halka bakarlar. kinciler, evvelen ve bizzat
halka bakarlar.
Beincisi: Birinciler, Hdperesttirler. kinciler,
hodperesttiler.


1
1. Ser nerede, Sreyy nerede? Hereyi gsteren k nerede, hereyi rtp
saklayan zulmet nerede?
Tenvir
Mesel, kre-i arz rengrenk muhtelif ve kk kk
cam paralarndan farz olunursa, herbiri baka hasiyetle
levnine ve cirmine ve ekline nispetle emsden bir feyiz
alacaktr. u hayal feyiz ise, ne gnein zt ve ne de ayn-
ziyasdr. Hem de ziyann temsili ve elvn- sebasnn
tesviri ve gnein tecellsi olan u gna-gn ve rengrenk
ieklerin elvn faraza lisana gelseler, herbiri Gne
benim gibidir veyahut Gne benim diyeceklerdir.


1
Fakat ehl-i vahdet-uhudun merebi fark ve sahvdr.
Ehl-i vahdetl-vcudun merebi mahv ve sekirdir. S
merep ise, mereb-i ehl-i fark ve sahvdr.


2



3
1. Evliyaya tuzak olan hayaller, ilh bahelerin ay yzl gzellerinin
akisleridir.
2. Allahn nimetlerini tefekkr edin; Onun ztn tefekkr etmeyin. nk
buna g yettiremezsiniz. El-Mnv, Feyzl-Kadr, 3:262-263.
3. nsan, kendi hakikatini dahi idrak etmekten ciz iken, hereyden nce var
olan ve hereyi ceberutiyet-i mutlaka ile hkm altnda tutan Zt nasl idrak
edebilir? O Cebbr- Zkdem ki, hereyi ilk olarak yoktanyaratm ve ina
etmitir; sonradan var olup can bulanlar Onu naslidrak etsin? mam- Aliye
(r.a.) ait olduu rivayet edilmektedir. bk. Dvn u mam Ali, Beyrut.
Noktann ikinci ksm, hair ve melike ve beka-y ruha
ait olduundan, bu hakikatleri kerametli Yirmi Dokuzuncu
Sz ve Onuncu Sz gayet parlak bir surette izah ettiinden,
onlara havale edilerek buraya derc edilmedi. nc ksm
ise, on drt dersten ibaret Nurun lk Kaps namyla ayrca
neredildi.
Said Nurs
Mnderect hakknda
Bu mhim mecmuann cmle-i mukaddematndan olan
bir lem de:
Bu risale, baz yt- Kurniyenin uhud bir nevi
tefsiridir. Ve ondaki meseleler Kurn- Hakmin
bahesinden koparlm ieklerdir. Bu risalenin
ibaresindeki icmal ve caz ve fehmindeki zahir mkilt,
sana tevahhu vermesin. Tekrar tekrar mtala et, t ki
1
ve emsali tekrarat-
Kurniyenin srr sana alsn.
1. Gklerin ve yerin mlkiyeti Onundur. Furkan Sresi, 25:2.
Ey kri! Bu mecmuadaki tevhidin burhanlar ve
mazharlar, birbirine ihtiya brakmyor zannetme. nk,
ben herbir burhana, herbir makam- mahsusta ihtiya
hissettim. Harekt- cihdiyem beni yle bir mevkie ilc
ediyordu ki, o mevkide, o anda bir kapamaya mecbur
kalyordum. nk, o dehetli anda dier ak
kaplaradnmek myesser olmuyordu. Hem o seyahat-
acibede rastgeldiim nurlara, dellet etmek iin deil,
belki hatrlamak iin iaretler koydum. Bazan byk bir
nura bir iaret koyuyordum.
l ahir diye ne kadar gzel bir mukaddemeyi ve bir
hlsay, bu mecmua, adeta ifre gibi bir anahtar
karilerine takdim ediyor.
Bu Mesnev-i Nuriyedeki risalelerin isimleri Rehalar,
Katre, Hubab, Habbe eklinde gidiyor. Eer Katre
risalesinin hirinde merhum eyh Safvet Efendinin yazd
gibi, herbir risaleye bir takriz yazlsayd, o merhumun Bu
bir katre deil, bir bahrdr dedii gibi biz de derdik:
O bir lema deil, bir emstir. O bir reha deil, bir
bahrdr. O bir zhre deil, bir cinandr. O bir hubab deil,
bir ummandr.