1

Mikroilemcilerin Tarihsel Geliimi

Ad Soyad: Ali LKER Numaras: 1111111111 Tez Dansman : asdasdasasasdasd

Mikroilemcilerin Tarihsel Geliimi

Ad Soyad: Ali LKER Numaras: 1111111111 Tez Dansman : asdasdasasasdasd

Bu tez 05 08/ 2011arihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

-----------------------------------------------------------

------------------------------

Jri Bakan Jri yesi

Jri yesi

NDEKLER:

.............................................................................................................................................................................6 GR..................................................................................................................................................................6 2. MKROLEMC MMARS....................................................................................................................7 2.1. CISC LEMCLER.................................................................................................................................7 2.2. RISC LEMCLER.................................................................................................................................8 3. MKROLEMC ZELLKLER............................................................................................................9 4. 8 BT MKROLEMCLER....................................................................................................................10 5. 16 BT MKROLEMCLER..................................................................................................................11 6. 32 BT MKROLEMCLER..................................................................................................................12 7. 64 BT MKROLEMCLER..................................................................................................................12 8. 8086 / 8088 MKROLEMCS................................................................................................................14 8.1. MMARS..............................................................................................................................................15 8.1.1. Yrtme Birimi (Execution Unit - EU)............................................................................................18 8.1.2. Yol Arabirimi (Bus Interface Unit - BIU)........................................................................................18 8.2. HAFIZA MMARS.......................................................................................................................................20 8.2.1. Kaydediciler....................................................................................................................................20 8.2.2. Mantksal ve Fiziksel Hafzalar.......................................................................................................23 8.2.3. Segmentli Hafza Yaps..................................................................................................................27 8.3 DI MMARS.......................................................................................................................................28 PENTIUM........................................................................................................................................................31 PENTIUM VE 486 MMARLERNN KARILATIRILMASI..........................................................31 PENTIUM MMARS..................................................................................................................................32 DI VE MMAR...................................................................................................................................33 HAFIZA YAPISI...........................................................................................................................................34 HATTININ YAPISI....................................................................................................................................35 PENTIUM PRO...............................................................................................................................................36 HAFIZA YAPISI...........................................................................................................................................38 HATTININ YAPISI..................................................................................................................................38 PENTIUM PRO KOMUT YRTMES.....................................................................................................39

PENTIUM MMX (=MULTMEDA EXTENTON)...................................................................................40 DI VE MMAR.....................................................................................................................................40 HAFIZA YAPISI...........................................................................................................................................41 PENTIUM MMX'N TEMEL ZELLKLER............................................................................................41 CELERON LEMCLER.........................................................................................................................42

PENTUM II LEMCLER..........................................................................................................................44 LEMC YAPISI.........................................................................................................................................45 HAFIZA YAPISI..................................................................................................................................................46 PENTIUM III LEMCLER........................................................................................................................46 LEMC YAPISI.........................................................................................................................................47 P6 DNAMK LEME MMARS............................................................................................................................48 BRBRNDEN BAIMSIZ VER YOLU (DIB)...........................................................................................................48 NON-BLOKNG LEVEL 1 CACHE..........................................................................................................................48 256 KB, LEVEL 2 ADVANCED TRANSFER CACHE..................................................................................................48 NON-BLOKNG LEVEL 2 CACHE.............................................................................................................49 LER SSTEM TAMPONU......................................................................................................................................49 INTERNET KAYAN SIMD UZANTILARI.................................................................................................................49 SSTEM VER YOLU............................................................................................................................................49 INTEL LEMC SER NUMARASI (CPU-ID)...........................................................................................................50 PENTIUM IV...................................................................................................................................................50 P6 (PENTUMPRO'DAN P-III'E KADAR) HATTI (PPELNE):......................................................................................51 20 KADEMEL PENTUM-4 (WLLAMETTE) HATTI :...............................................................................................51 FPU VE SSE...................................................................................................................................................54 KAYNAKA:..................................................................................................................................................56

ekiller Listesi
ekil-1.1.Merkezi lem Birimi (MB) ...........................................................................................7 ekil-2.1.The ............................................................................................................................9 ekil-8.1. x86 mikroilmcilerinin kod ve sistem seviye uyumluluklar ...........................................15 ekil-8.2. 8086 mikroilemcisinin blok diyagram ......................................................................16 ekil-8..3. Yol zamanlamas: (a) 8085A mikroilemcisi ve 8085A yolundaki ilem younluunu gsteren yol zamanlamas, (b) 8086 / 8088in EU, BIU ve 8086 / 8088 yolundaki ilem younluunu gsteren yol zamanlamas..18 ekil8.4. 8086 temel kaydedicileri. ..19 ekil-8.5. 8086 Bayraklar (Flags) . ....21 ekil-8.6. 8086/8088 Mantksal hafza haritas ...23 ekil-8.7. 8086 fiziksel hafza haritas ....23 ekil-8.9. Segment saklayclar ile adreslenen bir hafza haritas rnei ..24 ekil- 8.10. 8086/ 8088 mikroilemcilerinin 40-ulu tmdevre gsterimleri ....26 ekil-8.11. Balca tmdevre sinyallerinin yaplar 26 TABLO: 8-bitlik mikro ilemcilerin teknik zellikleri .11

GR Mikroilemci, bilgisayarn deiik birimleri arasnda veri ak ve veri ileme grevlerini yerini getiren byk lekli veya ok byk lekli entegre devredir. Mikroilemci entegre devresi, yazlan programlar meydana getiren makine kodlarn yorumlamak ve yerine getirmek iin gerekli olan tm mantksal devreleri ierir. (Tanrkololu; Kkali ) Merkezi ilem birimi kontrol birimi ve aritmetik / mantksal birim olmak zere iki blmden oluur.

Kontrol Birimi kincil Bellekler Aritmetik / Mantksal Birim MB ekil-1.1.Merkezi lem Birimi (MB)

Kontrol Birimi (Control Unit): Sistemdeki veri akn yneterek; bellekten okunan komutu zer, komut tarafndan belirlenen ilemleri yrtr ve yaplan ilemlerin kontroln yapar. ALU ve kaydedicilerin almasn, bellek ve G/ portlarna dardan yaplan veri transferlerini denetler.

Aritmetik / Mantk Birimi (Arithmetic Logic Unit ALU): Mantksal ve matematiksel ilemlerin yapld ksmdr. Drt ilem, s alma gibi temel aritmetik ilemler ile byk, kk, ve, veya gibi mantksal ilemleri yerine getirir.

2. MKROLEMC MMARS

Mikroilemciler mimari yaplarna gre farkllk gsterirler. Mikroilemcinin mimarisi denildiinde; mikroilemci iindeki kaydedicilerin bykl ve yaps ile kendi aralarnda mmkn olan veri ve komut transferleri akla gelmelidir. Komut kmesi bir mikroilemcinin tand komutlardr ve i saklayc kmesi de, mikroilemcinin almas srasnda geici verilerin sakland bellek hcreleridir. Ortak bir mimariye sahip ilemciler, ayn komutlar tandklarndan ayn programlar altrabilirler. Komut ve saklayc kmeleri farkl olan mikroilemciler genellikle ayn programlar altramazlar. CISC (Complex Instruction Set Computers - Kark Komut Kmeli Bilgisayarlar) mimarisi, Intel 80486, Pentium ve Motorola 68030 gibi ilemcileri olutururken; RISC (Reduced Instruction Set Computers-Azaltlm Komut Kmeli Bilgisayarlar) mimarisi Motorola PowerPC ve MIPS ilemcilerinde kullanlmaktadr.

2.1. CISC LEMCLER Bu mimarinin gelitirildii 1960 ve 1970li yllarda RAMlerin snrl ve pahal olmas, az bellek kullanmn gerektirirdi. Az bellek kullanm komutlarn ve mimarinin kompleks olmasna sebep oldu. CISC mimarisine sahip mikroilemcilerin transistr saysnn fazla olmas nedeniyle, bu ilemcilerin ebad byktr. Ayrca, fazla s reteceinden gelimi soutma sistemleri kullanlmaldr. Bunlardan dolay, CISC tabanl ilemciler dierine gre daha pahaldr.

2.2. RISC LEMCLER RISC ilemcili sistemlerde ama, komut ilenmesinin olabildiince hzl olmasdr. Komutlarn basit ve az olmas, ilemcinin uzun ve kark olandan daha hzl alabilmesini salar. Bu mimariyi kullanan ilemciler, ayn anda birden fazla komutun ilendii kanal teknii (pipeline) ve superskalar almasnn kullanmyla yksek bir performansa sahiptir. Kanal teknii ile herhangi bir komutun ilenmesindeki admlar yledir: Kanal teknii ile alan ilemcilerde birinci admda komut kodu zlr, ikinci admda birinci komutun zerinde alaca veri (ilenen) kaydediciden alnrken, sradaki ikinci ilenecek olan komutun kodu zlr. nc admda ilk komutun grevi ALUda yerine getirilirken, ikinci komutun ileyecei veri (ilenen)

Clork 2 D ata 3

Clork 1 D ata 1

Pipeline1

D ata 4

Pipeline2 ekil-2.1.The ata 2

CPU alnp getirilir. Bu anda sradaki nc komutun kodu zlr ve ilem bylece devam eder (Topalolu,1999). Kanal teknii komutlar kademeli olarak iler; bu teknikte komutlar, her bir basamanda ayn ilemin uyguland birimlerden geerler ve ayn anda paralel olarak birden fazla i yaplabilmektedirler.

Genellikle kanal tekniini kullanan RISC ipleri, eit uzunlukta segmentlere blnm komutlar altrrlar. RISC mimarisinde tm komutlar 1 birim uzunlukta olduklarndan komut kodunu zme ilemi kolaylar. Komut kodlarnn hzl zlmesi ise evrim zamannn dmesini salar. Sistemde kullanlan saklayclarn simetrik bir yapda olmas da derleme ilemini kolaylatrr.

RISC mimarisinin nemli stnlklerine karn baz dezavantajlar da mevcuttur. RISC mimarisi, CISCin gl komutlarndan yoksundur; bu nedenle de ayn ilemi yapmak iin daha fazla komut ilemesi gerekir. Bundan dolay da bant genilii artar. Ayrca; bu tasarm teknii yksek bellek kullanmn gerektirmektedir.

3. MKROLEMC ZELLKLER

Mikroilemcilerin snflandrlabilmesi iin l kabul edilen en temel zellikleri unlardr: a. Kelime uzunluu (bit uzunluu): Mikroilemcilerin bir defada ileyebilecei kelime uzunluu, paralel olarak ilenen veri bitlerinin saysdr. lemciler, her bir saat evriminde, o anda srada olan komutlar ve bunlara gre de bellekteki verileri mikroilemcinin tipine gre gruplar halinde ilerler. Komutlarn veya verilerin kk gruplar halinde ilenmesi hzda azalmaya neden olur. Mikroilemciler iin 4-8-16-32 ve 64 bitlik veri uzunluklar, standart haline gelmitir. lemcilerde yaplan aritmetiksel ilemlerin doruluk oran, bit uzunluu bykl ile doru orantl olarak artmaktadr (8-bit iin %0.4 iken 16-bit iin %0.001dir). Kelime uzunluunun byk olmas; ayn anda daha ok iin yaplmasn salar ve bu uygulama programlar iin byk kolaylktr. b. Mikroilemcinin tek bir komutu ileme hz: Saat frekans her zaman gerek alma frekansn yanstmasa da; bir mikroilemcinin hzyla dorudan ilgilidir. Bir mikroilemcinin hzn artran temel unsurlar yle sralanabilir: Merkezi ilem birimini devre teknolojisi ve plan Kelime uzunluu

lemci komut kmesi eidi Zamanlama ve kontrol dzeni Kesme altyordamlarnn eitleri

Bilgisayar belleine ve giri/k aygtlarna eriim hz

10

c. Mikroilemcini dorudan adresleyebildii bellek bykl: Mikroilemci, adres yolu araclyla anabellei adresleyebilir. Adres yolu, ilemcinin yapsna gre deiir ve adres yolu hatt ok olan bir sistemin adresleme kapasitesi de o kadar byktr. Bu ana zellii dnda mikroilemcileri dolayl olarak etkileyen eitli zellikler vardr: Mikroilemci zerinde kullanlabilecek kaydedici says ve tipleri; programcnn elde edebilecei eitli komutlar ve bellek adreslerken ihtiya duyduu farkl adres modlar; kullanlan iletim sisteminin uyumluluu gibi.

4. 8 BT MKROLEMCLER

8 bitlik ilk genel amal ilemci, NMOS teknolojisi kullanlarak gelitirilen 8080 ilemcisiydi. 1974 ylnda, Motorola firmas 8080 ilemcisinin bir benzeri saylabilecek 8-bitlik 6800 mikroilemcisini retti. Bundan sonraki ylda retilen 6500 serisi ilemciler ile 6800 ilemcide kullanlan btn yardmc elemanlar birbirini desteklemekteydi. Daha sonra Zilog firmas 8080 ilemcisinden birka stn zellikle ayrlabilen Z-80 ilemcisini tantt. Bu drt eit mikroilemci kendi aralarnda iki gruba ayrld. 8-bitlik 8080/Z-80 grubu mikroilemciler hesaplayclar olarak gelitirilmesi kaydedicilerin bol kullanmn gerektirmitir. Bundan dolay da kaydediciye dayal mimari olarak anlmaktadr. 6500/6800 grubu ise bellee dayal mimari olarak anlr. nk, bu mikroilemcilerde daha anlalr komutlar ve daha fazla adresleme modu kullanlmtr.
Mikroilemci INTEL 8080 MOTOROLA 6800 ZILOG retim Yl 1974 1975 Kaydedici Says 8 2 3 3 17 Kaydedici Bykl 8 16 8 16 8 Veri Yolu Genilii 8 8 Adres Yolu Genilii 16 16 Adresleme Kapasitesi 64 KB 64 KB

11

Z-80 MOSTEK 6500 1976

1 4 4 2

7 16 8 16

8 8

16 16

64 KB 64 KB

TABLO: 8-bitlik mikro ilemcilerin teknik zellikleri

5. 16 BT MKROLEMCLER

Intel firmas, 1974 ylnda rettii 8080nin bir ileri versiyonunu, ilk 16-bitlik 8086 ilemcisini, 1978 ylnda retti. 8088 ve 8086 ilemcilerin her ikisi de ayn komutlar, ayn veriyi ve ayn yazlmlar kullanmalarna ramen,dlarndaki birimlerle iletiimde, aralarnda farklar bulunuyor. 8088 bir kere de 8 bitlik veri paketini iletirken, 8086 d birimlerle iletiimde bir kere de 16 bit veriyi kullanyor. Ksaca, aralarndaki en nemli farkn, d veri yollarnn genilii olduu sylenebilir. IBM PC ve benzerlerinin 8088 zerinde kurulmalarnn en nemli nedeni, 8 bitlik veri yolu kullanlmas nedeniyle sistemin ucuza mal olmasdr. O yllarda retilen bilgisayarlar; PC(Personel Computer- Kiisel Bilgisayar) standard ve 16-bitlik ilemcilerin kullanld bilgisayarlar, XT (eXtended Technology- Gelimi Teknoloji) standard olmak zere iki standart kazandlar. 1979 ylnda Motorolann rettii 68000 kodlu ilemci,16-bitlik veri yoluna ve 16 Megabaytlk bir bellek adreslemesine sahipti ve bu ilemcideki kaydediciler 32bitlikti. 1982 ylnda Intel firmas tarafndan, kullanld bilgisayarlara AT(Advandec Technology-leri Teknoloji) ad verilen 80286 mikroilemcisi retildi. Yeni bir standart olan bu ilemci, temel 8086/8088 komut setine sahipti. Bu ilemcide, kaydedicilerle birlikte hem veri yolu hem de adres yolu 16-bit olarak tasarland ve ierisindeki 16-bitlik kaydedici klar artrlarak 20-bite karld. Bylece 1 Megabaytlk adresleme kapasitesi elde edildi. Bu sralarda ortaya kan UNIX iletim sistemi, bu kuak mikroilemcilerin adresleyebilecei bellek kapasitesinden daha fazla bellek gerektirdi. Bu sebeple Motorola firmas 68000in gelimi versiyonu olan ve sanal bellek kullanmn salayan 68010 iletim sistemini retti.

12

6. 32 BT MKROLEMCLER

1984 ylnda Motorola tarafndan retilen 68020 ilemcisi ve 1985 ylnda Intel tarafndan retilen 80386 ilemcisi gerek birer 32-bitlik ilemcidir. 80386, 80286dan 8086ya kadar geriye doru uyumludur. Yani 8086da yazlan programlar 80386l bilgisayarlarda alrken, 80386da yazlan gerek mod (Real Mode) dndaki programlar bundan nce retilen ilemcili bilgisayarlarda almaz. Gerek mod ve korumal mod (Protected mode) olmak zere iki ayr modda alabilmek AT tipi bilgisayarlarn nemli bir zelliidir. Gerek modda sistem 1 MBlk bellek kullanarak kendi bana alr (Ancak yazlmlarla 1MBtn zerine klabilir). Korumal modda ise, bilgisayar 1 MB snrn aarak byk bellek kapasitelerini kullanabildii gibi, baka bilgisayarlarla da ortak alabilir. 32 bitlik ilemciler 246 adres yolu ile Terabayt cinsinden bellek kapasitesi kullanabilir. (Topalolu,1999) 1988 ylnda 80386nn bir deiik modeli tasarland ve bu ilemciye 80386SX ad verildi. Bu da, normal 80386ya 80386DX denilmesine sebep oldu. 80386SXde 80286 ile soket uyumluluu salamak iin veri yolu 16-bite indirilirken, yine 32-bitlik kaydediciler kullanld. Motorola 1987de 32-bitlik 68030 ve 1989 ylnda yine 32-bitlik 68040 modeli ilemcilerini retti. Bu ilemcilerin dier rettiklerinden en byk fark Bellek Ynetim Birimi bulundurmalardr. Bu srada Intel firmas, rettii 80486 mikroilemcisinde, farkl olarak, kayar noktal hesaplama birimi (FPU), bellek ynetim birimi (MMU), nbellek gibi birimler gelitirdi. Daha nceleri ilemci dnda bulunan , kayar noktal hesaplama birimi ve bellek ynetim biriminin ilemci ierisine alnmasyla sistemin verimliliini artrld.

7. 64 BT MKROLEMCLER

Pentium ilemcilerinin 1993 ylnda piyasaya kmasyla Intel x86 Ailesinin veri yolu uzunluu 64-bit olmutur. Balangcndan beri CISC mimarisinde

13

ilemciler reten Intel firmas, nihayet superscaler mimarideki ok ilem birimi, dallanma tahmini gibi RISC kavramlarn Pentium ilemcileri ile kullanmaya balad. Bu ilemcide ayrca yrtme performansn nemli olarak etkileyen tmdevre zerinde birinci seviye (L1) ayr 8-KB kod ve 8-KB veri n hafzalar bulunur. Pentium Pro, x86 ailesinin altnc nesli olduundan, balangta P6 kod ad ile anlm ve nemli mimari ekler sunmutur. P6 mimarisi dinamik yrtme teknolojisi olarak belirtilen ve oklu dallanma tahmini, veri ak analizi, tahmini yrtme olarak temel fonksiyonlu mimari yapy iermektedir. Pentium Proya 4 yeni adres hatt daha eklenerek adres yolu 36-bit yaplmtr. Intel firmas ilk kez 256K, 512K veya 1 MB olabilen L2 n belleini Pentium Pro ilemcisi zerine yerletirmitir. Sesli (audio), grntl (video) ve grafik zellik ieren yksek kaliteli multimedya uygulamalarn altrmak, ok hzl ve karmak aritmetik ilemler gerektirir. Bu eit karmak ilemler, olduka zel DSP (Digital Signal Processing) tmdevreleri ile gerekletirilir. Bu zel ilemciler, 2D ve 3D grafikler, grnt ve ses sktrma, faks/modem, canl resimli PC-tabanl telefon ve grnt ileme gibi grevleri yerine getirmede kullanlr. Intel firmas bir PCye DSP zellii kazandrmak iin MMX (MultiMedia Extention) olarak adlandrlan bir teknolojiyi, Pentium ilemcilerine 1997 ylndan itibaren koymaya balar. MMX teknolojisi multi-media ilemleri iin 57 tane yeni komut sunmaktadr. Intel Pentium II ilemcisi, Pentium Pro ve MMX teknolojilerinin birleimi ile retilmitir. Bu ilemcide buluna 32K (16K/16K) L1 n bellek youn olarak kullanlan veriye hzl eriim salar. Ayrca tmdevre zerinde 512 KBdan balayan L2 n bellei bulunur. Intel daha ucuz PCler ve sunucu makineleri iin, piyasaya ucuz(Celeron) ve pahal(Xeon) Pentium II tabanl iki farkl mikroilemci srmtr. Bu piyasa yaklam daha sonraki Pentium III ve dier rnlerde de devam etmitir. Pentium III mikroilemcisi 1999 ylnn banda Intel tarafndan piyasaya srlmtr. Pentium III ile gelen nemli bir yenilik, Internet Streaming SIMD Extensions olarak adlandrlan bir yapdr. Bu mimari yap ile, ileri grnt ileme, 3D, ses ve video gibi uygulamalarda kullanlabilecek 70 adet yeni komut eklenmitir. Pentium III, ayrca P6 mikromimarisini (dinamik yrtme, oklu

14

dallanma tahmini, veri ak analizi ve tahmini yrtme) ok ilemili sistem yoluve Intel MMX teknolojisini ierir (Gmkaya,1999). Pentium III, PC ve internet hizmetleri ve a eriim gvenlii iin planlanan yap bloklarndan ilki olan ilemci seri numaras sunar. Gnmzde x86 pazar byk bir endstri olmutur ve her yl milyonlarca ilemci satlmaktadr. X86 ilemcilerine gsterilen byk ilgi nedeniyle Intelden baka firmalar da bu piyasaya girmitir. AMD firmas gnmzde K6 II ve K6 III rnleriyle, Pentium II ve Pentium III ilemcilerine rakip olmaktadr. Hatta AMDnin son rnlerinden olan 450 MHz K6 III ilemcisinin Pentium III 500 ilemcisinden daha yksek performans salad iddia edilmektedir.

8. 8086 / 8088 MKROLEMCS

1978 ylnda Intel tarafndan retilen 8086 ve bir yl sonra da 8088 mikroilemciler ksa sre iinde byk ilgi grrler ve 8086 / 8088 standard olarak anlrlar. 8086 / 8088 standard, gnmze kadar uzanan pek ok deiik rnyle, x86 ailesi diye adlandrlan mikroilemci ailesinin ekirdeidir. ekil8.1.de 8086 / 8088 ekirdei ile balayp devam eden Intel x86 mikroilemcilerinin basitletirilmi uyumluluk halkalar gsterilmektedir.
st Uyumlu rnler
Pentium 80486 80386 80286 8086 8088

x86 Ailesinin ekirdei

ekil-8.1. x86 mikroilmcilerinin kod ve sistem seviye uyumluluklar (Gmkaya,1999)

15

8.1. Mimarisi

16

17

16-bitlik 8086 ilemcilerin yaps incelendiinde, mikroilemcilerin temel prensibi olan fetch and execute / komutlar okuma ve yrtme EU BIU kuralna sadk

AH BH CH DH SP BP SI DI

AL BL CL DL ES CS SS DS IP Komut kuyruu 6 5 4 3 2 1

ALU

EU Kontrol Lojii

Bayraklar

ekil 8.2. 8086 mikroilemcisinin blok diyagram (Uffenbeck, 1987)

kalnd grlr. 8-bitlik mikroilemcilerden temel fark ise, 8086 mikroilemcinin temel iki ayr alma birimine sahip olmasdr. Bunlar; yrtme birimi (Execution Unit - EU) ve yol arabirimi (Bus Interface Unit - BIU) dir. BIU komutlar bellekten okur ve ilemcinin d dnyas ile EU genel kaydedicileri arasndaki veri alveriini salar. lem kodu okuma, operand okuma, veri saklama ve G/ aygtlaryla iletiim kurma gibi yol ilemlerini gerekletirmek grevleri arasndadr. EU komutlar yorumlar ve yrtr. 8086 mikroilemcisinin blok diyagram ekil8.2.de gsterilmektedir.

18

8.1.1. Yrtme Birimi (Execution Unit - EU) EU, bir kontrol birimine; aritmetik ve mantksal ilemler iin bir ALUya; genel amal kaydedicilere; iareti ve indis kaydedicileri ile bayraklara (flags) sahiptir. Kontrol birimi, makine dilindeki komutlar yorumlamakta ve komutlar yrtmek iin gerekli ilemleri kontrol etmektedir. EU; BIU tarafndan komut kuyruuna yerletirilen komut bytelarn srasyla, komut kuyruundan almaktadr. Eer EU hafzadan bir operanda (ilem verisi) ihtiya duyarsa veya bir sonucu hafzaya saklamak isterse, istenilen ilemi BIUya ynlendirir. EU, bir ilem kodu okumak veya saklamak iin, BIU tarafndan fiziksel adresi hesaplamada gerekenleri salamaktadr. ALU, operand'larn dahili yol zerinden, genel amal saklayclardan, komut bytelarndan veya BIUden almaktadr. ALU, 8-bit veya 16bit ilem yapma kapasitesine sahiptir. 8.1.2. Yol Arabirimi (Bus Interface Unit - BIU) BIU, btn d yol ilemlerini kontrol eden bir yol kontrol birimine; EU iin komut bytelarn tutan komut kuyruuna; fiziksel hafza adresleri retmek iin bir toplaycya; 4 segment saklaycsna; komut iaretisine ve verileri geici olarak saklamada kullanlan baz i saklayclara sahiptir. BIU, komut bytelarn okur ve onlar kuyrua atar. BIU, en fazla 6 byte (8088 iin 4 byte) komut kodunu nden okuyabilir. 8086 / 8088 mikroilemcilerinin en nemli zelliklerinden biri de talimat nokuma kuyruu / instruction prefetch queue nu kullanmasdr. EU, bir veri okuma veya yazma ilemine ihtiya duymad veya programn aknda bir dallanma olmad srece, BIU komut bytelarn nden okuma iin serbesttir. Komut nden okuma, BIU ve EU birimlerinin paralel almasn salar. EU bir komutu yrtrken; BIU bir dierini alp getirir, kuyruun srekli dolu olmasn salar ve bu ekilde komutlar okumay beklemek iin zaman harcanmaz. Bylece ilemcinin veri ileme hz artar. Bu ekilde alan bilgisayar mimarisine ihatl mimari (pipelined architecture) denir (Gmkaya,1999).

19

ekil-8.3 de klasik bir 8-bit ilemci ile 8086/8088 ilemcilerinin yol zamanlamas gsterilmektedir. ekil-8.3 (a) da ilemci, hafzadan ilem kodunu okuma (fetch), kod zme (decode) ve yrtme (execute) ilemlerini srayla yappiki komut iin bitirmekte ve nc komutun ilem kodunu okumaktadr. Birinci komutun yrtlmesinde, hafzadan bir veri okuma ilemi ve ikinci komutun yrtlmesinde ise, hafzaya bir yazma ilemi yaplmaktadr.

Mikroilemci

Fetch 1
Megul

Dec 1

Execute 1
Megul (read)

Fetch 2
Megul

Dec 2

Execute 2 Fetch 3
Megul (Write) Megul

Yol

(a)

EU BIU

Dec / Exec 1

Dec / Exec 2

Dec / Exec 3

Fetch 1

Read

Fetch 2

Write

Fetch 3

Fetch 4

Read

Yol

Megul

Megul

Megul

Megul

Megul

Megul

Megul

(b)
ekil-8.3. Yol zamanlamas: (a) 8085A mikroilemcisi ve 8085A yolundaki ilem younluunu gsteren yol zamanlamas, (b) 8086 / 8088in EU, BIU ve 8086 / 8088 yolundaki ilem younluunu gsteren yol zamanlamas (Gmkaya,1999).

ekil-8.3 (b) deki 8086 ilemcisinde, birinci komutun yrtlmesi ile ikinci komutun okuma (fetch) ilemi st ste gelmekte yani ayn anda paralel yaplmaktadr. kinci komutun yrtlmesi de nc komutun okunmas ile paralel yaplmaktadr. ekil-8.3 (a) da verilen zamanlama diyagram sonunda, nc komutun ilem kodu okunurken, yaklak ayn zamanda, ihatl yapdaki ilemci, nc komutun yrtmesini bitirmi ve drdnc komutun da ilem kodunu okumu durumdadr. Klasik mimaride ilemci kod zm yaparken yol bo

20

kalmakta yani yolda bir i yaplmamaktadr. hatl mimaride ise; yol genelde bo kalmamaktadr. Bu ekiller incelendiinde; ihatl mimari yapnn ayn zaman diliminde daha ok i yapt yani daha hzl olduu grlr.

8.2. Hafza Mimarisi

8.2.1. Kaydediciler 8086 ilemcilerine ait kaydediciler grupta toplanabilir: a. Genel Amal Kaydediciler b. areti ve ndis Kaydediciler c. Segment Kaydediciler Bu gruba ek olarak, MB ye ait olan ve eitli durumlar gsteren (aritmetik ya da mantksal ilem sonucu gibi) bir bayrak(flags) kaydedicisi de bulunmaktadr. ekil-8.4. de 8086 mikroilemcisinin temel kaydedicileri grlmektedir. 8085 mimarisinde de olan kaydediciler, glgeli olarak ekillendirilmitir. Bunlarn o mimaride tad isimler de parantez iinde belirtilmitir. Dier kaydediciler ise 8086 ile ilk kez kullanlmaya balanmtr.

15 AX BX CX DX AH BH CH DH

8 7 AL BL CL DL

0 (A) Accumulator (HL) Base (BC) Count (DE) Data

Genel Amal Kaydediciler

SP BP SI DI

(SP) Stack pointer Base pointer Source index Destination index

areti ve ndis Kaydediciler

IP FLAGSH FLAGSL

(IP) Instruction pointer (PSW) Flags

lemci Kontrol Kaydedicileri

CS DS SS ES

Code Segment Data Segment Stack Segment Extra Segment

Segment Kaydediciler

ekil-8.4. 8086 temel kaydedicileri.

21

a. Genel Amal Kaydediciler: Bu grupta yer alan kaydediciler, programc tarafndan deiik amalarla kullanlabilirler. Bunlardan her biri 16-bit ya da 8-bit olarak kullanlabilirler. Bu kaydedicilerin temel fonksiyonlar aada anlatlmaktadr: AX (Accumulator - Toplam): Bir aritmetik ya da mantksal ilemlerden sonra sonucu tutar. ALUdaki en nemli yazmatr. Aritmetik ilemler bu yazma zerinden yaplr ve sonu yine burada saklanr. BX (Base - Taban): Hafzada yer alan bir verinin taban (ofset) adresini veya XLAT (translate) komutu ile eriilen bir tablo verisinin taban adresini iermede sk olarak kullanlr. CX (Count - Sayma): Bir kaydrma (shift) veya dndrme (rotate) gibi ilemlerde, bit saysn tutmada; string veya LOOP komutundaki ilem saysn belirtmede dng sayac olarak kullanlr. DX (Data - Veri): zellikle arpma ilemlerinden sonra, sonucun yksek deerli ksmn, bir blme ileminden nce blnen saynn yksek deerli ksmn ve deiken I/O komutunda I/O port numarasn tutma ilemlerinde kullanlr. b. areti ve ndis Kaydediciler Bu kaydediciler genel amal olarak kullanlabilmelerine ramen,genellikle, hafzada yer alan operandlara eriimde indis veya iareti olarak kullanlrlar. SP (Stack Pointer Yn aretisi): Bir veri ynnn denetiminde kullanlan ve bir sonraki admda eriilecek olan yt esinin yerini iaret eden yazmatr (Yalner, ahin; 1993). BP (Base Pointer Taban aretisi): Hafzada yer alan bir veri dizisini adreslemede kullanlr. SI (Source Index Kaynak ndisi): String komutlarnda kaynak veriyi dolayl adresleme de kullanlr. DI (Destination Index Hedef ndisi): String komutlarnda hedef veriyi dolayl adresleme de kullanlr. IP (Instruction Pointer Komut aretisi): Her zaman mikroilemci tarafndan yrtlecek bir sonraki komutu adresleme de kullanlr.

22

c. Segment Kaydediciler Mikroilemcideki dier kaydedicilerle birlikte hafza adresleri retmede kullanlrlar. Aada ksaca bu kaydedicilerin grevleri anlatlmaktadr: CS (Code Segment): Hafzann, programlar ve alt programlar tutan bir blmdr. CS, program kodunun balang taban adresini belirler. DS (Data Segment): bir program tarafndan kullanlan verilerin bulunduu hafza alandr. ES (Extra Segment): Baz string komutlarnda kullanlan ek veri alandr. SS (Stack Segment): Yn iin kullanlan hafza alann belirler. Yn segmentine yazlacak veya okunacak verinin adresi, SP tarafndan belirlenir. BP de SSde bulunan veriyi adreslemede kullanlr.

Bayraklar (Flags): Bayraklar, ilemcinin almasn belirler ve almas srasndaki durumunu yanstr. ekil-8.5. 8086 ilemcisinin bayraklar saklaycsn gstermektedir. Bu bayraklarn dk 8-bitlik ksm 8085 ilemcisindekiyle zdetir. Yeni olan drt bayraktan tanesi gerek kontrol bayraklardr.
8080/85 bayraklaryla zde OF Overflow Direction Interrupt enable Trap DF IF TF SF ZF AF PF CF Carry Parity Auxiliary carry Zero Sign ekil-8.5. 8086 Bayraklar (Flags)

Carry: Bir aritmetik ilemde, toplamadan sonraki eldeyi veya karmadan sonraki dnc belirtir. programlarda hata durumu, zel ilem durumlar ve sonularyla ilgili boolean bayrak olarak da kullanlr.

23

Parity: Tek elik ilemi, lojik 0;ift elik ilemi lojik 1 ile gsterilir. Elik, ift veya tek olarak belirtilen bir byte veya wordteki birlerin saysdr. Auxiliary carry: Yaplan bir ilem sonucunda, bit pozisyonlar 3 ve 4 arasnda olan (en sadaki bit sfr pozisyonundadr) toplamadan sonraki eldeyi veya karmadan sonraki dnc belirtir. Zero: Bir aritmetik ve mantksal ilem sonucunun sfr olduunu belirtir. Eer Z=1 ise sonu sfrdr; Z=0 ise sonu sfr deildir. Sign: Bir toplama veya karma ileminden sonra, sonucun aritmetik iaretini belirtir. Eer S=1 ise iaret 1lenir veya negatiftir. Eer S=0 ise; iaret temizlenir veya pozitiftir. Bayraklar etkileyen bir komuttan sonra, en deerli bit pozisyonu S bit'ne yerletirilir. Trap: Eer Trap bayra 1lenmi ise, tmdevre hata takip ilemi devreye girer. Interrupt: Mikroilemci tmdevresinin kesme istei giri baca INTR, harici kesme istei ilemini kontrol eder. Direction: String komutlar yrtlrken DI ve/veya SI kaydedicilerinin artrlmas veya azaltlmas ilemlerinin seimini kontrol eder. Overflow: Tama, iaretli saylarn toplandnda veya kartldklarnda oluan bir durumdur. Tama, ilem sonucunun hedef kaydediciye smadn gsterir.

8.2.2. Mantksal ve Fiziksel Hafzalar 8086 ve 8088 mikroilemcilerinin her ikisi de 20-bit Adres Yolu ile toplam 1MB (1048576 byte) hafza hcresi adresleyebilmektedirler. Bu iki ilemcinin mantksal hafza yaplar ayn olmasna karn fiziksel hafza yaplar farkldr. Lojik (mantksal) hafza, genellikle yazlm tarafndan programcya grlen hafzaya verilen isimdir. Fiziksel hafza ise; donanm tasarmcs tarafndan grlr ve gerek hafza yapsn oluturur. 8086/8088 mikroilemcilerinin mantksal hafzas 0000hdan balar ve FFFFFha kadar devam eder; genilii 1 bytetr (ekil-8.6.). Mikroilemci

24

tarafndan adreslenen 16-bit bir hafza kelimesi, herhangi bir byte adresinden balar ve pe pee 2 byte igal eder (Gmkaya, 1999).

25

26

FFFFFh

1 MB
00000h
ekil-8.6. 8086/8088 Mantksal hafza haritas

8086 ile 8088 mikroilemcilerinin fiziksel haritalar birbirinden farkldr. 8086 hafzas 16-bit, 8088 hafzas ise 8-bit geniliindedir. 8088in fiziksel hafzas ekil-8.6 da gsterilen lojik hafza haritas ile ayndr. Ancak 8086, farkl olarak iki ayr hafza blou iermektedir. Bunlar: Tek blok (yksek hafza) ve ift blok (dk hafza) dr. 8086 mikroilemcinin fiziksel hafza haritas ekil-8.7de grlmektedir. Yine toplam adreslenebilir hafza 1 MB olduu halde bu yap ile 8086; byte veya word verisini dorudan adresleyebilmektedir. Yani 16-bitlik bir word verisini bir ilemde okuyup yazabilmektedir. Halbuki 8088; 16-bit veri aktarm iin 2 okuma veya yazmaya ihtiya duyar. Bu da; 8086nn daha hzl bir yazlma sahip olmasn salar. Tek Blok FFFFFh ift Blok FFFFFh

00005h 00003h 00000h

512 KB

512 KB

00004h 00002h 00000h

Yksek Hafza

Dk Hafza

16-bit
ekil-8.7. 8086 fiziksel hafza haritas (Gmkaya,1999)

27

8.2.3. Segmentli Hafza Yaps 8086 / 8088 mikroilemcisinde hafzaya eriim, segment saklayclar yoluyla yaplr. Segment hafza bloklarndan her biri 64 KBtr. ekil-8.8de segment saklayclar ile adreslenen bir hafza haritas rnei grlmektedir. Hafza alannda ayn anda 4 tane segment bulunabilir. Bunlar: Kod Segment (Code Segment - CS); Veri Segment (Data Segment - DS ); Ekstra Segment (Extra Segment - ES); Yn Segment (Stack Segment - SS) leridir.

AFFFFh A0000h 8FFFFh

SS Yn Segment Eksta Segment A000 ES 8000 DS 3000 CS Kod Segment 1000

80000h 3FFFFh 30000h 1FFFFh 10000h

Veri Segment

ekil-8.9. Segment saklayclar ile adreslenen bir hafza haritas rnei (Gmkaya,1999)

Kod Segment, program ve veri alan olarak kullanlabildii gibi, genelde program kodlarnn bulunduu alandr. Veri segmenti, bir ok komut ve adresleme modu tarafndan eriilen program verileri tutar. Yn segmenti, LIFO (Last In First Out) yntemiyle almaktadr. Yn ilemleri, SP ve BP saklayclarn kullanarak yn segmenti zerinde ilem yapar. Ekstra segment, string komutlar tarafndan kullanlan veri alandr.

28

Segmentli hafza yapsnn 8086 / 8088 mikroilemcisine kazandrd pek ok yarar vardr. Ayr kod ve veri alanlarnn olmasnn ilk avantaj,bir programn farkl veri bloklar zerinde alabilmesidir. Bu ilem; veri segmentine farkl bir bloa iaret eden yeni bir adresin yklenmesiyle yaplr. Bu yapda; mantksal adresler reten x86 programlarnn hafzann herhangi bir yerine yklenip altrlabilmesi de dier nemli bir avantajdr. Bunun nedeni, mantksal adreslerin her zaman CS taban adresinden bamsz olarak, 0000h ile FFFFh arasnda deimesidir. Aktif olan herhangi bir programn geici olarak sabit diske saklanp onun yerine yeni bir programn getirildiinde bu eit programlar hafzann herhangi bir yerinde alacaklardr. Bu ekilde almalar; tekrar yerletirilebilir (relocatable) zelliklerinden kaynaklanr. Bu da segment saklayclar yoluyla gerekleir. Segment saklayclarnn taban adreslerinin deitirilmesiyle, programlar hafzann herhangi bir yerinde alabilir.

8.3 DI MMARS

ekil 8.10, 8086 ve 8088 mikroilemcilerinin tmdevre ularn gstermektedir. Her iki tmdevrede 40-u vardr, aralarndaki enbyk fark ise veri yolu uzunluklardr. 8086/8088 ilemcileri iin belirlenen iki farkl alma modu vardr. Minimum mod almas, bu uca +5V uygulayarak; maksimum mod, bu ucu topraklayarak elde edilir. Her iki mod farkl kontrol yaplarna neden olur. Bu farkl modlarla farkl sinyaller retilir. ekil 8.11de; 8086 ilemcisinin balca tmdevre sinyalleri grlmektedir.

29

ekil 8.10. 8086/ 8088 mikroilemcilerinin 40-ulu tmdevre gsterimleri (Gmkaya,1999)

CLK

ADDR

RESET DATA INTR NMI

8086

CTRL

ekil-8.11. Balca tmdevre sinyallerinin yaplar (Tanrkololu; Kkali)

AD7 - AD0 (Adres/Veri Yolu) : 8088in seimli (multiplexed) Adres/Veri yolunu oluturur. AKE sinyali aktif olduunda(lojik 1) , hafza adresinin veya I/O port numarasnn en sa dk 8-bitini tutar. ALE pasif olduunda (lojik 0) veri bu yolda bulunur. Bu yol HOLDA (Hold Acknowledge) ve INTA (Interrupt Acknowledge) yksek empedans durumundadr. AD15 AD8 (Adres Yolu) : Yalnzca adres yolu olarak grev yapar.

30

Sinyal smi (Pin) AD7- ADO A15 A8 AA/56, A18/55 A17/S4, A16/53 RD READY INTR TEST NMI RESET CLK VCC MN / MX IO / M WR

Aklamas Adres veri hatt Adres hatt Adres / Durum Okuma Hazr Kesme istei Test Reset Clock +SV minimum/maximum Durum satr Yazma Kesme istei kabul Veri transferi Giri k k k k k k Giri k k Veri gnderimi yaplyor lemi askya alr ve mesaj yollar Askya alnma (mesaj) kabul edildi Durum satr k k Giri Giri Giri Giri Giri Giri Giri

Tipi Giri/k

Ortak Sinyaller

Minimum Moddaki Sinyaller

INTA ALE DT / R DEN HOLD HLDA SS0

Durum S2, S1, S0 RQ/GTO, RQ / GTI LOCK QS0, QS1 HIGH GND Maksimum modda daima yksektir. Ground stek / Kabul Kilitleme

k Giri / k k k k Ortak Maximum Moddaki Sinyaller

31

Sinyal

PENTIUM zellikleri: 1- Pentium, x86 ailesinin 5 nesli olarak karmza kar. 2- 32-bit CPU, 64-bit veri yolu, 32-bit adres yolu (4GB adres yolu). 3- Suprscalar mimari: Ayn anda bir saatte, iki tane i hatl tamsay birimi iki komutu ve bir tane i-hatl. FPU birimi de bir tane kayan nokta komutu yrtebilmektedir. 4- Ayr 8G KB kod ve 8 KB veri n hafzalar. Dallanma tahmini donanm . 5- MB sayfalama , TLBD veri bulma orann artrmaktadr. 6- ok ilemcili alma iin komutlar ve ikinci seviye n hafza iin destek. 7- Dahili hata bulma zellikleri. 8- G ynetim zellikleri: Sistem ynetim modu ve saat kontrol. 9- Devre zerinde APIC denetleyicisi: kesme ynetimi ve 8259 ile uyumluluk. 10-lk Pentiumlar 0.8 mikron, 5-volt BICMOS teknolojisi ile 3.1 milyon transistr kullanlarak retilmitir. Sonralar, 0.65 mikron, 3.3-volt teknolojisi ve daha ok transistr kullanlabilmitir. 11-lk Plar 60/66 MHz hzna sahipti. Sonralar, 75, 90, 100, 120, 133, 150, 166
32 bit dahili harici yollar CODE BTB ve 200 MHz gibi ok deiik ekirdek hzlarnda retildi. (50, 60 ve 66) PREFETCH BUFFER LAR Komut ve veri n hafzalar CACHE A L U F P U BIU A L U 64 bit dahili ve harici yollar SAKLAYICILAR SAKLAYICILAR A L U CACHE

PENTIUM VE 486 MMARLERNN Ayr 8KB

KARILATIRILMASI FPU
Saklay Yn + * / Toplama, arpma, Blme lemlerin atanm FPU

PREFETCH BUFFER

BIU

8KB dahili n hafza 5-Aamal tamsay ihatt

DATA CACHE

32

PENTIUM MMARS

PENTIUM

64-BT VER YOLU

32-BT ADRES YOLU

YOL ARABRM

TLB

DATA CACHE 8K

TLB

CODE CACHE 8K

BTB

PREFETCH BUFFER INSTRUCTION ECODER KONTROL BRM Microcode ROM

V-PPE

V-PIPE

FLOATING POINT PIPELINE

APIC

SAKLAYICILAR

33

DI VE MMAR Pentium ilemcisinin harici veri yolu 64 bit, adres yolu ise 32 bittir. nceki ilemcilere gre Pentiumlarn nemli bir fark ve arts, 80486 ve 80386 ilemcilerin iki kat hznda veri ve kod, Pentium CPUsuna okunabilmektedir. Harici 64 bit uzunluunda ki veri yolundan, daha nceki ilemcilere gre iki kat verinin CPUya okunabilmesi iin, Pentium iine 3 yrtme birimi konulmutur. Bunlardan biri kayan nokta komutlarn yrtr ve dier ikisi (U-pipe ve V-pipe ) tamsay komutlarn yrtr. Bu donanm yaps, ayn anda 3 farkl komutun yrtlmesini mmkn klar. rnein bir yrtme srasnda, FADD ST, ST(2) , MOV EAX, 10H ve MOV EBX, 25H komutlar ayn anda alabilir. Komutlar arasnda bamllk olmad gibi, FADD ST, ST(2) komutu FPU(kayan nokta) ilemcisi tarafndan yrtlrken, dier MOV EAX, 10H komutu U-pipe tarafndan, MOV EBX, 25H V-pipe tarafndan yrtlebilmektedir. Pentiumun nemli bir zellii olan bu mimari yapnn zel bir ismi vardr; superscalar. rnekte de anlatld gibi Pentiumda hafzadan komutlar okunduka bu birime gnderilir. Komutlarn farkl yrtme birimlerinde doru olarak alabilmesi iin, komut bamllklar donanm tarafndan ele alnr. Pentiumun bnyesinde bulunan bu 3 farkl yrtme biriminden yararlanabilmesi iin, bu zelii gz nne alarak ona uygun derleyiciler kullanmaldr. Bu deikenler programdaki birbirinden bamsz komutlar bulabilmekte, gereken deiiklikleri yapp ona uygun kod retmektedir. Bu tr bir derleyici ile yaplan uygulamann %40a varan bir hz art avantaj vardr. Bu zellik gz ard edilmeyip uygun derleyiciler kullanlmaldr. Bu ayr yrtme birimini kullanmak Pentiumlar da ok sayda transistr kullanmn gerektirmitir. Pentium ilk ktnda sahip olduu hz 60/66 MHzdi. Daha sonra ksa bir srede daha hzl (75,90,100,120,133,150,160,200) rnler piyasaya srld.

34

Pentiumlarn nemli bir zellii de, APIC(Advenced Programmable Interrupt Controller)dir. Bu Pentiumun ok ilemcili ortamlarda kullanabilecei ileri bir donanm zelliidir. BTB(Brach Target Buffer) dinamik dallanma tahmini lojii iin kullanlr. HAFIZA YAPISI Pentiumun sahip olduu hafza alanlar; 4GB fiziksel, 64TB grnt hafza alanlardr. Bunun yannda 32 bit adres yoluna da sahiptir. Pentiumun veri yolunda ki D63-D0 ular, 64 bit uzunluundaki hafza modllerine balanr. Pentium 8 tane BE (Byte Enable) sinyaline sahiptir( BE7-BE0). BE0, veri yolundaki D7-D0 iin, BE1 ,D15-D8 iin ve bu ekilde dierleri veri yolundaki dier 8 bitlik veriler iin kullanlr. 80486da 4 tane olan DP (Data Parity) bitleri Pentium ilemcilerde 8 tane olmutur. Her bir DP biti veri yolundaki 8 bit veri iin kullanlr. Pentium un adres yolu 32 bit olarak gemesine ramen, hafza yapsndan dolay, adres yolunda ilk 3 bit bulunmaz.Adres hatlar A31-A3 arasndadr. FFFFFFFFh < FFFFFFF8h

BE7 BE6 BE5 BE4 BE3 BE2 BE1 BE0

00000007h

00000000h

Pentium hafza yaps. Daha nce grdmz 80486da hem kod hem de veri iin bir tek 8K byte n hafza bulunurken, Pentium tm devresi zerinde 8k byte kod iin ve dier 8K byte veri iin olmak zere toplam 16k bytelk n hafza (cache) bulunur.

35

HATTININ YAPISI nceki konularda da bahsedildii gibi, 80486nn i hatt(pipeline) 5 aamadan (stage)den olumaktadr: 1.Komut n okuma(PreFetch-PF) 2.Kod zm 1 (Decode- D1) 3.Kod zm 2 (Decode- D2) 4.Yrtme(Execute-EX) 5.Saklayc geri yazma(Register Write-Back--WB) Pentiumlarda mevcut bulunana tamsay birimi de (integer unit), 80486larda ki olduu gibi 5 aamal i hattna sahip olmasna ramen, fonksiyonel olarak tasay biriminde benzer iki yap olmandan dolay, i hattnn almas , ideal durumda, aadaki ekilde grnd gibidir. Ayrca Pentiumun FPU(kayan nokta birimi) ise 8 aamal i hattna sahiptir.

KOMUT 1 KOMUT 2 KOMUT 3 KOMUT 4 KOMUT 5 KOMUT 6 KOMUT 7 KOMUT 8 KOMUT 9 KOMUT 10

PF PF

D1 D1 PF PF

D2 D2 D1 D1 PF PF

EX EX D2 D2 D1 D1 PF PF

WB WB EX EX D2 D2 D1 D1 PF PF WB WB EX EX D2 D2 D1 D1 WB WB EX EX EXD D2

PF=PreFetch

WB WB EX EX WB WB

Pentium ilemcilerde dallanmay nleyen ve i hattnn performansn nemli ekilde etkileyen bir yap vardr. Buna dallanma tahmini(branch prediction)denir. JMP ve CALL komutlar yrtlrken, yani dallanma armlar yaplrken, i hattnn boalp tekrar hedef komutlarla doldurulmasnn getirdii ilem yk fazladr. Ve bu da olduka fazla zaman alr. Pentium ilemciler

36

dallanmay nceden tahmin edip, komutu nden okuma (prefetch) lojiine sahiptir.bu donanm sayesinde , dallanma komutundan hemen sonra gelen komutlar ilemcinin iine okunur. Balangtan beri CISC (Complex Instruction Set Computer) felsefesinde ilemciler reten Intel firmas, sonunda superscalar mimarideki ilem birimleri, dallanma tahminleri gibi RISC(Reduced Instruction Set Computer) kavramlarn Pentium ilemciler ile kullanmaya balad. RISC zellikleri daa sonraki Pentiumlarda da artarak devam etti.

PENTIUM PRO 8086/8088, 286, 386, 486 ve Pentium ilemciler den sonra gelen 6. nesil olduu iin P6 kod adyla anld. Pentium Pro ilk k zamanlarnda P6 olarak da adlandrlyordu. lk Pentium Pro 150MHz hznda ve bu hzda 23 watt g tketmekteydi. Sonralar Pentium Pro tmdevreleri daha yksek hzlarda ve deien g tketimlerinde retilmeye balad. zellikleri: 1- 32-bit CPU, 64 bit veri yolu, 36-bit adres yolu (64 GB adres yolu) 2- Be fonksiyonel birimli mimari. Ayn anda bir saatte, iki tane ihatl tamsay birimi iki komutu ve iki tane i hatl FPU birimi iki tane kayan nokta komutu yrtrken, dier bir birimde hafza okuma veya yazma ilemi yapabilir. 3- Komutlar sra d yrtme. 4- Ayr 8K kod ve 8K veri n hafzalar (cache). 5- Tm devre zerinde byk (256K, 512K) L2 n hafza. 6- 4 MB sayfalama, TLB de veri bulma orann artrmaktadr. 7- Dallanma tahmini donanm birimi. 8- ok ilemcili alma iin komut. Ve ikinci seviye n hafza destei. 9- Dahili hata bulma. 10- Tm devre zerinde APIC denetleyicisi 11- 5.5 milyon transistrle retilmitir.

37

zellik Transistr Says U says Harici veri yolu Adres yolu Fiziksel hafza Grnt hafza Veri tipleri(saklayclar) Cache (L1) Cache (L2) Superscalar Yrtme Birimi Says Dallanma tahmini Sra d yrtme

Pentium 3.3 milyon 273 64-bit 32-bit 4G byte 64G byte 8,16,32 bit 16K(veri 8K,kod 8K) Harici 2-Way 3 Evet Hayr

Pentium Pro 5.5 milyon 387 64-bit 36-bit 64G byte 64T byte 8,16,32 bit 16K(veri 8K,kod 8K) 256K/512K/1M 3-Way 5 Evet Evet

Pentiumlarda bahsettiimiz RISC kavramlar Pentium Prolarda da devam etti. Pentium Proda , CPUya gelen tm x86 komutlar, yrtlmeden nce daha kk blmlere (micro-operations) olarak adlandrlan komutlara evrilmektedirler. Bu zellikte nemli RISC kavramalarndan biridir. Intel bunun yannda CISC kavramlarndan olan byk ve karmak komut kmesini, eski x86 ilemcileri ile uyum iinde korumaktadr. Halbuki RISC makineleri kk ve basit komut kmelerine sahiptir. Pentium Proda derleyicier tarafndan retilen x86 komutlar, CPU iinde almas iin mikro ilemlere evrilir. Bu evrilen komutlarda 3 adresli format kullanlr. Yani komutlarda ki ilk iki adres, iki kaynak iin ve bir adres, hedef iin kullanlr. rnein,ADD A,B,C gibi bir RISC komutunda, A ve B kaynak adreslerindeki toplanarak sonu Cde saklanr. ADD AX, BX gibi bir x86 komutu dnldnde, ikinci kaynak bulunmaz. Pentium Proda kullanc tarafndan grlemeyen saklayclar var olduunu, mimaride kullanlan 3v adresli komutlardan anlayabiliriz. Programc veya derleyici dnldnde, klasik EAX, EBX, ECX gibi saklayclar mevcuttur ve Pentium Pro programclarna grlebilir. Bu yap, Pentium Proyu kendinden nceki x86lara uyumunu salayan yapdr. Pentium Proya ikinci bir L2 n hafzann ayn silikon devresi zerinde olmamasnn sebebi, 256K byte kadar bir SRAM iin yaklak 2 milyon transistrn ve 512K byte kadar olan bir SRAM iin 4 milyon transistrn tek bir silikon devre

38

stne yerlemesi mmkn deildir. Bunun iin CPU ve SRAM iin iki ayr silikon alan kullanld(die). CPU zel bir n hafza yolu ile SRAMa baland. Bu n hafza yolu CPU hzndadr. Bu mimarinin getirdii eksi, maliyeti artrmas, art ise performans byk lde artrmasdr. Konut yrtmede Pentium Proda birbirinden bamsz alabilen 5 fonksiyonel birim bulunmaktadr. ki birim (FPUI ve II) kayan nokta komutlar iin, iki birim (INTI ve II) tamsay komutlar iin ve bir birimde (MIU=Memory Interface Unit) hafza arabirim komutlar iindir.

HAFIZA YAPISI

Pentium Proya 4 yeni adres hatt daha eklendi. Ve bylece adres yolu 36 bit oldu. Bununla birlikte adreslenebilir adres alan 4G bytetan 64G bytea artrlm oldu.

Ayrca Pentium Pro 64T byte grnt hafza alanna da sahiptir. zerine yerletirdi. 256K, 512K veya 1M byte olabilen n hafzann

Intel firmasnn ilk kez L2(Level 2) n hafzay Pentium Pro ilemcisinin

tmdevre zerinde olmas, daha nce tm devre dnda olduunda ortaya kan L2 n hafzas ile CPU arasnda ki haberleme gecikmesini azaltt, ve performans artrd.

Pentium gibi Pentium Pro da, 8K byte kod ve 8K byte veri iin toplam 16K byte l1 n hafzaya sahiptir.

HATTININ YAPISI Pentium Pro iin 12 aamal (stage) bir i hatt kullanld. Pentiularda 5 aamal bir i hatt bulunmaktayd. Bu 12 aamal i hattnn her bir aamasnda , Pentiumlara gre daha az i bulunur ve bununla birlikte bir anda daha ok komut ilenir ve bitirilir. Bu zelliinde dolay Pentium Pro superpiplined olarak adlandrlr. Pentium Pro sahip olduu ok yrtme biriminden dolay da superscalar olarak adlandrlr.

39

Pentium mimarisinde, i hatt aamalarndan biri durduu zaman, daha nceki komut okuma (fetch) ve kod zm aamalar da durmaktadr. Dier bir deyile eer yrtme biriminde bir aama durmusa, komut okuma aamas da komut okumay durdurur. Ve bu i hatt yapsnn genel bir sorunudur. CPU performansnn artrlmas iin komut okuma ve yrtme bamll problemi zlmelidir. Pentium Proda bu problemin zlmesi iin , komut okuma ve yrtmelerini birletiren bir yntem kullanlmaktadr. Bu yntemle komutlarn hafzadaki yerleim srasnca yrtlmesi mmkn olmaktadr. Pentium Pro ilemcisinde komutlar hafzadan CPUya getirildike, her bir komut RISC tipinde bir dizi mikro komutlara evrilmektedir. Ve aada grlen komut havuzuna (intruction pool) olarak adlandrlan bir havuza yerletirilir.
Hafzada komutlarn CPUya gelmesi ve makro komutlarn, mikro komutlara evrilmesindeki kod zm, programcnn yazd sraya gre olur. Mikro komutlar havuza konulduktan sonra, bu havuzdaki komutlar gerekli veriler bulunduu mddete, herhangi bir srada yrtlebilir. Yani komutlar aras bamllk yoksa, komutlar sra d yrtlr(out-of-order execution). Pentium Pronun Dispatch/Execute birimi, mikro komutlarn yrtlmelerini sraya koyar, ve sonular geici olarak saklar. Bu eit komut yrtmede 20-30 komut kadar derinlie inilebilir. Sonular programcnn grecei saklayclara , komutlarn kodland srada saklamak Retrie biriminin iidir.

PENTIUM PRO KOMUT YRTMES

KOMUT N HAFIZA (CACHE)

OKUMA/KOD ZME (FETCH/DECODE)

DAITMA YRTME DSPATCH EXECUTE

SONU (RETIRE)

MKRO-KOMUT HAVUZU

40

PENTIUM MMX (=MultiMedia Extention)

Sesli , grntl ve grafik zellikler ieren yksek kaliteli multi-media uygulamalar altrmak, ok hzl ve karmak aritmetik ilemler gerektirir. Bu ilemler DSP (=digital signal processing) adl zel devreler ile gerekletirilir. Pentium 1997 den itibaren tm ilemcilerine MMX teknolojisi ile DSP zelliini koymaya balad. Intel firmas bilgisayara DSP zelliini kazandrmak iin MMX (Multimedia Extension) olarak adlandrlan bu teknolojiyi Pentiumlara 1997 ylndan sonra eklemeye balad. yleyse ilk olarak ele alacamz DSPnin ne olduudur.

DSP
Sesli(audio), grntl(video) ve grafik zellikler ieren yksek kaliteli multimedia uygulamalar altrmak, ok hzl ve karmak aritmetik ilemler gerektirir. Bu eit karmak ilemlerin normal bir ekilde gerekletii zel tm devrelerin ad DSP(Digital Signal Processing)dir. Bu ilemciler, 2D ve 3D grafikler, grnt ve ses sktrma, faks-modem, canl resim, PC tabanl telefon grme, grnt (image) ileme gibi grevleri gerekletirme de kullanlr. Bir PCye 3 biimde DSP zellii eklenebilir.

Anakartta CPU ile beraber DSP ilemcisinin ortak kullanm. Bu en ideal yaklamdr.nk piyasada bulunan ok gl DSP tmdevreleri vard ve problem, endstri tarafndan kabul edilmi bir standardn olmaydr. DSP fonksiyonlarn taklit etmek iin x87 ile x86nn birlikte kullanlmas. Bu yntem yava bir yntemdir ve performans genellikle kabul edilemeyecek llerdedir. Baz DSP fonksiyonlarnn x86 mikroilemcisine konulmas. Bu yntem uyumlu olmasna ramen, piyasay Intelin tekeline brakmaktadr. Performans birinci yaklam kadar olmasa da ikinciden ok daha iyidir.

DI VE MMAR

41

Pentium MMX ilemcisi, Intel2in MMX teknolojisini ilk destekleyen ilemcidir. lk kan rnler 166,200,233 MHz frekanslarnda almtr. Pentium MMX, daha nceki Pentium ailesi ile , hem yazlm hem de tmdevre u uyumludur. MMX teknolojisi SIMD(Single Instruction Multiple Data)teknii tabanldr. MMX komutlar olarak 57 tane yeni komut x86 komut kmesine eklendi. lk Pentium ilemcilerde bulunan, dinamik dallanma tahmini donanm yaps, doruluu artracak ekilde, Pentium MMX ilemcisinde daha iyiletirilmitir. Ayrca Pentium MMX, her biri 4 taneye kadar kod sralarn tutabilen, 4 tane n okuma bufferi ierir. Pentium MMXde iyiletirilen dier bir yapda i hatt yapsdr.

HAFIZA YAPISI

32 bit adres yolu ile 4GB fiziksel ve 64TB grnt hafza alanna sahiptir. Tm devre zerindeki L1 veri ve kod n hafzalarnn, her birinin boyu 16KB olarak iki katna kmtr. n hafzalarn yaps 4-way set associative zellie sahiptir.

PENTIUM MMX'N TEMEL ZELLKLER

1- MMX teknolojisi iin destek.(mulutimedya uygulamalar iin 57 yeni komut.) 2- 32-bit CPU, 64-bit veri yolu, 32-bit adres yolu 3- Suspercalar mimari:ki tane i hatl tamsay birimi, bir tane i hatl FPU birimi, i hatl MMX birimi. 4- Ayr 16K kod ve 16K veri n hafzalar. 5- 4 MB sayfalama, TLB de veri bulma orann artrmaktadr. 6- Dallanma tahmini donanm biriminin yaps iyiletirilmitir. 7- Dahili hata bulma zellikleri.

42

8- Tm devre zerinde APIC denetleyicisi: Kesme ynetimi , 8259 ile uyumluluk. 9- 4.5 milyon transistr kullanlarak retilmitir. 10- 166, 200 ve 233 mhz gibi deiik hzlarda retildi. Sistem yolu hzlar ise 66 Mhz dir.

CELERON

LEMCLER

lk kan Celeronlar aslnda yakndan tandmz tampon belleksiz Pentium II ilemcilerdi. Tampon bellek ne demek? Tampon bellei, ilemci verileri ilerken sokaktan (sabit diskten ) gelen verilerin bekleme odas olarak dnebiliriz. Olmamas halinde sokaktan hastann dorudan muayenehaneye girmesi mmkn olmad ndan paltoyu kar, merhabala, emsiyeyi brak derken doktorun gn iinde daha az verim gsterip , daha az kiiyi muayene etmesine sebep olur. (pc world-ekim 1998) ntelin celeronlarda ilk olarak yapt tampon bellei kaldrd.sonu olarak ofis uygulamalarnn performans ok dt. Beklenenin altndaki bu performans sonucunda ntel hatasn anlad ve Celeron 300A ve 333 ilemcileri 128 KB tampon bellekle tekrar retti. Belki grn olarak PII tampon belleinin drtte biri grnmesine ramen ok farkl bir bellee sahip ve PII ilemcilerle ayn hzda alyor. Yine bir rnkle durumu aklayalm: Yani muayenehanenin boyutu deil, kaps geni. Pentium II lerde nce bir kii kapdan kyor;girecek olan ondan sonra girebiliyor iken, yeni Celeronlarda doktor bir hastay uurlarken ayn anda brne merhaba diyor. Bu boyut dezavantaj ile srat avantaj birbirini dengeliyor ve Pentium II ile Celeron u nerdeyse eit hale getiriyor.(pc-world ekim 1998) >Yani celeron ilemciler, daha ekonomik maliyetli bilgisayarlar iin tasarlanm, yeterli performans salayan ilemcilerdir. >Yukarda da bahsettiimiz gibi ilk kan (300A 333 ncesi) celeronlar dnda 433 MHz, 466 MHz, 500 MHz, 533 MHz, 566 MHz, 600 MHz ntel Celeron ilemcilerde , ilemci ile ayn hzda koan ve ilemci ekirdei ile btnleik 128

43

KB L2 n bellei ve 32 KB L1 nbelle bulunmaktadr. ve bu ilemciler 66MHz veriyolunda almaktadr. >ntel Celeron 600 MHz ve 566 MHz ilemcileri nceki ilemcilerden , internet uygulamalarnda, Multimedia programlarnda ve testlerde gzle grlr bir performans art gzlenmektedir. Bu performans artnn sebepleri ne olabilir? ntel Celeron 600 MHz ve 566 MHz ilemcileri nceki 0.25 mikron ilemcilerden farkl olarak 0.18 mikron teknoloji ile retilmektedir. Bu performans artda bu farktan kaynaklanmaktadr. Ve yeni celeron ilemciler Pentium III ilemcilerde bulunan Streaming SIMD (kayan nokta) komutlarn iermektedir. Ama tabiki Pentium III ilemcilerle karlatrrsak Pentium ilemcilerin %10-20 daha hzl ve performansl olmaktadrlar. Aklnza yle bir soru taklabilir Kullanc bu durumda niye Pentium III ilemcilei tercih etsin? Ama gzard edilen bir nokta varki Pentium III ilemciler iki kat L2 nbellek, 133 MHz veri yolu ve hzl bellekler gibi daha yksek hzlara ve performanslara kabilmektedirler.P III ilemciler yksek performans gerektiren i ve masast bilgisayarlar iin gelitirilmiler. >600MHz ve 566MHz Celeron ilemciler 0.18 mikron mimarisinin getirmi olduu bir avantaj olan Advanced Transfer Cache ve Advanced System Buffering yapsana sahiptir. Bu yap sayesinde ncekilerden 4 kat daha fazla (64 bite kar 256 bit) band genilii salamaktadr. Ve bylelikle performans art salanmaktadr.

* ntel Celeron 600 mhz ilemci * 128kb cache bellek * Yeni socket 370 mimarisi *ok uygun bir fiyatla yksek performans salar * Intel Celeron ilemci, 600 MHz Plastic Pin Grid Array (PPGA) paketinde. * Celeron ilemciler, uygun bir fiyatla yksek performans sunmaktadr. * Celeron ilemci, dier Intel bileenleri gibi, yksek kaliteli, gvenilir mikroilemcilerin tasarlanmas ve retilmesi alannda sahip olunan 25 yllk

44

tecrbenin rndr. * Mevcut olarak piyasaya sunulan Celeron ilemciler, 128-KB tam hz, ekirdek zerinde L2 nbellek, P6 mikro mimarisinin Dinamik Ynetimi ve Intel MMX Ortam Gelitirme teknolojisi zelliklerini iermektedir. * MMX teknolojisi, uygulamalarn yeni performans seviyelerine ulamasn salayan ynergeler ve veri eitleri iermektedir. * Ayrca, tm Celeron ilemciler, P6 sistem veriyolunun kili Bamsz Veriyolu mimarisinden yararlanmaktadr. * oklu ilem sistem veriyolu, ekirdek zerindeki L2 nbellei ile birlikte tek veriyoluna sahip ilemcilerde bant geniliini ve performans artrr.

* ntel Celeron 633 mhz ilemci * 128kb cache bellek * Yeni socet 370 mimarisi *ok uygun bir fiyatla yksek performans salar * Intel Celeron ilemci, 633 MHz Plastic Pin Grid Array (PPGA) paketinde. * Celeron ilemciler, uygun bir fiyatla yksek performans sunmaktadr. * Celeron ilemci, dier Intel bileenleri gibi, yksek kaliteli, gvenilir mikroilemcilerin tasarlanmas ve retilmesi alannda sahip olunan 25 yllk tecrbenin rndr. * Mevcut olarak piyasaya sunulan Celeron ilemciler, 128-KB tam hz, ekirdek zerinde L2 nbellek, P6 mikro mimarisinin Dinamik Ynetimi ve Intel MMX Ortam Gelitirme teknolojisi zelliklerini iermektedir. * MMX teknolojisi, uygulamalarn yeni performans seviyelerine ulamasn salayan ynergeler ve veri eitleri iermektedir. * Ayrca, tm Celeron ilemciler, P6 sistem veriyolunun kili Bamsz Veriyolu mimarisinden yararlanmaktadr. * oklu ilem sistem veriyolu, ekirdek zerindeki L2 nbellei ile birlikte tek veriyoluna sahip ilemcilerde bant geniliini ve performans artrr. PENTUM II LEMCLER

45

zellikleri: >> Pentium II ailesini saat hzna gre ikiye ayr grupta topluyoruz. 66 MHzlik bir sistem sat frekans iin 266, 300, 333 MHzlik srmleri ve 100 MHzlik 350, 400, ve 450 MHzlik daha hzl eitleri var. >> Pentium II, Pentium Pronun takipisi. Ancak veri yolu protokol ve ilemci ekirdei daha iyi. 16 bit performansa ve MMX desteine sahip. >> Pentium II anakartlar EDO, hatta SDRAM-DIMMlere ihtiya duyuyorlar. >> Pentium II ilemcilerde artk sadece Intelin 440LX chipsetli anakartlar kullanlyor. Bunlarda Accelerated Graphics Port (AGP) yannda bir de System Management Bus ve DIMM formundaki bellek modlleri de sunuluyor. >> Word ve Excel altnda bu ilemciler kusursuz biimde alyor. >>OpenGL altnda Raytracing araclyla boyutlu resimlerin hazrlanmas srasnda gl kayan nokta birimi Pentium IIlere tartmasz bir stnlk salyor. >>MP3 ses dosyalarnn ve video gsteriminde stnl var. Pentium II DVD oynatc ile sorun yaamyor. >> Pentium II yksek saat frekansna sahip. Boot etme srasnda Pentium 450, bu ilemi 45 saniyede gerekletiriyor. >> Terfi iin uygun deil. Byle bir durumda anakartda deitirmek gerekiyor. Ayn zamanda yeni bellek modlleride gerekebilir. Yukarda gerekli bellek modllerinden bahsettik.

LEMC YAPISI Bu ilemcide yeni Deschutes ekirdei bulunuyor.Deschutes, ilemcinin silisyum ekirdei.Bu ekirdek 0.25 mikron teknolojisiyle retilmi. Bu birok avantaj beraberinde getiriyor. Bylece daha az yap genilii, ekirdek gerilimini 2.8 volttan 2 volta dryor. Bu yzden 333 MHz Deschutes yaklak olarak 16 Watt g harcyor. 300 Mhzlik bir Klamath ise iki kat bir gce ihtiya duyuyor. Bu sayede ilemci fazla snmyor. P-II dizisi iki gruba ayrlyor demitik . 333 MHzye kadar olan eski modeller her yerde kullanlabilir iyi rnler ama Intel burada kendisiyle rekabet iine giriyor yani Cacheli Celeronlar P-II leri hz bakmndan stnlk salyor. P-II 350 den itibaren (100 Mhz sistem veri yolu) fark atyor.

46

Pentium II, Pentium Pro ile balayan, dinamik yrtme olarak adlandrlan P6 mimarisine sahip. P6 donanm mimarisi u sekildedir: oklu Dallanma Tahmini: Dallanmalardaki program yrtme akn tahmin ederek ilemcinin almasn hzlandryor. Veri Ak Analizi: Komutlar arasndaki veri bamllklarn analiz ederek komutlarn yeniden sralanm grev srasn retiyor. Tahmini Yrtme: Bu grev srasna gre tahmini komutlar yrtyor ve ilemcinin yrtme birimlerinin srekli megul kalmasn salayarak genel performans arttryor. Intel MMX teknolojisine sahip olan Pentium II'nin baz temel zellikleri aadadr: >> SIMD (Single Instruction, Multiple Data) teknii. >> 57 yeni komut. >> 8 tane 64-bit geniliinde MMX teknoloji saklayc. >> 3 tane yeni veri tipi.

Hafza Yaps

36-bit adres yolu ile 64 GB fiziksel ve 64 TB grnt hafza alanlarna sahip. Bu ilemcide L1 n hafza boyu 16'dan 32 K'ya arttrld. lk kan Pentium II 512 K byte L2 n hafzasna sahip olmasna ramen, daha sonralar farkl boylarda L2 n hafzal ilemciler retildi.

PENTIUM III LEMCLER

zellikleri: Pentium III ilemcilerin 450 MHz'den 933'e kadar modelleri var. Bu ilemciler, hem 133 MHz hem de 100 MHz veri yolu hznda alan ve 840,820,810e, 440GX ve 440BX yonga takml anakartlarda kullanlyor.

47

lemci ile ayn hzda ve ilemci iinde 256 KB Advanced Transfer Cache'ye sahip ECC zelliinde veya yar hzda 512 KB L2 Cache bellee sahip ECC ikincil bellee sahip. 32 KB (16 KB/16 KB) L1 birincil cache'ye sahip. oklu tahmin, veri aktarm analizi gibi P6 dinamik ileme mimarisi var. leri resim ileme, 3D, kayan ses ve video, ses alglama ve ileri internet uygulamalarn ieren 70 yeni komutu ieren Internet Kayan SIMD Uzants ieriyor. Intel MMX media teknolojisine sahip. Tek ilemci zerindeki performans ve band geniliini arttran birbirinden bamsz ift veri aktarm yoluna sahip (DIB). 4 GB kadar adres bellek yeri var ve ana bellei 64 GB'a kadar leklenebiliyor. Bu ilemcilerde tek ve ift ilemci destei var. Hem L2 cache hem de sistem iin hata analizi, Hata Dzeltme Kodu zellii var. lemci seri numaras network ve internet'te gvenlii artryor. 0.18 ve 0.25 mikron yapdaki versiyonlar hem daha az g harcyor hem de daha hzl ilemci hzna sahip. Mevcut Intel mimarisi iin yazlm yazlmlar ile tam uyumlu.

LEMC YAPISI

Pentium III ilemciler iki farkl yapda bulunmaktadr. Slot1 yani Single Edge Contact Cartridge 2 (SECC2) ve Flip-Chip Pin Grid Array (FC-PGA) yani Soket 370. SECC2'nin iki byk avantaj var. Birincisi daha ucuza retiliyor. kincisi ise Pentium III'n ss darya daha verimli aktarlabilecek. Pentium III ilemcisinin n yz plak. Bunun birok avantaj var. Pentium III sahibi olduumuzda, ilemciyi ve cache entegrelerini soutmak iin istediimiz yntemi uygulayabileceiz. stelik, soutucular direkt olarak ilemci ekirdeine ve cache'lere temas ettireceimiz iin daha verimli bir soutma elde edilecek. Pentium III ilemcisinin dier bir zellii ilemci ekirdeinin yeni paketi.Eski ilemcilerin ekirdei Plastic Land Grid Array paketleme ilemi ile hazrlanp, karta uygulanyordu. Yeni sistem ise Organic Land Grid Array (OLGA) isminde ve bu sayede ilemci ekirdei ok

48

daha ufak bir paket iine saklanyor. Pentium III'lerin dier ilemci yaps olan FCGPA ise kk yapdaki yksek performansl PC'ler iin dnlm.

P6 Dinamik leme Mimarisi

oklu Kanal Tahmini: oklu kanallar vastasyla programn sonucu tahmin edilir, bu ekilde ilemciye olan i ak hzlandrlm olur. Veri Aktarm Analizi: Komutlardaki veri balantlarn sraya koyma iidir. Tahmin le Sonulandrma: lemcideki ilemlerin ve komutlarn okluunu tahmin ederek komutlar tahmine gre icra etmektir.

Birbirinden Bamsz Veri Yolu (DIB)

Pentium III ilemciler yksek performansl DIB mimarisini destekliyor. Bylelikle L2 cache bellek daha hzl veri yoluna adanarak, sistem veri yolundaki trafik azaltlyor. Bu ekilde tm sistemin performans artrlyor. Non-Bloking Level 1 Cache

Pentium III ilemciler iki farkl 16 KB L1 cache bellee sahip. Biri komut iin dieri ise veriler iin kullanlyor.L1 cache en son kullanlan verilere daha hzl eriim salayarak tm sistemin performansn arttrmakta.

256 KB, Level 2 Advanced Transfer Cache

Baz Pentium III ilemcilerde bu bellek var. leri Transfer Cache bellei, L2 cache bellek ve ilemci ekirdei arasnda yksek band genilii salyor. Bylece ilemci hz leklenebilir hz art salyor. zellikler: Non-Bloking ilemci ile ayn hzda, L2 cache ilemci iinde.

49

8 yollu. L2 cache bellee 256 Bit veri yolu destei.

Non-Bloking Level 2 Cache

Baz Pentium III ilemciler, ilemci dnda ve yar hzda L2 cache bellee sahipler. Bu bellekler anakart zerindeki cache belleklere gre daha hzl eiim salayarak sistem performansn artryor.

leri Sistem Tamponu

leri Sistem Tamponu (Advanced System Buffering), 100 ve 133 MHz sistem yolundaki band geniliini arttran sistem veri yolu tamponunun kapasitesinin iyiletirilmesinden ve veri yolu data kuyruunun dzenlemesinden oluuyor. 4 writeback tamponu 6 fill tamponu 8 bus kuyruk tamponu

Internet Kayan SIMD Uzantlar

Bu uzantlar, tekli komut, kayan nokta iin oklu veri, ek olarak SIMD-say, kontrol komutlarndan oluan 70 yeni komutu ieriyor. zellikleri: Yksek znrlk, daha kaliteli resimler ilenebilmekte. Yksek kalitede ses, MPEG2 video, ayn anda ifreleme ve kod zme Ses ileme ve tanma iin daha az ilem gc kullanm

Sistem Veri Yolu

50

133 MHz veri yolu hznda alan sistem 100 MHz'te alan sisteme gre %33 orannda band geniliine sahip. Veri yolu, tek ilemci performansna ek olarak Slot yapdaki ilemcilerde iki yollu ilemci destei de veriyor.

Intel lemci Seri Numaras (CPU-ID)

Intel ilemciler network ve internet uygulamalarnda CPU-ID ile daha gvenli bilgi ak ve platform olana salyor. lemci seri numaras sistem ve kullanc tannmasnn daha gl ekillerde gerektii aadaki gibi alanlarda kullanlyor: Gvenlik Gerektiren Uygulamalar: Yeni Internet verilerine ve hizmetlerine gvenli eriim dokman aktarm. Ynetim Uygulamalar: Sistem korumas, sistem ykleme ve ayar deiimi iin uzak eriim. Bilgi Ynetim Uygulamalar: Her trl gvenli bilgi ynetim sistemleri ve alar. Pentium III, sistem veri yolu bant geniliini ok ykek tutacak ekilde ayn anda birok ilemi destekliyor. ki ilemciye kadar effaf yani hibir ek balant ve yk gerektirmeyen bir destek salyor. Bu, dk fiyatl, iki-yollu simetrik oklu-ilemi mmkn klyor ve ok grevli iletim sistemleri ve uygulamalar iin nemli bir performans arttrm salyor. PENTIUM IV

Pentium tamamen yeni bir tasarm. Yani bakyoruz P-II P-pronun birazck deitirilmi hali ve P III ise ek bir komut dizesi salyor. Pentium 4 ilemcisinde en ok gze arpan zellik yle sralanabilir; 1.zleme cebi (Trace cache) 2. ok yksek saat hzlarna destek veren mimari 3. ift hzda alan ALU'lar zleme Cebi (Trace Cache) Pentium-4'n belki de en ilgin ve yeni zellii klasik

51

L1 komut cebi yerine zel bir izleme cep bellei (trace cache) tamasdr. zleme cebi, mikroilemcinin iletmesi iin bekleyen komutlar yerine onlarn zldkten sonraki halleri olan komut paracklar iletim srasna gre depolayan bir cep bellektir. Klasik durumda, P-III veya Athlon ilemcileri L1 cep belleklerinde altrlacak olan programn derleyici tarafndan belirlenmi olan makina kodunu depolarlar. Pentium-4 ise bu komutlar iletmeye balamadan nce zyor ve depoluyor. Peki kazanc ne oluyor? Aslnda cevap gene klasik cep bellek mimarilerinde yatyor, Ama, program ierisinde ok sklkla eriilen alanlardaki verinin ilemciye gre ok yava olan ana hafza yerine ok hzl alan ara belleklerde (cache) bulundurulmasdr.

P6 (PentiumPro'dan P-III'e kadar) ihatt (pipeline):

Pentium-III ve AMD Athlon gibi ilemcilerin komutlar iletirken srekli tekrarlayarak izledii yolda komutun L1 cebinde aranmas, getirilmesi, dallanma tahmininin yaplmas, kodunun zlmesi aamalar da her seferinde tekrarlanr. Oysa Pentium-4, cep belleinde nceden zaten zlm olan komut paracklarn tadndan bu zaman alc aamalardan gemek zorunda kalmaz, ksacas Pentium-4'n kritik iletim safhas Pentium-3 ve Athlon'dan daha ksadr (en azndan yaplan ilerin eidi asndan). Tabi bu pentium-4'n bu ilemcilere gre daha ksa bir ihattna sahip olduunu gstermiyor, bu ilemci 20 kademeli inanlmaz uzun bir ihattna sahip.

20 kademeli Pentium-4 (Williamette) hatt : 20 kademeli bir ihattnz varsa (hatta daha nceki safhalarda da baz kademeler gizliyse) en ok banz artacak olan konu dallanma tahminidir. Dallanma tahmini konusuna aklk getirmek iin gene basit bir rnee bavuralm ve kk ve sembolik bir program paras dnelim: 1. A=0 2. A=A+1

52

2. IF A>3 GOTO 8 4. B=C 5. D=F+4 6. G=3 7. GOTO 2 8. ... Programmz nce aslnda 3'e kadar sayan bir saycdan ibaret, A says nce 0'a eitleniyor, sonra da bir arttrlp 3 saysna eriip erimedii kontrol ediliyor, eer erimemise ileme devam ediliyor, ve tekrar 2. Aamaya dnlyor. Eriilmise, sisteme 6. Komuta geilmesi syleniyor. Bu tr durumlarda, yani bir karlatrma yaplp program ierisindeki baka bir alana dallanma yaplmas gerektiinde, mikroilemciyi de zor bir karar bekliyor demektir. Dnelim, ilemcimiz komutlar iin gerekli olan cep bellekten alma, zme , sralama gibi ilemleri srayla yapmaya balad, tabi bu srada IF komutunun olduu satr ve sonraki satrlar da srayla ihattna girdiler, ancak iletim srasnda (Execution) A deerinin 3 deerini at grld, bu durumda ilemcinin daha nceden ihattna soktuu 4,5,6,7. Komutlarn deil, 8. Komuttan itibaren balayan komutlarn iletimde olmas gerektii farkedildi, ilemci panik ierisinde o ana kadar doldurduu ihattn boaltr ve 8. Komuttan itibaren srayla dier komutlar da ihattna sokar. Bu durumun ihattna getirdii yk en kt ihtimalle ihattnn boyu kadar olacaktr. Bu duruma ihatt boaltlmas (pipeline flush) ad verilir.(konu ilemciler konusundaki daha nceki makalemizde daha ayrntl anlatlmt) lemciler bu yzden herhangibir dallanma komutu ile karlatklar anda, daha kod zme aamasnda bir tahmin yapmak zorundadrlar, bu karlatrma komutunun sonucu doru mu olacak, yoksa yanl m? (biraz nceki rnek iin, 4. Komuttan itibaren mi iletmeliyim, yoksa 8.den itibaren mi?) Dallanma tahmini konusunda pek ok metod mevcut, baz ilkel metodlarda her zaman doru olan veya herzaman yanl olan taraf seilirken daha gelimi olan ilemcilerde o adresteki karlatrma sonucunda daha nceden hangi adrese gidildii bir tabloda tutulur ve eitli yntemlerle bu tablo srekli gncellenir. rnein AMD Athlon 2048 girili bir dallanma hedef tamponu (Branch Target Buffer) tamaktadr. Bu tahmin tamponlar %80-90 aras bir baar salamaktadr

53

ancak %10-20'lik yanl tahmin ilemci performansnn teorik maksimumundan epeyce dk olmasna sebep olmaktadr. Pentium-4 20 kademeli ihattn bu beladan nasl koruyacak? Ne yazk ki bu konu henz Intel tarafndan aklanmad, ancak muhtemelen, dallanma tahmin orann %95'lere kadar ekecek ok gelimi ve bir o kadar da karmak dallanma tahmin yntemlerinin kullanlmasna kesin gzyle baklyor. zleme cebinin komutlar yerine mikrooplar tadn daha nce sylemitik. zleme cebinin bir en ilgin ynlerinden biri de komutlar derleyicinin oluturduu statik srada deil, ilenilileri srasna gre zerinde tamasdr. zleme cebinin ileyiinde iki kademe gze arpar, birinci kademe segment oluturma (segment build) adn alr, bu aamada ilemci komutlar zerek elde edilen mikrooplar gruplar halinde (trace segment) depolar. zleme gruplarnn olumasndan sonra, sistem iletim moduna geer (execute mode). Bu modda izleme nbelleinde depolanm olan mikrooplar alnp iletilmeye balanr. Bu noktada Pentium-4'n P-III ve Athlon'a gre avantaj komut zm ileminin herhangibir komutun her iletiliinde tekrarlanmamasdr. Bu da,yazlmlarda ou zaman karmza kan dnglerde (loops) sk sk meydana gelir. Pentium-4'n dallanma tahmin sistemindeki ilgin noktalardan biri de sistemin dallanma komutlarn aslnda iki kez ina edilmesidir. Bunlardan birincisi izleme segmenti oluumu srasnda program aknn dallanma sonrasndaki durumunun tahmin edilmesi ve segmentin bu tahmine gre ina edilmesinde, ikincisi de programn iletimi srasnda dallanmann gerek ynnn belirlenmesinde gerekleir, eer tahmin yanl yapldysa, sistem izleme nbellei ierisinde dier yn iin yaplm baka bir segmenti arar, eer bulamazsa L2 cep belleinden doru yn iin gerekli komutlar okumaya ve gerekli mikroop segmentlerini oluturmaya balar. lk durumda sistem 20 saat darbesi kaybederken ikinci durumdaki kayp ok daha byk olacaktr. Pentium-4 ierisindeki izleme segmentinin boyunun 90KB civarnda olaca tahmin ediliyor. Tabi bu rakam yalnzca speklatif bir tahmin, daha sonraki aklamalarda bu boyutun 16KB kadar kk olabilecei iddia edildi. Pentium-4'n ierisindeki ALU'larn ekirdein iki kat hzda alt belirtildi, yani 1500Mhz'lik bir Pentium-4 ilemcisi 3000Mhz hznda alan bir ALU'ya sahip

54

oluyor. (Aslnda iki adet ALU var, ancak ift hzda altklarndan bir bakma ilemci ile ayn hzda alamn 4 ALU ile hemen hemen ayn gce sahip oluyorlar, bu durumda hem Pentium-III'n 2 adet ALU'sundan hem de AMD Athlon'un 3 ALU'sundan daha stn grnyor, ancak ALU saysnn fazla olmas bu nitelerin her zaman iler durumda tam verimle alabilecei anlamna gelmiyor, yani eklenen her ALU ile performans katlanarak artmyor) Mikroilemci ihatlarnda kabul ilemcinin alabilecei maksimum saat frekansn belirleyen en nemli nite ALU'dur, ALU'nun alma hzn kstlayan en nemli ilem de toplama ve karma ilemleridir. Intel yeni ilemcisinin ALU'sunun 3Ghz'de altn syledii zaman akllara hemen sperihatllk (superpipelining) geldi, sperihatl sistemlerde -Pentium-III ve AMD Athlon sperihatl mikroilemcilerdir- ALU ierisindeki iletim srasndaki gecikme birden fazla saat darbesine yaylr , bylece bir toplama ilemi bir yerine iki veya daha fazla saat darbesinde gerekleir, ancak ok yksek saat frekanslarnda alma izin verir. Pentium-4 iin ilemin tam olarak bu ekilde gereklemedii Intel tarafndan belirtildi. Intel elbette ki bunu nasl baardn aklamad, Intel'in ALU'sundaki mantksal kaplarn hem saatin ykselen kenarnda hem de den kenarnda tetiklenebildii iddia edilse de Intel'in ald patentlere gre ilemci ierisinde gerekten de ekirdek saat frekansnn iki katnda alan bir blm oluturulmu. Bunu yapmak iin frekans iftleyici bir sistem kullanlm sistem, saatin hem ykselen (0-1 geii) hem de den (1-0) geii kenarlarnda yeni bir saat darbesi retiyor. (Bu noktada kafama taklan bir nokta normalde saysal devrelede kullanlan saatlerde gerilim seviyesinin 0 ve 1 de duru sresinin birbirinden farkl olmasdr, bu durumda eer hem ykselen hem de den kenarlarda bir darbe retirseniz dzensiz bir saat elde edersiniz ) Intel bu sistemi nasl yaptysa yapsn, sonu olarak 3000 Mhz'de alan bir tamsay aritmetik ve mantksal ilem nitesi en azndan tamsay performansnda bu yeni ilemciye yeni rekorlar krdrabilir.

FPU ve SSE lk izlenimler Intel'in klasik x86 FPU'suna AMD kadar nem vermedii zerine, zaten tantmlarda da FPU'dan ok eklenecek yeni SSE komutlarndan bahsedildi.

55

SSE (Streaming SIMD Extensions) AMD'nin 3DNow'una benzeyen ve zellikle multimedya ve 3D oyun uygulamalar gibi alanlarda kullanld zaman olduka ciddi performans artmna sebep olan komut kmesinin ad. Daha nceden KNI (katmai new Instructions) adyla da biliniyorlard. Intel Pentium-4'ne yeni SSE (SSE-2 adyla) ve 128bit MMX komutlarn yerletireceini aklad. Yeni eklentilerin kullanlabilmesi iin programlarn bu ilemci iin tekrar optimize edilmesi gerekecek.

56

KAYNAKA:

1.

Topalolu, N., Mikroilemciler ve Assembly Dili, Sekin Yaynevi, Ankara, 1999.

2.

Gmkaya, H., Mikroilemciler ve 8051 Ailesi, Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti., stanbul, 1998.

3.

Gmkaya, H., Mikroilemciler ve Bilgisayarlar, Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti., stanbul, 1999.

4.

Uffenbeck, J., Microcomputers and Microprocessors, Prentice-Hall, 1991. 5. Tanrkololu, M., Kkali, M., Bilgisayar Bakm Onarm. 6. CHIP, Nisan 1999.