Trkiyede Yolsuzluun nlenmesi in Etik Projesi

AKADEMK ARATIRMA ALIMASI

IKAR ATIMASI

Do. Dr. mer Faruk GENKAYA

Mays 2009

Trk Kamu Ynetiminde kar atmas mer Faruk Genkaya Muhammet E. Okutan1, Banu Okutan2 ve Selma Genkayann3 katklaryla

TEEKKR

Bu alma T.C. Babakanlk Kamu Grevlileri Etik Kurulunun Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu ile ortak olarak yrtt Trkiye'de Yolsuzluun nlenmesi iin Etik Projesi erevesinde salanan mali ve uzmanlk destei ile gerekletirilmitir. Saha almas srasnda grmelerin gereklemesini salayan bata Ankara, stanbul, zmir, Mardin, Trabzon ve Uak Valilikleri ve bu illerin Belediye Bakanlklar olmak zere, grmelere katlan tm kamu grevlilerine de ayrca teekkr ederim. Bu srete bata Avrupa Konseyinden Proje uluslararas uzman Prof. Alain Doige, Avrupa Konseyinden Proje Yneticisi Sayn lknur Ykseke, Avrupa Konseyi Yerel Proje Grevlisi Sayn Serhan Alemdara ve Babakanlk Kamu Grevlileri ve Etik Kurulu Uzman Sayn mer Atalara saladklar her trl destek ve gsterdikleri anlay iin teekkr ederim. Son olarak ve her eyden nce bu almalar konunun zne uygun bir ekilde batan sona byk bir hassasiyet ve titizlik ierisinde izleyen, deerlendiren ve ynlendiren Kurul Bakan Sayn Prof. Dr. Bilal Erylmaza kranlarm arz ediyorum.

Do. Dr. mer Faruk Genkaya 22 Mays 2009

1 2

Doktora tez rencisi, Bilkent niversitesi Doktora rencisi, Marmara niversitesi 3 Serbest Aratrmac

Giri Kamu hizmetlerinde kar atmasnn tarihi kamu ynetimi kadar eskidir. Gemite birok toplumda seilmi ya da atanm kamu grevlilerinin kamu makamn kendi kiisel menfaatlerini gelitirmek iin kullandklar varsaylrd. Gnmz toplumlarnda kamu grevlilerinin devletin yararna almalar beklenmektedir. Toplumlar demokratikletike ve hkmetler kendi vatandalarna hesap verir hale geldike vatandalar kamu grevlilerinin grevlerini kamu yararna ve adil ve tarafsz bir biimde yapmalarn isterler (Seger, 2008, 40). Demokratik lkelerdeki temiz siyaset srdrlebilir gven ve aklk, saydamlk ve hesap verebilirlik gibi ynetim ilkeleri kadar demokratik kurumlarn etkili ve verimli almalarna baldr (Shah, 2007; Przeworski et al., 1999 ve Stapenhurst et al., 1999). Demokratik denetimin yksek olduu lkelere karlk, demokratikleme srecindeki birok lkede bu lkelerin gemiindeki yolsuzluk ve iktidarn ktye kullanlmas nedeniyle kamu ynetiminde saydamlk ve kamusal ile zel amalar arasndaki ak ayrm balca sorunlar oluturmaktadr (Lankester, 2007). Bu almann iki amac bulunmaktadr: ncelikle, Trk kamu grevlilerinin kar atmas ile ilgili bilin dzeyini tanmlamak ve ikinci olarak, Trk mevzuatnn etik altyap ile ilgili eksikliklerini vurgulamak. Bu balamda, raporun balca iki boyutu bulunmaktadr: birinci olarak, Trk mevzuatndaki kar atmasyla ilgili dzenlemelerin analizinin yaplmas ve ikinci olarak, bu proje kapsamnda Trk kamu grevlileri ile yaplan derinlemesine grme bulgularnn analizinin yaplmas. Bu rapordaki deerlendirmelerin Trkiyede kamu hizmeti etiinin durumuna genel olarak bir k tutmas da beklenmektedir. Bu balamda, bu rapor konu ile ilgili olarak ifade edilen temel deerler ve etik standartlar ile ilgili ihlaller ve beklentiler hakknda genel bir deerlendirme sunmaktadr. Rapor, kavramsal bir ereve ile baladktan sonra, Trkiyede kar atmas ile ilgili yasal mevzuatn ve konu ile ilgili sorunlarn kapsaml bir analizi ile devam etmektedir. Raporun son blm, grmelerden elde edilen bulgularn deerlendirilmesi ve tavsiyelerle ilgili ksa bir sonutan olumaktadr. Kavramsal ereve Kamu yarar, adil muamele ve hesap verebilirlik seilmi ve atanm kamu grevlileri iin uyulmas gereken temel ilkelerdir. Menfaat salama, grev dnda istihdam ve dostlardan rvet alma ya da karar alma srecinde zel kar salamak iin lobicilik ya da zel veya siyasi amalarla adalet mekanizmas zerinde etki yapmaya almak gibi kamu kurumunda zel menfaat salama kamu yararn ortadan kaldrr. Sonu olarak, kar
3

atmas gveni azaltr. Bylece, halk ynetimsel karar alma srecine olan inancn kaybeder. Bunun sonucunda yolsuzluk ve demokratik ynetiimin erozyonu ortaya kar. Rvet, irtikp, adam kayrma, kleptokrasi, akraba kayrma ve yolsuzluk ebekeleri anlamnda yolsuzluk, ekonomik, yasal, siyasal ve toplumsal sonular ile bir su olgusu olarak incelenmitir (Peele ve Kaye, 2006, 3). kar atmas zerine yaplan almalar bu konuyu bir kamu ynetimi, siyasi ve yasal sorun olarak tanmlarlar. kar atmas ve yolsuzluk arasnda ak bir ayrm bulunmamakla birlikte, bunlar ayr eylerdir. Gerekte, kar atmas bir eylem deil bir durum olarak anlalmaktadr ve bir kamu grevlisi yolsuzluk yapmadan da kendisini bir kar atmas ierisinde bulabilir (Reed, 2008, 8). kar atmas... kamusal bir grev ile zel bir menfaat arasndaki bir atmay ierir ki... byle durumlarda, zel bir kar, kamusal menfaat, faaliyet ve kararlar uygun olmayan bir ekilde etkileyebilir. rnein, bir kamu grevlisi dahil olduu bir karar alma srecinde kendisine gre adil ve kanuna uygun olarak davranrsa, sonu olarak, bir yolsuzluk sz konusu deildir. Bir baka kamu grevlisi davran ile ilgili herhangi bir kar atmas olmakszn alm olduu bir karar karlnda rvet alabilir (OECD-SIGMA, 2007b, 6). Bu balamda, kar atmas mutlaka yolsuzluk ya da hileli bir davran deildir. Bununla birlikte, kar atmas kamu makamnn zel menfaat iin ktye kullanlmasn oluturur ve gayri adil davran iin bir potansiyel tar. kar atmas genel olarak siyasetiler de dahil olmak zere gven duyulmas gereken bir konumda bulunan herhangi bir kimsenin greviyle ilgili kar (kamu yarar) ile kiisel kar arasndaki atma durumu olarak tanmlanr (Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi, kar atmas, tzk ve Dokunulmazlklar Komitesi, Dokman 11259, 24 Nisan 2007). Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Tavsiye Kararna (No. 2000(10)) gre, kar atmas:4 1. Kamu grevlilerinin resmi grevlerini tarafsz ve objektif bir ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ahsi karlara sahip olmalar halinde kar atmas ortaya kar. 2. Kamu grevlilerinin ahsi karlar kendisine, ailesine, yakn akrabalarna, arkadalarna ya da i balants veya siyasi ilikileri olduu kii ya da kurululara
4

Ayrca bkz. Yerel ve Blgesel Seilmi Temsilciler iin Avrupa Davran lkeleri Madde 10. http://www.coe.fr/cplr

salanan her trl menfaati ierir. Bunun yan sra onlarla ilgili mali ya da dier trlerdeki her trl ykmll kapsar. 3. Kamu grevlisi dier kiilerin byle bir durumda olduunu bilen tek kii olduu iin aadaki konularda ahsi sorumlulua sahiptir: Herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda uyank olmak; Bu tip bir kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atmak; Bu tip bir kar atmasnn farkna varr varmaz bunu stlerine bildirmek; Byle bir durumdan geri ekilmek ya da kar atmasndan kaynaklanan herhangi bir menfaatten kendisini tecrit etmek iin verilecek nihai karara raz olmak. 4. Ne zaman bu ekilde davranmak gerekirse, kamu grevlileri herhangi bir kar atmasna sahip olmadklarn beyan etmelidirler. 5. Kamusal hizmet sunmaya aday biri ya da kamusal hizmette yeni bir greve gelen biri tarafndan deklare edilen herhangi bir kar atmas greve atanmadan nce zme balanmaldr. Daha zel olarak, kamu hizmetleri alannda kar atmas kamu grevlisinin kiisel menfaatinin, kamusal grev ve sorumluluklarn yerine getirmesini uygun olmayan bir biimde etkilemesiyle ortaya kan kamu grevlisinin kamusal grevi ile kendi zel menfaati arasndaki atma ile ilgilidir (OECD, 2003, 24). kar atmas ile ilgili bu genel tanmn boyutu bulunmaktadr. lk olarak, zel ya da kiisel (maddi ya da maddi olmayan) bir menfaat sz konusudur. kinci olarak, kamu grevlisinin zel menfaati kamusal (resmi) greviyle atma halindedir. Son olarak, kar atmas grevin yerine getirilmesi ile ilgili ilkelerle atmaktadr. kar atmas ile yolsuzluk arasnda gl bir iliki olmakla birlikte, kar atmas yolsuzluu ifade etmez. Bununla birlikte, bir kamu grevlisinin zel menfaati nedeniyle yapt uygunsuz davran bir biimde yolsuzlukla sonulanabilir. Esas olarak, kar atmasnn sz konusu olduu bir durumda, kamu grevlisinin zel menfaati resmi grevlerini nesnel ve tarafsz bir biimde yerine getirmesini etkiler.

kar atmas Trleri ve Kategorileri kar atmas genel olarak iki kategoriden oluur: maddi ve maddi olmayan (ICAC, 1996, ayrca bkz. OECD, 2003). Maddi kar atmas gerek ya da potansiyel bir mali kazanc ierir. Bu tr kazanlar kamu grevlisi ya da kamu grevlisinin bir aile yesinin devlet ihalelerine giren bir irketin mlkne ya da o irketin hisselerine sahip olmasn veya o irkette bir grevinin bulunmasn ya da hediye ve ikram kabul etmeyi veya ikinci bir iten gelir temin etmeyi ierir. Parann el deitirmesi gerekmez - sz konusu menfaat imar planlarnda yaplan bir deiiklik sonucunda mlkn deerinin artmas ya da taahht ii iin teklif verenlerden birinin zellikle seilmesi biiminde ortaya kabilir.-

rnein, belediye meclisine bavuruda bulunan bir kii belediye meclis yesinin ortak olduu bir irkete bata bulunursa, potansiyel bir kar atmas sz konusudur. Bu durumda, belediye meclis yesi bavuruyu incelerken yaplan batan etkilenebilir. Meclis yesinin ilgili irketteki zel menfaati ile kamusal grevi erevesinde bavuruyu layk ile deerlendirmesi arasnda bir atmas riski bulunmaktadr. Maddi olmayan kar atmasnn mali bir boyutu bulunmamaktadr. Bu tr atmalar kiisel ya da aile ilikilerinden veya spor, toplumsal veyahutta kltrel faaliyetlerden kaynaklanabilir. rnein, ocuu mahalli bir anaokuluna giden belediye ehir plancs bu anaokuluna gnll olarak planlar izerse, onaylanacak planlarla ilgili kiisel bir menfaati sz konusu olacaktr ve planla ilgili olarak yapaca bavurunun tarafsz bir biimde deerlendirilmesi bundan etkilenecektir. Benzer bir biimde, kz mali destek iin bavuran (x) bir spor kulbnn yldz oyuncusu olan ve spor kulplerine mali destek veren bir devlet kuruluunun yneticisinin kulbn yapt mali destek bavurusu ile ilgili olarak aka kiisel bir menfaati bulunmaktadr ya da konu kamuoyu tarafndan bu ekilde alglanabilir. Ayrca, dorudan kiisel olmayan, ancak kar atmasna konu olan baka menfaatler de bulunmaktadr. Yeniden seilmeyi dnen seilmi bir kamu grevlisi genel olarak semenlerin ve/veya partisinin menfaatini kollar ve genellikle kamu yararna aykr olarak sz konusu idari sreleri etkilemeye alr. IKAR ATIMASI TRLER Gerek kar atmas Bir kamu grevlisi grevini yerine getirirken zel karlarnn etkisinde kalaca bir konumdadr. Alglanan kar atmas Bir kamu grevlisi grevini yerine getirirken zel karlarnn etkisinde kalaca bir konumda grnr. Potansiyel kar atmas Bir kamu grevlisi ileride grevini yerine getirirken zel karlarnn etkisinde kalaca bir konumdadr.

Kaynak: ICAC, Managing Conflict of Interest in the Public Sector (Kamu Sektrnde kar atmasnn Ynetimi), Kasm 2004. Genel olarak, bir kamu grevlisi, kamu yarar ile atan menfaatlerin kendi hareketlerini yanl etkilemesine izin veren ya da vermeyen durumlarla karlaabilir. Doal olarak, her kamu grevlisi kiisel ya da akraba veya arkadalarnn menfaatlerinin etkisi altndadr. Bazen bu menfaatler kamu grevlilerinin kamu hizmetini yerine getirirken
6

alacaklar kararlar ya da yerine getirecekleri eylemler ile atma halinde bulunabilir. Konunun z bu tr atmalarn ortaya kmas deildir, ancak bu tr durumlarda nasl hareket edilecei esas olarak nemlidir. Kernaghan and Langford (1990, ayrca bkz. OECD, 2003; Yksel, 2005 ve Ombudsman of Victoria, 2008) sekiz kar atmas kategorisi belirlemitir: 1. Menfaat temini bir kiinin resmi grevi nedeniyle kendisi ile ilgili bir konuda yapaca bir eylemin sonucunda kendisine menfaat salamasdr. 2. Hediye almak bir kamu grevlisinin resmi grevi nedeniyle ilikide bulunduu kiilerden ekonomik bir deerin kendi ahsna verilmesini talep etmesi ya da kanunen yetkili olmadka bu tr deerleri kabul etmesini ifade eder. Bu tr menfaatler hatra eklindeki hediyelerden ceza kanunu tarafndan yasaklanm nemli deer aktarmlarna kadar eitlilik gsterir. 3. Nfuz ticareti bir kiinin yetkisini ya da gcn kendi adna kullanmas karlnda herhangi bir menfaat talep etmesidir. Kernaghan ve Langforda gre bu konuda anahtar kavram menfaat talebidir. 4. Devlet mallarn kullanmak devlet telefonlarnn kiisel amalarla kullanlmas ya da kurun kalemlerin brodan eve getirilmesi gibi tipik davranlar ierebilir. Daha ciddi sulamalarda devlet tatlarnn, uaklarnn, bilgisayarlarnn vb. zel amalarla kullanlmas da mmkndr. Kernaghan ve Langford sonu olarak, devlet mallarnn zel menfaat iin kullanlmamas gerektiini ifade etmektedirler. Ayrca, bu konudaki en uygun idari zmn bu tr tm kullanmlarn yasaklanmas olduunu eklemektedirler. 5. Mahrem (gizli) bilginin kullanlmas kamu grevlilerinin resmi grevlerinin salad olanak ile elde ettikleri gizli bilgiyi bakalarna aklamak ya da kiisel menfaatleri iin kullanmalarn ifade etmektedir. Bunun zgl bir rnei ieriden bilgi salama bir kamu grevlisinin makamnda salanan ve kamuya ak olmayan bilginin kamu grevlisinin menfaati iin kullanlmas ya da kullanlmaya allmasdr. Kernaghan ve Langford burada bilginin... zel menfaat iin... kullanlmasnn su oluturduunu belirtmektedirler.

Potansiyel kar atmas rnekleri (ICAC, 1996,96-97) 1. hale ve Satn Alma Bir kamu kuruluu bir irketten ofis donanm salanmas ve kurulmas amac ile ilan vermitir. Teklifleri deerlendiren kurulun bir yesi ihaleye teklif veren irketlerden birinin hisselerine sahiptir. Bu durumun, kurul yesinin nyargsz karar verme yeteneini etkiler ya da etkileyecei dnlebilir. 2. Personel Alm e alm komitesinin bir yesinin ie bavuran adaylardan biriyle yakn ilikisi bulunmaktadr. Bu kar atmas, komitenin alaca karar etkiler ya da etkilemesi beklenebilir. 3. kinci ki polis memuru ikinci i olarak bir gece kulbnde koruma grevi yapmaktadrlar. Gece kulbnn bulunduu mahalde oturanlar grlt ile sarholar ve ya iki imeye uygun olmayan kiiler hakknda polise defalarca ikyette bulunmalarna karn herhangi bir nlem alnmamtr. Sz konusu polis memurlarnn kulp ile ilgili herhangi bir soruturma yaplmamas ynnde nfuzlarn kullanmalar durumunda polis memurlarnn tarafszl riske girmektedir. 4. Emekli kamu grevlileri ile likiler Devlet kurumlarnn birinde grev yapan kdemli bir grevli zel bir irkete deeri yksek birok taahht ii vermitir. Sz konusu kamu grevlisi taahhtlerin verilmesinden ksa bir sre sonra grevinden istifa ederek ilgili irkette almaya balar. Kamu grevlisinin elde ettii bu istihdam olanann irkete salanan menfaatlerin karl olarak verildii grlmektedir. Kurumdaki dieri yneticilerin bu grevlinin etkisi ile ayn irkete yeni taahht ii vermeleri dier irketleri olumsuz etkileyebilir. Bu durum, kayrmacln ya da kayrmaclk yapld ynnde alglamann nlenmesi iin dikkatli bir ekilde ynetilmelidir. 5. Hediyeler, menfaatler ve ikramlar Bir kamu kurumuna srekli tedariki olan bir irket, kurumun satn alma grevlisine deniz kysndaki bir dinlenme tesisinde bir hafta sonu bedava iki kiilik tatil olana teklif etmitir. Kamu grevlisi bu teklifi kabul ederse tedariki ile resmi ilikisi srasnda izleyecei tarafszlk ilkesi riske girecektir. 6. Belediye mar Planlarnn Onaylanmas Belediyede alan kdemli bir ehir plancs bavuru sahiplerine imar uygulamlarn (aplikasyonlarn) belediyenin belirledii ilkelere uygun olarak nasl hazrlayacaklar konusunda tavsiyeler vermektedir. Bu kamu grevlisi baz bavuru sahiplerine kardeinin alt mimarlk irketinden hizmet satn almalarn nermektedir. Uygulamalarla ilgili temel alma, irket alanlar tarafndan yaplmakla birlikte belediyede grevli planc para karlnda izimler yapmaktadr. Planc kamu yararn gzeterek almak ve belediyenin politikalar ile ilgili tarafsz tavsiyeler vermek zorundadr. Kardeinin alt irketi nererek kamusal grevinin yerine kardeinin ve kendisinin menfaatine ncelik vermitir. Benzer atmalar belediyelerin hem imara ama hem de dzenleme ilevleri olduu durumlarda da ortaya kmaktadr. Kendisine ait bir mlk imara aan bir belediye kendi ticari menfaati iin bir karar alrken, ayn zamanda dier imar sahiplerini gayri adil ve olumsuz bir ekilde etkilemektedirler. Kendi uygulamalarn dorudan deerlendirme durumunda olan belediyelerin tarafsz davranmas olduka gtr. 7. Lisanslama (Ruhsat verme) Bir salk grevlisinin mahalli bir kasap dkknnn sahibi ile yakn ilikisi bulunmaktadr ve zaman zaman ailesinin ihtiyac iin bedava et almaktadr. Grevinin bir paras olarak, kasap dkknnn salk ynetmeliine uyup uymad konusunu denetlemektedir. Kasap ve mfetti arasndaki kiisel iliki ve kasaptan bedava et almasnn dkkndaki salk standartlarn deerlendirmesini etkileyecei beklenir. 8. Seilmi kamu grevlileri Birok belediye meclis yesi temsil grevini yerine getirdikleri mahalli idare evresinde i yrtmekte ya da mesleki karlar bulunmaktadr. Byle durumlarda atma, bu kiilerin kamusal grevlerinin salad kolaylk nedeniyle kiisel ya da ileri ile ilgili menfaatlerine ynelik bilgi ve frsatlara dier kiilerden daha nce ulamalar durumunda ortaya kar. rnein, bir belediye meclis yesi kendi iletmesi zarar grecek diye ehirde yeni bir iletmenin kurulu bavurusunu engellemeye alabilir.

Kaynak: (ICAC Practical Guide, 1996. ttp://www.icac.nsw.gov.au/files/html/pub2_27cp.htm

6. Bir kamu grevlisinin resmi grevi dnda istihdam edilmesi zel bir ile itigal etmesi, zel bir i talep etmesi, bu amala grme yapmas, bunu kabul etmesi veya zel bir menfaat karlnda grev ifa etmesi veyahutta zel bir iletme ynetmesi gibi bir istihdam olana, hizmet ya da iin resmi grevi ile atmaya girmesi ya da grevin uygun bir biimde yerine getirilmesine zarar vermesi durumlarn kapsar. 7. Grev sonras istihdam kar atmas ile ilgili yeni bir alandr. Bu konu, bir kamu grevlisinin grevinden ayrldktan sonra nceki grevinden dolay uygun olmayan bir menfaat salayacak ynde hareket edemeyeceini ifade etmektedir. Bu konu, zellikle dzenleyici ilemler yapan kamu grevlilerinin ele geirilmesi sorunudur. Byle durumlarda, resmi grev sonras istihdam sz konusu olunca kamu yarar gndeme gelir ve nceki idari kararlar ile ilgili kamu gveni sarslr ve bu tr kamu grevlilerinin adil davranmalar potansiyel olarak zarar grr. Kernaghan ve Langford Kamu grevlilerinin kamu ve zel sektrde istihdamlar ile gizli bilgilerin kt amalarla kullanlmasnn nlenmesi ve kamu grevlilerinin drstl ile ilgili kamusal gveni korumak arasndaki uygun dengenin nasl salanaca konusuna dikkat ekmektedirler. 8. Bireysel etik (davran) kamu grevlilerinin dier vatandalar gibi mahremiyete sahip olup olmadklar sorusuyla ilgilidir. Kernaghan ve Langforda gre, kiisel davrann kar atmas yaratt durumlarda iki anahtar koul bulunmaktadr:

(a) bir kamu grevlisi kamusal gcn ne zaman uygun olmayan bir biimde kullanmaya eilimlidir? (uyuturucu bamllnda olduu gibi); ve (b) "bir kamu grevlisinin davran ne zaman devletin ya da belli bir kamu idaresinin itibarnn nemli lde sarslmasna yol aar ve bylece, kamu grevlilerine duyulan kamusal gvene zarar verir? (Kernaghan ve Langford, 1990, 152). Kernaghan ve Langford, bu konuda kamu grevlilerinin dahil olduu sorgulanabilir ve uygun olmayan her bir davrann kendi koullarnda deerlendirilmesi gerektiini vurgulamaktadrlar. kar atmasnn yolsuzluun nlenmesinde boyutu bulunmaktadr: kamu politikalarnn yaplmas srecinde tarafszlk, adil davranma ve aklk. (Doig, 2008, 119). Kapsaml bir yolsuzlukla mcadele program, yapsal bir ereve, nleyici dzenlemeler, izleme ve soruturma birimleri ve usulleri ile bir ceza sistemi de dahil olmak zere kar atmas ile ilgili kurallar da iermelidir. (Mendieta, 2008, 113). Bu nedenle, kar atmas ile ilgili dzenleme yolsuzluun nlenmesine ve yolsuzlukla mcadeleye yardmc olur. Ayrca, kamu sektrnn btnln (gvenini) oluturmaya ve demokrasinin gelimesine de yardmc olur.
9

kar atmas Trleri ve kar atmasn Dzenleme Aralar Artan sayda OECD lkesi potansiyel kar atmas durumlarn tanmlamak, nlemek ve ynetmek zere standartlar oluturma amacna ynelik kar atmas ile ilgili yasalar ve kodlar (ynetim ilkeleri) kabul etmektedirler (OECD, 2003). Dnyada esas olarak kategori kar atmas rejimi bulunmaktadr: dzenleme, ykmllk ve uygulama mekanizmalarna bal olarak snrlayc yaklam, lml yaklam ve yumuak yaklam (Demmke et al., 2007, 132). Tm kurumlar iin geerli olacak genel bir kar atmas yasas kabul eden ok az sayda demokratik lke bulunmakla birlikte, kar atmas kapsamnda baz uluslararas standartlar bulunmaktadr (Demmke et al., 2007, 28): Kurallar, kodlar, standartlar ve ilkelerden oluan bir yap. Bu aralar genellikle birok yasaklar ve snrlamalar iermektedir (rnein, deeri 250 Avronun zerinde hediye almama gibi). Beyan politikalar ve bir kamu makamn elinde bulunduranlarn potansiyel kar atmalarn ve dier menfaatlerini kaydetmesi istenilen bir menfaatler sicili. Burada, saydamlk koullar, ayrntl raporlama zorunluluu ve zel koullar (rnein, elerin faaliyetlerinin kaydedilip kaydedilmeyecei gibi) farkl olabilir. zleme ve uygulama mekanizmalar. Burada, etik sorunlar zerinde tavsiye verecek ya da kurum ierisinde kar atmasnn gelimesini izleyecek ve kontrol edecek etik komiteleri ile etik komisyonlarn yetki ve kaynaklarna ilikin nemli farkllklar mevcuttur. Ayrca, etik d davranlarla ilgili yaptrmlar (cezai ve idari) ile ilgili nemli farklar bulunmaktadr. Eitim ve retim gereksinimleri.

Kamu ynetiminde potansiyel kar atmas durumlarnn kapsam ve doas gerei tm kar atmalarn nlemek ya da yasaklamak olanakszdr. Yukarda saylan kar atmas trlerini gz nne alarak (maddi/maddi olmayan ve gerek, alglanan ve potansiyel) uygulanabilen bir kar atmas dzenlemesi aadaki amalar tar (Reed, 2008, 10. Ayrca bkz. OECD, 2003, 70): 1. Ortaya kan kar atmas durumlarn olanakl ve uygulanabilir bir ekilde

nlemek, 2. ve kar atmas durumlarnn nerede ortaya kabileceine ilikin kurallar oluturmak

10

3.

Kamu grevlilerine rehberlik vermek ve kendilerini bu durumlara kar daha kolayca

korumalarn salamak. te yandan, kamuoyu ynnden bu tr dzenlemelerle ilgili u deerlendirmeler yaplmaktadr (Demmke et al., 2007, 32): 1. 2. Hkmete olan kamusal gveni ykseltmek, ok saydaki kamu grevlisinin yksek dzeyde btnlk (drstlk) saladn

gstermek, 3. Resmi faaliyetlerin kamusal denetime tabi olmas sonucunda kar atmasnn ortaya

kmasn nlemek, 4. Mali durumlarn kamusal denetime amaya cesaret edemeyecek kiilerin kamu

hizmetine girmesini engellemek ve 5. Kamu grevlilerinin performanslarnn halk tarafndan grevleri dndaki mali

menfaatleri nda daha iyi deerlendirilmesini salamak. Burada ilk olarak u soru akla gelir: Kim bu dzenlemelere konu olacaktr? Bu kurallar, seilmi ya da atanm bakanlar kurulu yeleri de dahil yrtme erkindeki tm kamu grevlilerini kapsar. Bununla birlikte, farkl trdeki kamu grevlileri farkl dzenlemelere ihtiya duyarlar (Lankester, 2007 ve Reed, 2008). Etkili bir kar atmas dzenlemesi iki unsuru dikkatlice dzenlemelidir: farkl erklerdeki rten yelikler ve gizli bilginin ieriden uygunsuz bir ekilde kullanlmas (Demmke et al., 2007, 29). Atanm kamu grevlileri (memur)5 sz konusu olduunda kar atmasn engelleyecek baz kurumsal mekanizmalar baz seilmi grevlilere de uygulanabilir. Atanm ve seilmi kamu grevlileri arasnda birok farklar bulunmaktadr. Memurlar srekli, profesyonel ve tam zamanl grevlilerdir. Seilmiler ise geici, profesyonel olmayan ve yar zamanldr. Memurlar sadece altklar kuruma ve onun kurallarna hesap verirken, seilmi grevliler seimler aracl ile dorudan halka ve yasama meclisine hesap verirler. Memurlar sadece grevleri ve makamlar ile ilgili grmelere katlrken, seilmi grevliler tanm gerei eitli grmelerin ve karar alma srecinin parasdrlar. Bununla birlikte, zellikle vatandalarn siyasileri iktidarda tutmak karlnda rvet aldklar yerlerde, demokratik hesap verme mekanizmalarnn etkisi az olabilir. Yolsuzluu nlemek zere yeterli kontrol ve dengeleme mekanizmalarna tm demokratik lkelerde, ancak zellikle politikaclarn siyasi yanamac ilikileri oluturmak zere kamu
5

Bu kavramlar bu almada e anlaml olarak kullanlacaktr.

11

kaynaklarn zimmetlerine geirme arzusunun gl olduu kaynak zengini lkelerde ihtiya duyulmaktadr (Lankester, 2007, 4). Bu konuda ileri srlen bir baka husus udur (Reed, 2008, 10-11): seilmilerin geici ve kapsaml rolleri profesyonel memurlara gre menfaatlerin beyan konusuna vurgu yaparak, karar alma srecinden dlanmaya daha az vurgu yaparak ve hatta grev d faaliyet ve menfaatlere daha da az vurgu yaparak daha az dzenlemeyi gerektirebilir. kinci yntembilimsel konu, bir kar atmas dzenlemesinin nasl gelitirileceidir. Dikkat edilmesi gereken birok husus arasnda, zellikle etkili bir uygulama, kod ve dier etik kurallar bunlara uyacak olanlarca sahip klmasna ve iselletirilmesine baldr. ABD gibi lke rneklerine baktmzda, yukardan-aaya yaklam yerine ilerlii olacak bir yasal belgenin kamu grevlilerine danlarak hazrlanmas gerekmektedir (Reed, 2008, 11). Son olarak, kamu ynetiminde kiisel menfaat takibini nlemek zere eitli kurumsal dzenlemeler bulunmaktadr. Bu tr mekanizmalarn listesinde atama ve ykseltmelerde liyakat sistemi, yeterli maa, liderlik, etkili yasama denetimi, etkili sivil toplum denetimi, bilgi edinme yasas ve bamsz medya bulunmaktadr (Lankester, 2007, 3). Bununla birlikte, zgl kar atmas durumlarn (rnein, kamu grevlisinin kiisel menfaati bulunan konular ile ilgilenirken menfaat beyannda bulunmas) ynetecek ak ve genel olarak etik davran salayacak (rnein, szlemeler iin rekabeti ihaleler amak) kurallar olmadan yukarda ifade edilen amaca ulalamaz. Bu hkmler kamu ynetimi ile ilgili genel ya da kar atmas kanunu gibi daha zgl bir dzenlemeye konu olmal ve uygulanmaldr. Bununla birlikte, Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesi Madde 8.5e gre zorunluluk olmasnn tesinde bir etik kod ve davran kurallar dizgesi eitli nedenlerden dolay gereklidir (Reed, 2008, 12). Bir kamu grevlisinin szlemeden doan ykmllnn bir paras olan Davran Kurallar, her eyden nce bir kurumun kendi gereksinimlerine uygun bir biimde tasarlanmaldr. kinci olarak, bir kod kamu hizmeti deerlerinin iselletirilmesine yardmc olmaldr. Ayrca, ... gnmzde kar atmas sistemleri tamamen yasal dzenlemeye deil, uyma ve grevi ktye kullanmann cezalandrlmasna da dayanr. Gerekte, bu sistemler eitim ve davran kurallarnn oluturulmas gibi rehberlik ve uyum salayc nlemler aracl ile kar atmasnn oluumunun engellenmesine ve uygun davrann tevik edilmesine ynlenmitir (Demmke et al., 2007, 43). Genel olarak, etik kurallar gerek ya da potansiyel etik atmalardan kanmak ya da bunlar azaltmak zere drt yaklam belirler: (1) kanma, (2) beyan, (3) mahrum brakma ya
12

da istifa ve (4) ekilme. Bu konuda dzenleme yapanlarn etik ile ilgili olarak karlatklar temel sorunlar genel grupta toplanr: (1) hediye kabul, (2) kiisel ve mali kar atmas ve (3) grev sonras gelimeler. Bu tr dzenlemeler ncelikle belli grevlerin ifasn ve/veya kamu grevlilerin belli makam ve belli menfaatleri kontrol etmelerini yasaklar. kinci olarak, bu dzenlemeler kamu grevlilerinin genel ya da zel durumlarda sahip olduklar menfaatleri aklamalarn zorunlu klar ve son olarak onlarn kar atmasna konu olduklar karar alma srelerine dahil olmalarn engeller (Reed, 2008, 11-12). Yasaklar ve Badamayan Faaliyetler Muhtemel kar atmas durumlarn engellemek amac ile bir kamu grevlisinin resmi grevi dnda e zamanl makamlar, grevler ve menfaatleri ile ilgili yasaklar asli nem tar. Bu yasaklar, zet eklinde ksa bir nlemler listesinden oluur (Reed, 2008, 13): farkl erklerdeki e zamanl grevler, zel sektrde bir grev ya da szlemeden doan bir iliki (rnein, danmanlk), devletin sahip olduu ya da devlet ile i yapan zel tzel kiiliklere ait hisselere sahip olmak (tam ya da belli bir yzdenin zerinde), resmi grevinin bulunduu devlet ya da devlet kurumu ile szleme imzalamak, resmi grev kurumunun i yapt ya da zerinde dzenleyici bir g uygulad bir zel tzel kiilikte almak zere resmi grevinden geici olarak ayrlmak. Dikkat edilmesi gereken bir husus udur ki kamu grevlilerinin maalar belli bir yaam standardn srdrmek iin yeterli olmad durumlarda, grev d gelir kaynaklar resmi grevi ile bir atma halinde deilse yasaklanamaz. Yeniden seilme garantisi olmadan snrl bir grev sresine sahip olan seilmi bir kamu grevlisi grev d bir menfaat izleyebilir. Bununla birlikte, seilmi bir kamu grevlisi bir baka erkte e zamanl bir grev kabul edemez, devlet ile szleme ilikisinde bulunan bir zel irkette grev ya da menfaat sahibi olamaz veya resmi grevini ifa etmesini engelleyecek bir grev veyahutta menfaat kabul edemez (Reed, 2008, 14). kar Beyan Mal beyan ile kar beyan farkldr. kar somut bir menfaat iermezken mal sahiplik ya da dorudan bir menfaati ifade eder. Mal ve gelir beyan dzenli olarak yaplrken menfaat beyan durumsal olarak yaplr. zel karlarn kamu grevlisinin grevini yerine getirirken tarafszln etkilemesi nedeni ile zel karlarn beyan birok lkede zorunluluk olarak dzenlenmitir (Liu ve Kwan, 2000). Kamu grevlileri kendi menfaatlerini beyan etmenin yannda aile yelerinin menfaatlerini de beyan ederler. Bu beyan, kamu grevlilerinin kiisel menfaatleri ile ilgili ve muhtemelen kar atmasna neden olacak kiisel karlarla yakndan
13

ilgili bir listeden oluur. Liste ya genellikle beyan sicilinde kaydedilen kiisel menfaatlerin genel beyanndan ya da parlamentoda veya yesi olduu komisyonda grlecek bir konu ile ilgili her hangi bir menfaatin ortaya kmas halinde (durumsal olarak) beyanndan oluur (Reed, 2008, 14). kar beyannn salad saydamlk sayesinde kar atmas durumlarnn belirlenmesi ve kamu grevlisinin karar alma srecinin dnda tutulmas salanr. Gerek ve potansiyel bir kar atmas durumunu beyan etmek, kamu grevlisinin kendi menfaatine ynelik hareket ettii alglamasn ortadan kaldrr -rnein, greve balarken kiisel mallarn beyan etmek, bamsz bir mtevelli tarafndan ynetilen kayyum oluturmak ve menfaat beyan etmek ya da bir baka bakandan veya grevliden tavsiye almak veyahutta ak bir kar atmas durumunda bu konuda karar almak (Lankaster, 2007, 5). Uygulamaya ynelik olarak, kar beyan nemli karar alma yetkisi olanlar kapsamaldr, rnein, daire bakanlar gibi. Beyan edilecek zel karn deeri ve bykln tanmlamak da ayn oranda nem tamaktadr (Reed, 2008, 15). kar beyan seilmi kamu grevlileri iin daha fazla nem tamaktadr. Seilmilerin grevlerinin doas gerei ayr olarak dzenlenmelerini gerektirmektedir. Bu konuda temel sorun kar beyannn hangi boyutta kamuya ak olacadr. Bir baka deyile, saydamlk ile zel hayatn korunmasnn dengelenmesi hassas bir konudur. Bu balamda dikkatli bir ekilde dzenlenmesi gereken iki nemli konu bulunmaktadr (Reed, 2008, 17). ncelikle, kamu grevlisinin bulunduu makam ne kadar st ise karar alma yetkisi de byktr ve beyann kamuya ak olmas nem kazanr. kinci olarak, beyann ierii ikiye ayrlabilir: kamusal ve kamusal olmayan. Karar alma srecinden mahrum edilme (ekilme) kar beyannn temel sonucu kamu grevlisinin karar alma srecinin dnda tutulmasdr. Bununla birlikte, bu iki yolla mmkndr: kar beyann takiben ya amiri kamu grevlisini karara katlmaktan mahrum eder (dlama) ya da kamu grevlisinin kendisi srece katlmaz (kendini dlama, ekilme). nemli olan husus, kamu grevlisinin uygun amire beyan yapmas ve bu amirin uygun karar vermesidir. Seilmi kamu grevlisinin kendiliinden ekilmesi ve beyan ekli lkeden lkeye deimektedir. Bir seilmiin semene hesap verecei dnld takdirde beyann yaplmas yeterli olacaktr. Bununla birlikte, semenlerin konu ile ilgili ayrntl olarak bilgilendirilmesi temel bir sorundur. Seilmilerin halk tarafndan denetlenmesi seim sistemine baldr. Bu hkmler bakanlar kurulu yelerine de uygun bir ekilde uygulanr.

14

Uygulama Mekanizmalar ve Yaptrmlar kar atmasndan kanmak da dahil olmak zere etik davranlar ile ilgili kodlar ve dier tr dzenlemeler hedef kitleler kadar halk iin de retici bir etkiye sahiptir. Etik kodlar ya da davran kurallarnn kendiliinden (gnll) uygulanma
ABD Hkmet Etii Ofisi (OGE), yrtme erki ierisinde kk bir kurulutur. 1978 tarihli Ynetimde Etik Yasas ile kurulmutur. Esas olarak Personel Ynetimi Ofisinin bir blm olan OGE 1988 tarihli Hkmet Etii Ofisi Yeniden Yetkilendirme Yasas ile 1 Ekim 1989 tarihinde ayr birim haline dnmtr. OGE yrtme erkinde Hkmet grevlileri ile ilgili olarak kar atmasnn nlenmesi iin liderlik yapar ve meydana gelen kar atmalarn zmler. Yrtme erkindeki kurulular ve dairelerle ibirlii yaparak, grevliler iin yksek etik standartlarn geltirilmesi ile Hkmet ilerinin tarafszlk ve drstlk ierisinde yapldna ilikin kamu gveninin glendirilmesine katk salar. OGE ABD Cumhurbakan tarafndan be yl iin atanan bir mdr tarafndan ynetilir. Mdrlk makamndan baka OGE ierisinde OGEnin misyonunu yerine getirmek zere birlikte alan be ayr ofis daha bulunmaktadr. rnein, Genel Danma ve Yasal Politika Ofisi (OGS&LP) yrtme erkindeki grevliler iin Ynetim Etiinin tek rnek yasal erevesini oluturmaktan ve yenilemekten sorumludur. Kurulu programlar Ofisi (OAP) Federal yrtme erki kurulu etik programlarnn izlenmesi ve yardm salanmasndan sorumludur. Her hkmet program iin karar alma srecinin bir btnlk ierisinde gereklemesi esas olduundan, her kurulu bakan Ynetimde Etik programnn gnlk ynetiminden sorumludur. Her kurulu bakan kuruluun Atanm Kurulu Etik Grevlisi (DAEO) olarak hizmet vermek zere kurulutan bir grevli seer. Bu grevliler ve her bir kurulutan ek personel yrtme erki etik topluluu ad altnda destek hizmetle grevlendirilirler ve OGE esas olarak bu grevlilerle alr ve politika ve dzenlemeye ilikin deiiklikleri bu grevlilerle istiare eder. Kaynak: http://www.usoge.gov/

zellii bulunduu iddia edilse de etkili kurumsal yap ve st dzey liderlerin destei olmadan bu tr dzenlemeler yararszdr. Benzer bir ekilde,

uygulama mekanizmalar ve yaptrmlar etkili bir etik rejimin tamamlaycsdrlar. Kurumsal Yap Kamu kurumlarnda etik davranlarn

uygulanmas ve denetimi daire/birim bakan ve deneti gibi amirler tarafndan yerine getirilir. Bununla birlikte, etik erevenin aada belirtilen amalarla uygun bir biimde uygulanabilmesi iin tam zamanl bir etik grevlisinin istihdam edilmesi daha yararl olacaktr (Reed, 2008, 21): Etik standartlar/davran kurallar ile ilgili ihlallere ilikin ikyetleri

incelemek, Kurumdaki denetilere ve dz

grevlilere eitim vermek, Talep zerine ya da kar atmas veya dier etik konularda gelen

sorulara ilikin rehberlik salamak ve Etik erevenin kar atmas

dndaki konularn koordine etmek Bu balamda, komite/komisyon eklinde memurlarn genel beyanlarn ilemek, memurlara kar yaplan bavurular incelemek ve kurum etik grevlilerine rehberlik eitimi vermek zere yeterli kapasiteye sahip merkezi bir rgt oluturulabilir.

15

kar atmas ile ilgili kurumsal aralar lkeden lkeye deimektedir. Birok lkede, izleme ve soruturma kamu
Kamu Hizmeti Komiseri Avustralya Kamu Hizmeti (APS) tekilatnda nemli merkezi bir rol oynar. APS deerlerini geliirmek, performans ve bu ilkelere uyumu deerlendirmek ve tekilatn kapasitesini gelitirmeye yardmc olmak balca grevleridir. Kamu Hizmeti Komiseri hem kanuni yetkiye (1999 tarihli Kamu Hizmeti Kanunu) hem de politika gelitirme sorumluluuna sahiptir. Parlamentoya yllk olarak sunduu raporlarda APS deerlerini uygulayan kurululara ilikin bir deerlendirme, bu kurulularn sistemlerinin yeterlilii ve Davran Kurallar (Code of Conduct) ile ilgili uyum salayc ilemleri dikkate alr. Kamu Hizmeti Komiseri ayrca: Kdemli yrtme erki grevlilerinin istihdamna ilikin tayin srecini onaylar, dari deiiklik dzenlemelerini uygular, Kiiler hakknda aratrma, deerlendirme ve inceleme yapar, Kamu grevlileri tarafndan bildirilen Davran Kurallar ihlallerine ilikin ynetim uygulamalarn (ihbar beyanlar) soruturur, Avustralya Kamu Hizmeti ile ilgili herhangi bir konuda Kamu Hizmeti bakann bilgilendirir, Liyakat ilkesini gelitirir ve uygular, nsan ynetimi politikalar ve ie alma, seme, deiim, ynetim, performans, yetitirme eitimi ve emeklilik uygulamalar gelitirir, APS iinde insan ynetimi konusunda srekli gelime salar, APS ierisinde liderlii glendirir ve APS ierisinde eitim ve kariyer gelitirme frsatlarnn yaratlmasn koordine eder ve destekler

kurumlarnn hiyerarik yaps ierisinde yerine getirilir. Bu konuda az sayda

bamsz birimler bulunmaktadr. rnein, Letonya Yolsuzluun Mcadele nlenmesi Brosu, ve

Yolsuzlukla

Portekiz

Anayasa Mahkemesi ve ngilteredeki Kamu Yaamnda Standartlar Komitesi gibi

(OECD-SIGMA, 2007b, 15-16). Uygulama kurumlarnn trleri

aadaki gibidir (Gilman, 2005): 1. Yolsuzlua Kar Bamsz

Komisyonlar: Hong Kong, Kore, AvustralyaYeni Gney Galler. Drdnc hkmet erki gibi kabul edilen bu kurumlar, yrtme, yasama ve yarg erklerini denetlemekle grevlidirler ve devlet ile i ilikisi bulunan irketlerden etkili etik kodlar gelitirmelerini talep ederler. 2. lkelerindeki ngiliz Milletler Bu Topluluu kurumlar

kurumlar:

Etik Danma Hizmeti Etik Danma Hizmeti tm APS grevlilerine aktr ve iyerinde etik konulara ve bu konularda etkili kararlarn nasl alnacana ilikin tavsiyelere ihtiya duyan tm grevliler bu hizmetten yararlanr. Kaynak: http://www.apsc.gov.au/

kurallardan ziyade deerlere ncelik verirler. En iyi rnekler, Komitesi Kamu Yaamnda Hazine

Standartlar

(ngiltere),

Kurulu ve Etik Komiser Ofisi (Kanada) ve Kamu Zelanda). 3. Hizmetleri Komisyonu (Yeni

ABD Hkmet Etii Ofisi: Uygulama mekanizmasndan tamamen ayrdr. Bu

kurum esas olarak yrtme erkinde alan grevliler iin Hkmet Etiinin genel bir yasal erevesini oluturur ve gelitirir. Ayrca, Federal yrtme erki iin kurumsal etik programlarn izler ve destek salar.

16

4.

Fransz Yolsuzluu nleme Merkezi Hizmet Birimi: Olduka gvenilir

olmakla birlikte dier kurumlardan zel bir grev iin seilmi az sayda yneticiden oluur. Grev alan sadece kamu hizmetini deil, ayn zamanda shhi tesisattan elektrik ilerine, spordan eczacla kadar ticari faaliyetler alanlarn da kapsar. 1995te Fransada her bir kamu hizmeti iin (merkezi, blgesel ve kamu sal) Etik Komisyon (Commissions de Dontologie) kurulmutur. 6 ubat 2007 tarihli Kamu Hizmetinin Modernizasyonu Yasasnn 6. Maddesine uygun olarak bu komisyon tek bir komisyona halinde birlemitir. Komisyon Devlet urasndan (Conseil d'Etat) bir yenin bakanlnda Saytaydan bir ye ve belli niteliklere sahip dier yeden oluur. yeler yl iin bir kararname ile atanr ve yeniden seilebilirler. dare, komisyonun eski bir kamu grevlisinin zel bir irkette greve balamas ile ilgili grne uymak zorunda deildir (Soccoja, 2007, 4-5). Savclar konu ile ilgili cezai soruturmalar yrtrler. Hemen hemen tm lkelerde konu ile ilgili idari soruturma, bu konular izlemeye yetkili birim tarafndan yerine getirilir.

17

Kamu Yaamnda Standartlar Komitesi 25 Ekim 1994te Babakan John Major aadaki gerekelere dayanarak Kamu Yaamnda Standartlar Komitesinin kurulduunu duyurdu: Mali ve ticari faaliyetlere ilikin dzenlemeler de dahil olmak zere kamu makamn elinde tutan grevlilerin ynetim standartlarna ilikin mevcut dzenlemeleri incelemek ve kamu hayatnda yksek davran standartlarn gerekletirmek zere mevcut dzenlemelerde yaplmas gerekli olan deiiklikler konusunda tavsiyelerde bulunmak. 12 Kasm 1997de Babakan Tony Blair gerekeyi genileterek: siyasi partilerin finansman ile ilikili konularda mevcut dzenlemelerin deitirilmesine ynelik tavsiyelerde bulunmay da eklemitir. Komite, srekli bir kurum olarak kurulmutur ve yeleri yl iin seilir. lk Bakan Lord Nolan 1997-2001 arasnda grev yapmtr ve Komite uzun bir sre onun ad ile anlmtr. Kaynak: http://www.public-standards.gov.uk/index.html Kamu Hizmeti Komiseri Nolan Komitesi bamsz bir Kamu Tayin Komiserinin oluurulmasn nermitir. Komiserin grevi bakanlk ve ilgili tekilatlarda yaplan atama srelerini incelemek, dzenlemek ve buralarda yaplan atamalar onaylamaktr. Komiser her yl kamudaki atamalara ilikin bir rapor ile kamudaki atama srecine ilikin bir kod hazrlar. Kamu Hizmeti Kanunu tm kamu grevlilerinin almasn dzenleyen, uygulamadaki temel deerler ve standartlar ierir. Babakan tarafndan atanan Komiser bakanlar tarafndan yaplan atamalarn liyakat, adil olma ve ak yarma esaslarna uygun olarak yaplp yaplmadn inceler. ngiltere ve Galler Kamu Tayin Komiseri Kralie tarafndan atanr, hkmetten bamszdr ve kamu grevlisi statsnde deildir. Komiserin temel grevleri: Grev alanna giren kamusal atama srelerini dzenlemek, Atamalarn liyakat ilkesine gre yaplmas konusunda tayin yetkisinde bulunanlar iin bir uygulama Kodu yaymlamak, Tayin srecinde yararlanlmak zere klavuz yaymlamak, Grev alannda yaplan atamalara ilikin ikyetleri incelemek, Uygulama Koduna ne kadar bal kalndn izlemek, Atamas yaplanlarn siyasi faaliyetlerini (parti ya da bir aday adna halen ve son be yl ierisinde yaplan) incelemek, Grev alanna giren kamusal atamalarda liyakat ilkesini esas alarak, atamalarn ekonomi, etkililik ve verimlilik ile frsat eitliine uygun olarak yaplmasn gelitirmek.

Kaynak: http://www.publicappointmentscommissioner.org/

Yaptrmlar Bir saha almasna gre (OECD, 2003, 75), kar atmas ihlalinin sonular deiiktir: disiplin soruturmas ve cezai kovuturma dahil olmak zere kiisel sonular ve kusurlu karar ve szlemelerin iptali de dahil idari (ynetimsel) sonular (Reed, 2008, 22). Uygulama ilemleri ve yaptrmlar kar atmas ile ilgili hkmlerin (yasal olarak m
18

szlemeye bal olarak m balayc olduklar) yasal statsn yanstr. Bu balamda, kamu grevlileri kar atmasna yol aan durumu ortadan kaldrmak zorundadrlar. rnein, yetkisiz ya da yetkili olarak, ancak uygun olmayan bir beyana dayanarak ifa ettikleri faaliyetlere son vererek (OECD, 2003, 77). hlalin ciddiyetine bal olarak, kamu grevlileri hakkndaki disiplin cezalar uyardan knamaya para cezasndan grevin yeniden dzenlenmesine, grevin askya alnmasndan ihraca kadar deiebilir (Ibid.): htar ve uyar Para cezas ya da knama Maatan kesme Grev deiiklii Kademe almada gecikme, grev devri hra, ie son verme kar atmasnn ihlali Avusturya, Fransa, rlanda, Gney Kore ve Slovakya gibi lkelerde hem disiplin soruturmasna hem de cezai kovuturmaya konu olur. Baz lkelerde kamu grevlisi stats iptal edilir (Macaristan), bazlarnda ise kdemli grevliler grevinden alnr (Portekiz). Ayrca, grev srasnda uygulanacak baz yaptrmlar yannda, grevden ayrldktan sonra emeklilik hakknn kaybedilmesi gibi yaptrmlar da uygulanr. rnein, Almanyada, kar atmas hkmlerini ihlal eden emekli bir memur emekli aylnn yzde 30unu geri demitir (Ibid.). Hkmete duyulan gvenin yksek olduu lkelerde, rnein Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve svete, danma ve tavsiye, bilgi paylam ve farkndalk yaratma yntemleri ile birlikte uygulanabilir nleyici bir nlem olarak uygulanmaktadr. Kamu ihalelerindeki ihlallere ilikin olarak, bir baka nleyici nlem kusurlu karar iptal etmek ve ilgili irketin ismini belli bir sre iin kara listeye almaktr (ibid., 78). kar atmasn Ynetmek: OECD lkeleri Hakknda Karlatrmal Genel Bak 6 Bir yandan, artan toplumsal beklentiler, siyasi yaamda saydamlk konusundaki kamusal talep ile medya ve muhalefet partileri tarafndan yaplan yakn kamusal denetim, te yandan kamu ve zel sektrler arasndaki yakn etkileim (daha gri alanlar ve kamu grevlilerinin iadam gibi tavrlar gibi), OECD lkelerinde etkili kar atmas politikalarn gerektirmitir.
6

Bu blm OECD, 2003, 44-100den zetlenmitir.

19

OECD lkelerinin birou kanun ve ynetmeliklerde kar atmasn dzenlemitir, ancak az sayda lke kar atmas ile genel bir tanm kanunlarna eklemitir. Avrupa lkelerinde, kar atmas birincil dzenlemeler eklinde kamu hizmeti ya da kamu ynetimi kanunlarnda dzenlenmitir. Az sayda lkenin anayasalarnda kamu yararna hizmet etmek zorunluluu yer almaktadr. Son dnemde, birok OECD lkesi kar atmas kanunlar ya da kodlar kabul ederek potansiyel kar atmas durumlarn tanmlama, nleme ve ynetmeye almaktadr (ibid., 45). Ayn zamanda, konu ile ilgili yaklamlar ve aralarda deiiklikler grlmektedir. ABD gibi baz lkeler kural-temelli yaklamlarn srdrrken, tepkisel cezai soruturmadan daha ok nlem almaya ynelik eitim, retim ve danmanlk programlarna ynelmektedir (ibid., 51). Kural temelli yaklam (itaat temelli etik rejim) kamu grevlilerinin uygun olarak hesap verecei istenilen standartlara ilikin daha ak bir ereve belirlerken ilke temelli yaklam (drstlk temelli etik rejim) benimseyen lkelerdeki genel bir tanm eksiklii, atan zel karlarn tanmlanmas ve aklanmas konusunda kamu grevlilerinin farkndaln yaratarak giderilmektedir. rnein, Avustralya Kamu Hizmeti Kurumunda, eitim program ile birlikte kodlar ve klavuzlar kamu grevlilerinin muhtemel mali ve dier kiisel atma durumlar konusunda farkndalklarn gelitirmektedir (ibid., 55-56, ayrca bkz. Demmke et al., 2007, 129-131). Kamu grevi ile badamayan mali ya da siyasi faaliyetler deiik lkelerde farkl bir ekilde dzenlenmitir. Gl idare hukuku gelenei olan lkeler ayrntl badamazlk listeleri ve durumlar hazrlarken, skandinav lkelerinin ou bu durumlar bireysel olarak ve kendi koullarnda deerlendirmektedir. kinci i gibi (ynetim kurulu, disiplin kurulu ya da ticaret kanuna gre faaliyet gsteren bir irketin denetim komisyonu yelii) maddi menfaatler en nemli badamazlk konusunu oluturmaktadr. rnein Japonyada, bu yasaklar kamu grevlilerinin genel olarak siyasi faaliyetleri, polis, Seyrsefer Gvenlik Kurumu ya da ceza kurumlarndaki personelin ii rgtlerini kurma ve bunlara ye olma konularndaki yasaklar kapsar. ABDde belli durumlarda yrtme erkinde alan grevlilerin siyasi ba toplamalar yasaktr Buna karlk, rnein, Norvete kuvvetler ayrl ilkesi dnda herhangi bir resmi snrlama bulunmamaktadr: rnein, bir memurun parlamento yesi seilememesi gibi. Badamazlk, bireysel durumlara gre yasal ve etik ilkeler temelinde belirlenir (ibid., 67). OECD lkelerinde kamu grevlilerinin kiisel ve yakn aile yelerinin karlarn beyan etmeleri zorunluluuna ek olarak, bu konuda kullanlan en nemli ara, kamu grevlilerinden grevden ayrldktan sonra yapmak istedikleri emeklilik planlar konusunda
20

bilgi istenmesidir (ibid., 70). Bu balamda, Avustralya gibi lkelerde yerel dzeyde seilmi kamu grevlilerinden maddi menfaatlerini aklamalar istenmektedir. Ayrca, kamu ve zel sektr arasndaki yakn ilikiler dikkate alnarak maddi karlarn devri iin kayyum gibi baz mekanizmalar ngrlmtr. Bundan baka, kamu kurulularna yksek gven duyulan rnein, Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve sve gibi lkelerde, kamu grevlilerine danma ve tavsiye hizmeti verilmektedir. Bu balamda, amirlerin liderlik nitelii astlarna bir rnek oluturmak ynnden nemlidir. Amirler kar atmas durumlarnn etkili bir biimde nlenmesinde rehberlik, eitim, danmanlk ve izleme konularnda nemli bir rol oynarlar. Eitim ve politika belgelerinin datlmas farkndalk yaratmak iin nemli yntemler olarak kullanlrken, yneticiler kar atmas politikalarnn uygulanmas ile ilgili gerek glklerin aka ortaya kt ve tartld iveren ve alanlar arasnda ak bir iletiime dayal bir alma ortam yaratmada nemli bir rol oynarlar. Byle bir ak rgt kltr yaratmak iin yneticiler, hkmet tarafndan salanan merkezi destek mekanizmalarnn yardmna ihtiya duyarlar (ibid., 80). Almanya, Polonya ve ABD gibi birok lkede greve yeni balayan kamu grevlileri iin uyum eitimi verilir. Hizmet ii eitim gnlk almaya ilikin etik davran standartlarnn uygulanmas, kar atmasnn cezai stats ve kamusal ve gvenli mali beyan zorunluluklar konularnda younlar. Ayrca, Hkmet Etik Ofisi gibi ilgili hkmet kurulular birok eitim faaliyetine ek olarak, el kitab, bror, grsel-iitsel materyaller ve enformel tavsiye notu ve ksa notlar eklinde grevliler iin hazrlanm etik davran standartlarna ilikin eitli yaynlar salar. Yeni Zelandada Kamu Hizmeti Komiseri (SSC) kamu hizmeti davran kurallar eitim klavuzu ile bir CD-ROMdan oluan bir kaynak kiti vermektedir. Kanadada, davran kurallarna uygun olan ve olmayan zgl rnekler yannda genel ilkeler ve standartlarla ilgili bir klavuz gelitirilmitir. Bu klavuz kar atmas ve Kamu Hizmetinde Grev Sonras Kod isimli kaynan uygulanmas iin bir ara olarak gelitirilmitir (ibid., 79-80). OECD lkelerinin birounda, yneticiler ve denetiler kar atmalar ile ilgili konularda astlara danmanlk yapmak zere grevlendirilmitir. Dier baz lkelerde (Kanada, Danimarka, Fransa, Japonya, Polonya, svire ve ABD), rgt iinde kendisini bu konuya adam bir grevli (rnein, etik grevlisi, insan kaynaklar ynetimi ya da hukuk uzman) ya da baka rgtler (rnein, bamsz komisyonlar, etik ofisler ya da birlikler) bu konuda tavsiye verirler (ibid., 81,83).

21

Benzer bir biimde, izleme grevi esas olarak amirler tarafndan yerine getirilir. Ayrca, merkezi hkmet tekilat (rnein, mlki idare makamlar) ve d kurumlar (mlki ve kamu hizmeti komisyonlar, ba denetiler, bamfettiler, ombudsman ve anayasa mahkemeleri) da kar atmas politikalarnn uygulamalarn izleme iini yerine getirebilirler. Daha nce ifade edildii gibi, rnein, Kanadada, iki farkl kurum bu konudaki politikann uygulanmasn denetler: bakanlar ve dier st dzey kamu grevlileri iin Kanada Hkmeti Etik Danman ve dier kamu grevlileri iin daire bakanlar ile birlikte Hazine Kurulu Sekretaryas (ibid., 84). Sadece az sayda lkede (Almanya, Macaristan ve ngiltere) ihbar yolu (kamu sektrnde grevin ktye kullanlmasnn bakalarnca bildirilmesi) ile tespit yaplmaktadr. ncelenen dier lkelerde herhangi bir sistem bulunmamaktadr (Ayrca bkz. OECD-SIGMA, 2007b).

Birok lkede, rnein Almanya, Hollanda ve ABD, kamu hizmetinde grev yapan kdemli grevliler ve daha geni anlamda vatandalar kar atmas politikalar konusunda durumsal bakanlk aklamalar ya da yllk raporlar Avustralyada Kamu Hizmeti Komiserinin Parlamentoya yapt yllk bildirim- ile bilgilendirilir (Ibid.). kar atmas politikasn deerlendirmek zere, Kanada, Almanya, Polonya, spanya ve ABD gibi lkelerde bu konuda zel aralar ile grevlilerden geri besleme alma yntemleri uygulanr (ibid., 89). Birok OECD lkesinde kar atmasndan kanmak iin eitli mekanizmalar zellikle farkndalk artran ve saydamlk salayan- birlikte kullanlr. Eitim ve danmanlk yannda, zel karla ilgili yllk resmi gncelleme bildirimleri kamu grevlilerinin zel menfaatlerini kendiliinden aklamalar iin anahtar unsurlardr. te yandan, bireysel drstlk dzenlemelerine daha az yer veren sistemlerde, yasal dzenlemelerin gncellenmesi etkili bir sistem iin anahtar bir unsurdur (ibid., 88-89). Son olarak, birok lkede esasa odaklanan, esnek yapda ve ak bir anlatma sahip bir davran kurallar dizgesi tm kamu sektrnde kar atmas iin ve kamu ile zel sektr ara yz gibi yeni ortaya kan konular kadar, lobicilik gibi zgl ilikileri de aklamak zere ortak bir standart eklinde kullanlabilir.

22

AB yesi lkelerde Hkmet yeleri in kar atmas Politikalar zet Tablosu

Badamayan Faaliyet Davran Kurallar

Mesleki Sadakat

Mesleki Gizlilik

x Almanya Avusturya x Belika Birleik Krallk x x Bulgaristan ek Cumhuriyeti x Danimarka x Estonya Finlandiya x Fransa x Hollanda x rlanda x sve x spanya talya Kbrs (Rum) Letonya x Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Polonya Portekiz x Romanya Slovenya Slovakya Yunanistan x -

x x

x x x

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

Kararname

Ynetmelik

lkeler

Anayasa

Kanun

x x x x x -

x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

Grevler

lgili Dzenlemeler

x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

x x x x -

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x

x x x x x x x x

x x

x x x x x x -

x x x x x x x

x x x x x x x -

x x x x x x x -

x -

Kaynak: Demmke et al., 2008, Ek 3ten derlenmitir.

Uygulama Mekanizmalar

Grev sonras

Gelir Beyan

Tarafszlk

Seyahatler

Hediyeler

x x x -

x x

x -

23

AB yesi lkelerde Parlamento yeleri in kar atmas Politikalar zet Tablosu

Badamayan Faaliyet

Davran Kurallar

Parlamento Karar

Ynetmelik

lkeler

Anayasa

Almanya Avusturya Belika Birleik Krallk Bulgaristan ek Cumhur. Danimarka Estonya Finlandiya Fransa Hollanda rlanda spanya sve talya Kbrs (Rum) Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Yunanistan

x x

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

tzk

Kanun

x x x x x x x

x x x x

x x x x x x x x x x x x x x x x

x x

x x x x x x

x x x x -

x x x x x x

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x -

x x x x x x x x x

x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x

x x -

x x x x x x x x x x x x x x

x x x x x -

x x x x x x x x x x x x x x x x x -

x x -

x x

x x

x x x x x x x x x x x x x x x x -

x -

x x x x x x x -

x x x x x x -

x -

x -

Kaynak: Demmke et al., 2008, Ek 3ten derlenmitir.

Mekanizmalar

Grev sonras

Gelir Beyan

lgili Dzenlemeler

Mesleki Sadakat

Mesleki Gizlilik

Tarafszlk

Seyahatler

Hediyeler

Grevler

24

Trk Kamu Ynetiminde Etik Sorunlarn Nedenleri Trk-Osmanl devlet gelenei uzun bir gemie sahiptir. Osmanlnn Altn anda, adalet, liyakat ve haram mal yememe ynetimin temel unsurlar saylrd. slami gelenekten miras alnan adalet mlkn temelidir deyimi ada Trk devlet sisteminde de kullanlmaktadr. Buna ek olarak, Osmanl devlet geleneinde ahlak ve iyi ynetiimi ifade eden Nasihatname, Ftvvet ve Ahilik gibi ok sayda gelenek bulunmaktadr. Bununla birlikte, Osmanl devlet idaresindeki bozulmaya bir yant olarak, Tanzimat dneminde (1839) patrimonyal devlet gelenei ussal-yasal modern bir brokrasiye dntrlmtr. Hukuk devleti ilkesi ve brokratik atamalarda uygulanan liyakat sistemi bu reformlarn en nemli ynlerini oluturmutur. Ancak patrimonyal devletin z olan halkn devlete tabi olmas deimemitir. Tm toplumsal ve ahlaki kodlar buna gre tanmlanmtr. Cumhuriyet dneminde de ussal-yasal bir brokrasi bu mirasa bal bir ekilde kuruldu. Brokratik-sekinci ynetim kltr yanamac ve siyasi kollamaclk eilimleri ile birleerek uzun bir sre Trk devlet sistemine hakim olmutur. Trk kamu ynetiminde kurumsal reform kltrel ynleri dikkate alnmadan devam etmitir. Bu nedenle, zellikle 1970lerin ikinci yarsnda Trk kamu ynetimi youn ve yaygn bir etik kriz ile karlat. Bu gelime, sadece endstri sonras toplumun, enformasyon toplumunun etkisi deil, ancak sistemdeki yapsal-ilevsel yozlamann bir sonucuydu (Emre, 2000). 1980-sonras brokrasinin azaltlmasna ynelik srete kamu sektrndeki yozlama daha da artt. Trk kamu ynetiminde yozlam ilikilerin rgtsel bir sorun olarak ortaya kt yaygn bir ekilde kabul edilmektedir (zdemir, 2008). Bu durum, yaplmamas gerekenin yaplmas ya da yaplmas gerekenin yaplmamas eklinde tanmlanabilir. Etik d davran genel olarak yolsuzlukla sonulanabilir. Bu nedenle, kamu ynetiminde etik d davranlarn nedenlerini anlamak iin yasal-idari unsurlar kadar kltrel unsurlar da nemlidir. kar atmasndan kanmak da dahil olmak zere etik ilkelerin suistimali ile yolsuzluk ayn ey olmasalar da etik ve yolsuzluk arasnda yakn bir iliki bulunmaktadr. Yeni bir alma sonularna gre, kamu ynetiminde yolsuzluun balca nedenleri unlardr (Yksel, 2005, 85-105): 1. 2. 3. Kamu hizmetinde hukuk devleti ilkesi oluturulmamtr; Kamu hizmetinde etik kltr oluturulmamtr; Brokrasi; a. Merkeziyetilik ve statko baattr; b. Yerel ynetimlerin denetimi sorun oluturmaktadr; c. Siyasetiler kamu ynetimini etkilemeye almaktadrlar; d. Takdir yetkisi keyfi olarak uygulanmaktadr; e. Kamu hizmetlerinde kalite nemli bir sorundur;
25

f. Brokratik hizmetlerde kalite nemli bir sorundur; g. Kamu hizmetlerinde kararszlk yaygndr; h. Krtasiyecilik. 4. dari usul eksiklii; 5. stihdam sorunlar; 6. Deneyimsizlik; 7. Ekonomik unsurlar; 8. Eitim yetersizlii; 9. Yetersiz sivil toplum ve medya; 10. Brokratik ayrcalklar; 11. Toplumsal yap. Merkezi brokratik sekinlerin hakimiyeti ile birleen gl devlet gelenei 1950lerden bu yana parti-merkezli brokratik bir yapya dnmtr. Siyasi kayrmaclk brokraside etik deerlerin yozlamasna neden olmutur. Ayrca, 1970ler ve 1980ler boyunca devam eden siyasi istikrarszlk ve sosyo-ekonomik politikalar kamu ynetimindeki deer sistemini erozyona uratmtr (Emre, Hazama ve Mutlu, 2003; murgnlen, 2003 ve murgnlen ve ktem, 2005). Trk kamu ynetimindeki brokratik kltr, topluluk, dayanma ve grup/topluluk uyumu zerine kurulmutur. Esas olarak gven eksikliinden kaynaklanan bu durum

toplumsal kltrn de bir yansmasdr. Ortalama bir vatanda gibi bir kamu grevlisi de bir topluluun yesi olarak kendisini gven iinde hissetmektedir. Dier gruplara kar olumsuz tavr almak, sorumluluk almaktan kanmak, znellik, kayrmaclk ve topluluk liderlerinin toplumdaki ve kamu ynetimindeki yeri ve nemi kamu ynetiminin genel yapsn etkilemektedir (Emre, Hazama ve Mutlu, 2003). Bir taraftan, devlet ve toplum arasndaki ilikiler esas olarak Osmanl dneminden bu yana merkezi idarenin denetim ilevi ile uyum ierisinde korku ve pheye dayanmaktadr. Otokratik devlet geleneinden kaynaklanan, genelde toplumda gvenin azalmas ve devlet kurumlarna yksek gvensizlik hissi kamu sektrndeki yolsuzluk ilikilerinden olumsuz etkilenmitir. Genel olarak toplumda ve zel olarak devlet kurumlarnda gvenin yeniden oluturulmas etkili bir etik sistemin kurulmas ile baarlabilir. Dier yandan, devletin sorgulanamaz nitelii Trk kamu ynetiminde etik davrann gelitirilip oluturulmasnda bir baka temel engeldir. Bu nedenle, birok su fiili yasal kurallar aracl ve devlet menfaatlerinin korunmas dncesi ile uygun grlmektedir (mrgnlen ve ktem, 2005).

26

Kurumlara Gven, Trkiye (2002-2008, %) Kurumlar Silahl Kuvvetler Polis Dini Kurumlar Parlamento Adalet Hkmet Televizyon Radyo Sendikalar Basn Siyasi Partiler Kamu Hizmeti 2002 81 68 67 47 46 16 2003 82 69 63 65 66 17 18 2004 89 69 77 76 65 80 47 50 38 34 24 2005 88 73 73 72 69 72 50 45 38 25 38 2006 38 48 35 22 2007 84 69 64 64 63 63 32 31 28 23 23 2008 82 64 47 60 47 25 28 23 18 -

Kaynak: http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm

Etik d davrana yol aan bir baka temel unsur yetersiz etik altyapdr. Bu erevede dikkate alnacak balca sorun alanlar arasnda, kamu hizmetinde etik ilkelerin yetersizlii, hesap verme mekanizmalarnn iletilememesi, kamu hizmetinde hukuk devleti kavramnn yozlamas, kamu hizmetinde etik kltrn yetersizlii, merkeziyeti ve statkocu brokratik yap, takdir yetkisinin keyfi kullanm, saydamln bulunmamas ve bu konuda eitim yetersizlii saylabilir (TSAD, 2005). Kamu ynetiminde etik d/yolsuz davranlara ve ilikilere yol aan bir baka unsur bir kiinin ne pahasna olursa olsun resmi makam/grevini elinde tutmak istemesidir. Bu durum kamu grevlisini etik d davranmaya tevik eder. Ayrca, kamu grevlisinin iyi niyeti etik d davranlarn gelitirilmesine neden olabilir. Bundan baka, bir kamu grevlisi gz a birisi olabilir ve menfaat karl etik d ilikilere girebilir. Ksa srede keyi dnme yakn dnemlerde Trkiyede bir slogan olmutu. Ayrca, brokratik srete dostluk ya da bir arkadaa yardmc olmak (misafirperverlik) kamu vastalarnn, aralarnn ve kaynaklarnn yasa d olarak akraba ve arkadalarn menfaatine kullanlmas ile sonulanabilir. Son olarak, baz kamu grevlileri mevcut makam ve grevlerini emeklilik sonras menfaat elde etmek iin kullanmak dncesi ile etik d olarak mevzuata aykr hareket edebilirler (zdemir, 2008). Kamu grevlileri kamu yararn ya da devletin menfaatini korumak dncesi ile bazen mevzuat esnek bir ekilde uygulayabilirler. Bu durum, hukuk devleti ilkesini zedeler. nsan ilikilerinin kristallemesi ve bireyselleme yolsuz ilikileri daha da artrr. Sonu olarak, halk yaama anlam vermek iin sahip olduu evrensel, dini ve insani deerleri de dahil
27

olmak zere toplumsal deerlerini yitirir (arka ve Bali, 2008). Bu nedenle, etik tutum ve davrann kltrel ynleri yasal boyutu kadar nemlidir. Uluslararas Saydamlk rgtnn 2003 Global Yolsuzluk Barometresine gre, deneklerin yzde 76,1i yolsuzluun Trk toplumunun kltr ve deerlerini nemli bir ekilde etkilediini ifade etmitir. Buras

Trkiye, her ey olur gnlk yaamda bir slogan olmutur. Cezai yaptrmlara karn, brokraside kurallar gz ard etmek, atlamak ya da esnetmek yaygndr. Bunu destekleyen sosyo-kltrel bir unsur ispiyonculuun Trk kltrnde olumsuz bir anlama sahip olmasdr. spiyonculuk ya da teknik tabirle ihbarclk alma arkadalar ve hatta komular tarafndan bile olumsuz bir karlk grlmesi ile sonulanr. Toplumsal bir bak as ile bir saha almas vurucu bir bulgu ortaya koymutur: deneklerin nemli bir ounluu, Trkiyede insanlarn byk bir blmnn kendi menfaatleri iin kamu yararn ihlal edebileceklerini iler srmtr (TESEV, 2001). Kamu hizmetinde u ya da bu nedenle rvet alp vermek olaan bir uygulamadr (TSAD, 2002). Gerekte, rvet, polis, gmrk, salk ve hatta eitim sektrnde yaygndr. Bir baka almada, hzl kentlemenin yerleik toplumsal yaplarda ve ahlaki ve toplumsal

denetim mekanizmalarnda rmeye yol at ifade edilmektedir (elen, 2007). Bu srete, bu yaplar zayflam ve sras ile yolsuzluk ve rvet artmtr. Trkiye Yolsuzluk Alglama Endeksi (YAE, 0-10) YIL 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 SIRALAMA 64 77 77 65 60 64 58 YAE 3.2 3.1 3.2 3.5 3.8 4.1 4.6

Kaynak: http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi Uluslararas Saydamlk rgt tarafndan hazrlanan Yolsuzluk Alglama Endeksi kar atmas da dahil yasal dzenlemeler ve uygulamalardan oluan standartlatrlm bir endekstir. Son yllarda Trkiyenin genel puan iyilemekle birlikte, hala demokratik deneyimi daha az lkelerin gerisinde kalmtr. Daha nemlisi, tm kamu kurumlar ve zel sektrn yolsuzluktan ciddi bir biimde etkilendii alglanmaktadr ve birok kurumun puanlar 2004ten bu yana deimemitir. Bu durum, Trkiyede etkili bir etik rejime olan ihtiyac vurgulamaktadr. Bu nedenle, etkili
28

uygulama mekanizmalar kadar uygulanabilir bir idari reformun yaplmas ve etik deerlerin tevik edilmesi de bu alglamalarn tersine evrilmesi iin yaamsal bir nitelikte grnmektedir. Trkiyede Farkl Sektr ve Kurumlarda Yolsuzluk Etkisi, 2004 ve 2007
Bu lkede aadaki sektrlerin yolsuzluktan ne lde etkilendiini dnyorsunuz? (1: yolsuzluktan hi etkilenmemi 5: yolsuzluktan olduka etkilenmi)
Eitim sistemi Siyasi partiler Dini kurumlar Hkmet d kurulular Hukuk sistemi/Yarg Elektrik, doalgaz vb. Vergi idaresi Parlamento dnyas/ zel sektr Gmrkler Salk hizmetleri Silahl Kuvvetler Tapu ve Ruhsat Medya

2004 4,0 2007 3,7

3,8 3,6

3,9 3,8

4,0 4,0

Polis

4,1 4,0

4,2 4,1

4,1

3,8 3,7

4,1 4,0

3,9 4,0

3,8 3,9

4,1 4,0

3,1 3,4

3,5 3,7

3,3 3,4

Kaynak: http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/gcb/2004__1 ve http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/gcb/2007

Doal olarak, bir lkede kamu personel rejiminin nasl ynetildii o lkedeki etik standartlar iin yeterince aklaycdr. Her hkmet Trkiyede kamu personel rejiminin bir reforma gereksinim duyduunu vurgulamtr. Ancak tm hkmetler adam kayrmaya ve kollamaya dayal fazla personel istihdam etmekle sulanmtr. Kamu grevlileri zerindeki siyasi etki nedeni ile iktidara gelen her parti brokratik kadrolarda yaygn bir deiiklik yaparak liyakat sistemini aksatmaktadr. st dzey memurlarla uyumlu almak dncesi ile brokratik kadrolarda belli sayda bir deiiklik yapmak anlalabilirse de hkmet partisi (partileri) resmi makamlar sadakate bal olarak ganimet gibi datmaktadrlar. Bylece, devlet kaynaklar siyasi amala kullanlmaktadr. Bu durum daha sonra kamu ynetiminde siyasi yandalk alglamasna neden olmaktadr (TBMM, 2003). Kamu hizmetine girite adaylara uygulanan adil rekabet sistemi onlar iin etik norm ve deerlere alma yaamnda ne kadar uymak zorunda olmalar konusunda ilk ve her eyden nemli retici bir deneyimdir. Trkiyede memurlarn devirilmesi her yl renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM) tarafndan gerekletirilen genel bir yetenek snav (Kamu Personeli Seme Snav, KPSS) ile yaplmaktadr. Kamu kurumlar ie girite memur olmak iin gereken genel koullara ek olarak adaylardan bu snavdan asgari bir puan almalarn istemektedir. Daha sonra kurumlar, ya hem mesleki yeterlilikleri ieren ek bir yazl ve szl snav ya da nihai seim iin sadece szl snav yapmaktadrlar. Bununla birlikte, zellikle szl snav, ie almada nesnellik ve tarafszl garanti etmemektedir
29

(Acar ve Emek, 2009 ve OECD-SIGMA, 2006). Ayrca, szl snavlarla ilgili olarak adam kayrma ve kollamaya yol at eklinde yaygn ikyetler bulunmaktadr (OECD-SIGMA, 2006a). Bunlarn dnda, amirlerin ve siyasilerin takdire (ve ayrmcla) yol aan kararlar kamu ynetiminde atama, gdleme ve hesap verebilirlik konular ile ilgili kurallar galebe almaktadr (zgr, 2004). Memurlarn performans ile terfi ve maalar arasnda bir uyum bulunmamaktadr ve siyasiler karar alma mekanizmasn olumsuz etkilemek ve kendi dar menfaatlerini salamak zere brokratik kararlar kendi karlar iin kullanmak eilimindedirler (Acar and Emek, 2009). te yandan, siyaset srecini etkileyen para devri sreci hem kar atmas hem de brokrat, siyaseti ve i dnyasnn dahil olduu yolsuz ilikileri aklamada nemli bir unsurdur. Bir i adam (ya da bir birey) bir aday ya da partinin kampanyasna bata bulunurken genellikle bu harcamann bir ayrcalk, imtiyaz ya da bir kamu ihalesi eklinde hkmetten (ya da yerel dzeyde belediyeden) kendisine dneceini bekler. Bu devir kamu ynetiminde kar atmasnn ortaya kmasnda en nemli sretir. Bu balamda, genelde siyasetin finansman ile partilerin ve adaylarn kampanyalarnn finansman acilen dzenlenmelidir (Genkaya, 2000). Yakn dnem Trk siyasi yaamnda kamu grevlilerinin siyasi skandallar, yolsuz ve etik d davranlarnn kamuoyuna ulatrlmasnda medyann nemli bir rol oynad aktr. Etkili hkmet d kurulular kadar bamsz bir medya da etik konularda farkndalk yaratmak konusunda yaamsal bir neme sahiptir. Bu alma erevesinde son alt yllk

dnemde en fazla satlan gazetelerde yer alan konu ile ilgili haberler incelenmitir. Eldeki verilere gre, gazetelerde yer alan haberler balca ihaleye fesat kartrma, grevi ktye kullanma, hediye ve kar atmas eklinde derlenmitir. Bu haberlerin yllara gre dalm deiken bir seyir izlemektedir. Basnda en fazla yer alan ihaleye fesat kartrma haberleri yllk olarak ortalama 3035 adettir. Bu tr haberlerin sektrlere gre yllk dalm ise yledir: enerji sektr 12-13 haber, imar ve iskn 7-8 haber, salk 5-6 haber, yerel ynetim ihaleleri 5-6 haber ve eitim 2 haber. Grevi ktye kullanma basnda en fazla yer alan ikinci konudur. Bu tr haberlerin yllk ortalamas 15 haberdir ve sektrel dalm yledir: enerji 8-9 haber, imar ve iskn 2 haber, eitim 2 haber, salk 2 haber ve dier sektrler 2 haber. kar atmas konulu haberlerin yllk olarak ortalamas 4-5tir. Bunlarn ikisi konu ile ilgili kavramsal deerlendirme iermektedir. Dier ikisi yasal dzenleme ve bir tanesi de enerji, imar ve iskn sektrlerindeki cezai kovuturma ile ilgilidir.
30

Son olarak, hediye konusunda iki farkl tr haber belirlenmitir. Bir politikacnn hediye almas yllk ortalama 3-4 haber olarak yer almtr. kinci tr haberler, Kamu Grevlileri Etik Kurulunun konu ile ilgili kararna ilikindir. Basnda bu konulara ayrlan yer konunun yasal olduu kadar sosyo-ekonomik arka plann da yanstmaktadr. Kamu yarar kavram geleneksel bir deyim olmakla birlikte kar atmas kavram hem Trk toplumu hem de kamu ynetimi iin yeni bir terimdir. Hediye almak ve vermek geleneksel bir eylem olduundan yakn zamanlara kadar kamu grevlisine hediye verilmesi basnda ok fazla yer almamtr. Bununla birlikte, bir Trk devlet adamna yabanc bir devlet adam tarafndan verilen belli bir deerin zerindeki hediye medyada verili biimi ile olumsuz bir kamuoyu yaratmtr. Daha sonra Trk devlet adamlar ve Kamu Grevlileri Etik Kurulu kamu sektrnde hediye konusunda sfr tolerans politikasn balattlar. haleye fesat kartrma ve grevi ktye kullanma ceza yaptrmna tabi hukuki statleri nedeni ile medya ve kamuoyunda daha fazla yer almaktadrlar. Aslnda, bu son iki tr su aklanmam gerek ya da potansiyel kar atmas durumundan kaynaklanm olabilir. Sonu olarak, ok ynl unsurlarn bir bilekesi olarak yanamac ilikiler, hediye alp verme, kamu ynetiminde etkisiz liyakat sistemi, kamu ynetiminde iyi tanmlanmam gizlilik kavram ve eitsizliki ve gayri adil cret/maa sistemi- yolsuzluk kadar etik yozlamaya da neden olmaktadr. Bu durum, mevcut mevzuatn etkili bir biimde uygulanmasn da engellemektedir. Nihai olarak, bu durum kamu kurumlarna duyulan gveni, devlet ve vatanda arasndaki gveni, kurumlar arasndaki gveni ve vatandalar arasndaki gveni olumsuz etkilemektedir. Yksek yolsuzluk alglamas ve kamu sektrndeki youn yolsuzluk Trkiyede etkili bir etik rejime duyulan ihtiyaca iaret etmektedir.

31

Basndan Semeler
Gazi Erel'e 11 ay hapis... 2001 krizinde grevini ktye kullandna karar verilen eski Merkez Bankas Bakan Erel'e verilen hapis cezas para cezasna evrildi 31/12/200 Radikal RADKAL - ANKARA - Eski Merkez Bankas Bakan Gazi Erel, dalgal kura geildii dnemde 'grevini ktye kulland' gerekesiyle yargland davada 11 ay 20 gn hapis, 136 YTL adli para cezas ve 2 ay 27 gn memuriyetten yoksun kalma cezasna arptrld. Gazi Erel'in cezas, 1536 YTL adli para cezasna evrildi. Dava iddianamesinde; dalgal kura geilen 22 ubat 2001'den birka gn nce bankalara 5.15 milyar dolar satld ve Gazi Erel'in TL'deki 52 milyar liralk hesabn dolara evirdii belirtiliyordu. ZELLETRME DEL SOYGUN : ZELLETRME SOYGUN GB 30/12/2005 Birgn Deer Tespit Komisyonu danmann raporundaki hatalar yeterince incelememitir. Ttn, Ttn Mamulleri, Tuz ve Alkol letmeleri (TEKEL) zelletirilen Alkoll kiler Sanayi ve Ticaret A. ile TEKEL arasndaki cari hesap ilikisinin 31.10.2003 tarihinde sonulanaca kararlatrlmasna ramen, bu tarihten sonra da cari hesap ilikisine devam edilmi, devir tarihinde ise irketin TEKEL ve bal ortaklklarna olan tm cari hesap borcu silinmitir. Bu uygulama sonucunda devredilen irkete kaynak aktarlmtr. Petrol Ofisi A.. (POA) POAn yzde 42.3 oranndaki hissesinin sat ileminde yurt ii ba global koordinatr olarak Yatrm Menkul Deerlerin grevlendirilmesi kar atmas yaratmtr. Austos 2002de yzde 25.8 oranndaki hissenin satnda arac kuruma komisyon denmesi ileminde zelletirme daresi komisyon iadesi deme olanan kullanmam, oranlar drmek iin SPKya bavurmam, bu nedenle 20 kat fazla komisyon demek zorunda kalmtr. DEMRBAA LK KAYIT 20/01/2005 Vatan Haber Erdoan'n Babakanlk envanterine kaydettirdii hal bir ilk oldu. imdiye kadar hibir babakann aldklar hediyeleri kaydettirmedii ortaya kt Babakan Erdoan, ei Emine Erdoan'a hediye edilen gerdanlk ve brou iade edip, ipek haly Babakanlk demirbana kaydettirmesi, yeni bir tartmay balatt.

32

kar atmas lgili Trk Mevzuat Trkiyede kar atmas ile ilgili zel bir yasal dzenleme bulunmamakla birlikte, mevzuatta 1982 Anayasas da dahil olmak zere, bu kavrama dorudan ve dolayl atflar bulunmaktadr. Aada, mevcut mevzuat ile ilgili genel bir erevede ilkeler, yasaklar ve yaptrmlar zetlenmektedir. 1982 Anayasas (Madde 5) devletin yapaca iler arasnda unlar da ngrr:

kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almaktr. Devlet, kamu iktisadi teekklleri ve dier kamu kurulular tarafndan salanan kamu hizmetleri memurlar ve dier kamu grevlileri tarafndan yerine getirilir. 7 stihdam ile cretler ve yolluklar da dahil olmak zere personelin zlk haklar kanunla dzenlenir (Madde 128). Mevcut Anayasa (Madde 129) kamu hizmeti ile ilgili temel ilkeyi yle tanmlar: Memurlar ve dier kamu grevlileri Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulunmakla ykmldrler. Benzer bir biimde, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 6. Maddesine gre memurlar: Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna ve Kanunlarna sadakatle bal kalmak ve milletin hizmetinde Trkiye Cumhuriyeti Kanunlarn Sadakatle uygulamak zorundadrlar. Bu balamda, Anayasa (Madde 137) kamu hizmetinde bir amirin kanunsuz emir vermesini yasaklar: Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
7

Trk mevzuatnda hizmetli, kamu hizmetkr, memur, kamu ya da devlet igreni, kamu ajan ve kamu grevlisi nvanlar yerine getirdikleri grevleri ile ilgili olarak anayasal ykmllkleri ve haklar bulunan kiiler iin hibir ayrm yapmakszn kullanlr (OECD-SIGMA, 2008). ngilizce olarak civil servant ya da public servant kavramlar Trkede memur kavramn ifade ederken kamu grevlisi (public official) ya da kamu igreni (public employee) daha zel bir kavramdr. Kamu grevlisi tanm iin ayrca bkz. Ceza Kanunu Madde 6 ve 252.

33

Bir devlet memuru atanmasn izleyen en ge bir ay ierisinde yetkili amirlerinin huzurunda bu ilkelere balln ifade eden bir yemin ederek grevine balar ve sicil dosyasnda saklanacak bir Yemin Belgesi imzalar. Buna benzer ekilde, 4054 sayl Rekabetin Korunmas Kanununun 26. Maddesine gre, Rekabet Kurulu yeleri Yargtay Birinci Bakanlk Divan huzurunda grevlerinin devam sresince Kurulun ilerini tam bir dikkat ve drstlk ile yrteceklerine, Kanun hkmlerine aykr hareket etmeyeceklerine ve ettirmeyeceklerine dair yemin eder. Yeminle ilgili dier dzenlemeler unlardr: 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanunu (Madde 21), 5411 sayl Bankalar Kanunu (Madde 113), 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu (Madde 7), 4734 sayl Kamu hale Kanunu (Madde 53/d) ve 13.04.2005 tarihli ve 25785 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (Ek. 1). kar atmas Tanm ve Genel lkeler kar atmas kavram ilk olarak ak bir ekilde Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ile Trk mevzuatna dahil oldu. Bu ynetmelik etik ilkelerin uygulanmas ilgili ilkeler ve kamu ynetiminde etik ilkelerin ihlali konularnn deerlendirilmesine ilikin hkmler iermektedir. Ynetmelik kar atmasn yle tanmlamaktadr (Madde 13):

kar atmas; kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini ifade eder. Kamu grevlileri, kar atmasnda ahsi sorumlulua sahiptir ve kar atmasnn doabilecei durumu genellikle ahsen bilen kiiler olduklar iin, herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda dikkatli davranr, kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atar, kar atmasnn farkna varr varmaz durumu stlerine bildirir ve kar atmas kapsamna giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan 18 Mays 2006 tarihinde onaylanan Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesinin kamu grevlileri iin davran kurallar baln tayan 8. Maddesinin beinci paragrafnda unlar ifade edilmektedir: Her Taraf Devlet, uygun hallerde ve i hukukunun temel ilkelerine uygun olarak, kamu grevlilerinin grevlerinin icrasna ilikin olarak bir kar atmas yaratabilecek nitelikteki meslek-d faaliyetleri, istihdamlar, yatrmlar, mal varlklar ve aldklar hediye veya edindikleri faydalar ilgili makamlara bildirmeye zorunlu klacak tedbirleri almay ve sistemleri kurmaya aba sarf edecektir
34

Kamu ynetiminde eitlik ilkesi Anayasa tarafndan yle vurgulanmtr (Madde 10/4): Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. birlii, hizmet bilinci ve ayrmclk yapmamak memurlar iin nemli

ykmllklerdir. Bunlara uymayan memurlar aka cezalandrlr. Ayrca, memurlar ite, i dnda ve yurt d grevleri srasnda davranlarnda drstlk iinde olmak zorundadrlar (657 sayl Kanun Madde 7 ve 8). Bu balamda, amirler kamu grevinin yerine getirilmesinde baz sorumluluklara sahiptirler (657 sayl Kanun Madde 10). Amir, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eitlik iinde davranr, amirlik yetkisini kanun, tzk ve ynetmeliklerde belirtilen esaslar iinde kullanr. Adam kayrmay nlemek amac ile 657 sayl kanuna gre, kamu hizmetlerine girite, ykseltme ve grevden ayrlmalarda liyakate dayal bir sistem uygulanmaktadr (Madde 3). Benzer bir biimde, bamsz idari otoriteler de dahil olmak zere kamu kurumlarnn kurulu kanunlarnda kariyer ve liyakat ilkeleri kamu hizmetinin en nemli ilkeleri olarak saylmaktadr. rnein, 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununun 92. Maddesi yle demektedir (Ayrca bkz. Madde 87): Kurumun ana hizmet birimlerinde uzmanlk gerektiren islerde meslek personeli altrlmas esastr. Ana hizmet, danma ve yardmc hizmet birimlerinde istihdam edilecek personelin nitelikleri Bakann teklifi zerine Kurul tarafndan belirlenir. Kurumda ynetici, mavir ve meslek personeli unvanlarn haiz olmayan personelin oran bu Kanunun eki cetvellerde yer alan toplam kadro saysnn yzde otuzunu geemez. Kurumda, meslek personeli saysnn yzde onunu gemeyecek ekilde, sektrde en az on yl meslek tecrbesi olanlar ile Kurumun faaliyet alanna ilikin konularda doktor unvan ve derecesini alanlar arasndan yeteri kadar uzman personel, hizmet veya veklet akdi hkmlerine gre altrlabilir. Kurum personeli baka kamu kurum ve kurulularnda geici olarak grevlendirilemez.

35

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul Ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, 13Nisan 2005 Grevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Madde 5 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; srekli geliimi, katlmcl, saydaml, tarafszl, drstl, kamu yararn gzetmeyi, hesap verebilirlii, ngrlebilirlii, hizmette yerindenlii ve beyana gveni esas alrlar. Halka hizmet bilinci Madde 6 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkn gnlk yaamn kolaylatrmay, ihtiyalarn en etkin, hzl ve verimli biimde karlamay, hizmet kalitesini ykseltmeyi, halkn memnuniyetini artrmay, hizmetten yararlananlarn ihtiyacna ve hizmetlerin sonucuna odakl olmay hedeflerler. Hizmet standartlarna uyma Madde 7 - Kamu kurum ve kurulularnn yneticileri ve dier personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve srelere uygun ekilde yrtrler, hizmetten yararlananlara i ve ilemlerle ilgili gerekli aklayc bilgileri vererek onlar hizmet sreci boyunca aydnlatrlar. Ama ve misyona ballk Madde 8 - Kamu grevlileri, altklar kurum veya kuruluun amalarna ve misyonuna uygun davranrlar. lkenin karlar, toplumun refah ve kurumlarnn hizmet idealleri dorultusunda hareket ederler. Drstlk ve tarafszlk Madde 9 - Kamu grevlileri; tm eylem ve ilemlerinde yasallk, adalet, eitlik ve drstlk ilkeleri dorultusunda hareket ederler, grevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandrmada dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrm yapamazlar, insan hak ve zgrlklerine aykr veya kstlayc muamelede ve frsat eitliini engelleyici davran ve uygulamalarda bulunamazlar. Kamu grevlileri, takdir yetkilerini, kamu yarar ve hizmet gerekleri dorultusunda, her trl keyfilikten uzak, tarafszlk ve eitlik ilkelerine uygun olarak kullanrlar. Kamu grevlileri, gerek veya tzel kiilere ncelikli, ayrcalkl, tarafl ve eitlik ilkesine aykr muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef alan bir davranta bulunamazlar, kamu makamlarnn mevzuata uygun politikalarn, kararlarn ve eylemlerini engelleyemezler. Saygnlk ve gven Madde 10 - Kamu grevlileri, kamu ynetimine gveni salayacak ekilde davranrlar ve grevin gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn davranlaryla gsterirler. Halkn kamu hizmetine gven duygusunu zedeleyen, phe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranlarda bulunmaktan kanrlar. Kamu grevlileri, halka hizmetin kiisel veya zel her trl menfaatin zerinde bir grev olduu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara kt davranamaz, ii savsaklayamaz, ifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar. Ynetici veya denetleyici konumunda bulunan kamu grevlileri, keyfi davranlarda, bask, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, ak ve kesin kantlara dayanmayan rapor dzenleyemez, mevzuata aykr olarak kendileri iin hizmet, imkan veya benzeri karlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulan kabul edemezler. Nezaket ve sayg Madde 11 - Kamu grevlileri, stleri, meslektalar, astlar, dier personel ile hizmetten yararlananlara kar nazik ve saygl davranrlar ve gerekli ilgiyi gsterirler, konu yetkilerinin dndaysa ilgili birime veya yetkiliye ynlendirirler. Madde 12 - Kamu grevlileri, bu Ynetmelikte belirlenen etik davran ilkeleriyle badamayan veya yasad i ve eylemlerde bulunmalarnn talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yrtrken bu tr bir eylem veya ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kurulu amirleri, ihbarda bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri alrlar.

36

Son olarak, yukarda da ifade edildii gibi, 13.04.2005 tarihli ve 25785 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik kamu hizmetinde etik davranla ilgili z bir klavuz ilkeler rehberi sunmaktadr. Bu ilkeler yeni kamu ynetimi anlay, ynetiim ve toplam kalite ynetimi ile uyum ierisinde hazrlanmtr.

Yasaklar ve Badamazlklar Ekonomik ve Mali Faaliyetler 657 sayl Kanuna gre, memurlar, Trk Ticaret Kanununa gre (Tacir) veya (Esnaf) saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayii messeselerinde grev alamaz, ticari mmessil, ticari vekil, Kolektif irketlerde ortak veya Komandit irkette komandite ortak olamazlar. Eleri, reit olmayan veya mahcur olan ocuklar, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gn iinde bal olduklar kuruma bildirmekle ykmldrler (Madde 28). Memurlar her hangi bir ekonomik faaliyette bulunamazlar ve idarenin dnda ayrca bir i yapamazlar, limitet irketler dnda irketlere ortak olamazlar (Madde 28); ancak konut ve tketici kooperatiflerine ye olabilir ve bunlarn ynetim kurullarnda grev alabilirler. Ayrca, 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar hakkndaki Kanuna gre (Madde 9):

st Kurul yeleri ile nc derece dahil nc dereceye kadar kan ve shr hsmlar, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hkmleri sakl kalmak kaydyla, radyo ve televizyon hizmetleri alannda st Kurulun grev ve yetki alanna giren konularda herhangi bir yklenme iine giremez, zel radyo ve televizyon irketlerinde ve bu irketlerin dorudan veya dolayl ortaklk ba bulunan irketlerde ortak veya ynetici olamazlar. Yukardaki esaslara aykr davrananlar grevlerinden ekilmi saylr. Bu husus st Kurulun tarafndan resen veya yaplacak mracaatn deerlendirilmesi sonunda karara balanr. Sermaye Piyasas Kurulu yeleri iin de benzer hkmler bulunmaktadr (2499 sayl Kanun Madde 20):

Kurul Bakan ve yeleri, zel bir Kanuna dayanmadka resmi veya zel hibir grev alamaz, ticaretle uraamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, cret karl konferans ve ders veremez, snav ve benzeri grev alamaz, her trl ticari amal ortaklklarda pay sahibi olamazlar. Kurul Bakan ve yeleri, greve balamadan nce maliki olduklar paylar ve portfynde hisse senedi bulunan yatrm fonlarnn katlma belgelerini, nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar shri hsmlar
37

dndakilere satmak veya devretmek suretiyle elden karmak zorundadr. Otuz gn iinde bu hkme uygun hareket etmeyen yeler, yelikten ekilmi saylr. Kurul Bakan ve yeleri, dernek, vakf, kooperatif ve benzeri yerlerde yneticilik yapamazlar. Bundan baka, 4734 sayl Kanun (Madde 11/c, d ve e) aadaki kiilerin ihaleye katlmasn yasaklar: c) haleyi yapan idarenin ihale yetkilisi kiileri ile bu yetkiye sahip kurullarda grevli kiiler. d) haleyi yapan idarenin ihale konusu ile ilgili her trl ihale ilemlerini hazrlamak, yrtmek, sonulandrmak ve onaylamakla grevli olanlar. e) (c) ve (d) bentlerinde belirtilen ahslarn eleri ve nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayn hsmlar ile evlatlklar ve evlat edinenleri.

Son olarak, 5393 sayl Belediye Kanunu (Madde 28) belediye bakanlar ve meclis yeleri iin baz yasaklar koyar: Belediye bakan grevi sresince ve grevinin sona ermesinden itibaren iki yl sreyle, meclis yeleri ise grevleri sresince ve grevlerinin sona ermesinden itibaren bir yl sreyle, belediye ve bal kurulularna kar dorudan doruya veya dolayl olarak taahhde giremez, komisyonculuk ve temsilcilik yapamaz. ekilme ya da Karar Alma Srecine Katlmaktan Mahrum Braklma 1982 tarihli Disiplin Komiteleri ve Disiplin Amirleri Ynetmeliine gre (Madde 6) memurlar kendilerini ve akrabalarn ilgilendiren kararlara katlamazlar (mahrum brakma). Aksi halde, bu srete alnan her hangi bir karar resmi nedenlerle iptal olur. ptal otomatiktir ancak alnan karar memur ve akrabalarnn menfaatine kar ise geerli olur. Bakan ve Kurul yelerinin mahrum braklaca belli durumlar unlardr (2499 sayl Kanun Madde 23): Bakan ve yeler Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 245'inci maddesinin 3'nc bendinde yazl derecelerde karabeti bulunan kimselerle ilgili konulardaki mzakerelere itirak edemez ve oylamaya katlamazlar. kar atmasndan kanmak iin, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu bakan ve yeleri, ei, evlatlklar ve nc derece dahil kan ve ikinci derece dahil kayn hsmlaryla ilgili konularda mzakere ve oylamaya katlamazlar. Bu durum karar metninde ayrca belirtilir (5411 sayl Kanun Madde 87).

38

Benzer bir hkm Tasarruf mevduat Sigorta Fonu (TMSF) Kurul yeleri iin de bulunmaktadr (5411 sayl Kanun Madde 116/son). Ayrca, Kamu hale Kurumu Kurulu yeleri Kurul yeleri, kendilerini ve nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayn hsmlar ile evlatlklarn ilgilendiren kararlarla ilgili toplant ve oylamaya katlamaz (4734 sayl Kanun Madde 53/g). 3984 sayl Kanun Radyo Televizyon st Kurulu yeleri iin baz yasaklar getirmitir (Madde 9):

st Kurul yeleri ile nc derece dahil nc dereceye kadar kan ve shr hsmlar, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hkmleri sakl kalmak kaydyla, radyo ve televizyon hizmetleri alannda st Kurulun grev ve yetki alanna giren konularda herhangi bir yklenme iine giremez, zel radyo ve televizyon irketlerinde ve bu irketlerin dorudan veya dolayl ortaklk ba bulunan irketlerde ortak veya ynetici olamazlar. st Kurul yeleri, yelikleri sresince resm veya zel bakaca hibir grev alamaz, zel veya kamu yayn kurulularnn grev ve yetki alanna giren konularda dorudan veya dolayl olarak taraf olamaz ve bu konularda hibir menfaat salayamaz, siyas partiye ye olamazlar. Amac sosyal yardm ve eitim ilerine ynelmi derneklerle vakflardaki grevler ve kooperatif ortakl bu hkmn dndadr. st Kurul yeleri, kendileri veya nc derece dahil nc dereceye kadar kan ve shr hsmlaryla ilgili konularda mzakere ve oylamaya katlamaz Son olarak, 5393 sayl Kanuna gre (Madde 27), Belediye bakan ve meclis yeleri, mnhasran kendileri, ikinci derece dhil kan ve kayn hsmlar ve evlatlklar ile ilgili ilerin grld meclis toplantlarna katlamazlar. Gizli (mahrem) bilgi Devlet Memurlarnn kamu hizmetleri ile ilgili
Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Balayc aklamalar ve gerek d beyan Madde 18 - Kamu grevlileri, grevlerini yerine getirirken yetkilerini aarak altklar kurumlarn balayc aklama, taahht, vaat veya giriimlerde bulunamazlar, aldatc ve gerek d beyanat veremezler.

gizli bilgileri grevlerinden ayrlm bile olsalar, yetkili bakann yazl izni olmadka aklamalar yasaktr (657 sayl Kanun Madde 31). Bilgilerin gizlilii ve Sermaye Piyasas Kurulu mallarnn kt kullanlmasna ilikin zel bir hkm bulunmaktadr (2499 sayl Kanun Madde 25/a): Kurul Bakan ve yeleri ile personeli ve bu Kanuna gre grevlendirilen denetim elemanlar almalar ve denetlemeleri srasnda ilgililere ve nc kiilere ait rendikleri srlar aklayamazlar ve kendi yararlarna kullanamazlar. Bu ykmllk grevden ayrlmalarndan sonra da devam eder.
39

5411 sayl Kanunun 86/son Maddesine gre, Kurul bakan ve yeleri ve dier personel, Kurumla ilgili gizlilik tayan bilgileri ve ticari srlar, grevlerinden ayrlm olsalar bile kanunen yetkili klnan mercilerden bakasna aklayamazlar, kendilerinin veya bakalarnn menfaatine kullanamazlar. 4734 sayl Kanunun Madde 53/eye gre Kurul yeleri ile Kurum personeli grevlerini yerine getirmeleri srasnda ilgililere ve nc kiilere ait edindikleri gizli kalmas gereken bilgi ve belgeleri, bu konuda kanunen yetkili klnan mercilerden bakasna aklayamazlar, kendilerinin veya nc ahslarn yararna kullanamazlar. Bu ykmllk grevden ayrlmalarndan sonra da devam eder. Bilgilerin ve belgelerin gizlilii bu kanunda ayrca dzenlenmitir (4734 sayl Kanun Madde 61): Bu Kanunun uygulanmasnda grevliler ile danmanlk hizmeti sunanlar; ihale sreci ile ilgili btn ilemlere, isteklilerin i ve ilemleri ile tekliflerin teknik ve mal ynlerine ilikin olarak gizli kalmas gereken bilgi ve belgelerle iin yaklak maliyetini ifa edemezler, kendilerinin veya nc ahslarn yararna kullanamazlar. Aksine hareket edenler hakknda ilgisine gre 58 ve 60 nc maddelerde belirtilen meyyideler uygulanr. Benzer bir biimde, TMSF Kurul bakan, yeleri ve dier personel Fonla ilgili gizlilik tayan bilgileri ve ticari srlar, grevlerinden ayrlm olsalar bile kanunen yetkili klnan mercilerden bakasna aklayamazlar, kendilerinin veya bakalarnn menfaatine kullanamazlar (5411 sayl Kanun Madde 115/son). 4054 sayl Kanunun Madde 25/son hkmne gre, Rekabet Kurumu Kurul yeleri ve personeli, Kurumla ilgili gizlilik tayan bilgileri ve bu Kanunun uygulanmas srasnda rendikleri teebbs ve teebbs birliklerinin ticari srlarn grevlerinden ayrlm olsalar bile ifa edemezler, kendilerinin veya bakalarnn menfaatine kullanamazlar. Son olarak, 4046 sayl zelletirme Uygulamalarnn Dzenlenmesine ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunun 7. Maddesine gre, zelletirme programnda bulunan kurululardan Sermaye Piyasas Kanununun kapsamna giren ve hisseleri borsada ilem gren kurulularn; ynetim kurulu bakan ve yeleri, denetileri dier personeli, zelletirme idaresi personeli ile zelletirme Yksek Kurulu Bakan ve yeleri grevleri dolaysyla bu kurulularn hesap ve ilemleri ile iletmelerine ilikin rendikleri, henz kamuya aklanmam bilgileri aklayamazlar.

40

Grev D Faaliyetler Bunlardan baka, kamu hizmetinde tarafszlk salamak zere Anayasann Madde 68/5 memurlar iin siyaset yasa memur getirir: kamu kurum ve
Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Grev ve yetkilerin menfaat salamak amacyla kullanlmamas Madde 14 - Kamu grevlileri; grev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yaknlar veya nc kiiler lehine menfaat salayamaz ve araclkta bulunamazlar, akraba, e, dost ve hemehri kayrmacl, siyasal kayrmaclk veya herhangi bir nedenle ayrmclk veya kayrmaclk yapamazlar. Kamu grevlileri, grev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya bakalarnn kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri rnlerinin satn ve datmn yaptramaz; herhangi bir kurum, vakf, dernek veya spor kulbne yardm, ba ve benzeri nitelikte menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, grevlerinin ifas srasnda ya da bu grevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yaknlarna veya nc kiilere dorudan veya dolayl olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek iin kullanamazlar, grevdeyken ve grevden ayrldktan sonra yetkili makamlar dnda hibir kurum, kurulu veya kiiye aklayamazlar. Kamu grevlileri, seim kampanyalarnda grev yapt kurumun kaynaklarn dorudan veya dolayl olarak kullanamaz ve kullandramazlar.

kurulularnn

statsndeki

grevlileri,

yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri, siyasi partilere ye

olamazlar. Ayrca, 76. Maddenin son paragraf seimlere katlmay dzenler: kamu kurum ve

kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri grevlerinden ve Silahl Kuvvetler aday

mensuplar,

ekilmedike,

olamazlar ve milletvekili seilemezler. Seimi kazanamayan eski devlet memuru seilemezse

grevine iade edilir. Bu yasal snrlamalar memurlarn davran ve kararlarnda nesnellik ve tarafszlk salamay amalar ve seimlere katlarak tercihlerini ifade eden bir memur iin uzlama salar. Tarafszlk ya da siyasi olarak tarafsz olmak, yanszlk ntrlk memurlar iin ok nemli bir ilkedir. Genel olarak, memurlarn ykmllkleri kamu hizmetinin yerine getirmesi gereken grevi dikkate alacak ve koruyacak mevzuatta tanmlanmtr.

Trkiyede kamu hizmetinde her trl ayrmclk yasaktr (657 sayl Kanun Madde 7): Devlet Memurlar Siyasi Partiye ye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar; grevlerini yerine getirirlerken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep gibi ayrm yapamazlar, hi bir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar. Devlet Memurlar her durumda Devletin menfaatlerini korumak mecburiyetindedirler. Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna ve Kanunlarna aykr olan, memleketin bamszln ve btnln bozan, Trkiye Cumhuriyetinin gvenliini tehlikeye dren herhangi bir faaliyette bulunamazlar. Ayn nitelikte faaliyet gsteren herhangi
41

bir harekette, guruplamaya, teekkle veya dernee katlamazlar, bunlara yardm edemezler. 4734 sayl Kanun Madde 53/eye gre Kamu hale Kurumu Kurul yeleri, zel bir kanuna dayanmadka resmi veya zel hi bir grev alamaz, ticaretle uraamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, cret karl konferans veya ders veremez, her trl ticari amal ortaklklarda hissedar veya ynetici olamazlar Bu hkme uygun hareket etmeyen yeler yelikten ekilmi saylr. 3984 sayl Kanuna gre (Madde 9): st Kurul yeleri, yelikleri sresince resmi veya zel bakaca hibir grev alamaz, zel veya kamu yayn kurulularnn grev ve yetki alanna giren konularda dorudan veya dolayl olarak taraf olamaz ve bu konularda hibir menfaat salayamaz, siyasi partiye ye olamazlar. Amac sosyal yardm ve eitim ilerine ynelmi derneklerle vakflardaki grevler ve kooperatif ortakl bu hkmn dndadr. Yukardaki esaslara aykr davrananlar grevlerinden ekilmi saylr. Bu husus st Kurul tarafndan resen veya yaplacak mracaatn deerlendirilmesi sonunda karara balanr. Benzer bir biimde, 2499 sayl Kanunun 20. Maddesi grev d faaliyetlerle ilgili baz snrlamalar getirmektedir:

Kurul Bakan ve yeleri, zel bir Kanuna dayanmadka resmi veya zel hibir grev alamaz, ticaretle uraamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, cret karl konferans ve ders veremez, snav ve benzeri grev alamaz, her trl ticari amal ortaklklarda pay sahibi olamazlar. Kurul Bakan ve yeleri, greve balamadan nce maliki olduklar paylar ve portfynde hisse senedi bulunan yatrm fonlarnn katlma belgelerini, nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar shr hsmlar dndakilere satmak veya devretmek suretiyle elden karmak zorundadr. Otuz gn iinde bu hkme uygun hareket etmeyen yeler, yelikten ekilmi saylr. Kurul Bakan ve yeleri, dernek, vakf, kooperatif ve benzeri yerlerde yneticilik yapamazlar. 5411 Sayl Kanun bu yasaklar yle dzenler (Madde 86/1): Kurul Bakan ve yeleri, asli grevlerini aksatmayan bilimsel amal yayn, ders ve konferans ile telif haklar hari Kurumdaki resm grevlerinin yrtlmesi dnda kalan resm veya zel hibir grev alamaz, dernek, vakf, kooperatif ve benzeri yerlerde yneticilik yapamaz, ticaretle uraamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, Kurumun dzenlemek ve denetlemekle yetkili olduu sektr veya alanla ilgili ortaklklarda pay sahibi olamaz, hakemlik ve bilirkiilik yapamazlar TMSF Kurul yeleri ile ilgili grev d yasaklar unlardr (5411 sayl Kanun Madde 115):

42

Fon Kurulu Bakan ve yeleri, asli grevlerini aksatmayan bilimsel amal yayn, ders ve konferans ile telif haklar hari Fondaki resm grevlerinin yrtlmesi dnda kalan resm veya zel hibir grev alamaz, dernek, vakf, kooperatif ve benzeri yerlerde yneticilik yapamaz, ticaretle uraamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, bu Kanun kapsamndaki kurulular ve bunlarn dorudan ya da dolayl ortaklklarnda pay sahibi olamaz, hakemlik ve bilirkiilik yapamazlar. 4054 sayl Kanunun Madde 25/3e gre, amac sosyal yardm ve eitim ilerine ynelmi derneklerle vakflardaki grevler ve kar amac gtmeyen kooperatif ortakl bu hkmn dndadr. Kamu aralar ve kaynaklarn kullanma
Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Kamu mallar ve kaynaklarnn kullanm Madde 16 - Kamu grevlileri, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarn kamusal amalar ve hizmet gerekleri dnda kullanamaz ve kullandramazlar, bunlar korur ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri alrlar. Savurganlktan kanma Madde 17 - Kamu grevlileri, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarnn kullanmnda israf ve savurganlktan kanr; mesai sresini, kamu mallarn, kaynaklarn, igcn ve imkanlarn kullanrken etkin, verimli ve tutumlu davranrlar.

Devlet memurlar her hangi bir resmi evrak, vastalar ve aralar grev alannn dna

kartamaz ve bunlar kiisel ileri iin kullanamaz. Ayrca, memurlar resmi grevleri srasnda

kullandklar her trl resmi belgeyi, vastay ve arac grevin tamamlanmasndan sonra bulunduklar yere teslim ederler (657 sayl Kanun Madde 16). Hediye ve menfaat yasa 657 sayl Kanun hediye ve menfaat teminini yasaklar (Madde 29): Devlet Memurlarnn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri

ve almalar yasaktr. Ayrca, (657 sayl Kanun Madde 10) Amir maiyetindeki memurdan hususi bir menfaat temin edecek bir talepte bulunamaz, hediyesini kabul edemez ve bor alamaz.

43

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Hediye alma ve menfaat salama yasa Madde 15 - Kamu grevlisinin tarafszln, performansn, kararn veya grevini yapmasn etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik deeri olan ya da olmayan, dorudan ya da dolayl olarak kabul edilen her trl eya ve menfaat hediye kapsamndadr. Kamu grevlilerinin hediye almamas, kamu grevlisine hediye verilmemesi ve grev sebebiyle kar salanmamas temel ilkedir. Kamu grevlileri, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerden kendileri, yaknlar veya nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, kamu kaynaklarn kullanarak hediye veremez, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderemezler; grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veremezler. Uluslararas ilikilerde nezaket ve protokol kurallar gereince, yabanc kii ve kurulular tarafndan verilen hediyelerden, 3628 sayl Kanunun 3. maddesi hkmleri sakl kalmakla birlikte, szkonusu maddede belirtilen snrn altnda kalanlar da beyan edilir. Aada belirtilenler hediye alma yasa kapsam dndadr: a) Grev yaplan kuruma katk anlamna gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yrtlmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirba listesine kaydedilmek ve kamuoyuna aklanmak kouluyla alnanlar (makam arac ve belli bir kamu grevlisinin hizmetine tahsis edilmek zere alnan dier hediyeler hari) ile kurum ve kurululara yaplan balar, b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, c) Halka ak yarmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanlan dl veya hediyeler, d) Herkese ak konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatra niteliindeki hediyeler, e) Tantm amacna ynelik, herkese datlan ve sembolik deeri bulunan reklam ve el sanatlar rnleri, f) Finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan krediler. Aada belirtilenler ise hediye alma yasa kapsamndadr: a) Grev yaplan kurumla i, hizmet veya kar ilikisi iinde bulunanlardan alnan karlama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, cretsiz konaklama ve hediye ekleri, b) Tanr veya tanmaz mal veya hizmet satn alrken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatna gre makul olmayan bedeller zerinden yaplan ilemler, c) Hizmetten yararlananlarn verecei her trl eya, giysi, tak veya gda tr hediyeler, d) Grev yaplan kurumla i veya hizmet ilikisi iinde olanlardan alnan bor ve krediler. Bu Ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5 inci fkras ve 6 nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl Ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler.

Bundan baka, Devlet Memurunun denetimi altnda bulunan veya kendi grevi veya mensup olduu kurum ile ilgisi olan bir teebbsten dorudan doruya veya arac eliyle her ne ad altnda olursa olsun bir menfaat salamas yasaktr (657 sayl Kanun Madde 30). Benzer bir hkm 3984 sayl Kanun Madde 31de RTK yeleri iin bu konuyu dzenlenmitir.

44

Bu konu ile ilgili zel bir kanun olan 3628 sayl Mal Beyan, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunu (Madde 3) belli bir deerin zerindeki hediyenin kurumlarn teslim edilmesini ngrmektedir: Yukardaki maddede saylan kamu grevlileri, milletleraras protokol, mcadele veya nezaket kaideleri uyarnca veya dier herhangi bir sebeple, yabanc devletlerden, milletleraras kurululardan, sair milletleraras hukuk tzelkiiliklerinden, Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzelkii veya kurulutan; aldklar tarihteki deeri on aylk net asgari cret toplamn aan hediye veya hibe niteliindeki eyay aldklar tarihten itibaren bir ay iinde kendi kurumlarna teslim etmek zorundadrlar. Ancak, yabanc devlet adamlar ve milletleraras kurulu temsilcileri tarafndan verilen imzal hatra fotoraflarnn ereveleri bu madde hkmlerine dahil deildir. Hediyelerin bedellerinin tespiti karlacak ynetmelie gre Maliye ve Gmrk Bakanlnca yaplr.
Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Eski kamu grevlileriyle ilikiler Madde 21 - Kamu grevlileri, eski kamu grevlilerini kamu hizmetlerinden ayrcalkl bir ekilde faydalandramaz, onlara imtiyazl muamelede bulunamaz. Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlardaki hkmler ve sreler sakl kalmak kaydyla, daha nce grev yaptklar kurum veya kurulutan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez. .

Grev Sonras Yasaklar Bu konudaki yasaklar 6 Ekim 1981 tarih ve 2531 sayl Kamu Grevinden Kanunu Ayrlanlarn tarafndan

Yapamayacaklar

ler

dzenlenmitir. Bu faaliyetler kamu grevlisinin yapt grevle ilikilendirilmitir. Bu yasaklar kamu grevlisinin grevden ayrlmasndan ya da istifa etmesinden itibaren iki yl sre ile geerlidir (Madde 2):

Birinci madde kapsamna giren yerlerdeki grevlerinden hangi sebeple olursa olsun ayrlanlar, ayrldklar tarihten nceki iki yl iinde hizmetinde bulunduklar daire, idare, kurum ve kurululara kar ayrldklar tarihten balayarak yl sreyle, o daire, idare, kurum ve kurulutaki grev ve faaliyet alanlaryla ilgili konularda dorudan doruya veya dolayl olarak grev ve i alamazlar, taahhde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar. Yedek subaylar ve eczaclar da dahil olmak zere salk personeli bu yasaklardan muaftr. Bu yasaklar ihlal edenler alt aydan iki yla kadar hapis ve en az 10 bin lira para cezasna arptrlrlar (Madde 4). 5411 sayl Bankaclk Kanunu ilgili grevlilere ynelik yasaklar yle dzenlemitir (Madde 86/3):
45

Kurul Bakan ve yeleri, grevlerinden ayrlmalarn izleyen iki yl iinde Kurumun denetlemekle ve dzenlemekle grevli olduu sektr ve alandaki zel kurulularda grev alamazlar. Bu fkra hkmne uymayanlara 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanunun 4 nc maddesinde belirtilen cezalar verilir. TMSF Kurulu bakan ve yeleri iin grev sonras yasaklar unlardr (5411 sayl Kanun Madde 115): Fon Kurulu Bakan ve yeleri, ynetim ve denetimleri Fona devredilen kurulularda ve bunlarn dorudan ya da dolayl ortaklklarnda, grevlerinden ayrlmalarn izleyen iki yl iinde grev alamazlar. Bu fkra hkmne uymayanlara 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanunun 4 nc maddesinde belirtilen cezalar verilir. Belediye bakanlar ve meclis yeleri iin belirlenen yasaklar daha nce ifade edilmitir. Mal ve kar beyan

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik kar atmasndan kanma Madde 13 - kar atmas; kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini ifade eder. Kamu grevlileri, kar atmasnda ahsi sorumlulua sahiptir ve kar atmasnn doabilecei durumu genellikle ahsen bilen kiiler olduklar iin, herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda dikkatli davranr, kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atar, kar atmasnn farkna varr varmaz durumu stlerine bildirir ve kar atmas kapsamna giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar

Daha nce ifade edildii gibi saydamlk ve hesap verebilirliin gerei olarak Anayasann 71. Maddesi u ekilde dzenlenmitir: Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalar ve bu bildirimlerin tekrarlanma sreleri kanunla dzenlenir. Yasama ve yrtme organlarnda grev alanlar, bundan istisna edilemez. Anayasann bu amir hkmne uygun bir biimde 657 sayl Kanunun 14. Maddesi uyarnca devlet memurlar: kendileriyle elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmaz mallar, alacak ve borlar hakknda zel kanunda yazl hkmler uyarnca mal bildirimi verirler. Bu konuyu zel olarak dzenleyen 3628 sayl Mal Beyan Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanununun Madde 2/d tm memurlarn mal beyannda bulunmasn dzenler:

46

Genel ve katma bteli daireler, il zel idareleri, belediyeler ve bunlara bal kurulu veya alt kurulularda, kamu iktisadi teebbsleri (ktisadi devlet teekklleri ve kamu iktisadi kurulular) ile bunlara bal messese, bal ortaklk ve iletmelerde, zel kanunlarla veya zel kanunlarn verdii yetkiye dayanlarak kurulan ve kamu hizmeti gren kurum ve kurulular ile bunlarn alt kurulularnda veya komisyonlarnda aylk, cret ve denek almak suretiyle kamu hizmeti gren memurlar, ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ile ynetim ve denetim kurulu yeleri. Kanuna gre (Madde 4): Kanuna veya genel ahlaka uygun olarak saland ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaants bakmndan geliriyle uygun olduu kabul edilemeyecek harcamalar eklinde ortaya kan artlar, bu Kanunun uygulanmasnda haksz mal edinme saylr. Mal beyan dzenli olarak yenilenir (Madde 7): Bu Kanun kapsamndaki grevlere devam edenler, sonu (0) ve (5) ile biten yllarn en ge ubat ay sonuna kadar bildirimlerini yenilerler. Yeni bildirimler yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlrlar. Beyann kapsam ve kimlerin beyanda bulunaca da Kanunda dzenlenmitir (Madde 5): Bu Kanun kapsamna giren grevlilerin kendilerine, elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait bulunan tanmaz mallar ile grevliye yaplan aylk net demenin, deme yaplmayan grevlilerin ise, 1 inci derece Devlet Memurlarna yaplan aylk net demenin be katndan fazla tutarndaki her biri iin ayr olmak zere, para, hisse senetleri ve tahviller ile altn, mcevher ve dier tanr mallar, haklar, alacaklar ve gelirleriyle bunlarn kaynaklar, borlar ve sebepleri mal bildiriminin konusunu tekil eder. Bu bilgileri sadece yetkili amirler inceleyebilir. Bu bilgiler gizlidir ve beyan eden grevlinin sicil dosyasnda tutulur (Madde 9): Mal bildirimleri, zel kanunlardaki hkmler sakl kalmak kaydyla bildirimde bulunann zel dosyasnda saklanr. Bildirimlerin ierii hakknda, 20 nci madde hkm dnda hibir ekilde aklama yaplamaz ve bilgi verilemez. Ayrca mal bildirimlerindeki bilgiler ve kaytlar esas alnarak ierii hakknda yaynda bulunulamaz. Ancak, Kamu Grevlileri Etik Kurulu mal bildirimlerini gerektiinde inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler.

47

Her ne kadar yaplan beyanlarn beyann yapld

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Mal bildiriminde bulunma Madde 22 - Kamu grevlileri, kendileriyle elerine ve velayeti altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmazlar, alacak ve borlar hakknda, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu hkmleri uyarnca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar. Kurul, gerek grd takdirde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri, en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler.

yetkili

tarafndan

bir

nceki

beyanla

karlatrlaca belirtilse de bu dzenli beyanlar her hangi bir cezai kovuturma ya da soruturma olmadka almamaktadr. 3628 sayl Kanun (Madde 10) uyarnca RTK yeleri de yllk mal beyanda bulunurlar. Kamu hale Kurumu Kurul yeleri de greve baladktan ve grevden ayrldktan sonra bir ay iinde ve grev srasnda her yl mal beyannda bulunmak zorundadrlar (4734 sayl Kanun Madde 53/f). Kurul yeleri ayrca (4734 sayl Kanun Madde 53/3):

greve balamadan nce sahip olduklar Hazine Mstearl tarafndan karlan borlanmaya ilikin menkul kymetler dndaki, piyasada faaliyet gsteren tzel kiilere veya bunlarn itiraklerine ait her trl hisselerini ya da menkul kymetlerini nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayn hsmlar ve evlatlklar dndakilere, grev srelerinin balamasn izleyen otuz gn iinde satmak veya devretmek suretiyle elden karmak zorundadr. Bu hkme uygun hareket etmeyen yeler yelikten ekilmi saylr.

5411 sayl Kanuna gre Sermaye Kurulu bakan ve yeleri, eleri ve velayeti altndaki ocuklar da beyanda bulunurlar (Madde 86/2): Kurul Bakan ve yeleri greve balamadan nce kendilerinin veya e ve velyeti altndaki ocuklarnn sahibi bulunduu menkul kymetlerden Hazine tarafndan karlan borlanmaya ilikin olanlar hari Kurumun dzenlemek ve denetlemekle sorumlu olduu kurulularn her trl sermaye piyasas aralarn e, evlatlk, nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayn hsmlar dndakilere otuz gn iinde satmak suretiyle elden karmak zorundadr. Kurul yeliklerine atanmalarndan itibaren otuz gn iinde bu fkraya uygun hareket etmeyen yeler, yelikten ekilmi saylr. Bu durum, Kurul karar ile tespit edilir ve ilikili Bakana bildirilir. Bu balamda Kurul bakan ve yeler 3828 sayl Kanun hkmlerine tabidir. 5411 sayl Kanun Madde 115/2e gre TMSF Kurulu bakan ve yeleri ile velayetindeki ocuklar iin benzer bir hkm mevcuttur:

48

greve balamadan nce, kendilerinin veya e ve velyeti altndaki ocuklarnn sahibi bulunduu menkul kymetlerden Hazine tarafndan karlan borlanmaya ilikin olanlar hari bu Kanun kapsamndaki kurulular ve bunlarn dorudan ya da dolayl ortaklklarna ait her trl sermaye piyasas aralarn e, evlatlk, nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayn hsmlar dndakilere otuz gn iinde satmak suretiyle elden karmak zorundadr. Fon Kurulu yeleri atanmalarndan itibaren otuz gn iinde bu fkraya uygun hareket etmezlerse yelikten ekilmi saylr. Bu durum, Fon Kurulu karar ile tespit edilir ve ilikili Bakana bildirilir. Ayn ekilde TMSF Kurulu bakan ve yeleri de bu konuda 3628 sayl Kanun hkmlerine tabidirler (5411 sayl Kanun Madde 116/1). 4054 sayl Kanuna gre (Madde 25/2) Rekabet Kurumu Kurulu bakan ve yeleri greve balamadan nce maliki olduklar Hazine tarafndan karlan borlanmaya ilikin menkul kymetler dndaki her trl sermaye piyasas mevzuat anlamndaki menkul kymetlerini nc dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar shri hsmlar dndakilere satmak veya devretmek suretiyle elden karmak zorundadr. 30 gn iinde bu hkme uygun hareket etmeyen yeler yelikten ekilmi saylr. Ksaca, kamu ynetiminde kar atmasnn beyan sadece bankaclk, sermaye piyasas ve ihale sreleri ile ilgili snrl kamu grevlilerini kapsamaktadr. Saydamlk ve hesap verebilirlik dzenlemeleri Ak ve saydam ynetim anlay artan bir ekilde hesap verebilirlii zorunlu klmaktadr. Bu balamda bilgiye eriim, ihbar messesesi ve kamu kurumlarnn mali olarak hesap vermeleri demokratik ykmllk, devlet kurumlarna gven tesisi ile gvenilirlik ve etkililii artrmak iin yaamsal neme sahiptir. Bilgi Edinme Hakk Bilgi edinme hakk birok nedenle nemlidir: daha ak ve demokratik bir toplum yaratmak, yolsuzlua kar durmak ve ynetimde saydaml glendirmek. Belli alanlar dnda kamunun devletin elindeki bilgilere ulamas vatandalarn kamu ynetiminden hesap
49
Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul Ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Bilgi verme, saydamlk ve katlmclk Madde 19 - Kamu grevlileri, halkn bilgi edinme hakkn kullanmasna yardmc olurlar. Gerek ve tzel kiilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda belirlenen istisnalar dnda, usulne uygun olarak verirler. st yneticiler, ilgili kanunlarn izin verdii erevede, kurumlarnn ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kamu grevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararlarn hazrlanmas, olgunlatrlmas, alnmas ve bu kararlarn uygulanmas aamalarndan birine, bir kana veya tamamna, aksine yasal bir hkm olmadka, o karardan dorudan ya da dolayl olarak etkilenecek olanlarn katkda bulunmasn salamaya dikkat ederler.

sormalarna ve grevi ktye kullanmay ve kamu grevlilerinin yolsuzlua bulamasn nlemelerini salar. 4982 sayl Bilgi Edinme Kanununun amac, demokratik ve effaf ynetimin gerei olan eitlik, tarafszlk ve aklk ilkelerine uygun olarak kiilerin bilgi edinme hakkn kullanmalarna ilikin esas ve usulleri dzenlemektir (Madde 1). Bu kanun kamu kurum ve kurulular ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn faaliyetlerinde uygulanr (Madde 2). Bu konuda, 1 Kasm 1984 tarih ve 3071 sayl Dileke Hakkn Kullanma Kanunu hkmleri sakldr. Bununla birlikte, 4982 sayl kanun bilgi edinme hakk konusunda baz snrlamalar getirmektedir (Madde 15-25). Bu snrlamalar unlardr: yarg denetimi dnda kalan ilemler, devlet srrna ilikin bilgi veya belgeler, lkenin ekonomik karlarna ilikin bilgi veya belgeler, istihbarata ilikin bilgi veya belgeler, idar soruturmaya ilikin bilgi veya belgeler, adl soruturma ve kovuturmaya ilikin bilgi veya belgeler, zel hayatn gizlilii, haberlemenin gizlilii, ticar sr, kurum ii dzenlemeler. Trkiyede bu hakkn kullanlmas tedricen artmaktadr, ancak bu konu vatandalar tarafndan yeterince bilinmemektedir. Bu hakkn yaygn kullanm ile kamu hizmetlerinde standartlarn ykselmesi ve kamu kurumlar ile vatandalar arasnda gvene dayal ilikiler gelitirilecektir. hbar ncelikle, her kamu grevlisi bu konudaki (yolsuzlukla ilgili) her hangi bir durumu amirine bildirmek zorundadr. Bununla birlikte yetkili amir bu konuda bir giriimde bulunmazsa kamu grevlisinin konuyu i akdine aykr olmadka yetkililere bildirmesi gerekir. hbar messesesi kamu yararn korumak konusunda ve bilgi edinme kanununun uygulanmas ile ilgili ok nemli bir yere sahiptir. Trk mevzuatnda ihbar messesesi 1931 tarihli 1905 sayl Me nku l ve

Ga yr i me nku l E mva l le Bu nlar n nt if a Hak lar nn ve Da i m i Ver g i ler i n Mekt umlar n Ha ber Ver enler e Ver i le cek kr ami ye Hakk nda Ka nu nd a

dzenle nm it ir . 4422 sayl rgtl Sular Kanununun 5 ve 7. Maddeleri tank ve ihbarclarla ilgili hkm iermekteydi, ancak bu kanun 31 Mart 2005 tarih ve 5320 sayl Ceza Kanunu ile mlga olmutur. te yandan 3628 sayl Kanunun 18. Maddesi konu ile ilgili ihbarclarn rzalar olmadan kimliklerinin gizli tutulacan belirtmektedir. Bununla birlikte, ihbar geerli olunca ihbarcnn kimlii savcnn istei zerine aklanmaktadr. 1990/1 sayl genelge ihbarclarn kimliinin gizliliini dzenlemektedir.

50

Yakn dnemde yasalaan 5726 sayl Tank Koruma Kanunu sadece ceza Mahkemesinde ahitlik yapanlar kapsamaktadr. Bir baka deyile, yolsuzluklar ihbar edenlerin itham ya da dier sonular konusunda yasal bir korumaya sahip deildir. te yandan ihbar messesesinin Trk kltr normlarna uygun olmadnn unutulmamas gerekir. Bu konuda genel uygulama ieren dzenlemeler unlardr: 4422 sayl Kanun Madde 5 ve 7, 5320 sayl Kanun Madde 24 ve 4800 sayl Kanun Madde 25. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kamu ynetiminde saydamlk ve hesap
Yneticilerin hesap verme sorumluluu Madde 20 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi srasnda sorumluluklar ve ykmllkleri konusunda hesap verebilir ve kamusal deerlendirme ve denetime her zaman ak ve hazr olurlar. Ynetici kamu grevlileri, kurumlarnn ama ve politikalarna uygun olmayan ilem veya eylemleri engellemek iin grev ve yetkilerinin gerektirdii nlemleri zamannda alrlar. Ynetici kamu grevlileri, yetkisi iindeki personelin yolsuzluk yapmasn nlemek iin gerekli tedbirleri alrlar. Bu tedbirler; yasal ve idari dzenlemeleri uygulamay, eitim ve bilgilendirme konusunda uygun almalar yapmay, personelinin kar karya kald mali ve dier zorluklar konusunda dikkatli davranmay ve kiisel davranlaryla personeline rnek olmay kapsar. Ynetici kamu grevlileri, personeline etik davran ilkeleri konusunda uygun eitimi salamak, bu ilkelere uyulup uyulmadn gzetlemek, geliriyle badamayan yaantsn izlemek ve etik davran konusunda rehberlik etmekle ykmldr.

verebilirlik konularnda en nemli gelime 2003 ylnda kabul edilen 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunudur. Kamu grevlilerinin sorumluluklarn, kamu hizmetinde saydamlk ve hesap verebilirlii salamak zere kanun, ncelikle mali saydaml zorunlu

klmaktadr (Madde 7):

Her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda denetimin salanmas amacyla kamuoyu zamannda bilgilendirilir. Bu amala; a) Grev, yetki ve sorumluluklarn ak olarak tanmlanmas, b) Hkmet politikalar, kalknma planlar, yllk programlar, stratejik planlar ile btelerin hazrlanmas, yetkili organlarda grlmesi, uygulanmas ve uygulama sonular ile raporlarn kamuoyuna ak ve ulalabilir olmas, c) Genel ynetim kapsamndaki kamu idareleri tarafndan salanan tevik ve desteklemelerin bir yl gememek zere belirli dnemler itibaryla kamuoyuna aklanmas, d) Kamu hesaplarnn standart bir muhasebe sistemi ve genel kabul grm muhasebe prensiplerine uygun bir muhasebe dzenine gre oluturulmas, Zorunludur. Mali saydamln salanmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve nlemlerin alnmasndan kamu idareleri sorumlu olup, bu hususlar Maliye Bakanlnca izlenir.

Daha sonra kanun hesap verebilirliin kapsamn tanmlamaktadr (Madde 8):

51

Her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda grevli ve yetkili olanlar, kaynaklarn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanlmasndan, muhasebeletirilmesinden, raporlanmasndan ve ktye kullanlmamas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumludur ve yetkili klnm mercilere hesap vermek zorundadr. Kanunu ilgili dier maddeleri kamu hizmetinde sorumluluk, saydamlk ve hesap verebilirlik konularn ilemektedir (Madde 11, 67, 70, 71 ve 72). Bu balamda, mstearlklar, kamu kurumlarndaki amirler, valiler ve kaymakamlar ile belediye bakanlar sorumlu kiiler olarak tanmlanmtr. Bu kanunla, sorumlu kamu grevlisi tarafndan onaylanan tm mali hareketler saydam ve hesap sorulabilir olmak zorundadr. Bylece, kar atmasna yol aan nedenler daha kolaylkla belirlenebilir. Yakn zamanlarda yaplan bir deerlendirmeye (OECD-SIGMA, 2008) gre deiimin zaman alaca, ancak Trk idaresinden gelecek kararl yaklam, ak ve gl bir koordinasyon ve gereki bir erevenin gerektii belirtilmitir. Kamu Denetisi (Ombudsman) 5548 sayl Kanun gerek ve tzel kiilerin idarenin ileyii ile ilgili ikyetlerini, Trkiye Cumhuriyetinin Anayasada belirtilen nitelikleri erevesinde, idarenin her trl eylem ve ilemleri ile tutum ve davranlarn; adalet anlay iinde, insan haklarna sayg, hukuka ve hakkaniyete uygunluk ynlerinden incelemek, aratrmak ve idareye nerilerde bulunmak zere Kamu Denetilii Kurumunu oluturmaktr. Bu kanun anayasal denetim srecinde bulunmaktadr ve Anayasa Mahkemesi 27 Ocak 2006da yrtmeyi durdurma karar vermitir. Uygulama Mekanizmalar ve Yaptrmlar Kurumsal Yap Disiplin Komiteleri ve Disiplin Amirleri 1982 tarihli Disiplin Komiteleri ve Disiplin Amirleri Ynetmeliine gre, disiplin komiteleri kamu kurulularnn merkez, il (ya da blge) tekilatlarnda, belediyelerde, sendikalarda ve Anayasa Mahkemesinde kurulur (657 sayl Kanun Madde 134). Bu komitelerin rgtlenmesi ve grevleri ynetmelikte belirtilmitir (Madde 4-8). Disiplin amiri her bir daire iin zel ynetmelikle kurulur. Bunlar esas olarak her kurumda en st dzey amirdirler. En stte babakan ve bakanlar tm kamu grevlilerinin disiplin amiridirler. Bununla birlikte, uygulamada merkezi idarede mstear, genel mdr, daire bakan, genel sekreter ve mdrler; tara tekilatnda da vali, blge mdr, yerel

52

ynetimlerde belediye bakan ve d misyon efleri bu grevi yerine getirir (657 sayl Kanun Madde 126 ve 134 ve Ynetmelik Madde 16). Kamu grevlileri, Devlet Memurlarnn ikyet ve Mracaatlar Hakknda

Ynetmeliin dzenledii usule uygun olarak disiplin kararlarn (uyar ve knama hari) idare mahkemesinde temyiz edebilirler (Anayasa Madde 125 ve 657 sayl Kanun Madde 21). Daha geni anlamda i denetim messesesi olarak Babakanlk Tefti Kurulu ve bakanlklarda Tefti Kurullar bulunmaktadr. Bu kurullar amirlerin (babakan ve bakanlar) talebi zerine yolsuzlukla ilgili denetim ve raporlama ilevi grrler. Kamu grevlileri haklarnda yaplacak soruturmalarla ilgili olarak dokunulmazla sahiptirler. Memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza kovuturmas almas, kanunla belirlenen istisnalar dnda, kanunun gsterdii idari merciin iznine baldr (Anayasa Madde 129). Bu konudaki istisnalar yolsuzlukla ilgili ve ar cezay gerektiren sulardr. 2 Aralk 1999 tarih ve 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmasna likin Kanun bu hususu dzenler. Bu kanunda Anayasa hkmne iaret ederek yetkili amirin izni olmadka memurlarn kovuturma masuniyeti bulunduunu belirtmektedir. Bu balamda 5065 sayl Avrupa Konseyi Ceza Hukuku Szlemesi hkmleri 657 sayl Kanun hkmleri ile elimektedir. Bu konuda ayrca 657 sayl Kanun (Madde 10-13), 4483 sayl Kanun (Madde 3) ve 5237 sayl Kanunun eitli hkmlerine baklabilir. Bamsz idari otoritelerin mensuplarnn cezai kovuturmalarna ilikin ilgili kanunlarda deiik hkmler bulunmaktadr. Bununla birlikte, aksine bir hkm bulunmadka 657 sayl Kanunun zel hkm uygulanmaktadr (Madde 127).

Kamu Grevlileri Etik Kurulu Trkiyede etik altyapnn oluturulmasnda en nemli gelime 5176 sayl Kanun ve bu kanunla kurulan Kamu Grevlileri Etik Kuruludur. Bu kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir. Bu Kanun, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar.
53

Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ve niversiteler hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz (Madde 1). Kamu Grevlileri Etik Kuruluna kamu hizmetinde etik standartlarn gelitirilmesi ve korunmas grevi verilmitir. Kurul yeleri Bakanlar Kurulu tarafndan drt yllk bir sre iin atanrlar. Kurulun her hangi bir yrtme yetkisi bulunmasa da st dzey kamu grevlilerinin grevleri ile ilgili kusurlar hakknda ikyetleri inceler. Bu Kanun kapsamndaki kamu kurum ve kurulularnda etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla, en az genel mdr veya eiti seviyedeki kamu grevlileri hakknda Kurula bavurulabilir. Hangi unvanlarn genel mdr eiti saylaca kurum ve kurulularn tekilt yaps ve yrttkleri hizmetlerin nitelii dikkate alnarak Kurul tarafndan belirlenir (Madde 4). Kurulun hazrlad etik klavuz ieren ynetmelik Babakanlk tarafndan 13 Nisan 2005te yaymlanmtr. Kurul hediye almak konusundaki snrlamalar belirlemekle grevlendirilmitir. Bu Ynetmeliin amac kamuda etik kltrn yerletirmek, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini belirlemek, bu ilkelere uygun davran gstermeleri asndan onlara yardmc olmak ve grevlerin yerine getirilmesinde adalet, drstlk, saydamlk ve tarafszlk ilkelerine zarar veren ve toplumda gvensizlik yaratan durumlar ortadan kaldrmak suretiyle kamu ynetimine halkn gvenini artrmak, toplumu kamu grevlilerinden beklemeye hakk olduu davranlar konusunda bilgilendirmek ve Kurula bavuru usul ve esaslarn dzenlemektir (Madde 1). Ynetmelik uyarnca her kamu grevlisi bir Etik Szleme imzalar. Tm kamu kurulular kendi etik komisyonlarn olutururlar ve Kurul konu ile ilgili eitim ve farkndalk gelitirici faaliyetler yapar.

54

Konu: Hediye Alma Yasa KAMU GREVLLER ETK SZLEMES LKE KARARI 2007/1 Bilindii zere, mevzuatmzda kamu grevlilerinin dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri veya almalar, grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul Kamu hizmetinin bulunmaktadr. etmeleri yasaklanm her trl zel karn zerinde olduu ve kamu grevlisinin halkn hizmetinde bulunduu bilin ve anlayyla; Kanuna istinaden karlan Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri 25.5.2004 tarih ve 5176 sayl ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik'in 15. maddesinde Kamu grevlisinin * Halkn performansn, kolaylatrmak, ihtiyalarn en etkileyen ve verimli biimde tarafszln,gnlk yaamnkararn veya grevini yapmasnetkin, hzlveya etkileme ihtimali karlamak, hizmet kalitesini ykseltmek veolmayan, dorudan ya da dolayl olarakalmay, her trl bulunan, ekonomik deeri olan ya da toplumun memnuniyetini artrmak iin kabul edilen eya ve menfaat hediye olarak tanmlanarak, kamu grevlilerinin hediye almamas, kamu grevlisine * Grevimi insan grev sebebiyle kar salanmamas temel ilke olarak kabul edilmi kamu hediye verilmemesi vehaklarna sayg, saydamlk, katlmclk, drstlk, hesap verebilirlik,ve kamu yararn gzetme ve hukukun stnl ilgili birdorultusunda yerine getirmeyi,olan gerek veya tzel grevlilerinin yrttkleri grevle ilkeleri i, hizmet veya menfaat ilikisi kiilerden kendileri, yaknlar veya nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac * herhangi bir hediye alamayacaklar ve menfaat salayamayacaklar belirtilmitir. eliyle Dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, ya, bedensel engelli ve cinsiyet ayrm yapmadan, frsatAncak, ilgili mevzuatndaki bu yasaklamalara ramen kamu grevlilerine bazierisindeve firmalar eitliini engelleyici davran ve uygulamalara meydan vermeden tarafszlk zel kii hizmet gereklerine uygun davranmay, kurulularca zellikle ylba, bayram ve dier zel gnler bahane ile denetimi altnda bulunan edilerek eitli hediyeler verildii grlmektedir. * grevlilerine verilen veya kamu grevlilerince veya bu tr hediyeler, kamuoyu nezdinde etik KamuGrevimi, grevle ilikisi bulunan hibir gerekalnantzel kiiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya buamakta, herhangiyozlamaya, kamu grevlilerinin bir zel menfaatyolsuzluklaiinde tartmalara yol nitelikte kamuda bir kar salamadan, herhangi eletirilmesine, beklentisi ilgili olmadan yerine getirmeyi, alglamalarn artmasna, kamu ynetimi ve yneticilerine duyulan itibar ve gvenin sarslmasna neden olmaktadr. Bu erevede, kamu ve kaynaklarn kamusal ilgili bu kurallara titizlikle uymas, zel ahs veya ve * Kamu mallar grevlilerinin hediye ile amalar ve hizmet gerekleri dnda kullanmamay irketlerce eitli vesilelerle sunulan bu hediyeleri iade etmeleri ve bu hususta yneticiler tarafndan kullandrmamay, bu mal ve kaynaklar israf etmemeyi, personele gereken uyarlarn yaplmas nem tamaktadr. Ayrca, hediye alnmas halinde ilgililer hakknda, etik adan (genel edinme,ve st dzeydekiama haklarna sayglKurulumuzca - dier * Kiilerin dileke, bilgi mdr ikayet ve dava kamu grevlileri iin davranmay, hizmetten grevliler iin yetkili disiplin kurullarnca) 5176 sayl Kanun ve mezkur Ynetmelik gereince hareket yararlananlara, alma arkadalarma ve dier muhataplarma kar ilgili, nazik, ll ve saygl gereken incelemenin yaplmas ngrlmektedir. etmeyi, Bu itibarla; konuyla ilgili olarak her unvandaki personele gerekli bilgilendirmenin yaplmas hususunda bilgilerini veEtik Kurulunca hazrlanan ynetmeliklerle belirlenen etik davran ilke ve * Kamu Grevlileri gereini arz/rica ederim. Prof. Dr. Bilal ERYILMAZyapmay ve hizmet sunmay taahht ederim. deerlerine bal olarak grev Bakan

(Ad Soyad) (Tarih) (mza)

GREV YER VE UNVANI

:.

55

27 Ocak 2009 SALI Say : 27123

Resm Gazete

KURUL KARARI Kamu Grevlileri Etik Kurulundan: Dosya Numaras : 2008/ 97 Bavuru Tarihi : 02/10/2008 Karar Tarihi : 26/12/2008 Karar Numaras : 2008/206 A. BAVURANLAR 1 - M. Naim YALINEL 2 - Taner TALA B. HAKKINDA NCELEME YAPILAN KAMU GREVLS Ayta DURAK, Adana Bykehir Belediye Bakan

KARAR 5393 Sayl Belediye Kanununun Bakan ve Meclis yelerinin grmelere katlamayaca durumlar balkl 27. maddesinde; Belediye bakan ve meclis yeleri, mnhasran kendileri, ikinci derece dahil kan ve kayn hsmlar ve evlatlklar ile ilgili ilerin grld meclis toplantlarna katlamazlar hkm yer almtr. Benzer bir hkm, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda yok ise de, Kanunun Bykehir Belediye Meclisine ilikin 12. maddesinin nc fkras ile Bykehir Belediye Meclisinin alma usul ve esaslarna ilikin dier hususlarda Belediye Kanunu hkmlerinin uygulanacana gnderme yaplmtr. Bu gnderme uyarnca Belediye Kanununun 27. maddesindeki yasaklayc hkm Bykehir Belediye Meclisi bakan ve yeleri iin de geerlidir. Kanun Koyucu bu hkm ile belediye meclis kararlarnn hibir etki altnda kalnmakszn, objektif ve tarafsz bir ekilde alnmasn salamay amalamtr. Bu durumda Ayta DURAKn, eine ait tanmaz da kapsayan imar plan deiikliinin grld toplantya katlmamas gerekirken, aksine davran Kanunun yukarda anlan hkmne ak bir aykrlk tekil etmektedir. 5176 sayl Kanunun 5. maddesinin verdii ak yetkiye istinaden karlan Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin ikinci blmnde Etik Davran lkeleri belirlenmi olup, Drstlk ve tarafszlk ilkesini dzenleyen 9. maddesinin birinci fkrasnda, kamu grevlilerinin tm eylem ve ilemlerinde yasallk, adalet, eitlik ve drstlk ilkeleri dorultusunda hareket edecekleri, ikinci fkrasnda da, Kamu grevlilerinin, takdir yetkilerini, kamu yarar ve hizmet gerekleri dorultusunda, her trl keyfilikten uzak, tarafszlk ve eitlik ilkelerine uygun olarak kullanacaklar dzenlenmitir. Ynetmelikin kar atmasndan kanma balkl 13. maddesinde ise; kar atmas; kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini ifade eder. Kamu grevlileri kar atmasnda ahsi sorumlulua sahiptir, kar atmasnn doabilecei durumu genellikle ahsen bilen kiiler olduklar iin, herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda dikkatli davranr, kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atar, kar atmasnn farkna varr varmaz durumu stlerine bildirir ve kar atmas kapsamna giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar hkm yer almaktadr. Yukarda yaplan inceleme ve deerlendirmeler nda; Adana Bykehir Belediye Bakan Ayta DURAKn, eine ait tanmaz avantajl bir duruma getiren imar plan deiikliine ilikin i ve ilemlere katlmak suretiyle Ynetmelikin 9. maddesinde dzenlenen Drstlk ve tarafszlk ile 13. maddesinde dzenlenen kar atmasndan kanma ilkelerine aykr davrandna, kararn Resm Gazetede yaymlanmasna ve taraflara tebliine, tebliinden itibaren 60 gn iinde idari yarg yolu ak olmak zere, 26/12/2008 tarihinde oybirlii ile karar verilmitir.

56

Bavuru Usul ve Esaslar, etik ilkelerin uygulanmasna ve kamu hizmetinde etik ilkelerin ihlalinin incelenmesine ilikin hkmler ierir. 5176 sayl kanuna uygun olarak Ynetmelik bavuru usuln u ekilde tanmlamtr (Madde 33): Bavuru, gerek kiiler tarafndan ad, soyad, oturma yeri veya i adresi ile imzay kapsayan dilekelerle, en az genel mdr ve Kurulca genel mdr dzeyinde olduklar kabul edilen EK-2 listede bulunan unvanlarda bulunanlar iin Kurul Bakanlna, dier grevliler iin ise kurum yetkili disiplin kurullarna yneltilmek zere ilgili kurum amirliine yaplr. Bavuru ile ilgili ayrntl bilgiler ynetmelikte dzenlenmitir (Madde 33, 34 ve 35). Yaptrmlar Bu yzyln banda Trkiyedeki yolsuzlukla ilgili mevzuat uluslararas dzenlemelerle uyumlulatrlmtr. Bu balamda, 4518 sayl kanunla kabul edilen OECD Uluslararas Ticar lemlerde Yabanc Kamu Grevlilerine Verilen Rvetin nlenmesi Szlemesi 1 ubat 2000 tarihinde parlamento tarafndan kabul edilmitir. Daha sonra, 24 Mart 2001de Yolsuzlukla Mcadeleye likin ncelikli Hedefleri de ieren AB Mktesebatnn Uyumu iin Trk Ulusal Program benimsenmitir. Hkmetin kamu ynetiminde etkililik ve verimlilik program erevesinde, 16 Mays 2001de Etkili Ynetiim ve Yolsuzlukla Mcadele Komitesi alma grubu kurulmutur. Ocak 2002de Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi Eylem Plan ve erken seimi takiben 58. Hkmet tarafndan 16 Kasm 2002 tarihinde yolsuzlukla mcadelede ncelikleri de ieren bir Acil Eylem Plan yaymlanmtr. Daha sonra bir Babakanlk genelgesi ile (2003/17 and 2007/23) Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi Komisyonu kurulmutur. Bir sre nce, Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mcadele Medeni Hukuk Szlemesi (4 Kasm 1999), Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mcadele Ceza Hukuku Szlemesi (27 Ocak 1999), Su Kaynakl Gelirlerin Aklanmas, Aranmas, Zaptedilmesi Ve Msadere Edilmesi Hakknda 141 sayl Avrupa Konseyi Szlemesi (Strasbourg Konvansiyonu, 16 Haziran 2004) ve ayrca 5326 sayl Kabahatler Kanunu (2005) ve 5549 sayl Su Gelirlerinin Aklanmasnn nlenmesi Kanunu kabul edilmitir. Bu dnemde Trkiye Avrupa Konseyi yolsuzlukla mcadele birimi GRECOnun yesi olmutur (2004).

57

Disiplin Cezalar 657 sayl Kanunda yer alan disiplin hkmleri zel kanunlar ile kurulmu kurulularda alanlara uygulanmaz. Bu konuda zel kanunlardaki hkmler sakldr (657 sayl Kanun Madde 125). 657 sayl Kanuna gre, disiplin cezasnn rasyoneli bulunmaktadr: Kanunlarn, tzklerin ve ynetmeliklerin memurlara emrettii ileri yurt iinde ve dnda yerine getirmemek (Madde 6-7-8-11) Kanunlarn , tzklerin ve ynetmeliklerin uyulmasn zorunlu tuttuu eyleri yapmamak (Madde 26-27-28-29-30-31) Mevzuatn yasaklad ileri yapmak. Disiplin suunun ierii ve ciddiyetine gre (Madde 125) 657 sayl Kanun belli disiplin cezalar tanmlamaktadr: uyar, knama, aylktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulmas, devlet memurluundan karma. Kamu hizmetinde akraba kayrma ve adam kayrma, Trk mevzuatnda dolayl olarak cezai yaptrma balanmtr ve tipik bir yolsuzluk tr olarak belirlenmemitir. Bununla birlikte, bu eylemlerin herhangi birisi ortaya knca, grevi ihmal ya da grevi ktye kullanma fiili olarak deerlendirilir (657 sayl Kanun Madde 7 ve 29).

3628 Sayl Mal Beyan, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunu Mal beyan ile ilgili hkmleri ihlal edenler baz cezalara arptrlrlar (Madde 10): 6 nc maddede belirtilen srelerde mal bildiriminde bulunmayana bildirimlerin verilecei mercilerce ihtarda bulunulur. htarn kendisine tebliinden itibaren otuz gn iinde mazeretsiz olarak bildirimde bulunmayana aya kadar hapis cezas verilir. Her eyden nce, yetkili otorite ilgili kiiye uyar mektubu gnderir. Buna uyulmazsa ya da 30 gn ierisinde geerli bir mazeret beyan edilmezse, ilgili kii aya kadar hapis cezas ile cezalandrlr. lgili kii belirtilen srede mal beyannda bulunmazsa aydan bir yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Yalan beyanda bulunan kii daha ar bir cezay gerektiren durum sz konusu deilse alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr (Madde 12). Kanunen daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde geree aykr bildirimde bulunana alt aydan yla kadar hapis cezas verilir. Haksz elde edilmi kazanlar, kazanlarn beyan edilmemesi ya da gizlenmesi yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr (Madde 13):
58

Kanunun daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde haksz mal edinene yldan be yla kadar hapis ve be milyon liradan on milyon liraya kadar ar para cezas verilir. Haksz edinilen mal karan veya gizleyene de ayn ceza verilir. Ayrca, ar para cezasna ve mallarn msaderesine hkmedilir (Madde 14): Haksz edinilmi olan mallarn zoralmna hkmolunur. Bu mallarn elde edilememesi veya bir maln tmnn haksz mal edinme konusu tekil etmemesi sebepleri ile zoralmn mmkn olmad hallerde haksz edinilen deere eit bedelinin hazineye denmesine karar verilir. Bu bedel, Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun Hkmlerine gre tahsil olunur. Kanunun 15. Maddesine gre, bu Kanunun 11 ve 12 nci maddeler hkmleri ile cezalandrlanlara ceza sresi kadar; 13 nc madde hkmne gre cezalandrlanlara mebbeten kamu hizmetlerinden yasaklanma cezas hkmolunur. Son olarak, Bu blmde yazl olan cezalar 10 uncu maddenin birinci fkras hari tesil edilemez, ahsi hrriyeti balayc olanlar para veya tedbire evrilemez, failleri hakknda Trk Ceza Kanununun 119 uncu maddesi hkmleri uygulanamaz (Madde 16). Ceza Kanunu 26 Eyll 2004 tarih ve 5237 sayl Ceza Kanunu (Madde 235-236, 239, 247-266, 279 ve 333) rvet ve zimmet gibi kamu grevlilerinin yolsuzlukla ilgili eitli sularn tanmlar. Bu sular esas olarak, grevi ktye kullanma ya da haksz menfaat kategorisinde deerlendirilmektedir. Bu konuda kanunun dzenlemeleri aada tanmlanmaktadr: haleye fesat kartrma MADDE 235. - (1) (Deiik: 31.03.2005/25772 (Mkerrer) 5328/9 Md.) Kamu kurum veya kurulular adna yaplan mal veya hizmet alm veya satmlarna ya da kiralamalara ilikin ihaleler ile yapm ihalelerine fesat kartran kii, be yldan oniki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Aadaki hallerde ihaleye fesat kartrlm saylr: 1. haleye katlma yeterliine veya koullarna sahip olan kiilerin ihaleye veya ihale srecindeki ilemlere katlmalarn engellemek, 2. haleye katlma yeterliine veya koullarna sahip olmayan kiilerin ihaleye katlmasn salamak, 3. Teklif edilen mallar, artnamesinde belirtilen niteliklere sahip olduu halde, sahip olmadndan bahisle deerlendirme d brakmak, 4. b) Tekliflerle ilgili olup da ihale mevzuatna veya artnamelere gre gizli tutulmas gereken bilgilere bakalarnn ulamasn salamak. (4) haleye fesat kartrma dolaysyla menfaat temin eden grevli kiiler, ayrca bu nedenle ilgili su hkmne gre cezalandrlrlar.
59

Edimin ifasna fesat kartrma MADDE 236. - (1) Kamu kurum veya kurulular, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, bunlarn itirakiyle kurulmu irketler, bunlarn bnyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu yararna alan dernekler ya da kooperatiflere kar taahht altna girilen edimin ifasna fesat kartran kii, yldan yedi yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Aadaki fiillerin hileli olarak yaplmas halinde, edimin ifasna fesat kartrlm saylr: a) hale kararnda veya szlemede evsaf belirtilen maldan baka bir maln teslim veya kabul edilmesi. b) hale kararnda veya szlemede belirtilen miktardan eksik maln teslim veya kabul edilmesi. c) Edimin ihale kararnda veya szlemede belirtilen srede ifa edilmemesine ramen, sresinde ifa edilmi gibi kabul edilmesi. d) Yapm ihalelerinde eserin veya kullanlan malzemenin artname veya szlemesinde belirlenen artlara, miktar veya niteliklere uygun olmamasna ramen kabul edilmesi. e) Hizmet niteliindeki edimin, ihale kararnda veya szlemede belirtilen artlara gre verilmemesine veya eksik verilmesine ramen verilmi gibi kabul edilmesi. (3) Edimin ifasna fesat kartrma dolaysyla menfaat temin eden grevli kiiler, ayrca bu nedenle ilgili su hkmne gre cezalandrlrlar. Ticar sr, bankaclk srr veya mteri srr niteliindeki bilgi veya belgelerin aklanmas MADDE 239. - (1) Sfat veya grevi, meslek veya sanat gerei vakf olduu ticari sr, bankaclk srr veya mteri srr niteliindeki bilgi veya belgeleri yetkisiz kiilere veren veya ifa eden kii, ikayet zerine, bir yldan yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr. Bu bilgi veya belgelerin, hukuka aykr yolla elde eden kiiler tarafndan yetkisiz kiilere verilmesi veya ifa edilmesi halinde de bu fkraya gre cezaya hkmolunur. (2) Birinci fkra hkmleri, fenni keif ve bulular veya snai uygulamaya ilikin bilgiler hakknda da uygulanr. (3) Bu srlar, Trkiye'de oturmayan bir yabancya veya onun memurlarna akland takdirde, faile verilecek ceza te biri orannda artrlr. Bu halde ikayet koulu aranmaz. (4) Cebir veya tehdit kullanarak bir kimseyi bu madde kapsamna giren bilgi veya belgeleri aklamaya mecbur klan kii, yldan yedi yla kadar hapis cezasyla cezalandrlr. Gizli bilgi kapsamndaki sularla ilgili olarak, bir kamu grevlisi, Grevi nedeniyle kendisine verilen veya ayn nedenle bilgi edindii ve gizli kalmas gereken belgeleri, kararlar ve emirleri ve dier tebligat aklayan veya yaynlayan veya ne suretle olursa olsun bakalarnn bilgi edinmesini kolaylatran kamu grevlisine, bir yldan drt yla kadar hapis cezas verilir. (Madde 258). Daha nce grevinden ayrlm kamu grevlisine de ayn ceza verilir. Ayrca, Devlet srlarndan yararlanma, Devlet hizmetlerinde sadakatsizlik bir su olarak dzenlenmitir (Madde 333):
60

Grevi dolaysyla rendii ve Devletin gvenliinin gizli kalmasn gerektirdii fenni keif veya yeni bulular veya sna yenilikleri kendisinin veya bakasnn yararna kullanan veya kullanlmasn salayan kii, be yldan on yla kadar hapis ve bin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr. Zimmet MADDE 247. - (1) Grevi nedeniyle zilyedlii kendisine devredilmi olan veya koruma ve gzetimiyle ykml olduu mal kendisinin veya bakasnn zimmetine geiren kamu grevlisi, be yldan oniki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Suun, zimmetin aa kmamasn salamaya ynelik hileli davranlarla ilenmesi halinde, verilecek ceza yar orannda artrlr. (3) Zimmet suunun, maln geici bir sre kullanldktan sonra iade edilmek zere ilenmesi halinde, verilecek ceza yar oranna kadar indirilebilir. Bununla birlikte, hafifletici unsurlar hakim tarafndan dikkate alnr: Zimmet suunun konusunu oluturan maln deerinin azl nedeniyle, verilecek ceza te birden yarya kadar indirilir (Madde 249). rtikap MADDE 250. - (1) Grevinin salad nfuzu ktye kullanmak suretiyle kendisine veya bakasna yarar salanmasna veya bu yolda vaatte bulunulmasna bir kimseyi icbar eden kamu grevlisi, be yldan on yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Grevinin salad gveni ktye kullanmak suretiyle gerekletirdii hileli davranlarla, kendisine veya bakasna yarar salanmasna veya bu yolda vaatte bulunulmasna bir kimseyi ikna eden kamu grevlisi, yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (3) kinci fkrada tanmlanan suun kiinin hatasndan yararlanarak ilenmi olmas halinde, bir yldan yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Ceza Kanunu madde 251e gre, amir olarak denetim grevini yeterince yapamayanlar da sorumlu kabul edilir. Denetim grevini kastl olarak ihmal eden kamu grevlisi iin aadaki dzenleme getirilmitir. Denetim grevinin ihmali MADDE 251. - (1) Zimmet veya irtikap suunun ilenmesine kasten gz yuman denetimle ykml kamu grevlisi, ilenen suun mterek faili olarak sorumlu tutulur. (2) Denetim grevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suunun ilenmesine imkan salayan kamu grevlisi, aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Rvet MADDE 252. - (1) Rvet alan kamu grevlisi, drt yldan oniki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Rvet veren kii de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. Rvet konusunda anlamaya varlmas halinde, su tamamlanm gibi cezaya hkmolunur.
61

(2) Rvet alan veya bu konuda anlamaya varan kiinin, yarg grevi yapan, hakem, bilirkii, noter veya yeminli mali mavir olmas halinde, birinci fkraya gre verilecek ceza te birden yarsna kadar artrlr. (3) Rvet, bir kamu grevlisinin, grevinin gereklerine aykr olarak bir ii yapmas veya yapmamas iin kiiyle vard anlama erevesinde bir yarar salamasdr. (4) Birinci fkra hkm, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, kamu kurum veya kurulularnn ya da kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn itirakiyle kurulmu irketler, bunlarn bnyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu yararna alan dernekler, kooperatifler ya da halka ak anonim irketlerle hukuki iliki tesisinde veya tesis edilmi hukuki ilikinin devam srecinde, bu tzel kiiler adna hareket eden kiilere grevinin gereklerine aykr olarak yarar salanmas halinde de uygulanr. (5) (Deiik:08.07.2005/25869-5377/28.md.) Yabanc bir lkede seilmi veya atanm olan, yasama veya idar veya adl bir grevi yrten kamu kurum veya kurulularnn, yaplanma ekli ve grev alan ne olursa olsun, devletler, hkmetler veya dier uluslararas kamusal rgtler tarafndan kurulan uluslararas rgtlerin grevlilerine veya ayn lkede uluslararas nitelikte grevleri yerine getirenlere, uluslararas ticar ilemler nedeniyle, bir iin yaplmas veya yaplmamas veya haksz bir yararn elde edilmesi veya muhafazas amacyla, dorudan veya dolayl olarak yarar teklif veya vaat edilmesi veya verilmesi de rvet saylr. Rvet konusundaki 5271 sayl Ceza Yarglama Usul Kanunu (Madde 128, 135, 140 ve 248), 3628 sayl Kanun, 4734 sayl Kanun (Madde 17), 4735 sayl Kamu hale Szlemeleri Kanunu (Madde 25), 5506 sayl Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesi (Madde 23 ve 27) ve 4518 sayl Kanununda dzenlemeler bulunmaktadr. Yasa d menfaat temini Ceza Kanunu kurumsal dzeyde rvet suunun ilenmesi suretiyle yararna haksz menfaat salanan tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine hkmolunur (Madde 253) demektedir. Bu balamda etkin pimanlk aadaki durumlarda gz nne alnr: Etkin pimanlk MADDE 254. - (1) Rvet alan kiinin, soruturma balamadan nce, rvet konusu eyi soruturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi halinde, hakknda rvet suundan dolay cezaya hkmolunmaz. Rvet alma konusunda bakasyla anlaan kamu grevlisinin soruturma balamadan nce durumu yetkili makamlara haber vermesi halinde de hakknda bu sutan dolay cezaya hkmolunmaz. (2) Rvet veren veya bu konuda kamu grevlisiyle anlamaya varan kiinin, soruturma balamadan nce, pimanlk duyarak durumdan soruturma makamlarn haberdar etmesi halinde, hakknda rvet suundan dolay cezaya hkmolunmaz; verdii rvet de kamu grevlisinden alnarak kendisine iade edilir.
62

(3) Rvet suuna itirak eden dier kiilerin, soruturma balamadan nce, pimanlk duyarak durumdan soruturma makamlarn haberdar etmesi halinde, hakknda bu sutan dolay cezaya hkmolunmaz. Kanun, yetkili olmad bir i iin yarar salamay kamu ynetimine gveni sarsc bir su olarak tanmlamaktadr: Grevine girmeyen ve yetkili olmad bir ii yapabilecei veya yaptrabilecei kanaatini uyandrarak yarar salayan kamu grevlisi, bir yldan be yla kadar hapis ve adl para cezas ile cezalandrlr. Grevi Ktye Kullanmak Kamu grevlileri ile ilgili temel ve yaygn bir biimde gzlemlenen sulardan bir tanesi Grevi Ktye Kullanma Ceza Kanunu tarafndan ayrca dzenlenmitir (Madde 257): Grevi ktye kullanma MADDE 257. - (1) Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gstererek, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (3) rtikap suunu oluturmad takdirde, grevinin gereklerine uygun davranmas iin veya bu nedenle kiilerden kendisine veya bir bakasna kar salayan kamu grevlisi, birinci fkra hkmne gre cezalandrlr. 657 sayl Kanuna uygun olarak kamu grevlisinin ticaret yapmas Ceza Kanununun 259. Maddesinde dzenlenmitir: Yrtt grevin salad nfuzdan yararlanarak, bir bakasna mal veya hizmet satmaya alan kamu grevlisi, alt aya kadar hapis veya adl para cezas ile cezalandrlr. Kamu Mal ve Kaynaklarnn Kullanlmas Kamu vastalarnn ya da aralarnn su ilenmesi srasnda kullanlmas da su oluturmaktadr (Madde 266):
Grevi gerei olarak elinde bulundurduu ara ve gereleri bir suun ilenmesi srasnda kullanan kamu grevlisi hakknda, ilgili suun tanmnda kamu grevlisi sfat esasen gz nnde bulundurulmam ise, verilecek ceza te biri orannda artrlr.

63

Suun kendi grev alanna ilikin olduunu fark eden bir kamu grevlisi bu suu rapor etmez ya da etmekte gecikirse alt aydan iki yla kadar hapis cezasna arptrlr. (Madde 279). Bu su salk hizmeti veren bir grevli tarafndan ilenirse hapis cezas bir yl hapis cezasna arptrlr (Madde 280). 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanunu Sermaye Piyasas Kurulu kamu kaynaklarnn kt kullanlmasna ilikin zel hkmlere sahiptir (2499 sayl Kanun Madde 25): b) (Deiik: 23/1/2008-5728/368 md.) Kurulun para, evrak ve her eit mallar Devlet mal hkmndedir. Kurulun bakan ve yeleri ile dier personeli grevleriyle balantl olarak iledikleri sular ile bunlara kar ilenen sulardan dolay sorumluluk balamnda Trk Ceza Kanununun uygulamasnda kamu grevlisi saylrlar. Bu kiiler hakknda grevleriyle balantl olarak iledikleri sulardan dolay 2/12/1999 tarihli ve 4483 sayl Kanun hkmleri uygulanmaz. Trkiyede kar atmasnn Ynetilmesi Sisteminin Deerlendirilmesi kar atmas kavram Trkiyede tm kamu grevlileri iin birincil bir mevzuat ile dzenlenmemitir. Anayasa ve baz kanunlar (657 sayl Kanun ve 5237 sayl Kanun) kamu yarar ve tarafszlk gibi baz ilkeleri ierse de kar atmas kavram ilk kez 2005 tarihli Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (Madde 13) tarafndan tanmlanmtr. Bununla birlikte, ne gibi durumlarda kar atmasnn ortaya kabilecei belirtilmemitir. Trkiyedeki etik alt yap esas olarak kural-temelli bir yaklama sahiptir (itaat-temelli etik rejim). Mevzuat tarafndan tanmlanan yasal hkmler dikkate alndnda, gei srecinde olan kamu ynetiminde etik d tutum ve davranlarn kanunla getirilen yasaklarla nlenmeye alld sylenebilir. Gerekte, Ynetmelik Trkiyede ilke temelli (drstlk temelli etik rejim) bir etik rejime geiin bir gstergesi olarak grlebilir. Doal olarak, 1980 ve 1990lardaki serbest piyasa ekonomisine gei srecinde oluturulan Sermaye Piyasas ve Kamu hale Kurumu gibi bamsz idari otoriteler kar atmasndan kanma da dahil olmak zere kendi personelinin etik davranlar ile ilgili olarak zel hkmlere ihtiya duymulardr. Bununla birlikte bu zel dzenlemeler de snrldr ve konunun tm ynlerini kapsamamaktadr. Bu balamda, yerel ynetimlerde ihale sreci gerek ve potansiyel kar atmasna aktr. Bu konuda birok yasaklar olduu sylenebilirse de sistemin etkili bir biimde almasn salayacak tmleik bir mevzuat bulunmamaktadr.

64

Gl idare hukuku geleneine sahip lkeler gibi Trkiyede de kamu grevlilerinin yapamayacaklar faaliyetler ve durumlar konusunda uzun bir liste bulunmaktadr. Bununla birlikte, ilgili hkmler ok geneldir ve koullar tanmlamamaktadr. Devlet memurlar siyasi partilere ye olamazlar, ancak bir kamu grevlisi bir partinin seim kampanyasna gnll olarak katlrsa ne olur? Daha nemlisi, 2531 sayl grev sonras yaplamayacak ileri dzenleyen kanun etkili bir biimde uygulanmamaktadr. Lobiciliin yasal dzenlemeye tabi olmad dnlrse, 2531 sayl Kanunun atlanan hkmlerinin daha byk sorunlar yaratt aktr. Bamsz idari otoritelerin bakanlar ve kurul yeleri grev d faaliyetler hususunda ve grevden ayrldktan sonra iki yl sre ile belli snrlamalara tabidirler. Bilgilerin gizlilii bu kurumlar iin bir baka nemli husus olarak dzenlenmitir. Kanma, beyan, mahrumiyet ve istifa ya da ekilme gibi unsurlar dikkate alndnda, Trk mevzuat genel ve kesin hkmler iermemektedir. Kanma mekanizmas ile ilgili yeterli dzenleme bulunduu sylense de, bunun ne kadar uyguland phelidir. 3628 sayl Kanuna gre kamu grevlileri ve aile yeleri iin dzenli mal beyan mevcut iken, kar beyan konusunda her hangi bir dzenleme bulunmamaktadr. Aslnda, mal beyannn ne kadar etkili olduu da tartmaldr. Mal beyanlar her hangi bir disiplin ya da cezai soruturma yoksa yetkili amir tarafndan incelenmemektedir. Dier mekanizma ise yasal olarak kapsayc bir biimde dzenlenmemitir. Sadece Sermaye Piyasas Kurulu ve RTK yeleri gibi bamsz idari otoriteler iin bu hkmler mevcuttur. Bu hkmlerin nasl alt bu kurullarda yaplacak bir aratrma ile ortaya konulabilir. Devlet memurlarnn ekonomik faaliyetlerde bulunamayaca ve yakn aile yelerinin bu tr faaliyetlerinin belli sre iinde ilgili mercilere bildirilmesi gerekirken bunlarn etkili bir biimde uygulanmad dnlmektedir. Kayyum ve mtevelli gibi maddi menfaatlerin devredilecei mekanizmalar yeterince dzenlenmemitir. Birok OECD lkesinde olduu gibi bu konudaki izleme grevi amirler tarafndan yaplmaktadr. Ayrca, Babakanlkta ve bakanlklarda tefti kurullar bulunmaktadr. Bundan baka, disiplin kurullarna ek olarak kamu mali ynetim sisteminin oluturduu i denetim mekanizmas bulunmaktadr. Tm bu mekanizmalar kamu hizmetinde yolsuzluun azaltlmasna ynelmi olsalar da, bu kurumlarn uyumlu bir yeniden dzenlenmesi kapsaml kamu ynetimi reformunun bir ncelii olmaldr. Her hangi bir d denetim mekanizmas bulunmamaktadr. Kamu Denetisi (Ombudsman) Kanunu 2006dan bu yana anayasal denetimdedir.

65

Birok OECD lkesi gibi yolsuzluklarn ortaya kartlmasnda ihbar messesesi Trkiyede de dzenlenmemitir. Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurumsal ba Trkiyede etik ikilemler konusundaki tek olan bir kurum iin nemli bir meruiyet sorunu yaratmaktadr. Kurul yelerin niteliklerine karn Babakanln siyasi ve idari vesayeti varm grnts bu kurulun hkmetin bir paras gibi hareket ettii algs yaratmaktadr. kinci olarak, Kurulun rgtsel kapasitesi kanun ve ynetmelikte yazlan grevlerini yerine getirmesi iin yeterli deildir. Kurulun genel olarak etik bir kltr yaratmak ve zel olarak kar atmasndan kanmak konusunda yapt faaliyetler artmaktadr. Buna karlk kuruluundan bu yana alt yl geen Kurul kamuoyunda yeterince bilinmemektedir. Birka dikkate deer rnee karn, merkezi ve yerel ynetimlerdeki etik komisyonlar etkili deildir. Resmi olarak oluturulmu bulunan komisyonlar etikle ilgili hibir faaliyette bulunmamlardr. Bu komisyonlarn almas ilgili kamu grevlisinin inisiyatifine ve kiisel abasna kalmtr. Etik eitim yannda, kar atmas ile ilgili etik sorunlarn zmnde danma messesesi etkili bir biimde rgtlenme ihtiyac iindedir. Kamu grevlileri Neden Etik Szlemeyi imzaladklar? kar atmas ne demek olduu? zel durumlarda nasl davranlaca? konularnda ak bir fikre sahip deildirler. Bir baka deyile, kamu grevlileri sosyalleme srecinde gelien norm ve deerlere ya da amirlerinin deerlerine gre hareket etmekte ve davranmaktadrlar. Tarafszlk, drstlk ve haksz menfaatin nlenmesi gibi ilkeler Trk mevzuatnda yeterince ak bir biimde tanmlanmtr, ancak hesap verebilirlik ilkesi dolayl ya da ok az ifade edilmitir. Disiplin ve ceza yaptrmlar kamu grevlilerinin bu hkmleri ihlal etmekten kanmalar dnlerek dzenlenmitir. Bununla birlikte, kamu grevlisinin cezai soruturma konusunda sahip olduu dokunulmazlk temel engel oluturmaktadr. Benzer bir biimde disiplin soruturmas yetkili amirin takdir yetkisindedir. Bu nedenle, disiplin hkmlerinin ekinme duygusu yaratma etkisi sorgulanabilir. Bu almada kolluk gleri incelenmemitir, ancak uluslararas ibirlii ve kapasite artrc faaliyetler yolsuzluklarn kovuturulmasnda gelime salamtr. Yasal mevzuatn tamamlaycs olarak, siyasetin ve kampanyalarn finansman ile lobicilik Trkiyede dzenlenmemitir. Anayasann balayc hkmne karn (Madde 68/son) parlamento, adaylar ve partiler iin seim kampanyalarnn finansman dzenlemesini
66

yasalatramad. Bu durum, gerek ve potansiyel kar atmas iin nemli bir engeldir. Bu balamda, kampanya harcamalarnn kaydedilmesi nleyici bir etki yaratabilir.

67

Kamu Grevlilerinin kar atmas Alglamalar zerine Bir Alan almas Bu almann amac esas olarak, kar atmas ile snrlandrlmtr. Bununla birlikte, bu alma, kamu hizmetlerindeki deerlerden Trk Kamu Ynetiminde etkili bir etik rejim kurulmasna uygun bir altyapya kadar birok deiik konuyu kapsamaktadr. Bu alma, Trk kamu ynetiminin onyllardr bir reform srecinden getiini ve kamu ynetimi reformunun srekli olarak devam ettiini, ancak amacna ulamakta baarsz olduunu aklda tutarak, Trkiyedeki durumun genel bir resmini izmek amacndadr. Kamu Grevlileri Etik Kurulunun 2004 ylnda kurulmasnn ardndan, 2005 ylnda yaymlanan, kar atmasndan kanlmas da dahil olmak zere Trk kamu ynetiminde etik davran ilkelerini oluturan Ynetmelik; kamu kurumlarnda etik kltr gelitirmek, personelin karlat sorunlar ve etik davran ilkeleri hakknda tavsiyede bulunmak ve ynlendirmek ve etik uygulamalar deerlendirmek zere, en az kamu grevlisinden oluacak etik komisyonlar ay ierisinde oluturmalarn istemitir. Drt yl sonra, zel olarak st dzey kamu grevlilerinin birinci elden bilgileri ile etik standartlar konusunda yapacaklar deerlendirmelere odaklanm bir saha almas etik konusunda mevcut yasal ve kurumsal gelimelere genel bir bak salayacaktr. Aratrma Yntemi Genelde etik davran standard ve zelde kamu ynetiminde kar atmas alglamasn analiz eden aratrma yntemi, seilmi illerden seilmi st dzey kamu grevlileriyle yaplan derinlemesine yz yze grmelerin niteliksel analizine

dayanmaktadr. Alan almasnn yapld iller: metropol (byk ehir) Ankara, stanbul ve zmir- ve orta lekli ildir Mardin, Trabzon ve Uak. Son ehir Devlet Planlama Tekilatnn 2005 ylnda yaynlad Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksindeki sralamaya gre seilmitir. Bu rneklem hazrlanrken, bu almann deiik blgelerde (orta lekli ve byk ehirlerarasnda) ve deiik sosyo-ekonomik gelimilik dzeylerinde, etik kltrler arasnda bir farkllk olup olmadnn belirlenmesi amalanmtr. Bu aratrmada Amalara Uygunluk rneklem modeli kullanlmtr. llerde kurulmu olan etik komisyonlarn yeleri, grlecek kiilerin ilk gurubunu oluturmutur. kinci gurup ise, belediye tekilatnn ilgili birimlerinin temsilcilerinden olumutur genel olarak st dzey yneticiler, birim amirleri veya vekilleri.- Bu ikinci gruptaki grmeciler de memur statsndeki alanlardan oluturulmutur. Belediyelerdeki ilgili birimlerin st/ast grevlileriyle yz yze grmeler yapmak, hem onlarn etik davran standartlar hakkndaki grlerini belirlemeyi hem de vatandalarla olan ilikilerde iyerindeki etik deerlere ne kadar uyduklarn ortaya koyacaktr. Aratrma tasarm vatanda boyutunu iermediinden,
68

bu durum kamu hizmetlerinin hizmet veren asndan baklarak, kamu grevlileri ile vatandalar arasnda ortaya kan temel sorunlar aklamaya yardmc olacaktr. Benzer grmeler seilmi bakanlklardaki (Maliye, Milli Eitim, Enerji ve Tabii Kaynaklar, mar skn, Salk) ve Sermaye Piyasas Kurumunun (en eski bamsz idari otorite) bakan yardmcsyla da yaplmtr. Grlenlerin byk ksm kurumlarndaki etik komisyonlarn yesidirler. Kamu Grevlileri Etik Kurul tarafndan, almann kapsam ve amac ile proje koordinatrnn isminin belirtildii resmi bir yaz, alma ncesinde valiliklere iletilmitir. Grmeler seilmi illerdeki vilayetler araclyla gerekletirilmitir. Grmeler 15 Aralk 2008 ile 15 Ocak 2009 tarihleri arasnda yaplmtr. Ankara dnda, tm il valileri ziyaret edilmi ve alma hakknda dorudan bilgi verilmitir. Daha sonra her ilde bir vali yardmcs, il etik komisyonlar ve yerel ynetimlerde yaplacak olan grmelerin organizasyonunda yardmc olmutur. Snrllklardan dolay, grmeler genel olarak panel alma yntemiyle yaplmtr. Bununla birlikte baz grmecilerle panel almasndan sonra da grme frsatn elde edilmitir. Grmeler srasnda, grmecilere en az bir rnek olay (Ek Aya baknz) datlm ve bu rnek olaylar okuduktan sonra kendilerini u sorular sorulmutur: Bu rnek olayda her hangi bir etik d / kural d davran / tutum gzlemlediniz mi? imdiki iyerinizde bu tr olaylara aina msnz? Bunlar eski grev yerinizde olaan sorunlar myd? Grmenin ikinci ksmnda, grmecilere iki soru daha sorulmutur: nce, Kamu ynetiminde etik d / yolsuzlua yol aan unsurlar nelerdir? kinci olarak, Kurumunuzda en nemli kurumsal deer(ler) / norm(lar) nedir (nelerdir) ve bunu (bunlar) yeni kamu grevlilerine nasl retiyorsunuz? Bu sorular, rnek olaylar genel olarak etik altyapya, mevzuat ihlaline ve kamu hizmetinden beklentilere zel olarak balayacak, ak bir tartmayla devam edecek ak ulu sorulardr. Grme ierii nitel olarak analiz edilmi ve isim verilmeden sunulmutur.

Genel Gzlemler

Hem vilayetlerde hem de belediyelerde grevlilerin, zaman ayrp, bu aratrmaya byk bir ilgi ve dikkat gsterdikleri vurgulanmas gereken bir husustur. Panel grmeleri ortalama drt saat ya da daha uzun srmtr. Bireysel grmeler, grlecek kiinin ayrd zamana gre bir saatten saate kadar deimitir.
69

Panel grmeleri, beklentilerin aksine, konu hakknda daha ak bir tartma ortam yaratmtr. Dier alma arkadalarnn varl, katlmclarn gerek dncelerini aklarken kendilerini gvende hissetmelerini salamtr. Bununla birlikte, bazlar konu hakknda ok uzun konuurken (kendilerini ok ar ifade ederken), ok az da herkes iin ortak olan gereklerden bahsetmitir. Konumlar gerei ve ayrca proje sahibinin Kamu Grevlileri Etik Kurulu olmas itibariyle, baz grmeciler ilk bata aka konumamay tercih etmitir. zellikle belediyelerde, grmeciler bu almann dorudan Babakanlk tarafndan yrtldn dnmlerdir. Bu engeller, grmeler srasnda, ak ve zgr tartma ortam oluturularak en aza indirilmitir. lk olarak; tm grmeciler kamu hizmetini yerine getirirken Anayasa dahil kamu hizmetini dzenleyen tm kurallara uymada ne kadar dikkatli olduklarn dile getirmi ve iyi niyetle kendi tecrbelerindeki iyi rnekleri paylamlardr. Dier taraftan, grmeciler kamu hizmetinde yolsuzluk ve yozlama kantlarnn bulunduunu ancak bunun lek meselesi olduunda hem fikirlerdir. Bunlarn bykleri vardr, kkleri vardr. Kamu grevlisinin bu durumlarda hareketini etkileyecek birok faktr bulunmaktadr. Bazen, kamu grevlisi, arkada/yakn iin yapaca kk bir iyiliin yasal/sosyal sonularn dnmeden, ilemleri kamu yararnn aleyhine daha esnek uygulamaktadr. Bununla birlikte, ska tekrarlanan kk iyiliklerin (rnein, brokratik ilemlerin hzlandrlmas gibi) rgt kltrnn bir paras olduu ve pratikte ok yaygn olduu grlmektedir. kinci olarak; kamu grevlilerinin zihinlerinde ahlakn ve etiin ne olduu konusundaki dnceler ak deildir. Baz grmeciler, ahlaki ve dini deerler hakknda uzun uzun fikirlerini beyan etmilerdir. Bununla birlikte; grmeciler arasnda, etik terimi genel olarak yeni, yabanc ve teknik bir kavramdr. Baz grmeciler, etik hakknda genel bir bilgiye sahip olmakla birlikte, konunun ana unsurlar hakknda ayrntl bir alglamaya henz sahip deildirler. Katlmclar arasnda ahlakn ne olduu konusunda genel ortak bir kan bulunurken, etiin dardan dayatlm ya da ithal edildii dnlmektedir. Her durumda etik gerekli ve bu yzyln gerektirdii bir ey olarak alglanmaktadr.

70

nc olarak; kamu grevlileri kar

Bir Katlmc Deerlendirmesi: Namuslular namussuzlardan daha cesur olmal. Edirne'ye Ankara'dan srlm emniyet mdr, orada adam sendecilik yapmam, gmrkteki, salktaki, belediyedeki yolsuzluklarn zerine gitmi. te yandan, salk bakanlna bal bir hastanede bahekim olarak grev yapan bir kii, zel bir hastanenin denetim kurulu yeliini kabul ediyor ve buradan da yksek bir cret alyor. Bakanlk mfettileri, bakanln itiraki olan bir irkette ynetim kurulu veya denetim kurulu yeliklerini kabul ediyor. Kendisi o irketi denetlemeye gitmiyor, ancak bakanlktaki mfetti arkada gidiyor. Banka murakplar A bankasnn teftiinin ihmal ettiin iin istifa ediyor. Bir sre sonra, ayn bankann yksek bir cret karl ynetici olarak ie balyor. Bu ihmalinin bir mkafat, baka bir ey deil. Vergi denetmenleri de, iin inceliklerini rendikten sonra, istifa ederek, daha nceden denetledikleri firmalarda yksek cretlerle ie balyor; bunlar ok yaygn. 23 yandaki hakimin greve balamas yolsuzluk ilikisiyle oluyor, hakim olabilmek iin referanslar buluyor. Sonra bu hakimin meslek hayatnda en azndan bilinaltnda bu yolsuzluk ilikilerinin izleri grlebiliyor.

tanmnn farknda olmakla birlikte, kimin karnn bir atma ortaya karaca hakknda hi bir fikre sahip deildirler. Kamu grevlileri kamu yararnn ne olduunu ok iyi bilirken, kamu ve kiisel yararlarn atacan bilmemekte veya bilmeyi reddetmektedirler. Baz katlmclar kar atmasna yerine kar akmas deyimini nermilerdir. Kamu grevlileri genel olarak kamu yarar ilkesine uymakta, ancak kendi karlar sz konusu olduunda bu ilkeyi gz ard

edebilmektedirler. Drdnc olarak; grmecilerden sadece biri kamu grevlisi olarak almaya baladnda ettii yemini hatrlamtr. kamu grevlisi Bu tr olmann

trenler/merasimler,

ayrcalkl statsnn bir parasdr. Bu yemin gerekte, memurun uyaca rehber ilkeleri

iermektedir. Bu durum, yemin etmenin pratikte hibir deerinin bulunmadnn gstergesidir. Beinci olarak; grmecilerin ou, etik szlemeyi imzaladklarn, ancak bu szlemenin amacn bilmediklerini sylemilerdir!

Grmecilere Ynetmelii okudunuz mu ve temel rehber ilkeleri hatrlyor musunuz? diye bir soru

sorulmam olsa da, hi biri ya da sadece bir kann bakanlklardaki grevleri dolaysylaileri, makamlar ve sorumluluklarndan dolay Ynetmelii okuduklarn sylemek ok da zor deildir. zellikle, st dzey yneticiler, grmeye gelirken yanlarnda Ynetmeliin bir kopyasn da getirmilerdir. Grmecilerin bir ksm Etik Kurulun ne olduunun ve neler yaptnn farknda deildir. Birou, deerler ve etik davranlar (Ynetmelii) brokrasinin gnlk rutininde uygulamann zor olabileceini dile getirmilerdir. Ayrca, grmeciler, st dzey grevlilerin/siyasetilerin karar almada ve kamu grevlileri ile vatandalarla olan ilikilerde deer ve etik davranlara ballklarn gstermeleri gerektiini vurgulamlardr. Bu
71

balln olmamas deerlerin atmasna neden olur ve baz alanlarda birtakm mesajlar verir; doru kiiyi ie al ama i eitliine dikkat et; risk al ve geli, fakat hatalar yapma. Bununla birlikte, niteliksiz kiilerin, nitelikli pozisyonlara atanmas, minnet borcu dourmakta ve bu kii daha sonra bu borcu geri demektedir. Liyakat olmadan bir greve atanan bir kii, kendi karn veya kendisini o greve atayan kiinin karn gzetmektedir. Grmecilerin ou kamu ynetiminin bir liyakat sistemine dayanmadn, bunun suistimal ve yolsuzlua neden olduunun altn izmilerdir. Liyakatsiz yollarla yaplan atamalar ve st dzeydeki kamu grevlilerinin sk sk yer deitirmesi, kamu ynetimindeki rol modelin nemini azaltmaktadr. Kamu ynetimi etkili bir liyakat sistemine dayanmamaktadr. Merkezi giri snav (KPSS) yazl snavlardaki iltimas ortadan kaldrsa bile,
Bir katlmc deerlendirmesi: Kamu ihalesi kar atmasnn olas olduu alanlarn en banda gelmektedir. hale ncesi sre, ihale gnne kadar gizli tutulmaldr. Emniyet gleri ve istihbarat birimlerinin ibirliiyle, ihale bedeli ok dikkatle bir ekilde belirlenmeli ve gizli tutulmaldr. Saydamlk ihale ncesinde deil ama ihale gn ve sonrasnda gereklidir. Aksi takdirde baz kiiler kendi karlarn n plana karacaktrlar. Bir katlmc hikayesi: e alm komisyonundaydm, btn telefonlar kapattm, buna ramen tavassut istekleri bir ekilde bize kadar ulat. Bunun yan sra baka bir ilde, komisyon yesi olduumu henz renmeden, baka bir arkadam o alm komisyon yesi olduumu syleyerek benden bir yakn iin yardm istedi.

szl

snavlar

her

trl

etkiye

aktr.

Grmeciler kamu sektrnde btnlnn anahtarnn liderlik olduu konusunda

hemfikirdirler: tepedeki ahenk. Blm mdr zerindeki pozisyonlarn atanmasnda siyasi

etkiler olduka yaygndr. Bu tr alanlar, grev tanmn bilmediklerinden dolay, risk ve insiyatif alamamaktadrlar. ncelikle kanun koyucularn siyasilerinkurallara uymas gerekmektedir. Bu olmadka, kanun uygulayclarndan kamu grevlilerindenbu kurallara uymalar beklenemez. Baka bir deyile, politikaclar etik davranmadka, kamu grevlilerinden etik davranmalar beklenemez. Siyasi etkilerin en ok belediyelerde yaygn olduu grmecilerin neredeyse tm tarafndan

dile getirilmitir. Kamu grevlileri vatandalarn mevzuata aykr isteklerini genellikle reddetmektedir; ancak vatandalar siyasi bir balant bulup, sorunlarn zmektedirler. Baz grmeciler, vatandalarn yasal olmayan isteklerine kar ktklarnda lm tehdidi aldklarn sylemitir. Benzer olarak ve daha da nemlisi, baz grmeciler siyasi kampanyann finansmannda ok byk miktarda paralarn dndn sylemilerdir. Eer vatandan
72

oyunun bir bedeli varsa, vatandalar yolsuzlua bulam insanlar sorumlu tutamaz. Bu nedenle; en byk kar atmas, her oyun bir bedelinin olmasdr. Kamu ynetiminde kamusal hesap verilebilirlik olumamtr, vatandalar ikyet etmemekte veya sadece kendilerine zarar veren olaylar ikyet etmektedirler. Bununla birlikte kamu grevlilerinin sosyoekonomik durumlarnn yaptklar ile uyumlu olmad da vurgulanmtr. alanlarn kiisel psikolojik hak durumlar Trk personel rejiminde yeterince dzenlenmemitir. Adil olmayan cret sistemi etik ilkelerin ihmalindeki bir baka nemli etmendir. Bu zellikle milyonlarca liralk irketleri denetleyen kamu grevlileri iin geerlidir. Kamu ynetimindeki cret eitsizlikleri ve ekonomik basklar, kamu grevlilerini yanl davranmaya itebilmektedir. Hibir kamu grevlisinin maa bordrosu hari- kesin ve ak bir i tanm yoktur. Baz birimlerde, ok fazla i yk de etik olmayan davranlara ynetebilmektedir. Yama kltrnn sonucu olarak, kamu kaynaklarnn smrlmesi bu lkede normal olarak karlanmaktadr. Daha liyakatli kiilerin, resmi grevlileri tehlikeye dmedike, kamu aralarn kiisel karlar iin daha az kulland gzlenmitir. rnein, bir src resmi bir grevden dnerken, faturasn deyebilmekte veya alveriini yapabilmektedir. Tm katlmclar, toplumdaki temel sorunun gvensizlik olduunu vurgulamtr. Katlmclar gvenin ok zor ina edilirken, sebebi ne olursa olsun ok kolay ykld konusunda hem fikirdirler. Tek bir olay on yllar boyunca ina edilen gveni zel veya kamu hizmetinde- bir anda ykabilmektedir. Umut verici olan, tarih, gvenin yeniden ina edilmesinin mmkn olduunu gstermektedir; gemiteki dk dzeydeki gven, ileriki dnemlerde ykselmitir. Katlmclar arasnda ilerin adaletsiz bir ekilde yapld konusunda bir dnce bulunmaktadr. Bu kamu ynetimindeki etik olmayan davranlarn temelini oluturmaktadr. Dier taraftan brokrasi halk yeterince bilgilendirmemekte veya ilemler ok sk deimektedir. Kamu ynetimindeki tutarllk temel unsur olmaldr. ifte standartlar da etik olmayan davranlara neden olabilmektedir. Bir baka deyile, yasalardaki ifte standartlar da etik olmayan davranlara neden olmaktadr.
73
Bir katlmc deerlendirmesi: Maliye Bakanl tm kurumlar ilgilendirdii iin, kt kullanmlar ortaya kabiliyor. Bu ilikileri iyi tutmak iin, maliye bnyesinden bir kiinin baka bir kurumdan tavassut vb. istei oradan daha abuk kabul grebiliyor. Ben kendi yaknmn ii iin komisyona girmiyorum veya baka bir kurumdaki ie giri ileminde ben tavassutta bulunuyorum, bizim kurumdaki bir ie alm iin dier kurumdaki arkadam benden tavassut istiyor.

Katlmclarn ou ortalama toplumsal ahlaki deerlerin, etik deerlerden daha az olduu ifade etmilerdir. Herkes kendi iinin yaplmas iin, brokraside deiik yollar bulmaya almaktadr, fakat dierlerinin kurallara ve ynetmeliklere uymasn

beklemektedir. Etik deerler kltrmzde bulunmaktadr; ancak onlar unuttuk! u andaki toplumsal deerler, kuralsz davranlar reddetmemektedir. Bu yzden kamu alanlar baskn kurallara uymay semektedirler. Kamu ynetiminde etik davran kurallarn

yerletirmek istiyorsak, konunun sosyal boyutu gz ard edilmemelidir. Katlmclar rvet olaynda alc kiinin yan sra bir de verici kii olduunun altn izmilerdir. Vatandalar kendilerini bu tr siyasi, idari ve mali etmenlere kar zayf hisseden kamu grevlileri zerine bask uygulamaktadrlar. Yolsuzluk ok boyutlu bir konudur. Etik davranlar hakknda halk eitimi, kamu grevlilerinin etik eitimi kadar nemlidir. Katlmclar bazen de kiisel karakterlerin bu srete nemli rol oynadn sylemilerdir. Baz durumlarda kar salama kiisel karara bal bir durumdur. Kurumdan ihra edilmeyi veya cezai yaptrm gze alan bir kii kuralsz davranlar iine girmeye kalkabilir. st dzeyi yneticisi bu tr alanlara tolerans gsterirse, bir veya baka bir nedenle, bu kiinin davran rgt btnln zedeler veya blnmeler yaratr. Gizlilik ou katlmc tarafndan etik bir konu olarak tanmlanmtr. Katlmclar gizliliin
Gerek bir hikaye: Trkiyede, Demokrat Parti dneminde (195060) eski Babakanlardan Adnan Menderesin tahsilini yeni tamamlam oluna bir irket ortaklk teklif eder. Oul Menderes bu durumu babasna aklar. Adnan Menderes: Bu ie ortak olacak kadar paran var m? Olu: Hayr yok, ama irket beni, bilgi birikimime kar ortak yapmak istiyor. Adnan Menderes: Onlar seninle deil, benimle ortak olmak istiyorlar ve bu bedava ortakln karln bir ekilde alacaklar. O yzden sen git bilgi birikimini D lerine girmek iin kullan.

salanmasnn neminin farkndalar ve bunu salayacak ilemlerden rahatsz deildirler. Aslna bakarsak,

zellikle kk yerleim blgelerinde, patronaj ilikiler ve ierden bilgi salama sayesinde gizli bilgilerin ou, herkese ak hale gelmektedir. Bu balamda, devlet srr olan hususlar, kurumlarna ulancaya kadar gndelik haber haline gelmektedir. Her eyden nemlisi, katlmclar bir rgt kltrnn olmadn belirtmilerdir. Bu nedenle, kamu grevlileri bir deere sahip deildirler ama iltimas ve adam kayrmaclk ok yaygndr. Kamu grevlilerinin tutum ve davranlarna rehber olan ilkeler kanunla dzenlenmitir. Bununla birlikte, 1980 sonras kamu sektrndeki yolsuzluklar, kamu ynetimindeki etik /

ahlaki deerlerin anmasna sebep olmutur. Etik deer ve ilkeler, alann bilgisayar bilgisi
74

ve gzel konumas gibi teknik konular kadar nemli grlmemektedir. Dier taraftan, ou kurumda var olan etik ereveyi, yeni alanlara retecek resmi bir mekanizma bulunmamaktadr. Hizmet ii eitim, bo zamanlarda aile yeleriyle yaplan bir faaliyet haline gelmitir. Bu nedenle, kamu grevlisine rehber olacak deer, norm ve ilkeler usta-rak ilikisi ile renilmektedir. Bu durum kamu ynetiminde, sektrn ncelikleri, kurumlara ve durumlara gre deiik rehber ilkelerin ortaya kmasna sebep olmaktadr. Kamu grevlileri, ne karak, pheli yanl davranlar yneticilerine rapor etmekte ekingen davranmaktadrlar. Uzun soruturma sreleri ve kamuoyundaki sorgulamalar rahatsz edici olabilmektedir. Trkiyede kanunlarla dzenlenmemi olan muhbirlik, pheli davranlarn ihbarnda uygulanmas gerekli olan doru eydir; ancak, lkemizde muhbirlik iverene ve alma arkadalarna ihanet olarak alglanmaktadr. ou kamu kurumunda rgt kltr kapal, gizemli ve riskten kanan bir tutum ierisindedir. Kt haberler kamu skandal ve cezai siyasi tepkiler korkusuyla olabildiince saklanmaktadr. ok sk olarak tartlan bir konu da, baz st dzey grevlilerin sahip olduklar takdir yetkilerinin kar atmasn da ieren birok etik olmayan davrana neden olmasdr. rnein, planclar, geliimi kolaylatrmak iin, yatrmclarla iletiim halinde olmaldr. Bu srete, planclar ya dn verir ya da ihtiyari yetkilerini kullanr. Bu kiiler, kurallara uymak yerine gzlerden rak baz eyleri pazarlk edebilir. Bu pazarlkta plancnn etie ballna (gizli kar) nasl gvenebiliriz? Onlarn kamu yararn koruduklar ak mdr? Buna ek olarak, baz st dzey yneticiler, kamu hizmetine rehberlik eden ok temel ilkeleri ineyen alanlarn akrabalk/arkadalk/siyasi ilikilerden dolay bile bile korumaktadr. Bu durumlarda, sradan kamu grevlisi deiik davran seenekleri arasnda, etik bir ikilem ile kar karya kalmaktadr. Son olarak, neredeyse tm katlmclar, Ynetmelii, siyasiler, akademik personel ve baz dier kurumlar kapsamad konusunda eletirmilerdir. Bu kiilere gre, bu durum hibir manta dayanmayan bir ayrm dourmaktadr. Aadaki tabloda, Ynetmelikin 5-22. Maddelerinde sralanan ilkeler ile

grmecilerin ifade ettikleri ncelik verilen deerler aprazlanarak sunulmutur. ncelikle, ynetmelikte ilke bal altnda sralanan konularn bir ksm davran (conduct) bir ksm da uyulmas zorunlu/itaat gerektiren (compliance) kurallardr. Tabloda mavi renkle gsterilenler davran kurallarn krmz renkli olanlar da uyulmas gereken kurallar ifade etmektedir. Tablo grtmz kamu grevlilerinin davran ilkelerine daha yatkn ya da bu ilkelere ilikin bir fikre sahip, ancak uyulmas gereken kurallar gz ard ettiklerini
75

dndrmektedir. Yaplacak eitim programlarnda bu hususlarn dikkate alnmas yararl olacaktr.

YNETMELK LKELER Kamu hizmeti bilinci Halka hizmet bilinci Hizmet standartlarna uyma Ama ve misyona ballk Drstlk ve tarafszlk Saygnlk ve gven Nezaket ve sayg Yetkili makamlara bildirim kar atmasndan kanma Nfuz kullanmama Hediye alma ve menfaat salama yasa Kamu mallar ve kaynaklarnn kullanm Savurganlktan kanma Balayc aklamalar ve gerek d beyan Bilgi verme, saydamlk ve katlmclk Yneticilerin hesap verme sorumluluu Eski kamu grevlileriyle ilikiler Mal bildiriminde bulunma

GRMEC FADES Kamuya sadakat Hukuk devleti Tarafszlk Drstlk Eitlik Empati

Saydamlk Sorumluluk

Bu almann kapsamnda, Trk kamu ynetiminde rehber ilkelerin oluturduu etkili bir sistemin gereklilii konusunda rtl bir fikir birlii gzlenmitir. Baz kamu grevlileri konunun ahlaki (dini/toplumsal veya ikisinin bilekesi) boyutunu vurgularken, dierleri cezai yaptrmlarn da bulunduu kanun veya kodlarla dzenlenmi etkili etik bir rejimin gerekliliini ncelikle altn izmilerdir. Ayrntl olarak tartlmamakla birlikte, baz katlmclar, cezai soruturma kapsamna girmeyen tm yanl davranlarn smen alt edildiini sylemilerdir. Bu nedenle, rgtsel bir gayret gereklidir. Bu amaca ulaabilmek iin, tekrar tekrar dile getirilen adanm liderlikle birlikte, kamu, medya ve sivil toplum rgtlerini de ieren tm paydalarn samimi katklar gerekmektedir. Aksi takdirde, kimse kamu grevlilerinin esamesini okumamaktadr. Herkes tarafndan eit olarak gsterilen bu gayretler, yediden yetmi yediye herkesi ieren resmi eitimle btnletirilmelidir.

76

Kamu Ynetimindeki Baskn (Temel) Deerler Grmeler srasnda katlmclara Kendi deneyimimizde en klavuz (temel) etik deer nedir? sorusu sorulmutur. Katlmclar, hukukilii (hukuk devletini),

tarafszlk/drstl ve kamu yararn en nemli deerler olarak sralamtrlar. Daha sonra sralanan ilkeler hizmet kalitesi ve hizmet ykmll olmutur. Bunlarn ardndan eitlik ve saydamlk/aklk gelmitir. Hesap verebilirlik en son sralanan deer olmutur. Katlmclar yasa d davranlardan ikyet etmekle birlikte, hukukun stnl ilkesi Trk kamu ynetiminde nemli bir yer tutmaktadr. Kara kapl kitaba gre terimi halen kamu grevlileri arasnda en baskn ilkedir. Bu zellikle mlki idarenin alanlar arasnda geerlidir. Dier taraftan da, hizmet kalitesi ve adalet ilkeleri belediyelerdeki en nemli ilkelerdir. Kamu grevlileri bu kavramlar hakknda kiisel tecrbelerinden edindikleri genel bir bilgiye sahiptirler, ancak gncel deiikliklerden haberdar deillerdir. rnein, kamu yarar soyut bir kavram olarak her eyin zerinde yer almaktadr. Buna karn, bu kavramlar yaama nasl geirdikleri baka bir aratrma gerektirmektedir. Ynetmelik ve Etik Szlemedeki en nemli ilkeler olan kar atmasndan kanma, hesap verebilirlik ve kanunsuz kar/hediye almama ilkelerinin hi birinin ncelikle belirtilmemesi dikkat ekicidir. Bu ilk iki kavram, toplumda olduu kadar Trk idare kltr iin de yenidir ve bu kavramlar anlam kazanma sreleri ierisindedirler. Dier taraftan, hediye alma/verme (cmertlik), Trk kltrnde hayli yaygndr. Rvet olarak hediye almann kabul edilemez olduu ya da makul deerler zerindeki hediyelerin yanl olduu katlmclar tarafnda ifade edilmitir. Ancak tamamlanan bir i vb. sonrasnda kutlama iin hediye verme ve alma rvet olarak alglanmamaktadr. Bir hediyeyi reddetme Trk kltrnde kabul edilmeyen bir davrantr. Hediyenin by k olmad ska dile getirilirken, baz katlmclar sradan hediyeler nedir, byk yolsuzluklara bakalm diye gr bildirmilerdir. Dzenlemede belirlenmi etik deerler, kamu grevlilerini tam olarak

kapsamamaktadr. Bununla birlikte, belediye temsilcileri saydamlk, aklk hesap verebilirlik gibi kavramlar il etik komisyonlarndan daha ok vurgulamtrlar. Aka sylenebilir ki, deiime, belediyeler mlki idareden daha yatkndr. Bu belki de belediye personelinin etik d faaliyetlere daha fazla maruz kalmasndan kaynaklanm olabilir. Birok kamu grevlisinin gnlk rutinlerin snrlamalar dolaysyla, sz edilen deerler hakknda dnmeye zaman bulamadklar aktr. Baz bakanlklarn ilgili birimleri, dzenli olarak,
77

sz edilen deerler zerine hizmet ii eitim dzenleseler de il tekilatlarnda etik eitimine ak bir ihtiya bulunmaktadr. Bakanlklarn ve dier kamu kurumlarnn internet sayfalarnda bulunan mevcut verilere gre, etik komisyonlara ve etik eitime ncelikli olarak nem verilmedii eklinde bir genelleme yaplabilir. Tara tekilatlarnda etik komisyonlar genellikle kat zerinde dzenlenmi, imdiye kadar toplant gerekletirmemitirler. Bu sebeple, etiin yeniden dzenlenmesine acil ihtiya vardr. Grme yaplan kiiler, dzenlemede olmayan kamuya sadakat, empati, amir-memur arasndaki srekli iliki, verimlilik ve sorumluluk gibi dier deerlerden de sz etmitirler. Bir deer olarak kamuya sadakat hizmet ilkesi gibidir. Empati, itibar ve itimat ile ilikilendirilebilir. Amir-memur arasndaki srekli iliki nezaket ve sayg ile anlatlabilir. Verimlilik, savurganlktan kanmann bir parasdr. Ayrca, sorumluluk dolayl olarak, hesap verebilirlikle balantldr. Son olarak, bu almada yaplan gzlemelere gre, mlki idare ve mali kurumlarda, kamu personeli hala birtakm profesyonel ilke ve kurumsal deerlere sahiptir. Buna karn, dier birimlerde, deerler kurumsal olarak yerlememitir. Kamu personeli, ailelerinden, arkada gruplarndan ya da etkili kiilerden rendikleri deerleri takip etmektedirler. Bu nedenle, kurumsallatrc deerler Trk kamu hizmetinin balca sorun alann

oluturmaktadr.

Grmelere katlan kiilerin rnek olay incelemelerine ilikin ortak yorumlar Grme katlan kiiler, okuduklar rnek olay incelemelerinin, kamu hizmetindeki yozlama ve anmann tam bir ifadesi olduu ve gerei yanstt konusunda son derece hem fikirdirler. Bununla beraber, birou bu gibi dedikodular duyduklarn ve gazetelerden okuduklarn fakat bunlarn kendi kurumlarnda alldk olmadn belirtmektedir. Bazlar ise, ilgili aktrlerin haksz kar elde etme niyetinde olmadan sergiledikleri bu tip davranlarn/tutumlarn meru grlebileceini iddia ederken, bireylerin de ekonomik, siyasi etki gibi d faktrler nedeniyle kastsz olarak kurallar ihlal etmi olabileceini vurgulamaktadr. Bu sebeple, etik olmayan davranlara yol aan kstlayc faktrleri de sorgulamak ayn ekilde nemlidir.

78

rnek Olay 1: Bir babann ocuunu korumas normal, bu durum etik olmasa bile insancl bir durum. Her baba ocuklarn korumaya alr. sizlik ve ekonomik kriz onu umutsuzlua itmi. Ynetici de her arkadan yaptn yapm. Bu ok yaygn bir durumdur. Biz de olsak ayn ekilde davranabiliriz.

KARAR: BR IKAR ATIMASI BULUNMUYOR.

rnek Olay 2: Kamu vastas kullanlmas rnei ok yaygn. Sistemde bu tr olaylara izin veren aklar var ve bazen yneticiler toleransl davranmaktadrlar. Ayn gzerghta, resmi grevini engellemedike hem kendi iini hem de kamunun iini yapabilir: bir iten dnerken fatura demek vb. Toplum bu olaylar, nceden gayri-ahlaki bulur ve yadrgard. Ancak, toplum bunlar normal karlyor ve yapmayana enayi gzyle bakyor. Ynetici bu tr davranlar iine girmezse ve gz yummazsa, astlar bu tr eylere teebbs edemez. Benim memurum iini bilir terimi zihniyet kirlilii oluturuyor; bu kirlilik ncelikle temizlenmelidir. Patron kamu yneticisi- yazla kamunun aracyla gidiyorsa ve alan elindeki arac kendi menfaati iin kullanmyorsa, ona "ahmak" deniyor. stnzdeki insan drst ve effaf politikalar yrtrse, alan olarak siz de ona uymak zorunda olursunuz. Yanl sistemde balyor: lojmanlar ok uzak bir yerde ina edilmi. Yasal boluklar ve toleransa aklk brakmamalsnz. Bu tr olaylar yasal dzenlemelerle zlebilir. Ancak kara para aklamann yannda resmi arac kiisel ileri iin kullanmas ok da nemli deil. En azndan benzini kendisi koyuyor. Resmi aralar, resmi misafirlerin arlanmas ve ren yerlerinin gezdirilmesi iin kullanlyor. Resmi makam aracm ve ofrm, blgeye gelen mfetti ve ailesi iin tahsis ediyorum.

KARAR: YAPILMAMASI GEREKEN BR EY ANCAK BR KAMU GREV ERTELENMEDYSE/ENGELLENMEDYSE SORUN YOK.

rnek Olay 3: Bu ok yaygn bir durum fakat tm kamu grevlileri iin geerli deil. Bazen bize de resmi yolculuklar iin avans denmiyor. Uak biletleri iin kurum tarafndan avans verilmedike zor durumlarda kalyoruz. Bizim de bamza byle bir olay geldi, yurtd seyahat giderlerini
79

biraz bor bularak biraz da kredi kartmz kullanarak karlamak zorunda kaldk. Bu durumda TV veya bedava bilet kazanmak nemli deil. Bilet dorudan kurum tarafnda alnmal ve millerin kurumda birikecei bir sistem kurulmal. Uak milleri nemli konular deil: daha ncelikli zmemiz gereken konular var.

KARAR:

HERKES

GEERL

DEL.

LKESEL

OLARAK

YAPILMAMALIDIR. MAA HARC IKARLAR ETK SORUNLARA YOL A(MAZ)AR (KATILIMCILAR BU KONUDA BLNMTRLER).

rnek Olay 4 ve 5: Belediye bakanlar kiisel karlarn dnmemelidir. Hem siyasi partiler hem de vatandalar belediyeler zerinde etkili olmaya alyor. Her ey normal gibi yaplyor. Kk hediyeler de insan etkileyebiliyor. Daha bykleri vefa borcu douruyor. Bunun sonucunda kurallara gre deil de, bu vefa borcuna uygun iler yaplyor. Emekli olduktan sonra insanlarn baka bir yerde almas normal ama kamuda alrken zel bir irketle menfaat ilikisine girmesi etik deil. alanlar kamu yararna uygun hareket etmek iin dikkatli oluyorlar fakat kiisel menfaatleri ortaya knca bu dikkat gstermiyorlar. Yat liman rneinde, bir kii tekrar dnnce, yat liman yapmlar kente, hibir ey yaplmamasndan iyi deil ki diye dndm.

KARAR: GEREK kar atmasn gsteren iyi iki rnek olay senaryosu. Sonu olarak, rnek olaylarla ilgili olarak, katlmclar ncelikle byk ve kk kar ayrm yapmaktadrlar. kinci olarak, olay yaknda benim bama gelirse diye

dndklerinde, rnek olaylara daha hogrl yaklamlardr. nc olarak, kamu kaynann ve zel kaynaklarn neler olduu ayrmn yapmamaktadrlar. Son olarak, kanunlarn ok ak olmad durumlarda, baz d -aile, mali, siyasi ve sosyal- etmenlere etkisi altnda davranmaktadrlar.

80

Sonu ve neriler Bu almann snrl kapsam ierisinde, hem mevcut olan literatr hem de aratrma sonular Trk kamu ynetiminde etkili bir etik rejimin acil gerekliliinin altn izmektedir. Etikle ilgili konularda gelimeler olmakla birlikte, Trkiyedeki etik ortamn

kurumsallatrlmasnn tam zamandr. Sorunlar: rgt kltr yozlamtr Liyakat sistemini de ieren personel rejimi ile cretler adaletsiz ve etkisizdir. Kamu ihale sistemini de ieren yeni kamu ynetimi anlayna uygun reformlar, saydamlk ve hesap verilebilirlik konusunda etik ikilemlere neden olmaktadr. Yetersiz saydamlk ve hesap verilebilirlik nedeniyle kamu ynetimine olan gven dktr. lgili yasal dzenlemeler ok danktr. Engelleyici nlemler yetersizdir. Kamusal bilin ve denetim snrldr ve zleme, aratrma ve kamuya bildirimde grevli zerk bir kuruma gerek duyulmaktadr. Olumlu Gelimeler: Yasal dzenlemelerin ilgili uluslararas dzenlemelerle uygun hale getirilmesi, Kolluk glerinin cesaret verici operasyonlar, Uluslararas kurumlarla olan i birlii, Halkn bu konulardaki talebi ve Hkmetin devam eden gl kararll.

Neler Yaplmal? Ksa Dnem nerileri: Bu alma ilk olarak Ynetmeliin yenilenmi ikinci ve nc ksmna bal olarak bir eitim programn nermektedir. Bu eitim temel ilkelerin unsurlarn iermeli ve aadaki amalara vurgu yapmaldr. Kamu grevlilerinin Anayasa dahil tm dzenlemelere uymalar gerekmektedir; Kamu grevlileri halka hizmet etmeli ve kamu yararn en stte tutmaldr;
81

ktidarda olan hkmetin politikalarn, bireysel siyasi fikirlere bal kalmakszn, uygulamaldr ve

Mantkl, verimli, etkili, saydam ve hesap verebilir ynetime katkda bulunmaldr.

Kamu

grevlilerini

bu

konularda

aydnlatmak

iin

etik

ilkelerin

yorumlanmasna yardmc olacak gerek rnek olaylarla gelitirilmi ek yaynlar dzenli olarak baslmal ve datlmaldr. Kurul kamu ynetiminde etik ilkelerin gelitirilmesinden sorumlu iken her bakanlk ya da il etik komisyonlarn birer etik ampiyon belirlenmelidir. l etik komisyonlarnda kamu grevlilerinin etikle ilgili sorularn yantlamak zere bir grevli belirlenmeli, cretsiz bir danma hatt kurulmaldr 5176 sayl Kanun ve ilgili Ynetmelik gzden geirilip gncellenirken ilgili dier mevzuat ile uyumluluk salanmaldr. Kamu grevlileri iin genel bir kar atmas dzenlemesi hazrlanmaldr. Bu konuda dier sektrler tevik edilmelidir. Siyasetin / kampanyalarn finansman kanunu yasalamaldr. Yasama ve Yarg Etii kod ya da yasa olarak dzenlenmelidir. hale mevzuatnn daha saydam ve rekabeti olmas salanmaldr. Son olarak, hibir etik rejim yrtme erkinin en st noktasndan etik davran destekleyen ak bir mesaj gelmeden etkili olamaz. Orta-dnem: Bir ihbar mekanizmas parlamento tarafndan yasalatrlmaldr. Bylece bir kamu grevlisi yasal d eylemler kadar kamu yarar ile atma halinde olan etik d eylemleri de yetkili makamlara bildirebilir. Kamu grevlilerinin takdir yetkisi kar atmasna yol amayacak ekilde daraltlmaldr. Kurul yeniden yaplandrlmaldr. Kamu personeli (kamu ynetimi) reformu kartlmaldr. Ombudsman kanunu yasalamaldr.

Uzun dnem: Vatandalar, i dnyas, hkmet d kurulular ve medya dahil olmak zere tm paydalarn katlm ile bir Strateji Plan oluturulmaldr

82

EK A. Grmelerde Kullanlan rnek olaylar rnek olay 1 akir Drst defterdarlkta almakta ve ie alm komiyonu yesidir. akir Drstn kz Sayn Jale Drst, KPSSden yksek bir puan tutturarak defterdarlktaki ak bir greve bavurmutur. n koullar salayarak grmeye arlr. Sayn akir Drst kamu

hizmetindeki uzun kariyerinden dolay tarafszlk ve liyakat ilkelerine sadk bir kamu grevlisidir. Bu nedenle, ie alm komisyon yeliinden ayrlmay dnr. Bunu defterdar yardmcs ve ie alm komisyonu bakan Sayn Cahit Dostel'e sylemeye karar verir. Ancak grmeden ayrlrken, kznn uzun bir sredir isiz olduunu ve psikolojik depresyon iinde bulunduunu Sayn Dostele syler ve yardmn rica eder. Sayn Dostel de onlara yardmc olur. Daha nitelikli adaylar olmasna karn Sayn Jale Drst ie alnr. rnek olay 2 Elektrik idaresinde ofr olarak alan Sayn Zeki bilir be ocuklu bir aileye sahiptir. Oturduklar lojmanlar en yakn alveri merkezine yarm saat uzaklktadr ve tek ulam vastas olan belediye otobs iki saatte bir gelmektedir. Lojmanlar ile otobs durann aras yrme mesafesi ile 10 dakikadr. zel bir vastalar olmayan bilir ailesi iin alveriler ve ocuklarn hafta sonu gittikleri kurslar sorun olmaktadr. Bir sre sonra Sayn Zeki bilir sorumluluundaki arac hafta sonu al veri ve ocuklarn ehre gitmesinde kullanmaya balayarak sorunu zer. Benzin parasn kendi cebinden der. Zaman zaman kendi bloklarn oturan arkadalarna benzer hizmeti vermeye balar. rnek olay 3 AB Uyum Program erevesinde eitim programlarna katlan Sayn Zeynep okuar, sk sk Brksele gitmektedir. Masraflar kurumu tarafndan denmektedir. Ancak kurum avans vermeyerek fatura karlnda deme yapmaktadr. Bu nedenle, Sayn okuar harcamalarn kendi kredi kartndan yapar. Bir sure sonra belli bir uu puan topladndan bedava uu kazanr. Ayrca kredi kartn veren bankann ekiliinde 61 ekran LCD televizyon kazanr. Sayn okuar ok mutludur. rnek olay 4 Sayn hsan Yanbakan son yerel seimleri kazanarak belediye bakan olur. Bir nceki meclis kentsel atk dnm projesini Sayn Yaranbakann aabeyi Sayn rfan Yanbakann verimsiz arazisinin yaknna yapmaya karar vermitir. Yeni bakan yetkilileri toplayarak ilk i olarak bu kararn gzden geirilmesini ister. Aabeyinin arazisinin bulunduu yeri toplu konut alan olarak gelitirmek istemektedir. Ayrca, atk projesini tarm arazisinin bulunduu yere yapmak istemektedir. Tarmn verimsiz olduunu, gizli isizlii artrd ve ge neden
83

olduunu dnmektedir. Tarm arazileri zerinde kurulacak kk sanayi ile isizlii zeceini iddia etmektedir. Ayrca, ehrin meyve sebze ihtiyacnn yakndaki Yantalya ehrinden salanabileceini ne srmektedir. rnek olay 5 Atlmkent belediye bakan Sayn Cafer bilir, ehir merkezine yakn yeil Alana be yldzl bir otel ve alveri merkezi inaa etmek istemektedir. Yerel medya ve evrecilerin olumsuz propagandas dnda meclis yelerinin bir blm ve valilik konuya ihtiyatla yaklamaktadr. Daha sonra uluslararas dzeyden tannm KETKO irketi vali yardmcs, belediye bakan ve baz meclis yelerini eleri ile birlikte kanarya Adalarnda yaplan bir yerel ynetim konferansna davet etti. Katlmclar elerinin masraflarn kendileri dediler. naat mhendisi Sayn Cihan Saygdeer vali yardmcs Sayn Vecdi Saygdeerin aabeyidir ve bir sure alveri inaatlar konusunda uzman bir irkette almtr. Konferans dn, vali yardmcsnn aabeyi Cihan Bey kardeinin telkini ile KETKO irketinde ilan edilen bir ie bavurur. Bir sure sonra irketin Trkiye merkezinde nemli bir grevde almaya balar. Alt ay sonra bu ie muhalefet eden yelerin de onay ile yeni bir ED raporu hazrlanr ve yat kulb ve alveri merkezi inaat iin ihaleye klr. KETKO irketi de ihaleye bavurur. Vali yardmcs kardeinin bu irkette alyor olmas nedeni ile komisyon yeliinde istifa eder. KETKO ihaleyi kazanr. naatn balamasndan nce, KETKO ehirde yeni bir merkez aar. Belediye Bakannn olu ve iletme blm mezunu Sayn Akn bilir burada operasyonlardan sorumlu uzman olarak almaya balar. Yeni ED raporunu hazrlayan uzman Sayn Sadk Deiken de emekliye ayrlarak KETKOnun evre biriminde ie balar.

84

SELM KAYNAKA

Acar, Muhittin ve Uur Emek, 2009, Preventing corruption in Turkey, Ting Gong ve Stephen K. Ma (derl.) Issues, Instruments and Institutions Preventing Corruption in Asia Institutional Design and Policy Capacity, Routledge, 178-202. Acar, Muhittin ve Uur Emek, 2008, Building a clean government in Turkey: pillars, perils, and prospects, Crime, Law, and Social Change, 49(3): 185203. Acar, Muhittin ve Hseyin zgr, 2004, Training of civil servants in Turkey: progress, problems, and prospects, International Journal of Public Administration, 30(34): 197218. Adaman, Fikret ve arkolu, Ali, 2000, Trkiyede Yerel ve Merkezi Hizmetlerden Tatmin, Patronaj likileri ve Reform, stanbul: TESEV Yaynlar. Adaman, Fikret, Ali arkolu ve Burhan enatalar, 2004, Trkiyede Yerel ve Merkezi Hizmetlerden Tatmin, Patronaj likileri ve Reform, stanbul: TESEV Yaynlar. Adaman, Fikret, Ali arkolu ve Burhan enatalar, 2001, Hane Halk Gznden: Trkiyede Yolsuzluun Nedenleri ve nlenmesine likin neriler, stanbul: TESEV Yaynlar. ADB/OECD Anti-Corruption Initiative for Asia and the Pacific, Managing Conflict of Interest, Frameworks, Tools, And Instruments For Preventing, Detecting, And Managing Conflict of Interest, Proceedings of the 5th Regional Seminar on making international anticorruption standards operational, Held in Jakarta, Indonesia on 67 August 2007 and hosted by the Corruption Eradication Commission (KPK) Indonesia. Akbulut, rsan, 2005, Siyaset ve Ynetim likisi, Ankara: Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Yaynlar. Aktan, Cokun Can, 1992, Politik Yozlama ve Kleptokrasi: 1980-1990 Trkiye Deneyimi, Ankara: Yeni Trkiye. Aktan, Cokun Can (der.), 2002, Yolsuzlukla Mcadele Stratejileri, Cokun Can Aktan, Ankara: Hak- Yayn. Aktan, Cokun Can, 2006, Kamu Ynetiminde Reform Yapmaya Engel Olan Aktrlerin ve Faktrlerin Bir Tahlili, Trk dare Dergisi, 78, 45. http://www.icisleri.gov.tr/_icisleri/TurkIdareDergisi/UpLoadedFiles/CoskunCanAktan%20110.doc. Al, Hamza, 2005, Trk Kamu Ynetiminde Yolsuzlukla Mcadele: Geleneksel Brokratik Yap ve Yeni Etik Deerler, Sakarya niversitesi, Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, 18-19 Kasm 2005, Sakarya. Arap, brahim and Levent Ylmaz, 2006, Yeni Kamu Ynetimi Anlaynn Yeni Kurumu: Kamu Grevlileri Etik Kurulu, Amme daresi Dergisi, 39, 2.

85

Ate, Hamza, 2004, Kamu Ynetiminde Gven Problemi ve Halkn Devlete Gveni, ada Kamu Ynetimi I-II, iinde Eds. Acar, Muhittin ve zgr, Hseyin, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2003-2004. Atiyas, zak ve erif Sayn, 2001, Devletin Mali Performans Saydamll, Kamu Maliyesinde Saydamlk, stanbul: TESEV Yaynlar. Gne-Ayata, Aye, 1994, Roots and Trends of Clientelism in Turkey, iinde L. Roniger ve A. Gunes-Ayata (derl.) Democracy, Clientelism, and Civil Society, Boulder: Lynne Rienner Publishers. Aydn, nayet, 1998, Ynetsel, Mesleki ve rgtsel Etik, stanbul: Pegema Yaynclk. Balc, Asm, 2003, Kamu Ynetiminde Hesap Verebilirlik Anlay, iinde Asm Balc ve dierleri (derl.), Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, Ankara: Sekin Yaynlar. Baydar-Akgn, Sevgi, 2005, Ynetim Etii Asndan Trkiyedeki Kurumsallama abalar Kamu Grevlileri Etik Kurulu. http:// www. icisleri. gov. tr/_ icisleri/ Trk dare Dergisi/ UpLoadedFiles/81-111.sevgibaydar%20akg%C3%BCn.doc Bak, Vahit ve Edward Grieves, 2007, Turkish Penal Code, Ankara: Sekin Yaynclk. Bilgin, Kamil Ufuk, 1997, Kamu Ynetiminde Ynetsel Etigin Ynetim leginde Degerlendirilmesi, 21. Yzylda Nasl Bir Kamu Ynetimi Sempozyumu, Ankara: TODAE Yaynlar. Commission of Inquiry into the Sponsorship Program and Advertising Activities. Restoring Accountability Research Studies Volume 2: The Public Service and Transparency. Ottawa: Public Works and Government Services Canada, 2006. Commissioner for Public Appointments, http://www.publicappointmentscommissioner.org/ Canan, Fuat, 2004, Dergisi, 76, 444. Kamuya Gvenin Tesisinde Etik Altyapnn nemi, Trk dare

COE, 2007, Parliamentary Assembly, Conflict of interest, Report Committee on Rules of Procedure and Immunities, Doc. 11259. elen, Mustafa, 2007, Economics of Corruption: Economic Analysis of Corruption as A Public Bad, ISMMMO, Publication No: 77, http://www.istanbulsmmmodasi.org.tr/html.asp?id=6969 Demirci, Mustafa, 2005, ehir Planlamasnda Etik Kodlar Balamnda Etik Davran lkeleri ve Standartlar, Sakarya niversitesi, Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, 18-19 Kasm 2005, Sakarya. Demmke, C. , M. Bovens, T. Henkl, K. van Lierop, T. Moilanen, G. Pikker and A. Salminen, 2007, Regulating Conflicts of Interest for Holders of Public Office in the European Union, European Institute of Public Administration. Doig, Alain, 2008, Conflict of Interest of elected officials: the experience of the United
86

Kingdom Committee on Standards in Public Life. COE, Octopus Program, Corruption and democracy, Political finances conflict of interest lobbying justice. Strasbourg: COE Publishing. Eken, Musa, 2005, Gizlilik Geleneinden effaf Ynetime Doru, Amme daresi Dergisi, 38.1. Emre, Cahit, Yasushi Hazama ve Servet Mutlu, 2003, Cultural Values, Morality and Public Administration in Turkey, Cahit Emre (der.), Ynetim Bilimi Yazlar, Ankara: maj Yaynlar. Emre, Cahit, t.y., Kltrel Deerler, acikarsiv.ankara.edu.tr/fulltext/3452.pdf Ahlak ve Trkiyede Kamu Ynetimi,

Ergun, Turgay, 2004, Kamu Ynetimi: Kuram, Siyasa, Uygulama, Ankara: TODAE Yaynlar. Ergun, Turgay, 1978, Ynetimde Yozlama Olgusu zerine, Amme daresi Dergisi, XI.1. Erylmaz, Bill, 2008, Etik Kltr Gelitirmek, Trk dare Dergisi, 459 (Haziran). Erylmaz, Bill, 2007, Deien Kamu Ynetimi Anlay ve Brokrasi, iinde Davut Dursun, Burhanettin Duran ve Hamza Al (derl.), Dnm Srecindeki Trkiye, stanbul: Alfa Yaynlar. Erylmaz, Bill, 2004, Brokrasi ve Siyaset: Brokratik Devletten Etkin Ynetime, stanbul: Alfa Yaynlar. Erylmaz, Bill, 2002, Kamu Ynetimi, stanbul: Erkam Matbaas. Eurobarometer, 2003-4. Public Opinion in the Candidate Countries, European Commission. Eurobarometer, 2002-3. Public Opinion in the Candidate Countries, European Commission. Eurobarometer 62. 2004. National Report: Turkey. In Standard Eurobarometer: Public Opinion in the European Union, European Commission. Eurobarometer 63. 2005. National Report: Turkey. In Standard Eurobarometer: Public Opinion in the European Union, European Commission. Eurobarometer 67. 2006. National Report: Turkey. In Standard Eurobarometer: Public Opinion in the European Union, European Commission. Eurobarometer 69. 2007. National Report: Turkey. In Standard Eurobarometer: Public Opinion in the European Union, European Commission. Eurobarometer 70. 2008. National Report: Turkey. In Standard Eurobarometer: Public Opinion in the European Union, European Commission.

87

Genkaya, mer Faruk, 2008, Global Integrity Scorecard 2008, http://report.globalintegrity.org/reportPDFS/2008/Turkey.pdf. Genkaya, mer Faruk, 2008, Political Finance, Conflict of Interest and Accountability in Turkey: Implications for Democracy, COE, Octopus Program, Corruption and democracy, Political finances conflict of interest lobbying justice. Strasbourg: COE Publishing. Genkaya, mer Faruk, 2007, Global Integrity Scorecard 2007, http://report.globalintegrity.org/reportPDFS/2007/Turkey.pdf. Genkaya, mer Faruk, 2006, Yasama Etii, kar atmas ve Mal Beyan, AsoMedya. Genkaya, mer Faruk, 2005, "Turkey," iinde Thomas D. Grant (der.), Lobbying, Government Relations, and Campaign Finance Worldwide: Navigating the Laws, Regulations, and Practices of National Regimes, Oceana Publications, New York. Genkaya, mer Faruk, 2005, Kamu Ynetiminde Etik Davranlar, AsoMedya. Genkaya, mer Faruk, 2000, Siyasi Partilere ve Adaylara Devlet Destei, Balar ve Seim Giderlerinin Snrlandrlmas - Karlatrmal Bir nceleme ve Trkiye in Bir neri," iinde Ali arkolu, Tarhan Erdem, Mehmet Kabasakal ve mer Faruk Genkaya,, Siyasi Partilerde Reform, stanbul: TESEV Yaynlar. Gilman, Stuart C., 2005, Ethics Codes and Codes of Conduct as Tools for Promoting An Ethical and Professional Public Servce: Comparative Successes and Lessons, Prepared for the PREM, the World Bank, Washington, DC. Heper, Metin, 1995, The State Tradition in Turkey. Walkington: Eothen Press. ICAC, Managing Conflict of Interest in the Public Sector, November 2004, http://www.psagency-agencefp.gc.ca/arc/veo-bve/documents/Managing Conflicts OfInterest InThePublicSector.pdf ICAC Practical Guide, 1996, http://www.icac.nsw.gov.au/files/html/pub2i27cp.htm. Kalaycolu, Ersin, 1995, Trkiyede Siyasal Kltr ve Demokrasi, iinde Trkiyede Demokratik Siyasal Kltr, Ankara: Trk Demokrasi Vakf Yaynlar. Kele, Ruen, 2006, Yerinden Ynetim ve Siyaset, stanbul: Cem Yaynlar. Kernaghan, Kenneth ve John W. Langford, 1990, The responsible public servant, New York: The Institute for Research on Public Policy. Kesim, brahim, 2005, Bir Etik Davran lkesi Olarak Hesap Verebilirlik Hesap Verme Sorumluluu, Sakarya niversitesi, Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, 18-19 Kasm 2005, Sakarya. Klavuz, Raci, 2003, Kamu Ynetiminde Etik ve Bir Sorun Alan Olarak Yozlama, Ankara: Sekin Yaynlar,.

88

Kseolu, zer, Fatma Yurtta and Cihan Selek, 2005, Yolsuzluu nlemede Kullanlan Aralardan Biri Olarak Ynetimde Aklk Ve Bilgi Edinme Hakk, 2. Siyasette ve Ynetimde Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Sakarya: Sakarya niversitesi. Lankester, Tim, 2007, Conflict of Interest: A Historical and Comparative Perspective, www.adb.org/Documents/Events/2007/conflict-interest/session1-pres2.pdf Liu, Eva and Chau Oak Kwan, 2000, Declaration of Interests by Senior Civil Servants inSome Overseas Countries, Research and Library Services Division Legislative Council Secretariat, Hong Kong. Manuel V. Mendieta, 2008, Conflict of interest policies and practices in nine EU member states. COE, Octopus Program, Corruption and democracy, Political finances conflict of interest lobbying justice. Strasbourg: COE Publishing. Midilli, Ali, 2004, Kamu Grevlileri arsiv/67/haber018.html, 10.07.2005. Etik Kurulu, http://www.elegans.com.tr/

Moilanen, Timo and Ari Salminen, 2007, Comparative Study on the Public Service Ethics of the EU Mmember States, Helsinki: Ministry of Finance. Nohutu, Ahmet, 2004, Etik ve Kamu Ynetimi, iinde Muhittin Acar ve Hseyin zgr (derl.) ada Kamu Ynetimi II, Ankara: Nobel Yaynevi. OECD, 2005. Recommendation of the Council on Guidelines for Managing Conflict of Interest in the Public Service, Paris: OECD. OECD, 2003. Managing Conflict of Interest in the Public Service, OECD Guidelines and Country Experiences, Paris: OECD. OECD, 2000, Trust in Government: Ethics Measures in OECD Countries. Paris: OECD. OECD-SIGMA, 2008a, Public Service, Turkey, Paris: OECD. OECD-SIGMA, 2008b, Turkey- Public Internal Financial Control (Pifc) Assessment, May. OECD-SIGMA, 2008c, Turkey Public Integrity System Assessment, May. OECD-SIGMA, 2008d, Turkey Public Procurement Assessment, May. OECD-SIGMA, 2008e, Turkey Administrative Law Framework Assessment, May. OECD-SIGMA, 2007a, Public Service, Turkey, Paris: OECD. OECD-SIGMA, 2007b, Conflict-Of-Interest Policies And Practices in Nine Eu Member States: A Comparative Review Sigma Paper No. 36. http://www.olis.oecd.org/olis/2006doc.nsf/LinkTo/NT000092FE/$FILE/JT03229271.PDF OECD-SIGMA, 2006a, Public Service Assessment, Turkey, Paris: OECD.

89

OECD-SIGMA, 2006b, Turkey-General Legal Administrative Framework Assessment, September 2006. OECD-SIGMA, 2005, Public Service, Turkey, Paris: OECD. Ombudsman of Victoria, Newsletter Autumn 2008, http://www.ombudsman.vic.gov.au/resources/documents/Autumn_2008_newsletter.pdf ktem, M. Kemal ve Uur mrgnlen, 2005, Kamu Ynetiminde Etik almalarna Ynelik Genel Bir ereve Aray, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. mrgnlen, Uur, 2003, Public Service Ethics: The Feasibility of an Ethical Administration in Turkey, 1st International Business and Professional Ethics Congress of Turkey, September 17-19, 2003, Ankara, Hacettepe University, Research Centre for Business and Professional Ethics. mrgnlen, Uur ve M. Kemal ktem, 2005, The Feasibility of an Ethical Administration in Turkey: Legal-Institutional and Cultural Pillars of Public Service Ethics, Ethics and Integrity of Governance: The First Transatlantic Dialogue, 2-5 Haziran 2005, International Conference by ASPA-IIAS-Catholic University of Leuven-Public Management Institute, Leuven-Belika. zbudun, Ergun, 1995, Trkiyede Devlet Sekinleri ve Demokratik Siyasal Kltr iinde Trkiyede Demokratik ve Siyasal Kltr, Ankara: Trk Demokrasi Vakf Yaynlar, , s.4-19. zdemir, Murat, 2008, Kamu Ynetiminde Etik, ZK Sosyal Bilimler Dergisi, 4.7. zgr, Burak, 2004, Kamu ynetiminde ynetici kmaz, Maliye Dergisi, 145, http://portal1.sgb.gov.tr/calismalar/maliye_dergisi/maliyedergisi.asp?link = 2 zsemerci, Kemal, 2005, Trk Kamu Ynetiminde Yolsuzluk ve Yozlamann Kltrel Altyaps, Saytay Dergisi, 58, 3. zsemerci, Kemal, 2003, Trk Kamu Ynetiminde Yolsuzluklar, Zararlar ve zm nerileri, Aratrma, Saytay Aratrma Dizisi, http://www.sayistay.gov.tr/yayin/yayinicerik/aras27TKYYolsuz.pdf ztekin, Ali, 1998, Trk Kamu Personel Ynetiminde Liyakat, Kariyer ve Snflandrma lkeleri, Siyasette ve Ynetimde Etik Sempozyumu Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. ztrk, Namk Kemal, 2003, Etik ve Kamu Ynetimi, iinde Asm Balc ve dierleri (derl.) Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, , Ankara: Sekin Yaynevi. ztrk, Namk Kemal, 2000, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma ve Kamu Hizmetlerinde Kalite: Etkisel Bir Baks, Trk idare Dergisi, 426. ztrk, Namk Kemal, 1998 Kamu Yneticilerinin Kararlarnda Etik Deerler, Amme daresi Dergisi, 31, Say: 2, s. 75-96.

90

ztrk, Namk Kemal, 1999, Kamu ve zel Ynetim Etii: Benzerlikler ve Farkllklar, Amme idaresi Dergisi, 32.2. Peele, Gillian and Robert Kaye, 2006, Regulating Conflict of Interest: Securing Accountability in the Modern State, UNAM. Pehlivan, nayet, 2001, Ynetsel Mesleki ve rgtsel Etik, Ankara: PEGEM. Pehlivan, nayet, 1997, Ynetimde Etik Sorunu ve Kamu Yneticisinin Etik D Davranlar, 21. Yzylda Nasl Bir Kamu Ynetimi Sempozyumu, Ankara: TODAE Yaynlar. Przeworski, Adam, Susan Stokes, Bernard Manin, (derl.) 1999, Democracy, Accountability and Representation, Cambridge: Cambridge Univeristy Press. Reed, Quentin, 2008, Sitting On The Fence, Conflicts of Interest and How To Regulate Them, U4 ISSUE 6: 2008, www.U4.no. Seger, Alexander, 2008, Corruption and democracy: what are the issues. COE, Octopus Program, Corruption and democracy, Political finances conflict of interest lobbying justice. Strasbourg: COE Publishing. Shah, Anwar (der.), 2007, Performance accountability and combating corruption, Washington, D.C.: World Bank. Soccoja, Pierre-Christian, 2007, Prevention of Corruption in State Administration: France, Conference on Public Integrity and Anticorruption in the Public Service, Bucharest, 29-30 May 2007. http://www.sigmaweb.org/dataoecd/18/34/39303834.pdf. Stapenhurst Rick and Sahr J. Kpundeh (derl.), 1999, Curbing Corruption: Toward a Model for Building National Integrity, Washington D.C.: World Bank. Szyliowicz, J. S. 1971, Elite Recruitment in Turkey: The Role of Mlkiye, World Politics, 23. arlak, Zeynep ve Blent Besim Bali, 2008, Research Report on Turkey, Crime as a Cultural Problem. The Relevance of Perceptions of Corruption to Crime Prevention. A Comparative Cultural Study in the EU-Accession States Bulgaria and Romania, the EU-Candidate States Turkey and Croatia and the EU-States Germany, Greece and United Kingdom, Sxth Framework Programme Of The European Commsson, Priority 7, Fp6-2004-Citizens-5. en, Mustafa, L. 2005, Kamu Grevlilerini Yoldan karan Bubi Tuzaklar: Hediye ve Kiisel Kullanm Amacyla Yaplan Balar, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. en, Mustafa L. 1998, Kamu Ynetiminde Yozlamann nlenmesinde Ynetsel Etik Yaklam, Yaynlanmam Doktora Tezi, zmir: Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits.

91

en, Mustafa L. 1995, Liyakat lkesi ve Trk Personel Sistemindeki Uygulamas, Amme daresi Dergisi, 28.1. Tansal, Sabih, 2002, Etik Deerlere Evrensel Yaklam, Sermaye Piyasasnda Mesleki/Etik Kurallar ve Yatrmc Haklar Paneli, stanbul, 6 Mart. Tarhan, Blent, mer Faruk Genkaya, Ergin Ergl, Kemal zsemerci ve Hakan zbaran, 2004, Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve zm nerileri, Ankara, TEPAV. TBMM, 2003, Yolsuzluklarn Sebepleri, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu (10/9) Raporu, http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/yolsuzluk_arastirma/index.htm T.C. 58. Hkmet Acil Eylem Plan (AEP), 03 Ocak 2003. T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, 2007, Dokuzuncu Kalknma Plan 2007-2013, KAMUDA Y YNETM zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara. TESEV, 2004, Trkiyede Yerel ve Merkezi Hizmetlerden Tatmin, Patronaj likileri ve Reform, stanbul: TESEV Yaynlar. TESEV, 2002, Trkiye Semen Eilimleri Aratrmas, Sabanc niversitesi, Sanat ve Sosyal Bilimler Fakltesi, stanbul: TESEV Yaynlar. TESEV, 2001, Hane Halk Gznden Trkiyede Yolsuzluun Nedenleri ve nlenmesine likin neriler, stanbul: TESEV Yaynlar. TESEV, 2000, Trkiyede Yerel ve Merkezi Hizmetlerden Tatmin, Patronaj likileri ve Reform, stanbul: TESEV Yaynlar. TOBB ET, 2005, Yolsuzlukla Mcadele Konferans: Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve zm nerileri, Ankara, (7-8 Temmuz 2005), Ankara: Ekonomi Politikalar Aratrma Enstits. Transparency International, 2007. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi. Transparency International, 2006. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi. Transparency International, 2005. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi. Transparency International, 2004. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi. Transparency International, 2003. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi. Index, Berlin.

Index,

Berlin.

Index,

Berlin.

Index,

Berlin.

Index,

Berlin.

92

Transparency International, 2002. Corruption Perception http://www.transparency.org/policyiresearch/surveysiindices/cpi.

Index,

Berlin.

Turan, Dursun, 2000, Trkiyede Siyasal Kltrn Oluumu, iinde Ersin Kalaycolu ve Ali Yaar Sarbay (derl), Trkiyede Politik Deiim ve Modernleme, stanbul: Alfa Yaynlar. TSAD-OECD, 2003, Kamu Hizmetinde Etik: Gncel Konular ve Uygulama, 1996, eviri, TSAD Yayn, No: TSAD-T/2003-9-363. (Eyll 2003), http://www.tusiad.org/turkish/rapor/ kamu2/kamu.pdf. TSAD, 2002, Kamu Reformu Aratrmas, stanbul: TSAD Yaynlar. TUSIAD, 2002, Bagmsz Dzenleyici Kurumlar ve Trkiye Uygulamas, stanbul: TSAD Yaynlar. Ylmaz, Levent ve brahim Arap, 2005, Yeni Kavramlarla Yeni Ynetim Modeli: Kamu Grevlileri Etik Kurulu, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. Yksel, Cneyt, 2005a, Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu ynetiminde etik Kavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar, Cilt 1 TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No: 1, stanbul: TSAD Yaynlar. Yksel, Cneyt, 2005b, Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik Yasal Altyap, Saydamlk Ve Ayrcalklar Tespit Ve neriler, Cilt 2 TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No: 2, stanbul: TSAD Yaynlar. Yksel, Cneyt, 2005c, Kamu Hizmetinde Etik ve kar atmas, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. Yksel, Cneyt, 2005d, Trk Kamu Hizmetinde Etik Mevzuat Deerlendirmesi ve zm nerileri, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. Yksel, Fatih, 2005, Yerel Ynetimlerde Etik erevesinde Sosyal Sorumluluk Bilinci: Tokat Belediyesi Uygulamas, Siyasette ve Ynetimde 2. Etik Sempozyumu Bildiri Kitab, Adapazar: Sakarya niversitesi. Yasal Dzenlemeler: 1982 Anayasas http://www.byegm.gov.tr/mevzuat/anayasa/anayasa-tr.htm 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.657&MevzuatIliski=0&sourc eXmlSearch=devlet%20memurlar 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanun.

93

http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2531&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=Kamu%20Grevlerinden%20Ayrlanlarn%20Yapamayacaklar%20ler%20 Hakknda 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet Ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.3628&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=Mal%20Bildiriminde%20Bulunulmas,%20Rvet%20ve%20Yolsuzluklarla% 20Mcadele%20Kanunu 4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun. http://www.rekabet.gov.tr/index.php?Sayfa=sayfaicerik&icId=165 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.4982&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=bilgi%20edinme 4734 Sayl Kamu hale Kanunu, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.4734&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=kamu%20ihale 5018 Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5018&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=kamu%20mali%20ynetimi 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5176&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=kamu%20grevlileri%20etik%20kurulu 5237 sayl Trk Ceza Kanunu. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5237&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=Trk%20Ceza%20Kanunu 5393 Belediye Kanunu, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5393&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch= 5411 Sayl Bankaclk Kanunu http://www.tbb.org.tr/turkce/kanunlar/5411.htm Banka Promosyonlar ile lgili 2008/18 Sayl Babakanlk Genelgesi, http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2008/08/20080805-11.htm Bankaclk Dzenleme Ve Denetleme Kurulu yeleri le Bankaclk Dzenleme Ve Denetleme Kurumu Personelinin Uyacaklar Mesleki Ve Etik lkelere Dair Ynetmelik, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.11069&MevzuatIliski=0&so urceXmlSearch=Bankaclk%20Dzenleme%20Ve%20Denetleme%20Kurulu%20yeleri%20 le%20Bankaclk%20Dzenleme%20Ve%20Denetleme%20Kurumu%20Person Babakan ve Bakanlarn Uurlanma ve Karlanmalar, Seyahatler ve Hediye Uygulamas Hakkndaki Genelge, http://www.etik.gov.tr/mevzuat/genelge16.htm
94

Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas Ve Usuller Hakknda Ynetmelik, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=3.5.20047189&MevzuatIliski=0 &sourceXmlSearch=Bilgi%20Edinme%20Hakk%20Kanununun Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul Ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.8044&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=Kamu%20Grevlileri%20Etik%20Davran%20lkeleri Kamu Grevlileri Etik Kurulu Hakknda Babakanlk http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2004/12/20041201.htm#8 Genelgesi ( 2004/27),

Kamu hale Kurulu Karar, Kamu hale Kurulu yeleri ile Kamu hale Kurumu Personelinin Uyacaklar Meslek lkeleri, http://www.kik.gov.tr/mevzuat23062004/dkk/3DKD5.doc Kolluk Etik lkeleri, http://www.jandarma.gov.tr/personel/etik_ilkeler.doc Mal Bildiriminde Bulunulmas Hakknda Ynetmelik, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=3.5.90748&MevzuatIliski=0&so urceXmlSearch=Mal%20Bildiriminde%20Bulunulmas Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun. http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.4483&MevzuatIliski=0&sou rceXmlSearch=Memurlar%20ve%20Dier%20Kamu%20Grevlilerinin%20Yarglanmas%2 0Hakknda Radyo ve Televizyon st Kurulu Personel Ynetmelii, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20760.html Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Mavirler Ve Yeminli Mali Mavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacaklar Etik lkeler Hakknda Ynetmelik, http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.11666&MevzuatIliski=0&so urceXmlSearch=Serbest%20Muhasebeciler,%20Serbest%20Muhasebeci%20Mali%20Mavi rler%20Ve%20Yeminli%20Mali%20Mavirlerin%20Mesleki%20Faali Sermaye Piyasas Kurulu Personel Ynetmelii, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20048.html Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu nsan Kaynaklar Ynetmelii, http://www.tmsf.org.tr/documents/mevzuat/tr/ikyon.pdf Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu Kurulunun alma Usul ve Esaslarna likin Ynetmelik, http://www.tmsf.org.tr/documents/mevzuat/tr/kurulyon.pdf Telekomnikasyon Kurumu Personel Ynetmelii, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20655.html Yerel ve Blgesel Seilmi Temsilciler in Avrupa Davran Kurallar,
www.ell.ee/orb.aw/class=file/action=preview/id=3429/k%E4itumiskoodeksi+tekst 95

Bu akademik aratrma almas, Avrupa Birlii tarafndan finanse edilen, Avrupa Konseyince Kamu Grevlileri Etik Kurulu ile ibirlii halinde yrtlen Trkiyede Yolsuzluun nlenmesi in Etik (TYEC) projesi kapsamnda hazrlanmtr. TYECin genel hedefi; etik davran kurallarnn uygulanmas ve yaygnlatrlmas, yolsuzlukla mcadele tedbirlerinin gelitirilmesi yoluyla, Avrupa ve dier uluslararas standartlara uygun olarak Trkiyede yolsuzluun nlenmesine katkda bulunmaktr.

T.C. Babakanlk Kamu Grevlileri Etik Kurulu Babakanlk Yeni Bina (DPT Binas) Necatibey Caddesi No:108 Kat:1 Ycetepe Ankara Tel : 90 312 4191533 Faks : 90 312 4241774 www.kamuetik.gov.tr

Avrupa Konseyi nsan Haklar ve Hukuk leri Genel Mdrl birlii Mdrl Mali Sular Blm Yolsuzluk ve Dolandrclk Birimi F-67075 Strasbourg Cedex Fransa Tel : 33 3 88412354 Faks : 33 3 90215650 www.coe.int/tyec

Bu yaynn ierii sadece yazarlarnn sorumluluundadr ve hibir ekilde Avrupa Birliinin grlerini yanstmamaktadr.

96