Professional Documents
Culture Documents
M>
\wlu
hP &
yaynlar
: :
TRKE ZAHLI
KRTE GRAMER
Daha sonraki yllarda Suriye ve Lbnan'da Krt aydnlar iin politik ve kltrel alma koullar gleince Paris'e geti. Paris'te 1848'de "Krt
Aratrmalar Merkezi" adnda bir dernek oluturdu. Krtlere sempati duyan birok aratrmac ve nl kii bu dernee dayanma gsterdi, destek oldu. Ayn yl, kendi giriimi ile kurulan bir komite, Krt halknn haklarnn ta nnmas iin Birlemi Milletlere bir memorandum verdi. 1950 ylnda Sorbon niversitesi 'nde retim yesi oldu, Dou dilleri b lmnde Krte dersleri verdi. Bu grevi lmnden birka yl ncesine ka dar srdrd. 1954 ylnda evlendi. 1961 ylnda Irak Krdistan'nda balayan ulusal kurtulu mcadelesinin Avrupa temsilciliini stlendi, halkmza dayanma ve destek salamak iin nemli abalar gsterdi. Celadet ve Kamuran, gl bir bey ailesinden gelen bu iki aydn karde, yaamlarn Krt halknn kurtulu mcadelesi gibi soylu bir davaya adadlar. Politik kavgada yenildikleri zaman da hi bir dnemde karamsarla dme diler, mcadeleden el etek ekmediler. Her keresinde kavgay yeni biimde ve inatla srdrdler. Uzun srgn yllarna, gurbetin yaratt binbir soruna yiite dayanmasn bildiler. Bu, yurtsever ve devrimci insanlarmzn iin her zaman rnek alnmas gereken bir yaam rneidir. Gerek Celadet, gerek Kamuran, dil ve kltrn bir ulusun, zellikle de yzyllarca boyunduruk altnda tutulmu bir ezilen ulusun yaamndaki nemini iyi kavramlard. Latince Krt alfabesinin temelini attlar ve geli tirdiler. Krt dili gramerini hazrladlar ve yazl dilin halk arasnda renil mesi, yaygnlamas iin byk abalar harcadlar, retmenlik yaptlar. ada Krt dili ve edebiyatnda onlarn byk emei vardr. Krt halk bu iki rnek evladn her zaman derin saygyla anacaktr. Mays- 1986
Dr. Kamuran Bedirhan 'm eserleri:
Elfabeya Krdi (Krt Alfabesi) Elfabeya Mn (Alfabem) Znane Krdi (Krt Dili) Rzana Zman Krdi (Krt Dil Bilgisi) Ferhanga Krdi (Krte szlk, henz yaynlanmad) Zmane Mader (Anadil) Destpka Xwendin (Okumaya Giri) Pareyn Bjarte (Seilmi Paralar) Xwendina Krdi (Krce Okuma Kitab) Tefsira Quran (Kurann Tefsiri)
II
Dersen eriet (Din Dersleri) arinn Xeyyam (Hayyam'dan Rubailer) Proverbes Kurd (Krte Ataszleri, Lucy Paule Margeritta ile birlikte, Paris
1937)
hren Krdi (Krte iirler) Der Adler von Kurdistan (Eyloy Kurdstane
La Lyre Krde (Krte iirler, Franszca) Trke zahl Krce Gramer
III
YAYINCININ NOTU
Dr. Kamuran Ali Bedirhan tarafndan hazrlanan bu kk boydaki gramer kitab, ilk kez 1974 ylnda, svire'de kan Ronahi (Aydnlk) Dergisi'nin yaynlar arasnda basld. Kurmanci lehesinde hazrlanan bu kitapta Krt dilinin kurallar k sa, ama zl biimde verilmektedir. Trkiye dnda, Latince Krt alfabesinde (i) -harfi Trke deki (); () harfi de Trkedeki (i) yerine kullanlr. Ama TrKiye'de Krte metinlerde bu sesler genellikle Trke alfabe deki gibi yazlmaktadr. Okuyucu iin kolaylk olsun diye, biz de bu sesleri Trkedeki gibi yazdk. Dr. Kamuran Bedirhan imdi Sorbon'daki grevinden emek liye ayrlm ve Paris'te yaamaktadr. O ve yllarca nce l m bulunan kardei Celadet Bedirhan, modern Krt yaz di linin olumasnda ve dilin gelimesinde byk abalar gster diler. Sovyetler Birlii'nde Krte iin eskiden Latin alfabesi kullonlyordu. Sonradan, dier Sovyet halklarnn da ortak alfa besi olan Kiril'ce alnd. Bu kitaptaki kurallar Sorbon, Upsala ve dier Bat Avrupa lkeleri niversitelerinde Krt dili reniminde esas alnmakta dr. Sovyetlerdeki sistemle arasnda ok kk baz farklar vardr. Okuyucular, yaz dilinin, yerel olarak deiiklikler gsteren konuma dilinden de ufak tefek ayrlklarn greceklerdir. Bu durum doaldr. leri derecede gelimi dillerde bile ayn eye
rastlanr. Bu kk kitabn, Krte metinleri okumada ve yazmada henz yeter deneyi olmayan okuyuculara yardmc olaca ka nsndayz. En iten dileklerle..
Kasm 1977
ON.SOZ
Sayn okurlar, Bu gramer kitab, Dr. Kamuran Bedirhan tarafndan 1959 ylnda hazrlanmtr. Dr. Kamuran Bedirhan, uzun bir sreden teri Sorbon niversitesi'nde Krt dili profesr olarak al maktadr. Krt diliyle ilgili ok eitli ve deerli almalar
vardr.
Bu eser, Trkiye Krtleri iin ve ksa olarak hazrlanm tr. Kendisinin, Krte-Franszca olarak hazrlanm, ayrntl, byk bir gramer kitab mevcuttur. Yine Dr. K. Bedirhan tara
fndan hazrlanm, ancak ne yazk ki henz baslmam 45 bin kelimelik bir Krte szlk olduu da bilinmektedir. Bu Krte gramer kitabnn aslnda, gramer terimleri, ge nellikle Franszca ifade edilmiti. Biz, kitab yayna hazrlarken, bu franszca terimlerin byk bir ksmn muhafaza etmekle birlikte, okuyucu iin 'kolaylk olsun diye, bir ksmnn Trke karln yazdk veya bazlarnn yerine yalnzca Trkelerini kullandk. Yine, Franszca ve Trke terimlerin yanna, baz yer lerde Krtelerini de yazdk. Zaten kitabn sonunda, yazar ta rafndan hazrlanm Franszca - Krte - Trke bir terimler listesi bulunmaktadr. Biz bu listede de, eksik olan Trke te rimleri genellikle tamamladk. Ayrca, sayn profesrn kitapta kulland Trke, kendisi ok eski bir tarihten beri Trkiye'den ayr bulunduu iin, ta bii olarak, eski terimleri fazlaca ihtiva etmekte idi. Bu neden le biz, gen kuaklarn onu rahata okumalar ve anlamalar iin, kitabn dilini de biraz sadeletirdik. Birka yerde not olarak baz bilgiler ekledik ve bunlar Ronah'nin Notu (R.N.) rumuzu ile belirttik. Bunlar sayca az dr.
Krte bilenler iin Krte gramerin kavranmas, Krte doru okumay ve yazmay kavrama olduka kolaydr. -be
<j aylk bir almayla bu iin stesinden rahatlkla gelinebilir. phesiz bunun iin istek ve biraz aba gereklidir. Zaten her iin baarlmas biraz abay gerektirir. Trl venist basklar la, kendi dillerinde eitim imknlarndan yoksun braklan Krt kardelerimiz, bu ii, imdilik kendi imknlaryla baarmak zo rundadrlar. Bu kitabn yaynn salamakla okurlarmz iin yararl bir i yaptmz kansndayz. Sayglar ve iyi dileklerle..
1974
ROM AH
KRT ALFABES
Krt alfabesi otuz bir harften olumaktadr:
abcdefghijklmnopqrstu
w x y z
Ov
Bu harflerin sekizi sesli, yirmi ise sessizdir. Sesli harflerin bei uzun, ise ksa telaffuz edilir. Uzun sesliler unlardr: a o Ksa sesliler unlardr: e i u
Altrma:
a
Av (su), nav (isim), dar (aa), kar (i), nan (ekmek), ba
qab (ak), qad (meydan), qada er qenc (iyi), qefandin (muhafaza etmek).
(harp meydan),
w
x
(yemek),
Krtede iki harften mteekkil, fakat bir tek ses veren bir (diphtongue) mevcuttur: xw.
Misal: xwin (kan), xwarin (yemek), xwendin (okumak), vexwendm (davet etmek), xweh (kz karde), xwik (kz karde), xw (tuz).
Ev av sar e. Mala me gelek blnd e. Nav xweha wi Zin e. Deng wi xwe e. Bav te l mal e? No; ew ne l mal e. (') No, bav mn ne l mal e. Mn du hesp hene. Du hespn mn hene. Mehina te pir e. Ew xort e. Tu awan i? Spas, ez rahet :m, tu awan i? Spas ez ba im, tu awan i? Nav welat me Kurdstan e. Heval me poloni ye. Ev bajar gelek mezin e. Nav te ye? Tu Tacin? No, ez ne Tacin im, ez Ferxo me. Tu dixwi? Ez nan goti dixwim. ro hewa gelek germ e. Zaro hero dn xwendegah. Xwika mn iro hnk nexwe e. D bav mn n Diyarbekr. iyayn Dersime gelek spehi ne. Ew ki ye? Ew dotmama mn e. Ew kea ap mn e. Ew psmame te ye? Roja te xwe. Evara te xwe. eva te xwe. Dil trsok singa gevvr na bine. Xebat r e, dest avt dibe rovi. Dnya gulek e, bhn bke bide heval xwe. r r- e, jn e, mr e. Zencirbendbn ji r re ne tu ar e. Tit ko dest dike d bav na ke. B xweziya dest na ghe baqa keziya. An mr ba be, an bvr das be, an bmr ji xwe xelas be. Hesp dbeze, siwar pesn xwe dde. Nan mran l ser meran deyn
i
O) No olumsuzu, Krtede
10
(Y.N.)
BLM
1.
sim, cins,
edat
Krte'de isimler cins isim ve zel isim olarak ikiye ayr Say bakmndan tekil ve oul isim; cins bakmndan da erkek ve dii/olarak ayrlrlar.
lr
2.
Cins edat
Bir isim, tarif, tayin veya tavsif edildii (nitelii sylendii) taktirde veya ko zamirinden nce gelirse, ismin sonuna cins edat eklenir. (') Bu cins edat, erkek iin , dii iin a dr. Her iki cinsin oulu iin n dir. Cins edat, ayn zamanda genitifi (izafet) tekile yarar.
Misal
Hesp (at). Hesp mm = atm, benim atm. Mehin = ksrak. Mehina mn = ksram, benim ksram. Hespn mn = at larm, benim atlarm. Mehinn mn = ksraklarm, benim ks raklarm. Hesp bav mn = babamn at. Heval qenc .= iyi arkada. Jna bedew = gzel kadn. Hevaln qenc = yi ar kadalar. Jnen eleng = k kadnlar. Mrove ko mn dit = Benim grdm adam. Jna ko te dit = senin grdn kadn. Mroven ko me ditin = bizim grdmz adamlar. Jnen ko we ditin = sizin grdnz kadnlar.
3.
Eer ismin son harfi sesli (voyelle) se cins edatndan nce y harfi gelir: ye, ya, yn.
(')
(Y.N.)
11
Misal
Eer isim () veya (i) sesli harflerinden biri ile nihayet buluyorsa, ve uzun sesli harfleri, yerlerini e ve ksa sesli harflerine terkederler....
i
Misal
=
P = ayak. Pey mn = ayam. Pye mn = ayam. Xw = tuz. Xweya spi = beyaz tuz. R = yol. Reya mn = yolum. Masi = balk. Masye sor = krmz balk. Xani = ev. Xaniy wan = onlarn evi. Kani = menba, su kayna. Kaniy gund me = kym zn kayna.
Eer bir cmlede birka isim birbirlerini takip ediyorlarsa, ancak son isim cins edatn alr.
5.
Misal
aret edelim
ki
her
iki
lnn ilavesi bir yanl tekil etmez: Hespn mn mehina mn, da denebilir. Ufak bir altrma: Ry wi. Deng heval mn. Hevale xweha mn. yayen
dengbjan. Zaroyn
Tayin, tarif veya tavsif edilen bir isim, bir ikinci defa tav sif edilecekse (nitelenecekse), sfattan nce, ismin cins ve ade dine gre, y, ya, yn edatlarndan birini kullanmak gerekir.
12
Misal
Heval mn y delal = benim aziz arkadam. Xweha mn ya pk = benim kk kz kardeim. Hevaln mn yn kurd
benim Krt arkadalarm. Konuma dilinde y, ya, yn edatlar, , a, n eklinde kul lanlrlar: Bray mn delal = aziz arkadam. () cinssiz edatnn kullanl ekli: Eer isim iki sfat tarafndan niteleniyorsa, ikinci sfattan nce (i) edatnn kullanlmas gerekir: Heval mn y delal I qenc = benim iyi ve sevgili arka dam. ki sfatn arasna () balac konarak da ayn ey fade edilebilir: Heval mn y delal qenc. Altrma : Xweha mm ya delal I mhrvan = benim aziz ve efkatli kz kardeim. agrten mm yn hja xebatkar = benim kymetli ve a lkan talebelerim. Taxeyek j taxeyn ba|r i dr = ehrin uzak mahallerin den biri. Hespek | hespn bav mn I etr = Babamn iyi atlarn dan biri. 7. Article indefini (Belirsiz tanm harfi):
Her iki cins in (ek) dir. Her iki cinsin oulu in de (n)
dir.
Misal
Bav = baba, bavek = bir baba. Xwik = kz karde, xwikek = bir kz karde.
oul (prejmar) Bir Krte ismin oulu ekilde fade olunur: a) Cins edat veyahut belirsiz tanm harfi (article indefini) vastasyla, b) Deklinezon (isim ekimi) edat ile, c) Fiil vastasyla. Gelecek blmlerde bu ekilleri izah edeceiz.
9
Krtede niteleme sfat deiiklie uramaz. Soru, Krtede cmlenin tabii eklini deitirmez.
So
10.
ru, cmledeki ses ve vurgu deiimi ile ifade edilir. Te dit = grdn. Te dit? = Grdn m? Soruyu glendirmek iin, cmlenin bana ma veya gelo kelimelerini eklemek mmkndr. Bu kelimeler Trkede, aca ba, nasl oluyor da, szlerinin grevini yapar.
Misal
Ma te ew ne dit? = Nasl, sen onu grmedin mi? Gelo dotmama te hat? = Acaba amcan kz geldi mi?
Cmle, Krtede genellikle zne (fail) ile balar, ykle (attribu veya complment) onu izler ve fiil ile son bulur.
11.
Misal
Ez ciwan im. = Gencim. Tu Kurd = Kurtsun. Ez av vedixwim = Su iiyorum. Hareket ifade eden fillerle eitli indirekt fiillerde, fiil, ykleten nce gelir.
i
Misal
Ez dm Bdlise = Bitlis'e gidiyorum. Ez zaroyn xwe tinim bajr = ocuklarm ehre getiriyo
rum.
BLM
'2
1.
2.
3
4.
5
6.
Erkek canl varlklarn tm. Saylarn adlar, yek (bir) hari olmak zere. Akar sularn cins ve zel simleri, co (kanal) ismi hari ol mak zere. Renkler, isim halinde kullanldklar zaman. Btn madenlerin isimleri. Ehli hayvanlarn rnleri, st ve stten yaplan yiyecekler; hri (yn), liva (ince yn, yapa) ve lork (yourt kitlesi) kelimeleri hari olmak zere.
Dii isimler
:
1.
2.
kamet edilebilecek yerlerin isimleri; kon (adr), xani (ev), axur ve stewil (ahr) isimleri hari olmak zere.
Btn ulatrma aralarnn isimleri. Corafi zel isimler; rmak ve dere isimleri hari olmak zere. Gkte bulunan ve gkten yaan eyler; ezman, sema (gk yz), ba (rzgar) isimleri hari olmak zere. Btn hastalk ve ac isimleri. Pimi yiyeceklerin isimleri; nan (ekmek), got (et) simleri hari olmak zere. Mzik aletleri ve bro malzemesi isimleri. Sfatlardan yaplan isimler: Mezn = byk; meznahi = byklk; spehl = gzel, spehiti = gzellik. Pir = htiyar; piriti = ihtiyarlk..
15
3.
4.
5 6
7.
8. 9.
10.
sim olarak kullanlan mastarlar: Mrn = lmek. Mrna mn = benim lmm. Xwarm = yemek. Xwarind te = senin yemein.
11.
Baz isimler erkek ve dii olarak kullanlabilirler: a) Belirttikleri ahsa gre : Heval = arkada. Heval mn = erkek arkadam. Hevala mn = kz veya kadn arkadam. Dersdar = retmen. Dersdar mn = erkek retmenim. Dersdara mn = bayan retmenim. b) Hayvanlarn cinslerine gre, genellikle kendilerine zg isimleri vardr.
nri
hesp beran
teke
at
bizin menin
mi
boxe ker
gur se
lek
manker dlegu. dlese
kei ksrak koyun inek dii eek dii kurt dii kpek
13.
Dier bir ksm hayvan isimleri erkek veya diilolarak kul lanlrlar : Rovi (tilki), r (aslan) isimleri genellikle erkek olarak kul lanlrlar. Hr (ay), kevok (gvercin), qjk (saksaan) isimleri se di i olarak kullanlrlar.
Bu gibi durumlarda cins tayin edilmek istenirse, isimden
14.
kul
lanlabilir. Hrca nr = erkek ay. Hrca m = dii ay. Cins belirten nr ve m kelimelerini smin balangcna da eklemek mmkndr :
16
Baz isimler, erkek veya dii olmalarna gre, deiik an lama gelirler : Mala mn = evim. (Burada mal ev demektir ve diidir). Mal mn = malm. (Burada mal, mal-mlk anlamndadr ve erkektir.) Dar = aa (dii) Dar = odun (erkek) Kar = kazan (dii) Kar = i (erkek) Ben = evlek (dii) Ben = ip (erkek)
BLM
16.
Dclinaison (ekim)
Bir isim, dier bir ismi tayin ettii veya belirttii hallerde
= = = =
Dyarbekre = Diyarbakrda. Ez j Dyarbekre tm = Diyarbakr'dan geliyorum. Mn j Sineme re svek da = Ben Sinem'e bir elma verdim
17
3.
sim, mteaddi (transitif, geili) bir fiilin mazi zamanlarn da, fiilin faili (znesi) olduu taktirde:
Menine xwar
= ksrak yedi. = ksraklar yedi. = kz grd. = kzlar grd. = Sinem bir ta att.
comple-
Geili bir fiilin imdiki ve gelecek zamanlarnda menti (yklei) olduu taktirde : Sinem keke dibine Xwik kitb dixwlne
17.
= Sinem kz gryor.
ba
axa
(Deirmen) rzgar aa
ev
xani bajar
zman
ya
18.
da
E harfi ile nihayet bulan dii isimler, e harfinin harfi ile deitirilmesi yoluyla dekline edilebilirler. Yani bu halde iki biimde dekline imkan vardr. Mase (masa) kelimesini
A harfi ile biten erkek isimlerin oul ekimi, kelimenin sonuna n harfinin eklenmesiyle de mmkndr :
1.
L L
2.
19.
Article indefini'yi (belirsiz tanm harfini) alm bir isim, ay n ekilde dekline edilir.
Belirsiz tanm harfini alm dii isimler, belirtildikleri ve telendikleri zaman e edatn alrlar mehinek mehineke spl mehinn mehinne ciwan
:
ni
21.
Nida (nlem) halinde de isim dekline edilir. Dekline edat lar, erkek iin o, dii iin ve her iki cinsin oulu iin ino dur : Psmam psmamo! Xwik xwik! Mrov mrovno!
Dotmam
Altrma
:
dotmamno!
Ew j Dyarbekre t. Ez dm Melety. Her du brayn mm n Bdlise. Ev destmal sor e. Kitbn mn yn krdi. Di bexa rre de guliekne bhndar hene. r b lep xwe, x Hadi nay hawara te. Desthlanin feraca xeyr ye. Bar mn giran e.
19
Ez sbe herim bajr. agrt guhdarya dersdar xwe dikin. Zaro sbe z dn xwendegah t de hini xwendm nvisanona zman xwe y irin dibin. Div kurd hini xwendin nvlsondna zman xwe bibin. Ez j nevalen xwe hez dikim. Zaro heji d bav xwe dikin. eko Tacin kurapn mn in. Xort d( nav gundan de dierin xelk hini xwendin nvisandna Krdi dikin; mala wan ava be.
BOLUM
22.
kinci grup
ben
sen
o mn
tu
evv em
te wi (erkek), w (dii)
me we wan
:
hon (')
ew
23.
2.
3.
Olmak (tre) fiilinin btn zamanlar; Geisiz (intransitif) fiillerin btn zamanlar; Geili fiillerin imdiki ve gelecek zamanlar ekilirler.
24. ikinci
grup zamirlerle
1. (avoir, devoir) malik olmak, arzu etmek ve mecbur mak fiilerinin btn zamanlar;
ol
Genellikle
hn diye kullanlr.
2.
25.
Bir cmlede fail (zne) birinci gruptan bir zamir ile ifade ediliyorsa, meful (nesne) ikinci gruptan bir zamir ile ifade
edilir.
Misal : Mehin av vedixwe. Ew w vedixwe. Tacin bray xwe dibine. Ew wi dibine.
26.
Eer bir cmlede zne, ikinci gruptan bir zamir ile ifade ediliyorsa, nesne, birinci gruptan bir zamir ile ifade olunur.
:
Misal
Menine av vexwar. W ew vexwar. Sinem xweha xwe dit. W ew dit. Tacini bray xwe dit. Wi ew dit.
27.
Krtede zamirler, isimler gibi dekline edilirler ve ikinci grup zamirler, birinci grup zamirlerin dekline eklidirler.
Altrma
:
Krtede ikin
Misal : Bray mn; xwika wi; heval me; zaroy wi; cih te; navn wan; mala w.
29.
Misal
i,
21
30.
fiil
Eer fiilden nce gelen kelime sesli bir harfle bitiyorsa,. aadaki ekli alr:
,
me Misal
:
yi
ye , ne
ne
ne
Ez poloni me, tu Soro yi, ew bri ye, em brl ne, hon-. poloni ne, ew dlketl ne.
Altrma
Ew Ez
j
l k ye?" Mala mn di tenta mzgefte de ye. Zaro di kin? Zaro dieyizn p dilxwe dibin. Te xwar? Mn hnk got xwar. Meta Sineme l k ye? Ez nzanm. Te kitba xwe winda kr? No, mn ew vvnda ne kr. Tu i dieri? Ez l kitba xwe dierim. Hon b kurdl dzann? Bel, em p dzann. Eve xaniy mn. Di niziki malome de goleke mezn heye. Sbe em herin nir. Herwek iro in e, zaro na n xwendegah. Di zvstane de hewa sar e, l der havin hewa germ e. Baran dbare. Berf dat. Hesp dbeze. Ferzende heval me ye. Ciran te got te?
BLM:
31.
Bu zamir veya y eklindedir; wl, w zamirlerinden biri nin yerine kullanlr ve onun grevini yapar. Bu zamirin kulla
Ez | w re dbejm, yerine, ez dibjim ; ben ona sylyorum. Yukarda grld gibi bu zamirin cinsi yoktur; erkek wl, dii w zamirlerinden birinin yerini tutabilir.
32.
Misal:
wi,
yerine
^
>
l j re
t de t re p
Verilen rneklerden de anlalaca gibi, eer edat basit ise zamirle birlemekte ve zel bir ekil almaktadr. Eer edat bi leik ise, edatn birinci ksm, zamirle birlemekte ve ikinci k sm ayrca kullanlmaktadr.
Altrma
Te j Tacin re hesp wi da? Bel mn da y. Te j clran xwe re nav xwe got? Bel, mn got . Tu b bray xwe re hat? Bel, ez p re hatim. Te ev hesp j heval xwe stand? Bel, mn | stand. Tu l mal b? Bel, ez l bm. Tu b krdi dzanl? Bel ez p dzanm.
23
33.
Misal
Ez xwe dom: Kendimi ykyorum. Hon xwe dibinin: Siz kendinizi gryorsunuz.
Pronom reciproque (mtekabiliyet bildiren zamir) Bu zamir hev ve hev du eklinde kullanlr.
:
Misal
35.
Pronoms composs
Ez b xwe tu o xwe ew b xwe
(uyumal zamir)
ben
sen
o
bizzat
mn
te
wi.w
me we wan
b b b b b b
Verbe avoir, hebn Malik olmak fiilinin imdiki zaman kipi. Msbet
Menfi
Mn
Te
wl
w
me
we wan
benim var
Mn ni ne ni ne t wi nl ne w ni ne ni ne me we ni ne wan ni ne
benim yok.
24
37.
HEBN, DIVTIN filleri ile geili fiillerin mazi za manlar complement (nesne, tmle) leri ile uygunluk gs terirler. Eer nesne oul ise fiil oul haline konur. Hebn fiilinin imdiki zaman kipi henedir. (oulu)
:
Misal
Mn hevalek heye. Mn svek heye. Mn kteb hene. Mn du heval hene. Mn sevin hene. Wi s hesp hene.
38.
karda da belirttiimiz gibi, nesneleri ile uygunluk gste rirler. Bu fiiller ayn zamanda nesnenin oul olduunu da belirtirler. (Nesnenin oul taks almad durumlarda)
Misal
Mn Mn Mn Mn
:
:
Bu fiillerin faili (znesi) daima dekline edilir ve dekline (ekim) edat oul haline konurlar.
Misal
Zaro svek heye Zaroyan svek heye Zaro xwend Zaroyan xwend Zaroyan sevin hene
ocuun bir elmas var. ocuklarn bir elmas var. ocuk okudu. ocuklar okudular. ocuklarn elmalar var.
25
BLM
40.
Erkek
Y Y Y Y Y Y Y
Dil
, ,
mn
te
wl
,
, , , ,
w me we wan
y y y y y y y
Ya Ya Ya Ya Ya Ya Ya
mn
ya ya ya
te wi
w
me
we
wan
ya xwe
Miscri:
Mola te mezn e? No, ya mn puk e. Kitba xweha te sor e? No, ya w re e. Mehina bray te ciwan e? Bel, ya wi ciwan s. Ev e kteba mn, te ya xwe re ne ani? Mm ya xwe winda kr. Hesp mn re e, l y te spl ye. Kitbn me pk in, l yn we mezn in.
Mastarlar
Krtede mastar ekleri n ve in dir. Btn mastarlar n veya in harfleriyle son bulurlar. Eer kk sesli bir harfle bitiyorsa
mastar eki n, eer sessiz bir harfle bitiyorsa mastar eki in dir.
2fi
Misal : Mastar
Kk
Mastar eki
n
n
da
kiri
krn
n
n in
in in
zorunludur.
Mazi (gemi) zamanlar Di'li gemi (Haber kipi)
Mn te
wi
:
da da da
mn
te wi
w
me we wan
da da da da
w
me we wan
mn
te wi
w
me we wan
mn
te wl
w
me we
wan
kr kr kr kr kr kr kr
w
me
we
wan
mn
te
wi
w
me we
wan
mn
te wi
w
me
we wan
mm
te
wi
w
me we wan
te
wi
daye daye
daye
mn
te wi
daye
w
me
we
mn
te
wi
wan
aniye
w me we wan
mn
te
wi
w me we wan
Eer nesne oul ise veya nesnenin oulu ifade edilmek isteniyorsa, fiil oul haline sokulur. Bu taktirde fiile n harfi eklenir.
Misal
:
Mn Mn Mm Mn
Mn Mn Mn Mn
Misal
Mn Mm Mn Mn
kr da got dani
Mm Mn Mn Mn
ne kr. ne da.
ne got. ne dani
Te hesp xwe ani? No, mn ew ne ani. Te kitb xwe da bray xwe? No, mn ew ne da wi. Te j bray xwe re got? Mn j re ttek ne got. Te pismam xwe dit? No, mn ew ne dit.
2
BLM
41.
Her iki cinsin tekili ve oulu iin, yaknda bir ahs kastediliyorsa ev; uzak bir ahs (veya ahslar) ew dir. Teyid kasdolunduu taktirde: Erkek tekil iin: ev ha, ew ha Dii tekil iin: eva ha, ewa ha Her iki cinsin oulu iin: evn ha, ewn ha, eklinde kullanlr.
42.
Yakn
vi
Uzak
wi
v
van
w
wan
Misal
: :
:
Mn ev da te Te ew da mn
43.
Misal : Mrove ko hat. Xaniy ko te kiri. Mrove ko tu bav wi nas diki. Keka ko dotmama te ye. Hespn ko me frotn.
Soru zamirleri (Pronav prsyarki) Balca soru zamirleri ki ve dir. Ki zamirinin dekline edil mi ekli k dir. K zamiri bir ahsn, zamiri eyin yerini tu tarlar.
44.
29
Misal : Ew ki ye? Ew Tacin e. Ew ye? Ew kteb e. Tu dixwazi? Ez hespeki dixwazim. Ki hat? Ap te hat. Tu k dibini? Ez bray te dibinim. Tu ki yi? Ez ciran te me. Ev ye? Ev darek e.
45. Soru zamirleri kijk, kijan bir ahsn veya bir eyin yerini
tutarlar.
46.
Bu zamir aynen isimler gibi ekilir. ekim edatlar, smin ekimine mahsus edatlarn ayndrlar.
Misal : Tu kijik dixwazi? Tu kijan dixwazi? Tu kijki dixwazi? Tu kijani dixwazi? Tu kijkan dixwazi? Tu kijanan dixwazi?
47. Belgisiz zamirler (Pronavd nebnavkri)
1.
Grup:
her yek, yek, her kes, tu kes, her tt, tu tt, filan, filan kes.
2.
3. Grup:
hei, behvan, end, filan behvan, tu, gi, g, hi, filan filan, hev, hev du.
48. Belgisiz zamirlerin birinci grubu aynen isimler gibi ekilirler.
Misal : Yek hat. Yek got. Yeki dgot. Yek dgot yeki. Hemyan got. J mn re endekan bkre. Tu kes ne hat. Kesek ne hat. Mn tu tt ne dit. Tu kei got. Ez tu kei nas na kim. Mn | tu kei re ne got. Tu tt ni ne. Her kei got. Mn j her kei bhist. Her tt hazr e. J her tti betr. Ez hnan dibinim. Hel ko vl tti dbeje. Hnekan got. Hm dereng hatn. J hev du hez bkn. Mn b yeki re axaft. Hm jyina- xwe b hviy derbas dikin. Ez j nevalen xwe hnekan dibinim Me bje filan behvan, yek b
BLM
49.
Niteleme sfatlar
:
(Rengdrn
wesfin)
Xaniy n. Mezela mezn. Heval ciwan. Zaroy qenc. Hesp mehin re in. Deng heval mn spehi ye. Ferzende hevaleki
ba e.
50.
Diminutif (Hredar-klten)
Kltme ekleri, Krtede ek, ik, ok ve kok'turlar. Misal : Met, met-k; xwe, xweik; xwik, xwikok. Baz isimler, kltme ekini alm olmakla birlikte zaman la klme anlamn yitirmilerdir : Jnk, kek kelimelerinde olduu gibi..
51.
Misal : Mezn ak
Blnd
:xwetr
raktr :blndtr
rtir
31
52.
Superlatif, yahut byltme sfat (Berhemin) Byltme sfat, isimden nce y, ya, yn malikiyet zamir lerinden birisinin, ismin, cins ve adedino gre, kullanlmasyla
ifade olunur.
:
Misal
Superlatifi, baz hallerde, eitlik zarf olan B qasi ile de ifade mmkndr.
:
Misal
54.
Malikiyet sfatlan (Rengdrn xwediti) Malikiyet sfatlar, ikinci grup ahs zamirlerinin ayndr mn, te, wi, w, me, we, wan.
:
Misal
Heval mn. Bray te. Hesp wi. Qesra me. Xaniy we Braziy wan. Ap w.
55.
hipse, burada malikiyet sfat cins ve adedi ne olursa olsun xwe malikiyet sfat ile ifade olunur.
Misal
:
Ez kur xwe dibinim. Duhi mn heval xwe Tacin dit. Pr te kitba xwe ne ani. Ew de mala mam xwe. Ferzende nesax e, j mala xwe dernakeve. Wan, ciln xwe yn n l xwe krn. Hero ez di xwendegah de kur xwe dibinim. Te mehinn xwe emin? Ez j welat xwe hez dikim. W kea xwe ut. Wi nevalen xwe ditin. Wan hevaln xwe ditin. Wan ken xwe utn.
32
BLM
56.
10
aret sfatlar (Rengdrn arkl) aret sfatlar, yakn ahs. veya ey iin ev, uzak ahs
:
V, w dii tekil in
Van, wan her iki cinsin oulu iin. Bu iaret sfatlar, ismin dekline edildii hallerde dekline edilirler.
Misal
Ez vi mrovi dibinim. Ez v keke dibinim. Ez van mrovan dibinim. Tu van kekan dibini. Hon wi peyayi dibinin. Ew w keke dibinin. Ez wan mrovan dibinim. Tu wan kekan dibini. Ez vi yayl dibinim. Hon w det dibinin.
58.
59.
Misal
Kijan mrov hat? Kijan jnke got? Saet end e? Tu end ali yi? Gelo hon mrov m? Tu kes i?
61.
Belgisiz sfatlar (Rengdrn nebnavkri) Tu, filan, her, her, gelek, hevqas, hemi, zehf, end, hi bel gisiz sfattrlar.
Misal : Hemi mrovan dgot. Hersal dnya di bhare de ciwan dibe. Mm iro filan jnk dit. Heke hon ireta comerdye didin end misalan bdn. Hm guliek b ev vedbn. J xwe re end he-
BOLUM
62.
11
Saylar esas itibariyle isimden nce gelirler: Pnc mrov. Heft hesp. Du gund. Bist yek sv. Saatin ka olduu sylendii zaman say isimden sonra
1.
gelir:
34
lerse; yani say edatla isim arasnda olursa, dekline edilmez. Bu halde isim dekline edilir.
Misal
:
Misal
J yek heta sh yek bhejmere. Saylar 2'den 19'a, ve 2'den 9'a kadar onlar hanesinde oul eklinde dekline edilirler.
Misal
:
saet heftan de. Di il aran de. 20'den 90'a kadar ve 100'den 900'e kadar ve 1000'lr, di er bir say tarafndan takip edilmezlerse, erkek eklinde dek line edilirler.
Di
Misal
J ili betr. J sedi kemtr. J pnc sedi betr. J hezari kemtr. Fakat yukarda belirtildii gibi:
Di
64.
Sra saylar (Rengdrn |marin ya peydayi) Sra gsteren say sfatlar iki ekilde ifade edilebilir: Yekemin, diwemin, sewemin, aremin, penemin...
Veya
:
Pin, didiwan, sseyan, aran, pncan... Ayn gnleri belirtildii zaman : Pnc gulan, ar tirmeh, didoy hizrane.
Veyahut : 5. Gulan. 4. Tirmeh.
2.
Hizran.
35
BLM:
12
FL
65.
Fail - fiil
Genel olarak bir cmle fail (zne) ile balar ve fiil ile son bulur.
Misal : Erd grover e. Ez te dibinim.
66. Fiilde
ahs: Fiilde ahs ve her ahsn bir tekili, bir de oulu var
Tekli
dr.
ahs
ez, tu, ew ez im
tu
hon in
ew e
btn zamanlar ve geili fillerin imdiki ve gelecek zamanlar zne ile uygunluk gsterir ler. Eer zne oul ise fiil oul haline konur.
Eer nesne oul ise bunu deklinezon (ekim) ifade eder. Misa! : Zaro dbeze. Zaro dbezn. Zaro svan dixwe. Zaro svan dixwin. Zaro sveki dixwe. Zaro svinan dixwin.
68. Fiilin
nesne ile uygunluu : Hebn (malik olmak) fiilinin btn zamanlar le geili fiilterin mazi zamanlar nesne le uyum gsterirler.
36
znenin oul olduunu deklinazon ifade eder. Sinem svek xwar. Zaro svek xwar. Zaroyan svek
xwar.
Zaro sv xwarin. Zaroyan sv xwarin. Zaro svm xwann. Zaroyan svm xwarin.
69.
(Vazifelerine gre) Geili fiiller Geisiz fiiller Edilgen fiiller Dnl fiiller Gayriahsi fiiller
(ekillerine gre) Kurala uygun fiiller Kurala uymayan fiiller
cins yardmc fiil vardr : 1. Bileik kiplerin belirtilmesine yaryan bn fiili ve krn, dan, hatn fiilleri, ki Krte'de, birok durumda, yardmc fiil larak bn fiilinin grevini yaparlar. 2. Bileik fiillerin yapmna yardm eden hatn, dan, krn
fiilleri gibi.
71
Hebn (malik olmak) fiilinin balca kipleri Haber kipi (Raweya pkeri) imdiki zaman (Dema nho) Present
37
Mn heye
Olumsuz ekli
Mn ni ne, te ni ne, wi ni ne, w ni ne, me ni ne, we ni ne, wan ni ne. Eer nesne oul se : Mn, te, wi, w, me, we, wan hene.
te
heb
me heb we heb
wi heb
wan heb
w heb
Olumsuzu : Mn ne b, te ne b, wi ne b... Eer nesne oul se : Mn, te, wi, w, me, we, wan hebn.
Mi'li gemi (Passe-simple)
Boriya ddar
Mn hebye te hebye wl hebye w hebye
Eer nesne oul ise : Mn, te, wi, w, me, we, wan hebne.
Di'll gemi zamann hikyesi
Olumsuzu (Neyini) Mn, te, wi, w, me, we, wan ne b b. Eer nesne oul ise : Mn, te, wi, w, me, we, wan heb bn.
Gelecek zaman (Ftur) Dema pai
Mn d hebe te d hebe wi d hebe w d hebe
Eer nesne oul se Mn, te, wi, w, me, we, wan d hebn.
Olumsuzu
Eer nesne oul ise Mn, te, wi, w, me, we, wan hebiwan.
:
Olumsuzu (Neyini) Mn, te, wi, w, me, we, wan d ne bwa. Eer nesne oul ise: Mn, te, wi, w, me, we, wan d hebvvan. Mode subjonctif (Reweya blani) imdiki zamana ait birinci biim : Mm, te, wi, w. me, we, wan heb.
Olumsuzu Mn, te, wi, w, we, me, wan ne b.
:
oul ise : wi, w, me, we, wan hebn. zamana ait ikinci biim : wi, w, me, we, wan hebe
13
Bn (olmak) fiilinin balca kipleri : Haber kipi (Raweya pkeri) imdiki zaman (Dema niho) : Ez im, tu i, ew e, em in, hon in, ew in.
Olumsuzu (Neyini) : Tmle yoksa, olumsuzluk edat zneden nce gelir : Ne ez im. Ne ew e. 73. Tmle varsa, olumsuzluk edat zneden sonra gelir: Ez ne dewlemend im. Tu ne kurd I. Evv ne agrt e.
40
ir.;diki zamann hikyesi (Boriya berdest) Ez bm, tu b, ew b, em bn, hon bn, ew bn.
Olumsuzu
Yy
:
ev/ ne bn.
Olumsuzu
Olumsuzu
Mode conditionnel (Raweya gerini) art kipi, pass (gemie ait) Ez d bbma, tu d bbya, ew d bbya, em d bbna, hon d bbna, ew d bbna.
Olumsuzu
:
Ez d ne buma, tu d ne buya,
imdiki zamana ait ikinci biim : Ko ez bm, ko tu bi, ko ew be Ko em bin, ko hon bin, ko ew bin
Olumsuzu : Ko ez ne bm, ko tu ne bi, ko evv ne be Ko em ne bin, ko hon ne bin, ko ew ne bin
imdiki zaman hikyesi : 1. ekil : Ez biwam, tu biwa, ew bwa em biwan, hon biwan, ew biwan
Olumsuzu : Ez ne biwam, Em ne biwan, 2. ekil : Ez b biwam, Em b bvvan,
42
ekil
Olumlu
Bn
Ne bn
B bn
ne b bn
Misal
:
: :
Ez dewlemend bm Ez bm dewlemend
Dier taraftan bn fiili, devenir fiilinin imdiki zamann ve imdiki zamann hikyesini verir.
Haber kipi
imdiki zaman
Ez dibim, tu dibi, ew dibe Em dibin, hon dibin, ew dibin
:
Olumsuz ekilleri : Ez ne dbm, tu ne db Ez ne dbme, tu ne dbyi Not Birin fiilinin imdiki zaman da ez dibim eklindedir. An cak kullanld zaman, cmlenin genel anlam, herhangi bir ka rkla yer vermez.
:
BOLUM
74.
14
Basit (sade) fiiller : Altnc blmde belirttiimiz gibi, mastarlar iki ksmdan oluurlar: kk ve mastar eki. 75. Eer mastarn kk sesli bir harf ile bitiyorsa mastar eki n, sessiz bir harfle son buluyorsa mastar eki in dir.
Mastar
dan
Kk
Mastar eki
n
n
bn hebn kirin
anin krn
da b heb
kiri
n n
n
in in
m
in
Misal
Mn da, mn daye, mn dda, mn da b, mn bdaya, mn d bdaya, mn da bwa. Mn kr, mm krye, mn dikir, mn kr b, mn bkra, mn d bkra, mn kr bwa.
li
Misal : Mastar
Kirin
Bileik fiiller (Lkern hevdudani) Bileik fiiller, basit fiillerin yardmyla tekil edilirler. ki gurup bileik fiil vardr. Birinci gurup bileik fiiller bir n ek ve bir basit fiil ile te kil edilirler. Ra, ve, hl, da, ber, der, v, wer, r, ve b. g.. bu tr l n eklerdir.
Misal
Krn
Bn Dan
rakrn, hlkrn, derkrn, rekrn rabn, vebn, bn dadan, berdan, gredan dahatn, werhatin vexwendin
vexwann
hilweandm,
kinci grup bileik fiiller, bir sfat veya isim ve bir basit den meydana gelirler.
fiil
45
Bir isim ve bir basit fiilden oluan fiillerin bazlar, isim cins edatn alrlar.
Misal : Guhdari krn Bal dan Arikari krn Ders gotn Dan eql
78.
Mn guhdarya te kr. Mn bala xwe da gotna te. Tu arikarya mn diki. Wi dersa mn got. Mn qotina te da eql xwe.
Dier bir grup bileik fiillerde, fiilin terkibine yardm eden kelime i edatn alr.
Rastl... hatn
Hini... krn
: :
79. Birinci grup bileik fiillerde zaman edatlar ile olumsuzluk edatnn kullanlmas baz deiiklii gerektirir. Bu deiiklikleri
gelecek blmlerde inceleyeceiz. kinci grup bileik fillerde ise fiil, basit ekilde imi gibi ekilir.
80.
Locution verbale Bu fiiller: 1. Bir basit veya bileik edattan ve bir fiilden, 2. Veyahut, bir basit veya bileik edattan, bir fiilden ve bir sfat veya isimden oluurlar.
46
Duhi b r ve av mn
Wi
J geryan
L hev anin J hez krn J bira krn
l Tacin ket. re l kur xwe xist? Tu ma heval xwe aciz diki, j bgere. Mn nevalen xwe li hev anin. Ez j te hez dikim. Mn nav te \i bira kr.
81.
Dest p krn
Ser j krn
82.
Wi
Baweri p anin.
Bu tr fiillerin bazlarnda edat isim ile birleir; dier baz larnda, isim cins edatn alr.
J hez krn
L siwar bn
Ez j wi hez dikim. Ez heji wi dikim. Ez l hesp xwe siwar bm. Ez siwari hesp xwe bm.
Anin ber av
J peya bn
Zarotya xwe tinim ber av xwe. Rvingi j trn peya dibin. Ew j otomobile peya b.
BLM
83.
15
Geili ve geisiz fiillerin mazi zamanlarnda n ekler (preverb) ayndr; ancak son ekler, ya da taklar ayn deildir. imdiki zamann ve gelecek zamanlarn ekiminde geiil ve geisiz fiillerin n ve son ekleri ayndr. Bundan dolay geili ve geisiz fiillerin mazi zamanlarnn ekim ekilleri ayr ayr gs terilmektedir.
47
Fiil kknn sesli veya sessiz bir harfle bitiine gre son ek
ler de deiir.
sesli
harf
sessiz
harf
Imparfait (imdiki zamann kyesi) Passe simple (Mi'li gemi) Pass compose (Di'li gemi) Plus-que-parfait (Di'li gemiin hikyesi) Mode optatif (stek K.) Pass (mazi) Mode conditionnel (art Kipi) Pass
Mc.'r; subjonctif (Dilek kipi)
hi
di
ye
iye
bi
ya
bi, bi
ya
Imparfait
rnekler
Mm dikir, mn krye, mn kr, mn kr b, mn brkra, mn d bkra, mn kr bwa. Mm dda, mn daye, mn da, mn da b, mm bdaya, mn d bdaya, mn da bvva.
Eer nesne oul ise, son ekler oul haline sokulur. Son ekin oulu, fiilin son harfi sessiz ise in, sesli se n dir. Misal :
48
Olumsuzluk edat (Daeka neyini) Olumsuzluk edat, btn geili ve geisiz fiillerin mazi za manlar iin ne dir ve fiilden nce gelir.
:
rnek
Mn ne kr. Mn ne da. Ez ne m. Ez ne bm. Mn ne dda. Mn ne dit b. Ez ne ketim. Olumsuzluk edat, b n ekini kaldrr.
rnek
Mn bkra Mn bdaya.
85.
Mn ne kra. Mm ne daya.
Birinci grup bileik fiillerde, di preverbi ve edat ne, prefiks (n ek) ile fiilin arasna konur. Birinci grup fiillerde b preverbi kullanlmaz.
olumsuzluk
rnek
Mn vekr. Mn venekr. Te vedkr. Te venedkr. Wi rkir. Wi rnekir. Wan vedkut. Wan venedkut. Ez raketim. Ez raneketm. Ez radketm. Ez ranedketm. Mn vedkr. Mn vekrye. Mn vekr. Mn vekr b. Mm vekra. Mn vekra. Mn vekr bwa. Ez radketm. Ez raketime. Ez raketi bm. Ez raketama. bz raketama. Ez raketi biwam. Mn ava dikir. Mn ava krye. Mn ava kr. Mn ava kr b. Mn ava bkra. Mm ava bkra. Mn ava kr bwa. Mn ava ne dikir. Mn ava ne kr bwa. Gul veb. Gul veneb. Ez rabm. Ez ranebm. BOn fiilinin imdiki zaman kipinin olumsuzluk edat da is-
t!sna olarak ne dir. Ez agrt im. Ez ne agrt im. Tu dewlemend i? No, ez ne dewlemend im. Ew ciwan e? No, ew ne ciwan e, ew pir e. Reng v destmal sor e? No, reng v destmal ne sor e, reng v spi ye.
49
BLM
86
17
Geili fiiller: (Lkern gerani) Geili fiil, znesinin yapt i bakasna geen, bakas n etkileyen fiildir. Dier bir deyile nesnesi olan fiildir. Misal: Mn av vexwar Ben su itim. Burada zne ben, fiil imek, nesne ise su'dur. mek fiili ile su (nesne) etkilenmitir. Geisiz fiil ise, bakasn etkilemiyen, dier bir deyile resnesi olmayan fiildir. Misal:
:
k dfre Ku uar. Burada znenin (ku) yapt i (umak) bakasna mektedir. (R.N.) Geili fiillerin mazi zamanlar hakknda rnekler
:
geme
:
Easit fiiller : Krn, Dan. Avtm. Xwann. Kirin. Kutn. Mm dikir, mn krye, mn kr, mn kr b, mn bkra, mn bkra, mn kr bwa. Mn dda, mn daye, mn da, mn da b, mn b daya, mn bdaya, mn da bwa.
Te davet, te avetye, te avt, te avet b, te biavta, te d b'avta, te avet bwa. Wi dixwar, wi xwariye, wi xwar, wi xwari b, wi bixwara, wi d bixwara, wi xwari biwa. Me dixwar, me xwariye, me xwar, me xwan b, me bixwara me d bixwara, me xwan biwa. We dkri, we kriye, we kiri, we kiri b, we bkriya, we d bkriya, we kiri bwa. Wan dkut, wan kutye, wan kut, wan kut b, wan bkuta, wan d bkuta, wan kut bwa.
50
87.
Rekrn. Vekrn. Vexwarm. Hlanin. Dadan. Rdan. Mn redkr, mn rekrye, mm rekr, mn rekr b, mn lekra, mn rkira, mn rekr bwa.
Wan rdida, wan rdaye, wan rda, wan rda b, wan rdaya, wan d rdaya, wan rda biwa.
fiil
rneklerde de grld gibi tekil ve oul, her ahsn ekli, geili fiillerin mazi zamanlarnda deimez.
hi
Hlanin fiili ve buna benzer baz fiillerin, imdiki zaman kyesinde, di edat, yerini t harfine brakr.
88.
Mn peyda dikir, mn peyda krye, mn peyda kr, mn peyda b, mn peyda bkra, mn peyda bkra, mn peyda kn
bwa.
Te winda dikir, te winda krye, te winda kr, te winda kr b. te winda bkra, te d winda bkra, te winda kr bwa.
Wi ava dikir, wi ava krye, wi ava kr, wi ava kr b, wi ava bkra, wi d ava bkra, wi ava kr bwa.
Me aciz dikir, me aciz krye, me aciz kr, me aciz kr b, me aciz bkra, me d aciz bkra, me aciz kr bwa.
51
BLM:
89.
18
fii
lin ilk harfi uzun sesli bir harf ise, geen blm de belirttiimiz
gibi, imparfait (imdiki zamann hikyesi) nin tekiline hizmet eden di edat yerini t harfine brakr: Derxistin, hlanin, hilavtn fiillerinde olduu gibi:
Mn Mn Mn Mn
derdani derdixist
hldani
hldavet
Mn Mm Mn Mn
dertani
dertxist
hltani
hltavet
Baz mastarlarn
Zaro svek xwar. Zaroyan svek xwar. Zaroyan sv xwann. Sinem her s penireyn mezel vekrn. Jink kaxezek rkir mr xwe. Keke dikir? W svn xwe dhejmartn Gundyan j xwe re xani ava krn. Heval mn j mn re du rojname anin. Ev e seyday te. Wan xebata xwe qedand.
52
BLM
90.
19
Geisiz fiillerin mazi zamanlar : Geen blmlerde, geili ve geisiz fiillerin mazi zaman larnda preverb (fiil ncesi veya fiil n eki) ler ile olumsuzluk edatnn ayn olduuna iaret etmi ve mazi zamanlarn eki mine mastar kknn hizmet ettiini sylemitik. Fakat geisiz fiillerin taklar, geili fiillerin taklarndan farkldr. Geisiz fiillerin mazi zamanlarna ait taklar aadaki gi bidir : Mode indicatif (Haber kipi = Raweya pkeri) Son harf sesli ise Imparfait:
m, -, -, n, n, n
m, in, m
Pass simple
Pass compos:
m, -, -, n, n, n
m, in, in
I
Plus-que-parfalt:
I, I, I, I, I,
na,
na,
na
ama,
aya,
aya,
ana,
ana,
ana
Mode conditionnel
Pass
ma, ya,
ya,
na,
na,
na
ama
aya,
aya,
ana,
ana,
ana
53
91.
Geisiz fiillerin mazi zamanlar hakknda rnekler: Mode indicatif (Haber kipi)
Imparfait (imdiki zamann hikyesi) Ez dm, tu d, ew d, Em dn, hon dn. ew dn. Ez dketm, tu dketi, ew dket
Pass simple (Mi'li gemi) Ez me, tu yi, ew ye, em ne, hon ne, ew ne
:
Ez bma, tu bya, ew bya Em bna, hon bna, ew bna Ez bketama, tu bketaya, ew bketaya Em bketana, hon bketana, ew bketana
54
Ez
Em d bna, hon d bna, ew d bna Ez d bketama, tu d bketaya, ew d bketaya Em d bketana, hon d bketana, ew d bketana
2.
ekil
biwama, tu biwaya, ew biwaya biwana, hon biwana, ew biwana Ez keti biwama, tu keti biwaya, ew keti biwaya Em keti biwana, hon keti biwana, ew keti biwana
Ez Em
Tacin duhi gund ap xwe. Ez j derence ketim mge mn eya. Ez bma Beyrt l mn n kar b vizek bstinm. Gava zaro dn xwendegah rasti dersdar hatn wan slav l kr. Par ez me Wan. Ew l tren siwar b D yarbekre. Xelk n seyrangeh.
BLM
92.
20
Birinci grup geisiz bileik fiillerin ekimine ait rnekler: Raketin (kk raket), Rabn (kk rab)
Ez radbm, tu radb, ew radb Em radbn, hon radbn, ew radbn Ez raketime, tu raketyi, ew raketye Em raketine, hon raketine, ew raketine Ez rabme, tu rabyi, ew rabye
Ez rab bm, tu rab b, ew rab b Em rab bn, hon rab bn, ew rab bn Ez raketama, Em raketana,
Ez raketi biwam, tu raketi biwa, ew raketi bwa Em raketi bvvan, hon raketi bvvan, ew raketi bvvan
Ez rab bvvam, tu rab biwa, ew rab bwa Em rab bvvan, hon rab biwan, ew rab bvvan
tb
aret edelim
kildedir:
ki
n sokuma blmde iaret ettiimiz gibi, baz mastarlarn iki veya daha ziyade ekilleri vardr: Bezin = bezyan, revin = revyan gibi.
ekim ekilleri
:
BLM:
93.
21
Geili ve geisiz
:
nn ekimi
Gei ve geisiz fiillerin imdiki ve gelecek zamanlar nn ekimine, bu fiillerin tekil emir biimi yardm eder. Bu fiillerin imdiki ve gelecek zamanlarnda preverb (fiil on eki) ve taklar ayn ekildedirler.
57
94.
1.
n ek:
:
:
b di
w b, d b veya b
b
e
m
Subjonctifin hal ve gelecek zamanlar iin 2. Taklar : Emir biimi, tekil iin Emir biimi, oul iin Dier btn zamanlar iin
im,
i,
e, in, in, in
harfi
Bajo yerine bajo, baveje yerine bav|e kaim olur. Dier yandan, eer emir biimi sesli bir harfle bitiyorsa e taksn almaz, bylece, imdiki ve gelecek zamanlarn taklar sadece : m, -, -, n, n, n olur.
rnek:
Ez dikim, ez na kim. Ez bkm, ez ne kim.
Mastar
Krn
Ketin
bkeve
Ftur (Gelecek)
Ez bkm, tu bki, ew bke Em bkn, hon % bkn, ew bkn Ez bkevm, tu bkevi, ew bkeve Em bkevn, hon bkevn, ew bkevn
Mode Subjonctif
imdiki zaman ve gelecek
:
59
(Not: Mode subionctif, yani dilek kipinin imdiki zaman ve ge lecek zaman iin olumsuzluk edat, yukarda grld gibi ne
dr. R.N.)
Emir biimlerinin ilk ve son harfleri, veya bunlardan sesli olan fiillere ait rnekler :
birisi
Ez baviim, tu bavji, ew bavje Em bavjin, hon bavim, ew bavjin Ez bgrim, tu bgri, ew bgri Em bgrin, hon bgrin, ew bgrin Ez bajom, tu bajo, ew bajo Em bajon, hon bajon, ew bajon Ez bavjim, tu bavji, ew bavje Em bavjin, hon bavjin, ew bavjm Ez bgrim, tu bgri, ew bgri Em bgrin, hon bgrin, ew bgrin
60
Her iki gruba mensup bileik fiillerin ekimleri de yukarda izah edilen kaidelere gre yaplr.
Birinci grup bileik fiillerde preverbe (fiil ncs), yukarda rneklerde de grld gibi, prefiks (n ek) ile fiilin arasna konur. Olumsuzluk edat da ayn ekilde kullanlr:
ki
Mode Part'cipe Present (isim-fiil) Bu fiiller, b, der, veyahut di... de edatlarnn yardmyla ifa de edilirler.
rnek : Goti. Xwari. Diti. Avti. Dayi. Berdayi. Eer fiil kk i harfi ile son buluyorsa bir ikinci
lemez.
ilave edi
rnek:
Kiri. Kali. Kari.
BLM
96.
22
-
lkera
tebati)
Bir cmleyi aktiften pasife geirmek iin, znenin (sujet;
61
aliye kelimeleri
rnek
Aktif cmle
Pasif cmle Xezal j aliy r hate xwann. Bert j aliy keeyeki hatiye kf krn. Sezar b dest Brtus hati b kutin.
97.
(pronom complment) her ahsn tekil ve oulu iin xwe dir ve xwe zamiri zneyi izler.
rnek
BLM
23
98.
Gayriahsi fiiller (Lkern nekesin) Bu fiiller nc tekil ahs halinde ve kendilerini ilgilen diren isimle beraber kullanlrlar.
isim
Baran Berf
Fiil
barin dahatn
:
Mode indicatif (Haber kipi) imdiki zaman Baran dbare. Berf dat.
imdiki zamann hikyesi
Mi'li gemi
Di'li gemi
: :
Baran bari.
Berf dahat.
Gelecek zaman
Mode conditionnel
(art kipi)
Fcss (gemi):
gelecek zaman
imdiki zamann
hikyesi
Gemi
Hewa xwe e. Dnya xwe e. Hewa sar e. Dnya sar e. Ev du roj in. Ev pnc sal m. Rast e ko. Dve ez herim. Dbejn ko.
BLM
99.
24
(Lkern rzdar
Lkern brz)
Geen blmlerde de sylediimiz gibi, btn Krte fiiller, mazi zamanlarnda kurala uygundurlar. Krte fiiller, ancak emir, imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinde kurala uymavan fiil olabilirler.
Kurala uygun fiiller
Bu fiillerin kkleri, belli bir kurala gre emir eklini teki! ederler.
Emir halinin tekiline imkan vermezler, veyahut; 2. Emir, imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinin eki
mini temin etmezler.
100. ki
Birinci grup kurala uygun fiillerin kkleri sesli bir harf ile
s-.on
kinci grup kurala uygun fiillerin kkleri sessiz bir harf ile son bulur. Bu fiillerin eitli ekillerini ilerde gzden geireceiz.
64
101.
Kkn bana b preverbi, son sesli harfin yerine e taks konmak suretiyle emir hali tekil edilir.
Cir.:!er
Mastar Barin betilin hozin hinqin birin borin
:
:
Kk: Bari
betili
|-;32
biriqi
b-.,\
ran
inin dan derzin dizin ecbin elimin eczin enirin ezbin feltin
geran
bori ra ini da derzi dizi ecbi elimi eczi eniri ezbi felti
gera
bfelte bgere bgehe bherke bheyre bjare bjene bkale bkare bkele bkene
65
kesibi
kiri kiziri
lebtin
lehiqin lvin mein nalin nehwirin
nrin
nvisin qedimin peyvin
bmre
bnvise biqedime bpeyve
pan
pjin pirsin qefilin qehirin qeliin revin rewitin lewitin reyin rjin ewitin telifin temrin
pa
piji pirsi qefili qehiri
bipe
bpje bprse biqeile bnohre biqelio bireve birewite bilewite bireye brje biewite btelfe btemre bterke bteyse btrse bvrte biwee
qelii
revi rewiti
lewiti reyi nji ewiti telifi tcmri teriki eyisi tirsi vrti wei
xezibin zanin
zvrin
BOLUM
25
102. kinci grup fiillerin kk sessiz bir harf ile son bulur. Bu fullerin ekli vardr.
Birinci ekilde, son sessiz harften nce gelen (ona takad dm eden) harf a harfinden baka bir harftir. Bu fiilin emir hali,, fiil kknn bana b prverbinin getirilmesi ve son sessiz. har fin yerine e taksnn konmas ile tekil edilir. 103. Bu birinci ekil fiillere ait rnekler:
Mastar
Bhistn
Fiil kk
Emir bbhse
estn
geztn grtn
bhist st
gezt grt
bese
bgeze bgre
binere
bjene bleyze bmize bnhsre bpeyve bsme
nhertn peyftn
smtn
104.
nhert
peyft
smt
kinci ekil fiillerin fiil kknn son sessiz harfi t dir ve bu harften nce gelen ilk sesli harf a dr. Bu fiillerin emir hali, fiil kknn bana b prverbinin getirilmesi, a harfinin harfi ile deitirilmesi ve kkn sonundaki t harfinin yerine e taksnn konmas yoluyla tekil edilir.
67
Fiil kk
Emir:
bibihre bibijre bibive bibre bigive biguhre biguhze bihejmre bihmre bikezxe biparse
bipelxe
pelaxtm
qeantin qewartin
pelaxt
qeart qewart
quraftin
spartn tenartn tratin
quraft spart
tenart trat
Kot: Bratn ve parastn fiillerinin emir halleri, bibrje, biparze eklinde de kullanlabilir.
nc ekil fiillerin kk d harfi ile son bulur ve kkn Eon sesli harfi a dr. Bu tr fiillerin emir halini tekil etmek iin, fiil kknn ba sma b prverb'i getirilir, son sesli a harfinin yerine i sesli harfi:
105.
konur ve fiil kknn sonundaki d harfinin yerini e taks alr. nc ekil fiillere ait rnekler: Mastar
:
Fiil kk
Emir
betlandn brgandn
68
betland binqand
bbetline bibinqine
cerbandn andn randm debrandn drandn ecbandn elimandm ezbandn feltandn guhrandin hejandin hejmirandm helandin heliqandin heyirandm honandm jyandn kelandin kesibandm kezbandn ksandn lehiqandin lerzandn lewitandm meyizandm mrandn nehwirandin neqandm nvisandn pejrandn pehxandin pijandm qedandin qedimandin
cenband and rand debirand dirand eciband elimand eziband felitand guhrand hejand
hejmirand heland hehqand heyirand honand iiyand keland kesiband keziband kiand lehiqand lenzand lewitand meyizand mirand nehwirand neqand nivisand pejirand pehxand pijand
biguhrine
bihejine bhejmrine biheline bihehqine bheyrine bihonine b jiyine bikeline bkesbine bkezbine bkine bilehiqine blerzine bilewitine bmeyzine bmrine binehwirine bmeqine bnvisine bpejrine bipelixine bpjine
qedand qedimand
biqedine
biqedimine
69
qehirandin qeliandin qetandin revandm njandm sexwirandm strandm andn emrandn eniqandm ewitandm knandin tefandm telifandm temirandm tenkandm teyisandm tpsandm werandm weandin
xemilandin
qehirand
qehand qetand revand njand sewxirand strand and emirand
eniqand ewitand knand tefand tehfand temirand tenkand teyisand tirsand werand weand xemiland xeand zeliqand zewicand zvrand
biqehirine biqeliine biqetine birevine binjine bisewxirine bistrine biine bemrine bieniqine biewitine biknine bitefine btelfine
btemrine bitenkine bteysine btrsine biwerine biweine bixemiline bixeine bizeliqine bizewicine bzvrine
Not Birinci gruba ait bileik fiillerin andn* ile bitenleri de. emir ekillerini, yukarda gsterilen ekilde tekil ederler:
vemrandn
vemrand
BLM
:
vemrine
26
106.
ki
70
Birinci cins kurala uymayan fiillerin kkleri, emir halinin muntazam bir ekilde tekiline imkan vermezler. Fakat emir. imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinin muntazam bir ekil de ekimini salarlar.
107.
Mastar :
Avet n
emir:
retn mtin
sotn patn kotn
avt rt mt
sot pat
bipje
bikoje bikuje bidoe
kutn dotn
drn ctn
jin
zan
bidr
bico biji
za
biz
bajo bio
ajotn
utn
pan
ajot ut
pa
kestn
gotn krn
kest
got kr
bir
ma
axaftin
xwann
baxve
bixwe
71
xwendin
xwestin
xwend
xwest
htn
hit
BLM
108.
27
kinci tr kurala uymayan fiillerin emir hali, imdiki zaman veya imdiki zaman ve gelecek kiplerinin ekimini salamaz. Bu tr fiillerin en ok kullanlanlar unlardr: Anin, hatn, herin, xistin Anin fiilinin emir hali bine dir. Bu emir, imdiki zaman ki pinin ekimini salamaz, fakat gelecek zaman kipinin ekimini calar. Anin fiilinin imdiki zaman kipi: Ez tinim, tu tini, ew tine Em tinin, hon tinin, ew tinin Olumsuzu : Ez na yenim, tu na yni, ew na yne Em na yenin, hon na yenin, ew na yenin Anin fiilinin gelecek zaman kipi: Ez binim, tu bini, ew bine Em binin, hon binin, ew binin Hatn fiilinin emir hali were dir. Bu emir, ne imdiki zaman ne de gelecek zaman kipinin ekimini salar. Hatin fiilinin imdiki zaman kipi: Ez tm, tu t, ew t Em tn, hon tn, ew tn Olumsuzu: Ez na ym, tu na y, ew na y Em na yn, hon na yn, ew na yn Hatin fiilinin gelecek zaman kipi: Ez bm. tu b, ew b Em bn, hon bn, ew bn
72
109.
Bir geili ve bir geisiz fiilin ekim cetveli: Krn kr bke, ketin ket bkeve Mode indicatif (Haber kipi)
Di'l gemi
i
mn kr te kr wi, we kr kr me we kr war kr
Ez ketim tu keti
'
Mi 'li gemi
Mn krye te krye
wi, w
me we
!A".n
tu
imdiki zama
Mn dikir te dikir
wi, w dikir
me
yes i
ez
we wan
2.
ekil
Mn dknye te dkrye
wi, w dknye me dkrye
we
wan
dknye dkrye
tu
73
bm b b bn bn bn
b b b b
b b
ez tu ew em hon ew
b b b b b b
bm b b
bn bn bn
Mode optatif (istek kipi) Mn bkra ez bketama te bkra tu bketaya wi, w bkra ew bketaya me bkra em bketana we bkra hon bketana wan bkra ew bketana
Mode Conditionnel (art kipi) Pass (Gemi) Mn kr buya ez keti buma te kr buya tu keti buya wi, w kr buya ew keti buya me kr buya em keti buna we kr buya hon keti buna wan kr buya ew keti buna 2. ekil (Gemi) : mn bkra ez bketama te bkra Tu bketaya ew bketaya wi, w bkra
:
74
biwam
bvva bvva bvvan
biwan biwan
1.
ekil
te
2.
Mn kr be kr be...
ekil
Mn kr be te kr be
ez tu ew em hon ew
:
ez bkevm tu bkevi
75
ew em hon ew
ew em hon ew
ez tu ew em hon
ez tu ew em hon ew
ekil
kr kr kr kr kr kr
Ko ez
bm
bi
ko ko ko ko ko
110.
tu ew em hon ew
ko ko ko ko ko ko
ez tu ew em hon ew
bm
bi
aret edelim
ko ez bm ko tu bi ko ew bi
lanlr:
Malikiyet fiili hebn, birinci grup zamirler ile ekildii za man mevcut olmak anlamn verir. Bu sebeple, tabii olarak bn fiilinin taklarn alr: Ez heme, ez hebm...
111. 112.
76
Bn: rabn, vebn. Dan: berdan, dadan, derdan, hldan, vedan, badan. Avtm: hlavetn. Hatn: dahatn. Ketin: daketn, raketin, derketn. Krn: dakrn, derkrn, hlkrn, rakrn, rekrn, vekrn, a krn. Ksandn: hlkandn, dakandn. Kutn: vekutn.
andn: weandm, daweandin, vereandn. Mrandn: vemrandn. Xistm: daxistin, derxistm, raxistm, txistin. Xwarm: vexwann. Xwendin: vexwendm.
113.
n ekler
Ve
Vebn, vedan, veiandn, vekrn, vekutn, vereandn, ventn, vexwarm, vexwendin. Rn Rabn, rakandn, rakrn, raxistin. R Rekrn, rdan. Der Deranin, derdan, derxistin, derketn, derkrn. Da Dadan, dahatn, daketn, danin, daweandm, dakrn. We Weandm. Hl Hlanin, hlavetn, hlavvstn, hldan, hlkandn, hlkrn, hlmatn, hlpertn. R rntn. Ber Berdan. Wer Wergirtin.
77
BLM:
ZARF
114.
28
(Hoker)
Yer zarflar
L
dereke din, dormador, di dora... de, he, ha, j vr da, j l hundur, j derve, di pt... de, di p de, l pa, l p, jorin, jrin, i vr, l hre, l w, dr, l her der, j drve, l k, l ber, l pa, v der, w der, klek, l k der, kda, vrda. wda, rex, arnkar.
w da,
Zaman zarflar
Hnge, iro, wext ko, hema, dember, ber, beri, zka. zkani, herhal, damen, j hnge ve, eydi, j vr ve, dawl, tali, pa, duhi, pr, sbeyni, sbe z, prar, di ch de, btrper, nagehan, di wext ber da, borani, tu car, nho, car car, keng, ca rna, pericar, bstki, hero, isal, z, dereng, derengani, ax, king, tavl, hj, j mj ve, zda, gavek, hertm, hergav, tim, par, eva di, eva dtr.
Azlk-okluk zarflar
:
Bes, end, hj, b xwe, hindik, km, iqas, hinde, zehf, gelek, pr, betr, prtr, hine, kemtr, ewend, heke, ger, eer, hevqas, zeyde, hew, ew end, ew qend, iqend.
Hal zarflar
:
Hol, wiha, wilo, werge, ji, pev re, b hev re, zor, qewi, xiraptir, tir, layiqtir, b qasi, to, awan, qesdane, batr, ma, re, nemaze, lez, durust, qenc, hdi, hdika, hdi hdi, dor b dor, bere bere, ci b ci, cot b cot, yeko yeko, b paki, b rasti, p der p, r b r, rasterast.
78
Olumluluk zarflar
aret edelim ki b, i, ane, ahi ve ka edatlarnn yardmyla birok yer zarflar tekil olunmaktadr.
rnekler B rasti, b paki.b edeb, b nermi, b diqet, b elengi, b svkahi, aqilane, mirane, comerdane, ciwanmrane, ehmeqane, ehsiwarane, b dzka ve b.g.
:
BLM:
116.
29
EDAT
(DAEK)
Basit ve bileik edatlar: l, j... re, piti, beri, b... re, dgel, di nav... de, di... de, der, j, j... ve, pa, l pa, hema, l ber, p, di dma, l, di nziki... de, tevi, ewe, hei, j p ve, her end ji, j xeyni, di... re, b, di nav re, l ba, l cem, l nk, ber b, ber b ve, b, gava, l gora, d' bin... de, l ser, di ser... re, di bin... re, eve, di nav bera, di nav beyna, j ber v yek, di tenta... de, l cih, seba, bal, l p, pey, d, ango, qandi.
BOLUM:
117.
30
BALA
(Ghanek)
Basit ve bileik balalar : J, hol, wiha, wilo, j ber ko, her end ji, wek, mina, ango, . gava, wek, l, j qeneve, hem, werge, an, lewra, j lewra.
79
keng, endane, piti ko, an ne, heke, bla be, her hal, ta ko, da ko, heta ko, hema ko, benya ko, j ber v yek, j dema ko, j wext ko, ne, ditki, her weki, ko, b ert ko, lewma.
118.
NLEM
(Banean)
Geli Kurdan! Geli welatiyan! L ve lo nlemleri kelimenin sonuna eklendikleri zaman ve o eklinde kullanlrlar: Dotmam! Ke! Psmamo! Hevalo!
119.
Ez j Dyarbekre tm. Ez dm Dyarbekre. Mn j wi re kebek da. Mn ktebek da wi. Mn irokek got wi. Mn irokek not . Mn ktebek da y. Roj j bona hemyan dibinqe. Dhi >/ar, bray mn, b end hevalan re sinemaya. Ez b ditna we gelek bextiyar im. Gul, iekeke bhndar e. Zaro b qelema xwe wazifa xwe ya krdi dnvise. Ez te bibim mal. Bav te l mal e. Te xirabi kr, te d beinn. Hj wext dbore, ew b nesaxiya xwe dhese. Ev kitb j bona te ye. Ez j te hez dikim. Ez heji te dikim. Ez bawer dikim ko ew nesax e. Wan dixwest ko em guhdarya dengbji bkn. Eve mrove ko mn dhi dit. Nav xwe j mn re bje.. Mn nav xwe j te re got. Mn nav xwe qot wi. Ez eydi n zanm i k me. Eve kitba xweha te ya mezn. Taxeyek j taxeyn bajr i dr. Daxwaza mn hemi eve ko hon ,erfraz bin. Ez mnekarm ko hon poman me bin. Bawer dikim ko zaro hemi ba m. Dve bfkrn ko wext dbore. Bdn eql /we ko wext dbore. Gava serma t hm teyr dn germyanan.
80
Str dibmqin. Yn ko dibmqin str in. Ez j we re dbe|m. J we re ye ko ez dbejm. Ew ayesteye ko dyaryeke bdn . Ez dzanm ko hon l w bn. Ez guman dikim ko ew b. Na keve ser mn ko ew b. Ez axaftma mrovan dbhism. Ez guh ddm
reyina Beyan. Ez dixwazim herim. Ez dikim herim. Mn dve, ez iro kaxezek bnvism.
Hevgredayi, m. Rengdr, m. Rengdra arki Rengdra nebnavkri Rengdra prsyarki Rengdra jmarln
Uygunluk Sfat
aret sfat
Belirsiz sfat Soru sfat Say sfat
Ad|ectif
numeral Adjectif numeral cardinal Adjectif numeral ordinal Adjectif qualitatif Adwerbe Article, n. Affirmatif Analyse, m. Attribut, n. Comparatif
Rengdra jmarin ya rasteder Rengdra jmarin ya paydayi Rengdra wesfin Hoker, m. Veqetandek, m.
Erini
Asal saylar
Sra saylar
Nitelik sfat Zarf
Complment
Serveya rasteder Serveya nerasteder indirect Hevedudani Compos Gihanek, m. Conjonction, m. Conjuguer Leparandin Laperi, m. Coniuguson Dengdar, m. Consonne, m. Tewang, m. Dclinaison, m. Tewandin Dcliner Duxime personne Kes diwemin Diphtongue, m. Pevdak, m. Hredar M, m. Drv, n. Drv prsyarki Drvandm Dema pai Zayend, m. Rzman, m. Tof, m. Dirok, m. Biserxwe Rader, m. Bonya berdest
Banean m. Pirsini Tip, m. Vije, m. Pwar, n. Grdek, m
Dz tmle
Dolayl tmle
Bileik Bala Fiil ekimi Sessiz harf sim ekimi sim ekmek kinci ahs Tek ses veren ift harf Klm
Dii Biim
Diminutif Feminin, n. Forme, m. Forme interrogative Former Futur Genre, n. Grammaire, m. Groupe, n. Histoire
Indpendant
Infinitif
mparfait
Interjection, m. Interrogatif Lettre, m. Littrature, m.
Locution,
m. Majuscul, m. Minuscule, m.
82
Hrdek,
Soru biimi Tekil etmek Gelecek zaman Cins Dilbilgisi Grup, kme Tarih Bamsz Mastar imdiki zamann hikyesi nlem Soru Harf Edebiyat Yerel, lokal Byk harf Kk harf
Mode, n. Mode conditionnel Mode impratif Mode indicatif Mode infinitif Mode optatif Mode participe Mode subjonctif Mot, n. Mot invariable Mot variable Negatif Neutre Nom, n. Nom commun, n. Nom propre, n. Nom compos, n. Orthograpfe, m. Particule enclitique, m. Pass (temps)
Raweya pkeri
Raweya rader Raweya gerane,
Raweya biwar Raweya blani Bje, m. Pirs, m. Bjeya neguhrbar Bjeya guhrbar
Neyini Ntar Nav, n. Pirenav, n. Serenav, n.
Nav hevedudani
Rastnivisi
Veqetandek, Dema bori Bonya tdayi Bonya ddar Birn qiset Komek, m.
Pirejmar,
m.
m.
Pass-compos Pass-simple
Partie du discour Phrase, m. Pluriel, n. Plus-que-parfait
oul
Di'li gemiin
Bonya iroki
Newe, m.
hikyesi
Posie, m.
Pote, n.
Potesse
RDE
la ir
^
83
Positif
Pronom contract
Pronom demonstratif Pronom indefini Pronom interrogatif Pronom personnel Pronom possesif Pronom relatif Prosatcur, n. Prose, m. Proposition, m. Racine, n. Radical, n. Ryme, m. Singulier, n. Substantif, n. Sujet, n. Superlatif Syllabe, m. Syntaxe, m. Terme, n. Terminaison, m.
Pronav
lihevxisti
Msbet Birinci ahs imdiki zaman Fiil ncs (n eki Edat Zamir Bileik veya ksalmal zamir Pronav iarki
Belgisiz zamir
aret zamiri
Pronav nebnavkri Pronav prsyarki Pronav kesin Pronav xwediti Pronav girki Pekar Pe, m. Hevok, m.
Ra, n. Rader, n. Hevden, n. Yekejmar, n. Navder, n. Kirde, n. Berhemin Kit, m.
Cmle
Kk
Fiil kk
Tekil sim
Tevgerzani, m. Navlk, m. Dawini, m. Troisime personne Kes sewemin Verbe, n. Lker, m. Verbe la Lkera lebati voie active
84
Aktif fiil
Verbe a \a voie passive Verbe auxiliaire Verbe compos Verbe impersonnel Verbe intransitif Verbe irregulier Verbe personnel Verbe pronomina!
Lkera tebati
Lkera arikar Lkera hevedudani Lkera nekesin Lkera neg^rani Lkera brz Lkera kesin Lkera pronavki Lkera rzdar Lkera xwer Lkera gerani ewane, m. ewane krn Hodeng
Deng, n.
Pasif fiil
Yardmc fiil Bileik fiil Gayriahsi fiil Geisiz fiil Kurala uymayan fiil ahsl fiil Dnl fiil Kurala uyan fiil Basit fiil Geili fiil Nazm Nazm haline getirme nlem Ses Sesli harf Ksa sesli harf Uzunsesli harf
Vocatif
Voix, m.
simlerin sonuna konan n harfi, kelimenin nr (erkek); m (dii olduunu iaret etmektedir.)
85