You are on page 1of 91

Dr.

Kamuran Ali Bedir-Xan

M>
\wlu

hP &
yaynlar

ZGRLK YOLU YAYINLARI

ZGRLK YOLU YAYINLARI

Birinci basm kinci basm

: :

Kasm 1977 Haziran 1986

TRKE ZAHLI
KRTE GRAMER

DR. KAMURAN AL BEDJR-XAN

tizgUriuk yuhT0 yaynlan

KAMURAN BEDIRHAN'IN YAAMI VE ESERLER ZERNE


Bu kitabn ikinci basks yapldnda (Kasm 1977) Dr. Kamuran Bedirhan hl hayattayd. Bir yl kadar sonra 6 Aralk 1978'de, Paris'te yaama veda etti. ld zaman 83 yandayd. Dr. Kamuran Bedirhan uzun yaamn halknn ulusal kurtulu mcadele sine adad. Kendi dnemindeki politik mcadeleler iinde yer ald, Krt hal knn kltrne, edebiyatna byk hizmetlerde bulundu. Kamuran Bedirhan, Krt tarihinde nemli bir rol oynayan son Cizre beyi Bedirhan'n torunudur. Mir Bedirhan 1840'larda bamsz bir Krdistan kur mak iin Osmanl ynetimine kar ayakland, evresinde nemli bir birlik oluturdu ve etin savalar verdi. Ancak yenildi ve geni ailesiyle birlikte Girit'e srgn edildi, daha sonra am'a yerleti ve orada ld. Oullarndan Emin Ali Bedirhan ve onun oullar Sreyya, Celadet ve Kamuran Bedirhan'lar mcadeleyi srdrdler, daha sonraki dnemlerde Krt halknn zgrlk mcadelesinde nemli roller aldlar. Kamuran Bedirhan yksek renimini stanbul Hukuk Fakltesinde yapt ve avukat oldu. Kurtulu Sava yllarnda kardei Celadet Bedirhan 'la birlik te Krt halknn rgtlenmesi ve lkenin bamszl iin alt. Bu nedenle Ankara hkmeti tarafndan ikisi hakknda idam karar karld. lkeyi terk etmek zorunda kaldlar. Kamuran 1926 ylnda doktora yapmak zere Al manya'ya gitti. Gerek Celadet, gerekse Kamuran daha ocukluk ve genlik yllarnda zel retmenlerin yardmyla iyi bir eitim grmler, Arapa ve Farsa'nn yansra Franszca, Almanca gibi Bat dillerini iyi renmilerdi. Celadet ve Kamuran kardeler 1930 ylnda Suriye'ye getiler. Celadet Bedirhan bu yllarda latince bir Krt alfabesi hazrlad ve gramer stnde nemli almalar yapt. 1932 ylnda HAWAR dergisi Celadet Bedirhan'n ynetiminde yayn hayatna balad. Kamuran Bedirhan Hawar'da ve ayrca Ronahi dergisinde Franszca ve Krte olarak eitli yazlar yazd. Ksa sre sonra Beyrut'a yerleti, burada Roja Nu adnda bir dergi kard, Beyrut'taki Krt emekileri iin dil dersleri kursu at, onlara retmenlik yapt.

Daha sonraki yllarda Suriye ve Lbnan'da Krt aydnlar iin politik ve kltrel alma koullar gleince Paris'e geti. Paris'te 1848'de "Krt

Aratrmalar Merkezi" adnda bir dernek oluturdu. Krtlere sempati duyan birok aratrmac ve nl kii bu dernee dayanma gsterdi, destek oldu. Ayn yl, kendi giriimi ile kurulan bir komite, Krt halknn haklarnn ta nnmas iin Birlemi Milletlere bir memorandum verdi. 1950 ylnda Sorbon niversitesi 'nde retim yesi oldu, Dou dilleri b lmnde Krte dersleri verdi. Bu grevi lmnden birka yl ncesine ka dar srdrd. 1954 ylnda evlendi. 1961 ylnda Irak Krdistan'nda balayan ulusal kurtulu mcadelesinin Avrupa temsilciliini stlendi, halkmza dayanma ve destek salamak iin nemli abalar gsterdi. Celadet ve Kamuran, gl bir bey ailesinden gelen bu iki aydn karde, yaamlarn Krt halknn kurtulu mcadelesi gibi soylu bir davaya adadlar. Politik kavgada yenildikleri zaman da hi bir dnemde karamsarla dme diler, mcadeleden el etek ekmediler. Her keresinde kavgay yeni biimde ve inatla srdrdler. Uzun srgn yllarna, gurbetin yaratt binbir soruna yiite dayanmasn bildiler. Bu, yurtsever ve devrimci insanlarmzn iin her zaman rnek alnmas gereken bir yaam rneidir. Gerek Celadet, gerek Kamuran, dil ve kltrn bir ulusun, zellikle de yzyllarca boyunduruk altnda tutulmu bir ezilen ulusun yaamndaki nemini iyi kavramlard. Latince Krt alfabesinin temelini attlar ve geli tirdiler. Krt dili gramerini hazrladlar ve yazl dilin halk arasnda renil mesi, yaygnlamas iin byk abalar harcadlar, retmenlik yaptlar. ada Krt dili ve edebiyatnda onlarn byk emei vardr. Krt halk bu iki rnek evladn her zaman derin saygyla anacaktr. Mays- 1986
Dr. Kamuran Bedirhan 'm eserleri:

Elfabeya Krdi (Krt Alfabesi) Elfabeya Mn (Alfabem) Znane Krdi (Krt Dili) Rzana Zman Krdi (Krt Dil Bilgisi) Ferhanga Krdi (Krte szlk, henz yaynlanmad) Zmane Mader (Anadil) Destpka Xwendin (Okumaya Giri) Pareyn Bjarte (Seilmi Paralar) Xwendina Krdi (Krce Okuma Kitab) Tefsira Quran (Kurann Tefsiri)

II

Dersen eriet (Din Dersleri) arinn Xeyyam (Hayyam'dan Rubailer) Proverbes Kurd (Krte Ataszleri, Lucy Paule Margeritta ile birlikte, Paris
1937)

hren Krdi (Krte iirler) Der Adler von Kurdistan (Eyloy Kurdstane
La Lyre Krde (Krte iirler, Franszca) Trke zahl Krce Gramer

Krdistan Kartal, Herbert

rtel ile birlikte, Berlin, 1937)


Berfa Ronahiy (Der Schnee des Lichtes - Aydnln Kar)

III

YAYINCININ NOTU
Dr. Kamuran Ali Bedirhan tarafndan hazrlanan bu kk boydaki gramer kitab, ilk kez 1974 ylnda, svire'de kan Ronahi (Aydnlk) Dergisi'nin yaynlar arasnda basld. Kurmanci lehesinde hazrlanan bu kitapta Krt dilinin kurallar k sa, ama zl biimde verilmektedir. Trkiye dnda, Latince Krt alfabesinde (i) -harfi Trke deki (); () harfi de Trkedeki (i) yerine kullanlr. Ama TrKiye'de Krte metinlerde bu sesler genellikle Trke alfabe deki gibi yazlmaktadr. Okuyucu iin kolaylk olsun diye, biz de bu sesleri Trkedeki gibi yazdk. Dr. Kamuran Bedirhan imdi Sorbon'daki grevinden emek liye ayrlm ve Paris'te yaamaktadr. O ve yllarca nce l m bulunan kardei Celadet Bedirhan, modern Krt yaz di linin olumasnda ve dilin gelimesinde byk abalar gster diler. Sovyetler Birlii'nde Krte iin eskiden Latin alfabesi kullonlyordu. Sonradan, dier Sovyet halklarnn da ortak alfa besi olan Kiril'ce alnd. Bu kitaptaki kurallar Sorbon, Upsala ve dier Bat Avrupa lkeleri niversitelerinde Krt dili reniminde esas alnmakta dr. Sovyetlerdeki sistemle arasnda ok kk baz farklar vardr. Okuyucular, yaz dilinin, yerel olarak deiiklikler gsteren konuma dilinden de ufak tefek ayrlklarn greceklerdir. Bu durum doaldr. leri derecede gelimi dillerde bile ayn eye

rastlanr. Bu kk kitabn, Krte metinleri okumada ve yazmada henz yeter deneyi olmayan okuyuculara yardmc olaca ka nsndayz. En iten dileklerle..
Kasm 1977

ON.SOZ

Sayn okurlar, Bu gramer kitab, Dr. Kamuran Bedirhan tarafndan 1959 ylnda hazrlanmtr. Dr. Kamuran Bedirhan, uzun bir sreden teri Sorbon niversitesi'nde Krt dili profesr olarak al maktadr. Krt diliyle ilgili ok eitli ve deerli almalar
vardr.
Bu eser, Trkiye Krtleri iin ve ksa olarak hazrlanm tr. Kendisinin, Krte-Franszca olarak hazrlanm, ayrntl, byk bir gramer kitab mevcuttur. Yine Dr. K. Bedirhan tara

fndan hazrlanm, ancak ne yazk ki henz baslmam 45 bin kelimelik bir Krte szlk olduu da bilinmektedir. Bu Krte gramer kitabnn aslnda, gramer terimleri, ge nellikle Franszca ifade edilmiti. Biz, kitab yayna hazrlarken, bu franszca terimlerin byk bir ksmn muhafaza etmekle birlikte, okuyucu iin 'kolaylk olsun diye, bir ksmnn Trke karln yazdk veya bazlarnn yerine yalnzca Trkelerini kullandk. Yine, Franszca ve Trke terimlerin yanna, baz yer lerde Krtelerini de yazdk. Zaten kitabn sonunda, yazar ta rafndan hazrlanm Franszca - Krte - Trke bir terimler listesi bulunmaktadr. Biz bu listede de, eksik olan Trke te rimleri genellikle tamamladk. Ayrca, sayn profesrn kitapta kulland Trke, kendisi ok eski bir tarihten beri Trkiye'den ayr bulunduu iin, ta bii olarak, eski terimleri fazlaca ihtiva etmekte idi. Bu neden le biz, gen kuaklarn onu rahata okumalar ve anlamalar iin, kitabn dilini de biraz sadeletirdik. Birka yerde not olarak baz bilgiler ekledik ve bunlar Ronah'nin Notu (R.N.) rumuzu ile belirttik. Bunlar sayca az dr.

Krte bilenler iin Krte gramerin kavranmas, Krte doru okumay ve yazmay kavrama olduka kolaydr. -be
<j aylk bir almayla bu iin stesinden rahatlkla gelinebilir. phesiz bunun iin istek ve biraz aba gereklidir. Zaten her iin baarlmas biraz abay gerektirir. Trl venist basklar la, kendi dillerinde eitim imknlarndan yoksun braklan Krt kardelerimiz, bu ii, imdilik kendi imknlaryla baarmak zo rundadrlar. Bu kitabn yaynn salamakla okurlarmz iin yararl bir i yaptmz kansndayz. Sayglar ve iyi dileklerle..

1974

ROM AH

KRT ALFABES
Krt alfabesi otuz bir harften olumaktadr:

abcdefghijklmnopqrstu
w x y z

Ov

Bu harflerin sekizi sesli, yirmi ise sessizdir. Sesli harflerin bei uzun, ise ksa telaffuz edilir. Uzun sesliler unlardr: a o Ksa sesliler unlardr: e i u

Altrma:
a
Av (su), nav (isim), dar (aa), kar (i), nan (ekmek), ba

(rzgar), bar (yk), baran (yamur).


Nr (erkek), mr (erkek, insan iin), r (aslan), dr (ma nastr), zr (altn).
n

(cuma gn), din (deli), zin (eyer), in (mavi)

Ol (mezhep), dor (etraf), jor (yukar), or (tuzlu).

Kr (derin), bn (olmak), hebn (malik olmak).


Ez (ben), er (evet), germ (scak), ker (eek).

Mm (benim), din (baka), jn (kadn), rnd (iyi).

Kur (oul), gur (kurt), ulaq (yal at), gund (ky).


q, w, x q, w, x

Sessiz harflerin okunuu, fabede olduu gibidir. Esasen


yoktur.

harfleri hari, Trke al harfleri Trke alfabede

Bu harfin okunuunu gsteren rnekler:


q

qab (ak), qad (meydan), qada er qenc (iyi), qefandin (muhafaza etmek).

(harp meydan),

w
x

ew (o), welat (vatan), were (gel) westa (yorgun).


Xani (ev), xort (gen), xurt (kuvvetli), xwarm vexwann (imek), xwin (kan), xebat (i)

(yemek),

Krtede iki harften mteekkil, fakat bir tek ses veren bir (diphtongue) mevcuttur: xw.
Misal: xwin (kan), xwarin (yemek), xwendin (okumak), vexwendm (davet etmek), xweh (kz karde), xwik (kz karde), xw (tuz).

Harflerin okunuu iin altrma

Ev av sar e. Mala me gelek blnd e. Nav xweha wi Zin e. Deng wi xwe e. Bav te l mal e? No; ew ne l mal e. (') No, bav mn ne l mal e. Mn du hesp hene. Du hespn mn hene. Mehina te pir e. Ew xort e. Tu awan i? Spas, ez rahet :m, tu awan i? Spas ez ba im, tu awan i? Nav welat me Kurdstan e. Heval me poloni ye. Ev bajar gelek mezin e. Nav te ye? Tu Tacin? No, ez ne Tacin im, ez Ferxo me. Tu dixwi? Ez nan goti dixwim. ro hewa gelek germ e. Zaro hero dn xwendegah. Xwika mn iro hnk nexwe e. D bav mn n Diyarbekr. iyayn Dersime gelek spehi ne. Ew ki ye? Ew dotmama mn e. Ew kea ap mn e. Ew psmame te ye? Roja te xwe. Evara te xwe. eva te xwe. Dil trsok singa gevvr na bine. Xebat r e, dest avt dibe rovi. Dnya gulek e, bhn bke bide heval xwe. r r- e, jn e, mr e. Zencirbendbn ji r re ne tu ar e. Tit ko dest dike d bav na ke. B xweziya dest na ghe baqa keziya. An mr ba be, an bvr das be, an bmr ji xwe xelas be. Hesp dbeze, siwar pesn xwe dde. Nan mran l ser meran deyn
i

O) No olumsuzu, Krtede
10

genellikle na olarak kullanlr.

(Y.N.)

BLM
1.

sim, cins,

edat

Krte'de isimler cins isim ve zel isim olarak ikiye ayr Say bakmndan tekil ve oul isim; cins bakmndan da erkek ve dii/olarak ayrlrlar.
lr
2.

Cins edat

Bir isim, tarif, tayin veya tavsif edildii (nitelii sylendii) taktirde veya ko zamirinden nce gelirse, ismin sonuna cins edat eklenir. (') Bu cins edat, erkek iin , dii iin a dr. Her iki cinsin oulu iin n dir. Cins edat, ayn zamanda genitifi (izafet) tekile yarar.

Misal

Hesp (at). Hesp mm = atm, benim atm. Mehin = ksrak. Mehina mn = ksram, benim ksram. Hespn mn = at larm, benim atlarm. Mehinn mn = ksraklarm, benim ks raklarm. Hesp bav mn = babamn at. Heval qenc .= iyi arkada. Jna bedew = gzel kadn. Hevaln qenc = yi ar kadalar. Jnen eleng = k kadnlar. Mrove ko mn dit = Benim grdm adam. Jna ko te dit = senin grdn kadn. Mroven ko me ditin = bizim grdmz adamlar. Jnen ko we ditin = sizin grdnz kadnlar.
3.

Eer ismin son harfi sesli (voyelle) se cins edatndan nce y harfi gelir: ye, ya, yn.
(')

Ko zamiri Krtede genel olarak ku diye kullanlr.

(Y.N.)
11

Misal

Bra = karde; kardelerim.


4.

bray mn = kardeim; brayn mm =

Eer isim () veya (i) sesli harflerinden biri ile nihayet buluyorsa, ve uzun sesli harfleri, yerlerini e ve ksa sesli harflerine terkederler....
i

Misal
=

D = anne. Deya mn = annem, benim annem. Dya mn


annem.

P = ayak. Pey mn = ayam. Pye mn = ayam. Xw = tuz. Xweya spi = beyaz tuz. R = yol. Reya mn = yolum. Masi = balk. Masye sor = krmz balk. Xani = ev. Xaniy wan = onlarn evi. Kani = menba, su kayna. Kaniy gund me = kym zn kayna.
Eer bir cmlede birka isim birbirlerini takip ediyorlarsa, ancak son isim cins edatn alr.
5.

Misal

D bav mn = anam ve babam. Hesp mehina mn = atm ve ksram.

aret edelim

ki

her

iki

veya daha ziyade isme cins eda

lnn ilavesi bir yanl tekil etmez: Hespn mn mehina mn, da denebilir. Ufak bir altrma: Ry wi. Deng heval mn. Hevale xweha mn. yayen

Kurdistan. Deta Diyarbekr. Strann Dismam te. r pilmg danstan.


6.

dengbjan. Zaroyn

Tayin, tarif veya tavsif edilen bir isim, bir ikinci defa tav sif edilecekse (nitelenecekse), sfattan nce, ismin cins ve ade dine gre, y, ya, yn edatlarndan birini kullanmak gerekir.
12

Misal

Heval mn y delal = benim aziz arkadam. Xweha mn ya pk = benim kk kz kardeim. Hevaln mn yn kurd
benim Krt arkadalarm. Konuma dilinde y, ya, yn edatlar, , a, n eklinde kul lanlrlar: Bray mn delal = aziz arkadam. () cinssiz edatnn kullanl ekli: Eer isim iki sfat tarafndan niteleniyorsa, ikinci sfattan nce (i) edatnn kullanlmas gerekir: Heval mn y delal I qenc = benim iyi ve sevgili arka dam. ki sfatn arasna () balac konarak da ayn ey fade edilebilir: Heval mn y delal qenc. Altrma : Xweha mm ya delal I mhrvan = benim aziz ve efkatli kz kardeim. agrten mm yn hja xebatkar = benim kymetli ve a lkan talebelerim. Taxeyek j taxeyn ba|r i dr = ehrin uzak mahallerin den biri. Hespek | hespn bav mn I etr = Babamn iyi atlarn dan biri. 7. Article indefini (Belirsiz tanm harfi):

Her iki cins in (ek) dir. Her iki cinsin oulu in de (n)
dir.

Misal

Bav = baba, bavek = bir baba. Xwik = kz karde, xwikek = bir kz karde.

Hesp = at, hespek = bir at, hespin (des chevaux) atlar.


13

oul (prejmar) Bir Krte ismin oulu ekilde fade olunur: a) Cins edat veyahut belirsiz tanm harfi (article indefini) vastasyla, b) Deklinezon (isim ekimi) edat ile, c) Fiil vastasyla. Gelecek blmlerde bu ekilleri izah edeceiz.
9

Krtede niteleme sfat deiiklie uramaz. Soru, Krtede cmlenin tabii eklini deitirmez.
So

10.

ru, cmledeki ses ve vurgu deiimi ile ifade edilir. Te dit = grdn. Te dit? = Grdn m? Soruyu glendirmek iin, cmlenin bana ma veya gelo kelimelerini eklemek mmkndr. Bu kelimeler Trkede, aca ba, nasl oluyor da, szlerinin grevini yapar.

Misal

Ma te ew ne dit? = Nasl, sen onu grmedin mi? Gelo dotmama te hat? = Acaba amcan kz geldi mi?

Cmle, Krtede genellikle zne (fail) ile balar, ykle (attribu veya complment) onu izler ve fiil ile son bulur.
11.

Misal

Ez ciwan im. = Gencim. Tu Kurd = Kurtsun. Ez av vedixwim = Su iiyorum. Hareket ifade eden fillerle eitli indirekt fiillerde, fiil, ykleten nce gelir.
i

Misal

Ez dm Bdlise = Bitlis'e gidiyorum. Ez zaroyn xwe tinim bajr = ocuklarm ehre getiriyo
rum.

Mn got wl = Ona syledim. Ez ddm wan = Onlara veriyorum.


14

BLM

'2
1.

Cins Erkek isimler

2.

3
4.
5

6.

Erkek canl varlklarn tm. Saylarn adlar, yek (bir) hari olmak zere. Akar sularn cins ve zel simleri, co (kanal) ismi hari ol mak zere. Renkler, isim halinde kullanldklar zaman. Btn madenlerin isimleri. Ehli hayvanlarn rnleri, st ve stten yaplan yiyecekler; hri (yn), liva (ince yn, yapa) ve lork (yourt kitlesi) kelimeleri hari olmak zere.
Dii isimler
:

1.

Dii varlklarn tm.

2.

kamet edilebilecek yerlerin isimleri; kon (adr), xani (ev), axur ve stewil (ahr) isimleri hari olmak zere.
Btn ulatrma aralarnn isimleri. Corafi zel isimler; rmak ve dere isimleri hari olmak zere. Gkte bulunan ve gkten yaan eyler; ezman, sema (gk yz), ba (rzgar) isimleri hari olmak zere. Btn hastalk ve ac isimleri. Pimi yiyeceklerin isimleri; nan (ekmek), got (et) simleri hari olmak zere. Mzik aletleri ve bro malzemesi isimleri. Sfatlardan yaplan isimler: Mezn = byk; meznahi = byklk; spehl = gzel, spehiti = gzellik. Pir = htiyar; piriti = ihtiyarlk..
15

3.
4.

5 6
7.

8. 9.

10.

sim olarak kullanlan mastarlar: Mrn = lmek. Mrna mn = benim lmm. Xwarm = yemek. Xwarind te = senin yemein.

11.

Baz isimler erkek ve dii olarak kullanlabilirler: a) Belirttikleri ahsa gre : Heval = arkada. Heval mn = erkek arkadam. Hevala mn = kz veya kadn arkadam. Dersdar = retmen. Dersdar mn = erkek retmenim. Dersdara mn = bayan retmenim. b) Hayvanlarn cinslerine gre, genellikle kendilerine zg isimleri vardr.

nri
hesp beran

teke
at

bizin menin
mi

boxe ker
gur se

ko boa eek kurt


kpek

lek
manker dlegu. dlese

kei ksrak koyun inek dii eek dii kurt dii kpek

13.

Dier bir ksm hayvan isimleri erkek veya diilolarak kul lanlrlar : Rovi (tilki), r (aslan) isimleri genellikle erkek olarak kul lanlrlar. Hr (ay), kevok (gvercin), qjk (saksaan) isimleri se di i olarak kullanlrlar.
Bu gibi durumlarda cins tayin edilmek istenirse, isimden

14.

sonra nr veya m gibi cins belirten kelimelerden biri

kul

lanlabilir. Hrca nr = erkek ay. Hrca m = dii ay. Cins belirten nr ve m kelimelerini smin balangcna da eklemek mmkndr :
16

Kew = keklik, nrekew = erkek keklik.


15

keklik. Mkew = dii

Baz isimler, erkek veya dii olmalarna gre, deiik an lama gelirler : Mala mn = evim. (Burada mal ev demektir ve diidir). Mal mn = malm. (Burada mal, mal-mlk anlamndadr ve erkektir.) Dar = aa (dii) Dar = odun (erkek) Kar = kazan (dii) Kar = i (erkek) Ben = evlek (dii) Ben = ip (erkek)

BLM

16.

Dclinaison (ekim)

Krtede isimler dekline edilirler. Dekline edatlar erkek


iin i, dii iin , her iki cinsin oulu iin an dr.
1.

Bir isim, dier bir ismi tayin ettii veya belirttii hallerde

Denge Renge Denge Renge


2.

hespl menine hespan mehinan

= = = =

atn sesi ksran rengi. atlarn sesi. ksraklarn rengi.


:

simden nce bir edat mevcut ise


L

Dyarbekre = Diyarbakrda. Ez j Dyarbekre tm = Diyarbakr'dan geliyorum. Mn j Sineme re svek da = Ben Sinem'e bir elma verdim
17

3.

sim, mteaddi (transitif, geili) bir fiilin mazi zamanlarn da, fiilin faili (znesi) olduu taktirde:

Menine xwar

Mehinan xwar Kerke dit Kekan dit Sineme kevrek avt

= ksrak yedi. = ksraklar yedi. = kz grd. = kzlar grd. = Sinem bir ta att.
comple-

Geili bir fiilin imdiki ve gelecek zamanlarnda menti (yklei) olduu taktirde : Sinem keke dibine Xwik kitb dixwlne
17.

= Sinem kz gryor.

= Kz karde kitab okuyor.


bir veya iki a harfini ihtiva eden ekilde dekline edilirler: Dekline edilmi hal
:

Bir veya iki heceli olup

erkek isimler, aadaki Normatif (yaln) hal


:

ba
axa

(Deirmen) rzgar aa
ev

xani bajar
zman

ehir dil, lisan

ya
18.

da

b ax xni bajr zmn iy

E harfi ile nihayet bulan dii isimler, e harfinin harfi ile deitirilmesi yoluyla dekline edilebilirler. Yani bu halde iki biimde dekline imkan vardr. Mase (masa) kelimesini

rnek olarak alalm 1. L ser masa 2. L ser masey


18

A harfi ile biten erkek isimlerin oul ekimi, kelimenin sonuna n harfinin eklenmesiyle de mmkndr :
1.

L L

2.
19.

ser yan ser yayn

Article indefini'yi (belirsiz tanm harfini) alm bir isim, ay n ekilde dekline edilir.

Deng hespeki Deng hespinan


Mehinek xwar keikek dit

reng mehinek renge mehinnan


mehinnan xwar keknan dit

oul ekiminde n harfi, konuma dilinde genellikle kulla nlmamaktadr.


20.

Belirsiz tanm harfini alm dii isimler, belirtildikleri ve telendikleri zaman e edatn alrlar mehinek mehineke spl mehinn mehinne ciwan
:

ni

21.

Nida (nlem) halinde de isim dekline edilir. Dekline edat lar, erkek iin o, dii iin ve her iki cinsin oulu iin ino dur : Psmam psmamo! Xwik xwik! Mrov mrovno!

Dotmam
Altrma
:

dotmamno!

Ew j Dyarbekre t. Ez dm Melety. Her du brayn mm n Bdlise. Ev destmal sor e. Kitbn mn yn krdi. Di bexa rre de guliekne bhndar hene. r b lep xwe, x Hadi nay hawara te. Desthlanin feraca xeyr ye. Bar mn giran e.
19

Ez sbe herim bajr. agrt guhdarya dersdar xwe dikin. Zaro sbe z dn xwendegah t de hini xwendm nvisanona zman xwe y irin dibin. Div kurd hini xwendin nvlsondna zman xwe bibin. Ez j nevalen xwe hez dikim. Zaro heji d bav xwe dikin. eko Tacin kurapn mn in. Xort d( nav gundan de dierin xelk hini xwendin nvisandna Krdi dikin; mala wan ava be.

BOLUM
22.

ahs zamirleri (Pronav kesin)

Krtede iki grup ahs zamiri vardr.


Birinci grup
ez
:

kinci grup
ben
sen
o mn

tu
evv em

te wi (erkek), w (dii)
me we wan
:

hon (')
ew

biz siz onlar

23.

Birinci grup zamirlerle


1.

2.

3.

Olmak (tre) fiilinin btn zamanlar; Geisiz (intransitif) fiillerin btn zamanlar; Geili fiillerin imdiki ve gelecek zamanlar ekilirler.

24. ikinci

grup zamirlerle

1. (avoir, devoir) malik olmak, arzu etmek ve mecbur mak fiilerinin btn zamanlar;

ol

Genellikle

hn diye kullanlr.

2.
25.

Geili fiillerin btn mazi zamanlar( kipleri) ekilirler.

Bir cmlede fail (zne) birinci gruptan bir zamir ile ifade ediliyorsa, meful (nesne) ikinci gruptan bir zamir ile ifade

edilir.
Misal : Mehin av vedixwe. Ew w vedixwe. Tacin bray xwe dibine. Ew wi dibine.
26.

Eer bir cmlede zne, ikinci gruptan bir zamir ile ifade ediliyorsa, nesne, birinci gruptan bir zamir ile ifade olunur.
:

Misal

Menine av vexwar. W ew vexwar. Sinem xweha xwe dit. W ew dit. Tacini bray xwe dit. Wi ew dit.
27.

Krtede zamirler, isimler gibi dekline edilirler ve ikinci grup zamirler, birinci grup zamirlerin dekline eklidirler.
Altrma
:

Te ez ditm. Mn tu diti. Wi ez brindar krm. Ez wan dibinim. Wan ez ditm.


28

Mlkiyet sfatlar (Les adjectifs possessifs), ci zamir gurubunun ayndrlar.

Krtede ikin

Misal : Bray mn; xwika wi; heval me; zaroy wi; cih te; navn wan; mala w.
29.

Bn (tre) fiilinin imdiki zaman: Ez im, tu I, ew e, em in, hon in, ew in.


:

Misal

Ez kurd im. Tu trk ew fransz in.

i,

ew fransz e, em fcurd in, hon trk in,

21

30.

fiil

Eer fiilden nce gelen kelime sesli bir harfle bitiyorsa,. aadaki ekli alr:
,

me Misal
:

yi

ye , ne

ne

ne

Ez poloni me, tu Soro yi, ew bri ye, em brl ne, hon-. poloni ne, ew dlketl ne.

Altrma
Ew Ez
j

bajr t. Mn mala xwe frot.

l k ye?" Mala mn di tenta mzgefte de ye. Zaro di kin? Zaro dieyizn p dilxwe dibin. Te xwar? Mn hnk got xwar. Meta Sineme l k ye? Ez nzanm. Te kitba xwe winda kr? No, mn ew vvnda ne kr. Tu i dieri? Ez l kitba xwe dierim. Hon b kurdl dzann? Bel, em p dzann. Eve xaniy mn. Di niziki malome de goleke mezn heye. Sbe em herin nir. Herwek iro in e, zaro na n xwendegah. Di zvstane de hewa sar e, l der havin hewa germ e. Baran dbare. Berf dat. Hesp dbeze. Ferzende heval me ye. Ciran te got te?

denge te dbhism, 'l te na binim. Mala te

BLM:
31.

Pronom personal abrge (ksalmal ahs zamiri)

Bu zamir veya y eklindedir; wl, w zamirlerinden biri nin yerine kullanlr ve onun grevini yapar. Bu zamirin kulla

nlmas ifadeye aklk verir. Misal


:

Mm | wi re got, yerine, mn got ;

ben ona syledim. Mn j wi re da, yerine, mn da y; ben ona verdim.


22

Ez | w re dbejm, yerine, ez dibjim ; ben ona sylyorum. Yukarda grld gibi bu zamirin cinsi yoktur; erkek wl, dii w zamirlerinden birinin yerini tutabilir.
32.

Pronom contractes (Bileik zamir) Wi ile w zamirleri, baz edatlarla ksaltlabfllrler.


re, b w re, yerine, p re Ez b wi re m = ez p re m. Ez b w re hatim = ez p re hatim. J wl, j w yerine, | Mn | wi stand = mn j stand. Mn j w bhist = mn | bhist Ew j wi maye = ew | maye.
B wi

Misal:

Ayn kurala gre


l
j

wi,

yerine
^

>

wi re. j w re di wl de, di w de di wi re. di w re b wi b w

l j re

t de t re p

Verilen rneklerden de anlalaca gibi, eer edat basit ise zamirle birlemekte ve zel bir ekil almaktadr. Eer edat bi leik ise, edatn birinci ksm, zamirle birlemekte ve ikinci k sm ayrca kullanlmaktadr.

Altrma

Te j Tacin re hesp wi da? Bel mn da y. Te j clran xwe re nav xwe got? Bel, mn got . Tu b bray xwe re hat? Bel, ez p re hatim. Te ev hesp j heval xwe stand? Bel, mn | stand. Tu l mal b? Bel, ez l bm. Tu b krdi dzanl? Bel ez p dzanm.
23

33.

zneye dnl zamir (Pronom reflechi)

Bu zamir Krtede xwe dir .Trkeye, kendimi eklinde evrilebilir.

Xwe zamiri, her iki cins; erkek-dii, tekil-oul iin ayndr.

Misal

Ez xwe dom: Kendimi ykyorum. Hon xwe dibinin: Siz kendinizi gryorsunuz.

Bala xwe bdn dersa xwe: Dersinize dikkat edin.


34.

Pronom reciproque (mtekabiliyet bildiren zamir) Bu zamir hev ve hev du eklinde kullanlr.
:

Misal
35.

Hon hev du nos dikin: Siz birbirinizi tanyorsunuz.

Pronoms composs
Ez b xwe tu o xwe ew b xwe

(uyumal zamir)
ben
sen
o

bizzat

mn

te

wi.w
me we wan

em b xwe hon b xwe


ew b xwe
36.

biz siz onlar

b b b b b b

xwe xwe xwe xwe xwe xwe

Verbe avoir, hebn Malik olmak fiilinin imdiki zaman kipi. Msbet
Menfi

Mn

Te
wl

w
me
we wan

heye heye heye heye heye heye heye

benim var

Mn ni ne ni ne t wi nl ne w ni ne ni ne me we ni ne wan ni ne

benim yok.

24

37.

HEBN, DIVTIN filleri ile geili fiillerin mazi za manlar complement (nesne, tmle) leri ile uygunluk gs terirler. Eer nesne oul ise fiil oul haline konur. Hebn fiilinin imdiki zaman kipi henedir. (oulu)
:

Misal

Mn hevalek heye. Mn svek heye. Mn kteb hene. Mn du heval hene. Mn sevin hene. Wi s hesp hene.
38.

Krtede yukardaki cmleler u ekilde de ifade edile


bilir
:

Hevaleki mn heye. Du nevalen mn hene. Svn mn hene. S hespn wi hene.


39.

Hebn, dvetn fiilleri ile geili fiillerin mazi zamanlar, yu

karda da belirttiimiz gibi, nesneleri ile uygunluk gste rirler. Bu fiiller ayn zamanda nesnenin oul olduunu da belirtirler. (Nesnenin oul taks almad durumlarda)
Misal
Mn Mn Mn Mn

sv heye sv hene hesp heye hesp hene

:
:

Benim Benim Benim Benim

elmam var. elmalarm var. atm var. atlarm var.

Bu fiillerin faili (znesi) daima dekline edilir ve dekline (ekim) edat oul haline konurlar.

Misal

Zaro svek heye Zaroyan svek heye Zaro xwend Zaroyan xwend Zaroyan sevin hene

ocuun bir elmas var. ocuklarn bir elmas var. ocuk okudu. ocuklar okudular. ocuklarn elmalar var.
25

BLM
40.

Malikiyet (ilgl-iyelik) zamirleri

Erkek
Y Y Y Y Y Y Y

Dil
, ,

mn

te
wl

,
, , , ,

w me we wan

y y y y y y y

xwe xwe xwe xwe xwe xwe xwe

Ya Ya Ya Ya Ya Ya Ya

mn

ya ya ya

xwe xwe xwe

te wi

w
me
we

ya xwe ya xwe ya xwe

wan

ya xwe

Her iki cinsin oulu


Yn mp, yn xwe; yn te, yn xwe, yn wi, yn xwe; yn w, yn xwe; yn me, yn xwe; yn we, yn xwe; yn wan.
yn xwe.

Miscri:

Mola te mezn e? No, ya mn puk e. Kitba xweha te sor e? No, ya w re e. Mehina bray te ciwan e? Bel, ya wi ciwan s. Ev e kteba mn, te ya xwe re ne ani? Mm ya xwe winda kr. Hesp mn re e, l y te spl ye. Kitbn me pk in, l yn we mezn in.

Mastarlar

Krtede mastar ekleri n ve in dir. Btn mastarlar n veya in harfleriyle son bulurlar. Eer kk sesli bir harfle bitiyorsa

mastar eki n, eer sessiz bir harfle bitiyorsa mastar eki in dir.
2fi

Misal : Mastar

Kk

Mastar eki
n
n

Dan krn zanin anin ditin


gotn

da
kiri

krn

zani ani dit got kr

n
n in

in in

Mastarn kk, fiilin btn mazi zamanlarn belirler; ancak


fiilin ifade ettii zamana gre, gerekli n-ek ve taklarn ilavesi

zorunludur.
Mazi (gemi) zamanlar Di'li gemi (Haber kipi)
Mn te
wi
:

da da da

mn

te wi

w
me we wan

da da da da

w
me we wan

ani ani ani ani ani ani ani

mn

te wi

w
me we wan

dit dit dit dit dit dit dit

mn

te wl

w
me we

wan

kr kr kr kr kr kr kr

imdiki zamann hikyesi (Imperfalt) (Haber kipi)


Mn te
wi

w
me
we

wan

dda dda dda dda dda dda dda

mn

te
wi

w
me we

wan

dani dani danl dani dani dani dani

mn

te wi

w
me

we wan

dtit dtit dtit dtit dtit dtit dtit

mm

te
wi

w
me we wan

dikir dikir dikir dikir dikir dikir dikir


27

Mi'li gemi (Haber kipi)


Mn

te
wi

daye daye
daye

mn

te wi

daye

w
me

me daye we daye wan daye

we

aniye aniye aniye aniye aniye aniye

mn

te
wi

wan

aniye

w me we wan

ditye ditye ditye ditye ditye ditye ditye

mn

te
wi

w me we wan

krye krye krye krye krye krye krye

Eer nesne oul ise veya nesnenin oulu ifade edilmek isteniyorsa, fiil oul haline sokulur. Bu taktirde fiile n harfi eklenir.
Misal
:

Mn Mn Mm Mn

ktebek ani svek da heval xwe dit karek krye

Mn Mn Mn Mn

du kteb anin. du sv dan. nevalen xwe ditin. du kar kirine.

Mazi zamanlarn olumsuz (menfi) biimini ne edat bildirir.

Misal

Mn Mm Mn Mn

kr da got dani

Mm Mn Mn Mn

ne kr. ne da.
ne got. ne dani

Te hesp xwe ani? No, mn ew ne ani. Te kitb xwe da bray xwe? No, mn ew ne da wi. Te j bray xwe re got? Mn j re ttek ne got. Te pismam xwe dit? No, mn ew ne dit.
2

BLM
41.

aret zamirleri (Pronav arki)

Her iki cinsin tekili ve oulu iin, yaknda bir ahs kastediliyorsa ev; uzak bir ahs (veya ahslar) ew dir. Teyid kasdolunduu taktirde: Erkek tekil iin: ev ha, ew ha Dii tekil iin: eva ha, ewa ha Her iki cinsin oulu iin: evn ha, ewn ha, eklinde kullanlr.
42.

aret zamirleri, isimlerin dekline edildikleri (ekildikleri)


hallerde, aynen isimler gibi dekline edilirler: ev, ew dekline edilmi ekilleri
:

Yakn
vi

Uzak
wi

v
van

w
wan

erkek dii oul

Misal

: :
:

Mn ev da te Te ew da mn
43.

Ez vi ddm te. Tu w ddi mn.

lgi zamiri (Pronav girki) Bu zamir ko dur.

Misal : Mrove ko hat. Xaniy ko te kiri. Mrove ko tu bav wi nas diki. Keka ko dotmama te ye. Hespn ko me frotn.

Soru zamirleri (Pronav prsyarki) Balca soru zamirleri ki ve dir. Ki zamirinin dekline edil mi ekli k dir. K zamiri bir ahsn, zamiri eyin yerini tu tarlar.
44.

29

Misal : Ew ki ye? Ew Tacin e. Ew ye? Ew kteb e. Tu dixwazi? Ez hespeki dixwazim. Ki hat? Ap te hat. Tu k dibini? Ez bray te dibinim. Tu ki yi? Ez ciran te me. Ev ye? Ev darek e.
45. Soru zamirleri kijk, kijan bir ahsn veya bir eyin yerini

tutarlar.
46.

Bu zamir aynen isimler gibi ekilir. ekim edatlar, smin ekimine mahsus edatlarn ayndrlar.

Misal : Tu kijik dixwazi? Tu kijan dixwazi? Tu kijki dixwazi? Tu kijani dixwazi? Tu kijkan dixwazi? Tu kijanan dixwazi?
47. Belgisiz zamirler (Pronavd nebnavkri)
1.

Grup:

her yek, yek, her kes, tu kes, her tt, tu tt, filan, filan kes.
2.

Grup: hemi, hm, hnek, endek.

3. Grup:

hei, behvan, end, filan behvan, tu, gi, g, hi, filan filan, hev, hev du.
48. Belgisiz zamirlerin birinci grubu aynen isimler gibi ekilirler.

kinci gurubun yalnz oullar ekilirler.

nc gurup ekilmezler (dekline edilmezler).


30

Misal : Yek hat. Yek got. Yeki dgot. Yek dgot yeki. Hemyan got. J mn re endekan bkre. Tu kes ne hat. Kesek ne hat. Mn tu tt ne dit. Tu kei got. Ez tu kei nas na kim. Mn | tu kei re ne got. Tu tt ni ne. Her kei got. Mn j her kei bhist. Her tt hazr e. J her tti betr. Ez hnan dibinim. Hel ko vl tti dbeje. Hnekan got. Hm dereng hatn. J hev du hez bkn. Mn b yeki re axaft. Hm jyina- xwe b hviy derbas dikin. Ez j nevalen xwe hnekan dibinim Me bje filan behvan, yek b

yek bnav bke.

BLM
49.

Niteleme sfatlar
:

(Rengdrn

wesfin)

Krtede niteleme sfatlar, niteledikleri isimden sonra ge


lirler

Xaniy n. Mezela mezn. Heval ciwan. Zaroy qenc. Hesp mehin re in. Deng heval mn spehi ye. Ferzende hevaleki
ba e.
50.

Diminutif (Hredar-klten)

Kltme ekleri, Krtede ek, ik, ok ve kok'turlar. Misal : Met, met-k; xwe, xweik; xwik, xwikok. Baz isimler, kltme ekini alm olmakla birlikte zaman la klme anlamn yitirmilerdir : Jnk, kek kelimelerinde olduu gibi..
51.

Comperatif, yahut kyaslama sfat (Berhevda). Krtede kyaslama eki tr dr.


:mezntr
xwe

Misal : Mezn ak
Blnd

:xwetr

raktr :blndtr

rtir

31

52.

Superlatif, yahut byltme sfat (Berhemin) Byltme sfat, isimden nce y, ya, yn malikiyet zamir lerinden birisinin, ismin, cins ve adedino gre, kullanlmasyla
ifade olunur.
:

Misal

Y mezntr Ya mezntr Yn mezntr

Krtede superlatifi trin ekiyle de ifade mmkndr.


Misal : Mezntrin Blndtrin Spehitrin
53.

Superlatifi, baz hallerde, eitlik zarf olan B qasi ile de ifade mmkndr.
:

Misal
54.

Ez b qasi te dewlemend im. Ew b qasi wi xurt e.

Malikiyet sfatlan (Rengdrn xwediti) Malikiyet sfatlar, ikinci grup ahs zamirlerinin ayndr mn, te, wi, w, me, we, wan.
:

Misal

Heval mn. Bray te. Hesp wi. Qesra me. Xaniy we Braziy wan. Ap w.
55.

Malikiyet sfat xwe


Bir cmlede zne, eer nesne zerinde bir malikiyete sa

hipse, burada malikiyet sfat cins ve adedi ne olursa olsun xwe malikiyet sfat ile ifade olunur.
Misal
:

Ez kur xwe dibinim. Duhi mn heval xwe Tacin dit. Pr te kitba xwe ne ani. Ew de mala mam xwe. Ferzende nesax e, j mala xwe dernakeve. Wan, ciln xwe yn n l xwe krn. Hero ez di xwendegah de kur xwe dibinim. Te mehinn xwe emin? Ez j welat xwe hez dikim. W kea xwe ut. Wi nevalen xwe ditin. Wan hevaln xwe ditin. Wan ken xwe utn.
32

BLM
56.

10

aret sfatlar (Rengdrn arkl) aret sfatlar, yakn ahs. veya ey iin ev, uzak ahs
:

veya ey iin ew dir.


Misal
Mn ev mrov dit. Mn ev kerk dit. Te ev mrov ditin. Wan ev xani dit. Mn ew mrov dit. Mn ew kek dit. Te ew mrov ditin. Wan ew xani dit. Bu iaret sfatlarnn cins ve adedi yoktur.
57.

Bu aret sfatlarnn ekimi aadaki gibidir:


Vi, v, van, wi, w, wan. Vi, wi erkek tekil iin

V, w dii tekil in

Van, wan her iki cinsin oulu iin. Bu iaret sfatlar, ismin dekline edildii hallerde dekline edilirler.

Misal

Ez vi mrovi dibinim. Ez v keke dibinim. Ez van mrovan dibinim. Tu van kekan dibini. Hon wi peyayi dibinin. Ew w keke dibinin. Ez wan mrovan dibinim. Tu wan kekan dibini. Ez vi yayl dibinim. Hon w det dibinin.
58.

aret sfatlarndan biri, bir isimden nce gelirse, sim er


kek de olsa dekline edilmesi zorunludur.

59.

iaret sfatnn teyidi kast olunursa ev, ew sfatlar aa-

aaki ekli alrlar: ev... he, ew... ha


Misal
:

Ev mrove he. Ev keka he. Ev mroven he. Ew mrove ha.


33

Ew keka ha. Ew mirovn ha. Ew keikn ha.


60.

Soru sfatlar (Rengdrn prsyarki) Soru sfatlar kijan, end, dr.


:

Misal

Kijan mrov hat? Kijan jnke got? Saet end e? Tu end ali yi? Gelo hon mrov m? Tu kes i?
61.

Belgisiz sfatlar (Rengdrn nebnavkri) Tu, filan, her, her, gelek, hevqas, hemi, zehf, end, hi bel gisiz sfattrlar.
Misal : Hemi mrovan dgot. Hersal dnya di bhare de ciwan dibe. Mm iro filan jnk dit. Heke hon ireta comerdye didin end misalan bdn. Hm guliek b ev vedbn. J xwe re end he-

valan bbjere; end nevalen qenc. Zoro hemi bani seyday


xwe dikin.

BOLUM
62.

11

Say sfatlan (Rengdrn jmarin)

Saylar esas itibariyle isimden nce gelirler: Pnc mrov. Heft hesp. Du gund. Bist yek sv. Saatin ka olduu sylendii zaman say isimden sonra
1.

gelir:

Saet end e? Saet ar e. Saet deh e. Saet ar km bist e


2. Eer saydan nce bir edat, veya edat izleyen bir isim gelirse say dekline edilir. Misal : J aran heta heftan. Ez di saet aran de hatim. Di sala bist heftan de. 3. Fakat say bir edattan sonra gelir ve sayy bir sim Iz-

34

lerse; yani say edatla isim arasnda olursa, dekline edilmez. Bu halde isim dekline edilir.
Misal
:

Mn ev kteb di du liran kiri.


P3.

yek diidir ve tekil dii eklinde dekline edilir.


:

Misal

J yek heta sh yek bhejmere. Saylar 2'den 19'a, ve 2'den 9'a kadar onlar hanesinde oul eklinde dekline edilirler.
Misal
:

saet heftan de. Di il aran de. 20'den 90'a kadar ve 100'den 900'e kadar ve 1000'lr, di er bir say tarafndan takip edilmezlerse, erkek eklinde dek line edilirler.
Di

Misal

J ili betr. J sedi kemtr. J pnc sedi betr. J hezari kemtr. Fakat yukarda belirtildii gibi:
Di

hezar neh sed bist pncan de.

64.

Sra saylar (Rengdrn |marin ya peydayi) Sra gsteren say sfatlar iki ekilde ifade edilebilir: Yekemin, diwemin, sewemin, aremin, penemin...
Veya
:

Pin, didiwan, sseyan, aran, pncan... Ayn gnleri belirtildii zaman : Pnc gulan, ar tirmeh, didoy hizrane.
Veyahut : 5. Gulan. 4. Tirmeh.
2.

Hizran.
35

BLM:

12

FL
65.

Fail - fiil

Genel olarak bir cmle fail (zne) ile balar ve fiil ile son bulur.
Misal : Erd grover e. Ez te dibinim.
66. Fiilde

ahs: Fiilde ahs ve her ahsn bir tekili, bir de oulu var
Tekli

dr.

ahs

ez, tu, ew ez im

oul em, hon, ew


em ew m in

tu

hon in

ew e

67. Fiilin uygunluu Bn (tre) fiili, geisiz fiillerin

btn zamanlar ve geili fillerin imdiki ve gelecek zamanlar zne ile uygunluk gsterir ler. Eer zne oul ise fiil oul haline konur.
Eer nesne oul ise bunu deklinezon (ekim) ifade eder. Misa! : Zaro dbeze. Zaro dbezn. Zaro svan dixwe. Zaro svan dixwin. Zaro sveki dixwe. Zaro svinan dixwin.
68. Fiilin

nesne ile uygunluu : Hebn (malik olmak) fiilinin btn zamanlar le geili fiilterin mazi zamanlar nesne le uyum gsterirler.

36

znenin oul olduunu deklinazon ifade eder. Sinem svek xwar. Zaro svek xwar. Zaroyan svek
xwar.

Zaro sv xwarin. Zaroyan sv xwarin. Zaro svm xwann. Zaroyan svm xwarin.
69.

Krte fiillerin taksimi

D'aprs Leur structur Verbes auxiliaires Verbes simples Verbes composs


Locutions verbales

(Yaplarna nazaran). Yardmc fiiller Basit fiiller Bileik fiiller

D'aprs leurs fonctions


Verbes Verbes Verbes Verbes Verbes transitifs intaransitifs passifs pronominaux impersonnels

(Vazifelerine gre) Geili fiiller Geisiz fiiller Edilgen fiiller Dnl fiiller Gayriahsi fiiller
(ekillerine gre) Kurala uygun fiiller Kurala uymayan fiiller

D'aprs leurs formes Verbes rguliers Verbes irrguliers


70.

Yardmc fiiller (Lkern arikar)


ki

cins yardmc fiil vardr : 1. Bileik kiplerin belirtilmesine yaryan bn fiili ve krn, dan, hatn fiilleri, ki Krte'de, birok durumda, yardmc fiil larak bn fiilinin grevini yaparlar. 2. Bileik fiillerin yapmna yardm eden hatn, dan, krn
fiilleri gibi.
71

Hebn (malik olmak) fiilinin balca kipleri Haber kipi (Raweya pkeri) imdiki zaman (Dema nho) Present

37

Mn heye

Te heye Wi heye W heye

Me heye We heye Wan heye

Olumsuz ekli

Mn ni ne, te ni ne, wi ni ne, w ni ne, me ni ne, we ni ne, wan ni ne. Eer nesne oul se : Mn, te, wi, w, me, we, wan hene.

imdiki zamann hikyesi (Imparfalt) Boriya berdest


Mn heb

te

heb

me heb we heb

wi heb

wan heb

w heb

Olumsuzu : Mn ne b, te ne b, wi ne b... Eer nesne oul se : Mn, te, wi, w, me, we, wan hebn.
Mi'li gemi (Passe-simple)

Boriya ddar
Mn hebye te hebye wl hebye w hebye

me hebye we hebye wan hebye

Olumsuzu: (Neyini) Mn, te, wi, w, me, we, wan ne bye.


38

Eer nesne oul ise : Mn, te, wi, w, me, we, wan hebne.
Di'll gemi zamann hikyesi

(Plus-que-parfait) Boriya iroki


Mn heb b te heb b wi heb b w heb b

me heb b we heb b wan heb b

Olumsuzu (Neyini) Mn, te, wi, w, me, we, wan ne b b. Eer nesne oul ise : Mn, te, wi, w, me, we, wan heb bn.
Gelecek zaman (Ftur) Dema pai
Mn d hebe te d hebe wi d hebe w d hebe

me d hebe we d hebe wan d hebe


:

Eer nesne oul se Mn, te, wi, w, me, we, wan d hebn.

Mode Optatif (Reweyo gerane) stek kipi


Mn, te, wi, w, me, we, wan hebiwa.

Olumsuzu

Mn, te, wi, w, me, we, wan ne bwa.

Eer nesne oul ise Mn, te, wi, w, me, we, wan hebiwan.
:

Mode Conditionnel (Raweya gerini) Pass, art kipi (gemie ait)


Mm, te, wi, w, me, we, wan d hebiwa.
39

Olumsuzu (Neyini) Mn, te, wi, w, me, we, wan d ne bwa. Eer nesne oul ise: Mn, te, wi, w, me, we, wan d hebvvan. Mode subjonctif (Reweya blani) imdiki zamana ait birinci biim : Mm, te, wi, w. me, we, wan heb.
Olumsuzu Mn, te, wi, w, we, me, wan ne b.
:

Eer nesne Mn, te, imdiki Mn, te, Oiumsuzu


:

oul ise : wi, w, me, we, wan hebn. zamana ait ikinci biim : wi, w, me, we, wan hebe

Mn, te, wi, w, me, we, wun ne be.

Mode imperatif (Raweya fermani) Emir kipi Hebe, hebn, hebn.


BLM
72.
:

13

Bn (olmak) fiilinin balca kipleri : Haber kipi (Raweya pkeri) imdiki zaman (Dema niho) : Ez im, tu i, ew e, em in, hon in, ew in.

Olumsuzu (Neyini) : Tmle yoksa, olumsuzluk edat zneden nce gelir : Ne ez im. Ne ew e. 73. Tmle varsa, olumsuzluk edat zneden sonra gelir: Ez ne dewlemend im. Tu ne kurd I. Evv ne agrt e.
40

ir.;diki zamann hikyesi (Boriya berdest) Ez bm, tu b, ew b, em bn, hon bn, ew bn.
Olumsuzu
Yy
:

no bm, tu ne b, cw no b, em ne bn, hon ne bn,

ev/ ne bn.

Mi'li gemi (Boriya ddar)


Ez bme, tu byi, ew bve, em .bne, hon bne, ew bne.

Olumsuzu : Ez ne bme, tu ne byi, ew ne bye, em ne bne, hon ne bne, ew ne bne.


Di'li gemiin hikyesi (boriya iroki)
Ez b bm, tu b b, ew b b, em b bn, hon b bn, ew b bn.

Olumsuzu

Ez ne b bm, tu ne b b, ew ne b b, em ne b bn, hon ne b bn, ew ne b bn.

Gelecek zaman (Dema pai)


Ez d bibim, tu d bibi, ew d bbe, em d bibin, hon d bibin, ew d bibin.

Gelecek zaman kipinin olumsuz ekli yoktur.


stek kipi (Raweya gerane) (Mode optatif)
Ez buma, tu buya, ew buya, em

buna, hon buna, ew buna.

Olumsuzu

Ez ne buma, tu ne buya, ew ne buya, em ne buna, hon ne buna, ew ne buna.


41

Mode conditionnel (Raweya gerini) art kipi, pass (gemie ait) Ez d bbma, tu d bbya, ew d bbya, em d bbna, hon d bbna, ew d bbna.
Olumsuzu
:

Ez d ne buma, tu d ne buya,

ew d ne buya, em d ne buna hon d ne buna, ew d ne buna


Mode Subjonctif (Raweya bilani) Dilek kipi
imdiki zamana ait birinci biim: Ez bibim, tu bibi, ew bbe, em bibin, hon bibin, ew bibin.
Olumsuzu : Ez ne bm, tu ne bi, ew ne b, Em ne bin, hon ne bin, ew ne bin.

imdiki zamana ait ikinci biim : Ko ez bm, ko tu bi, ko ew be Ko em bin, ko hon bin, ko ew bin
Olumsuzu : Ko ez ne bm, ko tu ne bi, ko evv ne be Ko em ne bin, ko hon ne bin, ko ew ne bin

imdiki zaman hikyesi : 1. ekil : Ez biwam, tu biwa, ew bwa em biwan, hon biwan, ew biwan
Olumsuzu : Ez ne biwam, Em ne biwan, 2. ekil : Ez b biwam, Em b bvvan,
42

tu ne bwa, ew ne bwa hon ne biwan, ew ne biwan

tu b biwa, ew b bvva hon b biwan, ew b biwan

Olumsuzu : Ez ne b biwam, tu ne b bwa, ew ne b bwa Em ne b biwan, hon ne b biwan, ew ne b biwan


3.

ekil

Ez b biwama, tu b biwayi, ew b biwaya

em b biwana, hon b biwana, ew b biwana


Olumsuz : Ez ne b biwama, tu ne b biwayi...
Emir kipi (Raweya fermani)

Olumlu

be, bin, bin


Mastar
Hal
: :

Olumsuz me be, me bin, me bin


Mazi

Bn

Ne bn

B bn

ne b bn

Bn fiilinin mazi zaman nesneden nce gelirse (devenir) anlamn verir.

Misal

:
: :

Ez dewlemend bm Ez bm dewlemend

Ben zengin idim. Ben zengin oldum.

Dier taraftan bn fiili, devenir fiilinin imdiki zamann ve imdiki zamann hikyesini verir.

Haber kipi
imdiki zaman
Ez dibim, tu dibi, ew dibe Em dibin, hon dibin, ew dibin
:

Olumsuz : Ez na bm, tu na bi, ewnabe em na bin, hon na bin, ew na bin


43

imdiki zamann hikyesi:


Ez dbm, tu db, ew db Em dbn, hon dbn, ew dbn kinci ekil : Ez dbme, tu dbyi, ew dbye Em dbne, hon dbne, ew dbne

Olumsuz ekilleri : Ez ne dbm, tu ne db Ez ne dbme, tu ne dbyi Not Birin fiilinin imdiki zaman da ez dibim eklindedir. An cak kullanld zaman, cmlenin genel anlam, herhangi bir ka rkla yer vermez.
:

BOLUM
74.

14

Basit (sade) fiiller : Altnc blmde belirttiimiz gibi, mastarlar iki ksmdan oluurlar: kk ve mastar eki. 75. Eer mastarn kk sesli bir harf ile bitiyorsa mastar eki n, sessiz bir harfle son buluyorsa mastar eki in dir.

Mastar
dan

Kk

Mastar eki
n
n

bn hebn kirin
anin krn

da b heb
kiri

n n

avetn hatn ketin

ani kr avt hat ket

n
in in
m

in

Mastarn kk, btn mazi zamanlarn ekimini salar.


44

Misal

Mn da, mn daye, mn dda, mn da b, mn bdaya, mn d bdaya, mn da bwa. Mn kr, mm krye, mn dikir, mn kr b, mn bkra, mn d bkra, mn kr bwa.
li

imdiki zaman ve gelecek zaman kipinin ekimini emir ek salar.

Misal : Mastar
Kirin

Emir ekil bkre

Ez dikirim, ez d bkrm, ez bkrm.


76.

Bileik fiiller (Lkern hevdudani) Bileik fiiller, basit fiillerin yardmyla tekil edilirler. ki gurup bileik fiil vardr. Birinci gurup bileik fiiller bir n ek ve bir basit fiil ile te kil edilirler. Ra, ve, hl, da, ber, der, v, wer, r, ve b. g.. bu tr l n eklerdir.

Misal
Krn

Bn Dan

Hatn Xwendin Xwarin Anin Ketin andn

rakrn, hlkrn, derkrn, rekrn rabn, vebn, bn dadan, berdan, gredan dahatn, werhatin vexwendin
vexwann

deranin raketin, vketm veandn, daweandm, veweandm

hilweandm,

kinci grup bileik fiiller, bir sfat veya isim ve bir basit den meydana gelirler.

fiil

45

Misal Ava Nas Vala Rast Dan


77.

ava nas vala rast dan

krn krn krn krn pey

Bir isim ve bir basit fiilden oluan fiillerin bazlar, isim cins edatn alrlar.

Misal : Guhdari krn Bal dan Arikari krn Ders gotn Dan eql
78.

Mn guhdarya te kr. Mn bala xwe da gotna te. Tu arikarya mn diki. Wi dersa mn got. Mn qotina te da eql xwe.

Dier bir grup bileik fiillerde, fiilin terkibine yardm eden kelime i edatn alr.

Rastl... hatn
Hini... krn

: :

Duhi ez rasti bray te hatim. Mn ew hini frensizi kr.

79. Birinci grup bileik fiillerde zaman edatlar ile olumsuzluk edatnn kullanlmas baz deiiklii gerektirir. Bu deiiklikleri

gelecek blmlerde inceleyeceiz. kinci grup bileik fillerde ise fiil, basit ekilde imi gibi ekilir.
80.

Locution verbale Bu fiiller: 1. Bir basit veya bileik edattan ve bir fiilden, 2. Veyahut, bir basit veya bileik edattan, bir fiilden ve bir sfat veya isimden oluurlar.

{Not: Bileik edat iin sayfa 23'deki izahata baknz)

46

Misal : L ketin L xistin

Duhi b r ve av mn
Wi

J geryan
L hev anin J hez krn J bira krn

l Tacin ket. re l kur xwe xist? Tu ma heval xwe aciz diki, j bgere. Mn nevalen xwe li hev anin. Ez j te hez dikim. Mn nav te \i bira kr.

81.

Mstesne olarak bu trden baz fiillerde, bileik edat, isim


konur. Misal
:
:

veya sfat ile fiilin arasna

Dest p krn
Ser j krn
82.

Wi

Mn dest b dersa xwe kr. dest b kar xwe kr.

Baweri p anin.

Bu tr fiillerin bazlarnda edat isim ile birleir; dier baz larnda, isim cins edatn alr.

J hez krn
L siwar bn

Ez j wi hez dikim. Ez heji wi dikim. Ez l hesp xwe siwar bm. Ez siwari hesp xwe bm.

Anin ber av

J peya bn

Zarotya xwe tinim ber av xwe. Rvingi j trn peya dibin. Ew j otomobile peya b.

BLM
83.

15

Geili ve geisiz fiillerin mazi zamanlarnda n ekler (preverb) ayndr; ancak son ekler, ya da taklar ayn deildir. imdiki zamann ve gelecek zamanlarn ekiminde geiil ve geisiz fiillerin n ve son ekleri ayndr. Bundan dolay geili ve geisiz fiillerin mazi zamanlarnn ekim ekilleri ayr ayr gs terilmektedir.
47

Fiil kknn sesli veya sessiz bir harfle bitiine gre son ek

ler de deiir.

Geili fiillerin mazi zamanlarnda n ekler ve son ekler:


Mode indicatif: Haber kipi
n ek

sesli
harf

sessiz
harf

Imparfait (imdiki zamann kyesi) Passe simple (Mi'li gemi) Pass compose (Di'li gemi) Plus-que-parfait (Di'li gemiin hikyesi) Mode optatif (stek K.) Pass (mazi) Mode conditionnel (art Kipi) Pass
Mc.'r; subjonctif (Dilek kipi)

hi

di

ye

iye

bi

ya

bi, bi

ya

Imparfait

Son ekler, her ahsn tekil ve oulu iin ayndrlar.

rnekler

Mm dikir, mn krye, mn kr, mn kr b, mn brkra, mn d bkra, mn kr bwa. Mm dda, mn daye, mn da, mn da b, mm bdaya, mn d bdaya, mn da bvva.

Eer nesne oul ise, son ekler oul haline sokulur. Son ekin oulu, fiilin son harfi sessiz ise in, sesli se n dir. Misal :
48

Mn dan. Te krn. Wi kirin. Mn du hesp dan wl. WI ar kteb kirin.


84.

Olumsuzluk edat (Daeka neyini) Olumsuzluk edat, btn geili ve geisiz fiillerin mazi za manlar iin ne dir ve fiilden nce gelir.
:

rnek

Mn ne kr. Mn ne da. Ez ne m. Ez ne bm. Mn ne dda. Mn ne dit b. Ez ne ketim. Olumsuzluk edat, b n ekini kaldrr.

rnek

Mn bkra Mn bdaya.
85.

Mn ne kra. Mm ne daya.

Birinci grup bileik fiillerde, di preverbi ve edat ne, prefiks (n ek) ile fiilin arasna konur. Birinci grup fiillerde b preverbi kullanlmaz.

olumsuzluk

rnek

Mn vekr. Mn venekr. Te vedkr. Te venedkr. Wi rkir. Wi rnekir. Wan vedkut. Wan venedkut. Ez raketim. Ez raneketm. Ez radketm. Ez ranedketm. Mn vedkr. Mn vekrye. Mn vekr. Mn vekr b. Mm vekra. Mn vekra. Mn vekr bwa. Ez radketm. Ez raketime. Ez raketi bm. Ez raketama. bz raketama. Ez raketi biwam. Mn ava dikir. Mn ava krye. Mn ava kr. Mn ava kr b. Mn ava bkra. Mm ava bkra. Mn ava kr bwa. Mn ava ne dikir. Mn ava ne kr bwa. Gul veb. Gul veneb. Ez rabm. Ez ranebm. BOn fiilinin imdiki zaman kipinin olumsuzluk edat da is-

t!sna olarak ne dir. Ez agrt im. Ez ne agrt im. Tu dewlemend i? No, ez ne dewlemend im. Ew ciwan e? No, ew ne ciwan e, ew pir e. Reng v destmal sor e? No, reng v destmal ne sor e, reng v spi ye.
49

BLM
86

17

Geili fiiller: (Lkern gerani) Geili fiil, znesinin yapt i bakasna geen, bakas n etkileyen fiildir. Dier bir deyile nesnesi olan fiildir. Misal: Mn av vexwar Ben su itim. Burada zne ben, fiil imek, nesne ise su'dur. mek fiili ile su (nesne) etkilenmitir. Geisiz fiil ise, bakasn etkilemiyen, dier bir deyile resnesi olmayan fiildir. Misal:
:

k dfre Ku uar. Burada znenin (ku) yapt i (umak) bakasna mektedir. (R.N.) Geili fiillerin mazi zamanlar hakknda rnekler
:

geme
:

Easit fiiller : Krn, Dan. Avtm. Xwann. Kirin. Kutn. Mm dikir, mn krye, mn kr, mn kr b, mn bkra, mn bkra, mn kr bwa. Mn dda, mn daye, mn da, mn da b, mn b daya, mn bdaya, mn da bwa.

Te davet, te avetye, te avt, te avet b, te biavta, te d b'avta, te avet bwa. Wi dixwar, wi xwariye, wi xwar, wi xwari b, wi bixwara, wi d bixwara, wi xwari biwa. Me dixwar, me xwariye, me xwar, me xwan b, me bixwara me d bixwara, me xwan biwa. We dkri, we kriye, we kiri, we kiri b, we bkriya, we d bkriya, we kiri bwa. Wan dkut, wan kutye, wan kut, wan kut b, wan bkuta, wan d bkuta, wan kut bwa.
50

87.

Birinci grup bileik geili fiiller

Rekrn. Vekrn. Vexwarm. Hlanin. Dadan. Rdan. Mn redkr, mn rekrye, mm rekr, mn rekr b, mn lekra, mn rkira, mn rekr bwa.

Te vedkr, te vekrye, te vekr, te vekr b, te vekra, te d vekra, te vekr bwa.


W vedixwar, w vexwanye', w vexwar, w vexwari b,
w vexwara, w d vexwara, w vexwari biwa.

Me hltani, me hlanye, me hlani, me hlani b, me hlanya, me d hlanya, me hlani biwa.


We dadda, we dadaye, we we d dadaya, we dada biwa.

dada, we dada b, we dadaya,

Wan rdida, wan rdaye, wan rda, wan rda b, wan rdaya, wan d rdaya, wan rda biwa.
fiil

rneklerde de grld gibi tekil ve oul, her ahsn ekli, geili fiillerin mazi zamanlarnda deimez.
hi

Hlanin fiili ve buna benzer baz fiillerin, imdiki zaman kyesinde, di edat, yerini t harfine brakr.
88.

kinci grup geili bileik fiiller

Peyda krn. Winda krn. Ava krn. Aciz krn.


kr

Mn peyda dikir, mn peyda krye, mn peyda kr, mn peyda b, mn peyda bkra, mn peyda bkra, mn peyda kn

bwa.

Te winda dikir, te winda krye, te winda kr, te winda kr b. te winda bkra, te d winda bkra, te winda kr bwa.
Wi ava dikir, wi ava krye, wi ava kr, wi ava kr b, wi ava bkra, wi d ava bkra, wi ava kr bwa.

Me aciz dikir, me aciz krye, me aciz kr, me aciz kr b, me aciz bkra, me d aciz bkra, me aciz kr bwa.
51

BLM:
89.

18

Birinci grup: bileik fiillerin tekiline yardm eden basit

fii

lin ilk harfi uzun sesli bir harf ise, geen blm de belirttiimiz

gibi, imparfait (imdiki zamann hikyesi) nin tekiline hizmet eden di edat yerini t harfine brakr: Derxistin, hlanin, hilavtn fiillerinde olduu gibi:
Mn Mn Mn Mn

derdani derdixist
hldani

hldavet

Mn Mm Mn Mn

dertani

dertxist
hltani

hltavet

Baz mastarlarn

iki, hatta veya drt eklinin var oldu

una da iaret edelim. rnek:


Dan = dayin. Bn = byin. Man = mayin. Pan = payin. Zan = zayin. Bezin = bezan. ran = riyan. = rin = cerihan. Gerin = geryan = geran = gerhan. n = yin. Sn - stn. Dn = dyin. Pn = pyin. Nrin = neyrin = nhertn.
Bir basit mastarn iki ekli, bazan aklk getirme ihtiya cndan domutur: mrn ~ mryan, jin = jyin, revin = revyan, drn = drtn mastarlarnda olduu gibi.

Ufak bir altrma

Zaro svek xwar. Zaroyan svek xwar. Zaroyan sv xwann. Sinem her s penireyn mezel vekrn. Jink kaxezek rkir mr xwe. Keke dikir? W svn xwe dhejmartn Gundyan j xwe re xani ava krn. Heval mn j mn re du rojname anin. Ev e seyday te. Wan xebata xwe qedand.
52

BLM
90.

19

Geisiz fiiller (Lkern ne gerani)

Geisiz fiillerin mazi zamanlar : Geen blmlerde, geili ve geisiz fiillerin mazi zaman larnda preverb (fiil ncesi veya fiil n eki) ler ile olumsuzluk edatnn ayn olduuna iaret etmi ve mazi zamanlarn eki mine mastar kknn hizmet ettiini sylemitik. Fakat geisiz fiillerin taklar, geili fiillerin taklarndan farkldr. Geisiz fiillerin mazi zamanlarna ait taklar aadaki gi bidir : Mode indicatif (Haber kipi = Raweya pkeri) Son harf sesli ise Imparfait:
m, -, -, n, n, n

Son harf sessiz ise


im,
i, -,

m, in, m

Pass simple

me, yi, ye, ne, ne, ne

ime, iyi, iye, ine, ine, ine


im,
i, -,

Pass compos:
m, -, -, n, n, n

m, in, in
I

Plus-que-parfalt:
I, I, I, I, I,

Mode optatif Pass:


ma, ya, ya,

na,

na,

na

ama,

aya,

aya,

ana,

ana,

ana

Mode conditionnel

Pass
ma, ya,

ya,

na,

na,

na

ama

aya,

aya,

ana,

ana,

ana

Mode subjonctif Imparfait:


, . . . .

53

91.

Geisiz fiillerin mazi zamanlar hakknda rnekler: Mode indicatif (Haber kipi)

Imparfait (imdiki zamann hikyesi) Ez dm, tu d, ew d, Em dn, hon dn. ew dn. Ez dketm, tu dketi, ew dket

Em dketn, hon dketn, ew dketn

Pass simple (Mi'li gemi) Ez me, tu yi, ew ye, em ne, hon ne, ew ne
:

Ez ketime, tu ketyi, ew ketye Em ketine, hon ketine, ew ketine

Pass compos (Di'li gemi): Ez m, tu , ew Em n, hon n, ew n


Ez ketim, tu keti, ew ket Em ketin, hon ketin, ew ketin

Plus-que-parfait (Di'li gemiin hikyesi)


Ez bm, tu b, ew b Em bn, hon bn, ew bn Ez keti bm, tu keti b, ew keti b Em keti bn, hon keti bn, ew keti bn

Mode optatif (istek kipi) Pass


:

Ez bma, tu bya, ew bya Em bna, hon bna, ew bna Ez bketama, tu bketaya, ew bketaya Em bketana, hon bketana, ew bketana

Mode conditionnel (art kipi) Pass


:

54

Ez

d bma, tu d bya, ew d bya

Em d bna, hon d bna, ew d bna Ez d bketama, tu d bketaya, ew d bketaya Em d bketana, hon d bketana, ew d bketana

Mode Subjonctif (Dilek kipi) Imparfait (imdiki zamann hikyesi)


ekil : Ez biwam, tu bwa, ew bwa Em biwan, hon biwan, ew bvvan Ez keti biwam, tu keti bwa, ew keti bwa Em keti bvvan, hon keti biwan, ew keti biwan
1.

2.

ekil

biwama, tu biwaya, ew biwaya biwana, hon biwana, ew biwana Ez keti biwama, tu keti biwaya, ew keti biwaya Em keti biwana, hon keti biwana, ew keti biwana
Ez Em

Ufak bir altrma

Tacin duhi gund ap xwe. Ez j derence ketim mge mn eya. Ez bma Beyrt l mn n kar b vizek bstinm. Gava zaro dn xwendegah rasti dersdar hatn wan slav l kr. Par ez me Wan. Ew l tren siwar b D yarbekre. Xelk n seyrangeh.

BLM
92.

20

Birinci grup geisiz bileik fiillerin ekimine ait rnekler: Raketin (kk raket), Rabn (kk rab)

Ez radketm, tu radketi, ew radket


F.m

radeketn, hon radketn, ew radketn


55

Ez radbm, tu radb, ew radb Em radbn, hon radbn, ew radbn Ez raketime, tu raketyi, ew raketye Em raketine, hon raketine, ew raketine Ez rabme, tu rabyi, ew rabye

cm rabne, hon rabne, ew rabne


Ez raketim, tu raketi, ew raket Em raketin, hon raketin, ew raketin

Ez rabm, tu rab, ew rab Em rabn, hon rabn, ew rabn


Ez raketi bm, tu raketi b, ew raketi b Em raketi bn, hon raketi bn, ew raketi bn

Ez rab bm, tu rab b, ew rab b Em rab bn, hon rab bn, ew rab bn Ez raketama, Em raketana,

tu raketaya, ew raketaya hon raketana, ew raketana

Ez rabma, tu rabya, ew rabya Em rabna, hon rabna, ew rabna

Ez raketama, tu raketaya, ew raketaya Em raketana, hon raketana, ew raketana


Ez rabma, tu rabya, ew rabya Em rabna, hon rabna, ew rabna

Ez raketi biwam, tu raketi biwa, ew raketi bwa Em raketi bvvan, hon raketi bvvan, ew raketi bvvan

Ez rab bvvam, tu rab biwa, ew rab bwa Em rab bvvan, hon rab biwan, ew rab bvvan
tb

aret edelim
kildedir:

ki

(Imparfait) nin ikinci zaman aadaki e

Ez radketme, tu radketyi, ew radketye Eni radketne, hon radketne, ew radketne

n sokuma blmde iaret ettiimiz gibi, baz mastarlarn iki veya daha ziyade ekilleri vardr: Bezin = bezyan, revin = revyan gibi.
ekim ekilleri
:

Bezin (kk bezi); bezyan (bezya); revin (revi); revyan (revya)


Ez dbezim, tu dbezi, ew dbezi Em dbezin, hon dbezin, ew dbezin Ez dbezyam, tu dbezya, ew dbezya Em dbezyan, hon dbezyan, ew dbezyan Ez drevim, tu drevi, ew drevi Em drevin, hon drevin, ew drevin Ez drevyam, tu drevya, ew drevya Em drevyan, hon drevyan, ew drevyan

BLM:
93.

21

Geili ve geisiz
:

fiillerin imdiki ve gelecek zamanlar

nn ekimi

Gei ve geisiz fiillerin imdiki ve gelecek zamanlar nn ekimine, bu fiillerin tekil emir biimi yardm eder. Bu fiillerin imdiki ve gelecek zamanlarnda preverb (fiil on eki) ve taklar ayn ekildedirler.
57

94.

1.

n ek:
:
:

Emir biimi iin Hal iin (imdiki zaman) Gelecek iin

b di

w b, d b veya b
b
e
m

Subjonctifin hal ve gelecek zamanlar iin 2. Taklar : Emir biimi, tekil iin Emir biimi, oul iin Dier btn zamanlar iin

im,

i,

e, in, in, in

Emir biimi sesli bir harf ile balyorsa b n ekinin kalkar :

harfi

Bajo yerine bajo, baveje yerine bav|e kaim olur. Dier yandan, eer emir biimi sesli bir harfle bitiyorsa e taksn almaz, bylece, imdiki ve gelecek zamanlarn taklar sadece : m, -, -, n, n, n olur.

rnek: Ez dom, tu do, ew do, em don, hon don, ew


don. imdiki zaman kipinin olumsuzluk edat na dr. stisna ola rak karin ve zanin fiillerinin olumsuzluk edat n dr. Ez n zanm. Ez n karm. Emir biiminin (aslnda emri hazr terimi kullanlmtr R.N.) olumsuzluk edat me dir: me ke. Eer fiil sesli bir harf ,le balyorsa me edatnn e harfi kalkar: mavje. imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinde olumsuzluk edat kullanld zaman di ve b fiil n ekleri kalkar.

rnek:
Ez dikim, ez na kim. Ez bkm, ez ne kim.

Gelecek zaman kipinin olumsuz ekli yoktur.


5b

imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinin ekimine ait rnekler :

Mastar
Krn

Emri hazr bke

Ketin

bkeve

Mode Indicatif Prsent: (i mdiki zaman)


Ez dikim, tu diki, ew dike Em dikin, hon dikin, ew dikin
Ez dkevm, tu dkevi, ew dkeve Em dkevn, hon dkevn, ew dkevn

Ftur (Gelecek)
Ez bkm, tu bki, ew bke Em bkn, hon % bkn, ew bkn Ez bkevm, tu bkevi, ew bkeve Em bkevn, hon bkevn, ew bkevn

Mode Subjonctif
imdiki zaman ve gelecek
:

Ez bkm, tu bki, ew bke Em bkn, hon bkn, ew bkn


Ez bkevm, tu bkevi, ew bkeve Em bkevn, hon bkevn, ew bkevn

Olumsuz ekillerine ait rnekler


Ez dikim, ez na kim Ew dikin, ew na kn Tu dkevi, tu na kevi Hon dkevn, hon na kevn

59

Ez bkevm, ez ne kevm Ez bkm, ez ne kim.

(Not: Mode subionctif, yani dilek kipinin imdiki zaman ve ge lecek zaman iin olumsuzluk edat, yukarda grld gibi ne
dr. R.N.)

Emir biimlerinin ilk ve son harfleri, veya bunlardan sesli olan fiillere ait rnekler :

birisi

Ajotn bajo; avtm bavje; Girin bgri


Ez dajom, tu dajo, ew dajo Em dajon, hon dajon, ew dajon Ez davejm, tu davji, ew davje Em davejn, hon davjin, ew davejn Ez dgrim, tu dgri, ew dgri Em dgrin, hon dgrin, ew dgrin Ez baiom, tu bajo, ew bajo Em bajon, hon bajon, ew bajon

Ez baviim, tu bavji, ew bavje Em bavjin, hon bavim, ew bavjin Ez bgrim, tu bgri, ew bgri Em bgrin, hon bgrin, ew bgrin Ez bajom, tu bajo, ew bajo Em bajon, hon bajon, ew bajon Ez bavjim, tu bavji, ew bavje Em bavjin, hon bavjin, ew bavjm Ez bgrim, tu bgri, ew bgri Em bgrin, hon bgrin, ew bgrin
60

Her iki gruba mensup bileik fiillerin ekimleri de yukarda izah edilen kaidelere gre yaplr.

rnek : Ez vedkm, ez vekm, ew vedke, ew radke, hon ava


dikin

Birinci grup bileik fiillerde preverbe (fiil ncs), yukarda rneklerde de grld gibi, prefiks (n ek) ile fiilin arasna konur. Olumsuzluk edat da ayn ekilde kullanlr:
ki

Ew ranake, ez venakm, hon ranabn, ew venabe.


95.

Mode Part'cipe Present (isim-fiil) Bu fiiller, b, der, veyahut di... de edatlarnn yardmyla ifa de edilirler.

rnek: Di xew de. Der xwendml. B girme

Pass (Sfat-fiil ya da orta)


Bu fiiller, fiil kkne, son harf sessiz ise i, sesli ise yi harf lerinin eklenmesiyle ifade olunur.

rnek : Goti. Xwari. Diti. Avti. Dayi. Berdayi. Eer fiil kk i harfi ile son buluyorsa bir ikinci
lemez.

ilave edi

rnek:
Kiri. Kali. Kari.

BLM
96.

22
-

Aktif (etken) fiil, Pasif (Edilgen) fiil (Lkera lebati

lkera

tebati)
Bir cmleyi aktiften pasife geirmek iin, znenin (sujet;
61

yerini alan nesneden getirilir.

nce b deste veyahut

aliye kelimeleri

rnek
Aktif cmle

r xezal xwar. Keeyeki bert kf kr.


Brtus Sezar kut b

Pasif cmle Xezal j aliy r hate xwann. Bert j aliy keeyeki hatiye kf krn. Sezar b dest Brtus hati b kutin.

97.

Dnl fiiller (Lkera pronavki)


Bu fiillerin zamir-nesnesi

(pronom complment) her ahsn tekil ve oulu iin xwe dir ve xwe zamiri zneyi izler.

rnek

Mm xwe t. Wi xwe kut. Wan xwe lezand. Ez xwe dre zinim.

BLM

23

98.

Gayriahsi fiiller (Lkern nekesin) Bu fiiller nc tekil ahs halinde ve kendilerini ilgilen diren isimle beraber kullanlrlar.
isim
Baran Berf
Fiil

barin dahatn
:

Bu iki fiilin eitli zamanlar


62

Mode indicatif (Haber kipi) imdiki zaman Baran dbare. Berf dat.
imdiki zamann hikyesi
Mi'li gemi
Di'li gemi
: :

Baran dbari. Berf dadhat. Baran barye. Berf dahatye.

Baran bari.
Berf dahat.

Di'li gemiin hikyesi

Baran bari b. Berf dahat b.


Baran d bbare. Berf d dab.

Gelecek zaman

Mode optatif (stek kipi)


Pass (gemi)
Baran bbarya. Berf dahata.

Mode conditionnel

(art kipi)

Fcss (gemi):

Baran d bbarya. Berf d dahata.

Mode Subjonctif (Dilek kipi)


imdiki zaman ve

gelecek zaman
imdiki zamann

Baran bbare. Berf dab


Baran bari bwa. Berf dahat bwa.

hikyesi

Mode infinitif (Mastar)


imdiki zaman

Baran barin. Berf dahatn.


63

Gemi

Baran bari bn. Berf dahat bn.

Bu gibi fiillerin kullanma tarzlarna ait rnekler:

Hewa xwe e. Dnya xwe e. Hewa sar e. Dnya sar e. Ev du roj in. Ev pnc sal m. Rast e ko. Dve ez herim. Dbejn ko.

BLM
99.

24

KURALA UYGUN FLLER - KURALA UYMAYAN FLLER

(Lkern rzdar

Lkern brz)

Geen blmlerde de sylediimiz gibi, btn Krte fiiller, mazi zamanlarnda kurala uygundurlar. Krte fiiller, ancak emir, imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinde kurala uymavan fiil olabilirler.
Kurala uygun fiiller
Bu fiillerin kkleri, belli bir kurala gre emir eklini teki! ederler.

Kurala uymayan fiiller


Bu fiillerin kkleri
1.
:

Emir halinin tekiline imkan vermezler, veyahut; 2. Emir, imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinin eki
mini temin etmezler.
100. ki

grup kurala uygun fiil vardr.

Birinci grup kurala uygun fiillerin kkleri sesli bir harf ile
s-.on

bulur ve bu harfin kaldrlmas yoluyla emir hali tekil edilir.

kinci grup kurala uygun fiillerin kkleri sessiz bir harf ile son bulur. Bu fiillerin eitli ekillerini ilerde gzden geireceiz.
64

101.

Birinci grup fiiller.

Kkn bana b preverbi, son sesli harfin yerine e taks konmak suretiyle emir hali tekil edilir.
Cir.:!er
Mastar Barin betilin hozin hinqin birin borin
:
:

Kk: Bari

Emir: bbare bbetle bbeze


bibinqe

betili
|-;32

biriqi
b-.,\

ran
inin dan derzin dizin ecbin elimin eczin enirin ezbin feltin
geran

bori ra ini da derzi dizi ecbi elimi eczi eniri ezbi felti
gera

bbre bbore biere bime bide bderze bdze becbe


belme becze benre bezbe

ghan herkin hsyrin jarin


jenin kalin karin kelan kenin

gha herki heyri jari jeni koli kari 0h koni

bfelte bgere bgehe bherke bheyre bjare bjene bkale bkare bkele bkene
65

kesbin kirin kizirin kolan kutan

kesibi
kiri kiziri

lebtin
lehiqin lvin mein nalin nehwirin

kola kuta lebti lehiqi


lvi

bkesbe bkre bkzre bikole


bikute blebte bilehiqe blve bimee binale bmehwire

mei nali nehwiri

nrin
nvisin qedimin peyvin

nri nivisi qedimi


peyivi

bmre
bnvise biqedime bpeyve

pan
pjin pirsin qefilin qehirin qeliin revin rewitin lewitin reyin rjin ewitin telifin temrin

pa
piji pirsi qefili qehiri

bipe
bpje bprse biqeile bnohre biqelio bireve birewite bilewite bireye brje biewite btelfe btemre bterke bteyse btrse bvrte biwee

qelii
revi rewiti

terkin teyisin tirsin vrtin wein


66

lewiti reyi nji ewiti telifi tcmri teriki eyisi tirsi vrti wei

xezibin zanin
zvrin

xezibi zani zvri

bixezibe bizane bzvre

BOLUM

25

102. kinci grup fiillerin kk sessiz bir harf ile son bulur. Bu fullerin ekli vardr.

Birinci ekilde, son sessiz harften nce gelen (ona takad dm eden) harf a harfinden baka bir harftir. Bu fiilin emir hali,, fiil kknn bana b prverbinin getirilmesi ve son sessiz. har fin yerine e taksnn konmas ile tekil edilir. 103. Bu birinci ekil fiillere ait rnekler:

Mastar
Bhistn

Fiil kk

Emir bbhse

estn
geztn grtn

bhist st
gezt grt

bese
bgeze bgre

hertn jentn leystn


miztn

hrt jent leyst mizt

binere
bjene bleyze bmize bnhsre bpeyve bsme

nhertn peyftn
smtn
104.

nhert
peyft
smt

kinci ekil fiillerin fiil kknn son sessiz harfi t dir ve bu harften nce gelen ilk sesli harf a dr. Bu fiillerin emir hali, fiil kknn bana b prverbinin getirilmesi, a harfinin harfi ile deitirilmesi ve kkn sonundaki t harfinin yerine e taksnn konmas yoluyla tekil edilir.
67

kinci ekil fiillere ait rnekler:

Mastar Bhartn bjartn bvatn bratn


gvatn

Fiil kk

Emir:

bihart bijart bivat brat


givat

guhartn guhaztn hejmartn hnartn kezaxtin


parastn

guhart guhazt hejmart hinart kezaxt


parast

bibihre bibijre bibive bibre bigive biguhre biguhze bihejmre bihmre bikezxe biparse
bipelxe

pelaxtm
qeantin qewartin

pelaxt
qeart qewart

quraftin
spartn tenartn tratin

quraft spart
tenart trat

biqere biqewre biqurfe bispre bitenre bitre

Kot: Bratn ve parastn fiillerinin emir halleri, bibrje, biparze eklinde de kullanlabilir.

nc ekil fiillerin kk d harfi ile son bulur ve kkn Eon sesli harfi a dr. Bu tr fiillerin emir halini tekil etmek iin, fiil kknn ba sma b prverb'i getirilir, son sesli a harfinin yerine i sesli harfi:
105.

konur ve fiil kknn sonundaki d harfinin yerini e taks alr. nc ekil fiillere ait rnekler: Mastar
:

Fiil kk

Emir

betlandn brgandn
68

betland binqand

bbetline bibinqine

cerbandn andn randm debrandn drandn ecbandn elimandm ezbandn feltandn guhrandin hejandin hejmirandm helandin heliqandin heyirandm honandm jyandn kelandin kesibandm kezbandn ksandn lehiqandin lerzandn lewitandm meyizandm mrandn nehwirandin neqandm nvisandn pejrandn pehxandin pijandm qedandin qedimandin

cenband and rand debirand dirand eciband elimand eziband felitand guhrand hejand
hejmirand heland hehqand heyirand honand iiyand keland kesiband keziband kiand lehiqand lenzand lewitand meyizand mirand nehwirand neqand nivisand pejirand pehxand pijand

bicenbine biine bierine bdebrine bdrine becbine biehmine bezbine bifehtine

biguhrine
bihejine bhejmrine biheline bihehqine bheyrine bihonine b jiyine bikeline bkesbine bkezbine bkine bilehiqine blerzine bilewitine bmeyzine bmrine binehwirine bmeqine bnvisine bpejrine bipelixine bpjine

qedand qedimand

biqedine
biqedimine
69

qehirandin qeliandin qetandin revandm njandm sexwirandm strandm andn emrandn eniqandm ewitandm knandin tefandm telifandm temirandm tenkandm teyisandm tpsandm werandm weandin
xemilandin

qehirand
qehand qetand revand njand sewxirand strand and emirand

xeandm zehqandm zewicandin zvrandn


:

eniqand ewitand knand tefand tehfand temirand tenkand teyisand tirsand werand weand xemiland xeand zeliqand zewicand zvrand

biqehirine biqeliine biqetine birevine binjine bisewxirine bistrine biine bemrine bieniqine biewitine biknine bitefine btelfine
btemrine bitenkine bteysine btrsine biwerine biweine bixemiline bixeine bizeliqine bizewicine bzvrine

Not Birinci gruba ait bileik fiillerin andn* ile bitenleri de. emir ekillerini, yukarda gsterilen ekilde tekil ederler:

vemrandn

vemrand
BLM
:

vemrine
26

106.

ki

KURALA UYMAYAN FLLER cins kurala uymayan fiil vardr.

70

Birinci cins kurala uymayan fiillerin kkleri, emir halinin muntazam bir ekilde tekiline imkan vermezler. Fakat emir. imdiki zaman ve gelecek zaman kiplerinin muntazam bir ekil de ekimini salarlar.
107.

Bu tr fiillere ait rnekler:


Fiil Rk
:

Mastar :
Avet n

emir:

retn mtin
sotn patn kotn

avt rt mt
sot pat

bavje birje bimje


bsoje

bipje
bikoje bikuje bidoe

kutn dotn

drn ctn
jin
zan

kot kut dot dr ct


M

bidr
bico biji

za

biz
bajo bio

ajotn
utn
pan

ajot ut
pa

kestn
gotn krn

kest
got kr

bip bik bibje


bke bibe bimine bibine bnve bkeve bmale

birin man (mayin) ditin nvin (nvstn). ketin maltn

bir
ma

axaftin
xwann

dit nvi (nvst) ket malt axaft


xwar

baxve
bixwe
71

xwendin
xwestin

xwend
xwest

htn

hit

bixwine bixwaze bihle

BLM
108.

27

kinci tr kurala uymayan fiillerin emir hali, imdiki zaman veya imdiki zaman ve gelecek kiplerinin ekimini salamaz. Bu tr fiillerin en ok kullanlanlar unlardr: Anin, hatn, herin, xistin Anin fiilinin emir hali bine dir. Bu emir, imdiki zaman ki pinin ekimini salamaz, fakat gelecek zaman kipinin ekimini calar. Anin fiilinin imdiki zaman kipi: Ez tinim, tu tini, ew tine Em tinin, hon tinin, ew tinin Olumsuzu : Ez na yenim, tu na yni, ew na yne Em na yenin, hon na yenin, ew na yenin Anin fiilinin gelecek zaman kipi: Ez binim, tu bini, ew bine Em binin, hon binin, ew binin Hatn fiilinin emir hali were dir. Bu emir, ne imdiki zaman ne de gelecek zaman kipinin ekimini salar. Hatin fiilinin imdiki zaman kipi: Ez tm, tu t, ew t Em tn, hon tn, ew tn Olumsuzu: Ez na ym, tu na y, ew na y Em na yn, hon na yn, ew na yn Hatin fiilinin gelecek zaman kipi: Ez bm. tu b, ew b Em bn, hon bn, ew bn
72

109.

Bir geili ve bir geisiz fiilin ekim cetveli: Krn kr bke, ketin ket bkeve Mode indicatif (Haber kipi)
Di'l gemi
i

mn kr te kr wi, we kr kr me we kr war kr

Ez ketim tu keti

'

ket ketin em hon ketin ketin ew


ew

Mi 'li gemi
Mn krye te krye
wi, w
me we
!A".n

krye krye krye krye

ketime ketiyi ew ketye ketine em hon ketine ketine ew


ez

tu

imdiki zama
Mn dikir te dikir
wi, w dikir
me

yes i
ez

we wan

dikir dikir dikir

dketm dketi ew dket em dketn hon dketn dketn ew


tu
:

2.

ekil

Mn dknye te dkrye
wi, w dknye me dkrye
we
wan

dknye dkrye

dketme dketyi dketye ew em dketne hon dketne dketne ew


ez

tu

73

Di'li gemiin hikyesi : Mn kr b ez te kr b tu wi, w kr b ew me kr b em we kr b hon wan kr b ew

keti keti keti keti keti keti

bm b b bn bn bn

ekil : Mn kr b te kr b wi, w kr b me kr b we kr b wan kr b


2.

b b b b

b b

ez tu ew em hon ew

keti keti keti keti keti keti

b b b b b b

bm b b

bn bn bn

Mode optatif (istek kipi) Mn bkra ez bketama te bkra tu bketaya wi, w bkra ew bketaya me bkra em bketana we bkra hon bketana wan bkra ew bketana

Mode Conditionnel (art kipi) Pass (Gemi) Mn kr buya ez keti buma te kr buya tu keti buya wi, w kr buya ew keti buya me kr buya em keti buna we kr buya hon keti buna wan kr buya ew keti buna 2. ekil (Gemi) : mn bkra ez bketama te bkra Tu bketaya ew bketaya wi, w bkra
:

74

me bkra we bkra wdn bkra

em bketana hon bketana ew bketana

Mode Subjonctif (Dilek kipi)


(imdiki zamann hikayesi) : Mn kr bwa ez keti te kr bwa tu keti wi, w kr bwa ew keti me kr bvva em keti we kr biwa hon keti wan kr bvva ew keti
Not
:

biwam
bvva bvva bvvan

biwan biwan

Dilek kipinin gemi zaman iin u iki ekil de kullanlr:

1.

ekil

te
2.

Mn kr be kr be...

ez keti bam tu keti ba...

ekil

Mn kr be te kr be

ez keti bam tu keti ba

Mode Indicatif (Haber kipi)


imdiki zaman Ez dikim tu diki
:

ew dike em dikin hon dikin ew dikin Gelecek zaman ez bkm tu bki

ez tu ew em hon ew
:

dkevm dkevi dkeve dkevn dkevn dkevn

ez bkevm tu bkevi
75

ew em hon ew

bke bkn bkn


bkn

ew em hon ew

bkeve bkevn bkevn


bkevn

Mede Subjonctif (dilek kipi) imdiki zaman ve gelecek:


bkm bki bke bkn bkn evv bkn
2.

ez tu ew em hon

ez tu ew em hon ew

bkevm bkevi bkeve bkevn bkevn bkevn

ekil
kr kr kr kr kr kr

Ko ez

bm
bi

ko ko ko ko ko
110.

tu ew em hon ew

be bin bin bin


ki

ko ko ko ko ko ko

ez tu ew em hon ew

keti keti keti keti keti keti

bm
bi

be bin bin bin


kul

aret edelim
ko ez bm ko tu bi ko ew bi

bn (verbe tre) fiilinin aadaki kipi


ko em bin ko hon bin ko ew bin

lanlr:

Malikiyet fiili hebn, birinci grup zamirler ile ekildii za man mevcut olmak anlamn verir. Bu sebeple, tabii olarak bn fiilinin taklarn alr: Ez heme, ez hebm...
111. 112.

Birinci grup bileik fiillerin en ok kullanlanlar:


Anin: deranin, danin, hlanin.

76

Bn: rabn, vebn. Dan: berdan, dadan, derdan, hldan, vedan, badan. Avtm: hlavetn. Hatn: dahatn. Ketin: daketn, raketin, derketn. Krn: dakrn, derkrn, hlkrn, rakrn, rekrn, vekrn, a krn. Ksandn: hlkandn, dakandn. Kutn: vekutn.

andn: weandm, daweandin, vereandn. Mrandn: vemrandn. Xistm: daxistin, derxistm, raxistm, txistin. Xwarm: vexwann. Xwendin: vexwendm.
113.

Birinci grup bileik fiillerin tekiline yardm eden balca


:

n ekler
Ve

Vebn, vedan, veiandn, vekrn, vekutn, vereandn, ventn, vexwarm, vexwendin. Rn Rabn, rakandn, rakrn, raxistin. R Rekrn, rdan. Der Deranin, derdan, derxistin, derketn, derkrn. Da Dadan, dahatn, daketn, danin, daweandm, dakrn. We Weandm. Hl Hlanin, hlavetn, hlavvstn, hldan, hlkandn, hlkrn, hlmatn, hlpertn. R rntn. Ber Berdan. Wer Wergirtin.
77

BLM:
ZARF
114.

28

(Hoker)

Balca basit ve bileik zarflar


:

Yer zarflar
L

dereke din, dormador, di dora... de, he, ha, j vr da, j l hundur, j derve, di pt... de, di p de, l pa, l p, jorin, jrin, i vr, l hre, l w, dr, l her der, j drve, l k, l ber, l pa, v der, w der, klek, l k der, kda, vrda. wda, rex, arnkar.

w da,

Zaman zarflar

Hnge, iro, wext ko, hema, dember, ber, beri, zka. zkani, herhal, damen, j hnge ve, eydi, j vr ve, dawl, tali, pa, duhi, pr, sbeyni, sbe z, prar, di ch de, btrper, nagehan, di wext ber da, borani, tu car, nho, car car, keng, ca rna, pericar, bstki, hero, isal, z, dereng, derengani, ax, king, tavl, hj, j mj ve, zda, gavek, hertm, hergav, tim, par, eva di, eva dtr.
Azlk-okluk zarflar
:

Bes, end, hj, b xwe, hindik, km, iqas, hinde, zehf, gelek, pr, betr, prtr, hine, kemtr, ewend, heke, ger, eer, hevqas, zeyde, hew, ew end, ew qend, iqend.
Hal zarflar
:

Hol, wiha, wilo, werge, ji, pev re, b hev re, zor, qewi, xiraptir, tir, layiqtir, b qasi, to, awan, qesdane, batr, ma, re, nemaze, lez, durust, qenc, hdi, hdika, hdi hdi, dor b dor, bere bere, ci b ci, cot b cot, yeko yeko, b paki, b rasti, p der p, r b r, rasterast.
78

Olumluluk zarflar

Bguman, bik, bel, er, dibe ko, nexwe.


Olumsuzluk zarflar
115.
:

N, ne, na, no, me, tu, yek car, hi, qet.

aret edelim ki b, i, ane, ahi ve ka edatlarnn yardmyla birok yer zarflar tekil olunmaktadr.
rnekler B rasti, b paki.b edeb, b nermi, b diqet, b elengi, b svkahi, aqilane, mirane, comerdane, ciwanmrane, ehmeqane, ehsiwarane, b dzka ve b.g.
:

BLM:
116.

29

EDAT

(DAEK)

Basit ve bileik edatlar: l, j... re, piti, beri, b... re, dgel, di nav... de, di... de, der, j, j... ve, pa, l pa, hema, l ber, p, di dma, l, di nziki... de, tevi, ewe, hei, j p ve, her end ji, j xeyni, di... re, b, di nav re, l ba, l cem, l nk, ber b, ber b ve, b, gava, l gora, d' bin... de, l ser, di ser... re, di bin... re, eve, di nav bera, di nav beyna, j ber v yek, di tenta... de, l cih, seba, bal, l p, pey, d, ango, qandi.

BOLUM:
117.

30

BALA

(Ghanek)

Basit ve bileik balalar : J, hol, wiha, wilo, j ber ko, her end ji, wek, mina, ango, . gava, wek, l, j qeneve, hem, werge, an, lewra, j lewra.
79

keng, endane, piti ko, an ne, heke, bla be, her hal, ta ko, da ko, heta ko, hema ko, benya ko, j ber v yek, j dema ko, j wext ko, ne, ditki, her weki, ko, b ert ko, lewma.
118.

NLEM

(Banean)

Basit ve bileik nlemler:


Ax l mn! Ax l mn ezo! Ax l mm ez! Hey! Ho! Ya! Lo! lo lo L! L l! Hey l! Hey lo! Ax! Geli! Way! Way l mn! Way l mn ezo! Way l mn ez! Ya bo! Ya d! Geli nlemi bilhassa hitabette kullanlr. rnek:

Geli Kurdan! Geli welatiyan! L ve lo nlemleri kelimenin sonuna eklendikleri zaman ve o eklinde kullanlrlar: Dotmam! Ke! Psmamo! Hevalo!

119.

eitli cmleler ve ifade ekilleri:

Ez j Dyarbekre tm. Ez dm Dyarbekre. Mn j wi re kebek da. Mn ktebek da wi. Mn irokek got wi. Mn irokek not . Mn ktebek da y. Roj j bona hemyan dibinqe. Dhi >/ar, bray mn, b end hevalan re sinemaya. Ez b ditna we gelek bextiyar im. Gul, iekeke bhndar e. Zaro b qelema xwe wazifa xwe ya krdi dnvise. Ez te bibim mal. Bav te l mal e. Te xirabi kr, te d beinn. Hj wext dbore, ew b nesaxiya xwe dhese. Ev kitb j bona te ye. Ez j te hez dikim. Ez heji te dikim. Ez bawer dikim ko ew nesax e. Wan dixwest ko em guhdarya dengbji bkn. Eve mrove ko mn dhi dit. Nav xwe j mn re bje.. Mn nav xwe j te re got. Mn nav xwe qot wi. Ez eydi n zanm i k me. Eve kitba xweha te ya mezn. Taxeyek j taxeyn bajr i dr. Daxwaza mn hemi eve ko hon ,erfraz bin. Ez mnekarm ko hon poman me bin. Bawer dikim ko zaro hemi ba m. Dve bfkrn ko wext dbore. Bdn eql /we ko wext dbore. Gava serma t hm teyr dn germyanan.
80

Str dibmqin. Yn ko dibmqin str in. Ez j we re dbe|m. J we re ye ko ez dbejm. Ew ayesteye ko dyaryeke bdn . Ez dzanm ko hon l w bn. Ez guman dikim ko ew b. Na keve ser mn ko ew b. Ez axaftma mrovan dbhism. Ez guh ddm
reyina Beyan. Ez dixwazim herim. Ez dikim herim. Mn dve, ez iro kaxezek bnvism.

FRANSIZCA - KRTE - TRKE GRAMER TERMLER

Accord, n. Adjectif, n Adjectif demonstratif Adjectif indfini Ad|ectif interrogatif

Hevgredayi, m. Rengdr, m. Rengdra arki Rengdra nebnavkri Rengdra prsyarki Rengdra jmarln

Uygunluk Sfat

aret sfat
Belirsiz sfat Soru sfat Say sfat

Ad|ectif
numeral Adjectif numeral cardinal Adjectif numeral ordinal Adjectif qualitatif Adwerbe Article, n. Affirmatif Analyse, m. Attribut, n. Comparatif

Rengdra jmarin ya rasteder Rengdra jmarin ya paydayi Rengdra wesfin Hoker, m. Veqetandek, m.
Erini

Asal saylar
Sra saylar
Nitelik sfat Zarf

Complment

Hrindari, m. Xuyadar, m. Berhevda Serve

Tanm harfi Olumlu Tahlil Ykle Kyaslama sfat Nesne, tmle


81

Complment direct Comlment

Serveya rasteder Serveya nerasteder indirect Hevedudani Compos Gihanek, m. Conjonction, m. Conjuguer Leparandin Laperi, m. Coniuguson Dengdar, m. Consonne, m. Tewang, m. Dclinaison, m. Tewandin Dcliner Duxime personne Kes diwemin Diphtongue, m. Pevdak, m. Hredar M, m. Drv, n. Drv prsyarki Drvandm Dema pai Zayend, m. Rzman, m. Tof, m. Dirok, m. Biserxwe Rader, m. Bonya berdest
Banean m. Pirsini Tip, m. Vije, m. Pwar, n. Grdek, m

Dz tmle
Dolayl tmle

Bileik Bala Fiil ekimi Sessiz harf sim ekimi sim ekmek kinci ahs Tek ses veren ift harf Klm
Dii Biim

Diminutif Feminin, n. Forme, m. Forme interrogative Former Futur Genre, n. Grammaire, m. Groupe, n. Histoire

Indpendant
Infinitif

mparfait
Interjection, m. Interrogatif Lettre, m. Littrature, m.
Locution,
m. Majuscul, m. Minuscule, m.
82

Hrdek,

Soru biimi Tekil etmek Gelecek zaman Cins Dilbilgisi Grup, kme Tarih Bamsz Mastar imdiki zamann hikyesi nlem Soru Harf Edebiyat Yerel, lokal Byk harf Kk harf

Mode, n. Mode conditionnel Mode impratif Mode indicatif Mode infinitif Mode optatif Mode participe Mode subjonctif Mot, n. Mot invariable Mot variable Negatif Neutre Nom, n. Nom commun, n. Nom propre, n. Nom compos, n. Orthograpfe, m. Particule enclitique, m. Pass (temps)

Rawe, m. Raweya gerini Raweya ferman'

Raweya pkeri
Raweya rader Raweya gerane,

Kip (fiil k.) art kipi Emir kipi Haber kipi

Raweya biwar Raweya blani Bje, m. Pirs, m. Bjeya neguhrbar Bjeya guhrbar
Neyini Ntar Nav, n. Pirenav, n. Serenav, n.

Mastar stek kipi sim ve sfat fiil..


Dilek kipi Kelime

Deimez kelime Deien k. Olumsuz Ntr


sim Kollektif isim zel isim

Nav hevedudani
Rastnivisi

Bileik isim mla usul


yelik taks

Veqetandek, Dema bori Bonya tdayi Bonya ddar Birn qiset Komek, m.
Pirejmar,
m.

m.

Pass-compos Pass-simple
Partie du discour Phrase, m. Pluriel, n. Plus-que-parfait

Gemi zaman Di'li gemi Mi'li gemi

oul
Di'li gemiin

Bonya iroki
Newe, m.

hikyesi

Posie, m.

Pote, n.

Potesse

Helbest Newekar, Helbestvan Newekar, Helbestvan

RDE

la ir

^
83

Positif

Premire personne Prsent Prverbe, n. Prposition, m.


Pronom, n.

Belani Kes yekemin Dema niho Berlker Daek, m. Pronav, n.

Pronom contract
Pronom demonstratif Pronom indefini Pronom interrogatif Pronom personnel Pronom possesif Pronom relatif Prosatcur, n. Prose, m. Proposition, m. Racine, n. Radical, n. Ryme, m. Singulier, n. Substantif, n. Sujet, n. Superlatif Syllabe, m. Syntaxe, m. Terme, n. Terminaison, m.

Pronav
lihevxisti

Msbet Birinci ahs imdiki zaman Fiil ncs (n eki Edat Zamir Bileik veya ksalmal zamir Pronav iarki
Belgisiz zamir

aret zamiri
Pronav nebnavkri Pronav prsyarki Pronav kesin Pronav xwediti Pronav girki Pekar Pe, m. Hevok, m.
Ra, n. Rader, n. Hevden, n. Yekejmar, n. Navder, n. Kirde, n. Berhemin Kit, m.

Soru zamiri ahs zamiri Malikiyet zamiri lgi zamiri

Cmle
Kk
Fiil kk

Tekil sim

Tevgerzani, m. Navlk, m. Dawini, m. Troisime personne Kes sewemin Verbe, n. Lker, m. Verbe la Lkera lebati voie active
84

zne, fail Byltme sfat Hece Sz dizimi


Terim Tak (son ek) nc ahs
Fiil

Aktif fiil

Verbe a \a voie passive Verbe auxiliaire Verbe compos Verbe impersonnel Verbe intransitif Verbe irregulier Verbe personnel Verbe pronomina!

Lkera tebati
Lkera arikar Lkera hevedudani Lkera nekesin Lkera neg^rani Lkera brz Lkera kesin Lkera pronavki Lkera rzdar Lkera xwer Lkera gerani ewane, m. ewane krn Hodeng
Deng, n.

Pasif fiil
Yardmc fiil Bileik fiil Gayriahsi fiil Geisiz fiil Kurala uymayan fiil ahsl fiil Dnl fiil Kurala uyan fiil Basit fiil Geili fiil Nazm Nazm haline getirme nlem Ses Sesli harf Ksa sesli harf Uzunsesli harf

Verbe rgulier Verbe simple Verbe transitif Vers, n.


Versifier

Vocatif
Voix, m.

Voyelle, m. Voyelle courte Voyelle longue m.

Dengdr Dengdra kurt Dengdra dirj

simlerin sonuna konan n harfi, kelimenin nr (erkek); m (dii olduunu iaret etmektedir.)

85

You might also like