T. C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

BALKAN HARBNDEN KURTULU SAVAINA TRK DENZ STRATEJS

BLENT DONBALOLU YKSEK LSANS TEZ

GEBZE-2007

T. C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

BALKAN HARBNDEN KURTULU SAVAINA TRK DENZ STRATEJS

BLENT DONBALOLU YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN YRD. DO. DR. CEMAL ZEHR

GEBZE-2007

ZET
TEZN BALII YAZAR ADI : Balkan Harbinden Kurtulu Savana Trk Deniz stratejisi : Blent DONBALOLU

Balkan Savalarndan Kurtulu Savana Trk Deniz Stratejisini incelerken esas amacmz aslnda Osmanl Devletini bu savalarda bir gerek bir stratejisinin (zellikle Balkan Savalarnda) olmadn anlatmak olacaktr.

XIX. yy. ikinci yarsnda Avrupada meydana gelen kamplamalar 1. Dnya Savana giden yolda dnyann tansiyonunu olduka ykseltmitir. Bu srete yaanan gelimeler Osmanl mparatorluunu Balkan Savalarna ve 1. Dnya savana srklemitir.

Balkan Savalarnda Trk donanmas, hazr olmadan savaa girmitir. Yneticiler de byle bir sava beklemedikleri iin donanmann nne bir strateji koyamamlardr. Donanmamz Balkan Savalarnda Karadeniz Harekat, atalca Savunmas, Ege Denizi Harekat, mroz ve Mondros Deniz Savalar gibi olaylar gerekletirmi ve bunlarn hepsinde etkisiz kalmtr. Sadece Hamidiye gemisinin yapt Akn Harekat heyecan uyandracak baarlar elde edebilmitir.

1. Dnya Sava ncesinde Osmanl Devleti Balkan Savalarnn verdii dersle etkin bir donanma hazrlamaya alm ancak baarl olamamtr. ngiltereden sipari edilen Readiye ve Sultan Osman Dretnotlarna el konulmu ve verilmemitir. Buna karlk Osmanl Devleti Almanyann iki gemisine el koymu ve bu husus savaa girmemize vesile olmutur. Yavuz ve Midilli ad verilen bu gemiler donanmamzn dier gemileri ile Karadeniz, Marmara ve Egede harekatlar yapmtr.

1. Dnya Savann en kanl Savalarndan biri olan anakkale Savanda Trk Donanmas savunma harekat gerekletirmi ve bu kapsamda mayn harbi ile etkili olmutur. Nusrat Mayn Gemisinin dedii maynlar harbin kaderini etkilemi ve tilaf Devletlerinin byk bir karma yapmasna ve harbin uzamasna sebep olmutur. iv

1. Dnya savanda kazanlan baz baarlar stratejik anlamda baar olmayp taktik baarlardr. Savan geneline baktmzda bu grlebilir.

Kurtulu Savanda ise stn yneticilerin elinde donamaya nemli grevler verilmi ve ortaya bir strateji konmutur. Savata zellikle Karadenizde deniz nakliyat grevi baar ile yaplmtr. Ayrca Alemdar, Rsumat, ahin ve Gazal gibi gemilerimiz stn baarlar ile destanlamlardr. Bu savata Mustafa Kemal Atatrkn stn sevk ve idaresinde donanmamza hedef ve strateji izilmi, denizcilerimiz kendilerine verilen grevleri

kahramanca yapmlardr.

SUMMARY
TITLE WRITER : Turkish Naval Strategy From Balkan Wars to Independence War : Blent DONBALOLU

During this research of Turkish naval strategy, our aim is telling that, from beginning of Balkan Wars till the Turkish War of Independence, Ottoman Empire had no real war strategy especially during the War of Balkan).

After XIX. century, grouping actions of Europian countries, made worlds tension higher on the way of World War I. Some happenings that were occurred in this period, took Ottoman Empire to the World War I.

Turkish Naval Forces entered to Balkan Wars without any preparation and strategy. So at Black Sea Operation, Imroz and Mondros Sea Wars, atalca Defense, Aegean Sea Operation, naval forces became unsuccessful. Just Hamidiye naval ships Akn Operation was becomed successful.

After the Balkan Wars lack of success, Ottoman Empire tried to build a new strong naval army, but they couldnt do. England sequestrated Readiye and Sultan Osman Dretnots which were ordered before. Because of this, Ottoman Empire sequestrated the two war ship of Germany and so entered to World War I. These ships, Yavuz and Middilli, participate operations with other ships at Black Sea, Marmara Sea and Aegean Sea.

World War I.s one of the most bloody war occurred at Dardanelles with Turkish Naval Forces. The mines that were mined by Nusrat Minesweeper affected the destiny of war. Entente Governments tried to pass Dardanelles by land so the war was gotten longer.

During World War I., gained successes were not strategical but tactical success. This could seen at general of the war. vi

But in the Turkish Indepedence War, gained successes were strategical. Especially sea transportation duties had maden successfuly at Black Sea. Also War ships Alemdar, Rsumat ahin and Gazal wrote great epics. Naval Forces and Army who is under order of Mustafa Kemal Atatrk executed all orders heroically.

vii

TEEKKR
Bu almada katks olan bata tez danman Yrd. Do. Dr. Cemal Zehire, Do. Dr. Mesut Hakk Cana, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Akademisyenlerine, stanbul Deniz Mzesi Komutanl personeline, Tarihi Deniz Arivi ube Mdrl personeline ve bu tezin hazrlanmasnda bana her trl yardm yapan ve engin sabr ile benden desteini esirgemeyen deerli eime teekkr ederim.

viii

NDEKLER
Balk Sayfa

KAPAK KAPAK KABUL VE ONAY SAYFASI ZET SUMMARY TEEKKR SAYFASI NDEKLER DZN KISALTMALAR DZN EKLLER DZN

i ii iii iv vi viii ix xi xii

GR 1. BLM BALKAN SAVALARINA DENZDEN BAKI 1.1. 1.2. Avrupada Ykselen Kamplama ve ttifaklar Sava ncesi 20. Yzylda Uluslararas G Dengeleri 1.2.1. tilaf ve ttifak Devletlerinin Genel Durumu Fransa ngiltere talya Almanya Rusya Avusturya-Macaristan 1.2.2. Avrupada Gelien Siyasi ve Askeri Hareketler 1.2.3. XX. Yzyl Banda Deniz Gc Mcadelesi 1.2.4. Osmanl Devletinin Durumu ve ttifak abalar 1.3. Balkan Harbinin Siyasi Askeri Nedenleri 1.3.1. Balkan Devletlerinin Genel Durumu Srbistan Karada Yunanistan

1 3 3 11 11 11 11 12 13 13 14 15 18 21 23 23 24 24 26

Bulgaristan Romanya 1.3.2. Makedonya Sorunu 1.3.3. II. Merutiyetin lan ve Balkanlara Etkileri 1.4. 1.5. I. ve II. Balkan Savalar Balkan Harbinin Deniz Cephesi 1.5.1. Balkan Devletlerinin Deniz Gcnn Durumu Yunanistan Bulgaristan 1.5.2. II. Merutiyetten Harbin Balangcna Osmanl Donanmasnn Durumu 1.5.3. Personel Durumu 1.5.4. Osmanl Devletinin Materyal Durumu Silah ve Cephane Kmr 1.5.5. Osmanl Devletinin Seferberlik Hazrlklar 1.5.6. Osmanl Yunan Kuvvetler Mukayesesi 1.6. Balkan Savalarnda Osmanl Donanmasnn Deniz Harekat 1.6.1. Karadeniz Harekat 1.6.2. Karadeniz ve Marmara Harekat 1.6.3. atalca Cephesine Donanma Destei 1.6.4. Ege Denizi Harekat 1.6.5. mroz Deniz Sava 1.6.6. Mondros Deniz Sava 1.6.7. Hamidiyenin Akn Harekat 1.7. 2. Balkan Savalarnda Trk Deniz Stratejisinin Deerlendirilmesi

26 26 27 34 38 39 39 39 43 45

53 58 58 59 60 63 67 67 75 78 81 85 91 96 100 102 102

BLM 1.DNYA SAVAINDA TRK DENZCL 2.1. Birinci Dnya Sava ncesinde Osmanl Deniz Gcndeki Yenileme Hareketleri 2.2. 2.3. Savan Balamas ve Dretnotlara El Konulmas Sultan Osman ve Readiyenin Durumlar 2.3.1. Sava ncesi Durum 2.3.2. El Koyma Karar; Siyasi, Hukuki ve Mali Sonular 2.4. Yavuz Sultan Selim ve Midilli Osmanl Donanmasnda

112 115 115 118 123

2.5. 2.6.

Donanmann Amiral Souchon Emrine Girmesi Donanmann Sava Hazrl 2.7.1. Dnya Harbinde Yavuz Zrhls ve Midilli 2.7.2. 1915e Kadar Olan Faaliyetler 2.7.3. Yavuz ve Midillinin Katld 1915 Yl Deniz Harekat 2.7.4. Yavuz ve Midillinin Katld 1916 Yl Deniz Harekat 2.7.5. Yavuz ve Midillinin Katld 1917 Yl Deniz Harekat 2.7.6. Yavuz ve Midillinin Katld 1918 Yl Deniz Harekat

126 129 132 134 136 148 143 145 151 151

2.8.

anakkale Deniz Sava 2.8.1. Mttefik Denizalt harekatna Kar Osmanl Deniz Kuvvetleri'nin Aldklar Tedbirler 2.8.1.1. 2.8.1.2. anakkale Boaz'nda Marmara Denizi'nde Mttefik Denizaltlarna Kar Alnan Tedbirler 2.8.2. Osmanl Donanmas 2.8.2.1. 2.8.2.2. Mnferit Hareketler Muavenet-i Milliye Muhribi'nin Goliath Zrhls'n Batrmas 2.8.2.3. 2.8.2.4. 2.8.2.5. Destek Harekat Deniz Nakliyat ve Korunmas Muhabere

151 154

158 158 160

161 166 174 175 175

2.8.3. anakkale Muharebelerinde Mayn Harbi 2.8.3.1. Mstahkem Mevki Komutanl'nn Hazrlklar ve Mayn Hatlarnn Takviyesi 2.8.3.2. Denizaltlara Kar A ve Torpido stasyonlar Kurulmas ve Serseri Maynlarnn Kullanlmas 2.8.3.3. 2.8.3.4. Mttefiklerin Harekat Nusrat Mayn Gemisi'nin Erenky Koyu'nda Kurduu Engel 2.8.3.5. Maynlar Temizlenememe Sebebi

183

185 190

192 193

2.8.4. 18 Mart 1915'te anakkale Boaz'na Ynelik Byk Deniz Taarruzu (Boaz'n Zorlanmas) 2.9. Birinci Dnya Harbinde Yaanan Dier Olaylar 2.9.1. Demirhisar'n Akn

203 203

2.9.2. Sultanhisar Bir Denizalty Batryor 2.9.3. Pelengiderya Gambotunun Bat 2.9.4. Peykievket Yaralanmas ve Barbaros Zrhlsnn Bat 2.9.5. Bir Fransz Denizaltsnn Zapt ve Yarhisarn Bat 2.10. Savan Sona Ermesi Mondros Mtarekesi ve Trk Donanmas III. BLM KURTULU SAVAINDA TRK DENZCL 3.1. Milli Mcadele Balangcnda Deniz Kuvveti Oluturma abalar. 3.1.1. Mondros Mtarekesi Sonrasna Genel Bak 3.1.2. Umur- Bahriye Mdrl ve Bahriye Dairesi Reisliinin Tesis Edilmesi 3.2. Kurtulu Savandaki nemli Deniz Olaylar 3.2.1. Karadeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.2.2. Marmara'da Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.2.3. Ege ve Akdeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.3. Kurtulu Savanda Grev Alm Baz Gemilerimiz ve Yaptklar Faaliyetler 3.3.1. Alemdar Romrkr 3.3.2. Rsumat 4. nolu Vapur 3.3.3. ahin Vapuru 3.3.4. 1 Ve 2 Nolu Motor Gambotlar ve Enosis ilebinin Zapt 3.3.6. Gazal Romrkr ve Urania 3.4. Savan Sonunda Yaanan Gelimeler 3.4.1. Lozan Bar Antlamas'nn Deniz ile lgili Hkmleri 3.4.2. stiklal Harbi'nde Bahriyemize Genel Bak SONU KAYNAKA

204 205 206 206 207 209 209 209 211

216 216 233 242 247

247 256 261 267 274 278 278 280 282 284

KISALTMALAR DZN
MD TCG Makedonya Devrimci rgt Trkiye Cumhuriyeti Gemisi

xi

EKLLER DZN
ekil Sayfa

eki 1. 18 Mart 1915 gn 10:00 - 12:00 arasndaki harekatn durumunu gsteren kroki

205

ekil 2 - Trk Tabyalarndaki Toplardan Biri (40 mm Krupp Topu) Ate 206 Esnasnda ekil 3-18 Mart 1915 - Bouvet Batyor. ekil 4 - stiklal Harbi Sresince Tesis Edilen Deniz Tekilleri ekil 5 - Karadeniz'de Deniz Nakliyatnn Gerekletirildii Stratejik Hatlar ekil 6-Lozan Grmelerinden Bir Sonu Alnamamas zerine 07 ubat 1923 Trihinden tibaren zmit Krfezinde Uygulamaya Konulan Tedbirler 249 208 221 224

xii

GR
Denizcilik insanlarn gllere denizlere ve akarsulara ulamas ile tarihin ilk alarndan itibaren nemli olmutur. Bilinen ilk alardan beri donanmas gl olan devletlerin hasmlarna kar saladklar stnlk tarih sayfalarnda yerini almtr.

Trkler de uzun gemileri boyunca hakimiyetleri altna aldklar topraklarda zaman zaman deniz ile tanmlar ancak kltrel ve sosyolojik yaplar nedeniyle denizcilie mesafeli yaklamlardr.

Trk tarihinde deniz ve denizcilik iin yeni bir r aan olay,1071 Malazgirt Sava ile Trklerin Anadoluya yerlemeleri olmutur. Bu olaydan ksa bir sre sonra 1090l yllarda Emir aka Bey hatr saylr bir donanma ile Egede Trk varln gstermeye balamtr. Anadoluda Beylikler dneminden sonra kurulan Osmanl Devleti de gelimesine paralel olarak donanmasn gelitirmitir. 16. yy. a gelindiinde Osmanl Trk Donanmas dnemin en gl donanmas olmu; Karadeniz ve Ege Denizlerinin yannda Akdeniz de bir Trk gl haline getirilmitir.

Trk denizciliinin o dnemde ki baarsnn esas sebebi yetimi byk Trk denizcileridir. Kemal Reis ile balayan bu anl silsile Barbaros ve Turgut Reislerle en yksek seviyesine ulamtr. (nl, 2007, s.1)

O dnemlerde sadece denizlerde deil nehirlerde de Trk donanmasn grmekteyiz. nce Donanma olarak adlandrlan ve nehirlerde kullanlan donanma Balkanlara ve Avrupaya yaplan byk seferlerde baar ile kullanlmtr. (nl, 2005, s.428) Hafif ve atak gemilerden oluan bu donanma, asker ve malzeme sevkyatnda ok nemli grevler yapm olup o dnemki Osmanl lojistik sisteminin de mkemmelliini gstermesi asndan ayr bir neme sahiptir. Sadece Avrupa seferlerinde deil rnein Badat Seferinde de kullanlan bu donanmaya verilen nem zamanla azalmtr.

Osmanl mparatorluunda meydana gelen gerilemeden tm kurumlar gibi donanma ve denizcilik de nasibini almtr. Donanmann bana ekirdekten yetimi denizciler yerine sarayda yetimi devlet adamlarnn atanmas ve Avrupadaki gelimelerin takip edilememesi gibi sebeplerle Trk denizcilii hzla an gerisinde kalmaya balam ve 19. yy sonlarna gelindiinde imparatorluk ile birlikte kn eiine gelmitir.

Bu almann amac Balkan Savalarndan Kurtulu savana kadar olan dnemde Trk deniz stratejisini incelemektir. Bu durumda yle bir soru akla gelebilir. O dnemde byle bir strateji var myd?Bizim incelememizin amac da bunu aratrmak ve aslnda byle bir stratejinin olmadn ve bunun Trk milletine nelere mal olduunu akla kavuturmaktr.

Balkan Savalar ve 1. Dnya savana giden yolda Avrupada meydana gelen olaylar deinerek ve kamplamalar nemli bir yer tuttuundan almamzn bu hususlara balayacaz. Bu kamplamalarn Osmanl mparatorluunun dnya

paralanmasna yapt byk katklarn yannda silahlanma yarnda

denizciliinin teknolojik gelimesine kazandrd ivme ile de incelenmeye deer olduu kanaatindeyim.

I. BLM BALKAN SAVALARINA DENZDEN BAKI

Bu blmde Balkan Savalarna denizden bir bak yapacak, sava ncesi ve sonrasnda Osmanl Devletinde yaanan gelimeleri deerlendireceiz.Ancak tm bunlardan nce Avrupada yaanan gelimeleri aktarmak savan nedenleri ve sonu ilikileri asndan faydal olacaktr.Bu nedenle ncelikle XIX.yy sonu ve XX.yy balarnda Avrupada yaanan gelimeleri deerlendireceiz.

1.1. Avrupada Ykselen Kamplama ve ttifaklar

Dnya XIX. yzyl sonlarna gelindiinde iki kart blok ile kar karya bulunmaktayd. Bunlar Almanya-talya-Avusturyann oluturduu l ttifak ile ngiltere-Fransa ve Rusyann oluturduu l tilaf bloklaryd. Bu bloklarn olumasnn nveleri Almanyann birliini salamas ile balamaktadr. l ttifakn en gl lkesi olan Almanya,1870-1871 Fransa-Prusya savanda

kazanlan zafer neticesinde birliini tamamlamt. (Merriman, 1995, s.775) Sava sonunda imzalanan Frankfurt Antlamas ile Alman mparatorluu ilan

edilmi,Alsace ve Lorraine Almanyaya braklmt. (Ylmaz, 1998, s.85) Ayrca, bu antlama ile Fransann ylda be milyar frank sava tazminat demesi ve deme tamamlanncaya kadarda Kuzey Fransann Alman igali altnda kalmas kararlatrlmt. Tm bunlar Almanya ve Fransa arasnda yllarca srecek mcadelenin tohumlarn atm ve ittifaklamalara varacak ayrlklara sebep olmutur. Alman Birliinin kurulmasnda en fazla emei geenlerden birisi de hi phesiz Bismarck olmutur. Bismarck 1871 zaferi ile Alman Birliini kurduktan sonra,btn faaliyet ve abalarn bu Birliin korunmasna yneltmitir. Bu eserin yaamasn tehdit edebilecek tehlike;phe yok ki,Avrupa diplomasisinden gelebilirdi. Zira Bismarck,Alman mparatorluunun ortaya k ile Avrupa kuvvetler dengesinin yapsnda esasl bir deiikliin meydana geldiinin bu yeni durumu da Avrupa byk devletlerinin kolaylkla hazmetmeyeceinin bilincindeydi. Bu erevede Bismarckn Avrupa Politikasnn en byk dayana Bar olmutur. zellikle Alman Birliinin ilk dnemlerinde,Avrupada kacak bir 3

savan bu Birlii her zaman sarsabileceini biliyordu. (Armaolu, 1999, s.334) Alman Birliinin bar ierisinde yaamas ve kk salmas karsnda en byk engel Fransa idi. Alsace ve Lorraine blgelerinin Almanlara braklmas Fransada derin yaralar am lkede milliyeti akmlar artmt. Fransann bu durumu Bismarck iin devaml bir endie kayna oldu. Fransann ilk frsatta bir intikam savana gidecei endiesi Bismarckn kafasn kolay kolay terketmedi. Bu nedenle ;

Almanyann d mnasebetlerde bar koruyabilmesi iin Fransann herhangi bir devletle ittifak yapmas ve intikam sava abalar nlenmeliydi. (Ylmaz, 1998, s.88) Fransann herhangi bir devletle ittifak yapmasn nlemek demek,onun ittifak edebilecei devletleri Almanyann etrafnda toplamak demekti. Fransann yalnz braklmas ancak bu suretle mmkn olabilirdi. Yani Fransaya kar Bismark kendisi bir koalisyon kurmalyd. Bu devletler kimler olabilirdi?Herhalde bu ngiltere olamazd. sorunlarla uraan ngiltere bir sreden beri Avrupadan elini eteini ekmi grnyordu. Babakan Gladstone Rusya ile mcadele etmektense onunla anlamay tercih ediyordu. Osmanl imparatorluunu devam ettirmek iin Rusyann karsna kmak anlamszd. Gladstone iin nemli olan Rusyann stanbula Msra ve Svey Kanalna el srmemesi ve fazla yaklamamasyd. Bu artlarda kara ordusu da bulunmayan ngilterenin ne Fransa ne de Almanya iin bir mttefik olmas beklenemezdi. Dier taraftan Fransa talya mnasebetlerinin de durumu da talyann Almanyaya balanmasna imkan vermezdi.

Her ne kadar talyanlarn 1870 Eyllnde Romay igal etmeleri Fransz kamuoyunda byk tepki yaratm ise de o srada, Fransann banda bulunan A. Thiers,bu ie ve talyan birliine bir olup bitti olarak bakyordu ve Roma yznden talya ile bir sorun kartmay gereksiz gryordu. Bu da papa ile mnasebetleri bozuk olan talyann iine yaryordu. talya da biliyordu ki,Thiers Fransann banda bulunduu srece Fransa dan bir saldr beklenemezdi. Byle olunca talyann Fransaya kar Almanya ile birlemesinin de mant yoktu. (Armaolu, 1999, s.337)

Bu durumda geriye Avusturya ve Rusya kalyordu. 1866da Sadova Savanda Prusyadan ar bir darbe yemi olan Avusturya Almanyann ittifak olabilirdi. Bunu nceden gren ve Avusturyann kendisine lazm olacan iyi deerlendiren Bismarck, bu devlet yakn mnasebetler iine girdi. Ve Avusturyada bu yaknlama 4

gayretlerini cevapsz brakmad. nk batda Almanya, gneyde talyann birer devlet olarak ortaya kmas Avusturya-Macaristan mparatorluunun diplomatik faaliyetlerini Balkanlara yneltmeyi ve topraklarnda bu blgede geniletmeye mecbur etti. Bu yeni geniletme siyasetinin 2 temel hedefi ; douda Ege, gneyde Adriyatik Denizi oldu ve Avusturya 1870lerden itibaren bu iki denize kmaya alt.

Avusturyann

bu

yeni

Balkan

politikasn

ekillendirmeye

alt

sralarda,Rusya da Osmanl Devletini Balkanlardan atmak ve Balkan Slavlarn kendi amalar dorultusunda birletirmek iin Panslavizm politikasna girimi bulunuyordu. Bu durum, Avusturya-Macaristan imparatorluu ile Rusyay Balkanlarda kar karya getirdi. kinci olarak da Avusturyann Adriyatik Denizine kma gayreti, Srbistan ile benzer bir menfaat atmas iine girmesine sebep oldu. Bu gelimeler Avusturya-Macaristan mparatorluunu Almanyann yannda yer almaya ve bir Pan-Cermen bloku meydana getirmeye zorlad. (Ylmaz, 1998, s.89)

Rusyaya gelince Bismarck Rusya iin endieleniyor ve Fransa-Rusya ttifaknn Almanya iin hi de iyi neticeler vermeyeceini dnyordu. Byle Bir ttifak gelecekte vuku bulacak muhtemel bir harpte,Almanyay iki cepheli bir savaa mecbur edecek ve Almanyann iki gl kuvvet arasnda skmasna sebep olacakt. Byle bir birleme ihtimali Bismarck iin korkutucu olmu ve buna Bismarckn kabusu denmitir. (Ylmaz, 1995, s.2-3)

Avusturya ve Almanya hzla birbirlerine yaklayorlard. Beustun Avusturya anslyeliinden ayrlmas ile yerine Macaristan Babakan ve Bismarckn dostu olan Andrassy geti. Andrassy 1872 sonbaharnda,mparator Franz-Josephin Berlini ziyaret etmek istediini bildirince Almanya bundan gayet memnun oldu. Bunu haber alan Rus ar Almanya ile Avusturya-Macaristan arasndaki grmelere katlmak istediini belirtti. nk Rusya bu srada Orta Asyada ngiltere ile devaml bir atma halinde olduu gibi ierde de bir takm sorunlar vard. Her ne kadar Fransa ile mnasebetleri iyi ise de ac bir yenilgiden sonra i istikrarn henz salayamam bir Fransaya da gvenemiyordu. Buna karlk

Rusya bir Almanya-Avusturya anlamasnda kendisi iin ok ciddi tehlikeler grd. Sonunda 1872de Berlinde devletin mparatorlar(Almanya-Rusya-Avusturya) 5

topland ve mparatorlar Liginin ilk adm atld. Bu l antantla devletler Avrupa politikalarnda beraber hareket etmeyi ve herhangi bir devletle ittifak yapmamay kabul ediyorlard. Ancak grmelerde herhangi bir belge imzalanm deildi. Fransa grmelerden rahatsz oldu. Rusya grmelerin imzal belgelere dayanmadn belirterek Fransann endielerini gidermeye alt.

1873 ylnda ise yine ayn mparatorluklar arasnda bir antlama yapld ve mparatorlar ttifak kurulmu oldu. Ancak bu ittifak hibir zaman salam temeller zerine oturtulamad.

imparatorlar ittifaknn yeleri 1875-1878 Balkanlar ve Dou krizine sorunlu bir hava iinde girdiler. Aralarndaki anlamalara ramen Rusyann Ayastefanonos Antlamasnda Avusturya-Macaristann karlarn bir kenara itivermesi, aralarnn almasna yetti. Ayastefanos bar zerine ngiltere Rusyaya kar cephe alnca, Avusturya da ngilterenin yanna katld. Berlin Kongresine gelindii zaman,Bismarck Avrupann kuvvet dengesinde, Avusturya-Macaristana daha fazla arlk verdi. Berlin Kongresinin gerek genel oturumlarnda,gerek komisyon almalarnda,Rusya ile Avusturya-Macaristann karlarnn att, hemen btn sorunlarda, Avusturya-Macaristan tuttu. Kongre sona erdii zaman, mparatorlar Ligide sona ermiti. (Armaolu, 1999, s.342-345) Bu dnemden sonra ngiltere ile yaknlamaya balayan Avusturya-Macaristan elinden

karmamak iin Almanya yazl ittifak arayna girdi ve netice de 7 Ekim 1879 Viyanada Almanya ile Avusturya-Macaristan arasnda uzun sreli bir ittifak antlamas imzaland. Bu antlama 1. Dnya Sava bitimine kadar devam edecekti. Almanya, Avusturya-Macaristan ile ittifak yapmakla beraber Rusyadan tamamen vazgemi deildi. Bu ittifaktan sonrada Rusyaya yaklamaya alt. ngiltere faktr, zellikle Berlin rol Antlamasndan oynad. sonra Rusyann Almanyaya Osmanl

yaklamasnda

byk

ngiltere

1878den

itibaren

mparatorluunun toprak btnln korumak politikasndan vazgeerek Osmanl mparatorluunu ykmak ve bu ykntlardan kendisine bal devletler oluturma politikasna balamt. Bu politika Rusyay tedirgin etti ve Almanya-Avusturya blokuna tekrar yaklatrd.

Btn bunlar, 1881de Almanya-Avusturya-Rusya arasnda bir antlama vcuda getirilmesine sebep oldu. (Ylmaz, 1998, s.90) Bylece mparatorlar Antant yenilenmi oluyordu. Ancak bu sefer yazl olarak ve gayet gizli tutularak

imzaland. Bu antlama Avusturya-Macaristan ile Almanya arasndaki 1879 ittifakna hibir halel getirmiyordu. Bu antlama ile Almanya stn bir durum salam olmaktayd ve kendi karlarn salamak iin Osmanl mparatorluu ile hi ilgilenmemi, Osmanl Devletini iki partnerine peke ekmekten kanmamtr.

Birinci mparatorlar Antant, Balkan sorunlar nedeniyle sona ermiti. kincisi de ayn nedenle Avusturya-Macaristann Rusyann Balkanlardaki karlarna aldrmamas nedeniyle 1885de bozuldu. Almanya bundan sonra

Avusturya-Macaristan ve Rusyann ayn ittifak ile bir araya gelemeyeceini anlad. Rusya ile ayr ekilde ba kurma yoluna gitti. Bu arada, Fransann Akdenizdeki yaylmasna kar kan talya tepki olarak Avusturya-Macaristan ile Almanyaya yaklat ve l ttifak olutu. 20 Mays 1882de Viyanada imzalanan antlama ile l ttifak domu oldu. talya bu ittifaka dayanarak Afrikada smrge abalarna giriti. Ancak talya 1. Dnya Savana kadar giden bu kutuplamalarda daha sonra saf deitirecekti. l ittifaka daha sonra Romanya da katlacakt. Bu katlm Viyana Antlamas ile olmayp Almanya ve Avusturya ile yaplan ayr ayr antlamalar ve talyann kabul ile olmutur. Fakat Romanyada 1. Dnya Savanda kar blokta yerini almtr. l ttifak, 1. Dnya Savana kadar Avrupa siyasetinin arlk merkezini tekil etti. Almanya bu gelimeler iinde

zaman zaman ngiltere ve hatta Fransa ile baz antlamalar imzalarken, ngiltere ve Fransa ise yalnzlklarn srdrmeye devam ettiler.

Almanya 1887de Rusya ile Teminat Antlamas imzalamt. Ancak, bu antlama salam bir temele oluturulamam ve daha imza tarihinden itibaren sarslmaya balamt. Rus-Alman ilikileri artk eskisi gibi deildi. 1888 de Alman mparatoru I. Wilhelmin lm ile Almanyann Rusya politikas deimeye balad.

II. Wilhelm zamannda Bismarck grevinden ayrld ve Almanyann Rusyay yannda tutma politikas sona erdi. Almanyadan uzaklamaya balayan Rusya

Fransaya yaklamaya balad ve 17 Austos 1892 ylnda Fransa ile Rusya Genel 7

Kurmay Bakanlar arasnda Askeri Antlama imzaland. Bu antlamann sresi l ttifakn sresi kadar olacakt. Neticede iki devletin ordular arasnda gerek bir ittifak yaplmt. Ne var ki bu antlama hkmetler arasnda imzalanm resmi bir antlama deildi. nk Rus ar her eye ramen Almanyadan ekiniyordu ve Almanyay kkrtmak istemiyordu. Fransa antlamann hkmetler baznda da yaplmas iin aba sarf etti ve bu antlamann hi deilse dileri bakanlar arasnda imzalanmas iin Rusyaya bask yapt. Rusya Almanya ile olan ilikilerini dzeltme abalarna giritiyse de baarl olamad ve Fransann basklarna boyun eerek Mart 1894te Fransa-Rus resmi ittifakn imzalad. Bylece l ttifak karsnda yeni bir ittifak olumakta ve Kuvvetler Dengesi (Balance of Power) (Ergin, s.139) yava yava gereklemekteydi. (Armaolu, 1999, s.391-399)

Btn bunlar olurken

ngiltere yalnzlk politikasna devam etmekteydi.

ngiltere o dnemde kendi smrgeleri ve iileri ile meguld. Ancak, XIX. yzyln sonlarna gelirken, ngiltere bu inziva politikasndan sknt ekmeye balad. Milletleraras mnasebetlerdeki durumu iyi deildi ve tam bir yalnzlk iindeydi. nk,smrgecilik faaliyetlerinin pek ok noktasnda,Avrupann byk devletleri ile atma durumuna geliyordu. Gney Dou Asyada Fransa ile kar atmalarna girmiti. Ayrca,bir Osmanl topra olan Msrn ngiltere tarafndan igali zerine yine ngiliz-Fransz kar atmalar yaanmt. ngiltere

emperyalizmin byk ktas Afrikada Sudan, Kenya, Uganda, Nijerya, Nyasaland, Rhodesya, Transvaal blgelerine hakimdi. (James, 1994, s.213) Bu byk ktada da ngiliz,Alman,talyan ve Fransz smrgecilii kar karya gelmiti. ngiltere

yakn Dou ,Asya ve Uzak Douda ise Rusya ile atma halinde idi. zellikle Rusyann Asya ktasndaki genilemesi ve Uzak Douda ki faaliyetleri ngiltere iin bir endie kayna idi. Bu gelimeler ngilterenin ittifak yapacak gler aramasna sebep oldu.

ngiltere ilk olarak, Rusya ve Almanya ile yaknlamaya alt. En fazla atma durumunda olduu devlet Rusya olduuna gre nce onunla

mnasebetlerini dzeltmesi ve yumuatmas gerekiyordu. 1898 Ocak aynda Rusyaya in ve Osmanl mparatorluu zerinde gizli bir antlama yapmay teklif etti. Bu antlama toprak paylamas deil iki lkenin nfus blgelerine ayrlmas antlamasyd. Ruslar, bu teklifi nemsememi grndler ve Uzak Douda tahrik 8

edici hareketlerine devam ettiler. Bunun zerine ngiltere Almanyaya dnd. 1898 ve 1899da iki turlu ittifak teebbsleri oldu. lk teklif Almanya tarafndan ne kabul ne de red edildi ve oyalamaya brakld. Ekim 1899 da ngiltere Transvaal ile savaa girmesinden sonra Kasm 1899da Almanya ile ittifak denemelerinde bulundu. (James, 1994, s.204) Ancak bu denemelerde baarszlkla sonuland. baarszlklar, ngiltereyi Fransaya dndrd. Bu

Faoda bunalm ve Msr sorununda Fransaya boyun edirilmesi balangta ngiliz-Fransz yaknlamasn zorlatryordu. Ancak mttefiki Rusyadan yeterli yardm gremeyen Fransa, Fransz-Rus ittifakn ngiltereye de ynelecek ekilde geniletmek istedi.

Osmanl mparatorluu ile Almanyann yaknlamas Rusyay rahatsz etmekteydi. Almanya Anadolu Demiryolu irketi ile stanbul-Basra demiryolu

imtiyazn almt. Ayrca Kaiser Mslmanlarn halifesi olan Sultan Abdlhamit vastas ile slam camiasna dostluk mesajlar gndermekteydi. Osmanl Devletinin kuvvetlenmesini arzu etmeyen Rusya Almanyann bu teebbs ve faaliyetlerinden hi holanmad. Almanyann demiryolu projesine itiraz etmemek karlnda

Boazlarn kendisine verilmesini istedi. Diplomatik yalnzlk iinde olan Rusyann ,tek bana Badat demiryolu projesine engel olamayacan bilen Almanya bu teklifi derhal red etti. Dou Sorununda yalnzlk iinde olduunu gren, Rusya Fransz-Rus ittifaknn diplomatik ibirlii alanna da sirayet etmesine de karar verdi. 9 Austos 1899da yaplan yeni bir antlama ile ittifakn amacnn sadece bar deil Kuvvetler Dengesinin korunmas iin diplomatik ibirliini de kapsayaca teyid altna alnd. (Armaolu, 1999, s.440)

Bu arada Fransa, 1902 ylndan itibaren ngiltereye yaklamaya balad. ngiltere kral VII. Edwardn Mays 1903 tarihinde Parisi ziyaret etmesi ve iki lke ilikileri asndan scak mesajlar vermesi Faoda ve Boer Savann kt anlarn silmi ve karlkl ilikiler,samimi bir havaya brnmt. Temmuz 1903 tarihinde ise Fransa Cumhurbakannn iade-i ziyarette bulundu. ttifak mzakereleri balamas Japonyann Rusyaya saldrmasna denk gelen ubat 1904 tarihinde oldu. (Merriman, 1995, s.1014) Nihayet ngiliz-Fransz Entente Cordiale Antlamas 8 Nisan 1904te Londrada imzaland. Bu antlama,l tilaf meydana getiren ilk 9

antlama oldu. Bu antlama ile Fransa dnyann en byk deniz gcne sahip olan ngiltereyi yanna almay baarm oldu. (Ylmaz, 1998, s.92)

ngiliz-Rus ilikileri ise XX. yzyln balarnda iyi seviyede deildi. ngiltere ve Rusya Yakn Dou,Orta Asya ve Uzak Douda kar atmas iinde idiler. 1894-1895 in-Japon sava sonunda Japonyann byk bir g olarak Uzak Douda belirmi olmas Rusyay korkuttu. ngiltere ile Japonya arasnda 1902 ylnda imzalanan antlamadan sonra meydana gelen Rus-Japon savanda Rusya ar bir yenilgiye urad. zellikle,Japon gemilerinin Port Arthura yaptklar saldrlar Rusyann Uzak Dou mparatorluu hayallerini ykt ve ynn kuvvetler dengesi ittifaklarna evirmesine sebep oldu. (James, 1994, s.244) Rusyann Balkanlar ve Osmanl mparatorluundan baka Uzak Dou ve Asyada da, ngiltere hep karsna kyordu. Fransz-Rus ittifak Rusyay, ngiltereye kar yeteri kadar destekleyemedii gibi, l ttifak karsnda da dengeyi salamaktan uzakt. Bu sebeple, Rusyann, ngiltereye yaklamaktan baka aresi kalmyordu. Rus Dileri Bakan Iswolsky Ekim 1906da, ngiltereye ngiliz-Rus antlamas teklifinde bulundu. Bir yllk bir abann sonucunda 31 Austos 1907de ngiltereRusya ittifak antlamas imzaland. (Armaolu, 1999, s.447) Bu antlama ile Rusya, ngilterenin Afganistandaki etkisini kabul ediyordu. Her iki lkede Tibetten uzak duracaklar ve ran iki devlet arasnda nfus blgelerine ayrlacakt. Ayrca Rusya Balkanlardaki ve stanbul zerindeki emellerine, ngilterenin msamaha

gstereceini mit ediyordu. (Merriman, 1995, s.1016) Rusya- Fransa arasndaki ittifak, ngilterenin her iki lke ile ayr ayr yapt antlamalarla l bir koalisyona dnm ve buna l tilaf ad verilmitir. Bu ittifaka 1910 ylnda yaplan Rus-Japon ittifak ile Japonyada katlmtr. te dnya, XX. yzyla yukarda bahsettiimiz iki kart bloun Kuvvetler Dengesi ierisinde giriyordu. Osmanl Devleti ise bu ittifaklamalar ierisinde, nce ngiltereye ardndan da Almanyaya yanayordu. yle ki XX. yzyl baladnda Osmanl Devletinin ittifak antlamasna dayanmayan en byk mttefiki Almanya olarak grnyordu.

10

1. 2. Sava ncesi 20. Yzylda Uluslararas G Dengeleri

1. 2. 1. tilaf ve ttifak Devletlerinin Genel Durumu

XX. yzyla dnya iki kart bloun kuvvetler dengesi ile balyordu. Yzyln banda tilaf ve ttifak Devletlerinin durumu yleydi.

Fransa:

Fransz ekonomik hayat sanayinin gelimesi ile Almanya ve ngilteredeki kadar derin bir deimeye uramad. Kukusuz retimde hissedilir bir art vard ancak; ulusal ekonomide tarm hala byk bir yer tutuyordu. Maden,imalat,ulam sanayide alan emekilerin says ise ykselen bir grafikle artmaktayd. Ekonomik denge lkesi olan Fransa dnya piyasasnn ortaya kard koullara bakalarndan daha az bal olduu iin d bunalmlarnn etkisini daha az duymaktayd. (Renouvin, 1982, s.65-66)

ngiltere:

Tarmn karlarn fabrikalarn gelimesi ve ihracatn artmas uruna feda eden ngiltere byk bir sanayici devlet olma niteliini srdyordu. Ucuza hammadde elde edebilmek ve dnyann her yanna mamul rnlerini ihra edebilmek iin serbest ticaret doktirinini yarm yzyldr benimsemi bulunuyordu. Tarm sektr, rekabet karsnda ezilerek her gn biraz daha kyordu. Tarm sektrnde alan nfus srekli azalmaktayd ve lke gda maddelerini dardan getirmeye almt. Yzyln banda Byk Britanyann ekonomik egemenlii sarslmaya balam, Alman endstrisinin hzl ilerlemesi karsnda d pazarlarda iddetlenen bir rekabetle karlalmt. (Renouvin, 1982, s.72) Halen dnyann en byk imparatorluuydu ancak artk Alman Fransz sava gemileri de Atlantikte, Pasifikte ve Hint Okyanusunda sk sk sava gemilerini dolatryorlard. Artk ngiltere smrgecilikte dili rakipleri ile kyasya ekime durumunda kalmt. Svey Kanal Afrikadaki smrgeler Hindistan, Uzak Dou ve Okyanusya 11

smrgeleri ngilterenin global liderliini besleyen kan damarlar olmaya devam ediyordu. Bununla beraber imparatorluk ierisinde Anglo-Sakson olanlar ve olmayanlar arsnda bariz bir ayrm vard. Zaten bu smrgeciliin en temel kanunlarndan biriydi. Smrgeleri arasnda Anglo-Sakson olanlara ayrm yapan ngiltere rnein sadece 1884 yl ierisinde Avustralya iin 23 milyon pound harcamadan ekinmemiti. (Lawrence, 1995, s.201-205) Bu paralarn finansn ise dier aa smrge milletlerin kan ve terlerinden akan paralar ile salyordu. Bu durum smrlen milletlerin ruhlarna hergn byyen kin tohumlarnn atlmasna sebep olacakt.

talya:

Habeistandaki smrgeci faaliyetlerinin suya dmesi ve Crispinin byk politikasndan vazgeilmesinden sonra manevi bir kntye srklenen talya XX. yzyln balarnda kendini belli eden maddi bir gelimeye de erimi bulunuyordu. Tarm ilerinin ar bast lkede zellikle Kuzey blgelerdeki gayretlerle sanayi retimi artm dahas talya bte fazlas olan Avrupann birka lkesinden biri olmutu. Ancak gney blgesi halen ok fakir maddi geliimini tamamlayamam durumdayd. Kuzey ve Gney talya arasndaki maddi eitsizlik yannda siyasi eitsizlikte talyada en dikkat eken durumlardan biriydi. talyan halknn sadece %2si oy kullanma hakkna sahipti ve bu durum 1912 ylna kadar byle srmt. (Grenville, 1994, s.31)

Askeri olarak dier byk devletler kadar gl olmayan talya buna paralel olarak corafi konumu nedeniyle dier Avrupa Devletleri tarafndan ana dman devlet olarak grlmyor,herhangi bir savata kendi aleyhlerine alacak ikinci bir cephe olarak grlyordu. Bu nedenle ana dmanlar ile savarken kendilerine alacak ikinci bir cephe olumasn istemeyen Avrupann Byk Devletleri talya ile ittifaka nem gsteriyorlard. talya ise bu ansn ok iyi kullanmasn bilmi,oluan ittifaklarda daima yerini bulmasn bilmiti. (Grenville, 1994, s.35) Smrge yarnda ge kalan talya fark kapatmak iin araylarna devam ederken Afrika sevdasndan da vazgememiti ve kendisine en yakn en bakmsz ve her trl mdahaleye ak olan Libyaya gzn dikmi nce ekonomik yatrmlarla szmaya almt. (Tezcan, 2005, s.406) Ardndan 1911 ylnda Balkan savann 12

hemen ncesinde Trablusgarp igal etmi ve Donanmadan yoksun Osmanl Devletini kolayca bask altna alarak son Afrika topran koparmasn da bilmiti.

Almanya:

XIX. yzyln sonlarnda dnyann ekonomik gce sahip sayl devletlerinden biri olmutu. 1903teki geici bir bunalma karn Almanya retim ve ticaretinin gelimesi sryordu. Bu gelime byk lde ta kmr ve linyit zenginliine dayanyordu. Kendilerine zg yntemli alma disiplin ve atlganlk ile Almanlar retimlerine stnlk kazandrmlard. Deniz ticaretinin desteklenmesi ile ihracat byk oranda artran Almanya, Avrupann ortasnda dev bir ekonomik g olmutu. (Renouvin, 1982, 2.s79) ok byk miktarlarda retilen kmr,demir ve elik geni sanayi kollarnda ilenerek Alman ekonomisinin gelimesinde ana lokomotif grevini stleniyorlard. zellikle kmr retiminde Almanya;ngiltere ve ABDden sonra 3. srada yer alyordu. ngiltereden farkl olarak Almanya geliimini ok ksa bir zamanda ve ok dzenli olarak srdrmekteydi. 1871 ve 1914 yllar arasnda ihracatn tarm rnlerinde iki katna,sanayi rnlerinde drt katna karm, deniz ar ticaretini ise katna karmt. (Grenville, 1994, s.15) Sadece bu veriler bile Almanyann ne kadar hzl ve dzenli bydn gstermeye yeterlidir.

Ekonomik kalknma askeri alanlarda da meyvasn vermi, mparator II. Wilhelm ve onun baarl amirali Tirpitz sayesinde Almanya deniz gc konusunda byk atlmlara girmiti. Amiral Tirpitz Birinci(1898) ve kinci(1909) Donanma Yasalarn onaylatarak 20. yy banda dnyann en byk ikinci sava filosunu yaratmt. kinci Donanma Kanununa gre 1920 ylna kadar her biri azami 25 yanda bulunacak 38 sava gemisinden oluacak bir filo ngrlmt. (Tarak, 2005, s.338-339) Bylece ngiltere ile deniz gc yar daha da hzlanm olacak ve I. Dnya Savana giden yolda denizcilik alannda yaplan pek ok yenilik bu rekabetten doacakt.

Rusya:

Rusya pek ok aznlk ulusu bnyesinde barndran ve Avrupann Mutlakiyetle ynetilen en byk devletiydi. lkedeki aznlklar nfus ok az bir ksmn 13

oluturmalarna ramen yaadklar yerler snr blgeleri ve lkenin hayati noktalaryd. Byk bir savata snr blgelerinin dayanklln etkileyecek bu durum ak bir tehlike olmasna ramen Rusya tarafndan gerekli ekilde dikkatle deerlendirilmemiti. nk Rusya iin esas tehlike siyasi tehlikeydi ve monariye kar 20. yy. banda devrim hareketleri balamt. Devrim hareketleri balangta aydnlarla snrl iken yava yava halk hareketine dnm ve ardan siyasi reformlar koparlmt. Rusya bir tarm lkesi olmasna ramen zengin yer alt kaynaklarnn kullanm ile son yllarda sanayisi gelimeye ve buna paralel olarak Rusyada geni bir ii snf olumaya balamt. te devrimsel hareketlerin temelinde bu husus yatmaktayd.

Rusya yzyln banda Japonya ile sava halindeydi ve bu savata alnan yenilgiler ve Manurya bozgunu 1905 ylnda otokratik rejimi bozmaya balad. 22 Ocak 1905 tarihinde kvlcmlanan devrim haraketleri arn bir millet meclisinin (Duma)nn kurulmasna karar vermesi ile krld.

Siyasi olarak bu gelimelere sahne olan Rusya d politikada ise yeni yzyla tilaf devletlerinin bir mttefiki olarak girmekteydi ve d politikasna azami zeni gstermeye devam ediyordu.

Avusturya-Macaristan:

Avusturya-Macaristan ok uluslu milletler devleti grnmnde bir devletti. 1867 ylnda yaplan anlamadan beri Macarlar Macaristanda,Almanlar

Avusturyada siyasi stnle sahip milletlerdi. Kralln iki blmnden her biri bir varlk srdrrken yalnz ordu,d politika gibi konularda birbirlerine balyd. Ancak bu iki etkin ulus dnda pek ok etnik unsur lkenin geneline dalm olarak yayorlard. Polonyallar, Rutenyallar, Romenler, ekler, Slovenler ve Hrvatlar gibi pek ok ulus arasnda Slavlar ar basmaktayd ancak bunlarn birbirleriyle ballklar yoktu. (Renouvin, 1982, s.83-84) 1878 ylnda Bosna Herseki igal eden Avusturya-Macaristan bu topraklar ilhak etmek iin 30 sene beklemi ve nihayet II. Merutiyetin yaratt siyasi boluktan yararlanarak 1908 ylnda ilhak etmiti. Yukarda saydmz pek ok ulusun arasna artk Mslman Bonaklarda eklenmiti. Bu karmak yap mparatorluu milliyeti akmlara ok ak bir duruma 14

getiriyordu ve I. Dnya savann patlak vermesine de bu durum sebep olcak ve bir Srp Milliyetisi sava balatan ilk kurunu 1914 ylnda skacakt.

Doal kaynaklar kmr ve demir madenleriydi. ek aznln youn yaad Bohemya imparatorluun en sanayilemi blgesini oluturuyordu. (Merriman, 1995, s.951) Ekonomik gelime sanayilemeye paralel olarak artmaktayd. Bu

durum imparatorluun ordusuna da tesir etmiti. ttifak Devletleri arasndaki yerini alm olarak yzyla balayan Avusturya-Macaristan byk lde Almanyann gdmndeydi ve onlarnda desteiyle Avrupada salam bir yer edinmek istiyordu.

ttifak ve tilaf Devletlerinin genel durumuna baktktan sonra imdide yzyl bandaki uluslararas g dengeleri asndan yaanan gelimelere bakalm.

1. 2. 2. Avrupada Gelien Siyasi ve Askeri Hareketler

Yzyln banda yaplan ngiliz-Rus Anlamas ile l ittifakn karsnda l tilaf domutu. Bundan sonraki gelimeler bu iki bloun atmalarndan doan krizleri iine alaca ve bu krizler Osmanl mparatorluunu da iine alan Balkan Savalarna kadar uzanacakt.

Yaanan ilk kriz Fas yznden gereklemiti. 1904 tarihli ngiliz-Fransz anlamasn(Entente Cordiale) Fransa uygulama alanna koymak istemiti. Fas Tunus gibi vasal bir devlet haline getirmek istiyordu ve ngiltereden destek bekliyordu. Almanya ise hem bu anlamay hem de ngiliz-Fransz mnasebetlerini bozmak iin diplomatik ataa geti. II. Wilhelm Fransa ile yaknlamaya taraftard. Buna karlk Alman anslyesi Blowun Fransaya sempatisi yoktu. II. Wilhelmin Fas ziyareti balayan buhran tamamen Blowun ahsi politikasnn eseridir. Ancak buhrann sonucunda ngiltere ve Fransa birbirlerine daha ok yaklatlar ve Entente Cordiele daha da glenmi oldu.

Aslnda II. Wilhelm Rusyay da kullanarak Fransay yanna ekmek istemiti. Rusya 1904 ylnda Kuzey denizinde Japon gemileri sanarak ngiliz gemilerine saldrm ve ok sayda lme sebep olmutu. Bu olaydan sonra Fransa mttefiki 15

olan Rusya ile dostu olan ngiltere arasnda arabuluculuk yapmt. Bu gerginlikten yaralanmak isteyen II. Wilhelm Rus arna bir Telgraf ekerek Ktann en gl lkesini bir araya getirecek bir kombinezonun kurulmas gerektiini syledi. Rus dileri bakan Lamsdorf ise ara bir mektup yazarak Almanyann teklifinin htiyatla karlanmas gerektiini ve Almanyann gerek hedefinin Fransa-Rusya ilikilerini bozmaya ynelik olduunu belirtti. ar ise Almanyadan bir ittifak tasars hazrlayp gndermesini istedi. II. Wilhelm Rus arnn istedii tasary hazrlayp gnderdi ancak Lamsdorf bu tasarya da itiraz etti. nk, Fransa ile Almanyann bir araya gelemeyeceini Fransann onay alnmadan Rus-Alman mnasebetlerinin gelimesi Fransay ngilterenin kucana atabileceini syledi. II. Wilhelm bu durum karsnda bu iin yrmeyeceini anlayarak teebbsnden vazgeti. (Armaolu, 1999, s.460-464)

XX. yzyln banda Avrupadaki dengelerin ba aktrlerin Almanya ve ngiltere olduunu syleyebiliriz. Oluan iki kart bloun bir tarafnn lideri Almanya ise dier tarafnn da lideri ngiltere idi. Almanyann Avrupada ki btn stratejik hareketlere ngiltereye ve onu yalnz brakma amacna ynelikti. Bu

durum Almanya ve ngiltere arasnda her ynden rekabete sebep olmakta idi. Askeri rekabet ise iki devletin deniz gc rekabeti eklinde ortaya kmtr. Endstriyel olarak ok hzl bir ekilde gelimekte olan Almanya i pazarnda eritemedii byk miktardaki endstriyel retimi ihra etme gereksinimi ierisindeydi. Bu da Almanyay smrgecilie ve deniz ticaret filolarn arttrmaya yneltti.

Smrgecilik ve deniz ticareti ise kuvvetli bir donanma gerektiriyordu. Yukarda Almanyann genel durumunu arz ederken bahsettiimiz gibi Amiral Tirpitzin karttrd I. Ve II. Donanma kanunlar ile Alman donanmas mthi bir gelime ierisine girmiti. (Armaolu, 1999, s.470) Bu arada Almanyann l ttifak ierisindeki mttefikleri olan talya ve Avusturya-Macaristan kendi sava filolarnn bykln ve gcn arttrarak Adriyatikte ki deniz gc yarnda yerlerini almlard. Fransa ve Rusya ise birincisi Fransz Ordusunun Almanya ile rekabeti srdrmesinin maliyetinden tr ikincisi de 1905te Japonlarn karsnda urad yenilginin (Coima Deniz Sava) etkilerinden kurtulamad iin hz kestiler. (Tarak, 2005, s.339) Almanyann donanma hamlesi ngiltereyi korkutmaya yetti. ngiltere 1905 ylndan itibaren donanma tarihinde byk bir inklap olan ve Dreadnought (Drednot) denen gemilerin yapmna balad. Bu gemilerim maliyeti 16

eskilerine oranla iki misliydi. Almanyann buna karlk misillemesi gecikmedi. 1906da kabul edilen bir kanunla alt adet Drednot yapmna baland.

ngiltere ve Almanya

arasndaki donanma yar artarak devam etti ancak

hem Almanya hem de ngiltere asndan milli ekonomiyi sarsan yksek maliyetler sz konusu idi. Bu yksek maliyetler zellikle ngiltere iin byk sorun tekil ediyordu. Bu nedenle devam ede gelen srete ngiltere, Almanya ile ortaya kan bu rekabete bir son vermek iin teebbslerde bulundu. Ancak bu abalar Almanya tarafndan sonusuz brakld. nk Almanya ngilterenin tekliflerini samimi bulmuyordu. Dier taraftan 1907 sonunda l ttifakn karsna l tilaf km bulunuyordu. Ve Almanyann l tilaf karsnda kendi mttefiklerine gveni tam deildi. Bu nedenlerle donanmasnn gl olmas Almanya asndan kanlmazd. Almanyaya gre ngiltere, Fransa ve Rusya Almanyay ember ierisine almaktaydlar. Bu arada ngiltere deniz silahlar konusunda Almanya ile anlama teebbslerine devam ediyor hatta bu teebbslerinin ierisine tehdit unsurunu da ekliyordu. Bu durum gururlu bir insan olan II. Wilhelmi rencide etmi ne ngiltereye kar daha sert bir tutum sergilemeye balamt. (Armaolu, 1999, s.471-477)

Tm bu gelimeler ierisinde 1911 ylnda Agadir Krizi denilen ikinci Fas krizi meydana geldi. Fas Sultannn bir ayaklanmay bastramamas ve Fransadan yardm istemesi sonucunda Fransann Fasa askere sevk etmek istei ile balayan kriz Almanyann mdahalesi ile trmand. Almanya Fasn bamszlnn artk laftan ibaret olduunu Fasta ki hissesinin kendisine verilmesi gerektiini belirtti.(Armaolu, 1999, s.478) ve bu amala Fasn Atlantik kysndaki Agadir Limanna Panter adndaki gemisini gnderdi. Almanya bunu yaparak Fransa ve ngilterenin dnya zerindeki konumlarna aka meydan okumutu. (Tarak, 2005, s.311) Bu durumdan ekinen Fransa Almanya ile Kongonun tamam zerinde mzakerelere balad. Mzakerelere ngilterede m dahil oldu. Almanya krizin byyerek genel bir savaa dneceini fark etmede gecikmedi. Fasta gz olmadn bildirdi. Kongo pazarlnda ise daha yumuak bir tutum ald. Fransa ile Almanya 1911de Berlinde bir takm antlamalar imzalad. Ve ikinci Fas bunalm bu ekilde bertaraf edilmi oldu.

17

Yzyln bandan Balkan Savalarna giden yolda son olarak uluslar aras g dengeleri asndan ngiliz Fransz ve Rus askeri ilikileri nemlidir. ngiliz Fransz genel kurmaylar arasnda askeri ibirlii konusundaki ilikiler ok ilerlemi 1911 ylna gelindiinde ngiliz genel kurmay bir Fransz- Alman savanda 160 bin kiilik bir ngiliz Ordusunun 12 gn ierisinde seferber hale gelmesi iin gerekli planlar hazrlamt. 1912 Temmuzunda ise bu sefer iki hkmet arasnda askeri ibirlii grmeleri balamt. Bu grmelerde Akdenizin ngilterenin korunmasnn Akdeniz Fransz

donanmasnn

ngiltereye

ekilmesi

Donanmasna braklmas, Fransann Atlantik ve Man Kylarnn ngiltere tarafndan korunmas dnld. Fransa Atlantik ve Man kylarn boaltmaya yanamad ancak 22 ve 23 Kasm 1912 gnlerinde karlkl mektuplarla bir antlama yapld. Bu antlamann yapld srada Fransa ile Rusya arasnda da bir deniz antlamas yapld. (1912) Buna gre Akdenizin Fransz donanmas, Karadenizin Rus donanmas tarafndan korunmas karara baland. Rusya 1912 Eyllnde ngiltere ile de bir deniz ibirlii antlamas yapmak iin harekete geti. Buna gre Rusya bir sava halinde Alman donanmasnn Batlk Denizine girmesini nlemek iin ngiltereden yardm istiyordu. Bu konuda nihai antlama 1914 ylnda gerekleebildi.

1. 2. 3. XX. Yzyl Banda Deniz Gc Mcadelesi

Yzyl banda deniz gc mcadelesinde ne kan devletler yukarda bahsedildii gibi ngiltere ve Almanya olmutur. 1902 ylnda Japonya ile ngiltere arasnda yaplan anlama ile Uzakdouda ki durum sakinleince ngilterenin indeki filosunu kltp Avrupa filosunu takviye etmesine olanak vermitir. Almanyann artan saldrgan siyaseti ngiltere ve Fransay birbirine yaklatrr. Rus Japon harbinde Rus filosunun imha edilmesi Rusyadan gelecek deniz tehlikesini ortadan kaldrnca ngiltere denizlerden gelebilecek tehlikeler asndan

rahatlamtr. Ancak imdide karsnda sanayilemi ve ok gelimi Almanya bulunuyordu. ngiltere ve Almanya arasnda deniz gc mcadelesini balatan ngilterenin bu kayglaryd. (Tarak, 2005, s.310) Bu kayglar Sir Francis Fisherin grlmemi bir hz, koruma ve byk bir top ate gcn birletirerek HMS Dreadnoughtu yaratmasna vesile olmutur. (Black, 2003, s.194) 1905 ylnda 18

ilk kez suya indirilen Dretnottan sonra bu gemiler dier lkelerinde dikkatini ekti ve bata Almanya olmak zere Dretnot inas Avrupada yayld. Dretnotla beraber deniz gc mcadelesi iyice kzt. Ancak ngiliz baz devlet adamlar Almanya ile bir savatan kanabileceinde srar ediyor ve Almanyann saldrgan niyetli olmadn savunuyordu. Onlara gre para ar sayda sava gemisi ina etmek iin deil lkenin sosyal programlar iin harcanmalyd. (Tarak, 2005, s.310) ngilterede baz devlet adamlar byle dnrken Almanya iten ie deniz gcn gelitiriyordu. Almanlarn denizcilikte atlm yapmalarn salayan kii Amiral Triptz olmutur. Amiral Triptzin 1898 ve 1909 yllarnda kard Donanma Yasalar ile Almanya mthi bir atlma balamtr. Bu arada Alman milletine Denizcilik zihniyetini alamak iin zel geziler tertibi, gemileri ziyaret, kitaplar, oklular iin yazlm zel brorler gibi alnan tedbirlerin hepsi daha o zamanlar balamt. Alman Bahriyesi yalnz bir konuda yetersizdi, her ey Kayzer ve bakana balyd. Bunlarn her ikisi de mesleki bilgiden yoksun olduklar iin ve iinde bulunduklar durumlar yasalara uygun bir ekilde anlatacak st dzey bir subay bulunmad iin sevk ve idare siyasetinin istikametinde sorunlar kyordu.

Bununla beraber donanma, ordu ve dileri bakanl arasnda devaml bir ekime vard. Almanya Donanmasnn bu durumu, Osmanl donanmasnn 18. ve 19. yzyllardaki durumu ile benzerlik gstermekteydi. Almanya da Osmanl devleti gibi kara ordusunun arlkta olduu bir devletti. Mali kaynak aktarm ve gerekli ve yeterli ve bilgili personel yetitirilememesi art Derya Kaptanl makamnn denizcilikle alakas olmayan kiilere verilmesi nedenleriyle Osmanl devleti gibi Almanya da donanmaya ncelik tanyamamtr.

19. Yzyln sonlarna doru Almanya da dahi Mahann almalar ok iyi biliniyordu. ocukluundan beri denizcilie dkn olan mparator II. Wilhelm Mahann nfluence serisi kitabn okuyarak ona hayran kald. mparator ektii bir telgrafta Albay Mahann kitaplarnn Alman gemilerinde srekli olarak komutanlar ve subaylar tarafndan irdelendiini belirtse de Kayzer yazarn esas konularndan birini karm olacakt. ubat 1896da yapt bir konumada yeni kruvazr filolar inasn tavsiye etti. Amiral Triptizin amac 30 gemiden oluan donanmann 1912 ylna kadar 61 byk gemiden olumasyd. (Tarak, 2005, s.339-340) 19

Deniz gcnn nemini kavrayan Almanyay dnya apnda gl bir lke durumuna getirmek isteyen Wilhelm ve danmanlar bir sorunla kar karyaydlar. Ya Almanya ngilterenin stnln en banda kabul edecek yada ngiltereye meydan okuyabilecek onun deniz gcn alt edebilecek bir donanma hazrlayacakt. Ancak ilk seenek ar basyordu. 1880lerde Almanya, Avrupada ki ana vatan topraklarnn be kat kadar smrgeyi ngilterenin yardmyla edinmiti. Dahas dnyann ikinci byk ticaret filosu olan Almanya ngiltere limanlarndan yaralanyor,Alman deniz subaylar ngiltere gemilerinde yetiiyor ve ngilterenin teknik ve taktiklerini kullanyorlard. Bu nedenle Almanya ve ngilterenin ortaklaa mttefik olarak birlikte denizlere egemen olacaklar gnleri hedeflemek almak iin aradaki ilikileri daha da kuvvetlendirmek gerekiyordu. Ancak Amiral Triptizin mparatorluk Deniz Ofisi Genel Sekreteri olarak greve balad 1897 ylnda ngiltereye meydan okuyan ikinci seenein kabul edildii anlalmt. Esas itibariyle Triptizin en kt durumu Fransa ve Rusyann Almanyay birlikte aacaklar bir harpte gryordu. Ancak 1897 ylnda artk ngiltere ile de harbin kanlmaz olduuna karar vermiti. stn bir kuvvete kar koyabilecek harbin glklerini yenmek iin Riske Teorisini ortaya att. Almanyann; yenebilmeleri iin ngilizlerin ar zaiyat gze almayacaklar kadar gl bir filoya sahip olmalar gerekirdi. Amiral bu donanma iin yle demitir: ngiliz donanmasn yenecek bir kuvvet deildir fakat onunla muharebe yapacak bir ngiliz donanmas da ar kayplara urayacak ve geleneksel deniz stnln kaybedecektir. Ancak bu ok byk bir tehlikeydi ve ngiltere bu meydan okumay kabul etmiti. (Tarak, 2005, s.342)

Churchill Donanma Bakanlna atandnda grevinin Ak denizlerde ngiltereye kafa tutan Almanya ile ba edebilecek bir donanma hazrlamak olduunu biliyordu. Ancak karsndaki sorunlardan en nemlisi grn ve yap bakmndan teknik saylabilecek bir konuydu: Acaba ngiliz donanmas halen kulland geleneksel enerji kayna olan kmrden petrole gemeli miydi? Pek ok kiiye gre ngiltere anakarasnda Galler yresinden karlan kmr varken uzak doudan gelecek petrole gvenmek yanl olacaktr. Ancak ngiltere petrol seti ve bu ngilterenin smrge politikalarnda deiikliklere sebep oldu. . Kraliyet donanmas ngiliz siyasetinin temel dayana olduuna gre petrolde bundan sonra 20

ngiltere iin daha nemli olacak ve ngilterenin Ortadou politikasn ekillendirecektir. (Tarak, 2005, s.312) ngiliz donanmas petrole geerek Almanyann nne geerken Almanlarda deiik bir alanda kendilerini

gelitiriyorlardBu farkl alan Almanlarn gelitirdikleri U-Bot denizatllardr. Almanlar bu botlar ile deniz altclk konusunda ok byk atlm yapmlard ve bu atlmn meyvalarn savata bolca yiyeceklerdir. (Black, 2003, s.197) Her iki devlet de denizcilik konusunda pek ok yeniliklere yol aacak bu rekabet ile hzla savaa hazrlanyor ve maddi olarak ekonomilerinin hatr saylr bir ksmn bu ie ayryorlard. Artk kozlar savata paylalacaktr.

1. 2. 4. Osmanl Devletinin Durumu ve ttifak abalar

Avrupa da tm bu gelimeler olurken ve sava giden yolda gler dengesi kurulurken Osmanl Devleti dlanm bir grnt izmekteydi. Devlet tam bir k ierisine girmi ve tm abas k biraz olsun geciktirecek nlemler almaya almaktan ibaretti. Aslnda Avrupa devletlerini savaa srkleyecek kara atmalarnn nemli bir ksm Osmanl topraklar ile ilgiliydi. Ortadou,Kuzey Afrika (Libya) ve Balkanlarn hala nemli bir ksm Osmanl Devletinin elinde bulunmaktayd ancak bu topraklar d ve i basklara kar korumaktan aciz olduu (nl, 2005, s.6) tm Avrupa Devletleri tarafndan bilinmekteydi. Asl ama Osmanly yaatmak deil zaten hasta olan bu devletin yklmasndan sonra mirasn paylalmas konusuydu. Bu blgelerin banda Balkanlar gelmekteydi. zellikle Avusturya ve Rusyann bu blgede tarihi karlar vard. Balkan lkeleri ise bu karlar kendi yararlarna kullanarak Osmanldan daha fazla toprak koparabilmenin peindeydi. te bu koullar altnda bulunan Osmanl devleti oluan g dengelerinin kendi aleyhine gelitiinin farknda olarak bir takm ittifak abalarna giriti.

ngilterenin ve dier Avrupa Devletlerinin Osmanl Devletini yalnz brakmalar sonucunda Osmanl Devleti ilk olarak II. Abdlhamit dneminde Almanyaya yaklamaya balad. Karlkl grmeler neticesinde oluan scak ilikiler Almanyaya 1902 ylnda Badat Demiryolu imtiyaznn verilmesine sebep oldu. Bu durum, ngiltereyi rahatsz etti. Almanya ngilterenin de projeye katlmasn talep ettiyse de ngiltere bunu kabul etmedi ve Almanyann bu konudaki 21

teebbsleri 1907 ylna kadar srd. (Armaolu, 1999, s.473) II. Merutiyetin ilan edilmesinden sonra bu ilikiler daha da geliti. zellikle stanbulda ki bykeli Baron Maral Osmanl idarecilerini Almanyann samimi ve hakiki bir dost olduuna inandrd. Dolaysyla 1909 balarnda 1911 sonbaharna kadar Almanyaya dayanmak ve ona gre bir siyaset gtmek Osmanl Devletince en doru yol olarak kabul edildi. Ancak Osmanl talyan Trablusgarp Savanda Almanyann Osmanl Devletine kar koruyucu bir konumda olmamas Osmanl Devlet adamlarnda kuku yaratm ve sonuta iki fikir olumutu. Birincisi, Almanya ile Osmanl Devletini here durumda korumay salayacak kesin ve ak bir antlama yapmak ikincisi ise, yakn gelecekte Osmanl Devletine zarar verecek ve zellikle Akdenize hakim olan devletlerle yaknlk kurmakt. kinci gre ynelik olarak, 21 Ekim 1911de hibir resmi sfat olmayan eski Maliye Bakan Cavit Bey tarafndan bir mektupla Bahriye Nazr Churchile ittifak teklifinde bulunuldu. Churchil ise cevabnda imdilik yeni siyasi balar arasna giremeyiz dedi. (nl, 2005, s.30) Bu durumda Londra Bykelisi Tevfik Paa ikinci bir teklifte bulundu. ngilterenin buna cevab ise Osmanl Devletinin l ittifaka girebilmesi iin Rusya ve

Fransann dncesinin de alnmas ile gerekleebileceini ancak bu durumda bu yaknlamann l ittifak devletlerini rahatsz edebileceini bu nedenle Osmanl Devletinin nc bir yol deneyerek tarafsz kalmasn ve dier devletlerle bamszln ve toprak btnlne sayg gsterecek bir antlama yapmalarnn daha doru olacan belirterek ittifak teklifini nazike reddetti. (Ylmaz, 1998, s.143-144) ngilterenin bu tutumu Osmanl Devletini Almanyann kucana itti. Balkan Savalarndan sonra gelecek olan dnya savana Osmanl Devleti Almanyann yannda girmek zorunda kalacakt.

22

1. 3. Balkan Harbinin Siyasi Askeri Nedenleri

1. 3. 1. Balkan Devletlerinin Genel Durumu

Balkan Harbi; her ynyle Trk tarihinde ar izler brakmtr. Adalar Denizi (Ege) adalarnn ok byk ksm bu sava sonucunda elden kmtr; (nl, 2005, s.35) Atatrkn doup byd gzel Rumeli ehri Selanik bu harp sonucunda snrlarmzn dnda kalmtr. te bu iki rnek bile harbin brakt derin izleri ve bu izlerin gnmze kadar sirayet ettiini anlatmaya yeter. ki aamada yaanan bu savan Birinci Dnya Sava ncesindeki scak dneme denk gelmesi de gler dengesi asndan cihan savann bir provas niteliinde olmutur. Osmanl devletinin Balkan Siyasetinin; son yz elli yllk dnemde, isyanlar bastrmak ve blgede ki aznlklara daha fazla imtiyaz tanyarak onlarn bamszlk hrslarn dizginlemeye almak ve lkeler arasndaki denge unsurlarn kullanmaktan ibaret tamamen pasif ve savunmaya ynelik olduunu gryoruz. Balkan devletleri ise Fransz htilalinden sonra yaylan milliyetilik akmna kaplm byk devletlerin kar atmalarndan faydalanarak birer birer bamszlklarn kazanmlard. Bu noktada Balkan Savalarna katlan Balkan lkelerinin deerlendirelim. genel durumunu bir

Srbistan:

XIX. Yzylda ki Milliyetilik akmlarndan etkilenerek bamszlk iin Osmanl Devleti topraklarnda ilk ayaklanma kartan Hristiyan Balkan milleti Srplar olmutur. (Kinross, 1977, s.429) Fransz htilalinin milliyetilik akmlarndan ilk olarak etkilenen ve 1804 ylnda Osmanlya kar Balkanlarda ilk ayaklanmay karan Srplar olmutur. Ruslar Balkanlar da atelenen bu ilk fitili heyecanla desteklemilerdir. 1809 yl baharnda Ruslarla Osmanl Devleti arasnda balayan sava sonucunda imzalanan Bkre antlamas ile Srplara geni imtiyazlar ve i ilerinde serbestlik verildi. Mteakip olarak Srplar 1830 ylnda toplanan Viyana Kongresini bir heyet gnderdiler ve Avrupa devletlerinin konuya mdahil etmeye altlar. Avusturya Srbistan konusunda Ruslarla kar atmas ierisinde olduu

23

iin Srplar istedikleri sonucu elde edemediler. Mteakip tekrar ayaklanan Srplar Srbistann ynetimi konusunda daha fazla imtiyaz koparmlard. (Ylmaz, 1998, s.99-101) Krm savandan sonra yaplan Paris antlamasna Srbistan ile ilgili bir madde eklenmi ve Srbistann Osmanl devletinden ald hak ve imtiyazlar byk devletlerin ortak garantisi altna alnmt. Osmanl Devleti bundan sonra izinsiz olarak Srbistan askeri mdahalede bulunamayacakt. Srbistann bamszlna giden son nokta 1877-78 Osmanl-Rus Harbi sonucunda konuldu. Sava sonunda imzalanan Ayastefanos ve Berlin antlamalar gereince Srbistan bamszlna kavutu. Bundan sonra Srbistann amac mevcut topraklarn bytmek ve Balkanlarda salam bir yer edinmek olacakt.

Srp topraklar ok verimliydi ancak halk ziraat ve sanayide bilgi ve tecrbeye sahip olmadklarndan bu topraklar deerlendiremiyorlar ve sefalet iinde yayorlard. Srbistana komu dier Avrupa lkeleri kyaslandnda lkedeki geri kalmlk aka grlyordu. (Asitrk, 2000, s.190)

Karada:

1804 ylnda balayan Srp isyanna 1809 ylnda Karadada dahil olmu ve o tarihte Bosna-Herseke saldrmlard. (Ylmaz, 1998, s.100) Takip edilen zamanlarda milliyetilik akmlarnn ve Srbistann da etkileri ile toplanan halk temsilcilerinin ald kararlar ile Vladika Danilo Nigosche kendini Karada Prensi ilan etti. Osmanl devletinin bu durumu tanmamas zerine Karadada kanl bir sava balad. Osmanl devleti bu ayaklanmay ar bir ekilde bastrd. 1856 Paris Kongresinde Karada konusu ortaya atlm ancak Osmanl bu konuda taviz vermedi. Prens Danilo iyice kstahlaarak Arnavutlukun yars ile Hersekin tmnn Karadaa verilmesi ve bamszlnn tannmas konusunda Paris kongresine katlan devletlere protestolar gnderdi. Fransa ve Rusyay da yanna alan Danilo karsnda Osmanl devletinin sabr tkendi. 1858 ylnda Karadaa tekrar mdahale etti. Byk devletlerin araya girmesi ile fazla uzamayan ayaklanma sonucunda statko muhafaza edildi. 1862 Austosunda tekrara ayaklanan Karada Osmanl devleti kesin olarak ezdi. Ancak byk devletler karsnda gsz olan Osmanl devleti 1878 Berlin antlamas ile Karadan bamszln kabul etti. (Armaolu, 1999, s.275-277) 24

Yunanistan:

Srplarn ayaklanmalar ve baz imtiyazlara kavumalar Yunanllar da heyecanlatrmt. Yunanllarn da ayaklanmasnn ba aktrlerinden biri Rusya olmutur. 1821 ylnda balayan Yunan isyan ile Osmanl devleti 3 yl boyunca yabanc mdahalesi olmadan mcadele etti. Ancak daha sonra ngiltere ve Rusya isyan konusunda mterek hareket etmeye karar verdi ve 1827 ylnda imzalanan bir protokol ile Osmanl devletine bal muhtar bir Yunanistann kurulmas kayt altna alnd. 6 Temmuz 1827de Londrada Fransann da katlm ile bir antlamaya varld. Osmanl devleti bu antlamay reddetti ve bunun zerine Osmanl devletinin Navarinde bulunan donanmas 18 Kasm 1827de ngiliz Fransz Ve Rus mterek donanmas tarafndan yakld. Franszlar ksa sreli olmak zere Moray igal etti ve mterek donanma Moray abluka altna ald. Navarin olay ve abluka ile yetinmeyen Rusya Osmanl devleti zerindeki basklarn daha da arlamas gerektirdiini ngiltereye bildirdi. Yenieri ocann kaldrlmasndan sonra yeni ve dzenli bir ordu kuramayan Osmanl devletine kar 1828 ylnda sava ilan etti. Sava sonunda imzalanan Edirne bar antlamas ile Yunanistan bamszlna kavutu. (Ylmaz, 1998, s.103-105)

Yunanistann bamszln kazanmas ile Adalar (Ege) Denizinin Trk Denizi olma zellii bitti. (Tarak, 2005, s.462) Bundan sonra Yunanistan Osmanl devletine kar topraklarn hzla geniletecekti. Giritte ayaklanma kartarak sabrl bir politika ile Aday kendisine balad. Denizcilik konusunda da hzla gelien Yunanistan 1867 ylna gelindiinde 5365 ticaret gemisine sahip nemli bir lke olacakt. (Tarak, 2005, s.459)

Bulgaristan:

Balkanlarda ki yaylan milliyetilik akmndan Bulgarlarda nasibini almt. 1873 ylnda Bulgar ete ba Levskynin nderliinde ayaklandlar. Ayaklanma Osmanl Devleti tarafndan bastrld ve bir Ortodoks keii olan Levsky aslarak idam edildi. Halen bu olay Bulgaristanda nemli bir gn olarak anlmaktadr. Nisan 1876 tarihinde Bulgarlar tekrar ayakland. O dnemim pek ok yazar (Oscar Wilde, 25

Victor Hugo ve van Turgenev) ve devlet adamlar (William Gladstone, Giuseppe Garibaldi) bu direnie destek verdi. Bu destein son noktasn Ruslar koydular. 1877-1878 Osmanl-Rus savanda Bulgaristan topraklarn da sprerek atalcaya kadar gelen Rusya ile yaplan 1878 Berlin antlamas ile, Osmanl devletine bal bir Bulgar Prenslii kuruldu. (Kaplan, 1995, s.278-279) Bundan sonra Bulgarlar tamamen Rusyann gdmnde uydu bir prenslik olarak varlklarn srdrdler. Bulgaristan Prenslii II. Merutiyetin ilan esnasndaki karklktan yaralanarak 5 Ekim 1908de bamszln ilan etti. Bundan sonra ama Rusyaya da srtn dayayarak Byk Bulgaristan kurmak olacakt.

Bulgaristan, ekonomik olarak ziraat alannda hayli ilerleme kaydetmi, ormanlarn slah etmi, hayvancln gelitirmitir. Sanayi de hatr saylr gelime gstermi, tekstil imalat yapan fabrikalar kurulmutur. Byk Bulgaristan hayaliyle yaayan halk ocuklarn okula gndermi, eitim retim gren halk snf ok artmtr. (Asiltrk, 2000, s.191) Balkanlarda etnik bir g olmay hedefleyen Bulgarlar, o dnemde alkanlklar ve gayretleriyle dikkat ekmitir. (Asiltrk, 2000, s.405)

Romanya:

Romanya Eflak ve Budan Beyliklerinin birlemesi ile olumutu. Eflak ve Budan Osmanl ynetimine girdii tarihlerden itibaren daima iilerinde serbest ayrcalkl beylik statsne sahiptirler. Eflak ve Budann birleerek Romanyann kurulmasn salamak iin en fazla gayret gsteren kii III. Napolyon olmutur. Halkn Katolik ve Latin rkndan olmas ve 1856 Paris Kongresinden sonra Fransann Rusyaya yaklama abalar bunun en nemli sebepleridir. Rusyann da Romanyann kurulmasnda pek ok kar bulunmaktayd. Kurulacak yeni lke Osmanl Devletini zayflatacak Rusyann Balkanlardaki ileri bir karakolu olacak Avusturya iinde bir tehdit unsuru oluturacakt. ngiltere, Avusturya ve Osmanl devleti ise Romanyann kurulmasna kar idi. Paris antlamasnn 22-27. maddeleri gereince Eflak ve Budan kendi milli meclisleri olan zerk iki eyalet haline getirildi. 1859 da Eflak ve Budan meclisleri Albay Alexandre-Jean Cousay ayr ayr Voyvoda seti. Bu durumda Eflak ve Budan Albay Cousann ahsnda birlemi oldu. Basklara dayanamayan Osmanl Devleti 24 Eyll 1859da bu durumu tand. 26

Bylece Eflak ve Budann birlemesi fiilen gerekleti. Ardndan iki ayr meclis 1861 ylnda kedilerini feshederek tek meclis haline geldi. 1878 Berlin antlamas ile de Romanya bamsz bir krallk haline geldi. (Armaolu, 1999, s.260-265)

Ekonomik alanda Romanyada da zirai gelimeler dikkat ekicidir. Bunun yannda bir ok fabrika ve imalathaneler sanayi alannda faaliyet gstermitir. Osmanl Gezgini Celal Nuriye gre, Romanya ekonomik olarak ikinci ve nc mevkii bir Avrupa seviyesine ulamtr. Ancak, Avrupada ki dzen ve intizam tam olarak salanamamtr. Halk kabadr, hayat Avrupada ki dier lkelere gre daha pahaldr. Ekonomisine petrol gelirlerini de ekleyen Romanya ok hzl bir ekilde geliimini srdrmtr. (Asiltrk, 2000, s.190)

1. 3. 2. Makedonya Sorunu
XX. yzyl balarken Osmanl Devletinin Balkanlarda nemli bir sorununu da Makedonya meselesi oluturuyordu. Balkan Devletlerinin ulusal rekabetlerinin en keskin ve dnsz biimde gzlemlendii durum Makedonya sorunudur. (Anderson, 2001, s.280) Bu sorun Balkan Savalarnn en nemli sebeplerinden de birisi

olacaktr.Harp ncesi mlki blnmeye gre Makedonya; eski Selanik,Manastr ilinin merkez ve Sercife sancaklar ile Kosova ilinin skp sancan kapsayan blge idi.

Balkanlarda yeni milli devletler olumasna ramen Makedonya Osmanl ynetiminde kalmt. Bunun sebebi blgede yaayan Trk,Yunan,Srp,Bulgar ve Arnavutlar birbirlerinden ayrmann mmkn olmamasyd. Balkan devletlerinin her biri ounluun kendilerinde olduunu ileri srd iindir ki,Makedonyann bllmesi mmkn olamyordu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.34)

Makedonya zellikle Bulgaristan, Srbistan ve Yunanistan tarafndan paylalamamaktayd ve bunun stratejik ve ekonomik olmak zere iki nemli sebebi vard. Stratejik olarak Makedonyann nemi Orta Avrupay Akdenize balayan Morava ve Vardar nehirlerinin meydana getirdii iki byk vadiye sahip olmasyd. Hele Vardar vadisi dorudan Selanike kadar uzanmaktadr ve btn fetihler bu 27

vadilerden geerek yaplmtr. Ekonomik olarak ise Balkanlarn topraklar bu vadiler sebebiyle Makedonyadadr.

en bereketli

Yukarda saydmz stratejik ve ekonomik sebeplerin yannda bu devletten her biri de Makedonya zerinde tarihi haklar olduunu iddia ediyorlard. Yunanllar kendilerini Makedonya Kral Byk skendere dayandrarak Makedonyann kendilerine ait olduunu iddia ederken Bulgarlarda IX. yy. ile XI. yy. arasnda Makedonyann kendilerinin ynetiminde bulunduundan dem vurarak hak iddia etmekteydiler. Srbistan ise XIV. yy. da Kral Duan zamannda Makedonyaya hakim olduklarn ve Makedonyann kendi haklar olduunu belirtiyorlard. (Armaolu, 1999, s.580-581) Oysa tm bunlardan sonra Trkler blgeye hakim olmu ve gemiteki hakimiyetlere son vermilerdi.

Makedonya konusunda en ateli davranan Bulgarlar olmutur. Bulgarlar Ayastefanos Anlamas ile Makedonyann byk bir ksmna hakim olmular ancak Berlin Anlamas ile bu haklarn kaybetmilerdir. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.35) Makedonyada uzun yllar Yunan faktr etkili olmutur. Blgedeki Ortodoks kilisesi de Rum Ortodoks Kilisesiydi ve Fener Rum Patrikhanesine balyd. Ancak Ykselen Bulgar milliyetilii ile durum deimeye balamtr. 1870 ylnda Bab- Alinin de desteiyle stanbul merkezli Bulgar Kilisesi kurulmas Makedonyann Slav halklarna Yunan etkisinden kamak iin bir yol salamtr. Bu tarihten itibaren Bulgarlar Makedonyada etkilerini artrmtr. Osmanl Devleti de Bulgar etkisini destekleyerek Yunanllara kar bir denge unsuru olarak kullanmak istemitir. Din adamlar araclyla propaganda yaparak kendi etkilerini kurmaya alan Yunanllar ve Bulgarlar gerektiinde fiziksel g de kullanmaktan ekinmiyorlard. (Anderson, 2001, s.280)

Bulgarlar Makedonya da huzursuzluk ve karklk karmak suretiyle devletlerin dikkatini ve mdahalesini buraya yneltmek istiyordu. Baka bir ifadeyle Bulgarlar da Makedonya da, Ermenilerin Anadolu ve stanbul da ki

ayaklanmalarnda kullandklar taktie bavurdular. Tpk Ermeniler gibi Bulgarlar da, huzursuzluk yaratmak ve karklk karmak iin rgtlenme yoluna gitmilerdir. (Armaolu, 1999, s.580-581) Bulgarlar, 1870 ylnda merkezi stanbulda bulunmak ve fakat Rum Patrikhanesinden ayr olmak zere Bulgar 28

Ekzarhln kurmulard. Bu suretle milli birliklerini mezhep birlii ile de kuvvetlendirmek istemilerdi. Ekzarhln kurulmas ile ilk rgtlenme hareketi olan 1890 ylnda Sofya da Merkezi Edirne- Makedonya Komitesinin kurulmutur. Bundan sonra Bulgarlar, Makedonya ve Trakya zerindeki almalarna hz vermilerdi. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.35) Bu komitenin amac, bu ad geen yerlerden gelen Bulgar gmenlerine yardm etmekti. Bu rgtlenme bundan sonra ok sz edilecek olan Makedonya Komitesinin ilk admdr. Fakat dikkati eken nokta, imdi Bulgarlarn sadece Makedonya ya deil tarihi Trk ehri, Osmanl Devletinin tarihi bakenti Edirneye de gz koymu olmalaryd. Dier taraftan, Makedonyadan g eden Bulgarlara yardm etmek gibi masumane bir amala kurulan bu rgt ksa zamanda siyasal nitelik kazand ve Makedonyada

karklklar karmak iin almaya balad. (Armaolu, 1999, s.583)

1893 ylnda Selanikte Makedonya Devrimci rgt (MD) kurulmutu. Bir ok Makedon siyasi kulb ve cemaati gibi bu rgt de, 1880lerde Bulgaristan!da kurulmutu. (Anderson, 2001, s.281) Bu komite siyasal ama olarak, Makedonyann zerklii fikrini benimsemiti. (Armaolu, 1999, s.584) Dierleri gibi bu rgt de, 1878 sonrasnda Makedonyadan gelen byk lekli gn ve Bulgar okullarnda durumundan memnun olmayan, yar eitimli entelektel proleterlerin ortaya kmasnn bir sonucuydu. Balangta Makedonya sorununun muhtemelen tek yapc zmn destekleyen gerekten Makedon bir rgtt. (Anderson, 2001, s.280)

Bu tekilatn Silah Bana, syanc, Hrriyet ve lm gibi yayn organlar vard. Komitenin amacn gerekletirmek iin setii balca ara etecilik ve tedhiti.

1895de Bulgarlar, bir yandan kargaalklar karrken bir yandan da Makedonyaya yeni Bulgar metropolitleri tayin ettirmek, Yunanllar ise bu tayinleri nlemek abasndaydlar. Makedonya her gn biraz daha ciddi ve kanl olaylara sahne oluyordu. Sonunda Makedonya Komitesinin artan tehditleri karsnda Osmanl hkmeti Makedonyaya asker ymaya mecbur olmutu. (Balkan Harbi Cilt I., 1970, s.36)

29

1893 ylnda kurulan bu rgt kuruluundan iki sene sonra Makedonyann eninde sonunda Bulgaristana katlmasn ngren ve daha iddet ykl metotlar kullanan, Bulgaristan merkezli yeni kurulan bir rgtn (Yksek Komite veya D rgt) rekabetiyle kar karya gelecekti. Bu iki rgt de ksa bir sre sonra fraksiyonlara blnecekti, iki rgt arasndaki iliki de mulakln koruyacakt. 1895 Maysnda bir ayaklanma balatmak umuduyla Yksek Komite taraftarlar Makedonya topraklarna ilk byk lekli baskn dzenleyeceklerdi. 1897 sonrasnda eyaletteki kamu dzeni hzla kmeye balayacak ve MD le komiteciler arasndaki iddetli dmanlkta younlaacakt. Bunu 1893 Nisann da Selanikte bir dizi bombalama eylemi ve Austos aynda MD nn balatt olduka byk bir ayaklanma izleyecekti. Ekim sonlarnda Osmanllar ayaklanmay bastrmlard,ayaklanmann baarszl farkl Makedon fraksiyonlar arasndaki rekabeti daha da kesinletirecekti. (Anderson, 2001, s.281-282)

Bulgarlarn bu faaliyetlerini gren Yunanistan ve Srbistanda, Komiteler kurmak suretiyle, Makedonya da tedhi faaliyetlerine balamlar ve bu surette 1890 lardan itibaren Makedonya kaynamaya ve karmaya balamtr. 1892 de Srplar ve Yunanllar,Bulgarlara kar mcadele etmek zere bir birleme teebbsnde bulundular. Amalar Makedonya da sadece Srplarn ve Yunanllarn varolduu propagandasn yaymakt. fakat, Makedonyay paylama konusunda anlaamadlar. (Armaolu, 1999, s.584)

1894 ylnda gizli bir Yunan Cemiyeti,Etniki Eterya Makedonya da Bulgar kart propaganda rgtlenmeye balamt,ancak Osmanllarn 1897 ylnda Yunanllar kesin bir yenilgiye uratmas, Yunan amalarna onarlmaz bir zarar vermiti. (Anderson, 2001, s.281) Bu savata Yunanllar yenildii halde Giritlilerin hemen hepsinin muratlarna ermi olmalar,Makedonyallara ayn yolda yrmeleri iin ok nemli bir tevik oluyordu. Makedonyann gstermi olduu bu manzara ngiltereye,Rusyay Uzak Doudan Yakn Dou siyasetine ekmek frsatn vermiti. (Balkan Harbi Cilt I., 1970, s.36)

1897 Trk-Yunan savanda ne Bulgaristan ve nede Srbistan Yunanistan desteklemedi. fakat buna ramen,1897de Rusyann da desteiyle,

Bulgaristan,Srbistan ve Karada arasnda bir ittifak teebbs olmu ise de,her 30

birinin ihtiras dierinden byk ve geni olduu iin,bu teebbs dahi bir sonu vermemitir. Bu devletin hibirinin dierine taviz vermemeye yanamamas Makedonyann devaml bir karklk iinde kalmasn kolaylatrmtr. nk aralarndaki mcadeleyi iddetlendirmitir. Mays 1897de Avusturya-Macaristan ile Rusya, Boazlar ve Balkanlar konusunda anlamlard. Bu anlamann c fkrasnda; geri kalan bu yerler kk Balkan devletleri arasnda adilane surette bunlar arasnda bugn mevcut olan kuvvet denklii korunmak artyla

paylatrlacaktr. ki devlet zaman gelince ayrca anlamaya varrlar denmekteydi. te bu kongrenin kapsad hkm Makedonya da Bulgar,Srplar,Rum

boumasnn esas etkeni olmutu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.36)

Osmanl

Devletine

gelince;Berlin

antlamasnn

23.

Maddesinin

2.

paragrafnda pek de ak olmayan bir ekilde, Giridde yaplacak slahatta benzer tedbirlerin Rumeli Vilayetinde de alnacandan sz edilmekteydi. Bu sebeple Osmanl devleti 1880 ylnda bir Rumeli Vilayetleri Nizamnamesi hazrlayp devletlerin bilgisine sunduysa da, hibir devletin buna ilgi gstermemesi zerine,Padiah II. Abdlhamit de bu Nizamnameyi onaylamad ve yrrle konmad.

1897 yl geldiinde Makedonya iyice karm bulunmaktayd. nk Komitaclar Makedonyann her tarafnda tedhi,soygunculuk,adam karma ve daa kaldrma faaliyetlerine byk bir hz vermi bulunuyorlard. Yerel zenginler karlarak fidye istendii gibi,Avrupa Devletlerinin dikkatini ekmek iin yabanclarda karlyor ve bunlardan da kurtulu paras isteniyordu. zellikle yabanclarn karlmasnda denen fidyeleri Osmanl Devleti tazmin ediyordu ki, bu surette Osmanl devleti vastal bir ekilde komitaclarn silah masraflarnn bir ksmn kendi zerine alm gibi grnyordu. Bu tedhi hareketlerinin birdenbire hzlanmas Makedonya sorunu ile ilgili gelimelerde bir dnm noktas tekil etmitir. Bu tarihten itibaren de zellikle Rusya ve Avusturyann harekete gemesiyle sorun milletleraras bir nitelik kazanmtr. (Armaolu, 1999, s.585)

Bu olaylar kanlmaz olarak Byk Glerin dikkatini ekmiti. 1902de Makedonyada yaplmas muhtemel reformlar konusunda bir dizi sonusuz tartma yaplmt. 1903 ayaklanmas da byk oranda Byk Glerin mdahalesini 31

salamak ve onlar Osmanl ynetimini sona erdirmeye zorlamak amacn tayordu. (Anderson, 2001, s.282) 1901 ylndan itibaren Makedonyada tedhi ve komitaclk olaylar iyice artt. Doudan batya topran her tarafna yayld. Bunlarn karargahlar esas itibariyle Bulgaristan snrlarna yakn blgelerde bulunuyordu. Terrn artmasna zerine ve ayaklanmalarn giderek yaygnlamas karsnda ,Abdlhamitin emri zerine 1902 Kasmnda,Rumeli Vilayetleri Hakknda Talimat yaymlad. Bu talimat ile valilerin yetkileri

geniletimi,mahkemeler daha bamsz hale getirilmiti,jandarma da hem Mslman ve Hristiyan kullanlmas esas kabul edilmi,en az 50 evi olan her kye okul yaptrlmas kararlatrlmt ve tm bunlar gzetmek zere Hseyin Hilmi Paa Genel Mfetti tayin edilerek Selanike gnderilmitir. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Hseyin Hilmi Paann btn gayretlerine ramen Makedonya karklklar 1903 yaznda bsbtn artmt. Sregelen kanl olaylar arasnda bir gn, ihtilal komitesi Selanikte Osmanl Bankasn bombalad ve btn iddetiyle yldrc harekete giriti. Komite veya ete dedikleri eitli haydut gruplar,Makedonya dalarna karak,her yerde Trk halkna taarruza baladlar ve pek tabidir ki bu tecavzler karlksz kalmyordu. 1903 ylnda Makedonya Komitesinin kard bu ayaklanmaya Makedonyal Slavlar,Kuzey Ulahlar ve bir ksm Ortodoks Arnavutlar katlmt. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Babali ile ilikileri olduka iyi olan ve hkmeti her tr devrimci hareketten rahatsz olan Rusya ayaklanmaya kar dmanca bir tavr taknp Bulgar hkmetine ayaklanmaya destek vermemesi uyarsnda bulundu. stanbulda ki Rus Elisi Zinoviev,Rusyann isyanclara kar tavrn sertletirmesine katkda bulunmutu. Almanya ve Avusturyada zerk Makedonya fikrine hi te scak bakmyordu. Ayaklanmadan nce 21 ubat 1903 tarihinde Rusya ve Avusturya hkmetleri birlikte ,Babaliye eyaletin ynetiminin yeniden yaplanmas iin ok snrl ve muhafazakar bir reform program sunmulard. ngiltere ise daha liberal bir tavr almt. D ileri Bakan Lord Landsowne 29 Eyll tarihli bir notada eyalete Hristiyan bir vali atanmasn veya Osmanl valisinin en azndan Hristiyan yardmclar olmasn, eyaletin jandarma kuvvetleri iinde Hristiyan subaylarnda olmasn ve dzensiz Osmanl birliklerinin eyaletten geri ekilmesini nerecekti. 32

(Anderson, 2001, s.282) ngilterenin bu reform plan Ruslar telalandrd. stanbulda ki Rus Elisi Zinoviev, ngiliz plann sama olarak nitelendirirken Bari Trk egemenliine son verelim daha iyi diyordu. stanbulda ki Alman Elisi de,Bulowa yazd mektupta Sultan bu reformlara kabule zorlamak, yangn btn Balkanlara yaymak demektir demekteydi. (Armaolu, 1999, s.588)

Avusturya ve Rusya mparatorlar yanlarnda D ileri bakanlar olduu halde 30 eyll-3 Ekim 1903 gnlerinde Viyanann gney batsnda Avusturya imparatorunun klk saray Mrztergde buluarak Makedonya sorununu ele aldlar. Osmanl Devletine nerilen bu programa gre; Makedonyay bara kavuturmak iin Hseyin Hilmi Paaya biri Rus biri de Avusturya-Macaristanl olmak zere iki sivil yardmc verilmesi,Makedonya da milletleraras bir jandarma kuvveti tekili ve bana Avrupal bir general getirilerek emrine ok sayda yabanc subaylar verilmesi istenmekteydi. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Karklklar bastrldktan sonra,Rumeli vilayetinin idari taksimatnn yeniden ve milliyet esasna gre yaplmas, zarara urayanlarn zararlarnn denmesi alnan kararlar arasndayd. Padiah 24 Kasmda byk bir isteksizlikle Mrzsteg nerilerini kabul etti;Ama bu reformlarn uygulanmasna ilikin mzarekeler senelerce srd. Yasal sisteme ilikin reform nerileri sonusuz kald. Jandarmann bana bir talyan komutan ve onun altna da her biri byk glerden birini temsil eden be st dzey subay getirilmiti. Bu sistemin yrtlmesinin ok zor olduu ksa zamanda ortaya kt. (Anderson, 2001, s.282)

1905de ngiltere,talya ,Fransa ve Almanya Balkan statkosunun kendi rzalar olmakszn deitirilmesini kendi karlarna aykr buldular. Bu bakmdan, Murzteg istekleri ksa zamanda genileyerek btn devletlerin istekleri halini ald. Avusturya Macaristan ve Rusya, genel mfettilik tekilatna kendi adamlarn

atadlar. Makedonya eitli blgelere ayrlarak her birinin dzen ve gvenliini salamak ii, baka devletlere braklmt. Bu ayrmda Avusturya ve Macaristana skp, talyaya Manastr,Rusyaya Selanik,Fransaya Serez, ngiltereye Drama blgeleri verilmiti. Almanyaya blge kalmad iin Selanikte ki jandarma okuluna bir mdr atamakla yetindi. Bu surette Makedonyann milletleraras reform mekanizmas harekete gemi bulunuyordu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.40) 33

Devletler Murzteg programnda Makedonya sorununun zm iin yetersiz grdklerinden, 1905 ylndan itibaren, Makedonyann mali ynetimini de zerlerine aldlar Bu da kendi aralarnda yeni gr ayrlklarna ve atmalarna sebep oldu.

Makedonya sorunu Balkan devletlerinin kozlarn paylaacaklar 1912-1913 Balkan Savalarnda Makedonyann paylatrlmasna kadar devam etmitir. (Armaolu, 1999, s.589)

1. 3. 3. II. Merutiyetin lan ve Balkanlara Etkileri

Makedonya Balkan savalarnn nemli bir sebebi olmasnn yannda II. Merutiyeti yaratan ilk isyana mekan olmas bakmndan da nemlidir. 3 Temmuz 1908 gn ttihatlardan bir grup subayn Makedonyann Resne kalesi

garnizonunda balattklar isyan II. Merutiyetin ilanna kadar uzanacak bir takm olaylarn balangcn tekil etmitir. (Tokatl, 1978, s.346)

Burada ttihat ve Terakki partisinden bahsetmek gerekmektedir. Bu partinin kkleri 1865 ylnda kurulan Jn Trklere kadar uzanmaktadr. Kurucular arasnda Namk Kemalin de bulunduu bu hareketin amac memlekette idare-i mutlakay idare-i merutaya tahvil yani mutlakiyeti ynetim eklini merutiyete, yani anayasal bir hkmdarlk rejimine dntrmekti. Bir ara stanbulda rahat alamadklarndan Parise yerleen Jn Trkler, aralarnda fikir ve ibirlii kuramadklarndan 1872de dalmlar ve stanbula dnmlerdi. Jn Trkler ayrca Addlazizin tahtan indirilmesinde ve Abdlhamit II. nin tahttan karlmasnda nemli etki yapmlard. 23 Aralk 1876da Osmanl

mparatorluunda I. Merutiyetin ilan, 19 Mart 1877de ilk Mebusann almas Yeni Osmanllarn eseri olmutur. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.57-58)

Jn Trk hareketinin ikinci kez rgtlenmesi 1889 ylnda ttihad-i Osmani adl bir dernein kurulmas ile gereklemitir. (Armaolu, 1999, s.595) Ancak ikinci kez rgtlenen Jn Trk hareketinin fikir birlii yoktur. Pariste 1902 ylnda 34

toplanan Jn Trk kongresinde gr ayrl iyice belirginlemi ve Teebbs ahsi ve Ademi Merkeziyet dernei ile Osmanl Terakki ve ttihat Cemiyetini kurulmutur.

1906

ylnda Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu ve ordu ierisinde

kendisine taraftar bulmutur. 1907 ylna gelindiinde Selanik merkezli Osmanl Hrriyet Cemiyeti ile Paris merkezli Osmanl Terakki ve ttihat Cemiyeti birlemitir. Bu birlemeye Mustafa Kemalin kurduu Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin Selanik ubesi de Mustafa Kemalden izinsiz olarak katlmtr. Bu birlemeler sonucunda ttihat ve Terakki Cemiyeti vcuda getirilmitir.

ttihat ve Terakki Cemiyetinin Makedonyada balatt ilk isyan ile balayan olaylarn sonucunda II. Abdlhamit daha fazla dayanamayarak 24 Temmuz 1908 tarihinde 1876 Anayasasn tekrar yrrle koyarak II. Merutiyeti ilan etti. O dnemde kan bir gazeteye gre Merutiyetin ilan edildii gn Bunca

zamandan beri beklenilen kutsal gnn canl,verimli,yce ve unutulmaz sabah idi. (Erolu, 1990, s.66)

1909 ylnda yaplan Kongre sonucunda ttihat ve Terakki Cemiyeti parti halini ald. Bunu kongreye katlan Mustafa Kemal nermiti. Bu ekilde seimlere katlabilecekti. Ancak Mustafa Kemalin baka nerileri de olmasna ramen bunlar dikkate alnmad.

Partileme hareketlerinde ttihat ve Terakki yalnz deildir. Bu Partilerden en nemlileri Ahrar ve ttihad- Muhammedi Frkalardr. zellikle ttihad- Muhammedi partisi dini ynde youn propaganda yapmakta ve Volkan Gazetesi de yaynlar ile bu durumu desteklemektedir. Bu gelimeler sonucunda 13 Nisan 1909 (eski takvime gre 31 mart) tarihinde stanbuldaki Avc Taburlarnn askerleri ayaklandlar. Ellerinde ttihadi Muhammedi Frkasnn alnda kullanlan yeil bayraklar da vard. (Armaolu, 1999, s.610) Sivil halkn da katlmasyla byyen bu gerici ayaklanma ksa srede kontrolden kt. Haber ttihat ve Terakki Partisinin gl olduu Selanike ulatnda Mahmut evket Paann komutasnda Harekat Ordusu adnda bir ordu kurularak stanbula sevk edildi. Kurmay Bakanln

35

Kolaas Mustafa Kemalin yapt bu ordu onun yksek sevk ve idaresi ile stanbula ulat ve ayaklanma ksa srede bastrld.

Tarihimizde 31 Mart Olay olarak anlan bu olaydan sonra II. Abdlhamit tahttan indirildi ve yerine V. Mehmet Reat geirildi. Bu olayn en nemli etkilerinden bir tanesi de ttihat ve Terakkinin iktidar tamamen ele geirmesidir. Bundan sonra 1. Dnya Savann sonuna kadar bu parti lkenin kaderini belirleyecektir.

Osmanl Devletinin Bakentinde bunlar olup biterken Balkanlarda kazan kaynamaya devam ediyordu. Merutiyetin ilanndan yaklak be ay sonra 5 Ekim 1908de Avusturya,Bosna-Herseki topraklarna kattn ilan etti. Yine ayn tarihte Bulgaristan Prenslii de bamsz bir krallk olduunu ilan etti. Hemen arkasndan zerk Girit adasnn Yunanistana ilhak olduu haberi geldi. (Ylmaz, 1998, s.120) Balkanlardan birbiri ardna kt haberler geliyordu.ttihatlar politika ve rakiplerini etkisiz klma becerilerine sahiptiler ancak devlet ynetme tecrbeleri yoktu. Balkanlardan kt haberler gelmeye balad dnemde devlet ynetimindeki zafiyeti fark eden Arnavutlar da 1909 ylnda ayaklandlar. Bu Bab- Ali iin ok nemli bir darbe olmutu. nk Arnavutlar Balkan Milletleri arasnda en sadk milletti ve zel imtiyazlara sahipti. Bu ayaklanma sonucunda ttihatlar panie sevk etti . En sadk teba olan Arnavutlar bile isyan ediyorsa Balkanlarda kalan son topraklarn elde tutulmasnn ne kadar g olduunu fark ettiler. Bu panik onlar hayati bir hataya gtrd Kiliseler ve Okullar Kanunu.

Bu kanun II. Abdlhamitin en temel siyaseti olan Balkan Milletlerini Birbirine Drme Politikasna en byk darbeyi vurdu. nk bu kanundan nce hangi kilisenin ve okulun kimlere ait olduu konusu Balkan Milletleri asndan en temel anlamazlk konusuydu. Bu nedenle Balkan Devletleri bir araya gelemiyor ve ttifak yapamyordu. karlan kanunla bu konu akla kavuturulmu ve balkanlardaki temel anlamazlk ttihatlarn elleriyle zme kavumutu. Bu ok kritik ve hayati hata Balkan ttifaknn nn amtr.

Balkanlar iin en nemli meselelerden biri ve hatta savan ana sebeplerinden biri de Makedonya topraklarnn paylamyd. Srplar,Yunanllar ve Bulgarlar 36

Makedonya Topraklarnda hak iddia ediyorlard. Osmanl Devletinin Balkan Devletlerinin ittifak yapmasn engelleyecek anlamazlklar beceriksiz bir politikayla ortadan kaldrmasndan sonra artk Makedonya Topraklarnn paylam iin bir araya gelinebilirdi. ttifak almalar Ruslarn harekete gemesiyle balad. Rus byk eliler Srbistan ve Bulgaristan bakentlerinde Srp-Bulgar ittifakn gerekletirmek iin 1910 ylnn yaznda grmelerde bulundular. Sonucunda 13 Mart 1912de Srplar ve Bulgarlar Makedonya topraklarnn paylam konusunda anlaarak ittifak yaptlar. Yunanistan paylamn dnda kalmamak iin hemen harekete geti ve benzer bir Bulgar-Yunan antlamas yapld. Karadan Makedonya topraklarnda gz yoktu. Kk toprak ve para talebi karlnda Osmanlya kar savaabilirdi. Siyasi adan gerekleen bu ittifaklamalar 11 Mays 1912 Bulgar-Srp;22 Eyll 1912de Bulgar-Yunan gizli askeri antlamalar takip etti ve savan alt yaps hazr hale gelmiti. (Ylmaz, 1998, s.120)

Btn bunlar olurken Osmanl Devleti hemen yan banda beliren tehlikeye ve ittifaklara gzlerini kapamt. Tm dikkatler Trablusgarptayd. Bu dnemde talyann Trablusgarp igali zaten dalma srecinde olan devlete byk darbe indirmiti. Trablusgarp savunmak iin donanmadan yoksun Osmanl Devletinin Mustafa Kemal gibi baz vatanperver subaylarn ahsi abalarndan baka

yapabilecei bir ey yoktu. (nl, 2005, s.7) Dikkatlerini uzaklara ynlendiren Osmanl yan bandaki ykselen sava tam tamlarn yeteri kadar duyamam ve dikkate alamamt. 30 Eyll 1912de Balkan Devletleri seferberlik ilan ettiler. (Uarol, 2000, s.438) Hemen arkasndan da savaa bahane olmak zere bir ltimatom gnderdiler. Devletin istiklali ile badamayan ve dolaysyla kabul edilmesi mmkn olmayan ltimatomdaki baz nemli istekler unlard : Osmanl devletinin Rumelindeki slahatlarnda byk devletlerin yannda Balkan

devletlerinin de birer delegesi bulunacakt. Bylece slahatn birlikte tanzim ve tatbik edilmesi salanacakt. Silah altndaki Osmanl askerleri derhal terhis ettirilecekti. Daha ksa bir sre ncesine kadar bu ufak devletlerin, Osmanl devletinin birer vilayeti olmas ve isteklerindeki kstahlk, Osmanl devletinde eref ve haysiyet krc bir vaziyet yaratmtr. Bununla birlikte devletin kesin olarak savaa girmesinde askeri uzmanlardan oluan bir kurulun ortak karar etkili olmutur. Varlan ortak kanaate gre, Osmanl ordular 18 gn iinde blgede 450

37

bin askere karlabilecekti. Edirne, kodra ve Yanya kaleleri elde olduka da dmana kar koymak mmknd. (Tuncer, 1991, s.68)

Savan ilk kvlcm Karadada atld. Karada 8 Ekim 1912 gn Osmanl Devletine sava ilan etti. 17 Ekimde Bulgaristan ve Srbistan 19 Ekim 1912de de Yunanistan savaa katldlar. 18 Ekim 1912de Trablusgarp savan Ui Antlamas ile sonulandran Osmanl Devleti yeni bir savan iine srklenmi oluyordu

1. 4. I. ve II. Balkan Savalar

Bu blmde ok ksa olarak Balkan Savalarn zetleyip esas konumuz olan Deniz Cephesine geeceiz.

Balkan savalarnda iyi bir hazrlk yapamadan giren Osmanl Ordusu seferberlik ve yma ilerini de zamannda yapamad iin gafil avlanm her cephe de yenilmitir. Osmanl ordular Bulgarlara kar btn Trakyay brakarak atalcaya kadar ekilmek zorunda kalm Srbistana kar da Kumovada yenilmitir. Yunanllar ise Selaniki ele geirdikten sonra Ege Adalarndan Bozcaada, Limni, Samotraki ve Taas Adalarn igal ettiler. 3 Aralk 1912de imza edilen atekes antlamas ile silahl atma durmu oldu. Balkan Devletleri ile Osmanl devleti arasnda bar antlamas 30 Mays 1913te imzalanmtr. Bu antlama ile Osmanl Devleti Ege Adarlnn tayini ve Arnavutlukun snrlarnn izilmesi iini byk devletlere brakmtr. (Erolu, 1990, s.70)

Girit hukuken Yunanistana terk edilmi Midye Enez hattnn batsnda kalan topraklarda Balkan Devletlerine braklmtr. Bu izilen snr ile Edirnede Bulgaristana gemektedir. Osmanl Devletinin ar yenilgi sonucu Balkanlardan ekilmesi siyasi bakmdan byk bir boluk brakm dengesizlik yaratm ganimetin bllmesinde Balkan Devletleri birbirine dmlerdir. Srbistan askeri harekat dolaysyla, Srp-Bulgar ittifaknn izdii ve kendisine ayrd arazi parasndan daha byk bir blgeyi ele geirmiti. Srplarn bu arazi blgelerini geri vermemesi uyumazln dm noktasnn tekil ediyordu. Yunanllar ise Bulgarlarn Ege kysna ulam olmasn sert tepki ile karlamt. Bu durum 38

Srbistan ile Yunanistan birbirine yaklatrm aralarnda ittifak antlamas akdine sebep olmutu. Srbistan ile Yunanistan birbirine yaklam gren Bulgaristan bu iki devlete 30 Haziran 1913de saldrd. Bulgarlar her iki devlete yenilirken bu II. Balkan Savandan faydalanmak isteyen Osmanl devleti ile Romanya da Bulgaristana sava atlar. Romanya Dobrucay ele geirirken Osmanl devleti de Edirneyi geri almay baarmtr. II. Balkan sava sonucunda Bulgaristan ile Osmanl devleti arasnda 29 Eyll 1913 tarihinde stanbul Antlamas imzalanm ve Meri Nehri snr tayin edilmitir Makedonyann kk bir blm Bulgaristana braklmtr. (Uarol, 2000, s.445) Ancak nehrin batsnda kalan Dimetokada Trk snrlar ierisinde yer almtr.

Osmanl devleti ile Yunanistan arasnda 14 Kasm 1913de Atina antlamas imzalanm Girit Adas kesin olarak Yunanistana braklm Yunanistandaki Trklerin durumu dzenlenmitir.

Osmanl devleti ile Srbistan arasnda 13 Mart 1914de Srbistanda kalan Trklerin durumunu dzenleyen stanbul Antlamas imzalanmtr.

ubat 1914de Londrada toplanan byk devletler mroz ve Bozcaada hari Balkan savalar srasnda Yunanllarn igal ettikleri adalar Yunanistana brakmtr. (Erolu, 1990, s.71-72)

1. 5. Balkan Harbinin Deniz Cephesi

1. 5. 1 Balkan Devletlerinin Deniz Gcnn Durumu
Yunanistan:

Yunanistan, bir yarmada ve ona bal adalar zerinde bulunmas ve gemiten gelen gelenekleri nedeniyle denizcilie yatkn bir milletti. XIX. yzyl balarnda Yunan stiklal hareketi baladnda bu hareketin ilk etkileri denizlerde grlmt. Bamszlktan sonra topraklarn hzla genileten Yunanistan donanmasn 39

gelitirdi. Denizlerdeki stnlk ok nemliydi ve Adalar Denizine hakim olmak ana prensipti. Bu prensip onlar Byk Yunanistan hedefine er yada ge

ulatracakt. (Bykturul, 1969, s.34)

1897 Osmanl-Yunan savanda Yunan kara birliklerinin hezimetine ramen Yunanl denizcilerinin anakkale nlerine kadar gelmeleri Adalar Denizinde hakimiyet gsterisinde bulunmalar Yunan toplumunda donanmaya, denizcilie byk bir alaka yaratmt. Yunanl denizciler bu prestiji iyi kullanarak Osmanl Devleti ile denizlerde kyasya bir silahszlanma yar balatmtr. Yetersiz mali gleri Osmanl Deniz kuvvetlerinden daha byk bir donanma hazrlamasna frsat vermemitir. Ancak Osmanl Devletinin aksine Yunan Deniz politikas denizcilerin eline braklm idi. Bu avantaj Yunanllarn barta ve savata ok daha yeterli ve etkili olmalarn salamtr. (Tuncer, 1991, s.130)

Osmanl-Yunan deniz yarnn balamasndan sonra Yunan devletindeki mali yetersizlikler, donanmada iki ayr fikrin olumasna sebep oldu. Bunlardan birincisi, yepyeni bir donanma yapmak, ikincisi ise mevcut donanmay tamir ile yetinmek olmutur. Bu konu zerinde yaplan tartma ve deniz subaylarnn fikirleri gazete stunlarna kadar gemitir. Osmanl donanmasnn, Haziran 1909 aynda Ege denizine almas ve Girit sularnda manevralar yapmas Yunanistanda heyecan yaratmtr. Buna kar Yunanllar da 13 Temmuz 1909da Hanya Kalesine Yunan bayran ekerler. Olay iki devlet arasndaki siyasi durumu gerginletirir. Osmanl hkmeti Yunan hkmetine bir ltimatom vererek bayrak indirilmedii ve Yunan kuvvetleri Aday terk etmedii taktirde Osmanl donanmasnn Girite asker karacan ve Osmanl ordusunun da Tisalya hududunu geeceini bildirdi. Osmanl Donanmasnn, 1897 Harbindeki gibi atl durumda olmayp, faal bir durumda bulunmas Yunanllarda endie meydana getirdi. (Balkan Harbi Cilt 6, 1993, s.40) Bu endieler, neticesinde Osmanllarn beenmeyip satn almaktan vazgetikleri bir talyan zrhl kruvazrn satn aldlar. Averoff adn verdikleri bu zrhl ile nce denizlerde, sonrada karalarda hissedilecek bir stnlk elde ederek savata ok byk faydalar salamlardr. (Tuncer, 1991, s.131)

Yunanllar, personel eitimine de ok byk nem verdiler. nceleri Fransz uzmanlardan sonra ngiliz uzmanlardan faydalanan Yunanllar denizcilerini Osmanl 40

Denizcilerinden farkl olarak taaruzi anlayla yetitirdiler. Osmanl Denizcileri ise daha ok ekilcilik ile ngiliz eitimciler tarafndan oyalandlar. ngiliz Amiral Gamble tarafndan ynetilen bu eitim sisteminin oylama eitimi olduu o dnemde yaam deniz subaylarnn ifadelerinde de teyit edilmitir. (Bykturul, 1969, s.31) Bu bakmdan, Yunan donanmas 1912 yl itibariyle gerek gemi gerek personel kalitesi bakmndan Osmanl Donanmasna gre dikkat ekici bir grnm sergilemekteydi. (Tuncer, 1991, s.132)

Yunanllarn 1912 senesinde, Avrupa da drt komisyonlar vard. Bunlardan biri ina halinde bulunan Dretnot ve alt muhribi kontrol etmek zere Almanyada bulunuyor. kincisi ayn gemilerin cephane yapsn kontrol etmek zere Amerikada, ncs Averoff zrhl kruvazrnn cephanesini satn almak zere ngilterede, drdncs Xiphias denizalt gemisinin inasn kontrol etmek zere Fransada bulunuyordu. Bu komisyonlarda yer alan subaylar bulunduklar lkelerdeki gemi ina durumlarn da inceleyerek Yunanistann yeni muhripler satn almasn hzlandrarak ok faydal oldular. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.41) Balkan savalar iin seferberlik hazrlklar yaplmaya baladklarnda Yunan Bahriye Nezareti Almanya da ina halinde bulunan muhriplerin teslimini hzlandrmak iin bu komisyonlara emir verdi. Almanyada ki komisyon, Almanlarn kendi donanmalarna kendi tipten muhrip yapmakta olduklarn grdler ve smarlanan muhriplerin yerine inas daha fazla ilerlemi olan V5 VE V6 Alman muhriplerini satn almak iin teebbse getiler ve baar kazandlar. Satn alnan bu iki muhribe Krevnos ve Neagenea isimleri verildi. ngilterede ki komisyonda Arjantin hkmeti adna yaplan drt muhribi satn almak zere harekete geti ve Eyll 1912de bu drt muhrip satn alnd. Bu muhriplere Aetos, Leon , Jerax, Panthir isimleri verildi. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.41) Ayrca ABDden de daho ve Mississipi adn tayan sava gemilerini alacaklard. (nl, 2005, s.22)

Deniz stratejisi denizlerde kontroln salanmas ve bu kontrolden faydalanma olarak iki ana konsepti iine alr. Deniz kontrolnn salanmas ise nce kendi amalar iin denizlerin kontrol,sonra dmann denizleri kullanmasna frsat vermeme olarak iki faaliyet ierir. (Deniz Stratejisi, 1998, s.3-14) te bu konseptleri kavram olan Yunan donanmas,Osmanl Donanmasnn anakkale Boaznda bakm ve onarmdan uzak alr vaziyette atl olarak bekledii bir dnemde,ok iyi 41

bir zamanlama ile aldklar bu sava gemileri ile gzle grnr bir stnlk elde etmilerdir. (Tuncer, 1991, s.132)

Savan balamasndan nce, Osmanl ve Yunan kuvvetleri zrhllar asndan dengede iken muhripler asndan Yunan kuvvetleri ok daha stnd. Bu hal Balkan Harbi Deniz mcadelesinin ana temellerinden birini tekil etmitir. Bir dier ana temel ise Osmanl Devletinin Arnavutluk isyan dolaysyla Preveze ve

Readiye Limanlarna torpido botlar gndermesi ve Yunanllarn da bu denize kuvvet gndermeye zorlanmasdr. Bu iki husus nedeniyle Yunan Donanmas Ege Denizi Filosu ve Yunan Denizi Mfrezesi adlar ile ikiye ayrld. Byk ve modern gemilerin tekil ettii ana ksm Ege Denizinde ufak ve eski gemilerin oluturduu dier ksm Yunan Denizinde konulandryordu.

Ege Denizi Filosu Komutan Albay Pavlos Konduriotis emrinde: (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.46)

1 zrhl Krvazr 3 eski zrhl

: Averoff : Hydra : Psara :Spetsai

14 muhrip

: Neagenea : Keravnos : Thyella : Sfendoni : Lonehi : Naphkratousa : Niki : Doxa : Velos : Apsis : Leon : Aetos : Jerax : Panthir 42

1 Denizalt Gemisi 1 Yardmc Gemi 1 Mayn gemi 1 Hastane Gemisi 5 Torpitobot

: Delphin : Kanaris : Aris : onia : Aigili : Daphne : Arethusa : Aleyon :Doris

Yunan Denizi Mfrezesi Komutas Albay Damianos emrinde : 2 Gambot : Ambrakia : Aktion 4 Silahl Gemi : Alfios tipi

A ve snf kk gambotlar bulunmaktayd.

Yunanistann corafi konumu nedeniyle Yunan Donanmas bol miktarda kabiliyetli personel bulabiliyordu. Uzan yllar Fransz Amiral Lezenin eitim usulleri ile alan Yunan Donanmas 1910 ylnda ngiliz Amiral Lionel Tofel Bakanlnda bir ngiliz Heyetinin eitimine teslim edildi ve donanma bu eitimden byk faydalar salad.

Cephane ve malzeme salama konusunda da daha msait durumda bulanan Yunanllar harp boyunca, kolay ve sratli yoldan malzeme salamada baarl oldular.

Bulgaristan :

Bulgarlar; liman harekat yapmaya elverili kk bir deniz kuvvetine sahiptiler. 1909 ylna kadar donanmas bulunmayan Bulgarlar o tarihte tam bamszlklarn yapmaya mteakip donanma yapmaya baladlar ve Balkan harbine kadar geecek senede kk bir donanma yapmay baardlar. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.47) 43

Donanmalarnn kk olmas nedeniyle Bulgarlar balangta Osmanl Devletine kar taarruzu harekat yapmaktan ziyade kendi kylarna saldrlmasn engellemek iin savunmaya ynelik bir tutum ierisindeydiler. Bu nedenle Bulgarlarn deniz cephesindeki en nemli kozlarndan bir tanesi de limanlara ve belli noktalara dktkleri maynlar idi. Ancak savan balamasndan sonra gleri savunmann yannda taarruzu harekatlarda da bulunarak kazanmtr. (Tuncer, 1991, s.135-136) Bulgar baarlar

Bulgar donanmasnn kuruluu u ekilde idi. Ana liman Varna olan Karadeniz filosu ve ana liman Rusuk olan Tuna tmeni. Bunlar Varna s komutanlna bal bulunuyorlard ve st komutanl makamnda istihkam Yarbay Lokodorof bulunmaktayd.

Aadaki izelgede Bulgaristan Deniz Kuvvetlerinin durumu verilmitir. (Balkan Harbi Cilt7, 1993, s.49) Bulgar Deniz Kuvvetlerinin Karadeniz Filosunda : Nadiejda Torpido Gambotu ,

Smeli Khrabry, Drsky, Schumni, Lietiachty, Strogi, Torpidobotlar

Kamtchia, Striella Silahl Yatlar

Be adet mayn dkmekte kullanlan Yat bulunmaktayd.

Tuna Tmeninde ise : Kroum Silahl Yat Simon Veliki Silahl Yat 44

Her biri alt mayn tayan iki Rmorkr Drt ufak mayn nakliye gemisi bulunmaktayd.

Donanmann tehizat durumu yeterliydi.

Torpido botlar makine ve kazan

asndan ok iyi durumdayd. Donanma top cephanesi bakmndan zengin olmasna ramen torpido asndan zayf kalmaktayd. Bu eksikliklerini en yakn dostu olan Rusyadan bol bol karlayarak harbi iyi bir ekilde idame ettirmiti. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.49)

Bulgarlar donanmasnda 50 subay 2287 astsubay/er bulunmaktayd ve bu personel genellikle kara tesislerinde vazifelendirilmiti. Bu durum sahillerdeki mstahkem mevkiler ile donanmalarnn ibirlii i birlii iinde almalarn salad. Bu, Bulgarlarn dayanma gcn attran nemli bir nokta oldu. (Tuncer, 1991, s.136)

Balkan harbinde Osmanl Devleti ile savaan dier Balkan Devletlerinin nemli bir deniz gc olmamas sebebiyle Harbin Deniz cephesinde Osmanl

Devletine kar Yunanllar ve Bulgarlar yer almtr.

1.5.2. II. Merutiyetten Harbin Balangcna Osmanl Donanmasnn Durumu

Sultan Abdlazizin byk paralar harcayarak oluturduu donanma II. Abdlhamit tarafndan Halie ekilerek tamamen atl bir pozisyona itilmiti. (nl, 2005, s.4-6) Tarihi Afif Bykturula gre drt neden vardr ;

1. Donanmann kendisini tahttan indirecei korkusu , 2. Osmanl borlarn temizlemek ve yeniden borlanmamak arzusu, 3. Ruslara dn vermek, 4. ngilizlerle dost geinmek gibi nedenleri sralamaktadr.

1897 Osmanl-Yunan Savanda donanmamzn rd iyice belli olmutu. (Tarak, 2005, x.269) Yllarca, atl kalan donanma da gemiler eskimi personel 45

eitimsiz kalmt. II. Merutiyetin ilanndan sonra donanmaya baktmzda durumun iler acs olduu grlyordu. Gemiler bakmsz eski, personel talimsiz eitimsiz ve manevra yeteneinden yoksundu. (nl, 2005, s.5) II. Merutiyetten sonra alan yeni dnemde yaplmas gereken en nemli ey personel eitimiydi. Yunanllar, hzla donanmalarn glendiriyordu. Osmanl Devletinin de personelini eitmesi, yeni gemiler almas, teknolojiyi yakalamas gerekiyordu. Yaplacak iler oktu ama zaman ok dard. ncelikli olarak eitim iine el atld. ngiltereden personel eitimi iin uzmanlar getirilmesine karar verildi. ngilizler bu i iin Amiral Douglas Gamble yi gnderdiler. Osmanl Devleti zerinde Emperyalist amalar gden ngilterenin donanmamza ne kadar faydal olaca pheliydi. Nitekim bu durumdan rahatsz olan Ruslara ngilizlerin verdii cevap ok manidardr. Merak etmeyin ! Biz Osmanl Donanmasn glendirmiyoruz ; sadece onlar oyalayacaz (Glen, 1988, s.173) Eer Osmanllar ngiltereden eitmen subay alamadklar taktirde, Almanlara mracaat edeceklerdi. Byle bir hal tarz Osmanl donanmasnn daha hzl bir tarzda gelimesine sebep olacakt.

Bu dnemdeki Osmanl donanmasna baktmzda Ali Haydar Emir Alpagota gre kat zerinde yle idi:

Zrhllar 15 tane, 92240 ton 84 byk top Kruvazrler 11 tane, 16000 ton, 30 byk top Gambotlar 7 tane 1672 ton, Torpido botlar 40 tane, 3458 ton Nakliyeler 52 tane

Aslnda kruvazr denebilecek iki gemi mevcut, 3 kruvazrde kzakta idi. Alpagot dier bir takm gemileri de kruvazr olarak kabul etmitir. (Tezcan, 2005, s.396) Bunlarn yannda stanbulda yapmna balanan iki denizalt vard. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.12)

Kat zerinde grnen mevcut donanmadan denize kabilecek durumda olanlar unlard.

46

Mesudiye ve Asar- Tevfik zrhllar Yeni Ha midiye ve Mecidiye kruvazrleri yeni Berki Sadvet Peyki evket torpido kruvazrleri, Fethi Blend ,Muini Zafer, Avnillah zrhl kuvvetleri ile eski Nemci evket ve iclaliye korvetleri. Samsun, Basra, Taoz, Yarhisar muhripleri. Berkefan, Hamidiye, Yunus, Alpagot, Antalya, Tokat, Akhisar, Ktahya, Musul, Dra, Ankara torpido botlar ve Sultanhisar, Demirhisar, Sivrihisar, Hamidabat torpido botlar. (nl, 2005, s.8)

Bunlarn yannda, gambot filosunda mevcut olan gemiler unlard:Marmaris, Malatya, Takpr, Nevehir, Kastamonu, Yozgat, Ordu, Bafra, Gkeda, Refahiye, Ayntab, Zuhaf, Hali, Nurulbahir, Seddlbahir, Trabzon, kodra, Muha. teki gemiler, hurda demir ve rm tahtadan mrekkep bir enkaz yn halinde idi. Bunlardan bir ksm, 1897 Osmanl-Yunan Harbinde Haliten karlarak Naraya gnderilmi ve 10 yldan fazla orada kalm olan eski zrhllard. (Tezcan, 2005, s.397)

Amiral Gamble, greve baladnda Osmanl donanmasnn durumu bu idi. Donanmann tekrar ayaa kaldrlabilmesi iin ngiltereden getirilen Amirale verilen grev be maddeden ibaretti:

a. Bir donanma program hazrlayacak b. Kurslar aarak personel yetitirecek c. Mevcut harp gemilerini tensik ve tavsiye edecek d. Tersaneyi yeniden dzene sokacak e. Talimnameler yaynlayarak ve fiili olarak komuta makamn igal ederek Osmanl donanmasna byk bir kifayet kazandracakt. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.13)

Amiral Gamble greve balamasna mteakip bir taraftan nezaret kuruluunun yeniden dzenlenmesine gayret ederken te yandan donanmann eitimi almalarn srdrm, erlerin eitimi iin Kasmpaada ki Gazi Hasan Paa Klasnda yeni bir er okulu kurmu ve mevcut gemileri inceledikten sonra iki filo ve bir filotilla oluturmutur. Bu kurulu iinde gemiler ilk nce tek tek eitime alnm daha sonra iki filotilla ve filo halinde eitim balatmtr. eitli uzmanlk alannda kurslar alarak personel eitimi almalar yapmtr. Amiral, eitimin olumlu 47

biimde gelitiini grerek Eyll 1909 da Kerpe seferine km, Egede yapt tatbikattan sonra, zmir Limanna demirlemitir. Sefer dnnde stanbulda, Padiahn huzurunda donanmaya geit resmi yaptrmtr. (oker, 1974, s.172)

Amiral Gamble yeni bir donanma hazrlanmas erevesinde byk gemilerden ziyade 10. 000 tonluk zrhllarn yaptrlmasn istiyor (nl, 2005, s.9) ancak Osmanl yetkilileri Dretnot snf byk gemilerin yaptrlmasn istiyorlard. Bu husus Osmanl Bahriyesindeki yksek rtbeli subaylar ile Amiral Gamble arasnda fikir ayrlklarna sebep olurken Gamble, Bahriye Nazr Galatal Halil Paa ile de antlamazla dt. Bu olumsuzluklar sonucunda Amiral Gamble grevinden istifa etti. (Tezcan, 2005, s.398)

Osmanl yetkilileri ile Amiral Gamblenin fikir ayrlna sebep olan byk gemilerin alnmas meselesi sebepsiz deildi. Yunanllar durmadan silahlanyor ve donanmalarn glendiriyordu. Merutiyetin ilanndan sonra ilk defa gemi alnmas iin o zamana gre nemli bir bte ayrlmt. rnein 28 ubat 1910 tarihinde kabul edilen Bahriye Olaanst Bte Kanunu ile belirlenen hedefler iin be milyon liralk bir para da ayrlmtr. Ayn zamanda Maliye Bakanl da, Donanma Cemiyeti tarafndan olan siparilere kefalet garantisi getirmitir. (nl, 2005, s.9) Ancak bu para ile arzu edilen gemilerin alnamayaca aikard. Basn bu olaya ilgi gstermi. Tanin Gazetesi iki kruvazr alm iin ba toplamaya girimi, Tercman Hakikat Gazetesi ise yaynlarnda donanma iin her vatandan bir kuru vermesini istiyordu. 10 Temmuz 1909da Hrriyet Bayram mnasebetiyle donanmann yapt resmi geit halk ok etkilemiti. Millet, drt ba mamur bir donanma istiyor, donanmasyla gurur duymak istiyordu. Btedeki skntlar bilen vefakar Trk Milleti kendi boazlarndan kstklar paralar gl bir donanma oluturulmas iin vermeye hazrd. te bu fakir millet bu duygular ile 19 Temmuz 1909 (6 Temmuz 1325) tarihinde Donanma-i Humayn Muavenet-i Milliye Cemiyeti isimli bir cemiyet kurdu. (Glen, 1988, s.176-177) Cemiyetin ilk ynetim kurulunda Yac zade efik, Mehmet Abut, Liva Amiral Rasim, Dr. Fuat Sreyya Paa, Avukat Kadri, Belediye Azas Selahaddin, Faiz, Tercman Hakikat Gazetesi sahibi Nusret, Ba Yazar Hseyin Kazm, Piyade Yzba Mahmut, Deniz Kurmay stemen Ali kr, Tabip Yzba Fazl Berki, Piyade stemen Ziya,

48

Dr. Hafz brahim, Dr. smail Hakk, Dr. Petraki Papadepulo ve Mhendis Haim yer almtr. (oker, 1974, s.22)

Dernein kurucusu ve Bakan Yac zade efik Bey, btn servetini cemiyete balad. Padiah Mehmet Read bu cemiyeti himayesine ald ve bir aylk maan verdi. Devletin ileri gelen memurlar da birer aylk maalarn baladlar. Halk zengin fakir demeden bu kampanyaya katld. Kendi haline bakmadan trl fedakarlklarla Donanma Cemiyetine yardmda bulundu. Cemiyetin ubeleri her vesile ile para topluyor, halk toplantlar, msamereler ve konferanslar dzenliyordu. Cemiyete nemli para yardmnda bulunanlara Donanma ane Madalyas veriliyordu. Tun, nikel, gm ve altn olarak yardmlarn derecesine gre verilen bu madalyann bir yznde kabartma bir zrhl resmi br yznde ise padiah turas mevcuttu. (Glen, 1988, s.177-178)

Milletin gsterdii bu byk fedakarlk sonucunda donanma cemiyeti 12 ubat 1911 (30 Ocak 1327) tarihine kadar bir 1. 812. 957,5 altn toplad. (Balkan Harbi Cilt , 1993, s.14)

Cemiyetin nasl para topladna dair Amiral Afif Bykturul unlar nakletmektedir. (Glen, 1988, s.180)

. Bu dnemde ben ocuktum. ehzade bann btn tiyatrolarnda perde aralarnda sahneye bir masa kartlr, zerine de byke bir tas konulurdu. Bata Rahmetli Hamdullah Suphi (Tanr ver) olduu halde Yunanllar Averoffu satn aldlar vatanmz elden gidecek gibi konumalar yapnca halk cebinde ne varsa altn olarak bu tasa para atarlard. Ayrca Hamdullah Suphi Trk Ocaklarnda sk sk donanma konferans verirdi.

Hatta kodra Donanma Cemiyeti ubesi Bakan bir jandarma yzbas bir kay kalyon biiminde tadil ederek para karl halk bir kaykla glde dolatrm 160 kadar altn toplayarak cemiyet merkezine yollamt. Bu yzbann resmi ile yaptrd kalyonun resmini donanma mecmuas basmt

49

Bahriye nezareti Avrupaya bir heyet yollayarak ngiliz fabrikalarnda Brezilya devleti hesabna, ina edilmekte olan Minas Gerues Muharebe gemisini ve Alman fabrikalarnda ina edilmekte olan Blcher zrhl kruvazrn gezdirdi. Heyet, bu iki gemiyi de beenmiti. Hatta alnmas istenilen iki geminin isimleri bile hazrd: Enver ve Niyazi. (nl, 2005, s.9) Fakat bu gemilerin satn alnmasna imkan bulunmad. Bunlarn yannda talyada Orlando Biraderlerin tezgahlarnda bulunan on bin tonluk bir zrhl kruvazrde heyetin inceledii gemiler arasndayd. Bu gemi henz kzaktayd. K tarafn zrh levhalar henz yerine konulmamt ve uzun sreden beri kzakta olduunu gsteren baz emarelere sahipti. Heyet bu gemiyi beenmedi ve Hkmete u raporu verdi:

Fabrika sahiplerinin gemiyi dokuz ayda tamamlayacaklarn iddia etmelerine ramen en az on sekiz aylk ii vardr. Kruvazr tm denizci devletler tarafndan terk edilmi bir sistemdedir. Sahipleri 1. 200. 000 lira gibi yksek bir fiyat istiyorlar. Bu kadar para verdikten,bir buuk sene beklemeye raz olduktan sonra gelecek iin modas gemi bu zrhl kruvazr almakta anlam yoktur. Birka yz bin lira daha vererek bir iki ay daha beklemek kouluyla mkemmel ve en son sistemde bir zrhl yaptrmak mmkndr. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Muharebeleri, 1981, s.9) Deniz

Rapor bu ekilde verilmitir ve esasnda biraz beklenmesi ve biraz daha para verilmesi durumunda birden fazla zrhl teslim edebileceini taahht eden firmalar da mevcuttu. Heyetin raporu hkmet tarafndan incelenmi ve bu pahal ve eski sistemli gemiyi yaptrmaktansa yeni zrhllar ina ettirmenin daha doru olacana karar verilmitir. Ancak i sorunlar nedeniyle de sipariin verilmesi uzamtr. Netice olarak 1891 yaps iki eski Alman zrhlsn (nl, 2005, s.16) (Wilhelm) ve (Weissenburg) satn almaya mecbur olunmu ve 5 Austos 1910 tarihinde kontratlar imzalanmtr.(nl 2005, s.16) Bu gemilere Barboros Hayrettin ve Turgut Reis isimleri verildi. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.15)

Alman Amiralinin komutasnda olarak anakkaleye ulaan zrhllara 1 Eyll 1910 gn Perembe gn zel trenle Osmanl sanca ekildi. Birka gn sonra da bakent halknn alklar arasnda stanbula geldiler. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.13) Halkn sevin lklar, alklar 50

arasnda Barboros ve Turgut Reis zrhllar gelip Dolmabahe Saraynn nne demirlediler. (Glen, 1988, s.182)

Sadrazam brahim Hakk Paa ve Bahriye Nazr Galatal Halil Paann zamanlarnda, Donanma Cemiyeti tarafndan Almanyann Schichau gemi ina tezgahlarnda yaplm olan drt byk torpido muhrip satn alnd. (nl, 2005, s.15) II. Merutiyet devrinde donanmamza ilk katlan ve Yadigar- Millet, Muavenet-i Milliye, Gayret-i Vataniye, Numune-i Hamiyet isimlerini alan bu gemiler, 1910 Temmuzunda stanbula geldi. (Tezcan, 2005, s.401)

Avrupadaki heyetimizin verdii rapora gre almaktan vazgetiimiz talyan Kruvazrn,Yunanllar zengin bir armatrleri sayesinde satn almlar ve onun hatrasna ismini Averof koymulardr ve zrhl kruvazrnn inasnn

tamamlanarak Yunan Bahriyesine katlmasnn zaman yaklamaktadr. Osmanl Donanmasnn satn ald drt torpido muhribi ise Averoffa kar deil, Yunan torpido filosuna kar donanmamz glendirmitir. Dolaysyla Averoff Yunan Bahriyesinin bana getii gn bizim bahri gcmz fena halde bozulmak tehlikesiyle kar karya geliyordu. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.13)

Bu drt torpido 616 tonluk gemilerdi ama makineleri ok glyd. ki adet 10,5luk 6 adet 4,7lik 2 adet 3,7lik top ve 3 torpido tayorlar, 36 mil srat yapyorlard. Yadigar- Millet, stinye Koyunda, ngiliz uaklarnn bir hava hcumu sonucunda batt. Muavenet-i Milliye, anakkale Savalar srasnda sahile yaklap karadaki askerlerine destek at yapan 13. 000 Tonluk ngiliz Goliath zrhlsn torpil hcumuyla batrarak grevini fevkalade biimde yapt. Gayret-i Vataniye 1916da Varnada batt. Numune-i Hamiyet ve Muavenet-i Milliye mtareke sresince Halite balattlar ve 1923te fesih edildiler. (Glen, 1988, s.182)

Btn umudumuz bu gemiler idi. Barboros la Turgut Reis bize o kadar yeterli gelmilerdi ki, Yunan Bahriyesine stnlmzden o kadar emindik ki, artk yeni gemiler siparii konusunda aceleye gerek grmyor, tam bir yl srp giden inceleme, dnme ve mzakerelerden sonra ancak 1911 yl yaznda Readiye

51

dretnotunun ina mukavelesini imza ediyorduk. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.13)

Btn bunlara ramen, deniz subaylar, satn alnan bu gemilerle memleket donanma ihtiyacnn yerine getirildiine kani deillerdi. Bahriye Nezareti, be senede tamamlanmak zere 6 dretnot, 4 Lider, 20 Muhrip, 6 Denizalt Gemisi, 1 Okul Gemisi, 2 Mayn dkc gemi, 3 Tahliyeliye, 1 Tamir gemisi ve 4 Havuzdan ibaret 18 milyonluk bir donama projesi hazrlayarak, mucip sebepleriyle birlikte 1 Nisan 1912 gnnde Sadarete (Babakanla) yollad. Ancak bu gayretlere ramen Donanma Projesi tatbikat sahasna konulamad. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.15)

Bahriye nazrlarnn sk sk deimesi ve projelerin devaml revize edilmesi neticesinde yeni harp gemileri smarlanmas konusunda ok ge kalnd. ngiltereye smarlanan 2 Lider, 6 Muhrip, 2 Denizalt gemisi ve Fransaya smarlanan 6 Muhrip ve 2 Denizalt gemisi Balkan Harbine yetitirilemedi.

Yeni harp gemilerinin tedarik edilmesinin ge kalnmas yannda halen kullanlan gemilerin de bakmsz brakld grlmektedir. Acilen bakma ihtiya duymalarna ramen donanma 1911 yaznda Beyruta gnderilmi ve tamir

edilmeleri mmkn olmamtr. Osmanl-talya savann yaklatnn hissedilmesi zerine donanma Komuta Vekili Haydarpaa nnde yatan gemilerin tamir planlarnn hazrlanmas maksadyla stanbula arld. Ancak harbiye Nezareti Bahriye Nezaretine danmadan donanmann anakkaleye gitmesini amretti.

Bahriye Nezareti kendisinin bilgisi haricinde yaplan bu emir karsnda Harbiye Nezaretini protesto etti. Fakat yaplacak fazla bir ey yoktu. Hi olmazsa gemilerin anakkalede tamir edilmesini denedi. Hatta Mecidiye kruvazrnn tamirini de balatt. Ksa bir zamanda gemilerin anakkalede tamir edilemeyecei anlalmsa da Harbiye Nazrlna bal anakkale Mstahkem Mevki Komutanl gemilerin bakm ve tamir iin anakkaleden ayrlmasna msaade etmemitir.

anakkale de bakmsz bir ekilde bekletilen donanma Osmanl-talya Savanda bir yararllk gsteremedii gibi,bu durum nedeniyle donanmaya zaman kaybettirilmi ve Yunanllarn donanmalarn glendirerek Osmanl Devleti

52

karsnda ok daha avantajl konuma gelmelerini salamtr. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.17)

1.5.3. Personel Durumu

Bir donanma iin var olmas kesin olan kuvvet unsurlarndan birincisi harp gemileri, ikincisini ise personel oluturur. (nl, 2005, s.3) Merutiyet dnemindeki bahriyemizin harp hazrlklarndan harp gemileri 2 eski zrhl, 4 yeni muhrip ve bir ina halindeki dretnottu. ite be yllk uralar sonucu donanmamza katlan kuvvet bunlardan ibarettir ki, bu hite vnlecek bir ey deildir. O kadar velveleli bir alp didinmenin byle adete ksr denilecek bir sonu vermesindeki nedenler gelince ; henz o zamanlar bir devletin donanmasz yaayamayacana bu gnk kadar inanmaymz. kinci olarak Merutiyetin ilanndan sonra donanmann olgun bir sratle yenilenmesi ve kalkndrlmas iin kesin bir yol tutarak dzenli bir ekilde ve kaymalar yapmadan bu yolu izleme olgunluunu gsterememi olmamzdr. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz 1981, s.21) Muharebeleri,

Deniz cephesinde sevk ve idare konusunda yaplan incelemelerde Bahriye Nezareti ile donanma komuta vekilinin aka anlaamadklar grlmekte idi. Bu srtmenin boyutlar zaman zaman donanma personelini de olumsuz ynde etkileyecek derece de olmutur. Bu antlamazlklarn temelinde Bahriye

Nezaretindekilerin ittihat, Donanma Komutan vekilinin ve dier denizci personelin itilaf olmas hususu yer almaktayd. Bu arada donanma komutan vekili ile gemi komutanlarnn bazlaryla da, ciddi anlamazlklar sz konusu idi. Mesele Hamidiye Kruvazr Komutan H. Rauf Beyle donanma komutannn sk sk srtt gzlenmitir. Bunlarn yannda yine donanma komutanl ile bakomutanln, donanma komutanl ile hkmetin sava srasnda siyasi gr farkllndan dolay nemli atmalar, birbirinin emrini dinlememek gibi itaatsizlikleri sz konusu idi. Bu srtmeler elbetteki, donanma personelinin stlerine gvenini de sarsmtr. Zaten pek ok ynden ihmallere urayan, eksiklikler iinde kvranan denizciler btn bunlardan olumsuz ynde etkilenerek sava sevkini kaybetmitir.

53

Balkan Savalarnda tespit edilen bir mesele de Trk tarafnn, tarihi cengaver karakterine yakmayan, mevcut artlardaki avantajlarna ters den rkek, gvensiz ve daha ok savunmaya ynelik savamasdr. (Tuncer, 1991, s.321-322)

II. Abdlhamit Devri, donanma materyalinden daha fazla, Deniz Kuvvetleri personeli zerinde menfi ve ypratc bir etki brakmt. Deniz sorunlarn bilmeyerek sylenmi Para yoktu ki Sultan Hamid Donanma yapsn

(Bykturul, 1969, s.35) gibi baz szler ise tutarl deildir nk yeni donanma yaplmad gibi mevcutlar da etkin olarak kullanlmamtr. (nl, 2005, s.5) 32 yl sren bu devrin bilhassa, Avrupann snai ve askeri ilimler sahasnda byk ilerlemeler kaydettii bir zamana rastlamas Osmanl Donanmas iin en byk talihsizliktir. Geri Abdlaziz devrindeki muazzam donanma iinde fazla miktarda makineli gemi vard amma ; bunlar kullanan nesil hizmetten uzaklatrlm ve yeni nesle de bu makinelere almak frsat verilmemiti. Bundan dolay subay topluluunun kifayet durumu ok geri kald. Geri gizli yollardan malumat elde etmeye alan subay adedi oktu ancak bunlar arasnda da fikir birlii salamak mmkn olmam, sevk ve idareye ait dnceler dalmt. Bundan dolay modern tekniin ihtiyalarna cevap verecek bir teebbs olmamt. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.29)

Sultan Abdlhamitin Saltanat dnemi, harp gemileri iim rme ve harap olma dnemi olduysa bahriye subaylar iinde byle bir durgunluk ve perianlk dnemi olmutur. (nl, 2005, s.5-6) Bundan dolay Osmanl donanmas ancak merutiyetin ilanndan sonra batnn Batnn harp bahriyelerindeki bilgilerinden ve byk gelimelerinden yararlanmaya balam ve ilk yararlanmalar ngiliz Amiral Gambelin dersleriyle olmutur. Amiral Gambel yeniletirme ilerine balad vakit bizim bahriyemiz, otuz yllk derin bir uykudan henz uyanyordu. Bu otuz yl iinde, zrh, top, barut, mermi, makine dahil her ey bir deil, belki be on defa deimi, her deiikliinde de yeni bir olgunlua erimi, fakat kullanlmalar da daha ok meleke ve maharete, fenne ve ihtisasa gereksinim gsterecek ince ve nazik bir ekil almt. Bu sre iinde meydana gelen yeni bulularn ise haddi hesab yoktu. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz s.21-22) Muharebeleri, 1981,

54

1909 ylnda zel bir grevle ngilterede bulunan Yzb. brahim Akya ngiliz Deniz Okullarnda inceleme yapma vazifesi verildi. Kendisinin grev sonunda hazrlad raporu Osmanl Deniz Subay Okulu retmenlerinden yzb. Ahmet Tevfik, yzb. Mehmet Ali, Yzb. Cemal ve Yzb. Rahmiden kurulu bir komisyonun incelenmesine tabii tutularak bir Maarif Layihas (Eitim Tasars) haline getirildi. Bu tasar, personel yetitirme esaslarnda yaplmas gereken deiiklikleri ihtiva ediyordu. Bahriye Nezareti bu tasarya dayanarak bir Tedrisat Bahriye Mdrl (Deniz Eitim Mdrl) tekil etti. Bu teebbs deniz eitiminde ilk ilerlemeyi kaydetme asndan kymetli idi. (nl, 2000, s.57)

Yetitirme esaslar atalet devresinden, Modern tekniin icab olan, faaliyet devresine geiyordu; Eitime genel kltr dersleri de eklenmiti. Tekniin icab olan bir gedikli snf meydana getirilmesi dnld. (Balkan Harbi Cilt 7, 1993, s.2930)

Eski dnemlerde de

yalnz ismen mevcut bulunan bu snf sonradan

kaldrlmt. te Osmanl donanmasnn en nemli zayf taraflarndan biri de bu gedikli snf idi. Gedikliler eratn harbe hazrlanmas sorununun ruhunu olutururlar. Gerek bar gerekse sava srasnda gayet nemli grevler yapan gedikliler,bat donanmalarnda gayet itina ile yetitirilirler. Herhangi gelimi bir bahriyede topuluk,torpidoculuk vs. gibi tekmil branlarda uzman astsubay yetitirmek iin zellikle okul gemileri vardr. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.28)

Bahriyemiz asndan ok nemli olan bu snfn oluturulmas 14 Temmuz 1913 tarihli Sefen-i Hmayunda Gedikli Snfnn Sureti Tekiliyle Usul Terfi ve Terakkileri Hakknda Kanun ile gerekleebildi. Bu kanuna greDonanma gemilerinden terhis edilecek erlerden gerekli nitelikte bulunanlar Gedikli Namzed olarak kabul edilecekler,bunlar iki yl hizmet ve eitimden sonra yaplacak snavda baar gsterdikleri ve ayrca be yl hizmeti yklendikleri halde nc Snf Gedikli olacaklard. Bu rtbede be yl bitirenler ve yerine yaplacak snavda baar gsterenler tekrar be yl hizmeti yklenmek suretiyle kinci ve ayn artlarla Birinci Snf Gediklilie ykseltileceklerdi. Gediklilere kanunda miktarlar belirtilen aylktan baka bir er tayini ve ayrca nir kat elbise verilecekti. Bunlar emeklilik 55

bakmndan Askeri Tekat Kanununa tabi olacaklar ve adaylktan itibaren 17 ylda emeklilik hakkn kazanacaklard. Gedikliler emekliye ayrldktan sonra,ellerindeki ahadetnameye gre liman daireleri,seyrsefain ve fener idarelerinde almak istedikleri takdirde tercihen greve alnacaklard. (oker, 1974, s.67)

Gedikli snf ile ilgili gelimelerin yannda Gamble,planlarna gre subaylara meslek kurslar atrd ve bir ksm subay da ngilteredeki meslek kurslarna sevk ettirdi. Deniz okulu ngiliz retmenlerinin idare ve kontrolne verildi (Glen, 1988, s.30)

ngiltere Deniz Okulunda retmen olan Binba Holland, Bahriye Mektebine ders nazr olarak atanmtr.(nl, 2000, s.57-59) Onun ve yardmclarnn abalar ile okul ngiltere Deniz Okuluna eit bir hale getirilmeye allmtr. Bu srada Bahriye mektebinin adnn Mektep-i Fnun-u Bahriye-i ahane olduu karlm olan bir talimatnameden anlalmaktadr. (Tezcan, 2005, s.620)

Bu dnemde Bahriye Mektebinde eitim drt yl olup zaman zaman Namzed Aday snflar oluturulmutur. Aday renciler snavla ve uzun tetkiklerden sonra renci olarak kabul edilirdi. Okulun baaryla tamamlanmasnn ardndan Mhendis unvanyla mezun olan subaylar bir yl eitim gemilerinde,bir yl da donanmann dier gemilerinde top,torpido,seyir vb. gibi branlarda eitim alarak stemen rtbesinde sorumlu grevlere atanabiliyorlard. (oker, 1974, s.122)

Amiral Gamble, tersanede bulunup da denize kabilecek gemilerle bir filo oluturarak nce Marmara Denizinde harbe hazrlk ve muharebe talimleri, ara sra atlar yaptrmaya, krek ve yelken yarlar dzenlemeye balad. Bu surette personelim eitim durumu glendirilmeye allyordu. Donanmada seyir yetenei biraz ilerledikten sonra manevra ve gezi alanlar daha geniledi. Sonu olarak,

gerek subaylar ve gerekse erat byk bir istekle bilmediklerini de renmeye, bildiklerini de geniletmeye urayordu. Fakat baz anlamazlklar nedeniyle Halil Paann nazrl srasnda Amiral Gambel istifa ederek memleketine dnd. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.23)

56

Amiral Gamblenin grevini terk edip gitmesi zerine Bahriyeyi dzenleme ileri askda kalmt. ngiltereye ba vurarak yeni bir amiral istendi. ngiltere Williams nerdiler. (nl, 2005, s.25) Amiral Williams, sonradan 1915de anakkaleye taarruz eden filoda bulunan rresistable dretnotunun komutanln yapm ok yetenekli bir denizciydi. Tam o srada Donanma Cemiyetinin smarlanm olduu Barboros ve Turgut Reis zrhllaryla muavenet snf torpidolar da gelmiti. (Glen, 1988, s.246)

ngiltere, Londra Bykelisi Tevfik Paaya Amiral Williamsn aadaki koullar altnda atandn beyan etmitir.

a. Amiral Osmanl Bahriyesinde, Liva Amiral rtbesi ile hizmet edecektir. b. Donanmann eitimini ve bar zamannda Bahriye Nezaretinin emri altnda donanmann tatbikatn ynetecektir. c. stanbulda oturduu srece dorudan Bahriye nazrnn emri altnda Fen Maviri olarak grev yapacaktr. d. Grev sresi iki yl ve yllk creti 3000 Osmanl Liras olacaktr. e. Amiral kurmay stanbula gelince kendisi seecektir.

Bu talimatlar ile ngiltereden ayrlan Williams 3 Mays 1910da stanbula gelerek grevine balad. Amiral Williams Kurmay Heyetini Darmen, Foot, Couin, Mc Quinen, W. Reed, Blake ve Pacheden oluturdu.

Bu srada donanma Albay Ramiz Beyin komutasnda Marmarada tatbikatta idi. 21 Maysta Mesudiye gemisi ile donanmaya katld ve 15 Topla selamlanarak komutay ele eline ald. Yaplan haftalk programlarla geceli gndzl talim, at ve manevralar 1 Hazirana kadar devam etti. Gemilerde, btn branlarda alan kurslarla subay, erba ve erlerin eitimine hz verildi. 9 Haziranda ilk kez genel bir torpido hcumu tatbikat yapld. Donanma Cemiyetinin yardmlaryla

Almanyadan satn alnan Barbaros Hayrettin, Turgut Reis, zrhllar ile Muavenet-i Milliye, Gayret-i Vataniye, Yadigar- Millet ve Nmune-i Hamiyet torpidolarnn stanbula gelmesiyle donanmada hatr saylr bir g kazanmtr. Ancak bu kezde yeni bir komuta anlamazl kt. Albay Ramiz Beyin istei zerine Padiah yaverlerinden Albay Tahir Bey 2 Ocak 1911de 57

Donanma Komutan vekili olarak atand. Bu atamay renen Amiral Williams, Bahriye Nezaretine bir yaz yazm ve yaznn karlnda Sadrazam Williams Paann komutanlk sfatna haiz olmad ve filo komutannn deitirilmesine itiraza ve yetkisi bulunmad ak olmakla beraber kendisini istifaya davet niteliinde bir davran ngilterece iyi karlanamayacandan bundan kanlmas gerektiini bildirdi. Bu arada durumu anlam olan Williams Londradan istifa mektubunu gndermiti. (oker, 1974, s.174)

1.5.4. Osmanl Devletinin Materyal Durumu

Osmanl Bahriyesinin mali ve snai durumu, harp maksadn salayacak materyali yapmak ve hazrlamak yle dursun, mevcut materyali bile

kifayetlendirmekten acizdi. Zaten deniz btesi sadece maa ve iaeye yetiyordu. Bundan dolay Deniz Kuvvetlerinin silah, tehizat ve dier ihtiyalar, btn imkanlar dnlerek yaplm programlara gre deil de, gnn meydana getirdii ihtiyalara gre acele olarak satn alnan tedbirlerle idare edilebiliyordu.

Lojistik ihtiyalarn, seferberlikle beraber, sratle temin edilmesine de Avrupa fabrikalar ile deniz irtibatnn kapanmasna mani oldu. Buna gre Osmanl Deniz Kuvvetleri Balkan Harbine iki sene devaml olarak, denizlerde dolatktan sonra anakkalede bo yere tutulmu ve onarlmam bir donanma ve ikmal yollar kapal bir tersane ile girdi. Donanmann ana ikmal maddelerinin genel durumu u ekildedir. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.32)

Silah ve Cephane:

Osmanl donanmasndaki gemilerin hemen tamam eski idi. Dolaysyla gemilerin silahlar da mrlerini doldurmu ve ie yaramaz durumdayd. Donanmann en gl gemiler olan Barbaros ve Turgut Reis zrhllarnn bataryalar hurda denilecek haldeydi. Yine bu toplarn savata kullanlmaz olduu uzmanlar tarafndan rapor edilmiti. Osmanl Donanmasnn bu eski silahlarnn yiv setlerinin de anmlnn tesinde toplarn eski model olmas da ayr bir sorun yaratmt. Silah konusunda kayda deer bir hususta, gemilerde gece niangah tertiplerinin 58

bulunmamas idi. Bu durum gece klarn engelleyerek donanmann baskn tarzndaki taarruzlarna frsat vermemitir. Bylece Trk tarafnn stratejik bir takm harekatlar gerekletirememitir. (Tuncer, 1991, s.121-122)

Buna mukabil Donanma, Muini zafer ve Fethiblent gibi eski korvetlerinin toplarn zmir ve Selanik Mstahkem Mevkilerine ve bir ksm kk apta top ve makineli tfeklerini de atalca Savunma Savunma Hattna verilmiti. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.33)

Kmr:

Osmanl Deniz Kuvvetlerinin stlendii nemli vazifesini baarabilmesini salayacak bir unsur da kmr ikmali idi. Bilindii gibi donanma gemilerinin hareketini salayan enerji kayna kmr idi. Osmanl topraklarnda kmr kaynaklar boldu . Fakat dier konularda olduu gibi yeterli miktarda kmr stoklar yaplamamt. Bu vaziyet sava srasnda donanmaya ok zaman kaybettirmiti. Aslnda kaliteleri ngiliz Kardif Kmrleri ayarnda Trk kmrlerinin stok yaplmamasnn ciddi bir sebebi de mali yetersizlikti. Bunun yannda nitelikli i gcnn, teknik imkanlarn yeterli miktarda bulunmamas da, yine sava ncesinde gereken stokun yaplanmamasna sebep olmutur. Mesela bu durum savata ileri teknie ve bu alanda personelin yeterli miktarda tecrbeye sahip olmamasndan kaynaklanan nemli aksamalara sebep tekil etmitir. (Tuncer, 1991, s.122)

Kmr donanamaya hareket ve dolaysyla harb kifayeti veren balca unsurdu. Bunun iindir ki dnyann btn deniz kuvvetleri en ksa zamanda kmr almak ve dman donanmasn, kmrsz olduu bir zamanda yakalamak iin btn abay gsterirlerdi. Fakat bu ana ihtiya Bahriye Nezareti tarafndan salanm deildi. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.32)

Donanmaya hareket kabiliyeti veren ikinci unsur da kazan suyu idi. Ancak donanmann s tevziat yapacak gemisi yoktu. Dier taraftan donanmann su ihtiyacn karlayacak tek kayna vard o da anakkalede (Narada) bulunuyordu. stelik bu kaynak, bir eme ve iki dubadan ibaretti. Yani anlald gibi inanlmaz derecede bir yetersizlik ve dolaysyla nemli derecede bir su krizi vard. Savata 59

donanma gemileri su ihtiyalarn karlayabilmek iin birbirlerine kar silahl nbetiler kararak emeyi igal etmek yarna girimilerdi. (Tuncer, 1991, s.123)

Tehizat asndan en nemli noksan gemilerin gece niangahndan mahrum bulunmalar idi. Donanma Komutanl, bu niangahlar temin edilmedike gece harekat yapamayacan Bakomutanla bildirmiti. Fakat Bahriye Nezareti bu eksikleri gidermeye imkan bulamad.

1.5.5. Osmanl Devletinin Seferberlik Hazrlklar

Osmanl Deniz Kuvvetleri, Balkan Harbine seferber olmu bir durumda girdi. Osmanl-talya Harbinin, henz sona ermemi bulunmas dolaysyla Donanma, esasen seferberliini yapm olarak anakkalenin Nara mevkiinde yatyordu. Geri insan seferberlii maksad salayacak ekilde tamamlanmt. Osmanl

donanmasnn materyal seferberliine tam tamamlanm gzyle baklmazd. Tam tersi Donanmann materyali ok eksikti. Donanma gemileri top yekun onarlmalyd. Bunlar arasnda yerinden kmldayamayacak kadar bozuk gemilerde bulunuyordu. Tekne ve tehizat kifayetlendirmek iin gereken ham ve ilenmi madde memlekette yoktu. Bahriye Nezaretinin mtevali bteleri hibir zaman Deniz Kuvvetlerine harb stoku materyal salayacak bir mahiyet arz etmemiti. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.34)

Osmanl Devleti, pek ok konuda gsterdii ihmali gstererek herhangi bir yeri s olarak hazrlamamt. stelik devletin hayat damar durumundaki Adalar Denizine Yunanllar ok dikkatli bir ekilde eilmiti. Bununla birlikte bu corafi mevki de s olarak deerlendirebilecek fevkalade nemli noktalar vard. Hatta bu konuda donanma komutan vekili, bir gezinti srasnda Limni Adasnda bir inceleme yaparak burasnn ok kymetli bir ileri s olacan dnerek durumu Bahriye Nezaretine bildirmiti. Bu ekilde boazlarn ok daha uzaktan korunmas imkan da salanm olacakt. s ve strateji asndan haritaya bakldnda hayati ehemmiyet arz eden iki liman gze arpmakta idi. Bunlardan biri, Anadoluya giri

60

ve k kaps niteliindeki bu limanlar, zmir ve Selanik ehirleri idi. (Tuncer, 1991, s.117-118)

Bahriye Nezareti dier bir almay da, Bulgarlara kar bir harbin almas haline gre Deniz Kuvvetlerine tereddt etmesi muhtemel olan vazifeleri tayin etmek iin yapt. Hazrlad harekat lahikas gereince Hamidiye, Berkisatvet, Yadigar millet, Muavenetim illiye, Nmuneihamiyyet, Taoz, Sultanhisar, Sivrihisar ,Zuhaf ve Nevehir Gemilerinin Karadeniz Boazndaki Serviburnunda Beykoz civarnda konu yapmasn emretti.

Donanmann, toplu olarak bir konu plan hazrlanmamt. Fakat, bu hali bir noksan olarak mtalaa etmek mmkn deildi. Osmanl-talya Harbinin henz bara ulamam olmasndan tr, Donanma o harbin ihtiyalarna gre konu yapm bulunmakta idi Ancak Bulgarlarla bir harp yapmak ihtimaline kar yukarda ismi sralanan gemilerin anakkaleden alnp Karadeniz Boazna nakledilmeleri kararlatrlm bulunmakta idi.

Bu mtalalarn sonucu olarak Balkan Harbi banda Osmanl Deniz Kuvvetlerinin konuu genel olarak aadaki gibi oldu: (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.36)

anakkale Boaznda :

4 Zrhl

: Barboros Hayrettin Turgut Reis Mesudiye Asartevfik

1 Kruvazr 3 Muhrip

: Mecidiye : Basra Yarhisar Samsun

4 Torpidobot

: Hamidabat Demirhisar Ktahya 61

Akhisar Karadeniz Boaznda : 1 Kruvazr 1 Torpitokruvazr 4 Muhrip : Hamidiye : Berkisatvet : Yadigar millet : Muaveneti milliye : Nmuneihamiyyet : Taoz 2 Torpidobot : Sultanhisar Sivrihisar 1Korvet 1 Gambot : Zuhaf : Nevehir

zmirde : 1 Eski Korvet 2 Torpidobot 1 Vapur : Muini zafer (toplar skk) : Yunus,Timsah : zzettin (silahl)

Selanikte : 2 Eski Korvet 1 Yat : Fethiblent ,Necmi evket : Fuat (toplar skk)

Prevezede : 3 Torpidobot : Antalya Tokat (harap) 2 Motor bot (nl, 2005, s.14) : Hamidiye, Alpagut

kodra Glnde : 3 Stimbot

stanbulda tamirde : 1 Muhrip 3 Torpidobot : Gayretivataniye : Berkefan

62

Pelengidarya Dra

Sveyde : 1 Torpita Kruvazr 4 Torpidobot Malatya Takpr Yozgat : Peykievket : Beyrut

1.5.6. Osmanl -Yunan Kuvvetler Mukayesesi

Muharebe hattna dahil olarak top muharebesi yapacak olan ve esas kuvveti oluturan zrhl gemileri inceleyelim. Bizim Barboros, Turgut, Mesudiye ve Asar Tevfikimize karlk dmann Averof, Hidra ,Sipeya Pisara zrhllar vardr.

Zrhl gemiler arasndaki mukayeseler esas zerine yaplyordu. Top, zrh ve srat

ncelikle top durumuna bakacak olursak muharebe hatt gemileri, yani zrhllar arasndaki muharebelerde ar ve orta apl toplar kullanlp, kk toplar ise torpidolara kar kullanldklar iin mukayesemizi yalnz bu iki nevi top zerinde oluturacaz.

Ar Toplarn Miktar :

OSMANLI DONANMASINDA 12 adet 28 smlik 2 adet 23,4 smlik 14 adet

YUNAN DONANMASINDA 4 adet 23,4 smlik 9 adet 27 smlik 13 adet

Vasat toplarn Miktar:

15 adet 15 smlik 7 adet 12 smlik 63

8 adet 19 smlik 15 adet 15 smlik

16 adet 10,5 smlik -----38 adet

3 adet 10,5 smlik ------26 adet (Balkanlar Harbinde

Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.33)

O halde, Osmanl zrhllarnda; 14 adet byk, 38 adet orta top Yunan zrhllarnda; 13 adet byk, 26 adet orta top bulunuyordu.

Grnrdeki stnlk ; Barboros ve Turgutta ki byk toplar ateli olmadklar iin, talimlerde bir buuk dakika da bir mermi atabilen bu toplarla ,harp esnasnda dikkat ve ihtimamla ate edebilecei cihetle ancak iki dakikada bir mermi atabiliyor. Yunann eski zrhllarndaki 27 smliklerin at sratleri de ayn derecededir. Mesudiyenin 23,4 smlik seri ateli byk toplar ise iki dakika da mermi atmaa msaittir. Averoffun toplarnn at srati, fabrika hesabyla her ne kadar bir dakika da drt mermi ise de muharebe srasnda ortalama ve ameli bir hesapla bir dakikada iki mermi atlacan farz etmek uygun olur.

Barboros ve Turguddaki 16 adet 10 smlik toplarmz 35 ap uzunluunda yani ksa olduklar iin menzil ve tesirleri noksan ve adeta kk toplar derecesindedir. Her ne kadar ar ve orta apl toplarnn adet bakmndan fazla olmas ilk bakta Osmanl Donanmasnda bir stnlk salar gibi grnyorsa da Yunanllarn ar toplarnn at srati, orta toplarnn ise menzil ve nfuz bakmndan bizimkilere gre ok daha stn olduklar grlmektedir.

Osmanl ve Yunan Donanmalarnda ki ar ve orta apl toplarn iki dakika da birbirleri zerine atabilecekleri mermilerin adet ve arlklar u ekildedir.

Her biri 240 kilo arlnda 12 adet 28 cmlik mermi toplam 2880 kilo her biri 170 kilo arlnda 6 adet 23,4 smlik mermi toplam 1020 kilo her biri 45 kilo arlnda 180 adet 15 smlik mermi toplam 8100 kilo her biri 20 kilo arlnda 84 adet 12 smlik mermi toplam 1680 kilo

her biri 16 kilo arlnda 192 adet 10,5 cmlik mermi toplam 3072 kilo 474 kilo 16752 kilo

64

Toplam 16752 kilo arlnda olan bu 474 adet merminin 18 tanesi ar toplar, 456 tanesi orta toplar tarafndan atlmaktadr.

Yunan Toplar ise; her biri 200 kilo arlnda 16 adet 23,4 cmlik mermi toplam 3200 kilo her biri 250 kilo arlnda 9 adet 27 smlik mermi toplam 2250 kilo 8100 kilo 540 kilo 22730

Her biri 90 kilo arlnda 96 adet 19 smlik mermi toplam her biri 45 kilo arlnda 180 adet 15 smlik mermi toplam 337 adet

kilo(Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.34)

Toplam 22730 kilo arlnda olan bu 337 merminin 25 tanesi ar toplar, 312 tanesi ise orta toplar tarafndan atlmaktadr. Buradan 4 Yunan zrhlsnn 4 Osmanl zrhlsna iki dakikada 5978 kilogram arlnda fazla mermi att meydana kyor. Yunan Donanmasnn bir baka stn yan da toplam top kuvvetinin yarsndan fazlasn yalnz bana bir geminin yani Averoffun tamakta bulunmasyd. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.37) Averof sava boyunca Trk

donanmasnn kabusu olacakt. (nl, 2005, s.19)

Zrh durumun bakacak olursak; Osmanl devletinde zrhl olarak tanmlanan gemilerden sadece Barbaros ve Turgut reis gemileri zrhl adn hak etmekteydi. Mesudiye ve Asar- Tevfik gemileri sadece zrhl kuakla korunuyorlard. Yunan donanmasnn zrh asndan en iyi gemisi Averoftu. Dier gemileri ise bizim Mesudiye ve Asar- Tevfik gemilerimizden daha iyi durumdaydlar.

Barbaros ve Turgut Reis gemilerinde 30. 5;Mesudiye 15 (terni) ; Asar- Tevfikde 15,Averofda 18, Hidra ile elerinde 30. 5 cm olan zrh durumlar mukayese asndan bizlere yeterli bilgiyi sunmaktadr.

Srat olarak ise Osmanl donanmasnn gemileri kitabi olarak hzl grnmelerine karlk uygulamada durum tam tersi grnmektedir. Asar- Tevfik gibi gemiler eski ve ypranm olmalar nedeniyle kitabi hzlarna ulamak onlar iin hayal denecek kadar uzakt. Bu gemiler filoya katldklar zaman filonun sratini de etkiliyorlar ve filonun sratini dryorlard. Sadece kitabi hzlara bakarak bile 65

yunan gemilerinin stnln grebiliriz. Barbaros ve Turgut reis gemilerinin 16. 5 knt olan tecrbe seyri sratine karlk Averof gemisinin 24 knt tecrbe seyri srati vard. Averoffun elde ettii bu srat fark filolarn srat mukayesesine de etki yapmakta ve Osmanl Donanmasna gre Yunan Donanmas stn yapmaktadr.

Zrhl gemilerin mukayesesinin ardndan torpido filolarnn durumuna bakalm. ki tarafnda eski ve kk torpidobotlarn hesap d brakacak olursak Osmanl Donanmasnda 1 adet Berk-i Sadvet torpido kruvazr,4 adet Yadigar snf muhrip,4 adet Samsun millet snf muhrip,4 adet Sultanhisar snf torpidobot mevcut iken Yunan Donanmasnda 4 adet Yeraks snf byk muhrip,4 adet Nokra tosa ve 4 adet Doksa snf muhrip,1 adet Delfin denizalts mevcuttur. Bizim gemilerimizden kullansz olan Berk-i Sadvet ve Samsun gibi gemileri de saymazsak say olarak dahi yetersizliimiz grlecektir. Ayrca gemilerin silah ve srat olarak da Yunan donanmas ile kyaslandnda yetersizlii grlmektedir. Osmanl Donanmasndaki bu tip gemilerin sratleri 34,6-26 mil arasnda deimekle beraber geekte bu sratlere ulaamamaktaydlar. Trablusgarp Sava srasnda grev alan gemilere yeterli bakm yaplmad iin gemiler yorgun ve ypranm durumdayd. Buna karlk Yunan gemileri 30-32 millik gerek hzlara ulaabiliyorlard.

Osmanl Donanmasnn gemilerinde mevcut torpido kovanlar ap ve mevcut olarak Yunan gemilerinin gerisinde olmakla beraber kk toplarn durumu da ayn sonucu bize veriyordu. (Balkanlar Harbinde Muharebeleri, 1981, s.36-39) Osmanl Donanmasnn Deniz

Yaplan bu karlatrmalardan anlalmaktadr ki; Osmanl Donanmas Harp ncesinde o dnemki uzmanlarn iyi niyetli grlerinde belirttikleri gibi Yunan donanmasndan stn deildi. Hatta eit bile deildi dememiz gerekmektedir. Sadece nicelik olarak kyaslandnda bile stn grnen Yunan Donanmasnn personel eitimi ve savaa hazrlk olarak da Osmanl Donanmasndan stn olduu grlmektedir. Donanmay uzun yllar Halie hapsetmenin,personeli eitimsiz brakmann,gemileri bakmsz ve tersaneleri isiz gsz brakmann acsn Trk milleti ksa bir sre sonra ok ama ok ac bir ekilde hem de beklenmedik hzda

66

yaayacak elini uzatsa deecekmicesine yaknnda ki Midilli gibi adalara bir daha asla elini sremeyecektir.

1.6. Balkan Savalarnda Osmanl Donanmasnn Deniz Harekat

1.6.1. Karadeniz Harekat

Balkan Savalarnda Osmanl Donanmasnn ilk harekat Karadeniz de yaplmtr. Ba komutan vekaletinden 16 Ekim 1912 de donanma komutan

vekilinden verilen emir ile harekat balamtr.

Bulgar ve Srp hkmetleri ile mnasebetler kesilmi olduundan her iki hkmete karta taaruz-i harekata sratle balanlmas art ve garp ordularna tebli edilmi olmakla donanmann da Varna ve Bur gaz arasndaki deniz nakliyatn kesmesi ve dman filosunu imha edecek ekilde taaruzi harekata balamas tavsiye olunur. (Deniz Mzesi Arivi, No:106-128)

Bu harekat Osmanl Devleti tarafndan beklenen normal bir stratejiydi ve Bulgarlar tarafndan beklenmekteydi. Emirdeki ifadenin kesinlik belirtmemesi ve tasfiye niteliinde bulunmas o dnemdeki donanmann sevk ve idaresinde tereddtlerin olduunu ortaya kartmaktadr. Bu emirden nce Donanma komutan vekili tarafndan hazrlanan harekat teklifi hazrlanm ve bu teklifte Bulgarlardan gelebilecek saldr ve sabotajlara kar dmann yakn Limalar ile kendi kylarmzn gzetim altnda bulundurulmas ve Osmanl Deniz nakliyatnn himaye edilmesi tasarlanmt. Ayrca dman gemilerinin bulunduklar limanlarda imha edilmesi ve dmann stratejik blgelerine gsteri harekatlar dzenlenmesi teklifin nemli unsurlarn oluturuyordu. Ancak Bakomutanlk ile Donanma Komutan Vekili arasndaki gvensizlik bu teklifin reddedilmesine neden olmutur. (Tuncer, 1991, s.177-178)

67

Harekatn balangc tarihinde Osmanl Donanmas durumu aadaki gibidir:

Karadeniz Boaznda Donanma Komutan Vekili Albay Tahirin emrinde iki zrhl (Barbaros ve Turgut Reis) alt muhrip, 4 torpido bot, 2 gambot (Zuhaf ve Nevehir) anakkale Boaznda Mesudiye Zrhls komutan Binba Tevfik emrinde iki zrhl (Mesudiye ve asar Tevfik), bir torpido bot (Hamidabat)Genel karargah emrinde olarak Karadenizde 2 kruvazr (Hamidiye ve Mecidiye) Tersanede onarmda bulunan bir torpido kruvazr (Berkisatvet) 2 muhrip, 4 torpidobot

Donanma Komutan vekilinin hazrlad tasarnn reddedildii tarihlerde Bakomutanlk vekaleti Donanma Komutanl vekaletine Varna ile Burgaz

arasndaki deniz ulatrmasnn kesilmesi iin daimi bir abluka hatt tesis ve Bulgar filosunu tahrip iin hemen donanma ile hareket olunmas ve Varna-Burgaz limanlarndaki tahkimatn bombardman edilmesi emrini verdi. (Harp Tarihi Dairesi Ariv no:A 1 / 4 Dosya no:2)

Bu emirden sonra donanma Komutan Vekili Albay Tahir sahil toplarnn menzillerine ve mayn sahalarna girilmemesinin kesin ekilde belirtilmi olmas nedeniyle tereddte dm ; maynl sahalarn tespitinin elinde mayn tarama

gemisi bulunmamas nedeniyle zaman alacan belirterek hareket tarz hakknda bakomutanlktan yeni talimat istemitir. Bakomutanlk vekaleti verdii emirde srar etmitir. Ayrca ayn tarihlerde Bahriye Nezaretinin harp gemilerinin ypranm olmasndan dolay onarma tabii tutulmas isteini de reddederek durumun

nazikliini dikkate almalarn ve gereksiz muhabere ile vakit geirmeden btn imkanlar kullanarak eksikliklerin tamamlanmasn emretmitir. Esasen

Bakomutanlk Vekaleti bu durumda hakl konumdadr nk ; Savatan nce yaplmas gerekenlerin savata hatrlatlmas Donanma Vekaleti gereksiz bir davran olmutur. O anda yaplacak olan mevcut imkanlar en iyi ekilde kullanarak neticeye ulamaktr.

Bakomutanlk vekaleti 18 Ekim 1912 tarihinde donanmann yapaca harekat hariciye nezaretine Bulgar Limanlarnn abluka altna alnaca eklinde intikal

68

ettirdi ve yabanc devletlere bu ekilde duyulmasn istedi. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s73-74)

Ruslar bu olaya hemen tepki gstererek durumun Rus halkn tahrik edeceinden ve yeni bir Osmanl-Rus savana sebep olacandan bahsederek ablukann kaldrlmasn talep etti. Fransa ise boazlarn kapanmamasn ticari gemilerin hareketlerinin kstlanmamasn isteyerek ablukadan duyduklar

rahatszl belirttiler. Osmanl Devletinin ald abluka kararna ngilterede byk tepki gstermitir. Varnann hem mstahkem mevki hem de ticaret liman olduunu hatrlatarak ablukann ne zaman baladn corafi snrlarnn tarafsz gemilerin liman terk etmeleri iin ne kadar zaman verildii hakknda bilgi istemitir. Bakomutanln acele ederek ald abluka karar milletler aras hukuk kurallarna uymadndan konu Bulgar kylarnn gz altnda tutulmas eklinde deitirildi. (Tuncer, 1991, s.178)

Donanma komutan vekili Albay Tahir verilen emre istinaden Barbaros Hayrettin Turgut Reis zrhllar ile Muavenet-i Milliye ve Taoz muhriplerinden oluan deniz birlii ile 17 Ekim 1912 gn boazdan Varnaya doru hareket etti ancak Poyraz frtnasna yakalanan gemilerden Muavenet-i Milliye ve Taoz muhriplerini frtnaya dayanamamalar nedenleriyle boaza geri gnderdi. 18 Ekim sabah Barbaros ve Turgut Reis zrhllar ar yol ile yollarna devam ederken frtnann dinmesi nedeniyle leden sonra Muavenet-i Milliye ve Taoz muhripleri filoya katldlar. Filo Varnaya doru seyrederken Bulgar istasyonu tarafndan fark edildi. Bu durum filonun Varnaya baskn yapma ihtimalini ortadan kaldrd. Limana vardklarnda sabahn ilk klar ile beraber liman aznda iki Bulgar torpido botunun grdler. Muavenet-i Milliye ve Taoz muhriplerinin taaruzu ile Bulgar torpido botlar limana sndlar. Barbaros ve Turgut Reis zrhllar sahildeki tahkimata kar atee baladlar. Albay Tahir liman giriinde yirmi kula derinlie kadar mayn dklm olabileceini dnerek Bulgar savunma hattna fazla yaklaamad. Bu durum gemilerimizin bombardmannn tesirini zayf brakyordu. Bunu amak iin Albay Tahir saat on civarlarnda Turgut Reis gemisini ileri hatta gnderdi. Ancak geminin denizde renkli amandralar grmesi zerine mayn tehlikesinden ekilerek kararn deitirdi ve gemiyi geri ard. O gn fazla etkili olamadan geiren filo geceyi Varna Liman nlerinde gzetleme grevi yaparak 69

geirdi. Bu arada Donanma Komutan Vekili gemilerini dnml olarak stanbula gnderip kmr ikmali yaptrmay dnd. Fakat bu konu ile yapt teklif Bahriye Nezareti tarafndan cevapsz kald yazd iin 20 Ekim sabah sadece Muavenet-i Milliye muhribini stanbula gnderdi. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.76-77)

Ayn gnn sabahnda kalan gemiler Klara ve Kavarna ynne seyrederek dman kylarnn bu blmlerini gzetlediler. Sabah 06:00da Hamidiye kruvazrnn yedeinde ar Ferdinat isimli iki direkli bir Bulgar yelkenlisi ile geldii grld. Bulgar gemisinin yk bo gaz ve flarndan ibaretti. Hamidiye gemisinin personeli dman yelkenlisinin personelini sorgulam ve Burgaz Limanna 18 Ekim gnne kadar mayn dklmediini renmilerdi.

Hamidiyenin filoya katlmasndan sonra Turgut Reis zrhlsn da Bulgar yelkenlisini yedeine alarak stanbula hareket etti. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.47) leden sonra Hamidiye Varna Liman aznda baz tahrik edici hareketlerde bulunmasna ramen dman tarafnda bir hareket grlmedi. Akam zeri Barbaros gemisi de stanbula hareket ederek Hamidiye ve Taozu Varnada brakt. Ertesi gn Mecidiye kruvazr ile Yadigar- Millet ve Basra muhripleri Varna nndeki Hamidiye ve Taoza katlmak zere yola kt.

19 ve 20 Ekim gnleri yaplan harekat bir tesir vermeden sona ermiti. Gemilerimiz birka gsteri harekatndan teye gidememiti. Bunun sebebi gemiler Bulgar savunma bataryalarnn yok edilmesi ile grevlendirilirken bu bataryalarn nerede olduuna dair hibir bilgi verilmemi olmasdr. Aslnda donanmaya bu grev verilmeden nce top atna tutulacak mstahkem mevzilerin sava balamadan tespit edilip harita ve krokilerinin donanma komutanl vekaletine verilmesi gerekirdi. Ancak panik halinde olduu anlalan komutanlk makamlarnn bu ayrntlar dnebilecek durumda olmadklar da aikardr. Sonucunu dnmeden ve yeterli hazrlk yaplmadan verilen emir neticesinde gemilerimiz bouna kmr yakarak gidip dnmek zorunda kalmt.

Yeni gemilerin Hamidiye ve Taoz gemilerine katlmas ile Varna nlerindeki vardiya grevi devam etmitir. 21 Ekim sabah Hamidiye Varnann kuzeyindeki 70

Kavarna Limann topa tutmu ve baz resmi binalar tahrip etmitir. Akabinde tekrar Varnaya dnerek dmann ingene kayalar karsndaki burunda mevzi almaya uraan bir bataryasn top ateine tutmutu. Bu esnada dman torpido botunun Varna Limanndan kmaya alt grlnce Mecidiye, Hamidiye ve Yadigar- Millet gemileri bu torpido botlara ate ederek onlar geri ekilmek zorunda braktlar. Btn bunlar olup biterken Bulgarlarn kydaki yerleri bilinmeyen istihkamlar hibir hayat eseri gstermeyerek varlklarn gizlemeyi srdrmlerdir. Bu durum 24 Ekim tarihine kadar devam etmitir. Ayn gn leden sonra Mecidiye gemisi Varna yaknlarndaki Galata Burnu nlerinden geerken kydan iki top atld grld. Mermiler kruvazrmz syrarak denize dt. lk defa Bulgar bataryalarndan gemilerimize ate ediliyordu. Mecidiye byle bir frsat bekliyordu. Mecidiye mermileri Galata Burnu istikametinden geldiini dnerek o yne top atna balad. Dman top menzilinin dna kmak iin manevra yaparken kar taraftan iki top at daha yapld. Mayn tehlikesini de gz nnde bulunduran Mecidiye etkin bir bombardman yapamayacan anlayarak atei kesti. Yine 24 Ekim gn saat on civarlarnda Hamidiye ile Turgut Reis gemileri Burgaz nlerinde birbirleri ile birletiler. Basra torpido botuda orada bulunmaktayd. Bu gemiden oluan deniz birlii Szeboluya gitti. Turgut Reis komutan tarafndan kasabann teslim edilmesi hakknda belediye bakanna yazlan muhtra Hamidiye gemisinin stimbotu tarafndan kyya gtrldyse de bu muhtray Bulgar subaylar almadlar. Kasabann sokak balarna toplar yerletirildii ve savunma hazrl yapld grlyordu. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri,

1981, s.48-49) Yerleri belli olan ve bir iki mermi ile imha edilmesi mmkn olan bu toplar zerine gemilerimiz tarafndan at yaplmad. Bunun sebebi

bakomutanln, dman tarafndan ate edilmedike donanmadan da ate edilmemesi hakkndaki talimat ve emirleri olmutur. Bu nedenle personelin ok istemesine ramen at yaplmamtr.

26 Ekim gn Turgutreis ve Mecidiye Varna istihkamlarn topa tutmak istediler ancak havann puslu olmas ve gr mesafesinin dk olmas sebebiyle bunu gerekletiremediler. Akama kadar havann almasn bo yere bekledikten sonra Mecidiye yanna Basra torpidobotunu da alarak stanbula dnd. Bir gn sonra da Turgut reis yerini Hamidiyeye brakarak stanbula dnd. :Hamidiye 28 Ekim gn Balk Kasabas nlerine yaklaarak Varna ve Balk limanlarndaki 71

torpidobotlarn kendisine teslim edilmesini ieren iki muhtra gnderdi ancak Bulgar makamlarnca ciddiye alnmad.

Mecidiye 29 Ekim gn Bykdereden hareket ederek Midyeye ulamt. Oraya vardnda Marmara Vapurunun karaya karlacak askerlerle birlikte hazr olarak beklediini grd. karmann yaplabilmesi iin iskele ihtiyac vard. Mecidiyenin kahraman personeli buz gibi denize atlayarak bir iskele kurdular ve piyade ktalarnn eyalarn kyya tadlar. Bundan sonra Mecidiye Varna nlerinde bekleyen Hamidiyenin yanna gitmek iin oradan ayrld.

30 Ekim gnn Hamidiye,Varna stihkamlarnn yerlerini tespit etmeye almakla geirdi ancak bir baar salayamad. Basra Torpidobotunun stimbotu ile mayn taramas yaplmaya alld ise de rzgarn iddetlenmesi nedeniyle baarsz olunarak vazgeildi. Ayn gece Hamidiye yerini Mecidiyeye brakarak stanbula dnd. Mecidiye ise Kasmn 4. gnne kadar Varna nlerinde amaszca dolam ve stanbula dnmtr. Bu son seferin etkisiz kalmasnn en byk nedeni mayn korkusu idi. Donanma Komutanl Bu sebeple gemilerin kydan otuz krk mil akta seyir yapmalarn emretmi,bu durumda Mecidiyeye kylar sadece seyretmek kalmt.Bu tarihlerde donanmann ekseri ksm Tersanede bulunuyordu. Onarmdan henz km olan Barbaros Zrhls, Berk-i Efan Muhribi ile Kasmn ilk gn Midyeye gitmiti. Bezmi Alem,Akdeniz,Karadeniz,Mithat Paa ve Kesendire vapurlar asker karmak iin Midyede bulunuyorlard. Krk kilise(Krklareli) bozgunundan sonra Vize-Karaaa-Lleburgaz hattnda Bulgarlara kar savaan Dou Ordusunun sa kanadnn takviyesi iin Midye karma merkezi olarak tespit edilmiti. Midye doru dzgn iskelesi bile olmayan kuzey rzgarlarna ak ilkel bir limand. Vapurlar buraya asker karmaya urarken harp gemileri de iskele kurmaya alyor bu ekilde nakliye vapurlarna yardmc olmaya alyordu. Ancak imkanlar kstl idi ve Kara-Deniz gleri arasnda tam bir

koordinasyonsuzluk yaanyordu. Bar zamannda karma harekatlar ile ilgili almalar yaplmad iin iler ok yava yryordu ve byle bir ortamda ar aksak olarak askerler karaya kartlabilmiti. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.51-52)

72

20 Kasm 1912de Hamidiye Komutan Rauf Beyin idaresinde bir filo alnan bir istihbarat neticesinde Karadenize ald. Alnan istihbarat yle idi:Karadenizde cephane ve hayvan ykl Trk gemilerine Bulgar torpido botlar saldr dzenleyecekti. Buna kar Trk filosunun grevi Trk Deniz nakliyatn himaye ve mmknse Bulgar torpido botlarn imha etmek olacakt. Filoda Hamidiye ile birlikte Yarhisar ve Berkiefan bulunuyordu. Hamidiye Komutan Rauf Bey grevi dier komutanlarla mzakere ettikten sonra grev blgesine hareket etmeye emir verdi. Bu arada Berkisatvet gemisi Kstence nlerinde bulunuyordu. Trk filosunun gemileri blgeye geldiklerinde planland ekilde dalarak belirli noktalarda beklemeye balad. Eer dmana rastlayan olursa krmz iaret fiei atarak dier gemiler haber verecekti.

Hamidiye, 21 Kasm 1912 gn saat 00. 40ta Varnann 15 mil kuzeyinde bir noktaya geldiinde bir takm karartlar grd. Bu esnada Bulgar gemileri toplu halde Varna nlerinde bulunuyordu. Hamidiye karartlarn kimliini anlamak iin krmz iaret fiei att. Bu fiei gren Bulgarlar bir sava gemisi ile karlatklarn anladlar. Bu durum karsnda derhal iddetli bir ate aan Hamidiyeye kar Bulgarlarda torpidolarn atelerdiler. lk anda karsndaki dmana isabet kaydedemeyen Hamidiye buna karlk kendisi ba ksmndan isabet alarak su almaya balad. Filonun dier gemileri, atlardan kan alevleri imek zannettikleri iin vaktinde Hamidiyeye yardma gelemediler. Saat 01:30da Berkiefan blgeye doru gittiinde durumu anlam ve kar taaruza gemitir. Sonunda Bulgar torpido botlar geri ekilmi ve batmak zere olan Hamidiye yedee alnarak stanbula hareket edilmitir. Durumu haber alan Bakomutanlk hem Kstence nlerinde

yalnz kalan Berkisatvete takviye olmas hem de Bulgar torpido botlarnn imha edilmesi iin yeni gemilerin vazifelendirilmeleri istendi. Bu gelimeler neticesinde, Mecidiye yola karlrken Hamidiye gemisi de glkle getirilerek Halite kzaa alnd.

22 Kasm 1912de Donanma Komutan Vekili Mecidiye ve Berkisatvet gemilerine Kstenceden gelecek gemilerin Bulgar torpido botlarna karn korunmas grevini vermitir. Takip eden gnler de Karadenizde bulunan gemilerimizin nemli bir ksm Marmarann korunmas iin arlarak blgeye gnderilmitir. (Tuncer, 1991, s.224) 73

Grld gibi Osmanl Donanmasnn Karadeniz Harekat bouna sarf edilen kmr ve kaybedilen emekler ile zetlenebilecek bir harekat olmutur. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.51-52) Mevsim

gerei Karadenizin nl dalgalar ile boumak zorunda kalan gemiler ve personeli acaba neden bu harekata ynlendirilmiti. Aslnda bu sorunun cevabn o dnemin Bakomutanlk ve Erkan Harbiyesinin de tam olarak bildiini sanmyoruz. Bu harekatta ilk balarda dman istihkamlarnn tespit edilmesi emredilmise de daha sonralar mayn tehlikesi nedeniyle grev dman kylarnn gzetlenmesine

dnmtr. Hatta dman tarafndan ate edilmedike gemilerimizin de ate etmemesi gerektii emredilmitir. Sava ortamnda byle barl bir emrin verilmesini anlamak mmkn deildir. Bu durumda gemilerin Karadeniz Harekat askeri nakliyatmza dman gemilerince tecavz edilmesini engellemek gibi dar bir kalba oturtulmutur. Oysa Bulgar Donanmas Osmanl Deniz nakliyatn tehdit edemeyecek kadar kk ve zayft. Bulgar torpidobotlar yalnz ky emniyetinde kullanlabilecek seyir salar dk ve denizli havalarda limana snmak zorunda kalan kk gemilerdi. Osmanlnn byle bir dmana kar byk apl sava gemilerini ticaret gemilerinin himayesi iin kullanmas hem gemilerimizi fazlaca megul etmi hem de nemli lde ypranmalarna sebep olmutur. (Emir, 1932, s.112) Ancak Hamidiye gemisi gibi bir geminin Bulgar torpidobotlar tarafndan vurulabilmesi gece savalarnda donanmamzn ne kadar eitimsiz ve geri kaldnn gstermitir. Bir dier eksiklik de Trk gemilerinde hala telsiz muhabere sistemlerinin bulunmamasdr. Bu durum filonun koordineli hareket etmesini engelleyerek gereksiz zayiatlara sebep olmutur. (Tuncer, 1991, s.224) Bulgar kylarnda etkisizce dolamalar eklinde cereyan eden bu harekat Bulgar

kuvvetlerine de cesaret vermitir. Bu durum Osmanl Devletinin iinde bulunduu akn durumu da ortaya koymutur. Oysa Gemiler daha etkili olarak kullanlsa; kylar bombardman edilse ve birka kk karma harekat yaplarak dmana gz da verilseydi belki Bulgar kuvvetleri atalca nlerine kadar gelebilecek moral ve cesareti kendilerinde bulamayacaklard. (Balkanlar Harbinde Osmanl

Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.50)

74

1.6.2. Karadeniz ve Marmara Harekat

Kara harekatnda bozguna urayan dou ordusu ekilirken ordu kanatlarnn korunmas gerekiyordu. Bu durum daha nceden karlalmayan bir problemi ortaya kard. Kara-deniz ibirlii. Dou ordusunun atalca ve Bolayra kadar ekilecei hi dnlmediinden bunun eitimi de yaplmamt. Bu ibirlii Lleburgaz Savandan sonra ekilen birliklerin deniz tarafnda kalan kanatlarnn donanma atei ile desteklenmesi eklinde desteklenecekti. Plansz olarak yaplan bu harekatta her eye ramen gemilerimiz ellerinden geldii kadar birliklerin ekilmesini kolaylatrmaya almtr. Gemiler 1-8 Kasm 1912 gnleri arasnda toplarn Bulgar kuvvetlerine ynelterek Dou ordusunu 8 Kasmda sona eren harekatna nemli destek vermitir. (Bykturul, 1980, s.195)

Donanma desteinin nemini belirtmek asndan Bakomutanln Donanma Komutanlna 2 Kasm 1912 tarihinde verdii u emre bakmak faydal olacaktr:

1-Birinci ve ikinci Dou ordular atalca mevzilerini igal etmek zere demir yolunun iki tarafndaki yollardan ekilmeye Nehrinin gerisinde toplanacaklardr. 2-Dmann bir ksn kuvvetleri ile Marmara kylar ve orlu arasndaki blgede ilerleyerek ordumuzun sol yann tehdit ve zellikle Silivride ky yolundan yaklamas ihtimal iindedir. balayacaklardr. lk nce Ergene

3-Donanma hemen Silivri ve Marmara Erelisi nlerine gelerek ky boylarn tarassut ve ordumuzun ekilmesini topu atei ile destekleyecektir. Bu hareket srasnda ordunun yanndaki birliklerle haberleme balants kurulacaktr. Dost ile dman birliklerini birbirinden ayrmak iin yanlla meydan vermeyecektir. (In, 1946, s.95-96)

Bu emir ile donanmann bir can simidi gibi grld ve yllarca ihmal edilme hatasnn ac bir ekilde anlaldnn bir ifadesidir.

Balkan Harbinde deniz kuvvetleri ile ibirliine rnek olan bir dier konu da Tekirdadaki Bulgar kuvvetlerine kar Trk gemilerinin mdahalesidir. Bu konuda 75

Bakomutanlk vekaleti 3 Kasm 1912de Donanma Komutanlna bir emir gndererek Tekirdaa acil olarak bir sava gemisi ile silahl bir deniz ktas gnderilmesini istemitir. Burada grev Tekirda gzetlemek ve ehirde

bulunan kuvvetleri korumak ve desteklemekti. Bu sebeple blgeye gelen Asar- Tevfik zrhls boaltlm durumdaki Tekirda srtlarna gelen Bulgarlarn keif kollarn top atlar ile datt. Ancak Tekirdan merkezinde nemli bir kuvvet kalmadn gren Bulgarlar basklarn arttrarak ehrin teslimini istediler. Bunun zerine Mesudiye zrhls da Tekirda nlerine gelerek Bulgar bataryalarn youn top ateine tutmutur. (Wilson, 1937, s.287) ehirde gerginlik her geen gn artarken karadaki Trk birliklerinin de silah ve mhimmat yetersiz seviyelere dmt. mermiler Bunun zerine Mesudiye zrhlsnn personeline ait btn tfek ve ehirdeki Trk birliklerine aktarlmt. Ancak esas birliklerin

Bykekmece istikametine ekilmesi ve ehirde ciddi bir savunma gc bulunmamas nedeniyle 11 Kasm 1912de Tekirda boaltlarak akta bekleyen sava gemileri esas savunma hatlarnn kanatlarn korumak iin harekete gemitir. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.240)

Grld gibi Balkan harbinde sava sadece karaclarn yrtt bir mcadeleden ibaret deildi. zellikle sratle zlm ve geri ekilmekte olan Trk birliklerinin Bulgarlara kar tutunabilmesinde dikkat edildiinde grlecei gibi, denize yakn mesafelerin, haliyle denizdeki sava gemilerinin katks olduu anlalmaktadr. BU durum phesiz bir ekilde, deniz kuvvetlerinin Balkan harbindeki hezimetin snrl kalmasndaki elde edilen nispi baarlarndaki katksn ispatlamaktadr.

Donanmaya mensup gemiler bu arada iddetle ihtiya duyduklar onarmla meguld. Bu srada 8 Kasm 1912de Bakomutanlktan Donanma Komutanlna atalca savalarnda denizden destek salanmas iin donanmann hazrlanmasn bildirdi.Karadeniz ibirliinde karmza kan bu ikinci grev, Osmanl ba ehrinin kar karya geldii ciddi tehdit dolaysyla, ok byk nem kazanmt. Bunun zerine Yksek Deniz uras 9 Kasm 1912de toplanp mevcut durumu grt. Bu srada donanmann sratle onarm tamamlanp Egeye almas dnlyordu. uraya gre Ege cephesi atalcadan daha nemli idi. nk Yunanllar Egeye tamamen hakim olursa durum daha da ktleebilirdi. ayet Trkler hakim olursa 76

Makedonya taraflarna yardm salanabildii gibi dmann atalca zerindeki basks da azalabilirdi. Bu sebeple uradan kan karar ; donanmann Egeye kacak ekilde hazrlanmas, bu arada ikinci derecede nemli olan sava gemilerinin bir ksmnn da atalcaya destek iin grevlendirilmesi eklinde olmutu. (Emir, 1932, s.102)

Trk tarafnn yukarda belirtilen kararda ciddi bir yanll grlmekte idi. Stratejik olarak Ege hakimiyeti elbette nemli idi. Fakat savan o gnk manzaras atalca cephesinin daha kritik bir durumda olduunu gstermekteydi. stelik atalcada ortaya kacak bir malubiyet stanbulun igaline ve devletin ykmna sebep olacakt.

Yine bu dnemde gze arpan bir dier konuda, st dzeydeki yetkililerin srekli elikili kararlar almasdr. Mesela yukarda ifade edilen konu ile ilgili olarak, Bakomutanlk 10 Kasm 1912de verdii ikinci emirde Karadeniz ve Marmara Denizindeki harekat daha nemli saymakta idi. 11 Kasm 1912de nc emirde tekrar Ege denizi harekatnn daha nemli olduunu ifade etmitir. 12 Kasm tarihli drdnc emirde ise, Donanmann atalcada destek salams iin Marmara Denizinde bulunmasn istemitir. (Bykturul, 1974, s.205)

Savan en bunalml gnlerinde bakomutanln btn mitlerini balad kuvvet donanma idi. stanbul basnnda ksa bir sre ncesine kadar Donanma m ? Demiryolu mu? mnakaalarnn yaplyordu.Bu mnakaalarda Demiryolu tezini Binba Sreyya Bey ,donanma tezini ise Ali Haydar Alpagut savunuyordu. (nl, 2005, s.13) Basnda yaplan bu tartmalar hatrlandnda, st dzeydeki devlet adamlarnn yaplacak harcamalar daha ok kara kuvvetlerine sarf etmeleri dnldnde, yukardaki vaziyet Osmanl ynetiminin iine dt ihmalin, basiretsizliin derecesini gstermesi bakmndan nemlidir. Bu arada yllarn birikimi ile denizde yzemez hale gelmi olan donanma gemileri, korkun derecede bakmszlk iindeydi. Mesela Trabzondan asker ykleyip stanbula gelecek olan Bezmialem gemisi, stanbulda silahlandrlp yardmc kruvazr olarak

Karadenizdeki askeri nakliyat korumakla grevlendirilmiti. Dier gemilerden daha da kt durumda olan baz gemiler Marmarada grevlendirilmiti. BU gemiler o kadar eski idi ki makineleri almadndan vazifeleri yapmaya msait deildi. 77

Mesela Nurulbahir ve Nevehir gambotlar atalca cephesinin yanlarna topu destei verecekti. Halbuki bu gemilerin silahlar grev yapacak apta deildi.

Bu sebeple atalcada balayan iddetli atmalar donanmann ie yarar gemilerini Marmara Denizine balamt(Tuncer, 1991, s.210-215)

1.6.3. atalca Cephesine Donanma Destei

Bulgarlarn bir taraftan Tekirda istikametine ,dier taraftan da Silivri taraflarna 11 Kasm 1912de yapt saldrlar ve zellikle atalca Cephesindeki iddetli taaruzlar ; bata Barbaros Zrhls olmak zere donanma gemilerinin Byk ekmece nlerinde toplanmasn gerektirmiti. (In, 1946, s.102) Bu arada Tekirda srtlarnda ve Silivri kesiminde toplanan Bulgarlar, denizden yaplan top atlaryla datlmt. Bu artlarda Donanma Komutan Vekili Egeye k erteleyip, Bykekmecede toplanma karar alnrken ; bakomutanlk baka bir emir ile Terkoz su bentlerinin korunmas, stanbulun su ihtiyacnn kesintiye uratlmamas, ayn zamanda blgedeki sanayi tesislerinin de korunmas maksadyla donanma komutanlna yeni bir vazife vermiti. Dolaysyla Turgut Reis zrhlsnn Terkoza gnderilmesi ile sz konusu noktalarn korunmas salanm, hem de Bulgarlarn kara birliklerine taaruzlar denizden estek ateleriyle engellenmiti.

Donanma gemileri atalca savalarnda nceden tatbikat yaplmad halde, gayet baarl mcadele etmiti. stelik zamannda nemsenmeyen donanmann bu olaanst destei, savan akn deitirmiti. (eref, 1936, s.371) Burada aratrmamzn ana unsurlarndan biri olan, donanmann savaa katklarn incelemek, baz sorularmza cevap bulmak bakmndan ksaca u hususlara yer vermekteyiz. Mesela donanma ne yapmtr? Bu soruya ; Hamidiye ve Mecidiye kruvazrlerinin Salim Paa (Bigados) civarnda bir Bulgar taburunu top at ile datmasn net bir cevap olarak verebiliriz. (13 Kasm 1912) . Yine ayn gemiler Silivrideki Bulgar topular ile 14 Kasm 1912de karlkl ate aarak bu dman kuvvetlerinin etkisiz hale getirilmesini salamtr. Dier taraftan Barbaros ile Mesudiye zrhllar Cephenin sol kanadna destek atei salayarak atalcadaki savunmay pekitirmilerdir. te yandan 78 Turgut Reis zrhllar da, atalca

cephesinin sa kesiminde geni bir alanda atlarn younlatrarak Bulgar birliklerine datmtr.

Osmanl donanmasnn Balkan Savanda fevkalade hizmetlerine dair u iki husus belge nitelii tamaktadr:atalca cephesinin sol kanat komutan,

bakomutanla gnderdii haberde ; Kolordunun savunmas zellikle iki tmenin III. Kolorduya verilmesi, Kolordunun Donanma tarafndan desteklenecei esasna gre hazrlanmtr. Donanmann Bykekmeceden ayrlmasndan nce burada uzun menzilli toplar ve ldaklar olan birka gemi brakmasna emrinizi diyordu. Sa kanat komutann haberinde ise, bugn dmanla temas vaki oldu. Sa kanadmzdan donanma destek veremez ise felaket kesindir ifadeleri yer alyordu. Trk komutanlarnn atalca savunmalarnda ok ak bir ekilde belirttikleri gibi, donanma destei kesin bir istek ve zaruret idi. (Bykturul, 1984, s.2)

Bu konunun daha da nemli olan yan ise, sz konusu donanma desteinin atalca mdafaasn tartlmaz bir ekilde baarya gtrmesidir. te bu istekler erevesinde sol kanada iki zrhl, yedi muhrip grevlendirilirken ; sa kanada destek olarak Turgut Reis, Mesudiye zrhllar ile Mecidiye kruvazrleri verilmiti. Donanmann ald bu ekil erevesinde, 15 Kasm 1912de denizden alan iddetli atele, Trk birlikleri nndeki Bulgar topu kuvvetleri meydana gelen ate basks ile datlmt. Kyya karlan gzetleme istasyonunun katksyla srdrlen atlardan ok faydal sonular alnmt. Hatta deniz destei sayesinde Trk kara birliklerinin bir ksm ileri k yaparak, Mandra Kyn de ele geirilmiti. 15 Kasm 1912de Barbaros zrhls Mimar Sinanda bulunan dman birliklerine ate aarak datmt. Yine ayn gn blgeye bir inceleme yapmak iin gelen Bahriye Nazr Salih Paa, Hamidiye Kruvazr ile ky keif vazifesine katlmt. Bu arada Silivri ve Marmara Erelisindeki Bulgar birliklerine de ate ald. 16 Kasm 1912de Bykekmece aklarnda grev yapan Turgut reis

Kefeli ve Celep kylerindeki Bulgar birliklerine ate at. Daha sonra dar boaz zerindeki Osmanl ky etrafndaki dmann temizlenmesi iin karaya asker kartarak kara birliklerine yardmc olmutur. Ayn gn Barbaros zrhls Mimar Sinan srtlarnda menzilenmi olan Bulgar topular ile uzun sren armalar yaparak kara arpmalarna yardmc olmutu. 79

arpmalarn en youn olduu 7 Kasm 1912 gn sava gemilerimiz cephenin sa ve sol kanatlarndaki komutanlardan dorudan direktif alarak atmalara youn bir ekilde katlmtr. Ayrca Donanmamz dman birliklerinin arkasna szp ete sava yapmak iin, asker nakletmi ve bunlar top atei ile desteklemitir. Papaz burgaz ve atalca arasndaki dman kuvvetlerinin topa tutarak mevkilerini datm ve morallerini bozmutur.

Bulgarlarn, Trk direniini krmak iin stanbula bir ana evvel girme istekleri btn gleri ile atalca Savalarnda yklenmelerine sebep olmu hala kendini toparlayamayan Trk kara birlikleri Donanmann yapt destek ateleri ile Bulgarlar durdurmaya muvaffak olabilmitir. Donanmann gerek dman

kuvvetlerine yapt direkt atlarla gerekse dmann ynak blgelerine ve topu kuvvetlerine yapt isabetli atlar atalca savunmasnn baarsnda donanmann nemini bir kez daha ortaya koymutur. (In, 1946, s.105)

20 Kasm 1912de donanmaya ait sava gemileri Bakomutanlk gelen amir zerine anakkale Boazn savunmak iin Boaza doru hareket ettiler. Bu

hareketin altnda Yunanllarn Boaz aarak stanbula saldr dzenleme ihtimali ve endiesi yatmaktadr. Kara savalarndaki kt gidi Donanmay bir kurtarc haline getirmiti. Daha nceleri Donanma ve denizcilii ihmal eden, ve donanmaya masraf yapmaktan kanan Karac zihniyetli idareciler Donanmann yapt stn vazifeleri grnde denizcilie byk nem gstermeye balamlard. Byk denizci Barbaros Hayrettin Paann yzyllar nce syledii Denizlere hakim olan cihana hakim olur sz atalca savunmas esnasnda bir kere daha dorulanmt. Tarih Trkler de dahil tm dnya milletlerinin denizcilie nem verdii dnemlerde glerinin en st seviyelerine ktn gstermitir.

atalca savunmas srasnda Donanmann yklendii ar vazifeye ramen Balkan Savalarnn kara sava gibi tantlmas tarihi bir hatadr. Tarih incelendiinde aka grlecei gibi Balkan Harbindeki deniz savalar kara savalarn ve savan tmnn sonucunu dorudan etkilemitir. Donanmamz, deniz nakliyatnda,Bulgaristan ablukasnda atalca savunmasnda, Adalar Denizindeki bir ok arpmalarda grev alm ve eldeki imkanlar ve o dnemki zihniyet 80

erevesinde elinden geleni yapma gayretinde bulunmutur. (Tuncer, 1991, s.210221)

atalca savalarnda Donanmann, uzun menzilli toplar ile yapt isabetli atlar savunmann baarl olmasn salamtr. Donanmann bu baarsndan dolay hem Bakomutanlk hem de Bahriye Nezareti denizcilere ayr ayr teekkrlerini bildirmilerdir. (In, 1946, s.105)

1.6.4. Ege Denizi Harekat

Yunanistan Osmanl Devletine kar 18 Ekim 1912de harbe girmesine ramen Osmanl ve Yunan donanmas Aralk ay ortalarna kadar byk apta atmaya girmemilerdir. Bu dnemde Osmanl Donanmas atalca savunmas ve Karadeniz hareketi ile meguld. Bu boluktan yaralana Yunanllar taarruzu bir strateji takip ettiler. Daha harbin ilan edildii gn,Averof sancak gemisi ile zrhl ve iki muhribi Ege Denizinde harekata sevk ettiler. Yunan donanmasnn dier muhripleri de Andre Boaznda ana kuvvete katldlar. Yunan donanmasnn grevi; Limni Adasn igal etmek Mondros Limann bir deniz ss haline getirmek ve anakkale Boaz dnda bir karakol hatt tesis ederek Osmanl Donanmasnn Boaz kn engellemekti.

Osmanl Donanmasnn yokluunda Egede msait bir durumda kalan Yunan Donanmasnn yapt harekatlar ve adalarn igal edilmesi zetle yle cereyan etmitir:

Limni Adasn igal etmek maksadyla be yz kiilik bir karma birlii hazrlanarak Skiatos donanma 19 Ekim gn Limni Adas gneyindeki Ayastrati Adasna gelmi Limni Adasna bir subay yollanarak adann mutasarrfndan Limninin teslimini istedi. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.77-78) Mutasarrf Osmanl hkmeti ile telgraf balantsnn olmadn belirterek talimat alabilmek iin 24 saat msaade istediyse de kabul edilmedi. Ada da ok az bir Osmanl kuvveti olduunun istihbaratn alan Yunanllar 21 Ekim 1912de Limni Adasnn Verelti iskelesine kartma yaptlar. Adada bulunan kk bir mfrezemiz 81

kahramanca savunma yapmakla beraber baarl olamayarak Leraya ekilmek zorunda kald. Yunanllar 22 Ekim de Kastro kasabasn savunan bir avu Trkde ehit ettikten sonra Adal Rumlarn sevin gsterileri eliinde merkeze girdiler. Mondros Limann bir st haline getiren Yunanllar 30 Ekim 1912 tarihine kadar Limni Adasnn igalini tamamladlar. Bu tarihte Yunan Deniz Bakanl Amiral Konduriotise Taoz, mroz, Semendirek, Ayastrati Adalarn igal edilmesi emrini verdi. Btn bunlar olup biterken Osmanl Donanmas ortalklarda grnmyordu. Yunan Amirali bundan da cesaret alarak harekat sratli yapmak ve baar kazanmak istedi. 31 Ekim 1912de Amiralin komutasndaki Averoff, Psara ve bir muhrip hadisesiz olarak mroz Adasn igal etti. Ayn tarihte baka bir Yunan filosu Taoz Adasna 400 kiilik bir kuvvet kartarak bir mukavemetle karlamadan aday igal etti. Yine ayn tarihte, sadece bir torpido bot ve bir nakliye gemisi ile birlikte Yunan kuvvetleri Bozbaba Adasn igal ettiler.

31Ekimde mrozdan dnen Amiral Konduriotisin filosu komodor Kinos kuvvetleri ile birleerek 1 Kasmda Semendirek Adas nne demirledi. Liman reisi hari hkmet memurlarnn ekilmi olduu bu ada da hadisesiz olarak igal edildi. 4 Kasm 1912de Psara Adas sadece bir muhrip ile igal edilebilmiti. 6-7 Kasm 1912de Bozcaada ve 17 Kasm 1912de Nikarya Adas ayn ekilde hadisesiz ve mukavemetsiz igal edilmitir.

ok ksa bir srede hibir zayiat vermeden ve kolayca adalarn igal edilebilmi olmas Yunanllara mthi bir gven ve cesaret vermiti. Artk srada Midilli Adas vard. Bu adann yneticileri Limni adasnn igalinden sonra acil yardm istemiler ama Bakomutanlk tarafndan dikkate alnmamlard (Tuncer, 1991, s.188). 20 Kasm 1912de Amiralin komutasnda Averoff, Spaya snf 3 zrhl, 3 yani muhrip, 2 eski torpidobot ve 2 nakliye gemisinden ibaret filosuyla Midilli nne geldi. Pireden bir muhrip himayesinde hareket etmi olan ve 15 subay i 1019 er ve iki makineli tfei ihtiva den 4 nakliye gemisi 21 Kasm gn Midilli kasabas nne demirlediler. Daha sonra bu filoya iki muhrip himayesindeki 6 nakliye gemisi de katld. Averoff ilk olarak telgraf hattn kesti. Liman reisi 8 harp gemisinin limana demirlediini bildirebilmi dierlerini bildirememiti. ok nceleri adann takviyesinin istenmesine ramen bu gerekletirilememi ve ada da savunma yapacak sadece bir tabur kalmt. 21 Kasm da donanmann destek atei 82

altnda bir Yunan taburu karaya kartlarak kasaba igal edildi. Trk savunma taburu adann i kesimlerine ekilmi ve Anadoludan yardm gelmedi umuduyla Molva ve Petre koylarn tutarak tahkim etmiti. Ancak beklenen yardmn gelmemesi neticesinde savunma kuvvetimiz bir ay kar koyabilmi, ada 20 Aralkta teslim olmutur.

24 Kasm 1912de Albay Damyanos komutasndaki 5 yardmc kruvazr, 2 muhrip ve 4 nakliye gemisi Sakz nne demirledi. Yunan donanmasna davet edilen Trk heyetinden kasabann teslimi istendi. Trk heyeti bunu red ederek adann savunulacan bildirdi. Mteakiben Kondari koyuna gelen dman top atei altnda kartma yapmaya balad. Koyun srtlarnda bulunan kuvvetimiz dmann

kartmadaki baars neticesinde kasabaya doru ekildi. 25 Kasm da kasaba dman tarafndan igal edildi. Toplam 1500 kiiden oluan kuvvetimiz elinde 2 eski topla beraber Provatio Dalarna ekildi. Burada meydana gelen iddetli atmalardan sonra Osmanl Donanmasnn anakkaleye intikal ettii haberi ulanca Yunan kuvveti Sakzda az bir kuvvet brakarak Mondros limanna ekildi. Osmanl Donanmasnn geli haberi bile byk etki yapm ve Yunanllar geri ekilmeye zorlamt. Ancak ne kadar vahimdir ki beklenen olmad ve Sakz Adasna Osmanl Donanmasndan herhangi bir yardm gelmedi. Ada savunmas uzun sre dayanamad ve Ocak 1913te Sakz Adas Yunanllarn eline geti

Son olarak Sisam Adas Yunanllarn igaline uramtr. Burada bulunan kinci Kolordu 6. Tmene bal iki taburun 6 Ekimde zmirdeki tmene katlmak zere Kuadasna nakledilmesinden sonra Ada savunmasz kalm ve Yunanllar tarafndan 16 Mart 1913te kolayca igal edilmitir. Bylece Osmanl tekilatndaki Cezayiri Bahri Sefid vilayeti tamamyla Yunanllarn igaline uramt. (Danimen, s.395) Adann daha savatan nce boaltlmas sanki Osmanl Devletinin Ege Adalarndan iin banda vazgetii ve anakara olan Anadolunun savunmasn birinci ncelie aldnn bir gstergesidir. Yeterli ve kudretli bir donanma olmadan adalarn savunulamayacan anlayan Osmanl Devletinin bandakiler Adalar adeta kendi elleriyle Yunanllara sunmulardr. Bugn elimizi uzatsak deecekmi gibi bize yakn olan Midilli,Sakz gibi nice adalar o gnlerin hazin yksn mahzun durularyla bizlere anlatrken buralar grp de o zamanki donanmamzn yetersizliine ve yneticilerin basiretsizliine kahrolmamak gerekten ok gtr. 83

Ege Denizindeki adalar kadar nemli olan bir dier noktada Selanik Limandr. Burada Selanik Limannda Fethiblent gemisinin batrlmas olayndan bahsetmekte de fayda vardr.

Selanik Liman emrinde 4 adet 21lik ve 6 adet 8. 7lik topla,Fethiblent Korvetinden karlan 4 adet 15lik,4 adet 7. 5lik ve 4 adet 5. 7lik top bulunan bir Mstahkem Mevki tarafndan korunuyordu. Mstahkem Mevki Komutanna Ayrca Fethiblent Korvetinden 4 subay ve 90 topu eri verilmiti. Pasif savunma olarak da iki mayn hatt mevcuttu. Btn bu tedbirlere ramen savunma yetersizdi. nk toplar sadece dou kylarn koruyabiliyordu. Gzetleme noktalar kurulmamt ve gece savunmas iin gerekli olan malzemeler yetersizdi. Ayrca mevcut mayn hatlar byk gemiler iin denmiti. Kk gemiler iin nleyici bir zellii yoktu. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.79-82) Aktif savunma yaplabilmesi iin elde mevcut rmorkr dnld ise de gemileri mevcut durumlar nedeniyle bundan vazgeildi ve karakol yapmak iin filikalarn grevlendirilmesine karar verildi. Gemilerin alacaklar savunma tedbirleri ise karatma yapmak,ldak ile arama yapmak ve kendi emniyetlerini salamak iin evrelerinde filikalar gezdirmekten ibaretti.

Selanikte emir komuta zinciri iyi ilemiyordu. Her ne kadar Mstahkem Mevki Komutan ile Komodor arasnda gerekli koordinasyonun salanmas iin emir ve yetki Bahriye ve Harbiye Nezaretleri tarafndan ok nceleri verilmi olsa da Komodor grevinde bulunan Yarbay Bekir Raidin doru dzgn devir teslim yapmadan izne kmas nedeniyle bu ibirlii tam olarak salanamamt.

31 Ekim 1912 sabah silahsz durumda bulunan Fethiblent korveti limann alarnda alargada bulunuyordu. Yunan donanmas Egede istedii gibi dolayordu. Her an bir saldr olabilirdi. Komodorlua vekalet eden Bnb. Aziz Mahmut Bey buna karlk Osmanl-talya Harbinden kalma bir emrin aynsn gemilere savunma tedbiri olarak verdi . Bu emre gre dman Karaburundan ieri girerse gemiler kendi kendilerini batracaklard,nbetiler silahl olacakt ve gemiler etraflarnda filika dolatracakt. Anlalan odur ki Komodor Vekilinin harp tecrbesi yoktu nk bu emir dmanla kar karya gelecek bir deniz gcne verilecek bir emir 84

deildi. nk bu emir dman durdurmak yerine iini daha da kolaylatracak bir mahiyetteydi. Mstahkem Mevki Komutanl da ayn tecrbesizlik iindeydi. Ildaklarn sabaha kadar mania hatlarn aydnlatmas emredildii halde karbondan iktisat etmek maksadyla bu emire tam olarak uyulmamt.

Ayn gnn gecesinde bir Yunan torpidobotu yeterli aydnlatmas yaplmayan ve mania hatlarndan kolayca ve fark edilmeden geerek limana girmitir. Torpidobot Fethiblent gemisine yaklamasna ramen yine de grlememi ve gemimize 3 adet torpido atmtr. Torpidolarn ikisi Fethiblente isabet etmi ve gemi ksa zamanda batmtr. Gemide bulunan gemi imam ile 6 bahriye erimiz ehit olmutur. Yunan Torpidobotu limandan karken bir polis motorumuz tarafndan grlm ancak durum mevki komutanna rapor edilmemitir. Sava sonunda olayda ihmali grlenler Divan- Harpte yarglanm ancak batan gemimiz ve ehit olan denizcilerimizi geri getirememitir. (Balkan Harbi VII.Cilt, 1993, s.83)

1.6.5. mroz Deniz Sava

Savan balangcndan itibaren iki aya yakn bir zaman gemesine ramen donanmamz henz Egede grev yapmaya olanak bulamamt. Karadenizde, Halite, atalcada geen gnlerden sonra birde Narada beklemek zorunda kalmt. nk Mesudiyenin acele ile onarlan makinelerinde yine bir problem km Hamidiye ise Karadenizde ald yarann onarm iin bir aydan uzun sredir Halite kalamaya mahkum olmu. Torpido botlarmzn bazlarnn da onarm henz sona ermemiti. Dier yandan Bakomutanlk Yunanllara kar stnlk salamak iin Egede en ksa srede saldr dnrken Bahriye nezareti ise politik amalar nedeniyle ii savsaklyordu. (Deniz Mzesi Arivi,Divan- Harp Blm No: 115 / 12)

Araln ilk haftasnda Donanmamzn durumu byle iken Yunan donanmas iki aydr denizde bulunuyordu. Kuvvetlerinin bir ksm ile Egede ki adlar igal etmi dier ksm ile Prevezede Epir kylarn abluka etmi ve Yanyanada ki Osmanl kuvvetlerini tehdit altnda tutmutu. Limni adasndaki Mondros Limann s haline getirmi torpido botlar ile de anakkale Boazn adeta ablukaya almt. 85

Narada bulunan Osmanl Donanmasnn her trl hareketi dmanca biliniyor Boazdan gizlice kmak mmkn olmuyordu.

Karadeniz ve atalcada zaman kaybeden Osmanl Donanmasnn Yunan Donanmas ile arpma zaman gelmiti. Bakomutanln ,Yunan Filosu ile harp etmesi iin donanmaya donanmaya srekli emir vermesine ramen Donanma Komutan vekili Tahir Bey baz gemilerin onarmda olmas nedeniyle bunu uygun grmyor btn kuvvetlerini topladktan sonra dman karsna kmak istiyordu. Bu durum Tahir Beyin grevden alnmasna sebep oldu. Yerine ikinci filo komodoru Ramiz Bey getirildi. Hamidiye Komutan emrine Muavenet-i Milliye, Yadigar Millet, Basra ve Taoz gemileri verilerek bamsz torpido filosu komutan adyla grevlendirilmiti. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.58)

13 Aralkta Rauf Bey komutasndaki torpido filosu Naradan hareket temise de Seddlbahir civarnda dolatktan sonra geri dnmt. Dman ile ilk temas 14 Aralk gn Mecidiye kruvazr yapmtr. Donanmamz Naraya geldiinden beri kk torpido botlar Havuzlar mevkiinde karakol yapyorlard. 14 Aralk sabah bu gemilerden Sultanhisar torpido botu Seddlbahire giderken 3 Yunan torpido botuyla karlat. Yunan torpido botlar Sultanhisara 5 mermi attlar. Bu durum donanmaya bildirilince Mecidiye ve Numune-i Hamiyet gemileri Boaz kna sevk edilmitir. Mecidiye mroz Adas istikametine seyrederken Bozcaada ynnden 5 dman muhribinin geldiini grm ve zerlerine doru hcuma gemitir. Daha sonra sekize ykselen dman muhripleri ile Mecidiye arasnda youn topu atei yaanm dman gemileri on dakika gibi ksa srede geri ekilmek zorunda kalmtr (Tezcan, 2005, s.412).

15 Aralk gn Narada bulunan gemilerin komutanlar Amiral gemisine toplandlar. Yaplan toplant da ertesi gn genel k harekat dzenlenmesi kararlatrld. Donanma artk atl durumdan karak dman arayp bulmaya hcum ile imha etmeye karar vermiti. Ayn gnn gecesinde harp gemilerinde bulunan denizcilerimiz sevinten uyuyamamt. Ka zamandan beri bu an bekliyorlard. Artk Yunan donanmas ile karlama an gelmiti. Mthi bir heyecan ile sabah beklediler. afaktan nce btn subay ve erat abdest alm manen kendilerini harbe 86

hazrlamt. Sabah taburunda gemi komutanlar personele ksa bir konuma yapm gemi imamlar donanmann baars iin dualar etmilerdi. Saat yedi de nce Rauf Beyin filotillas peinden ikinci filotilla sonra da Mecidiye kruvazr demir aldlar. Saat 07:30 itibariyle donanmamz Naradan ayrlmt.

mroz deniz muharebesine Ramiz Bey komutasnda 4 zrhl gemi (Barbaros,Turgut Reis,Mesudiye,Asar- Tevfik) 3 torpido filotillas, 2 kruvazr (Mecidiye, Berki Sadvet torpido kruvazr) katlmtr. Gemiler Barbaros Hayrettin zrhls olmak zere birbirlerinin pei sra ilerliyorlard. Ky bataryalarndaki askerler siperlerinin zerlerine kmlar, sevin naralaryla donanmay

uurluyorlard.

Saat 08:30da Yadigar- Millet muhribi telsiz telgrafla dman grnd istihbaratn vermitir. Bu haber btn donanmaya yaylmtr. Rauf Bey, dmann maksadnn boaz knda donanmamz sktrmak olduunu dnyordu. Buna gre, Seddlbahire yakn geerek Kumkale ynne dnlrse dmann bu manevray yapamayaca grn bildirdi.

Saat 09:30 itibariyle donanmamz boazdan kmt. Mecidiye kruvazr biraz geride kalarak donanmay dman torpidolarna kar korumakla

grevlendirildi. Donanmamzn dier gemileri mroz Adasna doru ilerlemeye balad. Donanmann Boazdan ktn gren Yunan donanmas da buna gre manevra yaparak donanmamza paralel ilerlemeye balad.

Dmann bir torpido filotillas Averoffu koruyor. 6 muhripten oluan dier filotillas ile iskele taraftan dier zrhllar koruyordu.

Bizim gemilerimiz de ise durum yle idi:Rauf Beyin komutasndaki bamsz torpido filotillas donanmann sancak ba omuzluunda ikinci torpido filotillas sancak k omuzluunda mevki almlar, Mecidiye ve nc torpido filotillas donanmann gerisinde mevkii almlard (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.60-61)

87

ki donanma birbirlerine top mevzilerine girdiinde saat 09:39da Barbaros btn gemilere Bala ate emrini verdi. Her iki tarafta amanszca birbirlerine ate etmeye balad. zellikle Barbaros, Turgutreis ve Mesudiye byk toplar ile durmadan ate ediyorlard. Denizcilerimizin toplar doldurup boaltmalar inanlmaz sratle oluyordu. Normal artlarda iki dakika da bir atelenen byk toplar byk gayret ve aba ile 45 saniye de bir ateleniyordu.

Bir sre sonra, Averoff sratini arttrarak nizamdan ayrld. Bu srada Mesudiyenin makinesi arza yapm ve nn kestii Asar Tevfik ile beraber nizamdan kmak zorunda kalmt. Bu durum da bile her iki gemi de btn toplar ile atlarna devam etmiler ve Mesudiyenin arzasna mteakip nizama geri dnmlerdi.

Averoffun nizamdan ayrlas donanmamzn dikkatinden kamamt. Donanma gemilerimizin btn ateleri Averoff zerinde younlamaya balad. zellikle Mesudiye ile Asar- Tevfik etkili menzillerine girmi olan Averoffa btn gleri ile saldrdlar. Youn top at altnda bunalm olan Averoffun atlar pek zayflamt. Averoffun ba topu ile sancak ba omuzluk topu artk ate edemiyordu. Buna mukabil donanmamzn ate younluu giderek artmakta ve iddetlenmekte idi. Yunan gemilerinde bulunan topular atlarda olduka baarszlard. Attklar ok sayda mermiye ramen sadece Barbaros gemisinin iskele tarafna isabet ettirebilmiler bir denizci erimizi ehit etmi ve ufak apta bir zarar verebilmilerdi.

Muharebe donanmamzn lehine cereyan etmekte ve dman donanmasnn en tehlikeli gemisi olan Averoff imha edilmek zere sktrlm vaziyette iken donanmann banda bulunan Ramiz Bey byk bir hata yaparak donanma nizamn sancak tarafa dn yaptrmt. Bu, Donanma Komutan Vekilinin komuta yetersizliinin kant olabilecek bir hatayd. (Tuncer, 1991, s.244) Yaplan bu manevra sonucunda Mesudiye ne dm manevra kabiliyeti zayf olan Asar- Tevfik Mesudiye ile Turgutreisin arasna skm Barbaros ise en geride kalmtr. Beklenmeyen bu manevra sonucunda bulunduu umutsuz durumdan kurtulmaya alan Averoff pek seyrek top at yaparak dman gemilerinin bulunduu tarafa dmen krm ve kurtulmutur. 88

Saat 10:50 itibariyle iki donanma da birbirinin top menzilinden tamamen ayrld iin Ramiz Bey Kes ate emrini vermitir. Averoffun imhas iin ok byk bir avantaj yakalayan ancak anlamsz bir emir yznden frsat karan donanmamz elde edilen baary kesin zafere eviremeden 14:00da Naraya dnmtr. (Tezcan, 2005, s.414)

mroz Deniz savanda, Averoffun imha edilebilecek ekilde sktrld bir gerektir. Bu husus o dnem Yunan Meclisinde bile tartlm ve Averoffun dt mkl durum Yunan denizcilik makamndan aklanmas istenmitir. Donanmamzn yakalad frsat kullanamayarak Averoffu elinden karmas sevk ve idaredeki zafiyat ve tecrbesizlii ortaya koymutur. Her ne kadar donanma Komutan Ramiz Bey Averoffa hcum etmesi iin bamsz torpido filotillasna iki defa iaret fiei ile emir verdiini iddia etse de bu geerli bir mazeret olamaz. Ayrca, Donanma Komutan hatal bir karar verse dahi bamsz torpido filotillas komutannn emir beklemeksizin Averoffa hcum etmesi gerektii de bir gerektir. nk bu filotillann bamszl kendi kendine karar verip uygulayabilme yetkisinden gelmektedir. Sonu olarak Osmanl Donanmas, mroz Deniz savanda denizcilerinin stn maharetiyle atmay kazanm anacak yanl sevk ve idare yznden son darbeyi vuramayarak zaferi kaybetmitir. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.62-63)

Donanma Naraya dndnde gemilerimiz de hasar tespiti yaplmtr. Barbaros gemisi hari, hibir geminin isabet almamasna ramen gemilerimizde hasarlar mevcuttu. Gemilerimiz dman toplarndan deil kendi toplarnn yaratt sarsntdan hasar grmt. Bu durum gemilerimizin ne kadar yorgun ve ypranm olduunu gsteren ak bir delildir. Pek eski olan Asar- Tevfikin baz toplarnn kaideleri km harap olmutur. Yine eski bir gemi olan Mesudiyede hasar gren gemiler arasndadr.

Naraya dnldkten sonra onarm ve yenilen faaliyetleri iin beklemek zorunda kalan donanmamzn kahraman denizcileri mrozda yarm kalan hesab tamamlamak iin sabrsz durumda idiler. Tekrar denize kmak ve dmanla

89

savama istei ile yanp tutuuyorlard. Ancak Mondros Deniz Savana kadar Donanmamzn faaliyetleri keif karakol ve birka kk atmadan ibaret olacakt.

Baz eksikliklerin tamamlanmasndan sonra Mecidiye,Berk-i Satvet,Muaveneti Milliye,Gayreti Vataniye ve Numunei Hamiyet gemilerinden oluan bir deniz birlii keif iin 22 Aralk sabah Naradan hareket ettiler. Daha Sonra Yarhisar,Taoz ve Basra Muhripleri de bu birliin peinden denize ktlar. Boaz knda iki Yunan Muhribi grld. Drt dman torpidosu da bunlara katlmak iin Bozcaada ynnden yaklayordu. Karlaan kuvvetler arasnda ksa sreli bir top atei ile atma yaand. Yunan gemileri kanca Gemilerimiz Bozcaada nlerine geldi. Hedefleri Bozcaada civarnda olduu dnlen dman denizatlsn batrmakt. Saat 10. 30 sularnda Delfin denizatlsnn periskopunun Plato adas aklarnda grld istihbarat alnnca gemilerimiz hemen o yne doru

yneldiler. Delfinin Muaveneti Milliyenin iskele ba omuzluundan periskop umunda yaklamakta olduu grlnce muhribimiz derhal o yne hcum etmitir. Ancak Delfin hem dalarak gzden kaybolmutur. Deniz dip tabiat s olmas nedeniyle Delfinin uzun sre dipte dolamasna msaade etmeyecektir. Delfin ksa sre sonra tekrar periskop ufkuna km ve Muavenet tekrar hcum etmitir. Dier gemilerimizin de katlmasyla denizaltnn bulunduu yerdeki deniz yzeyine ok sayda mermi atlmtr. Daha sonra gemilerimiz o blgede denizalty uzun sre aram ancak Delfinin batp batmad konusunda bir iaret elde edememilerdir. Bu olay gnmzde bile hala srdr. Ertesi gn Yunan gemilerinin ayn blgede arama yapmalar ve Delfin denizaltsnn bir daha hi grlmemi olmas onun batrld konusunda kuvvetli emareler vermektedir ancak Yunanllar bu konuyu gnmze kadar sr olarak saklamay baarmlardr.

Bu keif harekatndan sonra donanma uzun sre bo yere Narada beklemitir. Bu dnemde Averof eksiklerini tamamlyor ve srekli olarak harbe hazrlanyordu.

Donanmamz dmann aramak iin 4 ocak gn tekrar denize kt. Buradaki ama Bozcaadann geri alnabilme midiydi (Tezcan, 2005, s.414). Sabahn erken saatlerinde Muavenet,Gayreti Vataniye,Numunei Hamiyet,Hamidiye,Mecidiye ve Berki Satvet Naradan hareket ettiler. Daha sonra Basra,Yarhisar ve Taoz

muhripleri de boaz k yaptlar. le saatlerinde Merkep Adalar civarnda 90

dman gemilerine rastland. Bu gemilere sabah da rastlanm birka top at ile karlmt.

Komutan gemisinden verilen hcum emri ile Hamidiye ve Mecidiye derhal hcuma getiler. Top menziline girince dman zerine youn top at yaptlar. Yunan gemileri her zaman ki gibi kam ve atma ksa srede sona ermitir. Bir mddet mroz aklarnda dman arayan donanmamz plan gerei kara birliklerini Bozcaadaya nakletmesi gerekirken gecikme nedeniyle bunu baaramam ve leden sonra dn emri alarak Naraya geri intikale gemitir. (In, 1946, s.247)

Ocak aynn 10 ve 11.

gnleri de donanma keif harekat yapm ancak

dmanla karlaamam sadece Asar- Tevfik gemisine dman saldrs olmu ve gemilerimiz yetiince her zaman ki gibi kap gitmilerdir. Burada bahsettiimiz keif harekatnda ok dikkat ekici bir husus vardr. Donanmamz bu harekatlar hep gndz yapm ve geceye kalmadan tekrar Naraya dnmtr. Bunun sebebi ok yrek yakcdr. Donanma Egeye gelinceye kadar Yunanllar tm Ege Adalarnn igalini tamamlam ve Trk Donanmasna Egede snacak bir liman brakmamlard. Aslnda Balkan Savalar Deniz Muharebelerinin en can yakac ve en nemli noktas budur. Ne acdr ki bir ka ayda kaybedilen Adalar artk donanmamza snak olamayacak kadar Yunanlatrlmtr. Donanma Egeye gelmitir ama maalesef ok ge gelmitir. Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.65-68) (Balkanlar Harbinde Osmanl

1.6.6. Mondros Deniz Sava

Mondros Deniz Sava,Osmanl donanmasnn Balkan savalarnda yapt en nemli ve en byk deniz savadr. En son 11 Ocakta Boazdan kan Donanma yedi gn sren onarm ve ikmal tamamlama ilemlerinden sonra 18 Ocak 1912 sabah saat 07:00da Naradan demir alarak Boaz kna doru sessizce ilerlemeye balad. Donanma Komutan Vekili harekat planna gre Muharebe gndz saatlerinde yaplacakt. (Balkan Harbi Cilt VII, 1993, s.173) Kilit bahir nlerine gelindiinde btn gemilerdeki personel tabura geirilerek zafer iin

91

dualar edildi. Tabura mteakip btn subaylar ve erat birbirleri ile helalletiler. Bu donanmann maneviyatn glendiren nemli bir olay oldu.

Saat 08:30da tm gemiler Boazdan k yaptlar. Asar- Tevfik zrhls kk torpido botlarla beraber Boazn korunmas iin Boaz knda brakldktan sonra dier gemiler Mondrosa yneldi. Donanmann amac Limni Adas ve Mondros nlerine kadar giderek Yunan Donanmasn karlamak ve onlarla savamakt. Zrhl gemiler en nde Barbaros gemisi olmak zere pruva nizamnda ilerliyor onlar sancak ve iskele taraflarnda ise dier muhripler yine ayn nizamda ilerliyorlard. Mecidiye ise nizamdan ayr olarak birka mil ilerden gidiyordu. Saat 08:50de Mecidiye dmann iki keif gemisini grd ve hemen sratini arttrarak onlara saldrd. Yunan gemileri top menzili dnda kalmaya ve Donanmamzn seyir istikametini izlemeye devam ederek Mecidiyeden katlar. Bu arada Yunan gemilerindeki topularn idaresinin ngiliz topu subaylar tarafndan stlenildiini de belirtelim. (Ramis, 1930, s.166)

Saat 10:30a kadar gemilerimiz olaysz olarak seyir ettiler. 10:30da en nde bulunan Mecidiye kruvazr Mondros Liman aklarnda iken birdenbire geriye dnerek sratle donanmann ana kuvvetinin zerine doru gelmeye balad. Ayn anda dman grnd iaretini ekti. Gerekten de dman donanmas bata Averoff zrhls olmak zere Hidra, Speya, Pisara zrhllar ve torpido muhripleri pruva nizamnda Mondros Limanndan k yapyorlard. Bu haber Donanma komutan tarafndan btn gemilere bildirildi. Gemiler dmana yaklamak iin manevra yaparken keif grevi biten Mecidiye, Donanmanzn gerisinde sava hattna girdi.

Barbaros zrhls ismini gelmi gemi, en byk Trk Denizcisi olan Barbaros Hayrettin Paadan almtr. Akdenizi bir Trk gl haline getiren bu byk insan o kadar byk bir denizci idi ki ; o dnemde Onun sancan grp de dizlerinin ba zlmeyen hibir gemi ve donanma kaptan bulunmuyordu. te Barbaros Hayrettin Paann bu mehur sanca saat 10:40da adn tayan Barbaros gemisinin pruva direine ekildi. Kendine has bir maneviyat olan bu sanca gren btn denizcilerimiz, an ve eref dolu gemilerini hatrlayarak, yreklerinde g ve kuvvet buldular. Barbaros Hayrettin Paann maneviyat ile yanlarnda olduuna ve bu savata evlatlarna elik edeceine iman etmilerdi. 92

Dman donanmas Mondrostan Midilli istikametine seyrediyordu. Yedi torpido muhribi dman donanmasn izliyor ve bizim torpido gemilerimize kar kendi kuvvetlerini koruyordu. Bizim torpido gemilerimiz ise en arkada Berkisatvet olmak zere dman zrhllarna paralel bir vaziyette ilerliyordu. Donanmamz onlara yaklamak iin iskeleye dmen krd ve izledii seyir yn dman donanmasnn seyir istikametini kesecek bir vaziyette olduu iin iki taraf arasndaki mesafe gittike azalmakta idi. Bir saat sonra her iki tarafta birbirlerinin top menziline girdiler. Barbaros zrhlsndan beklenen bala ate emri geldi. Mesafe dokuz bin yarda hedef Averoff, ate! emrinden sonra Trk gemilerinden yamur gibi top mermileri yldrmlar saarak Averoffa doru gnderildi. Bunu gren Yunan gemileri de derhal ate amlar, gk grlemesi gibi top sesleri ile yanklanan denizin ortasnda mthi bir sava balamt.

Averoff, bu kez mroz Savandan ok farkl bir konumdayd. O savata, acemice saa sola bo atlar yapan ve denize mermi yadran personel, bu kez hi beklenilmedii kadar kararl atlar yapyordu. Averoff, iki top mermisini skaladktan sonra, gnderdii nc mermi ile Barbarosu vurdu. Dier yunan gemileri de top atlar ile gemilerimizi bunaltyordu. Kahraman denizcilerimiz ise bu uygunsuz duruma ramen vazifelerini en iyi ekilde yapmaya alyor canla bala alarak isabetli atlar yapmaya urayordu. Gemilerimiz btn ate kuvvetlerini youn bir ekilde Averoffa yneltmilerdi. Dier gemiler Yunan gemileri ise bo kaldklar iin gemilerimize rahata at yapabiliyorlard. Aslnda Osmanl donanmas btn gcn Averofa ynlendirerek bir kumar oynuyordu. Eer Averof imha edilirse Yunan donanmas kolayca zlebilirdi. Ama eer bu gecikirse bizim donanmamz Yunan donanmasnn dier gemileri tarafndan ar zayiata uratlabilirdi. Zaman ilerledike korkulan gereklemeye balad. Barbaros Zrhls ard arda isabetler almaya balad. Geminin ald bir isabet Barbaros Hayrettin Paa Sancana zarar vermiti. Babalarnn Sancann mahzun duruu denizcilerimizin yreklerini burkmu ve hemen indirilerek koruma altna alnmt. Dier bir isabet geminin vasat taretine isabet etmi ve Kahraman denizcimiz Hakk avuu ehit etmiti. Geminin sancak bordasndan giren bir dman mermisi ise yaknnda bulunan bir taretin cephanelerini patlatm ve bir ksm eratn ve Topu Kaptan erafettin Beyin ehit olmasna neden olmutu. 93

Barbarosa isabet eden mermiler nedeniyle geminin elektrii kesilmi ve yangn kmt. (Tuncer, 1991, s.241) Geminin saclar ate gibi scaklam personelin ayaklarn yakyordu. Son olarak Averofftan gnderilen bir mermi mazgallardan aa derek ierde patlam ve ok sayda ehit verilmesine sebep olmutu. Tm bu mklata,yangnlara,patlamalara,paralanan cesetlere,zehirli gazlara ramen Denizcilerimiz azim ve kararllklarndan hibir ey kaybetmeden can siperane grevlerini yapmaya devam ettiler. Gemisi top gcnn te birini yitirmesine ramen personel Mesudiye gemisi ile beraber atlarna devam etti.

Ancak yaplan atlar pek tesirsiz kalyordu. Burada bunun sebebi olarak belirtmemiz gereken nemli bir husus vardr. mroz Deniz Savandan sonra ngilterede staj grm tm topu personel gemilerden alnmt. (Deniz Mzesi Arivi, No: 2500/50)

Barbarosun at kontrol tertibat ilk isabette arzalanmt. Mesudiyenin ki ise zaten muharebe ncesinden arzalyd. Bu durum atlar isabetsiz

klyor,topularmzn gz karar at yapmalarna neden oluyordu. (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.72)

Buna karlk Averof,mrozda 3500 yarda mesafeye kadar yaklaarak beceriksiz atlar yapmaya alrken bu sefer 7000-9000 yarda mesafelerden at kontrol sistemi ile isabetli atlar yapabiliyordu. Ayrca bu atlardaki maharet ve ustalk hemen fark ediliyordu ve hayret uyandryordu. Daha sonralar anlalmt ki Yunan donanmas ngiliz Bahriyesinden maal personel alarak zellikle Averofda grevlendirmiti

Barbaros Zrhlsnn ald yaralar nedeniyle zor durumda kalan Donanma Komutan yine hatal bir karar alarak iskele istikametinden dn emri verdi. Yaplan bu manevra gemilerimizi zor durumda brakrken dman da daha avantajl bir konuma getirecekti. Bu manevra ile Mecidiye en nde pruva nizamna geilmi,Mesudiye ve Turgutreisin arkasndan Barbaros en geride kalmt. Averof sratini artrarak takibe gemi ve etkili atlar yaparken yaral Barbaros k taretinden bunlara karlk veriyordu. Harp btn iddetiyle devam ederken Averof 94

hzn artrarak gemilerimizin nn kesmeye alrken Hidra snf zrhl ise Donanmamzn arkasnda takipte bulunuyordu.

12. 45te Barbaros ile Turgutreisin yer deitirmesi emri gelmitir. Turgutreis en geriye geecektir. . Bu durumda Barbaros biraz rahatlamtr. Barbaros gemisinin otuz isabet aldn sylersek bu rahatlamann ne demek olduunu daha iyi anlatabiliriz. Ancak bunca isabete ramen nasl hala ayakta olduu hayret verici bir durumdur. Bu durum denizcilerimizin kahramanlnn bir nianesi deil de nedir?kan on bir yangn personel tarafndan sndrlmtr. Onca mermiye ramen makineler hala faal olarak almakta ancak sadece 8 mil hza ulaabilmektedir. te bu durumda olan Barbarosun yerine gemek iin Turgutreis gemimiz yavalayarak Barbarosun yetimesini beklemek zorunda kalm ve nizam hattnn dna kmak iin manevra yapmak durumunda kalmtr. Manevra esnasnda toplarnn hepsini kullanamayacak olan Turgutreisin msait durumunu karmak istemeyen Averoffun topular gemimize at yapmaya baladlar. Maalesef bu atlarda isabetli olmutur. Turgutreis bunlara karlk verse de isabet almaktan kurtulamamtr. sabetler neticesinde geminin kazanc personeli dumandan zehirlenmi ve kmrle beslenemeyen kazanlar nedeniyle Turgutreisin hz da 8 mile dm ve gemi donanmann ana kuvvetinden geri kalmtr. Hzl ve atik olan Averof donanmamzn bir sancandan bir iskelesinden saldryor bordasndaki toplar kolayca kullanabiliyordu. Bu keskin manevralara gemilerimiz ayak uyduramyor bazen sadece Turgutreisin k taretiyle karlk verilebiliyordu. Bu atlarda etkili atlar deildi. nk bu kadar hzl manevra yapan bir gemiye gz karar nian alarak isabet kaydetmek gerekten ok gt. Averof donanmamzn etrafnda dolanarak ypratma yaparken Pisara ve 2 eski yunan muhribi de donanmamz geriden takip ediyordu. Bu ekilde Bozcaada nlerine kadar gelen iki donanmadan zellikle Turgutreis ve Averof arasnda youn arpmalar olmaktayd. Geride kalan Turgutreis Averoffun ykn de srtlamt. Bu arpmalarda ok sayda isabet alm ok sayda yangnla mcadele etmek durumunda kalmt. Ancak makinelar ve taretleri hala salamd. zellikle yangnlarn sndrlmesinde gerekli alet ve edevat olmayan denizcilerimiz elleriyle sndrme almalar yapmak durumunda kalm pek ou yanm,yaralanm ve kahramanca ehit olmutur.

95

Bozcaada

nlerine

gelindiinde

Averof

yeni

mermilerini

tketmi

bulunuyordu. Eski mermilerinden kullanmaya kalknca mermiler toptan kar kmaz patlamaya ve zayi olmaya balad. Bu durum Averoffun muharebe gcn krmt. imdi sra bize gelmiti. te Averof orada bizi bekliyordu. Her ne kadar bizim mhimmatmz da epey azalmsa da k taretlerde Averoffu perian edecek yeterli mermi bulunuyordu. Ama olmad,olamad. Hasarlar,yangnlar ve komuta heyetinde bunlardan kaynaklanan bezginlik. Avucumuzun iine alabileceimiz Averof,kararszlk ve moralsizlik yznden bir kez daha ve son olarak elimizden kurtuluyordu. Artk sava lehimize evirme ansmz kalmamt. Dman da artk savaa devam etmek istemiyordu (Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz Muharebeleri, 1981, s.69-75) Tm bu artlar altnda her iki taraf atlarna 14. 50de son verdi. Donanmamz boaz giriine doru ynelerek 17. 45de Naraya demirledi.

Bu savata Barbaros 31 ,Turgutreis 25 mermi isabeti almtr. Bu mermiler yangnlara sebep olmu ve gemilerin i ksmlarn hurdaya evirmitir. Barbarosu orta taretiyle her iki geminin 10. 5lik toplar harap olmutur.

nsan zayiatna gelince:

Barbaros gemisi personelinden 4 subay ve 28 er ehit olmu,40 er yaralanmtr. Turgutreis gemisi personeli 8 ehit 52 yaral vermitir. Donanmann bu savataki tm kayb 41 ehit, 98 yaral olmutur.

Denizcilerimiz bu savata yine kahramanca ve cansiperane savamlar ve pek ok ehit vermilerdir. Ancak komuta kademesinin yetersizlii nedeniyle bu sava maalesef ar bir kayp ve unutulmayacak bir hezimet olmutur.

1.6.7. Hamidiyenin Akn Harekat

Balkan Savalarnn deniz cephesinde donanmamz asndan iyi olarak hatrlanabilecek ve teselli olabilecek harekatlardan birisi de Hamidiyenin Akn

96

Harekatdr. Aslnda sonuca ulamak bakmndan etkili olmasa da o dnemde hem Trk hem Yunan kamuoyunda heyecan uyandrmtr. (nl, 2005, s.26)

Bu

harekatn

en

nemli

amac

Averof

zhlsnn

boaz

nnden

uzaklatrlmas idi. Yaplan savalarda grlmt ki Averof hem srat hem de ate gc bakmndan Trk zrhllarndan daha stnd ve bu gemi Egede dolat srece Yunan Donanmasnn ezilmesi mmkn grlmyordu. Bu nedenle Hamidiye kurulan stratejik plana gre boaz dna kacak ve Averofu zerine ekecekti. Bu durumdan faydalanacak Osmanl Donanmas da Ege adalarn geri almaya ve Yunan Donanmasn imha etmeye alacakt. Hamidiyenin bir dier grevi ise Srp ve Yunan deniz nakliyatn engellemek ve bu lke limanlarna baskn dzenlemekti.

23 Ocak 1913 gn akam saatlerinde Naradan ayrlan Hamidiyenin harekat balad. Ancak bir sre sonra Kse tabya nlerinde demirledi. Gemi komutan Yzba Hseyin Rauf beyin bu hareketinin sebebi kendiside ittihat olduu iin Bab- Ali basknn sonucunu merak etmesi ve renene kadar beklemek istemesidir. (nci, 1952, s.2-3)

Hamidiye Kruvazr bu ekilde bekledikten sonra refakat eden gemilerin eliinde 24 Ocak 1913 akam esas kn yapt. Gece karanlndan da yararlanarak Limni Adasnn Batsndan Egeye ald.

25 Ocak 1913 gn saat 12. 30da ira ssne geldi. Buras Yunanllarn ileri ssyd ve limanda Makedonya adl Yunan gemisi bulunuyordu. Rauf Bey gemiye yaklaarak mrettebatn boaltmasn istediyse de cevap alamad. Bunun zerine limann gney cephesinde bulunan bir barut fabrikasna ate at ve byk tahribat yaratt. Sonra tekrar Makedonya gemisine ynelerek gemiyi top atna tuttu ve tahrip etti. Burada zmire dnmesi gerekirken ters istikamete ynelerek Adriyatik ynne seyretmeye balad.

Bu baskn Yunan makamlarnda byk bir telaa neden olmutur. Yunan Bahriye Bakanl srann Pire Limanna geldiini dnerek kylarn korunmas iin donanmaya ivedi emir verdi. Ancak bizim komutanlarmzdan farkl olarak ileri 97

gr sahibi olan Yunan Donanma komutan bu emri uygulamayarak Egeyi bo brakmam ve Osmanl Donanmasnn bekledii frsat vermemitir. (Ramis, 1930, s.109-110)

26 Ocak 1913 gn kmr ikmaline ihtiya duyan Hamidiye,ihtiyacn Suriye limanlarndan karlayabileceini dnerek Pire-skenderiye hattna inmitir. Bu srada ufukta Yunan gemisi grm ve bunun zerine Bakomutanla zerime bir ksm Yunan gemisi ekmi bulunuyorum,ana donanma Yunanllara kar harekat yapabilir (Tuncer, 1991, s.274-275) mesajn gndermitir. Kmr ikmali iin Suriye ynne devam eden Hamidiye 28 Ocak gn Beyrut Limanna demirlemi, 29 Ocakta Port Saite gelmitir. Hamidiyenin kmr ihtiyac 700 ton olmasna ramen gemimiz ancak 150 ton ikmal ederek limandan ayrlm ve Sveye gelmitir. Bunlar yaanrken Bakomutanlk da Hamidiye ye geri dnerek donanmaya katlmasn eer mmkn olmazsa Adriyatik sularna giderek Bat cephesine yardm etmesini bildirmitir.

Bunun zerine Hamidiye stanbul ile grmek istemi birka denemeden sonra nihayet 3 ubatta stanbul ile grebilmitir. Bu grme neticesinde

Adriyatike giderek Arnavutluk Harekat yapmaya karar veren Hamidiye 6 ubatta Port Said Limanndan hareket ederek 14 ubat gn Maltaya ulam ve orada kmr ikmali yaparak tekrar Akdenize almtr.

O sralarda Arnavutluk karasular Yunan ablukasnda bulunmaktadr. Bat Ordusuna para ve cephane ikmalinin Hamidiye tarafndan yaplmas

kararlatrlmtr. Bu amala Bakomutanlk 50 ton cephane ve 10 bin altndan oluan nemli bir yk nce Trablusama oradan da Ervat Adasna nakletmitir. Bu durumdan henz haberi olmayan Hamidiyeye bilgi verilmise yk almas istenmitir. Hamidiye komutan Rauf Bey 6 Mart gn yk alarak hareket etmi ve Beyrut Limanndan kmr alarak grevini ifa etmek iin tekrar Akdenize almtr. Sakin bir ekilde grevine doru ilerleyen Hamidiye yolda Leros adnda bir ticaret gemisine rastlam ve hemen zerine taarruz etmitir. Geminin mrettebatn esir alan Hamidiye,gemiyi batrarak imha ettikten sonra yoluna devam etmitir. Bu arada esirler sorgulanm ve ok nemli bilgiler elde edilmitir. Buna gre Korfu Adas civarnda 4 Yunan gemisi bulunmakta ve Yunan ticaret gemileri ingin Limanna 98

cephane nakli gerekletirmektedir. Bu bilgileri alan Rauf Bey temkinli bir ekilde yoluna devam etmi ve Semeni Nehrine gelip ykn boaltmaya almtr. Tam bu esnada uzaktan yaklaan bir Yunan Gemisine phelenen Rauf Bey baskna uramamak iin ingine doru hareket etmitir. Hamidiyenin gelmekte olduunu renen ingin Limanndaki Yunan gemileri yklerini acil olarak karaya karmaya balad. ingine ulaan Hamidiye Yunan gemilerine teslim ol ikaznda bulundu ancak Yunan topularnn ate amas zerine le saatlerinde ufak apta bir muharebe balad. leden sonra 13:45te tamamlanan muharebe Hamidiye alt Yunan ticaret gemisini tahrip etmitir. Bu olay blgedeki deniz nakliyat yolunun

gvenlii konusunda Yunan yetkililerini derin endieye sevk etmitir. (Ramis, 1930, s.109-110)

Bu olayn akabinde Akdenize alan Hamidiye acil kmr ihtiyac iin skenderiye Limanna yaklam ancak ngilizlerin engel olmas nedeniyle, Hayfaya doru hareket ederek ihtiyacn oradan karlamtr. Ciddi bir onarma da muhta olan Hamidiyenin Komutan Rauf Bey geminin kifayetini arttrmaya alm ve stanbulla haberlemek iin Alanyaya doru harekete gemitir. Bu arada nakledemedii cephane ve paralar da Beyruttaki yetkililere teslim etmitir. Hamidiyenin Alanyaya hareketini renen Yunanllar gemimizin zerine muhripten oluan bir filoyu gndermi ancak sz konusu gemiler Hamidiyeye yetiememitir. 28 Mart 1912te Alanyaya gelen Hamidiye erzak ve su ihtiyalarn karlam stanbuldan Mersin yolu ile gnderilen cephaneleri de almay baarmtr.

Uzun sredir denizlerde olan Hamidiye ciddi bir ekilde ypranmt. Suriye aklarnda, Yunan sava gemilerinin bulunmas nedeniyle o blgeye gidemeyen yal Hamidiye, Kzldenize gemeyi daha uygun grmt. 6 Nisan 1912te Portsaide ulaan Rauf Bey oradan Kzldenizi gemitir. Bu srada kanal nne gelen Yunan gemileri uzun sre kanal abluka altna almtr. (Wilson, 1937, s.289)

Hamidiye onarm iin 14 Nisan 1913te Kameron Adasna gitmitir. Takip eden gnlerde Bakomutanlktan gelen emir zerine geici olarak Yemen Valilii emrine girmi, ve burada bir mddet hizmet vermitir. Valilik emrinden ayrldktan sonra iddetle ihtiya duyduu kazan ve makinelerinin tamiri iin uygun bir liman 99

aramaya balamtr. Bir ara onarm iin Basraya hareket etmesi emredildiyse de bu emir geri alnmtr. Kanlmaz bir ekilde onarm ihtiyac duyan Hamidiye nihayet 21 Austos 1913te kesin bir geri dn direktifi ile harekete gemitir. Dn gzergahnda bir sre zmire urayarak bir takm onarm ihtiyalarn gideren Hamidiye 5 Eyll 1913 gn anakkaleye gelmi ve 7 Eyllde Yeilky aklarna ulamtr. Burada cokun ve heyecanl bir kalabalk tarafndan karlanan Hamidiye buradan hareket ederek Dolmabahe Saray nlerine gelmi ve Padiah top at ile selamlamtr. (Tuncer, 1991, s.276-279)

Hamidiyenin Akn Harekat esas itibariyle ok byk bir sonu elde edemese de donanmann yaad prestij kaybn bir nebze de olsa gidermitir. Nitekim nl air Sleyman Nazif Balkan Savalarnda donanmann beceriksizlikleri hakknda bir yaz kaleme alm olmasna ramen Hamidiyenin yurda dnn mteakip Rauf Beyin elini perek yazsndan tr zr dilemitir. (Bykturul, 1984, s.323)

1. 7. Balkan Savalarnda Trk Deniz Stratejisinin Deerlendirilmesi

Balkan Savalar her ynyle Trk tarihine kara bir leke olarak geecek byk bir hezimetin addr. Bu byk bozgundan Trk denizcilii de nasibini almtr.

Bakomutanlk ve Donanma Komutanl arasnda ki uyumsuzluk daha savan banda bir hezimetin habercisi gibidir. Bu uyumsuzluk sonucunda donanmann nemli gemileri hi gereksiz yere Karadeniz Harekat ad altnda Bulgar snrnda amaszca dolatrlm ve ypratlmtr. Aylarca bu blgede tutulan ve sonunda Marmaraya arlan Donanma atalcada Bulgarlara kar kullanlrken Egede Yunan donanmas ba bo braklm ve adeta adalar kendilerine altn tepside sunulmutur. Sava ncesinden Adalarda ki askerlerin (rnein Midilli) Anadolu kylarna sevk edilmesinden anlalmaktadr ki donanmasna gvenemeyen Osmanl adalardan midini oktan kesmitir. Adalarn ok kolay bir ekilde Yunanllara teslim edilmesi de bunun bir kantdr. Btn bunlardan sonra Egeye nihayet alan donanmamz bu kez de kt ynetim karsnda etkisiz kalm,mroz Deniz

100

Muharebesinde ok avantajl konumdayken sonu alamadan geri dnmtr. Mondros Deniz Muharebesinde ar bir yara alan donanmamzdaki kahraman denizcilerimiz her trl beceriksiz ynetime ramen yaptklar insan st kahramanca mcadele ile erefle anlmay hak etmilerdir.

Bunca bozgundan sonra Hamidiyenin Akn Harekat bir nebze olsun yreklere su serpmise de bu harekatta etkili olamamaktan kurtulamamtr.

Balkan Savalar pek ok ynden toplumun hafzalarnda derin yaralar amtr. Mustafa Kemal Atatrkte bunlardan biridir. Bu byk insan anakkale Savalar esnasnda emrinde bulunan askerlere hitap ederken bu derin yarann izlerini tad anlalan u szlerle Mehmetie cesaret ve metanet vermitir.

Dman bsbtn karmamak iin daha ok teemmle lzum yoktur. imizde ve kumanda ettiimiz askerlerde Balkan hac aletinin ikinci bir safhasn grmektense burada lmeyi tercih etmeyenlerin bulunacan, katiyen kabul etmem. ayet byleleri olduunu hissederseniz derhal onlar kendi ellerimizle kuruna dizelim. imdiye kadar ihraz ettiimiz, muvaffakiyeti tamamlamak iin emrime verilen taze kuvvetleri hatt harbe vasl olmaktadr. (naydn, 1981, s.30)

Balkan Savalar kimi devlet adamlarna da bir ders olmutur. Nitekim Mahmut evket Paa Donanma Subaylarna hitap ederken yle demitir.

Devletin urad felaketlerin donanma szdktan ileri geldiini anlayan padiah ve hkmetimiz bundan sonra donanmasz bir hayat dnmemektedir. Son olaylar donanmann ne kadar gerekli ve nemli olduunu millet ve padiahmz katnda ispatladndan donanmann dzl karlmasnHkmetin bu konuda hem fikir olduunu yakn bir gelecekte kuvvetli ve mkemmel bir donanmaya sahip olacan(Deniz Mzesi Arivi, No: 851/6A) belirterek donanmann neminin bir kez daha altn izmitir.

Balkan Savalarndan sonra gerekten de donanma iin bir atlm yaplmaya allm ve Avrupann gelimi lkelerine yeni gemiler sipari edilerek mevcut imkanlar erevesinde gayret gsterilmitir. 101

2.

BLM

1.DNYA

SAVAINDA

TRK

DENZCL
Bu blmde 1. Dnya Savann nasl balad ve dier gelimelere deinmeyeceiz. Konumuz Trk Denizcilii olduu iin,sava ncesi ve sava esnasnda Trk Donmamasndaki gelimeleri inceleyerek sava bu kapsamda deerlendireceiz

2.1. Birinci Dnya Sava ncesinde Osmanl Deniz Gcndeki Yenileme Hareketleri
Osmanl donanmasn yeniden yaplandrma abalarnn gemii Temmuz 1909a dek uzanmaktadr. Ancak Bahriye Nazrnn sk sk deimesi ile bu abalar sekteye uramtr. Gerektende de 1909-1910 tarihlerine bakldnda ortalama ayda bir Bahriye Nazrnn deitirildii grlmektedir. (Rooney, 1988, s.4)

Tm bu gelimelere ramen, 1910 ylnda deniz gc plan almalar tamamlanm ve kapsaml bir donanma plan onay iin sadarete gnderilmitir. (Bykturul, 1984, s.74) Blgesel rakipleri olan Ruslarn, Japonya ile yzyln banda yapt savatan dersler karan Osmanl Devleti Dretnotlar ana yapy oluturacak ekilde bir donanma kurmay hedeflemitir. (Mtercimler,

mparatorluun.., 2003, s.56) Ancak donanma programnn bir btn olarak yrrle konmas mali olanakszlklar yznden uzun bir sre mmkn olmamtr. Bunun yerine 1912den itibaren tek tek dretnot almna ncelik verilmitir.

Dretnot alm sreci 1911 Martnda Osmanl Bahriye Heyetinin ngilteredeki baz tersaneleri ziyaret etmesi ile balamtr. Bu ziyaretteki ama, gemi siparilerinin verilecei tersaneleri tespit etmektir. Osmanl Bahriyesi topu heyeti anlan bu heyette mer Rt Paa, Albay Rza Bey, Enver ve Hakk Beyler yer almtr. Bahriye Nazrl Nisan 1911 tarihinde biri Armstrong dieri Vickers Tersanelerinde retilmek zere iki adet drednot siparii vermeye karar vermitir. Be 102

adet ikiz taretinde toplam 10 adet 13. 5 topla donatlacak olan bu gemiler 23000 ton olarak dnlmtr. Ayrca gemilerin tali bataryalarnda 16 adet 6lik top bulunacaktr. Tespit edilen ana top ve tali toplarn aplar o dnemin deniz konjokturune uygun dmektedir. Gemiler iin 21 knot srat hedeflenmi ve bunun iin o dnemin gl makinalar dnlmtr.

Bu gemilerle ilgili ilk szleme Temmuz 1911 tarihlidir. (nl, 2005, s.25) Bu szlemeye gre 21500 ton olarak kararlatrlan gemilerin her birinin sipari bedeli 1. 796. 500 sterlindir. Szlemenin 19. maddesi gereince gemiler yirmi be ay iinde teslime hazr olmak zorundayd. Ayrca bu srenin almas durumunda 12 haftay gememek zere mteahhit irket geciken her gn iin 100 sterlin gecikme cezas demekle ykmlyd. Eer cezal sre iinde de gemi tamamlanamazsa ,Osmanl hkmetinin gemiyi reddetme hakk bulunuyordu. te yandan Bahriye Nazr Mahmut Muhtar Paa adna Mstear Rstem Paa tarafndan Austos 1911de parafe edilen szleme muhtemelen geminin ebat tonajnda yaplan

deiiklikleri ieren 1 Austos 1911 tarihli szlemedir. Bu deiiklikler uyarnca geminin deneme seyirlerini tamamlamas iin tannan srede drt ay uzatlmtr.

Dnlen iki gemiden sadece bir tanesinin siparii gerekletirilebilmi dierine ise hi balananamtr. (The New Turkish Battleships, 1911) Vickersa sipari edilen dretnota balangta V . Reat ismi verilmitir. Osmanl yneticileri, daha sipari aamasnda ngilterenin, ileride bu geminin tesliminde glk kartabileceinden kukulanmlardr. Dnemin Bahriye Nazr Mahmut Muhtar Paa, bu kukular nedeniyle dretnotun 27 ayda tecrbe seferi yapabilecek durumuna getirilmesi koulunun szlemeye konulduunu belirtmektedir. (Mahmut, 1999, s.243) Bir dier ifadeyle, Austos 1911 banda sipari edilen bu gemi, Eyll 1913te denize indirilmi olacakt. (zelik, 2000, s.167) Readiyeye ilikin deme plan gemi bedelinin szlemenin imzalanmasn izleyen 22 ay ierisinde sekiz taksitle denmesini ngrmtr. Bu siparilerin ngilizlerin 1911-1912 donanma programnda ngrlen Iron Duke snf Muharebe gemileriyle ayn tarihlerde verilmi olmas nedeniyle, Osmanl dretnotunun pek ok bakmndan bu snfla pek ok ortak zelliklere sahip olduu, ancak boyut ve byklk asndan King George V snfnn zelliklerini tad anlalmaktadr. Bu dretnotun siparii, 1910 ylnda donanma iin ayrlan 5 milyonluk liralk denekten kalan parayla verilmitir. Ancak 103

eldeki parann yetersizlii yznden bu gemilerin cephaneleri sipari edilememitir. Cephane siparii verilmesi ileride yrrle girecek donanma programna kadar ertelenmitir. (Bykturul, 1984, s.80)

Balkan Sava, dretnotun yapmnda kesintiye yol amtr. (nl, 2005, s.25) Kasm 1912 balarnda, kaynaklarda ad V. Read olarak geen Readiye dretnotunun Barrowda sren yapm ,Vickers tarafndan tek tarafl olarak askya alnmtr. Osmanl Devletinin Balkan Savalar srasnda urad ar kayplar balangta Vickers ihtiyatl olmaya itmitir. Vickers, Osmanlnn savatan sonra siyasi ve ekonomik olarak toparlanmasnn mmkn olmayaca ngrsnden hareketle, bu dretnotun yapmna ancak yeni bir mteri bulunmas durumunda devam etmeye karar vermitir. Bu karar verildii srada Readiyenin yapm zrhl gverte dzeyine erimitir.

Readiyenin yapmna yeniden ne zaman baland konusunda net bir bilgi olmamakla beraber, bu kararn alnmasndan bir yl sonra geminin denize indirebilecek duruma geldii dnlrse, inaatn uzun sre durdurulmad dnlebilir. Zaten Vickersn kayglarnn aksine, Osmanl Devleti, Balkan Savalar sresince dahi ilikin taksit demelerini aksatmam ve tm demeler vadesinde gerekletirilmitir. te yandan yeni donanma programnn yrrle girmesine dek ertelenen cephane siparii iinde Armstrong ile 31 Mart 1913de bir szleme yaplmtr. Ancak bu cephaneye ilikin ilk taksit olarak 95. 000 sterlin zamannda denemeyince,Osmanl Hkmeti,borca karlk,125. 400 liralk hazine bonosu verilmesini kararlatrlmtr. 1909dan beri zerinde allan, ancak bir trl yrrle konamayan donanma program zaman ierisinde 46 para gemiden oluan ve 18. 960. 000 altn deere sahip bir programa dnmtr.

Grld gibi Osmnal Devleti kstl imkanlarna ramen bir donanma program hazrlam ve bu programda ilerlemeye almtr.Afif Bykturul tarafndan bu iddial donanma programnn gereklerini zetle yle

aktarlmaktadr:Osmanl Devlet anlan dnemde yaklak on bin mil uzunluunda deniz snrna sahiptir. Donanma ncelikle bu kylarn etkin savunabilmesi iin gereklidir. Siyasi ve diplomatik olarak da Dou Akdenizdeki karlar ,Osmanl ile rten herhangi bir devletle ittifak ilikisine girmek iinde donanma nem 104

tamaktadr. Bu nedenle en azndan iki tmenlik bir harp filosuna sahip olunmas ngrlmtr. Bu tmenlerin vurucu gcn dretnotlar oluturacakt. Bu dretnotlarn her biri iin drt adet refakat muhribine gerek duyulacakt. Dolaysyla alt dretnot iin toplam 24 muhrip ihtiyac sz konusuydu. Drt muhrip daha nce sipari edildiinden programa 20 muhrip konmutur. Bunlara ek olarak mstakilen keif hizmeti yapacak, muhrip filosunun saldr grevlerini destekleyecek ve onlara rehberlik vazifesi icra edecek drt adet skaut(kk apl kruvazr) de ngrlmtr. Program kapsamndaki som muharip unsurlar alt adet denizaltyd. Bunlar da komu devletlerin bu silahtan edinme ynndeki gayretlerine karlk temelde moral etkileri bakmndan sipari edilmeliydiler. (Bykturul, 1984, s.95)

Balkan Savalarnda Ege Adalarnn elden kmasnn en nemli nedeni donanma yokluudur. stelik Yunanistan Averoff gibi tek bir sava gemisiyle elde ettii stnlkten yaralanarak Ege Adalarn bir bir ele geirmitir. Osmanl Devletinin Balkan Savalarndan hemen sonra donanma programn canlandrlmas ve yeni sipariler iin grmelere girimesi hi artc deildir. Gl bir donanmann Ege Adalarnn akbeti konusunda sren diplomatik pazarlklarda Osmanl Devletinin elinin glendirecei dnlmtr. Bu erevede ilk etapta Osmanl Devletinin Brezilyann isyan sonrasnda rmeye terk ettii Sao Paulo ve Minas Geraes dretnotlar (nl, 2005, s.31) ile Fransz yapm drt muhribe talip olduu gazete haberlerine konu olmutur. Bu haberler Deutsche-Orient Bank (nl, 2005, s.28) araclyla yapld ne srlen sat grmelerinin Rio de Jenairo dretnotu ile ilgili olduunun henz anlalmadn ortaya koymaktadr. ngiliz The Times gazetesinin bu yndeki haber ve yorumlar ile stanbuldaki ngiliz diplomatlarn Londraya getii raporlar arasnda dikkat ekici bir rtme mevcuttur. Benzer biimde Arjantin iin ngilterede (nl, 2005, s.39) ina edilen iki dretnotun satn alnmasna alld iddialar hem ngiliz diplomatlarn hem de ngiliz basnn bir sre daha megul etmitir. (Straits, 1977, s.140)

Brezilya hkmeti, Rio de Janerioyu resmen satla karmadan nce, Rus, talyan ve Osmanl hkmetleri bu gemi iin gizli, ve ayr ayr teklifler yapmtr. Brezilya Hkmeti, Eyll 1913ten sonra gemi iin resmen alc aranmaya balanmtr. Bu byk drednotun akbeti blgesel g dengeleri iin nemli olan lkeler tarafndan yakn olarak takip edilmi, hatta etkilenmeye allmtr. 105

Osmanl Devletinin kaygs ise bu boyutlardaki bir geminin Yunanistann eline geme ihtimalidir. Dier yandan ngiltere bu geminin kendisi iin uygun olmadn dnerek gemiyi satn almak istememitir. Bu olaylar vuku bulurken gemiye talyann talip olduu ve bu duruma ngilterenin itiraz etmeyecei haberi el altndan Franszlara ulamtr. Bu belki de geminin deerinin artrlmas iin

yaplan speklatif bir hareketti ama Fransa talyann byle bir gemiye sahip olmas riskini gze alamazd. Bu nedenle geminin Yunanistan tarafndan alnmas iin Yunan hkmetine destek vermeye ve uygun kredi imkanlarn onlara sunmaya karar verdiler. Bu kararlarn ngiliz hkmetine ileten Fransa,ngilizlerden olumlu yant almtr. ngilizler geminin Fransz kredisi ile Yunanistana satlmasna karar vermi ve Armstrong firmasna dier teklifleri deerlendirmemesini bildirmitir. (Straits, 1977, s.181-182)

Ancak Aralk ay banda gemiye bir baka lkenin daha talip olduu Brezilya tarafndan duyuruldu. Bu lke ok uygun imkanlar ile teklif sunmutu ve geminin fiyat 2. 700. 000 sterlin olarak belirlenmiti. Bu teklifin cazibesine kaplan Brezilya Hkmeti geminin ilgili lkeye satldn ngiliz Hkmetine 11 Aralk 1913 gn bildirmitir. Ancak ngiltere olayn kendi ynlendirmeleri dnda sonulanmasna doal olarak msaade etmeyecektir. Nitekim iki gn sonra ngilterenin stanbul Bykeliliinden Osmanl Devletinin gemiye talip olduuna dair bir mesaj iletilmitir. Bu husus dnemin ngiliz gazetelerine de szm ve Osmanl Devletinin ilk taksit olarak 1. 000. 000 liray Perrier Bankas araclyla Londraya havale ettii haberleri gazetelerde yaynlanmtr.

Dier yandan Yunanistan hala gemiden vazgemi deildir ancak Fransann verecei krediyi cebinde hisseden Yunan Hkmeti durumu ardan almaya balamtr. Fransann talya zaafndan faydalanmak isteyen Yunanistan en uygun kredi imkanlarn Franszlardan koparmay beklerken geen zamandan faydalanan Osmanl Hkmeti gemiyi almay stelik Fransz kredisiyle almay baarm ve Yunanllar aknla drmtr. (Straits, 1977, s.183) Ayn sralarda, stanbuldan ayrlm baz nemli Rumlar, Rio de Janerioyu Yunanistann satn alabilmesi iin ba kampanyalarna girimitir. Ayrca baz evreler, bu geminin Osmanly Egedeki adalar geri almak amacyla saldrganla cesaretlendirecei propagandas yrtmlerdir. Hi te Osmanl yanls saylmayacak The Timesin bu 106

iddialara yant paray veren dd alar mantn artrmaktadr. (Sale of the Battleship Rio de Janeiro, 1914)

te yandan Egedeki baz adalar geri alabilmek iin Osmanl hkmetinin gerektende yeni dretnotlara bel balad bilinmektedir. rnein, ngiliz Bykelisi Louis Mallet ile Bahriye Nazr Cemal Paa arasnda geen bir konumada, Cemal Paa muhatabnda Osmanl Devletinin Sakz ve Midilli adalarn geri almaya niyetli olduunu belirtmitir. Cemal Paa yaknda Osmanl donanmasna iki dretnot sayesinde Yunan hkmetinin bu konuyu bar yntemlerle halletmeye yanaacan mit ettiini de sylemitir. (Straits, 1977, s.200)

Rio de Janeiro,nun alm grmeleri aa yukar on gn srmtr. Osmanl devletinin bu muharebe gemisi iin balangta 2. 000. 000 sterlin deyecei dnlmse de, sonradan geminin fiyatnn 3. 000. 000 sterlin olduu ortaya kmtr. Dnemin gazete haberlerine gre, Sultan Osman ad verilen bu geminin, daha nce sipari edilen Readiye ile birlikte en ge Temmuz ay sonunda hizmete alnmas ngrlmtr. te yandan Yunanistann bu gemilere kar bel balad Salamis kruvazr ancak aylar sonra denize kabilecek duruma gelecektir. 1914 yl iinde Yunanistann bir baka hat gemisi bulmas Osmanl yetkililerce pek olas grlmemitir. ngiliz Bahriye Heyetinin bandaki Amiral Limpus, Rio de Janerionun alnn, Osmanl iin byk kazan olarak nitelemitir. (Rooney, 1988, s.1-29)

Koullarn pek de Osmanl lehine olmamasna, hatta ngiliz hkmetinin Yunanistan tercih ettiini beyan etmesine ramen, bu dretnotun Osmanl Devleti tarafndan satn alnabilmesinin iki nemli nedeni vardr. Bunlardan ilki kukusuz geminin satn alnabilmesi iin gereken kaynaklar, ok yksek faizle de olsa ksa srede temin edebilmesidir. Yunanllar Fransadan alacaklar kredinin koullarn iyiletirmeye alrken, Osmanl yetkilileri geminin ilk sahibi Brezilyaya gerekten ok cazip bir teklif yapabilmitir. kinci nemli neden ise gemiyi ina eden Armstrong irketinin bu sata ikna edilebilmesidir. Hele ngiliz hkmetinin Yunanistan alc olarak resmen tercih ettiini bildirdii dnldnde bunun hite kolay bir i olmad aktr. Osmanl hkmeti, Armstrongu sata ikna iin 107

muhtemelen Osmanl limanlarnn slahna ilikin ihalenin Armstrong-Vickers konsorsiyumuna verilmesi ile Rio de Janeironn Osmanl Devletine sat srasnda bir balant kurmutur. (nl, 2005, s.39) Amiral Limpusun bahriye

programnda,kurulmakta olan donanma iin yeni liman tesisleri ve havuzlama imkanlar ncelikle bir konu olarak ele alnmtr. 30 yllk liman imtiyazlarn da ieren bu ihalenin ticari cazibesi sayesinde Osmanl Rio de Janeiro konusunda Yunanistann nne geebilmitir. nce 16 Aralk tarihinde Osmanl Bahriye Nezareti ile Armstrong ve Vickers irketleri arasnda yaklak 4. 000. 000 liralk bir liman tesisleri ve kuru havuzlama imkanlarna ilikin szleme imzalanm, hemen ardndan da Rio de Janerionun alm aklanmtr. Amiral Limpus ArmstrongVickersa verilen liman ihalesi sayesinde, Osmanl denizcilik ilerinde ngiliz karlarnn en aza 30 yl sreyle gvenceye alnd yorumu yaplmtr. (Straits, 1977, s.185)

Miller,Rio de Janerionun Sultan Osman adyla Osmanl donanmas iin satn alnmasyla Trklerin donanma ateinin penesine dtn ifade etmektedir. Bu pek de haksz bir yarg deildir. Yaz aylarnda teslimi beklenen Readiyeye ek olarak dnyann en gl dretnotunun da Osmanl donanmasna katlacak oluu nedeniyle, Donanma Cemiyeti toplumun bu savaa gemilerine ilgisini scak tutmaya dnk faaliyetleri younlatrmtr. Donanma Mecmuasnda bu gemilerin son durumu ile ilgili haberler ve fotoraflara sklkla yer verilmitir. Ayrca Readiyenin denize indirilii filme alnm ve stanbuldaki baz okullarda ve kamu kurulularnda gsterilmitir. (nl, 2005, s.43) Bu iki dretnotun siparii Osmanl Devletinin kararyla olmutur. Cemiyet, sadece para vermek suretiyle yardmda bulunmutur. zelike gre bu gemiler her ne kadar devlet tarafndan sipari edilmilerse de, bunlar, bunlar satn alan Donanma Cemiyeti zerinden milletin kendisidir (zelik, 2000, s.167) Osmanlnn bekledii kurtarc dretnotlar Readiye ve Sultan Osman isimleriyle zdelemi ve halk nazarnda bu gemiler birer kiilik atfedilmitir. (Beiki, 1999, s.145) Ayrca Donanma Cemiyeti, bu dretnotlarn almna katklar nedeniyle, hem Armstrong ve Vickers irketlerinin hem de stanbuldaki temsilcileri Bay Arthur Verein altn donanma madalyasyla dllendirilmesini teklif etmi ve bu teklif bir padiah iradesiyle onaylanmtr.

108

Osmanl Donanmasna katlacak yeni bir dretnot sipari edildii haberinin Yunanistanda duyulmas zerine Mecliste muhalefetin eletirilerine maruz kalan Babakan Venizelos, Balkan Savalar srasnda elde ettikleri deniz stnln srdrmeye kararl olduklarn beyan etmitir. Venizelos Yunan Donanmasnn tartmasz stnlnn Rio de Janerionun Osmanl Donanmasna katlmndan sonra da devam edecei iddiasyla kamuoyunu teskin etmeye uramtr. Ancak kapal kaplar ardnda bu gelimeden kayglandn saklamamtr. (nl, 2005, s.40) O kadar ki, zel sohbetlerinde zaman zaman Osmanl Devletine kar nleyici bir taarruz yapmaktan dahi sz etmitir. (Straits, 2003, s.161) Dnemin ngiliz diplomatik yazmalarnda, Yunan Hkmetinin harekete gememesi durumunda, Yunan Bahriyesinin bizzat duruma el koyarak Readiye ve Sultan Osman- batrma giriiminde bulunabilecei ihtimalinden sz edilmektedir. Yunan Bahriyesinin byle bir lgnl kalkmasn nlemek iin ise bu iki sava gemisinin stanbula kadar ngiliz bayra altnda seyretmesi dahi nerilmitir. (Straits, 1977, s.199)

Osmanl bahriyesinin glenmesinden Rusya da en aza Yunanistan kadar rahatsz olmutur. Osmanl donanmasna yeni katlacak gemiler sayesinde, Rusyann Karadenizde deniz hakimiyetini elde etmesi 1917ye kalmtr. Ruslar acil nlem olarak baka lkeler iin yapm sren dretnotlar satn lama giriiminde bulunmutur. Bu kapsamda ilinin ngiliz tersanelerine sipari ettii iki dretnota talip olunmutur. (nl, 2005, s.40) Mays 1914 sonu ile Haziran 1914 ba arasnda yrtlen mzakerelerde ili Hkmetinin sata onay verdii anlalmaktadr. Ancak Londradaki Rus Deniz Ateesinin raporlarna gre, ili Bykelisi bu sata scak bakmamaktadr. Atee, bykelinin ikna edilmesi iin bizzat ngiliz Dileri Bakan Edward Greyin devreye girerek, ngiliz Hkmetinin bu sat desteklediini hissettirmesinin yerinde olacan deerlendirmitir. Bu sayede ili dretnotlarndan en azndan birisinin satn alnabilme ihtimali kuvvetlenecektir.

Ayrca Rusya, Osmanl donanmasnn hzla glenmesinden duyduu rahatszl mttefiki ngiltereye ileterek Osmanl bahriye programnn hznn drlmesini gizlice talep etmitir. Ruslarn derdi Karadenizde istedikleri gte bir donanma oluturuncaya kadar zaman kazanmakt. Gemi ina programlar Batlk Filosunun ncelii nedeniyle istenen hzda ilerlemiyordu, ki bu arada Osmanllar da yeni gemiler satn alarak donanmalarn glendirmeye devam ediyorlard. Ruslara 109

istedikleri zaman ancak ngilizler kazandrabilirdi. Ruslara gre stanbuldaki ngiliz Bahriye Mavir Heyeti bu konuda kilit rol oynayabilecek durumdayd. (Straits, 1977, s.198) Rusya Londradaki Bykelisi kanalyla bu konudaki kayglarn ve beklentilerini iletti.

Bu arada Osmanl hkmeti deniz kuvvetlerini glendirme giriimlerini srdrm ve Rio de Janerionun satn alnmasnn hemen ardndan yeni bir dretnot siparii gndeme gelmitir. Bahriye Nazr Cemal Paa ile Vickers-Armstrong irketlerini mtereken temsilen Sir Vicent Caillard arasnda yrtlen grmeler sonucunda, Fatih isimli yeni bir muharebe gemisinin sipari edilmesinin dnld ortaya kmtr. (nl, 2005, s.40) Nisan 1914de verilen bu sipari aslnda daha nce Armstronga Readiyenin ikizi iin verilmesi dnlen sipariin baz deiikliklerle canlandrlmas niteliindedir. Fakat ngilterenin stanbuldaki diplomatlar bu sattan pek memnun olmam, Bahriye Nazr Cemal Paa nezdinde giriimlerde bulunarak bu dretnot almndan caydrmaya almlardr. (Straits, 1977, s.198-199)

Ayn gnlerde daha kk sava gemileri ve denizaltlar iin ngiliz, Fransz ve muhtemelen Avrupa tersaneleri ile mzakereler yapld gazete haberlerine konu olmutur. (The New Turkish Dreadnought, 1914) Osmanl arivindeki belgeler ise Bahriye Nezaretinin tam da bu tarihlerde kapsaml bir donanma programn nihayet balattn ortaya koymaktadr. Bu program erevesindeki siparilerden en byk pay elbette yine Armstrong-Vickers konsorsiyumuna dmtr. 29 Nisan 1914 tarihinde imzalana bir szlemeyle bu konsorsiyuma ,Fatih dretnotunun yan sra donanma programnn ayrlmaz paras olarak, iki adet 3,550 tonluk muhafazal kruvazr, drt adet 1. 000 tonluk muhrip ve iki adet denizalt sipari edilmitir. Bu siparilerin toplam bedeli 3. 972. 000 sterlindir. Ayrca ayn program erevesinde Fransz Normand tersanesine, 28 ayda teslim edilmek zere alt adet muhrip sipari edilmitir. Bu sipariin bedeli 155. 000 sterlindir. Son olarak Fransz Schneidher irketine iki adet denizalt sipari edilmitir. Bu denizatllardan ilki szlemeyi izleyen 24, ikincisi ise 27 aya ierisinde teslim edilecektir. Sipari bedeli 4. 760. 000 Fransz Frangdr. (nl, 2005, s.41)

110

Btn bu szlemeler imzalanmadan nce, Osmanl Hkmetinin sipari edilen gemilerin tesliminde sorunlar alabilecei, hatta gemilere el konabilecei kaygsn tadn gsteren iaretler vardr.(nl, 2005, s.58) ngiliz ve Fransz tersaneleri bu kayglar gidermek iin eitli gvenceler vermitir. rnein siparilerin yklce blmn alan Armstrong-Vickers konsorsiyumu adna hazrlatlm bir hukuki mtalaa Osmanl Bahriye Nezaretine resmen iletilmitir. Bu mtalaa, Armstrong adna Direktr C. L. Ottley ve Vickers adna Direktr V. Caillardn imzalarn tayan bir mektup ekinde Osmanl Bahriye Nezaretine iletilmitir.Bu mektupta zetle geminin inas sresince gemi ina edenlerin maldr denmektedir.

te yandan Fransz tersaneleri ile yaplan szlemelerde bu kayglara kar ok daha salam hukuki gvencelerin varl gze arpmaktadr.

Son parti sava gemisi ve denizalt siparileri iin

ngiliz ve Fransz

tersanelerinden iyi kt gvenceler alnabilmitir. Ancak daha nce sipari edilen iki sava gemisinin yapm bir trl istenen hzla ilerlememitir. Bahriye Nazr Cemal Paa, Readiye ve Sultan Osmanda yaanan gecikmeleri, Nezaretin ilgili dairelerinin baz deiiklik taleplerinin srnceme de brakmasna balamtr. Bu nedenle gemi yapm faaliyetlerine nezaret eden Rauf Bey ve Vasf Bey bilgi vermek zere stanbula geri armtr. stenen deiiklikler bu iki subay stanbuldayken karara balanmtr. Bundan sonra, Cemal Paa, tersanelerden iki dretnotun tamamlanaca kati bir tarih vermelerini talep etmitir. Ayrca Rauf ve Vasf Beylere de yeni gecikmemelere yol amamak iin gemilerde yeni tadilat ve deiiklik istenmemesini de emretmitir. (Paa, 1996, s.98)

Tm bu gecikmelere karn, dretnotlarn teslim tarihi yaklatka Yunanllarn huzursuzluu da giderek artmtr. Bir nlem olarak Austos banda Osmanl donanmasnn Egeye karak Girit aklarna Sultan Osman- karlamasna (nl, 2005, s.50) karar verilmitir. (Paa, 1996, s.105) Bu arada Yunanllarn Osmanl dretnotlarna dorudan saldry gze alamayacaklar ortaya ktka, stanbulda baka bir kayg dile getirilmeye balanmtr. Gemiler hazr olur olmaz Venizelos un Osmanl devletine sava at ve bylece ngiltereyi sava hukuku uyarnca bu gemilere ambargo koymaya zorlayaca kaygsdr. (Straits, 1977, s.201) Gerekten 111

de bir sava ilen edilmi ve gemilere hukuk d yntemle el konulmutur. Ancak bu bir Osmanl-Yunan sava nedeniyle deil, daha genel ve ykc bir savan Avrupay Austos 1914de penesine almasyla olmutur.

2.2. Savan Balamas ve Dretnotlara El Konulmas

28 Haziran 1914te Avusturya-Macaristan veliaht prensi Franz Ferdinandn Saraybosnada suikasta kurban gitmesiyle balayan kriz giderek derinlemi ve Avrupa ktas hzla genel bir savaa doru srklenmeye balamtr. AvusturyaMacaristan, suikast zerine Srbistana bir ltimatom vermitir. Srbistan ltimatomda talep edilen hususlar yerine getirmeyince, Avusturya-Macaristan 28 Temmuz 1914te bu lkeye sava ilan etmitir. Bunun zerine Srbistanla arasndaki ittifak anlamas bulunan Rusya, seferberlik ilan etmitir. Rusyann seferberlik kararna kar, Almanya, 1 Austos 1914te Rusyaya kar sava ilan edince ,Birinci Dnya Sava balamtr. Almanya, iki gn sonra, 3 Austos 1914te bu kez Fransaya sava ilan etmitir. Ertesi gn Fransann mttefiki ngiltere Almanyaya kar savaa girmitir.

Gemilere el konulmasnn tarihsel sonularn analiz edebilmek iin ngilizlerin el koyma kararn birinci derecede etkileyen siyasi, stratejik ve diplomatik erevenin incelenmesi gereklidir.

20. Yzyln ilk on yl ierisinde Avrupal byk gler, ngiltere, Fransa ve Rusyadan oluan l ttifak etrafnda saflamtr. ngiltere iin bu saflamada Osmanl Devleti ne siyasal ne de askeri alan ortaklk ya da ittifak ilikisine girebilecek bir lkedir. Olas bir savata Osmanlnn mttefiklerine katk

salamaktan ziyade yaanan askeri baarszlklar ve toprak kayplar ngilizlerin bu kanaatini daha da glendirmektedir. te yandan ngilterenin Osmanl Devletine yaklamn Rusya ile yapt ittifaktan bamsz dnmek de mmkn deildir. Osmanlnn en iyi ihtimalle dost bir lke sfatna layk grlrken, Rusya bir ok nemli mttefik saylagelmitir. Dolaysyla Rusya, ngiliz siyaseti ve stratejisinde Osmanl Devleti ile 20 yzyla, bir byk Avrupa Gc konumunu yitirmi olarak 112

girmitir. (Ortayl, 2000, s.142) Bu bakmdan merutiyet sonras Osmanl hkmetlerinin ngiltere ile ittifak araylar Londra tarafndan genelde Rusya faktr nedeniyle yantsz braklmtr. (nal, 2001, s.67)

Saraybosna suikast ile balayan kriz, genel bir Avrupa savana dntnde, ngilizlere gre askeri bakmdan yetersiz ve siyasi mttefikten yoksun bir Osmanl Devleti iin tek aklc seenek tarafszln muhafaza etmekti. Bir dier ifadeyle, Osmanl devleti tarafsz kalmaya mahkumdu. Sultan Osman ne Readiye dretnotlarna el konulmasyla balayan srete, ngiliz siyaseti hep bu

seeneksizlik varsaymndan hareketle yrtlmtr. Yani tarafszlktan baka seenei olmayan Osmanl Devletini kazanmak iin ngilterenin en ufak bir giriimde ya da fedakarlkta bulunmaya hi mi hi niyeti olmamtr. (Cunningham, 1993, s.45)

fedakarlkta bulunmaya gelince, Almanyann ngilterenin isteksizliinden kaynaklanan boluu doldurma niyeti gze arpmaktadr. Bunun simgesel yan ar basan ilk iaretlerinden biri bizzat ngiliz Bykelisi Louis Mallet tarafndan gzlenmitir. Mays 1914de Goeben muharebe kruvazrnn stanbul ziyaretinin son gnnde Taklada byk bir yangn yaanmtr. Bu yangn Alman denizcilerin stanbul ahalisinin gnln kazanmalarna da vesile olmutur. Yangn sndrme almalarna canla bala katlan Goeben mrettebatndan bir denizci bu srada yaamn yitirmitir. Konu hakknda Londraya bir rapor yollayan ngiliz Bykelisi Lord Malletin yorumu ok arpcdr. Bismarckn tm Balkanlarn tek bir Pomeranyal Humbaracann kemiklerine bile demeyecei ifadesine gnderme yapan Mallet, Alman denizcilerin yangna mdahalesi srasnda yaadklar can kaybn Alman politikasndaki kkl deiimin bir gstergesi saymtr. (Straits, 2003, s.14)

Osmanl Devleti ile ittifak konusunda Alman Hkmeti de uzunca sre ngilizlere benzer grler tamtr. Bir askeri ve siyasi mttefik olarak Osmanlnn zafiyet unsuru mu yoksa katk m olaca Almanlar epeyce megul etmitir. Hatta Osmanl Devletinin faydadan ok zarar getirdii dncesini muhafaza eden stanbuldaki Alman Bykelisi Wangenheim son ana dek AlmanOsmanl ittifaknn gereklememesi iin almtr. Yine de 2 Austos 1914de 113

gizli bir ittifak antlamasyla Osmanl Devleti, l ttifaka katlm, resmen savaa girii ise 29 Ekim 1914te gereklemitir. Ancak Alman Bykeli ttifak Antlamas imzaladktan sonra dahi Osmanlnn savaa girmesini geciktirmeye hatta engellemeye almtr. ttifak antlamas ile birlikte Osmanlnn derhal savaa taraf olmasn isteyenlere kar karken sayd gerekler arasnda, ngilterenin Sultan Osman ve Readiye dretnotlarna el koyma ihtimali bile yer almtr.

Sultan Osman ve Readiyeye el koyma kararnn mimari Winston Churchillin bu hamlesini ngiliz-Alman deniz silahlanma yarnn Akdeniz boyutundan bamsz dnmek mmkn deildir. Churchill, 1912de bir ara Maltada slenen Akdeniz filosundaki muharebe gemilerinin ekilerek yerlerine denizalt ile muhriplerden oluacak bir kuvvet konulandrlmas deerlendirdiyse de, ksa sre sonra bundan vazgemitir. Zira ngilizler iin Akdenizdeki varlklarnn srdrlmesi ,Osmanl Devletinin Almanyaya yaklamasnn nlemek bakmndan da nemliydi. ngiltere Dileri Bakanl Mstear Yardmcs Eyre Crowe tarafndan hazrlanan 8 Mays 1912 tarihli bir muhtrada yle denmitir:

ngiliz deniz gcnn Akdenizden ekilmesi ngilterenin balca Akdeniz gleriyle ilikilerini birka nemli bakmdan etkileyecektirBu tr bir ekilme, diplomatik dengeleri Almanya lehine etkileyecek ve Osmanl Devletinin l ttifakn yannda yer almaya ikna edilmesini kolaylatracaktr. Bu hareket tarz Osmanlya Rusyaya direnebilmek iin gerekli en etkin destei salayaca gibi Msra geri alma umutlarn da attracaktr.

te yandan gerek genel deniz stratejisinin gerekse Akdeniz siyasetinin srdrlmesi mali skntlar nedeniyle iyice glendirmitir. Zira ngilterede 1900 ylndan itibaren deniz gcne ayrlan mali kaynaklar hem snrlanm hem de Parlamento tarafndan daha sk denetlenmeye balanmtr. Churchillin Bahriye Nazr olduu 1911de bahriye btesinin durumu hi de parlak deildir. Artk yeni vergiler alnmadan, deniz kuvvetlerine ayrlan denein arttrlamayaca bir noktaya gelmitir. (Lambert, 1995, s.599-601) Dolaysyla Churchill giderek azalan mali kaynaklarla ngilterenin mevcut stnln srdrmek gibi bir

sorumluluunun altnda zorlanmaya balamtr. Bu artlar 1911-1915 arasn ngiliz 114

Bahriye Nezareti iin kritik bir dneme dntrmtr. Zira mevcut gemi ina programlaryla ngilterenin ve anavatan denizlerinde ne de Akdenizde arzulad trden bir stnlk salamasna yeterli sayda sava gemisi yapabilecektir. Churchille gre bu yetersizlik iki yolla telafi edilebilirdi. lk yol ngilterenin 1912 ylndan itibaren ilave sava gemileri sipari etmesiydi. kinci yol ngiliz tersanelerinde baka lkeler iin ina edilen muharebe gemilerinin devir alnmasyd. kinci yolun benimsenmesi halinde, Osmanl Bahriyesi iin sipari edilen iki dretnota da el atlmas mmknd. Burada da anlalaca gibi gemilerin

Osmanlya teslim edilmeme olasl daha 1912 ylnda ilk kez dolayl biimde ngiliz Hkmetinin gndemine gelmitir. Bu ise daha sipari aamasnda bu tr kayglar dile getiren Osmanl yneticilerinin hi de haksz olmadn ortaya koymaktadr. (Gven, 2005, s.34-68)

2.3. Sultan Osman ve Readiyenin Durumlar

2.3.1. Sava ncesi Durum

1911 yaznda sipari edilmi olan Readiye dretnotunun szleme uyarnca 27 ay ierisinde seyir tecrbelerine hazr durumda olmas ngrlmt. Fakat Balkan Sava srasnda inaatn askya alnmas nedeniyle, Readiye ancak 1913 sonbaharnda denize indirebilecek duruma gelmiti. Mahmut Muhtar Paa, bu gecikmenin sorumluluunu bir lde Merutiyet dneminde sk sk yaanan Bahriye Nazr deiikliklerine balanmaktadr. Ona gre manasz deiiklikler, ilavelerden ve nezarete ihmallerden kaynaklanan gecikmeler;ngiliz tezgahlarnda grev misali bahanelere eklenince, yapm sresi uzadka uzad. Daha sonra satn alnan Sultan Osman dretnotuyla da ilgili olarak ise, Bahriye kumandanlarmzn deiiklik merakndan yakay kurtaramadndan tesliminin geciktike geciktii iddiasnda bulunmaktadr. (Muhtar, 1999, s.243) Gemilerin tesliminde gecikmeye yol aan bir baka etmende Osmanl Bahriye Nezaretinin Haziran 1914te gemilerin hakkyla ina edilip edilmediinin ngiliz subaylarca denetlenmesi talimatdr. Bayura gre bu talimatn nedeni, dretnot tipi sava gemileri ilk kez Osmanl Donanmasna katlacandan ,Osmanl deniz subaylarnn bunlar muayene etmeye 115

yeterli grlmeyiidir. Bu yeni taleple gemilerin ii drt hafta daha uzatmtr. (Bayur, 1953, s.71)

Readiye ve ikizinin Kraliyet Donanmasna devredilmesi dncesinin olduka uzun bir gemii vardr. Bu olaslkla ilk kez sipari verildikten ksa bir sre sonra ngilterede gndeme getirilmitir. Balkan Sava srasnda Vickers tersanesi Readiyenin yapmn bir sre askya almtr. Ayn tarihlerde ngiliz Avam Kamarasnda bir milletvekili, Akdenizdeki ngiliz deniz stnlnn korunmas iin bu gemilerim ngiliz Donanmasna katlmak zere satn alnmasnn dnlp dnlmediini sormutur. Bunun zerine Winston Churchill, soruda anlan gl gemilerin akbetininBahriye Nezaretini yakndan ilgilendiren bir konu olduunu ve bu hususun dikkatle takip edildiini1 ifade etmitir. ngiliz basnnda Osmanl Devleti bu siparilerden vazgetii takdirde,ngilterenin gemileri almaya devir almaya hazr olduuna dair haberler kmaya devam etmitir. Hatta zaman zaman bu konuda iki lke hkmetleri arasnda grmelerin srdrld ve sonulanmak zere olduu dahi ileri srlmtr. Benzer haberlere Osmanl Basnnda da

rastlanmtr. Bu haberlerin yaynland 1913 ylnda, Readiye dretnotu iin deme planndaki sekiz taksitten yedisi denmi, sonuncu taksit iinse geminin yapmnn tamamlanmas beklenmekteydi. (zelik, 2000, s.168) Geminin denize indirilecei tarihte bile bu konudaki speklasyonlar srmtr. Anlalan i ngilizler Readiye gibi modern ve gl bir sava gemisinin Osmanl Bahriyesine katlmn hep pheyle yaklam ve bu pheciklerini sonuna dek muhafaza etmitir. (nl, 2005, s.50)

Temmuz 1914n son haftasnda Osmanl hkmeti, geminin bir an nce teslimi salamaya dnk giriimlerde bulunmutur. (nl, 2005, s.54-55) 27 Temmuz gn Sultan Osmanda grev yapacak mrettebatn bir blm Reit Paa gemisiyle ngiltereye varmtr. ngilizler o srada geminin taksidinin 30 ya da 31 Temmuz 1914 gn yatrlm olaca ve gemiye 1 Austos 1914de Osmanl bayra ekilmesi talimat verildii duyumunu almtr. ngiliz belgelerine dayanarak yaplan yaynlardan ,Bahriye Nazr Churchillin, gemiye hukuk d yollarla da olsa el koyma kararn 30 Temmuz 1914 gn ald anlalmaktadr. Bu karar hakknda ilk bilgilendirecekler arasnda Osmanl Bykelisi Tevfik Paa yoktur. Ertesi gn ilk olarak Armstrong tersanesine el koyma karar tebli edilir. Ardndan Churchill, 116

ngiltere kralna Sultan Osmann lke dna kmamas kararn aldn bildirir. Bu kararn tm sorumluluunu da stlendiini belirtmeyi ihmal etmez. 1 Austos 1914 gn, saat 14:30 civarnda Osmanl Devletinin geminin son taksidini Armstrong hesabna yatrdnn teyidi ulamtr. Ayn sralarda Armstrongdan bir yetkili Rauf Beye ngiliz Bahriye Nezaretinin kendilerine yapt tebligat okutarak durumu aklamtr. (Straits, 1977, s.220-221)

Gerek tersanenin Sultan Osmandaki ileri ardan almasndan gerekse alnan duyumlardan zaten kukulanan Osmanl Devletinin Londra Bykelisi Tevfik Paa, Rauf Beyin durumu kendisine aktarmas zerine devreye girmitir. (Bayur, 1999, s.71) 1Austos 1914 tarihinde Sir Nicholson ile yapt grmede, gemiye resmen ambargo uygulanp uygulanmadn renmeye almtr. Readiye dretnotunun ngiltereden ayrlmasna ve yabanc bir alcnn eline gemesine izin verilmeyecei ilk kez bu grmede dile getirilmitir. Ancak henz ortada resmi bir bildirim yoktur. Muhatabnn Tevfik Paaya verdii izahata gre eer Readiye sadece bir ziyaret iin ngilterede bulunsayd durumu elbette ok farkl olacakt. Ancak mevcut gerginlik gz nne alndnda yeni ina edilmi bir muharebe gemisinin alcsna teslim olmas doru grlmemektedir. ngiliz Bahriye Nezareti, gemiyi geici olarak emrine almtr. Gemiye Osmanl sanca ekilmi ve Osmanl mrettebat km olsayd dahi durum deimeyecektir. Tevfik Paann bu yantla sarsld ve gemi iin milyon sterlin dendi dedii yine ngiliz belgelerinden anlalmaktadr. Yant olarak kendisine hkmetinin gemi iin dedii paralar kaybetmeyecei sylenmitir. Son Olarak gemiye ne kadar sreyle el konulduunu renmeye alan Tevfik Paa muhatabndan net bir yant alamamtr. 9Austos 1914 tarihini tayan bu tutanak aslnda Churchillin anlarna dek uzanan bir

yanlgnn kaynan da iaret etmektedir. 1 Austos 1914 tarihinde yaplan bir grmenin zerinden sekiz gn sonra stanbuldaki ngiliz Maslahatgzarna iletmek zere kaleme alnan bu tutanaa konu olan geminin Sultan Osman olduu bellidir. Sadece gemi bedeli olarak telaffuz edilen tutar dahi bunu aka ortaya koymaktadr. Ancak her ne hikmetse kayda Readiye diye gemitir. Bu kaytlara dayanarak anlarn yazan Churchill de yanlgy aynen yanstmtr.

117

2.3.2. El Koyma Karar; Siyasi, Hukuki ve Mali Sonular

ngiliz Bahriye Nezareti 3 Austos 1914 Sultan Osman ve Readiye gemilerine el konulma kararn ngiliz Dileri Bakanl aracyla Osmanl Hkmetine tebli edilmesini iki ayr yazyla talep etmitir. Bykeli Louis Malletin tatilde olmas nedeniyle bu teblii yapma grevi Maslahatgzar Beaumonta dmtr.

te yandan Osmanl Bahriye Nezareti, ngilterenin Sultan Osman dretnotuna el koyma kararn 4 Austos 1914 tarihli bir tezkere ile Sadarete iletmitir. Bunun zerine, Bakanlar Kurulu ,Hariciye Nezaretine el koyma ileminin hukuka aykrl nedeniyle ngiltere hkmetinin etkin biimde protesto edilmesi, gemi iin denen parann iadesi ile bir milyon sterlin tazminat istenmesi talimat verilmitir. (nl, 2005, s.67) Ayrca konuyla ilgili olarak Bahriye Nezaretinin bilgi vermesi de istenmitir.

El koyma kararnn Osmanl-ngiliz siyasi ilikilerine ilk etkileri zellikle stanbuldaki ngiliz Bykelisince hissedilmeye balanmtr. (nl, 2005, s.68) Maslahatgzar Beaumont ,ngiliz Mavir Heyetinin akbeti konusunda talimat istedii yazsnda, Bahriye Nazr Cemal Paa ile yaad skntlar da dile getirmitir. Beaumont, Sultan Osman konusunda Bahriye Nazrnn mark ocuk gibi davrandndan yaknmaktadr. Beaumontun aktardna gre Cemal Paa, Armstrong temsilcinin yzne kar ngiliz Mavir Heyetinin geri arlmas durumunda bir daha asla ngiltereye sipari vermeyecei ve Armstrong ile imzalanan liman imtiyaz szlemesini iptal edecei tehdidinde bulunmutur. Bu yeni durum nda Beaumont iki neri getirmitir.

Halen el

konulmu bulunan gemi veya gemilerin sava sonunda teslim

edileceine dair bir gvence verilmesi ve Amiral Limpus ile heyetin geri ekilmesinin mevcut olumsuz durum geinceye kadar ertelenmesi. Ancak stanbuldaki ngiliz diplomat Beaumont, Cemal Paa karda skntl anlar yaamaya devam etmitir. 6 Austos 1914de gerekleen grmede, Beaumont, Cemal Paann Sultan Osman dretnotu nedeniyle hala hiddetli olduunu gzlemlemitir. Bu grmede hiddetin asl nedeni de anlalmtr. Cemal Paann iddiasna gre Sultan Osman dretnotunun almna ilikin szleme hazrlanrken, 118

Osmanl Hkmeti szlemeye, ngiliz Hkmetinin gemiye el koymas durumunda Armstrongun 1. 000. 000 sterlin ceza demesini ngren bir hkm koydurtmak istemitir. Osmanl Hkmeti bu konudaki srarndan vazgemesi, ngiliz Hkmetinin gemiler el koyma hakk olmadna dair yazl bir hukuki mtalaa sunulmasyla olumutur. Beaumonta gre ortaya kan durumun sorumlusu byle yanltc bir gvence veren irket yetkililerinden bakas deildir. Buna ramen Beaumont, sanki szlemede bu ynde bir hkm varm gibi bu tutarn bir jest olarak ngiliz Hkmetince Osmanl Hkmetine denmesinin dnlmesini de nermitir. Ona gre byle bir cmertlik gsterisi ,aslnda geminin Osmanl Hkmetine gerek maliyetinin yannda ok kk kalacaktr. O aamaya kadar gemi iin ok faizli kredilerle toplam 700. 000 sterlinlik son taksitin denmesi gemiye el konmasndan hemen nce gerekletirilmitir.

Beaumontun bu jest ya da cmertlik gsterisi nerisi Londrada pek yank uyandrmamtr.Bu arada olaylar ilk bata Churchillin beklentilerini dorular nitelikte gelimektedir. Hele Sultan Osman ve Readiye dretnotlarna el konulduu ngiliz Hkmetlerince resmen tebli edilmeden bir gn nce 2 Austos 1914de Sait Halim Paann yalsnda Osmanl Devleti ile Almanya arasnda gizli bir ittifak antlamas imzalanm olas bu izlenimi iyice kuvvetlendirmektedir. (nl, 2005, s.68) Ulrich Trumpuner ,Alman arivlerinde bulduu bir belgeye istinaden daha da ileri giderek ngilizlerin el koyma kararnn hakl ve yerinde olduunu ileri srmektedir, zira Almanyay bir ittifak antlamasna ikna etmeye alan Enver ve Talat Paalar, Sultan Osman dretnotunu teslim alnr alnmaz stanbul yerine Kuzeydeki bir Alman limanna ynlendirmeyi nermitir. Almanlar da bu teklifin zerine atlamtr. (Trumpener, 1968, s.90) Ancak o tarihte ngilizlerin ne bu tekliften ne de ittifak antlamasnn imzalandndan haberi vardr. Aslnda ttifak antlamasnn imzaland Navarindeki istasyon zerinden Akdenizde seyreden Goeben ve Breslauya derhal telsiz telgrafla bildirmeye almtr. 3 Austos 1914 gn bu iki sava gemisine rotalarn vakit geirmeden stanbula evirme talimat verdi. Bu mesajlar o tarihte ngilteredeki istasyonlar tarafndan yakalanm ve Londraya iletmise de Alman ifrelerinin krlmas Kasm ayn iin ierikleri daha nce anlalamamtr. (Straits, 2003, s.50)

119

Beaumontun bekledii gibi gemiler el konulma karar Osmanl basnnda byk yank uyandrmtr. rnein Tasvir-i Efkardaki kesinde Yunus Nadi bu hareketi korsanlk ve aleni Mslman dmanl olarak nitelendirmitir. (Beiki, 1999, s.109) Konuyu deerlendiren ngiliz The Times gazetesi dahi, btn yaz bu gemiler iin gnll bata bulunan halkn, fkeli tepkisinin anlalr olduunu teslim etmek durumunda kalmtr. (The Retention of Turkish Deradnoughts : Protest by Porte , The Times) ngilterenin bu iki sava gemisine el koyma karar sadece Osmanlda infial yaratmamtr. 7 Eyll 1914de New Yorkta yaayan Hintli Mslman, ranllar, Osmanllar ve dier Mslmanlar ngilterenin kararn protesto iin (nl, 2005, s.75-77) bir gsteri dzenlemitir,(Beiki, 1999, s.108)

Mstear Beaumont, 9Austos 1914 gn Osmanl basnnda balayan ngiltere aleyhtar yaynlarn yattrlabilmesi iin gemiler denen paralarn iade edileceine ilikin bir aklamann acilen yaplmasn nermitir. Durumun vahameti yeterince yanstamadndan kayglanm olsa gerek, Beaumont ertesi gn Sultan Osman ve Readiyenin almnn mali kaynaklarnn farkllna iaret eden yeni bir telgraf ekmitir. Bu telgrafta, Sultan Osmann parasnn dardan ok yksek faizle bor toplanarak denkletirildii, ancak Readiyenin parasnn halkn balaryla toplandn, dolaysyla milyonlarca Mslmann zellikle bu geminin akbetiyle yakndan ilgilendii ve el koyma kararnn toplumu derinden etkiledii uyarsnda bulunmutur. Ayrca yine kendi ifadesiyle Cahil halkn bu durumun sorumlusu olarak hkmeti grdn, hkmetinse suu bakalarnn zerine atabilmek gayesiyle zellikle ngiltereyi sular mahiyetteki yaynlar tevik ettiini hatta kkrttn ileri srmtr. Bu telgrafn son cmlesi Osmanl toplumun ruh halini gayet iyi yanstmaktadr:Gemilerin kayb toplumu derinden yaralam ve byk honutsuzluk yaratmtr. Bu noktadan sonra Osmanl-ngiliz ilikilerini Sultan Osman ve Readiye dretnotlarna el konulmasyla zehirlenen bu ortamn etkisinden kurtarmak mmkn olmayacaktr. Anlald kadaryla lke ynetimine hakim olmaya alan evrelerin de byle bir niyeti zaten yoktur.

Bay Beaumontun ertesi gnn tarihini tayan telgraf daha da vahim tablo ortaya koymaktadr. Beklendii gibi, Osmanl sava gemilerine el konulmas

nedeniyle ngiltereye kar ok ar ifadeler ieren resmi bir aklama 120

yaymlamtr. Sadrazam Said Halim Paa ve ngiliz diplomata halkn fkesi yznden, hkmetin kamuoyu nnde gerekte olduundan daha sert bir tepki gstermek zorunda kaldn sylemitir. Sadrazamn nerisi, bu tr yaynlara fazla itibar edememesi olmutur. Beaumont kamuoyunun giderek kabaran fkesini bir nebze yattrabilmek iin ngiliz Hkmetinin hi olmazsa sava biter bitmez gemileri iade edecei gvencesi vermesinin yerinde olacan deerlendirmitir.

Gemilere el konulmasn izleyen hafta ierisinde kararn meruluu hem ngilterede hem de Osmanl Devletinde tartma konusu olmutur. Cemal Paann verilen hukuki gvence nedeniyle 1. 000. 000 sterlin ceza ykmllnde srarc olmas iddias ngiliz Dileri Bakanlnca ciddiye alnm ve Cemal Paaya bu konuda gnderilen mektubun imza sahibinden Sir C. Ottleyin grne bavurulmutur. ngiliz Dileri Bakanlna gnderdii yantta Sir Ottley, Cemal Paann bir yanl anlamadan hareket ettiini ne srmtr. Ottleye gre, Aralk 1913te Sultan Osmanla ilgili mzakereler srasnda ngiliz Hkmetinin gemiye el koyma yetkisi hibir ekilde sz konusu olmamtr. stelik bu konuda herhangi bir gvence verilmi veya hukuki mtalaa sunulmu da deildir. Ancak Mart 1914de yeni Osmanl bahriye programna ilikin mzakereler srasnda bu husus gndeme getirilmitir,Ottley bu tarihte de Herhangi bir gvence verilmediini ve gemi alm szlemelerine ceza deme hkm konulmasna raz olmadklarn ifade etmitir. O aama da ngiliz Hkmetinin ngilterede yeni ina edilen gemiler el koyma yetkisine aklk getirmek zere ngiltere Barosunun nde gelen avukatlarndan Bay H. E Duketen hukuki mtalaa talep edilmitir. (nl, 2005, s.84-85) Bu hukuki mtalaa daha sonra Osmanl Bahriye Nazrna iletilmitir.

Bu mtalaaya gre;ngilterenin taraf olduunu, ancak gemiyi yaptran lkenin taraf olmad savata, ngiliz Hkmetinin gemiye el koyma yetkisi yoktur. (Gven, 2005, s.72-89)

Btn bunlar olurken Goben ve Breslau Trk sularna girmiti. Goeben ve Breslaun tm engellere ramen anakkale Boazndan girmeleri zellikle ngiliz cephesinde byk bir tepkiye neden oldu. Meslektalarnn olumsuz tenkitlerine urayan Amiral Troubridge hakl olup olmadnn anlalmas iin kendisi hakknda soruturma almasn istedi. Yaplan soruturma sonucunda da divan- harbe verildi. 121

Suu kaan bir dman takip etmemi olmasyd, fakat divan- harp onun Goeben zrhlsn stn kuvvet olarak kabul etmesini hakl bularak ve belki de Bahriyenin hatr iin beraat karar verdi. Jutland Savanda saylabilen yedi mermi yaras alarak 893 lyle batan Defence gemisi de Amiralin kararna hak verdirecek bir durum yaratmt. (Onan, 1965, s.8)

Amiral Milne, 18 Austosa Akdenizi Fransz komutana brakarak anavatana arld ve ksa bir sre sonra da emekliye ayrld. 30 Austosta Deniz Kuvvetleri Komutanl Milnenin Goeben ve Breslau olaynda tutum ve hareket tarznn dikkatli bir tetkik sonucu olduunu, ald tedbirlerin her ynden Deniz Lordluunca onaylandn ilan etti.

Milne ve Troubridge hakknda verilen bu kararlara en byk tepki Birinci Lord olan Oramiral Lord Fisherden gelmiti. Troubridgenin adn hi kullanmadan Milnee ate pskryordu. yle demiti; Eer Sir B. Milne i kmr aza bile olsa ; Messinada sava kruvazr ile bekleseydi, Goebenin feci kan, ngiliz Donanmasnn prestijine indirdii utan verici darbe asla gereklemezdi. (Mclaughin, 1978, s.120)

Churchill ise 16 yl sonra 1930 ylnda Reuve Paris adl dergiye unlar sylyordu; Goeben, 1914 ylnda Dou ve Orta Douda yaayanlara imdiye kadar hibir geminin pusulasnda yer almam lde ok lm, sefalet ve felaket tad. (Mclaughin, 1978, s.84)

Alman Akdeniz Filosunun, Messinadan kaarak anakkale Boazna girmeyi baarmasna ilikin olarak Times yllar sonra unlar yazyordu. Bizim iin utan verici bir olay olmasna ramen hibir milletin Goeben ve Breslau gibi iki geminin harbin mukadderatna bu kadar etkili olmadn itiraf etmek lazmdr. Bu konu Deniz Harp tarihindeki nemini daima koruyacaktr. Onlarn Messinadan kap kurtulmalar byk sorumluluklar yklemektedir. Dahas varMessina Boaznda yaptmz byk hata Geliboludaki mthi baarszlmz ve Kttelemarenin muharasn hazrlamtr. Hibir harpte yaplan tek hata buradaki gibi byk ve geni sonular dourmamtr. (Hber, 1976, s.61)

122

ngiliz Deniz leri Uzman G. Fiennes de yle yazyordu; Dnya tarihinde politikaya bu kadar ok felaketler getiren bunlar hibir gemi grlmemitir; ayn zamanda Goebenle Breslaun Messinadan kap gitmelerinde gsterdiimiz hata bu kadar da baka hibir hatamz bize bu kadar pahalya mal olmamtr.

2.4. Yavuz Sultan Selim ve Midilli Osmanl Donanmasnda

Goeben zrhls ve Breslau kruvazrnn anakkaleden girdii gnlerde stanbul gazeteleri ngilizlerin el koyduu Sultan Osman ve Readiyenin ngiliz Donanmasna katldn yazyordu. Trk Milletinin gl bir donanmas olmas amacyla zengininden fakirine, hepsinin Donanma Cemiyeti sandklarna

baladklar paralarla alnacak olan ve drt gzle stanbula gelmesi gereken gemilere ngilizlerin el koymas Trk Milletinin kalbine bir haner gibi saplanm ve lke matem havasna brmtr. (Noyan, 1969, s.34-37)

10 Austos 1915 akam anakkale nlerine demirleyen Goeben ve Brelau, ngiliz gemilerinin baskn eklinde olabilecek taarruzlarna kar gereken tedbirleri alarak, anakkalede kmr ikmali yapmlardr ve 13 Austosta Tuzla Limanna intikal etmilerdir. Tarafszln ilan etmi olan Osmanl Devleti uluslar aras deniz hukuku kurallar gereince bu gemileri ya 24 saat iinde Osmanl karasularndan karmas ,yada silahtan arndrarak bir limanda tutmas gerekiyordu. Her iki ileminde yaplmamas ise itilaf devletlerinin bu snmay sava sebebi saymalarna imkan verecekti. (Hatipolu, 2000, s.69)

Goeben ile Breslaun Trkiye geliinden en ok Ruslar rahatsz olmutu. Osmanlnn Tarafsz kalmas iin Ruslar her eye razyd. Hatta bu uurda imdiye kadar stanbul zerinde hibir hak iddia etmemi olduklarn sylemeye kadar vardlar. 13 Austos gn Rus Hariciye Bakan Sazavov Fransaya, Trklere tarafszlklarn muhafaza ettikleri takdirde toprak btnlklerinin korunacana dair bir garanti verilmesini teklif etti. Hatta, Trklerin tarafsz kalmalarna karlk olarak Almanlarn aleyhine byk mali avantajlar salamalar vaadinde dahi

bulundu. Zaferi kazansalar bile bu garantiye sadk kalacaklarn syledi. Franszlar da bu teklifi kabul etti ve Cumhurbakan Poincare, ngilizleri Trkiyeye l bir 123

garanti verme hususunda iknaya alt. Fakat ngilizler bir zamanlar hamisi olduklar devlete pazarlk etmeye yanamadlar. Aksine Trk dman Churchill, hkmete bir torpidobot filotillasn anakkaleye Boazndan geirerek Goeben zrhls ve Breslau kruvazrnn batrlmasn teklif etti. Kabinede slam dnyasnn dmanln kazanmaktan endielenen Lord Kitchener bu teklife itiraz etti. Fransz ve Rumlarn ittifak teebbsleri pazarlk iinde Goeben zrhls ve Breslau kruvazr ile Osmanl Donanmasnn Odessa ve Sivastopol bombardman etmesine kadar devam etti. (Tunchman, 195, s.124-125)

ngiliz Babakan Asquith Goeben personelinin Osmanl personeli ile deitirilmesi durumunda Osmanllarn gemiyi verimli bir ekilde

kullanamayacan deerlendiriyordu. stanbulda bulunan mttefik elileri de Goeben ve Brelaun durumlar ile ilgili bask yapmaya balamlard. Dier taraftan da Goeben ve Breslaun lkeye gelmesinden sonra Almanya da Osmanl zerindeki basksn arttrmaya balad. Osmanl hkmeti ise bir pazarlk yapabilmek iin tarafszln muhafaza etmeye alyor,Alman yetkililerine Goeben zrhls ve Breslau kruvazrnn geici ve suni bir ekilde silahszlandrlmas teklifini dnyordu. Fakat bu teklifi dinlemek iin davet edilen Alman elisi Wangenheim teklife kesin ekilde itiraz etti. Uzun sren iddetli tartmalardan sonra Osmanl Mebussan Meclisi Reisi Halil Bey aniden bir teklifte bulundu. (Mtercimler, 2001, s.109) Almanlar bu gemileri bize satamazlar m? O taktirde gemilerin bu geliimi kontrat icab olarak gsterebiliriz. (Hacipolu, 2000, s.123) Bu parlak fikir herkesin houna gitmiti. (nl, 2005, s.80) Bu sadece durumu kurtarmakla kalmyor,ayn zamanda Sultan Osman ve Readiyenin de intikam alnyordu. Wangenheim Alman makamlar ile yapt grme neticesinde, Amiral Souchonun Osmanl askeri hizmetine kabul edilmesi artyla gemilerin Osmanl Devletine satlm olduunun aklanabileceinin bildirdi. (Hacipolu, 2000, s.70) Bunun zerine Osmanl ynetimi tek tarafl bir bildiri yaynlayarak, iki Alman zrhlsnn seksen milyon marka satn alndn gazetelere ve diplomatik kanallardan tm dnyaya duyurdu. (Cumhuriyet, 2 Temmuz 1927,s.8) Anlalaca zere iinin gerekle hibir alakas yoktur. Alman mparatoru bu gemileri ancak parlamentonun onay ile satn alnabileceinden kesin sat ilemi sava sonunda parlamentodan alnacak karara gre yaplacakt. (Cemal, 1959, s.136)

124

ki geminin satn alnma karar zerine, 12 Austos 1914 tarihinde Bakomutan Vekili Enver Paa anakkale Boaz Mstahkem Mevki

Komutanlna u emri veriyordu; Boaza giren zrhllar Hkmet-i Seniyye (Yeni Hkmet) tarafndan Almanya Hkmetinde satn alnan ve Yavuz Sultan Selim ve Midilli tesmiye edilen(ad verilen) zrhllar olduunu methaldeki (anakkale Boaznn giriindeki) ngiliz zrhlsna cevaben bildiriniz ve torpil gemisini hazr bulundurarak methalde birden fazla zrhl grld ve tehlike his solunduu halde torpil hattnda ak bulundurulan mermeri (geidi) dahi sedd ediniz (kapaynz). . (Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, s:8)

14 Austos 1914de gemiler Dolmabahe nne demirledi. 16 Austos 1914de yaplan trenle Goeben zrhlsna Yavuz Sultan Selim, Breslau kruvazrne de Midilli ad verilerek Osmanl Sanca toka edildi. Amiral Souchon da dahil gemilerdeki tm Alman personelin balarn da krmz fes giydirildi. (Yavuz, 2000, s.234) Padiah halkn sevin lklar iinde gemileri gezdi. Adeta gkten inmi gibi bu iki Alman gemisinin ngilizler tarafndan el konulan Sultan Osman ve Readiyenin yerine gelmesi Trk Halkn ok sevindirmi (nl, 2005, s.80) ve Almanlara kar sempati duymasna yol amt. (Yavuz, 2000, s.124)

I. Dnya Savanda Alman Islah Heyeti ile gelen kurmay subaylar arasndaki generallerden olan Korgeneral Baron Krass Von Kressentin, hatratnda yle diyor; Trk efkar- umumiyesinin lehimize dnmemizde Goeben ve Breslau isimli iki harp gemimizin Akdenizde pek etin bir takipten sonra stanbula varlarnn byk rol olmutur. . Trk Hkmeti ile anlama yaplarak, her iki geminin de daha harbin balangcndan evvel Trkiyeye satld ilan edildi. Bu duruma kimse ses kartamad ama, gemiler Yavuz Sultan Selim ve Midilli adlar haricinde Alman Amiralleri ve Alman subaylar iinde olduu halde gnderlerine Trk Sanca ekip, Trk Donanmasna katlm sayld. (nde, 1967, s.47)

Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr, Rusyann sava planlarn alt st etmiti. Rusya genel bir savata grevlendirilecek bir ordu ile boazlar dier devletlerden nce ele geirmek zere Mart 1914te bir karma plan hazrlamt. Yavuz zrhls ve Midilli kruvazrnn Trk Donanmasna katlmasyla gvenilir bir karma yaplamayaca gerekesiyle bu plandan vazgeildi. Tm bu pazarlk ve planlar 125

yaplrken, Alman Islah Heyetinin bandaki Liman Von Sanders Austos ve Eyll aylarnda Kayzersden Osmanllarn tarafsz kalacann anlald, bu bakmdan Osmanl Devletinde grevlendirilen Alman subaylarnn geri arlmalarn talep etti. Ancak her iki talebe de Kayzersden cevap olarak bu subaylarn Trkiyede kalmalar ve bu grevlerinin bir sava hizmeti saylacan bildirdi. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, 1970 , s:71)

Osmanl Donanmasn slah etmekle grevli ngiliz Bahriye Heyeti Bakan Amiral Limpus ve ngiliz subaylarnn 16 Eyll 1914te lkeyi terk etmesiyle ngiliz Heyetinin Osmanl Donanmasna danman ve hatta bir bakma gizli komutanlk grevi sona eriyordu. (Yavuz, 2000, s.231-234)

2.5. Donanmann Amiral Souchon Emrine Girmesi

Amiral Souchon daha anakkaleden girdii andan itibaren ilere karmaya balam, o srada anakkale Boazndan kmak zere beklemekte olan bir Fransz ticaret gemisinin telsizine el koymutu. anakkaledeki Rus, ngiliz ve Fransz konsolosluklarnn protestolarna neden olan bu hareket karsnda Bakomutanlk, telsizin geri verilmesini ve bundan sonra Boazda duracak yabanc ticaret gemilerinin hareketlerine kadar telsizlerinin geici olarak almaz bir duruma getirilmesini bildirmiti. (Mtercimler, 2001, s.117)

18 Austosta yapt bir denetleme sonunda donanmann ynetimini zerine alan Souchon, gelecee ait dncelerini gerekletirmek zere sk bir eitime balam, gemilerde fazla bulduu personeli karm, sava gcnn yetersizliini ne srerek her gemiye bir Alman subay vermi ve filotilla komodorluunu da bir Alman subay tayin etmiti. Bu tayinler hakknda Bahriye Nezaretinin fikri sorulunca kendisine bu gibi ilerde Nezaretten izin almas gerektiini bildirmiti. Alman subaylarnn grevi eitim amiri olarak grev yapmak ve gemi komutannn bulunmad zamanlarda onun yerine vekalet etmekti. Bu suretle ilk gnden itibaren donanmay savaa hazrlamaya balayan Amiral Souchon i 9 Eyll 1914te Donanma Birinci Komutanlna ve o ana kadar bu grevi yapm olan Yarbay Arif de Donanma kinci Komutanlna atand. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s: 52) 126

Souchon ve Yavuz zrhlsnn Donanma kuruluundaki yeri net olarak Padiah iradesi ile belirtilmiti. Padiah iradesinin 1. maddesinde ;Osmanl Donanmasnn Padiah buyruu eklinde Yce Nezarete Amiral Souchonun komutas altna konulmas btn haberlemenin amiral ile yaplmas, subaylarn seim ve atamalarnn, ceza ve dllendirmelerinin hibir zaman bizim kanunlarmza tabi olmayan ve herhangi bir hatasndan dolay tarafmzdan sorumlu tutulmayacak olan ad geen amirale terk olunmas yznden Bahriyenin her trl disiplininin az veya ok etkilenmi olmasbelirtiliyordu. (Demirel, 2000, s.52)

Yavuz zrhls eskiden olduu gibi Osmanl Donanmasn birinci kumandan unvann devam ettirecek olan Alman Akdeniz Deniz kuvvetleri Kumandannn emrine verilecek ve askeri harekat asndan dorudan doruya ad geen aracl ile Osmanl Bakumandanl Vekaletinin emrine tabi olacaktr. Satn alnd ilan edilen, dier taraftan da Almanyaya balln koruyan Yavuz Zrhls ve Midilli kruvazr, savan sonuna kadar staj grmek zere atanan kk bir Trk personel grubu hari tamamen Alman personeli tarafndan sevk ve idare edilmiti. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.29) Alman deniz sava tarihi, iki geminin sava sresince Osmanl Donanmas ile ibirlii yaptn kaydetmek suretiyle bu geei aklamaktadr. (Besbelli, 1972, s.17)

Amiral Souchon Donanma Komutan olduktan sonra daha nce ngiliz Bahriye Islah Hareketi tarafndan idare edilen gemilere el atmt. Gemilerin kazanlar, kaportalar ve toplar pasl, bakmsz kullanlmaz halde ve genel olarak ok pisti. Amiral Souchon, ngiliz Bahriye Heyeti tarafndan bu gemiler kasten bakm yaptrlmadn ve donanmaya eitim icra ettirilmedii inancn ifade etmekten geri kalmyordu. Personel denize kar dayanksz, top at ve ldak muharebe eitimleri ise hi yaplmam gibiydi. Yara savunma ve torpido at grevleri bilinmemekteydi. Pratik seyir bile yaplmyordu. Teknik konulara da Trk personelin ilgi ve hevesi yoktu. Her rtbedeki makinist ve mhendisler mevcut ihtiyalar asndan grev yeri ve tecrbe olarak yeterli deillerdi. Dier nemli eksiklikler ise kmr ve mhimmat idi. Su st vastalar, mayn ve torpido bataryalar, projektr, top, cephane, uzaklk lme cihaz, gzetleme istasyonlar ve komuta kontrol cihazlar ile telsiz telefon ihtiyac ok fazla idi. (Yavuz, 2000, s.234-235) 127

Donanma gemilerinde tasfiye ilemlerine balayan Souchon Yavuz, Midilli, Hamidiye, Mecidiye, Berk-i Satvet, Yadigar- Millet ve Taoz snfndan drder muhrip ile faal bir filo kurdu. Bunun dnda kalan Mesudiye gemisi eksiklii ve ar toplarnn onarm iin ngilterede kalmas nedeniyle, yzer bir batarya olarak kullanlmak zere anakkaleye gnderildi. (Mtercimler, 2001, s.118)

Boazlarn savunma sistemini destekleme iini bizzat stlenen Souchon sava hazrlklar kapsamnda, Enver Paa ve Alman Bykelisi de Dahil hi kimseye danmadan Boazlarn tahkimatnda kullanlmak zere balarnda Almanyadan Amiral Von Usedom ile Amiral Mertenin bulunduu 2 amiral, 15 subay, 281astsubay ve erden oluan bir mfreze ile 200 mayn getirilmesini salad. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.54) Almanyadan getirilen bu birlik ksa bir sre iinde Amiral Von Usedom komutasnda kurulan ve personel says 700e ulaan ve zel bir birlik halinde her iki boazn savunma sistemlerini desteklemekteydi. (Yavuz, 2000, s.236) Ayrca 1914 Austos balarnda merkeze arlan Akdeniz, Karadeniz, Kzldeniz ve Egede komodorluklar emrinde bulunan hafifi sava gemilerinin de Eylln ikinci yarsnda Anadoluya intikalleri tamamland.

Kmr, ya, akaryakt ,su ve dier tm ikmal malzemelerinin ihtiya duyulan birliklere ulatrlmasndan sorumlu olmak zere Trk sularnda bulunan tm Trk ticaret gemileri ve msadere edilmi yabanc lke gemilerinin baland bir daire kuruldu. Harbiye Nezareti Deniz Ulatrma Dairesi adn alan bu kurumun bana da Yzba rtbesindeki R. Alfred Hoefer isminde bir Alman deniz subay verilmiti.

anakkale ve stanbul Boazlarndaki savunma tesislerine Alman subaylar yerletirilmi ve bu yerlerde muharebe ve telsiz grevlerinin vardiya esaslar da organize edilmiti. Okmeydannda bulunan byk muharebe merkezinin Almanlara devredilmesiyle Amiral Souchon, Berlin ve Alman st rtbeli subaylar tarafndan komuta edilmekte olan Boazlarn savunma sistemleri ile dorudan muharebe imkanna da kavumu oluyordu. (Yavuz, 2000, s.245)

Amiral Souchonun Donanma Komutan olduu 1914 ylnda Osmanlnn tek sava tersanesi Halite ; Azapkapdan Kasmpaa ve Haskye kadar uzanan 128

fabrikalar, kuru ve bir kk yzer havuzdan kuruluydu. Alman Gemi ina mhendisleri bu tersanelerde kontrol ele geirip seyre uygun gemileri harekat yapabilir hale getirmek iin alyordu. Mevcut havuzlar Yavuz ve Midilli haricindeki btn sava gemilerini havuzlayabilecek durumdayd. (Bykturul, 1984, s.346)

2.6. Donanmann Sava Hazrl

Donanmay slah etmek ve eitmek amacyla getirilen ngiliz Heyetinin (Yavuz, 2000, s.231) eytanca bir yntemle gemileri ie yaramaz hale getirdii tespit edilmiti. Gemilerdeki tek bir top bile kullanlamaz haldeydi. Toplar ve torpidolar pasl, paralar krk ve almaz durumdayd. Paslanan kamalarn Trkler tarafndan yalanmas da yasaklanmt. Torpidobotlarn akbeti de farkl deildi. Bir ok torpidobotta torpidolarn harp balklar eksikti. Bununla beraber torpidolarn alma mekanizmas da ngilizler tarafndan kurnazca ve fark edilmeyecek ekilde deitirilmiti. Yaplan tecrbelerde grld ki, torpidolar tm ayarlar doru olarak yapld halde atldktan sonra bir yay izerek torpido atan gemiye doru yneliyordu. ngilizlerin Donanmasn ne kadar iyi savaa hazrlad ortadayd. (Haciolu, 2000, s.72-73)

Tatbikatlarn yaplmas hususunda baz Trk Subaylar sk sk srar ettikleri halde, ngilizler bunu durmadan ertelemilerdi. Her ey rahat etmek iin dzenlenmiti. Torpidobotlarn stnde ezlonglar bulunuyordu. Personelin

deyimiyle buralar ay bahesi olmutu. (Ludwig, 1968, s.63) Yavuz zrhls ve Midilli kruvazrnn Donanmaya katlmasndan sonra yeniden dzenlenen Osmanl Donanmas Amiral Souchon emrinde Austos 1914 ortasnda Ekim bana kadar Marmarada top, torpido ve at eilimleri ile gemiler ait makine, cihaz ve ehizenin bakmlarn yapt.

Yavuz ve Midillide bulunan Trklerde Alman niformas giyiyordu. Onlar Almanlardan ayran terk fark yakalarndaki beyaz yerine krmz izgileri idi. ki buuk ay sren bu eitim dneminde iki lke personeli birbirine kaynam, Osmanl denizcilerinin eitim seviyesi bir hayli ykselmiti. 129

Amiral Souchona gre Donanma Padiaha resmi geit treninin yapld 17 Eyllden itibaren savaa hazrd. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.57) Resmi geit treni btn stanbul halknn gzleri nnde yaplmt. Padiahn bulunduu yatn evresinde bulunan yzlerce sandaldaki, binlerce insan gemilerin geileri esnasnda Sultann bulunduu yattaki bando eliinde alk tuttu. Gemilerin Eyll ay sonunda eitim ve ticaret gemilerine refakat maksadyla Karadenize klarnda adeta btn ehir sevinten haykrd ve bayrak sallad. Ne de olsa otuz yldan beri Osmanl sava gemisi grmeyen Karadenize bir Osmanl sava filosu kma cesaretini gsteriyordu.

Yavuz ve Midilliye gre Durresten bu yana ilk Alman postas Eyll ay sonunda gelmiti. Her iki gemide de byk bir sevin vard. Personel bu mektuplar ile seferberliin nasl ilan edildiini, erlerin cepheye nasl gnderildiklerini renmi, bir ou da kardelerinin lm haberini almtr. Hereye ramen personel ok mutluydu ve bir an nce bir ekilde savaa balayabilmek iin sabrszlanyordu. (Hner, 1976, s.68)

Amiral Souchon kapitlasyonlarn kaldrlmasnn yrrle girdii 1Ekimde Bakomutanlk Vekaletine gnderdii bir yazyla donanma personeli deniz tuttuu, bu sebeple de denizli havalarda eitime iddetle gereksinme grdn belirttikten sonra filo halinde Karadenize kmak gerektiini ve istenilen harp gcnn ancak bu suretle elde edilebileceini bildirdi. Boaz Komutanlna bilgi verilmesi artyla bu teklifin uygun olduu cevab veriliyordu. Ancak 10 Ekimde bu cevap Bakomutanlk Vekaleti tarafndan bozularak gemilerin Karadenize teker teker kabileceini belirtiyor ve 6 Ekim tarihli emir iptal ediliyordu. Tm bu emirlere ramen Sounchon 12 Ekimde de filo halinde Karadenize kmaya devam etmi ve telsizle verilen geri dn emrine karlk olarak, drt torpidobot ile Barbaros ve Turgut muharebe gemilerini boaza geri gndermi, dier on bir para geminin Karadenizde kalmasn salamtr. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.56)

Btn gn iinde Rus limanlarna bir baskn yaparak Trkiyeyi fiilen harbe sokmak ve kar taraf da bir oldu bitti karsnda brakmak kararn veren ve bu konuda Bakomutan Vekiliyle uyutuu anlalan Amiral Sounchon, ileride 130

karlalmas olas bir sav cevaplandrmak zere Bakomutanlk Vekaletinden bir de yazl gizli emir ald. 22 Ekim tarihli bu emirde; Karadenizde egemenliin kurulmas ve Rus Filosunun nerede bulunursa bulunsun harp ilan edilmeksizin hcum edilerek yok edilmesi emrediliyordu. (Bayur, 1953, s.233) 24 Ekim tarihinde gemi komutanlarna kiiye zel olarak Bahriye Nazr Ahmet Cemal imzasyla verilen emir ,Bakomutanlk Vekaletinin emrini tamamlyordu. Bu emir ile Donanmann eitim iin Karadenizde bulunduu srada Amiral Sounchon tarafndan verilecek emirlere hibir deiiklik yapmadan uyulmas ve bu hususta kesinlikle duraksama gsterilmeyerek emirlerin gereinin her eit durum koullar ierisinde yaplmas emredilmekteydi. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.57)

Enver Paa, genel durumun hkmet yelerinin ve Bakomutanlk Karargah kurmay kurulunun etkisi altnda, Ekim ay balarnda savaa girmek iin ilkbahar beklemeye raz grnm, birliklerin k ordugahlarna yerlemeleri iin emir vermitir. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, 1970, s.74-75)

Rus gizli tekilatnn stanbuldaki grevlilerince Pavlov kod ad ile elde edilen 5 Ekim tarihli Avusturya telgrafnda Osmanlnn savaa itirak ettirilmesi ile ilgili olarak yle denilmekteydi; Bu gn Sadrazama dedim ki, Viyana ile Berlin u dncededir:Trkiye iin savaa katlmak zaman gelmitir ve artk donanmann Karadenize kmas gze alnmaldr. Bu ana kadar Rusya ile bozumay gerektirebilecek bir teebbste bulunmaktan saknan Sadrazam benim kanlarm iyi bir biimde dinledi ve bende, Trkiyeyi derhal harekete gemek lzumunu inandrabileceimiz duygusu uyand. (Bayur, 1953, s.213)

19 Ekimde Ruslar, 12 Ekim tarihli Pavlov imzal bir Avusturya telgrafn daha ele geirip Petersburga bildirdiler. Telgrafa gre; Sadrazam Rus Donanmasnn Karadenizde grnmesi zerine Bulgaristan ve Romanyada hasl olan etkiyi silmenin lzumlu olduuna inand ve Trk Donanmasnn Karadenize ktn ekledi. Rus donanmasna saldrmak iine gelince tereddt ediyorsa da yaknda raz olaca besbellidir. Envere gelince o derhal harekete taraftardr(Bayur, 1953, s.213) Bu iki telgraf donanma ile Rusyaya taarruz konusunda Ever Paann kesin kararl olduunu, Sadrazamn ise yumuadn gsteriyordu. (Tunaboylu, 2006, s.32-40) 131

Enver Paann gizli olarak hazrlatm olduu plandan alnan ve aadaki esaslar kapsayan bir rapor 21 Ekimde General Moltkeye, Bonzart Paann imzas ile gnderildi. 1. Filo, sava ilan edilmeden Karadenizdeki Rus filosunu batrarak, deniz stnln kazanacaktr. Hareket zaman Amiral Souchona braklmtr. 2. Sava ilanndan sonra,Padiah hazretleri mttefiklerin dmanlarna kar mukaddes sava ilan edecektir. 3. Kafkas hududunda Osmanl ordusu o taraftaki Rus kuvvetlerini

oyalayacaktr. 4. 8nci ve icabnda 12nci Kolordu Msr zerine hareket edecektir. Bu

hareketlerin alt haftadan evvel yaplmas kabil deildir. 5. Bulgarlar bizimle beraber olursa, Osmanl ordusu Srbistana taarruz iin Bulgaristana yardm edecektir. cabna gre Yunanistan ve Romanya aleyhine yryecektir. 6. Denizden Odessa tarafna 3-4 kolordunun karma hazrl yaplmtr. Fakat bunun yaplmasna deniz stnlnn temin olunmasna Romanya ile Bulgaristann dostane tarafszlna baldr. Yaplma zaman da Alman ve Avusturya ordularnn Rusya iindeki taarruz hareketlerinin ilerlemesine gre seilecektir. 7. Bulgaristann bizim tarafmza kazanlmas burada temin

olunamadndan, oraca bu iin kuvvetli temin edilmesi lazmdr. Ama salanncaya kadar, Osmanl Ordusu Trakyada ve Marmara havzasnda

bekleyecektir. Bulgaristann dmanl halinde ona taarruz olunacaktr. Osmanl ordusunun kurulular, mevcutlar buradaki Alman Atae militerleri vastasyla gnderildi. Bu kararlarmzn sizin arzunuza uyup uymadnn bildirilmesini rica ederim. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, 1970, s.75)

2.7.1. Dnya Harbinde Yavuz Zrhls ve Midilli

ki Alman sava gemisinin Osmanl Donanmasna katlmas sonucunda Donanma birdenbire glenmi ve Karadenizde Ruslarla boy lebilecek hale gelmiti. (Kurat, 1970, s.243) I. Dnya Sava sresince donanmann birinci vazifesini, stanbul Boaz ve Zonguldak kmr hatt ile Romen ve Bulgar 132

limanlarndan gelen hattn savunulmas olarak deerlendiren (Bykturul, 1983, s.401) Amiral Souchonun stratejisi tam anlamyla taarruzu bir anlam tamyordu. Uygulanan strateji Karadeniz ve Marmara Denizi ile Boazlar blgesinde harekat yapmak (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.70) ve donanmann varlnn muhafazas esas tutularak stratejik savunma erevesinde taarruzu harekat yapmakt. Buradan da anlalaca gibi Amiralin Rus donanmasn zorlayarak Karadenizde egemenlii almak gibi bir amac yoktu. nk yaplacak bir muharebede Yavuz zrhlsnn hasar ve kayb Karadenizdeki stratejik durumu deiebilirdi. Osmanl Donanmas iin Yavuz savan bandan sonuna kadar var olmal ve sava gcn de muhafaza etmeli idi. (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.279) Bu nedenle Yavuz zrhls daima denize karak Rus Donanmasna gz da verecek ekilde taarruz harekatlar yapmal, ancak ne kesin sonulu muharebe yapma riskine, ne de dman maynlarna arpma riskine atlmas ngrlmt. (Bykturul, 1984, s.292) Osmanl Donanmasnda Yavuz gibi sratli ve silah stnl olan bir gemi bulunduu srece stanbul Boaz kylarna gvenli bir karma harekatnn yaplamayaca Ruslar tarafndan da kabul edilmiti. (Bykturul, 1984, s.78) Yavuz savan sonucunu etkileyecek herhangi bir harekat yapmamsa da varlyla Boazn bekisi olmutur. Bilindii gibi anakkaleyi geilmez yapmak iin 60 bine yakn ehit verilmitir. Yavuz Ruslarn Karadeniz Boazna karma yapmalarna kar caydrc bir engel olarak, stanbul Boaznn savunulmas iin de binlerce ehit verilmesinin nne gemitir denilebilir. (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.96)

Karadenizde savaan taraflar arasndaki kuvvet mukayesesinde ;Trk Donanmasnn en gl sava gemisi olan Yavuz srat bakmndan tm Rus gemilerinden stn, silah imkan-kabiliyetleri bakmndan da bu gemilerden teker teker stnd. Bu sebeple de Ruslar Yavuzun karsna daima 3-4 muharebe gemisi ile kmlar ve onun 10 adet 280 mm. lik topuna kar, 12-16 adet 305 mm. lik toplaryla ate stnl salamlardr. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.70) Savan banda Rus muhripleri i say ve tonaj bakmndan nemsiz idi. (Bargut, 2000, s.62) Haziran 1915ten beri Rus filosuna mparatorie Maria adl modern muharebe gemisinin (12 adet 305 mm. lik top) katlmas ve bunu ayn snftan II. Katerinann takip etmesiyle Ruslar Karadenizde deniz stnln bariz ekilde salam, Yavuzun Karadenizdeki nakliyat devaml olarak korunmasna engel 133

olmutur. Kruvazrlerden Midilli, kar tarafn bu snftan gemilerine nazaran daha modern ve srate stn olmasna ramen silah-imkan-kabiliyetleri bakmndan zayft. Bu zafiyet 1916 ylnda 12 adet 105 mm. lik topun, 8 adet 150 mm. lik topla deitirilmesi ile giderilmitir. Hamidiye ve Mecidiye kruvazrleri ise srat bakmndan Rus kruvazrlerle ayn seviyede, silah imkan-kabiliyetleri bakmndan ise baz Rus muhriplerinden bile zayf durumda idiler. Rus muhrip ve torpidolarna nazaran zayf bulunuyorlard. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.71)

Trabzona yaplacak nakliyat himaye etmek Amiralin uygun grd bir hal tarz deildi. nk Karadenizdeki btn Omsal limanlarn savunmasz birer ak liman olarak deerlendiriyor, deniz yolunu da dmann etkisinde olarak gryordu. Ona gre genel karargah Karadenizde nakliyat yaptrmaktan vazgemeli idi. Fakat Enver Paann nakliyatn yaplmas konusunda srar etmesi onu nakliyat koruyacak ekilde bir harekat tertiplemeye zorlamt. Plan gereince; kruvazrler ticaret gemilerini yakndan himaye ederken Yavuz ve refakatindeki gemiler de Sivastopol yada baka dman limanlarna kar taarruz harekat yapacak, konvoya da uzak himaye grevi icra edecekti. Ayn ekilde kruvazrlerde nakliye gemilerinin limanlarda askeri birlik ve yk tahliyeleri esnasnda, dman limanlarn bombardman ederek Ruslarn dikkatini tahliye limanlarndan uzaklatracaklard. (Bykturul, 1984, s.401-402)

2.7.2. 1915e Kadar Olan Faaliyetler

Giresun ve Ordudan bindirilecek alayn Trabzona transferi maksadyla grevlendirilen gemilerin yakn desteini salamak zere Midilli ve Hamidiye, uzak desteini salamak zere de Yavuz grevlendirildi. (Bykturul, 1984, s.78) Bu maksatla 6 Kasm gecesi Berk-i Satvet ile birlikte Karadenize kan Yavuz, Krm gneyindeki Yaltaya doru seyrederken Zonguldak Limannn bombardman edildii haberini ald. (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.140) Blgeye intikal eden Yavuz, Rus Donanmas ile temas salayamadndan ve dmann 7 Kasm sabah Boaza yapaca bir bombardman veya maynlama harekatna kar Boaz blgesinde bulunmann daha uygun olacandan hareketle 7 Kasmda Boaza geri dnd. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.74) Trabzona emniyetle alay intikal 134

ettiren Midilli kruvazr ise 9 Kasm gn Poti Limanna ve yakt tesislerini bombardman mteakip Trabzon limannn emniyetini salayan Hamidiye kruvazr ile birlikte Boaza geri dnd. (Bargut, 2000, s.64)

Poti bombardmanna karlk vermek isteyen Amiral Eberhardn be zrhl, iki kruvazr ve on iki torpidobottan oluan filo ile 17 Kasmda Trabzonu bombardman etmesi zerine (TCG YAVUZun Donanmadan ayrlma Treni, s.12) Sivastopole varmadan nce Rus filosunun nn kesmek maksadyla Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr ayn tarihte Karadenize kt. (Mtercimler, 2001, s.141) Sakin geen bir geceden sonra Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr Balaklava yaknlarnda Rus filosu ile karlat. Sisli bir havada 5 Rus gemisinin zerinde ate birletirdii Yavuza isabet eden 305 mm. lik bir mermi iskele nc topu 15lik topun 150 mm. lik zrhn delerek ierde patlam,top 12 kiilik personeli ile birlikte sava d kalmt. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.80) Bu olay zerine Yavuz zrhls mesafeyi aarak arpma blgesinden uzaklat. Yavuzun ar toplaryla 19 mermi atabildii muharebede Ruslarn kayplar daha fazlayd. Amiral gemisi Evstafiye kaydedilen isabetlerle 33 l ve 35 yaral verdirilerek Evstafinin uzunca bir sre gayri faal hale gelmesi salanmt. (Ersel, 2000, s.30) Souchon tarafndan Hamidiye kruvazrne verilen Batumun bombalanmas grevinin baar ile icra edildii de Boaza intikalde iken Amirale bildirildi. (Bargut, 2000, s.63)

5 Aralkta Midilli kruvazr refakatinde Rizeyi iki tabur ve piyade tehizat gtrlen drt nakliye gemisine yakn destek salamak zere Midilli, uzak destek salamak zere Yavuz zrhls ile Peyki evket ve Berk-i Satvet kruvazrleri grevlendirildi. Bu grevde, Enver Paa da nc Ordunun Komutasn almak zere Yavuzda bulunuyordu. Destek grevi sonrasnda Yavuz zrhls ve Peyki evket muhribi 10 Aralkta Batumu bombardman ettiler. (Langensiepen, 2006, s.46) Yavuzun 15. 000 metreden att 15 adet 280 mm. lik mermiye Rus bataryalar sonusuz bir karlk verdiler. Her iki gemi daha ok bir gsteri niteliinde olan bu hareketten sonra 12 Aralkta Boaza dndler. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.81)

21 Aralkta Trabzona asker transfer eden gemiye destek grevi yapan Yavuz zrhls konvoyun intikalini mteakip 24-25 Aralkta Batumu bombardman 135

eden Hamidiye kruvazrnn stanbula geri intikalinde himaye grevi yapmtr. Bu grev sresince Padiah yaveri Mir Baron von der Goltz Paa da gemide bulunuyordu. (Mtercimler, 2001, s.142) 26 Aralkta Boaza giderken d amandralarn bir mil anda sancak ba omuzluk ve iskele vasattan iki mayn isabeti alan Yavuz zrhlsnda toplam 60 metrekarelik bir yara meydana geldi.

2000 ton kadar suyun girmesine ve su ekiminin bir metre artmasna ramen zrhlnn yzme kabiliyetinde bir deiiklik olmam (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.82), ancak su ekiminin artmas nedeniyle ar toplar kullanmas ve yksek sratle seyretmesi imkansz hale gelmitir. stanbulda Yavuz zrhlsn alacak byklkte bir havuz olmadndan onarm iin ihtiya duyulan malzeme ve personeli Almanyadan getirilmitir. Alternatif planlar deerlendirildikten sonra, Bahriye na Maviri Werdenburgun zarar grm yerlerin metalden yara kasalaryla kurutma teklifi kabul edilmi ve bu iin ynetimi Werdenburga verilmitir. Malzeme Trkiyede aranp bir araya toplanm, eitimli, alannda uzman iiler Almanyadan getirilmitir. Su altnda almay salayacak ekilde sandk yaplm ve Wilhelmshaven ve Kieldeki imparatorluk tersanelerinden gelen personelin stinye tersanesinde drt ay boyunca gece gndz almas ile Yavuzun tamirat 1 Mays 1915 ylnda tamamlanmtr.

2.7.3. Yavuz ve Midillinin Katld 1915 Yl Deniz Harekat

1914 yl olduu gibi bu yl da Karadenizdeki deniz ulatrmasnda Ruslar;Rus-Alman ve Avusturya cephesinde kuvvetlerini ,Osmanllar;Kafkas kuvvetlerini destekliyordu. Ayrca Osmanllar Zonguldaktan kmr, Kstenceden de sava malzemesi transferi salyordu. (Bykturul, 1974, s.415) Yavuzun mayn yaras olmas nedeniyle Osmanl Devletinin Karadenizdeki deniz ulatrmasnn emniyetinin salamak, 1914 ylna oranla bu yl daha riskli bir hal almt. Ald matn yaralaryla ar hasara urad hakkndaki sylentilerin

yerinde olmadn da gstermek amacyla Yavuz, 13 Ocak 1915te Dou Karadenizde harekatta bulunacak gemilerin stanbul ile gvenli bir telsiz irtibatn salamak zere Sinopta kurulacak yardmc telsiz istasyonuna ait malzemeleri transfer edecek Mecidiye refakatindeki iki gemiye destek salamak zere 136

Karadenize kt. Yavuz zrhls Ruslarla temas salamadan 16 Ocak 1915te stanbula dnd. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.124)

Bu srada Donanma Komutan, Kafkas Cephesinden dnmekte olan Bakomutan Vekilinin 17 Ocak tarihli bir telgrafn ald. Mesajda, Sarkam yenilgisi zerine sratle gnderilmesi gereken bir kuvvetin deniz yolu ile tanmas iin donanmann yardm istenmekteydi. Donanma Komutan Souchon, birka tat gemisinden oluacak byle bir kafilenin dman taarruzuna urama olaslnn kuvvetli olduunu, bu bakmdan Yavuzun elden kmas halinde, geri kalan gemilerle bu grevin srdrlmesinin ve sonulandrlmasnn olanakszl bir tarafa, tek sava birlii olan Yavuzdan yoksun kalmak gibi dlecek kt durumu anlatarak bu istei yerine getiremeyeceini bildirdi. Bu cevap karsnda Bakomutanlk Vekalet, deniz yolu ile nakliyattan vazgemitir.

27 Ocakta iki Rus kruvazr karsnda zor durumda kalan Hamidiye kruvazrne yardm amacyla Yavuz zrhls bu ay iinde ikinci kez denize kt. (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi, 3,3/85) Ruslar Yavuz zrhls ile Hamidiye kruvazr arasndaki telsiz muharebesinden veya gece bir torpido hcumundan kukulanarak Hamidiyeyi takipten vazgetiler. Yavuz ve Hamidiye ile Karadenizde hareket yapan Midilli 28 Ocakta Boaza girdiler. (Mtercimler, 2001, s.142) Bu harekatta Yavuzun iskele tarafndaki 64 metrekarelik yars kapatlm ve gemi dier yarsna ramen, 20 mil hzla seyir yapabilmitir.

Yavuz, ikinci yarasnn onarmna balamadan nce, bir kez daha kendini gstermek iin 7 ubat saat 13. 00te denize kt. Bu srada Midilli. Krmn dou kylar yaknlarnda Yadigar ve Numune muhripleri de Odesa-Tuna az blgesinde ticaret harbi yapmakla grevli bulunuyordu. Yavuz ve dierleri, 8 ve 9 ubatta Boaza giri yaptlar.

Mart aynda Odessada yirmiye yakn tat gemisinin bulunduu ve askeri nakliyat iin hazrlk yapld Rusyada bulunan ajanlar vastasyla renilmiti. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.136) skele mayn yaras 28 Mart tarihinde kapatlan ve 20 mil srat ile seyir yapabilecek duruma gelen(Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi , 3,3/85) Yavuzun yaral olmasna ramen 137

harekatta bulunabileceini ve donanmann anakkale cephesine bal olmadn gstermek amacyla Odessa Limanna kar bir taarruz harekat yaplmas kararlatrld. Bu grev Hamidiye ve Mecidiye kruvazr ile drt muhribe verildi. Yavuz ve Midilli bu kuvveti desteklemek zere Sivastopol nlerinde bulunacaklard. (Mtercimler, 2001, s.143) Harekat, gemilerin 1 Nisan gn stanbuldan hareketi ile balad. Mecidiye 3 Nisan sabah 06. 40ta Odessa fenerinin 15 mil anda bir mayna arpmas sonucunda gemi nce s suya oturtuldu, kurtarlamayaca anlalnca da tahrip edildi. (Onan, 1965, s.17) Bu olay zerine harekat, Amiral Souchon tarafndan iptal edilerek tm gemiler Boaza geri intikale geti.

Mecidiye'nin ehit olan 26 personeli dndaki personelinin tamamn alm olan Hamidiye, muhriplerin peinde, 17 mil hzla Ylan adasna doru seyre balad. Saat 12. 10'da Donanma Komutanl'ndan alnan bir mesajla, Rus ana kuvvetlerinin grld bildiriliyordu. Hamidiye, Rus gemilerince nlerinin

kesileceini dnerek daha dk sratli Samsun ve Taozun desteine Muavenet ve Yadigar1 \ vererek bunlar, ky seyri yaparak boaz rotasnda intikale devam ettirdi. Kendisi de 20 mil hzla Boaz'a yneldi. Filotilla ise, bir sre ky seyri yaptktan sonra, vaktinde Boaz aznda bulunmak zere en ksa rotalardan seyrini srdrd ve 4 Nisan sabahnn erken saatlerinde Boazn nnde buluan yedi gemi Boazdan ieri girdiler.

Yavuz, Midilli ile birlikte 3 Nisan'da Boaz'a geri intikalde iken 08. 15'de eker ykl 944 gros tonluk Vostochnaia ve 1500 gros tonluk Swesta isimli ilepleri batrd. (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi , 3,3/85) Saat 11. 10'da Ruslara ait bir kruvazr ve 8 muhriple karlaan Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr her iki tarafn birbirine herhangi bir stnlk salayamad ksa bir atmaya girdi. Ruslarn attklar torpido boa gitmi, Midilli'nin yapt etkili ate sonucunda, muhriplerden birine mermi isabet ettirilmitir. Havann kararmas nedeniyle her iki tarafta atmadan ekildi. Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr 4 Nisan sabah Boaz'a girdi. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.125)

Yavuz'un 7 Nisan'da balanan ikinci mayn yarasnn onarm 1 Mays'ta tamamland. (Onan, 1965, s.16) Yaralar zel olarak yaplan sandklar vastasyla 138

imkanlar nispetinde kapatlan(Yzer Havuz Kuru Havuz, 1971, s.6) Yavuz, 2 Mays'ta Boaz nnde tespit edilen Rus filosuna bir karlk olarak dman deniz ticaretini sekteye uratmak, kylarn tehdit etmek Osmanl Donanmas'nn anakkale blgesindeki savaa ramen Karadeniz'de kalacan anlatmak

maksadyla 6 Mays sabah Midilli ve Hamidiye kruvazrleri ile birlikte yeniden denize kt. 8 Mays'a kadar herhangi bir dman gemisine rastlanmadan Boaz'a geri intikal edildi. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.125)

9 Mays'ta Ereli'yi bombardman eden, vapuru batran ve sahile kuvvet karma giriiminde bulunan Rus Filosu'nu uzaklatrmak zere Donanma Komutan Amiral Souchon olmakszn Boazdan kan Yavuz, saat 14. 38'de su stnde tespit edilen dman denizaltsn dalmaya mecbur etti. (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi , 3,3/85) Ruslarn tekrar Ereli'ye olabilecek taarruzuna kar geceyi Ereli nlerinde travers yaparak geiren Yavuz, 06. 35'te muhrip ve mayn tarama gemilerinden oluan Rus ana kuvvetinin Boaz rotasnda ilerlediklerinin Numune muhribi tarafndan Rus

bildirilmesi zerine dmann bulunduu mevkie doru intikale geti.

Filosu ile 10 Mays sabah yaplan muharebe neticesinde Yavuz zrhls ba stnden ve su kesiminden tesirsiz iki isabet ald. iskele 15 cm. lik toplarndan biri ve torpido ar hasara urad. (TCG YAVUZun Donanmadan Ayrlma Treni , Ekim 1973, s: 13) Dman sancak gemisi Evstafi'ye isabet salanarak saat 08. 12'de yksek sratle mesafe ald ve bu esnada grlen iki torpido izinden sancak alabanda ile saknld. Yavuz zrhls 26 mil srat ile intikal ederek 13. 25'de Boaz'a girdi. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.128)

Yavuz'un ald bu isabetlerin meydana getirdii hasarlarn onarm yaplrken, anakkale Mstahkem Mevki Komutanl 1000 atm cephane ile iki adet 15 cmlik topun Boaz savunmasn takviye maksadyla kara ordusuna verilmesini talep etti. Karadeniz'de gr mesafesinin ak olmas nedeniyle

btn top muharebeleri 15 cm. liklerin menzili dnda gerekletiinden, Amiral Souchon bu talebi uygun olarak deerlendirdi. Toplarn anakkale'ye transferi ile birlikte Yavuz zrhlsnn toplar artk her iki Boazn savunmasna ayn anda katk salyordu.

139

Midilli kruvazrnn 18 Temmuzda mayn isabeti almas nedeniyle kmr nakliyatnn emniyeti nce Hamidiye kruvazrne verilmi, ancak bu geminin Rus filosu karsnda zayf kalmas zerine Karadeniz'deki destek grevleri yl sonuna kadar Yavuz zrhls tarafndan yaplmtr. Bu maksatla 1915

sonuna kadar 8 kez Karadeniz'e kmtr. (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi , 3,3/85)

Ruslarn Zonguldak'tan yaplan kmr nakliyatna srekli taarruzlar karsnda, aresiz kalan Souchon'a Hkmet kmr teminini de teslim iini de onun yetkisine vermitir. Ayrca kmr havzasnn kara birlikleri ve topu ile desteklenmesine karar verildi.

Daha 7 Kasm 1914'te, donanmada. bir kmr brosu kurulmu ve emrine 1. 000-2. 000 ton kmr tayabilen 22 vapur verilmitir. Donanma,

demiryollar, deniz seyr-i seferi, stanbul elektrik santral, askeri fabrikalar ve zel idarelere gerekli olan kmr miktar da saptanmtr. Kmr ykl ilk vapur 11 Kasm 1914'te stanbul'da boaltlmt. Ruslarn bu hayati nakliyata kar gittike artan tedirgin edici hareketleri zamanla etkisini gstermeye balaynca, gemi kayplar artmtr. Bunu nleyecek areler arasnda dekovil hattnn yaplmas ngrlmt, fakat arazi durumu buna olanak vermiyordu. Gece seyretmeleri ve gndz Ereli'de geirmeleri suretiyle yelkenli gemilerden yararlanmak istendiyse de, Ruslar bunlar da yakalayp yok etmeye baladlar. Haziran 1915 sonunda Ereli'de dokuz vapur, be byk yelkenli ve 20 kadar da kk tekne batk bulunuyordu. Bu durum karsnda, Tekirda kylarnda

bulunan ve Silivri yaknlarndaki Barbaros maden oca ile zmir'deki evketiye iletmesinden elde edilen dk kalitedeki kmrler, sabit tesislere brakld. Kmr ileri 1915 Haziran ortalarnda Bakomutanlk Karargah'na

devredilmitir. Bu tarihe kadar Zonguldak kaynaklarndan 285. 000 ton kmr tanarak 4. 000 ton kadar yedek olarak eitli yerlere depo edilmitir. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.131)

Ruslar, kmr nakliyatn baltalamak iin her snf harp gemilerini kullanmlardr. Sonralar bu hareketleri, muhrip ve denizaltlarla yaptlar. Bu yzden nakliyat, kruvazr ve muhriplerle gvenlie almak gerekmi, hatta 140

bu yzden Yavuz'da bu ile grevlendirilmitir.

1915 ylnda stanbul-

anakkale nakliyatnn hayati nem tad gnlerde, bir ksm hafif deniz kuvvetlerinin bu nakliyatn korunmasnda ve ayn zamanda Marmara'daki tilaf donanmasna mensup zellikle ngiliz denizaltlar ile mcadelede kullanlmas zorunluluu, kmr gemilerini koruma iini aksatmtr. Yalnz bana seyreden kmr gemileri, bu yzden korku iinde seyir yapmlardr.

Ruslarn yl sren kmr nakliyatn baltalama harekatyla, stanbulZonguldak hattnda ok miktarda tat gemisi kaybedilmitir. Bu yzden

kmr buhran zaman zaman yle bir hal almtr ki, harekat dahi snrlamak zorunda kalnmtr. Bu durum yurt iinde baka kaynaklardan kmr

aranmasn da gerektirmitir. Bu suretle Zonguldak'taki kmr retimi nemli ilere ayrlrken, dier kaynaklar da tali maksatlarla kullanlmtr. doyurucu olmaynca, Almanya'dan kmr getirtmek yoluna gidilmitir. Bu da

anakkale'deki Osmanl baars, Almanya yannda savaa girmekte uzun bir tereddt devresi geirmi olan 'Bulgaristan' savaa girme kararna gtrd ve Bulgaristan 6 Eyll 1915'te savaa girdi. arlk Rusya'snn Varna'ya bir

karma harekat yapmasndan endielenen Bulgaristan'n bu endiesini gidermek maksadyla Amiral Souchon 13 Ekim gn Yavuz zrhls ile Kstence ve Varna nlerinde bulunarak sancak gstermitir. (Bykturul, 1974, s.424)

2.7.4. Yavuz ve Midillinin Katld 1916 Yl Deniz Harekat

1915 Ylnda olduu gibi, 1916 ylnda da, kmr ihtiyac nemli bir sorun olmakta devam etmitir. Bu nakliyatta kullanlan gemiler, Rus deniz kuvvetlerinin devaml saldrlarna uramlardr. Dou Karadeniz'de de durum ayn idi. Bu durum karsnda, Yavuzun nakliyat zaman zaman emniyete almas zorunlu olmutur. Bunun dnda Karadeniz'deki harekat, Alman

denizaltlarnn hcum ve mayn dkme hareketleri, Yavuz ve Midilli'nin Kafkas cephesine asker ve ara-gere gtrmeleri ve Midilli'nin baz mayn hareketlerinden ibaret olmutur.

141

1916 yl ilk yarsnda Ruslarn Boaz nnde nemli bir faaliyeti olmad. Bu yl banda yeni ina edilen mparatorie Maria'nn Rus Karadeniz Filosu'na katlmas zerine Boazn bombardman edilme olaslna kar Boaz tahkimat yeniden dzenlendi. Ruslar 28 Austos'tan itibaren maynlama harekatna

balad ve Rus kaytlarna gre 30 Eyll'e kadar Boaz nne 1656 mayn dkld. Osmanl Donanmas bu maynlarn yaklak olarak 1/4'n iki ay Ruslarn maynlama harekat genel

iinde tarad veya zararsz hale getirdi.

olarak kmr nakliyatn, zaman zaman da mayn tarama faaliyetlerini sekteye uratt. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.307)

7 Ocak akam Boazdan kan Karmen adl kmr gemisine, karanlk basncaya kadar muhripler elik edecek, gemi bundan sonra gece seyri ile Zonguldak'a mstakilen intikal edecekti. Yavuz da ayn tarihte akam st Bu srada

Boazdan karak 8 Ocak sabah Zonguldak aklarnda bulundu.

Yavuz, Karmen gemisinin gece Rus muhribi tarafndan batrldn Zonguldak'tan ald bir telsiz mesaj ile rendi ve blgede Rus gemilerini aramaya balad. Saat 08:23'te ile mparatorie Maria ve 2 muhriple temas

salayan Yavuz, gemiler ile 09:40'ta muharebeye balad. stn Rus kuvvetleri karsnda Yavuz, Boaz'a geri intikal etti. Yaklak olarak alt ay sreyle

limanda kalan Yavuz zrhls, 3 Temmuz'da 3nc Ordu harekatn denizden desteklemek ve Rus limanlarna harekat yapmak maksadyla tekrar Karadeniz'e kt. 4 Temmuzda Tuapse bombardman edildi, 2 nakliye gemisi ile bir ok yelkenli batrld, liman ve petrol tesisleri tahrip edildi. (TCG YAVUZun Donanmadan Ayrlma Treni , Deniz Kuvvetleri Dergisi, Ekim 1973, s: 13) Harekat sonrasnda Yavuz zrhls, top dirisa mirlerinin konmas iin stinyeye aborda oldu. (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi , 3,3/85)

2.7.5. Yavuz ve Midillinin Katld 1917 Yl Deniz Harekat

1917 ylnn en nemli siyasi olay, 'ngilizlerin deniz egemenlii ile uyguladklar abluka karsnda Almanya'nn 1 ubat 1917 tarihinden itibaren kaytsn artsz denizalt harbi uygulamas ve bunun neticesinde Amerika'nn 4

142

Nisan 1917'de Almanya'ya sava amasdr. (Uarol, 1995, s.502) ikinci nemli siyasi olay da, 'ubat 1917 sonunda Rusya'da bir ihtilal kmas ve 16 Mart'ta yeni bir idarenin kurulmas' oldu. 16 Nisan'da Lenin'in Petersburg'a gelmesinden sonra Ruslar savaa son verme karar aldlar. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.380) Bunun zerine Rusya ile Almanya, Avusturya-Macaristan mparatorluu, Osmanl Devleti ve Bulgaristan arasnda, 15 Aralk 1917'de Brest Litovsk'ta mtareke yapld ve bu cephelerdeki savaa son verildi. Uzun grmelerden sonra 3 Mart 1918'de ayn devletler ile Brest Litovsk Antlamas imzaland. (Kurat, 1970, s.325-332)

1917 ubat ay sonlarnda Rusya'da kan ihtilal sonucunda 16 Mart'ta Cumhuriyetin ilan edilmesi, Karadeniz'deki harekat zerinde olumlu bir etki yapmad. Sava durumu drt haftalk bir mtarekenin imzaland 17 Aralk 1917 gnne kadar devam etti. Brest-Litovsk'ta yaplan mtareke grmelerinin yan banda, Odesa'da da Karadeniz ileri iin ikinci derecede bir komisyon kurulmu, buna Trkiye delegesi olarak Donanma ikinci Komutan Amiral Arif, Levazmat Umumiye nc ube Mdr Binba Refet ve Deniz Yzbas Necip, Almanya adna da Amiral Hopman katlm ve balca aadaki hususlar tespit etmilerdir:

- Mtareke, btn Karadeniz ve mtarekeyi yapan devletlerin buradaki deniz hava kuvvetleri iindir, - Mtareke yapan devletlerin deniz ve hava kuvvetleri tarafndan ky ve limanlara kar hibir taarruzu harekette bulunulmayacaktr. Bu devletlerin liman ve kylar ile ayrc hat zerinden umak yasaktr, - Karadeniz'deki ayrc hat, Tuna'nn Hzrilyas (St. George) azndaki Olinka fenerini, Trabzon batsndaki Yeros burnuna balayan dz hattr. - Karadeniz'de ticaret seyrseferi serbesttir.

Bunun iin btn kaytlarn tespiti ve ticaret gemileri iin tehlikesiz yollarn ilan, Odesa Mtareke Komisyonuna braklmtr. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.365)

143

Drdnc maddeye uyularak, Boaz blgesinin maynlardan temizlenmesine hemen balanmtr. Bu nedenle 1917 yl genelde mayn barajlarnn

temizlenmesiyle gemitir. (Avc, 2000, s.104-113) Bundan baka, Rus ve Romen gemilerinin Boaz'a giri ve buradan klar hakknda; Boazdan girecek olanlar, en ksa bir zamanda tekrar yerine konacak olan Fener dubasndan klavuz ve bir subay komutasndaki 10 kiilik bir mfrezeyi, Boazdan kacak olanlar da, Bykdere'den klavuz almak zorunda olduklarna dair bir ynerge de hazrlanmtr.

Yavuz, Midilli'nin onarm ve toplarnn yenilenmesi sresince harekata hazr bulunduruldu. pervane afdarndaki boluklarn onarmna ancak Midilli'nin onarm tamamlandktan sonra 3 Haziran'da balanabildi. Yavuz'un onarm esnasnda skee'de kurulmakta olan Alman Uak stasyonuna, Yavuz'dan geici olarak 40 kiilik personel gnderildi. (Kurat, 1970, s.356-357) 1915 Eyllnden beri Midilli kruvazrnn Komutanln yapan Yarbay Von Knor, Suriye cephesinde bir greve atandndan Haziran ay sonundan Kasm ay sonuna kadar gemi Komutanlna 11. Komutan Nomeyer vekalet etmi, Kasm ay

sonunda yeni atanan Albay von Hippel Komutanlk grevine balamtr. (Bargut, 2000, s.75)

9 ve 10 Austos'ta mrozdan gelen ngiliz uaklar stinye doklarnda bulunan Yavuz'a taarruzda bulunmu, uaklar Yavuz'a herhangi bir isabet salayamamakla beraber Yadigar Millet muhribini batrmtr. (TCG YAVUZun Donanmadan Ayrlma Treni , Deniz Kuvvetleri Dergisi,Ekim 1973, s: 13) Bu hava taarruzundan sonra, kk botlar stinyede kalmaya devam etti, Taoz snf gemiler Yeniky'de amandraya, Yadigar snf Balta limanna ve brahim Paa kona yaknndaki rhtma baland. Yavuz ile Midilli ise, elektrik ve sitim ihtiyalar nedeniyle stinye'de kalmaya devam ettiler. Bu arada, stinye uaksavar toplan ile desteklendi, muhabere imkan artrld. Bu suretle, anakkale ve

Marmara kylarndaki gzclerin yaptklar ihbarlar, zamannda yerine vararak hava savunmasnn harekete geirilmesi mmkn oldu.

15 Ekimde stanbula gelen Alman imparatoru, sava alanlarn ziyaret maksadyla 17 Ekim'de Yavuz zrhls ile anakkale'ye ve mteakiben stanbul'a 144

intikal etmitir.

Bu grev Yavuz'un 1917 ylnda yapt son grevdir. bu ziyaretinde, Turgut muharebe gemisinden 50,

mparator Wilhelm II.

Hamidiye kruvazr ve Reit Paa vapurundan 25'er kiiye Prusya sava liyakat madalyas vermitir. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.357)

Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr iin bu yln en nemli olay; 23 Ekim 1913 tarihinden itibaren Alman Akdeniz Filosu Komutanln yrten Amiral Souchon'un(Tuchman, 1965, s.108), 24 Austos 1917 tarihinde Alman Ak Deniz Donanmas 4nc Kruvazr Filosu Komutanl'na atanmas idi. Tmamiral Souchon ile yerine atanan Tmamiral Rebeur Von Paschwitz arasndaki komuta devir-teslim treni 4 Eyll 1917 gn Yavuz'da yapld. Amiral Souchon yl sren Osmanl Donanma Komutanl esnasnda Yavuz Zrhls ve Midilli kruvazrn ihtiyatl kullanmak suretiyle bu gemilerin TrkAlman ittifaknn idamesine yardmc olmasn salamtr. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, s.362)

2.7.6. Yavuz ve Midillinin Katld 1918 Yl Deniz Harekat

Rusya'nn savatan ekilmesi ile Osmanl Donanmasnn Karadeniz'deki harekat sona ermi, ngiliz-Fransz denizaltlar ile ngiliz Hava Kuvvetleri'ne kar Yavuz Zrhlsnn stinye'de, Midilli kruvazrnn Hali'te ksmen de olsa emniyeti alnmt. Amiral Souchon'un Osmanl Devletindeki hizmeti parlak ve anl gemii, halefi olan Paschwitz'e yaplacak bir i brakmamt. Kendisini gstermeye zemin kalmadn gren Paschwitz, stanbul Boaz'nda hareketsiz kalan Yavuz zrhls ve Midilli kruvazr ile bir eyler yapma gayreti iinde idi. Bir ekilde Osmanl Devleti'nin tek deniz harekat alan olan Ege'de bir harekat yapmal idi. Bu srada anakkale'de byk bir hezimete urayan itilaf Paschwitz arad

devletleri mroz Adasn bir ileri s olarak kullanyordu. harekat da ok gemeden bulmutu.

Plan; mroz ve Limni Adalarn

bombalamak, limanda bulunan gemileri de batrmakt". (Mclaughin, 1978, s.78)

Plann kendi karargah ile Yavuz ve Midilli'nin Alman Komutanlarna aklayan Paschwitz onlardan da olumlu cevap ald. 145 Artk plann icrasna

geilebilirdi. Bahriye Nazr Cemal Paadan randevu alnd. Enver Paann da bulunduu Cemal Paann odasnda Paschwitz, 'Karadeniz'de Rus

Donanmasnn durumu malum, bu vaziyet karsnda muhteem Osmanl Donanmasn limanlarda rtmek yerine, bu harp tarihinin son safhalarna anl sayfalarn eklenmesi iin bizi bekliyor szleriyle anlatmaya balad mroz Harekat'nn amacn u ekilde sralyordu;

1. Dmana baskn tardnda bir harekatla anakkale hezimetlerine bir yenisini ekleyerek deniz hakimiyetimizin tm dnyaya yeniden ilan edilmesi, 2. Harekat neticesinde dmann Filistin'de bulunan kuvvetleri ile

anakkale Boaznn takviyesine ihtiya duymas ve neticesinde Filistin'deki Osmanl ordularna uygulanan deniz ablukasnn hafiflemesinin salanmas, 3. Boaz nne intikal ettirilecek dman gemilerinin, Alman denizatllar ile imha edilmesi. 4. Kuds'n kaybedilmesi neticesinde halkn bozulan moralinin ykseltilmesi. (Erdem, 1992, s.22) ngilizlerin anakkale Boaz ablukas mayn manialarna dayanyordu. (Emir, 2002, s.194) Cemal Paann bu engellerin nasl alaca sorusuna Amiralin cevab "Alman fen ve sanayinin bir aheseri olarak Yavuz bugn maynlarn bir deil bir kann infilakna her zaman maruz kalabilecei hesabna gre yaplmtr. Yzer bir elik kaledir. Midilli'de, Yavuz'un bir kltlmdr. Dman mayn manialarna gelince; Boaz n gzetleme istasyonlarmz ve Alman tayyareleri tarafndan muntazam yaplan gzetleme ve Avrupa'dan gelen bilgilere gre bu gn boaz nnde dman mayn tarlalar artk ezbere bilinecek kadar markalanmtr. Bu maynlarn varl harekatmza engel olamayacaktr. (Erdem, 1992, s.23) Ayrca Paschwitz, Limni Adas'nn Mondros Limanndan hareket edebilecek ngiliz muhriplerine kar da gerekli tertibi almt. Akdeniz'de bulunan UC-23 denizalts Mondros liman azn maynlayacak ve bu maynlara ramen limandan kmaya muvaffak olan gemileri de torpidolar ile batracakt. Enver ve Cemal Paalarn harekat uygun grmeleri ve Alman Erkan Harbiyesinin de harekat kararn bizzat Amirale brakmas neticesinde harekatn yaplmasna karar verildi. (Erdem, 1992, s.24)

146

Amiral, taarruz harekatna itirak edecek Grev Grubunu Yavuz, Midilli, Muaveneti Milliye, Numune-i Hamiyet, Basra ve Samsun gemilerinden oluturdu. Ayrca harekatn hava destei de anakkale mstahkem mevki

uaklar tarafndan salanacakt. (Akbay, 1991, s.59) Btn bu planlar yaplrken gvenlik nedeniyle harekattan son dakikada haberdar edilen Liman von Sanders, Amirale bir ay kadar nce Enez sahillerinde karaya oturan silahl kk bir ngiliz teknesinde ele geirmi olan bir haritay verir. Bu ngiliz haritasnda

grlen nokta ve izgileri ihtiva eden plan, ngiliz mayn tarlalar olarak deerlendiren Amiral Paschwitz, bu sahalar kontrol ettirmeden ve haritann doruluk derecesini aratrmadan kararlatrm olan rotasn bu yeni haritaya gre deitirmitir. Ne yazk ki bu haritann sadece su ekimi az olan

gemilerin iine yarayabilecei Yavuz zrhlsnn ilk mayn yarasn almasyla anlalacakt. (Emir, 2002, s.198)

Yavuz ve Midilli Komutanlar harekatn planlama safhasndan itibaren her eyden haberdard. Dier gemilere verilen emir ok ksa ve basitti. Amiral

Paschwitz,emrinde Marmara'da tamamen ar artlar iinde yaplacak bir eitim iin noksansz personel ve tam ikmal ile harekete hazr bulunmalarndan ibaretti. Hali'tekilerin ikmalleri arasnda ufak tefek arzalarnda giderilmesine allrken Yavuz stinyeden Zonguldak'a kmr ikmaline gitti. Kmr ikmalini tamamlayan Yavuz Hali'ten sabahn erken saatinde seyre kalkan dier gemilerle Ahr kap aklarnda bulutu. Yavuzdan ldak ile verilen "btn gemilerin iaretileri, stop. Gemi komutanlarnn hemen Yavuza terifleri. imza. Amiral von Paschwitz" emri ile gemi komutanlar Yavuzda topland. Drt yl nce

Karadeniz'de oynanan benzer senaryo tekrar oynanyordu. Marmara'da eitim maksadyla seyir yaplacan dnen hibir eyden habersiz Osmanl gemi komutanlar harekat plann, Amiralin "mroz re onu mteakip Mondros dman slerine bir taarruz karar alnmtr. Bu zaferi tamamlayacak olan bu aknn ar yk omurlarnza yklenecek ve btn erefi de siz kahramanlara nasip olacaktr. Hareketinizin esas hatlar" (Erdem, 1992, s.25-26) eklinde balayan cmleleri ile renmilerdi

Ocak 1918'de Albay Ackermann'dan komutanlk grevini devralan Albay Stoelzel komutasndaki Yavuz zrhls rehberliinde, 20 Ocak boazdan kt. 147

Yavuz ile Midilli haricindeki gemiler savunma maksadyla Boaz aznda brakld. Liman von Sanders tarafndan verilen haritaya gre izilen rota zerinde 20 mil sratle seyreden Yavuz ve Midilli, saat 05. 55'te Yavuz'un iskele tarafnda meydana gelen mayn infilak ile srat kesmek zorunda kalyordu. Fakat bir dakika sonra alnan rapordan Yavuz'da meydana gelen yarann seyre mani olmadnn anlalmas zerine Amiral harekata devam kararn verdi. Mayn mevkiini plotlamak maksadyla denize bir markalama amandras atld. Derin sulara klmasn mteakip Midilli 07. 00'da Kuzu Liman'na taarruz etmek zere Yavuz'un dmen suyundan ayrld. (Emir, 2002, s.203) Yavuz zrhls Kefalo limannda bulunan telsiz ve iaret istasyonu ile limandaki nakliye gemilerini enkaz yn haline getirirken (Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi , Rasit Metel Arivi, 3,3/85), Midilli'de M-28 ve Lord Kaglan muhriplerini batrm, hava alann, cephanelik ve benzin tanklarn top atei ile infilak ettirmiti. Bu sabah ateini ngiliz Lisat ve Tigris muhripleri sadece uzaktan izleyebiliyordu. Midilli

kruvazrne yaptklar top taarruzu giriimi Midilli tarafndan pskrtlmt. Bu srada Adada bulunan ngiliz telsiz istasyonu mroz basknn tm Ege'ye "'dman gemileri Ege Denizi kuzeyinde bulunuyor. Malta dousunda seyreden tm ticaret gemileri, savunmas olan ilk limanlara snsnlar(Hner, 1976, s.152) mesajn yaynlyordu. balamt. Bu mesajla birlikte mroz'dan ngiliz uaklar havalanmaya

Harekatn tamamlandn deerlendiren Amiral Paschwitz rotasn UB 23 Alman denizalts pusuya yatt Mondros Liman'na evirdi. Ald mayn yaras ile Yavuz'un cayrosunda meydana gelen kk hata hi bir personel tarafndan fark edilmemiti. Bu hata nedeniyle birka derece doudan Mondros'a intikal eden gemiler aslnda mrozu koruyan mayn tarlasnn tam snrnda

bulunuyorlard. (Mclaughin, 1978, s.216) Bu arada iki dman muhribi ile iki uan yaklaarak Yavuz ile Midilliyi izlemeye baladklarn tespit eden Amiral hava savunma silahlar olmayan Midilli kruvazrn uak taarruzlarndan korumak maksadyla Yavuz'un pruvasnda mevki almasn emretti. Uaklardan ilk bomba Yavuzun 300 metre ana dmesinden hemen dakika sonra Yavuzun pruvasnda mevki almak zere seyreden Midilli bir mayna arpt. Sancak pervanesi aft ile birlikte kopan, dmen yelpazesi paralanan Midilli tek makinesini tornistan altrarak maynlardan kurtulmaya alrken, Yavuzda onu 148

yedeklemek zere manevraya balamt.

Berrak suda iki geminin arasndaki

maynlar rahatlkla grlebiliyor, gzcler pruva, sancak, iskele geminin drt bir yannda maynlarn olduunu rapor ediyorlard. ok dikkatli bir ekilde manevra yapan Yavuz da tam yedekleme donanmn Midilli'ye verecei srada bir mayna arpt ve cayrosu tamamen devre d kald. Bu srada, bir taraftan da taarruz eden ngiliz muhripleri ve uaklarna kar savunma yaplyordu. Midilli'nin sancak bordasnda patlayan iki mayn, sancak makinesini de devre d brakarak geminin manevra kabiliyetini tamamen kaybetmesine neden olmutu. Hemen sonrasnda kazan dairesi ile kpr st hizasnda patlayan drdnc ve beinci maynlar Midilli kruvazrnn sonunu hazrlad. Sa kalan personel, Albay von Hippel'in gemiyi terk emri ile Ege'nin souk sularna atlad. Kpr stnde vedalaan subaylar arasnda geminin topu

komutan Hsamettin ve arkbas Nurettin Beylerde vard. Be mayn isabeti alan Midilli k zerine dikilerek, byk biraderinin gzleri nnde 09. 07'de 40 kula derinlie batt. Midilli personelini kurtarmak zere, olay yerine arlan boaz nndeki drt muhripten Midilli'ye 500 metre kadar yaklaan Basra muhribi, k taraftan su kesiminde iki mermi isabeti alm, Muavenet-i Milliye muhribi de ngiliz muhripleri ile ksa bir muharebeye girmitir. ki ngiliz

muhribinin youn atei ve mayn tehdidi altnda harekatna devam edemeyen muhriplere Boaz'a dnmeleri emredildi. Midilli'nin batmasndan 1. 5 saat sonra hayatta kalan personeli ngiliz muhripleri tarafndan kurtarlm, dierleri ise 8 scaklktaki suda souktan boularak lmlerdir. (1.Dnya Harbinde Trk Harbi, 1976, s.397)

Midilli kruvazrnn Cezayir Uman Bone bombardman ile balayan sava hayat; 35. 000 mil seyir yaparak girdii 25 arpmada ekseriya stn dman kuvvetleri ile arpp, 25 vapur, 2 Kus yardmc kruvazr, 2 muhrip ve 1 denizalt batrarak veya sava d brakarak devam etmi. 20 Ocak 1918'deki nc bombardman grevini de erefle tamamlamay mteakip sona ermitir. (In, 1993, s.34)

Amiral Paschwitz'in Midilli personelini kurtarma istei, Alman kurmay subay Binba von lubah'm "Goeben, Trkiye'de Almanya demektir. Onu tehlikeye atmaya asla izin verilemez, ekselans" (Emir, 2002, s.205) sz ile aresizlie 149

dnmt. Artk yaplabilecek bir tek hareket tarz vard o da; azami sratle Boazn stn gvenliine snmakt. (Mclaughin, 1978, s.216) Yavuz zrhls Boaz rotasnda iken nc mayn infilak ile bir kez daha sarslyordu.

ngiliz uaklarnn taarruzlar altnda 13 mil sratle saat 10. 00'da Boaz'a giren Yavuz kendini emniyete alm olmann rahatl iinde, kaytszlk ve dikkatsizlikle btn sratiyle Nara slna oturdu (Sami, 1928, s.63) ngiliz uaklar burada da Yavuz'a hcumlarna devam ettiler, ngiliz donanmasnn Ark Royal uak gemisinden kalkan Sopwith Baby deniz uaklar ile onlara destek veren Yunan uaklar(Ersel, 2000, s.31) 20 Ocak 1918 saat 11. 32'den, zrhlnn kurtulduu 26 Ocak 1918 gn saat 05. 47'ye kadar her gn dalgalar halinde Yavuza taarruz ettiler. Alt gn sren kurtarma operasyonlar sresince 276

hcum yapan ngiliz uaklarndan atlan 180 bombadan sadece ikisi Yavuz'a isabet etmi ve hafif hasar meydana getirmitir. (Bykturul, 1974, s.84) Turgutreis zrhlsnn geminin altndaki kum topuunu pervaneleriyle datmas sayesinde 26 Ocak'ta kurtarlan Yavuz ertesi gn hibir ey olmam gibi mayn yarasyla Dolmabahe'ye demirlemiti. mroz harekat ile Yavuz zrhls iin hem sava bitmi, hem de kardeini kaybederek ksz kalmt. Amiral Paschwitz tarafndan byk bir zafer kazanma hedefi ile balayan ve I. Dnya Sava'nn son deniz harekat(ahin, s.422) olan mroz Harekat; Midilli kruvazrnn batmasna, 38 Trk denizcisinin lmne, Almanlardan 5 subay ve 167 erin esir edilmesine, Basra muhribinin iki isabet alarak bir ay sreyle tersanede kalmasna, halkn moralinin olumsuz etkilenmesine (Bargut, 2000, s.79) ve Yavuz'un Cumhuriyet Donanmas'nda yerini alamayarak en az 11 yl Donanmann en deerli unsurundan mahrum kalmasna neden olmutur. (Emir, 2002, s.207-208) mroz Harekat sonrasnda Karadeniz'de drt aylk sre sakin gemitir. O tarihte stanbul'da Yavuz'u havuzlayacak byklkte havuz

olmadndan Yavuz zrhls 10 ve 11 numaral blmeleri su ile dolu olarak onarmn bekliyordu. (Dnitz, 1974, s.260) Ruslarla mtarekenin yaplmasndan sonra Rus Karadeniz Filosuna el koymak amacyla Hamidiye kruvazr ile birlikte 2 Haziran'da Sivastopol'e intikal eden Yavuz zrhls(Bykturul, 1974, s.440) blgedeki byk havuzdan istifade ile 7-14 Haziran tarihleri arasnda havuzlanm ve karina temizlii ile boyas yaplm, yaralarnn durumu kontrol edilmitir. (Bargut, 2000, s.83) Hizmete girdii 2 Temmuz 1912 tarihinden 150

itibaren ilk defa Sivastopol'de havuzlanan ve geici onarm yaplan Yavuz zrhls 12 Temmuz 1918'de stanbul'a geri intikal etmitir. (Eickholff, 1993, s.28)

Ruslarn Karadeniz Donanmasna el konulmasnda da Almanlar ile Osmanllar arasnda sorun yaanmtr; Almanlar, Osmanl Devleti emrinde olarak savatklar halde Rus gemilerine Alman bayraklarn ekmiler, 1 Nisan 1915 tarihinde batan ve Ruslar tarafndan karlarak tekrar faal hale getirilen Mecidiye kruvazrnn iadesinde bile sorun itiraz karmlardr. eden Almanya, Savaa imdi girerken de Rus

kapitlasyonlarn

kaldrlmasna

Donanmasnn Osmanl Devleti'ne verilmesine itiraz etmiti. I. Dnya Sava yenilgi ile sonulandndan sava sonunda Rus Donanmas'nn durumu ile ilgili olarak Almanya ile bir sorun yaanmamtr(Tunaboylu, 2006, s.50-65)

2.8. anakkale Deniz Sava

2. 8. 1. Mttefik Denizalt harekatna Kar Osmanl Deniz Kuvvetleri'nin Aldklar Tedbirler

2. 8. 1. 1. anakkale Boaz'nda

Kasm 1914 sonlarnda ve zellikle 13 Aralk 1914'te Mesudiye Muharebe Gemisi'nin Sarslar Koyu'nda batrlmas ile denizalt tehlikesi kendini gsterince o andan itibaren kar tedbirler alnmaya baland. nce batk Mesudiye'nin personelinden kurtulan 120 kii ile Boazn her iki kysnda gzetleme postalar, gambot, mayn gemileri ve topla donatlm dier aralarla da Boaz Blgesi'nde bir denizalt karakol hizmeti kuruldu. Bunlar ancak denizalt periskopu grldnde veya denizaltya su stnde rastladklar zaman toplarn kullandlar ve onu periskop umkunun altnda tutmaya altlar. I. Dnya Harbi'nin son yllarnda ortaya kan dinleme aygtlar ve su bombalar henz hibir bahriyede bulunmadndan mcadele byle basit bir ekilde oldu.

151

Denizaltlara kar dier bir tedbir de mayn engelleridir. Bu engeller balangta su st gemilerine gre ayarlanm olan maynlardan ibaretti. derinlie inmek suretiyle bunlardan kanmay baarmlard. Denizaltlar fazla

Nitekim, Mesudiye

Muharebe Gemisi'ni batran B-11 ngiliz Denizalts bu tarz hareketle be mayn hattn geerek hedefine ulamt. Ancak bir tek Fransz denizalts Joule bu maynlardan birine arparak batmt. Sonradan eledii mayn miktar artnca kademeli mayn hatlarnn kurulmasna geildi ve Boazn dndan ieriye doru 2. 5, 4. 5, 8, 30 ve 40 m derinliklere maynlar konuldu. (Lorey, 1946, s.118)

Kylarda alnan tedbirlerin banda gelen top bataryalar ancak denizalty veya periskopunu grdklerinde ate aabilmekteydiler. Denizaltnn varln tespite yarayan sualt dinleme aletlerinden pek basit olan bir tanesi imenlikte bulunmaktayd, ama bundan da pek az faydalanlmt. (Birinci Dnya Harbinde Trk Deniz Harekat , VIII.Cilt. 1996, s.271)

Bu tedbirlerin sonuncusu ve en etkilisi olarak, Boazn Nara Geidi'nde bir denizalt engel a kuruldu. Boazn iinde denizaltlara kar bir engel a kurulmas, daha 5 ve 7 ubat 1915'te birinci mayn hattnn nne, balk alar derecesinde hafif 3 a konmak suretiyle balanm, sonradan bunlarn amac salayamayaca anlalarak kaldrlmt. Bunu takiben Haziran 1915

sonlarnda Nara Geidi'nde bir a engelinin kurulmasna karar verildi. Genilii 2. 000 m kadar olan bu geidin derinlii baz yerlerde 100 m'yi bulmaktayd. Bundan baka akntnn, kuvvetli Kuzey rzgarlar ile beraber 4-5 millik bir hza ykselmesi de Nara-Bigal arasna konulacak bu an salam olmasn gerektiriyordu. Buna ramen dman denizaltlarnn Marmara'ya

girmelerini bir an nce nlemek amacyla alarn hazrlanmasna baland. A yzdrecek olan amandralar, stanbul Liman'ndan, telleri ise tersane ambarlarndan bulundu. 29 Haziran 1915'te faaliyete geilerek, para alar

yzdrc aalara balandktan sonra 60'ar metre aralklarla demirlenmi olan amandralara asld. Olduka zor olan bu i srasnda elde edilen tecrbelere gre yzdrc aalarn yerini sonradan bo mayn zarflar ald. Alarn alt yakalarna aknt ile yukar kalkmamalar iin arlklar baland. Bu arlklar iin anakkale'de bulunan eski ta gllelerden yararlanld. 152 Hemen her gn

dmann yapt hava aknlarna ve arada srada en direkt atlarna ramen 17 Temmuz 1915'te an 2/3' ve 28'inde tamam yerine kondu. (Lorey, 1946, s.748-750) Bunun bir parasnn arl 2 ton, Bigal'dan 450 m mesafedeki derinlii 50 kula (90 m), ve en az derinlii kula (5,5 m) idi. yaplnda kullanlan ara/gereler aadadr: An

15 ton yzdrc kuvvetinde amandra, 2 pus (5 cm) apnda 147 adet kilit zincir, 1/4-1/2 ton yzdrc kuvvette 112 f, 168 roda tel halat, 84 roda lif halat, 1/4-1/2 pus apnda 800 kula zincir,

Balangta 35-40 mye kadar sarktlabilen a, sonradan 70 m'ye kadar derinletirildi. Mttefik denizaltlarnn; an altndan veya bazen de a yrtarak

gemeyi baarm olmalar, a zerinde zaman zaman onarm yaplmasn gerektirmekteydi. anakkale Muharebeleri'nin devam sresince Mttefik Mttefik denizaltlarnn

denizaltlar bu geitten 27 defa girip kmlard.

geilerini daha da etkisiz hale getirmek amacyla, Nara A'nn Gney tarafna Rumeli Yakas'ndan balamak zere, Ekim 1915'te ikinci bir a daha kondu. Bu engellerin korunmas grevi, motor gambotlar ile Nara ve Bigalya konan top bataryalarna verildi. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.273) 27 Eyll 1915'te bir mania komutanl kuruldu. Bunun emrinde; bir deniz mfrezesi, Bigal Bataryas, Nara Bataryas, Nara Kulesi'nde bir adet 75 mm'lik top, 900 mm'lik bir ldak, 32 no'lu rmorkr ve 20 no'lu motor gambot bulunmaktayd. A bandaki nbeti gemiler bir denizalt tespit edildii takdirde suya sarktmak suretiyle zerinde patlatlacak tahrip kalplaryla donatlmlard. Kasm 1915'te iddetli bir Lodos Frtnas ile hasara urayan Nara A ksa zamanda onarld. Mttefik uaklarnn 8 Aralk 1915'te a tahrip amacyla 400 m ykseklikten attklar paratl ve yzen be bombadan birka alara takldysa da patlamamtr. Nara Alar harbin sonuna kadar yerlerinde kald ve Anadolu Hamidiye Tabyas'ndaki sualt dinleme aletiyle birlikte kullanld. anakkale Boaz iin bu tedbirlerin yannda, Eyll 1915 banda ykn boaltmak zere Akba Liman'na gelen gemileri denizaltlarn torpidolarndan korumak

153

maksadyla liman nne bir torpido a konuldu. stanbul'daki Galata Kprs de Mays 1915'den itibaren dubalara bal bu eit alarla emniyete alnmt.

Denizaltlarn torpidolarna kar alnan dier bir tedbir de yklerini boaltmakta olan gemilerin bordalarna, her iki bordasna sa levhalar aslm olan mavnalar yanatrmak oldu. Eyll 1915'ten itibaren uygulanan bu savunma ekli sayesinde Ekim 1915'te Burgaz'da ykn boaltmakta olan Bithynia adl Avusturya Vapuru'na bir denizalt tarafnda atlan torpidodan ikisi bu sa levhalara arparak patlam, nc torpido isabet etmesine ramen yaralanan gemiyi ykn boalttktan sonra yedekte stanbul'a gtrmek mmkn olmutur. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.274)

2. 8. 1. 2. Marmara Denizi'nde Mttefik Denizaltlarna Kar Alnan Tedbirler

1. 2. kurulmas, 3.

Tat gemilerinin emniyete alnmas, Bir karakol hizmeti ve kylarda gzetleme istasyonlarnn

Denizaltlarla mcadelede deniz uaklarnn kullanlmas ve yine

bu amala bombac gruplarn tekil edilmesi eklindedir.

Tat gemilerini koruyan kk harp gemilerinin says, tat gemilerinin saysna ve bir de Karadeniz'de grevli olup olmadklarna gre deiik oldu. Bunlar zikzak seyretmek suretiyle Mttefik denizaltlar bask altnda tutmak ve onlara taarruz olana vermemek yntemini uyguladlar. Denizaltnn periskopu grld takdirde ate

atlar ve denizaltlar su stne karak bir topu muharebesi yapmak istedikleri takdirde de bunu kabul ettiler. I. Dnya Harbi son yllarnn bulularndan olan, sualt dinleme aygtlar ve sualt bombalar henz mevcut olmadndan denizaltlarla mcadele dier devletlerin deniz kuvvetlerinde de olduu gibi, su st muharebesini anmsatacak ekilde basit cereyan etmitir. anakkale'de tat gemilerinin balca boaltma liman Akba idi. Buradaki

boaltma ileri, dman denizatlarnn ve balon gzetlemesiyle en direkt at yapan Mttefik su st gemilerinin devaml tehditleri altnda cereyan etti. Bu nem arz eden limana yaplacak ikmalin denizalt tehdidinden korunmas maksadyla; askeri nakliyatn, mmkn olduu kadar byk nakliyeler yerine rmorkrler yedeinde mavnalar, 154

irket-i Hayriye ve Hali vapurlar ile yaplmasna balanld. Az su eken bu tekneler torpido isabetinden kurtarlacaklar gibi battklar takdirde de mhim bir kuvvet kaybedilmemi olacakt. Marmara'da btn fenerler sndrlm ve ehirlerin fazla k gstermesi yasaklanm olduundan seyir yapmak glemiti. Hali ve Boazii'nde vapurlarn pek mkemmel idare eden kaptanlar Marmara Denizi'ne knca acemi olmulard. Meslek bilgileri fenersiz denizlerde

sefer yapmaya elverili olmadndan Bahriye Nezareti bu gemilere birer Bahriye subay kaptan vermiti. Tamamnn pusulas bozuk olan bu gemilerle deniz subaylar nakliyat srdrmeyi baardlar. (Dmer, s.600)

Balangta tek bana gemilerle yaplan nakliyat, olabildiince gndzleri yol zerindeki baz limanlarda beklenilip geceleri intikallerle saland. Bu

nakliyat daha sonralar denizalt tehdidine kar bir konvoy eklinde yaplmaya baland. datlarak; 1. stanbul-Gelibolu aras Yadigar snf muhripler 2. Gelibolu-Mrefte aras Taoz snf muhripler 3. Nara ve Boazn i blgesinde Dra snf Oluturulan konvoylarn korunmas iin gemiler belirli blgelere

torpidobotlar grevlendirildi.

Dier taraftan Marmara Adalar'nda slenen torpidobot,gambot ve yardmc harp gemileriyle birde karakol hizmeti kurulmutur. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.270) Karakol hizmeti, ok kere Marmara Adalar'nn Paal Liman'nda slenen torpidobot, gambot ve el konmu reji ve gmrk muhafaza gemileriyle yaplan bu hizmete, konvoylara anakkale'ye kadar elik ettikten sonra stanbul'a dnmekte olan harp gemileri de katldlar. Bu srada birka kere denizaltlarla topu muharebesi yapanlar oldu. Bir dier tedbir olan ky gzetleme grevi,istasyonlarn bir ksmnn, elde yeter miktarda deniz personeli bulunmamas nedeniyle jandarma erleri tarafndan yrtlmekteydi. Bunlarn ok defa yanl olarak verdikleri haberler, ilgili makamlar bouna harekete geiriyordu. Buna karlk dier istasyonlarn ve zellikle liman reisliklerinin raporlar faydal oldu. Marmara Denizi'ndeki deniz trafiini kontrol altnda tutabilen bir mevkide bulunan Kapda Yarmadas ile Marmara Adalar'nda ise daha esasl tedbirler alnd. nk buralar, yukarda 155

da belirtildii zere karakol gemilerinin dayana ve tat gemilerinin gerektiinde sndklar blgeler idi. Marmara Adas'ndaki ilk gzetleme yeri, Nisan 1915 sonuna doru Kalimi Ky'ndeki Kodra Tepesi'nde kurularak bir deniz subay, on deniz eri ve muhabereci tarafndan donatld. Buraya bir de telsiz konduysa da maksad salayamadndan muhabereler telli telgrafla yapld. Ad geen gzetleme yerini aadakiler takip etti:

1. Marmara Adas'nda Panaiya Kilisesi Burnu, 2. Marmara Adas'ndaki Palatya Liman'nn batsndaki tepe, 3. Einlik Adas, 4. Hayrsz Ada,

Kapda Yarmadas'nn dousundaki Mohanaya'da, kuzeybatsndaki Dragonda ve Marmara Adas'nda bulunan dier gzetleme yerlerinin kendi aralarnda ve Hkmet Dairesi arasnda telefon irtibat saland. Balangta, 13 no'lu motor gambot ve Reji daresi'nin Aydn Gemisi denizaltlara kar ilk avc grubunu tekil ettiler. Bu adann tat gemilerinin urak yeri olan Palatya Liman iki adet 75 mm'lik kara topu ile donatld. Muini zafer Korveti'nden karlan bir adet 150 mm'lik top da sonradan ayn yere kondu. Hayrsz Adadaki

istasyon, burayla muhabere olanann azl ve ikmalindeki zorluklar nedeniyle, sonradan kaldrlarak Marmara Adas'ndaki Torkoztepe'ye tand. Yaplan gzetlemelere ait raporlar, balangta yalnz, Genel Karargha, Bahriye Nezareti'ne ve Donanma Komutanlna verilirken sonradan Ky

Mfettilii, anakkale Deniz Komutanl, Akba Menzil Komutanl gibi, saylar on biri bulan yerlere de gnderilmeye baland. Muhabere aralarnn azl dolaysyla geciken baz raporlarn ulatnda bir nemi kalmad grld. Gzetleme istasyonlar, denizaltlar Marmara'dan ekildikten sonra da yerlerinde kald. Marmara Adas'ndaki Kodra Merkez stasyonu dndaki dier istasyonlar Austos 1916 banda, Merkez stasyonu ise Kasm 1918'de kaldrld. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.275)

Denizaltlarn liman ve iskelelere de saldrya balamalar zerine buralara top konulmas kararlatrld. bulunmaktayd. 20 Temmuz'da aada belirtilen toplar

156

Marmara'da: nce burun, Bolayr, Nara, Perama (Bandrma Krfezi), Silivri, Armutlu, Mudanya, Erdek, Karabiga, Palatya, Ereli, arky, Gelibolu, Tekirda, mral, Lapseki, Akba, Kilya ve Burgaz'da drder mantelli.

zmit Krfezi'nde: Samankaya Burnu, Tavanc Burnu, Yarmca, Eskihisar, Derince, Ttniftlik ikier mantelli.

stanbul'da:

Pendik,

Haydarpaa,

Moda,

Tophane,

Sarayburnu,

Zeytinbumu, Bakrky, Yeilky, Mimarsinan, Galata ikier mantelli, ayrca gerektiinde trenlere balanacak vagon zerinde ikier top.

Bu toplar, 27 Nisan 1916 tarihinden itibaren bulunduklar yerin mlki amirliklerine braklmlardr. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.282)

Marmara'daki denizaltlarla mcadelede deniz uaklar da grev ald. Temmuz 1915'te Almanya'dan gelen deniz uann katlmyla,Yeilky ve Tekirda'da birer uak istasyonu kuruldu. Bugn bu eit uaklarda bulunan radar ve sonar amandralar gibi denizaltlar tespit edici cihazlar, o zaman iin mevcut olmadndan, uaklarn kefi, denizaltlarn su stnde ve elverili artlar altnda dalm durumda grlebilmeleri ile mmkn olmaktayd. Taarruz silahlar ise, makinal tfek ve kk bombalardan ibaretti; bomba drme dzenleri dahi yoktu. Bu uaklar Austos-Aralk 1915 arasnda,

Marmara'nn eitli yerlerinde denizaltlara taarruz ettiler, fakat onlar dalmaya zorlamak ve bask altnda tutmaktan baka bir sonu elde edemediler. Denizaltlarla mcadelede yer alan deniz uaklar iin Einlik Adas'nda bir ikmal yeri kuruldu. Bu tedbirler arasnda, bir de bombac gruplar oluturuldu. Denizaltlar bazen, rastladklar teknelerin zerine yanaarak yklerini kontrol etmekteydiler. Bu gibi hallerde denizaltlara bombalarla saldrmak zere Mays bandan itibaren bombaclar yetitirilmeye baland. 1 nci Ordu'da eitim

gren bu personel, 16 takaya datlarak 9 Haziran'da Marmara Limanlar'na gnderildi. Mttefik denizaltlarndan birinin bu ekilde taarruza uramas

sonucunda, denizaltlarn bu kontrollerden vazgemesi nedeniyle, takalar 8 Eyll'de sahiplerine geri verildi. (anakkale Deniz Savalar, 2004,s.38-44) 157

2. 8. 2. Osmanl Donanmas

2. 8. 2. 1 Mnferit Hareketler

Demirhisar Torpidobotu'nun Ege Denizi'ndeki Faaliyetleri:7 Mart 1915 saat 17:00'da harekete geen Demirhisar, Kepezde karanl bekledikten sonra mayn hatlarn geti ve Rumeli kysn izleyerek seyrine devamla Seddlbahir blgesindeki dman gemilerinden syrlmay baard. Sonra kuzeye yneldi. Gkeada'dan (mroz) ak bir rotada seyrederken bir dman gemisi tarafndan izlendiyse de bir sre sonra bundan kurtulabildi. Saroz Krfezi hizalarnda bat rotasna dnen torpidobot, sonradan Lodos rotas ile Kesendire Krfezi zerlerine kadar gittikten sonra 8 Mart le vakti Strati Adas'na yol verdi.
193

Demirhisar, 9 Mart sabah zmir Krfezi'ne girdiinde 07:00'a doru nce bir karakol gemisini, bunun ardndan da bir muhabere gemisini grnce geri dnd. Bozcaada'ya yapaca taarruzdan vazgeerek gndz, Urla Yarmadas'nn Sakz'a bakan bat kysnda ve eme kuzeyindeki Gerence Koyu'nda geirdi. Akam buradan hareketle kyya gayet yakn seyretmek suretiyle zmir Krfezi'ne girerek Urla batsndaki Glbahe ve Urla Koylar'n taradktan sonra zmir'e yneldi. Kuvvetli bir Kble Lodos rzgar ile seyrederken, zmir

ldaklarnn zaman zaman aydnlatt bir muharebe gemisini grd. Buna 300 m'den att bir torpido boa gitti. Bundan sonra muharebe gemisinin

arkasndaki kruvazrn ldak takibinden kurtulabilen Demirhisar, byk denizler dolaysyla zmir'e giremeyeceini anlaynca eme'ye gitmeye karar verdi.

10 Mart saat 10:00'da eme'ye gelen torpidobotta ancak bir ton kmr kalm ve makine ya da tkenmiti. Geminin bu eit ikmalini yapmak hususunda daha nce zmir'den ynerge alm olan eme makamlar, ksa zamanda kmr, ya ve yiyecek malzemesi salad. Halk tarafndan sevgi gsterileri ile karlanm olan Demirhisar, kalan tek torpidosu ile i grebilmek iin ayn gn akam hareket ederek zmir Krfezi'ne girdi. Burada 11 Mart saat 02:45'te, bir kruvazr ile uak ana gemisine rastlad. 300 m'den 158

att torpidonun, uak ana gemisinin pruva direi gerisinde patlad grld. Bundan sonra saat 05:00'da zmir'e giren torpidobot, 22 Mart'a burada kalarak stanbul'dan gnderilen torpido ve ya ile ikmalini yapt.

Hareketinden biraz sonra, kmrn harekata engel olacak derecede kt olduu anlalnca, geri dnd. Bu srada, hafife dibi bulan pervanesi sakat kalnca zmir'deki Hamidiye Kumpanyas'nn kzana ekilmesi gerekti. Bu

yaplncaya kadar, Karyaka'daki iki at arasnda ve zeri branda rtl olarak kald. (Birinci Dnya Harbinde Trk Deniz Harekat , VIII.Cilt. 1996, s.187-188) Ancak 15 Nisan 1915'te tekrar denize alabilen Demirhisar, Sakz Adas'n kuzeyinden geerek 16 Nisan saat 09:00'da Skiros Adas'nn gneydousunda bulunduu srada kuzey rotas ile yaklamakta olan iki gemi grd. (Birinci Dnya Harbinde Trk Deniz Harekat , VIII.Cilt. 1996, s.188)

Bunlardan biri byk bir ticaret gemisi, ikincisi de kuvvetli bir olaslkla bir harp gemisi idi. Gemiler yaklatnda, B-12 markal ve asker ykl olan bynn ngiliz ticaret bandras ve dierinin harp bandras tamakta olduu grld. "Dur" emrine uyan birinci geminin iskele tarafnda yer alan Demirhisar, 10 dakika iinde geminin terk edilmesini bildirerek bu ihtarn birka kere tekrarlad. Bu srada, bir yardmc kruvazr olduu tahmin edilen dier gemi sratle yaklamakta ve ufukta baka duman bulutlar gzkmekteydi. Bu durum karsnda, terk emrinin yerine getirilmesini beklemenin zararl olacan dnen torpidobot, 400 m'ye alarak iki torpido att. Torpidolarn arza

gstermesi yznden bir etkisi olmayan bu taarruz, dman gemisinde kargaalk yaratt. ngiliz resmi tebliine gre, Manitu adl gemide yz kii boulmutu. Bu srada hazrlanmas uzun sren nc torpido da ayn nedenle isabet etmedi. stelik, kruvazr veya muhrip olduklar sanlan dman Demirhisar, olay yerinden

gemileri bu sre iinde yaklamlard.

uzaklamaya ve yksek sratle gneydou rotasnda seyre balad. Dmanla olan mesafe gittike azalmakta idi. Saat 15:00'da Sakz'n Gney Burnu

grld srada dman muhribi 3-4 bin metreye yaklam bulunuyordu. Kt bir rastlant olarak, makinesindeki bir arza bu srada Demirhisar'm sratini 12 mile drd. Biraz sonra Sakz Kanal'ndan da bir muhribin

yksek sratle gelmekte olduu grlnce, Trk kylarna varmann olanakszl takdir olunarak, adann kara sular iine sokulundu. Kalamoti 159

Koyu'na gelinerek bu tarafsz limanda gemiyi tekrar yoluna koymak dnlyordu. Demirhisar'm kyya sokulmak zere rota deitirdii anda her iki ngiliz muhribi ate at. Bu stn kuvvet karsnda Demirhisar iin kendini tahrip etmek ve personelini karayan karmaktan baka yaplacak bir ey kalmamt. ki kk top denize atld ve bot oturtulduktan sonra tahrip Bir sre atee devam eden iki

kalplar ile kullanlamaz bir hale getirildi.

dman muhribi, uzaklatktan biraz sonra tekrar gelerek Demirhisar'm k tarafnda bulunan baz eyay aldlar ve geminin bu ksmn tahrip ettiler. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.185)

"Gelibolu Yenilginin Destan" adl eserde ise; Atlan torpidolarn hedefi bulmamasnn sebebini; "Subay yle bir hedef bulduu iin o kadar heyecanlanmt ki, bize fazla yaklamt. Atlan bir torpil nce denizin dibine iner, sonra yukar kar, oysa bunlarn hepsi geminin altndan gemiti. " eklinde aklanmtr. (Steel, 1932, s.33)

2. 8. 2. 2. Muavenet-i Milliye Muhribi'nin Goliath Zrhls'n Batrmas

Mesudiye

Zrhls'nn

vurulmasna

misilleme

olarak

ticaret

filosu

kaptanlarndan Osman Grr'n teklifi ile yaplan plan sonucunda (Grr, 1939, s.2);13 Mays saat 00:30'da demir alan Muavenet, 8 mil hzla Rumeli kysna srnrcesine seyre balad. On be dakika sonra, iskele tarafndan 600-800 m mesafede rastlanan ve ar yolla kar rotada seyreden bir dman muhrip takm, Muaveneti grmedi. Saat 01:00'da tam pruvasnda Eskihisarlk Burnu'na bordalarn vermi yatan iki muharebe gemisi fark edildi. Torpido kovanlar sancaa dirise edilmi (evrilmi) durumda ar yolla seyre devam olunurken, ndeki geminin (Golyat'n) prldakla (O) iareti verdii grld; grlm olan Muavenetten parola sorulmaktayd. Bu iarete aynen karlk veren Muavenet, vakit kaybetmeyerek hemen hcuma kalkt ve saat tam 01:15'te birbiri ardndan torpidosunu ateledi. Bu anda mesafe 300 m kadard. Torpidolardan biri Golyat'n komuta kprs, ikincisi ba baca altna ve ncs de k tarafna vurdu. Ksa zamanda batan Golyat, 750 kiilik mrettebatndan, gemi komutan dahil 570'ini de birlikte gtrd. Muavenetin bu baars, savunanlarn morali zerinde nemli etki yapt. ngiliz Harp Tarihi'nin, (atak ve ustalkl bir hareket) olarak

160

kaydettii bu olay, 14 Mays'ta toplanm olan ngiliz Harp Meclisi'nde bir bomba etkisi yapt. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.226)

2. 8. 2. 3. Destek Harekat

31 Temmuz 1914'te, Boazlara ksmi seferberlik emrinin verildii gnde, bir ksm Yunan harp gemileri yeniden Boaz nlerinde grlm ve leden sonra Yunan ua Yeniky yaknnda keif uuu yapmt.

Ayn tarihte Dra, Musul, Akhisar ve Ktahya torpidobotlarndan kurulu bir filotilla, Boaz dnda keif ve gvenlik grevi almak zere Boaz Mstahkem Mevki Komutanl emrine girmek iin Nara'ya varmt. Bunlardan Dra ve Musul, ilk keif iin 1 Austos sabah harekete getiler.

Telsizi olamayan filotilla, keif raporlarn yazl olarak doruca Donanma Komutanl'na vermekte ve bir benzerini de Mstahkem Mevki Komutanl'na gndermekteydi. 8 Austos'ta Ege'den gelen Pelengidarya Gambotu, Bakomutanlk'n emri zerine, Boaz emrine girdi. Ayn gnde Numune ve Gayret muhripleri de Boaz savunmasna katlmak zere anakkale'ye geldiler. Bundan sonra Boaz filotillasnda gemi snflar ve saylar bakmndan eitli tarihlerde deiiklikler olmu keif ve gvenlik hizmeti, Boazn tamamen kapand 27 Eyll 1914 gnne kadar srmtr. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.94) Gerek mayn hatlarnn savunmasnda ve gerekse gemilerle muharebede deniz bataryalarnn hizmeti hatr saylr derecededir. Boaz seferber olduu zaman burada deniz topu olarak yalnz, Dardanos Bataryas'ndaki 2 on belik top (Muini zafer Korveti'nin toplar) vard. (Asartevfik) Zrhls'ndan karlan 3 belik topla Ekim 1914 banda takviye edilen bu batarya anakkale Muharebeleri esnasnda dman gemilerinin balca hedeflerinden birini tekil etmitir. (Besbelli, 1956, s.9) 10 Ocak'ta stanbul'dan alt adet 37, alt adet 47 ve drt adet 57 mm'lik gemi topu geldi. Bu gnlerde Boaz n, dmann yalnz muhrip ve denizalt gemileriyle gzetlenmekte ve Trk harp gemileri Marmara'da denizalt aratrmasn srdrmekteydi. 12 Ocak'ta batk Mesudiye'nin cephaneliklerinin almasna baland. Bundan gn sonra Plevne Vapuru'yla anakkale'ye gelen General Liman von Sanders ve Veber Tavan Adalar ve Bozcaada'ya kar Boaz giriine, Anadolu kysndaki Yeniky ve Geyikliye 161

yerletirilmi olan 120 mm'lik kara bataryalarn ve Seddlbahire grdler. (anakkale Deniz Harekat, s.11) 27 Ocak'ta stanbul'dan 32 kiilik personeli ile birlikte, drt adet 75, be adet 47 ve alt adet 37 mm'lik gemi topu daha geldi ve srasyla Rumeli yakasna, Bayku, Kumburnu ve Soanlya mevzilendirilmeleri kararlatrld. 5 ubat'ta, ilkel balk alarndan bir kann biraraya getirilmesiyle meydana getirilen a, denizalt gemilerine kar kullanlmak zere, ilk mayn hattnn n tarafna amandralarla atld. Ayn tarihte,

stanbul'dan gelen alt adet 57 mm'lik gemi topunun Nara'ya yerletirilmesi kararlatrld. 6 ubat'ta havann elverili olmas, Mesudiye cephanelikleri zerinde almann srdrlmesini ve uak kefinin yaplmasn salad, Bu keifte muhrip, denizalt gemisi ve tat gemilerinden bakasna rastlanmamt. Bu gnlerde Mesudiye'nin top ve cephanesinin karlmas srdrlyordu. ki adet 75 mm'lik namlu ve ve 13 ubat'ta Boaz

paralaryla erlere ait emanet kasas gibi eya karld. 12 nndeki dman filosu,

at eitimleriyle megul oldu. Bu tarihte Boaz

tahkimatnda bulunan gemi toplar aadakilerden ibaretti: Nara'da alt adet 57 mm'lik, Kepezde adet 57 ve 3-75 mm'lik, Dardanos'ta be adet 150 mm'lik, Namazgahla iki adet 37 mm'lik, Soanlda att adet 47 mm'lik, A. Hamidiye'de iki adet 37 mm'lik, Seddlbahir'de iki adet 37 mm'lik, Baykuta adet 150 ve 4-75 mm'lik. Bunlarn dnda kalan 30 adet Norden Filt'ten sekizi karmalara kar kullanlmak zere Tmene, alts 4 nc dier alts da 3 nc Alay'a verilmi, kalan da muhrip ve denizaltlara kar kullanlmak zere eitli yerlere yerletirilmiti.

13

ubat'ta Mesudiye'den be adet 57, be adet 75 ve bir adet 37 mm'lik

top karlm ve temizliine balanlm bulunuyordu.

Bu arada Mesudiye'den karlm olan toplarn sratle hazrlanmas emrolunduu gibi, stanbul'dan gelen drt adet 57 mm'lik gemi topunun, Akyarlar Mevkii'nde mevzilendirilmesi kararlatrld. (anakkale Deniz Harekat, s.11-13) 30 Mart'ta, Alman Bataryas ad verilmi olan iki adet 88 mm'lik Yavuz Topu'nun Kepeze konmas sona ermi, Anadolu Mecidiyesi ile imenlikteki birer 210 mm'lik topun ntepe blgesine konmas kararlatrlmt. (anakkale Deniz Harekat, s.57) 6 Nisan'da, stanbul'dan gelmi olan 150 mm'lik bir obs bataryas, ntepe'de mevzilendirildi. Ertesi gn, Mstahkem Mevki Komutanl, Bakomutanlk Vekleti'nden, aadaki gemi toplarn istedi:Turgutreis ve Barbaros gemilerinden: Drt adet 105 mm'lik, 162

Hamidiye Gemisi'nden: Drt adet 120 mm'lik,Turgutreis ve Barbaros gemilerinden drt adet 280 mm'lik (iki orta taret) top 11 Nisan'da Barbaros Gemisi'nden karlarak gnderilmi olan adet 105 mm'lik topun Soanldere'ye konmas kararlatrld. Bugn (25 Nisan 1915), adet 105 mm'lik gemi topu Soanlya konmu ve ata hazr bir duruma getirilmiti. (anakkale Deniz Harekat, s.68) Austos 1914 ortasnda Bakumandanlk, Turgut ve Barbaros zrhllarndan karlm olan 45 cm'lik torpido kovanlarnn mevzilerinin tespitini Mstahkem Mevkiden istemi bulunuyordu. Drt gn sonra Boaz'a gelen bu iki kovan, daha evvel bir dubaya yerletirilmi olan dier bir kovanla birlikte Kilitbahir'in Namazgah Mevkii'ne tabya edilerek ilk at talimini 18 ubat 1915'te Bakumandann huzurunda yapt. 18 ubat'ta Yrk Vapuru'yla anakkale'ye gelen Bakomutan Vekili, Amiral von Uzedom, General Bronzart ve Veber, Rumeli kysndaki bataryalar denetledikleri gibi, Kilitbahir Torpido Bataryas'nn eitim atnda da hazr bulundular. leden sonra da Erenky

blgesindeki bataryalar grld. (anakkale Deniz Harekat, s.13) Torpido bataryas, 21 Ekim 1915'te periskopu grlen bir ngiliz denizaltsna ve drt gn sonra da Boazdan kmakta olan bir dierine kar olmak zere iki defa kullanlm, fakat bir isabet salanamamt. (Besbelli, 1956, s.12) 17 ubat'ta Donanma kinci Komutan Yarbay Arif komutasndaki Barbaros ve Turgut muharebe gemilerinin anakkale savunmasna katlmak zere buraya vardklarnda, iki dman deniz ua Kumkale ve Seddlbahir'e birer bomba atm, kayda deer bir hasar yapmad gibi insan kayb da olmamt. 4 Mart'ta Saltk Liman'na gelen Barbaros, 5 ve 6 Mart'ta Nara ve Kilya'da bulunurken, en direkt atla Kilitbahir'i bombardman eden Queen Elizabeth ngiliz Muharebe Gemisi'ne ilk defa karlk verdi. 21 adet 280 mm'lik mermi harcamak suretiyle yaplan bu kar atta, daha nceden yarmada zerinde kurulmu olan gzetleme yerlerinden ve muhabere postalarndan faydalanld. Buna karlk ad geen ngiliz muharebe gemisi Barbaros'un at menzili dna kmak iin geri ekilmek zorunda kald. Barbaros ve Turgut'un ar toplarnn azami at menzili 15. 000 m olmasna karlk Queen Elizabeth 380 mm'lik toplaryla bu menzilin ok dndan atna devam edebilmekteydi. Atlar sresince deniz tarafndaki bordalarnda bulundurulan Ceyhun ve skdar vapurlar, Barbaros ve Turgut'u muhtemel bir denizalt taarruzuna kar korumaktaydlar. Balangta demirli olarak yaplan bu atlar, sonradan makineler altrlmak suretiyle yerinde tutunularak yapld ve bu suretle dman mermilerinden kanmak mmkn oldu. Barbaros, 7 Mart'a kadar Nara'da kaldktan sonra 8 Mart'ta Turgut'la beraber Boal ve Lapseki blgesinde 163

kald. 9, 10 ve 11 Mart'ta Nara ve Kilya civarnda hareket halinde bulunduktan sonra, Barbaros'un stanbul'a dnmesiyle Turgut yalnz kald. Turgut, 12 -18 Mart'ta Saltk Liman, Nara ve Akba blgesinde muharebeye hazr bir durumda zikzak seyirlerine devam etti. 18 Mart 1915, byk Boaz muharebesinin devam ettii gnde Nara ve Maydos blgesinde bulunmaktayd. 19 Mart'ta stanbul'dan kalkan Barbaros o akam arky'e ve ertesi gn Nara'ya geldi. 20 - 22 Mart'ta Nara

blgesinde bulunurken Turgut da Gelibolu'da idi. Turgut, 23 Mart'ta stanbul'a dnd. Barbaros, 31 Mart'a kadar Nara ve Musa bank blgesinde kald. 4 Nisan'da

Turgut'un katlmasndan sonra, 5 ve 6 Nisan gnlerinde birlikte Kilya nlerinde kaldlar; 6 Nisan'da Barbaros stanbul'a dnd. Turgut, 11 Nisan'a kadar Kilya'da en direkt at hazrlklaryla megul oldu. 12 Nisan'da buradan, Lord Nelson ve Majestik ngiliz muharebe gemileri olmas muhtemel dman zerine 5 ve 14 Nisan'da da dokuz mermi att. Bu iki dman gemisinden ilki, Gelibolu dolaylarndaki Tayfur ky cephaneliini, dieri de yarmada zerindeki yeni tahkimat dvmekteydi. 1 6 - 2 3 Nisan gnlerinde Gelibolu'da kalan Turgut, 24 Nisan'da Eceabat (Maydos) nnden dman gemilerine 13 mermi daha att. Dmann yarmadaya karma yapt 25 Nisan 1915 gnnde de Arburnu karma blgesine 16 mermi att. Burada karmay destekleyen Triumph ngiliz Muharebe Gemisi'nin karlk vermesi zerine yerini terk etmek zorunda kalan Turgut, Nara blgesinde zikzak seyrine devam etti. Bu son at ile Triumph ve tat gemileri zerinde drt isabet salayan Turgut, dman harp ve tat gemilerinin karma yerinden uzaklamalarn salam ve karma iini ksa bir zaman iin de olsa geciktirmiti. Ky stihkm ve Mayn Mfettii Amiral von Uzedon'u anakkale'ye getiren Barbaros'un katlma tarihi olan 26 Nisan'da, dman Kilya dolaylarn dvd sralarda, her iki gemi Nara ve Saltk arasnda seyrederek kendilerini korurken atlarna devam ederek Arburnu'na karlmak istenen topu kuvvetlerini geciktirdiler. 27 Nisan'da Barbaros, Saros Krfezi'ne ate ederken Turgut da Eceabat (Maydos) nnden Arburnu'ndaki harp ve tat gemilerini dvmekteydi. Dmann Manika Balon Gemisi'nden havalanan balon ve faaliyette bulunan deniz uaklar Turgut'u Yavuz Gemisi olarak haber verdilerse de doru deildi. Turgut'un

21mermi harcad bu bombardmana Queen Elizabeth ngiliz Muharebe Gemisi'nin karlk vermesiyle, her iki gemi uzaklamak zorunda kald. Biraz sonra Eceabat'a gelen drt gemilik bir tat filosu, ad geen ngiliz gemisinin atei karsnda Akba Liman'na snd. Bu esnada dmann bir tek isabeti 6. 720 tonluk skdar Vapuru'nu batrmt. Barbaros'un at esnasnda bir kaza oldu: Orta Taret sa namlusunun 164

paralanmas sonucu, 15 kii yaraland. Ayn gnde bu geminin AE-2 Avustralya Denizalts'nn taarruzuna uramas zerine, bundan byle her iki gemiyi birlikte tehlikeye uratmamak iin, en direkt atlarn tek gemi ile devamna karar verildi. Turgut, 27 Nisan'da stanbul'a dnd. 28 - 30 Nisan gnlerinde harekta yalnz bana devam eden Barbaros, 1,2, 3 Mays gnlerinde yapt atlarda sras ile 10, 17, 33 ve mermi olmak zere hepsi 63 mermi harcad. 29 Nisan'da dman 73 mermi atmak suretiyle Eceabat' yakm ve buna Barbaros ancak sekiz mermi ile karlk verebilmiti. 2 Mays'ta Yavuz Muharebe Kruvazr, ayn grevle anakkale'ye hareket ettirilmi ve fakat, dmann uak ve balon gzetlemesiyle yapt atlar karsnda bu bir tek deerli gemiyi tehlikeye sokmann doru olmayaca dnlerek ve bir de, bu byk geminin pek dar olan at yerinde kolaylkla manevra yapabilme olanakszl karsnda, geri arld. 3 Mays'ta dman Eceabat' yeniden dvd. Ayn gnde Barbaros, Svviftsure ngiliz Muharebe Gemisi zerinde bir isabet salam ve karma iini, ksa bir zaman iin de olsa geciktirmiti. 6 Mays'ta Barbaros'un stanbul'a dnmesiyle 7 Mays'ta da anakkale'ye gelen Turgut, o gn zikzak seyirlerine devamla akama Musabank'na demirledi,8 Mays'n eitli saatlerinde Arburnu blgesine yapt atta dokuz mermi harcad. nlerinden yapt Boaz

bu atlardan sonra Musabank'na demirledi. 8 Mays'ta ayn

yerden sekiz ve 10 Mays'ta alt mermi att ve dmann kar ateine urad. 11 Mays'ta yine ayn yerden yedi mermi attktan sonra ertesi gn Nara -Musabank arasnda zikzak seyrine devam etti. 14 Mays gn de zikzak seyrine devamla akama stanbul'a hareket etti. 15 Mays'ta anakkale'ye hareket eden Barbaros, ayn 18'ine kadar atlarna devam ettikten sonra 19'unda stanbul'a dnd. Ayn gn

anakkale'ye gelen Turgut, karma yerine Kilya nnden yapt atlarla Arburnu taarruzunu destekledi ve hepsi 62 mermi harcad.

20 Mays' Musabank'nda geiren Turgut, 21 ve 23 gnlerinde Kilya nlerinden yapt atlarda srasyla be ve 30 mermi harcad, 24 Mays' Musabank'nda geirdikten sonra stanbul'a dnd.

26 Mays'ta Barbaros anakkale'ye geldi. Temmuz bana kadar gerek bu geminin ve gerekse Turgut'un harektna dair bir kayda rastlanmamtr. 5 Temmuz'da Turgut, Kilya nnden at yaparken ba taret sol topunun namlusu paraland; drt er ehit

165

oldu ve 31 er yaraland. Gemi, ayn gnde stanbul'a hareket etti. (anakkale Deniz Harekat, s:136-138)

Btn mesaiye ramen telefon muhaberat temin edilememi olduundan muhaberenin prldak ve veri iaretleri ile yaplmas takarrr etmiti. (Lorey, 1946, s.59)

Austos

1915'te

Barbaros

Zrhls'nn

E-11

Denizalts

tarafndan

batrlmasndan sonra Turgutreis'in kayda deer bir faaliyeti olmamtr. (Besbelli, 1956, s.14)

2. 8. 2. 4. Deniz Nakliyat ve Korunmas

Nakliye amacyla irket-i Hayriye Harbin banda mevcut olan 39 gemisinden 21'ini, Hali irketi 7 gemisini, Seyrsefain daresi de Karadeniz nakliyat dndaki gemilerin stanbul-anakkale, stanbul-zmit-Sirkeci-Yeilky ve Sirkeci-Haydarpaa nakliyat ile Boazn iki yakasnda yaplan aktarmalara tahsis etmiler, bunlardan Seyrsefain daresi'nin Glnihal Vapuru ile irket-i Hayriye'nin 60 ve 70 vapurlar hastane gemisi numaral

olarak almtr. harp Bahriyesi'nden verilmi olan

birer seyir subay nakliyatn sonuna kadar bu gemilerde vazife almlardr. Bu hizmetler arasnda 2 irket, 3 Hali, 7 Seyrsefain ve hususi irketlerin 20 gemisi olmak zere ceman 32 gemi kaybedilmitir. (Besbelli, 1956, s.24)

Mart 1915 tarihinden itibaren 61 no'lu Sultaniye, 62 no'lu Hnkar

skelesi ve 63 no'lu Stlce Vapurlar Boazii seferlerinden alnarak askeri yollama emrine verildiler. Vapurlara erat bindirilerek anakkale'ye gnderildi. anakkale Muharebeleri'nde savaan erat takviye etmek bakmndan 28

Nisan 1915 tarihinde stanbul ve zmit'te toplanan eratn anakkale'ye ulatrlmas iin 1. 000kii tayacak vapurlardan yararlanlmt. (Kzldemir, s.147)

anakkale Cephesi'ne deniz yoluyla yaplan asker nakline ait bilgiler aada olduu gibidir; 19. Tmen Tekirda-Eceabat 23-25 ubat 1915(Birinci

Dnya Harbinde Trk Harbi,anakkale Cephesi,V.Cilt, 1993 , s:39) 166


s.226)

3. Tmen

stanbul-anakkale 31 Mart 1915 (Gnesen, 1986,

5.

ve 7. Tmen

arky/Eceabat

26-27 Nisan 1915

(Sanders, 1968, s.88) 4. Tmen stanbul-anakkale 27 Nisan 1915 (Sanders,

1968, s.96) 15. Tmen stanbul-anakkale 3 Mays 1915 (Gnesen,

1986, s.170)

25 Mays'ta stanbul Liman'na girmek cesaretini gsteren E-11, Galata Rhtm'ndaki tat gemilerine iki adet torpido att; bunlardan biri, stanbul Vapuru'na isabet ederek 6,3x3,5 m lde bir yara at. Bu esnada 1 nci Tmen, anakkale'ye gnderilmek zere, Galata Rhtm'ndaki sekiz ve Sirkecideki alt gemiye yklenmekteydi. Olay zerine bu yklemeden vazgeilerek, Tmen karadan sevk edildi.

anakkale Muharebeleri srasnda deniz yoluyla sevk edildii tespit edilen tmenlere ait bilgiler aada olduu gibidir.

3.nc Tmen; 3 nc Tmenin aralarnda Glcemal Vapuru'nun da bulunduu bir nakliye konvoyu ile Haydarpaa'dan anakkale'ye intikal ettii deerlendirilmektedir.

4 nc Tmen; Liman von Sanders'in, "Trkiye'de Be Yl" isimli kitabnda ; (Sanders, 1968, s.96) "5 nci Ordu'ya ilk takviye birlikleri nce 4 nc Tmen ve sonra da 13 nc Tmen, 15 nci Tmen ve 16 nc Tmen oldu" ibaresi mevcuttur.

4 nc Tmenin 27 Nisan 1915'te am, Glcemal ve Reit Paa Vapurlar ile anakkale'ye intikal ettii deerlendirilmektedir. 12 nci Tmen; Yzb. Vehbi Ziya, "334 numaral Deniz Mecmuas'nda";(Dmer, s.595) "10 Mays'ta Gayret-i Vataniye 5. 000 tonluk Glcemal ve Patnos Vapurlar refakatinde olduu halde bir frka askeri stanbul'dan anakkale'ye getiriyordu. " 167

Ahmet Gleryz ve Bernard Langensiegen "Osmanl Donanmas 1828 -1923" adl eserlerinde E-14'n 10 Mays 1915'teki faaliyetlerinin anlatld 36. sayfasnda; "Saat 19:00'da nakliye gemileri Patnos, Glcemal ve onlara refakat eden Gayret-i Vataniye, mral Adas aklarnda grlr. 20:30'da Patnosa frlatlan torpido isabet etmez. kincisi Glcemal'in ba ksmna isabet eder, ancak ciddi hasar olmaz. Gayret-i Vataniye, zerinde 1. 600'den fazla insan olan Glcemal ile kalrken Patmos yoluna devam eder. "

Hermann Lorey "Trk Sularnda Deniz Hareketleri" isimli kitabnda (Lorey, 1946, s.116); "27 Nisan'da E-14 Denizalt Botu anakkale Boaz'ndan gemeye muvaffak olmutur. Nurulbahir Gambotu'nu birka dakika iinde batrd. 3 subay ve 30 er ehit olmutur. Zuhaf Gambotu derhal takip iine balad.

Bu arada E-14 torpido atm fakat isabet ettirememitir.

Takipten kurtulan Bu gemide

denizalt botu 5. 071 tonluk Glcemal'e hcuma muvaffak oldu.

anakkale'ye gitmekte olan ktaat mevcut bulunuyordu ki; ba tarafna torpido isabet etti (ngiliz vaka nuvislerinin ifadelerine kar unu zikretmek isterim ki; gemi batmamtr). "

Alan Moorehead, "Gelibolu" kitabnda(Moorehead, 2003, s.204); "zleyen hafta boyunca E-14 Marmara'da istedii gibi dolar. En byk baars stanbul'da lyas Burnu'na 6. 000 asker gtren eski VVhite Star gemisini batrmaktr. "

Fikret Gnesen, "anakkale Savalar" kitabnda (Gnesen, 1986, s.204)

"Bundan sonraki hafta boyunca E-14 Marmara'da istedii gibi dolat. En byk baars stanbul'dan Seddlbahir Cephesi'ne 6. 000 kiilik bir birlik gtren eski bir "VVhite Star" gemisini batrmas oldu ki gemiden hi kimse kurtulamad. "

Eser Tutel "Seyr- Sefain ncesi ve Sonras" adl kitabnda;

168

"Biimli ve salam bir gemi olan Glcemal aslnda gerek bir transatlantikti. Hem de yllar nce Atlantik'i en ksa zamanda kateden gemilere verilen "Mavi Kurdele" dln birka kere almay hakketmi gerek bir transatlantik, bir denizler gzeliydi.

15 Temmuz 1874 gn denize indirilen Glcemal, ilk adyla Germanic, ngiltere'nin byk denizcilik kumpanyalarndan VVhite Star Firmas'nn Atlantik'te ngiltere ile Birleik Amerika arasnda yolcu tamak amacyla ina ettirdii iki e gemiden biriydi. (Tutel, 1997, s.120)

"10 Mays 1915'te ngiliz denizalts E-14 tarafndan Marmara'da mral nlerinde torpillendiyse de stanbul'a ekilerek yaras kapatld. "(Tutel, 1997, s.147)

Cemil Conk Paa anlarnda;(Mart, 2002, s.195) "1915 Mays banda zmir'den trenle Derinceye, oradan Glcemal Vapuru ile anakkale'ye giderken mral Adas ile Kapda Yarmadas arasnda bir dman denizaltsnn torpilini selametle atlattktan sonra 12 Mays'ta Akbaa geldik ve hemen gney cephesine sevk edildik. (Marmara'da bizi torpilleyen denizaltnn ngiliz "E. C. Byle kumandasndaki E-14" olduunu, Boaz' zorlayan ngiliz Donanmas Erkan- Harbiye Reisi Amiral Sir Roger Keyes'in eserinin tercmesinde okudum ve batrld bildirilen Glcemal'in batmad, geminin ba gvertesinde oynayan askerin ortasna dt halde kimsenin burnunu bile kanatmayan torik byklndeki elik torpil parasn deniz mzemize hediye ederek Sir Roger Keyes'in yanln dzelttim.)"

Yukardaki bilgilere dayanarak; Glcemal'in bir alay asker tad, bu alayn, 12 Mays 1915'te anakkale'ye intikal eden 12 nci Tmen'in 36 nc Alay olduu ve iinde 6. 000 askerle batrld sylenen VVhite Star Gemisi'nin aslnda eski ad Germanic olan Glcemal Vapuru olduu ve geminin E14 ngiliz Denizalts tarafndan torpillendii, ancak batrlamad

deerlendirilmektedir.

169

Denizden cephane nakliyat Turgutreis ve Barbaros Hayrettin Zrhllar, mayn gemileri, Osmanl Donanmas'na ait silahl/silahsz vapurlar ile yaplmtr. Ayrca 24 Mays 1915'te Tekirda skelesi'nde E-11 tarafndan

torpillenen Hnkar iskelesi Feribotu'nda cephane olduuna dair kayt mevcuttur. (Langensepen, 2000, s.31) Dier nakliyat nce sivil nakliye gemileri konvoylar ile, denizalt tehdidinin artmasnda sonra ise rmorkrler tarafndan ekilen at konvoylar ile yaplmtr.

Sava ve nakliye gemileri Marmara Adalar'nn kuzeyinden, rmorkrler tarafndan ekilen at konvoylar ise Marmara Adalar arasndan geerek, anakkale'ye intikal etmilerdir. (Langensepen, 2000, s.39)

anakkale Muharebeleri esnasnda anakkale ve Marmara'da nakliyat himaye, denizaltlarla mcadele ve yarmadann savunmasna 2 zrhl, 16 torpidobot, 10 gambot, 6 motor gambot, 3 gmrk gemisi, 5 reji gemisi ,5 mayn gemisi ,1 mayn depo gemisi, 4 vapur, 16 rmorkr, 5 istimbot katld. (Besbelli, 1956, s.22)

30 Aralk 1914'ten itibaren stanbul ve Galata Yatlar denizalt gzetleme gc olarak mral Adas'nda konulandrlmlar, Zuhaf Korveti'ne Marmara Adalar ile Avrupa sahili arasnda devriye grevi verilmi, kamulatrlan ngiliz Maggi Grech Rmorkr denizalt savunma grevi ile anakkale'de

grevlendirilmitir.

Nisan 1915'te Motor gambot 13, Aydn Gambotu, Bahr-i efid ve skenderun Vapurlar denizalt gzetleme gc olarak Marmara Adas'nda konulandrlm daha sonra bu gemilere Aydn reis Torpidobotu da katlmtr.
243

Batan gemilerin artmas ile husule gelen tehlike Enver Paay Austos nihayetinde Boazlar Komutanl'nn mstacel teklifini kabule evketti. nk, lazm olan gambot ve transportlar vard. Bu grevin tarz icras iin sahil mfettilii kuruldu. (Lorey, 1946, s.121)

170

1915 Eyll'nden beri ikmal hususundaki kriz sahil mfettiliinin faaliyeti sayesinde ortadan kalkm denilebilirdi. Bu makam tarafndan sevk edilen

mhim transportlardan artk hibiri ngiliz denizaltlar tarafndan kurban edilmedi. (Lorey, 1946, s.123)

Nakliye gemilerine taarruz eden denizaltlarn imhasna ynelik tek baar; 30 Nisan 1915'te Sultanhisar Torpidobotu'nun AE-2 Avustralya

Denizalts'n batrarak personelini esir almasdr. (Langensepen, 2000, s.31)

Burada biraz da Osmanl Donanmas'nn Kara Kuvvetleri'ne destei neden yetersizdi veya yetersiz miydi? konusunu inceleyelim

1877-1878 Rus Harbi'nden sonra 30 yl Hali'te kapal kalm olan Trk Donanmas, kinci Merutiyetin ilannda, hi harp yetenei olmayan bir personel ve gere ynndan baka bir ey deildi. 23 Temmuz 1908'de, kinci Merutiyet ilan edildii zaman donanma, dokuz zrhl, be korvet, iki kruvazr, iki torpido kruvazr, firkateyn, 41 torpidobot, iki denizalt gemisi, dokuz gambot, iki yat, 49 tat gemisinden ibaretti. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.1)

Harbin balangcnda ise Donanma; 3 muharebe gemisi, 2 kruvazr, 2 torpido kruvazr, 8 muhrip, 9 torpidobot, 15 gambot, 17 motor gambot,8 motorbotu, 6 yat, 3 mayn gemisi ve 6 yardmc gemiden olumaktayd. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.2)

Trk Donanmas'nn sava sresince grevleri ise unlardr; Karadeniz Cephesi: Boaz' ak bulundurmak ve burann

savunmasna katlmak, karmalara engel olmak, nakliyat ve zellikle kmr nakliyatn gvenlik altna almak, dman nakliyatn tedirgin etmek,

dman kylarn kar bombardman ve mayn hareketlerinde bulunmak ve elverili frsatlar ktnda dman kuvvetleri ile muharebe etmek. Marmara Cephesi: Bu denizdeki nakliyat korumak ve bunu

baltalamak isteyen dman denizaltlaryla mcadele etmek. anakkale Cephesi: Boaz'n 171 savunulmasna katlmak ve

karadaki kuvvetleri desteklemek (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.71)

Trk Donanmas'nn Birinci Dnya Harbi'ndeki harekat, Karadeniz ve Marmara Denizi ile Boazlar blgesinde olmutur. Ege Denizi'nde ise, stn dman kuvvetleri karsnda, Mart 1915'te Demirhisar Torpidobotu'nun pek ksa sren harekat ile Ocak 1918'de Yavuz ile Midilli'nin mroz Adas'na yaptklar baskndan baka bir hareket olmam, bu deniz ve dou Akdeniz kylar, sularmza gelen Alman denizaltlarnn faaliyetine sahne olmutur.

Haziran 1914 sonunda, Avrupa'da siyasi havann gerginletii sralarda Trk Donanmas'nn byk gemileri (Barbaros ve Turgutreis muharebe gemileri ile Hamidiye ve Mecidiye kruvazrleri) Hali'te onarmda, muhrip ve torpidobot filotillalar da zmit ve Erdek limanlarnda eitimle megul bulunmaktayd. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.26)

Beinci Ordu Komutan Liman von Sanders anlarnda Donanmann Kara Kuvvetleri'ne yeterli destei vermediini yle belirtmitir;

Gelibolu Muhabereleri'nin cereyan tarzn aklamak iin unu belirtmeliyim ki, btn arpmalar 5 nci Ordu birlikleri tarafndan yapld ve Trk -Alman Donanmas'nn bu arpmalara katks son derece snrl kald. "(Sanders, 1968, s.89)

"Goeben ve Breslau sekiz buuk ay sren kara arpmalar srasnda bir defa dahi olsun anakkale'ye gelmediler. Amiral Usedom emrindeki Alman Donanmas'nn zel komandosu Gelibolu Yarmadas'ndaki kara muharebelerine katlmamlardr. "(Sander) (Sanders, 1968, s.90) "Dnya Harbi'nde bir ordunun hem dman filosu, hem de kara ordusu ile savat biricik harp sahnesinin anakkale Kara Muhabereleri olduunu belirtmek isterim. " (Sanders, 1968, s.92)

172

"Mays aynda Trk-Alman Donanmas, dman gemilerine kar taarruza getiinde ar ykmz bir dereceye kadar hafifledi. " (Sanders, 1968, s.98)

stanbul'dan sevkyat yaplmad takdirde Trk cephelerindeki Osmanl direnme gc ksa bir zamanda felce urayacakt. Buna gre Trkiye'nin

direnme gc ve sresi, ilk planda Boazlarn elde tutulmasna balyd. (Mlhman, 1998, s.33)

Trk Donanmas baka cephelerde megul olmayp yalnz anakkale'ye tahsis edilmi olsayd dahi, Boaz nndeki Mttefik ngiliz ve Fransz Filosu'na kar taarruzu harekatta bulunacak kudrette deildi. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.187)

Wangenheim Goeben'i anakkale'deki ngiliz Donanmas'nn nne atmamak iin zel aba gsterir. (Moorehead, 2003, s.176)

Trk Bahriyesi'nin Yavuz ve Midilli gibi modern iki harp gemisini hemen alacak yetimi personeli yoktu. Olsa da Alman Bahriyesi'ne balln koruyan ve hareket serbestisini ellerinde bulundurmak isteyen Almanlarn bunu uygun grmeleri mmkn deildi. (BirinciDnya Harbinde Trk Deniz Harekat, VIII.Cilt, 1996, s.35)

Yavuz ve Midilli'nin anakkale Muharebeleri'nde kullanm 5 nci Ordu Komutan Liman von Sanders tarafndan talep edildiyse de gerek Alman Bykelisi VVangenheim ve gerekse Donanma Komutan Amiral Souchon tarafndan bu talep kabul edilmemitir. Onlara gre Yavuz ve Midilli Karadeniz Harekat ve stanbul'un korunmas iin kullanlmalyd.

Talebin reddine gereke olarak ise zellikle Yavuz'un Boazii'nde rahat manevra yapamayacak olmas ve Mttefik Filo tarafndan yaplacak endirekt bombardmana hedef tekil edecei ne srlyordu.

Donanma Komutan Amiral Souchon anakkale Muharebeleri'nde kara ordusuna destek vermek zere, su st harbini kullanmay hi dnmemiti. 173

2. 8. 2. 5. Muhabere

Muhabere vastalar pek snrl olmakla beraber bulunmas da mmkn deildi. Bataryalara birer telefon verilmiti. Bunlar sradan muhaberata kifayet edebilecek derecede idi. (Selahaddin, 1920, s.4) Telgraf irtibat stanbul ile anakkale arasnda tel kabloya inhisar ediyordu. anakkale'de bu telin ok megul olmas her iki sahil arasnda irtibat ve mterek idareyi imkansz klyor ve muhabere veri iaretleri ile temine allyordu. Bu yzden bataryalar mstakil at mecburiyetinde kalyorlard. Prldaklar da tamam ile ihtiyac karlamyordu. (Lorey, 1946, s.15)

Mstahkem Mevki elinde seferberliin balangcnda Gonca Suyu'nda bir telsiz telgraf vard. Bu yeni bir muhabere vastas idi. Mstahkem Mevki, bundan iki ekilde istifade etti. Biri muhaberenin hzll, dieri de deiik dillere vakf bir muhabere memuru sayesinde dman muhaberatnn almas idi. Her eyden nce Adalar Denizi'ne giren her gemi bize bildiriliyordu. Yeni gelen gemini iareti telsiz istasyon vastasyla kaydedilir ve geminin mevkii, yaklat ortaya kard.

nemli bir netice elde edildi. O da uak atlarnda ve Queen Elizabeth'in hariten at srasnda telsiz telgrafla verilen iareti bozmak, bu suretle dmann havai muhaberelerine de engel olmak. Bunlara bilahare allm ve her yerde uygulanmtr. Fakat hi bilinmeden nce Mstahkem Mevkide ilk defa tatbik edilmiti. (Selahaddin, 1920, s.17-18)

Denizalt harekat ve dmann rotas telgraf veya telefon vastas ile payitahta veya en yakn telsiz istasyonuna verebilecek veya yaknda bulunan filonun karakol ve denizalt avclar komutanlna mer'i iaretle bildirilecekti. (Lorey, 1946, s.119)

2. 8. 3 anakkale Muharebelerinde Mayn Harbi

174

2. 8. 3. 1. Mstahkem Mevki Komutanl'nn Hazrlklar ve Mayn Hatlarnn Takviyesi

13-14 Austos'tan itibaren ngiliz kruvazrnn anakkale Boaz nlerinde grlmeleri haliyle dikkatleri Boaz savunmas zerine ekti. Mstahkem Mevki Komutanl duyduu kayg zerine anakkale Boaz'na ynelebilecek olas dman giriimlerine kar Mayn Mfreze ve dier komutanlklara derhal ve ilk verilen emirlerde; birliklerin hazrlkl olmalar, kylara ynelik dmanca hareketlere atele kar konmas, topu birliklerinin hazrlk derecelerini arttrmalar, mayn mfrezesinin iaret verildiinde grevine balayacak biimde gerekli dzenleri almas, geceleyin keif etkinliinin arttrlmas istendi. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi, 1993 ,s: 93)

anakkale Mstahkem Mevkii, seferberlik hazrlklarna balad esnada Boaz'n torpiller ile mdafaas hususu nazari dikkate alnd. anakkale Torpil Mfrezesi, vakti hazerde bahriye nezaretine merbut olup, torpil hatlarnn tesisi iin icap eden torpil, torpil dken vapurlar, torpil karmaya mahsus motor botlar, ve sair vesait Bahriye Nezareti tarafndan tertip ve tedarik ediliyordu.

Gerektii takdirde anakkale Boaz'nn ne ekilde mayn dklerek kapatlacan tespit eden planlar ne gariptir ki ngiliz bahriye heyetine mensup Halifaks adl bir subay hazrlamt. Cihan Harbi'nin balangcnda bu plandan, Halifaks'n kendi milletine ait gemilerin ieri girmesini nlemek zere istifade edilecekti. 27 Temmuz 1914'ten itibaren anakkale'de bulunan ve depo hizmeti grmekte olan Giresun Vapuru ile maynlar dkecek Selanik ve ntibah rmorkrlerinde btn hazrlklar tamamlanm bulunuyordu. lk azda

Havuzlar-Kepez hatt ile bunun biraz kuzeyinde ikinci bir hat maynlanacakt. 16 Temmuz'da depo hizmetini grmekte olan Giresun Vapuru ile torpil dkecek tertibata haiz Selanik ve ntibah rmorkrleri, anakkale'de bulunmakta olan Selanik Romrkr'nde bulunan 16 torpil verilecek ilk emir zerine kullanlmaya hazrd. ki gn sonra depo gemisinden 10 torpil daha verilerek Selanik Romrkr'ndeki maynlarn miktar 26'ya tamamland. (Kurtolu, 1935, s.29)

175

4 Austos 1914'te, Selanik Rmorkr 40 dk gibi ksa bir zaman zarfnda 22 mayn dkerek demir yerine dnd. Maynlar deniz yzeyinden 4,5 m

aada olmak zere ayar edilmiti ve her torpilin zerine yal boya ile sra numaras konulmu ve torpiller birbirine halat ile balanmak suretiyle icabnda kolayca kartlmas nazari dikkate alnmt. Gemilerin geii iin Rumeli

yakasnda bir aralk braklm ve geit bir amandra ile iaretlenmiti. (Kurtolu, 1935, s.30)

Hatta dklen ilk 22 mayna ilaveten batsna 17-19 Austos 1914 tarihinde 8, dousuna ise 1 Ekim 1914 tarihinde 9 mayn dklerek geitler kapatlmtr.

Giresun Depo Vapuru stanbul'a giderek 26 mayn getirdi. Bunlar hemen Selanik Romrkr'ne vererek stanbul'a avdet etti. Bu suretle mevcudu 30'a tamamlanan maynlar ikinci bir hat yaplmas iin tahsis edildi.

6 Austos 1914'te, Selanik Rmorkr tarafndan birinci hattn kuzeyine 26 mayn denmiti. Maynlar deniz sathndan drt metre aada ayar

edilmiti. Maynlardan iki tanesi biraz sonra infilak etti. Maynlar dierine balayan rabta halatnn maynn zerindeki ielere dolaarak krd ve bu sebeple infilak ettii tahmin edildi. Maynlar 22 saniye aralklarla atlmtr. Hattn batsna 19 Austos 1914 tarihinde 9 mayn dklerek geitler kapatlmtr.

9 Austos 1914'te Goeben ve Breslau'nn geii zerine ngiliz Filosu'nun onlarn peinden ieri girmesine engel olmak zere, ilk iki hattn yetersizlii dnlerek nc bir hat tesisi iin stanbul'dan ntibah Rmorkr ile 47 mayn daha gnderildi. Ancak, Halifaks plan nc bir hattn yerini

gstermiyordu. Mstahkem Mevki Kumandan mayn mfrezesinin Alman Kumandan'na dantktan sonra nc hattn yerini Soanldere ile Kepez Feneri arasnda tespit etti.

176

15 Austos 1914'te leden evvel ntibah Rmorkr bu hatta 40 mayn brakt. (Kurtolu, 1935, s.30-31) Bu hattn batsna 24 Austos 1914 tarihinde 3, 27 Eyll 1914 tarihinde ise 4 mayn dklerek geitler kapatlmtr.

Ticaret gemilerinin Rumeli tarafndaki geni geit mahallinden gece yaplacak szmasn engellemek iin mayn gnderilmesi Bakumandanlktan istenildi. Bakumandanln emri zerine mevcut olan torpil hattndan baka yeni torpil hatlar dkld zannn hasl etmek zere de tertibat alnd. ntibah Rmorkr yeniden torpil dkyor gibi hareket etti ve baz mahallere amandralar att.

Bakumandanlk tarafndan Giresun Depo Vapuru ile stanbul'dan 40 torpil gnderilmekte olup, bu torpiller ile Anadolu ve Rumeli Hamidiye stihkamlar arasnda drdnc torpil hattnn tesisi bildiriliyordu. Mstahkem Mevki Kumandanl Bakumandanla mracaat ederek "Anadolu ve Rumeli

Hamidiye stihkamlar aras Boaz'n en dar ve akntl mahalli olmak ve limana yakn bulunmak nedeniyle torpil dkld takdirde sefainin tehlikeden azade olamayaca ve torpillerin uzun mddet mahallerinde kalmayarak kopup gideceklerini ve halbuki torpiller ntibah Rmorkr'nde hazr bulundurulduu takdirde evvelce tespit edilecek torpillerin atlmas 20 dakika zarfnda kabil olacana nazaran emin bir mdafaa hattnn vcuda getirilmesi iin bu sureti harekete msaade buyrulmasn" rica etti. Merten

Paann da tensipleriyle Mstahkem Mevkiinin teklifi uygun bulunarak bu hattn tesisi ertelendi.

Nusret Gemisi Boaz sularna 3 Eyll 1914'te geldi. Aslnda kurtarma rmorkr olarak yapld halde basit deiiklikler ile mayn dkme iinde kullanlan dier tekneler stanbul'a geri gnderildi. Nusret Mayn Gemisi Almanya'da zel olarak mayn dkme ii iin ina edilmiti. Dar alanlarda

kolayca manevra yapabiliyor ve az su ektii iin mayn alanlar zerinde gvenle dolaabiliyordu. (Gnesen, 1986, s.33)

177

Eyll'n 4 nc gn, Nilfer Mayn Vapuru stanbul'dan 32 mayn daha getirerek bu suretle Mstahkem Mevki emrinde bulunan maynlarn mevcudu 80'e tamamland. (Kurtolu, 1935, s.34)

24 Eyll 1914'te nc hattn gneyine drdnc hat olarak ntibah Rmorkr tarafndan 29 mayn dkld. Maynlarn aras krk metre ve yzey derinlii drt metredir.

1 Ekim 1914'te ntibah Rmorkr tarafndan Anadolu ve Rumeli Tabyalar arasna beinci hat olarak 29 mayn dkld. Binba Nazmi Akpnar'n gnlnde bir adet maynn patlad belirtilmektedir. Maynlarn aras krk alt metre ve yzey derinlikleri iki buuk metredir.

Ekim aynn son gnlerinde Mstahkem Mevki'nin bal olduu Bakumandanlktan ticaret gemilerinin de Boazdan girip kmasnn yasakland ve torpil hattnda braklan gediinde kapatlmas bildirilmiti. (Adil, s.122)

30 Ekim 1914 gn zmir Krfezi'ne giren iki ngiliz destroyeri mendirek civarna mayn dkmekte olan bir Trk teknesini batrmt.

6 Kasm 1914'te anakkale Liman'nda demirli bulunan Mersin Vapuru kuvvetli rzgar ve akntnn tesiri ile demir tarayarak mayn hatlarna dt. Bir mayn geminin k tarafnda infilak etti ve buradan giren sularla Mersin Vapuru yava yava sulara gmlmeye balad ve leden sonra tamamen batt. Gerek bu kaza mnasebetiyle gerekse torpil hatt tesis edilirken veya aknt vs. sebeplerle dokuz mayn infilak etmi sekiz mayn da yerlerinden koparak rzgar ve aknt tesiri ile srklenmiti. Kopan maynlardan alt adedi

zamannda grlerek denizden karlm iki tanesi kaybolmutu. Bu suretle mevcut mayn hatlar arasnda gayri muntazam aklklar meydana geldiinden mevcut hatlardan baka yeni bir mayn hattnn tesisi zarureti meydana gelmiti. (Bilbaar, 1971, s.35)

178

9 Kasm 1914'te ntibah Rmorkr tarafndan nc hattn kuzeyi Anadolu tarafna altnc hat olarak 16 mayn dkld. Altnc hattn tesisi esnasnda yalnz bir mayn infilak etti. Maynlarn aras krk be metre ve yzey derinlii drt metredir.

17 Aralk 1914'te Nusrat Gemisi tarafndan Kepez Havuzlar gneyi arasnda yedinci hat olarak 50 mayn dkld. Bu hatta dklen maynlardan yedi tanesi infilak etti. Yine 17 Aralk 1914'te Samsun Gemisi tarafndan beinci hattn gneyinde sekizinci hat olarak 28 mayn dkld. Maynlarn aras 45 metre yzey derinlikleri 4/5 metredir. 30 Aralk 1914'te Nusrat Gemisi tarafndan iki ve sekizinci mayn hatlar arasnda dokuzuncu hat olarak 39 mayn dkld. (Kurtolu, 1935, s.35-36)

Dokuzuncu mayn hattndan sonra bylece 19 ubat 1915 Muharebesi'nde Birleik Filonun anakkale Boaz'na ynelik saldry balatt zaman Boazda dokuz mayn hattnn kurulmas gerekletirilmi bulunuyordu.

26 ubat 1915'te ntibah Gemisi tarafndan imenlik-Deirmen burnu arasnda onuncu hat olarak 53 mayn dkld. Maynlarn aralklar krk metre, derinlikleri drt metredir.

7 Mart 1915 sabah anakkale Mayn Mfrezesi'nin bir motor botu 6 adet yzer mayn ile Rumeli kysn izleyerek Karanfil burnuna kadar gitti. 4 mayn suya braktktan sonra 2'si denizde patlaynca teknesi zedelendi ve dierlerini dkme imkan bulamad.

Dman iinde meselenin zm pek basit deildi. susturulmadan Boaz'n torpillerini toplamak mmkn olmuyor,

Bataryalar torpillerde

temizlenmeden Donanmaya ait snrl ve geici atlarla bataryalarn susturulmas mmkn olmuyordu.

Mttefik Donanmas'nn Boazdaki tabyalar bombalamaya balamalar ile birlikte Mart ayna kadar geen sre iinde dnyann en byk donanmas Boaz nnde toplanyor, keif uularyla mayn alanlar belirleniyor, mayn aratrma ve keif gemileri Boaz'n ilerine kadar girip maynlar temizliyordu. Uzun sreli bu 179

temizlik almalarnn ardndan Mttefik Donanmas'nn Boaz' geme giriiminde bulunaca kesindi. Bunun zerine Mstahkem Mevki Komutanl daha nceden dnd gibi bir Alman subaynn da teklifiyle elde kalan son 26 mayn Karanlk Liman'a dkme karar ald. Bu olay iinde yaayan Mstahkem Mevki Kurmay Bakan Selahattin Adil anlarnda yle yazmaktadr: "Dman kesin saldrsnn birka gn iinde yaplaca belli oluyordu. Deniz ilerine bakan ve izleyen tecrbeli, sevimli, uysal bir ihtiyar olan Alman Amiral Merten Paann teklifine uyularak geride kalan yedek maynlarn ki bunlar Goeben ve Breslau gemilerini takiben Boazdan geen General Yardmc Kruvzr'nden alnmlard, atlmasna karar verilmi ve 30 kadar mayn Nusrat Gemisi'nde hazrlanmt. "Yzba Hakk Bey'in idaresinde grev alan Nusrat Gemisi Boaz giriine doru ilerlemi ve Mstahkem Mevki torpil kumandan Yzba Hafz Nazmi ve arkadalar tarafndan ekseriyesi Karanlk Liman ve dierleri Morto Liman nnde imdiye kadar dman zrhllarnn yaklat blgelerde ayr iki izgi halinde ve kylara eri bir durumda maynlar atlmt. (Adil, s.129)

Limon von Sanders Paa hatralarnda; "Trkiye'de torpil uzman olarak alan stemen Ceehl'in Erenky Krfezi'ne 18 Mart'tan az nce yerletirdii maynlarn da bu sonuta rol olsa gerekir. "(Sanders, 2002, 53) demektedir.

8 Mart 1915 Pazartesi gn Nusrat Gemisi tarafndan Karanlk Limanda (Poyraz-Lodos ynnde) on birinci hat olarak 26 mayn dkld. Dman bunu hi hissetmedi. (Tunapa, s.98)

Bahriye Muallimi E. Albay akir Tunapa anlarnda: "17 Mart 1915 aramba - Bugn de bir tayyare dolat. Bakumandan Enver Paa ve mahiyeti bataryamza geldi. Dmann yarn byk taarruza balayabileceini syleyerek emirler verdi. Yats namazndan sonra Nusrat'in yine mayn dkmek zere kaca duyuldu. Fakat kmad. Mayn gemileri yine girdilerse de hemen pskrtldler. "(Tunapa, s.102) demektedir. 18 Mart gn Nusrat Mayn Gemisi 40 maynla Merkez Grubu

istihkamlarnn dmesi halinde daha gerilere mayn dkmek zere emre hazr bulunuyordu. (Bargut, 2000, s.21) 18 Mart 1915 Byk Deniz Taarruzu'na 180 kadar 403 mayn

kullanlm oldu. (Ulu, 1966, s.8) 2 Ekim 1914 tarihinde 2, hatta toplam 3 mayn su stne km ve

toplanmtr. 29 Ekim 1914 tarihinde bir mayn su stne km ve

toplanmtr. 6 Kasm 1914 tarihinde Mersin Vapuru'nun arpm olduu bir mayn patlamtr. 8 Kasm 1914 tarihinde bir mayn patlamtr. 12 Kasm 1914 tarihinde iki mayn su stne kmtr. 21 Kasm 1914 tarihinde bir mayn Mesudiye tarafndan ekilen hedefin taklmas ile patlamtr. 4 Aralk 1914 tarihinde bir mayn Soanldere de sahile vurmu ve toplanmtr. 14 Aralk 1914 tarihinde Karanlk Liman'a bir mayn dt bildirilmitir. 17 Aralk 1914 tarihinde mayn su stne km ve hattan kopmutur. 17 Aralk 1914 tarihinde bir maynn Seddlbahir'den Boaz dna

kt grlmtr. 2 Ocak 1915 tarihinde Anadolu Hamidiyesi'ne den iki mayn alnmtr. 3 Ocak 1915 tarihinde bir maynn Nara'dan Akyarlar'a srklendii grlmtr. 4 Ocak 1915 tarihinde bir mayn Rumeli Galata Feneri ynnde grlmtr. 6 Ocak 1915 tarihinde bir mayn ankaya'dan alnmtr. 10 Ocak 1915 tarihinde bir maynn Kilitbahir'den Nara'ya gittii grlmtr. 11 Ocak 1915 tarihinde hattan kopan giden bir mayn alnmtr. 22 Ocak 1915 tarihinde Gelibolu'da bir mayn sahile dmtr. 24 Ocak 1915 tarihinde bir mayn su stne km ve alnmn 11 ubat 1915 tarihinde bir mayn su stne km ve sahile dmtr. 20 ubat 1915 tarihinde bir mayn demirinden kurtulmu ve alnmtr. 22 ubat 1915 tarihinde hattan kopan bir mayn alnmtr. bir mayn ile Deirmenburnu'na

181

28 ubat 1915 tarihinde iki maynn Kepezden ve bir maynn Kilitbahir'den Boaz dna gittii grlmtr. 14 Mart 1915 tarihinde bir mayn Erenky altna dmtr.

15 Mart 1915 tarihinde bir maynn su stne kt gzlenmitir.

Saroz Krfezi nihayetine yaplmas muhtemel bir karmaya kar Kavak Nehri mansbnn dousunda 15 maynlk bir mania tesisine teebbs olunduysa da elde elverili bir vastann bulunmamasndan tr vazgeildi. Byk deniz taarruzunu

takiben 28 Mart 1915'te Tenger-Domuzdere arasnda 9 ve 31 Mart 1915'te de Tengerdere nnde 10 maynlk birer hat Sivrihisar Torpidobotu tarafndan tesis edildi. Bundan sonra, Mart 1917'ye kadar esasl bir mayn faaliyetine ahit

olamyoruz.

Ancak, 23 Kasm 1916'da Bakumandanlk, balangtan beri Boaz'n kara savunmasn zerine alm bulunan 5 nci Ordu Kumandanlna, anakkale'ye yeni bir dman taarruzu ihtimalinden bahsedince, bu Ordu Kumandanl bir karma imkann dikkat nazarna alarak Saroz Krfezi'ni maynla kapatlmasn teklif ediyor. Bunun kabul zerine krfeze muhtelif tarihlerde dklen maynlarn yekn 128 olup, 30'u Fransz, kalan da Rus mayndr. (Ulu, 1966, s.10)

lk hat 27 Mart 1917'de brice-Dimitri Ky arasna mevsul hattn biraz dousuna 8, 6 ve 5 maynlk gruplar halinde 48 mayn, ikinci hat ise 25 Mays 1917'de yukarda ad geen iki mevki arasna 4'er maynlk gruplar halinde 28 mayn dklmtr. nc defa 50 mayn ilk hat gneybatsna ve Koyun Liman nne kyya paralel olarak dklmtr. Hazrlklara ubat 1917 ortasnda balanlarak bir iskele ina edilmi, cephane arabalar mayn tayacak hale getirilmi ve krfezdeki deniz vastalarnda dk iin tadilat yaplmtr. 20 Temmuz 1917'de son olarak

Gelibolu'ya gnderilen 24 Rus mayn da ikinci hattn takviyesinde kullanlmtr. Bu manialarn mdafaas iin toplar konmu bulunmaktayd.

Boaz dahilinde sonradan yaplm olan tadiller neticesinde muhtelif tarihlerdeki mayn manialar yle bir manzara arz etmekteydi. Haziran 1918, Kepez-Soanldere 194 mayn. Austos 1918, Kerevizdere hizasnda 29 ve 51 maynlk iki hat. 182

Hisarlk hizalarnda 29 ve 51 maynlk iki hat. Ekim 1918, Austos 1918'deki hattn kuzeyinde 52 maynla hat

eklinde bir mania. 20 Ekim 1918, kaldrlan 4 dz ve 1 mnkesir hat halindeki

manialarda ve elde mevcut maynlarla anakkale-Havuzlar blgesinde bir mayn tarlas. (Besbelli, 1956, s.7-8)

ngilizler

tarafndan

zmir

Krfezi'nde

Uzunada

blgesine

yaplan

maynlamaya karlk, Eyll 1916'da Trkler tarafndan, Yenikale Geidi 4 mayn hatt ile kapatlmt. 10 Aralk 1916'da Yenikale Mayn Hatt kaldrlarak dmann daha nce Uzunada ile amalt Tuzlas kuzeyindeki tepeler arasna dkt mayn hatt eldeki 20 Rus mayn ile pekitirildi. (Birinci Dnya Harbinde Trk Deniz Harekat , VIII.Cilt. 1996, s.431)

2. 8. 3. 2. Denizaltlara Kar A ve Torpido stasyonlar Kurulmas ve Serseri Maynlarnn Kullanlmas

Dman denizaltlarn Marmara'ya sokmamak iin en tesirli ve kestirme yol phesiz Boaz'a bu nevi alar koymak ve bunlarn yaknlarnda bulundurulacak karakol gemileriyle bunlarn tahribi cihetine gitmekti. Yalnz, denizalt silahnn hakiki mahiyetini umumiyetle Birinci Dnya Harbi'nin seyri esnasnda anlalm olduu unutulmamaldr. te bundan dolay anakkale'deki alar balk a kuvvetinde olan hafif alardr. Maksada hizmet etmeyecei ksa bir zaman sonra anlalan bu alar kaldrldktan sonra bir aralk Nara Geidi'nin batrlacak gemilerle kapatlmas dnldyse de mahsurlu olaca grlerek bundan vazgeildi.

lk a 18 Ocak 1915'te Karanfilburnu'ndan yaklak Beyazyarlar'a ulaan hattn zerinde Boaz'n ortasndan biraz daha Anadolu'ya yakn olmak zere 38, 39 kula suya dkld. Her bir para an uzunluu 47 ile 50 m ve ykseklii 20 m olup, her iki bataki amandralk yapan rasad kazanlarn arasndaki tel halatn uzunluu 100 m'dir ve zerinde birok halat kamlar vardr ki, bu teli gemek isteyen denizaltlarn pervanelerine sarlmak iindir. Sonra alar hafif tutmak iin zerine bir ok mantar konmutur. 5 ubat 1915'te, gney ksmndaki son mayn hattnn nne iki a

konuldu. Bunu, 7 ubat'ta mayn hatlarnn ilerisine iki an daha atlmas izledi. (Birinci 183

Dnya Harbinde Trk Harbi V.Cilt, 1976, s.24) 11 ubat 1915'te Rumeli ynne iki a atld.

Bunun zerine, Haziran 1915'te faaliyete geirilerek 17 gn sonra 2/3' ve 1 ay sonrada, tamamen dklen bir a manias mezkr geitte tesis edilebildi. Genilii 2. 000 m ve derinlii baz yerlerde 100 m'yi bulan bu geitte yaplan ameliye 4-5 millik akntda hayli g oldu. 30-40 m'ye sarkan alar, sonradan 70 m'ye kadar uzatlabildi. Buna ramen dman denizaltlar bazen altndan bazen de a yrtmak suretiyle ieriye girebildiler. (Besbelli, 1956, s.19)

Mania tesisi; zamannda ve malzeme tedarik ederek mayn manialaryla beraber yaplabilseydi Marmara'da bu kadar ok ticaret gemimizi kaybetmezdik.

Boazda serseri maynlarn kullanlmasna gelince, 22 Eyll'de elde mevcut 23 serseri mayndan 10'u stanbul'a gnderildikten sonra, kalan 13 maynn Boaz'a girmeyi baaran yabanc sava gemilerine kar akntl sulara atlarak kullanlmas planland ve bunlarn atlmas iin de gerekli tertip ve dzenler alnd. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi,anakkale Cephesi,V.Cilt, 1993 s.79)

Byk Taarruzda da leden sonra serseri maynlarmz akntya braklmt. (Adil, s.133) Alman subay Carh Mhlman yle demektedir: "Mayn barajlarnn altndan geilmesi, birinci snf bir baar oluturur. Trk

tarafnda Temmuz ortasnda geiin kapatlmas iin Nara'da 68 m derinlie kadar inen bir torpido koruma a denizin altna yerletirildiinde, aa kar tam bir makine gcyle arpmak ve onu delmekten baka bir are kalmamt. Birden ok ngiliz gemisi aa yakaland, ama dierleri adan gemeye ynelik balantlarna kar faaliyet gsterecek olan 13 dman denizalts'ndan ancak 4 adedi, hemen hemen btn mrettebatyla denizin dibini boylad. ngiliz

Bahriyesi, Marmara Denizi'nde denizalt savanda gsterdikleri baarlardan gurur duymakta hakldr. "(Mlhman, 2003, s.68) 2. 8. 3. 3. Mttefiklerin Harekat

184

Boaz harp nedeniyle maynlanarak kapatlmt.

Yavuz ve Midilli'nin

Karadeniz'deki bombardmanndan sonra misilleme olarak tilaf Devletleri'nin alt kruvazr 3 Kasm 1914 tarihinde bataryalarmz bombardman ettiler.

3 Kasm 1914'te kolayca elde edilen baardan byk mitlere kaplan ve Boazlarn donanma hcumu ile az zamanda geilebileceine kanaat getirmi olan Churchill, 25 Kasm'da yaplan sava kurulunda Savunma Bakan'nn kar koymasna ramen, 28 Ocak 1915'te grn kabul ettirerek, gerektiinde Boaz blgesini zaptetmek zere hazrlanlmas kararna varlmt. (Adil, s.125)

Amiral Carden'in Taarruz Plan: 1. Giri tahkimatnn yok edilmesi 2. Orta blge topusunun yok edilmesi ve maynlarn temizlenmesi 3. Merkez tahkimatnn yok edilmesi 4. Kalan maynlarn temizlenmesi ve Marmara'ya klmas idi. (Artun, 1992, s.62)

Ocak ve ubat 1915 aylarnda hazrlklarn tamamlayan Mttefik Filo 19 ubat 1915'te 19 ubat 1807'de Marmara'ya girmi olan bir ngiliz Filosu'nun 108 nci yldnmnde harekatna balad. Mayn arama-tarama gemileriyle maynlar taramaya alrken bataryalar da atee tuttular.

19-25 ubat 1915 tarihlerinde muhriplerin himayesinde yaplan mayn tarama harekatnda iddetli bir atee maruz kalan tarama gemileri aramalarna devam ettiler.

Bahriye Muallimi E. Albay akir Tunapa anlarnda: "6 Mart 1915 Cumartesi - Bu gece yine mayn tarama sesleri geliyordu. Sed Bataryalarnn atei sayesinde tarama ii zorlayordu. Projektrlerimizi yakmak mmkn olmuyordu. nk oraya hemen ate ediyorlard. Ben yle zannediyorum ki maynlar

tarayamadlar. Bouna urayorlar. nk maynlar daha yukardadr. "(Tunapa, s.96) demektedir.

26 ubat-17 Mart 1915 tarihlerinde yaplan mayn arama-tarama harekatlarndan da ciddi bir sonu alnamad. 185

9/10 Mart gecesi ise Boaz'a iki tekne girer; kimselere grnmeden Kepez Burnu'nda U dn yapp aknt ynnde (yani kuzeyden gneye doru) yol almaya balarlar. Ayn anda da, daha nceki mayn temizleme harekatlarnda kullanlm iki mayn tarama teknesi, harekatn en bandan beri kullanlan yntemle almalara balar. Ne var ki bu teknelerden biri, denizaltlarn geiini

engellemek iin ekilmi an amandrasna taklmtr. Bylece alarma geen Trkler, dmana glle yadrp geri ekilmek zorunda brakrlar.

10 Mart'n 11 Mart'a baland gece iki muharebe gemisi, bir hafif kruvazr ve drt de muhribin elik ettii sekiz mayn mayn tarama teknesini boaza gnderir. Mayn tarama gemileri, maynlara daha nce birka kez Ama o gece bir

ulamlarsa da, o tarihe dein hibir sonu almamlard.

dnm noktas oldu; ttifak Kuvvetleri'nin ertesi gn haritada yerini dahi gstermedikleri bir yerde, mayn imha edildi. Ancak bu i kayp vermeden baarlamamt. (anakkale Aratrmalar Trk Yll, 2004 , s:110) 339 nolu balk teknesi {Manx Hero), maynlardan birisinin patlamas sonucu batt. Bu patlamann ksa bir sure ncesinde, filotillann klavuzluunu stlenmi bir ift tekne tarafndan ekilen iki maynn patlamalar ise, Trkleri alarma geirdi. Bir muharebe gemisi, kruvazr ve muhrip gemisiyle korunan mayn tarama tekneleri, saat 03:10'da bir kez daha mayn hattna yaklat. ttifak kuvvetlerinin bedeli ar bu baarlar, tarama tekniinin deitirmelerinin bir sonucuydu. O gne dein tekneler, almalarn hep akntya kar srdrmlerdi. eki taraklar bir mayn hattna taklp kalacak olursa, hattn onlar ekiine kar diren gsteremeyip hani neredeyse yerlerinde kprdayamaz hale geliyorlard. 10/11 Mart gecesi ise, ittifak kuvvetleri mayn setinin biraz daha derinlerine girmeyi, sonra U dnyle geri dnerken, eki tara takp akntdan hz alarak ilerlemeyi dnmlerdi. Ne var ki, yaklak 4 deniz mili gibi akntya byle tam gaz yol alan bir teknenin ektii taran, mayn hattna uygulayabilecei gcn bylesine byk bir g olacan hi tahmin etmemilerdi.

11/12 Mart gecesi (bu kez mrettebatlar Fransz profesyonel askerlerden kurulu) mayn tarama gemileri, bir hafif kruvazr ve muhripler korumasnda boaza girerler. Hedefe ulamalarna ramak kalmken, klavuzluk grevi yapan 186

tekne ldaklar tarafndan aydnlatr. Annda vurulan tekne geri dner. sabet almam dier tekneler de, klavuz teknenin yaptnn aynsn yaparlar. Baka bir k yolu gremeyen Carden, mayn tarama gemilerinin komutasn, karargahn komutan Komodor Roger Keyes'e brakt.

Komodor Keyes'in hatralarndan anlald kadaryla; ittifak kuvvetleri, mayn tarama gemilerinin sivil mrettebatn tamamen askeri mrettebata deitirmi ve 12 Mart' 13 Mart"a balayan gece yars, stemen Blanc'n komutasndaki Fransz filotillasyla bir kez daha boaza girmilerdi. (anakkale Aratrmalar Trk Yll, 2004 , s:111) Franszlarn benimsedikleri mayn imha teknii, Mttefiklerdekinden birazck farkllayordu. ngilizler,

borda bordaya giden bir ift tekne tarafndan belirli bir derinlikte ekilen bir elik halattan ibaret "klasik" eki tara kullanyorlard. Franszlar ise her bir mayn tarama teknesinden suya braklm birka halattan oluan kesici bir tarama ayla i gryorlard. Bu dzenee ayrca, halatlar zerine belirli

aralklara yerletirilmi ve maynlar balayan halata yapp onu kesen ekiler tutturulmutu. Mayn hattna ulamalarndan ksa bir sre sonra,tarama

gemileri Trk topusunun atei altnda kaldlar. mha edebilmi olduklar tek mayn, teknelerin arasnda babo srklenen bir mayn olmutu. Ertesi gn, tarama teknesi komutanlar haritalarn karlatrdklarnda, bir nceki tarama yaptklar blgenin, hi olmazsa yaklak yerinin dahi tespitinin mmkn olmad bir kez daha grlmt.

13/14 Mart gecesi (bir komuta ve ift tekneden kurulu) toplam yedi mayn tarama gemisi, hafif kruvazr, muhriplerin ve ka tane olduklar bilinmeyen, tarama ekilerinde patlayc madde tayan ve mrettebatlarn da gnlllerin oluturduu motorlu kayklar eliinde, boaza girdi. Kepez

Burnu'nu geer gemez tekneler geriye dnd ve aralarndaki yaklak 800 m mesafeyi Avrupa yakas yaknlarnda aknt ynnde seyretmek zere gruba ayrldlar. Sonunda, hi allmadk dzeyde iddetli bir topu ateiyle

karlatlar. Gece mayn tarama gemilerinin en kara gecesi oldu. Carden, Boaz' mayndan temizlemek iin o gne dein giriilen emellerin pek baarsz sonular verdiinin nihayet bilincine varmt. stne stk, bu

187

denemeler neticesinde, mayn tara gemilerinin yars da kullanlmaz hale gelmiti.

15/16 Mart gecesi anakkale Boaz sularna bu kez drt mayn tarama teknesi ve de muhrip girmiti.Bu gemiler yedi adet mayn imha ettiler Zaten orada imha edilebilecek baka bir mayn da yoktur. yle grnyor ki; bu maynlar imha eden tarama teknesinin mrettebat, mayna rastladklar

yeri, ertesi gn - daha nceki mayn tarama almalarnda olduu gibi yine - tam olarak belirleyememiti. (anakkale Aratrmalar Trk Yll, 2004, s:113) Ama, ite bu vurdumduymazlklar. ttifak Donanmas'nn 18 Mart 1915'te merkez tabyalara yapt ana saldrnn yazgsna ok temel bir etki yapt; ittifak donanmas, Nusrat'in brakt maynlarda tam gemisini sulara gmd.

16/17 Mart gecesi Boazda iki kez giriilen mayn temizleme denemesi de baarszlkla sonland. ttifak Kuvvetleri'nin o gece Bayku blgesinde tek bir mayn imha etmi olduklarndan sz eden yegane kaynak, Akpnar'n gnldr.

Mttefik Donanmas mayn tarama gemileri sivil balklarn kulland ngiliz trol teknelerinden ibaretti. Troller ift halinde birbirinden 500 yarda mesafede 2,5 inlik bir tel ile tarama yapmaktaydlar. Telin derinliini

dzenlemek iin bir tonluk 3,5 m.lik bir uurtma kullanyorlard. Personelin korunmas iin gemilere elik kaplama taklmt. Tarama cihaznda mevcut tellerin zerinde kesici makaslar bulunuyordu. Serseri ve yzen maynlar

imha etmek iin balk gemilerinin yannda kk botlar bulunuyordu.

Mteakip gnlerde mttefikler tarafndan yeni keif uular ve mayn tarama almalar yaplmtr. Her naslsa bu 26 srpriz mayn kendilerini saklamay baarmtr. O zamanlarda 8 m derinlie dklen maynlarn 1000 m irtifadan grleceine inanlmt. Hatta Karanlk Koyda mayn bulunmadna dair rapor veren ngiliz pilot bu srpriz maynlarn baarsndan bir gn sonra kuruna dizilmitir. Denizin hafif rpntl oluu maynlarn grlmesini nlemitir.

188

17-18 Mart 1915 gecesi saat 22:00'dan itibaren 7 arama-tarama gemisi saat 02:00'a kadar Karanfil Burnu ile Akyarlar arasnda mayn aramasna devam ettiler. Bir eye rastlamayarak, bu blgenin temiz olduunu rapor ettiler. Yine Karanlk Liman zerinde uan bir dman ua da hibir mayn grmemi ve temiz raporu vermiti. Daha nce Bozcaada'da yaplan denemelere gre

elverili bir havada maynlarn 5,5 kl. bir derinlikte grlebilecei sonucuna varlmt.

Ykseklerden Boaz'n berrak sularna hakim olan deniz uaklar sayesinde sabit maynlarn bulunduklar yer kati olarak tespit edilebilirdi. ngiliz havaclarnn Bozcaada'da yaptklar tecrbeler sonunda anlalm oldu ki, dklen maynlardan hi birinin dikkatli bir havacnn gznden kamasna imkan yoktu ve bunlar havadan mkemmel grlebilmekteydi. te bu hava keifleri sonunda maynlar arasnda serbest bir geit var ve bu geitten zrhllarn anakkale ve Kilitbahir'i tesirli top atei altna alabilecek mesafeye kadar sokulabilecekleri anlald. (Saraolu, 1953, s.28)

18 Mart 1915'te filonun yapaca byk taarruzda ama anakkale mayn blgesini savunan sabit ve seyyar bataryalar bir anda susturmak maynlar tarayarak 800 m geniliinde serbest bir geit saladktan sonra Marmara'ya girmekti. Amiral de Robek Nusrat'in Erenky Koyu'nda meydana getirdii

mayn engelinden habersiz bulunuyordu.

ngilizler tarafndan mayn dk harekat kapsamnda; 2 Temmuz 1916'da Teke Burnu'na dklen 50 mayndan ibaret bir mania 58 gn sonra yani 26 Austos'ta tayyare kefi ile tespit edilmitir. 23 Mart 1916'dan 21 Austos 1916'ya kadar ngilizler tarafndan mayn dkc olarak tadil edilmi olan Angora ve Pardite yardmc gemileriyle 10 mania yaplm ve 1. 267 mayn dklmtr. Bu manialardaki ama, Tavan Adalar ile Anadolu sahili

arasn kirletmek ve Mavro Adas ile Teke Burnu arasna kavis eklinde mania tesis ederek Boaz azn kapamakt. Bu manialarn tesisinde ncelikle Goeben ve

Breslau'nun basknvari olarak Boazdan k dnlm ayrca Alman denizalt botlarnn Boaz'a girmelerinin nne geilmi olacakt. (Lorey, 1946, s.149)

189

Ayrca Aralk 1916 tarihi itibariyle zmir Krfezinde, ngilizler tarafndan Uzunada'nn Dou ve Bat taraflarna 105 Fransz mayn dklm durumdayd. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, s.341)

2. 8. 3. 4. Nusrat Mayn Gemisi'nin Erenky Koyu'nda Kurduu Engel

25 ubat'tan beri dman esas gayretini torpil hatlarmza kar gsteriyor gece ve gndz buna inatla devam ediyordu. Bir hafta kadar karlkl arpmalarn

zellikle gece savalarnn etkisini tayin edememekle beraber en ndeki torpil hatlarnn bozulduu ve dman tarak gemilerinin Kepez-Soanl hattna yaklamakta olduu fark edildi. Mevcut be hatta dklen 350 kadar mayndan geriye elimizde ancak 30 kadar Alman mal bir miktar kk yzc serseri torpil kalmt. Bunlar son zamanlar iin saklanyordu. (Adil, s.128)

Dman Boaz iindeki bombardman esnasnda zellikle Erenky Koyu'nda kalmakta ve bu surette kar ateten az etki grmekteydi. Buna engel olmak iin ad geen koyda bir mayn hattnn kurulmas kararlatrld. (Harp Tarihi Arivi No: 1/ 1 Dip.177 G.3 , Kls.4469 H.11)

Almanya'da 1910 ylnda ina edilmi, kmr kazanl 40 metre boyunda, 7,5 m geniliinde 360 tonluk, gvertesinde 40 mayn tayan Nusrat Gemisi saatte 15 mil yapabiliyordu. (Bar, 2000, s.29)

Nusrat bu maynlar ykleyerek 8 Mart 1915 sabah harekete geti. Nara'dan kalkan gemi Anadolu kysn izleyerek seyire balad. Hava hafif sisli ve yalyd. Mayn hatlarn baar ile geen gemi dumansz bir seyir ile saat 07:00'a doru belirtilen yere vard. Saat 07:10'da geri dne geilirken her biri 80 kg arjl 26 mayn Poyraz-Lodos istikametinde 100'er m aralk ve 4,5 m derinlikte dendi. Bu srada ortalk yeni aarmaktayd. (Harp Tarihi Arivi No: 1/ 1 Dip.177 G.3 , Kls.4469 H.11) 18 Mart ncesinin muharebe gnlerinde, sava gemilerinin Erenky'n mayndan artlm koyundan kale tesislerine ynelttii ate zellikle tahrip edici olmutu. Buna gre, savunma bu sular da maynlarla zehirlemee yneldi. 18 Mart'n afanda, Trk mayn gemisi "Nusrat" Alman Deniz Komutanl'nn mrettebatyla darya kt ve Bahriye Mhendisi Reeder'in ynetimi altnda dmana grnmeden orada 26 mayn 190

yerletirdi. (Mlhman, 2003, s.69) Mayn hattnn kuzey ucu 40 03 30 (K)- 026 20 00 (D), gney ucu ise 40 02 00 (K) - 026 18 00 (D) mevkiindeydi.

18 Mart 1915 Gn Byk Taarruz saat 08:00'da keif uann grevi icra etmesiyle balad. Saat 10:30'da dman muharebe gemileri Boaz'a girmeye balad.

Saat 13:45'te Amiral de Robeck, gemilerin kesin sonu alnacak yerlere yanaabilmeleri amacyla mayn blgesinde alacak olan kanal iin hazrlkta bulunulmasn, mayn arama-tarama filotillasna bildirdii gibi, bu filotillay koruyacak olan 2 nci Tmen'e de, gittike hrpalanmakta olan Fransz gemilerinin yerlerini almalarn emretti.

Tabyalarn ve gemilerin karlkl atei devam ederken, saat 14:50'de Bouvet Muharebe Gemisi'nin bordasnda kesif bir duman grld ve dakika iinde batt. Nusrat'in Erenky maynlar ilk defa etkisini gstermeye balad. 10 dakika iinde Bouvet'nin etraf muhrip ve istimbotlarla doldu. Bu esnada

dmann atei arlam ve 6 balk gemisi olay yerinde mayn aramasna balamt. Herkes, Trklerin yukardan denize saldklar maynlar sorumlu

tutmaya balad. (Bar, 2000, s.27)

Saat 15:45'de Irresistible'n iskele tarafna yatt ve hareketten kald grld. mdadna koan Ocean da ayn akbetle karlat. Her iki gemi de Erenky maynlarna arpm ve hareketten geri kalmt.

Mayn arama tarama gemileri (balk gemileri); iki ift tarayc, nlerinde kk bir motorla giden komutanlaryla birlikte tarama aletlerini kardlar. Balangta yzen mayn sanlan 3 mayn patlattktan sonra, bunlarn demirli mayn olduklar anlald. Bouvet'nin batt yerde de 1 mayn patlatm ve 2'sini de su yzne karmlard. Kuvvetli ate hattna girince, komutanlarnn tm abalarna ramen Boaz'n dna katlar. Tarama ile grevli bir baka ift tarayc da tarama aletlerini atamadan batrldlar.

Saat 16:05'de lnflexible, sancak ba omuzluundan bir mayna arparak muharebe d kalmt. 191

Amiral de Robeck bu son iki olayn Trklerin akntya saldklarn sand yzen maynlardan ileri geldiine hkmetmiti. Gerekte ise, Nusratin dkt maynlarn etkisi devam etmekteydi.

2. 8. 3. 5. Maynlarn Temizlenememe Sebebi

Amiral Carden mayn hatlarnn taranmasna ok nem veriyordu. Fakat bataryalarn ate yamurundan, sivil personelle donatlm tarama gemilerinin dayanamamasndan, zaman zaman mayn infilaklar yznden, iddetli rzgar ve frtnalar nedeniyle, kifayetsiz taramalar, kuvvetli akntlar ve hava artlar, gece artlarnn getirdii olumsuzluklar icra edilen arama-tarama harekatnn baarsz olmasnda rol oynamtr. Nusrat Gemisi'nin dkt maynlarn

bulunamamasnn nedenleri ise; hava keiflerinin oinografik artlara bal olarak etkinliinin azalmas, mayn dk harekatnn Boaz'a dik yaplacann beklentisi, Nusrat Gemisi'nin devaml karakol yaplan bir blgede mayn dk harekat yapamayacana dair kanaat ve eldeki son maynlarn frtnadan kopan veya taranan maynlarn takviyesinde kullanlacann zannedilmesidir. 8 Mart 1915'e kadar nispeten Boaz giriinde tarama harekat yaplmtr. ngilizler 18 Mart 1915 muharebesine kadar 45 defa mayn hatlarn temizlemeye teebbs etmiler ve bu teebbslerinde birka destroyerle pek ok arama-tarama gemisi zayi etmilerdir.

18 Mart'ta Filonun yapaca byk taarruzda ama anakkale ve Kilitbahir tabyalar ile mayn blgesini savunan sabit ve seyyar bataryalar bir anda susturmak maynlar tarayarak 800 m geniliinde serbest bir

geit saladktan sonra Marmara'ya girmekti. 18 Mart deniz taarruzunda Boaz'n geilmesi geni lde bir mayn arama-tarama hareketine balyd. Dmann bu ie ayrd gemiler maynlar sratle giderecek nitelikte deildi ve nemli olan bir nokta da ksmen yaral olarak Marmara'ya girmek isteyecek filonun Marmara'da Trk Deniz Kuvvetleri'ni karsnda bulacayd. Geri Trk maynlar pek iyi cinsten deil, fakat bu tip muharebe gemilerini batrmaya ve lnflexible gibi modern muharebe kruvazrn muharebe d etmeye yeterliydi. Bunun sonucunda Amiral Robeck, yaveri Roger Keyes idaresinde sivil personeli sava gemilerinden kurtarlan 192

gnlllerle deitirdi ve sekiz muhribe mayn tarama ekipman yerletirilmesi ilemine baland. Mayn temizleme ii iin gnlller arand. Nelson dnemi

denizcilerden birisi olarak kabul edilen Komodor Roger Keyes, mayn tarayclarnn banda onlara moral vermesi de ie yaramad. Sahilden yaplan atlar, havann souk olmas ve gl akntlar mayn tarayclarnn ilerini gletiriyordu. Sonunda 6 gemi ie yaramayacak hale geldi, 27 l ve 43 yaral verdi. Mevcut mayn tarama gemilerinin te biri batm veya ie yaramaz hale geldi. ngiltere'den yeni gemiler istendi. ngiliz Bahriye Bakanl 30 yeni tarayc gemiyi anakkale'ye gndermeye karar verdi. (Bar, 2000, s.25)

te bu dncelerle 800 yardalk hassas bir kanal almayp markalanmad takdirde, mayn dk harekatnn hassas ve gvenilir yapldn deerlendirdiimizden, dman gemilerinin anakkale'yi geme teebbsnn baarsz olacan ve ok byk zayiat vererek Akdeniz'deki deniz gcn byk lde kaybedecei

deerlendirilmektedir. (anakkale Boaz Komutanl,anakkale Deniz Savalar, 2004,s.67-100)

2.8.4. 18 Mart 1915'te anakkale Boaz'na Ynelik Byk Deniz Taarruzu (Boaz'n Zorlanmas)
26 ubat 1915'ten bu yana Birleik Filonun, Boaz ierisinde hemen her gn, gndzleri balatp geceleri de srdrd saldrlar, Mstahkem Mevki Komutan Cevat Paa'y (Orgeneral obanl) gelien duruma gre yeni nlemler almaya yneltiyordu.

in bandan beri ele geen her frsat deerlendirerek srdrlen Boaz savunmasn daha da glendirmeyi amalayan bu taktie ynelik nlem ve dzenlemeler olarak, Mart balarndan 18 Mart 1915'e dek gerekletirilenleri de ylece zetlemek mmknd:

Boaz savunmasndan sorumlu Cevat Paa komutasnda ve dorudan Bakomutanla bal bulunan kolordu yetkisindeki Mstahkem Mevki

Komutanl; 2 nci Ar Topu Tugay (3 nc, 4 nc Ar Topu Alaylar); 193

Erenky Ar Topu Blge Komutanl (8 nci Ar Topu Alay, 3 nc Numune Ar Topu ve 4 nc Muhasara Topu Taburlar); 9 ncu ve 11 nci Piyade Tmenleri ile, Mstahkem Mevki ballar (ikier istihkam inaat ve amele taburu, birer istihkam, muhabere bl ile uak, ldak ve cephane depo mfrezelerinden olumaktayd. Ayrca 9 ncu ve 11 nci Tmenlerin Sahra Topu Alaylar da Mstahkem Mevki Komutanl emrine verilmitir. Mstahkem Mevki ve 2 nci Topu Tugay Karargahlar Hac paa iftlii'nde, 3 nc Ar Topu Alay ve 1 nci Ar Topu Taburu Karargah Anadolu Hamidiye Tabyas'nda bulunmaktaydlar.

Kurulutaki dier topu birlikleri ise unlardr: (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, s.180-183) 1 nci Ar Topu Taburu 1 nci Batarya: Dardanos Tabyada (5 adet 150/40'lk gemi topu) 2 nci Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyas'nda (2 adet

355/35'lik ky topu) 3 nc Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyas'nda (3 adet

240/35'lik ky topu) 4 nc Batarya: Anadolu Hamidiye Tabyas'nda (4adet240/45'lik

ky ve 3 adet 37 mm'lik uaksavar topu) 5 nci Batarya: Kepezde (3 adet 75/40'lk,3 adet 57/40'lk gemi topu) Anadolu Mesudiye Bataryas: Akyarlar kuzeyinde Aktepe'de (6 adet

57/40'lk toptan oluacak bu batarya henz kurulmaktadr.) Cevat Paa Bataryas: Akyarlar'da (8 adet 150/26'lk toptan drd,18

Mart'ta mevzilenmi durumdayd. 12 nci Batarya: Akyarlar'da (4 adet 87/24'lk mantelli top) Sehpal Batarya: Kepez Ky dolaynda (4 adet 150/14'lk

muhasara topu) 2 nci Ar Topu Taburu 6 nci Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyas'nda (bir adet

260/22'lik, 2 adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik ky topu) 7 nci Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyas'nda (2 adet 280/22'lik, 2 adet

260/22'lik, bir adet 240/22'lik ky topu) 8 nci Batarya: Nara Tabyas'nda(6 adet 240/22'lik, bir adet 194

260/22'lik ky topu) 10 ncu Batarya: imenlik Tabyas'nda (birer adet

355/22'lik,355/22'lik, 240/22'lik ve 210/32'lik ky topu) 11 nci Batarya: Anadolu Mecidiye Tabyas'nda (6 adet 210/6,4'lk havan) 4 nc Ar Topu Alay 2 nci Ar Topu Taburu: (17 deiik apta batarya + 2 Topu

Tk. + 3 U/S Tk.) 4 nc Batarya: Namazgah Tabyas'nda (bir adet 260/22'lik, 2

adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik ky topu) 5 nci Batarya: Rumeli Mecidiye Tabyas'nda (4 adet 240/35'lik,

2 adet 280/22'lik ky topu) . ky topu) 7 nci Batarya: Namazgah Tabyas'nda (2 adet 240/35'lik, bir 6 nci Batarya: Rumeli Hamidiye Tabyas'nda (2 adet 355/35'lik

adet 240/22'lik ve bir adet 210/22'lik ky topu) 8 nci Batarya: Havuzlarda (6 adet 87/24'lk mantelli top) 9 ncu Batarya: Yldz Tabyas'nda (6 adet 150/26'lk kzakl top,

4adet210/6. 4'lkhavan) 10 ncu Batarya: Namazgah Tabyas'nda (bir adet 240/22'lik, 3

adet 210/22'lik ky topu) 11 nci Batarya: Namazgah Tabyas'nda (birer adet 260/22'lik,

240/22'lik ve 2 adet 210/22'lik ky topu) ky topu) 13 nc Batarya: Deirmen bumu Tabyas'nda (2 adet 240/22'lik, 12 nci Batarya: Deirmen bumu Tabyas'nda (4 adet 240/22'lik

1 adet 210/22'lik top) topu) 47 mm'lik dier bir Batarya: Soanl'da (6 adet 47/40'lk gemi 195 14 nc Batarya: Soanldere'de (4 adet 87/24'lk mantelli top) 15 nci Batarya: Tengerdere'de (10 adet 210/6. 4'lk havan) 16 nci Batarya: Tekealt'nda (4 adet 87/24'lk mantelli top) 17 nci Batarya: Bayku'ta (3 adet 150/45'lik gemi topu) Muini zafer Bataryas: Bayku'ta (4 adet 75/40'lk gemi topu) 47 mm'lik bir Batarya: Kumburnu'nda (6 adet 47/40'lk gemi

topu) Topu) Ohacys Topu Takm: Tenger'de (2 Ohacys topu) Uaksavar Topu Takmlar: Namazgah, Havuzlar, Bayku ili Da Topu Takm: Tenger'de (2 adet 65 mm'lik ili Da

Uaksavar takmlar (ikier adet 37 mm'lik U/S topu) Bamsz Birinci Koulu Muhasara Topu Taburu 1 nci Batarya: Soanldere'de (4 adet 120/24'lk top) 2 nci Batarya: Havuzlarda (4 adet 120/24'lk top) 3 nc Batarya: Bayku'ta (4 adet 120/24'lk top)

Erenky - Tenger Blge Komutanl: Erenky'de 8 nci Ar Topu Alay Komutanl 1 nci Ar Obs Taburu: Tenger'de 1 nci Batarya: Tenger Blgesi'nde (4 adet 150/10. 8'fik obs) 2 nci Batarya: Tenger Blgesi'nde (4 adet 150/10. 8'lik obs) 3 nc Batarya: Tenger Blgesi'nde (4 adet 150/10. 8'lik obs) 120 mm'lik Obs Bataryas: Eskihisarlk dolaynda (6 adet 120/11.

6'lk obs) 2 nci Ar Obs Taburu: Erenky'de 4 nc Batarya: Erenky dolaynda (4 adet 150/10. 8'lik obs) 5 nci Batarya: Erenky dolaynda (4 adet 150/10. 8'lik obs) 6 nci Batarya: Erenky dolaynda (4 adet 150/10. 8'lik obs)

Numune Topu Taburu 7 nci Batarya: Karantina Blgesi'nde (4 adet 150/10. 8'lik obs) 8 nci Batarya: Karantina Blgesi'nde (4 adet 150/10. 8'lik obs)

4 nc Ar Muhasara Topu Taburu (120/30'luk ar top. tb.) 1 nci Batarya: Erenky Blgesi'nde (4 adet 120/30'luk muhasara topu) 2 nci Batarya: ntepe'de (4 adet 120/30'luk muhasara topu) 3 nc Batarya: ntepe'de (4 adet 120/30'luk muhasara topu) 4 nc Obs Taburu: Karantina blgesinde (2 adet 120/11,6'lk obs)

Bu aklamalara gre ksaca, anakkale Boaz'nn dou yakasndaki 3 nc Ar Topu Alay; bat yakasndaki 4 nc Ar Topu Alay ve Erenky Blge muharebelerine katld anlalmaktadr. 196

Komutanl kurulularndaki toplam top saylar 230'u bulmaktadr. Bu 230 top ierisinde, eitli tarihlerde gemilerden sklp, Mstahkem Mevki Komutanl'na verilen ve ou mayn hatlarn koruyan bataryalarda

bulunmaktadr. Her ne kadar Boaz'n iki tarafnda yetitirilen eitli aptaki top says 230'u bulmaktaysa da, bunlardan ancak 82 topun 18 Mart 1915 muharebelerine katld anlalmaktadr. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, s.185)

18 Mart sabah havann durumu iyiydi ve harekata elverililik gstermekteydi. Gnein domasyla sis ortadan kalkm, gney rzgar kesilmitir. Harekete geen birinci filo saat 08:30'a doru Boaz giriine yaklamaya balar. nde ilerlemekte olan 1 nci ngiliz Tmeni, saat 10:30'da Agamemnon Gemisi rehberliinde Boazdan ieri girdi.

ekil 1 - 18 Mart 1915 gn 10:00 - 12:00 arasndaki harekatn durumunu gsteren kroki(Puleston, 1926, s.26)

197

"A Hattndaki gemilerin Boaz'n batsndan dousuna doru sralan ve hedefleri yleydi: Batda Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson ve lnflexible. Queen Elizabeth'in hedefi Anadolu Hamidiye Tabyas,

Agamemnon'un hedefi Rumeli Mecidiye Tabyas, Lord Nelson'un hedefi Namazgah Tabyas, lnflexible'n hedefi Rumeli Hamidiye Tabyasyd.

Filonun nndeki muhripler, muharebe alann taramakta, Triumph ve Prince George Muharebe gemileri de, sancak ve iskele kemere ynlerinde hareket etmekteydiler. Saat 11:00'da gemiler Kumkale gerisinden alan obs ateinin etkisi altna girdiler. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, s.190)

Gemiler, kendileri iin belirlenmi ate hattna doru ilerledike yanlardan gelen bu tedirgin edici ate gittike artmaktayd. Plan gereince ileri

hareketlerini srdren gemiler saat 11:30'da 14. 000 yardadan merkez tabyalarna atee baladlar. Btn dikkatler, dank bulunan toplarla obslere ynelmiti. Bunlarn saylar artmt ve nian almalar da eskisine gre ok iyiydi. Bu toplarn iddetli ve tedirgin edici atei altnda Birleik Filonun ilk yarm saatlik bombardman, olduka baar umudu vermiti. Queen Elizabeth Muharebe Gemisi'nin atee balamasndan on dakika sonra "A hatt" gemilerinin tm atee balam ve grne gre hedeflerine isabet kaydetmilerdi. Tabyalardan bunlara karlk verilmemekte veya bir iki mermi atlmaktayd. Bu baar grnts karsnda, de Robeck saat 12:06'da B Hatt gemilerinin, A hatt arasndan gemelerini emretti. Ancak Fransz gemileri harekete geince,

gizlenmi olan Trk Bataryalar ve ara tabyalar da atee baladlar. Gerekten bombardmann balamasndan 10 dakika sonra Erenky'n gneyinden 4 obsten oluan bir batarya, ateini Agamemnon Muharebe Gemisi zerinde toplam ve saat 12:45'te hedef mesafesini belirlemilerdi. Bundan sonra

geen 25 dakikada Agamemnon 12 isabet almt. Gemi komutan dmana mesafe kaybettirmek iin gemisine 360 derecelik dn yaptrarak eski yerini almak zorunluluunu duymutu.

198

ekil 2 - Trk Tabyalarndaki Toplardan Biri (40 mm Krupp Topu) Ate Esnasnda

Fransz gemileri yaklak 9. 000 m menziline girdiklerinde, zrhllarla tabyalar arasnda mthi bir dello balad. De Robeck saat 13:45'te Trklerin ateinin zayfladna karar vererek, mayn tarayclarn Kepez Burnu'nun ilerisini temizlemelerini emretti. ngiliz destek gemileri de artk hasar grmeye balam olan Fransz gemilerinin yerlerini almak zere gnderildiler. (Hart, 1932, s.15-16)

ok ksa sre iinde 3 mayn gemisi ve bir muhrip topu ateiyle batrld. Mayn tarama ilemine son verilerek geri arldlar. Bunun zerine Rumeli

Mecidiye Tabyas ateini lnflexible zerine kaydrd. Anadolu Mecidiyesi'nin de desteiyle bu gemi, ald bir ok isabetle duman ve alevler ierisinde kalarak geri ekilmeye mecbur brakld. (Gnesen, 1986, s.55)

Bu zamana kadar iler beklendii lde uygun gitmi ve taarruz plannn baarya ulaaca kuvvetle umut edilmiti. 3 nc Tmen'in yerini alacak 2 nci Tmen'in gelmesinden nce heyecan verici bir olay, bu gnn kaderine ters yn verdi.

anakkale Boaz'nn bat kysna yakn kesimlerde Charlemagne ve Gaulois Muharebe gemileri bulunmaktayd. Gaulois, Dublin Kruvazr'nn yardm nerisini geri evirmi, sancak yanna yatm, ba suya gmlm durumda makinelerinin gcyle anakkale Boaz'ndan dar kmaya almaktayd. Bu nedenle, muharebe 199

edemez durumdayd. Fransz Amiral Gemisi Suffren, "A Hatt'n gemiti ve Bouvet Muharebe Gemisi de henz gemekteydi. Saat 14:00'da Bouvet'nin sancak tarafnda daha sonra siyaha dnen kk bir sar duman bulutu ykseldi. Bouvet, 8 Mart gecesi Nusratin dkt ve mayn tarayclarn bulamad maynlar bulmutu. (Hart, 1932, s.17)

Duman ortadan kalkt zaman, gemi ok fazla yana yatmt. dakika iinde Bouvet alabora olarak 602 personeliyle birlikte Boaz'n derin sularnda kayboldu.

ekil 3-18 Mart 1915 - Bouvet batyor.

Saat 15:00' biraz gemekteydi ki, Rumeli Tabyas'nn arkasnda, Vengeance'n att mermilerden byk bir yangn kmt ve birka dakika sonra Rumeli Hamidiye Tabyas ateini kesti. Bundan sonra Ocean, ate etmekte olan Rumeli Namazgah stihkam'n bombardmana balad. Rumeli ve Anadolu Mecidiye Tabyalar Bir mermi arka bacasn

atelerini bu kez de Irresistible zerinde topladlar.

paralarken bir mermi su kesiminin altna isabet etti. Gemi bu durumdan kurtulmaya alrken sancak tarafndan bir de mayna arpt. (Gnesen, 1986, s.55)

200

Bu srada teki muharebe gemileri, tabyalarn ve bataryalarn atelerini krletmek iin, olanca gleriyle bombardmanlarn srdrmekteydi. Irresistible'n yanna geldi. Wear Muhribi,

Geminin Komutan Albay Dent kurtulma olasl

olmadn grerek gemiyi brakmaya karar vermiti.

Bu arada Irresistibie daha ok yana yatmt ve geminin ba Anadolu yakasna dnk olarak aykr bir duruma geldiinden yedee alma olana olmad anlald. Saat 17:50'de Irresistibie Muharebe Gemisi, Rumeli Mecidiye Tabyas'ndan 10. 000 yarda (9. 144 metre) mesafede karanlk bastktan sonra kurtarlmak zere terk edildi. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, s.221) Amiral de Robeck, Irresistible'n terk edilmesi zerine, genel ekilme iaretini vererek, Bozcaada'daki demirleme yerine doru harekete geti. Ocean Muharebe

Gemisi, Dardanos ve Soanldere bataryalarnn iddetli atei altnda ekilmeye balamt. Saat 17:30 sralarnda, byk hasar gren ve 14 ehit, 24 yarals bulunan Rumeli Mecidiye Tabyas'nda ayakta kalan Onba Seyit, arkada Ali'nin de yardmyla tomarlad bir mermiyle Ocean' hedeflemiti. Ksa den iki atmdan sonra nc atm, Ocean'n dmen tertibatna isabet etti. (Gnesen, 1986, s.80)

Manevra kabiliyetini kaybeden Ocean, yaklak olarak saat 18:05'te Irresistible'n 1 mil kadar uzandayken, sancak tarafndan mayna arpt. Geminin dengesini salamak iin, iskele yan blmelerine su doldurulduysa da gemide gene 15 derecelik bir meyil grlmekteydi. Bu korkun durumda Gemi Komutan Hayes Sadler oradan gemekte olan Coln ve Chelmer Muhripleri'ne yaklamalarn bildirdi.

Bu muhripler, Dardanos Bataryas ile iki kydaki teki bataryalarn apraz atei altnda Ocean'daki personeli boalttlar. Baka bir ey yaplamayaca apak Muhripler, gece yarsna kadar

grldnden, saat 19:30'da gemi terk edildi.

anakkale Boaz iinde Ocean ve Irresistible gemilerini aradlarsa da, izlerine rastlayamadlar. Trk kaynaklarna gre, Irresistible anafora tutularak yeniden Trk toplar menziline girmi, zellikle de Dardanos Bataryas'nn ateleri altnda yaklak olarak 19:30'da batmt. Ocean Muharebe Gemisi, akntyla Morto Krfezi'ne girmi ve 22:30'da batmt. (Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII. Cilt, 1996, s.213)

201

Boaz' donanmayla zorlayp gemek iin yaplan bu byk giriim, ancak "iddetli bir yenilgi" szyle tanmlanabilecek biimde son bulmutu. Bu ite kullanlan 16 para sava gemisinden 3' batm, 4 gemi de ar hasara urayarak uzun sre grev yapamayacak derecede hareketten sakt kalm ve Filo, sava gcnn te birini yitirmiti. Bu denli fazla kaypsa, kara kuvvetlerinin yardm olmadan Boaz'n

geilmesini ok pheli klmaktayd. (anakkale Boaz Komutanl,anakkale Deniz Savalar, 2004,s.120-132) te bunun sonucu olarak tilaf Devletleri anakkalede karma harekat yaparak tarihin en byk hezimetlerinden birini yaamlardr.

2. 9. Birinci Dnya Harbinde Yaanan Dier Olaylar

Bu blmde ksaca yaanan baz deniz olaylarn anlatarak 1. Dnya sava deniz faaliyetleri blmmz tamamlayacaz.

2.9.1. Demirhisar'n Akn

18 Martta uradklar malubiyetten sonra, anakkale Boazn asker kartmak suretiyle karadan zaptetmeye karar veren mttefiklerin Akdeniz'deki asker nakliyatna hcum etmek zere 97 buuk tonluk kck Demirhisar torpidobotu 28 ubatta geceleyin Boazdan kt. Bu kk bot tecrbelerinde 27 mil gitmi, ama o sralarda srati 20 mili zor geiyordu. Geminin kk kamara ve salonlar da tka basa kmr doldurulmutu. Demir hisarn mrettebat 6 s subay olmak zere 26 kiiden ibaretti. Ayrca 2 Alman subay ile 5 de Alman gediklisi vard. Emir ve kumanda Almanlarn elinde idi. Bot, gndzleri sahillerde gizlenerek ve geceleri seyrederek Ksten adasna kadar gelmiti. Orada drder bacakl iki

kruvazr grerek bunlara 300 metre mesafeden ik torpido attysa da tutturamad. Biraz ileride demirlemi olan Ann Rickmers deniz uaklar ana gemisine de son ihtiyat torpidosunu att. Bu torpido gemiye isabet ettiyse de yalnz bir blmesi su aldndan gemi batmad.

202

Demirhisar bundan sonra zmir krfezine girdi. Almanlar stanbul'a giderek 3 torpido getirdiklerinden kk gemi tekrar sefere kt. 16 Nisan gn Msr'dan anakkale'ye asker nakleden Manitou nakliye gemisine atlayarak iinde 3-4 bin asker bulunan gemiyi durdurdu. Askerlerin tahliyesi iin 10 dakika mhlet verdi. ngiliz askerleri alelacele filikalara binmeye alyor, bazlar denize atlyorlard. Demirhisar bu gemiye de yakn mesafeden iki torpido attysa da gene tutturamad. Btn bu isabetsiz torpidolar atanlarn Alman gediklileri olduunu syleyelim. ngiliz nakliye gemisi telsiziyle hcuma uradn etrafa bildirdiinden Demirhisar'a kumanda eden Alman subay tam yolla kamaktan baka bir ey dnmedi. Halbuki kk toplaryla gemiyi bir mddet ate altna alabilir ve gvertesinde kaynaan askerlere byk zayiat verdirebilirdi. Nitekim Manitou'da kan panik yznden 51 kii boulmutu. Demirhisar sratle kaarken takibine kan 3 ngiliz muhribi gemiye yetitiinden torpidobot kurtulmak iin Sakz adas kysna batan kara bindirdi. Mrettebat tekneyi berhava ettikten sonra Yunanllara teslim oldu. Trk denizcileri stiklal Harbinin sonuna kadar mevkuf kaldlar.

Almanlar ise Kayzer'in hemiresi olan Yunan kraliesinin gnderdii bir Yunan torpidobotunu alp Atina'ya gtrd. Bunlar serbest brakldlar.

2.9.2. Sultanhisar Bir Denizalty Batryor

Mttefikler 25 Nisanda karaya asker karmaya balar balamaz, denizden anakkale'ye takviye ve ikmal gndermemize mani olmak maksadyla denizaltlar Marmara'ya sokma yolunu tuttular. Daha o gn AE-2 Avustralya denizalts Boazdan girdi. Su altnda seyrederken karakol gemilerimizden Aydn reis

gambotuna iki torpido attysa da tuturamad. Kendisini mahmuzlamak isteyen Dra torpidosunun hcumunu boa kard. Ertesi gn Zuhaf gambotuna yapt hcum da neticesiz kald. Marmarada 4 gn dolat. Nihayet Ali Rza Bey komutasndaki 97 buuk tonluk Sultanhisar torpidobotu tarafndan grld. Kk bot 2 tane 37 milimetrelik topu ile uzun ve kahramanca bir mcadeleden sonra AE-2'nin mrettebatn teslim olmaya mecbur etti. Valflar alm olan denizalt da batt.

203

27 nisan gn E-14 ngiliz denizalts Marmara'da Nurulbahir gambotunu batrd. Aydn reis gambotuna da bir torpido attysa da gemi bu torpidoyu

savuturdu.

10 Mays akam Glcemal ile Alman ilebine Galata rhtmndan 10 bin kadar asker yklenmi ve bu nakliyeler Samsun tipi iki muhrip refakatinde Marmara'ya almt. E-14, gne batarken bu gemilerden ikisini grd. mral aklarnda ndeki vapura bir torpido attysa da tuturamad. kinci gemi Glcemal'di. Buna da bir torpido savurdu. Att torpido tam ba tarafna isabet ettiinden gemi yaralandysa da Allahn inayeti ile Glcemal batmad. Fakat ngiliz Bu

denizalts gemiyi batrdn sand iin, mev'ut mkafat istemiti.

mkafat beher Trk askeri ve tayfas bana 4 liradan 30. 000 ngiliz liras tutuyordu. Denizaltnn mrettebat takriben 30 kii olduu iin her birine mhim bir para dyordu. E-14 n komutan Byle ok uratysa da paray alamad. ngiltere Bahriye Nezareti, Glcemal msellah (silahl) olmad iin bu mkafat vermemiti. Halbuki Glcemal yaralandktan sonra iindeki askeri mralya

karm ve stanbul'a dnerek Halic'e demirlemiti. ngiliz casuslarnn geminin batmadn grerek rapor ettiklerine phe yoktur. Fakat amiralliin casuslarn

mahedesini gizli tutmay tercih ederek Glcemal'in batmadn deil, silahl olmadn ileri srm olduu deerlendirilebilir.

Franszlarn Joule denizalts 11 Maysta boazdan ieri girerken bir mayna arparak batt. (Tezcan, 2005, s.479)

2.9.3. Pelengiderya Gambotunun Bat

ngilizlerin mehur yzbas Nasmith komutasndaki E-11 denizalts Marmara'ya girmi ve 23 mays gn Yenikap nlerinde yatan Pelengidarya gambotunu torpillemiti. Pelenk batarken 57 milimetrelik toplaryla periskoba ate aarak denizin stnde bir soba borusu byklndeki bu hedefe isabet temin etti. Sabahn erken saatinde olan bu muharebeyi Marmara'ya nazr evimden drbnle seyretmitim. E-11 bundan sonra, stanbul limanna kadar girerek stanbul vapuruna iki torpido att. Biri geminin yanndaki mavnaya isabet ederek havaya uurdu. 204

Nasmith bu hadisenin periskopla fotoraflarn ekti. Gemiyi batrdnn delili olarak, bu fotoraflar nerettiyse de stanbul vapuru yaralanm fakat batmamt.

ngiliz denizaltlarnn Marmaradaki faaliyetleri stanbul ile Marmara ve anakkale arasndaki nakliyat hemen hemen durdurmutu. Elde mevcut

gambotlar, torpidobotlar, Ttn Rejisi idaresinin 3 muhafaza gemisi de denizalt mcadelesine tahsis edilmiti.

ngilizlerin baarl faaliyetine ramen Fransz denizaltlar daima beceriksiz olmulardr. 25 Austosta Marlotte denizalts Nara nnde alara takld. Gemi denizin yzne karken atele karland. Franszlar denize itirakli valflarn aarak gemiyi hatrdlar. Mrettebat bir Trk karakol gemisi tarafndan kurtarld.

2. 9. 4. Peykievket Yaralanmas ve Barbaros Zrhlsnn Bat

ngilizlerin E-14 denizalts 6 Austosta Marmara'da binba Cevat Bey'in komutasndaki torpido kruvazrn torpilledi. Torpido geminin tam ortasna isabet etti ve sular ocaklar sndrd. Peyk, denizaltya ate at ve kalan stimle sahile kadar girerek batan kara etti. yznden isabetsiz oldu. E-14'n ikinci torpidosu Peykten alan ate

Gemi birka gn sonra rmorkrler ve iki muhrip

tarafndan askya alnarak stanbul'a getirilirken direklerinin ular birbirine dokunacak bir hale gelmiti. Peyk bu vaziyette Halice getirilerek tamir edildi ve birka ay sonra tekrar denize kt.

4 Eyllde ngilizlerin E-7 denizalts ikinci defa Marmara'ya girerken Nara'daki aa takld. Boaza gelen bir Alman denizaltsnn verdii su bombalaryla Trk motor

hasara uratlan gemi suyun yzne kmak mecburiyetinde kald.

gambotlarnn top atei altnda 31 kiilik mrettebat teslim oldu. Gemi de imla valflar alm olduundan batt. (Tezcan, 2005, s.480)

205

2.9.5. Bir Fransz Denizaltsnn Zapt ve Yarhisarn Bat

Franszlarn Turguoise denizalts 30 Ekimde Boazdan ieri girdi. Fakat ertesi gn Akba nnde karaya oturdu. Sahil bataryalarndan atlan bir mermi kumanda kulesini tahrip etti. Mrettebatn tekil eden 28 kii esir edildi. Trk muhripleri ile Nusret mayn gemisi gemiyi yzdrerek stanbul'a getirdiler. Fransz denizaltsna, kumanda kulesini vuran topu onbas Mstecip onbann ad verildi. Fakat gemi kullanlmadndan mtarekede Franszlar tarafndan alnp gtrld.

Turguoise denizaltsnda ele geirilen evraklar ngilizlerin E-20 denizaltsnn felaketine sebep oldu. 2 mttefik geminin birbirlerine verdikleri randevu bu

evraktan renilerek Pola'dan sularmza gelmi olan yerine gnderildi ve E-20, Fransz denizaltsn beklerken Almann att torpido ile batrld.

Mrettebatndan 9 kii kurtarld.

Mehur Nasmith'in E-11 denizalts, 3 nc defa olarak Marmara'da faaliyette bulunurken Yarhisar muhribimizi Adalarn arkasnda batrd. Bu felakete gemideki Alman irtibat subaynn yersiz mdahalesi sebep olmutu. Geminin Trk svarisi Hulusi Bey, periskopun grlmesi zerine serdmene alabanda sancak komutasn ve makineye de icabeden emri vermek zere iken Alman subay mdahale ederek muhribi eski rotasnda seyrettirmi ve 300 metreden atlan torpido gemiye isabet etmiti. Nasmith denize dklenleri toplayp Yalova'ya giden bir yelkenliye teslim etti. Kurtulanlar 3 Trk subay ve 42 erle 3 Alman erinden ibaretti. 7 subay ile 33 er ehit olmutu. Boulanlar arasnda Alman irtibat subay da verdi. (Tezcan, 2005, s.481)

ngiliz denizaltlar!, toplar kendilerden zayf olan Trk gemileriyle de topu muharebesi yapyorlard. Kk Takpr gambotu mral civarnda bir ngiliz denizalts ile muharebe ettikten sonra Bandrma'ya snmt. ntibah mayn

gemisi de bir gece baka bir denizalt ile topu muharebesi yapm, kk toplaryla bir iki isabet temin ederek dman kamaya mecbur etmiti. geminin arkbas ile iki askerimiz ehit olmutu. Bu muharebede

206

anakkale muharebeleri srasnda Franszlarn 4, ngilizlerin de 4 denizalts batmtr.

2.10. Savan Sona Ermesi Mondros Mtarekesi ve Trk Donanmas

30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mtarekesi ile Osmanl Devleti savatan Malup olarak ekilmitir. Bu Mtareke ile anakkale Boaz ngiliz, Fransz, talyan, Amerikan ve Yunan harb gemilerine ald gibi anakkale ve Karadeniz boazlarndaki istihkamlar mttefikler tarafndan igal ve oralardaki gazi toplar tahrip edildi. Mtarekenin 6 nc maddesinde, btn harb gemilerimizin mttefiklere teslim edilerek Osmanl limanlarnda mevkuf bulundurulaca yazl idi. Bu maddeye uyularak Yavuz hari btn Trk harb gemileri birer birer Toplarn kamalar, niangahlar, torpidolar ve cephaneler

Halic'e hapsedildiler.

karld. Her gemide ok az mrettebat brakld. Yavuz, kprlerden smad iin Tuzla aklarnda tehizat ve mrettebat alnarak demirletilmiti. (Tezcan, 2005, s.482-485)

Donanmamzn bu hali, 1918 Kasmndan 1923 te stanbul tahliye edilinceye kadar devam etti. Ancak stiklal Harbinde Kahraman Trk denizcileri karabildikleri gemiler ile mttefik ve Yunan harb gemilerinin mevcudiyetine ramen, Karadeniz'de, kahramanlklar gstermekten, Trk ordusuna silah ve malzeme tamaktan geri kalmadlar.

207

III. BLM KURTULU SAVAINDA TRK DENZCL

3.1. Milli Mcadele Balangcnda Deniz Kuvveti Oluturma abalar.
Bu blmde Kurtulu sava ncesinde donanma iin yaplan almalara deinip Donanmamzn denizlerimizde yapt faaliyetleri anlatacaz. Ayrca Kurtulu Savanda Destanlaan baz gemilerimizi de ayrntl olarak inceleyerek sava Trk Denizcilii asndan deerlendireceiz

3.1.1. Mondros Mtarekesi Sonrasna Genel Bak

Dnya Sava sonrasnda lke topraklarnn byk bir blmnn dman igali altna girmesi, Mondros Mtarekesi hkmleri uyarnca Ordu ve Donanmann terhis edilmesi ve daha da nemlisi, mevcut harp silah ara ve gerelerinin dman kontrolne gemesi Trk denizcilerini derin bir zntye bomutur. (Bal, 2004, s.49) Trk denizcisi tm bu olumsuz koullara ramen hibir zaman umutsuzlua kaplmam, doasnda var olan yurt sevgisi ve bamszlk bilinci ile her trl yaratc dnceyi hayata geirerek gal Glerine kar planl ve sistematik bir ekilde tekilatlanmaya balamtr.

Mondros Mtarekesi'nin imzalanmasndan sonra ngiliz, Fransz, Amerikan, Yunan, talyan, Japon ve spanyol harp gemileri bata stanbul olmak zere muhtelif limanlarmza girmi ve I. Dnya Sava'nn Galip Devletleri yurdu her taraftan igal etmeye balamtr. Dman Kuvvetlerinin lkemize yaylmas ile birlikte Trk denizcileri Trk Ulusu ile kenetlenerek gal Glerine kar mcadeleye balam, Mustafa Kemal Paann nderliinde Ulusal Kurtulu Sava'nn ilk admlarnn atlmas Trk denizcilerini daha da heyecanlandrm, her ne pahasna ve her ne ekilde

208

olursa olsun, Milli Kuvvetleri destekleme ynnde ok gl ve geri dnlmez bir irade olumutur.

Trk denizcileri ATATRKN Samsun'a ayak bast 19 Mays 1919 tarihinden itibaren g koullar altnda bir Anadolu Donanmas oluturmak ve stiklal Harbi'nin Deniz Cephesi'ni tesis ederek Milli Kuvvetlere denizlerden silah, cephane ve malzeme nakletmek zere harekete gemitir.

stiklal Harbi balangcnda dzenli bir Nakliyat Filosunun bulunmamas eitli risk ve tehditleri de beraberinde getirmekteydi. Denizden malzeme nakli iin kk sivil tekneler kullanlmakta ve her teknede nakliyat kontrol etmek zere bir subay ile iki er grevlendirilmekteydi. Ancak, alman tm nlemlere ramen etkin, dzenli ve kesintisiz bir lojistik ak salanamyor, bu da Anadolu'daki Kuvvetlerimizi olumsuz ynde etkiliyordu.

Bilindii zere, Osmanl Devleti'nin 16 Aralk 1917 tarihinde Odesa'da Rusya ile imzalam olduu Mtareke sonrasnda, Karadeniz'deki deniz faaliyetleri

durdurulmutu. Mondros Mtarekesi sonrasnda ise Osmanl Donanmasnn byk bir blm Hali'te enterne edilmi, Donanma Komutannn Forsu da Turgutreis zrhlsndan arya edilmiti (indirilmiti). gal Glerinin, Donanmann etkinliini

azaltma giriimlerini yerinden denetlemek iin talyan Sardunya gemisi de Hali'te ktankara edilmiti.

Karadeniz'de 1919 ylnn ubat ayndan itibaren, ngiliz Koramiral Calthorpe'un bilgisi dahilinde, blgedeki ticaret gemilerinin emniyetini salamak ve kaakla mani olmak zere vuru gc en aza indirilen Aydnreis ve Preveze gambotlar grevlendirildi. (Okur, 2006, s.390) Bunlar 502 tonluk 10 mil srat yapabilen gemilerdi. (Bal, 2004, s.71) Bu iki gambottan Sinop'a istinaden harekat icra eden Preveze gambotu stanbul Boaz ile Samsun, Trabzon'a istinaden grev yapan Aydn reis gambotu ise, Samsun ile Banm arasnda keif, gzetleme ve karakol faaliyetleri icra etmekteydi. .

209

Bu gelimeler olurken, gal Kuvvetleri Milli Kuvvetlerin harbe devam azim ve iradesini sekteye uratmak, Anadolu'da dzenli ve donanml bir Ordu yaratma ynndeki abalan engellemek iin, ncelikle lojistik malzeme alasn baltalamay hedefledi. Bu maksatla, bir dizi nlemi ard ardna uygulamaya koymaya balad. Bu nlemler arasnda en nemlisi, zellikle d yardmlar tamamen ortadan kaldrmay hedef alan abluka uygulamasyd. Osmanl Donanmasnn enterne edilmi olmas, sahilde stlenen ky koruma imkan ve kabiliyetimizin btnyle ortadan kaldrlmas dman gemilerine harekat kolayl salamaktayd. Bu da doal olarak ablukann etkinliinin artmasna neden oluyordu. Ancak, gal Glerinin kendi aralarndaki kar ekimeleri zaman zaman abluka uygulamalar konusunda baz sorunlara neden olmu ve Anadolu Donanmas bu zafiyetlerden nemli lde istifade etmeyi baarmtr.

Milli Hkmet yapm olduu jeostratejik analizlerde, mevcut kuvvetlerin durumu, uluslararas ilikiler, dman gemilerinin konu durumlar, Anadolu'daki kontrol sahalar ve ana ulatrma hatlarn da dikkatle deerlendirmitir. Bu almalar sonucunda, Milli Kuvvetlerin direncini artrarak harbe devam azim ve iradesini pekitirecek hayati ve Stratejik Lojistik Nakliyatn, esas olarak Karadeniz'de tesis ve idame edilmesi, bata Marmara olmak zere, kan frsatlardan istifade ile gerektiinde dier denizlerde ve hatta gl ve nehirlerde srdrlmesi kararlatrlm, bu ynde planlamalar balatlmtr.

Bu amala ilk olarak dmana kar keif ve gzetleme maksadyla Gzetleme stasyonlar kurulmak istenmitir. (Doanay, 2001, s.266) Yaplan zverili almalar neticesinde Amasra,Ereli,Zonguldak,Kerempe,Sinop,Samsun,Giresun,Pazar ve Hopa Gzetleme stasyonlar kurulmutur. (Okur, 2006, s.392)

3.1.2. Umur- Bahriye Mdrl ve Bahriye Dairesi Reisliinin Tesis Edilmesi

Lojistik nakliyatn planl, dzenli, kesintisiz ve emir komuta zinciri ierisinde yrtlmesi iin. 23 Nisan 1920 tarihinde kurulan TBMM Hkmeti, Rusya ile askeri yardm konusunda anlama saladktan sonra, lkenin kaderini dorudan 210

etkileyecek nakliyatn ancak, bu maksatla kurulacak ve deniz subaylarndan oluacak zel bir tekilat tarafndan yrtlmesi suretiyle baarl olabileceini kymetlendirmitir. Yaplan almalar sonucunda, 10 Temmuz 1920 tarihinde Reisliine (Genelkurmay

harekat asndan Erkan- Harbiye-i Umumiye

Bakanl), idari balamdan da Milli Mdafaa Vekaletine (Milli Savunma Bakanl) bal olarak, denizcilie ait iler ve faaliyetler anlamna gelen "Umur- Bahriye Mdrl" tesis edilmitir. (nl, 1996, s.1) Umur- Bahriye Mdrl kiisel

gayretlerin bir tekilat altna toplanarak daha etkin kullanlmas asndan nemli bir aama olmutur. (Bayar, 2004, s.22)

Umur- Bahriye Mdrl Osmanl Hkmeti ve gal Gleri tarafndan yok edilen Trk Denizciliini ve Deniz Gcn yeniden canlandrmak, Milli Kuvvetlerin Anadolu'daki askeri hedeflerinin elde edilmesinde hayati nem tayan silah, tehizat ve cephaneyi deniz nakliyat ile istenilen blgelere sevk etmek ve deniz

snrlarmzn korunmas amacyla kurulmutur. Balangta Milli Hkmetin fnans kaynaklar son derece snrl, mevcut deniz tekillerimiz personel, malzeme ve organizasyon asndan ok yetersiz bir durumdayd. Byle bir ortamda

yaplabilecek en kk bir hata bile, Deniz Gcmzn daha balangta zafiyete dmesine neden olabilir ve bu ynde bir gelime belki de stiklal Harbi'nin seyrini deitirebilirdi. Grev ok zor, ar ve o derece kutsald. Milli Hkmetin tesis edilmesinden sonra kurulan Umur- Bahriye Mdrl, Ankara'daki Merkez Karargahnda grev yapan 5 subay ve denizdeki 2 gemi ile derhal almalara balad. Mdrln ilk hedefi, imkan ve kabiliyetleri snrl da olsa, Milli Kuvvedeki denizlerde destekleyebilecek ve tarihi lojistik nakliyat gerekletirebilecek bir Anadolu Donanmas oluturmakt. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.45-48)

Umur- Bahriye Mdrlnn kuruluu gerek Trkiye'nin aydnlk gelecei, gerekse Trk Deniz Kuvvetlerinin tarihi geliim sreci asndan son derece nemlidir. Bu Mdrlk lke kaynaklarnn seferber edilerek i ve d dmanlar zerinde younlald hayati neme haiz kritik bir dnemde, yapt son derece gereki analiz ve planlamalarla, mevcut snrl deniz vastalarn ve denizci personeli olaanst saylabilecek zaman ve mekan koordinesi ile sevk ve idare ederek lojistik nakliyata ivme kazandrm ve stiklal Harbi'nin kazanlmasnda nemli bir rol oynamtr. 211

Umur- Bahriye Mdrl Osmanl Devleti'nin yklmasndan sonra yeniden Trk Deniz Kuvvetlerini oluturma abalarnn ilk kvlcm ve balang noktasdr. Bu Mdrlkte grev alan nc ve kahraman denizci personel, Trk Ulusu'nun ac ve gzya ierisinde geirmi olduu bu karanlk dnemlerde, byk bir sorumluluk stlenerek en zor koullarda bile Trk denizcisinin mucizeler yaratabileceini ispat etmi ve Deniz Kuvvetlerinin gurur abidelerinden birisini oluturmutur. Snrl imkan ve kabiliyetleri, nemli malzeme, tehizat ve insan gc sorunlarna ramen az saydaki deniz vastas ile Anadolu'daki cepheleri desteklemek zere byk bir sorumluluk alan bu Mdrlk, Ankara'da Samanpazar Mahallesi'nde bulunan ve o dnemde Ankara Lisesi olarak kullanlan ta binann birka odasnda faaliyete balamtr. Kdemli Yzba Ahmet evket (Doruker) Beyin sevk ve idaresinde faaliyet gsteren Mdrlk Karargah be ube eklinde tekilatlandrlmtr: Birinci ube Zat leri (Personel), kinci ube Harekat, nc ube Levazm (Lojistik), Drdnc ube Limanlar ve Deniz Ticareti, Beinci ube ise Tahakkuk ve Muhasebe (Saymanlk) ubesidir. Bu ubelere: Personel ube Mdr olarak Kdemli Yzba Hidayet (Bosut) Bey, Harekat ube Mdr olarak Kdemli Yzba Mahmut Sait (Halman) Bey, Lojistik ube Mdr olarak Kdemli Yzba Emrullah (Nutku) Bey, Limanlar ve Deniz Ticareti ube Mdr olarak Kdemli Yzba Mahmut Hayrettin (Kaliun) Bey ve Muhasebe ube Mdr olarak Yzba Salih Salim Bey atanmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.48)

Mdafaa-i Milliye Vekaleti tarafndan Umur- Bahriye Mdrlne tevdi edilen temel vazife Anadolu'daki cepheleri silah, cephane, tehizat ve dier ikmal maddeleri ile desteklemek maksadyla, bata Karadeniz olmak zere, denizler ve gllerdeki her trl Stratejik Deniz Nakliyatn, her ne pahasna olursa olsun tesis ve idame etmek olmutur (Bykturul, 1974, s.452)

Umur- Bahriye Mdrlnn kurulduu dnemde, Anadolu kylan idari, hukuki ve askeri ynlerden ok karmak bir durum arz etmekteydi. Mttefik sava gemileri kylarmz rahata kontrol edebiliyor, Mondros Atekes Antlamas hkmlerine dayanarak nemli grdkleri yerleri, geici veya srekli olarak igal edebiliyorlard. Ayrca, gal Gleri direni ile karlatklar ehirleri bombardman ediyor, yakaladklar her trl gemiyi zapt ve msadere ediyor, ihtara bile gerek 212

grmeden batryorlard. Balangta ksmen de olsa, bu uygulamalara kar koyabilme olana yoktu.

Umur- Bahriye Mdrl tesis edildiinde kylarmzda drt ayr kontrol mevcuttu. Sahillerimizin bir ksm Osmanl Hkmetinin denetimi altndayd. Baz blgeler tilaf Devletleri tarafndan denetlenmekteydi. Bat kylannz Yunan igali altnda bulunduundan bu blgelerde faaliyetlerimiz ok snrlyd. Gney'deki baz limanlar Milli Hkmetin kontrol altndayd. Kuzey ve

Bu kapsamda

Karadeniz'de: Zonguldak, ile ve stanbul Boaz, Marmara'da: stanbul, zmit, Mudanya, Bandrma, Erdek, Karabiga, anakkale, Tekirda, arky, Lapseki, Ege ve Akdeniz'de ise: Edremit, Ayvalk, Dikili, Foa, Urla, zmir, eme, Kuadas, Marmaris, Fethiye, Bodrum, Antalya ve Mersin fiili olarak tilaf Devletleri'nin igali altndayd (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.148).

Umur- Bahriye Mdrl greve balar balamaz derhal Liman Reisliklerine bir talimat gndererek, stanbul'daki Bahriye Nezareti ile tm ilikilerini kesmeleri ve tamamyla kendi emirleri dorultusunda hareket etmeleri talimatn vermitir. (Okur, 2006, s.393) Karadeniz'de Hopa'dan Kefken'e, Akdeniz'de ise Antalya'dan Gllk Limana kadar uzanan deniz sahasndaki Liman Reislikleri Milli Hkmetin emrine girdiklerini birer telgraf mesajyla Ankara'ya rapor etmiler ve bylelikle Milli Hkmetin bir anlamda deniz snrlar izilmitir.

ekil 4 - stiklal Harbi Sresince Tesis Edilen Deniz Tekilleri

213

Umur- Bahriye Mdrl Karadeniz'de iki ayr sorumluluk sahas tesis etmitir. Rus snrndan nebolu'ya kadar uzanan blge, l'inci Blge olarak

isimlendirilmi ve Samsun Liman Reislii bu blgedeki faaliyetlerin sevk ve idaresi ile grevlendirilmitir. nebolu'dan balayarak Batya doru uzanan blge, 2'nci Blge olarak adlandrlm ve Zonguldak Liman Reislii unvan, Merkez Liman Reislii olarak deitirilerek bu blgedeki faaliyetlerin kontrolnden sorumlu tutulmutur. Mersin Liman, Fransz igali altnda olduundan, 01 Haziran 1921 tarihinde talyanlarn Antalya'dan ekilmesinden sonra Antalya'da bir Merkez Liman Reislii tekil edilmi ve tm Akdeniz kylarnn sorumluluu bu Reislie verilmitir. Sratle yaplan yeniden yaplanma almalarndan sonra, faaliyetlerin icras iin bir Muhasebe ube Mdr bte oluturulmu ve mteakiben Nakliye Filosu oluturmak iin kapsaml almalar balatlmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.50)

Umur- Bahriye Mdrl, ncelikle stanbul'da enterne edilmi bulunan Donanma gemileri ve dier birliklerde bulunan inanl, yetenekli ve her trl fedakarla hazr gen subaylar Anadolu'ya sevk etmek zere harekete gemitir. stiklal Harbi'ndeki deniz subaylar ya ortalamas otuz bei amayan, gen ve dinamik vatanseverlerdi. Stratejik Deniz Nakliyatn tesis ve idame etmek, bu nakliyatta grev alacak gemileri tedarik etmek ve harekata hazr olarak bulundurmak, gemiler ve denizin kara birliklerini uzman personel ile istihdam etmek, gemilerin bakm ve onarm ihtiyalarn karlamak, ky gzetlemesi yapmak, denizlerde keif gzetleme grevleri ve kan frsattan istifade ile taarruzu harekat icra etmek, etkin ve gvenilir bir istihbarat a tesis etmek ve Karadeniz'de Pontus Rum Devleti kurma hayalindeki etelere kar kovmak zere, byk bir titizlikle seilen 159'u Gverte, 68'i Makine, 5'i Tabip ve l'i stihkam snf olmak zere toplam 233 cesur ve vatansever deniz subaynn kk bir blm dorudan Mdrlk Karargahnda grevlendirilmi, dier subaylar ise Deniz Tekillerinde ve gemilerde istihdam edilmitir. Bu grevlerden en nemlisi harp malzemelerini sevk ve nakliye etmekti (Bal, 2004, s.9)

Mhendis snfndan denizci subaylar ise, yurdun eitli blgelerindeki askeri atlye ve fabrikalarda lojistik hizmetlerde, zellikle de teknik hizmetlerde grevlendirilmilerdir. Mdrlk tm bu faaliyetlerini stanbul'da bulunan Muavenet-i

214

Bahriye ve daha sonra ise, Felah- Vatan Grubu ile ibirlii ierisinde gerekletirmi ve bu Grup Anadolu'ya geecek subaylara her trl kolayl salamtr.

Umur- Bahriye Mdrl ile Karadenizdeki Trk nakliyat tekilatlanm bulunuyordu. (Doanay, 2001, s.273) Bu tekilat dmann ar basks ve denizlerimizdeki abluka uygulamasna ramen mevcut kaynaklarm ve snrl deniz vastalarn en rasyonel ekilde kullanarak kmsenmeyecek bir baar gsteriyor, Anadolu'daki cephelere, malzeme naklini kesintisiz olarak srdrmeyi baaryordu. Ancak, Anadolu'da Mustafa Kemal Paa nderliinde balatlan Ulusal Hareket her geen gn daha da gleniyor ve kuvvetlerimizin bymesi orannda lojistik malzeme ihtiyac giderek artyordu. Dier taraftan, tevdi edilen vazifeye uygun bir Deniz Gc oluturmak zere lke dahilindeki heyecan giderek byyor, yurtsever Trk Ulusu'nun byk destei ile deniz nakliyatnda grev alan tekne says ve insan gcnde nemli oranda art salanyordu. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.50)

3. 2. Kurtulu Savandaki nemli Deniz Olaylar

3. 2. 1. Karadeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar

Milli Mcadele heyecannn btn yurda yaylmas ile birlikte balayan Milli Kuvvetleri lojistik ynden destekleme abalan yava yava belirli bir ivme kazanmaya balad. zellikle, stanbul'daki silah ve cephane depolarndan gizli yollarla karlarak Anadolu'ya sevk edilen malzemeler Milli Kuvvetlerin direnme azmini kamlyor ve baz baarl sonularn alnmasnda nemli rol oynuyordu. Ancak, tm gayretler

giderek gelien, byyen ve dzenli Orduya dnen Kuvvetlerimizin ihtiyalarn karlamaya yetmemekteydi. Bu nedenle, Milli Kuvvetlerimizi yurt dndan da Uluslararas

desteklemek ve yeni kaynaklar yaratmak zere harekete geildi.

dengeler nedeniyle, zellikle Rusya bu konuda ne kmaktayd. Ancak, Almanya ile de gizli olarak ilikiler srdrld. nk Osmanl Dnemi'nde Ordu, Alman yapm silah ve tehizata dayal bir alt yapya sahipti. Bu nedenle, Almanya'dan da gizli ve zel

215

yollarla getirilen silah ve cephanenin Rusya'ya geirilerek depolanmas ve daha sonra kan frsatlardan istifade ile Trkiye'ye transfer edilmesi kararlatrld.

Bu yndeki almalara uluslararas bir boyut kazandrmak maksadyla, 06 Mays 1920 tarihinde Hariciye Vekili (Dileri Bakam) Bekir Sami (Kunduh) Bey bakanlndaki bir heyet Sovyet Rusya'ya gnderildi. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.183) Bu heyetin Rusya'da yapt temaslardan sonra 24 Austos 1920 tarihinde TBMM Hkmeti ile Rusya arasnda Askeri Yardm Antlamas imzaland. Antlama neticesinde aadaki hususlarn hayata geirilmesi kararlatrld: Bu

Rusya ve Almanya'dan temin edilen harp malzemeleri Tuapse ve Novorosisk'teki zel ambarlarda depolanacak, daha sonra bu ambarlardan Trabzon'a, oradan da Bat Cephesi'ne sevk edilecekti. (Mtercimler, 2005, s.293) Bu faaliyetleri organize etmek zere Tuapse'de Konsolosluk grevleri de icra edecek bir temsilcilik alacakt. atandnlmtr.) Batum'da, Novorosisk'te ve Tuapse'de Kdemli Deniz Subaylktan tesis edilecekti. (Bu greve Rize Milletvekili Osman Bey

ekil 5 - Karadeniz'de Deniz Nakliyatnn Gerekletirildii Stratejik Hatlar

Rusya'dan temin edilen askeri yardm malzemelerinin denizden nakledilmesi ynnde ortaya kan ihtiyalar ve nakledilen malzemelerin miktarndaki srekli art Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn kurulmasna hz kazandrmtr. Milli Hkmet, Tuapse'de bulunan Konsolosumuz Osman Beye gizli bir emir gndererek, 'Tuapse'de depolanan 8 ngiliz yapm top, 25 ar makineli tfek, 600 216

tfek ve bunlara ait cephanenin deniz yolu ile Trabzon'a nakledilmesi" talimatn vermitir. Bu malzemeler sivil motorlarla Tuapse'den getirilerek Trabzon'daki

depolara yerletirilmitir. Aydn reis gambotunun Trabzon'da bulunan II. Komutan Kdemli Yzba Mehmet Cemal Bey deniz nakliyatnn dzenlenmesi ve gerekli liman hizmetlerinin yrtlmesi ile grevlendirilmitir. Cemal Bey gelen silah ve cephaneleri genellikle gece sresince ve gizli yntemlerle depolara sevk ederek, bu konuda dmana hibir emare vermemi ve bylelikle dmann engelleyici tedbirler almas nlenmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.107-108)

Karadeniz kylarnda kaakla engel olmak zere stanbul Hkmeti tarafndan gnderilmi olan Rsumat 4 Nolu vapur kendi istei ile 10 Haziran 1920 tarihinde Milli Hkmetin emrine girmi ve Aydnreis ile Preveze gambotlarndan sonra Anadolu Donanmasnn ilk gemisi olmutur (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.191). Bununla birlikte Ereli Limannda 06 Eyll 1920 tarihinde, Gazal isimli Sevkyat rmorkr ile yedeindeki Dana yelkenlisi ve Mebruke ad verilen bir motora Milli Hkmet tarafndan el konulmu ve Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrine verilmitir. Bu faaliyetlere paralel olarak, 1920 ylnn Kasm aynda Ereli Liman'na gelen Abranosyon irketi'ne ait 1300 tonluk ilebe el konularak, ahin ad verilmitir. Bu ilep ile birlikte Anadolu Donanmas tonaj bakmndan belirli bir seviyeye ulamtr. Bu gemiler Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrine verildikleri andan itibaren Stratejik Deniz Nakliyatnda grev alm ve Milli Mcadelenin sonuna kadar Cephelerimize ulatrlmak zere Karadeniz'deki limanlarmza silah ve cephane tamtr. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s. 45)

Dk kapasite ile srdrlen deniz nakliyat 1920 ylnn Eyll ayndan itibaren deniz subaylarnn stn gayretleri sonucunda yeniden yaplanan ve bir konsepti dahilinde dzenli olarak faaliyete geirilen Anadolu Donanmasnn tesisi ile daha byk hedeflere ynelmitir. Silah ve cephaneler deniz yoluyla Samsun ve nebolu ya getirilecek,oradan da kara yolu ile cepheye tanacakt. (Bykturul, 1974, s.452) Bu kapsamda ilk deniz nakliyatn gerekletirerek nc bir misyon stlenen Gazal rmorkrnn Komutanln Kdemli Yzba Adil (Develili olu) Bey, Rsumat No:4 vapurunun Komutanln ise Kdemli Yzba hsan Bey deruhte etmitir.

217

Gazal, ilk nakliye seyrinden itibaren youn bir tempo ile faaliyet gstererek Stratejik Deniz Nakliyatnn en nemli gemileri arasnda yer almtr. lli nakliye seyrinde Tuapse'den ileri harekete geen Gazal, 20 Elcim 1920 gn Trabzon'a intikal etmi ve bu seyrinde 564 Alman mavzeri, 494 sandk cephane ve 586 kasaturay salimen Trabzon'daki makamlara teslim etmitir. Rsumat No:4 ise, 04 Kasm 1920 tarihinde ilk seferini tamamlam ve intikal ettii Trabzon Limana Tuapse'den ykledii 632 mavzer, 1180 sandk cephane ve 615 kasaturay transfer etmitir.

Rsumat No:4 vapuru ikinci seyrinde 12 Kasm 1920 tarihinde Tuapse'ye mteveccihen Trabzon'dan avara etmi (hareket etmi) ve bu seyir ncesinde Gemi Komutam Kdemli Yzba hsan Beye, Tuapse'deki Konsolosumuz Osman Beye iletilmek zere bir mesaj verilmitir. Milli Mdafaa Vekili Fevzi (akmak) Paann imzasn tayan bu mesajda, "ngiliz toplarna acil ihtiya olmad, Alman piyade cephanesinin nakliyatna ncelik verilmesi konusunda talimat verilmitir. " Bu erevede Tuapse'de ykleme yapan Rsumat No:4 vapuru, 438 tfek, 412 sandk cephane ve 378 kasatura ile 01 Aralk 1920 tarihinde Trabzon'a intikal etmi, getirilen silah ve cephane Maka ve Deirmendere'deki ambarlarda depolanmtr. ngilizler bu ambarlardaki malzemelerin i blgelere transfer edilmesini engellemek istiyorlard. (Okur, 2006, s.404) Depolarda bekleyen bu silah ve cephanenin bata nebolu olmak zere Bat'daki limanlarmza deniz yoluyla transfer edilmesi nemli bir genel lojistik ihtiya olarak ne kmtr. Milli Hkmet bu ynde nlemler almak zere almalar balatmtr.

Bu kadar nemli ve hayati harp malzemesinin Bat kylarmza nakli, ancak uzman personelin istihdam edildii ve son derece iyi organize edilmi, zel bir Deniz Tekilinin tesis edilmesi ile gerekletirilebilirdi. Bu acil ve hayati ihtiya nedeniyle 1920 ylnn Ekim aynda kurulmu olan Trabzon Nakliyat- Bahriye Mfrezesi, 1921 ylnn ubat aynda Komutanlk haline getirilerek Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl adn almtr. (Hergner, s.85) Trabzon Valisi Hamit Bey ve 3. Kafkas Tmeni Komutan Albay kr Bey, Liman Reisi Binba Nazmi Beyin bu grevi baaryla icra edebileceini deerlendirerek bu ynde Ankara'ya bir teklif yazs gndermitir. Bu gelime zerine Umur- Bahriye Mdrl, Nazmi Beyi, Liman Reislii uhdesinde kalmak zere Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlna 218

atamtr.

Komutan yardmclna da, Kdemli Yzba Mehmet Cemal Bey

getirilmitir. Nazmi Bey bu tarihi grevi alr almaz, derhal emrindeki kuvvetlerini yeniden tekilatlandrm ve planl almalarna balamtr. Yaplan detayl planlamann uygulanabilirliini denemek iin ilk Nakliye Harekat kk tekne ve takalarla icra edilmitir. Bu tekne ve takalar emredildii ekilde, sahile yakn rotalar izleyerek, Liman Reisliklerine uram, hava koullan ve dman durumu ile ilgili istihbarat bilgilerinin durumuna gre intikallerine devam etmitir. Bu harekat

baaryla tamamlanm, taman btn silah ve cephane istenilen limanlara tam ve eksiksiz olarak teslim edilmi, ortaya kan kk aksaklklar ksa zamanda giderilmitir.

Rusya'nn Tuapse Liman'ndan 1920 ylnn Eyll - Aralk aylan arasnda bir defa Gazal ve iki defa Rsumat No:4'n yapt seferler ile toplam 3387 tfek, 3590 kasatura ve 3624 sandk cephane Trabzon'a nakledilmitir. Bu cephane daha sonra Trabzon'dan motorlarla Batya tanm ve zellikle nebolu'ya karlarak Bat Cephesi'ne ulatrlmtr. lk deniz nakliyatnn baars ve kazanlan deneyim nedeniyle, 1921 ylnda esas olarak Bat limanlarna gemilerin intikalleri planlanmtr. Bat limanlarna ynelik gemilerle yaplan ilk nakliyat grevini gerekletirme eref ve onuru yine Gazal ve Rsumat No:4 gemilerine ait olmutur. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.274)

Rsumat No:4 icra etmekte olduu nc nakliye seyrinde, 1921 ylnn ubat aynda Tuapse'de yklemi olduu silah, cephane ve malzemeleri Trabzon'a boaltmak, Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn talimatlar dorultusunda, emniyetli rotalar izleyerek dorudan nebolu'ya transfer etmitir. (In, 1946, s.36) Gazal rmorkr de yedeinde Dana yelkenlisi ile birlikte ayn ekilde Rusya'nn muhtelif limanlarndan ykledii harp malzemelerini Batdaki limanlarmza tamtr. Bu

dnemde, Trabzon'da ngiliz sava gemilerinin bulunmas ve ayn zamanda yerli Rumlarla bir ksm ibirliki ahalinin bu nakliyat ihbar etmelerinin nlenmesi maksadyla, faaliyetler ok gizli olarak srdrlm malzemelerin sahile karlmas gece sresince gerekletirilmitir.

Batum'dan ald 20 ton malzeme ile stanbul'a doru ilerlerken kazan arzas nedeniyle Trabzon Liman'na gelen Petros adl 180 tonluk Yunan vapuruna 13 Mart 1921 tarihinde el konularak, "Batum" ad verilmitir. Yal ve sk sk arzalanan bir 219

gemi olmasna ramen Batum vapuru stiklal Harbi sresince ok deerli hizmetler ifa etmitir. nebolu Ykleme ve Boaltma Komutanlnn Cephane boaltma faaliyeti bakm ve onarm maksadyla, 1920 ylnn Aralk aynda Rusya'ya gnderilen, ancak Ruslar taralndan el konulan ahin ilebinin, 1921 ylnn Nisan aynda serbest braklarak yeniden Nakliye Filosuna katlmas ve kk deniz vastalarnn saysndaki art Ban istikametindeki Stratejik Deniz Nakliyatna ivme kazandrm, ksa srede Trabzon blgesinde depolanan silah ve cephane Batdaki limanlara transfer edilmitir.

Rusya'dan silah ve cephane nakliyatna 1920 ylnn Eyll aynda balanm, ancak Anadolu Donanmasnn her ynden gelimesi ile bu nakliyat 1921 ylnda ivme kazanmtr. 1921 yl Haziran ay itibaryla Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrindeki Aydnreis, Preveze, ahin, Rsumat No:4, Gazal ve Batum gemileri ile motorlu tekneler tarafndan Batum, Tuapse ve Novorosisk'ten yklenen silah, cephane ve malzeme nce Trabzon'a getirilmi, burada farkl gemilere aktarlmak suretiyle Samsun, nebolu ve Akakoca bata olmak zere dier limanlara nakledilmitir. Malzemeler baz zel durumlarda ayn gemi ile transfer edilmitir. (Doanay, 2001, s.284)

Nakliyat ilerinin dzenli bir ekilde yrtlmesi nce Binba Nazmi Bey daha sonra ise Binba Fahri Aczi Bey gibi deerli deniz subaylarnn emrinde olan Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn planl ve programl almalar ile Liman Reislikleri ve dier Deniz Tekilleri arasnda tesis edilen etkin koordinasyon sayesinde mmkn olabilmitir. Bu suretle, dman gemilerinin harekat zaman kaybedilmeden renilmi, dmann muhtemel hareket tarzlarna gre nlemler alnm ve nakliye gemilerinin seyir program istihbarat raporlarna istinat ettirilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.111)

Alman nlemler ve yaplan hassas planlamalar ile Anadolu Donanmas Stratejik Deniz Nakliyatn hemen hemen hi zayiat vermeden gerekletirmi, bundan dolay Komutanlk subaylar defalarca Erkan- Harbiye-i Umumiye Reislii ve Milli Mdafaa Vekaletince takdirname ile taltif edilmilerdir.

stiklal Harbi'nde yer almak maksad ile 1921 ylnn Ocak aynda bir kahramanlk destan yaratarak stanbul'dan karlan Alemdar rmorkr Franszlar ile Milli 220

Hkmet arasnda ille anlamann yaplmasna ve bu surede Milli Hkmetin Franszlar tarafndan dolayl olarak tannmasna neden olmutur. Bu nedenle

Alemdar, Milli Hkmete sadece deniz nakliyat asndan deil, ayn zamanda uluslar aras prestij asndan da byk destek salamtr. 29 Ekim 1921 tarihinde onarm tamamlanan Alemdarm Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrine girmesi ile Anadolu Donanmasnn gelime sreci ivme kazanm, bu olay Trk denizcilerini moral ve motivasyon asndan olumlu ynde etkilemitir (In, 1946, s.42).

Dier taraftan, Milli Hkmetin Rusya ile ibirliine ynelmesi zerine, ngilizler Karadeniz'de deniz hava vastalaryla da desteklenen youn abluka uygulamas ile Trk deniz nakliyatn engellemek ve Yunan Ordusunu her adan desteklemek eklinde iki kar hareket tarzm uygulamaya koymutur.

gal Glerine ait Ortak Filolarn ve zellikle Yunan Donanmasnn tm Karadeniz'deki limanlarmza ynelik abluka ilan ve ayn zamanda abluka edenliini arttrmak zere youn olarak yapm olduktan keif, gzetleme ve karakol faaliyetlerine ramen Anadolu Donanmas byk bir risk ve tehdit altoda Rusya'nn Batum, Tuapse ve Novorosisk Limanlar'ndan silah, top ve mhimmat ile muhtelif askeri tehizat ve uak paralarn nakletmeyi baarmtr. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s. 38)

Gemilerin rutin ve planl balom ve onarmlar Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn Trabzon'daki onarm atlyesinde, Giresun'daki Mdafaa-i Hukuk Derneinin onarm tesislerinde, Sinop ve dier limanlarda tesis edilmi olan muhtelif byklkteki onarm birimlerinde yaplmtr. Havuzlama, tadilat, modernizasyon ve overhol gibi byk apl onarm faaliyetleri iin Rus limanlarndaki tersane ve onarm tesislerinden istifade edilmitir. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.148)

Batum liman, Dou Cephesi'nden gnderilen silah ve cephane iin bir ykleme liman olarak kullanlmtr. Yunan Deniz Kuvvetlerinin Stratejik Deniz Nakliyatm engellemek maksadyla, icra ettii keif, gzetleme ve karakol faaliyetlerinin artt dnemlerde, nakliyatn nemli bir ksm, yklerin gerektiinde sratle herhangi bir mevkiden sahile tanabilmesi iin kk deniz vastalar ile gerekletirilmitir. Bu

221

planlama ayrca, dman tarafndan byk apl malzemenin imha veya msadere edilme riskim azaltmak zere yaplmtr.

Dou - Bat istikametinde icra edilen Stratejik Deniz Nakliyat byk lde sahile yalan rotalar izlenerek gerekletirilmi, gemiler ve deniz vastalar, sramalar eklinde ilerleme rotalar zerindeki limanlara urayarak, dman harp gemileri hakknda istihbarat bilgileri temin ettikten sonra denize almta Bu dnemde gemiler ve dier deniz vastalar ile tanan ykn dmann eline gemesinin nlenmesi iin gerektiinde gemilerin batrlmas ynnde de ak talimat verilmitir. stiklal

Harbi'nin balangcnda abluka uygulamas genellikle ngiliz ve Fransz harp gemileri tarafndan denetlenirken, 1921 ylndan itibaren arlkl olarak Yunanistan'a ait harp gemileri deniz nakliyatmz tehdit ermeye balamtr.

Gemilerinin Trabzon'dan hareketleri ve intikal limanlar Bahriye Dairesi Reisliine ve Milli Mdafaa Vekaleti Sevkiyat ve Nakliyat Genel Mdrlne bildirilmitir. Liman Reislikleri de gelen gemilerin kalk ve var saatlerini Nakliyat- Bahriye Komutanlklarna rapor etmilerdir. Bu suretle etkin bir komuta kontrol, rapor verme ve istihbarat sistemi tesis edilmi ve baaryla iletilmitir. Bahriye Dairesi Reislii bu ynde son derece baarl almalar ve planlamalar yapm, Milli Mdafaa Vekaleti ile uyum ierisinde faaliyet gstererek, snrl kaynaklarm en gereki ekilde seferber etmitir. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s. 39)

Yunanllar 10 Ocak 1921 tarihindeki I.

nn Muharebesi yenilgisinden

yaklak ay sonra, 01 Nisan 1921 tarihinde gerekleen II. nn Muharebesi'nde tekrar yenilerek, Bursa'nn dousundaki mevzilere geri ekilmilerdir. Milli

Kuvvetlerimizin bu baars tilaf Devletleri'ni yeni tedbirler almaya sevk etmitir. tilaf Devletleri yapm olduklar deerlendirmelerde, Ulu nderimizin liderliindeki Ankara Hkmetinin ve Milli Kuvvetlerimizin baarsnda Kuzeyden gerekletirilen Stratejik Lojistik Nakliyatn nemli bir rol oynadn tespit etmilerdir. Bu nedenle zellikle Karadeniz'deki deniz nakliyatm kesin olarak engellemesi maksadyla, Yunanistan'a byk destek salanm ve bu lke ilave nlemler alnmas iin adeta tevik edilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.112-115)

222

Bata ngiliz ve Fransz gemileri olmak zere, gal Glerine ait Filolar stiklal Harbi'nin balangcndan itibaren limanlarmza ynelik youn abluka uygulamlardr. Ablukay denetlemekle grevlendirilen bir ngiliz muhribi, nakliye grevi icra eden Gazal rmorkrmz mahmuzlayarak batrmak zere yaklarken bir mayna arparak yara almtr. Bu olay sonrasnda tilaf Devletleri'ne ait Filolar Karadeniz'in Milli Hkmet tarafndan maynlandn deerlendirmilerdir. Bu nedenle, ilave gemi kayplarndan ekinen gal Filolar abluka uygulamasn gevetmi ve daha az sayda gemi ile liman nlerine fazla yaklamadan keif, gzetleme faaliyetleri icra etmitir. Ancak, deniz nakliyatndaki art orannn Anadolu'daki Cephelerdeki askeri baaryla paralellik gstermesi, Yunan Hkmetini bu konuda ilave tedbir almak zere harekete geirmitir. Yunanistan 26 Mart 1921 tarihinde kylarmza ynelik genel bir abluka ilan etmi ve bu kapsamda limanlarmza mteveccih askeri destek ve her trl lojistik yardm malzemesi tayan gemilerdeki personele korsan muamelesi yaplacan, yklerin msadere edileceini ve gemilerin batrlacan ilan etmitir. Bu abluka

zellikle, Ktahya ve Eskiehir ile Sakarya Muharebeleri srasnda iddet kazanmtr. Yunan Filosu Averoff zrhls, Elli hafif kruvazr, sekiz muhrip ve iki yardmc snf gemi ile limanlarmza mteveccih nakliyatn engellenmesine ynelik faaliyetlerine byk bir arlk vermitir. (Bykturul, 1974, s.458)

Son derece dikkatli, kontroll ve dman faaliyetlerine gre Stratejik Deniz Nakliyatm planlayan Bahriye Dairesi Reislii ve Bahriye Komutanlklarmz Yunan ablukasnn tm iddetiyle srd bu dnemde nakliyatn etkinliini mmkn olan en st dzeye karmlardr. Youn dman basksna ramen nakliyat sratli ve

emniyetli olarak hemen hemen azami tama kapasitesi ile devam ettirilmitir.

gal Glerine ait gemilerin de destek verdii Yunan Donanmasnn ar basksnn srd bu dnemde, Bat Cephesi'nde II. nn ve Aslhanlar

Muharebeleri'nin yaplmakta olduu bir srada, 3'nc Kafkas Tmeninin Ktahya ve Eskiehir Muharebeleri'ne katlmasn mmkn lalan hayati nemi haiz bir deniz nakliyat gerekletirilmitir.

Bu nakliyat faaliyetinde Kdemli Yzba Cevat (Tmamiral lmen) Bey komutasndaki ahin vapura ile Kdemli Yzba Adil (Develiliolu) Bey komutasndaki Gazal rmorkr byk basan gstermitir. 223 Gazal rmorkr

yedeinde Dana yelkenlisi ile birlikte 04 - 30 Nisan 1921 tarihleri arasnda Trabzon'da konulu bulunan 3'ne Kafkas Tmeninin bir ksm unsurlarn frtnal bir havada Akakoca'ya nakletmeyi baarmtr. ahin vapuru da 20 25 Mays 1921 tarihleri arasnda yapt iki nakliye greviyle 3'nc Kafkas Tmeninin dier bir ksm personeli, alet ve arlklarnn Akakoca'ya transferini gerekletirilmitir.

1921 yl sonlarnda denizden yaplan lojistik nakliyatn nemli bir ksmn, Dou Cephesi'nden Bat Cephesi'ne stratejik birlik intikalleri tekil etmitir. Dou Bat kara yollarnn yetersiz olmas ve elde yeterli sayda kara nakil vastalarnn bulunmamas nedeniyle, nakliyat Batya deniz yoluyla gerekletirilmitir. Dou Cephesinde Karabekir Paann komutasndaki birliklerimizin Ermenileri kesin bir yenilgiye uratmasndan sonra, bu lkedeki tm Rus yapm ar ve hafif silahlarla eitli harp malzemeleri Ruslar tarafndan Kafkas demiryolu ile Batum Liman'na tanm ve bu malzemeler Aydn reis, Preveze, ahin, Gazal ve Rsumat No:4 gemileri ile Trabzon Liman'na ve mteakiben nebolu, Samsun ve Akaehir (Akakoca) Limanlar'na intikal ettirilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.116)

Anadolu Donanmas dman tehdidini doa ile dengelemenin arelerini aramtr. Trk denizcileri Nakliye Harekatm iyi havalar yerine, zellikle frtnal, yal ve gr mesafesinin azald koullarda gerekletirmitir. Karadeniz gibi hrn ve frtnalarn srekli olduu bir denizde, eski ve yal teknelerle idame edilen bu nakliyat Trklerin denizcilik yeteneim de sergileyen bir onur kaynadr. Denizcilerimiz frtnalarla adeta vals yapmtr. Yunanllar bu dnemde Karadeniz kylarmza uyguladklar ablukay iddetle srdrrken, Trk kylarna kar ille taarruzu harekat Kalk zrhls ile bir Yunan muhribi tarafndan 09 Haziran 1921 gn sabah, neboludaki hedeflerin bombardman edilmesi sureti ile gerekletirilmitir

Yunan Filolar 20 Temmuz 1921 tarihinde Sinop ve Trabzon'u, 22 Temmuz 1921 tarihinde tekrar Sinop'u, 30 Temmuz 1921 tarihinde ise ikinci kez nebolu'yu ate altna almtr. Yunan Filolar bu taarruzlar esnasnda sivil hedefleri de

bombalamtr. Ancak, Yunan Filolarnn tm bu giriimleri, Trk denizcisinin zeka ve cesareti ile ky bataryalarmzn baarl aslan karsnda fazla etkili olamam, nakliyat

224

glkle de olsa idame edilmitir. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.47)

Deniz nakliyat Rusya'nn Batum, Tuapse ve Novorosisk Limanlan ile Trabzon ve nebolu Limanlan arasnda srdrlmtr. Rusya'dan tedarik edilen silah, cephane ve dier malzemeler Rusya'nn Karadeniz'deki kylarmza yakn olan Novorosisk ve Tuapse Limanlar'ndan yklenerek Trabzon'a ve buradan da nebolu ve Samsun zerinden Anadolu'nun derinliklerine ulatrlmtr. (Mtercimler, 2005, s.310) Rus limanlarndan Kuzey - Gney istikametinde gerekletirilen deniz nakliyatnn yan sra Dou - Bat limanlarmz arasnda da nemli oranda personel, birlik, silah, cephane, harp tehizat ve dier ikmal maddelerinin transferi realize edilmitir. Bu nakliyatta: Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrindeki

gemilerden baka, Seyr-i Sefain (Deniz Yollan) idaresinin Karadeniz hattnda alan Bahri Cedid, Glnihal, Altay, Giresun, Akdeniz ve mit adl gemileri ile ticari irketlere ait gemilerden ve ayn zamanda zel ahslara ait tekne ve motorlardan da byk lde istifade edilmitir.

Sakarya'da yaplacak kesin sonulu muharebe iin Milli Kuvvetlerimizin her bakmdan ikmaline imkan salamak maksadyla, Bakomutan Mustafa Kemal Paa TBMM'den ald yetkilere dayanarak, 08 Austos 1921 tarihinde Tekalif-i Milliye (Milli Ykmllk) talimatm yaynlamtr. (In, 1946, s.42) Bu kapsamda sivil tekneler iin de ayn ynde bir dzenleme yaplm ve sivil motor ile tekne sahipleri bir ay sreyle Milli Kuvvede re ait malzemeleri 100 millik bir mesafe ierisinde parasz olarak tamakla ykml tutulmulardr. Bu uygulama, Sakarya'da savaan Trk Ordusuna ynelik silah ve cephane nakli faaliyetlerine ivme kazandrmtr.

Sakarya Meydan Muharebesi ncesinde Milli Kuvvetlerin acil olarak ihtiya duyduu bildirilen ve Trabzon'da bulunan 21 adet 8. 8 cm.lik ngiliz, 3 adet 7. 5 cm. lik Fransz, 4 adet 15 cm. lik ve 4 adet 10. 5 cm. lik Rus topu 08 Eyll 1921 tarihinden itibaren Batum, Rsumat No:4 ve Ararat vapurlar Hayrettin motoru tarafndan Samsun'a oradan da Cepheye nakledilmitir. Sakarya Muharebesi 13 Eyll 1921 tarihinde zaferle sonulanm ve bu savan kazanlmasnda Trabzon'dan nakledilen 32 top nemli rol oynamtr. (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.422446) Sakarya Meydan Muharebesi'nin kazanlmasn mteakip Milli Mdafaa Vekaleti 225

Sevkyat ve Nakliyat Genel Mdr Albay Muzaffer (Orgeneral Ergder) Bey tarafndan dari Makamlara ve denizcilere aadaki genelge yaynlanmtr:

"Bu zaferin kazanlmasnda byk erefin,

dman harp

gemileri

kontrolndeki Karadeniz'de, Bat Cephesi'ne silah ve harp malzemesi yetitiren Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlna ait olduu tebrikler ile bildirilir, keza ayn gayret gelecek iin de teekkrler ile talep edilir. " Milli Mdafaa Vekaletinin Sevkyat ve Nakliyat Genel Mdr Albay Muzaffer (Orgeneral Ergder) Bey 1921 ylnn Kasm aynda grevini Albay Sadullah Beye devretmitir. Albay Muzaffer Bey bu mnasebete Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlna aadaki teekkr mesajn yaynlamtr:

"Harp tarihinin bir dier rneini kaydetmedii zor hizmetleri benimle birlikte yaparak basanlar elde eden alma arkadalarma teekkr bir bor bilirim. " (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.118)

Karadeniz'de Anadolu Donanmas tarafndan byk fedakarlklarla idame edilen Stratejik Deniz Nakliyat: Sivil tekneler, Seyr-i Sefain daresine ait vapurlar, Fransz, Srp ve ran bandral ticaret gemileriyle byk lde desteklenmitir. Hali

Tersanesi ile dier blgelerdeki ambar ve depolardan Muavenet-i Bahriye Grubu tarafndan karlan top, hafif silah, cephane, mayn ve onarm malzemeleri gizli yntemlerle Akakoca, Ereli, nebolu ve Samsun blgelerine transfer edilmitir.

Rusya'dan 29 Eyll 1921 tarihinde 40 tonluk ve 20 mil srate sahip ilci adet motor gambot satn alnmtr. Bu motor gambotlar Novorosisk'te onarm grdkten sonra Trabzon Liman'nda 09 Eldin 1921 tarihinde Trk Sanca ekilerek hizmete balamtr. 1 Nolu motor gambota Yzba Necati (zdeniz) Bey, 2 Nolu motor gambota ise Yzba Reat (Talayer) Bey komuta etmitir. Byk Taarruz iin hazrlklar 1922 yl balarnda younluk kazanmtr. Bu nedenle, bata Karadeniz olmak zere dier tm denizlerdeki nakliyat faaliyetlerine zel bir nem ve ncelik verilmitir. Yaplan planlamalarda ana istikametteki stratejik nakliyat iin zel nlemler alnmtr. ncelikle Trabzon'daki depo ve cephaneliklerde bulunan her trl silah ve cephanenin Bat limanlarna nakledilmesi konusunda dzenlemeler yaplmtr. (Mtercimler, 2005, s.318) Rusya limanlarndan, mmkn olduu takdirde, dorudan Bat Karadeniz limanlarna nakliyat yaplmas iin tedbirler 226

alnm, daha hzl ve denize dayanld gemiler bu maksatla grevlendirilmitir. Marmara bata olmak zere, Ege ve Akdeniz'de de daha aktif faaliyet gsterilmesi kararlatrlm ve Eirdir Gl'nde de Bat Cephesi'nin desteklenmesi iin eitli tertip ve tedbirler alnmtr.

Dmann uygulamakta olduu ve ok sayda gemi ile denetledii abluka tm bu faaliyetlerin basan ile gerekletirilmesini tehdit etmekteydi. Bu nedenle, 1921 ylnda icra edilen grevlerden de alman dersler nda, gerektiinde uygulamaya konulmak zere dikkatli, kontroll ve en az iki hareket tarzn gerektiren planlar hazrland. Planlarn hayata geirilmesi iin Deniz Tekilleri arasnda etkin bir koordinasyon, gvenilir bir istihbarat sistemi, srati ve emniyetli muhabere tesisi hayati nem tamaktayd. Ayrca gemilere ak, anlalr emirler vermek, dman gemileri ile karlatklarnda alacaklar tedbirleri bildirmek, uygulayacaklar hareket tarzlarm belirlemek nem tamaktayd. Kara yollarnn ulam iin uygun olmamas deniz nakliyatnn nemini daha da artryor ve Milli Mcadelenin baars iin yaamsal bir konuma getiriyordu. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.86)

Bahriye Dairesi Reislii ve mevcut Deniz Tekillerimizin alm olduu tedbirler sayesinde, dman harp gemilerinin ablukasna ve youn kesit gzetleme ve karakol faaliyetlerine ramen 1922 ylnda da deniz nakliyat aksamadan dzenli olarak devam etmi, Batum, Tuapse ve Novorosisk'ten Trabzon'a, Trabzon'dan da Bat Karadeniz'deki Trk limanlarna hafif silah, top, cephane, muhtelif harp tehizat ile ok sayda uak ve yedek para nakledilmitir. Ayrca dman faaliyetleri dikkatle takip edilerek, uygun zamanlarda nakliyat dorudan Rus limanlan ile Bat Karadeniz'deki limanlarmz arasnda gerekletirilmitir.

ahin vapuru 01 Ocak 1922 tarihinde 2 adet 15/45 cm. lik gemi topu, bir ksm cephane ve 200 mayn Novorosisk'ten ykleyerek Trabzon'a nakletmitir. 1922 ylnn Ocak aynda Samsun'a Mebruke motoru ile 25 ton piyade mermisi, 1 ton barut ve 11 ton mhimmat, Aydnreis gambotu ile 80. 5 ton eitli bomba, 26. 2 ton tfek mermisi, 10 ton barut, 8 ton topu mhimmat, 74 adet tfek, Batum vapuru ile 4 adet 10. 5 cm lik top ve 4 ton cephane, Alemdar rmorkr ile 166 ton topu cephanesi nakledilmitir. Ayn yln Mart ay sonunda Gazal rmorkr, yedeinde iki yelkenliyle birlikte 227

Novorosisk'ten topu ve piyade cephanesi transfer etmitir. ,1922 ylnn Mart ay itibaryla Samsun'a 363. 5 ton silah ve cephane, Trabzon'a ise 11. 5 ton cephane nakledilmitir. 1922 ylnn Nisan aynda ahin vapuru Novorosisk'ten 150 adet mayn ile 1 adet 15/45 cm. lik gemi topu daha transfer etmi, ayn zamanda Batum'dan nakledilen 1001. 7 ton malzemeden 944. 6 tonu Bat Cephesi'ne transfer edilmitir. (In, 1946, s.86)

Deniz Harekatnn geliimine bal olarak gerektiinde Trabzon, Samsun ve Amasra Limanlar'nn savunulmasnda kullanlmak zere Rusya'dan ahin vapurunun nakletmi olduu 350 mayn Trabzon, Amasra ve Samsun'da tesis edilmi olan Mayn Memurluklarnda muhafaza edilmitir. 1922 ylnn Eyll ay itibar ile Trabzon ve Samsun'daki depolarda 50'er, Amasra'daki depoda ise 250 mayn depolanmtr. Daha sonra bu maynlar zmir ve zmit Krfezleri'nin savunulmasnda kullanlmtr. Envanterde mayn dkc vastann bulunmamas nedeniyle denizcilerimiz yeni araylar ierisine girmilerdir. Bu kapsamda 16 Eyll 1920 tarihinde Aydnreis

gambotu tarafndan denizde zapt ve msadere edilmi olan Yunan bandral Ayyldz motoru tadil edilerek mayn dk zellii kazandrlmtr. Bu motora mayn raylar monte edilmi, gvertesinde yaklak 18, ambarlarnda ise 25 civarnda mayn tayabilecek imkan ve kabiliyet kazandrlmtr.

Zonguldak'a 1922 ylnn Nisan ay ortalarnda gelen ve 6 - 7 mil srat yapabilen 100 tonluk iki Beyaz Rus motoruna Trk denizcileri tarafndan el konulmu, "Amasra ve Ereli" adlan verilen bu motorlar Anadolu Donanmasna dahil edilmitir. Bu motorlardan Amasra, mayn dk zellii kazandrlarak mayn dkc gemi olarak kullanlmtr. Ereli ise 19 Haziran 1922 tarihinde Sinop civarnda nce karaya oturmu, sonra batmtr. Ayrca, 26 Nisan 1922 tarihinde Sinop'ta 250 tonluk bir Yunan yelkenlisi de zapt edilmi ve "ile" ad verilerek nakliye grevlerinde kullanlmtr. Dier taraftan limanlarmz arasnda youn olarak asker ve cephane transferi gerekletirilmitir.

Enosis adl 950 tonluk Yunan ilebi 26 Nisan 1922 tarihinde 1 ve 2 Nolu motor gambotlar tarafndan zapt edilmi, gemiye Trk Bayra ekilerek, "Trabzon" ad verilmitir. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.340) Trabzon ilebinin Anadolu

228

Donanmasna katlmas, Donanmann hem tonaj asndan bymesine hem de muhtelif grevlerin daha emniyetli ve sratli olarak yaplabilmesine olanak salamtr.

Dier taraftan Averoff zrhl kruvazrnn de aralarnda bulunduu bir Yunan Filosu 07 Haziran 1922 tarihinde Samsun'u iki saat sresince ate altna almtr. Bombardman esnasnda Samsun'daki askeri ve sivil hedeflerin yan sra Rusya, ABD ve Hollanda'ya ait tesislerde hedef alnm ve bu durum diplomatik olarak Yunanistan' g duruma drmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.119121) Milli Hkmet bu olaydan istifade ederek Yunanistan', uluslar aras kamuoyunun da desteini alarak keye sktrm, Rusya misilleme olarak limanlan ve kara sularndaki Yunan bandral gemileri zapt ve msadere etmitir.

Anadolu Donanmas stiklal Harbi'nde mmkn olduu oranda harekatn deniz hava gc ile destekleme ynnde giriimde bulunmutur. Bu maksatla, 1921 ylnn Kasm aynda Amasra'da bir Deniz Tayyare stasyonu tesis edilmitir. Bu istasyonun kuruluunda stanbul'da rtl olarak faaliyet gsteren Muavenet-i Bahriye Grubunun da byk katklar olmutur. Bu Cemiyet Hali'te Bahriye Nezareti ambarlarnda bulunan uak paralarn gizli yntemlerle Karadeniz'e karm ve bu paralar Amasra'daki Deniz Tayyare stasyonu'nda monte edilmitir. Bakm onarm ve yedek para glkleri nedeniyle 3 adet uak snrl bir harekat kabiliyeti ile kullanlabilmitir. Ancak, yine de deniz uaklar eitli kesil gzdeme grevleri icra etmi, snrl da olsa zaman zaman taarruzi rolde grev almlardr. Bu kapsamda 03 Temmuz 1922 tarihinde Panter Snf bir Yunan muhribine ve Samsun'u bombardman ettikten sonra stanbul'a geri intikalde olan Yunan Filosuna taarruzlar tertiplenmitir. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.102)

1922 ylnn Temmuz aynda hayati nemi haiz bir nakliyat grevi basan ile icra edilmi, 1921 yl sonlarnda Almanya'dan satn alman 29 kadar uak nce deniz yolu ile San Petersburg'a sevk edilmi ve buradan trenle Novorosisk'e getirilmitir. Dmann youn abluka uygulamas nedeniyle uaklar dorudan Samsun'a transfer edilememi, 29 uaktan 22'si, 21 Temmuz 1922 tarihinde ahin vapuru tarafndan Trabzon'a nakledilmi ve daha sonra, Samsun'a ulatrlmtr. Bu nakliyatn Novorosisk - Trabzon hatt ahin Vapuru, Trabzon - Samsun hatt ise Trabzon gemisi tarafndan gerekletirilmitir. 229

Trk denizcilerinin bir dier byk baars, Gazal rmorkrnn 1922 ylnn Ekim aynda 2200 tonluk Yunan bandral Urania gemisini zapt ve msadere etmesidir. stanbul Boaz'nn 60 mil kuzeyinde ele geirilen gemi, Karadeniz Ereli Liman'na ynlendirilmi ve burada gemiye Trk Bayra ekilerek, ismi "Samsun" olarak deitirilmitir. (In, 1946, s.65)

Batdan Douya g intikal ettirilmesi faaliyetleri kapsamnda, 1922 yl Temmuz aynn ikinci yansnda 13'nc Tmen Komutanlna bal 55'inci Alayn muhtelif birlikleri, tehizat ve cephanesi ile birlikte ok sayda telsiz malzemesi, top mermisi, dikenli tel, piyade kalkan ve eitli harp tehizat Batum ve Trabzon'dan Bat Karadeniz'deki limanlara transfer edilmitir. Preveze gambotu 1922 ylnn Austos ay balarnda ok sayda esir ve gmeni Batum'dan Trabzon'a transfer etmitir. Ayrca, Rusya'dan alman 12 sandk altn Samsun'a getirilmitir. ahin vapuru 22'sini Temmuz ay ierisinde nakletmi olduu 29 uaktan kalan 7 ua 13 Eyll 1922 tarihinde Novorosisk'ten Trabzon'a transfer etmeyi baarmtr. Ayrca 1922 ylnn Eyll ay itibaryla 101 ton cephane, 85 er, 240 gmen Novorosisk'ten Trabzon'a transfer edilmi, ayn zamanda Trabzon vapuru ile 680 ton kmr Zonguldak'tan Trabzon'a nakledilmitir. Ayn yln Ekim aynda Bat Cephesi'ne 26 ton top mermisi, 8 ton tbbi malzeme ve ila, 10. 5 ton 15 cm. lik top mermisi, 2 ton benzin, 3. 5 ton gaz ya, 11. 2 ton makine ya, 25 ton kamyon yedek paras, 6 subay, 655 er ve 159 gmen transfer edilmitir.

1922

ylnn Kasm ay balarnda Trabzon ve Alemdar gemileri Bat

limanlarmza, Aydn reis ve Preveze gambotlar ile Samsun vapuru Trabzon'a istinaden grev yapmakta, Mebruke, Arslan ve Yldz motorlar ise onarmda bulunmaktayd. Bu faaliyetler srerken, 31 Austos 1922 tarihinde Yarbaylk

rtbesine terfi eden Bahriye Dairesi Reisi evket Bey Lozan'a giden Trk Heyetine Deniz Maviri olarak katldndan, yerine Zonguldak Merkez Liman Reisi Yarbay Selahattin Bey vekaleten atandrlmtr.

gal Glerinin ve zellikle Yunanistan'n alm olduu tm tedbirlere ve abluka uygulamasna ramen Stratejik Deniz Nakliyat 1922 ylnda, baz zel durumlar dnda, genel olarak baaryla idame edilmitir. 230

Dou Cephesi zellikle ar toplarla Bat Cephesi'ni desteklemi, her biri 20 - 30 vagonluk 19 kafile halinde Kars - Gmr - Tiflis - Batum demiryoluyla Batum'a sevk edilen toplar ve top cephaneleri buradan Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrindeki gemilerle Trabzon'a ve oradan da Samsun'a nakledilmitir. Samsun, ahin, Alemdar, Trabzon, Aydn reis, Preveze ve Gazal gemileri ile Mebruke, Arslan, kdam ve dier motorlarn grev ald bu nakliyat 1922 yl sresince ve 1923 yl ortalarna kadar srmtr. Trabzon'dan ayrlan Preveze gambotu 1922 ylnn Aralk aynda Amasra Bahriye Komutanl emrine girmi ve stiklal Harbi sresince baarl grevler icra etmi olan bu gemi, nakliyat faaliyetlerinden ayrlmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.123)

1923 ylnn balarnda da denizdeki nakliyat faaliyetlerine devam edilmitir. Bu dnemde, Gazal ve Alemdar gemileri muhtelit birliklerin yer deitirmelerinde grev almtr. Trabzon gemisi 02 Eyll 1923 tarihinde Zonguldak'ta kmr ykleyerek ilk kez stanbul'a intikal etmitir. Bu grevinden sonra Trabzon daha ziyade kmr

nakliyatnda kullanlmtr. Karadeniz'de denizden yaplan nakliyat faaliyetleri Lozan Bar Antlamas'nn 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanmas ile birlikte 1923 ylnn Eyll aynda son bulmutur.

Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn 1922 Ylnn Mart ayma ait mhimmat istatistik cetvelidir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.124)

Alemdar rmorkr ile 06/03/1922 tarihinde Batum'dan Trabzon'a gelen malzeme; 578 sandk (40. 000 kg.) el bombas ' 615 sandk (45. 000 kg.) Japon yapm Rus manevra hartucu (barut kesesi) 6 adet (6. 600 kg.) dumansz barut 2 adet (8. 000 kg.) telsiz telgraf malzemesi ' 4 adet (4. 000 kg.) telsiz telgraf nakliye arabas 307 adet (4. 000) eyer takm Toplam Miktar: 107. 600 kg. Mebruke motoru ile 22/03/1922 tarihinde Batum'dan Trabzon'a gelen malzeme;

231

 7265 sandk (50. 600 kg.) fiek Toplam Miktar: 50. 600 kg. Aydn reis gambotu ile 26/03/1922 tarihinde Batum'dan Trabzon'a gelen malzeme; 726 adet (1. 260 kg.) tfek 4026 sandk (161. 040 kg.) fiek Toplam Miktar: 162. 300 kg. nn Toplam Miktar: 320. 500 kg.

Trabzon depolarndan Samsun'a nakledilen ve Trabzon deposuna aktarlan mhimmat: Alemdar rmorkrn 07/03/1922 tarihinde Trabzon'dan Samsun'a naklettii mhimmat; 726 sandk (5. 040 kg.) fiek 2 adet (5. 000 kg.) top ' 192 atm (2. 082 kg.) top mermisi 8 sandk (3. 560 kg.) hartu (barut kesesi) 7 adet (5. 000 kg.) telsiz telgraf teferruat 4 adet (5. 500 kg.) telsiz telgraf nakliye arabas Toplam Miktar: 26. 182 kg.

Aydn reis gambotu ile 26/03/1922 tarihinde Trabzon'a nakledilen mhimmat; 297 sandk (11. 640 kg.) fiek Toplam Miktar: 11. 640 kg.

Ahali vastasyla 26/03/1922 tarihinde Trabzon'dan Samsun'a tanan mhimmat; 737 sandk (3. 270 kg.) topu mermisi Toplam Miktar: 3. 270 kg. nn Toplam Miktar: 41. 092 kg.

3.2.2. Marmara'da Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar

232

stiklal Harbi sresince Marmara Denizi de, youn olarak Trk denizcilerinin Anadolu'daki cepheleri desteklemek zere giritii faaliyetler ve yeniden yaplanma almalarna sahne olmutur. Muavenet-i Bahriye Grubu

Marmara'da bulunan Deniz Tekilleri ve ayn zamanda Mahalli Makamlarla sk bir ibirlii ierisinde stanbulda yrtm olduu rtl almalarla silah, cephane, tehizat ve her trl malzemeyi gizli yollarla bata Yalova, Karamrsel ve zmit olmak zere Marmara'daki limanlarmza nakletmitir. Ayrca birok yurtsever subay, erba, er ve gnll vatandamz Marmara'daki manlarmzdan Anadolu'daki cephelere sevk edilmitir.

Atatrkn 19 Mays 1919 gn Samsun'a ayak basarak Milli Mcadele Mealesini yakmasndan sonra Marmara Denizi'nde denizciler harekete gemitir. Ruen Kaptann idaresindeki orta byklkte bir taka 17 Austos 1919 gn 1000 kasatura ve 14 sandk cephaneyi macera dolu bir yolculuktan sonra Topular blgesine selametle ulatrmay baarmtr. Marmara Denizi'nde daha sonra yaplan eitli

nakliye grevlerinden sonra, Muavenet-i Bahriye Grubu Hali'teki cephane depolarndan nemli miktardaki silah ve mhimmat Karamrsel'e nakletmek zere bir plan gelitirmitir.

Bu kapsamda 15 Ekim 1920 gn ambarlarn kontrol ile grevlendirilen stemen Nazm Beyin de yardrman ile Hali'teki Karaaa deposundan iki takaya silah ve cephane yklenmi, 70 civarnda gnll de takalara bindirilmitir. (In, 1946, s.118) Ayrca, blgedeki 30 Trk muhafz er Milli Kuvvetlere katlmak zere takalara alnmtr. Daha nceden planlanan zel yntemlerle ngiliz nbetiler kolaylkla atlatlm ve iki taka Karamrsel'e mteveccihen Hali'ten ileri harekete gemitir. Hem Hali ve hem de Marmara'da bulunan dman karakol botlarna

ramen tekneler 17 Ekim 1920 gn Karamrsel'e intikal etmitir. Takalar mahalli halkn da yardm ile ksa bir srede emniyetle boaltlm, silah ve cephane sratle Anadolu'daki cephelere sevk edilmitir.

Marmara nakliyat esnasnda en byk zorluk, teknelerin deniz trafiinin dm noktas olan Dil Burnu ile Hersek Burnu arasndaki kstl deniz sahasndan geerek Dou'daki limanlara intikalinde yaanmtr. Dman karakol botlar

zellikle bu blgede faaliyetlerini younlatrm ve bu durum Bat - Dou 233

hattndaki nakliyatmza nemli bir tehdit yaratmtr.Balangta grevleri son derece olumsuz etkileyen bu dman karakollarna kar Trk denizcileri gerekli tertip ve tedbirleri almakta gecikmemitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.136)

Bulunan bir yntem, stanbul'da zel abalarla tekneler iin sahte erzak tama belgesi dzenlenmesi olmutur. Bu belgeleri ibraz eden tekneler hibir glk ile karlamadan Dil Burnu blgesinden gei yapabilmitir. Uygulanan dier bir

yntem ise, nakliye faaliyetlerinde yabanc bandral gemilerden yararlanmak olmutur. Bu maksatla kullanlmak zere anlama salanan gemi ve teknelerde Trk Deniz Subaylar da aktif olarak grev yapmtr. rnein, bir Hindistan vatandana ait ngiliz bandral "India" isimli gemide bulunan Gverte stemen Kenan Bey ve Temen Selahattin Bey olaanst baarl derecede hizmet vermitir.

Bu erevede srdrlen faaliyetlerde denizciler blge halkn ok iyi rgtlemi ve nakliyatn baars iin sosyal ve psikolojik faktrler de dahil olmak zere her trl yntemi uygulamaya koymulardr. Silah ve cephane ykl motor ve teknelerin sahile yaklamas ile birlikte, verilen bir iaretle blge halk sessizce olay blgelerine akn etmi, inanlmayacak bir hzla cephaneyi boaltm ve yine sessizce dalmtr. Yabanc bandral gemilerle gizli olarak yrtlen nakliye faaliyetlerinde dman gemileri ile temas kurulduunda, bu gemiler deniz rf ve adetlerine gre selamlanm, dmana hibir ekilde ikaz ve emare verilmemesi iin her trl nlem alnmtr. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.146)

Muavenet-i Bahriye Grubunun abalan ile 15 adet Rus yapm demirli mayn stanbul'dan gizli yollarla bir takaya yklenerek karlm ve maynlarla birlikte Mayn Harbi ihsasl subay ile bir erba 04 Haziran 1921 tarihinde Karamrsel'e intikal etmitir. (Bykturul, 1974, s.369) Bahriye Dairesi Reislii Milli Hkmetin ky ve liman nlerini maynlama politikas konusunda bilgi vermek ve karlkl gr alveriinde bulunmak zere karargah subaylarndan Yzba Zeki (In) Beyi Haziran ay ierisinde Karamrsel'e gndermitir. Ancak, yaplan teknik incelemeler sonucunda mayn dk kabiliyetine sahip uygun deniz vastasnn mevcut olmadna karar verilmitir. Yaplan grmeler ve deerlendirmeler sonucunda, Erkan- Harbiyei Umumiye Reisliinin (Genelkurmay Bakanl) de talepleri dorultusunda, Karamrsel'in maynla kapatlmasndan, hem kendi nakliyatmz engelleyebilecei 234

hem de Marmara ve Boazlar blgesinin tarafszl ynnde Milli Hkmetin aras alanda yapm olduu

uluslar

giriimleri baltalayabilecei gerekeleriyle

vazgeilmitir.

Ancak, koullar uygun olduu takdirde, bu blgelerdeki uygun

mevkilere sahil torpido bataryalarnn konulandrlabilecei ynnde gr birlii salanmtr. Hali'ten gizli yollarla karlan ilci adet torpidonun son anda ngilizler tarafndan ele geirilmesi nedeniyle bu dnce hayata geirilememitir. Ayrca, mayn silahnn harbin mteakip aamasnda kullanlmas ynnde almalara aralksz olarak devam edilmesi kararlatrlmtr. (In, 1946, s.121) Trk denizcilerinin Milli Kuvvetleri desteklemek zere Marmara'da yapm olduklar nemli faaliyetlerinden birisi de bir heyecan frtnas eklinde devam eden ilgin bir nakliye servenidir. Mektebi-i Bahriyede snf subay olan stemen Abdurrahman (Benliolu) Bey stanbul'daki denizcilerin abalan ile 1921 ylnn Haziran aynda Zeytinburnu'ndan rtl yntemlerle bir tekneye yklenen ve Heybeliada'ya gnderilen 500 civarnda mavzer, 160 kadar Schneider marka tabanca, 500 kasatura ve 600 sandk mavzer mermisini Heybeliada'da Yarmcal Muharrem Kaptann Selamet adl motoruna ykler. Motora ayrca, gerektiinde ibraz edilmek zere zel yntemlerle temin edilen, "Fransz askerleri iin patates" belgesi verilir. stemen Abdurrahman Beyin kontrolnde Heybeliada'dan ayrlan motor Yalova'da ykn selametle boaltarak Makine Yzba smail Hakk (Edirneli) Beye teslim eder. stemen Abdurrahman Beyin byk risk altnda zmit blgesine transfer etmeyi baard bu silah ve cephanenin tamam Sakarya Meydan Muharebesi'nde kullanlacaktr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.137-139)

Karamrsel'e mteveccihen ileri harekete geen motor denizde Yunan karakol botlar tarafndan kontrol edilmi ve bo teknenin Hereke'ye yalan rotalar izlemesi iin talimat verilmitir. Selamet motoru ikinci bir Yunan torpidobotunun mevcudiyeti nedeniyle planm deitirmek zorunda kalm ve Karamrsel'e uramadan Krfezin Gney blgesinden seyrederek zmit'e 05 Temmuz 1921 tarihinde intikal etmitir. stemen Abdurrahman Bey bu baarl hizmetinden sonra zmit Bahriye Komutanl emrinde grevlendirilmi ve daha sonra 14 Aralk 1921 tarihinde yeni bir tayin emri ile Bahriye Dairesi Reislii Harekat ubesi emrine atandrlmtr.

zmit'in

28

Haziran

1921

tarihinde Yunan

Kuvvetlerinin

igalinden

kurtarlmasndan sonra, 06 Temmuz 1921 tarihinde tesis edilen Kocaeli Komutanl 235

Bahriye Mavirlii ve zmit Bahriye Komutanlna, Gverte Binba Celal Bey atandrlmtr. zmit Liman Reislii grevi de Binba Celal Beyin uhdesine

verilmitir. Gverte Yzba Zeki (In) Bey Binba Celal Beyin yardmcs olarak grevlendirilmitir.

Binba Celal Bey stanbul'dan Karamrsel ve Yalova'ya yaplan deniz nakliyatmzda yapm olduu baarl hizmetler nedeniyle bu kritik greve getirilmitir. Binba Celal Bey ayn zamanda, mayn dk imkan ve kabiliyetimizin yeniden canlandrlmas ile de grevlendirilmitir.

20 Temmuz 1921 tarihinde Gverte Binba Hulusi Bey Karamrsel Liman Reisliine getirilmi ve Karamrsel, stiklal Harbi sresince Milli Kuvvetlerin Marmara'da kulland en aktif liman olmutur. Yunan gemilerinin ate altna ald kasaba alevler ierisindeyken bile, muhtelit deniz vastalar ile getirilen malzemelerin boaltma faaliyetleri devam etmitir. smail (Sofu olu) Kaptann teknesindeki silah ve cephane alevler altnda tanmta Bu nedenle, Milli Mdafaa Vekaletinin "Sevkyat ve Nakliyat Umum (Genel) Mdrl"ne bal olarak Karamrsel blgesinde Karamrsel Hat Komutanl ile Karamrsel Menzil Nokta Komutanl tekil edilmitir. Bilindii zere, Yunanistan Hkmeti 26 Mart 1921 tarihinde tm kylannz kapsayan genel bir abluka ilan etmi, bu nedenle Marmara'da ilave gemi ve botlar grevlendirmi, ancak tm nlemlere ramen stanbul ile Karamrsel ve Yalova arasnda nakliyat idame edilmitir. Bu erevede 04 Austos 1921 tarihinde Yunan karakol botlar silah ve cephane ykl bir teknemizi zapt ve msadere etmi, denizdeki nakliye unsurlar zaman zaman Yunan harp gemilerinin ateine maruz kalmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.140)

Karamrsel blgesinde bulunan mayn ve dier harp tehizat Binba Celal Beyin giriimleri ile 15 Temmuz 1921 tarihinde zmit'e nakledilmitir. Mteakiben batm durumda bulunan 6 tonluk bir tekne kurtarlarak onarlm ve hizmete sokulmu, ayn zamanda zmit blgesindeki deniz vastalarnn saysn arttrmak zere almalar balatlmtr. Bu almalara paralel olarak, deniz vastalar ile gizli yollarla stanbul'dan zmit'e piyade cephanesi ve muhtelif bombalar ile Bat Cephesi'nde byk ihtiya duyulan yaklak 100 bin adet Alman piyade fiei transfer edilmitir.

236

Milli Kuvvetlerin zmit'te kontrol yeniden ele geirmesinden sonra Yunan Donanmasnn Marmara'daki deniz vastalarmz ve kylarmza ynelik tecavz hareketleri nedeniyle Krfezin tahkimat iin tedbirler dnlm ve bu kapsamda Hali'te enterne edilen Peyk-i evket torpido kruvazrnden 10. 5 cm. lik Krupp topu gizlice sklerek, cephanesi ile birlikte Krfez blgesinde (Deirmendere) konulandrlmtr.

Trk denizcilerinin dier bir baars da Yavuz zrhlmzn toplarnn gizlice sklmesidir. Yavuz muharebe kruvazrn kontrol eden ngiliz muhribinin

mevcudiyetine ramen geminin ilci adet 8. 8 cm. lik topu zel ve gizli yntemlerle sklmtr. Krupp marka 2 top, krsleri ile birlikte bir motora yklenerek, Karamrsel'e getirilmitir. Balangta bu toplarn Karamrsel'in tahkimatnda

kullanlmasna karar verilmi, daha sonra Bahriye Dairesi Reisliinin yapt yeni planlama muvacehesinde, bu toplarn Samsun Liman'nn savunulmasnda

kullanlmasna karar verilmitir.

Toplar daha sonra gizlice trenle Arifiye'ye

gnderilmi, Geyve'de bir mddet saklandktan sonra Samsun Bahriye Mfreze Komutanlna teslim edilmitir. (In, 1946, s. 130) Muavenet-i Bahriye Grubunun yapt zel planlama ile, 07 Kasm 1921 tarihinde Hali'teki ambarlarda bulunan 2 adet Fransz yapm uan tm paralar ve ayn zamanda Burak reis gambotumuzun 2 adet 4. 7 cm. lik topu gizlice sklerek cephaneleri ile birlikte mavnalara yklenmi ve Karamrsel'e nakledilmitir. Mteakiben Temen brahim (Ethem) Bey kiisel

giriimleri ile 141 Alman mavzeri, 110 kasatura ve 515 Alman piyade tfeini gizlice Karamrsel'e getirerek Karamrsel Hat Komutanlna teslim etmitir. zmit Bahriye Komutanlnn 1921 ylnn Kasm ay itibaryla emrinde 5 subay, 34 er ile birlikte 30 mavzer tfei, 1 motorbotu, 4 kayk bulunuyordu.

zmit Bahriye Komutanlnn stiklal Harbi'ne katk salayan nemli faaliyetlerinden birisi de, Milli Hkmetin sratle onarlmas ynnde direktif verdii zmit - Geyve arasndaki demir yolunda bulunan tahrip edilmi kprlerin onarm olmutur. Bahriye Komutan Binba Celal Bey, zmit - Adapazar Tren Yollan letme Mdr ile 15 Kasm 1921 gn yerinde yapt incelemelerden sonra bu greve gnll olarak talip olmutur. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.159)

237

Binba Celal Bey konu ile ilgili olarak ilk planlama almalarm yaptktan sonra, stanbul'da bulunan Muavenet-i Bahriye Grubu ile temas kurmu, tel ve Manila halatlar, makara, zincir, uzman personel ile dier gerekli malzemelerin gnderilmesini talep etmitir. Blgesindeki imkanlar da seferber eden Binba Celal Bey, mahalli demiryolu depolarndan cayraskal gibi dier ihtiya duyulan alet ve edevat temin ettikten sonra almalara balamtr. 1922 yl balarnda onarm faaliyeti balam ve yaklak alt aylk bir srede Karaam, Geyve ve Cambazkaya kprleri onarlmtr. Son derece ilkel aletler ve snrl imkanlarla bu ar grevi yerine getiren Binba Celal Bey bu byk baarsndan sonra Kprc Celal Bey olarak anlmaya balanmtr. Kprlerin onarm gerek Milli Kuvvetlerin lojistik adan desteklenmesi gerekse lke dahilindeki ticari hayatn canlandrlmas asndan son derece faydal olmutur, zmit Bahriye Komutanl blgesinde yaptrp Sapanca ve znik Glleri'ne sevk ettii kk deniz vastalar ile bu blgelerdeki nakliyat da desteklemitir. Trk denizcileri taarruzu karakterdeki giriimleri ile de Marmara Denizi'nde Milli Mcadeleye katk salamlardr.

Kuvay- Milliye'nin Karamrsel sorumlusu Demir Bey, Yunan askeri kuvvetlerine lojistik destek salayan Yunan bandral Kleopatra teknesinin engellenmesi iin almalar yaplmasn talep etmi ve bunun zerine, Temen Nurettin (Bengi) Bey kendisi gibi deniz subay olan kardei Temen Seyfettin Bey ile incelemeler yaparak gemi hakknda istihbar bilgi toplamaya balamtr. Ksa sre sonra, teknenin stanbul'da cephane ykleyerek Gemlik'e nakledecei ve mteakiben Gebze'ye dnecei renilmitir. Nurettin ve

Seyfettin Beyler 7 kiilik mrettebatn ikili olmasndan da yararlanarak tekneyi ele geirmitir. Kleopatra zmit'e getirilerek, zmit Bahriye Komutanlna teslim edilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.142)

Anadolu Hkmeti, stiklal Harbi'nin balangcndan itibaren Yunanistan'n stanbul Gemlik ve stanbul - Mudanya istikametindeki lojistik nakliyatn engellemek zere Gemlik ve Mudanya yaklama sularn mayn manialn ile kapatlmas ynnde eitli giriimlerde bulunmutur. Ancak, gerekli mayn dk vastalarn mevcut olmamas ve o dnemdeki uluslar aras konjonktr bu yndeki dncelerin hayata geirilmesini engellemitir.

238

Byk Taamz ve mteakip olarak icra edilen Takip Harekatndan sonra 11 Elcim 1922 tarihinde Mudanya Mtarekesi imzalanmtr. Dmann harbe devam azim ve iradesinin krlmasndan sonra I. Lozan Bar Grmeleri balamtr.

Ancak, 20 Kasm 1922 - 05 ubat 1923 tarihleri arasnda yaplan mzakerelerden bir sonu alnamamas zerine, TBMM Hkmeti lke gvenliine ynelik bir dizi tedbiri ard ardna uygulamaya koymu ve alman tedbirler kapsamnda, zmit Krfezi'nin dman muharip gemilerinin taarruzu nitelikteki muhtemel bir harekatna kar korunmas da yer almtr.

zmit Krfezi'ndeki deniz nakliyatn sevk ve idare eden ve bu nakliyatn idamesi iin gerekli nlemleri alan zmit Bahriye Komutanlnn imkan ve kabiliyetleri 1922 ylnn Kasm ayndan itibaren Galata yat, Sarm, Saika, Kasmpaa ve Rehber stimbotlar, Hali, Danca ve Beykoz motorbotlarnn katlmas ile daha da gelimitir. Ayrca, stanbul'dan gizlice karlan ntibah mayn gemisinin Krfez blgesine intikal etmesi ile Marmara Denizi'nde mayn dk imkan ve kabiliyeti kazanlmtr. Ayrca, Hali motoru da tadil edilerek mayn dk imkanna kavuturulmutur. Bu dnemde zmit Bahriye Komutanl depolarnda Amasra'dan karayolu ile getirilen 90 adet Rus yapm mayn ile stanbul'dan gizli yntemlerle karlan 67 adet Alman mayn bulunmaktayd (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.143)

zmit Bahriye Komutanl, Krfez blgesinin sahil tahkimatna da byk nem vermi ve bu kapsamda Deirmendere'deki kara bataryas stanbul'dan karlan Peyk-i evket torpido kruvazrne ait 10. 5 cm.lik Krupp topu ve Saloz gambotundan sklen 10. 5 cm. lik Schneider topu ile takviye edilmitir. Bu almalara paralel olarak, Marmara'daki deniz nakliyat zaman ve mekan asndan da geniletilerek Mudanya ve Bandrma Limanlarmz da kapsayacak ekilde dzenlenmitir. Mudanya'da Yunanllarn terk etmi olduu gemicilik malzemeleri, halatlar, amandralar, demirler zmit'e getirilmitir. Bu malzemeler ve blgesel olarak temin edilen materyal ile youn bir almadan sonra denizaltlar iin a manialar yaplmtr. Yaplan hazrlklardan sonra 07 ubat 1923 tarihinde Tavancl skelesi ile Karamrsel blgesindeki Hersek Burnu arasndaki deniz sahas denizalt alar ile kapatlmtr. Danca - atal burnu ve Dil skelesi - Dil Burnu arasndaki deniz sahasnda koruyucu mayn manialar tesis edilmitir. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.162) 239

Mayn hatlarnn dmann muhtemel Mayn Kar Tedbir (MKT) Harekatna kar korunmas maksadyla, Deirmendere'de konulu sahil bataryalarnda bulunan 3 adet 10. 5 cm. lik top Karamrsel ve Dil skelesi'ne transfer edilmitir. lave mayn dk ihtiyalar iin ntibah mayn gemisi mayn ykl olarak Hersek blgesinde yksek bir hazrlk durumunda bekletilmitir. Ticaret gemilerinin emniyetli seyri iin taranm kanal tesis edilmi ve bu blgeden gei iin klavuzluk hizmeti salanmtr.

ekil 6-Lozan Grmelerinden Bir Sonu Alnamamas zerine 07 ubat 1923 Tarihinden tibaren zmit Krfezinde Uygulamaya Konulan Tedbirler

Mayn hatlarna ramen klavuz almadan Krfeze giri yapmakta olan demir ykl bir talyan ilebi 19 Elcim 1923 tarihinde mayna arparak batm ve gemide bulunan 6's Trk toplam 8 kii hayatn kaybetmitir. Krfez blgesinde kontrol

salandktan sonra birlik transferleri deniz yolu ile gerekletirilmitir. Bu kapsamda 18'inci Tmene ait birliklerin Deirmendere, Tavancl, Derince, Kazkl ve Seymen blgeleri arasndaki intikalleri zmit Bahriye Komutanl tarafndan planlanm, intikaller ve geri intikaller deniz vastalar ile gerekletirilmitir. (Bykturul, 1974, s.370)

zmit Krfezi Milli Mcadele sresince Bat Anadolu blgesinde bulunan birliklerimizin her ynden desteklenmesi ve takviye edilmesi amacyla Trk

240

denizcilerinin cesaret ve feragatle yrtm olduklar mcadeleye sahne olmutur. Bu blge tartmasz Bata Cephesi'nin en nemli stratejik balant noktalan arasnda yer almaktadr. Karadeniz'de arlkl olarak Trabzon ve nebolu Limanlarmza istinat ettirilen nakliyat faaliyetleri, Krfez blgesinde daha ziyade Karamrsel, Yalova ve zmit Limanlar'ndan gerekletirilmitir. stanbul'dan Anadolu'ya zel ve gizli yollarla

geirilen her trl malzemenin yaklak %25'i Krfez blgesinden nakledilmitir. Bu da blgenin stiklal Harbi'nin kazanlmasna ynelik faaliyetlerdeki kritik roln ak bir ekilde sergilemektedir.

Dier taraftan Trk Donanmasnn bir anlamda kendi kaderine terk edilmesi, stanbul'un Milli Hkmetin kontrolne getii 04 Kasm 1922 tarihinde son bulmutur. Mudanya Mtarekesi'nin imzalanmas ile birlikte stanbul'daki tm deniz tekilleri ve tesisler Bahriye Dairesi Reisliinin emrine verilmitir. Kasmpaa'da

bulunan Divanhane (Bahriye Nezareti Binas) 14 Kasm 1922 tarihinde stanbul Bahriye Komutanlnn Karargah Binas olarak kullanlmaya balanmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.145)

3.2.3. Ege ve Akdeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar

Trk denizcileri Karadeniz ve Marmara'nn dnda, Ege ve Akdeniz'de de Milli Mcadeleyi desteklemek zere btn gleri ile youn aba sarf etmilerdir. Gney ve zellikle Bat sahillerimizde talyanlarn ekilmesinden sonra Yunanllar karakol yapmakta ve kylarmzdaki tekneleri zapt ve msadere etme ve hatta batrma giriimleri halk arasnda byk nefret uyandrmaktayd. (Mtercimler, 2005, s.509) Bu nedenle Ege ve Akdeniz kylarm savunmak zere denizciler rgtlenmeye balamlardr. Denizcilerin ilk nemli planl faaliyetlerinden birisi 16 Mart 1921 tarihinde "Bahri zci Grubu" adyla Binba Necip Bey komutasnda gizli bir birliin tekil edilmesi olmutur. Bahri zci Grubu 1922 ylnn Ocak aynda Fethiye Bahriye htiyat (Yedek) Grubu adn almtr. Bu Grup Antalya'dan Kuadas'na kadar uzanan geni lay eridinde karakol grevi ve gzetlemeden sorumluydu. Karakol grevi icra eden deniz vastalarmz 21 Ocak 1922 gn Fethiye'nin kuzeyinde Kyceiz civarnda akallk Kasabasnda karaya oturmu Ardemiys adl 700 tonluk bir Yunan yelkenli gemisi tespit ermilerdir. (Bayar, 2004, s.58) Bu gemiyi zapt etmek ve ayn 241

zamanda Yunan muhripleri tarafndan kurtarlmasnn engellemek maksadyla, Temen Hayati Bey komutasndaki silahl bir tim bir deniz vastas ile Yunan gemisi zerine gnderilmitir. Ancak, frtna nedeniyle kk deniz vastas alabora olmu ve bu olay esnasnda Temen Hayati ehit dmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.148) Hayati Bey 1 Mart 1920 ylnda Temen olarak Bahriyeye katlan ve 13 Ekim 1920de Anadoluya geerek Milli Kuvvetlere katlan Kahraman ve gz pek bir denizcidir (Bal, 2004, s.12)

talyanlarn 20 Nisan 1922 tarihinden itibaren Kuadas'm boaltmalar zerine, bu blge ve Ske'ye ynelik muhtemel bir Yunan taarruzuna kar 2 subay ve 20 erden oluan bir mfreze tekil edilerek, Bat Cephesi Komutanl emrine gnderilmitir. Bu blgelerde dmann basks daha ar olduundan faaliyetler byk glklerle ve risk altnda srdrlyordu. Kuadas'nn Yunanllar tarafndan 21 Nisan 1922 tarihindeki igalinden sonra, zellikle Sisam Adas'nda bulunan Rumlar eteler kurarak Fethiye ve Bodrum kylarna saldrlar dzenlemeye balamlard.

Bu taarruzlar engellemek maksadyla, denizde teknelerle silahl gruplar grevlendirmek ve ayn zamanda sahilde topu bataryalar tesis etmek iin harekete geilmi, stanbul'dan gizli ve kaak yollarla top ve cephane temin etmek zere Muavenet-i Bahriye Grubu ile temas kurulmutur. Yaplan youn almalar

sonucunda, iki adet 5. 7 ve bir adet 3. 7 cm. lik gemi topu ile 5 adet uak motoru bir talyan ticaret gemisine, ticari eya grnts verecek ekilde sandklanarak yklenmi ve 25 Nisan 1922 gn Mersin'e transfer edilmitir. Daha sonra bu toplar deniz yolu ile Fethiye'ye sevk edilmitir.

Toplar, Batarya Komutan Kdemli Yzba Mehmet hsan (Tmamiral zel) Bey ve Temen Rfat (Tmamiral zde, Milletvekili) Beyin titiz ve dikkatli almalar sayesinde ksa srede monte edilmi ve Fethiye yaklama sularn kontrol alanda tutan Paanz Burnu civarnda konulandrlmtr. Ayrca bu blgede bir gzetleme kulesi tesis edilmitir. 20 kiiden oluan batarya personeli iin ksa sreli bir eirim program hazrlanm ve basan ile tatbik edilmitir. Aslnda, Fethiye'nin klt bir deniz ss haline getirilmesi ve liman giriinin de maynlanmas dnlmtr. Ayrca,

Almanya'dan bir denizaltnn alnmas ve gizli olarak Trkiye'ye getirilerek, Fethiye'de konulanmas da grlm, ancak bu transfer gerekletirilememitir. Bu dnemde, 242

denizde silahl karakol grevi icra edilen teknelerimiz de Yunan eteleri ile kyasya bir mcadele srdrmlerdir. 16 Haziran 1922 tarihinde iki Yunan torpidobotu Ske civarna 50 asker karmtr. Bu harekatn maksad, Milli unsurlarn moral ve

motivasyonunu azaltarak blgedeki Rumlara gven vermek ve Yunan birliklerinin Fethiye'ye ynelik olarak yapaca muhtemel bir harekat kolaylatrmakt. Fethiye'de denizcilerin tekil ettii htiyat Grubu olaanst bir direnme gstererek, Yunan askerlerinin sahilde tutunmasna imkan vermemitir. Bu durum blgedeki Rumlarn moralini bozmutur. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.174) Fethiye Bahriye htiyat Grubu 08 Temmuz 1922 tarihinden itibaren Mula yadlama sularnn ky gzetlemesi iin Ban Cephesi emrinde grevlendirilmitir. 1922 ylnn Temmuz ay itibaryla Grubun emrinde iki adet 5. 7 ve bir adet 3. 7 cm.lik gemi topu, Yunan etelerine kar denizde silahl karakol grevi icra eden ve 3. 7 cm.lik topla donatlan Bodrum ve Sakarya yelkenlileri, makineli tfek monte edilen zmir yelkenlisi, Fethiye, ahin ve Doan silahsz yelkenlileri ile 4 adet tekne bulunmaktayd. Karada grev yapan birliklerin envanterinde 3 adet top, 3 makineli tfek ve eski model 120 tfek mevcuttu.

Bu dnemde Yunanllarn Elli kruvazr ile Naxos Yardmc kruvazr Mersin Alanya arasnda faaliyet gstermekteydi. Bu kruvazrlerin varl bizim kk

gemilerimizin faaliyetlerini kstlyordu. (Bykturul, 1974, s.363) 1922 ylnn Temmuz ay sonlarnda 2600 tonluk Yunan Elli kruvazr ile Fethiye Bataryas arasnda iddetli bir muharebe cereyan etmitir. Batarya Komutam Yzba Mehmet hsan (zel) Bey ve yardmcs Temen Rfat (zde) Bey, silahl devriye grevi yapan teknelerimizi imha etmek zere Yunan ana muharip unsurlarnn mutlaka Fethiye'ye yaklaabileceini deerlendirmi ve hazrlklarm bu ynde dzenlemiti. Scak bir yaz gn, 23 Temmuz 1922 tarihinde gzetleme kulesi personeli bir Yunan muhribinin Fethiye'ye yaklamakta olduunu rapor etti. Bir mddet sonra, yaklamakta olan geminin Elli kruvazr olduu anlald. (Bayar, 2004, s.58) 20 mil srat yapabilen gemide 2 adet 15 cm. lik, 4 adet 10. 5 cm. lik ve 2 adet 7. 5 cm.lik top mevcuttu.

Elli sahile 3000 metre yaklatnda personelinin sava yerlerim donatmad ve toplanan kap elalarnn (topu yamur ve neme kar koruyan muamba) fora edilmedii (karlmad) tespit edildi. Muhtemelen kk teknemizi hafit silahlar ile imha etmeyi planlamlard. Ancak, Elli 2500 m. ierisine girince beklemedii 243

bir srprizle karlat. Yzba Mehmet hsan Bey sahil bataryalarna ate emri verdi. lk top ile birden yaplan atlarda, uzun den ilk skutlardan sonra

dzeltmeler yapld ve isabetler kaydedilmeye baland. Elli illi darbeyi atlattktan sonra, 6 adet topu ile kar atee balad, ancak panik halinde yapt atlarn tamam ok uzun dt. Ksa sre sonra, sahil bataryamzn etkili at karsnda Elli kruvazr Fethiye sularndan sratle uzaklamak zorunda kald. 20 dakika sren atmada sahil bataryamz 40 salvo at yapt. Denizdeki Marmaris teknemiz de emniyetle sahile intikal etti. Daha sonra, Rodos'tan alman istihbarat bilgilerinden Elli'nin 9 isabet ald, mermilerin kkl nedeniyle hasarn snrl olduu, ancak Gemi II. Komutan ile sekiz erin yaralanm olduu renildi. Bu olaydan sonra dmann taarruzu harekat olmam ve bu onlara iyi bir ders olmutur. (Bykturul, 1974, s.365)

zmir'in dmandan kurtarld 09 Eyll 1922 tarihinde, Fethiye Bahriye htiyat Grubu zmir'e intikal etmek zere hazrlk yapmas ynnde emir almtr. Grup 27 Eyll 1922 tarihinde Ske yoluyla, 9 subay, 141 er, 105 tfek ve 3 makineli tfek ile zmir'e intikal etmitir. Fethiye Bahriye htiyat Grubu 1922 ylnn Ekim aynda kurulan zmir Bahriye Komutanlnn nvesini tekil etmitir.

Kordon boyunda kiralanan bir bina ierisinde Binba Necip Bey komutasnda tesis edilen zmir Bahriye Komutanl kuruluundan hemen sonra tekilatlanma almalarm tamamlam ve ncelikle zmir Krfezi'nin savunulmas maksadyla, denizde ve sahilde alnacak tedbirler iin planlama almalarna balamtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.150) Komutanln mevcut imkan ve kabiliyetleri ile yeterli bir savunma tertibat almasnn mmkn olmad tespit edilmi ve dier blgelerden takviye almak iin giriimler balatlmtr, stanbuldan 15 Ekim 1922 tarihinde zmir blgesine 50 adet mayn ile iki adet 4. 7 cm. lik gemi topu gnderilmitir. Mteakiben Amasra'dan 70 adet mayn ile bir adet 15/45 cm. lik top zmir'e nakledilmitir.

zmir Bahriye Komutanl 1922 ylnn Aralk aynda Bat Cephesi Komutanlna bal zmir Mstahkem Mevki Komutanl emrinde zmir Mstahkem Mevki Bahriye Mfreze Komutanl adn almtr. Mayn Grup Komutanl, zmir Onarm Tesisleri, Er Eitim Merkezi, Ky Batarya Komutanlklar, Uzunada aret 244

stasyonu, Tayyare Bl, denizde karakol grevi icra eden Sakarya ve zmir motorbotlun ve dier kk deniz vastalar bu Komutanln emrine tahsis edilmitir.

I.

Dnem Lozan Bar Antlamas grmelerinden sonu alnamamas

nedeniyle, dmanlarn taarruzu nitelikteki muhtemel bir harekatna nlem olarak zmir Krfezi ve anakkale Boaz giriinin mayn manialar ile kapatlmas ynnde almalar balamtr. Yaplan planlama almalar sonucunda, zmir Bahriye Mfreze Komutanlnn sorumluluk sahas iin mevcut maynlara ilave olarak Karadeniz ve stanbul'dan zmir'e mayn sevkyat yapmtr. zmir Krfezi 07 ubat 1923 gn dman harp gemilerinin muhtemel bir taarruzu harekatna kar maynlarla kapatlmtr. (ehsuvarolu, 1965, s.68)

zmir blgesine gnderilen maynlarla zmir Krfezi yaklama sularnda drt adet koruyucu mayn manias tesis edilmitir. Envanterde mevcut mayn saysnn yetersiz olmas nedeniyle anakkale Boaz giriinde koruyucu mayn manialar tesis edilememitir. Ayrca, blgedeki sahil tahkimat Muin-i Zafer bataryasna ilaveten iki adet 4. 7 cm. ve ilci adet 3. 7 cm. lik gemi topu ile takviye edilmitir.

Lozan Bar Antlamas'nn imzalanmasndan sonra ntibah (Uyank) mayn gemisi, bu Komutanln emrine verilmitir.

Dier taraftan talyan igali altnda bulunan Antalya ve stanbul, yabanc lkelerden gelen askeri malzemenin boaltma liman grevlerini yrtmekteydi. Daha ok talyan harp gemilerinin faaliyet gsterdii bu limanlar, zaman zaman ABD Deniz Kuvvetlerine ait muharip gemilerin ziyaretine sahne olduu gibi, Yunan kruvazrleri tarafndan da gzetim altnda tutulmaktayd. Antalya ve civarnn 01 Haziran - 05 Temmuz 1921 tarihleri arasnda talyanlar tarafndan boaltlmasndan sonra bu limandan Bat Cephesi'ne yaplan nakliyat faaliyetleri daha da artmtr. Eirdir Gl'nde 1922 yl banda Eirdir Gl Bahriye Mfrezesinin tekil edilmesi ile birlikte, Antalya Liman'na ulaan askeri malzeme bu Mfrezenin idare ve kontrol altnda Bat Cephesi'ne transfer edilmitir. Franszlar 1918 ylnn Aralk aynda Mersin'i igal etmitir. Blgedeki Fransz mevcudiyetine ramen Mersin Limannda gizli ve rtl yntemlerle lojistik nakliyat faaliyetleri srdrlmtr. (Mtercimler, Kurtulu.., 245

2003, s.510-511) Franszlarn 1922 ylnn Ocak aynda blgeyi terk etmesinden sonra Mersin'de Merkez Liman Reislii tesis edilmitir. Mersin Liman reislii deniz yolu ile bu blgeye nakledilen lojistik destek malzemelerinin dzenli ve kontroll olarak Bat Cephesi'ne ulalmasnda nemli rol oynamtr. Bu faaliyetler Yunan muharip gemilerinin Gney blgemizdeki engelleyici abalarna ramen idame edilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.136-152)

3.3. Kurtulu Savanda Grev Alm Baz Gemilerimiz ve Yaptklar Faaliyetler

3.3.1. Alemdar Romrkr

Osmanl Seyri Sefain (Deniz Yollan) daresine bal olan 1898 Danimarka yapm(Doanay, 2001, s.159) mtevaz Alemdar rmorkrnn Milli Hkmet emrine girmek iin yazm olduu byk destan, aslnda Trk stiklal Harbi'nin kk bir gstergesidir. Alemdar igal kuvvetlerinin btn tedbirlerine ramen Karadenize

kaan birka gemiden birisidir(nci, 2005, s.169) Bu destann ierisinde sarslmaz bir vatan sevgisi, derin bir vazife ve sorumluluk bilinci, sezgi, cesaret ve yaratclk ile yorulmu olaanst bir muhakeme yetenei, yksek idealler uruna lme meydan okuyan kahramanlar ve onlara her ne pahasna olursa olsun kol kanat geren byk Trk Ulusu vardr. Bu anl olay ayn zamanda, Trk'n bamszl, erefi, namus ve

haysiyeti iin, en umutsuz dnemlerde bile, nasl mucizeler yaratabileceini gsteren bir gurur abidesidir.

Bu byk destan, Alemdar kahramanlarndan birisi olan, Geminin II. Kaptan Gverte stemen Ali Dursun (Tevetolu) Beyden dinleyelim:

stanbul'da Milli Mcadeleyi desteklemek zere gizli olarak kurulan tekilatlarda grev aldm. Byk bir gayretle alarak, deniz yoluyla Anadolu'daki cephelere silah, cephane ve personel gnderiyorduk. Bahriye Nezareti on be gnde

246

bir yapt kontrollerle Anadolu'ya geen subay ve erbalar tespit ediyor ve bu nedenle her geen gn daha ar nlemler alyordu. stanbul'da dman postallarn gzeterek yaamak bizler iin hayattaki en ar ikenceydi. Bu nedenle, Deniz Yzba Hasan Settar Bey ile birlikte klk deitirerek ve ticaret yapacamz beyan ederek Rize'ye gidecek olan vapura binmeyi baardk. Yolculuk srasnda ktmz limanlarda Milli Mcadele heyecannn Anadolu'da yaylmaya baladn memnuniyetle tespit ettik. Ancak, Ulusal direnci baltalamaya alan baz korkak ve soysuzlara da rastladk. zellikle Trabzon, Samsun ve Giresun'da Pontus taraftan Rumlar ve Tanak Partisine ait Ermeniler Milli Kuvvetlere kar planl ve sistematik olarak saldrlar tertiplemekteydi.

Aramzda yapm olduumuz deerlendirmelerde Anadolu'daki cephelerin silah, malzeme ve tehizat ynnden desteklenmesinin ok nemli olduunu saptadk ve bu ynde grev almak iin giriimlere baladk. Gayri Milli unsurlarn faaliyetlerinin daha snrl olduu Bartn, Zonguldak, Karadeniz Ereli blgesinde etkili olabileceimizi dnyorduk. Ancak, buradaki tek engel Zonguldak'ta Fransz Polisi ve onu

destekleyen bir tabur kuvvetindeki askeri birliin mevcudiyetiydi. stanbul'da gizli nakliyat konusunda edindiimiz deneyimler nedeniyle, bu blge ile koordineli alabileceimiz bir birimde daha faydal olabileceimizi deerlendirmekteydik.

Zonguldak Mdafaa-i Hukuk Reisi aydn din adam Mft brahim Efendi ve Jandarma Blk Komutan Ziya Bey ile bir toplant yaptk. stanbul'dan silah ve cephane tedarik ederek, bu blgeye malzeme sevkyatnn yaplmas ynnde bir plan yaptk. Bu erevede stanbul'a geri dndk. Durumu tekilatlarmza rapor ederek kapsaml bir alma balattk. zel ve gizli yollarla nemli miktarda silah ve

cephaneyi Bartn ve Zonguldak zerinden Anadolu'ya sevk ettik. Son grup silah ve cephaneyi 05 Austos 1920 gn Sirkeciden kalkacak olan Hac Kaptann svarisi olduu Altay vapuruna ykleyecektim. Silah ve cephane olduka fazla ve gal

Glerinin kontrol personeli normal mevcutlarnn zerindeydi. Buna ramen byk glklerle silah ve cephaneyi gemiye sokarak kamarama yerletirdim. Ancak, yol kumanyas tedarik etmek iin rhtma geri dndmde Damat Ferit Paa Hkmeti hafiyeleri tarafndan yaplan jurnal sonucu kamaramn Fransz Polisince basldm rendim ve derhal oradan uzaklatm. Bu olaydan bir hafta sonra talyan bandral Artinya vapuru ile stanbul'dan kaarak Zonguldak'a geldim ve Zonguldak Merkez 247

Liman Reisi Deniz Yarbay Beykozlu Alyanak Ali Beyden uygun bir vazife talep ettim. Ali Bey beni yeni kurulan Askeri Polis Tekilatnda grevlendirdi. Milli Mcadele ateinin giderek gcn ykselterek tm yurt sathn yurt sathn stmaya balad ve birok cephede dmanla kar karya kaldmz bu kritik dnemde, silah ve cephaneye olan ihtiyacn giderek hayati bir boyut kazandn gryor ve bu maksatla sadece stanbul'dan yaplan nakliyatn

yeterli olamayacam deerlendiriyordum. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.155)

Boaziindeki kk bir Trk gemisinde 1921 yl Ocak aynn son gnlerinde byk bir hareketlilik yaanmaktayd. Gemi personeli Gemi Svarisinin bilgisi

haricinde, gemiyi gizlice Karadeniz'e karmak ve Milli Hkmet emrinde grev yapma karan almt. Gemi, II. ark skdarl Osman Efendinin giriimi ile 9 kahraman ve yurtsever denizci ile birlikte, Mttefik igal Donanmasnn mevcudiyetine ramen 23 Ocak 1921 gecesi saat 00. 0l'de, Gemi Svarisinin gemide bulunmad srada sessizce vira demir etti (demir ald); Mttefik Donanmann karakol hatlarna fark edilmeden geerek Karadeniz'e kmay baard. Bu gemi efsanevi Alemdar rmorkr idi. Tarihimizin unutulmaz gemileri arasndaki yerini almak zere Karadeniz'in sert dalgalan ile bouuyor ve Ereli'ye mteveccihen seyrediyordu.

Ereli Liman, oban emesi mevkiinde 24 Ocak 1921 Pazartesi sabah Alemdar grd. Alemdarn ok sayda Mttefik geminin arasndan Karadeniz'e

kmas stanbul'da ok byk heyecan uyandrm; hem stanbul Hkmetini hem de gal Glerini harekete geirmiti. Dnemin Seyr-i Sefain daresi Genel Mdr Muzaffer Bey (Paa olu) durumu Mttefik Filolar Komutanlna rapor etmi; daha sonra Zonguldak'ta bulunan Fransz Askeri Komutanlna, geminin derhal stanbul'a geri dnmesinin salanmas talimat verilmiti. Ayn gn havann kararmaya balad saatlerde Ereli Liman Reisi Deniz Kdemli Yzba Nazmi Bey gemide incelemeler yapt ve geminin kmr stoklarnn azaldn, mrettebatn eksik olduunu Ankara Hkmetine rapor etti. Ankara Hkmeti tarafndan "Alemdarn lojistik ihtiyalar ve personel sorunlar giderildikten sonra, Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl enirinde Rusya'dan stratejik nakliyatn tesis ve idamesinde grevlendirilmesi" ynnde talimat verildi.

248

Alemdarn Svariliine Sivil Kaptan smail Hakk (Kuzguncuklu), II. Komutanlna ben (Gverte stemen Rizeli Ali Dursun Tevetolu), Ba arklna ise Damat Ferit Paa Hkmetinin takibinden kaarak Milli Hkmete katlmak zere Anadolu'ya kaan Kdemli Yzba Beykozlu Adil Bey atandrld. Ereli Liman Reisi Yzba Nazmi Bey geminin eksik mrettebatn tamamlad ve bylece Alemdarn toplam personel says 21 kiiye ulat.

Milli Hkmetin talimat dorultusunda 26 Ocak 1921 akam o srada limanda bulunan bir gemiden 80 ton kmr ikmali yaptktan sonra 27 Ocak gn sabaha kar Trabzon'a intikal etmek zere Sinop'a mteveccihen ileri harekete getik.

Bizi izlemek ve intikalimizi engellemek zere gal Gleri Zonguldak'ta bulunan Fransz C-27 motor gambotunu grevlendirdi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.157) Baba burnu aklarnda

dndmzde Fransz C-27 botu projektrlerini odaklayarak bize yaklat ve Ermeni tercman vastas ile seslendi: - Siz Alemdar gemisi deil misiniz? Nereye gidiyorsunuz? Durunuz? - Evet, Alemdar gemisiyiz. Amasra Liman'nda Seyri Sefain idaresine ait batan bir vapuru karmaya gidiyoruz - Hayr, siz stanbul'dan katnz, biz sizi takip ediyoruz, durunuz! Bir an sahile ynelerek gemiyi batankara etmeyi tasarladk. Ancak, dip yapsnn kayalk ve sahilin yksek olmas nedeniyle bu dncemizden vazgetik.

Btn gemi iinde silah olarak yalnz bende bir Schneider tabanca ve arkba Adil Bey de kk bir otomatik silah vard. Bu nedenle silahl bir atma bu aamada faydal olamazd. C-27 motor gambotu silahlarm zerimize tevcih ederek yemden durmamz ynnde ar yapnca, stop etmeye mecbur kaldk. C-27 botu zerimize yaklat ve Fransz eri gverteye kt. Bu iki silahl er doruca kpr stne kt. Bu esnada C-27 botu projektrleriyle srekli olarak bizi aydnlatyordu; rotamz Zonguldak Liman'na deitirmemiz iin talimat verdi. C-27 botu srekli olarak

pupamzda mevki ald. Sabahn erken saatlerinde Zonguldak'a intikal ettik.

Fransz subay ve erlerinden oluan zel bir ekip Alemdara gelip detayl bir aratrma yapt. Ancak, saklam olduumuz silahlarmz bulamadlar. Gemide seyir 249

yapan Fransz askeri de dahil olmak zere tm ekip gemiden ayrld.

inde

bulunduumuz durumu Liman Reisine ve Milli Hkmete bildirmek iin eitli giriimlerde bulunduk. Ancak, youn Fransz denetimi nedeniyle bu

giriimlerimizden sonu alamadk. Yaptmz durum muhakemelerinde blgeden ayrlma hareket tarznn basan ansnn olmadn deerlendirdik. nk Alemdarn srati 10 mil, motor gambotun srati ise 25 mildi.

Zonguldak Uman Komutam Fransz Yzba M. T illi 28 Ocak 1921 tarihinde leden sonra saat 12. 00 de be kiilik silahl bir timle gemiye girdi ve stanbul'a mteveccihen ileri harekete gememiz talimat verdi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.158) stanbul'a intikal etmek zere

limandan ayrldk. Bu seyir bizim iin tam bir ikence olmaktayd. Srekli olarak kurtulu yollan aramaktaydk. Sahile yaln seyrederek bir takm frsatlarn

kabileceini dndk. Ancak, durumumuzdan kukulanan Yzba M. T illi, Kozlu aklarnda kpr stne gelerek sahilden uzaklamamz talep etti. Biraz daha sancaa dmen krarak seyrimize aktan devam ettik.

Trk gemisine el koymann gururu ile Fransz erleri Alemdar iinde olduka neeliydi. Ben arkba Adil Beyin kamarasna gittim. Durumun ok ciddi olduunu, mutlaka bir kurtulu yolu bulmann art olduunu, bu ynde bir plan gelitirilmesi gereini akladm. Aslnda, bizler lkemize canmz adamtk.

Fransz Donanma Divan- Harbi, silah ve cephaneyi Anadolu'ya gizli yollarla sevk ettiim iin gyabmda 6,5 yl hapsime hkm vermiti. arkba Adil Bey de birok subayn Anadolu'ya kamasna yardm ettii iin, Damat Ferit Paa Hkmeti tarafndan mahkum edilmi bulunuyordu. Gn mcadele gn, dmana her ne pahasna olursa olsun kar koyma gnyd.

Bizler iin, tilaf Devletleri'nin igali altndaki stanbul'a byle esir gibi dnmek, onlarn Divan- Harplerinde yarglanarak, zindanlarda yatmaktansa, kahramanca arpmak, gerekirse Karadeniz'in sularn mezar yaparak ehit atalarmza kavumak ok daha anlamlyd. Evet, beynimizde ve ruhumuzda karar oktan

verilmiti. Bu alt Fransz mutlaka etkisiz hale getirilecekti.

250

Biz Ereli'yi bor daladmzda geri dnlmez eylem kararm almtk. Karadan dualaryla bizleri destekleyen ailelerimiz ve cesur halkmz, srgne ve lme doru yol aldmz dnyor ve byk aclar ekiyorlard. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.159)

Ben ve Adil Bey mrettebat ikier er gizlice makine dairesine topladk. Onlara, geminin stanbuldan hangi amala karldm, herkesin hangi byk gaye uruna mcadeleye atldm ve Milli Hkmetimiz tarafndan nasl bir vazife verildiini anlattk. stanbul'daki ilk karma harekatna da katlan cesur ve

kahraman arkadalarmzn da iinde yer ald Alemdar personeli, "21 Trk, 6 Fransz'a esir olamaz" szmle daha da heyecanlandlar. Kararmz akladm:

Franszlara baskn tarznda srpriz bir ekilde saldrarak, etkisiz hale getirecek, silahlarn alarak Ereli'ye geri dneceiz.

Alman karan Svari smail Hakk Beye bildirmek iin Adil Bey ile birlikte gverteye ktk ve plan ayrntlaryla kendisine anlattk. Svari smail Hakk Bey, "Franszlarn silahl, mrettebatn ise silahsz olduunu bildirerek ok dikkatli davranlmas gerektiini beyan etti. " Adil Beyin otomatik silahm Svari smail Hakk Beye verdik ve plan hayata geirmek zere almalara baladk. Adil Bey ile birlikte tekrar makine dairesine indik ve her arkadan vazifesini tespit ettik. Svari smail Hakk Bey geminin seyri nedeniyle kpr stnde bulunacak, Adil Bey tayfa ile birlikte kamarasndaki Yzba M.Tilliyi esir alacak ve ben de setiim tayfalarla be Fransz erini ani bir basknla etkisiz hale getirerek silahlarn alacaktm. Plan uygulamak zere daldk.

Fransz erlerin gvertede, ikisi de zabtan salonunda dank olarak bulunuyorlard. Bu durum iyi bir frsatt. Ben yanmdaki tayfalarla gvertedeki Fransz erine iyice yaklatmz srada "Tamam!" diye bardm. Bu parola idi. Parolay duyan herkes taarruz planmz erevesinde adeta bir kartal gibi dmann zerine atld. Silahlarna davranmaya frsat brakmadan, ksa bir mcadeleden sonra hazrladmz iplerle Franszlarn ellerini arkadan baladk. Be Fransz erini subay kamarasna

hapsettik ve kontrol iin bir sngl nbeti braktk. Adil Bey de tayla ile birlikte, roman okumakta olan Yzba M. Tlli'nin kamarasna girdi. Durumu hemen fark eden Yzba M. Tilli tabancasna uzanmaya alt. Ancak, Adil Bey ok hzl bir ekilde 251

davranarak Yzba M. Tlli'nin elinden tabancay ald. Yzba kamarasna hapsedilerek, kapsnda bir sngl nbeti grevlendirildi. Hzla sonulanan bu baarl

operasyondan sonra biz iki tabancamzdan baka imdi 45 fiek ile iki Fransz mavzerine ve alt tabancaya daha sahip olmutuk. imdi her trl mcadeleye

hazrdk. Kpr stnde bulunan Svari smail Hakk Beye grevin tamamlandn rapor ettik. Alemdar derhal rotasn Ereli istikametinde viyalad (seyretmeye balad).

Zonguldak'tan ileri harekete getikten iki saat sonra Zonguldak'taki Fransz Birlikleri Komutan muhtemelen Alemdar personelinin Fransz Timi'ni etkisiz hale getirebileceini deerlendirerek, C-27 motor gambotunu stanbul'a kadar Alemdara refakat etmesi iin yola karmt. Ereli'ye geri intikalde iken Bababurnu aklarnda motor gambot ile karlatk.

(stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.159) Motorgambot yksek srat avantaj ile zerimize yaklat. Sancak k omuzluumuzda (sa gerimizde)

takriben 30 metre mesafede durmamz ynnde arda bulundu. Svari smail Hakk Bey gemiyi stop ederek k tarafa geldi ve Franszlarla konumaya balad. Ben Svari smail Hakk Beye, "Gemiyi durdurmadan Franszlarla muharebe yapalm" eklinde tavsiyede bulunurken C-27 motor gambotu ba tarafmza ate at. Gemide zaten muharebe dzeni almtk ve Franszlarn hi hesaba katmad bir tarzda misli ile mukabele ettik.

Franszlardan ele geirdiimiz tfeklerden birisini kullanan ve niancl ile nl olan Ba ark Adil Bey kamarasnn lumbuzundan at atele motor gambotun Top Kaptann tek kurunla yere serdi. Bu esnada Erelili Hasan (Canver) avu da ok isabetli atlar yapyordu. Franszlar beklemedikleri bu youn ate karsnda akna dndler. Top personeli Alemdar atei nedeniyle toplara yaklaamaynca C-27 motor gambotu meale aarak menzil dna kmaya alt. Meale alnca C-27 botu btn silahlan ile bize ate amaya balad. Bizim uzun menzilli ilci silahmz ve toplam 45 fieimiz mevcuttu. Bu nedenle, rastgele ate amyor, zellikle setiimiz hedeflere tam isabet kaydetmek zere silah kullanyorduk.

C-27 motor gambotu Alemdarn limana girip batankara olmasn engellemek iin sahil eridi ile gemi arasnda mevki ald. 252 Ancak, bizim sahile yaklamamz

engelleyemedi. Yaklak saat sre ile, bize nazaran ok stn bir ate gcne sahip dmanla elimizdeki snrl silah ve cephane ile arparak Ereli'ye yaklatk. Maalesef Serdmen Rizeli Recep Reis kpr stnde ehit oldu ve 3 personelimiz yaraland. Franszlar en ok kpr stn hedef aldndan seyir vardiya personeli kalmamt. Svari Bey, "Senden baka dmen tutacak kimse kalmad" diye seslenince hemen kpr stne karak dmenin bana getim. Franszlarn kurun yamuru devam etmekteydi. Birdenbire, muhtemelen isabet kaydetmemiz nedeniyle kan arza sonucunda C-27 motor gambotu geri kalmaya balad. Hem Alemdarn hem de sahilden alan atein etkili olmaya balamas ile birlikte motor gambot menzil dna kt. Biz de bu frsattan istifade ederek Alemdarla birlikte Ereli'ye iyice yaklatk. Ereli Liman'nda olaanst bir heyecan yaanmaktayd. Kahraman yurttalarmz, ailelerimiz, Milli Kuvvetler bizlere yardmc olacak areler aryorlard.

(stiklal

Harbinde

Bahriyemiz,

2003,

s.160)

Birdenbire

sahildeki

vatandalarmz motor gambotu kurun yamuruna tuttular. O srada gzm, yiit ve cesur ehidimiz Serdmen Recep Reis'e iliti. En yksek mertebeye ulamt. Ereli Liman Reisi Nazmi Bey ve personel aileleri sandallarla Alemdara geldiler. ehit ve yarallarmz esir edilen Fransz Yzbas ve 5 Fransz eri ile birlikte sahile karld. C27 motor gambotu artk karlk verilemeyeceini deerlendirerek yeni bir taarruz iin Alemdara yaklat. Gambot Alemdara 50 m. kadar yaklanca, sahilde Erelili Halil Aa ve Rizeli Tatolu mer Aa nderliindeki mevcudu 200 ii olan silahl grup ok iddetli yaylm atei ile motor gambotu hedef aldlar. Motorgambot toplaryla karlk verdi ve ayrca Ereli Hastanesi'ne ate an. Ancak, sahildeki kahraman halkmz o derece iddetle kar koymaktayd ki, motorgambot sratle sahilden uzaklamak zorunda kald. Daha sonra Ereli Liman'na gelen Waldeck Rousseau zrhl kruvazr ile 2 muhripten mteekkil Fransz Filosu, Alemdar rmorkrn yemden stanbula geri intikal ettirmek iin harekete geti. Alemdarn batankara olduunu tespit ettiklerinde, Fransz Filosu bir muhribi Ereli blgesinde brakarak limandan ayrld. Franszlar Zonguldak Mutasarrflna (Valilik) bir nota vererek, Alemdarn teslim edilmesini, yeni personelinin ve sahildeki silahl gruplarn cezalandrlmasn, aksi takdirde sahile asker karacaklarn bildirdiler. Milli Hkmetimiz bu istekleri derhal geri evirdi ve Mahalli Makamlara, "Muhtemel bir Fransz askeri harekatna kar sahilde mukavemet gsterilmesi ve bu ynde tedbirler alnmas" talimarn verdi. Bu erevede vakit kaybedilmeden savunma tedbirleri alnmaya baland. 253 Ereli ve civarnda mevziler

hazrland. Ereli Hkmet Kona iki saat mesafede olan Koca Ali Ky'ne nakledildi. Kasaba eli silah tutanlar hari, tamamen boaltld.

28 Ocak gecesinden 29 Ocak sabahna kadar Fransz muhribi zaman zaman aydnlatma yaparak sahili gzetledi. Bizler byk azim ve kararllkla Atalarmza layk olmaya, muhtemel dman karmasn sahilde gmmeye ant imitik. Askeri birlikler, mahalli olarak dmana kar rgtlenen gruplar ve Ereli halknn da katlmyla mterek bir savunma gc oluturuldu. Savunma Kuvvetleri, Yzba Murat Bey, Askeri inzibat Komutan Yzba Sanyerli Ziya Bey ve Deniz Yzba Tatolu Hamdi Bey komutasnda yedi gn mevzilerini kaybetmeden yksek bir hazrlk durumunda bekledi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.161) Fransz notasnn son dakikalar yaklatnda, hepimiz mevzilerde Franszlarn ate altna almak iin sabrszlanyorduk. Ancak, daha sonra 02 ubat 1921 tarihinde Milli Hkmetimizin Franszlarla anlamaya vardn ve sorunun bar yollarla zmlendiini rendik. 03 ubat 1921 tarihinde sabaha kar son defa Fransz muhribinin klarn grdk. Byk tehditler savuran, notalar veren Franszlar Milli Hkmetimizle anlamak zorunda kalmt.

Milli Hkmet 6 Fransz esirinin iadesini kabul etti. Buna karlk, Fransz Filosu da kylarmza 100 milden daha fazla yaklamayacan taahht ediyor ve ayn zamanda Alemdar ile ilgili taleplerinden vazgeiyordu. Franszlar bu konuyu bir daha gndeme getirmediler. (Doanay, 2001, s.165)

stanbul'dan Ereli'ye 28 Ocak 1921 tarihinde g gsterisi yapmak zere gelen Waldeck Rousseau zrhl kruvazr ise iki muhripten oluan Fransz Filosundan limanda kalan son muhrip anlamadan sonra geri dnd. Fransz esirler Fransz

makamlar ile yaplan anlama gerei teslim edilmek zere Zonguldak'a gnderildi. (Mtercimler, mparatorluun.., 2003, s.434)

Alemdar Destan Trk stiklal Harbi'nde birok adan byk bir nem tamaktadr. Bu olay adeta bir efsane eklinde hem Milli Kuvvetlerin hem de

yurtsever Trk halknn moral ve motivasyonunu son derece olumlu bir ynde etkilemi, bamszln kazanlacana dair olan inanc pekitirmitir. Alemdar savan 254

kalan gnlerinde ok yararl iler yaparak donanmann yz ak olmutur. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.148)

Dier taraftan bu sorunun zmnde Milli Hkmet aktif olarak rol oynam, izlenecek taktik ve stratejileri belirlemi ve daha da nemlisi, Franszlar Milli Hkmet ile krizin zm iin grmeler yaparak Anadolu Hkmetini zmnen tanmtr. Alemdar Destan Milli Hkmet asndan, 9 ay sonra 1921 ylnn Ekim aynda imzalanacak olan Ankara Antlamasndan nce kazanlan bir diplomatik zafer niteliindedir. Ayrca bu olaanst nemdeki kahramanlk destan Milli Mcadelenin devam iin hayati nemi haiz deniz nakliyatmza da byk bir ivme kazandrmtr.

3.3.2. Rsumat 4. nolu Vapur

Anadolu Donanmasnn istiklal Harbi boyunca baar ile grev yapan ve ne kan gemilerden birisi de Rsumat 4 Nolu vapurdur. stanbul Hkmeti tarafndan karakol grevi ile Karadeniz'e gnderilen ve Anadolu donanmasnn en khne gemisi olan Rsumat (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.274),1920 ylnn Haziran aynda Karadeniz Ereli Liman'nda, Milli Hkmetin emrine girmitir. Geminin ilk

Komutanln Yzba hsan Bey yapm, daha sonra Gemi Komutanl Yzba Mahmut Bey tarafndan deruhte edilmitir. Rsumat Anadolu Donanmasna katldktan hemen sonra, 1921 ylnn Ekim ayna kadar hem Kuzey - Gney istikametinde Rusya ile Karadeniz limanlan arasnda hem de Dou - Bat istikametinde Karadeniz limanlarmz arasnda youn olarak grev yapmtr.

1920 ylnn Kasm aynda Tuapse - Trabzon seferi ile Gazal rmorkrnden sonra ilk deniz nakliyatn gerekletiren Rsumat 4 Nolu vapurun istiklal Harbi'ndeki serveni byk basanlar ve kahramanlklarla doludur. (In, 1946, s.36) Dou Cephesi'nde Ermenilere kar kazanlan byk baarlardan sonra, Ermeni Kuvvetlerinden msadere edilen silah, cephane ve ayn zamanda Dou'dan Batya birlik intikallerinde Aydnreis ve Preveze gambotlan, ahin, Gazal ve Rsumat 4 vapurlar grevlendirildi. Bu grevlerin birisinde, Rsumat 4 Nolu vapur, 2 adet 8. 8 cm lik ngiliz yapm top ve 354 sandk cephaneyi 16 Austos 1921 tarihinde Batumlu Trklerin de yardmyla, Batum Liman'nda gemiye yklemeyi baard. (apaner, 255

1943, s.145) An ykten dolay Rsumat 4'n gvertesi deniz yzeyi ile neredeyse ayn seviyeye gelmiti. O sralarda Yunan Donanmas Batum-Trabzon arasndaki hatt

ablukaya almt. (Tezcan, 2005, s.507) Rsumat 4, Yunan gemilerinin blgedeki youn keif, gzetleme ve karakol faaliyetleri nedeniyle greve balamak iin havann kararmasn bekledi. Geceleyin tam karartma yapan ve hibir k szdrmayan Rsumat 4 sessizce limandan ayrld. Bu tarihlerde Karadenizin hemen her yerinde dman gemilerinin harekatlar ve abluka giriimleri oluyordu. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.275) Ancak Rsumat Yunan karakol gemileri tarafndan tespit edilmeden, sabah gnein douundan hemen sonra salimen Trabzon'a ulat. Trabzon'da muhtelit ikmal maddeleri gemiye yklendi. Dman hakknda istihbarat bilgileri alndktan sonra Ordu Liman'na mteveccihen ileri harekete geildi. Gemi 17 Austos 1921 akam Ordu'ya intikal etti. Liman Reisi gemiye gelerek Gemi Komutam Yzba Mahmut (Gkbora) Beye gnderilen bir telgraf iletti. Bu telgrafta zetle, "Dman gemilerinin Ereli'nin Baba Burnu aklarnda Dou istikametinde seyir halinde olduu ve bu nedenle Rsumat 4'n verilecek emirler dorultusunda hareketlerini tanzim etmesi" bildirilmekteydi.

Bu gelime zerine gemi sahilin ok yaknnda s suya demirledi. (In, 1946, s.75) Gzcler artrld. Ayn zamanda, cami minaresinin erefesine bir gzc

gnderildi. 18 Austos 1921 gn alman ikinci bir telgrafta, "Gemi iindeki tm harp malzemelerinin sratle sahile karlarak emniyete alnmas" emredilmekteydi.

Rsumat 4 Komutam Liman Reisi ile koordine kurarak toplar ve cephanenin boaltlmas iin bir plan hazrlad. Gemi tka basa cephane doluydu. Ordu halknn youn gayretleri ile neredeyse tm kk deniz vastalar yan yana getirilerek

zerlerine byk kalaslar konuldu. Byk zorluklarla toplar ve cephane sahile karld (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.277) Bundan sonra gemi hemen hemen karaya

oturacak ekilde daha s suya demirledi. Gelimelere bal olarak, gerekirse gemiyi batrmak zere 8 adet kinitin valfndan (denize dorudan irtibatl valf) 6's derhal fora edilmeye (almaya) hazr hale getirildi. Ayrca, gemiyi yakmak zere ba stnde gaz ya ve yanc maddeler depoland. Gece sresince gemi personeli dikkatli bir gzetleme yaparak bekledi.

256

19 Austos 1921 sabah, Yunan Donanmasna mensup Panter Snf bir muhrip ile Dafni torpidobotunun Ordu Liman'na doru yaklamakta olduu sahildeki gzcler tarafndan rapor edildi. Dman gemilerinin gzle tehisinden sonra nceden

hazrlanan plan uygulamaya konuldu. Ba ark Arif Bey kinitin valflarn at ve makine dairesine su girmeye balad. Geminin ba tarafna gaz dklerek yangn

karld(lman, 1943, s.9) nce erler, daha sonra subaylar ve son olarak Gemi Komutan denize atlayarak gemiyi terk etti ve sahile doru yzmeye balad. Bu esnada Dafni torpidobotu sancak (sa) filikasn mayna ederek (denize indirerek) bir subay komutasnda, silahl erlerden oluan bir timi Rsumat 4'n zerine sevk etti. Filika Rsumat 4'n k tarafnda, daha akta demirli bulunan Rize motorunun zerine aborda oldu. Bu esnada, cephane sevkyat esnasnda drlen mavzer fiekleri patlamaya balad. Ayn anda bymeye balayan yangn nedeniyle Yunan gemisine ait filikada panik balad. Filika derhal avara ederek (ayrlarak) Dafni torpidobotu istikametinde uzaklat. Yunan gemisi filikay gvertesine aldktan sonra k bayrak direine byke bir Yunan bayra ekerek topu at yapt . (Mtercimler, 2005, s.293) Sonra genel dou rotasnda uzaklamaya balad.

Deniz yzeyi Rsumat 4 gvertesi ile ayn seviyeye gelmiti. Makine dairesinde ise sular silindir kaverlerine kadar ykselmiti. Rzgar sahile doru estiinden ba stndeki yangn geminin tamamna yaylmamt. Ancak, pruva (ba) direi, ba ambarlar ve erlere ait yaam mahallerinde nemli hasarlar olumutu. Gmrk

daresine ait tulumbalar kullanlarak, mahalli halkn da byk yardmlar ile kurtarma almalarna baland. Yangn ksa srede kontrol altna alnd. Geminin dengesi sancak (sa) tarafa doru yaklak 15 derece bozulmutu. Cesaret ve feragatle srdrlen almalar nedeniyle yorgun den gemi personeli geceyi Liman Reisliinde geirdi. Gemilerini kurtarp tekrar yzer duruma getirmek iin Gemi Komutan yzba Mahmut Bey, kinci Komutan stemen Reat Bey, Ba ark Arif Bey ve Mhendis Fahrettin Bey btn gece sresince planlamalar yapp, alternatif hareket tarzlarm deerlendirdi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.166-168)

Gneydou istikametinde uzaklaan Yunan gemileri 20 Austos 1921 gn Trabzon Liman'na girdi. Ancak, daha nce dman gemilerinin ilerleme istikametini haber alan ve muhtemel bir saldrya kar hazrlk yapan Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn ky bataryalarndan alan ate zerine gemiler limandan uzaklat. 257

Ayn gn Ordu'da, Rsumat 4'n kurtarma almalar aralksz olarak ve byk bir zveri ile srdrld. Gemi iindeki sular olaanst bir gayretle tamamen tahliye edildi; yal sular ierisinde allarak kinitin valflar yeniden monte edildi. Bundan sonra makine dairesindeki sular da boaltld. Ba ark Ordu Belediyesinden temin ettii fndk kabuklar ile ocaklarn fayrap edip stim basncm ykseltti; fndk ya ile makineleri yalayarak manevraya hazrlad. Gemi Komutan hem makineleri tam yol tornistan (geri) altrarak hem de ktan att tonoz demirini vira ederek (demir alarak) karaya oturan gemisini kendi imkanlar ile kurtarmay baard. Gemi ald emir zerine Trabzon'a mteveccihen ileri harekete geti. Sahile yakn rotalar izleyerek yol alan Rsumat 4, Tirebolu aklarnda dman karakol gemilerini tespit etti ve sahile iyice yaklat. Karakol gemilerine yakalanma tehlikesi getikten sonra Trabzon istikametinde seyre devam edildi. Trabzon'da Nakliyat- Bahriye Komutan Binba Fahri Aczi Bey tarafndan karlanan Rsumat 4, daha sonra bakm ve onarm iin Batum'a gnderildi. (Doanay, 2001, s.121)

Batum'da daha ziyade gemi personelinin olaanst gayreti ile gerekletirilen ve bir ay sren onarm srecinden sonra gemi tekrar harekata hazr duruma getirildi. Ancak, yeniden onarm mmkn grlmeyen pruva direi (ba direk) kesildi ve gemi tek direkli olarak mteakip grevlerini icra etti. Batum'da top, tfek ve cephane alan Rsumat 4 vapuru 26 Eyll 1921 tarihinde limandan hareketle Trabzon'a intikal etti. Trabzon'da, harp malzemesinin Samsun'a nakledilmesi ynnde

talimat verildi, ileri harekete geen gemi 28 Eyll 1921 tarihinde Samsun'a ulat. Samsun Merkez Liman Reisi Binba Refik Beyin byk destei ile harp

malzemesi ksa srede gemiden boaltld. Rsumat 4 ayn gn limandan ayrlarak, genel Dou istikametinde sahile yalan rotalar izleyerek Trabzon'a mteveccihen ileri harekete geti.

Gemi 29 Eyll 1921 tarihi sabah Tirebolu aklarnda seyretmekteyken denizler artmaya, Yldz (Kuzey)'dan esen rzgar sertlemeye balad. Bu srada dman karakol gemileri de blgede bulunmaktayd. Gerekte, bu gemiler ile ilgili istihbarat bilgileri Samsun'a rapor edilmi, ancak ge gelen bu bilgiler Rsumat 4'e ulaamamt. Gemi Grele'yi getikten sonra denizler daha da artt; Yldzdan esen sert rzgarlar bordadan alan geminin ilerleme hz olduka azald. Bo olan gemi bylt alarla yalpaya dyor, deniz koullar gemi iin byk tehlike yaratyordu. 258 Bu ar koullarda

ilerlemesine devam eden Rsumat 4, Eynesil ky nlerinde grd dumandan phelenerek kyya yaklat. (Doanay, 2001, s.273) Bu srada Panter Snf bir Yunan muhribi ve Dafni torpidobotu gzcler tarafndan tespit ve tehis edildi. Rsumat 4 Komutan sratle gemisini batankara etti. Bu srada Baark kinitin valflarn (denize dorudan irtibatl valflar) aarak geminin su almasn, bylece dmann gemiyi yedekleyerek gtrmesini engellemeye alt. Dman muhribi Rsumat toplan ile ate altna ald. lk mermiler gemi zerinden geerek sahile dyordu. Bu srada Rsumat 4 tam olarak karaya oturdu. Top atei altnda da gemi personeline gemiyi terk emri verildi ve mrettebat denize atlayarak kyya kt(Orhan, 1982, s.105) Mrettebattan gemiyi terk esnasnda yaralananlar olmutu. Ayrca Mrettebat gemiyi terk esnasnda nemli evraklar imha etmilerdi. (lman, 1943, s.10) Sahilde ky halk toplanm, gemi personeline yardm etmeye alyordu. Dman Rsumat hedef alarak toplam 40 salvo at yapt. Bu mermilerin 5 adedi gemiye isabet etti. Dier mermiler ise Eynesil (yinesil) Ky'nde ar tahribat yapt. Olay sonrasnda Gemi Komutam Kdemli

Yzba Mahmut Beyin Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlna ekmi olduu telgraf u ekildedir: (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.171)

nemli ve Acildir. Trabzon Nakliyat- Bahriye Kumandanlna 29 - Eyll - 337 (1921) saat dokuz yirmide dmann bir nakliyesi ile be bacal bir torpidosu nagehani (anszn) surette iyinesil (Eynesil) aklarnda zerimize hcum etmesi ile derhal sefine (gemi) Eynesil nnde karaya vurularak kinitin atrlm ve terki sefine edilmitir. Dman derhal bombardmana balyarak krk mtecaviz mermi endaht eyledii halde sefineye ancak be mermi isabet etmitir. Aksam mhimmeden rgad paralamtr ve sancak ba omuzlukta su

kesiminde ufak bir rahne (delik) amtr. Dman bir saat bombardmandan sonra imali garbi istikametine almtr. Zabitan ve efrat lehulhamd (krolsun) bir ziyana uramayarak, Eynesilde Hkmet-i Mahalliye ile Ahali-i Malalliyenin fevkalade muavenetler (yardmlar) ile imdilik iskan edildiini ve sefineden denizin fevkalade dalgal olmas mnasebeti ile hibir eya kurtaramad gibi imdilik sefineye girmekte kabil olamadndan sahilde bulunduumuz cihetle acele muavenete ihtiyacmz bulunduu maruzdur efendim. (Rsumat Svarisi Mahmut29 Eyll 337 1921)

259

Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutam Binba Fahri Aczi Bey sratle hazrlklara balayarak ksa sre ierisinde Eynesile yardm malzemeleri gnderdi. Mahalli halkn da katksyla ar deniz ve hava koullarna ramen geminin kurtarlmas ynnde olduka mesafe alnd. Ancak, yaklak 15 gn sonra 14 Ekim 1921 tarihinde kurtarma almalar devam etmekte iken, karakol yapmakta olan Panter Snf muhrip ve Dafni torpidobotu sahile yaklaarak Rsumat' toplar ile yemden ate altna ald Bu ate sonucunda gemi dokuz isabet daha ald geminin kazan dairesi ve makineleri yaraland. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.43) Tm bu olumsuz koullara ramen gemiyi kurtarma almalarna devam edildi. Ancak, daha sonra yaplan analizlerde, kurtarma almalarna katlan tekneler ve personelin dmann yeni bir taarruzu giriiminde hassas duruma debilecei deerlendirilerek almalara son verildi. Gemi iindeki tm kullanlabilecek cihazlar sklerek Trabzon'a nakledildi. Yunan donanmas bylece Kurtulu Savandaki Trk deniz gcne ilk darbeyi vurmu oldu ancak bu deniz nakliyatn nleyemedi(Doanay, 2001, s.123) Bu olaydan sonra mahzun denizcilerimizin yreine su serpecek bir gelime olmu Sakarya Sava kazanlmtr. (Bayar, 2004, s.54)

Deerli Komutan Kdemli Yzba Mahmut (Gkbora) Beyin, denizcilik sanatnn en ince noktalarn bile dikkate alarak bylt bir maharetle sevk ve idare ettii Rsumat 4 vapuru, stiklal Harbi'nin deniz nakliyatnda grev alan sembol gemilerden birisidir. U yl sren istiklal Harbi sresince tek kaybmz olan Rsumat 4 vapuru hemen hemen kesintisiz grev yaparak, nemli miktarda top, tfek, silah, cephane ve harp tehizatn en zor koullarda istenilen limanlara transfer etmeyi baarmtr. Trk denizcisinin: Vazife bilinci, kahramanl, cesaret ve feragati ile

saygn bir temsilcisi olan bu mtevaz gemi, anl tarihimizin altn sayfalan arasndaki mstesna yerini almtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.171)

3. 3. 3. ahin Vapuru
ahin vapuru stiklal Harbi sresince denizden yrtlen stratejik nakliyatn baarsnda ok nemli bir rol oynamtr. ahin vapurunun byk baars, yapt rasyonel planlamalarla hemen hemen hi dmanla karlamadan srekli olarak faaliyet halinde olmasndan kaynaklanmtr. 260 Bu nedenle ok miktarda silah,

cephane ve her trl harp tehizatnn Rus limanlarndan Karadeniz'deki limanlara sevkyatnda ahinin nemli bir pay vardr. ahin vapuru ayn

zamanda,Dou - Bat istikametindeki birlik transferlerinde de nemli grevler stlenmitir

ahin vapuruna 1920 ylnn Kasm aynda Milli Hkmet taralndan Karadeniz Ereli'de el konulmutur. 1300 tonluk ahin vapurunun yk kapasitesi 850 ton, srati 7 mildi. El konulduu zaman 25 yanda olan geminin acil bakm ve onarm ihtiyalar bulunmaktayd. Bu nedenle vapur, 1920 ylnn Aralk aynda gerek

limanlarmzn yeterince gvencede olmamas gerekse bakm ve onarm ihtiyalar sebebiyle, Aydn reis ve Preveze gambotlar gibi Novorosisk'e gnderilmitir. Ancak, ahini kendi zel ihtiyalar iin kullanmay planlayan Ruslar gemiyi mkemmel bir ekilde onarm ve geminin cephane eksiklerini tam olarak btnlemilerdir. Ankara Hkmeti olay haber alr almaz diplomatik yollardan gemiyi geri alma giriimlerinde bulunmu, gemi, onarmnn tamamlanmasn mteakip 20 adet 12 cm. lik top ve 405 piyade fiei ykyle 24 Nisan 1921 tarihinde geri verilmitir. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.202) ahin vapuru, bu tarihten itibaren kesintisiz olarak grev yapmtr.

stiklal Harbi Anadolu Donanmas dier tm faaliyetlerinin yan sra denizden g intikali grevlerini de stlenmi, Dou - Bat istikametindeki stratejik birlik transferlerini baaryla gerekletirmitir. (In, 1946, s.53) Bu kapsamda ahin

vapurunun icra ettii stratejik mahiyetteki nemli grevlerinden birisi, 1921 ylnn Mays aynda 3'nc Kafkas Tmenini btn personeli, toplan, silahlan, cephanesi, hayvanlar ve arlktan ile birlikte Ktahya ve Eskiehir Muharebeleri'nden nce Bat Cephesi'ni takviye etmek zere Trabzon'dan nebolu ve Akaehir (Akakoca)'e intikal ettirmesi olmutur. ahin vapuru bu birlik ve ykleri nebolu ve Akaehir'e

boalttktan sonra, geri intikalinde, Zonguldak ve Kilimli'den ald 800 ton kmr Trabzon'a getirmitir. Bu grev birok adan byk nem tamaktayd. nk, I. ve II. nn Savalar'n (10 Ocak - 01 Nisan 1921) kaybeden Yunan Hkmeti byk prestij kaybna uram, bu nedenle Anadolu'daki etkinliini yeniden artracak, hem Ordu ve Donanmasna hem de halkna gven alayacak yeni araylara girmiti. Bu kapsamda Trk Ordusuna kar taarruz hazrlklarna hz vermiti.

261

ahin vapuru ald emir gereince, 20 Mays 1921 gecesi Kdemli Yzba Cevat Bey (Tmamiral tmen) komutasnda Trabzon'da 3'nc Kafkas Tmeninin bir ksm personelini bindirip, arlklar ile 4000 tfek ve 1500 sandk piyade mermisi ykleyerek ileri harekete geti. Ayrca 150 mekkare de gemiye yklenmiti.

(Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.286) Gemi dman karakol gemilerinin mevcudiyeti nedeniyle son derece dikkatli ve kontroll olarak ilerlemekteydi. ahin vapuru 22 Mays gn leden sonra hem lojistik destek temin etmek hem de istihbarat raporu almak zere Giresun Limannda demirledi. Su ve yiyecek ikmalini tamamlandktan sonra ileri harekete geti. Gece sresince tam karartma uygulanyor, tm kaportalar kapal tutuluyor ve darya hibir k szdrlmyordu. ahin vapuru ilerlemesine devam ederken, 25 Mays 1921 sabah alburnu'nu bordalad. Karadeniz'i youn bir sis kaplam, sisin yaratm olduu tm seyir glklerine ramen Gemi Komutan Kdemli Yzba Cevat Bey bu durumdan memnun olmutu. nk dman karakol gemileri tarafndan tespit edilme ihtimali azalmt. Gerze aklarna gelindiinde hafif bir rzgar karak sisi datmaya balad. Yzba Cevat Bey derhal rotasn sahile doru deitirerek gzclerin saysn artrd. ahin sahile yalan seyrine devam ederken rzgarn hz giderek artyor, deniz koullan daha da arlayordu. Cevat Bey Sinop'a rotasn deitirerek limana girdi ve emniyetli bir mevkide demirledi. Sinop'ta hem eksik ikmal maddeleri tamamland, hem de yorgun personel vardiyal olarak dinlendirildi. Bu arada Sinop Liman Reisi Gverte Kdemli Yzba Ahmet efik Bey Amasra'dan ifreli bir telgraf ald. Bu telgraf mesaj: " bacal bir dman harp gemisinin sratle Dou istikametinde ilerlediini" bildirmekteydi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.173) Kdemli Yzba Cevat Bey frtna dinmesine ramen seyre kalkmayarak demirde kalmay tercih etti. nk hareket ettii takdirde, dman harp gemisi tarafndan tespit edilebilirdi. ahin vapuru ertesi sabah vira demir ederek (demir alarak) Sinop'tan ileri harekete geti. Hava ve deniz koullar olduka

dzelmiti. Salimen Akaehir (Akakoca)'e intikal ederek, ilci saat ierisinde Tmeni tm arlklar ile birlikte limana kard. Ald emir gereince, Zonguldak'tan 500 ve Kilimli'den 300 ton kmr ykleyip, hemen dn seyrine balad. Cevat Bey

komutasndaki ahin vapuru bu kritik ve ok zel grevi basan ile tamamlamann gururu ve heyecan ierisinde limandan ayrlarak mteakip grevler iin Karadeniz'in hrn dalgalan ile boumaya balad. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.95)

262

ahin vapuru Komutam Kdemli Yzba Cevat Bey ve tm gemi personelinin vazife bilinci ve yurtseverlii nesilden nesile aktarlacak olaanst nemde bir denizcilik destandr. Bu destann ierisinde grevi baarmak iin doaya, frtnalara, lme meydan okumak vardr. Gemi personeli km olduu her seyir ncesinde, bir daha kavuulamayaca dncesiyle ailesine veda ederek greve balamtr. Gemi, Novorosisk ve Tuapse'de yapm olduu tm yklemelerde, tama kapasitesini dikkate almakszn alabildii oranda yk almtr. ahin, Rus limanlarndan seyre

kalkmadan nce daima havann sertlemesini ve frtnaya dnmesini beklemitir. nk, bata Yunan karakol gemileri olmak zere, gal lkeleri Filolarna mensup gemiler, eski ve yal gemi ve deniz vastalarna sahip olan Trklerin bylesine ar hava koullarnda denize kamayacan deerlendirerek keif gzetleme

faaliyetlerinde gevemeler yapm veya tmyle karakol grevini iptal etmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s174)

ahin personeli Yldz ve Poyraz frtnalarm zellikle tercih etmekteydi. Bu frtnalarn hkm srdrd dnemlerde denizleri pupa istikametinden (arkadan) alarak daha hzl gidilmekte ve denizlere kar nispi bir dayankllk salanmaktayd. Ayrca, frtnal havalarda gr mealesinin azalmas geminin tespit edilme riskini de azaltmaktayd. Gerekletirilen lojistik nakliyat grevlerindeki en byk sorun, deiik cins ve miktarlardaki ykn ar deniz koullarnda hareket etmesi nedeniyle zaman zaman ciddi denge sorunlar ile karlalmas olmutur. Dier bir sorun da, pusula ierisindeki mumun snmesi sonucunda gemi rotasnn tespitinde karlalan glklerdi. Yani ahin, olaan koullarda deil olaanst koullarda hizmet veriyordu ve bunu baaryla yrtyordu. (Mtercimler, 2005, s.436)

1922 ylnn ilk yansnda ok sayda top, tfek, cephane ve tehizatn yan sra 350 adet mayn ahin vapuru tarafndan Rusya'nn Novorosisk Liman'ndan yklenerek Trabzon, Samsun ve Amasra'ya nakledilmitir. ahin vapuru limanlarmz arasndaki nakliyatta da eitli grevler alm ve zel bir nem arz eden lojistik depolara kmr nakli grevini baaryla icra etmitir. Zonguldak ve Ereli'den yklemi olduu

kmr Sinop, Samsun ve Trabzon'a nakleden ahin vapuru bylece dier gemilerimizin harekatna da katk salamtr. Ancak srekli Franszlarn srekli gzetimi ve izlemesi altnda kald. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.287)

263

Milli Kuvvetlerin 1922 ylnn balarnda keif ve taarruz hizmetlerinde kullanlmak zere muharip uaklara olan ihtiyac byk lde artmt. Dmann I. Dnya Sava'nda kullanlan uaklarn byk bir blmne el koymas, ayn zamanda Anadolu'ya karlan uaklarn bakm onarm sorundan bu ihtiyac daha da ncelikli klmaktayd. Uaklarn alm konusunda Almanya ile anlama salanm ve bu maksada Saffet Arkan ve Mehmet Nuri (Albay Conker) Beylerden oluan bir heyet Almanya'ya gnderilmitir. ahin vapurunun nemli grevlerinden birisi de, Milli Hkmetin Almanya'dan satn ald 29 adet uan Anadolu'ya transfer edilmesi olmutur. Uaklar nce Almanya'dan San Petersburg'a nakledilmi ve tren yolu ile Novorosisk'e limanna transfer edilmitir. (Bayar, 2004, s.51) Bu uaklarn deniz yolu ile yurda getirilmesi g koullar altnda gerekletirilmitir. ahin vapuru 29 uan nakledilmesi iin iki nakliye grevi icra etmi, 1922 ylnn Temmuz aynda 22, Eyll aynda ise 7 uak Novorosisk'ten Trabzon'a basan ile transfer edilmitir. ahin vapurunun 22 uan transferi iin icra etmi olduu ilk grev ncesinde, uaklarn byk bir gizlilik ierisinde ahin gemisine yklenmesi emredilmitir. (In, 1946, s.59) Ancak, ahinin nnde iskeleye bir Yunan ilebinin aborda olmas (yanamas) ykleme planlar aksatmtr. Bilgi szmasn nlemek maksadyla, ahin personeli hava

karardktan sonra gizlice Yunan ilebinin halatlarn lora etmi, liman iinde srklenmeye balayan Yunan ilebi kendini kurtarma gayreti ierisinde iken, tm uak paralar gemi personeli tarafndan byk bir gizlilik ve disiplin iinde gemiye yklenmitir. (stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C. V, 1964, s.81) Gemi ald emir gereince sahil eridinin 2 mil ierisinde kalarak Trabzon'a gitmek zorundayd. Aksi halde, Gemi Komutan vatana ihanet suuyla yarglanabilirdi. Bu durum doal olarak seyir sresini byk oranda artrmaktayd. Ayrca, limandaki Yunan ilebi durumdan phelenerek ahinin hareketini telsizle Yunan Deniz Kuvvetlerine rapor etmi olabilirdi. Bu nedenle, uzun bir intikal seyri tercih edildii takdirde, Yunan gemileri ahini denizde engelleyebilirdi. Gemi Komutam ksa bir durum deerlendirmesi yaptktan sonra emrin hilafna, dorudan Novorosisk'ten Trabzon'a mteveccihen ileri harekete geti. iddetli Yldz (Kuzeyden esen rzgar) frtnas ve ar deniz koullarnda yaplan seyir sonucunda salimen Trabzon'a intikal edildi. 100 deniz mili daha ksa olan bu seyir rotas Gemi Komutanna en az on be saat kazandrd.

264

Trabzon Liman'na intikalden iki saat sonra, Gemi Komutannn tahmin ettii gibi Trabzon aklarnda Yunan torpidobotu rapor edilmeye baland. Gemi

Komutannn gerektiinde her trl sorumluluu zerine alarak inisiyatif kullanmas ark Cephesi Komutam Kazm Karabekir Paa tarafndan da aadaki telgrafta grlecei ekilde takdir edilmitir:

"ahin vapurunun subay ve eratna selamlarm tebli ediniz. muvaffakiyetli hareketlerinden dolay kendilerini tebrik ederim. mnasebete taltifleri iin Milli Mdafaa Vekaletine yazdm. " (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.175)

Bu

Bir sureti

ark Cephesi Komutannn bu telgrafndan sonra Milli Mdafaa Vekaleti ahin Komutan ve personelim dllendirmitir.

ahin, 21 Temmuz 1922 gn Trabzon Limanna geldi. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.347) ahinin boaltt uak paralan en ksa srede Trabzon vapuruna yklenerek ertesi gn Samsun'a nakledilmitir. Samsun'da paralar monte edilen uaklar burada bekletilen pilotlarmz tarafndan Anadolu derinliklerindeki ileri meydanlarmza nakledilmitir. Bylelikle ahin vapurunun Novorosisk'ten

getirmi olduu 22 uak Byk Taarruzda grev almtr.

stiklal Harbi sresince ahin vapuru, Rusya'dan Karadeniz limanlarna tanan ykn yaklak drtte birini tamtr. Bu miktar en drlen rakamlara gre ayda en az 3000 tondur. Geminin tam ykl tama kapasitesinin 850 ton olduu dikkate alndnda, bu yaklak olarak ayda 3. 5 nakliye seyri anlamna gelmektedir. ahinin 5 mil ilerleme srati ile gidi - dn seyir sresi ortalama 4. 5 gndr. Bu inceleme, geminin ayn yansndan fazlasn denizde geirdiini gstermektedir. (Bykturul, 1974, s.381)

Ykleme ve boaltma sreleri ve ayn zamanda Dou - Bat istikametlerinde yaplan seyirlerde dman karakol gemilerine yakalanmamak iin sk sk sahile yalcn blgelerde demirleme durumu gz nne alndnda, ahin vapuru hemen hemen kesintisiz olarak faaliyet gstermitir. Bakm ve onarm imkanlarnn snrl olduu bir dnemde, ar deniz koullarnda bylesine yksek bir performans sergilemek gnmz koullarnda bile olaanst nemde byk bir basandr. 265

ahin

vapuru,

11

Ekim

1922

tarihinde deniz

Mudanya

Mtarekesi'nin zerine

imzalanmasndan

sonra

Karadeniz'deki

tehdidinin

azalmas

faaliyetlerini daha da artrm ve zellikle benzin, makine ya, gaz ya gibi yanc maddelerin Batum'dan Bat Karadeniz'deki limanlarmza nakledilmesinde

grevlendirilmiti.

Bu fedakar gemi, 26 Ekim 1922 tarihinde zorlu grevlerinin

birisinde, Amasra'da demirliyken aniden patlak veren iddetli bir frtnaya yakaland. Kmr tasarrufu nedeniyle kazanlarn devreye almayan ahinin demiri taramaya balad. Yeterli stim basnc olmad iin makinelerini devreye alamayan ahin hzla karaya doru srklendi ve karaya oturdu. Frtna giderek daha da iddetlendi; bu nedenle Alemdar rmorkrnn kurtarma giriimlerinden de bir sonu alnamad.

ahin vapuru tarihimizin parlayan yldzlarndan birisidir. Trk'n asla pes etmeyen, her gle gs geren mcadele azminin bir yansmasdr. Snrl imkanlar ile ahinin tad silah, cephane, harp tehizat ve her trl malzemenin toplam miktar ancak, mucize kelimesi ile ifade edilebilir. Hi phesiz ki, ahin vapuru istiklal Harbimizin kazanlmasnda grevini baaryla yapmann huzuru ierisinde Trk denizcilerine k tutmaktadr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.177)

3.3.4. 1. ve 2 Nolu Motorgambotlar ve Enosis ilebinin Zapt

13 Eyll 1921 tarihinde Sakarya Meydan Muharebesi'nin kesin bir zaferle sonulanmas Trk denizcileri arasnda byk bir sevin yaratm, bu zaferin yaratm olduu gven ortam denizcilerimizi lojistik nakliyatn yan sra denizlerde taarruza harekat icra etmek sureti ile daha byk hedeflere yneltmitir. Trk

denizcisi mevcut son derece snrl taarruzu imkan ve kabiliyetlerine ramen ounlukla frtnalara sahne olan hrn Karadeniz'de kk botlar ve takalar ile lojistik nakliyat ve taarruza harekatlarda byk baarlar kazanmtr. (Mderrisolu, 1990, s.394) Yunan bandral Enosis ilebinin zapt ve msaderesi, Trk denizcisinin zekas,

dayankll, azmi, planlama yetenei ve cesaretini sergileyen ve istiklal Harbimizin en nemli olaylar arasnda yer alan heyecanl bir kahramanlk yksdr.

266

Milli Hkmetin 1921 ylnn Eyll aynda Rusya ile yapm olduu anlama erevesinde, bu lkeden iki adet 40 tonluk motorgambot satn alnd. 09 Ekim 1921 tarihinde Trabzon'da yaplan trenle Milli Bayramzn toka edildii (ekildii) bu gambotlarn birisinde 4. 7 cm. lik, dierinde ise 6. 7 cm. lik top ve ilave olarak birer makineli tfek mevcuttu. Seyir sialar 400 deniz mili olan bu botlar daha ziyade kk bir avcbot veya gmrk muhafaza botu nitelii tamaktayd. Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrine verilen bu botlar, No: 1 ve No: 2 'lu motorgambot olarak isimlendirildiler (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.335) 1 Nolu bot Komutanlna Yzba Necati (Tmamiral zdeniz) Bey, 2 Nolu bot Komutanlna ise Yzba Reat (Talayer) Bey atandrld.

Dmann gl deniz filolar, youn bask ve ablukas altnda mucizevi bir ekilde denizlerden stratejik nakliyat tesis ve idame eden Deniz Kuvvetlerimiz snrl da olsa, yakalam olduu bu taarruzu imkan ve kabiliyeti, en azndan dman ulatrmasn engellemek maksadyla, mutlaka harekete geirmeliydi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.178)

Motorgambotlar envantere dahil olduktan sonra zellikle makinelerinde nemli arzalar meydana geldi. Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlndaki bakm ve

onarm tesislerinin imkanlarnn snrl olmas nedeniyle botlarn onarmnn Novorosisk'te yaplmasna karar verildi. Botlar Alemdar rmorkrnn yedeinde 1921 ylnn Aralk aynda Novorosisk'e vard (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.335) Novorosiskteki onarm periyodu 4 ay srd. Uzun srmekle birlikte ok da zor olmutur. (Mtercimler, 2005, s.486) Onarm srecinin sonunda botlara ait silah ve cephaneler ahin vapuru ile 14 Mart 1922 tarihinde Trabzon'dan Novorosisk'e getirildi ve gizlice botlara yerletirildi. 05 Nisan 1922 tarihi itibar ile 1 ve 2 Nolu motor gambotlar verilecek grevlere hazrd.

Novorosisk'e gelen Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutan Binba Fahri Aczi Bey, bot Komutanlar ile gizli bir grme yaparak Milli Hkmetin Bahriye Dairesi Reisliine vermi olduu emri bildirdi: "Halen Novorosisk'te bulunan, ykl miktarda altn ve gm tad istihbar edilen Yunan bandral 950 tonluk Enosis ilebi zapt ve msadere edilerek, Trabzon'a intikal ettirilecek ve Trk Bayra toka edilerek (ekilerek), Karadeniz'deki lojistik nakliyatta grevlendirilecektir. " 267

Novorosisk'te 4 aydr atl bir halde bulunan bot komutanlar bylesine nemli bir grev kendilerine tevdi edildii iin byk bir gurur ve heyecanla derhal harekatn planlama almalarna baladlar. Bu arada limanda bulunan baz Yunan gemilerini de gzetlemeye baladlar. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.335) Trabzon Nakliyat-

Bahriye Komutan Binba Fahri Aczi Beyin de bizzat katld planlama almalarnda nce istihbarat bilgileri detayl bir ekilde deerlendirildi. Mevcut bilgilere gre, Enosis 23 Nisan 1922 tarihinde yaklak 100 kiilik bir yolcu ve mrettebatla stanbul Boaz'n mteveccihen hareket edecekti. Bu nedenle, Enosis ilebine herhangi bir emare vermemek iin, bir gn nce (22 Nisan) ileri harekete geilmesi, limandan grlebilecek bir mesafede 2 Nolu bottan yangn grnts verecek ekilde youn bir duman karlmas, daha sonra yangna mdahale ve arza onarm iin limana yakn koylardan birine (Gelincik Liman) geri dnlmesi kararlatrld. Harekat Plannda lojistik hususlar da dikkate alnd. Botlarda 15 gnlk yiyecek ve ikier tonluk yalat bidonu depolanmt. Enosis'in hangi mevkide nasl durdurulaca, Zapt ve Msadere Timinin tertipli, silahlan, hareket tarz ve izlenecek rotalar ayrntlaryla hesaplanmt. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.179)

Motorgambotlar 24 Nisan 1922 tarihi sabah saat 08. 00'de Novorosisk'ten ileri harekete geti. Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutan Binba Fahri Aczi Bey 1 Nolu botla harekata itirak etti. Botlar 15 mil sratle Novorosisk Krfezi'nde yol aldktan sonra Gelincik Liman nlerinde durdu. 2 Nolu bottan keskin bir ekilde duman yaylmaya balad. Botlar yangndan kaynaklanan arza grnts vererek, Gelincik Liman nne kadar geldi. Mahalli Makamlara, yangn sonucu ortaya kan makine arzas nedeniyle limana snld ve her gn makine tecrbeleri yaplaca deklare edildi. Daha sonra motor botlar limandan karak, Novorosisk kylar ve yaklama sularnda kesil gzetleme harekat icra etti.

Enosis ilebinin hareket gn kesin olarak bilinmiyordu(nci, 2005, s.174). Ancak Enosis'in 23 Nisan'da ileri harekete geecei tahmin edilmekteydi. Ancak, Enosis'in bu tarihte limandan ayrlmamas Harekat Plannn baz bakmlardan tadil edilmesi zorunluluunu dourdu. Enosis'in muhtemel hareket zaman hakknda

gvenilir bilgiler elde etmek maksadyla, 2 Nolu botta bulunan htiyat Komutan Emekli Yzba zzet Bey yolcu motorlaryla gizlice Novorosisk'e gnderildi. zzet Bey 268

ehir iinde yapt almalarla Enosis'in 25 Nisan akam hareket edeceini tespit ederek, Binba Fahri Aczi Beye rapor etti.

Gelincikte daha fazla kalmann eitli sakncalar yaratabileceini deerlendiren botlar, 25 Nisan gn leden sonra koydan ayrldlar ve daha ssz olan koylarda gizlenerek Enosis'in harekete gemesini beklediler. Botlardaki heyecan giderek

artmaktayd. Trk Ulusu bamszlk iin topyekn bir mcadele vermekteydi. Trk denizcisi Milli Hkmetinin kendisine verdii bu grevi mutlaka baarmalyd. Bot komutanlar ve bot personeli ne pahasna olursa olsun bir an nce grev balamak iin sabrszlanmaktayd. Byk bir dikkatle liman k gzedendi.

Ancak, Enosis o gece hareket etmedi. Ertesi gn, gnein ilk klar Karadeniz'in kuzey kylarm aydnlatmaya baladnda liman k yeniden dikkatli bir ekilde gzetlendi.

26 Nisan akam saat 20. 00 dolaylarnda motor botlarn gzcleri siyah bir leke grntsnde duman rapor ettiler. Grlen duman Novrossisk ile Gelincik burnu arasnda idi. (Mtercimler, 2005, s.489) Yksek bir hazrlk durumunda bekleyen botlar derhal ileri harekete geti. Azami hzla duman istikametinde viyalayan motor gambotlar ksa zamanda siyah boyal ve tek bacal ilebe yaklamaya balad. yice yaklap incelediklerinde bu geminin yk efsanelemi Enosis olduunu anladlar(nci, 2005, s.175). Hemen taarruza getiler. 2 Nolu bot makine arzas nedeniyle sratini azaltmak zorunda kald. Ve onarm iin durdu. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.347) 1 Nolu bot gemiye iyice yaklaarak Enosis'i tespit ve tehis etti. Enosis, Rus kara sularn terk etmi ve kydan yaklak 35 mil akta (4417'N, 03718'E) stanbul Boaz'na mteveccihen seyretmekteydi. 1 Nolu bot Enosis'e durmas ynnde

talimat verdi; ilep ilerlemeye devam edince, geminin pruva istikametine (nne) uyan at yapld. Mermi geminin yaklak 10 metre kadar nne dt ve sukut (ykselen su kmbeti) kpr stne kadar etkili oldu. Gemi Kaptan bu son derece caydrc uyan at sonrasnda hemen gemiyi stop etti ve verilen talimatlar harfiyen uygulamaya balad. Gverteden Teslim,Teslim sesleri ykseliyordu. (Tezcan, 2005, s.505) Bu faaliyetlerin cereyan ettii esnada, makine arzasn gideren 2 Nolu bot da gruba yetiti.

269

Emekli Yzba zzet Bey (daha sonra Refah vapura Svarisi) komutasnda aralarnda stemen Zeki (Tuamiral Zeki BAYAT) Beyin de bulunduu 5 kiilik timden oluan Zapt ve Msadere Partisi Enosis'e kt; gemiye sratle el koyarak telsiz cihazlarn emniyete ald. Silahl erleri geminin kontrol asndan kritik olan

mevkilerde grevlendiren zzet Bey, kpr stne karak geminin rotasn Batum istikametine evirdi. Gemideki saylan 100'e yaklaan mrettebat ve yolcular uyarlarak, can ve mal gvenliklerinin tam olarak saland, en kk bir mukavemette geminin batrlaca uyars yapld. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.180)

Batum'a mteveccihen 115 rotasnda, yaklak 6 mil sratle seyredilirken 1 Nolu motor bot Enosis'e 200 m. mesafe dahilinde refakat etmekteydi. Yalat

tasarrufu nedeniyle 2 Nolu bot ilebin bordasnda yed eldendi. 27 Nisan sabahndan itibaren bu kez 1 Nolu bot yedee alnd; 2 Nolu bot refakat grevini devrald. Durum gerekten son derece ilgin ve dikkat ekiciydi.

40 tonluk ok kk iki bot, iinde yaklak 100 kii bulunan 1100 tonluk Enosis ilebini teslim almt. Sabah uyanan yolcular byk bir aknlkla olay izliyor ve gzlerine inanamyorlard. Gn boyunca seyre devam edildi. Bu olay gemide yolculuk yapan Alber isimli Musevi hesap uzman ksa ve net olarak yle zetlemekteydi: "Bir akam vakti iki kk yunus bal gelerek, bizim balinay kapt. " (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.181) 28 Nisan sabah Poti nlerine yaklald. Poti ve yaklama sularnda Dman Donanmasnn faaliyet yzdesi olduka yksekti. Bu nedenle, 1 Nolu bot kesil maksadyla gruptan ayrld. Botun, "Saha Neta (temiz)" raporundan sonra 2 Notlu botun refakatinda Enosis ilerlemeye devam etti. istikametine deitirildi. Rota. Hopa

Barometre dmeye, Poyraz (Kuzeydou)'dan esen rzgar

sertlemeye balamt. Hava ve deniz koullan 40 tonluk tekneler iin olduka ard. Hopa'ya girildiinde Liman Reisliinden bir vasta talep edildi. Bir taka dalgalarla boua boua motor botlara ulat ve Ankara'daki Bahriye Dairesi Reisliine ekilmek zere hazrlanan telgraf metnini teslim ald: "Enosis ilebi motor gambotlar tarafndan zapt ve msadere edilerek Hopa'ya intikal ettirilmitir. " (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.181) Hopa'da, Ankara'daki Bahriye Dairesi Reisliine ekilen telgrafn cevab da alnd: "Esirler Rize'deki, Mahalli Makamlara teslim edilecek, gemi Trabzon'da boaltlacak ve Amasra'ya intikal edecektir. "Ayn gn akam saatlerinde Hopa'dan Fndkl'ya mteveccihen ileri harekete geildi. Hava koullan daha da 270

arlam, rzgar istikameti Batya dirisa etmi (deimi), Gnbatsndan sert esmekte olan rzgarlar frtnaya dnmeye balamt. 2 Nolu botun sancak (sa) pervane aft, siilinin krlmas nedeniyle yerinden kt ve makine dairesine su girmeye balad. aft tam denize dmek zere iken, Trk denizcisinin vazife bilinci, sorumluluk duygusu ve cesaretini sergileyen inanlmaz bir olay gerekleti. Botun makine erlerinden

Srmeneli Dursun Ali beline ip balayarak denize atlad ve aft denizden ieri doru srerek, makine dairesindeki personelin de ald tedbirlerle emniyete alnmasn salad. Bylece bot batma tehlikesi yaamaktan kurtuldu. Salimen Fndkl'ya intikal edildi. Fndkl'da gemiye bir manga muhafz er alnd.

29 Nisan sabah Rize'ye mteveccihen ileri harekete geildi. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.340) Nispeten daha sakin bir seyir sonunda Rize'ye ulald. Rize'de yolcular karaya karlarak, Mevki Komutanlna teslim edildi. Bu erevede 59

Yunan, 9 Rus, 3 talyan, 1 ranl, 1 ngiliz ve 1 Fransz'dan oluan 74 kiilik yolcu grubu teslim edildi. Emniyet mlahazalar ile ilk manga muhatz eri daha alnarak, Trabzon'a mteveccihen ileri harekete geildi.

Motorgambotlar 29 Nisan 1922 tarihinde Trabzon'a intikal etti.

Botlar ve

personeli Trk halknn byk sevgi gsterilerine mahzar oldu (Bayar, 2004, s.57). ehirde cokulu trenler icra edildi. Yaplan grkemli bir trenle Enosis'e Trk Bayra ekildi ve geminin ad "Trabzon" olarak deitirildi. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.182) Samsun Bahriye Mahkemesi Enosis'in zapt ve msaderesinin hukuki ve meru olduu ynnde karar verdi. Enosis gemisinin 17 kiilik mrettebat Aydnreis gambotu ile Rize'ye gnderildi. (In, 1946, s.64)

Gemi gmrk binasnn yaknndaki iskeleye aborda oldu (yanat). Geminin arama ve taramas stemen Zeki (Bayat) Beyin de aralarnda bulunduu subaylar ve gmrk muhafaza memurlarndan oluan 5 kiilik bir Tesellm Komisyonu tarafndan yapld. 15 gn sren aramalardan sonra gemideki mallar kayt altna alnd. Gemide olduka kymetli malzemeler mevcuttu. O gnn koullarnda geminin deeri 60. 000 TL. olarak kabul edilmekteydi. Gemide 200. 000 TL deerinde malzeme vard. (Mtercimler, 2005, s.492) Enosis'in ambarlarnda ran hallar, eidi i makineleri, ev aletleri, yaz makineleri, ok miktarda ilenmi deri ve az sayda at vard. Ancak daha da

271

nemlisi, Milli Hkmet gvenilir kaynaklara dayanan ve deiik birimlerce teyit edilen nemli bir bilgi elde etmiti.

Gemide zel yntemlerle gizlenmi 11 uval altn ve gm mevcuttu. Tm aramalara ramen altn ve gm dolu bu 11 uval bulunamad. Tesellm

Komisyonundaki denizci subaylar geminin her tarafn aramalarna ve baz blmelerde kaplamalar bile skmelerine ramen sonu alamadlar. Youn aramalardan sonra mitler yava yava kaybolmaya balad ve sonunda Komisyon gemide altn bulunmadna dair bir rapor dzenledi.

Trabzon gemisi Komutanlna ilk olarak Emeldi Yzba zzet Bey getirildi. zzet Bey derhal geminin acil bakm ve onarm gerektiren blmleri ile ilgilendi ve ksa zamanda gemi grev yapmaya hazr hale getirildi. Trabzon gemisi Karadeniz'deki

Stratejik Lojistik Nakliyatn idamesinde ok nemli grevler yapt. Rusya'dan dier unsurlarmz tarafndan getirilen silah, tehizat ve malzeme genellikle Trabzon vapuru tarafndan Sinop, Samsun, nebolu ve Bat Karadeniz'deki dier limanlarmza nakledildi.

Trabzon gemisi Komutanlna 21 Haziran 1922 tarihinde Kdemli Yzba Mahmut Bey atandrld. Gemi aralksz olarak lojistik nakliyat faaliyetlerine devam ederken, Bahriye Dairesi Reislii tarafndan altnlar ve gmler iin yemden arama yaplmas ynnde Gemi Komutanna direktif verildi. Ancak, tm aramalara ramen yine bir sonu alnamad. mitlerin artk tamamen kaybolduu bir dnemde, geminin eski mrettebat arasnda yer alan gen bir Rum altnlarn yerini bildiini, serbest brakld takdirde bu konuda yardmc olacam beyan etti. Gen Rum denizci, geminin Trabzon'da olduu bir dnemde ehre getirildi. Gmrk memurlar, tekil edilen zel Komisyon ve gemi personelinin de katlmyla Rum denizcinin iaret ettii kazan dairesine girildi. Kazann alandaki sac levhalar skld. Sklen levhann altnda zel olarak yaplm bir blmede 11 uval kle altn ve gm bulundu. Bulunan altn ve gm zabt tutulmak suretiyle kayt altna alnarak Gmrk Mdr'ne teslim edildi. Altn ve gmlerin deeri 500. 000 TL. civarndayd. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.341) Bu miktar geminin deerinin yaklak 10 misli fazlasyd. Bu kmsenmeyecek servet Milli Hkmet tarafndan stiklal

Harbi'nin yrtlmesinde scak mali kaynak olarak kullanld. Ancak geminin bedeli 272

olarak takdir edilen 60. 000 TLnin yars olan 30. 000 TL iki gambotun personeline dl olarak datld(nci, 2005, s.178)

Trabzon vapuru Komutanlna 11 Ekim 1922 tarihinde Yzba smail Bey atandrld. Kdemli Yzba Mahmut Bey ise, Gazal rmorkr tarafndan 07 Ekim 1922 tarihinde zapt ve msadere edilerek Anadolu Donanmasna katlan 2200 tonluk Samsun (Urania) vapuru Komutanlna getirildi.

Trabzon vapuru 1922 ve 1923 yllarnda Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanlnn en faal gemilerinden birisi olarak basan ile hizmet yapmtr. Gemi daha ziyade, Rusya'dan Trabzon'a getirilen, uaklar da dahil olmak zere harp silah ara ve gerelerinin Batdaki limanlarmza transfer edilmesinde kullanlmtr.

Karadeniz'deki ar deniz koullarnda, hemen hemen aralksz olarak lojistik nakliyat srdren Trabzon vapuru, Cumhuriyetin ilanndan sonra uzun yllar kmr gemisi olarak hizmet vermitir (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.183)

3.3.6. Gazal Romrkr ve Urania

8 mil sratinde, 45 ton deplasmannda bir rmorkr olan Gazal 1920 ylnn Eyll aynda Ereli Liman'nda el konularak Milli Kuvvetlerin hizmetine girmitir. Bundan sonra Gazal Amasra ssne balanmtr. (Bayar, 2004, s.59) stiklal Harbi'nde Anadolu Donanmasnn gemiye, Kdemli Yzba Yzba Nazmi parlayan yldzlarndan birisi olan

Sami, Gverte Kdemli Yzba

Adil ve Kdemli

Beyler Komutanlk yapmlardr. Gemi personeli makine ve

kazanlarnn tknefes olmas sebebiyle gemiye Ecel Teknesi derlerdi (Mtercimler, 2005, s.503) Anadolu Donanmasnn nc gemilerinden birisi olan Gazal rmorkr genellikle yedeinde Dana yelkenlisi ile birlikte stiklal Harbi sresince hemen hemen kesintisiz olarak grev yapm, bata limanlarndan Karadeniz malzemeyi nakletmitir. limanlarmza silah, Tuapse olmak zere ve her Rus trl

cephane

Gazal Komutan olan Kdemli Yzba Adil Bey, Tuapse'de limannda bulunan Gazal sivil personelden teslim almtr. Gemi bir adet 4. 7 cinlik top 273

monte edildikten sonra Kdemli Yzba Adil Bey komutasnda lojistik nakliyat faaliyetlerine balamtr. Adil Bey illi seyrinde Tuapse'den ykledii 564 Alman mavzeri, 494 sandk cephane ve 586 adet kasaturay frtnal bir havada 20 Ekim 1920 tarihinde Trabzon'a nakletmitir.

Bu seyir ncesinde Kdemli Yzba Adil Bey dman karakol gemileri ile karlamamak iin zellikle kt hava koullarnda seyir yapmaya karar verdi. Poyraz (Kuzeydoundan esen rzgar) frtnas altnda yaplan seyir esnasnda kapasitesinden fazla yk ald iin geminin ana gvertesi neredeyse deniz yzeyi ile ayn seviyeye gelmiti. Kdemli Yzba Adil Bey sekmede 240 millik mealeyi katederek, frtna ve dman gemilerine ramen Trabzon Liman nlerine geldi; ancak limana girmek zereyken, Trabzon Naldiyat- Bahriye Komutanlndan ald ikinci bir emirle, silah ve cephaneleri boaltaca nebolu Liman'na gitmek zere rotasn Batya deitirdi.

Seyrin ikinci blm ilkinden ok daha zorlu geti. nk frtna giderek daha da sertlemiti. Seyrin birinci blmnde denizler pupa istikametinden (arkadan) alndndan nispi bir rahatlama salanmt. Oysa imdi, Poyrazdan esen rzgar nedeniyle denizler sancak bordadan (geminin sa yan tarafndan) alnmaktayd. Bat istikametindeki seyir gemiyi son derece tehlikeli durumlara drd. Gazal tm bu glkleri aarak ve dman karakol gemilerine yakalanmadan nebolu'ya intikal etmeyi baard; yklemi olduu silah ve cephaneyi kaypsz olarak nebolu'da teslim etti. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.187)

Gazal zorlu nakliyat grevlerinin birisinde, silah ve cephane yklyken Srmene aklarnda keif karakol yapmakta olan bir ngiliz muhribi ile karlat.

ngiliz muhribi Gazal mahmuzlayarak batrmak zere atma rotasna girdi. Ancak, Gazal'a 500 yarda mealedeyken blgede bulunan bir mayna arparak yara ald. Meyil ve trimi(yatay ve dikey yalpa) bozulan ngiliz muhribi sancana(sa

tarafna) doru yatmaya balad. Bu durumdan istifade eden Gazal rotasn Trabzon istikametine deitirerek tam yolla limana girdi ve bylece kurtulmay baard. Daha sonra ngiliz muhribi glkle Trabzon Liman'na intikal etti; bir sre kaldktan sonra, ayn snf dier bir ngiliz muhribi tarafndan yedeklenerek limandan ayrld. Mayn 274

infilak sonucunda ngiliz muhribindeki bir makine subay ile birka erin hayatn kaybettii renildi. Bu olayn Karadeniz'deki lojistik nakliyatmza son derece olumlu yansmalar olmutur. ngilizler, Trkler tarafndan youn mayn manialar tesis edildiine kanaat getirerek, 6 - 7 ay ok snrl dzeyde faaliyet gstermiler, ayrca limanlarmza yakn blgelere harp gemilerini sokmamlardr.

Gazal rmorkr stiklal Harbi boyunca hemen hemen hi ara vermeden grev yapm, denizlerden tonlarca silah, cephane ve muhtelif harp tehizatn cephelere nakletmi, zellikle srat avantaj nedeniyle en riskli nakliye faaliyetlerinde grevlendirilmitir. Hi phesiz Stratejik Deniz Nakliyatnn baarya ulamasnda en nemli katk salayan gemiler arasnda yer almtr.

Gazal rmorkr 1922 ylnn Ocak aynda Amasra Bahriye Komutanl emrine verilmitir. Gemi Komutan Kdemli Yzba Adil Beyin Yalova Liman Reislii

grevine atanmas ile Kdemli Yzba Mehmet Nazm Bey Gazal Komutanl grevine getirilmitir. Bu esnada Gazala Amasradan hareketle Bulgaristan aklarndaki Yunan ticaret gemilerinin zapt edilmesi grevi verilmitir. (Bal, 2004, s.17) Gazal bu maksatla Mudanya Mtareke grmelerinin balad 04 Ekim 1922 tarihinde Amasra'dan ileri harekete gemitir. Bu grev esnasnda Gemi Komutan Kdemli Yzba Nazmi Bey, II. Komutan stemen Sabri (Mengl) Bey ve Ba arks ise erif Beydir. Gazal Amasra'dan ileri harekete getikten ksa bir sre sonra Karadeniz'de Yldz (Kuzey)"dan esen kuvvetli rzgar nedeniyle deniz koullan giderek arlamaya balad. Bunun zerine Gazal rotasn gneye drisa ederek (deitirerek) Zonguldak Liman'na snd ve kmr ikmali yapt. Frtna yava yava etkisini kaybetmeye baladnda yeniden ileri harekete geti. Gazal rmorkr 06 - 07 Ekim 1922 gecesi blgede karakol yapmakta olan bir ngiliz muhribi ile denizaltsna yakalanmadan yoluna devam etti.

. ngilizler Trklerin Marmara ve Boazlarda

bir karma yapmasndan

ekiniyorlard ve bu nedenle deniz kontrol iin karakol ve devriye saysn artrmlard Bu arada Mudanyada mtareke grmeleri yaplyor ve kritik gnler yaanyordu. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.348) Gazal yapm olduu Harekat Planna gre, Tuna Nehri Deltas ile stanbul Boaz arasndaki trafik rotalarnda

275

Yunan bandral ticaret gemilerini arayp bulacak, dman karakol gemilerinin mevcudiyeti nedeniyle stanbul Boaz'na fazla yaklamayacakt.

Gazal yaklak iki yldr Karadeniz'deki lojistik nakliyatta aralksz olarak grev almt. Srekli olarak seyir halinde bulunduundan ciddi bir bakm ve onarma tabi tutulamayan geminin, zellikle makine ve kazanlarnda nemli arzalar mevcuttu. Bu nedenle, Gazal seyir halindeyken belirli aralklarla makinelerini stop ederek, kazann stim basncn ykseltiyordu.

Gazal 07 Ekim 1922 gn saat 11. 00 civarnda, Kuzeye doru seyrederken, stanbul Boaz cilasnn yaklak olarak 60 mil Kuzeyinde Boaz'a mteveccihen Gneyli bir rotada Milli Bayran toka etmeden ilerleyen bir ticaret gemisi tespit etti. Ticaret gemisine yaklalnca geminin adnn Urania olduu anlald. Gazal

Komutan, geminin Kaptanna, "Geminin hangi lkenin bayran tadn, hareket limann ve ilerleme istikametini" ne olduunu sordu. (Mtercimler, 2005, s.503) ilep Kaptan, "geminin Yunan bandral olduunu, Kstence'den hareketle Boaz rotasnda ilerlediini" bildirerek, Yunan Milli Bayram k gnderine toka etti (ekti). Bunun zerine Gazal derhal Trk Bayran toka etti; kapelasn (topu ya ve nemli havaya kar koruyan muamba) fora branda ettii (kard) topunu ilebin kpr stne doru tevcih etti. Yunan gemisinde byk bir korku ve panik yaand. Yunanl Kaptan hibir direnme gstermeden geminin btnyle teslim olduunu bildirdi. Sonu son derece ilginti. 45 tonluk rmorkr 2200 tonluk ilebi ele

geirmiti. Buradaki dier bir dikkat ekici konu da, Gazal personelinin olaanst soukkanlldr. nk Gazal'a monte edilen top arzal olduundan

almamaktayd. Ancak, Baark Mhendis Seyfi Bey topun kapelasn fora ederek, o kadar sratli ve caydrc ekilde Urania'nn kpr stne tevcih etmiti d, Urania personeli tereddtsz ekilde teslim oldu. Nazmi Bey Gazalm vasta motorunu bando ettirdi (denize indirdi); Zapt ve Msadere Timini Urania gemisine sevk etti. ikinci Komutan stemen Sabri (Mengl) Bey ve erden oluan Zapt ve Msadere Timi, Urania gemisinin kpr st, telsiz ve makine dairesini kontrol altna ald. sonra Geminin Kaptan, II. Kaptan Daha

ve Bas arks Gazal'a getirilerek bir

kamarada denetim altnda tutuldu. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.190)

276

Yunan gemisinin kontrol tamamen salandktan sonra, her iki gemi Karadeniz Ereli'ye intikal etmek zere yeniden ileri hareket geti. Nazmi Bey seyir esnasnda Urania'ya geti. ngiliz karakol gemileri ile temas riskine kar, nce Dou

istikametinde seyredildi, daha sonra rota Gneye deitirilerek, 08 Ekim 1922 tarihinde salimen Karadeniz Ereli'ye intikal edildi.

Zapt edilen 2200 tonluk Urania ilebindeki kereste ve karpit msadere edildi; gerekli hukuki mevzuat sratle tamamlanarak, gemiye Trk Bayra toka edildi. Gemiye "Samsun" ad verildi. (Bal, 2004, s.17) Nakliyat grevlerini desteklemek zere Trabzon Nakliyat- Bahriye Komutanl emrine tahsis edildi. Samsun gemisi 22 Ekim 1922 tarihinde intikal ettii Trabzon Liman'nda 2200 ton kereste ve 55 ton karpitten oluan ykn boaltmtr. stiklal Harbi Deniz Nakliye Filosunun en byk gemisi olan Samsun harbin sonuna kadar baarl hizmetlerde bulunduktan sonra, Seyr-i Sefain idaresine devredilmitir. (Mtercimler, Kurtulu.., 2003, s.349)

Gazal, her seyrini tam anlamyla yksek bir vazife bilinci ve en st dzeydeki denizcilik birikimi ile gerekletirmitir.

gal lkelerine ait gemilerin youn olarak faaliyet gsterdii stanbul Boaz yaklama sularnda, byle bir harekatn, imkanlar son derece snrl kk bir rmorkr tarafndan gerekletirilmesi, Mttefik Filolar iin bir skandal olarak kabul edilmitir.

Bu olay Trk denizcisinin, ierisinde bulunduu koullar ne olursa olsun, snrl imkanlarla neler yapabileceini bir kez daha sergilemesi ynyle nem arz etmektedir. stiklal Harbi'nin kahramanlarndan birisi olan Nazmi Bey yorgun ve yal bir gemiyle, frtnalara, gl dman gemilerine ramen en kk bir hasar bile almadan imkansz baarmtr. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.191)

3. 4. Savan Sonunda Yaanan Gelimeler

277

3. 4. 1. Lozan Bar Antlamas'nn Deniz ile lgili Hkmleri

Ulu nderin etrafnda kenetlenen Trk Milleti'nin tm dnyaya verdii mesaj ak ve kesindi. Trkler tarih boyunca organize bir sosyal yap ierisinde devletler kurmular ve bamsz yaamlard. Bu byk Ulus ldrle bir; ancak, hibir koulda esaret altna alnamaz, smrge yaplamazd. Samsun'da yaklan Meale tm lkeyi

aydnlatm, bir Milleti ayaa kaldrmt. Atatrkn izdii rotada ilerleyen Trk Ulusu tm imkanlarm seferber etmi, inanlmaz baarmt. Emperyalizm ve onun

ibirlikileri ilk kez diz kyordu. Trk denizcileri bu byk zaferi tm halkmzla birlikte cokuyla kutluyor, Karadeniz'de, Marmara'da ve tm kylarmzda birka kk ve yal tekne ile gerekletirdikleri mucizenin onur ve gururunu yayorlard.

Dman Byk Zaferin kazanlmas ve Mudanya Mtarekesi'nden sonra Trakya'y boaltmaya balam ve 04 Kasm 1922 tarihinde stanbul, TBMM Hkmeti'nin ynetimi altna girmitir. Ayn tarihte tekil edilen, smet (nn) Paa Bakanlndaki Trk Delegasyonu, Lozan Bar Antlamas grmelerine katlmak zere lkeden ayrlm, Bahriye Dairesi Reisi Yarbay evket Bey bu heyetin Deniz Maviridir(Karacan, 2006, s.61)

Ulusal kurtulu cokusunun yaand heyecan dolu gnlerde, 24 Temmuz 1923 Sal gn Trkn kaderini deitiren Lozan Bar Antlamas imzaland. (Karacan, 1993, s.427) Antlama 23 Austos 1923 tarihinde Trkiye Byk Millet Meclisi'nde onayland. Antlamann Deniz Kuvvetleri ve denizciler ile ilgili blmleri nemli

hkmler iermekteydi.

Lozan Bar Antlamas ile Gkeada, Bozcaada ve Tavan Adalan zerinde Trk egemenlii kabul edilmi ve Ege kylarmzn mili dahilindeki adalar Trkiye'ye braklmtr. Aynca, Antlamann Trk ve Yunan Hkmetleri tarafndan

onaylanmasndan sonra Yunanistan bu adalar derhal boaltmas karara balanmtr.

tilaf Devletleri Yavuz muharebe kruvazr de dahil olmak zere tm Trk harp gemilerinin silah, cephane ve her trl donanm ile birlikte Trkiye'ye iadesini kabul etmilerdir. stanbul'da tersane ve deniz ss bulunmasn da gal Glerine kabul ettiren Trk Heyeti ayrca, Antlamann onaylanmasndan sonra, alt hafta ierisinde 278

stanbul ve civarndaki tilaf Devletleri'ne ait her trl deniz harp vastasnn geri ekilmesi konusunda anlama salamtr. Dier taraftan kabotaj ve liman hizmetlerinin yrtlmesi konusunda sadece Trk bandral gemi ve teknelere yetki verilmitir.

Yunanistan'n egemenlii altnda bulunan Asya kysnn mili ierisinde bulunan Limni, Semadirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Ahikerya Adalar'nn gayri askeri bir statde bulundurulmas kararlatrlmtr.

Gkeada, Bozcaada ve Tavan Adalan dnda Marmara'daki tm adalarn askerden arndrlmas ve ayn zamanda Trk Boazlarnn her iki kysnda da gayri askeri blgeler tesis edilmesi ynnde anlama salanmtr.

Trk Boazlar ile ilgili yaplan szleme gereince, ticaret gemilerinin geii serbest braklyor, ancak harp gemilerinin geii ile ilgili olarak bir "Boazlar Komisyonu" tekil ediliyordu. Bu Komisyon, Trkiye'nin bakanlnda Fransa,

ngiltere, talya, Japonya, Bulgaristan, Romanya, Sovyet Rusya, Yunanistan ve o dnemdeki Srp - Hrvat - Sloven (Yugoslavya) Hkmetlerinin gnderecei birer yeden oluuyor ve ABD bu Komisyonda bir temsilci bulunduruyordu. (Meray, 2001, s.50-60) Bu Anlama ile Rodos dahil 13 Ada ve tabi adacklar ile Meis Adas zerindeki talyan hakimiyeti tannyordu. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.107-197)

3. 4. 2. stiklal Harbi'nde Bahriyemize Genel Bak

stiklal Harbimizin Kara Cephelerini ayrntlaryla inceleyen birok deerli eser bulunmasna karn, mtevaz Anadolu Donanmasnn faaliyetleri ve denizlerdeki hayati nemi haiz nakliyat kapsayan dokman says ok azdr. Ayrca, bilimsel kurulularmz tarafndan da bu konuda somut bilgi ve belgelere dayanan kapsand aratrmalar yaplmamtr. Yaplan kk aptaki incelemeler de toplumla

paylalmamtr. Dier taraftan yazl ve grsel basn ve yaym organlar ile sanat ve kltr evrelerinin de bu konuya fazla nem verdii sylenemez. Bu nedenle, stiklal Harbi'ndeki Deniz Harekat hak ettii lde tarih kitaplarna yansmamtr. Bunun doal sonucu olarak Trk Ulusu, yakndan tandka scak ve samimi bir gnl kprs kuraca Trk denizcileri ile kucaklamaktan mahrum kalmtr. Byle bir sonucun ortaya kmasna yol aabilecek eitli faktrler sralanabilir. Ancak, en nemli 279

nedenin toplumun sosyo - kltrel yapsndan kaynakland deerlendirilmektedir. Geleneksel olarak denizci bir ulus bilinci henz tam anlamyla hayata geirilememitir. Ancak, unutulmamaldr ki, taraf denizlerle evrili bir lkenin srtm denizlere evirerek ayakta kalmas dnlemez. Bu yaln gerek nda Ulu nderimiz, "Denizcilii Trk'n byk Milli lks olarak telakki etmeli ve onu az zamanda baarmalyz" direktifleriyle Trk Milletine ilerleyecei istikameti iaret etmitir.

Trk denizcileri tarafndan tesis ve idame edilen Stratejik Deniz Nakliyat ile Anadolu'daki cephelerimize nakledilen malzemeler: Uak, top, mavzer, ar makineli ve her cins tfek, tabanca, sng ve bunlara ait cephaneler gibi kuvvetlerimizin iddete ihtiya duyduu hayati harp tehizatdr. Bu sayede Milli Kuvvetlerin ate ve manevra zafiyeti giderilmi, dmann durum stnl dengelenmi, taarruzu imkan ve kabiliyetlerimiz artrlmtr. stiklal Harbimizin unutulmaz kahramanlarndan, Milli Mdafaa Vekaleti Sevkyat ve Nakliyat Umum (Genel) Mdr olarak da grev yapm olan Muzaffer Ergder Beyin beyanat denizlerden gerekletirilen nakliyatn yaamsal nemini ortaya koymaktadr: "stiklal Harbi'nde bir avu deniz subaymz olmasayd ne nnler, ne Sakarya ne de Dumlupnar ve dolaysyla stiklal Harbi de olmazd. " (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.207)

Trk denizcileri denizlerde yrtm olduklar faaliyetlerin yan sra Kara Cephesi'nde de emperyalist lkeler ve onlarn piyonlar tarafndan cesaretlendirilen ve desteklenen Rum etelerine kar etkin bir mcadele yrtmlerdir

Anadolu Donanmasnn gerekletirdii nemli faaliyetlerden birisi de, denizden g intikalidir. Dou Cephesi'nde Ermenilerin kesin olarak yenilgiye

uranlmasndan sonra bu blgede bulunan birliklerimiz, lke dahilinde yeterli kara yolu ann mevcut olmamas nedeniyle deniz yoluyla Batdaki limanlarmza nakledilmitir. (stiklal Harbinde Bahriyemiz, 2003, s.205-209)

stiklal Harbi sonunda kesin zaferin kazanlmasndan sonra Ulu nderimiz 01 Mart 1923 tarihinde TBMM'nin drdnc toplant yl al konumasnda, Trk denizcilerim u szleri ile talandrmtr

280

Zaferin kazanlmasndan sonra stanbulda kalan dier gemiler ile birleen Kurtulu Savamzn kahraman gemi ve personeli Cumhuriyet Donanmasnn ilk nvelerini oluturmulardr. Bu salam kaynak bugn donanmamzn ve denizciliimizin dayand en salam temelleri oluturmulardr.

281

SONU
Trk tarihinin uzun gemiinden ve bin yllk denizcilik tarihinden ksa bir dnemi inceleme alanmz olarak semitik. Bu dnem,ksa olmasna ramen imparatorluun en uzun yzylnn ardndan gelmesi hasebiyle ok uzun ve ok aclar ierisinde geirilmi bir zaman dilimidir.

Bu dnemde Osmanl mparatorluunun en vazgeilmez topraklar elimizden kayp gitmitir. Balkan Savalarnda ksa srede yaanan byk hezimet ve sonular bugnlere kadar gelen bir sava yaanmtr. Bu Savata Ege Denizindeki(Adalar Denizi) pek ok adamz doru drst savunma yapamadan Yunan eline teslim ettik. Bunda donanmamzn gszl yannda lkeyi ynetenlerin bir donanma ve deniz stratejisinin olmamas ok etkili olmutur. Donanmay nerede,ne zaman ve ne ekilde kullanacan bilmeyen ve kararszlklar ierisinde bouan yneticiler hezimetin gerek sorumlular olmutur.

1. Dnya savanda ise gl bir donanma sahibi olmaya allmsa da bunda baarl olunamamtr. Bunun sebebi Balkan Savalarndaki yneticilerin hala grevde olmalar ve belli bir strateji zerinde olmadan baarsz kalan donanma gayretleri olmutur. Ayrca ngilizlerin el koyduu gemiler donanmamza ar darbe indirmitir.

1. Dnya Savandan sonra donanmamz elimizden tamamen alnmtr. Ancak Kahraman Trk denizcileri ite bu savata atalarna layk olduklarn ispat etmilerdir. Byk nder Atatrkn stn sevk ve idaresindeki Milli Mcadele ateinden donanmamz da nasibini alm ve sava boyunca btn sknt ve imkanszlklar ierisinde inanlmaz baarlar elde etmiler ve Trk Denizcilik Tarihinin yz ak olmulardr. Bunun sebebi lke ynetiminin emin ellerde olmas ve milli heyecandr. Bu ynetim donanmann uygulayaca bir deniz stratejisi ortaya koymu ve bu kapsamda deniz nakliyat grevini donanmamza vermitir. nne hedefler konulan ve stratejisi izilen Trk denizcileri harikalar yaratarak bu hususun ne kadar nemli olduunu bir kez daha ispatlamlardr.

Sonu olarak bu almamzda Balkan Savalar ve 1. Dnya Sava esnasnda kararsz ve yeteneksiz yneticilerin elinde donanmann bir stratejisinin olmadn ortaya koymaya altk. Her ne kadar bu dnemde anakkale Deniz Zaferi gibi baarlar elde

282

edilmi olsa da bunlar taktik baarlar olarak alglanabilir. Stratejik baar Kurtulu Savanda yaanm, denizcilerimiz ve donanma bu artlarda stne den grevi fazlasyla yaparak destan yazmtr.

283

KAYNAKA
Baslm Eserler

1. 2. 3.

Adil, S. Selahaddin Paann anakkale Hatralar, I.Cilt. Anderson, M.S. Dou sorunu. Yap Kredi Yaynlar, stanbul. 2001. Akbay, C. Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Osmanl

mparatorluunun Siyasi ve Askeri Hazrlklar ve Harbe Girii. Genelkurmay Basmevi, Ankara. 4. Armaolu, F. Prof.Dr. 19.yy.Siyasi Tarihi. Trk Tarih Kurumu Yaynlar,

Ankara. 1999. 5. 6. Artun, . 1915 anakkale Sava. Kasta Yaynlar, stanbul.1992. Asiltrk, B.Dr. Osmanl Seyyahlarnn Gzyle Avrupa. Kakns

Yaynlar, stanbul. 2000. 7. Bal, N. Abdurrahman Benliolunun Hatralar. Deniz Basmevi,

stanbul. 2004. 8. Bargut, . 1.Dnya Harbinde ve Kurtulu Savanda Trk Deniz

Harekat. Dz.K.K Yay., Ankara. 2000. 9. 10. 2004. 11. Bayur, Y.H. Trk nklab Tarihi. C. III, Trk Tarih Kurumu Yay., Bar, Y.. anakkale Savalar. Matsa Basmevi.,Ankara. 2000. Bayar, M. stiklal Savanda Trk Denizcileri. Deniz Basmevi, Ankara.

Ankara. 1953. 12. Bayur, Y.H. Trk nklab Tarihi, 10.Cilt. Trk Tarih Kurumu Yaynlar,

Ankara. 1999. 13. Beiki, M. The Organized Mobilization of Popular Sentiments:The

Otoman Navy League, 1909-1919. Baslmam Yksek Lisans Tezi,Boazii niversitesi. 14. 15. 16. 17. Bilbaar, S. anakkale 1915. stanbul. 1971. Black, J. Dreatnot Tank ve Uak. Kitap Yaynevi, stanbul. 2003. Bykturul, A. Balkan Sava Deniz Harekat. Ankara. 1980. Bykturul, A. Byk Atamz ve Trk Denizcilii., T. Bankas

K.Yaynlar, stanbul. 1969.

284

18.

Bykturul, A.Cumhuriyet Donanmas ( 1923-1960). Dz.Basmevi,

stanbul. 1967. 19. Bykturul, A. Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas

C.IV. Deniz Basmevi. stanbul. 1984. 20. Bykturul, A. Osmanl Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanmas.

C.III. Deniz Basmevi, stanbul. 1983. 21. Bykturul, A. Osmanl Deniz Harp Tarihi. C.IV. Deniz Basmevi,

stanbul. 1974. 22. 23. Cemal, B. Hatralar. Selek Yaynlar, stanbul. 1959. Cunningham, A. Eastern Questions in the Nineteenth Century. Collected

Essays, C.2, Londra. 1993. 24. apaner, N. Kurtulu Savanda Deniz Kahramanlar. Deniz Basmevi,

stanbul. 1943. 25. oker, F. Bahriyemizin Yakn Tarihinden Kesitler. Deniz Kuvvetleri

Yaynlar, Ankara. 1974. 26. 27. Daniment, .H. zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C.IV. Doanay, R. Yrd.Do.Dr. Milli Mcadelede Karadeniz(1919-1922).

Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara. 2001. 28. 29. 30. Dnitz, A.K. anl Yavuz ve Midilli. Demir Yaynlar, stanbul. 1974. Emir, A.H. Balkan Harbinde Trk Filosu. stanbul 1932. Ergin. F. Prof.Dr. Uluslararas Politika Stratejileri. stanbul niversitesi

Yaynlar. 31. 32. 33. Erolu, H. Prof.Dr. Trk nklap Tarihi. Sava Yaynlar, Ankara. 1990. Ersel, H. Yavuz Geliyor Yavuz,Toplumsal Tarih. stanbul. Nisan 2000. Grr, O. Harbi umumide Golyat Zrhlsnn Nasl Batrldnn

Yz. Tecelli Basmevi. 1939. 34. 35. 36. Glen, N. Dnden Bugne Bahriyemiz. Kasta Yaynlar, stanbul. 1988. Gnesen, F. anakkale Savalar. Kasta Yaynlar, stanbul. 1986. Gven, S. Readiye ve Sultan Osman Sava Gemilerinin yks. Deniz

Basmevi. stanbul. 2005. 37. Hacipolu, D. Osmanl mparatorluunun 1.Dnya Harbine Girii.

Deniz Basmevi, stanbul. 2000. 38. Hart, P. Gelibolu Yenilgisinin Destan. Deniz Matbaas. stanbul. 1932.

285

39. Tezi. 40. 41. 42.

Hergner, M.Kurtulu Savamzda Denizciliimiz. Baslmam Doktora

Hner, H. ki Bayrak Altnda.,Deniz Basmevi, stanbul. 1976. In, M. stiklal Harbi Deniz Cephesi. Deniz Basmevi. 1946. nci, T. Dz. Alb. Balkan Harbinde Hamidiyenin Akn Harekat.

stanbul. 1952. 43. nci, T. Dz.Alb. Deniz Tarihimizin eref Sayfalar. Deniz Basmevi,

stanbul. 2005. 44. 45. 1995. 46. 1993. 47. 48. Karacan, A.N. Lozan. Nokta Kitap Yaynclk, stanbul. 2006. Kzldemir, M.O. irket-i Hayriye daresi. Trkiye Denizciler Sendikas Karacan, A.N. Lozan Konferans ve smet Paa. Bilgi Yaynevi, Ankara. James, L. The Rise And Fall Of The British Empire. Newyork. 1994. Kaplan, R.D. Balkanlarda Kaynayan Kazan. Yaynevi Yaynclk. Kasm

Yaynlar, stanbul. 49. Kinross, L. The Ottaman Centuries. First Morrow Quill Paperback

Edition, New York. 1977. 50. 1970. 51. 52. Kurtolu, F. anakkale ve 18 Mart 1915. Deniz Matbaas, stanbul. 1935. Lambert, N. British Naval Policy, 1913-1914:Financial Limitation and Kurat, N.A. Trkiye ve Rusya. Ankara niversitesi Yaynlar, Ankara.

Strategic Revolution. The Journal of Modern History,C.67,no:3. Eyll 1995. 53. Langensiepen, B. ve Gleryz, A. 1828-1923 Osmanl Donanmas.

Denizler Kitapevi, stanbul. 2000. 54. 1946. 55. 1968. 56. Mahmut, M. Maziye Bir Nazar :Berlin Antlamasndan Harb-i Ludwig, E. Yavuz ve Midillinin Yolculuu. Burak Yaynlar, stanbul. Lorey, H. Trk Sularnda Deniz Hareketleri. Deniz Basmevi, Ankara.

Umumiye Kadar Avrupa ve Trkiye-Alman Mnasebetleri. tken Neriyat, stanbul. 1999. 57. Mart, M. anakkale Hatralar, II.Cilt. Arma Yaynlar, stanbul. 2002.

286

58. 59.

Mclaughin, R. Yavuzun Ka. Milliyet Yaynlar, stanbul. 1978. Meray, S.L. Lozan Bar Konferans Tutanaklar-Belgeler. Yap Kredi

Yaynlar. stanbul. 2001. 60. 61. Merriman, J. A History Of Modern Europe. Balazuc. 1995. Miller, G. Straits : British Policy Towards the Otaman Empire and the

Origins of the Dardanelles Campsign. University of Hull. 1977. 62. Miller, G. Straits Force: The Conspiracy Behind the Escape of Goeben

and Breslau. University of Hull. 2003. 63. 64. Moorehead, A.Gallipoli. Doan Kitap, stanbul. 2003. Mderrisolu, A. Kurtulu Savann Mali Kaynaklar. Atatrk Aratrma

Merkezi, Ankara. 1990. 65. Mhlman, C. anakkale Sava Bir Alman Subaynn Notlar. Kasta

Yaynlar, stanbul. 1998. 66. Mhlman, C. anakkale Sava Bir Alman Subaynn Hatralar. Tima

Yaynlar, stanbul. 2003. 67. 68. 69. Mtercimler, E. Bu Vatan Byle Kurtuldu. Alfa Yaynlar, stanbul. 2005. Mtercimler, E. Destanlaan Gemiler. Kasta Yaynlar, stanbul. 2001 Mtercimler, E. mparatorluun kne Denizden Bak: kn

Son On Yl, 1912-1922. Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul. 2003. 70. Mtercimler, E. Kurtulu Savana Denizden gelen Destek Ve Kuvay

Milliye Donanmas. Alfa Yay., stanbul. 2003. 71. Okur, M. Do.Dr. Milli Mcadelede Karadeniz Blgesine Ynelik

ngiliz Faaliyetleri. Genelkurmak Yaynlar, Ankara. 2006. 72. 73. 2000. 74. zelik, S. Donanma- Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti. Trk Tarih Orhan, C. Askerlik Hatralarm. stanbul. 1982. Ortayl, . mparatorluun En Uzun Yzyl. letiim Yaynlar, stanbul.

Kurumu, Ankara. 2000. 75. 76. 1926. 77. Ramis O. ve Teofanidis Y. Trk ve Yunan Deniz Harbi Hatrat ve Paa, C. Hatrat. Arma Yaynlar, stanbul. 1996. Puleston W.D. The Dardanelles Expedition. Winconsin Collegiate Press.

Yunan Bahri Tarihi. stanbul. 1930.

287

78. 79.

Renouvin, P. Prof. I.Dnya Sava. Altn Kitaplar Yaynevi. 1982. Rooney, C. The nternational Signifiance of British Naval Missions to

the Otoman Empire 1908-1914.,Middle Eastern Studies, C.34. Ocak 1988. 80. 81. 82. 83. Sanders, L.V. anakkle Hatralar, 2.cilt. Arma Yaynlar, stanbul. 2002. Sanders, L.V. Trkiyede Be Yl. Burak Yaynlar, stanbul. 1968. Saraolu, A.C. 18 Mart 1915 anakkale Zaferi. Gn Basmevi. 1953. Selahaddin, M. Harb-i Ummumide anakkale Muherabat- Bahriyesi.

Erkan- Harbiye Mektebi Maatbas, stanbul. 1920. 84. Steel, N and Steel H. Gelibolu Yenilgisinin Destan. Deniz Matbaas,

stanbul. 1932. 85. ahin, .S. Kurtulu Savanda Trk Bahriyesinin Deniz Harekat ve

Faaliyetleri. Beinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri-I 86. ehsuvarolu, H. Deniz Tarihimize Ait Makaleler. Deniz Basmevi,

stanbul. 1965. 87. 88. eref, A. Tarih Musahabeleri. stanbul. 1336. Tezcan, S. Trk Deniz Tarihi. Deniz Kuvvetleri Komutanl Yaynlar,

Ankara. 2005. 89. Trumpener, U. Germany and The Otoman Empire, 1914-1918. Princeton

Universty Pres. 1968. 90. Tunaboylu, . Osmanldan Cumhuriyete Yavuz Zrhls. Deniz

Basmevi. stanbul. 2006. 91. Tunapa, M.. E.Gv.Alb. anakkale Hatralar, 3.Cilt.

92. Tokatl, A. evirmen. Uluslararas likiler Tarihi, Diplomasi Tarihi Cilt 2. May Yaynlar, stanbul. 1978. 93. Tuncer, U. Balkan Harbinin Deniz Cephesi ve Osmanl Donanmasnn

Durumu. Doktora Tezi. stanbul. 1991. 94. 1997. 95. 96. 97. 98. Uarol, R. Dr. Gazi Ahmet Muhtar Paa. Filiz Kitabevi, stanbul. 1989. Uarol, R. Siyasi Tarih (1789-1994). Filiz Kitapevi, stanbul. 1995. Ulu, N.H. anakkale Destannn 50.yl. Ankara. 1966. lman, C. Kurtulu Savanda Karadeniz. stanbul. 1943. Tutel, E. Seyr-i Sefain ncesi Ve Sonras, 1.B. letiim Yaynlar, stanbul.

288

99.

nal, H. Britain and Otoman Domestic Politics: From Young Turk

Revolution to the Counter-Revolution, 1908-1919. Middle Eastern Studies. C.37, No:2. Nisan 2001. 100. naydn, R.E. Anafartalar Kumandan Mustafa Kemal ile Mlakat.

Kltr Bak. Ankara. 1981. 101. nl, R. Atatrk Dneminde (1923-1938) Cumhuriyet Bahriyesinin

Oluumu ve Geliim Sreci. stanbul,1996. 102. 103. nl, R. nce Donanma. Deniz Basmevi, stanbul. 2005. nl, R. Tarihimizde Readiye Ve Sultan Osman- Evvel Dretnotlar.

Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul. 2007. 104. Yavuz, C. 1.Dnya Harbi Srasnda Osmanl Ve Alman Deniz Subaylar

likileri.,Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I. 2000. 105. Ylmaz, V. Dr.Siyasi Tarih. Harp Akademileri Yaynlar, stanbul. 1998.

106.

1.Dnya Harbinde Trk Harbi ( Osmanl mparatorluunun Siyasi ve

Askeri Hazrlklar ve Harbe Girii). Genel Kurmay.Yay., Ankara. 1970. 107. Balkan Harbi Tarihi. VII.Cilt Osmanl Deniz Harekat. Genel Kurmay

Bakanl Yaynlar, stanbul. 1965. 108. Balkanlar Harbinde Osmanl Donanmasnn Deniz

Muharebeleri.,Dz.K.K.l Yaynlar, stanbul. 1981. 109. Balkan Harbi VII.Cilt, Osmanl Deniz Harekat 1912-1913.

Genelkurmay Basmevi, Ankara. 1993. 110. Balkan Harbi Cilt I. Genelkurmay Harp Tarihi Bakanl Resmi Yaynlar

Seri No:4, Ankara. 1970. 111. BirinciDnya Harbinde Trk Harbi anakkale Cephesi Harekat,

V.Cilt. Genelkurmay Yaynlar, Ankara. 1993. 112. Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi VIII.Cilt, Deniz Harekat.

Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Yaynlar, Ankara. 1996. 113. Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi V.Cilt Deniz Harekat.

Genelkurmay Yaynlar, Ankara. 1976. 114. anakkale Aratrmalar Trk Yll. anakkale 18 Mart niversitesi

Atatrk ve anakkale Savalar Aratrma Merkezi Yaynlar, anakkale. 2004.

289

115.

anakkale Boaz Komutanl, anakkale Deniz Savalar. Deniz

Basmevi, stanbul. 2004. 116. anakkale Deniz Harekat. stanbul, Harp Akademileri Basmevi,

stanbul. 117. 118. Deniz Stratejisi. Deniz Harp Akademisi Yaynlar. stanbul. 1998. stiklal Harbi Deniz Cephesi ve Hava Harekat C.V.,Genel kurmay

Yaynlar, Ankara. 1964. 119. Readiye ve Sultan Osman Sava Gemilerinin yks. Deniz Basmevi

Mdrl, stanbul. Kasm 2005.

Arivler

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Donanma Komutanl Deniz Tarihi Arivi, Rasit Metel Arivi, 3,3/85. Harp Tarihi Arivi No: 1/ 1 Dip.177 G.3, Kls.4469 H.11. Harp Tarihi Dairesi Ariv no:A 1 / 4 Dosya no:2. Deniz Mzesi Arivi. Divan- Harp Blm No: 115 / 12. Deniz Mzesi Arivi,Fabrikalar Blm No: 106 / 128. Deniz Mzesi Arivi,Muhasebe Blm, No: 2500/50. Deniz Mzesi Arivi. ura-i Bahri Blm, no: 851/18, No: 851/6A.

Gazete ve Dergiler

1.

Avc, S. Goeben (Yavuz) Breslau (Midilli). Deniz Kuvvetleri Dergisi.

Kasm 2000. 2. 3. Belgelerle Trk Tarihi Dergisi. Atase Yay.38 / 39. Austos 1988 Besbelli, S. anakkalede Trk Bahriyesi Donanma Dergisi Eki,

Say:424. Deniz Basmevi, stanbul 1956 4. Besbelli, S. Yavuz Tarih Yapan ve Tarih Aan Gemi. Belgelerle Trk

Tarihi Dergisi. Ocak 1972. 5. 6. Cumhuriyet. 2 Temmuz 1927. Demirel, N. 1.Dnya Harbinde Osmanl Donanmas. Belgelerle Trk

Tarihi Dergisi, say 42 Deniz Basmevi.. Temmuz 2000.

290

7.

Dmer, V.Z. anakkae Muharebatnda ngiliz Denizalt Gemilerinin

Ald Vazifeler ve Bahriyemizin Bu Gemilerle Mcadelesi. Deniz Mecmuas, Say:334. 8. Eickholff, E. Bir Alman Tarihisi Gzyle Osmanl Donanmas. Dz.

Kuv. Dergisi. Temmuz 1993. 9. 10. Emir, A.H. mroz Baskn. Askeri Tarih Blteni, Austos. 2002. Erdem, . Yavuz ve Midillinin mroz Harekat. Deniz Kuvvetleri

Dergisi. Kasm 1992. 11. 12. 13. Onan, A.R. Yavuz ve Sat. Deniz Kuvvetleri Dergisi. Eyll 1965. nde, O. Niin anl Yavuz. Hayat Tarih Mecmuas, 1 / 2. Mart 1967. Noyan, B.S. Sultan Osman Ve Readiye Dretnotlar. Hayat Tarih

Mecmuas. 5 Haziran 1969. 14. In, B. Bir Posta Kart ve Bombardman. Deniz Kuvvetleri Dergisi.

Temmuz 1993. 15. Sami, H. Byk Harbin Son Senesinde Yavuz Ve Midilli. Deniz

Mecmuas. 1928. 16. TCG YAVUZun Donanmadan ayrlma Treni. Deniz Kuvvetleri

Dergisi,LXXIX / 483. Ekim 1973. 17. The Retention of Turkish Deradnoughts : Protest by Porte. The Times.

13 Austos 1914. 18. 19. 20. The New Turkish Battleships. The Times. 10 Austos 1911. The New Turkish Dreadnought. The Times. 29 Nisan 1914. Tuchman, B. Yavuz ve Midillinin stanbula Gelii ve Bu Geliin

Dourduu Sonular. Donanma Dergisi, C.78. Ekim 1965. 21. 22. Venizelos, M. Sale of the Battleship Rio de Janeiro. The Times. 2 Ocak. Yzer Havuz Kuru Havuz. Derya Dergisi. Haziran 1971.

291