MHENDSLK MEKAN

STATK
DERS NOTLARI

Yrd. Do. Dr. Hseyin BAYIROLU

STANBUL 2006

indekiler
1 GR
5 1.1 Mekaniin tanm 5 1.2 Temel ilkeler ve grler 5

2 VEKTRLERN VE LEMLERNN TANIMI

6 2.1 Vektrn tanm 6 2.2 Vektrel ilemlerin tanm 6 2.2.1 Vektrn bir say ile arpm 6 2.2.2 Vektrlerin toplam 7 2.2.3 ki Vektrn birbiri ile skaler arpm 7 2.2.4 ki Vektrn birbiri ile vektrel arpm 7 2.2.5 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm 8

3 VEKTRLERN ANALTK NCELENMES

9 3.1 ki boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii 9 3.2 boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii 11 3.3 Kartezyen koordinatlarda vektrel ilemler 13 3.3.1 Vektrn bir say ile arpm 13 3.3.2 Vektrlerin toplam 14 3.3.3 ki vektrn skaler arpm 15 3.3.4 ki vektrn vektrel arpm 16 3.3.5 vektrn kark arpm 17 3.3.6 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm 18

4 KUVVET SSTEMLER
19 4.1 Kuvvetin tanm ve vektrle gsterilii 19 4.2 Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti 20 4.3 Bir kuvvetin bir eksene gre momenti 21 4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya gre momenti ve indirgeme elemanlar (Bir kuvvet sisteminin statik edeeri ) 22 4.5 Bir kuvvet sisteminin deimezleri 24 4.6 Dejenere kuvvet sistemleri 26 4.6.1 Sfra edeer kuvvet sistemi 26 4.6.2 Kuvvet iftine (Tek bir momente) edeer kuvvet sistemi 26 4.6.3 Bilekeye edeer kuvvet sistemi 26
2

4.6.4 Bilekesi olan kuvvet sistemi 27 4.7 Merkezi eksen 27 4.7 Paralel bal kuvvet sistemi ve merkezi

29

5 KTLE MERKEZ
31 5.1 Bir srekli cismin ktle merkezi 31 5.2 Bileik cismin ktle merkezi 38

6 STATK
41 6.1 Giri 41 6.2 kuvvetler ve kesit zorlar 47 6.3 Statiin temel ilkelerinin geerli olduu referans sistemleri 47 6.4 Bir maddesel noktann kuvvetler etkisinde dengesi 48 6.5 Bir Rijid cismin kuvvetler etkisinde dengesi 48 6.6 Bir Rijid cisim sisteminin kuvvetler etkisinde dengesi 48 6.7 Dzlemsel kuvvetler etkisindeki cisimlerin dengesi 48 6.8 boyutlu kuvvetler etkisindeki bir rijid cismin dengesi ile ilgili uygulamalar 53

7 SRTNME
60 7.1 Srtnme ve srtnme katsays 60 7.2 Mesnetlerdeki srtnmeler 62 7.3 Halat ve kay kasnak srtnmesi

65

8 YAYILI YKLER
68 8.1 Yayl yklerin tanm 68 8.2 Kirilerde yayl ykler 68

9 KABLOLAR
72 9.1 Genel bilgi 72 9.2 Konsantre ykler etkisindeki kablolar 72 9.3 Yayl ykler etkisindeki kablolar 78 9.3.1 Yatayda dzgn yayl yk etkisindeki kablolar (Parabolik kablo ) 79 9.3.2 Kendi arl etkisinde olan homojen yapdaki kablo veya zincirin dengesi 82

10 DZLEM KAFES KR SSTEMLER

86 10.1 Genel bilgi ve tarifler 86 10.2 Basit kafes sistemi 86 10.3 Dm noktalar metodu ile kafes sisteminin analizi 10.4 zel dm noktalar 92 10.3 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi 94 88

11 EREVE VE MAKNALAR
97 11.1 Giri 97 11.2 ereveler 11.3 Makineler 97 101

12 KRLERDEK KEST ZORLARI KESME KUVVET VE ELME MOMENT DAGRAMLARI

104 12.1 Kirilerde kesit zorlar 104 12.2 Kesit zorlar iin kabul edilen pozitif ynler 104 12.3 Yayl yk , kesme kuvveti ve eilme momenti arasndaki bantlar 105 12.4 Kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar 106

13 VRTEL LER METODU

115 13.1 Giri 115 13.2 Virtel yer deitirme 115 13.3 Bir kuvvetin virtel ii 116 13.4 Bir momentin virtel ii 116 13.5 Virtel iler ilkesi 116 13.6 ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi 119

EK A
Daha nceki senelerde sorulan Vize sorular ve cevaplar 122

EK B
Daha nceki senelerde sorulan Final sorular ve cevaplar 164

BLM 1 GR
1.1 Mekaniin tanm
Cisimlerin Kuvvetler etkisinde dengesini ve hareketlerini inceleyen bilim dalna mekanik denir. Mekanik cisimlere maddesel nokta, rijid cisim, elastik cisim , plastik cisim ve akkanlar ( sv ve gazlar) olmak zere yaklar.Mekanik eer sadece Maddesel nokta ve rijid cisim modelini inceliyorsa buna mhendislik mekanii denir. Bunun dnda inceledii cisim modeline uygun isimler verilir. rnein elastomekanik veya elastisite, plastisite , hidromekanik , aerodinamik, elektromekanik gibi. Mekanik , Statik ve Dinamik olmak zere iki bilim dalna ayrlr. Statik kuvvetler etkisinde cisimlerin denge koullarn, Dinamik ise hareketlerini inceler.

1.2 Temel ilkeler ve grler

Mekaniin temel ald ilkeler Newton yasalardr. Bu yasalar cisimlere maddesel nokta modeli ile yaklaldnda kullanldr. Dier cisim modellerine matematiksel modellerle geniletilmesi gerekir. Benzer ekilde mekanikte kuvvetler maddesel nokta modelinde vektrlerle gsterilebilmesine kar rijid cisim modelinde vektr ve etki dorusu kavramlar beraber kullanlmaldr. Mhendislik mekanii vektrler yardm ile oluturulduu iin vektrleri bize gerektii kadar ayrntl bir ekilde ele almamz gerekir.

BLM 2 VEKTRLERN VE TEMEL LEMLERNN TANIMI

2.1 Vektrlerin tanm
Dorultu , yn ve modl ile tanmlanan byklklere vektrler denir. Bir vektr Koyulatrlm harfler ile veya zerine ok iareti izilen harflerle belirtilir. Vektrler aadaki gibi ynlendirilmi doru paras ile gsterilebilir.
V

Bir referans sistemine gre izilen bu doru parasnn dorultusu vektrn dorultusunu , yn vektrn ynn ve uzunluu vektrn modln gsterir. Bir vektrn modl | V | ile gsterilir. Sfr vektr : modl sfr olup dorultu ve yn belirsiz olan vektrlere sfr vektr denir ve 0 ile gsterilir.
V vektr : V vektr ile ayn dorultu ve modlde fakat ters yndeki vektre V vektr denir.

Birim vektr: Modlnn saysal deeri 1 olan vektre birim vektr denir.

2.2 Vektrel ilemlerin tanm

Vektrler zerine ina edilen temel ilemler : Vektrn bir reel say ile arpm , vektrlerin toplanmas , skaler ve vektrel arpm gibi ilemlerdir. 2.2.1 Vektrn bir say ile arpm arplan vektrle ayn dorultuda bir vektrdr. Eer arpm katsays pozitif ise ynde ayndr. Modl ise arpm katsays ile vektrn modlnn arpm kadardr. | kV | = | k | | V | Bir vektrn birim vektr : Vektr modlne blerek elde edilir. Bir eksenin birim vektr : Eksen dorultusunda ve ynndeki herhangibir vektr modlne blerek bulunur.

2.2.2 Vektrlerin toplam Balanglar ayn noktaya getirilen iki vektrn toplam bu vektrler zerine kurulan paralel kenarn kegeni zerindeki aada gsterilen vektre eittir.
A
C= A+B

2.2.3 ki vektrn birbiri ile skaler arpm ki vektr arasndaki a: Balanglar ayn noktaya getirilen iki vektr arasndaki 1800 den byk olmayan a iki vektr arasndaki a olarak alnr .
A

Skaler arpm sonucunda skaler elde edilir .

A B = | A | | B | Cos

2.2.4 ki vektrn birbiri ile vektrel arpm Vektrel arpmn sonucu yine bir vektrdr.
C = A B = ( | A | | B | Sin ) n

Burada Vektrel arpm sonunda elde edilen vektr her iki vektre dik dorultuda ve | A | | B | Sin modlnde bir vektrdr. Yn ise sa el kural ile bulunabilir.

Sa el kural ile elde edilen yn , ba parmak dndaki sa el parmaklar birinci vektr ikinci vektre doru dndrme ynnde tutulursa ba parman gsterdii yndr.
C= AB

h
A

ifadesinde | A | Sin = h olduundan A ve B vektrlerinin birbiri ile vektrel arpmnn modl bu vektrlerin balanglar ayn noktaya getirilirse zerine kurulan paralelkenarn alanna eit olduu grlr.
| A | | B | Sin

2.2.5 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm

V = | V | Cos V = V U

burada U ekseninin birim vektrdr.

BLM 3 VEKTRLERN ANALTK NCELENMES

3.1 ki boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii
y
j
V

Vy

Vx Dzlemde bir vektr

V = Vx i + Vy j

eklinde x ve y ekseni dorultusundaki vektrlerin toplam cinsinden yazlabilir. Bu vektrn modl ise aadaki gibi pisagor teoremi yardm ile bulunur.
V = Vx2 + Vy2

Bir vektrn dorultusunda ve ynndeki birim vektr ise vektr modlne blnerek elde edilir.
U (V) = V V

U (V) =

Vx V

i+

Vy V

Aadaki gibi birim vektrn katsaylarnn vektrn eksenlerle yapt alarn kosinslerine eit olduu gsterilebilir.
Cos = Vx V = Ux ,
Cos = Vy V = Uy

Problem 3.1.1 Bir dzlemdeki yatay dorultu ile 300 derecelik a yapan ve modl 80 birim olan vektr ve birim vektrn kartezyen koordinat sisteminde yaznz. zm: y

Vy
j

i Vx

V = Vx i + Vy j

V = 80 birim ,
Vx = V Cos , Vy = 80 Sin300 , V = 69, 28 i + 40 j
U (V) = Vx V i+ Vy V j

= 300

Vy = V Sin Vy = 40 birim

Vx = 80 Cos 300 , Vx = 69, 28 birim

U (V ) =

69, 28 40 j i+ 80 80

U (V) = 0, 866 i + 0, 5 j

10

3.2 boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii

y
j

H A

B
Vy

O
Vz
k

Vx

C Z

boyutlu uzayda bir vektr kartezyen koordinat sisteminde

V = Vx i + Vy j + Vz k

eklinde x ve y ekseni dorultusundaki vektrlerin toplam cinsinden yazlabilir. Bu vektrn modl ise aadaki gibi pisagor teoremi yardm ile bulunur.
V = Vx2 + Vy2 + Vz2

Bir vektrn dorultusunda ve ynndeki birim vektr ise vektr modlne blnerek elde edilir.
U (V) = V V

U (V) =

Vx V

i+

Vy V

j+

Vz V

Aadaki gibi birim vektrn katsaylarnn vektrn eksenlerle yapt alarn kosinslerine eit olduu gsterilebilir.
Cos = Vx V = Ux ,
Cos = Vy V = Uy

Cos =

Vz V

= Uz

Problem 3.2.1 Bir V vektrnn balangc kartezyen koordinat sisteminin balang noktasna yerletirildiinde u noktas A (60,30,20) koordinatlarnda ise bu vektrn a) bu koordinat sistemindeki yazln b) modln c) birim vektrn d) koordinat eksenleri ile yapt alar bulunuz.
11

zm: y H B
V

Vx

F A ( 60 ; 30 ; 20 )

Vy

O
Vz

a)
V = Vx i + Vy j + Vz k V = 60 i + 30 j + 20k

b)
V = Vx2 + Vy2 + Vz2 V = 70

V = (60)2 + (30)2 + ( 20)2

c)
U (V) = V V

U (V) =

60 i + 30 j + 20k 70

U (V ) =

6 3 2 i + j+ k 7 7 7
Cos = Cos =
= 310

d)

Vx V

= Ux ,

Cos =

Vy V

= Uy

,
2 7

Cos =

Vz V

= Uz

6 7

,
,

Cos = = 64, 620

3 7

, ,

Cos = = 73, 40

12

3.3 Kartezyen koordinatlarda vektrel ilemler

3.3.1 Vektrn bir say ile arpm Kartezyen koordinat sisteminde bir vektr
V = V x i + Vy j + Vz k

eklinde yazlrsa bu vektrn bir says ile arpm aadaki ekilden grld gibi dikdrtgenler prizmasnn btn lleri ayn says ile arplarak elde edildiinden
V = V x i + Vy j + Vz k

eklinde yazlabilir. y Vz
V V

Vy Vy

Vz

x Vx Vx

Bir vektrn bir say ile arpm vektrn dorultusunu deitirmez. Eer arpm katsays pozitif ise yn de deimez. Problem 3.3.1.1 Problem 3.2.1 de hesaplanan V = 60 i + 30 j + 20k vektrnn =2,5 ile arpmndan elde edilen V vektrnn a) ifadesini b) modln c) birim vektrn hesaplaynz. zm: a) V = V x i + Vy j + Vz k
V = 2, 5 60 i + 2, 5 30 j + 2, 5 20k V = 150 i + 75 j + 50k

b)

V = (150)2 + (75)2 + (50)2

13

 V = 175

V = 2, 5 70 = 175

V = V

c)
U ( V ) = Vx V i+ Vy V j+ Vz V k

U ( V ) =

2, 5 60 2, 5 30 2, 5 20 j+ k i+ 2, 5 70 2, 5 70 2, 5 70

U ( V ) =

6 3 2 i + j+ k 7 7 7

U ( V ) = U(V )

3.3.2 Vektrlerin toplam ekilde gsterildii gibi ki boyutlu uzayda A ve B vektrnn toplam olan C vektrnn koordinat eksenleri dorultusundaki bileenleri A ve B vektrlerinin ayn dorultudaki bileenleri toplanarak bulunur. A = Ax i + Ay j , B = Bx i + By j
A + B = (A x + B x ) i + (A y + B y ) j y

E
Cy = Ay+By By A Ay O Ax Bx D

B
C= A+B

ekildeki ODE geninden OE kenarnn uzunluu OD ve DE kenarlarnn uzunluklar toplamndan byk olamyaca bilindiinden A + B A + B eitsizlii yazlabilir. Ayn ilemler boyutlu uzaya aadaki gibi uygulanabilir. A = Ax i + Ay j + Azk , B = Bx i + By j + Bzk
A + B = ( A x + B x ) i + ( A y + B y ) j + ( A z + B z )k

Cx =Ax+Bx

14

Problem 3.3.2.1
A = 6 i + 3 j + 2k

vektr ile

B = 12 i + 3 j + 4k vektrnn

a) modllerini b) bu vektrlerin toplamn c) toplam vektrn modln hesaplaynz. zm: a)

A = 62 + 32 + 22

A =7 B = 13

B = (12) 2 +(3)2 + ( 4)2 ,

b) A + B = (6 + 12)i + (3 + 3) j + ( 2 + 4)k
A + B = 18 i + 6 j + 6k

c)

A + B = (18)2 + 62 + 62

A + B = 19, 9

3.3.3 ki vektrn skaler arpm Aada gsterildii gibi A ve B vektrnn skaler arpm bu vektrlerin ayn dorultudaki bileenleri arpm toplanarak bulunur ve sonu skalerdir. A = Ax i + Ay j + Azk , B = Bx i + By j + Bzk
A B = AxBx + AyBy + AzBz

Skaler arpmn tanmndan skaler arpmn mutlak deeri vektrlerin modlleri arpmndan byk olamaz. Problem 3.3.3.1 vektr ile B = 12 i + 3 j + 4k vektrnn a) skaler arpmn b) modlleri arpmn hesaplaynz. c) aralarndaki ay hesaplaynz. zm: a) A B = 6 12 + 3 3 + 2 4
A = 6 i + 3 j + 2k
A B = 89

b)

A =7 ,

B = 13 A B = 91

A B = 13 7 ,

15

c) skaler arpmn tanmndan

A B = A B Cos Cos = 89 91 Cos =
AB A B

= 12, 040

3.3.4 ki vektrn vektrel arpm Sa kartezyen koordinat sisteminde koordinat eksenlerinin birim vektrlerinin vektrel arpm aadaki gibi yazlr. i j=k , j i =k , j k = i , k j = i k i = j , i k = j Sa eksen sisteminde ifade edilen A ve B vektrnn vektrel arpm olan C vektr aada gsterilen determinantn alm yardm ile hesaplanabilir. A = Ax i + Ay j + Azk , B = Bx i + By j + Bzk
A B = ( A x i + A y j + A z k ) (B x i + B y j + B z k ) A B = [( A x i ) (B x i )] + [( A x i ) (B y j)] + [( A x i ) (B z k )] + + [( A y j) (B x i )] + [( A y j) (B y j)] + [( A y j) (B z k )] + +[(A z k) (B x i )] + [(A z k) (B y j)] + [(A z k) (B z k)] i A B = Ax Bx j Ay By k Az Bz

Problem 3.3.4.1 vektr ile B = 12 i + 3 j + 4k vektrnn a) C = A B vektrel arpmn b) C vektrel arpm vektr ile A vektr arasndaki ay c) C vektrel arpm vektr ile B vektr arasndaki ay hesaplaynz.
A = 6 i + 3 j + 2k

zm: a)
i C = A B = Ax Bx j Ay By k Az Bz

i j k C= AB = 6 3 2 12 3 4

C = A B = (3 4 2 3)i + ( 2 12 6 4) j + (6 3 3 12)k
C = A B = 6 i 18k

16

b)
C A = (6 i 18k) (6 i + 3 j + 2k)
C A = 6 6 18 2 = 0 olduundan C vektr A vektrne diktir.

c)
C B = (6 i 18k) (12 i + 3 j + 4k)
C B = 6 12 18 4 = 0 olduundan C vektr B vektrne diktir.

3.3.5 vektrn kark arpm ki vektrn vektrel arpmndan elde edilen vektrn bir dier vektrle skaler arpmna bu vektrn kark arpm denir.
A = Ax i + Ay j + Azk B = Bx i + By j + Bzk C = Cx i + Cy j + Czk
Ax A (B C) = B x Cx Ay By Cy Az Bz Cz

Lineer cebirden bilindii gibi bir Determinantta iki satrn yeri deiirse determinantn iareti deiir , satrlarn yeri iki veya ikinin katlar saysnda deiirse determinantn deeri deimez . Bu bilinen zellikten faydalanarak aadaki eitlikler yazlabilir.
A (B C) = B (C A) = C ( A B)

17

3.3.6 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm

V

V
V = V U V = V x i + Vy j + Vz k U = U x i + U y j + Uzk V = Vx U x + Vy U y + Vz U z

Problem 3.3.6.1 vektrnn kartezyen koordinat eksenleri ile pozitif blgede eit alar yapan ve pozitif blgeye doru ynelmi eksenindeki izdmn ve bu eksenle yapt ay hesaplaynz.
V = 12 i + 3 j + 4k

zm :
V = V U

zdm alnacak eksenin birim vektr bu eksen ynndeki bir vektr modlne blerek elde edilir.
U = i + j+k 1 +1 +1
2 2 2

,
1 3

U = 1 3

1 3 j+

i+

1 3 k)

j+

1 3

V = (12 i + 3 j + 4k) ( V = 19 3

i+

1 3

, V = 12

1 3

+ 3

1 3

+ 4

1 3

V = V U = V Cos Cos = 19 3 13

Cos =

V V = 32, 450

Cos = 0, 844

18

BLM 4 KUVVET SSTEMLER

4.1 Kuvvetin tanm ve vektrle gsterilii

Bir cismin eklini veya hzn deitiren ve baka cisimler tarafndan uygulanan fiziksel etkiye kuvvet denir. Kuvvet dorultu yn ve bir iddet ierdiinden vektrle gsterilebilir. Yalnz ayn vektrle gsterilmesine ramen kuvvet cismin farkl yerlerine uygulandnda fiziksel etkisi farkl olur. Bundan dolay kuvvet zellikle rijid cisim mekaniinde vektr ve etki dorusu ile birlikte dnlmelidir. Etki dorusu
F Kuvvet vektr

19

4.2 Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti

MO

o h A

MO = F h
M O = OA F OA F = F OA Sin OA Sin = h

Buradan M O = F h
i MO = Ax Fx j Ay Fy k Az Fz

olduu grlr.

M O = (A y Fz A z Fy ) i + (A z Fx A x Fz ) j + (A x Fy A y Fx ) k

Problem 4.2.1 A(3,8,1) ve B(7,4,4) noktalarndan geen 130 N. iddetinde olan ve A dan B ye doru ynelmi F kuvvetinin O(0,0,0) noktasna gre momentini bulunuz.
M O = OA F OA = 3 i + 8 j + k , F = F U AB
U AB = AB AB

, AB = OB OA

20

AB = (7 i 4 j + 4k) (3 i + 8 j + k) , AB = 4 i 12 j + 3k U AB =
4 i 12 j + 3k 42 + ( 12)2 + 32

U AB =

4 12 3 i j+ k 13 13 13

F = 40 i 120 j + 30k M O = (3 i + 8 j + k) ( 40 i 120 j + 30k) i j k 8 1 MO = 3 40 120 30

M O = 360 i 50 j 680k

4.3 Bir kuvvetin bir eksene gre momenti

MA

M A B
M = M A U M = U (AB F)

Ux M = Bx Ax Fx

Uy By Ay Fy

Uz Bz Az Fz

21

Problem 4.3.1 A(3,8,1) ve B(7,4,4) noktalarndan geen ve 130 N. iddetinde olan F kuvvetinin O(0,0,0) ve C(2,6,3) noktalarndan geen eksenine gre momentini bulunuz.(koordinatlar metre cinsindendir.)
M = MO U

Problem 4.2.1 den

U = OC OC

M O = 360 i 50 j 680k
2 i + 6 j + 3k 22 + 62 + 32

dr.

, U =

U =

2 6 3 i + j+ k 7 7 7

2 6 3 M = (360 i 50 j 680k) ( i + j + k) 7 7 7 2 6 3 1620 M = 360 50 680 , M = 7 7 7 7 M = 231, 43Nm.

4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya gre momenti ve indirgeme elemanlar ( Bir kuvvet sisteminin statik edeeri)
Bir veya birden fazla sayda kuvvetten oluan sisteme kuvvet sistemi denir. d1 d2 A1
F1 F2 Fi

di Ai
Fn

dn

A2
MO

An

O Bu n sayda kuvvetten oluan kuvvet sisteminin bir uzayn o noktasna gre momentine bileke moment denir ve bu bileke moment her bir kuvvetin bu noktaya gre moment vektrlerinin toplamna eittir.
M O = OA i Fi
i =1 n

Bu n saydaki kuvvetin vektrel toplamna geometrik toplam denir.

R = Fi
i =1 n

22

Elde edilen bileke moment ve geometrik toplamn her ikisine birden bu vektr sisteminin indirgeme elemanlar denir. Bir kuvvet sisteminde bir noktadaki indirgeme elemanlarndan faydalanarak baka noktalardaki indirgeme elemanlarnn bulunuu:
M Q = QA i Fi
i =1 n

QA i = QO + OA i M Q = (QO + OA i ) Fi
i =1 n

M Q = M O + QO R

Problem 4.4.1 Bir kuvvet sistemi A1(5,3,8) noktasndan geen F1 = 10 i + 8 j 14k , A2( 10,8,9)) noktasndan geen F2 = 15 i + 22 j + 16k , A3(2,10,7) noktasndan geen F3 = 6 i + 18 j 9k ve A4(0,12,-4) noktasndan geen F4 = 3 i 20 j 8k kuvvetlerinden olumutur. Bu kuvvet sisteminin a) O(0,0,0) noktasndaki indirgeme elemanlarn b) Q(10,12,6) noktasndaki indirgeme elemanlarn bulunuz. zm: a)
R = Fi
i =1 4

R = F1 + F2 + F3 + F4

R = (10 i + 8 j 14k) + (15 i + 22 j + 16k) + ( 6 i + 18 j 9k) + (3 i 20 j 8k) R = (10 + 15 6 + 3)i + (8 + 22 + 18 20) j + ( 14 + 16 9 8)k R = 22 i + 28 j 15k M O = OA i Fi ,
i =1 4

M O = OA1 F1 + OA 2 F2 + OA 3 F3 + OA 4 F4

OA1 F1 = (5 i 3 j + 8k) (10 i + 8 j 14k)

i j k OA1 F1 = 5 3 8 = 22 i + 150 j + 70k 10 8 14

i j k OA 2 F2 = 10 8 9 = 70 i 25 j + 100k 15 22 16

23

i j k OA 3 F3 = 2 10 7 = 216 i 24 j + 96k 6 18 9 i j k OA 4 F4 = 0 12 -4 = 16 i 12 j 36k 3 20 8 M O = ( 22 i + 150 j + 70k) + ( 70 i 25 j + 100k) + ( 216 i 24 j + 96k) + ( 16 i 12 j 36k) M O = ( 22 70 216 16)i + (150 25 24 12) j + (70 + 100 + 96 36)k M O = 324 i + 89 j + 230k

b)
R = Fi ,
i =1 n

R = 22 i + 28 j 15k

M Q = M O + QO R QO = 10 i 12 j + 6k QO R = ( 10 i 12 j + 6k) ( 22 i + 28 j 15k) i j k QO R = 10 12 6 = 12 i 18 j 16k 22 28 15 M Q = ( 324 i + 89 j + 230k) + (12 i 18 j 16k) M Q = 312 i + 71 j + 214k

4.5 Bir kuvvet sisteminin deimezleri

a) Bir kuvvet sisteminde kuvvetlerin geometrik toplam olan R noktadan noktaya deimez. b) Bir kuvvet sisteminde bileke momentin geometrik toplam zerindeki izdm noktadan noktaya deimez. spat:
M Q U R = (M O + QO R ) U R
(QO R ) U R = 0

( R ve U R ayn dorultuda olduundan )

MQ UR = MO UR

elde edilir. Yukardaki denklemin her iki taraf R ile arplrsa

MQ R = MO R

eitlii elde edilir. Bu eitlikten Bileke moment ile geometrik toplamn skaler arpmnn noktadan noktaya deimedii anlalr.
24

Problem 4.5.1 Problem 4.4.1 deki kuvvet sistemi iin M Q R = M O R eitliini gerekleyiniz. zm:
R = 22 i + 28 j 15k M O = 324 i + 89 j + 230k M Q = 312 i + 71 j + 214k M Q R = ( 312 i + 71 j + 214k) ( 22 i + 28 j 15k) M Q R = 312 22 + 71 28 + 214 ( 15) M Q R = 8086
M O R = ( 324 i + 89 j + 230k) ( 22 i + 28 j 15k) M O R = 324 22 + 89 28 + 230 ( 15) M O R = 8086

M Q R = M O R = 8086

25

4.6 Dejenere kuvvet sistemleri

Bileke momentle geometrik toplamn birbiri ile skaler arpmnn sfr olduu kuvvet sistemlerine dejenere kuvvet sistemleri denir.
MO R = 0

Bu eitlik ile aadaki durumlarda karlalr. 4.6.1 ) M O = 0 , R = 0 (sfra edeer kuvvet sistemi) 4.6.2 ) M O 0 , R = 0 (kuvvet iftine edeer kuvvet sitemi) 4.6.3 ) M O = 0 , R 0 (bilekeye edeer kuvvet sistemi) 4.6.4 ) M O 0 , R 0 (bilekesi olan vektr sistemi) Dzlemsel , bir noktada kesien ve paralel kuvvet sistemleri dejenere kuvvet sistemleridir. 4.6.1Sfra edeer kuvvet sistemi
MO = 0 R=0

Sfra edeer kuvvet sisteminde 1) Kuvvet sistemi tek bir kuvvetten olumusa bu kuvvetin iddeti sfr olmal. 2) Kuvvet sistemi iki kuvvetten olumu ise bu kuvvetler ayn dorultuda ters ynde ve eit iddette olmaldr. 3) Kuvvet sistemi kuvvetten olumu ve birbirine paralel deil ise bu kuvvet sisteminin geometrik toplamnn sfr olabilmesi iin kuvvetlerin oluturduu poligon kapal bir gen olmaldr. Bu kuvvet sisteminde bileke momentin sfr olabilmesi iin bu kuvvetin dorultusu ayn yerde kesimelidir. 4.6.2 Kuvvet iftine edeer kuvvet sitemi MO 0 , R = 0 Bir kuvvet sisteminde Geometrik toplam sfr Bileke moment sfrdan farkl ise bu kuvvet sistemi tek bir momente edeer olur. Bu moment vektrne dik dzlemlerde alnan kuvvet iftleri ile de bu kuvvet sistemi temsil edilebilir. Bir kuvvet sistemi tek bir momente edeer ise bu noktadan noktaya deimez.
M Q = M O + QO R ve R = 0 olduundan MQ = MO

olur. 4.6.3 Bilekeye edeer kuvvet sistemi MO = 0 , R 0 Eer bir noktada bileke moment sfr ve geometrik toplam sfrdan farkl ise bu geometrik toplam sanki sistem tek bir kuvvetten olumu gibi bu sistemi temsil edebileceinden bu geometrik toplama bu kuvvet sisteminin bilekesi denir.

26

4.6.4 Bilekesi olan kuvvet sistemi MO 0 , R 0 Eer dejenere vektr sisteminde Bileke moment ve geometrik toplamn her ikisi de sfrdan farkl ise bu iki vektr birbirine dik olmaldr. Bu vektr sisteminin bilekesi bulunabilir.

4.7 Merkezi eksen

Bileke momentle geometrik toplamn ayn dorultuda olduu eksene merkezi eksen veya vida ekseni denir. Vida ekseni

R
M

(x,y,z) O(0,0,0)

MO

MR

Merkezi eksen zerindeki bir nokta (x,y,z) ve O(0,0,0) noktasndaki bileke moment M O = M x i + M y j + M z k ise Bileke momentin geometrik toplam zerindeki izdm deimiyeceinden
M = MR UR

yazlabilir. M R = M O U R
M R = M x U Rx + M y U Ry + M z U Rz M = M R U Rx i + M R U Ry j + M R U Rz k

Bundan baka gei teoremi uygulanarak M aadaki gibi de yazlabilir.

M = M O + O R M M O = R O

i R O = R x x

j Ry y

k Rz z

R O = (R y z R z y) i + (R z x R x z) j + (R x y R y x) k R y z R z y = M R U Rx M x R z x R x z = M R U Ry M y R x y R y x = M R U Rz M z

27

Problem 4.7.1 Problem 4.4.1 verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemini bulunuz. merkezi eksenin yoz dzlemini kestii noktann koordinatlarn bulunuz. R = 22 i + 28 j 15k , M O = 324 i + 89 j + 230k
M M O = R O M = MR UR M R = MO UR

UR = UR =

R R
22 i + 28 j 15k
22 i + 28 j 15k 1493

( 22) + ( 28) + ( 15)

, UR =

U R = 0, 5694 i + 0, 7247 j 0, 3882k M R = ( 324 i + 89 j + 230k) (0, 5694 i + 0, 7247 j 0, 3882k)

M R = 209, 273 M = 209, 273 (0, 5694 i + 0, 7247 j 0, 3882k) M = 119,16 i 151, 66 j + 81, 24k M M O = ( 119,16 i 151, 66 j + 81, 24k) ( 324 i + 89 j + 230k) M M O = 204, 84 i 240, 66 j 148, 76k R O = ( 22 i + 28 j 15k) (x i + y j + z k) i j k R O = 22 28 15 x y z R O = ( 28 z + 15 y) i + ( 15 x 22 z) j + ( 22 y 28 x)k ( 28 z + 15 y) i + ( 15 x 22 z) j + ( 22 y 28 x)k = 204, 84 i 240, 66 j 148, 76k 28 z + 15 y = 204, 84 15 x 22 z = 240, 66 22 y 28 x = 148, 76

Bu Lineer denklem sisteminin katsaylar matrisinin determinant

0 15 28

= 15 0 22 = 15 ( 22) ( 28) + 28 ( 15) 22 = 0 28 22 0

sfr olduundan bu denklem sistemi birbirinden bamsz deildir. Bu denklem sisteminin katsaylar matrisinde sfrdan farkl 2x2 lik determinant bulunduundan bu denklemlerden ikisi birbirinden bamszdr.

28

Bu denklemlerin herhangi ikisi birbirinden bamsz olduundan bunlardan herhangi ikisi verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemi olarak alnabilir.
22 y 28 x = 148, 76 15 x 22 z = 240, 66

Merkezi eksen zerinde x = 0 da

22 y 28 x = 148, 76
15 x 22 z = 240, 66

y = 6, 762 z = 10, 94

4.8 Paralel bal kuvvet sistemi ve merkezi

y A1 , m1 A3 ,m3 A2 , m2 G
F1 = m1U
F3 = m 3 U

Ai ,mi

An , mn
Fn = m n U

Fi = m i U

F2 = m 2 U

x o
R
M O = OA i Fi
i =1 n n

M O = OG Fi
i =1

Fi = m i U ( m i OG m i OA i ) U = 0
i =1 i =1 n n

29

OG =

mi OAi
i =1

mi
i =1

OG = i + j + k

mi xi
i =1

mi
i =1

mi yi
i =1

mi
i =1

m
i =1 n i =1

zi
i

Problem 4.8.1 Paralel bal bir kuvvet sistemi A1(3,7,12) noktasndaki 8kg lk m1 ktlesi , A2(6,2,8) noktasndaki 10kg lk m2 ktlesi ve A3(10,4 ,5) noktasndaki 3 kg lk m3 ktlesinden olumutur. Bu kuvvet sisteminin merkezinin koordinatlarn hesaplaynz.( koordinatlar cm. cinsinden alnmtr.)

m i xi
i =1

mi
i =1

m1x1 + m 2 x 2 + m 3 x3 m1 + m 2 + m3

8 3 + 10 6 + 3 10 8 + 10 + 3

= 5, 43 cm.

mi y i
i =1

mi
i =1

, =

m1y1 + m 2 y 2 + m3 y 3 m1 + m 2 + m 3

8 7 + 10 2 + 3 ( 4) , 8 + 10 + 3
3

= 3, 05 cm.

mi z i
i =1

mi
i =1

, =

m1 z1 + m 2 z 2 + m 3 z 3 m1 + m 2 + m 3

8 12 + 10 ( 8) + 3 ( 5) , = 8 + 10 + 3

= 0, 048 cm.

30

BLM 5 KTLE MERKEZ

5.1 Bir srekli cismin ktle merkezi
y A(x,y,z) dm G(,,) V x O z

OG =

OA dm
V

dm

OG = i + j + k

x dm
V

dm

y dm
V

dm

z dm
V

dm

31

Problem 5.1.1 R yarapl 2 tepe al ember paras eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm: y
x = R Cos

d = R d
d

dm = d dm = R d

O
OG

G x

x ekseni simetri ekseni olduu iin = 0 dr.

x dm dm

x dm

dm

R Cos R d

R d
= OG =

R 2 [Sin (Sin )] R[ ( )]

2R 2 Sin , 2R

RSin

32

Problem 5.1.2 ekilde gsterilen drtte bir ember paras eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm : y y = x dorusu G
4

ekildeki drtte bir ember paras iin y = x dorusu simetri ekseni olduundan
==
2 OG 2
RSin

Problem 5.1.1 den OG =

RSin ( ) 2 2R 4 , OG = OG = /4 2 2 2R 2R == ( ) , == 2

Problem 5.1.3 ekilde gsterilen yarm ember eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm : y

G
2 2

33

y Ekseni simetri ekseni olduu iin = 0 dr. Problem 5.1.1 den = OG =

= RSin /2 2

RSin

, =

2R

Problem 5.1.4 Ykseklii h olan gen eklindeki homojen levhann ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. h
dA = dy dm = dA

h-y h O a

dm = dy

dy y x
y dy dy
0 0 h

y dm
A

dm
,

y dy
0 h 0

dy

hy h
h

a (h y) h
a h3 h3 ( ) 3 = h 2 a 2 h2 (h ) 2 h a h3 = h 62 ah h 2 h2 6 , = h a 2 a

a 2 (hy y )dy h0
h

a (h y)dy h0 h 3

34

Problem 5.1.5 ekilde lleri verilen dik gen eklindeki homojen levhann ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. y

60mm.

30mm.

x
=

Problem 5.1.4 den =

= 10mm.

30 , 3 = 20mm.

60 3

Problem 5.1.6 R yarapl 2 tepe al daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm: y
x=

2 R Cos 3

dA =

1 1 Rd = R 2 d 2 2 1 dm = dA = R 2 d 2

d = R d
d

O
OG

G x

x ekseni simetri ekseni olduu iin = 0 dr.

35

x dm
A

dm

x dm

dm
,
=

2 1 2 3 R Cos ( 2 R d) 1 2 2 R d

1 R 3 Cos d 3 1 R 2 d 2

2 1 R 3 [Sin ( Sin )] R 3Sin 3 3 , = = 1 R 2 2 R [ ( )] 2 2 R Sin = OG = 3

Problem 5.1.7 ekilde gsterilen drtte bir daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm : y y = x dorusu G
4

ekildeki drtte bir daire dilimi iin y = x dorusu simetri ekseni olduundan
== 2 OG 2 2 RSin 3 4

Problem 5.1.4 den OG =

2 OG = 3 RSin ( ) 4 , /4 2 4 2R == ( ) , 2 3

OG =

4 2R 3 4R == 3

36

Problem 5.1.8 ekilde gsterilen yarm daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn bulunuz. zm : y

G
2 2

O x y Ekseni simetri ekseni olduu iin = 0 dr. Problem 5.1.4 den

= 2RSin 3 / 2 2 = OG = 4R 3 2 RSin 3

, =

Problem 5.1.9 ekilde gsterilen R taban yarapl yarm kre eklindeki homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn gsteriniz. zm:
z

dm = r 2 dz

m = V

r
R
dz z

o
x

yoz dzlemi simetri dzlemi olduu iin xoz dzlemi simetri dzlemi olduu iin
=
V

= 0 dr. = 0 dr.

z dm
V

dm

, =

2 z r dz 0 R 0

, =

z r 2 dz r 2 dz
0 0 R

r dz
2

37

r 2 = R2 z 2 ,

(zR 2 z 3 )dz (R 2 z 2 )dz

0 0 R

R4 R4 ) 2 4 = R3 (R 3 ) 3 (

R ) 4 = 2 ( R 3 ) 3 (

3 = R 8

5.2 Pappus ve Guldinus teoremleri

Dnel cisimlerin yzey alanlarn ve hacimlerini bulmak iin kullanlr. 1.Teorem Eer bir eri kendi dzlemindeki sabit bir eksen etrafnda dnerek, dnel bir yzey oluturursa, bu yzeyin alan,bu erinin uzunluu ile erinin ktle merkezinin kat ettii yol arpmna eittir. spat Diferansiyel alan = 2 r dL Tm yzeyin alan = 2 r dL
l

rG =

r dL
l

dL
l

r dL = r L
G l

rG

Tm yzeyin alan = 2 rG L 2.Teorem Eer bir yzey kendi dzlemindeki sabit bir eksen etrafnda dnerek, dnel bir dolu cisim oluturursa, bu cismin hacmi, bu yzeyin alan ile erinin ktle merkezinin kat ettii yol arpmna eittir. spat Diferansiyel hacim = 2 r dA Tm cismin hacmi = 2 r dA
A

rG =

r dA
A

dA
A

r dA = rG A
A

rG

Tm yzeyin hacmi = 2 rG A

38

Problem 5.2.1 Krenin alannn A = 4 R 2 ve hacminin V = R3 olduunu gsteriniz. zm:

4 3

Krenin yzey alan iin: Yarm emberin ktle merkezi = rG = Yarm emberin uzunluu = L = R Krenin yzey alan= 2 rG L = 2
2R 2R

R = 4 R 2

Krenin hacmi iin: Yarm dairenin ktle merkezi = rG = Yarm dairenin alan = A =
R2
4R 3

2 4 R R 2 4 R 3 = Krenin hacmi = 2 rG A = 2 3 2 3

39

5.3 Bileik cismin ktle merkezi

Bir bileik cismin ktle merkezi bu cismi oluturan cisimlerin ktle merkezleri bulunduktan sonra daha nceden karlan paralel bal vektr sisteminin merkezine ait olan formllerle hesaplanr.

OG =

mi OAi
i =1

mi
i =1

OG = i + j + k

mi xi
i =1

mi
i =1

mi yi
i =1

mi
i =1

m
i =1 n i =1

zi
i

Eer bileik cismi oluturan cisimlerin younluu ayn ise yukardaki denklemlerde m i = Vi yazlabilir ve lar toplam dna alnp ksaltlabileceinden dolay aadaki eitlikler elde edilir.

Vi xi
i =1

Vi
i =1

Vi y i
i =1

Vi
i =1

Vi z i
i =1

Vi
i =1

40

Problem 5.3.1 Homojen fakat farkl kalnlklardaki levhalardan ekildeki taral alan gibi oluturulmu cismin ktle merkezinin koordinatlarn hesaplaynz. y daire dilimi kalnlk 1mm. kalnlk 2mm.
3 1 4 30 30 2

x 90 kalnlk 3mm.

90 z (ller mm. cinsindendir. )

4R 4 90 120 , y3 = z3 = y3 = = 3 3

R 2 A3 = , A3=2025 4

1 2 3 4 5 6

x 30 10 0 0 45 10
6

Y 30 10 120/ 15 0 0

z 0 0 120/ 22,5 45 15

A 4050 -450 2025 -1350 8100 -675 16036,7

1149750 35898,45

M=A mx 4050 121500 -450 -4500 4050 0 -2700 0 24300 1093500 -2025 -20250 35898,45 1149750 ,
= 32, 03mm.

my mz 121500 0 -4500 0 486000 486000 -40500 -60750 0 1093500 0 -30375 562500 1488375

m i xi
i =1

mi mi y i
i =1 i =1 6

mi
i =1

562500 , 35898,45

= 15,67mm.

mi z i
i =1

mi
i =1

1488375 , 35898,45

= 41,46mm.

41

Problem 5.3.2 ekilde gsterilen ii dolu homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn hesaplaynz.
2 1

( ller cm. cinsindendir. )

z 2 = 42 + 4R 16 R 2 , z 2 = 42 + = 47, 093cm. , V2 = 21 , 2 3 V2 = 756 = 2375, 04cm3

x y z V 1 12 10,5 21 21168 2 12 10,5 47,093 2375,04 3 12 14 6 -1890 21653,04

Vx 254016 28500,5 -22680 259836,5

Vy 222264 24938 -26460 220742

Vz 444528 111848 -11340 545036

Vi xi
i =1

Vi Vi y i
i =1 i =1 3

259836, 5 21653, 04

= 12cm.

Vi Vi z i
i =1 i =1 3

220742 , 21653, 04

= 10, 2cm.

Vi
i =1

545036 , 21653, 04

= 25,17cm.

42

BLM 6 STATK
6.1 Giri
Statik kuvvetler etkisinde cisimlerin denge koullarn inceleyen bilim daldr. Bu tanmlamada ad geen kuvvet , cisim ve denge terimlerini aklayalm. Kuvvet: Ele alnan Cisme baka cisimler tarafndan uygulanan ve cismin hareket veya denge durumlar ile eklini deitiren etkiye kuvvet denir. Kuvvetler etkinin cinsine gre : Temas etkisi (yzey kuvvetleri) ve uzaktan etki ( hacim kuvvetleri) olmak zere ikiye ayrlr. Dengesi incelenen cisimle temasta olan mafsal,mesnet,kablo,ubuk gibi dier cisimlerden gelen kuvvetler yzey kuvvetleridir. Uzaktan etki kuvvetlerine rnek, arlk kuvvetleri, manyetik ve elektriksel alanlardan gelen kuvvetler verilebilir. Kuvvetler cisme etki blgesine gre: kuvvet d kuvvet eklinde ikiye ayrlr.
F1 F2 F3 F4
F1

F2

M
F3

F4

ekilde gsterilen F1 , F2 , F3 , F4 kuvvetleri d kuvvetler, F ve F kuvvetleri ise i kuvvetlerdir. kuvvetler ekilde gsterildii gibi cismin iinde varolduu dnlen bir kesitte oluur.Bu hayali kesitle cisim iki paraya ayrlr. Oluan bu iki ayr kesitteki i kuvvetlerin etki tepki ilkesine gre iddet ve dorultular ayn ynleri zttr.

43

Kuvvetler cisme mesnetler ve dier cisimlerden uygulanma durumuna gre : Bilinen kuvvetler (aktif kuvvetler) ve mesnet veya balardan gelecei dnlen tepki kuvvetleri (reaktif kuvvetler) olmak zere ikiye ayrlr. Aktif kuvvetler: Arlk kuvvetleri veya cismin zorlanma koullarna gre bilinen d kuvvetlerdir. Tepki kuvvetleri : mesnet,mafsal, kablo, ubuk gibi dier cisimlerin uyguladklar kuvvetlerdir. Bu tepki kuvvetlerinin tam ztt dengesi incelenen cisim tarafndan dier cisimlere ayn ekilde etkir. Srtnmesiz temaslarda tepki kuvveti temas yzeyine diktir. ki boyutlu mesnet ve balar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri:

Yuvarlanan elemanlar

kavisli yzey srtnmesiz yzey

kayma yzeyine dik tepki kuvveti

ubuk dorultusunda hareket edebilen bilezik ve buna mafsall dier ubuk

tepki kuvveti hareket dorultusuna dik

Kanal dorultusunda hareket

kanal dorultusuna dik tepki kuvveti

44

y Ry Rx x

Sabit silindirik mafsall

Tepki kuvvetinin dorultusu bilinmiyor.

y Rx Przl yzey x

Ry Yzey tepkisinin dorultusu bilinmiyor y

Rx Ry Ankastre mesnet

x MO

Bilinmeyen kuvvet ve iddeti bilinmeyen moment

45

 boyutlu mesnet ve balar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri: y

x z temas yzeyine dik tepki kuvveti y Ry

tek noktadan kreye temas

x z temas yzeyine dik tepki kuvveti y Ry

Srtnmesiz temas

x Rz z Przl yzeyde Yuvarlanan tekerlek ray zerinde yuvarlanan tekerlek Ry

iki dorultuda bilinmiyen tepki kuvveti

46

Rx Rz Przl yzey kresel mafsal Ry

z dorultuda bilinmiyen tepki kuvvetleri

Kresel mafsaln ayrntl ekli

y My Ry Rz z Mz Rx Mx x

ankastre mesnet

dorultuda bilinmiyen tepki kuvveti ve dorultuda bilinmiyen tepki momenti

47

y Ry Rx Z niversal kavrama Rz Mx x

dorultuda bilinmiyen kuvvet ve bir dorultuda bilinmiyen moment

y My Ry Rz Mz z . ki dorultuda bilinmiyen kuvvet ve iki dorultuda bilinmiyen moment x

Eksenel dorultuda hareket edebilen silindirik mafsal

48

y My Ry Mz Rz Rx x

z dorultuda bilinmiyen kuvvet ve ki dorultuda bilinmiyen moment Eksenel dorultuda hareket yetenei olmayan silindirik mafsal Bunlardan baka ip kuvveti ip dorultusundadr. Birde arlksz olup u noktalarndan srtnmesiz mafsall ve u noktalar dnda yk tamyan ubuklardan gelen tepki kuvvetleride ubuk dorultusunda kabul edilir.

6.2 kuvvetler ve kesit zorlar

kuvvetlerin cismin bir kesiti iindeki bileenlerine kesit zorlar denir. Kesite etki eden kuvvetin kesite dik bileenine Normal kuvvet denir. Kesite etki eden kuvvetin kesit iindeki bileenine Kesme kuvveti denir. Kesite etki eden momentin kesite dik bileenine Burulma momenti denir. Kesite etki eden momentin kesit iindeki bileenine Eilme momenti denir.

6.3 Statiin temel ilkelerinin geerli olduu referans sistemleri

Orijininde gne bulunan ve yldzlara doru ynelmi koordinat sistemlerine Newton veya Galileo eksen sistemleri denir. Statiin temel ilkeleri bu eksen sitemlerine gre geerlidir. Bir Newton eksen sistemine gre sabit hzda teleme hareketi yapan dier eksen sistemleri de Newton eksen sistemidir. Herhangi bir cisim Newton eksen sistemine gre hareketsiz veya sabit hzda teleme hareketi yapyorsa bu cisim dengededir denir.

49

6.4 Bir maddesel noktann kuvvetler etkisinde dengesi

Bir maddesel noktaya etki eden btn kuvvetler ayn noktada kesieceinden dolay bu kuvvetlerin geometrik toplamnn sfr olmas denge iin gerek ve yeter kouldur.
R=0 R = Fx i + Fy j + Fz k
x

=0 ,

=0

=0

6.5 Bir rijid cismin kuvvetler etkisinde dengesi

Bir rijid cisme etki eden kuvvvet sisteminin sfra edeer olmas bu cismin dengesi iin gerek ve yeter kouldur. R=0 , MO = 0 Fx = 0 , Fy = 0 , Fz = 0 Mx = 0 , My = 0 , Mz = 0 Bylece en genel durumda boyutlu kuvvetler etkisindeki bir cismin dengesinde denklem says alt olur. Bu denklemlerden alt bilinmiyen zlebilir. boyutlu kuvvetler etkisinde dengesi incelenen cisimde bilinmiyen says altdan fazla ise byle sistemlere hiperstatik sistemler denir.

6.6 Rijid cisim sisteminin kuvvetler etkisinde dengesi

Bir rijid cisim sistemine etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas denge iin gerekli fakat yeterli koul deildir. Bundan dolay rijid cisim siteminin elemanlarna ayrlarak incelenmesi gerekir.Her bir eleman iin sfra edeerlik koulu ve birleme noktalarnda etki tepki ilkesi gznne alnarak zme gidilir.

6.7 Dzlemsel kuvvetler etkisinde cisimlerin dengesi

Eer cisme etki eden d kuvvetler ve mesnetlerden gelen tepkiler ayn dzlem iinde ise incelenen problem dzlem statik problemidir. Ayn dzlemde bulunan kuvvetlerin momenti bu dzleme dik olacandan dolay bu durumda R = 0 , M O = 0 sfra edeerlik koulu aadaki gibi yazlabilir. Fx = 0 , Fy = 0 , M z = 0 Bylece dzlemsel kuvvetler etkisindeki bir cismin dengesinde denklem says e inmi olur. Bu denklemlerden bilinmiyen zlebilir. Dzlemsel kuvvetler etkisinde dengesi incelenen cisimde bilinmiyen says ten fazla ise byle sistemlere hiperstatik sistemler denir.

50

Problem 6.7.1 1000 kg ktleli bir sabit vin 2400 kg ktleli bir cismi kaldrmakta kullanlyor. Vin A da sabit B de kayc mafsal ile mesnetlenmitir. Vincin ktle merkezi G dir. A ve B mesnetlerindeki tepkileri bulunuz.

2400kg

1,5m B 2m 4m

zm:
y
RAy

2400g
RA x A

1000g 1,5m
RB x B

x 2m 4m

B deki mesnet kayc mafsal olduu iin y ekseni dorultusunda kuvvet tayamaz. Bundan dolay B mesneti sadece x ekseni dorultusunda tepki kuvveti uygulayabilir.
RB y = 0 Fx = 0 Fy = 0 RA x + RB x = 0

RAy 1000 g 2400 g = 0

RBx 1,5 1000 g 2 2400 g 6 = 0

M A = 0

51

Bu eitliklerden
RBx = 107, 256kN RAx = RBx = 107, 256kN

RAy = 33,354kN
RA =

( 107, 256 ) + ( 33,354 )

2

RA = 112,32kN

Problem 6.7.2 Hareketli bir kol C ye balanm bir kablo ve A ile B deki srtnmesiz tekerlekler yardmyla dengede tutuluyor. ekildeki ykleme halinde kablodaki kuvveti ve A ile B deki tepkileri hesaplaynz.
475mm 600N 75mm 50mm

B C A

90mm

zm:
475mm 600N
SC RB

75mm 50mm

B C A
RA

90mm

A ve B mesnetlerinde srtnme olmad iin buradaki tepkiler yatay dorultudadr.

52

Fx = 0 Fy = 0

RB RA = 0 SC 600 = 0 RA 90 600 600 = 0

M C = 0

Bu denklemden
RA = 4000 Newton

RB = RA = 4000 Newton

SC = 600 N

bulunur. Problem 6.7.3 Yay katsays k olan AC i yay = 600 iken doal uzunluundadr. a) Sistemin denge durumunda , W , a ve k arasndaki banty bulunuz. b) Denge durumunda W=80N , a =300 mm ve =250 olduu bilindiine gre yay katsays k y hesaplaynz.
W B C A

zm:
W B C F A N

53

a)

Fx = 0 Fy = 0

F cos N = 0 F sin W = 0

Bu iki denklemden F = Yaydaki ksalma s =

F = k a(2

W sin
s = a(2 1 ) cos

eitlii bulunur. Ayrca F yay kuvveti F = k s denklemi ile hesaplanr.

a a , 0 cos 60 cos
1 ) cos W 1 W )= , 2sin tan = k a(2 ka cos sin 80 W b) k = , k= a ( 2sin tan ) 300 ( 2sin 250 tan 250 )
k = 0, 704 N / mm k = 704 N / m

Problem 6.7.4 Aada gsterilen ereve kk bir yapnn atsn desteklemektedir. Kablodaki gerilme kuvvetinin 150 kN olduu bilindiine gre E ankastre mesnetindeki tepkileri bulunuz.
D 2,25m A B C

20kN 1,8m

20kN 1,8m

20kN 1,8m

20kN 3,75m 1,8m

E 4,5m

54

zm:
y D

B C 6m

20kN 1,8m

20kN 1,8m

20kN 1,8m

20kN 1,8m

REx RE y Fx = 0 Fy = 0
EI

E ME 4,5m

150kN

RE x + 150 cos = 0 RE y 20 4 150sin = 0 M E + 20 (1,8 + 2 1,8 + 3 1,8 + 4 1,8) 4,5 150 sin = 0
DE

M E = 0
cos =

DI DI 4,5 cos = , cos = 0, 6 7,5 6 , sin = 0,8 sin = 7,5

, sin =

DI = 4,52 + 62 ,

DI = 7,5m

RE x = 150 0, 6

RE x = 90kN RE y = 200kN
RE =

RE y = 20 4 + 150 0,8 ,

( 90 )

+ ( 200 )

RE = 219, 4kN

M E = 20 (1,8 + 2 1,8 + 3 1,8 + 4 1,8) + 4,5 150 0,8 = 0 M E = 180kNm.

6.8 boyutlu kuvvetler etkisindeki bir rijid cismin dengesi ile ilgili uygulamalar
Eer cisme etki eden d kuvvetler ve mesnetlerden gelen tepkiler ayn dzlem iinde deil ise incelenen problem uzay statik problemidir. R = 0 , M O = 0 sfra edeerlik koulu aadaki gibi yazlabilir.

55

F = 0 F = 0 , F = 0 , F = 0 M = 0 , M = 0 , M = 0
x y z x y z

Problem 6.8.1 120kg ktleli ve 1.5m x 2.4m boyutlarndaki dikdrtgen eklindeki bir reklam panosu A da kresel mafsal E ile B de birer kablo yardm ile ekildeki gibi tesbit edilmitir. Kablolardaki kuvvetleri ve A mafsalndaki tepki kuvvetini bulunuz.
y 2,4m 0,6m C 0,9m z 1,8m 0,6m 1,5m A E B x D 1,2m

zm:
y 2,4m 0,6m C RAy 0,9m R Ay RA z z 1,8m G A S EC E B x S BD D 1,2m

1,2m

W=120g 1,2m

56

sfra edeerlik koulu

F = 0 M = 0
A

S EC + S BD + RA + W = 0 AE S EC + AB S BD + AG W = 0

S EC = S ECU EC U EC =

U EC =

EC EC

, U EC =

(0 1,8)i + (0,9 0) j + (0, 6 0)k

( 1,8)

+ 0,92 + 0, 62

1,8i + 0,9 j + 0, 6k 6 3 2 6 3 2 , U EC = i + j + k , S EC = S EC i + S EC j + S EC k 7 7 7 7 7 7 2,1

S BD = S BDU BD U BD =

U BD =

BD BD

, U BD =

(0 2, 4)i + (1, 2 0) j + (2, 4 0)k

( 2, 4 )

+ 1, 22 + 2, 42

2, 4i + 1, 2 j 2, 4k 2 1 2 , U BD = i + j k 3 3 3 3, 6 2 1 2 S BD = S BD i + S BD j S BD k , RA = Rx i + Ry j + Rz k 3 3 3 AE = 1,8 i , AB = 2, 4 i , AG = 1, 2 i 0, 75 j
A

, W = 120 g j

=0

AE S EC + AB S BD + AG W = 0

6 3 2 2 1 2 1,8 i ( S EC i + S EC j + S EC k ) + 2, 4 i ( S BD i + S BD j S BD k ) + 7 7 7 3 3 3 + (1, 2 i 0, 75 j ) (120 g j ) = 0 3 2 1 2 1,8 S EC k 1,8 S EC j + 2, 4 S BD k + 2, 4 S BD j 1, 2 120 gk = 0 7 7 3 3 4,8 3, 6 2, 4 5, 4 M A = ( 3 S BD 7 SEC ) j + ( 3 S BD + 7 S EC 144 g ) k = 0 4,8 3, 6 4,8 3, 6 S BD S EC = 0 S BD S EC = 0 14, 4 3 7 3 7 S EC = 288 g 2, 4 5, 4 4,8 10,8 7 S BD + S EC 144 g = 0 S BD + S EC = 288 g 3 7 3 7 S EC = 140 g , S BD = 45 g , S EC = 1373, 4 N , S BD = 441, 45 N

F = ( 7 S F = ( 7 S
6

3 2 2 1 2 S EC j + S EC k ) + ( S BD i + S BD j S BD k ) + 7 7 3 3 3 + ( Rx i + Ry j + Rz k ) + (120 g j ) = 0
EC

i+

2 3 1 2 2 S BD + Rx )i + ( S EC + S BD + Ry 120 g ) j + ( S EC S BD + Rz )k = 0 3 7 3 7 3 6 2 6 2 S EC S BD + Rx = 0 140 g 45 g + Rx = 0 Rx = 150 g 7 3 7 3 3 1 3 1 S EC + S BD + Ry 120 g = 0 140 g + 45 g + Ry 120 g = 0 Ry = 45 g 7 3 7 3 2 2 2 2 140 g 45 g + Rz = 0 S EC S BD + Rz = 0 Rz = 10 g 7 3 7 3 Rx = 1471,5 N Ry = 441, 45 N Rz = 98,1N
EC

57

Problem 6.8.2 450 N luk bir yk ekildeki gibi bklm bir rijid borunun C kesine uygulanmtr. Boru A da zemine ve D de dey duvara kresel mafsal ile E de ise EG kablosu yardm ile tesbit edilmitir. a) EG kablosundaki gerilme kuvvetinin minumum olmas iin kablonun kar duvara baland G noktas nerde olmaldr. b) Bu durumdaki minumum kablo kuvvetinin iddetini bulunuz.
y G D E 2m 2m C 4m

P
x 2m A 4m z

zm:
y G ( x,y)
S EG

RDz RDx D C RDy 4m

B 2m

E 2m

P
0 2m RAx RAz z A R Ay A 4m x

58

S EG kablo kuvvetinin minumum olmas iin kablonun dorultusu ayn

kuvvetle AD eksenine gre en byk momenti verecek ekilde olmal yani AD ekseni ile E noktasnn oluturduu dzleme dik olmaldr. ED AD = EG olmal
EG = ( x 2) i + ( y 4) j 2k , ED = 2 i 2k , AD = 4i + 4 j 2k i j k ED AD = 2 0 2 4 4 2

ED AD = 8 i 4 j + 8 k

8 i 4 j + 8 k = ( x 2) i + ( y 4) j 2 k = 4 ( x 2) = 8 ( y 4) = 4 4 x + 8 = 8 4 y + 16 = 4 2 = 8
M AD = 0

x=0 y=5

( DE S EG ) U AD + ( DC P) U AD = 0

DE = 2 i + 2k , U EG = EG EG , U EG =

DC = 2k ,

P = 450 j , S EG = S EGU EG , 2 1 2 U EG = i + j k 3 3 3

2 i + j 2k

(2) 2 + 12 + (2) 2

2 1 2 S EG = S EG i + S EG j S EG k 3 3 3 AD 4i + 4 j 2k , , U AD = U AD = AD 42 + 42 + (2) 2

U AD =

2 2 1 i + j k 3 3 3

2 1 2 DE S EG = (2 i + 2k ) ( S EG i + S EG j S EG k ) 3 3 3 i = 2 2 S EG 3 j 0 1 S EG 3 k 2 2 S EG 3 2 8 2 DE S EG = S EG i S EG j S EG k 3 3 3

DE S EG

DC P = 2k 450 j , DC P = 900 i 2 8 2 2 2 1 ( DE S EG ) U AD + ( DC P) U AD = [( S EG + 900) i S EG j S EG k )] ( i + j k ) = 0 3 3 3 3 3 3 4 16 2 S EG + 600 S EG + S EG = 0 9 9 9 2S EG + 600 = 0 S EG = 300 N

59

Problem 6.8.3 A da ankastre mesnetli ABCDE cismi ekildeki gibi yklenmitir. a) A ankastre mesnetindeki tepkileri hesaplaynz. b) A ya ok yakn x eksenine dik kesitteki kesit zorlarn bulunuz.
20cm y F1 = 200N D A B x 40cm z F4 = 250N C 20cm F3 = 350N E F2 = 200N

zm:
20cm y F1 =200N D
RA MA

E F2 = 200N

B x 20cm F3 =350N F4 =250N

40cm z

a) sfra edeerlik koulu

F = 0 M = 0
A

RA + F1 + F2 + F3 + F4 = 0 M A + AD F1 + AE F2 + AC F3 + AC F4 = 0

F1 ve F2 kuvvet ifti olduundan geometrik toplam sfr bileke momenti

ise 200 20 j dr. F3 = 350 i , F4 = 250 j , AC = 40 i + 20 k

R = 350 i + 250 j F = R + 350 i 250 j = 0 M = M + 4000 j + (40 i + 20 k ) (350 i 250 j ) = 0 ,
A A A A

M A = 5000 i 11000 j + 10000k

60

b) A da ki x eksenine dik kesitteki normal kuvvet RA kuvvetinin kesite dik bileenidir. normal kuvvet = 350N ( Bu kuvvet cismi ekmeye altndan pozitif alnmaldr.) A da ki x eksenine dik kesitteki kesme kuvveti RA kuvvetinin kesit iindeki bileenidir. kesme kuvveti = 250N. 250N A da ki x eksenine dik kesitteki burulma momenti M A momentinin kesite dik bileenidir. burulma momenti = 5000Ncm A da ki x eksenine dik kesitteki eilme momenti M A momentinin kesite iindeki bileenidir. eilme momenti = 11000 j + 10000k eilme momenti = 110002 + 100002 = 14866 Ncm

61

BLM 7 SRTNME
7.1 Srtnme ve srtnme katsays
W

f W P f R N R N

Yukardaki ekillerde gsterildii gibi eim as olan bir eik dzlem zerine braklan bir cismin nn belli deerlerine kadar dengede kald bilinir. Ayn ekilde yatay dzlem zerine braklan bir cisme yatay dorultuda bir P kuvveti uygulanrsa P nin belli deerlerine kadar cismin dengede kald bilinir. Btn bunlarn nedeni temas eden yzeyler dorultusunda tepki kuvvetlerinin olumasdr. Bu kuvvetlere srtnme kuvvetleri denir.
f = N tan

Srtnme kuvvetinin maksimum deeri birbirlerine temasta olan cisimlerin cinslerine ve temas yzeylerinin zelliklerine baldr. dengede kalmak artyla nn en byk deerinin tanjantna srtnme katsays denir ve ile gsterilir. f maks. = N =tan maks. ,
62

metal stnde metal a0.15-0.60 metal tahta stnde 0.20-0.60 metal ta stnde 0.30-0.70 metal deri stnde 0.30-0.60 tahta tahta stnde 0.25-0.50 tahta deri stnde 0.25-0.50 ta ta stnde 0.40-0.70 toprak toprak stnde 0.20-1.00 lastik beton stnde 0.60-0.90 eitli malzemeler iin srtnme katsaylar tablosu

Problem 7.1.1 = 600 eim al eik dzlem ile zerindeki W = 100 N. arlndaki cismin srtnme katsays = 0.4 dr. P kuvvetinin hangi deerleri arasnda cisim eik dzlem zerinde hareketsiz kalr. Bu snrlardaki srtnme kuvvetinin deerlerini bulunuz.
W

63

zm: Cismin aa doru kaymamas iin gerekli olan en kk P kuvveti Pmin . dr.Bu durumda srtnme kuvvetinin yn yukar dorudur. x
W

y
Pmin . f
N

x ekseni eik dzlem dorultusunda ve y ekseni buna dik dorultuda alnp bu dzlemde denge denklemleri aadaki gibi yazlabilir.

F F

=0 =0

Pmin + f W sin = 0
N W cos = 0

(1)
N = 100 cos 600 , N = 50 Newton
f = 20 Newton

f =N
Pmin = f + W sin ,

f = 0, 4 50 ,

Pmin = 50 3 20 ,

Pmin = 66, 6 Newton

Cisim yukar doru kma meyilinde ve hareketsiz durumda en byk P kuvveti Pm aks. dr. Bu durumda srtnme kuvveti aa dorudur. x
W

y
Pm aks. f
N

Bu durumda srtnme kuvvetinin yn deitiinden sadece birinci denklem deiir.

=0

Pm aks. f W sin = 0

Pm aks. = f + W sin 66, 6 Newton P 106, 6 Newton

Pm aks. = 50 3 + 20 , Pm aks. = 106, 6 Newton ,

64

7.2 mesnetlerdeki srtnmeler

Mesnetlerde temas yzeyi belli ise srtnme kuvveti bu yzeye teettir. Eer mesnet mafsal eklinde ve temas yzeyi bilinmiyorsa ise srtnme momenti gz nne alnarak ilem yaplabilir. Problem 7.2.1 ekilde grlen hareketli konsol 10 cm. apndaki bir borunun zerinde istenilen bir ykseklie konulabilmektedir. Konsolla boru arasndaki srtnme katsays = 0, 25 olduuna gre , konsolun arln ihmal ederek W yknn tanabilecei en kk x uzakln bulunuz. x W

20 cm.

10 cm. zm
y x W fA x A 20 cm. fB NB 10 cm. B NA

fA = NA ,
x

fB = NB ,

f A = 0, 25 N A ,

f B = 0, 25 N B

=0

NB N A = 0

NB = N A

65

=0 =0

f A + fB W = 0

fA + fB = W

f A = fB =

N B = N A = 2W
B

W 2

20 N A 10 f A ( x 5) W = 0
20 N A 10 f A + 5W W

20 N A 10 f A W x + 5W = 0 x = x= 20 2 W 10 W W + 5W 2

x=

40 W 5W + 5W , x = 40 cm. W

Problem 7.2.2 ekildeki mekanizmada Bilezik ve ubuk arasndaki srtnme katsays = 0, 4 , = 600 ve P = 200 N. olduu bilindiine gre mekanizma kranka uygulanan M momentinin hangi deerlerinde dengededir.
P C

A M 100 mm. B 100 mm.

66

zm:
y N C RAy A RA x S C 100 mm. M SC B 100 mm. x f P

C Bileziinin yukar doru kayma balangcnda dengesi iin :

f =N , Fx = 0
y

f = 0, 4 N SC cos N = 0

N = SC cos ,

f = 0, 4 SC cos

=0

SC sin f P = 0 SC =

SC sin 0, 4 SC cos P = 0

SC (sin 0, 4 cos ) = P SC = 300, 289 N .

P 200 , SC = 0 sin 0, 4 cos sin 60 0, 4 cos 600

AB ubuunun dengesi iin :

=0

M maks. 100 SC cos = 0

M maks. = 100 SC cos

M maks = 100 300, 289 cos 600 ,

M maks. = 15014,5 Nmm.

C Bileziinin aa doru kayma balangcnda dengesi iin : Bu durumun yukardaki ekilden fark srtnme kuvvetinin yn yukar dorudur. Fy = 0 SC sin + f P = 0 , SC sin + 0, 4 SC cos P = 0
SC (sin + 0, 4 cos ) = P SC = 187, 613 N . M min . M min . = 9380, 6 Nmm. P 200 , SC = 0 sin + 0, 4 cos sin 60 + 0, 4 cos 600 = 100 SC cos , M min . = 100 187, 613cos 600 , SC = 9,38 Nm. M 15, 01 Nm .

67

7.3 Halat veya kay kasnak srtnmesi

y x d/2 s d d/2 dN d/2 df d/2 s + ds

s1 s2

Silindirik yzey zerine sarl halattan alnan diferansiyel elemanda Fx = 0 (s + ds) Cos (d / 2) s Cos (d / 2) df = 0

=0

dN (2s + ds) Sin (d / 2) = 0 denklemleri yazlabilir.

Cos (d/2) =1 , Sin (d/2) = (d/2) ve df = dN ds = df , dN = s d , ds = s d yazlabilir.

ds = d , s ds s = d , 0 S2
S1

olduu bilindiine gre elde edilir.

ln

s s1 = , 1 = e s2 s2

Bu ada kay kasnak sistemlerinde dz kay yerine daha ok aada gsterilen kesiti V eklinde olan V kaylar kullanlr.
y y z /2 dN
s sin

d 2df d/2 s /2 dN 2 dN sin(/2) x d/2 s + ds

d d , (s + ds) sin 2 2

V kayl kay kasnak sistemlerinde kayn her iki yan yzeyinde temas olduundan diferansiyel elemanda srtnme kuvvetinin iki kat alnr.Normal kuvvet yerine 2dNsin /2 alnarak dz kay iin yaplan ilemler tekrar edilirse
s1 = e / sin( / 2) s2

forml bulunur.

68

Problem 7.3.1 Bir gemiyi rhtmda durdurmak iin kullanlan halatn halka eklinde oluturulmu ksm iskele babasna taklr.Halatn dier ucuna gemideki babann etrafna 4 kere sarldktan sonra kuvvet uygulanr. Halata geminin uygulad kuvvet 20kN dr. grevlinin uygulad kuvvet 40N olduuna gre halat ile baba denilen silindirik cismin yanal yzeyi arasndaki srtnme katsaysn bulunuz.

40 N. 20kN.

zm: S 2 = 40 N . S1 = 20000N

S1 = e , S1 = 20kN . = 20000 N . , = 4 2 , = 8 S2 20000 = e8 , 500 = e8 ln 500 = ln e8 ln 500 = 8 40 ln 500 = , = 0, 247 8

69

Problem 7.3.2 Bir elektrik motoru ile retilen 60 Nm. lik bir momenti iletmek iin bir yass kay kullanlmaktadr. Kay ekilde grld gibi 12 cm. apl motordaki kasnaktan ald momenti iletmektedir. Kayla kasnak arasndaki statik srtnme katsays 0.3 dr. Kayn her iki ksmndaki ekmenin , kayma olmasn engelleyecek en kk deerlerini bulunuz.
600

400

zm:
S1

600 S2

30

400 A 500

Kaytaki byk kuvvet momentin tersi ynnde olur.

S1 = e S2

, = 0,3 ,

= 180 + 30 50 ,

= 1600 , = 160

rad . 180

= 2, 793rad .

S1 S = e0,838 , 1 = 2,311 , S2 S2

S1 = 2,311 S 2 S1 S 2 = M R , S1 S2 =

=0

, M + S2 R S1 R = 0
S1 = 2,311 S 2 ,

60 0,12 / 2

S1 S2 = 1000 N , S1 = 1762,8 N .

2,311 S 2 S2 = 1000 N

S2 = 762,8 N .

70

BLM 8 YAYILI YKLER

8.1 Yayl yklerin tanm
Kuvvetler bir yzeye veya bir hacme etki ederler. ou durumda bu kuvvetler yerine bunlarn bilekesi tek bir kuvvetmi gibi gznne alnr. Burada yayl yklerin tekil yklere dntrlme yntemlerinden bahsedilecek.

8.2 Kirilerde Yayl ykler

q Q dq

x a x dx b Yayl ykn bilekesinin iddeti yayl yk erisi altndaki alana eittir.

Q = dq
a b

dq = q dx

Q = q ( X ) dx
a

Yayl ykn bilekesi yayl yk erisi altndaki alann merkezinden geer.

=

x q ( X) dx
a

q ( X) dx
a

71

Problem 8.2.1 Basit mesnetli bir kiri ekildeki gibi yayl yk tamaktadr. mesnet tepkilerini hesaplaynz.
qB = 3600 N / m q A = 1500 N / m A L = 6m.

zm:
y QD q A = 1500 N / m D A L/2 RA 2L/3 QD = ABCD Dikdrtgeninin alan , QD = L 1500 , QD = 9000 N . Q = CDE geninin alan , Q = L (3600 1500) / 2 , Q = 6300 N . QD = ABCD Dikdrtgeninin merkezinden geer. Q = CDE geninin merkezinden geer. L 2L 1 2 M A = 0 RB L QD 2 Q 3 = 0 RB = QD 2 + Q 3 1 2 RB = 9000 + 6300 , RB = 8700 N . 2 3 Fy = 0 RA + RB QD Q = 0 RA = RB + QD + Q RA = 8700 + 9000 + 6300 , RA = 6600 N . RB Q E qB = 3600 N / m C B x

72

Problem 8.2.2 Su dolu tankn altnda bulunan 0,5m. X 0,8m. boyutlarndaki bir kapak A noktasndan mafsalldr. B deki bir knt yardm ile aa doru dnmesi engellenmektedir. Kapak B den balanan ipe kuvvet uygulanarak alabilmektedir. Kapan alabilmesi iin ipe uygulanan en kk kuvveti bulunuz.
C 0,27m. 0,45m. A 0,48m. B

0,64m.

zm:
C 0,27 m L1 L2 QD Q qB B 0,64 m q A = 0, 45 0,5 *1000 * 9,81 , q A = 2207,3 N / m , qB = (0, 45 + 0, 48) 0,5 *1000 * 9,81 qB = 4561, 7 N / m Q = Kapaa etki eden yayl ykte gsterilen genin alan
Q = (qB q A ) AB / 2 , Q = (4561, 7 2207,3) 0,8 / 2 , Q = 941, 76 N .

P
qA A 0,48 m D 0,45 m

QD = Kapaa etki eden yayl ykte gsterilen dikdrtgenin alan

QD = q A AB , QD = 2207,3 0,8 , QD = 1765,84 N 2 1 L1 = AB , L2 = AB 3 2

73

=0 , P
2

BD BC
2
2

AD P

CD BC

BD + Q

2 1 AB + QD AB = 0 3 2

BC = BD + CD , BC =

CD = 0, 27 + 0, 45 + 0, 48 , CD = 1, 2 m
2

( 0, 64 )

+ (1, 2 ) , BC = 1,36 m

0, 64 1, 2 2 1 0, 48 P 0, 64 + 941, 76 0,8 + 1765,84 0,8 = 0 1,36 1,36 3 2 0, 64 1, 2 2 1 P( 0, 48 0, 64) + 941, 76 0,8 + 1765,84 0,8 = 0 1,36 1,36 3 2 P

P (0,33882) + 1208, 608 = 0

P = 3567,1 N

74

BLM 9 KABLOLAR
9.1 Genel bilgi
Kablolarn asma kprler , yksek gerilim hatlar , teleferikler ve yksek kulelerin balantlar gibi bir ok uygulamalar vardr.Kablolar ykleme durumuna gre iki guruba ayrlr. a) Konsantre ykler etkisindeki kablolar b) Yayl ykler etkisindeki kablolar Kablolarn eilmeye kar direnci sfr kabul edilir. Bundan dolay kablodaki kuvvetin kablo dorultusunda olmas gerekir.

9.2 Konsantre ykler etkisindeki kablolar

A ve B sabit noktalarndan bal P1 , P2 , . . . , Pn ykleri etkisindeki kablo gz nne alnr. L A y1 C1 x1 P1 x2 x3 C2 P2 P3 y2 y3 d B C3

75

Ayn kablonun serbest cisim diagram aadaki gibi izilebilir. L RAx RAy C1 x1 P1 x2 x3 A y1 D C2 P2 P3 C3 y2 y3 d B RBx RBy

Burada A ve B deki tepki kuvvetlerini bulmak iin yazlacak olan , Fy = 0 , M z = 0 denklemler yeterli deildir. Bundan dolay Bir kablo paras iin denklem yazmak gerekir. Buda ancak kablo zerindeki bir noktann koordinatlarn bilmeyi gerektirir. Bylece kablonun AD paras iin aadaki denklem yazlabilir.

Fx = 0

MD = 0
RAx RAy C1 x1 A y1 D P1 x S y

76

Ayn ekilde dey yklerin etki ettii dier noktalarda da moment denklemleri yazlabilir. RAx RAy C1 x1 P1 A y1 D C2 P2 S y2

x2 Mesnetten itibaren herhangi bir kablo iin yazlan Fx = 0 denkleminden

S cos = RAx

eitlii bulunur. Bu eitlikten bydke kablodaki kuvvetin iddetinin byd anlalr. Problem 9.2.1 AE kablosu gsterilen noktalarda dey yk tayor. C noktas sol mesnedin 1 m altnda olduuna gre a) B ve D noktalarnn dzeylerini b) Kablodaki maksimum eim ve maksimum ekme kuvvetini bulunuz.
E 4m D 2 kN A C B 3 kN 6 kN 4m 2m 3m 3m 1m

77

zm: a) B ve D noktalarnn dzeylerini bulmak iin nce A mesnedindeki tepkileri bulmak gerekir . A mesnedindeki tepkileri bulmak iin de tm kablo ve kablonun ABC ksmnn dengesi ayr ayr gz nne alnr. Tm kablonun serbest cisim diyagram: REy
y RAy A RAx B 3kN 6kN 4m 2m 3m 3m (1) E REx 4m D 2 kN x C 1m

=0

4 RAx 12 RAy + 8 3 + 6 6 + 3 2 = 0 , 4 RAx 12 RAy = 66

Kablonun ABC ksmnn serbest cisim diagram

y RAy A RAx B 3kN 6kN 4m 2m RAx + 6 RAy = 6 (2) x C 1m

=0

RAx + 6 RAy 3 2 = 0 ,

Bu (1) ve (2) nolu denklemden A daki mesnet tepkileri bulunur.

4 RAx 12 RAy = 66
+ 2 ( RAx + 6 RAy ) = 2 6

RAx = 9 kN ,

RAy = 2,5 kN

6 RAx = 54 78

B Noktasnn dzeyi iin kablonun AB ksmnn dengesi gz nne alnr.

y RAy A RAx B 3kN 4m yB x

=0

yB RAx + 4 RAy = 0 ,

yB ( 9 ) + 4 2,5 = 0 yB = 1,111 m

D Noktasnn dzeyi iin kablonun ABCD ksmnn dengesi gz nne alnr.

y RAy D RAx A B 3kN 6kN 4m 2m 3m C 1m 2 kN S DE DE yD x

=0

yD RAx 9 RAy + 5 3 + 3 6 = 0 , yD (9) = 10,5

yD = 1,167 m

79

b) Maksimum eim ve maksimum ekme : Maksimum eimin olduu kablodaki ekme kuvveti Maksimum kuvvettir. Kablodaki kuvvetin yatay bileeni mesnetlerdeki kuvvetin yatay bileenine eittir.
AB = arctan BC CD DE
S DE 1,111 , AB = 15,5220 4 0,111 BC = 3,180 = arctan , 2 2,167 = arctan , CD = 35,842 3 (4 1,167) = arctan , DE = 43,36 3 9 = , S DE = 12,38 kN cos 43,360

80

9.3 Yayl ykler etkisindeki kablolar.

B D A C

Yukardaki ekilde gsterilen yayl yk etkisindeki kablonun CD ksmnn serbest cisim diagram aadaki gibidir. S

So

Q Burada Q kablonun CD ksm boyunca etki eden yayl ykn bilekesidir. CD ksmna etki eden tm kuvvetlerin toplam denge artndan dolay sfr olmaldr. Bylece S So ve W kuvvetleri u uca eklendiinde kapal bir gen oluturur. S Q
S cos = SO S sin = Q
2 S = SO + Q 2

So
Q SO
81

tan =

9.3.1 Yatayda dzgn yayl yk etkisindeki kablolar (parabolik kablo) Ktlesi uzunluu boyunca sabit olan ve birim uzunluunun ktlesi q olan yatay bir tablay tayan asma kprnn kablosunu gz nne alalm. y B A O C(x,y) x

Burada kablonun OC ksmnn serbest cisim diagram aadaki gibi gsterilebilir. y S C So O qx x/2 x Kablonun OC ksmna etki eden S , So ve qx kuvvetlerinin toplamnn sfr olmas gerektiinden bunlar u uca eklendiinde bir dik gen olutururlar. Bu dik genden faydalanarak aadaki eitlikler yazlabilir.
2 S = SO + q 2 x 2

S qx x So

tan =

qx SO

Ayrca kablonun OC ksmna etki eden kuvvetlerin C noktasna gre momenti alnrsa aadaki denklem yazlabilir.

MC = 0
y= q x2 2 SO

q x SO y = 0

x 2

Bu bir parabol denklemidir.

82

Eer kablonun iki ucuda ayn ykseklikte ise ve kablonun en alt noktasnn derinlii ile iki uc arasndaki uzaklk biliniyorsa yatayda yayl ykn iddeti verildiinde
q x2 y= 2 SO

denkleminden kablodaki en kk

kuvvet So bulunur. 2 Bu So deeriyle S = SO + q 2 x 2 denklemine gidildiinde kablonun herhangi bir x koordinatna sahip noktasndaki S deeri hesaplanabilir. Problem 9.3.1.1 Ab kablosu ekilde grld gibi yatayda dzgn yayl bir yk tamaktadr. Kablonun en alt noktas A mesnedinin 3 m altndadr. Kablodaki maksimum ve minimum ekme kuvveti deerlerini bulunuz.
B 6m A 3m

q = 5 kN /m

40 m

zm: Yk yatayda dzgn yayl olduundan kablo paraboliktir. Koorninat balangcn C en alt noktasnda seilirse Kablo denklemi
y= q 2 x 2 S0

formunda yazlabilir.
y

B 9m A
yA = 3 m yB = 9 m

C x
xA xB

40 m

83

2 2 y B = k xB , y A = k x A

, xB x A = 40
2

xB = x A + 40

yB = k ( x A + 40) 2

yB k ( x A + 40) 9 2 2 = = , x A + 80 x A + 1600 = 3 x A 2 yA 3 k xA

2 2 x A + 80 x A + 1600 = 0 , x A =

80 6400 + 12800 80 19200 , xA = 4 4

xA =

80 19200 , 4

x A = 54, 64 m

veya

x A = 14, 641 m

ilk kk 40 m

den byk olduu iin gz nne alnmaz

xB = 25,359 m

x A = 14, 641 m kabul edilir.

Kablodaki minimum ekme kablonun an alt seviyesi olan C noktasnda olur. A noktasnn hesaplanan koordinatlar y = konursa S0 bulunur.
S0 = 178, 63 kN

3=

5 2 ( 14, 641 m ) , 2 S0

q 2 x denkleminde yerine 2 S0 5 2 S0 = ( 14, 641 m ) , 6

Kablodaki maksimum ekme kablonun eiminin en fazla olduu B 2 noktasnda olur. B noktasnn x koordinat ve S0 deeri S = SO + q 2 x 2 denkleminde yerine konursa S maks. = 178, 632 + 52 25,3592 , Smaks. = 219, 06 kN
tan max = 5 25,359 , 178, 63

max = 35,370

84

9.3.2 Kendi arl etkisinde olan homojen yapdaki kablo veya zincirin dengesi y B A C c
x

D(x,y)

S d D dx So
2 S = SO + q 2 2

dy S q So

, Q=q lemleri sadeletirmek iin

c= SO q

gz nne alnr.
S = q c2 +
2

SO = q c ,

dx = d cos
dx = SO d S

, cos =

, dx =

SO S c
2 2

c +

d ,

dx =

d 1+
2

c2

x=

d 1+
2

, ,

x = c sinh 1 = c sinh 1 c O c

= c sinh

x c

dy = dx tan

dy =

W dx SO

dy = dx , c

dy = sinh

x dx c

Bu son denklem C(0,c) den D(x,y) ye integre edilirse

85

x x x y c = sinh dx = c cosh = c (cosh 1) c c O c O x , y 2 2 = c 2 eitlii bulunur. y = c cosh c SO = q c , Q = q , S = q y

eer A ve B mesnetlerinin ykseklii ayn ise derinlik h = y A c olur. Problem 9.3.2.1 60 N/m arlndaki bir niform kablo , ekilde grld gibi iki A ve noktas arasna aslmtr. a) Kablodaki maksimum ve minimum ekme deerlerini b) kablonun uzunluunu bulunuz.
A 20 m 100 m B

zm : a) Smin = SO = q c
S maks = q ymaks , S maks = q yB

Eer koordinat balangc kablonun alt noktasndan c kadar altnda alnrsa kablo denklemi
y = c cosh x eklinde yazlabilir. c

y A B
yB c xB

B noktasnn koordinatlar xB = 50 m , yerine konursa

20 + c = c cosh 50 c

yB = 20 + c kablo denkleminde

20 + c c cosh

50 =0 c

denklemi elde edilir.

86

f (c) = 20 + c c cosh

50 denklemini sfr yapan c deeri orta nokta metodu ile c

cr = cl + c 2

bulunur.
cl cu f (cl ) f (cu )

a =

cr yeni cr eski cr yeni

100 0 0

2,59 1021 50,5 100 75,25 -6,4841 50,5 75,25 62,875 -6,4841 62,875 75,25 69,0625 -0,95075 62,875 69,0625 65,9688 -0,95075 62,875 65,9688 64,422 -0,95075 64,422 65,9688 65,1954 -0,39713 65,195 65,9688 65,5819 -0,1315 65,5819 65,9688 65,7754 -0,0014567 65,5819 65,7754 65,6787 -0,0014567 65,5819 65,6787 65,6303 -0,0014567 65,5819 65,6303 65,6061 -0,0014567 65,5819 65,6061 65,594 -0,0014567 65,5819 65,594 65,58795 -0,0014567 65,5819 65,58795 65,58493 -0,0014567 65,58493 65,58795 65,58644 -0,0004457 65,58493 65,58644 65,5857 -0,0004457

100

50,5

7,2374 7,2374 33 2,7685 19,7 2,7685 1,09594 1,26988 1,26988 1,26988 1,26988 0,062988 0,030828 0,014707 0,006629 0,002587 0,000565 0,000565 0,000061 0,00113

c = 65,586 yB = 20 + c yB = 20 + 65,586 , yB = 85,586 m

S min = SO = q c S maks = q yB
S min = 60 65,586 ,

Smin = 3935,16 N Smaks = 5135,16 N

S maks = 60 85,586 ,
2

b)

l kablo uzunluu y 2
2

= c 2 denkleminden bulunur.
= 2 yB 2 c 2 ,

= y 2 c2 , = 109,972 m

y2 c2 ,

= 2 85,586 2 65,5862

87

BLM 10 DZLEM KAFES KR SSTEMLER

10.1 Genel bilgi ve tarifler
Ayn dzlem iinde birbirlerine u noktalarndan balanarak bir rijid yap oluturan ubuklar topluluuna dzlem kafes sistemi denir. U noktalarndan balanma ekli pratik uygulamalarnda kaynakl birletirme eklinde olmasna kar hesaplamalarda srtnmesiz silindirik mafsall kabul edilir. Ayrca ubuklar u noktalar dnda yklenmemi kabul edilir. Bylece ubuklarda oluacak i kuvvetler ubuk dorultusunda alnabilir. Kafes kiri sistemlerinin yapm kolayl ucuzluu ve hafiflii dolaysyla bir ok yerde uygulama alan vardr. Tren kprleri, vin kollar ve kuleleri , gezer kprl vinler , yksek gerilim hatt direkleri , radyo verici antenleri ,Depo ve iftlik at kirileri gibi alanlarda uygulamalarna rastlanr. Kafes sisteminde u noktalarnn birleme yerlerine dm noktalar denir.

10.2 Basit kafes sistemi

ubuktan oluan kafes sistemi bir basit kafes sistemidir. Bu sistem ubuk ve dm noktas ierir. Bu sisteme eklenecek iki ubuk dm noktas saysn bir artrr. Bylece oluturulacak m saydaki ubuk ve n saydaki dm noktasndan oluan kafes sistemi de bir basit kafes sistemidir. m=3 n=3

m=5 n=4

m=7 n=5

88

Bir basit kafes sisteminde m = ubuk says n = dm noktas says olmak zere 2n = m + 3 olur.

Pratt ekil 10.1 eitli at kafes sistemi rnekleri

Howe

Pratt

Howe

Warren ekil 10.2 eitli kpr kafes sistemi rnekleri

89

10.3 Dm noktalar metodu ile kafes sisteminin analizi

Kafes sisteminin her bir dm noktas iin 2 denklem yazlr. n tane dm noktal bir kafes sisteminde 2n denklem yazlacandan 2n sayda bilinmiyen zlebilir. Toplam ubuk says 2n-3 ve mesnetlerden de 3 bilinmiyen geleceine gre denklem says yeterli olur. Ayrca sistem btn bir rijid cisim gibi alnp dengesi dnldnde 3 denklem daha yazlabilir. Bundan dolay dm noktalar metodu ile fazladan elde edilen 3 denklem sonularn kontrolu iin kullanlabilir.Bir kafes sisteminde ubuk kuvvetlerini bulmadan nce sistem btn bir rijid cisim olarak gz nne alnp mesnet tepkileri bulunabilir. Daha sonra dm noktalarnn dengesi dnlerek en fazla iki bilinmiyen ierecek ekilde dm noktas seip ileme balanr. ubuklardan dm noktalarna gelen kuvvetler ubuk dorultularnda alnr.Dm noktalarndaki kuvvetlerle ubuklardaki kuvvetler etki tepki ilkesine gre birbirinin tam zttdr. Bir dm noktasndaki bilinmiyenler zldnde bu dm noktasna ubuklarla direk bal dier dm noktalarnda da birer tane bilinmiyen azalacandan en fazla iki bilinmiyen ieren dm noktalarn bulmak kolaylar. C

D B P C

A RAx RAy P

D C

B RB

A D

90

Problem 10.3.1 Verilen kafes sistemindeki ubuk kuvvetlerini dm noktalar metodunu kullanarak bulunuz.
6m 20kN A 10kN B C 4m D 3m 6m E 3m 6m

zm: Tm kafes sistemi iin serbest cisim diagram

6m 20kN A 10kN B C 6m y
RC y RC x

4m D 3m 6m E RE 3m

Tm kafes sisteminin dengesi

M = 0 F = 0 F = 0
C x y

3RE 12 20 6 10 = 0 RE = 100kN
RC x = 0 RC y + RE 20 10 = 0

RC y = 70kN

91

A dm noktas:
20kN A 5 4 3
S AD S AB S AD 3 5

20kN
S AB

A dm noktasna etki eden kuvvetlerin geometrik toplam kapal bir gen oluturur . Bu kuvvetlerin iddetleri ile bu genin veya benzer genlerin kenar uzunluklar orantl olur.
S AB S AD 20 = = 3 5 4

S AB = 15kN ,

S AD = 25kN

D dm noktas:
S DB S DB S DA = 25kN S DE S DE

5m
S DA = 25kN

6m D

S DB S DE 25 = = 5 6 5

S DB = 25kN ,

S DE = 30kN

B dm noktas:
S BA

10kN = 15kN B 3 5 4 5 3

S BC

4
S BD = 25kN

S BE

B dm noktas iin denge denklemleri

3 3 = 0 S BC + S BE 15 25 = 0 5 5 4 4 Fy = 0 5 25 5 SBE 10 = 0
x

S BE = 37,5kN ( S BE bas ynnde ) S BC = 52,5kN

92

E dm noktas:
S EB = 37,5kN 4 5 S EC

5 4 3 E

3
S ED = 30kN

RE = 100kN

E dm noktas iin denge denklemleri

=0 =0

3 3 S EC + 30 + 37,5 = 0 5 5 4 4 S EC + 100 37,5 = 0 5 5

S EC = 87,5kN ( S BE bas ynnde)

4 4 (87,5) + 100 37,5 = 0 (kontrol iin) 5 5

C dm noktas: Bu dm noktas kullanlarak C deki mesnet tepkileri bulunabilir. Bu mesnet tepkileri tm kafes sistemi bir rijid cisim gibi dnlerek daha nce bulunduuna gre burada kontrol yaplr.
RC y = 70kN SCB = 52.5kN RC x = 0

C 5 SCE = 87.5kN 3 4

C dm noktas iin denge denklemleri ( Kontrol iin )

3 = 0 RC x + SCE SCB = 0 5 4 Fy = 0 5 SCE 70 = 0

3 0 + 87,5 52,5 = 0 5 4 87,5 70 = 0 5

93

10.4 zel dm noktalar

Bir dm noktasnda 4 tane ubuk ekildeki gibi ikier ikier ayn dorultuda ise burada oluturulacak kuvvet poligonu paralel kenar olur. Bundan dolay ayn dorultudaki ubuklara etki eden kuvvetlerin iddeti birbirine eit yn birbirinin ztt olur. E B SAE SAB A D C SAD A SAC SAE SAD SAB SAC

ubuktan oluan bir dm noktasnda ubuklardan ikisi ayn dorultuda dieri farkl dorultuda yerletirilmitir.Ayrca bir P kuvveti bu dm noktasna farkl dorultudaki ubuun dorultusunda uygulandnda yine bu 4 kuvvet zerine kurulan poligon paralel kenar eklinde olur. Paralel kenarn karlkl kenarlarnn uzunluklar birbirine eit olacandan farkl dorultudaki ubuk kuvvetinin iddeti P kuvvetine eit olur. Eer bu P kuvveti kaldrlrsa farkl dorultudaki ubuun kuvveti sfr olur. P A D C D C B A B

94

ki ubuktan oluan dm noktalarnda iki ubuk ayn dorultuda ise bunlara etki eden kuvvetlerin iddetleri birbirine eit ynleri birbirine zttr. Byle bir dm noktasna baka bir P kuvveti etki ediyorsa bunun iddeti sfr olmaldr. ki ubuktan oluan dm noktasndaki ubuklar farkl dorultularda ise bu ubuklardaki kuvvetler sfrdr. B A A C Aada gsterilen kafes sisteminde BM ve FI ubuk kuvvetleri sfrdr. FI ubuk kuvveti sfr olduu iin FJ ubuk kuvveti de sfrdr. D P1 B RAX A M RAy L K J P4 I RB P2 C P3 E F H C B

95

10.5 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi

Tm sistemin analizi yerine ubuklardan bazlarna gelen kuvvetler hesaplanaca zaman kesim metodu daha pratiktir. Bu metotta kafes sistemi hesab istenen ubuktan geen ve bilinmiyen ubuktan fazla ubuk iermiyecek ekilde bir izgi ile ikiye ayrlr. Ayrlan taraflardan birinde yazlacak olan

Fx = 0

Fy = 0

M = 0

denklemleri ile bilinmiyen zlebilir. P1 P2 P3

P1

P2

SBC SBE

F SFE

Fx = 0 Fy = 0 ME = 0
S FE = P1

dan dan dan

S BC + S BE

FE + S FE = 0 BE BF =0 BE

P1 + P2 + S BE

S BE = (P1 + P2 )

BE BF

S BC BF P1 ( AB + FE) = 0

S BC = P1

AB + FE BF

Bu elde edilen SBE ve SBC kuvvetleri 1. denklemde yerine konursa

AB + FE FE + (P1 + P2 ) BF BF

elde edilir.

96

Problem 10.5.1 ekilde gsterilen kafes sistemindeki FH , GH ve GI ubuklarndaki kuvvetleri bulunuz.

1kN 1kN 1kN 8m A C 5kN 5m 5m E 5kN 5m G 5kN 5m 5m 5m I K B D F 1kN H 1kN J L

zm: Tm cismin serbest cisim diagram

1kN y 1kN 1kN 8m A C
RA

n F 1kN H 1kN J

E 5kN 5kN 5m

G 5kN n 5m

K
RL

5m

5m

5m

5m

Tm cisim iin yazlacak denge denklemlerinden RA ve RL mesnet tepkileri bulunur.

F = 0 M = 0
y A

RA + RL 5 1 3 5 = 0

RA + RL = 20kN
RL = 7,5kN
RA = 12,5kN
2

30 RL (5 + 10 + 15 + 20 + 25) 1 (5 + 10 + 15) 5 = 0

RA + RL = 20kN
sin =

RA + 7,5 = 20kN
GL
2

FG

FL FL 8 15 , cos = sin = 17 17

, cos =

, FL = GL + FG , FL = 152 + 82 , FL = 17 m

97

tan =

FG , GL

tan =

8 15

= 28, 07250

kafes sistemi nn dorusundan geecek ekilde bir kesitle kesildikten sonra geri kalan para iin yazlacak denge denklemlerinden istenen ubuk kuvvetleri bulunur. nk kesit bu ubuklar iine alacak ekilde seilmitir.
F
S HF

1kN H 1kN J
S IG

8m

S HG

K
RL

5m

5m

5m

sin =

GI GH

, cos =

HI GH

, GH = GI + HI ,
481 , 3 sin = 15 481

HI 10 = 8 15

HI =

16 m 3

16 GH = 52 + ( ) 2 , GH = 3

cos =

16 481

F = 0 F = 0 M = 0
x y G

Kesildikten sonra geri kalan para iin denge denklemleri:

S HF cos S HG sin S IG = 0

S HF sin S HG cos 1 1 + RL = 0
HI S HF cos + GI S HF sin GI 1 GK 1 + GL RL = 0 ,

16 15 8 120 S HF + 5 S HF 5 10 + 15 7,5 = 0 S HF = 97,5 3 17 17 17

S HF = 13,8125 kN

=0

13,8125

8 16 S HG 1 1 + 7,5 = 0 17 481 15 481 15 ( S IG = 0 ) 17 16 481

S HG =

481 kN 16

S HG = 1,371 kN

=0

(13,8125)

S IG = 13,125 kN

98

BLM 11 EREVE VE MAKNELER

11.1 Giri
Birden fazla saydaki paralarn mafsallar yardmyla birleiminden ortaya kan yaplarda baz durumlarda kafes sisteminde farkl olarak elemanlara kendi dorultular dndada ihmal edilemeyen byklkte kuvvetler gelebilir. Bu durumdaki sistemlere ereve veya makine denir. ereveler Genellikle sabittir ve ykleri tamak iin oluturulur. Makineler ise sabit veya hareketli olup kuvvetleri iletmek veya deitirmek iin imal edilir. makineler daima hareketli paralar ierirler.

11.2 ereveler
eitli kuvvetler etkisindeki n sayda paradan olumu bir ereveye ait problemi klasik denge denklemleri ile zmek iin paralarna ayrmak gerekir. ereve paralarna ayrldktan sonra her bir para ayr bir rijid cisim gibi dnlerek denge denklemleri yazlr.Ayrca birleme yerlerinde etki tepki ilkesi gz nnde bulundurulur.

D E F C B W

A H

99

D C S B E F W

RAx

A RAy

D RCy C B RCx -RCx

C -RCy E B

E F -SBE SBE W

-SBE

SBE RAx A RAy

100

Problem 11.2.1 ekilde gsterilen erevedeki ACE ve BCD elemanlar C de bir pim ve DE balant ubuu ile birbirine balanmtr. Gsterilen ykleme durumunda DE balant ubuundaki kuvveti ve C den BCD elemanna gelen kuvvetin bileenlerini bulunuz.
A 160 mm 480 N B 150 mm 60 mm 80 mm E 60mm 100mm 150 mm C D

zm:

Tm cisim iin serbest cisim diyagram

y
RA y

RAx

160 mm 480 N
RB

B 150 mm C

60 mm 80 mm

D x E

60mm 100mm

150 mm

Tm cisim iin denge denklemleri:

F = 0 F = 0 M = 0
x y A

RAx + RB = 0 RAy 480 = 0

RAx = RB

RAy = 480 N

160 RB 100 480 = 0 RB = 300 N

2

, RAx = 300 N
2

sin =

80 150 + 80
2

, sin =

8 17

cos =

150 150 + 80
2

, cos =

15 17

101

BCD cismi iin serbest cisim diyagram :

60mm 100 mm
RB = 300 N B RC y

150 mm 480 N

60 mm C
RC x S DE

BCD cismi iin denge denklemleri :

F = 0 F = 0 M = 0
x y C

RC x S DE cos + 300 = 0 RC y S DE sin 480 = 0

(100 + 150) S DE sin + 60 300 + 100 480 = 0

17(100 480 + 60 300) , S DE = 561 N 8 250 15 15 Fx = 0 RC x (561) 17 + 300 = 0 , RC x = 17 561 300 , RC x = 795 N 8 Fy = 0 RC y (561) 17 480 = 0 , RC y = 216 N
S DE =

ACE cismi iin serbest cisim diyagram :

RA y

RAx

220 mm
RC x

80 mm

C RC y 100 mm

S DE

ACE cismi iin denge denklemleri (kontrol iin)

=0

RAx RC x + S DE cos = 0 , (300) ( 795 ) + ( 561) RA y RC y + S DE sin = 0 ,

15 =0 17

F = 0 M = 0
y A

480 216 + ( 561)

8 =0 17

220 RC x + 300 S DE cos + 100S DE sin = 0

220 ( 795 ) + 300 ( 561)

15 8 + 100 ( 561) = 0 17 17 102

11.3 Makineler
Makineler kuvvetleri iletmek veya deitirmek iin kullanlan yaplardr. ster tek bir alet ve komple bir mekanizma olsun tmnde iletilen giri kuvvet veya momentleri ile kta oluturulan kuvvet veya momentler gz nne alnr. Bu tr yaplarn zmnde erevelerdeki ayn yntem izlenir. Yani tm yap elemanlarna ayrlp her bir eleman iin temel denklemler yazlr. Ayrca birleme veya temas noktalarnda etki tepki ilkesi kullanlr. Aadaki ekilde gsterilen el makasnda AB kolunun A ucuna uygulanan P Kuvveti bu makasn mekanizmas tarafndan Q kuvvetine dntrlr. A P

Problem 11.3.1 Aada gsterilen mekanizmay dengede tutmak iin CD krankna uygulanmas gereken M C momentinin iddetini bulunuz. D blou CD krankna bir pimle balanmtr ve AB elemannda alm bir yark iinde serbeste kayabilir.
10 cm A C 45 cm D 600 MC 30 cm B 1500 N

103

zm : Tm cisim iin serbest cisim diyagram:

10 cm
RAx A RC x C RA y RC y

D 60 MC
0

B 1500 N

45 cm

30 cm

Tm cisim iin denge denklemleri:

F = 0 F = 0 M = 0
x y A

RAx + RC x = 0

RAx = RC x

RAy + RC y 1500 = 0
2

M C + 45 RC y 75 1500 = 0

AD =
sin =

AC + CD 2 AC CD cos ACD , AD = 452 + 102 2 45 10 cos1200 CD sin 600 AD

AD = 50, 74446 cm

, sin =

10sin 600 50, 74446

= 9,8260

AB eleman iin serbest cisim diyagram :

D
RAx A RD RA y

B 1500 N

75 cm

AB eleman iin moment denklemi :

=0

AD RD 75 1500 = 0

RD = 2216,991 N

CD Krank iin serbest cisim diyagram:

10 cm
RD

MC
RC x C RC y

90- D 600

104

CD Krank iin denge denklemleri :

=0 =0 =0

RC x + RD cos ( 90 ) = 0 RC x = RD cos ( 90 )
RC y RD sin ( 90 ) = 0 RC y = 2216,991 sin ( 90 9,826 ) M C k + CD RD = 0

RC x = 2216,991 cos ( 90 9,826 ) , RC x = 378,344 N

F
M

RC y = 2184, 47 N
C

M C k + (10 cos 600 i + 10sin 600 j ) [ RD cos(90 ) i RD sin(90 ) j ] = 0 M C k + [10 cos 600 RD sin(90 ) 10sin 600 RD cos(90 )] k = 0 M C = +10 cos 600 RD sin(90 ) + 10sin 600 RD cos(90 ) M C = +10 cos 600 2216,991 sin 80,1736 + 10sin 600 2216,991 cos80,1736

M C = 14199 Ncm

F F

Tm cisim iin denge denklemleri:

x y

=0 =0

RAx + RC x = 0

RAx = RC x

RAx = 378,344 N

RAy + RC y 1500 = 0

RAy = 684, 47

Tm cisim iin moment denklemi: ( kontrol iin )

= 0 M C + 45 RC y 75 1500 = 0

14199 + 45 2184, 47 75 1500 = 0 0,15 0 alnabilir.( yuvarlatma

hatalarndan kaynaklanr.)

105

BLM 12 KRLERDEK KEST ZORLARI KESME KUVVET VE ELME MOMENT DYAGRAMLARI

12.1 Kirilerde kesit zorlar
Bir kiriin enine kesitindeki i kuvvetlerin ve momentlerin kesit dzleminde ve kesite dik olmak zere alnan bileenlerine kesit zorlar denir. Kirilerin boyutlandrlmasnda kesit zorlarnn bilinmesi hesaplar kolaylatrr. Kesit zorlarnn bileenleri etki ekline gre aadaki gibi isimlendirilir. Normal kuvvet : Kesite etki eden i kuvvetin kesite dik bileeni. Kesme kuvveti : Kesite etki eden i kuvvetin kesit dzlemindeki bileeni. Burulma momenti: Kesite etki eden momentin kesite dik bileeni. Eilme momenti : Kesite etki eden momentin kesit dzlemindeki bileeni.

12.2 Kesit zorlar iin kabul edilen pozitif ynler

Normal kuvvet ve burulma momenti kesitten dar doru ise pozitif kabul edilir. Kesme kuvveti kesit dzleminin ayrd paralardan sadakini aa doru harekete zorluyorsa pozitif alnr. Eilme momenti kirii aaya doru bel verecek ekilde eerse pozitif alnr. V M V M Kesitteki i kuvvetler ( pozitif kesme kuvveti V ve Pozitif Eilme momenti M )

Pozitif kesme kuvvetinde d kuvvetlerin etkisi

Pozitif eilme momentinde d kuvvetlerin etkisi

106

12.3 Yayl yk , kesme kuvveti ve eilme momenti arasndaki bantlar

q q(x)

B A C xC D dx xD ekilde yayl yk etkisindeki basit mesnetli bir kiri gsterilmektedir. Bu kiriden alnan bir diferansiyel eleman zerinde etkiyen kuvvetler ve bu elemann dengesi dnlerek aadaki denklemler yazlabilir. dx/2 q dx E x

V M C dx M+dM D V+dV

Fy = 0

V (V + dV ) q dx = 0 dV= q dx dV = q dx

Bylece kesme kuvvetinin kesit uzunluu boyunca trevi o noktadaki yayl yke iddeti eit yn ise zt olur.

107

VE VC = q dx
XC

XE

Buradan E ve C noktalar arasndaki kesme kuvveti farknn bu noktalar arasnda yayl yk diagram altndaki alana eit olduu anlalr.

MD = 0

(M + dM ) M V dx + q dx 1 dM = V dx (dx) 2 2
dM =V dx

dx =0 2

Bu son ifadeden eilme momentinin kiri uzunluu boyunca trevinin kesme kuvvetine eit olduu anlalr.
dM = V dx
ME MC =
XE

XC

V dx

Buradan E ve C noktalar arasndaki eilme momenti farknn bu noktalar arasnda kesme kuvveti diagram altndaki alana eit olduu anlalr.

12.4 Kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar

Kiri kesiti boyunca kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarnn izilmesi bu byklklerin izlenmesi ve buna gre kiriin llendirilmesi mhendislik asndan nemlidir. Bu diyagramlarn iziminde en ok kullanlan yntem kesit yntemidir. Kesit ynteminde kiri uzunluu boyunca baz zel noktalarndan ( tekil yk etki noktalar yayl yk balang ve biti noktalar) blgelere ayrlr. Bu her blge balangc ve az evveli olmak zere kesitler alnp kesitin sol tarafnn dengesi iin yazlan denklemlerden kesme kuvveti ve eilme momenti deerleri hesaplanr.Elde edilen deerler yardmyla kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar izilir.

108

Problem 12.4.1 ekilde grlen kirite , verilen ykleme durumu iin , kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn iziniz.
20 kN 10 kN B A C 1,25 m 1,5 m 1m D

zm:
20 kN 10 kN B A 1 2 3 RB 1,25 m 4C5 1,5 m 1m 6
RD

Tm kiri iin denge denklemleri:

F M

y B

=0 =0

RB + RD 10 20 = 0

RB + RD = 30 kN
RD = 7 kN , RB = 23 kN

2,5 RD + 1, 25 10 1,5 20 = 0

1 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
10 kN

F M

=0 =0

10 V1 = 0

V1 = 10 kN

M 1 + 0 10 = 0 M 1 = 0

M1 V1

2 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
10 kN
M2

F = 0 M = 0
y

10 V2 = 0

V2 = 10 kN

M 2 + 10 x = 0 M 2 = 10 x

V2

109

3 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
10 kN
M3

F = 0 10 + 23 V3 = 0 M = 0 M 3 + 10 1, 25 = 0
y

V3 = 13 kN M 3 = 12,5 kNm

1,25

V3 RB = 23kN

4 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
10 kN
M4 V4

1,25 m

RB = 23kN

F = 0 M = 0
y

10 + 23 V4 = 0 V4 = 13 kN

M 4 + 10 x 23( x 1, 25) = 0 M 4 = 13 x 28, 75

5 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
20 kN 10 kN B A 1,25 m
RB = 23 kN 1,5 m V5
V5 = 7 kN

M5

F = 0 M = 0
y

10 + 23 20 V5 = 0

M 5 + 10 2, 75 23 1,5 = 0 M 5 = 7 kNm

6 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
20 kN 10 kN B A C 1,25 m
RB = 23 kN 1,5 m V6 M6

x 110

F M

= 0 10 + 23 20 V6 = 0

V6 = 7 kN

= 0 M 6 + 10 x 23( x 1.25) + 20 ( x 2, 75) = 0 , M 6 = 7 x + 26, 25

D noktasndaki yzeyin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
20 kN 10 kN B A C 1,25 m
RB = 23 kN 1,5 m

D
MD VD RD = 7 kN

1m

F = 0 10 + 23 20 + 7 VD = 0 VD = 0 M = 0 M D + 10 3, 75 23 2,5 + 20 1 = 0 , M D = 0
y D

20 kN 10 kN B A 1 2 3 RB 1,25 m 13 kN 4C5 1,5 m 1m 6

RD

x -7 kN -10 kN

7 kNm x

-12,5 kNm

111

Problem 12.4.2 ekilde grlen C de ankastre mesnetli kiriin , verilen ykleme durumu iin , kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn iziniz.

q0

A
a L

zm: Tm kiri iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :

y
a 3
q0 a 2

q
MC

q0

A x
a L

x B C
RC y RC x

F F

=0 =0

RC x = 0
RC y

q0 a q a = 0 RC y = 0 2 2 q a2 q a a q a M C = 0 M C + (L ) 0 = 0 M C = 0 0 L , 6 2 3 2 q ax ax q= = q0 q0 a a
y

MC =

q0 a (3L a ) 6

112

kiriin A ile B arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri:
(q0 q ) x 2 y qx

q
q0 q

q
MD

A
x/2

D V
x
(q0 q ) x qx =0 2 (q0 + q ) x 2

=0

V =

V =

(q0 +

ax q0 ) x a 2

, V =

(2q0

q0 x) x a , 2

V =

q0 2 x q0 x 2a

(q0 q) x 2 qx 2 (q0 q ) x 2 1 M D = 0 M D + 2 3 x + qx 2 x = 0 M D = 3 2 (2q0 + q) x 2 , MD = 6

MD =

(3q0

x q0 ) x 2 a , 6

MD =

q0 3 q0 2 x x 6a 2

B noktasnda x = a dr.
VB =

q q0 2 a q0 a , VB = 0 a 2a 2
q0 3 q0 2 a a , 6a 2

MB =

MB =

q0 2 a 3

113

kiriin B ile C arasndaki kesitlerinde serbest cisim diyagram

y
a 3
q0 a 2

q0 MC

A B
a x

E
VE

=0

VE

q0 a =0 2

VE =

q0 a 2 q0 a q0 a 2 ME = x+ 2 6

=0

q a a M E + 0 (x ) = 0 2 3

C noktasn da x = L dir.
MC = q0 a q a2 L+ 0 2 6
a/3 q0 a 2

MC =

q0 a (3L a) 6

Tm kiri iin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagram :

y

q
MC

q0
A x B C x

RC x RC y

a L

V =

q0 2 x q0 x 2a

VB = VC =

q0 a 2

x
M = q0 3 q0 2 x x 6a 2 MB = q0 2 a 3 MC = q0 a (3L a ) 6

M =

q0 a q a2 x+ 0 2 6
114

Problem 12.4.3 Basit mesnetli AC kiriine B noktasndan M B iddetinde bir kuvvet ifti uygulanmtr. Bu kiri iin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn iziniz.
MB
A B C

a L

zm: Tm cisim iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri:

MB
A B C

RA

a L

RC

F M

=0 =0

RA + RC = 0 M B RA L = 0

RC = RA
RA = MB L

, RC =

MB L

kiriin A ile B arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri:
A D x

MD VD VD = MB L
MD = MB x L

RA

=0
D

RA VD = 0 VD = RA , M D RA x = 0

=0

M D = RA x ,

kiriin A ile C arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri:
MB
A B

ME VE x

RA

=0

VE = RA ,

VE = VD =

MB L

115

M
ME =

=0

M E + M B RA x = 0
,

M E = RA x M B

MB x MB L

x M E = M B (1 ) L

AC kirii iin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar :

MB
A B C

RA

a L

RC

MB L

MB x L

MB

a L
x

x M B (1 ) L a M B (1 ) L

116

BLM 13 VRTEL LER LKES

13.1 Giri
Buraya kadar incelenen konular iinde bir cisme maddesel nokta modeli ile yaklaldnda bu cisme etki eden kuvvetlerin geometrik toplamnn sfr olmasnn denge art iin gerek ve yeter art olduu sylendi. Ayn ekilde bir rijid cisme etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas denge iin yeter ve gerek koul olmas problemlerin zmnde kullanld. Bunlardan farkl olarak eitli balarla birbirine balanarak oluturulan rijid cisim sistemi olarak kabul edilen yaplar iin etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas yeterli koul deildir. Bundan dolay bu tr problemlerde sistem elemanlarna ayrlarak sfra edeerlik kural etki tepki ilkesi ile birlikte her bir elemana ayr ayr uygulanp zme gidilir. A F -F

ekilde gsterilen A da srtnmesiz mafsal ile balanm rijid cisim sisteminde sisteme etki eden d aktif kuvvetler sfra edeer olmasna ramen sistem bu kuvvetler etkisinde dengede deildir. Virtel iler ilkesi ise rijid cisim sistemine paralarna ayrmadan uygulanr. Bundan dolay zellikle rijid cisim sistemlerinde ba kuvvetlerinin gerekli olmad durumlarda virtel iler ilkesi tercih edilir.

13.2 Virtel yer deitirme

a) Sistemin balarna uygun yer deitirme b) Diferansiyel karakterde ( sonsuz kk) c) Gerek olmas gerekmeyen , sadece tasarlanan bir yerdeitirme d) Dondurulmu zaman iinde oluan bir yerdeitirmedir. e) Bu zellikleri salamak koulu ile keyfi bir yerdeitirmedir. Bir kuvvetin etki ettii bir A noktasnn yer vektr rA ise bu noktann virtel yer deitirmesi rA ile gsterilir.

117

13.3 Bir kuvvetin virtel ii

y A
rA

F
rA

o z

Bir F kuvvetinin A uygulama noktasnn virtel yer deitirmesinde bu kuvvetin yapt i

= F rA

13.4 Bir Momentin virtel ii

Rijid cisim veya sistemlerinin konumu bazen uzunluk yerine a ile belirlenebilir. Bu durumda adaki virtel deiimde momentin yapt i
= M

dr.

13.5 Virtel iler ilkesi

Bir maddesel nokta ,maddesel noktalar sistemi ,rijid cisim veya rijid cisim sisteminin dengede olmas iin sisteme etki eden d Aktif kuvvetlerin sistemin balara uygun virtel yer deitirmesinde yapt iler toplamnn sfra eit olmas gerek ve yeter kouldur. Bir sisteme etki eden d aktif kuvvetler A1 noktasnda F1 , A2 noktasnda F2 , . . . ve An noktasnda Fn olsun. Bu noktalarn virtel yer deitirmesinde bu kuvvetlerin yapt virtel iler toplamnn sfr olmas bu sistemin dengesi iin gerek ve yeter kouldur .
= F1 rA1 + F2 rA 2 + + Fn rAn

118

Problem 13.5.1 Bir hidrolik kaldrma platformu 1000kg ktleli ykleri kaldrmakta kullanlyor. Platformun aa yukar hareketi her iki tarafnda ayn uzunluklu balant ubuklar yardm ile eit kuvvet uygulayan hidrolik silindirler tarafndan gerekletirilmektedir. Aadaki ekilde tek bir balant ve tek bir silindir gsterilmektedir. = 600 , a = 0,7 m. L = 3,2 m. iin hidrolik silindirlerin uygulad kuvveti bulunuz. ( ED = BD = a )
d W A B 2a D C

E L G L H

zm:
y d W I A B 2a D C

S HD
x

RE x

G L

H L

RE y

RG

Virtel i ilkesi:
= 0 0,5W rI + S HD rD = 0
W = mg j ,
S HD = S HDU HD

, rI = d i + 2a sin j ,

rD = a cos i + a sin j

119

U HD =

HD HD

HD = ( L a cos ) i + a sin j ,
S HD =

HD = ( L a cos ) 2 + (a sin ) 2 i+ S HD a sin L2 + a 2 2aL cos j

HD = L2 + a 2 2aL cos ,

S HD ( L a cos )

rI = 2a cos j ,
= 0

L2 + a 2 2aL cos rD = a sin i + a cos j

S HD ( L a cos ) L + a 2aL cos
2 2

0, 5mg j (2a cos j ) + (

i+

S HD a sin L + a 2 2aL cos

2

j ) ( a sin i + a cos j ) = 0

mga cos + mga cos +

=0 L + a 2aL cos L2 + a 2 2aL cos S HD L a sin mga cos L2 + a 2 2aL cos = 0 S HD = 2 2 L a sin L + a 2aL cos
2 2

S HD ( L a cos ) a sin

( S HD a sin )a cos

S HD =
S HD

mg L2 + a 2 2aL cos L tan 1000 9,81 3, 22 + 0, 7 2 2 0, 7 3, 2 cos 600 = 0 3, 2 tan 60

S HD = 5157, 2 N

Problem 13.5.2 ekilde gsterilen mekanizmay dengede tutmak iin CD krankna uygulanmas gereken M C kuvvet iftini = 600 iin bulunuz. Blok D de CD krankna bir pimle baldr ve AB kolunda alm bir yark iinde serbeste kayabilmektedir.
D MC C 45 cm 10cm 30 cm B
P = 150 N

zm :
y D RAx A RA y 45 cm

B
P = 150 N

MC RC x C RC y

10cm 30 cm

120

 = 0

M C + P rB = 0 CD AD

M C P yB = 0

yB = AB sin

AD sin = CD sin , sin =

sin ,

AD = 452 + 102 2 45 10 cos(180 ) AD = 50, 7445cm , = arcsin(

CD AD

AD = 2125 + 900 cos , = 600 iin

= arcsin(

sin )

10 45 + 30 , AB = , AB = 76,117cm , sin 600 ) , = 9,8260 50, 7445 cos 10 761,17 sin = sin , yB = sin 2125 + 900 cos 2125 + 900 cos yB = 761,17 (2125 + 900 cos ) 1/ 2 sin
1 2 yB = 9, 466

yB = ( 761,17 (2125 + 900 cos )3 / 2 (900sin ) sin + 761,17 (2125 + 900 cos ) 1/ 2 cos )

= 0

M C 150 9, 466 = 0 M C 150 9, 466 = 0

M C = 150 9, 466

M C = 1419,9 Ncm

13.6 ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi:

Bir sistemin hareketi esnasnda her an iin konumunu belirleyen a uzunluk gibi deikenlere genelletirilmi koordinatlar denir. Genelletirilmi koordinatlarn birbirinden bamsz olan saysna serbestlik derecesi denir. ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi uygulanrken serbestlik derecesini belirleyen genelletirilmi koordinatlarn her seferinde bir tanesinin deiimine izin verilip serbestlik derecesi kadar denklem elde edilir.

121

Problem 13.6.1 Her birinin uzunluu l arl W olan ubuk birbirlerine mafsalldr .Birinci ubuk ayrca sabit mesnede mafsalldr ve son ubuun ucuna P kuvveti uygulanmtr. Sistem dey dzlemde olduuna gre denge durumunda ubuklarn dey dorultu ile yaptklar alar P kuvveti ve W arlna bal olarak bulunuz.
A
W GAB

AB

GBC

BC

CD GCD
y

zm:
= 0

W rGAB + W rGBC + W rGCD + P rD = 0

W yG AB + W yGBC + W yGCD + P xD = 0

l l l cos AB , yGBC = l cos AB + cos BC , yGCD = l cos AB + l cos BC + cos CD 2 2 2 xD = l sin AB + l sin BC + l sin CD l l yGAB = sin AB AB , yGBC = l sin AB AB sin BC BC 2 2 l yGCD = l sin AB AB l sin BC BC sin CD CD 2 xD = l (cos AB AB + cos BC BC + cos CD CD )

yGAB =

= 0
l l l W ( sin AB AB + l sin AB AB + sin BC BC + l sin AB AB + l sin BC BC + sin CD CD ) + 2 2 2 + Pl (cos AB AB + cos BC BC + cos CD CD ) = 0
1 1 1 W ( sin AB AB + sin AB AB + sin BC BC + sin AB AB + sin BC BC + sin CD CD ) + 2 2 2 + P (cos AB AB + cos BC BC + cos CD CD ) = 0

Her bir denklem iin bir aya deiim verilir. AB 0 , BC = 0 , CD = 0 iin

= 0 W ( 1 sin AB AB + sin AB AB + sin AB AB ) + P cos AB AB = 0
2 5 W ( sin AB ) + P cos AB = 0 2
2P 5W

tan AB =

122

 AB = 0 , BC 0 , CD = 0 iin
= 0 W ( 1 sin BC BC + sin BC BC ) + P(cos BC BC ) = 0
2 W 3 sin BC + P cos BC = 0 2

tan BC =

2P 3W

AB = 0 , BC = 0 , CD 0 iin
= 0 W ( 1 sin CD CD ) + P(cos CD CD ) = 0
2 W 1 sin CD + P cos CD = 0 2 tan CD = 2P W

123