NDEK LER AIK YER T P TRAFO MERKEZLER

NSZ.......1 ZET......5 G R ..6 I. alt Sahas Kurulum Yerleri ve zellikleri ...7 1.1.. 1.2 1.3. II Cihaz Tipi alt Sahas ........8 Kiri Tipi alt Sahas .8 Toprak st alt Sahas .............................9

alt Sahas Tasar m ve Sorunlar .......10 2.1. Merkez Tasar m nda Genel Gereksinimler..10 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.1.5. 2.1.6. 2.2. Sistem Gvenilirli i......11 Maliyet..11 Bak m Kolayl klar ...11 Merkezlerin Geni letilmesi..12 Yer Sorunu...12 evresel Ko ullar....12

Tasar m Sorunlar ..12 2.2.1. K sa Devre..12 2.2.2. Topraklama...13 2.2.3. elik Yap ..13 2.2.4. zolatrlerin Seimi...13

2.2.5. YG zolatrlerde Kirlenme......................................................14 III A k Yer Tipi Trafo Merkezleri Donan m ve zellikleri....16 3.1 G tr....16
1

3.2.Ak m ve Gerilim Tr...18 3.2.1. Ak m Tr....18 3.2.2. Gerilim Tr.....21 3.2.2.1. Endktif Gerilim Tr...22 3.2.2.2.Kapasitif Gerilim Tr...23 3.3.Kesiciler ve e itleri...24 3.3.1.SF6 gazl Kesiciler.....25 3.3.2.Vakumlu Kesiciler.........26 3.3.3.Az Ya l Kesiciler...27 3.4. Ay r c lar ve e itleri.29 3.4.1.Yk Ay r c s ..31 3.4.2.Grevlerine Gre Ay r c lar,Yap s ve Kullan m Yerleri...32 3.4.3.Ay r c Etiket De erleri.33 3.5.Parafudurlar....33 3.5.1.Koruma Grevleri....34 3.5.2.Yap l lar na Gre Parafudur e itleri..34 3.5.3.Parafudur Seimi...35 3.6.Sigortalar..39 3.6.1. Teknik zellikleri.....40 3.6.2.Sigorta Seimi.41 3.7. Ku konmazlar..45 3.8.Koruma iletkeni...45 3.9. zolatrler..46 3.10.BaraDzene i..48 3.11.Kuranpartr Sistemi ve Hat T kac ...49 3.12.l Aletleri.51 3.13.Koruma Rleleri..51
2

3.14.Da t m Panolar .53 3.15.Topraklama.54 3.16.Yang ndan Koruma Dzene i.......55 IV. alt Sahas Ba lant lar ........56 emalar ve Ekipman Ba lant lar ......56

4.1. alt Sahas

4.2. Bara Yap lar .58 4.2.1.Tek Bara Sistemi.....59 4.2.2.ift Bara..59 4.2.3.ift Bara Transfer Bara.....60 4.2.4.Ring Bara...61 4.2.5. Birbuuk Kesicili Sistem...62 4.3.e itli Bara Yap lar ndaki alt Tesisleri......63 V. Trafo Merkezlerine Enerji Giri k ekilleri.69

5.1. Trafo Merkezinde Kullan lan letken ve Kablolar n zellikleri......71 5.1.1.l Kumanda kablolar ....72 5.1.2.Yer alt letken Ba lant lar Kablolar ..72 5.1.3.Elektrik letim ve Da t m nda Kullan lan kablolar....72 5.1.4.Alak Gerilim letkenleri....72 5.1.5.Orta Gerilim letkenleri......72 5.1.6.ok Yksek Gerilim letkenleri... 72 VI. Trafo Merkezi Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri.....73 6.1. TE A i gvenli i ynetmeli i....73 VII.Adapazar ndirici Merkez (Ada Trafo) Grselleri....78 SONU.....97 KAYNAKLAR.....98 ZGEM ..99
3

AIK YER T P TRAFO MERKEZLER

letim hatlar ve/veya da t m k lar n n(feeder) yk ak kontrolnn ve bak m ve koruma amal ama-kapamalar n yap ld , yerine gre ekilen enerjinin gerilim kademelerinin de i tirildi i a k tip trafo merkezlerine alt sahalar denir.Yksek gerilim alt sahalar elektrik enerjisini reten kaynak ile tketici kaynaklar aras nda ki g iletiminin nemli blmn olu turur, olmazsa olmazlardand r.Srekli kullan lan iki e idi mevcuttur;hava yal t ml a k alt sahal trafo merkezleri (AIS) ve kapal alanlarda kurulan SF6 gaz ile yal t lm kapal trafo merkezidir(GIS)

AIS(Air Insulated Substation) merkezler arazinin geni oldu u(yer s n rlamas n n olmad ) her yerde yayg n olarak kullan lmaktad r.36kV tan 800Kv kadar olan alt sahalar uygulan r. A k alt sahal trafo gerilim kademelerinde a k tip

merkezlerinin elemanlar her biri tesiste monte edilmektedir. Elemanlar a k da ve gerilim alt nda bulunduklar ndan dolay yakla mak tehlikelidir, ayr ca bu merkezler hava artlar ndan do rudan etkilenirler. Elektrik enerjisi santrallerde retildikten sonra bir dizi i lemlerden geer,ilk olarak gerilimi ykseltilir iletimde rahatl klar sa lamak ad na, daha sonra yerle im yerlerinde gerilim kademesi d rlr YG/OG,son olarak OG da t m transformatrleri taraf ndan AG ye d rlp da t l r tm bu i lemler iin trafo merkezleri gerekmektedir.Trafo merkezlerinin kurulacaklar yerler ve merkezlerin e idi kullan lacak olan veya ihtiya duyulan trafonun bykl ne ba l d r.

1- ALT SAHASI KURULUM YERLER VE ZELL KLER

Trafo merkezlerinin esteti i bozmayan, da t m kolayl sa layan, zemini dayan kl

yerlere kurulmas tercih edilir. Genellikle ehir merkezlerinin d na kurulurlar ve iletim hatlar ndan kolay ba lant al nacak muhitlere kurulurlar.Arazinin zelliklerine gre alt sahalar : a.Cihaz Tipi alt Sahas b.Kiri Tipi alt Sahas c.Toprak st alt Sahas Her tip trafo merkezinde de trafolar beton raylar zerine kesiciler betonarme kaideler zerine yerle tirilirler.
1-1.Cihaz Tipi alt Sahas

Arazinin dz olmad

yerlerde tesis edilir. l transformatr gibi hafif olan

cihazlar elik ereve zerine yerle tirilir. Baralar A tipi demir direklere tespit edilen gergi tipi zincir izolatrler aras na gergin bir ekilde yerle tirilir. Tesisin kurulu maliyeti ucuzdur. Ayr ca dar alanlar iinde tercih edilen bir yntemdir.
1-2. Kiri Tipi alt Sahas

Bu tip alt sahalar yatay ve dikey ekilde monte edilen kafes kiri lerden yap l r. Baralar gerilmi ekilde tutturulan zincir izolatrler veya mesnet izolatrler yard m ile kiri ler aras na gergin bir ekilde monte edilir. Ay r c lar ve di er hafif gereler kiri ler zerine tutturulur. Kiri tipi alt sahalar cihaz tipi alt sahalara gre daha pahal tesis edilir. Ancak daha sa lam ve kk sahaya tesis edilirler. Bu alt sahas deprem ve arazi konusunda s k nt ekilen yerlerde kurulabilir.

ekil-1.1 Kiri tipi alt sahas

1-3.Toprak st alt Sahas

Bu tip alt sahalar nda niteler beton stunlar zerine yerle tirilir. Baralar beton kaideler zerine monte edilen pilonlarda ki zincir izolatrler aras na gergin bir ekilde yerle tirilir. Tesisin yere olan yksekli i fazla olmad tipi alt sahalar gev ek zemin toprak kaymas ve deprem ku a uygun de ildir. 1 iin maliyeti olan yerler iin ucuzdur. Ancak bu tip alt sahas iin geni ve dz bir alan gereklidir.Toprak st

http://www.yeniforumuz.biz

ekil-1.2.Toprak st alt sahas

2. ALT SAHASI TASARIMI VE SORUNLARI

alt sahalar nda nemli nokta ucuz maliyetle enerji sreklili i sa lamakt r. Gelecekte ki gereksinimleri de en ucuz ve esnek biimde kar layabilecek olmal d r. Merkezlerin tasar m ndaki belirleyici en nemli iki etken; i letmedeki en st gvenlik ve ilk yat r m n d kl dr.
2.1.Merkez Tasar m nda Genel Gereksinimler

1. Sistem gvenli i
7

2. Yat r m sermayesi (Sabit ve i letme sermayesi) 3. letme esnekli i 4. Bak m kolayl klar 5. Gelecekteki byme 6. Yer gereksinimi 7. evresel ko ullar. Sistemdeki tm merkezlerde en st gvenli i sa lamak iin ayg tlar n ift konmas ekonomik ynden nas l kabul edilemezse, ilk yat r m n en d k olmas iin gvenlik ko ullar n n ok d k dzeyde tutulmas da d nlemez. YG merkezlerini iki blmde toplayabiliriz: 1. Hat da t m merkezleri 2. Transformatr ya da u da t m merkezleri Hat da t m merkezlerinin retici ya da al c ulardaki trafo merkezlerinden genellikle daha gvenilir olmas gereklidir. Bunun nedeni, yedek hat bulundurulmas n n yedek transformatrden daha pahal olu udur.

2.1.1 Sistem Gvenli i

Sistem gvenli i, kullan lan ayg tlar n ar zalar ndan etkilenmektedir. Bir merkezdeki ar zalar n en byk blm,devre kesicilerinden ve bunlar n da mekanik yap lar ndan meydana gelmektedir. Bir merkezin gvenli ini art ran etkenleri yle s ral ya biliriz: _ Ayg tlar n gvenilir firmalardan sa lanmas _ Yap mc firmada deney ve ara t rma olanaklar n n ara t r lmas _ Nitelik denetimi _ Montaj ve i letme al malar nda zen gsterilmesi
8

_ Tip testleri ve di er testlerin yap lmas .

2.1.2 Maliyet

Bir merkezin maliyeti hesaplan rken; ilk yat r m, i letme masraflar ve enerji kesilmelerinden gelecek kay plar da ieren toplam tutar n gz nnde tutulmas gerekir.Merkezin yap m nda ilk yat r m d kl n temel almak ileride ek masraflar n do mas na yol aabilir. n aat masraflar tasar m ve yerle tirme dzenine ba l olarak geni de i kenlik gsterdi inden, salt maliyetinin in aat blmnden ayr d nlmesi daha do rudur.
2.1.3 Bak m Kolayl klar

Merkez yerle tirmesinde grnmn iyi olmas ( k

fiderlerinin ve ayg tlar n n

kolay ay rt edilebilir olmas ) i letme gvenli ini art r c biretkendir. Merkezlerin alak kesitli (low profile) olmas daha iyi bir yerle me grnm verir. Merkez dzenlemeleri yap l rken bak m kolayl klar da gz nne al nmal d r.

2.1.4 Merkezlerin Geni letilmesi

Sistemlerin bymesi baz merkezlerin geni letilmesi gere ini do urur. Seilen merkez tasar m nda, gelecekteki geni letmelerin en az enerji kesilmesi ile gerekle tirilebilmesi sorunu d nlmelidir.
2.1.5 Yer Sorunu

Arazi fiyatlar n n artmas ve uygun merkez yeri bulunmas ndaki zorluk, tasar mc n n hareket olanaklar n s n rlamaktad r.Bazen mevcut yerin kullan lmas zel tasar mlar gerektirebilir. Bu gibi durumlarda yap mc firmalar n zm nerileri yard mc

olabilir. K s tl yer olanaklar nda, pantograf tr ay r c lar n kullan lmas yararl olmaktad r.
2.1.6 evresel Ko ullar

Toplumda evreye kar yap

duyarl l

n artmas , alak kesitli merkezler yapma ka n lmal d r.Yerle me alanlar n n yak n na

e ilimini do urmu tur. Modern merkezlerin tasar m nda, ok byk pilon ve elik (construction)kullanmaktan kurulacak merkezlerde grlt nemli bir sorundur. Az ya l ve SF6 gazl kesicilerin al mas ndaki grlt, haval kesicilere oranla olduka d ktr. Transformatr grltsn de azaltmak iin z evrelemeler (enclosure) yap lmaktad r.

2.2. TASARIM SORUNLARI

2.2.1 K sa Devre

Bir k sa devre an nda merkezdeki ak m ta yan iletkenler ok byk zorlanmalarla kar kar yad r. E er iletkenler serbest as l (freely suspended) durumdaysa, k sa (rne in; serbest iletken uzunlu u, gerilme, noktasal ykler, vb.) niteli inin saptanmas n gle tirmektedir.Ancak, bu devre s ras nda iletkenler aras a kl k sallanmadan tr de i ir. ok say daki etkenin varl iletken hareketlerinin

hareketlerin ok byk olmas baralarda ve merkezdeki ayg tlarda ciddi hasarlar do urabilir. Bu trdeki k sa devre kuvvetlerinin bulunmas nda o unlukla basitle tirilmi yntemler kullan lmaktad r.
2.2.2 Topraklama

nsan gvenli i ve ayg t korumas iin bir merkezdeki tm ak m ta mayan metal blmeler toprakl olmal d r.lkelere gre farkl topraklama yntemlerinin benimsenmesinin nedeni, topraklama ko ullar n n kesinlikle saptanamamas ndan ileri gelmektedir.Ancak topraklama baras dzenlenirken, baz temel gereksinimler kar lanmal d r.Topraklama baras korozyon kar (iletkenleri temas etti i topraktan

ve di er iletkenlerden koruyacak biimde) dayan kl olmal d r.Topraklama sistemi a

10

( zgara) gibi ve merkezin tm alan n kapsay p ta acak biimde olmal d r. A aral klar elden geldi ince kk (insan ad m kadar) tutulmal d r. Baz merkezlerde dokunma gerilimleri byk olabilir, bunlar nlenmelidir. Tm metal blmeler ve eklem elerinin topraklama baras na ba lant s n n birbirinden ba ms z iki iletken ile yap lmas istenir. Bunun nedeni, topraklama ba lant s nda biri koparsa, br ba lant n n gerekli topraklamay yap lar n geici topraklanmas iin zel topraklama ayg tlar kullan labilir.2
2.2.3 elik Yap

sa lamas

iindir.Montaj, bak m ve onar m s ras nda yksek gerilim iletkenleri ve elik

Salt merkezlerinde mesnetler beton yap labildi i halde,galvanizli elik yap lar daha ok tercih edilmektedir.Ta madaki s n rlamalardan ve ta ma s ras nda byk blmelerin hasarlanma tehlikesinden tr yap lar n kafes, biiminde yap lmas ve civatalarla tutturulmas tercih edilir. Tasar mda bu yap lara gelecek statik ve dinamik kuvvetlerin gzden geirilmesi gerekir.
2.2.4 zolatrlerin Seimi

Yksek gerilim merkezlerinde izolatrler, maliyetin ve yal tkanl k koordinasyonunun nemli bir blmn olu turur.Tasar mc lar, izolatr niteliklerini belirler ve bunlar koordine ederken zen gstermelidir.Yal tkanl k koordinasyonunda,ayg tlar, elektriksel dayanma gerilimine ve mevcut koruyucu ayg tlar n koruma dzeyine gre seilir. Bu ayarlama; ayg t n hasarlanma olas l ,yal tkanl k bozulmas ve enerji kesilmesini ekonomik ve i letme ynnden kabul edilebilir bir dzeye d recek biimde olmal d r.Bir merkezde ayg tlar n kar la abilece i elektriksel zorlanmalar blmde toplayabiliriz. _ Geici a r gerilimler _ Manevra a r gerilimlerip _ Y ld r m a r gerilimleri

Ota Gerilim Transformatr Merkezlerinin Tasar m EMO ZM R 1987

11

D sal

yal tkanl k

hava

kirlili inin

dzeyinden

etkilenir.

Yal tkanl k gerilimlerin

dzenlemesinde, nce farkl nemli olmad

ayg t konumlar nda beklenen a r

boyutlar n n bilinmesi gerekir. D k gerilimlerde manevra a r gerilimleri ok halde, ekstra ve ultra yksek gerilimlerin yal tkanl k dzeyinin seiminde belirleyici bir lttr .
2.2 .5 YG zolatrlerinde Kirlenme

Kirli atmosfer ko ullar ndaki izolatrlerin durumu hakk ndaki bilgilerimizin o unlu u,yapay kirlenme deneylerinden gelmektedir. Gerek sistem ko ullar ndaki i letme sonular nerilebilir: 1. zolatrde atlama uzakl 3. zolatrlerin y kanmas 4. Tm merkezin kapal ya da bina ierisinde yap lmas Atlama uzakl trdeki n n art r lmas zel izolatr seimiyle sa lanabilir. Bu ise yaln z izolatrlerin yerine zel gvenirli ini azaltt kullan lmas n n i letme n n art r lmas ise olduka farkl d r.Kirli blgelerde bulunan izolatrlerin kirlenmesini en aza indirmek iin,sistem tasar mc s na a a daki seenekler

2. Silisyum ya n n koruyucu kaplama olarak kullan lmas

ba na kirlenme sorununu zmekten uzakt r. Al lm izolatrlerin

grlm tr.Koruyucu kaplama olarak Silisyum ya n n izolatrlerde kullan lmas uzun sredir birok lkede ba ar ile denenmi tir. Bununla, izolatrlerin daha uzun zaman aral klar ile bak m yap labilmektedir. Bu yntemde ya tabakas n n yinelenmesi zen gerektirdi inden kar la t rmada; emek ve malzeme maliyeti gz nnde tutulmal d r. Ya lama i i de ancak enerjisiz durumda yap labilir. Birok lkede uygulanan izolatrlerin su ile y kanmas enerjili hatlarda ok dikkat istemektedir. Bu yntemde izolatrlere elle al t r lan bir hortum yard m yla su pskrtlr ve ayr ca sabit tesislerde ayg tlara ba lanm sabit su s k c hortumlardan da yararlan labilir. Bu tr y kama daha ok Japonya'da kullan lmaktad r ve ok pahal d r.Ayr ca merkezin yerle tirili inde de baz dzenlemeler yapmak gerekir.

12

nk bir izolatrn zerine s k lacak su ile di er gerilimli blmeler aras nda atlama olmamal d r.3

3.AIK YER T P TRAFO MERKEZLER DONANIM VE ZELL KLER

Bu blmde a k tip a klanacakt r.
3.1 G Trafosu

alt sahalar nda bulunan donan mlar ve zellikleri

ZOLATR KAAK AKIMLARININ VE YZEYSEL ATLAMA GER L MLER N N EVRESEL FAKTRLERE BA IMLILI I, Muhsin Tunay GENO LU*, Mehmet CEBEC F rat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Mhendisli i Blm, 23279, ELAZI

13

Transformatrler elektrik enerjisinin gerilimi ve ak m de erlerini frekansta de i iklik yapmadan ihtiyaca gre de i tiren elektrik makinesidir.Transformatrler santrallerde retilen elektrik enerjisini ykselterek, ehir merkezleri yak n nda veya iinde bulunan indirici trafo merkezlerinde ise d rr. Trkiyede iletim gerilimi 380kV olup indirici merkezlere bu gerilimle ta n r. ndirici merkezlerde 380/154 kV transformatr ile sistemin ba lant s yap l r. Genelde bu transformatrler 150250MVA gcndedir. Bu merkezlerdeki 154 kVa d rlen enerji YG/OG indirici merkezlerindeki y ld z/y ld z ve y ld z/gen ba l 154/34,5kV,154/10,5kV trafolar kullan larak gerilim OG seviyesine d rlr. Burada kullan lan trafolar nominal gleri 25-50-100MVAd r. OG. sarg lar n n y ld z noktalar 20 ya da60 ohmluk ntr direnci zerinden topraklan r. Bu direnlerin grevleri; besledikleri 34,5 veya 10,5 kV fiderlerde olu acak faz toprak ar zalar nda ar za ak mlar n s n rlamakt r.G trafolar ihtiyaca gre retilirler ve sto u yap lmaz.Genellikle gleri 5 MVA dan byktr.Ayr ca hibir g transformatr tek olarak al maz ,yede i mutlaka olmal d r.So utma dzenleri ONAF(Oil Natural Air Force).4

ekil-3.1 ABB Firmas na ait 154/34.5 KVA trafo. A a da ise 1600 KVA l k bir trafonun plaka de erleri grlmektedir:

Enerji Da t m -1 ,Ders Notlar ve Slaytlar ,YRD Do. Dr. Bora ALBOYACI

14

ekil-3.2 1600KVA Trafo plakas 3.2.Ak m ve Gerilim Transformatrleri Yksek gerilimde istenilen de erlerin llebilmesi iin l aletleri direk ebekeye ba lanamaz. Yksek gerilime uygun de erlerde izolasyonu sa lamak ve uygun byklkte cihaz imal etmek zordur. Bu yzden l aletlerinin ve koruma rlelerin devreye ba lanmas iin yard mc elemana ihtiyalar vard r. Ak m ve gerilim de erlerini istenilen de erlerde tutan elemanlara l trafolar olarak adland r l r. l trafolar ak m ve gerilim trafolar olarak ikiye ayr l r.
3.2.1. Ak m Transformatrleri

Primer ak m n belirli bir oranda d ren ve primer ak m aras ndaki faz fark yakla k s f r derece olan l transformatrdr. Devreye seri ba lan r. l ak m transformatrleri, k sa devre al an transformatrlerdir. nk sekonderlerinde ki tm ykler,ampermetre, vattmetrenin ak m bobini Cos
15

metrenin,elektrik sayac n n ak m bobini gibi cihazlar n ak m bobin empedanslar olduka kktr (birka VA).Ak m transformatrlerinin sekonder devre ak mlar genellikle standardize edilmi tir.Bunlar 1/3-1-2-5/3-5 A eklindedir. Primer ak m ise tamamen kullan c n n talepleridir.Ak m transformatrlerinin l devreleri tamamen l amal olarak kullan l r. Genellikle hassasiyet s n flar m terinin g talepleri ve standartlar do rultusunda belirlenir.S n f 0,1 laboratuvar ko ullar ok hassas ller iindir. S n f 0,2 ve 0,5 elektrik enerjisinin llmesinde kullan l r. s n f 1 - 3 - 6 genellikle endstriyel lmelerdir. Yksek Gerilim Ak m transformatrlerindeki l ve koruma devreleri istenilen zellikleri sa layacak kalitede zel magnetik nveler ile yap l r. Sekonder ve primer sarg lar minimum kaak reaktans olu turacak ekilde dizayn edilir ve uygulan r. Ak m transformatrlerinde primer ve sekonder sarg lar sistemdeki k sa devrelerden etkilenmeyecek ekilde tasar mlar yap l r.

Elimsan a ait yksek gerilim ak m trafosunun e itli parametreleri:

Tablo -3.1 Elimsan YG AT e itli parametreleri.

16

ekil3.3. Elimsan Yg Ak m transformatr IEC 60044-1 Standard dikkate al narak ak m transformatrn belirleyen parametreler; zolasyon seviyesi Um, Un evirme oran Ip/Is, G (ba lanabilecek maksimum yke ait g [VA], K sa devre dayan m ak m (Ith), Frekans [Hz]
17

Hassasiyet (klas), l A.T. iin emniyet faktr (n, Fs) Koruma A.T. iin hassasiyet s n r faktr (n, ALF ) Birlikte kullan laca koruma ekipmanlar , l aletleri.5

3.2.2. Gerilim Transformatrleri

OG ve YG tesislerinde l,koruma,ayar ve izolasyon amac yla kullan lan cihazlar tesise bir gerilim transformatr arac l 120-150-180 VA dir. yla ba lan r.Gerek l gerekse koruma cihazlar ayn gerilim trafosuna ba lanabilirler .Standart anma gleri 15-30-45-60Gerilim l transformatrleri, ak m transformatrlerinin aksine, a k devreye yak n durumda al r. Yani sekonder devre yksz anlam nda al r.Zira sekonder devredeki yk, bir voltmetre, vatmetrenin gerilim bobini, bir sayac n gerilim bobini gibi byk empedansl cihazlard r. Genellikle gerilim transformatrlerinin sekonder devre gerilimleri standardize edilmi tir. yle ki; 100/3 -100/3 -100 -110/3 -1003 -110V gibi. 100/3 ve 110/3 V gibi sarg lar genellikle ntr izole sistemlerde koruma amal kullan l r.Di er gerilim de erlerinde l ve koruma olarak kullan l r. Gerilim transformatrlerinde sekonder devrelerde polarite olmayan u topraklanmal d r.

Elimsan Kataloglar YG Ak m Trafolar

18

ekil 3.4 OG Fazlar aras ba lanm GT Gerilim l transformatrleri, ak m transformatrlerini aksine, a k devreye yak n durumda al r. Yani sekonder devre yksz al r. Zira sekonder devredeki yk, bir voltmetre, vatmetrenin gerilim bobini, bir sayac n gerilim bobini gibi byk empedansl cihazlard r.Genellikle gerilim transformatrlerinin sekonder devre gerilimleri standardize edilmi tir. yleki; 100/3 -100/3 -100 -110/3 -1003 -110V gibi.100/3 ve 110/3 V gibi sarg lar genellikle ntr izole sistemlerde koruma amal kullan l r. Di er gerilim de erleri de l ve koruma olarak kullan l r.
3.2.2.1 Endktif Gerilim Transformatrleri

Yksek gerilimde kullan lan Endktif Gerilim Transformatrlerinde olduka kaliteli magnetik nveler kullan l r ve minimum kay plar elde edilir. Transformatrn magnetik nvesi sistem geriliminin yar de erinde de (Un/2) al maktad r. Bu nedenle primer sarg lar her iki bacakta olu turuldu undan bobinin geometrik yap lar ve boyutlar transformatrn s n f performans iin ok nemli bir tasar md r. Primer ve sekonder sarg lar n yal t mlar elektrik alan iddetleri yumu at l r. Transformatrlerde yksek ve alak gerilim sarg lar d nda ayr ca nc bir sarg olarak kullan lan dengeleme sarg lar ile magnetik nvedeki dengesizlikler nlenmi olur. Yksek gerilim sarg lar n n yal t m nda olu turulan kapasiteler ile homojen bir gerilim da l m elde edilir. ya emdirilmi zel yal t m ka tlar ile sa lanmaktad r. Primer ve sekonder sarg lar aras nda uygun elektrotlar kullan larak

Tablo3.2 Elimsan YG endktif GT teknik zellikleri

19

ekil 3-5.Elimsan YG endktif GT

3.2.2.2.Kapasitif Gerilim Transformatrleri

Kaplin kapasitrl yksek gerilim transformatrleri enerji sistemlerinde lme koruma ve yksek frekansl sinyallerin iletiminde kullan l r. Kapasitif gerilim trafolar iki k s mdan olu ur. Bunlar kaplin kapasitr nitesi ve iinde elektro magnetik paralar bulunan tank k sm d r.Kaplin kapasitr k sm birbirine seri olarak ba lanm kondansatr dizilerinden olu ur.. Kapasitr niteleri yksek kalite ile retilmi tir. Kaplin kapasitr poliproplen film ka t, kaliteli dielektrik ya

nitesi say s gerilim seviyesine gre 1-3 aras nda de i ebilir. Kaplin kapasitr bu ingi yksek kalitede porselen malzemeden olu ur. Kahverengi d nda ba ka
20

renklerde de retim yap labilir. Atlama mesafesi montaj yerindeki ortam ko ullar na gre de i ir. Standart krepaj mesafeleri 20, 25, 31 mm/kVdir. Elektro magnetik nite 4 k s mdan olu maktad r. 1. Trafo nitesi 2. Kompanze eden reaktr 3. Antiferrorezonans filtre 4. Yksek frekans dzene i.Bir adet ay r c , drenaj bobini, ark boynuzu. Basite kapasitif voltaj trafosundaki kondansatrler de erlerine oranla gerilimleri 50 Hz de zerlerinde blerler,yksek frekanslarda ise k sa devre zelli i gsterirler ,trafo ise belirli bir seviyeye indirir.KGT yksek frekansl sinyalleri iletme zelli i vard r.Fakat hat t kac paralel rezonans devresi olu turarak,yksek frekans n baraya girmesini engeller.6

Tablo3.3 Elimsan YG kapasitif GT teknik zellikleri

3.3 Kesiciler

Yksek gerilimli ve byk ak ml ebeke ve tesislerde, yk ve kd.ak mlar n amaya ve kapamaya yarayan alt cihazlar na kesici (disjonktr) denir. Yksek gerilimli ve

G Sistemlerinde Koruma,Ders Notlar , Yrd. Do. Dr Hasbi SMA LO LU

21

byk ak ml

ebekelerde devre ama i lemleri basit yap l alterlerle yap lamaz.

Yk alt nda yap lan ak m kesme i lemi esnas nda arklar olu maktad r. Bu arklar, kontaklara zarar vererek k sa zamanda kullan lamaz hale getirmektedir. Bu sebeple yksek gerilimli ve byk ak ml kesicilerle gerekle tirilir. grupland rmas yledir; - SF6 gazl kesiciler - Vakumlu kesiciler - Bas nl hava flemeli kesiciler - Tam ya l kesiciler - Az ya l kesiciler - Manyetik flemeli kesiciler
3.3.1.SF6 Gazl Kesiciler
7

ebekelerde devre ama ve kapama i lemleri

Kesicilerin retimi ve e itleri ark n sndrld ortama gre belirlenir. Kesicilerin

Kontaklarda meydana gelen ark n zel bir gaz ile sndrld kesicilerdir. Elektro negatif bir gaz olan SF6 ( Kkrt Hekzaflorr ) kullan l r. Ark sndrme i lemi, SF6 gaz n n hareketli kontaktaki piston yard m ile s k t r l p ark zerine pskrtlmesi ile gerekle ir. Hacimlerinin kk olmas , zellikle kapal mekanlarda kullan ma uygun olmas , SF6 gaz n n iyi bir yal tkan olmas , ok s k bak m gerektirmemesi gibi nedenlerden dolay kullan lan bir kesici e ididir. OG veYG sistemlerinde ok

Ota Gerilim Transformatr Merkezlerinin Tasar m EMO ZM R 1987

22

ekil 3.6.SF6 gazl kesici

3.3.2. Vakumlu Kesiciler

Bu tip kesicilerde ark sndrme i i, havas tamamen bo alt lm

bir vakum tpnn

iinde olmaktad r. Vakum tp bulunan hareketli konta n sabit kontaklardan ayr lmas ile kontaklar aras nda bir metal buhar ark olu ur. Bu metal buhar ark snnceye kadar devam eder ve ak m s f ra d nce ark sner. Kondanse olan (s v hale dn en) metal zerrecikleri tekrar kontaklara dner ve bylece kontak malzemesinin a nmas nlenmi olur.

ekil.3.7 Vakumlu kesiciler

23

3.3.3. Az Ya l Kesiciler

Tam ya l kesicilerin geli tirilmi ayr izolatr ve hava aral ya

eklidir. Bu tip kesicilerde her faza ait kontaklar, n belirtmek

ile birbirinden ayr bulunmaktad r. Ayr ca her faza ait

hcreleri de ayr d r.(Az Ya l Kesicilerin retiminin kalkt

istiyorum fakat Sakarya indirici merkezde al r halde haval kesici grd mden dolay bu konulardan az da olsa bahsetme gere i duydum.)

, ekil 3.8 Az ya l kesici SF6 Gazl Kesicilerin stnlkleri - Dielektrik dayan m gerilimi, ayn bas ntaki havaya gre kat de erdedir, - Kay p faktr ok kktr, - Is iletim kat say s n n yksek olmas , alak iyonizasyon nedeni ile s y ok abuk da t r ve ark n ok abuk so umas n sa lar, - Devre kesilirken olu abilecek tutu malar ve buna ba l a r gerilimleri nler, - SF6 gaz metallerle kimyasal tepkimeye girmez, - SF6 gaz renksiz, kokusuz ve zehirsizdir, - Yksek ark s s sonucunda kimyasal olarak ayr an gaz, tekrar eski haline dnd iin uzun sre ilave edilmeden kullan labilir,
24

- Onar m , bak m kolay ve masraf azd r, - Sahada yal t m testi iin zel cihaz gerektirmez, - Boyutu kktr, - Mekanik dayan m yksektir (10. 000 ama kapama). .Vakumlu Kesicilerin stnlkleri - Mekanizmalar basittir, - Ama i lemi iin ek tehizat gerektirmez, - Kesme hcresi d ndaki tehizat n bak m ve onar m kolayd r, - Boyutlar kktr, - Mekanik dayan m yksektir (30. 000 ama kapama), - zellikle kapasitif devrelerin kesilmesinde daha uygundur, - Yan c ve patlay c ortamlarda rahatl kla kullan labilir. Kesicilerde Aranan zellikler deal bir kesicide aranan zellikler unlar olmal d r, - Devre ama esnas nda olu an arklar ani olarak sndrmelidir, - Kontaklar n n ama kapama h z ok iyi olmal d r, - Arka arkaya seri olarak ama kapama yapabilmelidir, - Kontaklar aras atlama gerilimi yksek olmal d r, - Yang n, patlama ve benzeri tehlikeli durumlara sebebiyet vermemelidir. Kesici Etiket De erleri Srekli anma ak m ; In = 630 A Anma simetrik kesme ak m ; 14, 2/12 kA Anma kesme kapasitesi ; 250 MVA Anma k sa zaman ak m ; 14, 5 kA (1s srekli) Anma kapama ak m ; 37/31 kA (tepe de eri) Besleme gerilimi ; 110V (DC), 220V (AC)

25

3.4.Ay r c lar

Orta ve yksek gerilim ebeke ve tesislerinde devre yksz iken ama kapama i lemi yapabilen alt cihazlar na ay r c denir. Ay r c lar n di er bir ad da seksiyonerdir. Ay r c lar ile yk alt nda ama kapama i lemi yap lmaz fakat zel uygulamalar vard r. Aksi takdirde Ay r c ve i lemi yapan ki i zarar grr. Ay r c lar n kesicilerin ak m yolu zerinde bulunur. Kesiciden nce ve sonra yer al rlar. Kesicinin bak m ve onar m gerekti i zaman kesici a ld ktan sonra ay r c lar a l r. Sistem tekrar enerjilenmek istendi i zaman nce ay r c lar kapat l r. Sonra kesici kapat larak sisteme enerji verilir.Kullan m yerlerine gre pantograf,ortadan amal dikey amal ,ift taraftan amal ve topraklama ay r c l tipleri vard r.Ay r c lar nominal ak m ve gerilimleri d nda anma k sa sreli dayanma ak m ndan da seilirler. (

I p ! 2 v P v I k )8

Enerji Da t m -2 Ders Notlar ,Yrd.Do.Dr. Mustafa YE

26

Tablo 3.4 YG Ay r c teknik bilgiler9

Elimsan Kataloglar ,YG Ay r c Teknik Bilgiler

27

ekil 3.9.Ortadan amal ay r c

3.4.1. Yk Ay r c lar

Di er ay r c lardan farkl olarak normal ykl devrelerde ama kapama i lemi yapabilen ay r c lard r. Kesicilerden tasarruf etmek amac yla kullan l r. Tek bara sistemlerinde, tek g ay r c s n n bulundu u durumlarda seri bir yksek gerilim sigortas ile birlikte kullan l r. Birden fazla g ay r c s n n bulundu u yerlerde ise bir de kesici vard r. Bu kesici ile g ay r c lar aras nda ama kapama i lemleri iin ekstra rleler gerektirir. K sa devre kesme zelli i olan tiplerinde sigortalardan herhangi birinin devreyi amas halinde ay r c faz n birden enerjisini keser. Bu durumda nce ana kontaklar aar, bunlara paralel ba l ubuk kontaklar k sa bir sre yk zerine al r. Ama hareketi an nda meydana gelen arpma ile ubuk kontak harekete geer ve yay dzene i sayesinde hemen ama i lemi gerekle ir. Bu esnada sabit kontaklar aras nda olu an ark, ark sndrme hcresinde sndrlr.

28

ekil.3.10. Yk ay r c

3.4.2. Grevlerine Gre Ay r c lar, Yap s ve Kullan m Yerleri

Grevlerine gre ay r c lar, - Hat ay r c s :Enerji nakil hatlar n n giri inde veya k nda, kesici ile hat aras na ba lanan ay r c lard r. - Bara ay r c s : letim ve da t m hatlar n n baralara giri inde ve k nda kesici ile bara aras na ba lanan ay r c lard r. - Toprak ay r c s : Enerjisi kesilmi devre veya ebekelerin zerinde kalan art k enerjiyi topra a aktarmaya yarayan ay r c lard r. - Bypas ay r c s : Tek bara sisteminde, kesiciye paralel ba lanan ve yk alt nda ama kapama yap labilen ay r c lard r. Kesicinin ar za yapt durumlarda baraya enerji vermeye yarar. - Transfer ay r c s : ift bara sisteminde, ana bara ile transfer baray (yedek bara) birle tirmeye yarayan ay r c lard r. Ait oldu u kesici kapal iken ama kapama yap labilir. - Bara blmleyici ay r c lar: Ayn gerilimli baralar n birle tirilmesinde veya ayr lmas nda kullan lan ay r c lard r.10 veya bak ma al nd

10

Megep.meb.gov.tr/Ay r c lar

29

3.4.3 Ay r c Etiket De erleri

Ay r c lar n zeliklerini belirten de erler zerindeki etiketlerde gsterilmi tir. Etikette belirtilen de erler ve anlamlar yledir; T : Trifaze A : Ay r c H : Harici D : Dahili S : Sigortal T : Toprakl 4 : Nominal Ak m 400A 6 : Nominal Ak m 630A 12 : Nominal Ak m 1250A 10 : Anma Gerilimi 10kV 15 : Anma Gerilimi 17, 5kV 30 : Anma Gerilimi 30 kV 45 : Anma Gerilimi 52kV Etiketinde TADST 4/30: Trifaze, dahili, sigortal ve toprakl ay r c , anma de erleri 400A/30kV.
11

ekil 3.11.ift bara sistemde ay r c lar ve kullan m yerleri

3.5.Parafudurlar

YG tesislerinde ve havai hatlarda meydana gelen ar zalar n pek ok nedeni vard r.Bunlar n ba nda da a r gerilimler gelir. A r gerilimler, i ve d
11

a r

http://elektroteknoloji.com/blog/ayirici-etiket-degerleri-nelerdir-anlamlari/

30

gerilimler olmak zere ikiye ayr l r. Devre ama ve kapamada toprak ve faz k sa devrelerinde ve rezonans olaylar nda meydana gelen a r gerilimlere i a r gerilimler, atmosferik etkilerden dolay meydana gelen a r gerilimlere de d gerilimler denir.
3.5.1. Koruma Grevleri

a r

Yksek gerilim tesislerinde hat ar zalar , y ld r m d meleri ve kesici amas gibi manevralar sonucu meydana gelen a r ve zararl ok yksek gerilim oklar n nleyen koruma elemanlar na parafudur denir. Parafudurlar n ayr ca iletim hatlar nda meydana gelen yryen dalgalar n tahrip etkisini nleme, emniyet spab gibi al ma, a r gerilimdalgalar n topra a aktarma gibi grevleri vard r. Parafudurlar yksek gerilim iletkeni ile toprak aras na ba lan r. Yap s , bir diren ile buna seri ba l bir ark sndrme eklatrnden meydana gelmi tir.
3.5.2. Yap l lar na Gre Parafudur e itler i

Yap lar na gre parafudurlar; - De i ken direnli,( Parafudurun izolasyon seviyesini a an bir gerilimde, de i ken direncin de eri d er ve ayn zamanda atlama aral klar aras ndaki izolasyon delinerek ark ba lar.A r gerilim azald ka diren eski de erini al r. - Metal oksit, Metal oksit parafudurlarda aktif eleman olarak de i ken diren yerine yar iletken malzeme olan inko oksit (ZnO) bloklar kullan l r.Daha gvenilir ve yayg n kullan l r. - Borulu, -De arjtpl olmak zere 4e ittir. Parafudurlar faz-toprak,ntr noktas gibi yerlere konulur .Ayr ca alt sahalar nda,hat ve trafo direklerinde,trafo merkezlerinde,hava hatt devam kablo iki ucunda,panolarda kullan l r. Metal - Oksit Polimer Gvdeli Parafudurlar n Porselen Gvdeli Parafudrlara kar stnlkleri Darbelere kar dayan kl d r. Hafif oldu undan tesise ekstra bir yk getirmez.
31

 Gerilime vb. kuvvetlere kar dayan m ok yksektir. Yksek diren kazand r r. Kolay kirlenmez. atlama ve k r lma riski ok azd r. Uzun sre bak m gerektirmez. ok so uk ya da ok s cak havalardan ve hatta alevden etkilenmez. Gne in ultraviyole Montaj kolayd r. Endstriyel kirlilikten, tuzdan ve asitten etkilenmez. nlar ndan etkilenmez.

ekil.3.12.YG Parafudurlar
3.5.3. Parafudurlar n Seimi

Parafudurlar n seimi ok nemlidir. Parafudurlar n seiminde; gerilim de eri, darbe anma ak m ve k sa devre ak m olmak zere ana de er gz nne al narak belirlenir.
32

Parafudur Topraklama Direncinin Belirlenmesi Parafudurlar y ld r m etkilerine kar elektrik cihazlar n etkili bir ekilde koruyabilmesi iin topraklama iletken ve sistemlerinin ok iyi boyutland r lmas gerekir. Y ld r m ak mlar n n, elektrik cihazlar n n topraklanm tesis blmleri ile i letme gere i gerilim alt nda bulunan blmlerinde tehlikeli olmamas iin geri atlaman n olu mamas gerekir. Bunun iin parafudur topraklama direnci;

Rda !
Burada;

U da
da

(oh )
...............................................( 3.1)

Rda: Direk ya da dayanak topraklama tesisinin darbe topraklama direnci Uda: Yal tkan n darbe dayan m gerilimi Ida : Direk ya da dayanaktan geen y ld r m ak m n n tepe de eri Uda yal tkan n darbe dayan m gerilimi IEC 76 da 1,2 / 50 ms de erleri iin; 36 kV anma geriliminde Uda: 170 kV 1 kV anma geriliminde Uda: 20 kV olarak verilmektedir. Burada; 1,2 ms Darbe geriliminin anma cephe sresi 50 ms darbe geriliminin anma s rt yar de er sresini ifade etmektedir. 36 kV anma gerilim de erinde olan tesislerde geri atlama olmamas iin parafudurun topraklama direnci; y ld r m ak mlar n n 20 60 kA de erleri iin;

Rda !

U da
da

(ohm)

= 170 / 20 = 8,5 ohm , 170 / 60 = 2,8 ohm De erleri aras nda

olmal d r. . Parafudur Gerilim De eri Parafudur da a r gerilim dalgas n n olu turdu u ark atlay p kesildikten sonra verilen maksimum gerilime e it ya da biraz byk seilir.

gerilim ular nda kalan ebeke gerilimidir. Parafudur gerilim de eri, ebeke i letme frekans nda izin Parafudurun gerilim de erinin belirlenmesinde, sistemi besleyen ebekenin ya da
33

kayna n besleme taraf n n gen, y ld z ve y ld z noktas n n da do rudan ya da diren zerinden toprakl olmas durumu gz nne al n r. Ntr ya da ba ka bir deyi le y ld z noktas , byk de erde empedanslarla topraklanm ise ntr yal t lm kabul edilir. Sistemin toprak katsay s ; e, yal t lm kabul edilmektedir. -- Y ld z noktas yal t lm veya gen devrelerde parafudurun fazlar aras gerilim De eri Up = 1,1 x Un ( 0,8 < e < 1 ) olan sistemlerde. -- Y ld z noktas do rudan toprakl sistemlerde parafudurun fazlar aras gerilim de eri; Up = 1,1 Un e (e= 0,8 al n r.) rnek verecek olursak: Bir 154/ 34,5 kV indirici merkezde transformatrn 34,5 kV sarg s n n y ld z noktas 60 ohm diren zerinden toprakl d r. Transformatr parafudurun gerilimi: 60 ohmluk diren nedeniyle korumak iin kullan lacak e< 0,8 ise sistem do rudan toprakl , e> 0,8 ise ntr

transformatrn ntr yal t lm kabul edilir. (e> 0,8 ) Up = 1,1 x Un = 1,1 x 34,5 = 37,95 kV olarak bulunur. 37 kVluk yada 36 kVluk parafudur Seilmelidir. Bir 154/ 34,5 kV indirici merkezde transformatrn 34,5 kV sarg s n n orta noktas do rudan toprakl d r. Transformatr korumak iin kullan lacak parafudurun gerilimi ne olmal d r? zm: Up = 1,1 xUn x e = 1,1 x 34,5 x 0,8 = 30,36 kV olarak bulunur. 30 kvluk parafudur seilir. lkemizin ulusal elektrik sisteminde 25 MVA gcn zerindeki 154 / 34,5 kV transformatrlerin 34,5 kV taraf n n y ld z noktas bir direnle toprakl d r. Parafudurlar n al ma gerilimi, korudu u ebekedeki yal tkanl en zay f k sm n,

delinme geriliminden daha kk olmal d r. Aksi takdirde, parafudur kapama yapmaz ve cihazlar zarar grr. Parafudur kapama (al ma) gerilimi, normal gerilimin 3,5 kat n gememelidir. Parafudur, nominal geriliminin seimi, sistem izolasyonu ve parafudurun mr a s ndan byk nem ta r. Nominal gerilim de erinin byk seilmesi, de arj n erken meydana getirir.12 sonlanmas na, kk seilmesi ise, de arj n ge sonlanmas na neden olur. Bu her iki durum parafudur iin tehlike

12

G Sistemlerinde Koruma,Ders Notlar , Yrd. Do. Dr Hasbi SMA LO LU

34

Darbe Anma Ak m De eri Parafudurlar 5 ve 10 kA darbe anma ak m na gre yap lmaktad r. Atmosferik bo almalar n yo un oldu u blgelerde 10 kA anma darbe ak ml parafudurlar seilebilir. Y ld r m ak mlar n n seyrek olu tu u yerlerde 5 kAlik parafudur seimi uygun olmaktad r. Parafudurlar, alak gerilim ebekesinde kullan lacaksa 1,5 kA, orta gerilimli trafo merkezlerinde kullan lacaksa 2,5 kA veya 5 kA, santrallar ve byk trafo merkezlerinde kullan lacaksa 10 kA de erinde darbe bo alma ak ml seilir.

K sa Devre Ak m De eri Atmosferik bo almalardan ba ka i letme frekans nda olan kaak ak mlar da parafudurlar zorlamaktad r. Y ld z noktas do rudan toprakl sistemlerde iki faz toprak ar zalar nda k sa devre ak m n n ok zel durumlarda 40 kAi geti i ak m seyrek olarak 15 kA dzeyine ula r. Bu kendisine en yak n kesici ya da grlm tr. Y ld z noktas diren zerinden topraklanm sistemlerde ise iki faz toprak ar zalar nda k sa devre bak mdan parafudurun k sa devre ak m ,

ay r c n n k sa devre ak m dzeyinde, ya da bir st de erde seilmesi uygun olur. Bilindi i gibi k sa devre dayan m olmas gerekenden d k seildi i takdirde paralanarak evresine daha byk zararlar verebilmektedir. Parafudurlar genelde 10, 20 ve 40 kA k sa devre ak m dzeyinde imal edilmektedir. A a daki emada 154KV alt sahas parafudur ile korunmas gsterilmektedir. 1,Parafudur 2,Gerilim Trafosu 3,Ak m Trafosu 4,Kesici 5,Ay r c 13

13

http://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/28600-salt-sahasi-elemanisimleri/sayfa2.html

35

ekil.3.13.154 Kv alt sahas n n parafudur ile korunmas

3.6.Sigortalar

Sigorta ak m devresine seri olarak ba lanan ve ak m belirli bir de eri a t

zaman

eriyerek devreyi kesen koruyucu bir ayg tt r. OG sigortalar n n e itli tipleri olmakla birlikte, daha gvenli ve ekonomik olduklar ndan ak m s n rlay c tipleri lkemizde ve yabanc lkelerde tercih edilmektedir. Bu tipler tamamen kapal bir sistemde sessiz al r. Fonksiyonunu yerine getirirken d ar ya alev veya gaz ta mas olmaz. Bu nedenle filtre, alev hcresi, zel ventil vs. gibi ek cihazlar gerektirmez.. OG salt tesislerini k sa devre ar za ak mlar na kar en mkemmel ve en ekonomik olarak koruma, sigorta ile mmkndr. Sigortalar, a r yk korumas iin uygun bir cihaz de ildir; nk ancak Imin (asgari ama ak m ) de erinin zerindeki sahada emniyetle al r. Bir ba ka deyi le, In (anma ak m) de eri ile Imin de eri aras ndaki sahada emin bir ama yapamaz ve baz hallerde sigorta tahrip olabilir. Kullan lan ak m hatt n n zellikleri ve sigortan n kontrksiyonuna tabi olarak Imin de i ir. phesiz, gvenle kullanma sahas n n geni lemesi byk bir avantajd r. Bu nedenle Imin mmkn oldu u kadar kk olmal d r.

36

ekil 3.14. YG Sigortalar

3.6.1. Teknik zellikleri

Sigortalar n teknik zellikleri; termik koruma, k sa devre ak m n n s n rland r lmas , nominal kesme zelli i, tehlikeli a r gerilimlere dayan m, minimum i letme gerilimi, g sarfiyat eklinde belirtilir. Termik Koruma:Sigortalar n a r yklenmesi durumunda patlay p byk zararlar verebilir.Termik zorlanmalar nlemek ad na sigortalar termik korumalarla donat lm t r. a r s nmas halinde, tehlikeli olacak termik zorlamaya eri ilmeden nce, arpma piminin kurtulmas vas tas yla alterin a lmas n , dolay s yla devrenin kesilmesini sa lar. K sa Devre Ak m n n S n rland r lmas : OG sigortalar daha ilk yar m periyotta ak m ykselirken devreyi keser; di er bir tabirle k sa devre 10 mili saniyeden daha k sa srede yani k sa devre darbe ak m tepe de erine henz eri meden kesilecektir. Bylece tesis k sa devre ak mlar n n tahrip edici termik ve mekanik zorlamalar ndan korunmu olacakt r. Nominal Kesme zelli i: Anma kesme performans sigorta i yap s n n

zelliklerine, erime eleman n n hassasiyetine ve so utma ortam n n zelliklerine ba l d r. Bu zelliklerin iyile tirilmesi sigortan n kesme s n r n ykseltir.

37

Tehlikeli A r Gerilimler: K sa devre ak m kesildi i anda gerilim s rama yapacakt r. Transformatr, kondansatr, kablo k lar ve gerilim transformatrlerinin nnde bu tip sigorta kullanman n temin edece i avantaj yksektir. Minimum letme Gerilimi: letme geriliminin, sigortan n Un de erine oranla

kk olmas devrenin kesilmesi an ndaki gerilim s ramas n , sigortan n konstrksiyonuna tabi olarak, a r artt rabilir. 10 kV bir i letme geriliminde Un = 20 kVluk bir sigorta tehlikesizce kullan labilir. G Sarfiyat : Sigortada olu an s atmosfere iyi ekilde iletilmelidir. Kapal ortamlarda ve izole panolarda s , cihazlar n anma de erlerinde nemli bir s n rlama faktrdr. Sigortan n takribi g sarfiyat (R x I2x K) olarak hesaplanabilir. Sigorta i direncinin R(20C'deki) de erinin s nma neticesinde art n belirten K faktr, IN de eri iin takriben 1,4-2 dir. IN den daha d k ak m de erleri iin bu faktr takriben 1,1 -1,4 gibi bir de er olur.
3.6.2. YG Sigortalar Seimi

Sigortan n koruma yapaca

yere uygun zelliklerde seilmesi gerekir.

Sigorta Nominal Gerilimi: letme gerilimine uygun seilmelidir. Nominal Kesme zelli i: ebekenin k sa devre ykne uygun zellikte sigorta

seilmesine zen gsterilmelidir. Baz zel hallerde bir st boydaki sigortay seerek veya iki sigortay seri ba layarak daha yksek anma kesme gcne eri ilebilir. Nominal Ak m: Sigortan n isimlendirilmesi iin belirtilen bir de erdir.

Asl nda,uygulamada nemli olan sigortan n kullanma yer ve amac na uygun tespiti ve seimidir. Bu seimde s nma en nemli faktrlerden biridir. rne in, bir trafo korumas nda, a k havada In=6 A. bir sigorta uygun ise, ayn trafonun tamamen kapal bir ortamda bulunan sigorta ile korunmas halinde In=10 Al k sigorta gerekebilir. Daha yksek ak m de erlerinin gerekti i istisnai hallerde ayn de erdeki

38

iki sigortay paralel ba lamak gerekir. Ancak, yan yana duracak bu iki sigorta s nma bak m ndan birbirini etkileyece i iin bir tolerans kabul edilmelidir. Koruma Yapaca Yere Uygunlu u: Sigortan n motor, transformatr, kondansatr,

kablo ve hat korumas , gerilim trafosu korunmas nda kullan lmas na gre seimi de i mektedir. Motor Korumas : Motorlar n k sa devre korumalar iin OG sigorta seiminde, motorun yol alma ak m ve sresi en nemli kriter olarak dikkate al nmal d r. Sigorta ak m zaman e rilerinde standartlar n tan d defa yol verildi idir. Yol verme periyodunun s kl de eri ykseltilmelidir. Transformatr Korumas : olmamal d r ki OG sigorta n de eri belirli bir de erin alt nda de eri alter kapand nda trafonun yol almadaki ak m tolerans ihmal edilmemelidir. Di er nemli bir kriter ise yol verme tekrar , yani motora saatte ka na tabi olarak seilen sigorta n

(M knat slama ani ak m ) sigortaya zarar vermesin. Pratik bir hesap ile, 0,1 saniyelik bir sre iin trafo yol alma ak m , trafo tam yk ak m n n 10-12 misli olarak d nlebilir. Sigorta In de eri belirli bir de erin stnde olmamal d r ki trafonun AG taraf nda meydana gelebilecek bir k sa devrede OG taraf nda ak m de eri sigortan n Imin (minimum ama ak m ) de erinden kk olmas n. O.G. sigortas n n In de eri o derecede byk olmal d r ki sigortalar, trafonun a r yklenmesine msaade etsin ve AG taraf ndaki sigortalar ile aralar nda seicili i sa las n. O.G. sigortan n In de eri o derecede kk olmal d r ki trafo sarg lar ndaki bir ar zada daha abuk kesme garantilenir ve OG besleme hatt n n ba ndaki sigorta veya rle ile aralar nda seicilik sa lan r. Kondansatr Korumas : Sigorta n de eri hem srekli maksimum yk ak m ve hem de msaade edilebilir harmonik bozunmaya dayanabilmek iin yeterince byk olmal d r. Sigorta n de eri, kapasitr bank n n yol verme ak m na dayanabilmelidir. Geici olaylar n yaratabilece i gerilim ykselmeleri ihmal edilmemeli ve emniyet bak m ndan bir st gerilim s n f ndaki sigorta seilmelidir. Pratik bir bilgi olarak, sigorta n de eri kondansatr tam yk ak m de erinin 1,6-2 kat ndan az olmamal d r.

39

 Kablo ve Hat Korumas : Kablo ve hava hatlar n n zaman zaman a r yklenmelere maruz kalaca unutulmamal d r. Aksi halde bu durum n de eri sigortan n In ile Imin de erleri aras nda yklenmelerine, dolay s yla a r s nmalar na ve tahribine sebep olabilir. Bu sebeple sigorta kablo veya hat kesitlerinin maksimum ta yabilece i yke gre seilmelidir. Gerilim Trafosu Korumas : Gerilim trafolar ok kk dayan ml olduklar iin Y.G. sigortalar bizzat gerilim trafosunun kendisini ar za ak mlar na kar iin kullan l r. Sigortan n seiminde etkili olarak koruyamaz. Ancak daha ziyade ar zal gerilim trafosunu sistemden ay rmak esas, gerilim trafosunun yol alma ak m na dayanacak byklkte olmas d r. Bu husus sigortan n en ok ln=2 Amp de erinde olmas n gerektirir. Bu ok kk n de erli sigortalarda kullan lan ok ince ak m hatt "korona" hadisesine sebep olabilir. Bu ihtimali d nerek, sigorta borusunun topraklanm metal aksamdan olduka uzak bulundu undan emin olunmal d r.

ekil3.15.OG Modler hcrede sigortalar ve sigortalar n termal kameralar ile s cakl n n tespiti

40

Tablo 3.5. 7,2kVluk sigorta ak m ve boyut de erleri

ekil 3.16.rnek Sigorta ltleri

41

3.7. Ku konmazlar

Yksek gerilim enerji hatlar n ta yan direklerde bulunan traverslerdeki izolatrlerin ba lant yerinin st k sm n ku konmas veya yuva yapmas istenmez. Bu nedenle traverslerin bu k sm na ku lar n konmamas iin U veya V eklin de bir ku konmaz malzemeleri montaj edilir ve aras apraz bir ekilde galvanizli ince ba lama teli ile ba lan r. Aksi halde ku pislikleri izolatrleri k sa devre ederek toprak ar zas na sebep olur.14

ekil3.17.Ku konmazlar
3.8. Koruma letkeni

rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlar na d ebilecek olan y ld r mlar zerine ekip topra a aktarma grevini grr. Koruma teli hava hatlar n n stnde direklerin tepesine koruma teli iin imal edilmi kk izolatrlerle irtibatland r larak ekilir. Koruma ( topraklama ) iletkeni ,60 kV ve zerindeki enerji iletim hatlar nda ve alt sahalar nda kullan l r. Y ld r m yo unlu unun fazla oldu u yerler hari 36 kVa kadar olan hava hatlar nda toprak (koruma) iletkeni kullan lmayabilir.(Elektrik Kuvvetli Ak m Tesisleri Ynetmeli i).Ayr ca son dnemde koruma iletkenlerinin iine fiber optik lif koyma zorunlulu u do mu tur.

14

http://elektroteknoloji.com/blog/

42

ekil 3.18. Koruma letkenli YG dire i

3.9. zolatrler

Enerji

nakil

hava

hatlar nda

kullan lan

iletkenlerin,

direklere

tespitine izole

yarayan,iletkenleri hem ta maya hem de toprak ile dire i iletkenlere kar

etmeye yarayan ebeke malzemelerine izolatr denir. Trafo merkezlerinde izolatrler iletkenleri ta ma veayr ca ba lant lar n tespitinde de kullan l r. zolatrler elektrik ak m na kar direnci yksek ve yksek derecedeki s cakl a dayan kl porselen, cam, epoksi reineden yap l r. Enerji iletim ve da t m ebekelerinde kullan lan izolatrlerin iki ana grevi vard r: -Elektriksel bak mdan iletkenleri topraktan ay rmak - letken a rl n ve iletkenlere gelen ek ykleri kar lama

Yap l tiplerine gre izolatrler: - Mesnet izolatrler - Zincir izolatrler - Geit izolatrleri

Yksek ve ok yksek gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 35 KVtan byk olan izolatrlerdir.

43

ekil 3.19.YG izolatrleri Ark Koruma emberi: zolatr zerinde yzeysel atlama (ark) meydana geldi i anda rzgr eserse ark, izolatrn alt na girebilir ve zarar verebilir. Bu durumu nlemek iin izolatrn alt ve st k sm na iletken emberler konur. Ark atlamas , emberler aras nda gerekle ir.15

ekil3.20.Ark koruma emberi

15

http://elektroteknoloji.com/blog/

44

3.10. Bara Dzene i

Ayn cins gerilimlerin toplan p da t ld

nitelere bara denir. Baralar elektrik

enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullan lan nitelerin birbiriyle irtibat n sa layan iletkenlerdir. Bara malzemeleri bak r ve alminyumdan olmak zere de i ik metallerden yap l r: -Bak r ve alminyum lama - Bak r ve alminyum boru - elik zl (St-Al) alminyum iletken

Lama eklindeki baralar o unlukla i tesislerde, boru ve iletken baralar ise d tesislerde kullan l r. tesislerde kullan lan baralar, faz s ras n belirlemek, malzemelerin oksitlenmesini nlemek ve ak m yo unlu unu art r p so utmay sa lamak amac yla de i ik renklere boyan r. Bara zerindeki enerji k lar (fiderler) sayesinde m terilere da t l r. Baralar yap lar na gre s n fland r l r. Tek bara sistemi, transfer bara sistemi, ift bara sistemi, kare bara sistemi, bara sistemi. Da t m kesiminde en ok kullan lan tek ve transfer bara sistemi ileri ki konularda incelenecektir.16

16

http://elektroteknoloji.com/blog/trafolarda-bara-duzenegi/

45

ekil 3.21. Boru eklindeki 380 KV bara

3.11.Kuranportr Sistemi ve Hat T kac (Line Trep)

retim merkezlerinde retilen elektrik enerjisini da t m merkezlerine oradan da kullan c lara gvenli bir ekilde ula t rmak iin E H (Enerji letim Hatt ) ve EDH (Elektrik Da t m Hatt ) kullan l r. Enerji iletiminde gvenlik ve sreklili i sa lamak iin frekanslar 50 kHz-500 kHz aras nda olan ileti im sistemleri kullan l r. Bu sistemlere E H ta y c (Power Line Carrier PLC- ya da kuranportr) sistemleri denir. Bu cihazlar Ta y c ad n her trl bilgi ve ses i aretini radyo frekansl i aret zerine bindirilerek ilgili yerlere ta d klar iin alm lard r . Elektrik enerjisinin ta nmas amac yla yap lan E Hlar n n radyo frekansl bir ileti im ortam olarak kullan lmas olduka ekonomiktir, ancak byle bir ileti im ortam nda ta y c sistemin al mas iin maliyeti art rsa da ilave baz elemanlar kullanmak gerekir (rne in, hat t kac , kaplin kapasitr, s zd rma bobini, tuner vs.). Gvenlik ynnden bu ileti im ortam n n enerji iletimi iin daima haz r durumda olmas (ar za durumlar hari) ileti imin sreklili ini sa lar.
46

Hat T kac : Ayarland

frekans band na kar byk empedans gstererek kar dan

gelen veya kar istasyona gnderilen radyo frekansl i aretin ta y c lara hat taraf na ynlendirilmesini sa layan paralel rezonans devresidir. Enerji nakil hatt n n (ENH) herhangi bir faz zerine seri olarak ba l sepet eklinde bir bobindir. Yksek frekans n, yksek gerilim devresine girmesine engel olur. Herhangi bir topra a kaak ar zas nda yksek frekans topra a geirmez.17

ekil 3.22.Hat t kac 154KV k

17

G Sistemlerinde Koruma,Ders Notlar , Yrd. Do. Dr Hasbi SMA LO LU

47

3.12.l Aletleri

Trafo merkezinde kullan lan l aletleri her fider iin ayr ayr ba lanarak gerekli de erleri kaydetmeye ve trafo merkezinde bulunan ilgili tablocuya haber vermek iin kullan l r. Kullan lan l aletleri ak m ve gerilim trafolar ile beslenmektedir. Bu l aletleri trafo merkezi iindeki panonun zerinde ve ayr ca gerekli oldu unda gerekli cihaz n yan nda bulunan panolarda bulunur.Son dnemlerde daha ok kaydedici l aletlerinin kullan m yayg nla maktad r. Trafo merkezinde kullan lan l aletleri unlard r: Ampermetre, voltmetre, wattmetre, cosinsfimetre, aktif saya, reaktif saya, trafo iin ya bas nc , mesafe rlesi, buchzoll rlesi,diferansiyel rle

ekil 3.23.Trafo merkezlerindeki e itli l aletleri

3.13.Koruma Rleleri

Trafo merkezleri ve enerji iletim hatlar nda e itli ar zalar olabilir. Bu ar zlar k sa devre, istenilmeyen yksek gerilimler vb. Ar zalar sonucunda meydana gelebilecek tahribatlar nlemek iin yksek ve orta gerilim tesislerinin korunmas gerekmektedir. Enerji iletim hatlar nda ve trafo merkezlerinde olu an ar zalar haber vermek iin kullan lan rlelere koruma rleleri denir. Rlelere ar zalar sesli veya
48

kl

devre elemanlar

arac l

yla bildirir. Baz lar

da bildirim yapmadan

ayarlad klar byklklere gre devreleri aar. ebekelerde olu an ar zalar n etkili ve ekonomik bir ekilde nlenmesi iin rleler, devre a c elemanlar ve bildirim sistemleri ile beraber kullan l r. Trafo merkezlerinde ve enerji iletim hatlar nda kullan lan koruma rlelerin e itleri ve zet a klamalar : --Sekonder a r ak m koruma rlesi : Ak m trafolar n n sekonder devresine ba lanan rlelere sekonder rle denir. Trafo ve alternatrlerin a r ak mlara kar korunmas nda kullan lan rlelerdir. Alak ve orta gerilim devrelerinde kullan ld gibi zellikle yksek gerilim devrelerinde bu tip rlelerle koruma yap lmaktad r. -- Diferansiyel a r ak m koruma rlesi: Ak m transformatrlerinin sekonder polarite ular birbirine ters ba lanarak 180 faz farkl ak mlar n olu umu sa lan r ve bir ak m rlesi yerle tirilir. Bu ak m rlesine diferansiyel (farkl ) rle denir. Hava hatlar n n, kablolar n, transformatrlerin ve alternatrlerin faz sarg lar aras nda bir izolasyon hatas sonucunda meydana gelen k sa devreleri en gvenilir ekilde tespit eden rlelerdir. -- Toprak kaa koruma rlesi: Byk gl transformatrlerde, faz sarg lar ile gvde dolay s ile toprak aras nda olu an faz-toprak kaaklar nda sistemin korunmas amac yla kullan l r. -- Bucholz rlesi: G trafolar nda meydana gelen i ar zalar sonucu ya n s narak genle mesi ve ortaya kan gaz n etkisiyle al arak koruma yapan rlelere Buchholz rlesi denir. -- Mesafe rlesi: Enterkonnekte rlesine denir. Esas itibari ile bir diren rlesi olup hatlar n ve ebekelerin direnleri uzunlu a ba l oldu undan mesafe rlesi ad n alm t r. -- Is kontrol rlesi :Transformatr ve alternatrlerde sarg s cakl denir.18 n n belirlenmesi ve belirli bir de erde s n rland r lmas gerekir. Bu amala kullan lan koruma tertibine ebekeyi olu turan enerji nakil hatlar nda meydana b rakan koruma gelen k sa devre ar zalar nda, ar zal k sm tespit ederek devre d

18

Megep.meb.gov.tr / Koruma Rleleri

49

3.14.Da t m Panolar

retilen enerjinin kullan m yerlerine ula t r lmas ve da t m nda belirli merkezler olu turulur. Da t m merkezleri olarak al nan bu yerlerden da t m n kontrol ve gvenlik konular nemlidir. Elektrik enerjisinin elde edili i, iletimi ve da t m nda kontrol (kumanda) ve gvenlik konular nda ynetmeliklere uyulmas gerekmektedir. Panolar kablo giri ve k yerleriyle kapak k s mlar ierisine toz,amur, nem gibi ekilde yap l r. Panonun n yzne konulacak

maddelerin girmesini nleyecek

mimig diyagramda her gerilim kademesi ayr renkte belirtilir(Bu zellikler retici firmalar n opsiyonu alt ndad r). Renkler; 380 kVkahverengi, 154 kV k rm z , 66 kV kavunii, 34.5 kV mavi, 15 kV sar , 10 kV ve a a kapl ) yap l r. 380 kV ve 154 kV kumanda panolar nda en fazla iki fidere ait cihaz bulunur. 30 kV ve daha a a gerilimlerde ise 4 fidere ait cihazlar bulunur. Bunlar; mesafe, a r , yard mc rleler vs. ve test kutular d r. 154 kV ak m, tekrar kapama, faz uyu mazl gerilimler ye il, toprak siyah olur. Panolarda kullan lan btn c vata ve somunlar paslanmaz elik (kadminyum

trafo fideri rle panosunda da yaln z o fidere ait rleler bulunur. Bunlar; a r ak m, tank koruma veya diferansiyel, yard mc rleler, test kutular ve gerekti inde redresr kutular d r. 30 kV ve daha d k gerilimlerde, her rle panosunda en fazla fidere ait rleler bulunur. Panoda a r ak m rlesi, toprak rlesi, demantmetreli aktif ve reaktif saya, tekrar kapama, yard mc rleler ve test kutular d r. e itli kablolar n ba lanaca panolarda topraklama baras bulunur. 19

19

Megep.meb.gov.tr/Da t m Panolar

50

ekil.3.24 OG da t m panolar
3.15. Topraklama

letme ak m devresinin bir noktas n n veya tesisin ak m ta mayan iletken k s mlar ile toprak aras nda iletken bir ba lant yapmaya topraklama denir. Bina yak n nda ve iletim hatlar n n yak n na kaz lan ukurlara bak r veya galvanizli ubuk veya levhalar n gmlmesi ile elde edilir. Topraklama devresi, elektrik tesislerinde olu an ar za durumunda k sa devre ak mlar n insan hayat n tehlikeli olmayacak yoldan gemesini sa lar.Topraklama can ve mal gvenli i a s ndan hayati nem ta maktad r.Topraklama iin topra n cinsi slak veya kuru olmas yer ekilleri vs. ok nemlidir.Herhangi bir yer topraklanmadan nce oran n toprak zgl direnci llmelidir(meger ile) ,daha sonra direnci d rmeye ynelik kullan lmas gereken kaz klar a lar vs kullan lmal d r. Topraklama e itleri ise; Koruma topraklamas _gerilim alt nda bulunmayan metal blmeler.  letme topraklamas _y ld z noktas topraklamas . Y ld r ma kar topraklama zel topraklama olarak e itleri bulunmaktad r20

20

Ota Gerilim Transformatr Merkezlerinin Tasar m EMO ZM R 1987

51

3.16. Yang ndan Koruma Dzeni

Trafo merkezlerinde yang n tehlikesini olu turabilecek makinelerden birisi transformatrlerdir. Bir de eski trafo merkezlerinde bulunan ya l kesiciler yang n tehdidini olu turuyorlard . Bu yzden trafo merkezlerinde yang n k eleri olu turulur. Haz rda yang n sndrc yang n tp ve gerekli di er malzemeler haz r bulundurulur. Ayr ca trafo merkezlerinde yang n bildirmek iin yang n bildirim tesisat da ayr ca ekilir. letim hatt n n bulundu u alan ve alt sahas nda gerekli zamanlarda art k otlardan temizleyerek yang n olma tehdidi ortadan kalkar.

52

4. ALT SAHASI BA LANTILARI

A k

alt sahal

trafo merkezleri projeleri ve ba lant lar

tasarland klar nda

beslenecek fider say s ve gerilimin de erine gre projelendirilir. Gerekli ba lant lar kuvvetli ak mlar ynetmenli ine gre yap lmaktad r. Eleman ba lant lar ndan nce trafo merkezinde kullan lacak elemanlar iin in aat yap lmas yap lmas gerekmektedir. gerekmektedir. Kumanda binas , orta gerilim binas ve direklerin yerle tirilecek alanda temellerin

ekil.4.1. 154KV a k alt sahas

4.1. alt Sahas emalar ve Ekipman Ba lant lar

A a da ki ekilde trafo fiderinin a k alt ve tehizat ba lant lar verilmi tir. Ba lant emas nda elamanlar aras ndaki mesafe dikkate al n r. Belirlenen emaya gre gerekli malzemeler iin beton temeller olu turulur (G trafosu, kesici, ay r c , ak m trafosu vb)..Her kesici nnde ve arkas nda ay r c lar ile sisteme koyulur ve elemanlar n ba lant lar konularda Adapazar resimler gsterilecektir.
53

ba lant s ralar ve yap lar

indirici merkezlerin bara hakk nda

yap lar na ve gerilim seviyelerine gre byk farkl l klar iermektedir. leriki indirici merkezdeki tehizatlar,ba lant yap lar

ekil.4.2.Trafo fider elemanlar ve ba lant lar

ekil 5.2.A k altta fiderin ENH dan di er techizatlara ba lant s

54

ekil 4.3.Trafo merkezlerinde kullan lan elemanlar ve tek fidere ait tek hat emas 1-Kesici 2-Ak m trafosu -Ay r c ve topraklama ay r c (istenirse) 5-Parafudur

4.2.Bara Yap lar

retim merkezlerinde retilen elektrik enerjisi iletim ve da t m tesislerine baralar yard m yla iletilir. Santrallerde, trafo merkezlerinde, salt sahalar nda, lme merkezlerinde, tablo ve panolarda baralar kullan l r. Baralar ykn durumuna gre a a da belirtilen e itli ekillerde tesis edilirler: Tek bara sistemi ift bara sistemi ift bara ve transfer bara sistemi Ring bara sistemi 1.5 kesicili sistem

55

Elektrik

ebekesinden ekilen ykn durumuna gre bara e idinin tespit yerin zelli i, besleme kaynaklar n n

edilmesinde; ykn cinsi, miktar; kullan ld

say s ve enerjinin sreklili i dikkate al nmal d r.21

4.2.1.Tek Bara Sistemi

Tesis maliyeti ucuz fakat ar za s ras nda sistemin enerjisiz kalmas sebebiyle emniyetli de ildir. Bu bara eklinde giri ve k lar ayn baraya m terek olarak ba lan r. Sistemde veya kesicide meydana gelebilecek bir ar za nedeniyle enerjinin sreklili i sa lanamaz. Hatta veya kesicide olu acak bir hatada tm da t m merkezi enerjisiz kal r.

ekil 4.4. Tek bara sistemi

4.2.2.ift Bara Sistemi

ift bara sisteminde g trafolar ayr ayr baralardan beslenir. Gerekli zamanlarda her iki baray paralel ba lama imkn sa lar.Kk arazi gerektirir avantajd r.Enerjinin sreklili inin zellikle istendi i i letmelerde ift baral sistemler tercih edilir.
21

ekil 4.5'de grld gibi ift baral sistemde ana bara

The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design

56

al rken transfer baraya enerji veren ay r c lar a kt r. Ana baradan transfer baraya enerjiyi aktarmak iin transfer bara ay r c lar kapat lmas s ras nda yanl l k yap lmamas kapat l r. Ay r c lar n a l p zaman di eri iin biri a ld

kapanabilen ay r c lar kullan l r.Adapazar indirici merkezde 34.5 ve 154 KV taraflarda bu sistem kullan lmaktad r,tek hat emalar ekte verilecektir.

ekil 4.5 ift bara sistem

4.2.3.ift Bara ve Transfer Bara Sistem

ift bara sistemi, dnyada en yayg n kullan lan bara sistemlerinden biridir. k (feeder) grupland rmalar n gerektiren g retim merkezlerinde ift bara daha uygun bir zmdr. Bu dzene e bara ba lay c bir fiderin konmas i letme kolayl klar n art r r. ift bara sistemine yeni bir transfer bara eklenerek i letme kolayl klar daha da art r labilir. Bara ar zalar , tek bara dzenlemesinde oldu u gibi, ar zal blme ba l tm k lar n devre d kalmas na yol aar. ift ana baran n yarar k lar n ar zas z baraya aktarma olana n n bulunmas d r. Adapazar indirici merkezde 380 KV taraf nda bu sistem bulunmaktad r tek hat emalar ekte verilecektir.

57

ekil 4.5.ift ana bara ve transfer bara sistemi

4.2.4.Ring Bara Sistemi

Bu dzenlemede kesiciler, fider k

yerine bara zerine yerle tirilmi tir. Bir fideri

devreden karmak iin iki kesicinin a lmas gerekir. Kesicilerden birinin devre d olmas halkan n a lmas na yol aar. Ar zal fiderin devre k ndaki ay r c s a l p kesiciler kapat larak halka kapal duruma getirilebilir.Avantajlar ; D k yat r m maliyeti her yk iin bir kesici ,ana bara olmadan al ma, kolay bak m , bara ar zalar nda yaln z bir fider devre d yaln z iki fider devre d i letme olduka karma kt r.22 kal r, kesici ar zalar nda (breaker failure) kal r.dezavantajlar ; lm cihazlar fazla,koruma ve

ekil4.6.Ring bara yap s

22

http://www.ee.iastate.edu/~jdm/ee653/SubstationReliability.pdf Reliability of Substation Configurations Daniel Nack, Iowa State University, 2005

58

4.2.5.Bir Buuk Kesicili Sistem

Bu dzenleme daha ok kuzey Amerika da kullan lmaktad r.Avrupada ise yayg n de ildir. Bara gvenirli i nemlidir. k ba na yar m kesici kullan lmaktad r.Ar za bir kesici ile s n rl kal r. letmede esneklik sa lar.Btn ama kapamalar kesiciler ile yap lmaktad r.Bu dzenlemenin bir ok manevra olanaklar vard r. Ancak,ayg tlar n iki k art r r.23 fiderinin toplam yk ak m n kar layabilecek gte

olmalar gere i,ayg t anma de erlerini (ak m ta ma gc) ve merkez maliyetini

ekil.4.7.One and half breaker sistem

23

The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design

59

4.3.e itli Bara Yap lar ndaki alt Tesisleri

A a da verilen s ras yla yledir:24 1.2.Ana bara

emada 1.5 Kesicili bara yap s na gre dizayn edilmi

bir

transformatr merkezi grlmektedir.zerlerinde numaral

verilen tehizatlar

3.Bara ay r c

4.Kesici 5.Ak m TR 6.Gerilim Tr 7.Hat ay r c 11.Trafo

8.Branch disconnector

9.Parafudur 10.Hat t kac

24

ABB High-Voltage Switchyards

60

ekil 4.8.1.5 Kesicili sisteme gre dizayn edilmi tehizatlar

alt sahas ba lant lar ve

61

ekil 4.9 H ba lant l alt tesisi tehizatlar ve ba lant lar

Yukar da verilen emada H connection bara yap s na gre dizayn edilmi bir transformatr merkezi grlmektedir.Genellikle ykl blmler tek bara sistemlerinde amal izole kullan l r,maliyeti yledir: ucuzdur.Tm bak m

edilebilir,gvenirli i yksektir.zerlerinde numaral verilen tehizatlar s ras yla

1.Ana bara 2.Bara ay r c

3.Kesici 4.Ak m TR 7.Parafudur

62

5.Gerilim TR 6.Hat ay r c

ekil4.10.ift bara d k profil alt sahas tehizat ve ba lant lar Yukar da verilen emada ift bara d k profil bara yap s na gre dizayn edilmi bir transformatr merkezi grlmektedir.Avantaj kesici ve trafo hat ay r c s na direk olarak atlat labilmektedir.zerlerinde numaral verilen tehizatlar s ras yla yledir: 1.2.Bara lar 3.Bara ay r c 4.Kesici 5.Ak m TR 8.Paradufur 6.Gerilim TR 7. Hat ay r c

63

ekil 4.11.Boru tipi ift baral apraz dzen, baralar yukar da olan alt sahas tehizat ve ba lant lar Yukar da boru tipi ift baral apraz dzen bir transformatr merkezi

grlmektedir.3000A in zerinde kullan lmaktad r.Ayr ca 245 ve 420 Kv da yayg n kullan lmaktad r.Bara ay r c lar baralara gre apraz dzenlenmi tir. zerlerinde numaral verilen tehizatlar s ras yla yledir: 1.2.Baralar 3.Bara ay r c 4.Kesici 5.Ak m Tr 6.Hat ay r c 8.Kapasitif voltaj tr 7.Hat t kac

64

ekil.4.12.Tek s ra apraz dzenli ift ana bara, bara alt nda olan alt sahas tehizat ve ba lant lar Yukar da verilen emada tek s ra apraz dzenli ift ana bara yap s nda ki alt sahas grlmektedir .Baralar bara ay r c lar na apraz dzenlenmi tir.Di erlerine gre %20 daha az yer kaplar. zerlerinde numaral verilen tehizatlar s ras yla yledir: 1.2.Baralar 3.Bara ay r c 4.Kesici 5.Ak m Tr 6. Hat ay r c 7.Hat T kac

8. Kapasitif voltaj tt

65

5.TRAFO MERKEZLER NE ENERJ G R

IKI

EK LLER

Trafo merkezlerinin d rc ve ykseltici olma durumuna gre ayr ca gerilim seviyelerine gre iletkenlerin giri yap lmaktad r. ve k ba lant s de i mektedir. Ayr ca kullan lan iletim hatlar yeralt ve hava hatt olarak iki ekilde giri ve k ba lant s

ekil 5.1. Enerjinin trafo merkezlerine giri

ekilleri

Yukar daki ekil incelendi inde basite direklerle ta nan enerji iletim hatt ilk nce durdurucu direklerle trafo merkezi alt sahas ndaki gerilim trafosuna ba lan r, sonra
66

bu ba lant dan sonra ay r c ya oradan kesiciye ba lan r. Kesiciden al nan iletim hatt ay r c ya oradan da g trafosuna ba lan r.

ekil 5.2.34.5 KV iletim hatt n n binaya giri i ve bina ii baralar Yeralt iletim hatt ile ba lant yap lacak ise; ba lant yap lacak alana do ru kanal a l r ve ilerine gerekli kesitlerde iletim hatt d enir, bina ierisindeki baralara ba lant yap l r. Kablo kanallar mimari planda belirtilen yerlerde kaz l r, gerekli grlen yerlere beton kanallar yap labilir.

ekil 5.3. Yeralt kablosunun yerle imi ve bina iine ba lant s YG. kablolar na dahilde ve harite kablo ba l yap lacakt r. Kablo ba l klar , kullan lmayabilir. Kablo

kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmal d r. AG kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin al nmas durumunda kablo ba l
67

ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutular nda yap lmal d r. Ekler, mekanik bak mdan gvenilir, iine su ve nem s zmas n nlemeli ve iyi bir elektrik iletkenli ini sa lamal d r. Ekler tesis edildi i yere uygun tipte seilmelidir. Kablolar n koruyucu k l flar ya da yal tkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. Kablolar gerekti inde koruyucu bz ya da borular iine al nmal d r. Tek damarl kablolar n tespitinde kullan lan elemanlar manyetik halka olu turmamal d r. Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallar na ya da duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara d enmelidir. Deliksiz yap lm tavalarla kablo d enmesi tavsiye edilmez. Toprak iine yerle tirilen kablolar n alt nda ve stnde yakla k 10 cm kal nl kta elenmi kum bulunmal d r. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala d enen AG ve YG kablolar aras na tm kablo boyunca dolu tu la veya en az 6 cm kal nl kta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yap lm koruyucu elemanlar yerle tirilmelidir. Bylece ve orada kablo ukuru aan i ilerin kazma darbelerinden kablo korunmal 10 cm geni li inde polietilenden yap lm uyar eridi konulmal d r. Bir enerji kablosu ile ba ka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu aras ndaki en kk a kl k 7cm'den az olmamak ko ulu ile kablo ap kadar olmal d r. Kumanda kablolar aras nda a kl k gerekmez. Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolar n birbirlerine yakla malar ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralar ndaki a kl k en az 30 cm olmal d r. Bu a kl k daha kk oldu unda kablolar yanmayan gerelerden yap lan levha, yar m bz ya da borularla korunmal d r.
5.1. Trafo Merkezinde Kullan lan letken ve Kablolar n zellikleri

bulundu u nceden anla lmal d r. Bu koruyucunun yakla k 30 cm zerine ise en az

Trafo merkezlerinde kullan lan kablolar kullan m yerine gre zellikleri de i mektedir. Bunlar:

68

5.1.1.l kumanda kablolar

Kk kesitli, sinyal ileti imleri iin normal i letme

artlar na uygun olanlar

kullan l r.A r i letme artlar nda al lacaksa ya dayan kl ve zel d k l fl olarak imal edilen kablolar kullan l r. nce ok telli bak r iletken kullan l r.

5.1.2.Yeralt iletken ba lant lar kablolar

Yeralt bak r kablolar genel olarak bak r ve alminyum iletkenli olarak protothen-x yal tkanl kablolar kullan lmaktad r. Orta ve yksek gerilimlerde protothen-x yal tkanl kablolar tercih edilir. Organik peroksit katk s yla yksek molekll saf polietilenden imal edilir.

5.1.3.Elektrik iletim ve da

t m nda kullan lan kablolar

Yksek gerilimli hava hat ba lant lar nda kullan lacak iletken hem enerji ta mal hem de mekani i olarak dayan kl olmal d r. Gerilimlere gre kullan lacak iletkenleri grupland r rken a a daki kriterler gz nne al n r.
5.1.4.Alak gerilim iletkenleri

Alak gerilim iletkenleri bina ierisinde kullan lan iletkenlerdir. Kopmaya kar dayan kl ve elektriksel geirgenli i iyi oldu u iin bak r iletken kullan l r.

5.1.5.Orta gerilim iletkenleri

Orta

gerilim

elektrik

enerjisindeki

da t m

hatt nda

ve

ba lant lar nda

kullan laniletkenler elik zl alminyum iletkendir. 3 AWG (Swallow) 1/0 AWG (Raven ) ve 3/0(Pigon) tipi iletkenler orta gerilimde kullan l r.

5.1.6.ok yksek gerilim iletkenleri

lkemizde kullan lan 380kV trafo merkezlerinde kullan lan iletkenler bu gruba girer.Bu iletkenler elik zl alminyum rgl iletkenlerdir. AWG veya MCM rail tipi elik zl alminyum iletkenler kullan l r.25

25

Megep.meb.gov.tr./Havai Enerji Hatlar

69

6.TRAFO MERKEZ EMN YET VE GVENL K TEDB RLER

Trafo merkezlerinde emniyet tedbirleri hayati nem ta maktad r bu noktada TE A i gvenli i ynetmeli i bir klavuz olmaktad r.
6.1.TE A i gvenli i ynetmeli i 26

Madde 57 -

Orta ve yksek gerilim tesislerine grevlilerin d ndaki ah slar n

girmesi yasakt r. Ancak di er ah slar n tesislere girmesi zel izinle, grevli bir eleman n kontrolnde ve ki isel koruyucu kullanmalar ile mmkn olacakt r. Madde 58 say lmayacakt r. Madde 59 Stanka ile manevra yap lmas gereken ay r c lar n manevralar nda Kesici ve ay r c lar n manevralar gerilim alt nda al ma

mutlaka stanka kullan lacakt r. Gerek stanka ile manevra yap lan ay r c lar n, gerekse mekanik kollu ay r c lar n manevralar nda zole eldivenler, baret, izole ayakkab ve tesisat n zelli ine gre seyyar izole hal (2x1m) veya tabure kullan lacakt r. Madde 60 retim ve letime ait OG ve YG tesislerinde yap lacak manevralarda

Yk Da t m Usulleri Ynergesi gere ince Da t m Tesislerinde ise ynerge 47ye gre hareket edecektir. Madde 61 Orta gerilim tatbik edilmi iletkenlere, zole eldivenlerle

dokunulmayacak ve bu iletkenler zerinde sap yal t lm aletlerle al lmayacakt r. al lmas gerekti inde enerjili al maya uygun aletlerle al lacakt r. Hat ayar nitesi zerinde yap lacak al malarda izole eldiven kullan lmal ve temas s ras nda kutu zerindeki topraklama b a kapat lmal d r. alt sahas al malar izole hal zerinde ve tm l aletleri topraklanm olmal d r. durumda iken yap lmal ,

koaksiyel kablo ekran ve tuner, konsol topra na iyi bir ekilde irtibatland r lm

26

Orta ve Yksek Gerilim alt Tesisleri TE A

Gvenli i Ynetmeli i

70

S zd rma bobinlerinin toprak ba lant lar n n gvenilirli inden emin olunmadan ve hatt n enerjisi kestirilmeden KES NL KLE canl u zerinde al lmamal ve bu u a lmamal d r. Madde 62 OG ve YG tesislerinde her trl al malar a a daki i lemlerden

sonra yap lacakt r. - lemlere ba lamadan nce mutlaka i grev emri dzenlenecektir. -zerinde al lacak tehizat ay r c lar a lacakt r. -Kesici ve ay r c lar n her faz n n teker teker a k oldu u gzle ve uygun aralarla kontrol edilecektir. -OG alt tesislerinde hcre kap lar ile bara ay r c lar aras nda bir kilit tertibat olacakt r. Bu kilitleme tertibat , fidere ait bara ay r c lar a lmadan hcre kap s n n a lmas n nleyecek ekilde olacakt r. -Tesisin gvenlik alt na al nmas amac yla kesme cihazlar ile kumanda tertibat zerine GVENL K KARTILARI, KAZ VE HBAR levhalar konacakt r. -al ma yerinde gerilim yoklu unun kontrolu iletkenlerin her biri zerinde, neon lambal gerilim kontrol stankas , hat tfe i ve benzeri zel aletler yard m ile yap lacakt r. plak iletkenlerin el ile at lmas eklinde deneme yap lmas yasakt r. -Gerilim yoklu u tesbit edilince mahalli topraklama ve k sa devre etme i lemleri, al ma yerinin mmkn oldu u kadar yak n nda ve al ma yerini besleyebilecek btn kollar zerinde yap lacakt r. Topraklama ay r c lar n n kapat lm halinde dahi bu i lem aynen uygulanacakt r. -Yukar da anlat lan i lem enerji kaynaklar ndan ayr lm olan hat paralar zerinde de yap lacakt r. nk bu paralar atmosferik a r gerilimler veya endksiyon tesirinde kalm olabilirler. -Topraklama ve k sa devre yapma i lerinde izole eldivenler, baret, izole ayakkab , izole hal veya izole tabure ile stankalar kullan lacakt r. -Topraklama ay r c s b aklar n n hepsinin kapal olmas artt r. -al ma yeri; levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. i aretlerle s n rlanacakt r. -Tesislerin msait oldu u hallerde, gerilim alt nda kalm yakla lmas n yasaklay c levhalar konulacakt r.
71

gerilimsiz b rakmak iin nce kesiciler, sonra

olmas

bulunan k s mlar na

-Tersten enerji gelmesi ihtimali bulunan fider hcrelerine Bu Fidere Tersten Enerji Gelebilir ibaresi ta yan uyar levhalar as lacakt r. -Statik kondansatrlerin bulundu u yerlerde her i lemden nce kondansatrler bo alt lacakt r. Bo altma tertibat bulunsa bile, kondansatrlerin her hangi bir al madan nce btn ular n n topraklanmas artt r. - e ba lamay temin edecek olan dzenlenecektir. Madde 63 O.G. ve Y.G. tesislerinde insan n temas olas l bulunan hcre kap s , GVENL FORMU ( GF/1) mutlaka

kesici asesi, ay r c kolu vb. metal aksam n toprak ebekesi ile irtibat n sa layan topraklama iletkenlerinin gzle grlen k sm zerinden gei direnleri periyodik olarak kontrol edilecek ve bu i le ilgili al malar n sonucu kaydedilecektir. Madde 64 Tesisat n yeniden gerilim alt na al nmas B T RME BEYANI

GF/2 Formu doldurularak letme Teknisyeni ne verilmesinden sonra yap lacakt r. Madde 65 aret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyar band , levha, gvenlik

kartlar ve benzeri gvenlik malzemeleri ile, k sa devre ve topraklama tertibat kald r lmadan tesisat gerilim alt na al nmayacakt r. Madde 66 Yksek gerilim alt sahalar nda bulunan kesici ve ay r c lar n hangi

fidere ait oldu unu gsterir yaz l levhalar, uzaktan okunabilecek ekilde tehizat n uygun yerlerine as lacakt r. Madde 67 OG fider ve hcrelerinin isimleri, tek hat emalar ve manevra

talimat , hcre kap s zerine bir levha olarak as lacakt r. Ayr ca hcrenin arka fensi ve bina d ndaki geit izalatr alt nada fider isimlerini belirten levhalar as lacakt r. TMnin en az 50x100cm boyutunda bir tek hat emas kumanda odas na as lacakt r. Madde 68 OG hcrelerinde al ma bittikten sonra gerekli gvenlik nlemleri

kald r lacak, korunma kap lar kapat lacak daha sonra enerji verilecektir. Madde 69 OG taraf nda kesici bulunmayan yard mc servis trafosu OG ve AG b rak lmas AG taraf ndan ba lamak zere nce kesme sonrada

taraf ndan devre d

OG taraf ndan ay rma cihazlar a larak yap lacakt r.

72

-Bir transformatrn ya seviyesinin kontrolnde kibrit ve benzeri alevli ayd nlatma aralar kullan lmayacakt r. - letmede al an g trafolar ve reaktrler gibi tehizatlarla ya depolanan tanklarda herhangi bir nedenle ara t rma yapmak gerekti inde gerekli emniyet tedbirleri al nmadan (ya n bo alt lmas , tank ierisindeki havan n sirkle edilmesi, gaz maskesi tak lmas vb.) tank ierisine girilmeyecek ve tehizat zerinde kaynak yap lmayacakt r. Madde 70 al malar esnas nda l trafolar nda AG veren tertipler olmas artt r.

(Senkronizasyon fi leri vb. ) zerinde gerekli kilitlemelerin yap lm Ayr ca bu transformatrlerin OG ve YG ular topraklanacakt r.

-Ak m l trafolar servisteyken sekonder devrelerinin a k kalmamas iin gerekli nlemler al nacakt r. (Ak m trafolar n n sekonderleri besledi i aletler zerinden kapal devre edilecektir.) -Gerilim l trafolar n n sekonderleri, ba l herhangi bir alet yoksa ular a k b rak lacakt r. Madde 71 Transformatr merkezlerindeki OG sigortalar , ancak ay r c a ld ktan kontrol

ve gerilimi kesildikten sonra sigortan n her iki taraf nda gerilim bulunmad edilecek ve daha sonra orjinali ile de i tirilecektir.

Gerilimi kesmek mmkn olmayan hallerde sigorta de i tirmek zorunda kal n rsa, sigorta de i tirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole hal kullan lacakt r. Madde 72 Madde 73 kalm alt sahalar nda stanka, merdiven vb. insan boyunu a an uzunluktaki Kesici, ay r c vb. cihazlar n n a lmas ndan sonra, gerilim alt nda malzemeler yere paralel olarak ta nacakt r. k s mlarla temas veya ark atlamas gibi herhangi bir tehlikenin bulundu u

hallerde, i gvenli i tedbirleri al nmadan sigortalar de i tirilmeyecektir. Madde 74 Direk tipi da t m g trafolar nda yap lacak al ma tr ne olursa grldkten sonra topraklama ve k sa devre i lemi

olsun gerilim nce AG den daha sonra OG den kesilecektir. Gerilim kontrol yap larak gerilimin olmad yap larak al maya ba lanacakt r.
73

Madde 75 -

Harici tip sigortal ay r c larda sigorta de i tirme i lemi; Her iki

taraftan sigorta gerilimsiz b rak ld ktan ve kontrol edildikten sonra yap lacakt r. -OG g transformatr sigortalar n n de i tirilmesinde; nce AG alterleri sonra OG ay r c lar a lacakt r. -Sigorta alt ve st ular topraklanarak di er fazlarla k sa devre yap lacak, daha sonra sigorta de i tirilecektir. .

74

7.ADAPAZARI ND R C MERKEZ (ADA TRAFO) GRSELLER

Adapazar indirici merkez 380 154 ve 34.5 KV baralar n bulundu u bir

merkezdir.380 KV taraf ift ana bara+transfer bara,154 ve 34.5 KV taraf ise ana bara+transfer bara sistemine gre dizayn edilmi tir. 380 KV taraf nda ki fiderler;Gynk,Gkekaya Temelli ,Teperen(Gebze), Teperen(gney ve kuzey),ay rhan ve Osmanca y beslemektedir. 154 KV taraf ndaki fiderler;Kseky 1,Hyundai,Nuh iment, Kartal, Sakarya, Yar mca 2,Yar mca1,Pamukova,Pa alar,Hendek Kuzuluk,Toyota y beslemektedir. 34.5KV taraf ise;Hendek 1,Maltepe serdivan,K z ltepe erenler, ehir 1 Kapal Salon,Sapanca 2 ,Maltepe Be Kpr,Prefabrik evler,Deryao lu elikta ,S tl 12,Kseky 1-2,Goodyear,Arifiye,Tank Palet 2, ehir 3 Garajlar,Tank palet 1, ehir 2 (Sanat okulu),Geyve 2-1,Hendek 2,Organize sanayi, Grld gibi bu kadar e itli besleme yap s olan indirici merkezin bara yap lar ba lant lar ,tehizatlar n foto raflarda verilmektedir. e itlili i olduka fazla ve komplikedir.A a daki ba lant lar alt sahas nda bulunan ana elemanlar n yap lar n

75

ekil 7.1.380 KV ana bara 1 ve 2

76

ekil 7.2. 380/154 KV g trafosu

ekil 7.3. 380 KV parafudur ve ak m trafosu

77

ekil 7.4.380 KV parafudur ak m tr ve ay r c

78

ekil 7.5. 380 KV ay r c lar kesiciler var boru tip bara yap s

79

ekil 7.6. 380 KV ay r c ve gerilim trafosu

80

ekil 7.7. 380 Kv da kullan lan ak m transformatr

81

ekil 7.8.154 KV taraf parafudur ve sonras nda ak m trafosu

82

ekil 7.9.154 Kv taraf ak m tr den sonra ilk ay r c lar

83

ekil 7.10 154 KV da kullan lan ortadan amal tip ay r c

84

ekil 7.11.154KV da kullan lan kesici ve iletkenleri ta maya yarayan mesnet izolatr

85

ekil 7.12. 154 KV da kullan lan kesici kontaklar ve mekanizmas

86

ekil 7.13.154 KV da kullan lan ana bara ile transfer bara aras ndaki transfer Ay r c

87

ekil 7.14.154 KV da kullan lan gerilim trafolar

88

ekil 7.15.Ak m trafosu ,parafudur ve 154/34.5 KV g trafosu

89

ekil 7.16.154 KV fideri s ras yla kesici ay r c ak m tr,hat t kac ,kapasitif gerilim trafosu

90

ekil.7.17. 154/34.5 KV g trafosunun y ld z noktas na ba lanan faz-toprak k sa devrelerinde ak m s n rlayan ntr direnci

91

ekil 7.18.34.5KV trafo binas i ihtiya trafosu

92

ekil 7.19. 34.5 KV trafo binas na giri i

93

KAYNAKLAR
1.Enerji Da t m -1 ,Ders Notlar ve Slaytlar ,YRD Do. Dr. Bora ALBOYACI 2.G Sistemlerinde Koruma,Ders Notlar , Yrd. Do. Dr Hasbi SMA LO LU 3.Enerji Da t m -2 Ders Notlar ,Yrd.Do.Dr.Erdal Mustafa YE N

4. http://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/24039-acik-salt-sahasi-guctrafosu-baglantisi.html 5. http://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/28600-salt-sahasi-elemanisimleri/sayfa2.html 6. http://www.scribd.com/doc/7110277/Design-of-400kV200kV-SS 7. http://www.docstoc.com/docs/25128055/CIRCUIT -BREAKERS-ANDSWITCHYARD 8. http://www.scribd.com/doc/41787055/Switch-Yard-REVISE 9. http://www.kontrolkalemi.com/forum/yuksek-gerilim/2799-yuksek-gerilimhakkinda-tum-bilgiler-buraya.html 10.The University of West Indias Department of Electrical and Computer Engineering ,Substation Design 11. http://triton.elk.itu.edu.tr/~ozcan/KesiciSunum/yggksunum.htm Yksek Gerilim Kesicileri ,Prof. Dr. zcan Kalenderli 12. http://elektrobank.com.tr/detail.aspx?id=89 13.www.elektroforum.org
94

14.www.tekenerjiforum.com 15.Elimsan Kataloglar 16.ABB High-Voltage Switchyards 17. http://www.ee.iastate.edu/~jdm/ee653/SubstationReliability.pdf Reliability of Substation Configurations Daniel Nack, Iowa State University, 2005 18. http://www.emo.org.tr/ekler/90efb66c5016fa8_ek.pdf , l Trafolar 19.Ota Gerilim Transformatr Merkezlerinin Tasar m EMO ZM R 1987

95