Tesisat Mhendislii Dergisi Say: 88, s.

54-60, 2005

Su Soutmal Soutma Grubundan Is Geri Kazanm

Veli DOAN*

zet letme giderleri ierisindeki enerji giderlerinin oran her geen gn artmaktadr. Enerji harcamalarn azalt mak iin alternatif enerji kaynaklar devreye sokulmaktadr. Ancak en ucuz enerji geri kazanlan enerji olduu dncesiyle s geri kazanm sistemleri devreye girmekte ve bu sistemler yaygnlamaktadr. Bu yazda su soutmal soutma gruplar ile kuleler arasndaki balant ekilleri zetlenmitir, bunun yann da su soutmal soutma gruplarndan kule vastas ile atmosfere atlan enerjiden nasl faydalanld ve scak kullanm suyu (SKS) hazrlamadaki yntemler aklanmtr.

1. GR Akdeniz gibi yaz aylar ok scak ve klar l man geen blgelerde byk tesislerin ounda zellikle otellerde yksek verimli olmas ne deni ile su soutmal soutma gruplar kullanl maktadr.Yine otellerde scak kullanm suyu (SKS) hazrlamak iin ciddi anlamda enerji t ketilmektedir. Bilindii gibi bu tesislerde bina dan alnan enerji soutma kuleleri vastas ile atmosfere veya eanjrler ile deniz, gl gibi daha souk kaynaklara aktarlmaktadr. Su soutma gruplarnda s geri kazanm istei grubun zellii ile yakndan ilgilidir. ou firmalar srf bu amala ift kondenserli gruplar imal etmektedir, veya tek kondenserli gruplar yk sek gaz basncna dayanacak ekilde ret mektedirler. Projelendirme aamasnda saatlik scak kullanm suyu ihtiyac iyi belirlenmeli, boru ap, scak su tank ve pompa seimi doru yaplmal ve sistem bina otomasyonuna ba lanmaldr. zel olarak dizayn edilmemi, normal atmos * Dr.

fer artlarnda alan bir gruptan (rnein Antalya artlarnda 34/39C) alma artla rnn zerinde bir scaklkta su retmeye kalklmamaldr. Mutlaka s geri kazanm yap laca dizayn srasnda cihaz reticisine bildirilmelidir ve doru cihaz seilmelidir. Soutma grubundan s geri kazanm sistemi kule ile grup arasndaki balantyla ilgili olduu iin, balant ekilleri zetlenmi ve daha sonra yaygn olarak kullanlan sistemlerden rnekler verilmitir. SOUTMA KULELER SU SOUTMA GRUBU BALANTILARI A- Soutma kulesinin dorudan soutma gru buna bal olduu sistemler, En yaygn balant eklidir. B- ekil 2de grld gibi yksek verimli plaka tip bir s eanjr kule ile grup arasna monte edilen sistemler. C- evre scaklnn dk olduu dnemler de, dorudan kulede soutulmu suyun so utmaya yetebilecei gei mevsimlerinde kul lanlan balant. D- Deniz, gl gibi soutulan ortamdan daha se-

rin yerlere enerjinin aktarld balant.

rin yerlere enerjinin aktarld balant. SU SOUTMALI SOUTMA GRUPLARI LE SICAK KULLANIM SUYU (SKS)

SOUTMA KULES

KONDENSER POMPA
SOUTMA YK

EVAPORATR POMPA

ekil 1

GENLEME KABI

HAZIRLANMASI A- ki kondeserli su soutma grubu ile scak kullanm suyu (SKS) hazrlanmas

SOUTMA KULES

KONDENSER
POMPA GENLEME KABI POMPA

SOUTMA YK

EVAPORATR
POMPA GENLEME KABI

EANJR

ekil 2

ki kondenserli su soutma grubunun ekil 5de grlecei gibi kondenserlerden birisi normal ku-

SOUTMA KULES KONDENSER

POMPA

SOUTMA YK

EVAPORATR
POMPA GENLEME KABI

EANJR

ekil 3

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88, 2005

55

le hattna baldr. Dier s geri kazanm kondenseri pompa (P2) ve bir plakal eanjr ile s

KONDENSER
SOUTMA YK
POMPA

POMPA GENLEME KABI

EVAPORATR
POMPA GENLEME KABI

EANJR POMPA

DENZ/GL

ekil 4

cak su depolama tankna s aktarmaktadr. alma prensibi; scak su tanknda su scakl 40 Cnin altna indii takdirde, kule hatt ze rindeki motorlu vana (V1) kule hattn yava yava kapatr ve P2 nolu pompa gruptaki enerjiyi eanjre aktarmaya balar. Scak su tankndaki scaklk 45 Cyi getiinde ilem terse dner, motorlu vana tekrar alarak kuleye su gndermeye balar ve grup tekrar kule artlarnda a lmaya devam eder. Is geri kazanml ift kondenserli soutma grubu zellikleri : 7/11 C Souk su retimi Antalya artlar (kule devresi) : 34/39 C Kondenser Is geri kazanm devresi artlar : 45/50 C Is geri kazanm kondenseri
KULLANIM YERNE SICAK SU TANKI

KAZAN HIZLI BOYLER

PLAKALI EANJR SOUK SU KONTROL PANEL GENLEME KABI

SOUTMA KULES ISI GER KAZANIM KONDENSER KONDENSER EVAPORATR

GENLEME KABI

SOUTMA YK

ekil 5

56 2005

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88,

Kondenser su rejimi nun soutma Giri / k C (kWs) 34/39 45/50

Soutma grubunun ektii elektrik gc (kWe) 192,6 245,5

Soutma grubu

kapasitesi 792 719

Is geri kazanm sistemine, normal soutmaya gre ikinci bir kondenser pompas ve scak su de -

Is geri kazanm sistemine, normal soutmaya gre ikinci bir kondenser pompas ve scak su de polama pompas ilave edilir. Bu pompalarn takribi gc, Is geri kazanm pompas Scak su depolama pompas 15 kW 11 kW

Soutma grubundan 45/50 C artlarnda aktarlan enerji: 719 kW + 245,5 kW = 964,5 kW 964,5 x 860 = 829.470 kcal/hlk enerji s geri kazanm nitesi ile scak su depolama tanklarna gnderilmektedir. Bu snn karl olan fuel-oil = 829.470 (kcal/h) / 9700( kcal/kg) / 0,85 (verim) = 100,6 kg/h Bu esnada cihaz yksek kondensasyonda altndan normal kule sistemine gre 245,5 192,6 = 52,9 (kW) fazla enerji tketecektir. Ayrca 792 719 = 73 ( kW)lk bir soutma yk kaybna karlk 17,5 kWlk elektrik enerjisi kaybna yol aacaktr. Is geri kazanm pompas (P 2) 15 (kW) ve scak depolama pompas (P 3) 11 (kW) fazladan enerji ekecektir. Bu durumda scak kullanm suyu hazrlamak iin gerekli enerji toplam 52,9 + 17,5 + 15 + 11 = 96,4 (kW)dr. Is geri kazanm iin harcanan para : 96,4 kW x 0,15 YTL/kWh = 14,46 YTL/hdir. Ayn enerjinin fuel-oil ile karlanmas durumunda harcanan para = 100,6 kg/h x 0,85 YTL/kg = 85,51 YTL/hdir. Is geri kazanm sistemi kullanlarak fuel-oil sistemine nazaran saatte % 83 YTLlik bir tasarruf salanmtr.

B) Tek kondenserli s geri kazanm sistemi ile s geri kazanm. Tek kondenserli gruplar ile 50Cnin zerinde scak kullanm suyu retmek mmkndr. Ancak
TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88, 2005 57

grubun zel dizayn edilmi olmas yani yksek gaz basncnda alyor olmas gerekir. Scak su depolama tanknda scakln dmesi ile birlikte kule emi ve basn hattndaki mo torlu vana (V1) ve (V2) kapanr, s geri kazanm eanjr hatt zerindeki motorlu vana (V 3) alr ve s eanjre akmaya balar. Tankta scak su belirli deere eritikten sonra (V 3) vanas kaSICAK SU TANKI EANJR

GENLEME

GENLEME KABI

SOUTMA KULES

KONTROL PANEL

KONDENSER

EVAPORATR

GENLEME KABI SOUTMA YK

ekil 6

panmaya (V 1) ve (V 2) vanalar alr. Bu sistemde eer gruptaki gaz zel kullanlm ise 60 Cnin zerinde scak kullanm suyu ha zrlamak mmkndr. Otomasyonun doru kurgulanm olmas ve kule ile eanjr devrelerin deki basn kayplarnn birbirine yakn olmas nemlidir. -

Tek kondenserli soutma grubunun ift kondenserli soutma gruplarna gre daha ucuz olmala rna ramen bu sistem yaygn olarak kullanlmamaktadr. C) Normal kule artlarnda belirli bir scakla kadar scak kullanm suyunu stmak. Yaygn olarak kullanlr, yksek verimli plakal eanjr ile 34-35 Cde scak su elde etmek mm kndr. Scak su tanknda s ihtiyac olduu kule hatt zerindeki motorlu vana (V 1) kapanmaya eanjr devresi zerindeki motorlu vana (V ) almaya balar. Scak su belirli scakla eritiinde motor 2 lu vanalar ters ilem yaparak gruptan suyu tekrar kuleye gnderir. Bu ilemlerde motorlu vanalar oransal olarak alr ve kapanr.

58 2005

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88,

SICAK SU TANKI EANJR

SOUTMA KULES FREKANS KONTROLL FAN

KONTROL PANEL

KONDENSER

EVAPORATR

GENLEME KABI SOUTMA YK

ekil 7

Yine bu sistemde P2 pompasnn seimi ve boru ap hesab ok nemlidir. (P 2) pompasnn frekans kontrollu olarak seilmesi devreye eanjr girdiinde byk fayda salayacaktr. rnein kuleye 800.000 kcal/h s aktaran bir soutma grubu bulunan bir oteli ele alalm. 15 m 3/h lik ehir ebeke suyunu 14 Cden 35C ye kadar sttmz dnelim bu durumda kule hat tndan ekmemizi gereken s Q=15.000 (kg/h) x 1 (kcal/kgC) x (35-14) (C) = 315.000 kcal/hdir. Ayn sy fuel-oil ile karlamaya alalm, 315.000 (kcal/h) / 9700 (kcal/kg) / 0,85 (verim) = 38,28 kg/h dir. Bu otelin gnlk 80 m3 scak su ihtiyac olduu dnlrse kuleden ekilen enerjinin 1.600.000 kcal/gn ve bu enerjiye karlk gnlk fuel-oil tketiminin yaklak 194 kg/gn olduu grlr. Bu scak su hazrlama ilemi iin hibir ekstra enerji tketilmemektedir. Bu sistemler yaygn ola rak kullanlan sistemlerdir. SONU Is geri kazanmn ne denli nemli olduu konusu artk tartlmaktan kmaldr. Soutma gru bu gibi cihazlarn stma amal kullanlmas yanltr, bu sistemler doru drst almaz gibi mesnetsiz ve bilgiden yoksun grler bu tr sistemlerin yaygnlamasn nlemektedir. Bu tr zel cihazlar retmeyen firmalar ve bilgisiz mhendisler ciddi olarak bu tr yeniliklerin karsn dadr. Enerjinin her geen gn pahaland bir dnyada s geri kazanm konusunu srekli gn cel konular arasnda tutmamz gerektiine inanyorum.

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88, 2005

59

KAYNAKLAR 1. Doan Veli "Is Geri kazanm ve Sudan suya Is pompas Uygulamas" IV. Ulusal Tesisat M hendislii Kongresi ve Sergisi 1999 ZMR. 2. Doan Veli "Su Toprak Kaynakl Is Pompalar" VI. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi 2003 ZMR. 3. "Air Conditioning, Refrigeration & Heating Products Catalogue" , Dunham Bush, 1993. 4. "Water Source Heat PumpEngineering Manual", Carrier Corp., 1991. 5. American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers, Inc. "Ground So urce Heat Pump" 1997 - ATLANTA.

60 2005

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 88,