Vakum-SF6 Tipi Kesicilerin Karlatrlmas

Orta gerilim kesici pazarnda deiik alma prensiplerine gre tasarlanm kesiciler sunulmaktadr. Dolaysyla bu rnlerde teknolojik farkllklarn bulunmas normaldir, zira deiik imalatlarn kendilerine gre farkl tasarm felsefeleri veya birbirinden farkl norm, imalat imkanlar ve alkanlklar olabilmektedir. Muhakkak ki hibir rn, kesin olarak btn stnlkleri tekelinde bulunduramaz. Her rnn, dierlerine oranla avantajlar veya eksiklikleri olabilir. Buna bal olarak da baz rnler, belirli kullanma sahalar iin, dierlerinden daha uygundur.

Tesisinde kullanmak zere orta gerilim kesicileri alacak olan kullanc, doru seimi yapmak iin, hem kendi iletme artlarn hem de alaca rnn teknik zelliklerini iyi bilmek mecburiyetindedir. Kullancnn, hem kendi tesisinin iletme zellikleri, hem de alaca cihazlar hakkndaki bilgisi eksik ise, belki de sadece rnn fiyatna bakarak seim yapmaya doru gidecektir. Ancak byle bir seim her zaman en doru seim olmayabilir. Kullanc, iletmesinin selameti bakmndan, alaca rnn kalitesini, arza yapma ihtimalini, bakm ihtiyac skl ve masraflarn ve de en nemlisi, iletmenin kesintiye uramas halinde urayaca zararn, daha ucuza ald kesici maliyetinin ka katna kacan hesaba katmas lazmdr. Aadaki aklamamz, kullancnn kendi ihtiyacna en uygun cihaz semesine yardmc olmak zere, piyasalarmzda satlan kesicilerin zelliklerini tantmak gayesini hedef alyor. Bunu yaparken de elimizden geldii kadar tarafsz kalmaya altk.

Piyasada en ok bulunan kesicilerin zellikleri

Halen piyasamzda arlkl olarak deiik iki sistemde alan kesici bulmak mmkndr: Vakumda ark sndrmeli SF6 gaznda ark sndrmeli Pazarlarmzda az yal tabir edilen kesiciler de bulunmaktadr, ancak bu tipler her geen gn azalmakta ve nemini kaybetmektedir. Aada, en yaygn Vakum ve SF6 kesicilerinin zellikleri, uygun kullan yerleri anlatlm teknik ve iletme karakteristiklerinin karlatrmas yaplmtr. Vakum kesici olarak Siemensin en yeni rn olan 3AH tipi ele alnm, SF6 kesici olarak ise herhangi bir marka hedeflenmemi sadece sistem olarak ele alnmtr.

Sistem zellikleri ve karlatrma

Vakum tekniinde, elektrik ark vakum ortamnda yani havas tamamen boaltlm bir hcrede (vakum tp) sndrlmektedir. SF6 (slfr heksafluorid) tekniinde ise elektrik ark SF6 gaz ile dolu bir hacimde (kesici kutbu) sndr lmektedir. Bu iki tipin de kullanma sahalar deiiktir. Vakumda sndrmede, ana kontaklarn ayrlmas ile balayan elektrik ark, hava boluunda iyonizasyon (yani or tamn elektrik akm iin geirgen olmas) sebep olmamaktadr. Kontaklarn ayrlmas ile oluan metal buhar plazmas iinden elektrik ark ok ksa bir sre (en fazla 6ms) iin akar ve ilk sfr noktas geiinde kesilir. Metal buhar birka mikrosaniye iinde ana kontaklarn zerine ker ve ortamn yksek dielektrik gc (geirgensizlik) tekrar tesis edilmi olur. Ayrca kontaklarn zel yaps ve malzemesinden dolay (krombakr alam) ark akmnn kesildii andaki deeri (kym akm = chopping current) 4-5 A mertebesinde kalr.Dk kym akm ve tekrar tutumalarn olmamas, ar kesme gerilimlerin (switching overvoltage) olumasn nler. Vakum tekniinin en nemli zellik ve stnlkleri unlardr: Vakum tp conta gibi, zamanla bozulabilecek elemanlar kullanlmadan, tamamen kaynak / lehim teknii ile imal edilmi, d tesirlere kar hermetik olarak kapal bir sistemdir. Tpn iinde herhangi bir gaz bulunmadndan (vakum derecesi 10 bardr), arkla birlikte gaz ayrm maddeleri olumamaktadr. Vakumda oksidasyon olmadndan, kontak yzeylerinin okside olmas mmkn deildir. Dolaysyla ok dk olan kontak direnci (10), alterin mr boyunca deimemektedir. Kontaklarn zellii alterin mr boyunca deimediinden, vakum alter, benzerlerine oranla daha ok sayda yksek akm kesebilir. Normal artlar altnda bir 3AH kesicisi, tipine gre: - Nominal iletme akmn 10.000 30.000 defa, - Nominal ksa devre akmn 30-100 defa aabilir. Vakumlu kesicinin mekanik mr 10.000 ama / kapama ilemidir. Hatta zel tiplerde 120.000 ama / kapama adedine ulamaktadr. Vakum kesiciler tam manasyla bakmszdr. En az 20 sene olarak kabul edilecek bir iletme mr iinde normal olarak hibir bakm gerektirmez, sadece birka senede bir mekanizmann belirli noktalarnn yalanmas yeterlidir. Vakumlu kesici, bir SF6 gazl kesici ile karlatrldnda, yukardaki zelliklerle ilgili u sonulara varyoruz:

SF6 kesicilerin iki ayr ana tipi bulunmaktadr. Kendi kendine flemeli kesici (gaz tamponlu pistonlu). Akma bal sndrm sistemli kesici (dner arkl) (Trkiyede genellikle bu tip retilmektedir). SF6 gazl kesicilerde, arkn etkisiyle zaman iinde SF6 gaznda ayrm maddeleri olumaktadr. Bunlarn temizlenmesi arttr. Temizleme ilemi ise, zor ve masrafldr. Kesici kutubunun sklmesi icab eder; bu i de normal olarak sadece kesicinin fabrikasnda yaplabilir. SF6 gazl kesicilerde elektrik arknn andrma ve oksidasyon tesiri yksek olduundan, kontaklarn direnci zaman iinde ykselmektedir. Normal olarak SF6 kesiciler, tiplerine gre: - Nominal iletme akmn 2.000 10.000 defa, - Nominal ksa devre akmn 10-50 defa aabilirler. Mekanik iletme mr 3.000 ama/kapama civarndadr. SF6 gazl kesicinin normal iletme artlar altnda bakm aralklar 5-10 senedir.

Kesicide aranan zellikler

Bir kesici alcsnn alaca rnde arayaca zellikler unlar olmaldr: 1- Garanti edilen elektriki deerlerin tutulmas 2- letme artlar altnda sorunsuz almas 3- Gvenirlilik 4- Can ve mal emniyetinin salanmas 5- Uzun mr 6- Seyrek bakm gereklilii, bakm ve tamirinin kolay, abuk ve az masrafl olmas. Yukardaki hususlar dikkate alarak, her iki kesici tipini karlatrdmzda u durum ortaya kmaktadr. 1- Garanti edilen elektriki deerlerin tutulmas Her ciddi imalat bu deerleri garanti eder ve tutabilir. Kesicilerin performans deerleri eitli Test ve malat Sertifikalar ile belgelenmitir. Siemens rnlerinin,ilgili btn uluslararas normlara uygunluunu belgeleyen sertifikalar mevcut olup, bunlar, sorulduunda ibraz edilebilmektedir. 2-letme artlar altnda sorunsuz alma Kesiciler kullanlaca iletmenin artlarna uygun olarak seilmelidir. Bu zel iletme artlarndan bazlar aadadr. Kapasitif akmlarn kesildii iletme ok dk endktif akmlarn kesildii iletme Dk endktif akmlar kesildii iletme Ark ocaklar kesicisi olarak iletme Elektriki nakil vastalar ebekeleri kesicisi olarak iletme

Genel olarak, btn iletme artlarna cevap verebilecek tek bir kesici tipi bulmak zordur. Vakum ve SF6 kesicilerin yukardaki iletme ar tlar altnda performanslar deiik olduundan, bu performanslar daha detayl olarak ele almakta fayda vardr. Kapasitif akmlarn kesilmesi Bu baln tarifine aadaki iletme artlar girmektedir: Kondansatr cihazlar ile bota kablo (yksz durumda) ve hava hatlarnn devreden karlmas Kondansatr cihazlarnn devreye alnmas ve paralele sokulmas Gerek vakum, gerek SF6 kesicileri kondansatr, bota kablo ve hava hatlarn, tekrar tutuma ve ar gerilimler yaratmadan devreden karabilirler. Kondansatrlerin devreye alnmas ve paralele sokulmas esnasnda, dik ve yksek pikli akmlar olumaktadr. Ksa ark sresinden dolay vakum kesiciler bu ilemleri problemsiz yapabilirler. Gemeli veya lale kontakl SF6 kesicileri, daha uzun kontakt temas zamanlarndan dolay bu vazife iin ok uygun deildir. Byle durumlarda kesici ile birlikte, akm piklerini azaltacak reaktrler kullanmak mecburiyeti doabilir. ok dk endktif akmlarn kesilmesi Bota (yksz) transformatrlerin devre d edilmesi bu baln altna girer. Bu tip akmlar en zor kesilebilen endktif akmlardr. 3AH tipi kesiciler 5Ain altnda kalan kym akmlar (chopping current) sayesinde ar gerilimlere sebebiyet vermeden bu ilemi yapabilir. Ar gerilim koruyucularna lzum yoktur. Akma bal sndrme prensibine gre alan dnen ark tipi SF6 kesicileri, aayukar modern vakum kesicileri gibi dk kym akmlarna sahiptir. Buna karlk, kapasitif akmlar kesmek iin tasarlanm, gaz yastkl pistonlu kesicilerin kym akmlar, daha yksek olup ar gerilimlere sebebiyet verebileceinden, bu artlar altnda kullanlmas problemler yaratabilir. Dk endktif akmlarnn kesilmesi Bu iletme artnda iki ayr durum olabilir: Dengeleme reaktrlerinin devreden karlmas, Belirli bir gcn altndaki elektrik motorlarnn yol alma srasnda veya frenli motor durumundayken devreden karlmas. Dengeleme reaktrlerinin devreden karlmasnda, gerek vakum gerekse gaz yastkl pistonlu SF6 kesiciler ar gerilimlere sebep olabilirler. Bu durumlarda her iki kesicide de gerilim snrlayclar kullanmakta fayda vardr. Akma bal sndrme sistemli SF6 kesiciler ise snrl ksadevre sahalar yznden (36 kVde en ok 31,5 kA), genel olarak bu vazife iin uygun deillerdir. 600 A veya daha dk deerlerde motor yol alma akmnn kesilmesi durumunda vakum kesicilerde ar gerilimler meydana gelebilir. Byle durumlara kar ar gerilim snrlayclar kullanmak tavsiye edilir. (Siemens 3EF snrlayclar ile imdiye kadar ok olumlu sonular alnmtr. Bu tip sistemler, emniyet artlar ok ar basan nkleer santrallerde dahi baar ile kullanlmtr).

Kesiciler iin zel kullanm sahalar Dier iki nemli kullanma sahas ise: - Ark ocaklar ve - Elektriki nakil vastalarn besleyen ebekeler. Ark ocaklar uygulamasnda, ok sk olarak (gnde belki yz defa) trafo nominal akmnn sfr ila yzde ikiyz arasnda deien akm deerleri kesmek sk rastlanan bir durumdur. Bu alma artlar kesicileri elektriki ve mekaniki olarak ok zorlayabilir. Vakum kesiciler bu kullan iin uygun olup ark oca kesicisi olarak ok yaygn kullanlmaktadr. Msaade edilebilen ama/kapama says daha dk olan ve de ksadevre ama kapasitesi daha snrl olan dner arkl SF6 kesiciler ok nadir olarak ark ocaklar tesislerinde kullanlr. Elektriki vasta sistemlerinde kullanlan dk frekanslar (16 2/3 ve 25 Hz) ve de tek fazl datmlarda arkn snmesi zorlamakta ve dolaysyla snme zaman uzamaktadr. Bu artlar altnda SF6 kesicilerinin ark sndrme enerjisi, vakum kesicilere gre 10 katna kmaktadr, dolaysyla SF6 kesiciler bu uygulama iin elverili deildir. 3. Gvenilirlik Bir kesicinin ngrlen iletme artlar iinde iletmeyi aksatmadan arzasz alabilmesi iin: - Kaliteli bir imalatn rn olmas, - letme artlarna uygun olarak seilmi olmas, - Hatasz kullanlmas, - Gerekli bakmn yaplmas, ve ok nemli bir husus olarak da - Teknik tasarm ynnden arza yapmak ihtimalinin dk olmas lazmdr. Vakum kesiciler zellikle bu son noktada SF6 kesicilerine gre daha avantajldr. Her mekanik sistemde olduu gibi, arza ihtimali para saysna ve de kullanlan malzeme cinsine baldr. Vakum iinde ark sndrme sisteminin basit yaps sayesinde para says ok dktr. Tp iinde sadece bir adet hareketli para vardr. SF6 kesicilerinde olduu gibi, gaz sktrma piston tertibat, gaz pskrtme konisi v.s. gibi paralar yoktur. Vakum tpnn haricinde de Siemens 3AH kesicinin tmnde de para says en az sayda tutulabilmitir. Genel bir karlatrmada, vakum kesicinin bir kutbundaki para says 22 iken, SF6 gazl kesicilerde bu say 52 civarndadr. Vakum tp elemanlar tamamen lehim / kaynak teknii ile bir araya getirilmitir. SF6 tipi kesicilerde kullanlan ve de zaman iinde eskiyip szntlara sebebiyet verebilecek contal balantlar yoktur. SF6 kesicilerde elektrik ark, ksmen veya tamamen suni reineden mamul kutuplarnn iinde sndrlmektedir. Vakum tpn iinde ise arkn tesiriyle bozulabilecek plastik veya reine bazl hibir eleman yoktur. Siemensin 3AH kesicinin tmnde reineli eleman olarak sadece kutuplar gvdeye tespit eden mesnet izolatrlerle, mekanizmadaki itici ubuklar ve de konstrktif olarak esnemeye kar kullanlan kuvvetlendirici elemanlar vardr. Bunlarn hepsi de ark sndrme hacminin tamamen dndadr.

4. Can ve Mal Emniyeti Kullanlacak yere gre uygun olarak seilen tannm bir imalatnn rn her kesicinin, nceden ngrlen iletme ve arza artlar iinde problemsiz vazife grebilecei kabul edilebilir. Bununla beraber, iletme veya bakm hatasndan dolay kazalar olabilir, personel ve mala zarar gelebilir. Az yal ve SF6 kesicilerde bu problem bilhassa ar basar; zira yasz kalan az yal kesicilerle, gaz kaan SF6 kesicilerin ksa devre zerinde ama yapma durumunda patlamalar ve baz durumlarda personel iin tehlike, tehizat iin ise zararlar meydana gelebilir. Vakum kesicinin byle durumlarda dier kesicilere gre avantaj, vakum tpnn delinmesi halinde, vakum hali bozulur,bu durumdaki bir amada kontaklar yanar ve i grmez durumuna gelir ancak hi bir ekilde patlama olmaz ve de etrafa zararverilmez. 5. Uzun mr imdiye kadar Siemensin Berlin fabrikasnda 150.000i akn kesici imal edilmi olup, dnyann birok yerinde hizmete girmitir. Bu kesicilerde kullanlan yarm milyara yakn vakum tpnde arza hemen hi duyulmamtr. Siemensin vakum tpleri iin, istatistik terminolojisinde kullanlan MTTF faktr (Mean Time To Failure = arzalar aras ortalama sre) 20.000 sene olarak hesaplanmaktadr ki bu da adeta sonsuz mr demektir. Pratikte ise vakum kesiciler iin kabul edilen iletme mr en az 20 senedir. Vakum kesicinin mekanik aksamnn mr ise elektriki mr kadar uzundur. Zira bu kesicilerin elektrik arkn sndrmek iin tkettii enerji SF6 tiplerine gre daha dktr ve mekanizmaya iletilen altrma gc ok daha dktr. Mekanizmadaki para says azl ise arza ihtimallerini daha da azaltmakta ve cihazn mrnn uzamasna byk katkda bulunmaktadr. 6. Seyrek bakm gereklilii, dk bakm masraf Yukardaki gvenilirlik maddesinde akland gibi, vakum kesici iin pratik olarak kabul edilen mr sresinde 10 senede bir (veya 10.000 Ad. ama / kapama) mekanizmann bakmnn yaplmas tavsiye edilir. Bu bakm da genel olarak mekanizmann baz ksmlarnn yalanmasndan ibarettir. SF6 tipi kesiciler iin genel bakm sresi 5 senede (veya 3.000 ama / kapamada) bir olmak zere tavsiye edilebilir. Vakum kesicinin garanti edilen 10.000 - 30.000 defa nominal, 30-400 defa tam ksadevre akmn kestikten sonra tplerin kontrol ve lzumu grldnde yenisiyle deitirilmesi gerekebilir. Tpn tamiri mmkn deildir. SF6 kesicilerinde ise normal olarak garanti edilen 2000 -10.000 defa nominal, 10-50 defa tam ksa devre akmn kestikten ve kutuplarn kontrolnden sonra gerek grlrse, baz hallerde tamir mmkndr; ancak bu sadece imalat fabrikasnda yaplacak zor ve masrafl bir ilemdir. Yukardaki hususlar deerlendirdiimizde vakum kesicilerin dierlerine gre daha uzun srelerde bakma ihtiya gsterdiini ve dolaysyla daha az masrafa yol atn syleyebiliriz.

Orta Gerilim Kesicileri dnya pazar pay > 12,5 kA (in hari)
Va kum SF6 Manyetik Az Yal Yal

Almanyadaki Vakum Kesicilerin pazar pay > %99

Vakum ve SF6 ark sndrme performanslarnn karlatrlmas

Kriterler Patlama riski Sndrme ortam Szdrmazlk gvenilirlii mr Kesme kapasitesi yelpazesi Anahtarlama darbesi Boyutlar Bakm masraflar Zayf yi ok yi Mkemmel

Yldrm darbe dayanm gerilimi

SF6 5 bar Vakum

Ya

SF6 1 bar Hava 1 bar

Kontak Aral

eitli ark sndrme ortamlarnda kontak aralna bal olarak dearj gerilimi

Sonu

Bugn dnya pazarlarnda en yaygn olan vakum ve SF6 tipi kesicilerin karlatrmasn yapmaya altk. Vardmz sonular ksaca yle zetlenebilir: Vakum kesiciler, emsal kesiciler gibi normal iletme artlarn karlayabildikleri gibi, ayrca u avantajlar arzetmektedir: Vakum tpler hermetik olarak kapal olduundan zaman iinde ark sndrme ortamndaki deerlerde hibir deiiklik olmamaktadr. Vakumda ark sndrmek iin gerekli enerji, emsal kesicilerin sistemlerine gre ok dk olduundan, kontaklarn ve ark hcresinin mr uzun olmakta; daha yksek akmlar, daha sk olarak kesilebilmektedir. Vakumda dk enerji tketimi ile ark sndrlebildiinden, altrma mekanizmas daha az zorlanmaktadr. Vakum kesicilerde para adedi, emsal kesicilere gre daha az olduundan ve de sndrme hcresinde hi plastik/reine bazl elemanlar kullanlmadndan, kesicinin mr daha uzun olmaktadr. Yukardaki sebeplerden dolay vakum kesici emsallerine gre daha uzun mrl ve arza yapma ans daha dktr.

Siemens Sanayi ve Ticaret A.. Siemens AG Trkiye Genel Mmessili Enerji letim ve Datm Teknii
Yakack Yolu No: 111 34861 Kartal / stanbul rtibat Numaralar: Tel : (+90 216) 459 26 91 : (+90 216) 459 25 45 Fax : (+90 216) 459 21 55 e-mail : ptdm@siemens.com.tr web : www.siemens.com.tr

ANKARA Atatrk Bulvar No: 169/6 Atayurt Han 6. Kat Kavakldere 06680 Ankara Tel : (+90 312) 418 89 28 Faks : (+90 312) 425 10 57

ZMR 1379. Sok. No: 59 Gven Han, Kat: 4 Alsancak 35210 zmir Tel : (+90 232) 483 86 19 Faks : (+90 232) 484 14 78

ADANA Fuzuli Cad. Glek Sitesi B Blok No: 75/E 01120 Adana Tel : (+90 322) 454 78 88 Faks : (+90 322) 453 29 71

BURSA ekirge Cad. Intam Merkezi No: 101/502 16070 Bursa Tel : (+90 224) 234 54 00 Faks : (+90 224) 234 54 07