Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

Hseyin Grer Ynetici Ortak, Deloitte Trkiye 17 Kasm 2008

Kapsam
1. Borlanma Aralarna Genel Bak 2. Dnya Tahvil/ Bono piyasas ve Trkiyenin yeri 3. Salkl Bir Borlanma Piyasasnn Olumas in Gerekli Olan Faktrler 4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

1. Borlanma Aralarna Genel Bak

Sk Kullanlan Borlanma Aralar Banka Kredileri: Tek Bankadan Ksa/Orta Vadeli Sendikasyon Proje Finanman Kredileri Eximbank Kredileri Tedariki Finansman/ Leasing Sermaye piyasas aralarnn ihrac ( Tahvil / Bono) Sabit Faiz / deiken faiz YTL/Euro/ Dolar Kuponlu/kuponsuz Sat / alm opsiyonlu Dier Yntemler: Hisse senedine evrilebilir tahvil, Menkul kymetletirme (Securitisation) /VDMK
Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

1. Borlanma Aralarna Genel Bak

Borlanma olarak deerlendirilmese de, hisse sat da alternatif bir finansman kaynadr Hisse Sat Yntemleri Halka Arz: Borsa endeksinin birka ay ncesine gre nemli derecede dt bu gnlerde halka arzlar da azalacaktr. Stratejik Ortaklk: zellikle, gelimi lkelerde pazarn daralmasyla, ellerinde nakit fazlas olan irketlerin, hala reel bymenin salanabilecei gelimekte olan lkelerde, kendi sektrlerindeki irketlere yatrm yapmas beklenebilir. Ancak bugnlerde fiyat pazarlklarnda ciddi anlamazlklar olmas doaldr Finansal Ortaklklar ( Private Equity): zellikle satn almalar krediyle finanse eden private equity irketlerinin bugnlerde bir ilem yapmas zorlamtr. Ancak daha fazla sermaye yatrmay gze alan ve fonlar hazr olan PE irketleri iin, ucuz fiyat hisse alma frsatlar olacaktr. Private Equity irketlerinin birka sene iinde hisseleri satma amalar olmas, ve bu sat genelde halka arz yntemiyle gerekletiriyor olmalar sebebiyle, sermaye piyasalarnn geliimi asnda Private equity kaynakl hisse devirlerinin artmasnn, lkemiz asndan olumlu olacaktr
Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

1. Borlanma Aralarna Genel Bak

Bankaclk sektr hala bir numaral finansman kaynadr ve ksa vadede baka bir alternatif grnmemektedir. irketlerimiz yabanc para birimleri zerinden farkl vadelerde farkl global piyasalarda borlanma zorunda kalmlar ve sonu olarak da kur ve vade uyumsuzluklar yaanmaya balanmtr. Bu durum kriz durumlarnda irketlerin finansman srelerinde kesintiye, yatrm harcamalarnda de neden olmaktadr Etkin bir sermaye piyasasnn zellikle irket tahvil piyasasnn varl irketlerin finansman ihtiyalarnn giderilmesi asndan nemli bir rol stlenecektir. zellikle kur ve vade uyumsuzluklarnn mevcut olduu sistemlerde borlanma piyasalarnn varl uyumsuzluklarn ynetiminde nemli katkda bulunacaktr. Bu kaynak sayesinde yeni yatrmlar yaplp ekonomik bymeye katkda bulunulacaktr.Yatrmclar asndan da daha yksek getirilere sahip olma imkan doacaktr.
Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

2. Dnya Tahvil/Bono Piyasas ve Trkiyenin Yeri

Trkiyede tahvil/bono araclyla borlanma 2008 Haziranda 51.9 milyar ABD$dr. Bu tutar iindeki en byk pay %77 ile devlet bonolarndadr. zel irketlerin ( Bankalar hari) alternatif borlanma aralar vastasyla borlanmas sadece 400 milyon ABD$ seviyesindedir. Bankalarn tahvil araclyla borlanmas ise 11.5 Milyar ABD$dr Sadece zel irketleri incelediimizde, gelimekte olan lkelerin tahvil/bono araclyla borlanmas 205 Milyar ABD$ dr. zel irket tahvil/bono piyasasnn %90, gelimi lkerlerde olumutur.

USD milyar
Gelimi lkeler Offshore Merkezler Gelimekte olan lkeler Toplam

Aralk 06 Aralk 07
1,666.3 28.6 162.9 1,857.8 2,007.9 32.7 197.3 2,237.9

Mart 08
2,152.0 33.7 200.2 2,385.9

Haziran 08
2,278.3 33.5 205.2 2,517.0

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

2. Dnya Tahvil/Bono Piyasas ve Trkiyenin Yeri

zel irket bonolarnn GSMHya oran incelendiinde, Trkiye dier gelimi lkere kyasla geride kalmtr.

zel irket Bonolarnn GSMH'ya oran

6.0% 5.0% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% 0.0% Birleik Arap Emirlikleri Hindistan in Rusya Venezuela Brezilya Meksika Gney Kore Trkiye 2.8% 1.8% 1.4% 3.4% 2.3%2.4% 1.0% 1.1% 0.1% 0.2% 1.1% 1.1% 0.1% 0.1% 5.3%

3.1% 2.9%

Aralk 06

Aralk 07

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

2. Dnya Tahvil/Bono Piyasas ve Trkiyenin Yeri

Gelimekte olan lkeler iinde zel irket bonolar Asya Pasifik blgesinde en yaygndr.
Haziran 08

Avrupa 12% Latin Amerika & Karaipler 28%

Asya Pasifik 43%

Afrika&Orta Dou 17%

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

2. Dnya Tahvil/Bono Piyasas ve Trkiyenin Yeri

Gelimekte olan lkeler iinde zel irket bonolar piyasasnda Gney Kore liderdir.

35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 -

Gelimekte Olan lkelerde zel irket Tahvil Piyasas Bykl

Aralk 06 Birleik Arap Emirlikleri Rusya Meksika

Aralk 07 Hindistan Venezuela Gney Kore

Mart 08 in Brezilya Trkiye

Haziran 08

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

3. Salkl bir borlanma piyasasnn olumas iin gerekli olan faktrler

I) Altyap ve Regulasyon Salkl Para Piyasas: Para piyasalar, deiik vadede, kredi derecesi ve likiditeyle ilem gren bonolarn fiyatlandrlmasnda kolaylatrc bir gsterge / benchmark etkisine sahiptir Piyasa Altyaps: Salkl ileyen borsa ve borsa d piyasalar, efektif takas ve deme sistemlerinin oluturulmas hem kk yatrmcnn korunmas hem de fiyatlama srecinde bilgi aknn hzlanmas asndan nemlidr Regulasyon ve Politika: Yatrmclarn gvenini salamak adna, itimat edilebilir bir yasal ereve ok kritiktir. Kurumsal Ynetim ve effaflk: Kurumsal ynetim ve effaflktaki geliimler, yatrmclar korur. Yaanan krizler sonras, kurumsal ynetim ve effaflk asndan tm dnyada nemli atlmlar yaplmtr. lkemizde de bankalarda ve halka ak irketlerdeki geliimler kayda deerdir. Kredi Riski Analizi ve Derecelendirme: Borlanma aralarnn deerlemesi ve kredi riskinin llmesi iin gvenilir bir rating sistemi gereklidir

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

10

3. Salkl bir borlanma piyasasnn olumas iin gerekli olan faktrler

II) Arz ve Talep Yerli kurumsal yatrmc: Yerel emeklilik fonlar, sigorta irketleri ve yatrm fonlarnn geliip glenmesi, alternatif borlanma piyasann olumas iin hayati bir etkendir. Bu tr yatrmclar, bor profillerine gre, deiik vade ve likiditede yatrmlar yapmak isterler ve tahvil/bono piyasas bu ihtiyaca cevap verebilecek bir enstrmandr Yabanc Yatrmclar: Yabanc yatrmcda tahvil/bono piyasasndaki nemli oyunculardr ve pek ok gelimekte olan lke yabanc fonlar ekmek iin ciddi aba sarfetmektedir. Yabanc yatrmclar getirdikleri fonun dlnda, effaf ve hzl bir piyasann olumasnda pozitif bir bask yaratmaktadrlar Maliyetler ve Vergiler: Piyasaya tahvil ve bono kartlmas esnasnda katlanlan direkt (banka, arac kurumlar, avukatlar ve rating irketlerine verilen cretler vb) ve endirekt maliyetler de (kurumsal ynetimi gelitirmek iin maliyetler) nemli bir etkendir. Sermaye kazanlarnn vergilendirilmesi, stopaj oranlar, damga vergisi dikkate alnmas gereken hususlardr Devlet Tahvilleri ve zel sektr tahvilleri: Dk riskli ve likit devlet tahvilleri, piyasa faizlerinin belirlenmesinde ve zel sektr bono piyasasnn olumasnda ok nemlidir. Ancak hkmetlerin tahviller araclyla youn olarak borlanmas da, baz lkelerde zel sektr bonolarnn gelimesini yavalatmtr
Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

11

4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim

Tebli Taslanda Bamsz Denetim Halka arz yolu ile satlacak borlanma aralar iin, ihracnn son 3 yla ait

yllk finansal tablolarnn bamsz denetimden geirilmesi zorunludur. (Madde 5) Tahsisli satlacak borlanma aralar iin, ihra veya tedavl limitinin hesaplanmasnda esas alnacak finansal tablolarn bamsz denetimden geirilmesi yeterlidir (Madde 5) hra limitinin hesaplanmasnda, zel amal bamsz denetime tabi tutulmu ve SPKnn standartlarna gre hazrlanm finansal tablolar esas alnr. Eer finansal tablolarn SPKnn standartlar erevesinde bamsz denetimden geirilmi olmas halinde zel amal bamsz denetim raporu istenmez.( Madde 11 - Madde 58)

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

12

4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim

Tebli Taslanda Bamsz Denetim zahname ve sirklerindeki denetlenen dnemlere ilikin mali durum ve

faaliyet sonularna ilikin bilgilerin, bamsz denetim raporuna uygunluunun bamsz denetim kurulularnca onaylanmas gerekmektedir. (Madde 13) Halka kapal ihraclarn, ilgili borsa ve/veya tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmek zere halka arz edilmek suretiyle borlanma arac ihra etmeleri durumunda, sz konusu borlanma aralarnn vadesi boyunca, yllk finansal tablolarn bamsz denetimden, 6 aylk ara dnem finansal tablolarn incelemeden geirmeleri zorunludur. Eer tekilatlanm piyasalarda ilem grmeyecekse, ara dnem incelemesine gerek yoktur.(Madde 21)

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

13

4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim

Borlanma Arac hra Eden / Edecek Firma Denetiminde Nelere Dikkat Edilmelidir?

letmenin sreklilii - Nakit yaratma gc letmenin finansal ykmllklerinin ve bu ykmllkleri destekleyecek varlk kalitesi. letmenin bilano ii ve d ykmllkleri Sermaye yapsnn gl olup olmad. Sermaye yeterlilii oranlarnn hem gemie ynelik olarak hem de gelecee ynelik olarak detayl bir ekilde deerlendirilmesi gerekmektedir.

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

14

4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim Borlanma Aralar hracnda zel Amal Bamsz Denetim Seri:X, No:22 Sermaye Piyasasnda Bamsz Denetim Standartlar HakkndaTebliin 33. blmnde zel amal bamsz denetim raporlarnn aadaki konularda dzenlenebilecei hkm yer almaktadr. a) Finansal tablolarn unsurlar, bu kapsamda; genel amal tam set finansal tablolardan herhangi biri veya finansal tablolarda yer alan belirli hesap gruplar veya herhangi bir hesap kalemi ya da alt hesaplar, Szlemelere uygunluun tespiti ve zet yllk finansal tablolar ve Kurulca gerekli grlecek dier hususlar

b) c) d)

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

15

4. Borlanma Aralar ve Bamsz Denetim neriler

Taslak Tebliin 5. Maddesinde Tahsisli satlacak borlanma aralar iin, ihra veya tedavl limitinin hesaplanmasnda esas alnacak finansal tablolarn bamsz denetimden geirilmesi yeterlidir. hkm yeralmaktadr. Denetim standartlar erevesinde bir nceki mali yln da bamsz denetime tabi olmas daha uygun olacaktr. Bu ekilde hem mali tablolar karlatrmal olarak sunulabilecek, hem de al bakiyelerinin denetlenmemesi sebebiyle artl gr verilmesi engellenecektir. Taslak Tebliin 21. maddesinde Halka kapal ihraclarn, ilgili borsa ve/veya tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmeksizin halka arzedilmek suretiyle borlanma arac ihra etmeleri durumunda, sz konusu borlanma aralarnn vadesi boyunca, yllk finansal tablolarn bamsz denetimden geirmeleri zorunludur. hkm yeralmaktadr.Sadece yllk denetime tabii olmak yerine bu ihraclarn mali tablolarnn da 6 aylk ara dnemler ile incelemeden geirilmesi de dnlebilir. zel amal bamsz denetim raporu formatnn belirlenerek yeknesakln salanmas yararl olacaktr.

Trk zel Sektr Borlanma Aralarnn Gelecei

16