T.C.

MLL ETM BAKANLI

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLLER HAREKET VE G LETME ELAMANLARI 2

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SLNDRK HELS DL ARK ..................................................................................... 3 1.1. Silindirik Helis Dili arkn Tanm ve Kullanld Yerler......................................... 3 1.1.1. Tanm.................................................................................................................... 3 1.1.2. eitleri.................................................................................................................. 3 1.1.3. Kullanld Yerler................................................................................................. 4 1.1.4. Helis Dililerin alma Pozisyonlar, Alar ve Helis Alarnn Ynleri: ......... 5 1.2. Silindirik Helis Dili arkn Silindirik Dz Dili arka Olan stnlkleri................. 8 1.3. Silindirik Helis Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri:.................. 8 1.3.1. Helis Dili ark Elemanlarnn Tanm ................................................................. 8 1.3.2. Helisel Dili arklarda Kuvvet Analizi:.............................................................. 10 1.3.3. Helis Dili ark Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formller............ 11 1.4. G, Moment, evresel Hz, evresel Kuvvet Ve Seilen Gerece Gre Dili ark Modlnn Ve Dier Elemanlarn Hesaplanmas ............................................................. 12 1.4.1. Helis Dili Elemanlarn Hesaplanmas ............................................................... 12 1.5. Silindirik Helis Dili arkn retim ekillerinin Belirtilmesi.................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 20 RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 21 2. KONK DL ARKLAR................................................................................................ 21 2.1. Konik Dili arkn Tanm ve Mil Konumlarna Gre Kullanld Yerler(=900, <900, >900):.................................................................................................................................. 21 2.1.1. Tanm.................................................................................................................. 21 2.1.2. eitleri................................................................................................................ 21 2.1.3. Kullanld Yerler............................................................................................... 22 2.1.4. Konik Dililerin alma Pozisyonlar ................................................................ 23 2.2. Konik Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri ............................... 25 Konik Dili arlarda Di zerindeki Elemanlarn Gsterilmesi ........................... 26 2.2.2. Konik Dili ark Elemanlarnn Gsterilmesi..................................................... 27 2.2.3. Konik Dili ark Elemanlarnn Sembollerle Gsterilmesi................................. 28 2.2.4. Konik Dili ark Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formller .......... 29 2.2.5. Konik Dili Yapm Resmi izimi........................................................................ 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 44 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 45

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI180 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Hareket ve G letme Elemanlar 2 Silindirik helis dili ark ve konik dili ark hesaplarn yaparak elde edilen verilere gre yapm resimlerini izmektir. 40/24 G ve hareket iletme elemanlar dersinin 2. modl olan hareket ve g iletme elemanlar I modln alm olmak. Silindirik helis dili ark ve konik dili ark resmi izmek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modlle; silindirik helis dili ve konik dili ark hesaplar yapabilecek ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebileceksiniz. Ama Silindirik helis dili ark hesaplarn yapabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz, konik dili ark hesaplarn yapabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, resim masas, izim ara-gereleri, tepegz, data show, bilgisayar destekli izim ortam, rnek silindirik helis dili ark ve sistemleri Bu modl program sresince yapm olduunuz renme faaliyetleri ve uygulamal faaliyetlerden baarl saylabilmeniz iin test ve uygulamalar istenilen seviyede yapabilmeniz gerekir. Bu nedenle her faaliyet sonunda kendinizi test ediniz. Baarszlk halindeyse faaliyeti tekrarlaynz

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renciler, Bulunduumuz u yzylda, bilim ve teknoloji her alanda akl almaz bir hzla gelimektedir. Endstrideki gelimelere ayak uydurabilmek iinde temel konular anlayarak, teknolojik gelimeleri kavrayabilecek ve gelimelere nemli katklar salayabilecek teknik elemanlara ihtiya vardr. Sizlerin baars, bizlerin ve lkemizin baars demektir. Bu baarlar sayesinde rekabet gcmzn artacana ve nemli mesafeler alacamza inanyoruz. Teknik resmin, retimdeki yeri tartlamaz. Teknik resimsiz bir retim olmayaca gibi teknik resmi en iyi ekilde ifade edecek teknik elemanlara ihtiya vardr. Bu modl sizlere, silindirik helis dili ark ve konik dili arkn retimi iin gerekli olan teknik resmi, eksiksiz bir ekilde izebilmenizi salayacak gerekli bilgi ve beceriyi kazandracaktr. Bu konuda gerekli gayreti gstererek endstrideki yetimi elemanlarn arasnda yerinizi alacanza inanyor, baarlar diliyoruz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Silindirik helis dili ark hesaplamalarn yapabilecek, elde edilen verilere gre yapm resmini izebileceksiniz.

ARATIRMA
mal edilmi ve yapm resimleri izilmi, silindirik helis dili arklar inceleyerek rnek resimleri snfta arkadalarnzla paylanz.

1. SLNDRK HELS DL ARK

1.1. Silindirik Helis Dili arkn Tanm ve Kullanld Yerler
1.1.1. Tanm
Eksenleri birbirine yakn olan paralel, dik veya herhangi bir ada alan millerde hareketi veya kuvveti bir milden dier mile aktaran, dileri dnme eksenine paralel olmayan makine elemanlarna helis dili ark denir (Resim 1.1).

Resim 1.1 Silindirik helis dili ark

1.1.2. eitleri
Helis dililer helis ynlerine gre sa helisli ve sol helisli olmak zere ikiye ayrlr. (Resim1.2) Ayrca helis dili arklar, dilerin; dz(Resim 1.1), eri(ekil1.1) veya V (Resim 1.3) biimli oluuna gre de snflandrlabilir.

Resim 1.2: Sa ve sol helisli dili arklar

Resim 1.3: Ok dili ark

ekil 1.1: Eri dili helis dili ark

1.1.3. Kullanld Yerler

Dnme eksenlerinin paralel, dik veya al olduu millerde ve byk kuvvetlerin yksek devirde iletilmesinde kullanlr. Resim 1.4 de aralarn hz kutularnda kullanlan helis dili arklar grlmektedir.

Resim 1.4: Aralarda kullanlan hz kutusu

1.1.4. Helis Dililerin alma Pozisyonlar, Alar ve Helis Alarnn Ynleri:

Eksenleri paralel millerde; e dililerin ayar alar birbirine eittir.( 1 = 2) olur. Dililerin helis ynleri; biri sa, dieri sol olmak zere terstir. Eksenel kuvvetin byk olmamas iin bu dililerde helis as = 200 den fazla olmamaldr (ekil 1.2)

ekil 1.2. Eksenleri paralel helis dili ark

Resim 1.5 Eksenleri paralel helis dili arklar

Eksenleri dik millerde; 1 + 2 = 900 olur. Dililerin helis ynleri ayndr(ekil 1.3). alma srasnda dililer birbiri zerinde srtnerek ve yuvarlanarak altklar iin fazla anr. Kuvvet naklinde kullanlmalar uygun deildir. Hareket iletmede kullanlmalar, daha faydaldr.

ekil 1.3: Dik (900) alan helis dili arklar

i = n1 / n2 1:1 1 2 2 3

3 4 4 5

eviren 1 450 560 19 630 26 680 12 710 64 740 3 750 58 770 36 780 41

evrilen 2 450 330 41 260 34 210 48 180 26 150 57 140 2 120 24 110 19

Tablo 1.1: Dik alan helis dili arklarda evirme oranlar

ekil 1.4: Dik alan helis dili arklarn gsterilmesi

Eksenleri al () millerde; 1 < > 2 ise, 1 + 2 = olur ve helisler ayn ynldr.(ekil 1.5) < 1 > 2 ise, 1 2 = olur ve helisler ters ynldr.(ekil1.6)

ekil 1.5. (1 + 2 = ) (Helisler ayn ynl)

ekil 1.6. (1 2 = ) (Helisler ters ynl)

Resim 1.6: Eksenleri al alan helis dili arklar

1.2. Silindirik Helis Dili arkn Silindirik Dz Dili arka Olan stnlkleri
Silindirik helis dililer birbirlerini dz dili arka gre daha kolay kavrar. Dz dili arklara gre daha sessiz alr. Ayn anda birden fazla di kavrad iin daha fazla kuvvet iletmek mmkndr.

1.3. Silindirik Helis Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri:

1.3.1. Helis Dili ark Elemanlarnn Tanm
Helis dili ark elemanlar unlardr: Helis Ayar As () : Mil ekseni ile helis erisi arasndaki adr. Helis As (): Blm dairesi anm dorusu ile helis erisi arasndaki adr. Helis Adm (ph) : Blm dairesi zerindeki admdr. Normal Modl (mn) : arkn di dorultusuna ,dik kesit profiline ait modldr. (Normal modl, dilerin almas iin freze aksnn seiminde kullanlr.) Normal Adm (Pn) :Blm dairesinde, helis asna dik oluan admdr. Normal adm, normal modl ile ilgilidir. Aln Modl (mt) : arkn aln yzeyindeki di profiline ait modldr. Aln modl, dili ark blm dairesi apnn hesaplanmasnda kullanlr. Aln Adm (pt) : Helis dili arkn, aln yzeyinde ve blm dairesi zerindeki admdr. Blm Dairesi ap (d) : Aln modln, di says kadar katlayan deerdeki aptr. Di st Dairesi ap (da) : Dili arkn di stnden geen dairenin apdr. Di Dibi ap (df) : Dili arkn ,dip ksmndan geen dairenin ,apdr. Di Says (z) : Dili arkn zerindeki di saysdr. Di Genilii (b) : Dili ark geniliidir. deal Di Says (Zi) : Dilerin almasnda kullanlan freze aksna ait modl numarasnn, seimi iin esas alnan teorik di saysdr.

Helis dilinin di dorultularna dik kesit alndnda bir elips oluur. ( ekil 1.7) Elipsin en byk ap didir. Helis dilinin gerek profili di apl normal dairede bulunur. Bu nedenle, normal daireye san di says; ideal di says olarak, modl ak numarasn belirler.

Modl freze aks, ideal di saysna gre seilir

d1

di

Di dorultularna dik kesit dzlemi

Normal dairede ideal sayya gre diler

ekil 1.7: Helis dili dik kesit dorultusu

Helis dili arkn sa helisli veya sol helisli olduunu anlamak iin dili ark, yan yzeyi zerine yatrlr. Bu durumda diler, saa ykseliyorsa sa helistir.(ekil 1.8) Eer sola ykseliyorsa sol helistir.(ekil 1.9)

ekil 1.8: Sa helis dili ark

ekil 1.9: Sol helis dili ark

1.3.2. Helisel Dili arklarda Kuvvet Analizi:

Dz dili arklar ,genellikle basit dili arklardr. Bu dili arklardan helis dili arklara gei, ekil 1.10 da gsterilmektedir. Bu ilem, dz dili arkn drt-be veya daha fazla dilime kesip bu dilimleri eit miktarda kaydrp kademeli diler meydana getirilmesi dnlebilir. Ancak bu ekilde dili arkn almas ve ayarlanmas ok zor ya da mmkn deildir. Bu nedenle dili ark drt-be blme ya da daha fazla blme ayrmak yerine sonsuz sayda blme ayrrsak helis diliyi elde ederiz.

a) Dz dili

b ) Kademeli dili ekil 1.10: Helis dili arkn oluumu

c ) Helisel dili ark

Helisel dili ark dndren (Ft) teetsel kuvveti ile eksenel dorultuda (Fa) byklnde bir kuvvet domaktadr. Bu eksenel yan kuvvetin kt tesirlerini yok etmek iin aadaki hususlara dikkat edilmelidir(ekil1.11): Miller kuvvet ynnde aksiyal (eksenel) yataklarla yataklandrlmaldr. Ayn mile baka dili konacaksa ilk dili ile ters ve ayn helis asnda bir dili konmaldr. Ok dili yaplmaldr. (Resim 1.3) Dililerin birbiri zerinde alma durumlarna gre dili yanaklarn birbirine dayanmaldr.

10

ekil 1.11: Helis dili arklarda oluan kuvvetler

Teet kuvvet: Ft = F . Cos . cos Radyal kuvvet: Fr = F . sin Aksiyal kuvvet: Fa = F . cos . sin

1.3.3. Helis Dili ark Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formller

ekil 1.12: Helis dili ark elemanlarnn gsterilmesi

11

Helis ayar as Normal adm Aln adm Normal modl Aln modl Blm dairesi ap Di st ap Di dibi ap Di ykseklii Helis adm Di says deal di says Eksenler aras Dilerin alma boluu Di genilii

Cos = Mn / Mt Pn = .Mn Pt = .mt mn = Pn / mt = Pt / d = mt .z da = d + 2mn df =d 2,33.mn h= 2mn+c = 2,167mn Ph = .d.tan(900-) z = d / mt Zi = z / cos a = d1 + d2 /2 c 0,167 . mn 3.p veya 10.mn
3

Cos = Pn /Pt Pn = Pt .cos Pt = Pn / cos mn = mt .cos mt = mn / cos d = mn . z /cos da = mt(z + 2 cos) df =mt(z 2,33.cos) h = 2,167.mt.cos Ph = .d.cot z = d.cos / mn _ a = mt(z1 +z2) / 2 _ _

_ Pn = d.cos / z Pt = .mn / cos mn = d.cos / z mt = d / z d = z.Pn / .cos _ _ _ Ph = .d / tan _ _ a = mn(z1+z2)/ 2cos _ _

Tablo 1.2: Helis dili ark elemanlarnn formlleri

1.4. G, Moment, evresel Hz, evresel Kuvvet Ve Seilen Gerece Gre Dili ark Modlnn Ve Dier Elemanlarn Hesaplanmas
1.4.1. Helis Dili Elemanlarn Hesaplanmas
rnek: Di says z = 32, normal modl mn = 1,5 ; helis ayar as = 19,50 olan helis dili arkn almas iin gerekli elemanlarnn hesaplanmas: Aln adm: mt = mn / cos = 1,5 / cos 19,50 = 1,59 mm Blm dairesi ap : d = mt . z = 1,59 . 32 = 50,9 mm Di st ap: da = d + 2mn = 50,9 + 2 . 1,5 = 53,9 mm Dilerin alma boluu: c = 0,167 . mn = 0,167 . 1,5 = 0.2505 mm Di ykseklii: h = 2mn + c = 2 . 1,5 + 0.167 . 1,5 = 3,25 mm Helis adm: ph = . d . tan (900 ) = . 50,9 . tan 70,50 452 mm deal di says: zi = z / cos3 = 32 / cos3 19,50 38

12

NOT: deal di saysna gre, helis dilinin almas iin 1,5 modl den 6 nolu ak seilir. paras, di st (da) apna gre tornalanr ve di ykseklii (h) normal modle gre deerlendirilir. rnek: Di says z = 77, normal modl mn = 2, helis ayar as = 10 helis yn sol helis olan helis dili arkn almas iin gerekli elemanlarn hesaplanmas: Aln adm: mm Blm dairesi ap: Di st ap: Dilerin alma boluu: Di ykseklii: Helis adm: deal di says: mt = mn / cos = 2 / cos 100 = 2 / 0,984 = 2,032

d = mt . z = 2,032 . 77 = 156,464 mm da = d + 2.mn = 156,464 + 2. 2 = 160,464 mm c = 0,167 . mn = 0,167 . 2 = 0,334 mm h = 2mn + c = 2.2 +0,334 = 4,334 mm ph = . d . tan(900 ) = 3,14 . 156,464 . tan800 = 3,14.156,464.5,671 2786,14mm zi = z / cos3 = 77 / cos3100 = 77 / 0,955 80

1.5. Silindirik Helis Dili arkn retim ekillerinin Belirtilmesi

Dili arklarn yapm resimleri, biimlendirme metoduna uygun ve gerekli tm bilgileri kapsayacak ekilde yeterli grnlerle izilir. Bu grnlerde dili ark meydana getiren gbek, jant, kol ksmlar ve dilerle ilgili eksiksiz bilgi verilmelidir. Yzey kaliteleri, toleranslar, gereleri, sl ilemleri ve sertlik deerleri de belirtilmelidir.(ekil 1.16) Dili ark yapmnda, yapm resmini deerlendiren kii iin gerekli olan ller, grnler zerinde verilmelidir. Bunlar, dili ark taslan meydana getirecek ekil ve ller olmaldr. Dililerin herhangi bir metotla almas iin gerekli olan dier l ve aklamalarsa bir tabloda belirtilir. (Tablo 1.3) Helis dili arkn resimleri genellikle yarm kesit grn olarak izilir. Resmin, helis dili arka ait olduunun anlalmas iin tane di izgisi izilir. Di izgileri, helisin biimine ve ynne gre olur. (ekil 1.16) E dililerin iziminde: Normal grn (ekil 1.13) Sadeletirilmi grn (ekil 1.14) Sembol grn (ekil 1.15) olmak zere uygun izim yntemleri uygulanr.

13

ekil 1.13 Normal grn

ekil 1.14 Sadeletirilmi grn

ekil 1.15 Sembol grn

14

ekil 1.16 Helis dili ark yapm resmi

Helis dili ark Normal modl Di says Di profili Di derinlii Helis ayar as Hekis yn E diil di says Eksenler aras

mn Z1 h 1 Z2 a

2 77 TS3601 100 Sa

Tablo 1.3 Helis dili arkla ilgili aklama tablosu

Tablo 1.3 teki bo olan ksmlar verilen deerlere gre hesaplanarak doldurulacaktr. rnek: Normal modl mn = 3 di says z = 32 helis as = 19,50 ve sa helis ynl, dili arkn hesaplamalarn yaparak 1:1 lekle yapm resmini iziniz ve aklama tablosunu doldurunuz. Dili arkn tek tarafna ap 60 mm ve kademesi 10 mm olan gbek konacaktr.

15

Dili gbei Ra=1,2 m , kama kanallar ve diler Ra=1,6 m , dier yzeyler Ra=6,3m kalitesinde ilenecektir. Dilerin dnme eksenine gre salg tolerans 0,01 mm, dili arkn aln yzeyinin delik eksenine gre salg tolerans 0,025 mm, dili ark aln yzeylerinin paralellik tolerans ise 0,025 mm dir. Cevap Aln adm: Blm dairesi ap: Di st ap: mt = mn / cos = 3 / cos 19,50 = 3 / 0,942 = 3,184 mm d = mt . z = 3,184 . 32 = 101,84 mm da = d + 2.mn = + 2 . 3 = 101,84 + 6 =107,84 mm

Dilerin alma boluu: c = 0,167 . mn = 0,167 . 3 = 0,501 mm Di ykseklii: Helis adm: h = 2mn + c = 2.3 +0,501 = 6,501 mm ph = . d . tan(900 ) = 3,14 . 101,84 . tan70,50

= 3,14 . 101,84 . 2,823 902,732 mm

deal di says: Dili ark genilii: zi = z / cos3 = 32 / cos 319,50 = 32 / 0.837 38 b 10 . mn = 10. 3 30 mm

16

ekil 1.17. Helis dili ark yapm resmi ve aklama tablosu

17

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Elemanlar hesaplanan silindirik helis dili arkn, blm dairesi apn iziniz. Ekseni referans alarak di dibi apn iziniz. Silindirik helis dili geniliini iziniz. Mil delii apn kanaln iziniz. ve arkn Dili ark resmini yarm kesit alarak iziniz. kama Helis as ve ynn ince izgi ile iziniz. Helis izgilerini izerken, adm mesafesine eksen izgisinden itibaren izgi iziniz. Kama kanal izimini yaparken standartlaryla ilgili izelgeyi kullannz. Kama kanal ve mil deliine gerekli altrma tolerans sembollerini koyunuz Resim zerindeki llendiriniz. pah ve radysleri

NERLER
Asal deerleri bulmak iin trigonometrik cetvel kullannz. Dili ark izerken uygun lekte iziniz. izimi yaparken nce ince izgi ile iziniz ve daha sonra koyulatrnz.

Helis as ve ynn iziniz. Kesit alnan yerleri taraynz. Yan grnte, mil deliiyle, kama kanaln iziniz. izilen resmi llendiriniz. Yzey kalite sembollerini ve toleranslar resimde gsteriniz. Antedi izerek doldurunuz.

Gereksiz llendirmelerden kannz. Tolerans deerlerini sembollerini gerekli olan yerlere koyunuz. Aklama tablosunu ,antet kurallarna gre izerek doldurunuz.

18

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki testte oktan semeli ve doru yanl 5 soru bulunmaktadr. Sorular dikkatli bir ekilde okuyunuz ve doru kk yuvarlak ierisine alarak cevaplandrnz. Sreniz 10 dakikadr. 1. Eksenleri dik olan millerdeki, helis dili arklarn helis alar toplam katr? A) 450 B) 600 0 C) 90 D) 1200 Helis yn sa olan dili arkn, karlk dilisinin helis yn de sadr. A) Doru B) Yanl Modl freze aksnn seimi iin esas alnan deer aadakilerden hangisidir?

2. 3.

A) Dili ark di says C) Blm dairesi ap

4.

B) deal di says D) Di ykseklii

Helis dili arklarn yapm resimleri, genellikle hangi kesit grn ile izilir? A) Yarm kesit grn B) Tam kesit grn C) Ksmi kesit grn D) Kademeli kesit grn Helis dili ark yapm resminde, blm dairesi ap hangi izgi tr ile izilir? A) nce dz izgi B) Kesik izgi C)Kaln dz izgi D- Noktal kesik izgi

5.

19

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Normal modl mn = 5, di says Z1 = 26 ve helis as 1 = 100 sa helis dili ark alacaktr. Di genilii 20 mm, dili ark gbek ap 40 mm dir. Dili gbei, ve diler Ra=1,6 m , dier yzeyler Ra=6,3m kalitesinde ilenecektir. Dilerin dnme eksenine gre salg tolerans 0,01 mm, dili arkn aln yzeyinin delik eksenine gre sald tolerans 0,025 mm, dili ark aln yzeylerinin paralellik tolerans ise 0,025 mm dir. AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz gzleyemediyseniz Hayr, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. Evet,

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna, kurallara uygun olarak baladnz m? A4 Kadnzn antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi, kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi izerken nce, eksen izgilerinden baladnz m? Resmi ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi yarm kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi, kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Anteti ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak tekrarlaynz.

20

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET -2

AMA
Konik dili ark hesaplamalarn yapabilecek, elde edilen verilere gre yapm resmini izebileceksiniz.

ARATIRMA
mal edilmi ve yapm resimleri izilmi konik dili arklar inceleyerek rnek resimleri snfta arkadalarnzla paylanz.

2. KONK DL ARKLAR
2.1. Konik Dili arkn Tanm ve Mil Konumlarna Gre Kullanld Yerler(=900, <900, >900):
2.1.1. Tanm
Dileri kesik koni eklindeki parann yanal yzeyine alm olan arklara konik dili ark denir (ekil2.1)(ekil2.2).

Resim 2.1. Dileri dz konik dili ark

Resim 2.2. Dileri helis konik dili ark

2.1.2. eitleri
Konik dili arklar, alma sistemlerine gre, dik alan konik dili arklar, dtan alan konik dili arklar ve iten alan konik dili arklar olarak snflandrlabilir. Konik dili arklar ,dilerinin alna greyse; dz konik, eik konik, spiral konik, evolvent konik, daire yayl konik ve ok dili konik olmak zere de eitlere ayrlabilir.

21

Dz konik dililer

Eik konik dililer

Spiral konik dililer

Evolvent konik dililer

Daire yayl konik dililer

Ok konik dililer

ekil 2.1. Di tiplerine gre konik dili arklar

2.1.3. Kullanld Yerler

Genellikle kuvvet ve hz aktarmalarnn eksenleri, kesien miller aracl ile yaplan sistemlerde kullanlr. Olduka byk kuvvetlerin tanmasnda, kuvvet makinelerinin ve tatlarn dili kutularnda ok kullanlr. Aada diferansiyel kutularnda kullanlan dz konik, helisel konik dililer grlmektedir (ekil 2.2).

ekil 2.2. Difransiyel kutusunda kullanlan konik dili arklar

22

2.1.4. Konik Dililerin alma Pozisyonlar

Dik alan Konik Dili arklar Konik dililer, genellikle eksenler aras as 900 olan millerde, kuvvet ve hareket iletimi iin kullanlr. Bu durumda dili arklarn eksenleri aras a da = 900 olur.(ekil 2.3)

ekil 2.3. Eksenleri dik alan konik dili arklar

Eksenler aras a, birlikte alan e dililerin blm daireleri koni alarnn toplam kadar olduunda: = 1 + 2 = 900 olur. E dililerin di saylar, Z1 ve Z2 ye gre: tan 1 =

Z1 ; Z2

tan 2 =

Z2 dir. Z1

ten alan Konik Dili arklar Bu durumda konik dili arklarn eksenleri aras 900 den byktr(ekil 2.4).

23

ekil 2.4. Eksenleri 900 den byk olan konik dili arklar

Eksenler aras a: = 1 + 2 > 900 olur. Ayrca: tan 1 =

cos ( - 90) ; Z 2 / Z 1 sin ( 90)

tan 2 =

cos( 90) dr dr. Z 1 / Z 2 sin ( 90)

Konik dili arklardan biri ,dzlem dili (aln dili) ise; 2 = 900 ise; = 1 + 900 olur(ekil2.5).

ekil 2.5: Eksenleri 900 den byk konik dili arklar

Dtan alan Konik Dili arklar Bu durumda ,konik dili arklarn eksenleri aras 900 den kktr(ekil 2.6).

24

ekil 2.6. Eksenleri aras a 900 den kk konik dili arklar

Eksenler aras a: = 1 + 2 < 900 olur. E dililerin di saylar, Z1 ve Z2 ye gre: tan 1 =

sin ; Z 2 / Z 1 + cos

tan 2 =

sin dr. Z1 / Z 2 cos

2.2. Konik Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri

ki dz dili ark, birbiri zerinde alrken, aplar blm daireleri kadar olan iki silindir beraberce alyor kabul edilir. Bu silindirlere, temel silindirler ad verilir. Dz dili arklarn silindirik dili arklar olarak isimlendirilmesinin dier bir sebebi de bu silindirlerin var saylmasdr. Konik dililerdeyse bu silindirler yerine koniler mevcuttur ve bunlara Temel Koniler ad verilir. Bu konilerin tepe noktalar beraberce alan iki dili iin ortaktr. Buras Koniler Merkezi adn alr. Bu tanm, mil eksenlerinin kesimesi halinde geerlidir. Konik dili arklarn izim ve muhtelif ksmlarnn isimlendirilmesinde kullanlan terimler ekil 2.7 ve ekil 2.8 de aklanmtr.

25

2.2.1. Konik Dili arlarda Di zerindeki Elemanlarn Gsterilmesi

ekil 2.7. Di zerindeki elemanlar

26

2.2.2. Konik Dili ark Elemanlarnn Gsterilmesi

ekil 2.8. Konik dili ark elemanlar

27

2.2.3. Konik Dili ark Elemanlarnn Sembollerle Gsterilmesi

ekil 2.9. Konik dili ark elemanlarnn sembollerle gsterilmesi

28

2.2.4. Konik Dili ark Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formller

1. AILAR Eksenler aras a Blm dairesi koni as Di st ykseklik as Di dibi ykseklik as Di st (tornalama) as Di dibi (frezeleme) as Arka a = 1 + 2 tan 1= tan a1= tan f1= 3. APLAR Blm dairesi ap Di st ap Di dibi ap d1 = m.z1 da1 = d1 + 2m.cos1 df1 = d1-2,33m.cos 1

d1 z = 1 d2 z2 2.sin 1 z1

1,167.2.sin 1 z1

4. D LLER Di ykseklii Arka di kalnl n di kalnl Di uzunluu deal di says Koni ana dorusu Di dzeltme miktar Di dzeltme as h = 2m + c s= s =

tan 1 = tan 1 =

z1 + 2. cos 1 z 2 2. sin 1
z 1 2,4.cos1 z 2 + 2,4. sin 1

.m 2

1 = 900 - 1

2. ADIMLAR, MODLLER Adm (arka) n adm Modl n modl m = P = .m p = .m m=

.m 2 L m.z1 bmax = = 1 6.sin 1 3

zi = L1 = sz =

z1 cos 1 d1 2. sin 1

d 1 2b1 .sin1 z1

s s 2 s s tan = 2.b1

Tablo 2.1 Frezelenecek dz konik dili ark elemanlarna ait formller

29

rnek: Eksenleri aras = 900 olan iki konik dilide ,arka modl m = 4, z1 = 36 ve z2 = 42 ise, birinci dilinin yapm iin gerekli elemanlarnn hesab: Alar Blm Dairesi Koni As: tan 1 = tan 1 =

z1 den; z2

36 = 0,857 olup 1 = 40040 dr. 42 z1 + 2. cos 1 36 + 2.0,75 = Tornalam As: tan 1 = z 2 2. sin 1 42 2.0,65
tan 1 0,921 ve 1 = 42040

Frezeleme As: tan 1 =

z 1 2,4.cos1 36 2,4.0,75 = z 2 + 2,4. sin 1 42 + 2,4.0,65

tan 1 0,785 ve 38010 Arka A: 1 = 900 - 1 = 900 40040 = 49020

Admlar, Modller Adm: n modl: p = .m = .4 = 12,56 mm m =

d 1 2b1 .sin1 ve d1 = m.z1 den z1 144 - 2 . 36,9 . 0,65 m = = 2,6 2,5 alnr. 36
d1 = m z1 = 4 . 36 = 144 mm

aplar Blm Dairesi ap: Di st ap:

da1 = d1 + 2m.cos1 da1 = 4(36+2.cos40o40) = 4(36+2.0,75) = 150 mm

Di lleri Di Derinlii: h = 2.m +c ve konik dili iin c = 0,2.m den h = 2.4 + 0,2.4 = 8,8 mm

30

.m 3,14 . 4 = = 6,28 mm 2 2 .m 3,14 . 2,5 n Di Kalnl: s = = = 3,92 mm 2 2

Arka Di Kalnl: s= Di Uzunluu: bmax =

m.z1 4. 36 = = 36,9 mm 6.sin 1 6 . 0,65

Burada di uzunluu, n di kalnln verecek ekilde, n modle gre hesaplanmal ve dzeltilmelidir. Di uzunluu, b1 =

m .z 1 2,5 . 36 = = 23 mm 6. sin 1 6 . 0,65 z1 36 36 = = = 48 cos 1 cos 4040 0,75

deal Di Says: zi =

Konik dili tasla, yaplan hesaplara ve alara gre nce tornalanr ve divizre balanarak ayarlanr. Zi1 = 48 ideal di saysna gre m = 2,5 modl aks ile diler alr; sonra dzeltme ilemi yaplr.

2.2.5. Konik Dili Yapm Resmi izimi

Konik dili ark yapm resmi iziminde uygulanacak ilem sras ekil 2.10 daki gibidir. Konik dilinin eksenine gre blm dairesini konisi izilir. Koni yan ayrntlarna dik olarak modl izgileri belirtilir. Arka modl izgileri zerinde, di ykseklii ve alar belirtilir. Arka modl izgilerine paralel olarak, di geniliini veren izgiler belirtilir. Dili resmi, ince izgiler halinde tamamlanr. Son dzeltmeler ve kontroller yaplarak resim koyulatrlr. Resim llendirilerek, dili aklama tablosu doldurulur.

31

ekil 2.10. Konik dili ark izim aamalar

Birlikte alan ( e) konik dili arklarn iziminde: Normal grn (ekil 2.11), Sadeletirilmi grn(ekil 2.12), Sembol grn(ekil 2.13), olmak zere uygun izim yntemleri uygulanr.

32

ekil 2.11. Normal grn

ekil 2.12. Sadeletirilmi grn

ekil 2.13. Sembol grn

33

ekil 2.14. Konik dili ark yapm resmi ve aklama tablosu

34

rnek: eksenleri aras = 90 olan iki konik dili arkta modl m = 1,5, z1 = 25 ve z2 = 50 ise, birinci dilinin yapm iin gerekli elemanlarnn hesabn yapnz ve yapm resmini 2:1 lekle iziniz. Diler Ra = 0,4 m kalitesinde talanacaktr. Dilerin dnme eksenine gre diklik tolerans ise 0,01 mm, dir. Alar Blm Dairesi Koni As: tan 1 = tan 1 =

z1 den; z2

25 = 0,5 olup 1 = 2634 dr. 50 z + 2. cos 1 25 + 2.0,894 = Tornalama As: tan 1 = 1 z 2 2. sin 1 50 2.0,447
tan 1 0,545 ve 1 = 2837

Frezeleme As: tan 1 =

z 1 2,4.cos1 25 2,4.0,894 = z 2 + 2,4. sin 1 50 + 2,4.0,447

tan 1 0,447 ve 2408 Arka A: 1 = 90 - 1 = 90 2634 = 63026

Admlar, Modller Adm: n modl: p = .m = .1,5 = 4,71 mm m =

d 1 2b1 .sin1 ve d1 = m.z1 den; z1 37,5 - 2 .13,97 . 0,447 m = 1 alnr. 25

d1 = m z1 = 1,5 . 25 = 37,5 mm

aplar Blm Dairesi ap: Di st ap:

da1 = d1 + 2m.cos1 da1 = (37,5+2.1,5.cos 2634) = (37,5+2.1,5.0,894) = 40,182 mm

35

Di lleri Di Derinlii: h = 2.m +c ve konik dili iin c = 0,2.m den h = 2.1,5 + 0,2.1,5 = 3,3 mm

.m 3,14 .1,5 = = 2,35 mm 2 2 .m 3,14 .1 = = 1,57 mm n Di Kalnl: s = 2 2

Arka Di Kalnl: s= Di Uzunluu: bmax =

m.z1 1,5. 25 = = 13,98 mm 6.sin 1 6 . 0,447

Burada di uzunluu, n di kalnln verecek ekilde; n modle gre hesaplanmal ve dzeltilmelidir. Di uzunluu, b1 =

m .z 1 1 . 25 = = 9,32 mm 6. sin 1 6 . 0,447 z1 25 25 = = = 56 cos 1 cos 2634' 0,447

deal Di Says: zi =

Konik dili tasla, yaplan hesaplara ve alara gre nce tornalanr ve divizre balanarak ayarlanr. Zi1 = 56 ideal di saysna gre m = 1 modl aks ile diler alr; sonra dzeltme ilemi yaplr.

36

ekil 2.15. Helis dili ark yapm resmi ve aklama tablosu

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Elemanlar hesaplanan konik dili arkn eksenini referans alarak merkez asn iziniz. Dili ark elemanlarn hesaplarken gerekli olan tablolar yannzda bulundurunuz. izimi ilk olarak ince izgilerle iziniz ve daha sonra koyulatrnz. Merkez ay izerken eksen izgisi olarak iziniz. Resmi tam kesit olarak iziniz.

Merkez a zerinde blm dairesi apn iziniz

Blm dairesi apn izerken,dili ark eksen izgisine dik olmasna dikkat ediniz

38

Blm dairesi apn referans alarak merkez aya dik iziniz.

Dik dorular blm dairesi ap ile merkez ann kesitii noktadan iziniz.

Merkez ay referans alarak di ba asn, di alt asn ve di yksekliini iziniz.

Di st ykseklii ile modln eit olup olmadn kontrol ediniz.

39

Di yksekliini referans alarak di geniliini iziniz.

Konik dilinin gbek, mil ve kama kanal llerini iziniz.

Kama llerini, gerekli standart tablolar kullanarak iziniz.

40

Kesit grn taramas yapnz.

Kama kanal ve mil deliine gerekli altrma tolerans sembollerini koyunuz Resim zerindeki pah ve radysleri llendiriniz. Gereksiz kannz. llendirmelerden

Tolerans deerlerini sembollerini gerekli olan yerlere koyunuz. Aklama tablosunu antet kurallarna gre izerek doldurunuz. izilen diliyi llendiriniz. Yzey kalite iaretlerini iziniz. Antedi izerek doldurunuz

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki testte oktan semeli 5 soru bulunmaktadr. Sorular dikkatli bir ekilde okuyunuz ve doru kk yuvarlak ierisine alarak cevaplandrnz. Sreniz 10 dakikadr. 1. Dileri kesik koni eklindeki parann yanal yzeyine alm olan arklara A) Dz dili ark B) Helis dili ark C) Konik dili ark D) D-Kremayer dili ark Aadakilerden hangisi alma konumuna gre konik dili ark eidi deildir? A) Dik alan B) Dz alan C) ten alan D) Ditan alan Aadakilerden hangisi di tiplerine gre konik dili ark eididir? A) Dz konik dili B) Evolvent konik dili C) Daire yayl konik dili D) D- Hepsi Konik dili ark alrken modl aks neye gre seilir? A) n modle B) Arka modle C) Blm dairesi apna D) Di uzunluuna Konik dili ark yapm resminde blm dairesi as ,hangi izgi tr ile izilir? A) nce dz izgi B) Kesik izgi C) Kaln dz izgi D) Noktal kesik izgi

2.

3.

4.

5.

42

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

rnek: Eksenleri aras = 90 olan iki konik dili arkta modl m = 3, z1 = 21 ve z2 = 12 ise, birinci dilinin yapm iin gerekli elemanlarnn hesabn yaparak, yapm resmini iziniz ve aklama tablosunu doldurunuz. Diler 55 2 Rc deerinde sertletirilecek ve Ra = 0,8 m kalitesinde talanacaktr. Dilerin ark gbeine gre salg tolerans 0,05 mm dir. AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz gzleyemediyseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. EVET,

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 Kadnzn antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi hangi lekle izeceinizi kararlatrdnz m? Resmi izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi tam kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Anteti ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. hayr olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak tekrarlaynz.

43

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 C B B A D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C B D A D

44

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
ZKARA Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi III, Ankara, 2001. EN . Zeki, Nail ZLNGR, stanbul, 1993. www.auto.howstuffworks.com www.gear-intro.com www.gtcgears.com www.perrygear.com www.sdp-si.com www.seddisli.com www.ul.ie.com

45