T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

TOPRAKLAMA PROJELER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilir. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET- 1 ................................................................................................3 1. TEMEL TOPRAKLAMA PROJE ZM.......................................................................3 1.1. Topraklama Proje lek ve Sembolleri......................................................................3 1.2. izilmi Topraklama Projelerinin ncelenmesi...........................................................4 1.3. Temel Topraklama Plan izimi ................................................................................5 1.4. Topraklamalar Ynetmelii.......................................................................................5 1.5. Tesisleri Ynetmelii ..........................................................................................16 1.6. Fen Adamlar Ynetmelii ......................................................................................17 UYGULAMA FAALYETLER.....................................................................................22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................23 RENME FAALYET- 2 ..............................................................................................24 2. TOPRAKLAMA PROJE HESAPLARI..........................................................................24 2.1. Hesaplamalarda Kullanlan Deerler .......................................................................24 2.1.1. Toprak zgl Direnci () .................................................................................24 2.1.2. erit Uzunluu(L) ............................................................................................25 2.1.3. Elektrot Gmlme Derinlii (H).......................................................................26 2.1.4. ubuk Boyu (l) ................................................................................................26 2.1.5. Temelin Eni (a) ................................................................................................27 2.1.6. Temelin Boyu (b) .............................................................................................27 2.1.7. Temelin Enine Paralel letken Says ................................................................27 2.1.8. Temel Boyuna Paralel Kol Says .....................................................................27 2.2. Hesaplanacak Deerler ............................................................................................27 2.2.1. Toplam Temel Eni letken Boyu.......................................................................28 2.2.2. Toplam Temel Boyu letken Boyu....................................................................28 2.2.3. Toplam Temel Topraklama letkeni (L) ............................................................28 2.2.4. erit ap (Edeer ap) (D)............................................................................28 2.2.5. Yatay Topraklama Edeer Direnci (Ry) ..........................................................29 2.2.6. Dikey Topraklama Edeer Direnci (R) ..........................................................29 2.2.7. Topraklama Toplam Edeer Direnci (Re)........................................................29 2.3. Standart Diren Snr Deeri Uygunluk Kontrol.....................................................30 UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................32 MODL DEERLENDRME...........................................................................................33 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................34 KAYNAKA ....................................................................................................................35

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0078 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisatlar ve Pano Montrl Topraklama Projeleri Topraklama proje materyalidir. 40/32 n koul yoktur. Topraklama projelerini izmek. izim hesaplamalarn renme

MODLN AMACI

Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS, kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak, topraklama projelerini izebileceksiniz. Amalar 1. Temel topraklama plann izebileceksiniz. 2. Topraklama proje hesaplamalarn yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

izilmi topraklama projesi, kalem, silgi, cetvel, T cetveli, aydnger izim kd, yaz ablonu, resim masas, daire ablonu, sembol ablonu, hesap makinesi.

LME VE DEERLENDRME

Her bir faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendizi kendini deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

ii

GR GR
Sevgili renci, Gelien teknoloji gnmzde hayatn her aamasnda artarak kendini gstermektedir. Teknolojinin temel dayana elektrik enerjisidir. Elektrik enerjisinin yokluu bu gn iin tm olumsuzluklar beraberinde getirir. Bu enerjiyi kullanrken, ok dikkat etmek durumundayz. Aksi taktirde hayati tehlikeler ortaya kar. nsan hayatnn deerini maddiyat ile lmek mmkn deildir. O nedenle, korunma metotlar iin harcanan meblan nemi yoktur. Fakat hem ucuz hem de daha gvenli bir ortamda almak mmkndr. nsanlara gvenli bir alma ortam salamak iin en kolay ve en ucuz gvenlik tedbirlerinden biri de topraklama yapmaktr. Topraklama bina yaplrken temel aamasnda yaplmaldr. Bu hem maliyeti azaltr, hem de daha gvenli bir ortam salar. Bu ekilde yaplan topraklamaya temel topraklamas denir. Okuyacanz bu modlde temel topraklamasnn nasl yaplaca konusu ilenmektedir. Bu bilgiler sizin normal yaamda ve meslek yaamnda kullanabileceiniz bilgilerdir.

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET- 1

AMA
Temel topraklama plann izebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Topraklamann ne olduunu ve neden kullanldn renmelisiniz.

Topraklamann kullanm amalar iin evrenizdeki elektrik malzemeleri satan maazalarda topraklama elemanlar hakknda bilgi edinmelisiniz. Daha sonra, Internet ortamndan ve kitaplardan topraklama hakknda n bilgi sahibi olmanz gerekir.

1. TEMEL TOPRAKLAMA PROJE ZM

1.1. Topraklama Proje lek ve Sembolleri
Proje lekleri, mimari planlara uygun olarak aadaki leklerde izilmelidir. Vaziyet Plan : 1/1000 Kat Planlar : 1/50 veya ok byk paftalarda 1/100 Ayrntlar : 1/20

Proje izimlerinde kullanlacak semboller tablo 1.1 de verilmitir.

Tablo 1.1: Topraklama sembolleri

1.2. izilmi Topraklama Projelerinin ncelenmesi

Aada rnek bir proje verilmitir. Bu rnek proje, kitabmzn sayfasna smas iin 1/200 leine kltlmtr. Proje izimleri 1/50 leinde yaplmaldr.

ekil 1.1: rnek topraklama projesi

ekil 1.1deki rnek projede grld gibi topraklama levhas olarak 20 mm apnda 3,5 metre uzunluunda bakr ubuk kullanlmtr. Topraklama iletkeni olarak 95 mm2 kesitinde plak rgl bakr iletken kullanlmtr. Topraklama iletkeninin ap, uzunluu ve levhalarn says, hesaplamalar ile uygunluu kontrol edilir. kinci retim faaliyetinde hesaplamalar ile ilgili bilgiler verilecektir. 4

1.3. Temel Topraklama Plan izimi

Mimari Plan zellii

Topraklama projeleri izilmeden nce, topraklama yaplacak olan binann plan, projesi incelenerek ynetmeliklere uygun olarak aratrmalar yaplr (toprak zgl direnci, binann kullanm amac, apartman, okul vs.). Risk ve belirsizlikleri en aza indirecek sonular en ksa zamanda elde etmeye almak gerekir. Mimari plan hazrlanrken yrrlkteki kanun, ynetmelik, artnameler, TSE ve uluslararas standartlara uygun olarak hazrlanmaldr. n art mimari planlardr. Mimari plan enerji girii ve datm iin nemlidir. Vaziyet plan binann konumunu, stten grnn, corafi ynlerini gsterir. Mimari planlar bodrum kattan balayarak son kata kadar ayr ayr gsterilir. Mimari planlarn hazrlanmas 03/12/2003 tarihli Elektrik Tesisat ynetmeliinde belirtilen artlara uygun olmaldr. Aksi taktirde yine ynetmeliklerde yer alan uygunsuz tesisat hkmleri geerlidir. Topraklama ve topraklayc tesislerine ait hkmler ise 44. ve 45. madde olarak bu hkmler iinde yer alr. Topraklama tesislerinde yaplacak olan tm ayrntl ilemler TMMOBlnn 21/08/2001 tarihli ve 24500 sayl Resmi Gazetede yer alan hkmleri dorultusunda yaplr. izilmi olan mimari plan zerinde binann temel lleri mevcuttur. Bu ller ve binann kullanm amac (okul, apartman, otel vs.), binada kullanlan alma gerilimi de gz nnde bulundurularak gerekli topraklama deerleri hesaplanr.

1.4. Topraklamalar Ynetmelii

Elektrik tesislerinde topraklama ynetmeliinin baz maddeleri; madde 4-b, madde 5b, madde 6, madde 9, ek: K ve ek:L

Madde 4-b
7.3) Topraklamann ekline gre tanmlar: i) Mnferit (tekil) topraklama: iletme eleman veya cihazn sadece kendine ilikin topraklaycya bal olduu topraklamadr. ii) Yldz eklinde topraklama: Birok iletme elemannn veya cihaza ilikin topraklama iletkenlerinin topraklanm bir noktada yldz eklinde toplanmasdr. iii) oklu topraklama: Bir iletme eleman veya cihazn topraklanm birok iletkene (rnein potansiyel dengeleme iletkeni, koruma iletkeni (PE) veya fonksiyon topraklama iletkeni (FE)) baland topraklamadr. Bu topraklama iletkenleri ayn topraklama birletirme iletkenine veya farkl topraklayclara bal olabilir. iv) Yzeysel topraklama: topraklanacak iletme elemanlar veya cihazlarn ve iletiim tesislerinin iletme akm tamayan iletken ksmlarnn a eklinde kendi aralarnda koruma topraklamasna veya fonksiyon ve koruma topraklamasna baland topraklamadr.

8.) Topraklayc (topraklama elektrodu) topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr. 9.) Topraklayc eitleri: 9.1) Konuma gre topraklayclar: i) Yzeysel topraklayc: Genel olarak 0,5-1 m arasnda bir derinlie yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli erit veya yuvarlak ya da rgl iletkenden yaplabilir ve yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn karm olabilir. ii) Derin topraklayc: Genellikle dey olarak 1 mden daha derine yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli boru, yuvarlak ubuk veya benzeri profil malzemelerden yaplabilir. 9.2) Biim ve profile gre topraklayclar: i) erit topraklayc: erit eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. ii) Boru ve profil topraklayc: Boru ve profil eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. iii) rgl iletken topraklayc: rgl iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. rgl iletkeni oluturan teller ince olmamaldr. iv) Doal topraklayc: Temel amac topraklama olmayan, fakat (topraklayc olarak etkili olan, toprakla veya suyla dorudan doruya veya beton zerinden temasta bulunan yaplarn elik blmleri, boru tesisatlar, temel kazklar gibi metal paralardr. v)Topraklayc etkili olan kablo: Melal klf, siperi (ekran) ve zrhlarnn iletkenlii topraa gre erit topraklayc niteliinde olan kablodur. vi) plak topraklayc balant iletkeni: Bir topraklaycya balanan plak topraklama iletkeninin toprak iinde kalan blm, topraklaycnn bir paras saylr. vii) Temel topraklayc (temel iine yerletirilmi topraklayc): Beton iine gml, toprakla (beton zerinden) geni yzeyli olarak temasta bulunan iletkendir.

Madde 5-b)
Mekanik dayanm ve korozyona kar dayankllk bakmndan topraklama tesisinin boyutlandrlmas: 1) Topraklayc (Topraklama elektrodu): Topraklayclar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyon (kimyasal ve biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolitik korozyon oluumu ve elektroliz vb) kar dayankl malzemeden olumaldr. Bunlar hem montaj esnasnda kabilecek mekanik zorlanmalara kar dayankl olmal hem de normal iletmede 6

oluan mekanik etkilere dayanmaldr. Beton temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier doal topraklayclar topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilirler. Topraklayclar iin, mekanik dayanm ve korozyon bakmndan en kk boyutlar Ek-Ada verilmitir. plak bakr ya da bakr kaplamal elikten yaplm geni topraklayc sistemlerinin; boru hatlar, vb. elik yer alt tesislerine olabildiince metalik olarak temas etmemesine dikkat edilmelidir. Aksi durumda elik blmler byk bir korozyon tehlikesine urayabilir. 2) Topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenlerinin mekanik dayanm ve korozyona kar dayankllk bakmndan en kk kesitleri aada verilmitir. - Bakr 16 mm2 (Ek-F, F 5'teki istisnaya baknz) - Alminyum 35 mm2 2 -elik 50 mm

Topraklama tesislerinin yaplmas Madde 6-a)

Topraklaycnn ve topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Bir topraklama tesisi genel olarak toprak iine gmlen veya aklan yatay, dey veya eik birka topraklaycnn bir araya getirilmesi ile (uygun toprak yaylma direncinin elde edilmesi iin eitli topraklayc kombinasyonlar) yaplr. Toprak zdirencini drmek iin, kimyasal maddelerin kullanlmas nerilmez. Yzeysel topraklayclar 0,5m ile 1m arasnda bir derinlie yerletirilmelidir. Bu mekanik olarak yeterli bir gvenlik salar. Topraklaycnn, donma noktas snr altnda kalan bir derinlie tesis edilmesi tavsiye edilir. Dey aklan ubuklar durumunda her bir ubuun ba, genellikle toprak seviyesinin altna yerletirilmelidir. Toprak zdirencinin derinlie bal olarak azalmas halinde dey veya eik olarak aklm topraklayclarn zellikle yarar vardr. Bu ynetmelie uygun olarak topraklanm ve inaatn bir birimini oluturan metal iskelet, bu iskelete dorudan balanan toprak blmleri iin topraklama iletkeni olarak kullanlabilir.

Madde 9-e)
2) Koruma iletkenlerinin eitleri: 2 1) Koruma iletkeni aadakilerden oluabilir: - ok damarl kablo ve hatlardaki iletkenler, - Gerilimli iletkenler ile ayn mahfaza iindeki yaltlm veya plak iletkenler, - Sabit olarak denmi plak veya yaltlm iletkenler, 7

- Kablolarn klf, ekran ve zrh gibi uygun metal klflar, - letken ve hatlar iin metal borular veya dier metal klflar, - Madde 9-e 2.4e uygun yabanc iletken ksmlar. 2.2) Eer tesis anahtarlama cihaz kombinasyonlarnn veya metal mahfazal bara sistemlerinin mahfaza veya konstrksiyon ksmlarn da ieriyor ise, bunlarn aadaki koulu da ayn zamanda yerine getirmesi durumunda metal mahfaza veya konstrksiyon ksmlar koruma iletkeni olarak kullanlabilir: i) Bunlarn srekli elektrik balantlar, mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal etkiler nedeniyle ktlemesinin nlenmesi konstrktif olarak gvenlik altna alnmsa, ii) letkenlikleri en az Madde 9-e1/ideki kesitlere uygun ise, iii) Bunun iin ngrlm her bir yere baka koruma iletkenleri ile balanabilecek durumdaysa. Not: Son koul sadece dardan gelen koruma iletkenlerinin balanmas iin geerlidir.

Ek-K
K.1 Toprak zdirenci: Toprak zdirenci E deiik yerlerdeki toprak cinsine, tane yapsna, younluuna ve neme bal olarak deiir. (izelge-K 1e baknz). Tasarmda yerinde lme yaplmaldr. Birka metre derinlie kadar topraktaki nem orannn deiimi, toprak zdirencinde geici deiimlere neden olur. Gz nne alnmas gereken dier bir durum, deiik derinliklerdeki farkl toprak zdirenli toprak tabakalarnn varl nedeniyle toprak zdirencindeki deiimdir. izelge-K 1 Alternatif akm frekanslarnda toprak zdirenci (sk llen deerler)
Toprak cinsi Bataklk amur, kil, humus Kum akl Havann etkisiyle dalm ta Kumta Granit Morenin (Buzulta) Toprak zdirenci E (.m) 5-40 20-200 200-2500 2000-3000 ounlukla<l000 2000-3000 >50000 >30000

Ek-L
Topraklayclarn ve Topraklama letkenlerinin Tesisi L.1 Topraklayclarn tesisi L.1.1 Yzeysel topraklayclar: Yzeysel topraklayclar genellikle kanal diplerine veya temel kazlarna denirler. Topraklayclarn; - Dolgu toprakla sktrlmas, 8

- Kayalarn veya akllarn dorudan gmlm elektrotlarla temasnn nlenmesi, - Mevcut topran uygun olmamas durumunda uygun dolgu toprakla deitirilmesi tavsiye edilir. L. 1.2 Temel topraklayclar: a) Temel topraklamasnn ilevi: Temel topraklamas, potansiyel dengelemesinin etkisini arttrr. Bunun dnda, nc Blmdeki kurallar yerine getirildii takdirde, temel topraklamas kuvvetli akm tesislerinde ve yldrma kar koruma tesislerinde topraklayc olarak uygundur. Bu topraklama, yap balant kutusunun arkasndaki elektrik tesisinin veya buna edeer bir tesisin ana blmdr. b)Yapl 1) Genel i) Temel topraklayc, kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir (ekil-1.2 ve ekil-1.3e baknz).

ekil 1.2: Tek bir ev durumunda temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

ekil 1.3: Bitiik nizam evlerde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

evresi byk olan binalarda temel topraklayc tarafndan evrelenen alan, enine balantlarla 20 m x 20 mlik gzlere blnmelidir (ekil-1.4 ve 1.5e baknz).

ekil 1.4: Byke bir i merkezinde temel topraklaycnn yerletirilmesine rnek

ekil 1.5: 20x20 m a elde etmek iin topraklama plann izilmesine rnek

ii) Temel topraklayc, her taraf betonla kaplanacak ekilde dzenlenmelidir. elik erit topraklayc kullanldnda, bu erit dik olarak yerletirilmelidir. iii)Temel topraklayc, dilatasyon derzlerinin olduu yerlerde kesilmelidir. Son noktalar temelin dna karlmal ve yeterince esnek balant yaplmaldr. Balant yerleri her zaman kontrol edilebilir olmaldr (ekil-1.6ya baknz).

10

ekil 1.6: Yap boluklarnda topraklayc balantsna rnek

2) Malzeme: Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik kullanlmaldr. elik, inko kapl olabilir veya olmayabilir. Balant filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr. 3) elik hasrl olmayan (kuvvetlendirilmemi) temel iinde yerletirme: Temel topraklayc, temel betonu dkldkten sonra, her ynde en az 5 cm beton iinde kalacak ekilde yerletirilmelidir. Topraklaycnn beton iindeki yerini sabitlemek iin uygun mesafe tutucular kullanlmaldr (ekil-1.7ye baknz).

ekil 1.7: Demir donats bulunmayan temel iinde topraklaycnn yerletirilmesine rnek

11

4) elik hasrl (kuvvetlendirilmi) temel ve su yaltm malzemesi iinde yerletirme: Temel topraklayc, en alt sradaki elik hasr zerine yerletirilmeli ve yerini sabitlemek iin yaklak 2 mlik aralklarla elik hasrla balanmaldr (ekil-1.8 ve ekil-1.9a baknz).

ekil 1.8: Demir donats bulunan temel iinde topraklaycnn yerletirilmesine rnek

ekil 1.9: elik donat zerinde mesafe tutucunun yerletirilmesine rnek

Dardan basn yapan suya kar (DIN 18195 Ksm 6'ya gre) yaltlm binalarda temel topraklayc, yaltmn altndaki beton tabakas iine yerletirilmelidir. Balant filizleri ya d yzeyden veya yaltm malzemesi arkasndaki dolgu tabakasndan beton iine gml durumda yukar karlmal ve en yksek yeralt su seviyesinin stnden bina iine sokulmaldr. Balant filizleri veya ksmlar, gerekli nlemler alnrsa (DIN 18195 Ksm 9'a gre) yaltm malzemesi iinden de geirilip bina iine sokulabilir (ekil 1.9 a baknz). 12

ekil 1.10: Bina temeli yaltm malzemesi iinde kalan topraklaycnn yerletirilmesine rnek

c)Temel topraklaycnn ksmlarnn balants: Temel topraklaycnn ksmlarn birbirleriyle balamak iin (DIN 48845'e uygun) apraz balayclar ve uygun kamal (DIN 48 834'ye gre) balantlar kullanlmaldr veya balantlar DIN 1910 serisi standartlara uygun ekilde (L.1.2/b.1-iii' ye de baknz) kaynakla yaplmaldr

Resim 1.1: Ekin kaynakla yaplmas ve rnek ekler

d) Balant filizleri ve balant paralar:

13

i) Ana potansiyel dengeleme yapmak amacyla, potansiyel dengeleme barasna balanacak balant filizi veya balant paras bina balant kutusunun yaknna yerletirilmelidir. ii) Balant filizleri, bina iine girdikleri yerden itibaren en az 1,5 mlik bir uzunlua sahip olmaldr. Bu filizler, giri noktalarnda korozyona kar ek olarak korunmaldr. Balant filizleri, inaat srasnda gze arpacak ekilde iaretlenmelidir.

Resim 1.2: Toprak potansiyel dengeleyicinin balanmasna rnek

iii) Temel topraklayc yldrma kar koruma topraklaycs olarak kullanlacaksa, zel balant filizleri veya paralar, yldrmlk (paratoner) iletkenlerinin balants iin dar doru karlmaldr. Bu balant filizlerinin veya paralarnn says ve yapl iin DIN VDE 0185 Ksm 1 geerlidir (ekil 1.10a baknz).

ekil 1.11: Balant filizlerinin balanmasna rnek

14

iv) rnein asansr raylar gibi metal malzemeden yaplm konstrksiyon ksmlar dorudan temel topraklayc ile balanacaksa, gerekli yerlerde ek balant filizleri veya paralar ngrlmelidir. L.1.3 Dey veya derin topraklayclar: Dey veya derin topraklayclar, toprak ierisine aklrlar ve birbirleri arasnda ubuk boyundan daha az mesafe braklmamaldr. akma srasnda ubuklara zarar vermeyen uygun aralar kullanlmaldr. L.1.4 Topraklayclarn eklenmesi: Topraklama ebekesi ierisindeki topraklama ann iletken paralarnn balanmas iin ekler kullanlr. Ekler topraklayclarn elektriksel iletiminin, mekaniksel ve sl dayanm edeerlerini salayacak ekilde boyutlandrlmaldr. Topraklayclar anmaya dayankl olmal ve galvanik pil oluumunun etkisinde kalmamaldr. ubuklarn eklerinde kullanlan malzemeler ubuklarla ayn mekanik dayanma sahip olmal ve akma esnasnda mekanik darbelere dayankl olmaldr. Galvanik anmaya neden olabilecek deiik metaller balandnda; ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr. L.2 Topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Genel olarak topraklama iletkenleri, mmkn olduunca ksa yoldan balanmaldr. L.2.1 Topraklama iletkenlerinin tesisi: Aadaki yntemler tesis edilme srasnda gz nne alnmaldr. - Gml topraklama iletkenleri: Mekanik tahribata kar korunmas gerekmektedir. - Ulalabilir olarak tesis edilmi topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri toprak zerine yerletirilebilir. Byle bir durumda bunlara her an ulalabilir. Eer bir mekanik tahribat riski sz konusu olacaksa, topraklama iletkeni uygun ekilde korunmaldr. - Betona gml topraklama iletkenleri: Topraklama iletkenleri beton ierisine de gmlebilirler. Balant ular her iki uta da kolaylkla eriilebilir olmaldr. plak topraklama iletkenlerinin, topraa veya betona girdii yerlerde anmay nlemek amacyla zel itina gsterilmelidir. L.2.2 Topraklama iletkenlerinin eklenmesi: Ekler, hata akm geme durumlarnda herhangi bir kabul edilemez s ykselmesini nlemek iin, iyi bir elektriksel sreklilie sahip olmaldr. Ekler gevek olmamaldr ve korozyona kar korunmaldr. Deiik metaller balanmak zorunda kalndnda, galvanik piller ve sonucunda galvanik anma oluumu nedeniyle ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr. Topraklama iletkenini, topraklaycya, ana topraklama balant ucuna ve herhangi bir metalik ksma balamak iin, uygun balant paralar kullanlmaldr. Cvata balants yalnz bir cvata ile yaplrsa, en azndan M10 cvata kullanlmaldr. rgl iletkenlerde (ezmeli, sktrmal ya da vidal balantlar gibi) kovanl (manonlu) balantlar da kullanlabilir. rgl bakr iletkenlerin kurun klflar balant noktalarnda soyulmaldr; 15

balant noktalar korozyona kar (rnein bitm gibi maddeler ile) korunmaldr. Deney amacyla, ayrma yerleri ihtiyac karlanabilmelidir.

Resim 1.3: Ek paralar

zel aletler kullanlmadan eklerin sklmesi mmkn olmamaldr. L.3 Beton ierisinde demirlerin topraklama amac iin kullanm Beton demirleri eitli amalar iin kullanlabilir: a) Topraklama sisteminin bir paras olarak; bu durumda beton demirlerinin boyutu Madde 5-b2 ile uygun olmaldr. b) letmecinin korunmas iin gerilim dzenleyicisi olarak; bu durumda elik yapnn btn ilgili paralar aralarnda gerilim fark oluturmayacak ekilde birbirleriyle balanmaldr. Balantlar Madde 5-b3 ile uygun olarak boyutlandrlmaldr. c) Yksek frekansl akmlarla balantl elektromanyetik ekran olarak; bu durumda elik konstrksiyonun btn ilgili paralar, yksek frekansl akmlar iin ok kk empedans yolu tekil etmek amacyla birbirleriyle balanrlar. Cihaz balantlar ulamnn zor olduu durumlar iin, bir ok balant noktas olmal ve elektromanyetik etkileri en aza indirmek amacyla mmkn olduunca ksa balantlar yaplmaldr. elik konstrksiyon baralar bu amalarla kullanldnda, korozyon olasl en az seviyede tutulmaldr. elik konstrksiyon baralarna yaplan bu balantlar bu Ek Lye uygun olmaldr.

1.5. Tesisleri Ynetmelii

Tesisleri Ynetmeliinin topraklama projeleri ile ilgili ksmlar; Tanmlar: 30 Yldrmdan koruma sistemi (YKS): Bir yapnn yldrm etkilerinden korunmas iin kullanlan, d ve i koruma sistemlerinin her ikisini de ihtiva eden komple sistemi, 16

31 D YKS: Yakalama ular sistemi, ini iletkenleri sistemi ve toprak balant sisteminden oluan blm, 32 Yakalama ucu sistemi: D YKS'nin atmosferik kaynakl elektrik dearjlarn tutmas amalanan blmn, 33 ndirme iletkenleri sistemi: Yldrm akmn, yakalama ular sisteminden topraklama sistemine geirmesi amalanan blmn, 34 Toprak balant sistemi: D YKS'nin, yldrm akmn topraa topraklayc ile ileten ve datan blmn, 35 YKS: Korunacak hacim iinde yldrm akmnn elektrik ve manyetik etkilerini azaltan btn tamamlayc tertibat, ema izimi ile ilgili ksmlar: 5) Koruma sistemleri; i) Topraklama tesisi; i.1) Toprak zdirenci (projeye balamadan nce belirlenmelidir.), i.2) Temel topraklamas planlar, i.3) Koruma topraklamas ve potansiyel dengeleme planlar, i.4) Topraklama tesisi emas, i.5) Toprak direncinin hesaplanmas, i.6) Topraklama ve koruma iletkenleri kesitlerinin belirlenmesi.

1.6. Fen Adamlar Ynetmelii

Milli Eitim Bakanl ile Bayndrlk ve skn Bakanlndan: ELEKTRK LE LGL FEN ADAMLARININ SORUMLULUKLARI HAKKINDA YNETMELK YETK, GREV VE

Dayand Kanunun Numaras ve Tarihi: 3194 - 03.05.1985 Resmi Gazete ile Neir ve ln: 11 Kasm 1989 - Say: 20339

17

BRNC BLM Genel Hkmler Ama-Kapsam

Madde 1 - Bu Ynetmeliin amac 3542 sayl kanun ile 3194 sayl Kanunun 5 inci maddesine eklenen fkrada tanmlanan fen adamlarndan elektrik ile ilgili olanlarnn yetki, grev ve sorumluluklarn belirlemektedir.

Dayanak
Madde 2 - Bu Ynetmelik 3194 sayl mar Kanunu`nun 44 nc maddesi, 11 inci bendini deitiren 3542 sayl Kanun`un 3 nc maddesi gereince dzenlenmitir.

KNC BLM Fen Adamlarnn Gruplandrlmas

Madde 3 - Elektrik ile ilgili fen adamlar, grdkleri teknik veya mesleki renim seviyelerine gre aadaki gruplara ayrlrlar;

1 inci Grup En az 3 veya 4 yl yksek renim grenler.

2 inci Grup En az 2 yllk yksek teknik renim grenler ile ortaokuldan sonra enaz 4 veya 5 yl mesleki ve teknik renim grenler. 3 nc Grup En az lise dengi mesleki ve teknik renim grenler, lise mezunu olup bir renim yl sreyle Bakanlklarn am olduu kurslar baar ile tamamlam olanlar ile 3308 sayl raklk ve Mesleki Eitimi Kanununun ngrd eitim sonucu ustalk belgesi alanlar.

NC BLM Elektrikle lgili Fen Adamlarnn Grev, Yetki ve Sorumluluklar

Madde 4 - (De. RG: 3.2.1990-20422) Elektrikle ilgili fen adamlarnn grev,yetki ve sorumluluklar aada belirtilmitir. 1 inci Grup a) Elektrik i tesisi plan, proje, resim ve hesaplarnn hazrlanmas ve imzalanmas ileri: Balant gc 50 KW`a kadar olan binalarn elektrik i tesisleri, b) Elektrik Tesisi Yapm leri: Balant gc 150 KW, 400 Volta kadar tesisler, c) letme ve bakm ileri : Balant gc 1500 KW`a kadar (35 K V dahil) tesisler, d) Muayene ve Kabul leri: 18

Kendileri tarafndan yaplan tesislerin bakm, muayene, balant ve kabul iin gerekli ilerin tamamlanmas, ilerinde yetkilidirler.

2 nci Grup
a) Elektrik i tesisi plan, proje, resim ve hesaplarnn hazrlanmas ve imzalanmas ileri : Balant gc 30 KW`a kadar olan binalarn elektrik i tesisleri, b) Elektrik i tesisi yapm ileri: Balant gc 125 KW, 400 Volta kadar tesisler, c) letme ve bakm ileri : Balant gc 1000 KW`a kadar (35 KV dahil) tesisler, d) Muayene ve kabul ileri: Kendileri tarafndan yaplan tesislerin bakm, muayene, balant ve kabul iin gerekli ilerin tamamlanmas, ilerinde yetkilidirler.

3 nc Grup
a) Elektrik i tesisi yapm ileri: Balant gc 75 KW,400 Volta kadar tesisler, c) letme ve bakm ileri : Balant gc 500 KW, 400 Volta kadar tesisler, d) Muayene ve kabul ileri: Kendileri tarafndan yaplan tesislerin bakm, muayene, balant ve kabul iin gerekli ilerin tamamlanmas, ilerinde yetkilidirler.

DRDNC BLM Sorumluluk Ceza ve Hkmleri Sorumluluk

Madde 5 - Fen adamlar, ilgili idarelere kar ynetmelikte belirlenen yetkilerine ve ihtisas ve itigal konularna gre, aldklar ilerin yrrlkteki kanununa, imar planna, ynetmelie, ruhsat ve eki projelerine, Trk Standartlarna, Teknik artnamelere, Gvenlii Tzne, ilgili tm mevzuat hkmlerine, fen, sanat ve salk kurallarna uygun olarak tamamlanmasndan ykml ve sorumludurlar. Fen adamlar, tesisatn salamlndan, niteliklerinden, usulszlk ve teknie aykr yaplm olmasndan doacak zararlardan ayrca sorumludurlar.

Ceza
Madde 6 -Bu Ynetmelikte belirtilen fen adamlarnn 5 inci maddede hkme balanan sorumluluklar yerine getirmemeleri hlinde veya kendi kusurlar nedeniyle, hasara, hatal veya yanl uygulamaya neden olduklar tespit edildiinde kendilerine yazl uyarda bulunulur. Bu hatal uygulamalarn tekrar durumunda 3194 sayl mar Kanununun ceza hkmleri ile Trk Ceza Kanununun ilgili hkmleri uygulanr. 19

BENC BLM eitli Hkmler Balant gc

Madde 7 - Balant gc, yetkili elektrikilerin yetki snrlarnn belirlenmesinde en nemli faktr olup, abonenin bir ebeke veya ebeke blmne bal elektrikle alan tm cihazlarnn toplam gcdr. Balant gc, aydnlatma ve kuvvet glerinin toplam olarak hesaplanr. Yetki snrnn belirlenmesinde, elektrik ebekesinden beslenecek her yapnn tamamnn balant gc hesaplanr. Yapda asansr varsa, asansrn ekecei g, ebekeye balant gcnden kartlarak yetki snr belirlenir. Tesis ileri komple bir i saylr. Yetki snrnn belirlenmesinde her bir yapnn daireleri ve blmleri ayr ayr gz nne alnarak ayr i birimleri olarak kabul edilemez.

Aydnlatma Gc
Madde 8 - Aydnlatma gc, aydnlatlacak yerin m2 si (metre karesi) iin en az 12 W. gz nne alnarak hesaplanacak gtr. 10 Amperden daha kk akml prizlerin gleri bu deerin iindedir.

Aydnlatma Alannn Hesaplanmasnda

a) Yapnn her katnn ayr ayr d boyutlarna gre (Balkon, aydnlk ve antre dhil) bulunan alanlarn toplam esas alnr. b) Bahe aydnlatmas gibi eitli aydnlatma trlerinde bu alan, projesinde belirtilen yzey olarak gz nne alnr.

Kuvvet Gc
Madde 9 - 10 Amperden byk her trl bir fazl ve fazl pirizlerin gleri ile kalorifer, asansr, shhi tesisler, sanayi tesisleri ve dier btn tesislerde bulunan her trl elektrik aygtlarnn plakalarnda yazl glerdir.

Asansr leri Sorumluluu

Madde 10 - Elektrik tesisatlar her trl asansr tesisat ile ilgili sorumluluu yklenemezler.

20

Sicil
Madde 11 - Belediye ve mcavir alan snrlar iinde bu ynetmelikte bahsi geen hizmetlerde faaliyette bulunan veya bulunmak isteyen fen adamlarnn sicilleri belediyelerin sicil brolarnca tutulur ve sicillerin birer kopyalar her yl sonunda o ilin Bayndrlk ve skn Mdrlne gnderilir. Belediye ve mcavir alan snrlar dndaki yerlerde grev yapacak fen adamlarnn sicillerinin tutulmas, o ilin Bayndrlk ve skn Mdrlne aittir. Sicil fileri yapnn, yap ruhsat alnmasndan, bitimine (oturma izninin alnmasna) dek geecek sreyi, bu sre iindeki faaliyetlerin hepsini iine alr. Sicillerin tutulmasndan yaplardaki teknik uygulama sorumlusunun sicille ilgili olarak bildirecei gr ve kanaatlar esas alnr. Madde 12 - Bu ynetmelikte yer almayan konularda 4/11/1984 tarih, 18565 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesisleri Ynetmelii hkmleri geerlidir.

Yrrlkten Kaldrlan Hkmler

Madde 13 - Bu ynetmeliin yrrle girmesi ile, 8/8/1983 tarih, 18129 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesisatlar Hakknda Ynetmeliin 17, 18, 19, 20, 21 ve 22 nci maddeleri yrrlkten kalkar.

ALTINCI BLM Geici Madde, Yrrlk, Yrtme

Geici Madde - Bu ynetmeliin yrrle girmesinden nceki mevzuata gre ilgili idareye kar mesuliyet deruhte etmi olan fen adamlar, bu ilerin mesuliyetini i bitimine kadar devam ettirmeye yetkilidir.

Yrrlk
Madde 14 - Bu Ynetmelik Resmi Gazete`de yaynland tarihte yrrle girer.

Yrtme
Madde 15 - Bu Ynetmelik hkmlerini Milli Eitim Bakan ile Bayndrlk ve skn Bakan yrtr

21

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

lem Basamaklar neriler
izilmi temel topraklama projelerini Topraklama projeleri incelenirken inceleyiniz. izilmi olan topraklama projelerinin lek, bina zelliine dikkat edilmelidir. Mimari planda topraklayclarn yerlerini Mimari plan zerinde topraklayc iaretleyiniz. yerleri iaretlenirken kullanlacak olan temel topraklama yntemine dikkat Topraklayclar arasnda balant hatlarn edilmelidir. iziniz. Balant hatlar izilirken topraklama filizlerinin panolara en uygun yerlerde braklmasna zen gsterilmelidir.

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- lme Sorular
Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak parantez iine iaretleyiniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. ( ) Kat plan 1/200 leinde izilmelidir. ( ) Salkl bir topraklama iin toprak zdirencinin en az 5.m olmas gerekir. ( ) Topraklaycnn dolgu toprakla sktrlmas tavsiye edilir. ( ) Topraklama iletkenlerinin balantlar kaynakla veya vida ve somunlarla yaplmaldr. ( ) erit topraklama yaplrken erit 30x3,5 mm ebatlarnda olmaldr. ( ) Topraklama filizi her binada bir tane ve panoya en uzak mesafede olmaldr. ( ) Topraklama yaplan temel lleri ok geni ise topraklama eridi 15x15 m gzlerle blmlendirilir. ( ) Bina iinde balant filizleri en az 1,5m uzunluunda olmal ve gze arpacak ekilde iaretlenmelidir. ( ) Topraklama yaplan zemin eer uygun deilse uygun toprakla dolgu yaplmaldr. ( ) Temel topraklayc her taraf betonla kaplanacak ekilde yerletirilmeli ve 2 m aralklarla mesafe tutucularla elik hasra balanmaldr. ( ) Kayalarn veya akllarn dorudan gmlm elektrotlarla temas etmesi salanmaldr. ( ) erit topraklayc erit eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz modl kitapnn sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Yanl cevaplarnzla ilgili ksmlar tekrar ediniz. Tm sorular doru cevapladysanz sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAALYET- 2
AMA

RENME FAALYET- 2

Topraklama proje hesaplamalarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Topraklama hesaplamalar yapan, tesis eden ve onay veren yetkili kiilerle grmek. Bu kiilerden gereken dokman ve bilgiyi almak. Bunun iin evremizde bulunan elektrik mhendisleri ile irtibat kurarak byle bir proje hazrlamann nasl olaca hakknda detayl bilgi almanz gerekir. Sanal ortamda ilgili mevzuat, dokman temin ederek elde ettiiniz bilgilerle pekitirmelisiniz. Bunlar yapacanz hesaplamalarda size kolaylk salayacaktr.

2. TOPRAKLAMA PROJE HESAPLARI

2.1. Hesaplamalarda Kullanlan Deerler
2.1.1. Toprak zgl Direnci ()
Yere akan akm byk direnler ile karlar. Topraklayclarn direnlerini hesaplamak veya lmek iin ekil 2.1'de grld gibi topran zgl direncinin bilinmesi gerekmektedir. Toprak ok kark bir iletken ve yapya sahip olduu iin her topran cinsinin nceden bilinmesi nemlidir. Kenar 1 m olan bir kpn zgl direnci:
2 R.S m = = metre Olarak bulunur. T = m l

ekil 2.1: zgl toprak direnci

24

Tablo 2.1'de ok rastlanan zgl toprak diren deerleri verilmitir. Her projede bu deerlerin llmesi tavsiye edilir. Topran cinsi Bataklk Killi toprak ekili arazi Nemli kum kuru kum akl Tal zemin Kaya Saf imento 1 x imento 3 x akl 1 x imento 5 x akl 1 x imento 7 x akl Bakr Alminyum Demir zgl toprak direnci (m) 5-40 20-200 200 - 2500 500 - 3000 < 1000 >10000 50-500 zgl toprak direnci ortalama deerleri (m) 30 100 200 nemli 2500 kuru 500 nemli 3000 kuru 50 150 400 500 0,018. 10 0,029. 10-6 0,1.10-6
Tablo 2.1: zgl toprak direnci deerleri
-6

zgl toprak direnci topran scaklk ve nemine baml olarak aylar arasnda farkl deerler gsterir. Gei direncinin hesab veya lmnde ortalama olarak %30 dalgalanmalara dikkat edilmelidir. Batakln scakla gre zgl toprak direnci Tablo 2.2de ve ekili bir arazinin nemlilik oranna gre toprak zgl direnci Tablo 2.1'de verilmitir. Scaklk (C) zgl toprak direnci (m) 20 75 10 99 O su 138 O buz 300 -5 790 -10 3300
Tablo 2.2: Batakln scakla gre zgl toprak direnci

2.1.2. erit Uzunluu(L)

erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve fazla derine gmlmeyen topraklayclardr. Yldz, halka (ring), gzl topraklayc veya bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir. Zemin artlar uygunsa erit topraklatclar 0,5-1 metre derinlie gmlmelidir. Hesaplamada esas olan gerekli yaylma direncinin bilinmesidir. Gereken erit uzunluunu bulmak iin yaylma direnci hesaplanarak izelgeden tayin edilebilir. 25

2.1.3. Elektrot Gmlme Derinlii (H)

Topraklama ileminde kullanlan elektrotlarn topraa gmlme derinlikleri topran yaps, iklim, topran donma derinlii gibi faktrlere baldr. Dikey ve derin topraklayclar toprak ierisine aklrlar. Toprak yzey ksm iklim deiimi ve nemlilik oranlarnda deiiklik gsterdiinden toprak zgl direnci de deiim gsterir. Bunu asgariye indirgemek iin ilgili ynetmelik gerei en az 1 metre derine gmlmelidir.

ekil 2.2: erit elektrot boyu ve gmlme derinlii

2.1.4. ubuk Boyu (l)

ubuk topraklayc boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr. ubuk (derin) topraklayclar topraa olabildiince dik aklmaldr. stenilen deerde yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk kullanlacaksa; topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olamadklarndan, bunlar arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr. Hesaplamalarda ubuk boylar toplanr.

ekil 2.3: Derin (ubuk) topraklayc

26

2.1.5. Temelin Eni (a)

Temel en ls mimari plan zerinden lee uygun olarak alnr. Burada dikkat edilmesi gereken lee gre uzunluun doru hesaplanmasdr.

2.1.6. Temelin Boyu (b)

izili olan mimari plan zerinden alnacak deerdir. Bu deerler; yaplacak olan topraklama ekline bal olarak kullanlacak olan topraklama iletkeni uzunluunu da hesaba gerek kalmadan bulmamz salar.

2.1.7. Temelin Enine Paralel letken Says

Yaplan hesaplar sonucunda temeli topraklanacak binann bulunan topraklama diren deeri msaade edilen deerden byk karsa; bu kez diren deerini drmek iin temel erit topraklama ile topraklanm ise buna paralel bir ya da daha fazla erit ekilir. Bu say topraklama direnci normal snrlar iine dnceye kadar artrlr. Bu sayede temel enine kullanlacak paralel kol says bulunur.

2.1.8. Temel Boyuna Paralel Kol Says

Enine paralel kol says bulunur iken, boyuna paralel kol says da ayn ekilde bulunmu olur. Bu sayede topraklamada kullanlan iletkenin (erit, yldz, a olarak) toplam uzunluunu da bulmu oluruz. Bunlar yaparken kullanlacak olan topraklama sistemi de nemlidir (erit, yldz, gzl, vs.). Dier bir hususta 20x20 m daha byk olmayan gzlerden bir a oluturulmasdr.

2.2. Hesaplanacak Deerler

Hesaplanacak olan deerleri bir rnek proje zerinde inceleyelim. rnek 1: ekil 2.4teki atlyenin temel topraklamas hesabn yapnz.

27

ekil 2.4: rnek mimari proje

2.2.1. Toplam Temel Eni letken Boyu

Temelin enine paralel iletken says ile temel eni arplarak bulunur. rneimizde temel boyu 20 metreden byk olduundan 20 metrelik gz oluturmak iin 3 kol yaplrsa, temel eni 15 metre, 15x3=45 metre olarak bulunur.

2.2.2. Toplam Temel Boyu letken Boyu

Temelin boyuna paralel iletken says ile temel boyu arplarak bulunur. rneimizde temel boyu 30 metre, en az iki kol bulunmas gerektiinden 30x2=60 metre olarak bulunur.

2.2.3. Toplam Temel Topraklama letkeni (L)

Temelin enine ve boyuna iletken boylar toplanarak bulunur. L=45+60=105 metre

2.2.4. erit ap (Edeer ap) (D)

Topraklama ann kaplad alann edeer daire ap bulunur. Topraklama hesaplarnda kullanlan temel forml olan;

D=

4ab ifadesi ile bulunur.

rneimizdeki edeer ap hesaplarsak,

D=

4ab =

4.15.30 = 23,94m olarak hesaplanr.

28

2.2.5. Yatay Topraklama Edeer Direnci (Ry)

Gzl topraklaycda;

RY = RY =

E E + forml ile bulunur. 2.D L E E 200 200 + = + = 4,177 + 1,9 = 6,08 bu deer 4 stnde 2.D L 2 23,94 105

rneimizdeki hesaplamay yapalm,

olduundan farkl bir topraklaycya ihtiya vardr.

2.2.6. Dikey Topraklama Edeer Direnci (R)

Topraklamada kullanlan topraklama ubuunun diren deeridir. Bu deer topraklama direnci byk olan tesislerde, deeri kabul edilebilir snrlar iine ekmek iin kullanlacak ubuun apna, saysna ve boyuna baldr. R 4l bu formlde d ubuun apn l ubuun boyunu ifade Asl forml R = E ln 2 l d eder. Asl formlde hesaplama zor olduundan yaklak deeri veren

R =

E forml kullanlr. Burada n ubuk saysn ifade eder. nl

rneimizde kullanlacak ubuklar 1,5mlik galvanizli topraklama elektrotudur. Bu ubuklardan 15 adet kullandmzda dikey topraklama edeer direncini hesaplayalm;

R =

E 200 = = 8,88 olarak hesaplanr. n l 15 1,5

Diren deerini ynetmeliklere uygun deerlere ekmek iin derin topraklaycnn yan sra halka, yldz, erit, kre, yarm kre, levha ve a topraklayclarda kullanlmaktadr bunlarla ilgili formlleri ilgili ynetmelik maddelerinden bulabilirsiniz.

2.2.7. Topraklama Toplam Edeer Direnci (Re)

Topraklama tesisleri yaplrken yaplan hesaplamalarda farkl topraklama metotlarnn bir arada kullanlmas gerekiyorsa bu durumda; ohm kanunu metotlar kullanlarak toplam edeer diren hesab yaplr. Kullanlan farkl sistemler paralel bal olurlar. Burada kullanlan metotlarn direnleri ayr ayr hesaplanarak paralel bal direnlerin hesabnda kullanlan metotlarla toplam topraklama edeer direnci Re bulunur.

Re =

Ry R Ry + R

rneimizdeki topraklama toplam edeer direncini hesaplarsak;

Re =

Ry R 6,08 8,88 = = 3,6 bulunur Ry + R 6,08 + 8,88

29

2.3. Standart Diren Snr Deeri Uygunluk Kontrol

Topraklama hesaplamalar sonucunda elde edilen deerlerin uygunluk kontrolnn yaplmas gerekmektedir. Bu kontrol yaplrken ; Gzle muayene Denetleme lme

lemleri yaplarak gereken deerler kontrol edilir. Bu kontrollerde topraklamalar ynetmeliinin 5. maddesi a bendinde yer alan deerlere uygunluu gerekir. Eer uygun deilse koullar salayncaya kadar ilemler yeniden yaplr. Bu koullar: Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln yerine getirilmesi. Isl bakmndan en yksek hata akmna kar dayankllk. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi. En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmas.

Topraklama tesisleri boyutlandrlrken u deerler nemlidir Hata akmnn deeri Hatann sresi Topran zellikleri

Yaplan kontrollerde bu deerlere uygunluk salanyorsa proje onaylanmtr. rneimizin uygunluunu kontrol edelim; Temel topraklama sisteminde UL:50V olacandan kaak akm rlesi 300mAde alacandan;

50 V 3 300 10 A Re 166,7 3,6 166,7 Re

olduundan yaplan temel topraklamas uygundur.

30

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

lem Basamaklar neriler
Yaplm topraklama proje hesaplarn Topraklama projeleri hesaplamalarn inceleyiniz. incelerken evrenizde bulunan mhendislerden, retmenlerden, yazl Temel lleri 12x18m toprak zdirenci materyallerden mutlaka yararlanlmaldr. yaparken yannzda 100m olarak llen binann Hesaplamalar logaritma yapan bir hesap makinesi veya topraklama proje hesaplarn yapnz. uygun programl bilgisayar olmaldr.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak parantez iine veya doru seenei iaretleyerek deerlendiriniz. 1. ( ) Toprak zdirenci tablodan alnan deerlerle belirlenir. Ayrca lm yapmaya hi gerek yoktur. ( ) Toprak zdirenci scaklkla ve nemle deitiinden hesaplamalarda %30 dalgalanmalara dikkat edilir. ( ) Ynetmeliklere gre iletken gmlme derinlii (H) en az 3 olmaldr. ( ) Birden fazla ubuk topraklayc kullanlyorsa bunlarn arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr. Topraklama sisteminde temel topraklaycya ek olarak hangi topraklayc eidi kullanlmaz? A) Derin B) Halka C) Yldz D) Ayakl Diren snr deeri kontrol edilirken hangi muayene yaplmaz? A) Gzle muayene B) Deneme C) lme D) Denetleme Topraklama tesisleri boyutlandrlrken hangi deerin nemi yoktur. A) Hatann sresi B) Hata akmnn deeri C) Topran zellikleri D) letmenin bykl

2.

3. 4.

5.

6.

7.

32

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Performans Testi
rencinin Ad: ... Soyad: ... Snf : Nu.: Aklama: Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemediyseniz (0), Zayf nitelikli gzlediyseniz (1), Orta dzeyde gzlediyseniz (2), ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. 0 1 2 3 GZLENECEK DAVRANILAR (kt) (zayf) (orta) (iyi) Mimari plan zerinden lek alabilme ve uzunluklar doru hesaplayabilme. Toprak zgl direncini lmler veya izelgelerden tayin edebilme. Temel ve zemin yapsna bakarak en uygun topraklama metoduna karar verebilme. Topraklama hesaplamalarn yapabilme. Yapm olduu hesaplamalarn uygunluunu kontrol edebilme. Mimari plan verilen binann temel topraklama projesini izebilme. Toplam Puan Modln Ad Topraklama projesini izmek renci, bu modl ile uygun topraklama projeleri hesab Ama yapabilecek ve izebilecektir.

33

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Y Y D D D Y Y D D D Y D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 Y D Y D D B D

Yanl cevaplarnz varsa ilgili ksmlara giderek konuyu tekrarlaynz. Tm sorular doru cevapladnzda dier modle geebilirsiniz.

34

KAYNAKA KAYNAKA
KAIKI smail, Topraklamalar Ynetmelii Uygulama Kitab KAIKI smail, Topraklama ve lme Teknii KAIKI smail, Y.G. Tesislerinde Topraklama, 2005. TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, Ankara-Austos 2002.

35