FEN VE TEKNOLOJ 1.NTE ZET ALIMA Canllarn tm yaam zelliklerini tayan en kk yap tana hcre denir.

nsan vcudu hcrelerden olumutur.Hcreler bir araya gelerek dokular , dokulardan bir araya gelerek organlar oluturur.Organlarda bir araya gelerek organ sistemlerini , organ sistemleri de canly oluturur. Deiik ekildeki ve uzunluktaki kemiklerin birbirlerine balanmalar ile oluan kemik yapya iskelet denir.skelet sistemi be blmden olumaktadr. 1-Kafatas 2-Gs kafesi 3-Omurga 4-Kollar 5-Bacaklar nsan iskeletinde 206 tane kemik vardr.Kemiklerin yaps farkldr.Kemikler e ayrlr 1-Uzun kemikler:Bacak ve kollarda, parmak kemiklerinde bulunur. 2-Ksa kemikler :El ve ayak bilek kemiklerinde, omurgada, bulunur. 3-Yass kemikler:Kafatas ,kala(leen), kaburga ve krek kemii yass kemiklerdendir.

SKELETN GREVLER
1-Vcudun dik durmasn salar 2-Kaslarla birlikte vcuda ekil verir 3-Kas ve eklemlerle birlikte vcudun hareket etmesini salar 4-Organlara ask grevi yapar 5-Organlar korur 6-Vcudu oluturan kemikler kan yapmna yardmc olur. 7-Mineral (kalsiyum,fosfor) depo eder. KEMN YAPISI Kemik Zar: Canldr,kemik hcrelerinin blnerek oalmas sonucu kemiin kalnlamasn ,krlma ve atlamalarda kemiin onarlmasn salamaktadr. Sert KemikDokusu:Kemiin gl ve salam blmdr.Kalsiyum , fosfor gibi minerallerin depolanmasn salar Sar Kemik lii:Uzun kemiklerin ortasndaki bolukta bulunur. Asl grevi ya depolamaktr.Krmz kemik iliinin yetersiz kald durumlarda kan hcreleri retir Krmz Kemik lii:Sngerimsi kemik boluklarnda bulunur.Kan hcreleri retir. Sngerimsi Kemik Dokusu:Dzensiz boluklardan olutuu iin gzenekli bir yaps vardr. Kkrdak:Kemiklerin u ksmnda bulunur .Kemiklerin srtnerek anmasn engeller EKLEM Kemiklerin birbirine balandklar yere eklem denir.Kemikler bklemezler ama eklemler sayesinde bklebilmektedir. Eklemler olmasayd imdi kolaylkla yaptmz yaz yazma,koma , yrme, eilip kalkma hareketlerini yapamazdk.Eklemler arasndaki kaygan sv ve kkrdak sayesinde kemikler anmaz. Her iki kemik birbirlerine eklem balar ile balanmtr. eit eklem vardr: 1. Oynar Eklem:Canllarn hareketinin ounu salar. Kol ve bacaklarda bulunur. 2. Yar Oynar Eklem:Hareketleri oynar eklemlere gre daha azdr.Omurgadaki eklemler 3. Oynamaz Eklemler:Hi hareket etmeyen eklemlerdir.Kemiler bir birlerine testere dii gibi balanmtr.Kafatasndaki eklemler oynamaz eklemlerdir.

KAS
Vcudumuzun kemiklerini ekerek hareket etmemizi salayan ,isketletimiz zerinde bulanan ve onu soran ipliksi yapdr.Bu ipliksi yaplara lif diyoruz.Lifler bir araya gelerek kas demetlerini, kas demetleri de kaslar oluturur. tip kas vardr. 1-izgili kas :steimizle alr.Hzl kaslrlar ve abuk yorulurlar.Krmz renklidirler.Kol ,bacak ve omurgadaki kaslar izgili kastr. 2-.Dz Kaslar:steimiz dnda alrlar. organlarn yapsnda bulunurlar.Yava kaslrlar ve yorulmazlar.Beyaz renklidir.Mide kaslarnn yemekleri sindirmesi dz kaslar sayesindedir. 3- Kalp Kas:Ksa izgili kastr.steimiz dnda alr.izgili kas grnmndedir ama dz kaslar gibi alr. Kaslar sinir sistemimizin sayesinde uyarlr ve kaslp geverler ve bylece vcudumuzun hareket etmesini salarlar. SKELET VE KAS SALII 1-Yazarken , oturken dik oturmalyz 2-Yere eilirken belimizi bkmek yerine dizlerimiz bkmeliyiz 3-Eya tarken arl belimize vermemeliyiz 4-Dzenli egzersiz yapmalyz 5-Dengeli ve yeterli beslenmeliyiz (et, yumurta,yourt yemeli ve st imeliyiz) 6-Ani hareketlerden kanmalyz 7-Kaslar ok yorucu ve ani hareketlerden kanmalyz. 8-Kemiklerin glenmesi iin gneten yararlanmalyz

SOLUNUM
Vcdun enerji elde etmek iin havadan oksijeni alarak,vcuda zararl karbondioksiti havaya vermesi olayna solunum denir.Solunum organlar Burun ,yutak,grtlak ,soluk borusu,akcier ve diyaframdr. 1. Burun:Dardan ald havay str ve nemlendirir .Burun iindeki kllar ve smks madde havann iindeki zararl maddeleri szer .Temiz hava buradan yutaa gider. 2. Yutak:Burun ve hava boluunun birletii yerdir.Yutak havay soluk borusuna , yemekleri ise yemek borusuna gnderir.Hava yutaktan grtlaa geer 3. Grtlak:Yutaktan gelen havay soluk borusuna gnderir. Grtlakta ses telleri vardr ve sesin oluumunu salar. 4. Soluk Borusu:Grlaktan gelen havay akcierlere gnderir.indeki tys uzantlar havann temizlenmesin salar.Buradan hava akcierlere geer. 5. Akcierler:Gs kafesinin iinde sada ve solda olmak zere iki paradan oluur.Solunum olaynn en temel organdr.Sa akcier , sol akcier kalbin olmasndan dolay iki blmden oluur.Soluk borusu gsmzn tam ortasna gelince iki ana kola ayrlmaktadr.Bu kollara bron denmektedir . 6. Bronlarda akciere girince aa dal gibi dallara ayrlr bunlara da broncuk denir.Broncuklarn ucunda da hava kesecikleri vardr.Akcierlere gelen temiz hava (oksijen) burada hava keseciklerindeki klcal damarlara geer.Oradaki besinleri yakarak onlar vcdumuz iin gerekli enerjiye dntrr.Pis hava (karbondioksit) ise hava keseciklerine oradan temiz havann geldii yolu takip ederek azdan dar kar. 7. Diyafram: Kaslp geveyerek solunuma yardmc olur.Akcierlerin hemen altnda karn boluunun stnde kasl yapdr.

Solunum esnasnda diyafram aaya doru dzleir, kaburga kemikleri arasndaki kaslar kaslr , gs kafesi ve akcierler de geniler.Akcierlerin dnda vcudumuz deri yzeyindeki gzenekler ile de solunum yapar. SOLUNUM ORGANLARININ SALII Ak ve temiz havada yry yapmalyz. Evleri ve odalar sk sk havalandrmalyz. Kirli hava ve ortamlardan uzak durmalyz Yeterince beslenmeliyiz.Yeterince beslenme vcudun direncini artrr Baz nefes yoluyla bulaabilir.Hastalanmamak iin bu tr hastalarla ayn ortam paylamama lyz Bulac hastalklardan korunmak iin gerekli alar yaptrmalyz Sigara gibi zararl maddeleri kullanmamalyz. Sigara nefes darl,akcier kanseri bronit astm gibi hastalklara yol aar. Hava artlarna uygun giyinmeliyiz. SOLUNUM YOLUYLA GEEN HASTALIK Nezle,bronit, zatre, kabakulak ,kzl ,kzamk , bomaca, difteri, menenjit ,suiei ve grip gibi hastalklardr .

DOLAIM SSTEM
Dolam sistemi organlar kalp ve damarlardr.Dolam sistemi kan yoluyla vcuda besin ve oksijen salar.Vcudu mikroplara kar korur.Karbondioksit ve dier zararl maddelerin dar atlmasn salar.Kalp gs boluunda , iki akcier arasndadr.Drt odacktan olumu , st odacklara kulakk alt odacklara karnck denir.Karncklar kulakklara gre daha sert kaslardan yaplmtr.Kan karncklardan vcuda girer.Kalp kas istem d alarak kaslma ve geveme hareketi yapar.Kaslma ile kan pompalanr , geveme ile emilir.Kalp yetikin bir insanda dakikada 70 kez arpar ve 5 litre kan vcuda pompalar.Kalbin soldaki odacklar temiz kan ,sadaki odacklar kirli kan bulundurur.

Kalbin almas Kaslp geveyerek alr. Kaslma srasnda ilk nce kulakklar
kaslp kan karncklara pompalar, daha sonra ise karncklar kaslarak kan kalpten vcuda pompalar. Kulakklarn kaslmas esnasnda; Sa kulakk, vcut toplardamarndan kirli kan emer. Sol kulakk, akcier toplardamarndan temiz kan emer. Karncklarn kaslmas esnasnda; Sa karnck akcier atardamarna kirli kan pompalar. Sol karnck aort atardamarna temiz kan pompalar. Not : Kulakklar kaslrken, karncklar gever, karncklar kaslrken kulakklar gever. Odacklar kaslrken kan pompalanr ve geverken kan dolar.Kalbin, at esnasnda damarlarda oluturduu sarsntya nabz, atardamarlarda akan kann oluturduu basnca tansiyon denir.

Damarlar
Kann dolat kanallardr. Yap ve grevine gre 3 eit kan damar bulunur. Atardamarlar Kan kalpten vcuda gtren damarlardr. Temiz kan tar. (Akcier atardamar hari) Temiz kan kalpten vcuda tayan damar aort atardamardr. eperleri kaln ve esnektir. Tansiyonun en fazla olduu damardr. Toplar Damarlar Kan vcuttan kalbe getiren damardr. eperleri atar damarlardan daha incedir. Vcutta, kalp seviyesinin altnda kalan toplardamarlarda kann geri akn engelleyen kapakklar bulunur. Kirli kan tarlar. (Akcier toplardamar hari) Klcal Damarlar

Tek sral epitel hcrelerinden olumu olup ince yapldr. Atardamarlar ile toplardamarlar arasnda balanty salar. Bir atardamarla bir toplardamar arasnda yzlerce klcal damar bulunabilir. Klcal damarlar kan svs ile doku hcreleri arasndaki temas yzeyini artrr. Kan ile hcreler arasndaki madde alveriini salar. Klcal damarlardan; Oksijen ve besin hcrelere geer. Karbondioksit ve atk maddeler de hcrelerden klcal damarlara geer.

Kan Vcudun sv olan tek dokusudur. eriinin %90 kadar su olduu iin akcdr.
Damarlar ierisindeki madde tanmasnda rol oynar. Kan dokusu 2 ksmdan oluur. 1. Kan Svs (Plazma) Bol miktarda su, organik (glikoz, aminoasit, protein) ve inorganik maddeler ve minerallerden meydana gelmitir. Kan proteinleri, hormonlar, antikorlar ve re kan svsnda bulunur. Grevi hcrelere besin tamak ve artklar dokulardan uzaklatrmaktr. Not: CO2 miktar fazla olan kana kirli kan, O2 miktar fazla olan kana temiz kan denir. Kan svsndaki hcreler ve proteinlerin elenmesiyle elde edilen sar renkli sv ksma serum denir. Serum ierisinde besinler ve antikorlar bulunur. 2. Kan Hcreleri Kan svsnda zel grevi olan eit hcre vardr. Alyuvarlar (Eritrositler) : Krmz kemik iliinde retilirler. Yalanm alyuvarlar karacierde paralanr. ekirdekleri yoktur. Oksijen ve karbondioksit tanmasnda grevlidir. Yapsnda oksijen tayan ve kana krmz rengini veren hemoglobin (Fe ierir) bulundurur. Kan gruplarnn olumasn salayan zel proteinleri (Antijen) tar. Akyuvarlar (Lkositler) : Sar kemik ilii, dalak ve lenf bezlerine retilirler. Vcudu mikroplara kar korurlar ve antikor retirler. Hastalk annda saylar artar. Hareket ederek damar dna kabilirler ve ypranm, l hcreleri yiyerek temizlerler. ekirdekleri vardr. Kan Pulcuklar (Trombosit) : Kann damar dna kmas halinde phtlamasn salarlar. (Fibrinojen proteini ile) Karacier tarafndan retilen Heparin maddesi ise kann damar iinde phtlamasn engeller. Renksiz olup ekirdek tamazlar. almas iin K vitaminleri gereklidir. DOLAIM EKLLER 1. Kk Kan Dolam Bu dolam eklinin amac kirli kan oksijen ynyle zenginletirmek yani kan temizlemektir. zledii yol sa karnckta balayp sol kulakkta biter. Sa karncktaki kirli kan akcier atar damar ile akcierlere gtrlp orada temizlenir. Temizlenen kann akcier toplar damaryla kalbin sol kulakna getirilmesine kk kan dolam denir. 2. Byk Kan Dolam

Bu dolamn amac temizlenen kan vcuda datp, kirli kan kalbin sa kulakna getirmektir.Sol karncktaki temiz kan aort atardamaryla tm vcuda gnderilir. Vcuttan toplanan kirli kan toplar damar ile kalbi sa kulakna gelir. Dolam Sisteminin Sal Dolam sisteminin saln olumsuz etkileyen en nemli etkenler sigara, alkol ve kirli havadr. Sigaradaki nikotin, kann mikroplara kar direncini azaltr. Alkol, damarlarn esnekliini bozarak geniletir. ocuklukta geirilen enfeksiyonlar ve bademcik hastalklar kalbi

olumsuz etkiler. Uzun sre ayakta kalmak veya hareketsiz kalmak, toplardamar kapakklarn bozarak varise sebep olur. Hepatit B ve C, tetanos, stma, kuduz, tifs ve AIDS kan yoluyla bulaan hastalklardr. Dolam sisteminin salnn korunmas iin, dengeli beslenilmeli, dzenli spor yaplmal, sigara ve alkol gibi zararl maddelerden uzak durulmaldr. Kalbi yoracak, yaa ve bedene uygun olmayan ilerde allmamaldr. Tetanos As: Tetanos mikroplar yara, kesik gibi yerlerden kan yoluyla vcuda girer. Tetanos hastalna yakalanmamak iin a olmak gerekir. Tetanos as ok kk yalarda yaptrldnda vcut hastala kar baklk kazanr. Nabz ve Tansiyon Kalp, her kaslnda basn yaparak atardamarlara kan pompalar. Kan basncnn etkisiyle damarlar geniler ve hemen ardndan daralr. Kan, damarlarda boum boum ileriye doru gider. Kann damarlardaki bu hareketi, nabz dalgalarna sebep olur. Nabz, kalbin at hzyla ayn hzdadr. Kann damar duvarlarna yapt basnca tansiyon denir. Kalbin kaslmas srasnda oluan basnca byk tansiyon, kalbin dinlenmesi srasnda oluan basnca kk tansiyon denir.